Aegon. Zmiana oblicza emerytur / 2014 by Adam Knop

Zmiana oblicza emerytur Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Spis treści Wprowadzenie 1 Wstęp 3 Ankieta 2014

Najważniejsze ustalenia

Część 1: Dlaczego kobiety mają trudności w oszczędzaniu na emeryturę? Część 2: Jakie aspiracje mają kobiety w odniesieniu do emerytury? Część 3: Co najczęściej martwi kobiety myślące o emeryturze? Część 4: Kierunek planowania emerytury odpowiedni dla kobiet

9 11 15 23

Rekomendacje

Słownik terminów

O Aegon, Centrum Badań Emerytalnych Transamerica® oraz Cicero 32 Podziękowania 33 Przypisy i uwagi 34 Załącznik 1: Metodologia 35 Załącznik 2: Porównanie krajów 36

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Wprowadzenie

Z przyjemnością dzielimy się z Państwem wynikami niniejszego raportu – „Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą oraz bezpieczeństwem finansowym” – przygotowanym na podstawie wyników trzeciej corocznej „Ankiety Gotowości Emerytalnej Aegon”, powstałej dzięki współpracy Aegon i Centrum Badań Emerytalnych Transamerica. Niniejszy raport jest oparty na wynikach ankiety z roku 2014, w której szukaliśmy łatwiejszych sposobów planowania emerytury. Tu koncentrujemy się wyłącznie na wyzwaniach, przed którymi stoją kobiety. Kobiety przeciętnie żyją o 4–5 lat dłużej niż mężczyźni, co wyraźnie wskazuje na nawet większą konieczność zapewnienia sobie środków finansowych na jesień życia. Jednakże na ich drodze do spokojnej emerytury stoi niekiedy wiele wyzwań.

1 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Elaine, 43 lata, Brazylia Jak pokazuje nasz raport, takie kroki wymagają dużej wiedzy z zakresu finansów i świadomości wyzwań, przed którymi stają kobiety. Powinny także zostać podjęte starania w celu stworzenia systemu emerytalnego, który w większym stopniu uwzględni różne aspekty życia kobiet. W Aegon dbamy o podnoszenie świadomości przygotowania do emerytury. Nasz cel stanowi pomaganie ludziom w braniu odpowiedzialności za własną przyszłość finansową. Wierzymy,

że po tylu latach pracy każdemu należy się przejście na emeryturę z godnością i w spokoju ducha. Zachęcamy do publicznych debat z ustawodawcą oraz z pracodawcami na temat potrzeby opracowania trwałych rozwiązań, które pozytywnie wpłyną na życie kobiet będących na emeryturze. Zrozumienie i podjęcie działań w zakresie wyzwań stojących przed kobietami jest kluczowe dla procesu stworzenia równiejszego i bardziej sprawiedliwego systemu emerytalnego. Mamy nadzieję, że będą Państwo czytali ten raport z przyjemnością. Marc van Weede wiceprezes, dyrektor działu strategii i stabilności Aegon Catherine Collinson prezes, Centrum Badań Emerytalnych Transamerica

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 2

Wstęp

Kobiety wciąż jednak stają przed wieloma wyzwaniami, z którymi nie stykają się ich partnerzy. Statystycznie kobiety żyją dłużej niż mężczyźni, średnio o 4 do 5 lat. Dłuższe życie oznacza, że oszczędności emerytalne będą musiały wystarczyć im na dłużej1. Dlatego też kobiety powinny oszczędzać więcej, aby zapewnić sobie wygodny standard życia w późnym wieku. Chociaż w ostatnich dekadach kobiety poczyniły ogromne postępy i osiągają coraz lepszy poziom edukacji oraz zatrudnienia, to nierówności związane z różnicą płci wciąż mają wpływ na udział kobiet w rynku pracy, na ich możliwości zarobkowania i podział obowiązków związanych z opieką nad dziećmi. Wszystkie te czynniki oznaczają, że kobiety średnio oszczędzają mniej na emeryturę. Na przykład badania Banku Światowego wskazują, że kobiety w Ameryce Łacińskiej gromadzą oszczędności emerytalne o wartości 30%–40% oszczędności gromadzonych przez mężczyzn2. Ponadto niedawny kryzys finansowy odcisnął swoje piętno głównie na kobietach3. Ubezpieczenie społeczne, które zwykle stanowiło główne źródło dochodu kobiet na emeryturze, okazało się zawodne, jako że rządy szukają sposobów na ograniczanie narażania podatników na długoterminowe koszty związane ze zwiększoną długowiecznością. Teraz, gdy gospodarka światowa wychodzi z kryzysu, musimy zachęcić kobiety do aktywnego podejmowania odpowiedzialności za swoją przyszłość finansową i wspierać reformy, które pomogą kobietom osiągnąć stosowne oszczędności emerytalne. Niniejszy raport bada rolę rodziny, rządu i pracodawcy. Zostanie tu zbadany szeroki zakres zagadnień, w tym: część 1: D laczego kobiety mają trudności z planowaniem emerytury? część 2: Jakie aspiracje emerytalne mają kobiety? część 3: Jakie są główne obawy kobiet odnośnie do emerytury? część 4: Kierunek planowania emerytury odpowiedni dla kobiet.

3 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Annette, 45 lat, Holandia

Wygodna emerytura jest czymś, do czego aspirują wszyscy ludzie. Jednakże nasze społeczeństwo wciąż dostosowuje się do rosnącej długości życia. Jest także jasne, że nie wszyscy przejdą na zabezpieczoną finansowo emeryturę. Niemniej jednak wizja osiągnięcia przez kobiety niezależności finansowej na emeryturze jest pozytywna, jeśli wziąć pod uwagę rolę kobiet w społeczeństwie. Liczba kobiet rozwijających karierę i pracujących poza domem wzrasta, co oznacza, że nie tylko zarabiają one więcej, ale także mają możliwość oszczędzania na emeryturę, często przy pomocy planów emerytalnych oferowanych w miejscu pracy. Kobiety nigdy dotąd nie miały lepszych możliwości do oszczędzania.

Ankieta 2014 „Ankieta Gotowości Emerytalnej Aegon 2014” zawiera odpowiedzi 16 000 pracowników i emerytów w 15 krajach: Brazylii, Kanadzie, Chinach, Francji, Niemczech, Węgrzech, Indiach, Japonii, Holandii, Polsce, Hiszpanii, Turcji, Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych. Kobiety stanowią połowę wszystkich respondentów (w sumie 7956 osób), 62% to mężatki lub kobiety pozostające w związkach partnerskich, 52% posiada dyplom licencjata lub wyższy.

Ankieta przedstawia szerokie spojrzenie na oszczędności i emerytury, w oparciu o grupę osób pracujących i emerytowanych. Wyniki odzwierciedlają zarówno postawy, jak i zachowania jednostek. Respondenci reprezentują profile demograficzne każdego kraju, w którym przeprowadzana była ankieta. Na podstawie tych wyników staje się oczywiste, że kobiety są narażone na niską emeryturę. Niniejszy raport przygląda się szczególnie perspektywom emerytalnym kobiet na całym świecie i przeszkodom, jakie mogą je powstrzymywać przed oszczędzaniem na emeryturę. Specjalnie na potrzeby tego raportu przeprowadziliśmy serię wywiadów z pracującymi kobietami z wielu krajów.

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 4

Najważniejsze ustalenia Nasze wyniki pokazują, że pomimo udanych starań prowadzących do zmniejszenia luki pomiędzy płciami kobiety wciąż są przygotowane do emerytury w mniejszym stopniu niż mężczyźni. Różne formy pracy i dodatkowe obowiązki związane z opieką nad dziećmi często uniemożliwiają kobietom podjęcie kroków w celu zaplanowania i oszczędzania na późniejszy etap życia. Ogólnie rzecz biorąc, kobiety mają te same nadzieje na emeryturę, co mężczyźni, ale połowie z nich brakuje wiary w to, że będą mogły cieszyć się komfortową emeryturą. Jedynie 20% kobiet myśli, że są na właściwej drodze do osiągnięcia wymaganego dochodu emerytalnego; 40% twierdzi, że nie wie, jaki jest stan ich przygotowań.

Różnice stylu życia mają niekorzystny wpływ na pozytywne aspiracje emerytalne Aspiracje emerytalne są podobne wśród kobiet i mężczyzn na całym świecie. Kobiety posiadają te same pozytywne aspiracje; chcą przeżyć swoje emerytury, podróżując, przebywając z przyjaciółmi i rodziną oraz realizując nowe hobby. Kobiety wyrównały różnice w poziomie edukacji w porównaniu z mężczyznami. Kobiety biorące udział w naszej ankiecie miały takie same szanse jak mężczyźni na ukończenie szkoły średniej i na udaną edukację wyższą. Jednakże założenie rodziny i opieka nad rodzicami w podeszłym wieku ma ogromny wpływ na kobiety. Kobiety częściej niż mężczyźni są zmuszane do przerwania kariery. Dwa razy częściej niż mężczyźni podejmują pracę na niepełny etat. Zatem nie zaskakuje fakt, iż to negatywnie wpływa na możliwości kobiet do zarobkowania, otrzymania świadczeń emerytalnych z miejsca pracy oraz na możliwości oszczędzania. Dlatego wiele kobiet jest mniej zdolnych do utrzymania regularnych oszczędności na poczet emerytury na przestrzeni swoich lat pracy i, niestety, ich aspiracje emerytalne nie zawsze spełniają się w rzeczywistości. Kobiety na całym świecie mają różne oczekiwania co do emerytury Kobiety, częściej niż mężczyźni, wybierają słowa negatywne na myśl o emeryturze. Prawie jedna czwarta (24%) kobiet utożsamia emeryturę z „niepewnością”, a prawie jedna piąta (18%) z „biedą”. W niektórych krajach, takich jak Polska, Węgry i Japonia, poziom negatywnych skojarzeń jest stosunkowo wysoki. Bardziej optymistycznie nastawione kobiety pochodzą z Chin, Kanady i Szwecji. Wiek, w którym kobiety oczekują przejścia na emeryturę, różni się aż o 12 lat, w zależności od miejsca zamieszkania. Średnio kobiety oczekują przejścia na emeryturę w wieku 62 lat. W Stanach Zjednoczonych spodziewają się tego w wieku 66 lat, podczas gdy w Chinach przewidywany wiek emerytalny to zaledwie 53 lata. Odzwierciedla to częściowo oficjalny wiek, w którym kobiety zyskują prawo do ubiegania się o świadczenia emerytalne w danym kraju.

5 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Kobiety mają świadomość swoich braków emerytalnych Wyraźny niepokój pogłębia się, kiedy kobiety są proszone o przedstawienie perspektywy swoich dochodów na emeryturze. Tylko jedna piąta (20%) kobiet czuje, że są one na dobrej drodze do osiągnięcia przewidywanego koniecznego dochodu na emeryturze. Ponadto dwa razy więcej kobiet (40%) po prostu nie wie, czy są one na dobrej drodze, czy też nie. Taki pogląd jest najwyższy w Japonii – 62%. Połowa (48%) pracujących kobiet nie ma pewności, że będą mogły przejść na emeryturę i kontynuować styl życia, który uznają za wygodny. Taka opinia jest szczególnie wysoka w Polsce – 88%. Wyraźny brak gotowości jest także odzwierciedlony poprzez ogólny wynik kobiet, utrzymujący się na poziomie 5,5 (z 10), w naszym Indeksie Przygotowania Emerytalnego Aegon. Mężczyźni osiągnęli wynik 6,0. Na przestrzeni badanych krajów wyniki kobiet różnią się od 4,4 w Japonii do 6,9 w Indiach. Dla większości krajów wynik gotowości został zakwalifikowany jako „niski” (co oznacza wynik poniżej 6). Kobiety najbardziej pewne swej emerytury pochodzą z krajów rozwijających się gospodarczo, czyli głównie z Chin, Indii i Brazylii. Na całym świecie kobiety nie podejmują koniecznych kroków, aby odpowiednio zaplanować emeryturę. Tylko 10% twierdzi, że czują się przygotowane i że już oszczędziły wystarczającą ilość środków. Natomiast 23% deklaruje, że są bardzo nieprzygotowane i prawie wcale nie oszczędzają. Generalnie, tylko nieco ponad jedna trzecia (36%) kobiet twierdzi, że dbają o oszczędzanie i zawsze upewniają się o odpowiednim poziomie swoich oszczędności emerytalnych. Są to raczej kobiety starsze, rozumiejące zagadnienia finansowe i posiadające wysoce rozwinięte umiejętności planowania finansowego. Odnalezienie równowagi pomiędzy rodziną i pracą, szczególnie w sytuacji posiadania małych dzieci, sprawia kobietom trudności w przygotowaniu się do emerytury. Nie jest zatem zaskakujące, że ponad połowa (54%) kobiet, które są zamężne lub mają partnera, będzie polegała na dochodach swoich małżonków w czasie emerytury. Oczywiście w takiej sytuacji rozwód lub utrata partnera może szybko i dramatycznie zmienić sytuację finansową kobiety. Taki brak przygotowania emerytalnego kontrastuje z pewnym i zaangażowanym zachowaniem kobiet w innych kwestiach finansowych oraz w procesie podejmowania decyzji. Zdecydowana większość (80%) jest aktywnie zaangażowana w zarządzanie domowym budżetem i finansami, co pokazuje, że życie rodzinne często sprawia, że kobiety koncentrują się na celach krótkoterminowych kosztem długoterminowych.

Tworzenie dostępu do planów emerytalnych w miejscu pracy i elastyczna forma emerytury to kierunek na przyszłość Główna przeszkoda na drodze do oszczędzania może być wyeliminowana, jeżeli pracodawcy będą zapewniali łatwiejszy dostęp do świadczeń emerytalnych w miejscu pracy (np. poprzez objęcie tymi świadczeniami osób, które nie pracują na pełny etat). Nasza ankieta pokazuje, że zdecydowana większość kobiet (74%) byłaby zadowolona z automatycznego objęcia planem emerytalnym. Kolejnym obszarem, gdzie pracodawcy mogliby pomóc kobietom, jest zapewnienie elastycznego przejścia na emeryturę. Jedynie mniejszość kobiet (29%) spodziewa się natychmiastowego zaprzestania pracy po przejściu na emeryturę. Zdecydowana większość przewiduje, że będzie pracowała dłużej i przechodziła na emeryturę stopniowo.

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 6

Myśli kobiet o emeryturze

„ZAPLANOWAŁAM SWOJE CELE I ROZMAWIAM TAKŻE ZE SWOIMI SYNAMI O TYM JAK WAŻNE JEST USTALANIE WŁASNYCH CELÓW…”. Andrea, 44 lata, Holandia

„WŁAŚCIWIE UWAŻAM, ŻE PRZYGOTOWAŁAM SIĘ, ALE MOJE ŚWIADCZENIE EMERYTALNE PRAWDOPODOBNIE NIE OSIĄGNIE POZIOMU MOJEGO OBECNEGO DOCHODU”. Christine, 52 lata, Niemcy

„BARDZO CHCIAŁABYM, ŻEBY EMERYTURA BYŁA CZASEM PODRÓŻY, RELAKSU I RADOŚCI. SPEŁNIENIE TEGO MARZENIA BĘDZIE ZALEŻAŁO OD MOJEJ SYTUACJI FINANSOWEJ W KLUCZOWYM MOMENCIE”. Aleta, 28 lat, Stany Zjednoczone

„KIEDY MYŚLĘ O EMERYTURZE, PIERWSZĄ KWESTIĄ, KTÓRA PRZYCHODZI MI DO GŁOWY, JEST FAKT, ŻE NIE CHCĘ BYĆ ZALEŻNA OD MOICH DZIECI. CHCĘ CIESZYĆ SIĘ JESIENIĄ ŻYCIA I NIE BYĆ DLA NICH CIĘŻAREM”. Maria Victoria, 40 lat, Hiszpania 7 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

„JEŻELI NIE PODEJMUJESZ KROKÓW DO WYPRACOWANIA SOBIE STOSOWNEJ EMERYTURY, TO NIE MASZ POJĘCIA O RZECZYWISTOŚCI”. Anette, 45 lat, Holandia

„NIE MAM ZŁUDZEŃ CO DO MOJEJ EMERYTURY I NIE SĄDZĘ, ŻE BĘDĘ STALE LATAĆ SAMOLOTEM PO CAŁYM ŚWIECIE NA WAKACJE. POSTRZEGAM EMERYTURĘ BARDZIEJ JAKO MOŻLIWOŚĆ POŚWIĘCENIA SIĘ WOLONTARIATOWI I JAKO RELAKS Z RODZINĄ, CZĘSTE SPACERY Z PSEM, KTÓREGO, MAM NADZIEJĘ, BĘDĘ WTEDY MIAŁA!”. Claire, 30 lat, Wielka Brytania

„NIE CHCĘ STAĆ W MIEJSCU NA EMERYTURZE. CHCĘ ZBUDOWAĆ NOWE ŻYCIE, KTÓRE USZCZĘŚLIWI MNIE I MOJĄ RODZINĘ”. Irma, 59 lat, Węgry

„CHCĘ PRACOWAĆ TAK DŁUGO, JAK BĘDĘ ZDROWA. LUBIĘ PRACĘ. KIEDY PRZECHODZISZ NA EMERYTURĘ, MOŻESZ CAŁKOWICIE STRACIĆ KONTAKT Z LUDŹMI. CHCĘ BYĆ AKTYWNA TAK DŁUGO, JAK TO MOŻLIWE. CHCIAŁABYM MIEĆ ŁATWIEJSZĄ PRACĘ, PRACOWAĆ TRZY DNI W TYGODNIU”. Fumiko, 35 lat, Japonia

„MAM NADZIEJĘ, ŻE BĘDĘ PODRÓŻOWAĆ, SPĘDZAĆ CZAS Z MOIMI PRZYJACIÓŁMI I UCZYĆ SIĘ WIĘCEJ O RZECZACH, KTÓRYMI SIĘ INTERESUJĘ. BĘDĘ MIAŁA NA TO WIĘCEJ WOLNEGO CZASU... ”. Daisy, 36 lat, Chiny

„DO TEJ PORY NIE MYŚLAŁAM O TYM, JAK UTRZYMAM SIĘ NA EMERYTURZE. OBECNIE KAŻDA OSOBA POWINNA BYĆ ŚWIADOMA POTRZEBY PLANOWANIA EMERYTURY. IM SZYBCIEJ TO ZROBIMY, IM SZYBCIEJ ZACZNIEMY OSZCZĘDZAĆ PIENIĄDZE, TYM LEPIEJ”. Katarzyna, 30 lat, Polska Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 8

Maria Victoria, 40 lat, Hiszpania

Część 1: dlaczego kobiety mają trudności z oszczędzaniem na emeryturę? 9 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Niższe pensje i mniejszy dostęp do emerytur pracowniczych są głównymi przeszkodami dla kobiet Nasze wyniki w tym roku podkreślają zmieniającą się rolę kobiet w społeczeństwie. Niniejsze wyniki pozwalają także domyślać się, dlaczego kobietom jest wciąż trudno oszczędzać pod kątem emerytury. Jak widać w tabeli nr 1, większość kobiet dorównała mężczyznom pod kątem poziomu edukacji. Kobiety biorące udział w naszej ankiecie mają takie same szanse jak mężczyźni na skończenie szkoły średniej i kontynuację edukacji na wyższym poziomie. To oznacza, że kobiety i mężczyźni są w równym stopniu przygotowani do podjęcia pracy. Jednakże różnice społeczne i zawodowe pojawiają się wraz z obowiązkami związanymi z opieką nad dziećmi i starszymi członkami rodziny. Obowiązki wynikające z życia rodzinnego wciąż przypadają

głównie kobietom i to one muszą pogodzić karierę z zobowiązaniami wobec rodziny. Co za tym idzie, liczba kobiet zatrudnionych na pełny etat spada. Kobiety częściej robią przerwy w karierze i/lub przechodzą na system pracy w niepełnym wymiarze godzin lub na umowy krótkoterminowe. Dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn pracuje w niepełnym wymiarze godzin – w zawodach, które rzadko zapewniają im dostęp do świadczeń emerytalnych. Nic zatem dziwnego, że ma to bezpośredni wpływa na zarobki kobiet i na ich zdolność do oszczędzania. Wykres nr 3 pokazuje, że kobiety średnio zarabiają około 27% mniej niż mężczyźni4. Widzimy zatem podwójny cios dla kobiet: niższe dochody i mniejszy dostęp do świadczeń emerytalnych w miejscu pracy w porównaniu z mężczyznami.

Wykres nr 1: Osiągnięcia edukacyjne

Wykres nr 3: Roczny dochód brutto (w dolarach amerykańskich)

Wykształcenie niższe niż średnie

Do 29 999 USD

67%

53%

Wykształcenie średnie

22%

30 000–59 999 USD

24%

28%

Ukończone studium lub szkoła zawodowa

19%

18%

60 000–89 999 USD

12%

Dyplom licencjata/magistra

30%

90 000 USD i więcej

Ukończone studia podyplomowe

19%

20%

Mediana

22 836

28 361

Inne

Średnia

36 581

50 192

Pytanie w ankiecie: który z poniższych przedziałów odzwierciedla Pani roczny dochód przed opodatkowaniem? Baza: wszyscy respondenci (16 000).

Brak formalnej edukacji lub kwalifikacji zawodowych / Żadne

Pytanie w ankiecie: proszę wybrać z poniższej listy najwyższe posiadane wykształcenie lub kwalifikacje zawodowe. Baza: wszyscy respondenci (16 000).

Wykres nr 2: Status zawodowy

Praca na pełny etat

65%

75%

Praca na niepełny etat

24%

11%

Częściowo na emeryturze

W pełni na emeryturze

11%

Pytanie w ankiecie: które z poniższych określeń najlepiej odzwierciedla Pani obecny status zawodowy? Baza: wszyscy respondenci (16 000)

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 10

Fumiko, 35 lat, Japonia

Część 2: jakie aspiracje emerytalne mają kobiety? Pojęcie emerytury jest bardzo uniwersalne Aspiracje emerytalne są podobne wśród kobiet i mężczyzn na całym świecie. Podczas gdy kobiety mają większe trudności w utrzymaniu regularnych oszczędności emerytalnych w czasie ich lat pracy, to jednak zachowują ogólnie pozytywne spojrzenie na to, jak powinna wyglądać ich emerytura. Wiele kobiet postrzega późny wiek jako czas na podróże oraz spędzanie czasu z przyjaciółmi oraz rodziną. Te aktywności, wraz z innymi, takimi jak uprawianie nowego hobby lub praca charytatywna, były na szczycie listy odpowiedzi, kiedy zapytaliśmy respondentki o to jakie aspiracje mają na czas emerytury. Wyniki były podobne w wielu krajach, także z punktu widzenia płci i wieku, co pokazuje, że istnieje uniwersalny ideał, do którego dążą ludzie z całego świata.

11 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Wykres nr 4: Które z następujących aspiracji emerytalnych są dla Pani ważne?

Spędzanie dłuższego czasu z rodziną i przyjaciółmi

Podróże

62% 56%

64% 59%

Uprawianie nowego hobby

Żadne z wymienionych

51% 47%

3% 3%

Praca charytatywna

27% 23%

Nie wiem

3% 3%

Kontynuowanie pracy w tej samej branży

Studia

14% 16%

10% 13% Założenie firmy

12% 12%

„CHCĘ POŚWIĘCIĆ WIĘCEJ CZASU MOJEJ RODZINIE, PONIEWAŻ TERAZ PRACA POCHŁANIA WIELE MOJEGO CZASU I SIŁY. MOJE PRIORYTETY ZMIENIĄ SIĘ. WIEM, ŻE MOJA EMERYTURA NIE WYSTARCZY MI NA WSZYSTKO, CO CHCĘ ZROBIĆ... WIĘC ZACZĘŁAM OSZCZĘDZAĆ 15–20 LAT TEMU”. Irma, 59 lat, Węgry

„WIELE SIĘ ZMIENI W MOIM ŻYCIU I W GOSPODARCE, ZANIM PRZEJDĘ NA EMERYTURĘ. TO JEST NIEPRZEWIDYWALNE. CIESZĘ SIĘ, ŻE ZACZĘŁAM OSZCZĘDZAĆ... BARDZO CHCIAŁABYM, ŻEBY EMERYTURA BYŁA DLA MNIE CZASEM PODRÓŻY, RELAKSU I ZADOWOLENIA”.

Życie zagranicą

13% 14%

Mimo podobnych znaczeń emerytury, realia, w których znajdują się kobiety, są bardzo różne w zależności od kraju, w którym mieszkają. Jak pokazuje wykres nr 5, kobiety średnio myślą o pełnym przejściu na emeryturę w wieku 62 lat. Ale między krajami były duże rozbieżności. W Stanach Zjednoczonych, kobiety planowały przejść na emeryturę znacznie później, w wieku około 66 lat. Z kolei w Chinach oczekiwany wiek emerytalny to jedynie 53 lata. Te różnice wynikają częściowo z polityki danego kraju. W Stanach Zjednoczonych oficjalny wiek uprawniający do korzystania z ustawowych świadczeń emerytalnych to 65–67 lat. W Chinach kobiety mogą rozpocząć pobieranie emerytury od 50. roku życia, w zależności od sektora zatrudnienia5. Oczekiwania kobiet są też kształtowane w naturalny sposób przez ich środowisko. Pomijając wiek emerytalny, jak jeszcze różnią się oczekiwania w różnych krajach?

Aleta, 28 lat, Stany Zjednoczone Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 12

Wykres nr 5: W jakim wieku spodziewa się Pani całkowitej rezygnacji z płatnego zatrudnienia?

Średnia

Niemcy Szwecja Hiszpania

Indie Brzylia

Węgry

Chiny

LATA Stany Zjednoczone Holandia Wielka Brytania

Kanada Francja Polska

Japonia

Turcja

Uwaga: na przestrzeni całego raportu dane użyte w wykresach odnoszą się jedynie do kobiet, poza wykresami, gdzie jest to inaczej określone.

„CHCIAŁABYM ZAPLANOWAĆ SWOJĄ EMERYTURĘ Z POMOCĄ NIEZALEŻNEGO KONSULTANTA, ABY MÓC SIĘ NAUCZYĆ O TYM, JAK INFLACJA I PODATKI WPŁYNĄ NA MOJE ŚRODKI W CZASIE EMERYTURY”. Christine, 52 lata, Niemcy

„JAKO, ŻE RZĄD I PRACODAWCÓW NIE OBCHODZĄ NASZE WSZYSTKIE WYDATKI MEDYCZNE, TO MUSIAŁYŚMY ZNALEŹĆ ROZWIĄZANIE TEGO PROBLEMU W SAMOWYSTARCZALNOŚCI... WYDAJE MI SIĘ, ŻE OSOBA POWINNA OSZCZĘDZIĆ TAKĄ ILOŚĆ PIENIĘDZY, KTÓRA POZWOLIŁABY NA WYGODNE PRZEJŚCIE NA EMERYTURĘ I UTRZYMANIE TEGO SAMEGO STYLU ŻYCIA”. Dziennikarka z Bombaju, 34 lata, Indie

Jest to przewidywalne, iż dochód, który kobiety określają jako konieczny na czas emerytury, także różni się w poszczególnych krajach. Wykres nr 6 pokazuje, że ogólnie rzecz biorąc kobiety określają dochód konieczny na czas emerytury jako 71% obecnego dochodu z wykonywanej pracy6. Nasze badanie ukazuje duży zakres kobiecych potrzeb w zakresie koniecznego dochodu emerytalnego na całym świecie. Kobiety w Europie Środkowo-Wschodniej mają najwyższe oczekiwania co do koniecznego dochodu emerytalnego. Kobiety na Węgrzech twierdzą, że potrzebują dochodu emerytalnego wysokości 86% ich obecnych zarobków. W Polsce wynik jest nieco niższy – 81%. Europa Środkowo-Wschodnia to obszar, w którym dochody są na ogół niższe niż w Ameryce Północnej i Europie Zachodniej, co może przekonać kobiety z tego regionu, że potrzebują wyższego poziomu wskaźnika dochodu zastępczego. Możemy zaobserwować niższe wskaźniki w krajach o wyższym dochodzie, jak Kanada (gdzie kobiety określają konieczny dochód emerytalny jako 66% dochodu obecnego) i Stany Zjednoczone (67%). Zaskakuje fakt, iż kraje o najniższych oczekiwaniach to rynki rozwijające się: w Turcji – 60% i w Indiach – 59%. Osoby z krajów rozwijających się bardziej optymistycznie podchodzą do swojej przyszłości finansowej. Co w połączeniu z tradycją wsparcia rodzinnego może pomóc wytłumaczyć niższy wskaźnik dochodu zastępczego. Posiadanie oczekiwań co do koniecznego dochodu na czas emerytury to jedno. Jednakże wiara we własne umiejętności osiągania danego poziomu dochodów to inna kwestia. Część 3 raportu bada główne obawy kobiet związane z emeryturą.

13 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Wykres 6: Określając proporcję w stosunku do obecnych zarobków, jakiej wysokości rocznego dochodu brutto będzie Pani potrzebować na emeryturze? SUMA

71%

Węgry

86%

Polska

81%

Brazylia

77%

Holandia

77%

Niemcy

76%

Szwecja

74%

Chiny

72%

Hiszpania

72%

Francja

71%

Stany Zjednoczone

67%

Kanada

66%

Japonia

64%

Wielka Brytania

63%

Turcja

60%

Indie

59%

„WAŻNYM CELEM EMERYTALNYM JEST DLA MNIE MOŻLIWOŚĆ KONTYNUOWANIA SWOJEGO ŻYCIA W MNIEJ WIĘCEJ TEN SAM SPOSÓB, JAK W CZASIE KIEDY PRACOWAŁAM; TO, ŻE MOJE ŻYCIE SIĘ NIE ZATRZYMA GWAŁTOWNIE I BĘDĘ MOGŁA CIESZYĆ SIĘ NIM, ROBIĆ CIEKAWE RZECZY I WCIĄŻ MIEĆ NA TO ŚRODKI”. Andrea, 44 lata, Holandia

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 14

Daisy, 36 lat, Chiny

Część 3: jakie są główne obawy kobiet odnośnie do emerytury? Obawy rzucają cień na plany emerytalne kobiet Uczucie niepokoju narasta wśród kobiet, kiedy badamy ich pewność w zakresie osiągnięcia własnych celów emerytalnych. Na pytanie, jakie słowa kojarzą im się najbardziej z emeryturą, większość respondentek użyła słów pozytywnych, takich jak „wypoczynek” (45%) i „wolność” (39%). Jednakże jedna czwarta (24%) kobiet kojarzy emeryturę z „niepewnością”, a prawie jedna piąta (18%) z „biedą”. W niektórych krajach, takich jak Polska, Węgry i Japonia, poziom negatywnych skojarzeń w odniesieniu do emerytury był alarmujący. Na przykład na Węgrzech słowem najczęściej wybieranym przez kobiety była „niepewność”. Najbardziej pozytywnie nastawione kobiety pochodzą kolejno z Chin (84%), z Kanady (78%) i Szwecji (77%) (patrz wykres nr 8).

15 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Zły stan zdrowia

16%

Wykres nr 7: Jakie słowa najbardziej kojarzą się Pani z emeryturą?

Wypoczynek

45%

Wolność

39% Bieda

18% emerytura retirement

Możliwości

18%

Zadowolenie

28%

Niepewność

24%

Wykres nr 8: Bilans pozytywnych i negatywnych skojarzeń słownych z emeryturą suma Chiny Kanada Szwecja Holandia Niemcy Stany Zjednoczone Indie Turcja Brazylia Wielka Brytania Francja Hiszpania Polska Węgry Japonia

Pozytywne

69%

53%

84%

51%

78%

37%

77%

44%

75%

46%

75%

51%

74%

35%

71%

51%

71%

62%

70%

46%

69%

46%

60%

51%

60%

51%

56%

81%

52%

75%

47%

71%

Negatywne

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 16

Wiara w osiągnięcie stosownego dochodu emerytalnego Niepokój pogłębia się, kiedy pytamy kobiety o to, jak pewne są tego, że osiągną dochód emerytalny, jakiego potrzebują. Tylko jedna piąta (20%) kobiet czuje, że są na dobrej drodze. 40% kobiet po prostu nie wie, czy są na dobrej drodze, czy też nie. Jest to szczególnie widoczne w krajach, takich jak Japonia, gdzie większość kobiet zgłasza też brak świadomości. Tutaj ponad trzy piąte (62%) kobiet mówi, że nie wiedzą, czy idą w dobrym kierunku, aby osiągnąć dochód emerytalny, a tylko 7% przyznaje, że jest na dobrej drodze do osiągnięcia koniecznego dochodu emerytalnego. Kobiety, które mówią, że nie rozumieją kwestii finansowych związanych z emeryturą, są ponad dwukrotnie

częściej nieświadome stanu swoich oszczędności niż te, które twierdzą, że znają się na finansach. To pokazuje, że większa świadomość i zrozumienie planowania emerytalnego ma kluczowe znaczenie dla poprawy możliwości kobiet w późnym wieku. Nawet wśród kobiet dobrze zaznajomionych z finansami widzimy, że jedna czwarta (25%) nie wie, w jakim stanie są ich oszczędności. Branie odpowiedzialności za emeryturę poprzez planowanie jest jednym z najważniejszych czynników przy wzroście pewności, że osiągnięte zostaną cele emerytalne. Połowa (50%) kobiet, których plany emerytalne są „bardzo zaawansowane”, jest pewna, że znalazła się na dobrej drodze do osiągnięcia pożądanego dochodu emerytalnego.

Wykres nr 9: Czy myśli Pani, że osiągnie ten dochód?

Indie 35% Brazylia 33% Chiny 28% Kanada 24% Stany Zjednoczone 24% Holandia 22% Niemcy 18% Turcja 17% Wielka Brytania 16% Francja 15% Szwecja 13% Hiszpania 13% Węgry 12% Polska 9% Japonia 7%

Suma: tak

20%

„NIE JEST TAJEMNICĄ, ŻE PRZYSZŁE POKOLENIA EMERYTÓW NIE BĘDĄ MIAŁY LEKKO... DLATEGO MYŚLĘ, ŻE MOJE POKOLENIE MUSI PRACOWAĆ TAK DŁUGO, JAK BĘDZIEMY FIZYCZNIE AKTYWNI, TZN. DO 65–70. ROKU ŻYCIA”.

Suma: nie wiem

40%

Indie 21% Niemcy 27% Chiny 28% Brazylia 31% Turcja 38% Holandia 39% Kanada 40% Hiszpania 43% Stany Zjednoczone 43% Węgry 44% Francja 45% Wielka Brytania 45% Polska 53% Szwecja 54% Japonia 62%

Katarzyna, 30 lat, Polska

Ogółem, połowa (49%) pracujących kobiet nie ma pewności, że będą mogły przejść na emeryturę i wieść styl życia, który uznają za wygodny. W Polsce 88% obecnie pracujących kobiet obawia się, że nie będą miały wygodnego życia po opuszczeniu rynku pracy – przeświadczenie to wzrasta do 92% wśród kobiet w wieku 45–54 lat. Kobiety nie pokonają same tych obaw. Potrzebują one wsparcia od rządów i pracodawców, aby mogły oszczędzać więcej.

17 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Wykres nr 10: Ogółem, jak określa Pani swoją pewność w możliwość pełnego przejścia na emeryturę przy zachowaniu stylu życia postrzeganego jako wygodny? SUMa Chiny Indie Brazylia Stany Zjednoczone Kanada Holandia Wielka Brytania Szwecja Turcja Niemcy Węgry Japonia Francja Hiszpania Polska

Niepewna

49%

17%

19%

42%

20%

35%

37%

29%

38%

22%

36%

18%

42%

15%

47%

12%

49%

10%

67%

54%

74%

60%

65%

72%

88%

Bardzo/zdecydowanie pewna

W poszczególnych krajach rozwijających się, gdzie poziom pewności jest najwyższy, kobiety wyraźnie odnoszą korzyści z niedawnego wzrostu gospodarczego. Kobiety są najbardziej pewne emerytury w Chinach (42%), Indiach (35%) i w Brazylii (29%). Zaufanie opiera się w tych krajach na wizji rozwoju, mającego przełożenie na wzrost dochodów i zamożności mieszkańców. Na innych rynkach zaufanie spadło przez stagnację rozwoju w Japonii, głęboką recesję w Europie i niepewność wynikającą z reform emerytalnych w krajach takich jak Węgry i Polska.

Zwyczaje oszczędnościowe kobiet wzmagają ten negatywny sentyment Pytanie brzmi, czy obawy kobiet są uzasadnione? Niestety nasza ankieta pokazuje, że kobiety nie podejmują stosownych kroków, aby zapewnić sobie wystarczający dochód w późniejszych latach. Indeks Przygotowania Emerytalnego Aegon7 stanowi miarę oceny nawyków oszczędnościowych i ogólnej gotowości naszych respondentów do emerytury. W skali od 1 do 10, kobiety uzyskały jedynie 5,5. Taki wynik kwalifikuje się jako „niski”, co oznacza, że średnio kobiety nie są stosownie przygotowane do emerytury. Mężczyźni osiągnęli wynik 6,0.

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 18

Wykres nr 11: Indeks Przygotowania Emerytalnego Aegon (skala 1–10) Suma Indie Brazylia Chiny Niemcy Kanada Stany Zjednoczone Wielka Brytania Holandia Turcja Francja Szwecja Polska Węgry Hiszpania Japonia

5.5

6.9 6.5 6.2 6.0 5.9 5.8 5.6 5.3 5.3 5.1 5.1 4.9 4.7 4.5 4.4

Zagłębienie się w postawy i zachowania, które leżą u podstaw tego indeksu, pokazuje, że kobietom nie udaje się osiągnąć właściwych rezultatów z powodu złych przyzwyczajeń związanych z oszczędzaniem. Generalnie kobiety czują się odpowiedzialne za własny dochód emerytalny, są świadome potrzeby planowania finansowego pod kątem emerytury i rozumieją kwestie związane z tymże planowaniem. Jednakże to rzadko prowadzi do rzeczywistego planowania i oszczędzania. Tylko 10% kobiet twierdzi, że czują się dobrze przygotowane do emerytury i są pewne, że oszczędziły już odpowiednią ilość środków. Osoby o wyższych dochodach, lepiej rozumiejące kwestie finansowe i posiadające bardziej rozwinięte umiejętności planowania będą z pewnością należały do tej właśnie grupy. Ponad dwa razy więcej kobiet (23%) mówi, że, przeciwnie, czują się bardzo nieprzygotowane i prawie wcale nie oszczędzają. Odpowiedzi różnią się znacznie w poszczególnych krajach. Japonia, Węgry, Hiszpania i Polska – które także osiągnęły niski wynik w indeksie ogólnego przygotowania emerytalnego Aegon – posiadają największą liczbę kobiet, które prawie wcale nie oszczędzają pod kątem emerytury (patrz wykres nr 12).

Jedną z możliwych przyczyn różnic pomiędzy krajami jest fakt, że wielu ludzi nie wie, kto dokładnie jest odpowiedzialny za planowanie emerytalne: rząd, pracodawcy, czy oni sami. W Japonii i kontynentalnej Europie rządy i pracodawca odgrywają przeważnie główną rolę w zapewnianiu emerytur, co skutkuje brakiem osobistego planowania emerytalnego oraz oszczędzania. Natomiast w krajach takich jak Brazylia i Indie, w których tradycyjnie jest mniej sponsorowanych przez rząd i pracowniczych systemów emerytalnych, daje się zauważyć wyższy poziom osobistej odpowiedzialności za oszczędzanie emerytalne.

19 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Wykres nr 12: Biorąc pod uwagę to, ile odkłada Pani z myślą o emeryturze, czy uważa Pani, że oszczędza wystarczająco?

SUMA

Indie Brazylia Stany Zjednoczone Wielka Brytania Holandia Kanada Chiny Niemcy Turcja Francja Szwecja Polska Hiszpania Japonia Węgry Już oszczędzam wystarczająco

10%

23%

19%

24%

15%

22%

12%

23%

10%

20%

10%

24%

10%

19%

26%

28%

25%

30%

36%

33%

36%

Prawie wcale nie oszczędzam

„JEŻELI NIE PODEJMUJESZ KROKÓW DO WYPRACOWANIA SOBIE STOSOWNEJ EMERYTURY, TO NIE MASZ POJĘCIA O RZECZYWISTOŚCI”. Annette, 45 lat, Holandia

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 20

Najważniejszym czynnikiem w wyjaśnianiu gotowości emerytalnej kobiet jest ich stosunek do oszczędzania. Ogólnie, tylko nieco ponad jedna trzecia kobiet (36%) twierdzi, że dba o oszczędzanie i upewnia się, że zawsze oszczędza na emeryturę (co nie zawsze znaczy, że „oszczędza wystarczająco”). Są to zazwyczaj kobiety starsze, rozumiejące zagadnienia finansowe oraz wysoce rozwinięte umiejętności planowania finansowego. Młodsze kobiety zazwyczaj „oszczędzają okazjonalnie” lub należą do jednej czwartej (24%) kobiet, które „obecnie nie oszczędzają, ale zamierzają to zrobić”. Istnieją również znaczące różnice pomiędzy krajami: w Szwecji połowa (48%) kobiet twierdzi, że zawsze oszczędza na emeryturę; w Polsce liczba ta spada do 21%.

„MŁODZI SĄ ZRELAKSOWANI I NIE MARTWIĄ SIĘ O PRZYSZŁOŚĆ. MAJĄ NADZIEJĘ, ŻE KTOŚ I TAK O TO ZADBA. BOJĘ SIĘ, ŻE BĘDĄ PRZEZ TO W TRUDNEJ SYTUACJI, KIEDY BĘDĄ W WIEKU 60–70 LAT. ALE WTEDY NIE BĘDĄ JUŻ MOGLI POWIęKSZYĆ SWOICH OSZCZĘDNOŚCI EMERYTALNYCH”. Fumiko, 35 lat, Japonia

Wykres nr 13: Które z poniższych stwierdzeń najlepiej obrazuje Pani podejście do oszczędzania na emeryturę?

36% Zawsze oszczędzam na emeryturę

21% Od czasu do czasu oszczędzam na emeryturę

12% Nie oszczędzam teraz na emeryturę, ale w przeszłości oszczędzałam

24% Nie oszczędzam na emeryturę, ale zamierzam

21 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

7% Nigdy nie oszczędzałam na emeryturę i nie zamierzam

Wykres nr 14: Które z poniższych stwierdzeń najlepiej obrazuje Pani podejście do oszczędzania na emeryturę?

7% 12%

Zawsze upewniam się, że oszczędzam

36%

Oszczędzam okazjonalnie Nie oszczędzam, ale zamierzam

24%

Nie oszczędzam, ale oszczędzałam w przeszłości Nigdy nie oszczędzałam i nie zamierzam

21%

Suma

9% 10%

9% 48%

21%

8% 15%

17%

47%

24%

11% Szwecja

Chiny

6% 14% 43%

19%

11% 12%

39%

15% 23%

Wielka Brytania

Niemcy

17%

27%

37%

Węgry

12%

32%

Stany Zjednoczone

15%

18%

46% 15% 16%

4% 25%

18%

20%

Japonia

24% 18%

29%

Hiszpania

44%

20% 20%

5% 32%

29%

10%

Kanada

23%

19%

Holandia

13%

Indie

35%

12%

33% 32%

8% 2% 12% 46%

Francja

5% 11% 24% 36%

23%

Turcja

16% 26%

28% 24%

Brazylia

11% 21%

13% 36%

18%

Polska

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 22

Andrea, 44 lata, Holandia

Część 4: kierunek planowania emerytury odpowiedni dla kobiet Kobieca ścieżka do gotowości emerytalnej jest najeżona wieloma przeszkodami. W szczególności kobiety mają do czynienia z presją finansową. Wynika to często z konieczności opieki nad dziećmi lub starszymi członkami rodziny – obowiązki rodzinne wciąż spadają głównie na kobiety, co obniża ich możliwości zarobkowania. Stworzenie modelu planowania emerytalnego, który pasowałby do stylu życia kobiet, musi stać się priorytetem. Taki model powinien uwzględniać dwojaką rolę życiową kobiety, która jest zarówno żywicielką rodziny, jak i jej opiekunką.

23 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Połączenie rodziny i emerytury Często myślimy o wyzwaniach stojących przed kobietami w zakresie odnalezienia równowagi pomiędzy rodziną i pracą. Wydaje się jednak, iż powinniśmy myśleć także o równowadze pomiędzy rodziną a planowaniem emerytalnym. Kobiecy brak gotowości emerytalnej ostro kontrastuje z ich zdecydowanym zachowaniem i zaangażowaniem w podejmowanie decyzji o domowym budżecie. Zdecydowana większość kobiet (80%) jest aktywnie zaangażowana w zarządzanie domowym budżetem i finansami. Kobiety przywiązują dużą wagę do zarządzania finansami gospodarstwa domowego i jest to obszar, w którym 71% czuje się finansowo pewnie. Wyraźna jest też potrzeba pracujących matek do skupiania się na krótkoterminowym planowaniu finansów. Niestety, mniej priorytetowo traktowana jest konieczność stosownego przygotowania się do emerytury. Jednocześnie trzeba jednak przyznać, że nie jest to łatwe. Badania wykazały, że kobiety ponoszą „karę za dziecko” w kwestii wynagrodzenia i zatrudnienia z powodu czasu, który poświęcają na wychowanie dzieci. Przerwy w pracy lub wybór niepełnoetatowych form zatrudnienia nieuchronnie prowadzi do obniżenia możliwości zarobkowania i zdolności do oszczędzania w dłuższej perspektywie. Ważnym czynnikiem pokazanym w naszej ankiecie jest to, że kobiety zazwyczaj decydują się na posiadanie dzieci w młodszym wieku niż mężczyźni. Średnio kobiety zakładają rodziny w wieku 26,6 lat, podczas gdy mężczyźni w wieku 28,5 lat. Wczesne rozpoczęcie opieki nad dzieckiem jest

niekorzystne dla kobiet z dwóch powodów: po pierwsze, tracą one dwa lata potencjalnych oszczędności w porównaniu z mężczyznami i wiekiem, w którym zakładają rodziny; po drugie, nawet jeżeli później oszczędzą więcej, tracą jednak maksymalne korzyści ze wzrostu inwestycji i odsetek. Taki deficyt oszczędności jest dużą porażką finansową, z której wiele kobiet nigdy się nie podnosi. Dla dwóch trzecich (67%) kobiet brak pieniędzy do zainwestowania jest główną przeszkodą na drodze do oszczędzania na emeryturę. Nie zaskakuje zatem fakt, że kobiety czują się zależne od dochodów małżonka w późniejszym wieku. Ponad połowa (54%) kobiet zamężnych lub mieszkających z partnerami twierdzi, że ich mąż/parter będzie „bardzo” lub „zdecydowanie” ważnym źródłem wsparcia finansowego na emeryturze. Co więcej, tylko 12% kobiet twierdzi, że nie oczekują, że ich małżonek będzie ważnym źródłem dochodu emerytalnego. Należy zauważyć, że podczas gdy mąż/partner może zapewnić znaczące wsparcie, to rozwód lub utrata partnera może szybko i dramatycznie zmienić sytuację finansową kobiety. Badanie z OECD pokazało, że kobiety częściej zostają wdowami, żyją samotnie lub polegają na rentach rodzinnych. Osoby starsze żyjące samotnie są 2,5 razy bardziej narażone na życie w biedzie niż te pozostające w związku i prowadzące wspólnie gospodarstwo domowe8. To pomaga wyjaśnić, dlaczego kobiety w Wielkiej Brytanii (które często żyją dłużej niż ich partnerzy na emeryturze) stanowią dwie trzecie odbiorców zasiłków przeznaczonych dla biednych emerytów.

54% Wykres nr 15: Pani zdaniem, jak ważny będzie Pani małżonek lub partner jako źródło wsparcia finansowego podczas emerytury?

35%

Zdecydowanie/bardzo ważny

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 24

Wykres 16: Pani zdaniem, jak ważny będzie Pani małżonek lub partner jako źródło wsparcia finansowego podczas emerytury?

Total

12%

54%

Indie

10%

67%

Stany Zjednoczone

64%

Węgry

10%

64%

Brazylia

15%

60%

Japonia

58%

Wielka Brytania

10%

58%

Polska

57%

13%

57%

13%

56%

15%

55%

14%

54%

12%

49%

48%

17%

39%

19%

33%

Niemcy Kanada Hiszpania Turcja Chiny Holandia Szwecja Francja

Zupełnie/niezbyt ważny

Bardzo/zdecydowanie ważny

25 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Zazwyczaj kobiety żyją dłużej niż mężczyźni, jednak spędzają mniej czasu na rynku pracy. W rezultacie zapewnienie sobie wystarczającego dochodu na pokrycie całego okresu emerytalnego jest dla kobiet szczególnie ważne. Ogólnie, 38% kobiet obawia się, że nie będą miały wystarczających oszczędności (w porównaniu z 30% mężczyzn). Kobiety są także mniej optymistyczne, jeżeli chodzi o koszty leczenia. Nieco ponad jedna trzecia kobiet (36%) wierzy, że będzie w stanie pokryć koszta leczenia na emeryturze; uważa tak również 43% mężczyzn.

Kiedy kobiety myślą o tym, jak życie rodzinne przekłada się na ich emeryturę, często odczuwają wtedy niepokój. Czują, że nie są dobrze przygotowane, ale uznają, że dzielenie się tym ciężarem z małżonkiem może być czymś pozytywnym: w końcu co dwie głowy to nie jedna. Ale pomimo to kobiety wciąż powinny zadbać o plan B.

Co kobiety myślą o balansowaniu pomiędzy rodziną a emeryturą?

„PRZYGOTOWUJĘ SIĘ I PLANUJĘ SWOJĄ EMERYTURĘ, ALE MAJĄC MAŁE DZIECI NIE MOŻESZ OSZCZĘDZIĆ TYLE, ILE BYŚ CHCIAŁA”. Andrea, 44 lata, Holandia

„DOŻYWAJĄC SĘDZIWEGO WIEKU, NIE MUSZĘ BYĆ CIĘŻAREM DLA MOJEJ RODZINY. CHCĘ ZAPEWNIĆ DZIECIOM JAK NAJLEPSZĄ EDUKACJĘ, ŻEBY MOGŁy FINANSOWO MOCNO STAĆ NA WŁASNYCH NOGACH”. Christine, 52 lata, Niemcy

„DOBRZE JEST WIEDZIEĆ, ŻE MAŁŻONEK BĘDZIE MIAŁ FINANSOWY WKŁAD W EMERYTURĘ, PONIEWAŻ RAZEM JEST O WIELE ŁATWIEJ. JEST TEŻ WAŻNE MIEĆ WŁASNE OSZCZĘDNOŚCI, PONIEWAŻ WSZYSTKO SIĘ MOŻE ZDARZYĆ”. Irma, 59 lat, Węgry

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 26

Tworzenie dostępu do pracowniczych planów emerytalnych i bardziej elastycznych form emerytury Pracodawcy naturalnie odgrywają istotną rolę w zapewnianiu dostępu do planów emerytalnych. Jak wykazała nasza ankieta, kobiety stanowią znaczącą część pracowników na stanowiskach wymagających jedynie niskich kwalifikacji, ale z kolei prawie nie pojawiają się na wyższych/kierowniczych stanowiskach. 57% respondentów będących pracownikami o średnich kwalifikacjach lub niewykwalifikowanymi to kobiety. Jedynie 34% kobiet zajmuje wyższe stanowiska. Podobna rozbieżność jest widoczna w dostępie do pracowniczych planów emerytalnych. Takie plany oferowane są 38% kobiet i 45% mężczyzn. W przypadkach gdy plany oszczędnościowe wymagają zatrudnienia w pełnym wymiarze godzin lub minimalnych okresów składkowych, wiele kobiet zostaje skutecznie wykluczonych z możliwości udziału. Dlatego też zapewnienie lepszego dostępu do pracowniczych świadczeń emerytalnych i wyższe składki dla pracowników uczestniczących w tych planach emerytalnych muszą stać się celami długoterminowymi. Pracownicze świadczenia emerytalne mogą w znaczący sposób poprawić szanse kobiet, szczególnie jeżeli częściej stosowane będzie automatyczne rejestrowanie oraz automatyczna eskalacja (zobacz s. 31 w słowniku terminów) stóp składek. Dogodność automatycznych funkcji ułatwi oszczędzanie, co sprawi, że coraz więcej kobiet starających się o zrównoważenie obowiązków zawodowych i rodzinnych zacznie oszczędzać.

Pracodawcy mogą uczynić planowanie emerytalne łatwiejszym i bardziej przystępnym finansowo dla kobiet-pracowników poprzez dzielenie się kosztami finansowania emerytur. Nasza ankieta pokazuje, że 74% kobiet zgadza się, że rządy powinny zachęcać pracodawców do automatycznego rejestrowania swoich pracowników do planów emerytalnych. Tylko 6% kobiet nie zgadza się z tym. Powyższa zgodność jest widoczna w wielu ankietowanych krajach. Najwięcej kobiet zgadza się w Indiach i w Kanadzie – 83%. Ogółem, 62% kobiet twierdzi, że automatyczna rejestracja (zobacz s. 31 w słowniku terminów)brzmi „bardzo lub dosyć atrakcyjnie”. Oczywistym obszarem, w którym pracodawcy mogą pomóc kobietom, jest zapewnienie dostępu do elastycznych form zatrudnienia w późniejszym wieku. Nasza ankieta pokazuje, że tylko mniejszość kobiet (29%) spodziewa się natychmiast zaprzestać pracy po przejściu na emeryturę. Zdecydowana większość przewiduje pewną formę stopniowego przechodzenia na emeryturę. Co ciekawe, głównym powodem podawanym przez kobiety podczas odpowiadania na pytanie o dłuższy okres pracy nie są finanse, ale fakt, iż lubią swoją pracę i chcą być aktywne. Czynniki te były często wymieniane w rozmowach indywidualnych przeprowadzanych z kobietami do celów tego raportu.

Wykres nr 17: Opinie kobiet o elastycznych formach zatrudnienia. Wybiegając w przyszłość, jak wyobraża sobie Pani swoje przejście na emeryturę?

Rezygnacja 29%

Mniej niż 3 na 10 kobiet obecnie pracujących twierdzi, że zaprzestaną wszelkich form pracy w momencie przejścia na emeryturę. Takie „gwałtowne” przejście na emeryturę jest postrzegane jako norma przez większość kobiet jedynie w Hiszpanii (53%).

Stopniowe przechodzenie na emeryturę 29%

Kolejne 3 na 10 kobiet twierdzi, że podejmą pracę w niepełnym wymiarze lub będą pracowały w oparciu o umowy krótkoterminowe, zanim całkowicie zrezygnują z pracy.

Praca 18%

2 na 10 kobiet mówi, że wciąż będą pracowały przez dłuższy czas, ale zmienią sposób pracy. 1 na 10 twierdzi, że emerytura nie zmieni nic w sposobie pracy.

27 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Co kobiety myślą o swoich pracodawcach i elastycznych formach pracy, kiedy planują własną emeryturę? Kobiety na całym świecie powszechnie uznają rolę pracodawców w dwóch kluczowych obszarach. Po pierwsze, przy zapewnianiu dostępu do istotnych planów emerytalnych w czasie kariery zawodowej. Ale także przy zapewnieniu dostępu do elastycznych form zatrudnienia po osiągnięciu wieku emerytalnego, co pozwala kobietom być aktywnymi i otrzymywać dodatkowe wynagrodzenie, aby wypełnić luki w dochodach emerytalnych.

„DŁUŻSZA PRACA JEST ATRAKCYJNA NIE TYLKO Z POWODÓW FINANSOWYCH, JEST TO TAKŻE SPOSÓB NA BYCIE AKTYWNYM, SZCZEGÓLNIE JEŻELI LUBISZ SWOJĄ PRACĘ. OCZYWIŚCIE SĄ OPCJE, TAKIE JAK PRACA CHARYTATYWNA, ALE NAJWAŻNIEJSZE JEST BYCIE AKTYWNYM I ZAJĘTYM”.

„GDYBY WKŁAD PRACODAWCY W MOJĄ EMERYTUĘ BYŁ WYŻSZY LUB GDYBYM OTRZYMAŁA PODWYŻKĘ, KTÓRA POMOGŁABY MI PODWYŻSZYĆ MOJE OSZCZĘDNOŚCI, TO BYŁOBY BARDZO POMOCNE. W TYM MOMENCIE SAMA WSZYSTKO PLANUJĘ. CHCIAŁABYM OTRZYMAĆ PROFESJONALNĄ PORADĘ, ABYM MOGŁA PLANOWAĆ BARDZIEJ EFEKTYWNIE”.

Andrea, 44 lata, Holandia Clare, 30 lat, Wielka Brytania

„UWAŻAM, ŻE MAM STABILNĄ PODSTAWĘ DLA MOJEGO PLANU EMERYTALNEGO (DZIĘKI MOJEMU PRACODAWCY) I TO DAJE MI SZANSĘ PÓJŚCIA NAPRZÓD... PRACUJĄC JAKO NAUCZYCIELKA MOGĘ ŁAGODNIE PRZECHODZIĆ NA EMERYTURĘ”.

„PRODUKTY OSZCZĘDNOŚCIOWE WSPÓŁFINANSOWANE PRZEZ PRACODAWCĘ UŁATWIŁYBY MI OSZCZĘDZANIE NA EMERYTURĘ. CHODZI O TO, ŻEBY NIE OSZCZĘDZAĆ SAMEMU, ALE Z POMOCĄ PRACODAWCY”. Irma, 59 lat, Węgry

Nasreen, 39 lat, Kanada

„AUTOMATYCZNE ODLICZENIA Z PENSJI DO PLANU EMERYTALNEGO OFEROWANEGO PRZEZ PRACODAWCĘ BYŁYBY DUŻĄ ZALETĄ I POMOCĄ W POMNAŻANIU OSZCZĘDNOŚCI EMERYTALNYCH... STOPNIOWE ZMNIEJSZANIE GODZIN PRACY W OKRESIE EMERYTALNYM POMAGAŁOBY MI TAKŻE POZOSTAĆ AKTYWNĄ ZAWODOWO, UTRZYMAĆ DOBRE WYNAGRODZENIE I ZNALEŹĆ CZAS NA PODEJMOWANIE INNYCH AKTYWNOŚCI”. Elaine, 43 lata, Brazylia

„MÓJ PRACODAWCA ODGRYWA WAŻNĄ ROLĘ W MOICH PRZYGOTOWANIACH EMERYTALNYCH. FAKT, ŻE OTRZYMUJĘ PENSJĘ, OZNACZA, ŻE MOGĘ OSZCZĘDZAĆ CO MIESIĄC. PRACODAWCA OPŁACA MOJE UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE, KTÓRE BĘDZIE JEDNYM ZE ŹRÓDEŁ MOICH DOCHODÓW NA EMERYTURZE... CAŁKOWICIE ZGADZAM SIĘ Z IDEĄ STWORZENIA BARDZIEJ ELASTYCZNEJ EMERYTURY. WCIĄŻ BĘDĘ MOGŁA ZARABIAĆ. WCIĄŻ BĘDĘ AKTYWNA. WCIĄŻ BĘDĘ MIAŁA DUŻO WOLNEGO CZASU”. Daisy, 36 lat, Chiny

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 28

Irma, 59 lat, Węgry

Rekomendacje Tradycyjny podział ról ze względu na płeć nie jest korzystny dla kobiet pod kątem oszczędzania i planowania emerytury. Odnajdowanie równowagi i dbanie o swoje obowiązki często prowadzi kobiety do wybierania niepełnoetatowych form zatrudnienia, co oznacza nie tylko niższy dochód, ale także ograniczony dostęp do planów emerytalnych oferowanych przez pracodawców oraz niższy ogólny wkład we własny plan emerytalny. Uważamy, iż poniższe rekomendacje mogą pomóc kobietom w osiągnięciu lepszej i bardziej wygodnej emerytury.

29 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Zachęcajmy pracodawców do zwiększania dostępu kobiet do pracowniczych planów emerytalnych 1. Rozszerzajmy tam, gdzie to konieczne, pracownicze plany emerytalne, aby pokryć potrzeby pracowników niepełnoetatowych i tym samym zapewnić pracownikom, a szczególnie kobietom, możliwość oszczędzania na emeryturę. 2. Wdrażajmy funkcje automatycznej rejestracji do pracowniczego planu emerytalnego. Automatyczna rejestracja dowiodła swojej efektywności w zachęcaniu pracowników do regularnego oszczędzania na emeryturę. Nie mając takiej możliwości, pracownicy oszczędzaliby jedynie okazjonalnie lub zdecydowanie opóźniliby decyzję o oszczędzaniu. Wygoda automatycznej rejestracji spowoduje, że kobiety, które są zajęte odnajdowaniem równowagi pomiędzy życiem zawodowym a rodzinnym, dołączą do planów emerytalnych i rozpoczną oszczędzanie. 3. W drażajmy funkcje automatycznego wzrostu w pracowniczych planach emerytalnych. Autowyrównywanie podwyższa stopy oszczędności wraz ze wzrostem wynagrodzeń i może pomóc osobom otrzymującym niższe wynagrodzenie (w tym wielu kobietom) w podniesieniu swoich stóp oszczędnościowych na przestrzeni czasu. Zachęcajmy rządy i pracodawców do podniesienia dochodów emerytalnych kobiet oraz do tworzenia elastycznych form zatrudnienia dopasowanych do wyjątkowych potrzeb kobiet. 4. Zapewnijmy równe urlopy macierzyńskie i ojcowskie, ułatwiając tym samym mężczyznom udział w obowiązkach związanych z opieką nad nowo narodzonym dzieckiem. Ponadto powinniśmy zapewnić pracownikom możliwość wzięcia urlopu (płatnego lub bezpłatnego) w celu opieki nad członkami rodziny. To może pomóc w osiągnięciu równowagi pomiędzy obowiązkami pracownika i opiekuna bez konieczności poświęcenia jednej lub drugiej roli. 5. U dzielajmy pracownikom pomocy i informacji w zakresie usług opiekuńczych. Wielu pracowników, zarówno kobiet, jak i mężczyzn, będzie zmuszonych do przerw w pracy ze względu na obowiązki związane z opieką, co może prowadzić do obniżonej produktywności. 6. Zagwarantujmy ubezpieczenie społeczne lub świadczenia ustawowe za bezpłatny czas spędzany przez kobiety i mężczyzn w roli opiekunów. W krajach, gdzie ustawowe świadczenia emerytalne wymagają opłacania składek w okresie zatrudnienia, osoby, które są prywatnie opiekunami i bezpłatnie zajmują się dziećmi lub starszymi członkami rodziny, stoją na straconej pozycji w wieku emerytalnym. Takie świadczenia pomogłyby ukazać i docenić wartość, którą kobiety wnoszą poza tradycyjnym rynkiem pracy.

7. Powinniśmy zadbać o podwyższenie wieku uprawniającego do pobierania ustawowych świadczeń emerytalnych we wszystkich krajach, aby tym samym odzwierciedlić rosnącą długość życia i odpowiedzieć na skłonność pracowników do stopniowego przechodzenia na emeryturę. W niektórych krajach wiek emerytalny jest wciąż nieprawdopodobnie niski. Pracodawcy i pracownicy zwykle wyznaczają wiek uprawniający ich do pracowniczego planu emerytalnego na urzędowy wiek uprawniający pracownika do rozpoczęcia pobierania ustawowych świadczeń emerytalnych. 8. Zachęcajmy do wdrażania przyjaznych wiekowi strategii pracowniczych, aby uwzględnić wkład pracowników w każdym wieku i wartość wielopokoleniowych kadr. Pracodawcy mogliby oferować między innymi stałą poprawę możliwości edukacyjnych oraz usuwanie barier fizycznych, które mogą hamować produktywność i ograniczać dostęp starszym pracownikom. Takie podejście sprzyjałoby także kobietom, które żyją dłużej i mają krótszy staż pracy. 9. Umożliwiajmy doskonalenie zawodowe i udzielajmy wsparcia kobietom, aby mogły pozostać aktywne dłużej. To może pomóc kobietom w wypracowaniu bardziej elastycznego podejścia do emerytury, połączenia pracy i wypoczynku. 10. Rekomendujemy wdrażanie pracowniczych programów stopniowego przejścia na emeryturę, które umożliwiałyby pracownikom kontynuację kariery i stopniowe przejście na emeryturę. Zazwyczaj takie programy pozwalają pracownikom na dalszą pracę przy jednoczesnym otrzymywaniu świadczeń emerytalnych lub na przejście na niepełny etat lub podjęcie mniej wymagającej pracy bez narażania się na utratę świadczeń opartych na średnim wynagrodzeniu końcowym. Udzielajmy lepszych porad i informacji w zakresie finansów 11. Umożliwiajmy pozyskiwanie porad inwestycyjnych w miejscu pracy, szczególnie w dziedzinie pracowniczych planów emerytalnych. Ponadto popularyzujmy rolę doradców inwestycyjnych w zakresie tworzenia osobistych strategii emerytalnych, zarówno w miejscu pracy, jak i poza nim. Indywidualne porady inwestycyjne mogą mieć ogromny wpływ na dostosowanie planu emerytalnego do potrzeb danego pracownika. Taki plan stanowiłby wyjscie awaryjne na wypadek nieprzewidzianych wcześniej zdarzeń losowych. 12. O pracowujmy i przeprowadzajmy kursy podnoszące wiedzę o zagadnieniach finansowych w szkołach i miejscach pracy. Taki rodzaj edukacji może mieć dodatkowy wpływ, jeżeli kobiety otrzymają informację w kluczowych momentach ich życia – na przykład w chwili założenia rodziny – kiedy ich podejście do oszczędzania może ulec zmianie.

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 30

Słownik terminów Indeks Przygotowania Emerytalnego Aegon [ARRI] Indeks ocenia poziom przygotowania emerytalnego w różnych krajach w skali od 1 do 10. Indeks jest oparty na trzech pytaniach sprawdzających podejście i trzech pytaniach badających zachowanie. Więcej informacji w załączniku. Automatyczna rejestracja Jest to sponsorowany przez pracodawcę plan emerytalny, w którym pracodawca może samodzielnie zarejestrować pracownika bez uzyskania jego uprzedniej zgody. Pracodawca sam określa jaki procent wynagrodzenia pracownika jest przekazywany na poczet planu. Pracownik może zmienić ten procent lub wyrejestrować się z planu. Automatyczna eskalacja Funkcja planu emerytalnego, która zapewnia automatyczny wzrost procentu funduszy emerytalnych oszczędzanych z wynagrodzenia. Funkcja ta zazwyczaj stosuje domyślną lub standardową wartość eskalacji wkładu. Wiek emerytalny Wiek, w którym ludzie zwykle przechodzą na emeryturę. Starzenie się społeczeństwa stopniowo powoduje podniesienie wieku emerytalnego. Jednocześnie wiek emerytalny okazuje się coraz mniej stały i obowiązkowy, a coraz częściej jest kwestią osobistego wyboru. Czynnikiem, który jest istotny przy podejmowaniu takiego wyboru, jest wiek uprawniający do rozpoczęcia pobierania świadczeń emerytalnych. Wiąże się to z ustaleniem stałego wieku, w którym osoba powinna zrezygnować z zatrudnienia ze względu na zwyczaje branżowe lub prawo. Zazwyczaj obowiązkowe przejście na emeryturę jest uzasadnione argumentem, że niektóre profesje są zbyt niebezpieczne lub wymagają wyższych poziomów sprawności fizycznej i umysłowej.

Plan emerytalny Zapewnia on dochód zastępujący wynagrodzenie, kiedy osoba nie pracuje po przejściu na emeryturę. Podczas fazy wkładu, pracodawca przekazuje środki na poczet funduszy oszczędzanych na przyszłe świadczenia dla danego pracownika. Wkład to zazwyczaj kwota zwolniona z podatku. Pracodawca ma powierniczy obowiązek inwestowania funduszy emerytalnych, dbania o satysfakcjonującą stopę zwrotu i wypłacanie świadczeń emerytowanym pracownikom. Wypłaty emerytur zwykle podlegają opodatkowaniu w roku, w którym odbiorca je otrzymuje. Plan emerytalny jest dla pracowników sposobem na przekazanie części swoich dochodów na poczet emerytury. Istnieją dwa główne typy planów emerytalnych: program określonych świadczeń i program określonych składek. W programie określonych świadczeń pracodawca gwarantuje, że pracownik będzie otrzymywał świadczenie o określonej wysokości, niezależnie od wyników finansowych bazowej puli inwestycyjnej. W programie określonych składek są one na wstępie określane, a końcowe świadczenie otrzymywane przez pracownika zależy od wyników finansowych zainwestowanych środków. Bank Światowy Bank Światowy jest źródłem pomocy finansowej i technicznej dla krajów rozwijających się na całym świecie. Nie jest to bank w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Jest to wspólna inicjatywa 188 krajów członkowskich, powstała w celu walki z ubóstwem i wspierania rozwoju. Składa się z dwóch instytucji: z Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz z Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju.

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) Organizacja ta ma na celu wspieranie strategii, które ulepszają gospodarkę i dobrobyt społeczny ludzi na całym świecie, poprzez tworzenie forum, na którym rządy mogą współpracować, dzielić się doświadczeniami i wypracowywać rozwiązania dla powszechnych problemów.

31 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

O Aegon, Centrum Badań Emerytalnych Transamerica® oraz Cicero Aegon Korzenie Aegon sięgają ponad 150 lat – do pierwszej połowy dziewiętnastego wieku. Od tamtej pory Aegon stał się firmą międzynarodową, działającą w ponad 25 krajach, w obu Amerykach, Europie i Azji. Dzisiaj Aegon jest jedną z wiodących organizacji świadczących usługi finansowe na świecie, oferując ubezpieczenia na życie, emerytury i zarządzanie aktywami. Celem Aegon jest pomoc ludziom w ponoszeniu odpowiedzialności za ich przyszłość finansową. www.aegon.com W roku 2010 Aegon został członkiem-założycielem Światowego Stowarzyszenia na Rzecz Starzejącego się Społeczeństwa, które ma na celu podnoszenie świadomości o zagadnieniach dotyczących starzenia się wśród decydentów politycznych i wśród zwykłych ludzi. Głównym celem stowarzyszenia jest jednak zmiana sposobu myślenia i mówienia o starzeniu się: zmiana tak powszechnego patrzenia przez pryzmat „problemów” na spojrzenie pod kątem „szans” i „możliwości”. www.globalcoalitiononageing.com

Centrum Badań Emerytalnych Transamerica® Centrum Badań Emerytalnych Transamerica® jest pionem Instytutu Transamerica, prywatnej fundacji typu non-profit [organizacji pożytku publicznego]. CBET przeprowadza badania i pogłębia wiedzę Amerykanów w zakresie trendów, zagadnień i możliwości związanych z oszczędzaniem, planowaniem i osiągnięciem finansowego bezpieczeństwa na emeryturze. Instytut Transamerica jest finansowany ze środków Transamerica Life Insurance Company [Transamerica Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie] oraz jego partnerów, a także otrzymuje fundusze od osób trzecich. CBET i jego przedstawiciele nie mogą udzielać porad z dziedziny zabezpieczania dochodów emerytalnych, podatków, inwestycji oraz prawa. www.transamericacenter.org

Cicero Consulting Cicero to wiodąca firma konsultingowa obsługująca klientów z sektora usług finansowych i specjalizująca się w dostarczaniu programów z PR oraz komunikacji oraz niezależnych badań rynkowych. Firma została założona w roku 2001 i obecnie prowadzi działalność z placówek w Londynie, Brukseli, Waszyngtonie, Nowym Jorku i Singapurze. Jako lider rynku w zakresie badań emerytalnych, firma Cicero przygotowała i przeprowadziła badania rynku, przeanalizowała wyniki badań i wniosła znaczący wkład w powstanie tego raportu. www.cicero-group.com

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 32

Podziękowania Marta Acebo

Douglas Henck

Harold Overmars

Murat Akçay

Jonathan Henderson

Leandro Palmeira

Paula Alvarez

Wendel Hofman

Ashok Pattni

Pamela Barboza

Yogini Joglekar

Patricia Plas

Frits Bart

Tatsuo Kai

Suman Purohit

Grace Basile

Herman Kappelle

Alice Ramsey

Frans de Beaufort

Marco Keim

Scott Roane

Andrew Berwick

Gábor Kepecs

Thurstan Robinson

Marcel van Beusekom

Jaime Kirkpatrick

Gregory Ross

MichaŁ Biedzki

Roger Koch

Patti Rowey

Robin Boon

Loth Kroeger

Sarah Russell

Kent Callahan

Alexander Kuipers

Joost van Schagen

Michelle Cao

Peter Kunkel

Dick Schiethart

Jeanne de Cervens

Hilde Laffeber

Erik Schouten

Arkadiusz ChmurzyŃski

Andrea Levy

Cecilia Seabra

Heidi Cho

Mike Linder

Angela Seymour-Jackson

Simon Clow

Christoph Linke

Kate Smith

Robert Collignon

Parag Lokhande

Yateesh Srivastava

Catherine Collinson

Jason Ma

Renske Stoker

Wendy Daniels

Andreas Mang

Nine Stut

Nuno David

Mike Mansfield

Nanda Suwargana

Marjolein Dekker

Grzegorz Mathea

Anne Taistra

Edit Drevenka

Esin Meker

UĞur TozŞekerli

Arnold Drijver

Paul Middleton

Mark Twigg

Maarten Edixhoven

Takaoh Miyagawa

Catherine Wang

David Francis

Helder Molina

Maria Waters

Kelly Fu

David Moulton

Marc van Weede

KS Gopalakrishnan

Mark Mullin

Alex Wynaendts

Adrian Grace

Marcelle Noltenius

Péter Zatykó

Steffen Heij

Stig Nybo

Oświadczenie Niniejszy raport zawiera wyłącznie informacje ogólne i nie stanowi oferty. Z niniejszego raportu nie wynikają żadne uprawnienia. Aegon, jego partnerzy oraz żaden z jego podmiotów powiązanych lub pracowników nie gwarantuje ani nie deklaruje, że informacje zawarte w niniejszym raporcie są kompletne.

33 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Nasreen, 39 lat, Kanada

Przypisy i uwagi Pomagają tu programy określonych świadczeń [DB]. Bank Światowy, „Wpływ różnic płci na reformy emerytalne”, 2012. 3 Międzynarodowa Organizacja Pracy, „Światowe trendy zatrudnienia kobiet”, 2012. 4 Biorąc pod uwagę średni dochód, różnica w zarobkach kobiet i mężczyzn wynosi 20%. Oba wyniki są wyższe niż w innych badaniach międzynarodowych, w tym w raporcie ITUC „Zatrzymane w czasie”, który oszacował różnicę w zarobkach na 18,4% w 43 krajach. 5 OWGR (2013), „Chiny” w „Emerytury pod lupą” 2013: Wskaźniki OWGR i G20, OWGR [OECD] Publishing http://dx.dol.org/10.1787/pension_glance-2013-51-en. 6 Jest to tak zwana stopa zastępczego dochodu emerytalnego. Różni się ona na przestrzeni krajów i jest kształtowana przez wiele czynników, w tym: status krajowy, posiadanie nieruchomości, poziom zarobków przez przejściem na emeryturę, poziom (i dostęp do) ustawowych świadczeń emerytalnych, koszt opieki zdrowotnej i długoterminowej na jednostkę, a także ogólny koszt życia w konkretnym regionie lub kraju. 7 Indeks Przygotowania Emerytalnego Aegon [ARRI] analizuje sześć pytań dotyczących podejścia do osobistej odpowiedzialności, świadomości, zrozumienia, gotowości, dochodu zastępczego i nawyków oszczędnościowych. Przez porównanie odpowiedzi na te pytania możemy ocenić gotowość respondentów do emerytury w skali od 1 do 10. Wynik uznawany za niski to wynik poniżej 6, wynik średni to 6–8, a wysoki 8 i więcej. 8 OWGR, „Eliminowanie różnic wynikających z płci”. 1 2

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 34

Załącznik 1: metodologia

Indeks Przygotowania Emerytalnego Aegon (ARRI) 2014 Ogólny indeks jest oparty na grupie 14 400 pracowników i został opracowany w celu sprawdzenia podejścia i zachowań związanych z planowaniem emerytalnym. Indeks częściowy dla kobiet jest oparty na grupie 7242 pracujących kobiet. Zostało wykorzystane sześć pytań (znanych jako „predykatory zmienne”), trzy z nich dotyczą nastawienia a pozostałe trzy – zachowania. 1. O sobista odpowiedzialność za dochód na emeryturze. 2. P oziom świadomości w zakresie konieczności planowania emerytalnego. 3. Możliwości finansowe oraz zrozumienie zagadnień finansowych w odniesieniu do planów emerytalnych. 4. Planowanie emerytalne – poziom zaawansowania planów. 5. Gotowość finansowa do emerytury. 6. Poziom planowanego dochodu zastępczego.

Oprócz tych pytań zostały także zadane pytania odnoszące się do zmiennych zależnych związanych z nastawieniem do oszczędzania. Pozwoliło to na wyodrębnienie pięciu typów oszczędzających: regularny, okazjonalny, oszczędzający w przeszłości, aspirujący i nieoszczędzający. W celu określenia wartości indeksu predykatory zmienne porównywane są z zmiennymi zależnymi i otrzymywana jest miara wpływu (wartość „R”). Uśrednione wyniki predykatorów zmiennych są obliczane. Następnie każdy uśredniony wynik jest mnożony przez wartość „R”. Kolejno wyniki są sumowane i potem dzielone przez sumę korelacji – tak otrzymujemy indeks ARRI.

35 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Załącznik 2: Porównanie krajów

Francja

Hiszpania

Polska

Węgry

Stany Zjednoczone

Kanada

Chiny

Japonia

Indie

Brazylia

Turcja

54% 5% 25% 5%

Wielka Brytania

Szwecja

Niemcy

Holandia

Wykształcenie niższe niż średnie

SUMA

Pytanie: proszę wybrać z poniższej listy najwyższy poziom edukacji lub kwalifikacji zawodowych jaki Pani posiada Baza: wszyscy respondenci, kobiety (7956)

Wykształcenie średnie 22% 26% 19% 34% 19% 27% 22% 39% 40% 16% 17%

2% 48% 22% 14%

Ukończone studium 19% 41% lub szkoła zawodowa

3% 22% 11% 17% 18% 8% 15% 28% 23% 8% 36% 47% 14%

Dyplom licencjata/ 30% 22% 14% 33% 21% 34% 46% 39% 31% 36% 47% dyplom magistra

4% 53% 2% 40% 56%

Ukończone studia 19% podyplomowe

5% 20% 15% 10% 9%

6% 18% 10% 78% 7%

Inne

Brak

0% 0%

22% 15%

Kwalifikacje niższe 48% 70% 80% 62% 58% 51% 44% 52% 62% 45% 44% 22% 40% 3% 78% 29% niż dyplom magistra Dyplom magistra 52% 30% 20% 38% 42% 49% 56% 48% 38% 55% 56% 78% 60% 97% 22% 71% lub wyższe kwalifikacje

Turcja

Brazylia

Indie

Japonia

Chiny

Kanada

Stany Zjednoczone

Węgry

Polska

Hiszpania

Francja

Wielka Brytania

Szwecja

Niemcy

Holandia

SUMa

Pytanie: które z poniższych stwierdzeń najlepiej opisuje Pani obecną formę zatrudnienia? Baza: wszyscy respondenci, kobiety (7956)

Praca na pełny etat 65% 33% 52% 60% 45% 66% 64% 77% 77% 55% 61% 84% 58% 78% 69% 75% Praca na pół etatu 24% 56% 37% 29% 38% 23% 24% 12%

32% 24%

39% 17% 19% 14%

Częściowo na emeryturze

Na emeryturze

10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10%

10%

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 36

Turcja

Brazylia

Indie

Japonia

Chiny

Kanada

Stany Zjednoczone

Węgry

Polska

Hiszpania

Francja

Wielka Brytania

Szwecja

Niemcy

Holandia

SUMA

Pytanie: który z poniższych przedziałów odzwierciedla Pani roczny dochód przed opodatkowaniem? Baza: wszyscy respondenci, kobiety (7956). Kwoty przeliczone na dolary amerykańskie.

do 29 999 USD

67%

55% 51% 34% 54% 63% 65% 93% 99% 35% 36% 72% 72% 93% 85% 90%

30 000–59 999 USD

24%

38% 39% 55% 36% 29% 29%

35% 40% 12% 21%

10%

60 000–89 999 USD

17% 17%

90 000+ USD

13%

ŚREDNIA

36 581

36 853 40 586 46 601 39 194 35 943 31 811 21 265 16 167 68 330 61 269 41 535 31 934 20 964 26 654 21 456

Mediana

22 836

27 323 29 228 38 609 27 751 24 119 23 253 16 765 15 793 42 596 40 477 21 089 21 203 16 746 18 229 17 240

Turcja

Brazylia

10% 13% 18% 11% 18% 12% 12%

Indie

Japonia

Stany Zjednoczone

10%

Chiny

Węgry

Kanada

Polska

Życie zagranicą 13% 12% 11% 24% 10% 11%

Hiszpania

Francja

Wielka Brytania

Szwecja

Niemcy

Holandia

SUMA

Pytanie: które z następujących aspiracji emerytalnych są dla Pani ważne? Baza: wszyscy respondenci, kobiety (7956)

Podróże 64% 54% 65% 65% 57% 62% 73% 64% 61% 58% 66% 79% 41% 53% 75% 65% Studia 12%

14%

10%

10% 21% 20% 17% 24% 11%

Spędzanie dłuższego czasu 62% 52% 72% 67% 60% 59% 59% 66% 73% 58% 64% 63% 41% 65% 64% 61% z rodziną i przyjaciółmi Uprawianie nowego hobby 51% 44% 64% 43% 51% 49% 45% 61% 46% 49% 50% 56% 42% 51% 55% 61% Założenie firmy 10%

11% 11% 33% 30% 23%

Praca charytatywna 27% 30% 29% 17% 24% 30% 24% 15% 24% 34% 36% 23% 12% 48% 33% 37% Kontynuowanie pracy 14% 12% 14% w tej samej branży

12%

14% 13% 15% 15% 16% 24% 23% 14% 15%

Żadne z wymienionych

Nie wiem

37 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

SUMA

Holandia

Niemcy

Szwecja

Wielka Brytania

Francja

Hiszpania

Polska

Węgry

Stany Zjednoczone

Kanada

Chiny

Japonia

Indie

Brazylia

Turcja

Pytanie: w jakim wieku spodziewa się Pani całkowitej rezygnacji z płatnego zatrudnienia? Baza: kobiety, które nie w pełni przeszły na emeryturę (7242)

41–50 10%

43%

15% 15% 23%

51–59 14%

10%

12% 34%

29% 27% 45%

60 14%

10% 10% 11% 19% 12%

13% 13% 27% 30% 28% 12%

19% 10%

65 21% 18% 27% 49% 20% 29% 40% 22% 29% 14% 27%

27% 13% 12%

40 lub mniej

61–64

24%

12% 23%

17%

20% 13%

71+

18%

Nigdy

Nie wiem

ŚREDNIA

61,69

66,16

65,22

65,20

65,75

64,17

64,93

63,94

63,39

66,50

64,39

53,29

60,81

58,07

57,80

54,90

Mediana

64,00

67,00

65,00

66,00

65,00

64,00

67,00

65,00

55,00

60,00

55,00

Chiny

Kanada

Stany Zjednoczone

Węgry

11% 12%

Polska

Hiszpania

66–69 15% 57% 37% 20% 22% 13% 25% 18%

Turcja

Brazylia

Indie

Japonia

Francja

Wielka Brytania

Szwecja

Niemcy

Holandia

SUMA

Pytanie: jakie słowa najbardziej kojarzą się Pani z emeryturą? Baza: wszyscy respondenci, kobiety (7956)

Wolność 39% 44% 38% 48% 44% 42% 30% 19% 27% 40% 51% 52% 33% 35% 41% 31% Możliwości 18% 11% 36% 37% 22%

13% 11% 19% 21% 19% 10% 12% 22% 25% 16%

Wypoczynek 45% 65% 61% 51% 44% 36% 29% 47% 39% 49% 53% 59% Podekscytowanie

Bieda 18% 12% 29% 26% 15% 26% 17% 43% 39%

36% 46% 44%

16% 15% 10%

17%

25%

13% 18%

12%

Niepewność 24% 29% 24% 16% 18% 18% 27% 40% 56% 15% 19% 12% 48% 18% 15%

8% 9%

Samotność 10%

13% 11%

17% 12% 17%

Zły stan zdrowia 16%

12%

12% 11% 10% 47% 19%

23%

13% 15% 30%

Zależność od innych 11%

11%

12% 10% 18% 21%

25% 12%

Zmęczenie

11% 7%

11%

13%

14% 13%

Daleko 16% 27% 19% 16% 11% 35% 22%

12% 17% 11% 13%

10% 27%

11%

Zadowolenie 28% 20% 17% 26% 33% 29% 34% 11%

41% 41% 42% 16% 36% 27% 27%

Nuda 11%

15%

18% 16% 15%

16%

Żadne z powyższych

Nie wiem

Pozytywne 69% 75% 75% 77% 69% 60% 60% 56% 52% 74% 78% 84% 47% 71% 70% 71% Negatywne 53% 46% 51% 44% 46% 51% 51% 81% 75% 35% 37% 51% 71% 51% 46% 62%

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 38

Turcja

Brazylia

Indie

Japonia

Chiny

Kanada

Stany Zjednoczone

Węgry

Polska

Hiszpania

Francja

Wielka Brytania

Szwecja

Niemcy

Holandia

SUMA

Wartości Indeksu Przygotowania Emerytalnego Aegon (ARRI) Baza: kobiety, które nie w pełni przeszły na emeryturę (7242)

Niski wynik 60% 63% 51% 67% 60% 67% 76% 74% 73% 56% 51% 45% 84% 30% 42% 66% Średni wynik 25% 23% 30% 24% 21% 22% 16% 17% 20% 22% 28% 37% 13% 40% 28% 24% Wysoki wynik 15% 14% 19%

19% 11%

22% 20% 18%

31% 30% 10%

Średnia 5,51 5,34 5,96 5,06 5,55 5,09 4,51 4,90 4,73 5,78 5,87 6,19 4,40 6,93 6,46 5,27

SUMA

Holandia

Niemcy

Szwecja

Wielka Brytania

Francja

Hiszpania

Polska

Węgry

Stany Zjednoczone

Kanada

Chiny

Japonia

Indie

Brazylia

Turcja

Część składowa Indeksu Przygotowania Emerytalnego Aegon Pytanie: do jakiego stopnia czuje się Pani osobiście odpowiedzialna za zapewnienie sobie stosownego dochodu na czas emerytury? Baza: kobiety, które nie w pełni przeszły na emeryturę (7242)

Nie czuję się odpowiedzialna = 1

3 22% 27% 21% 25% 20% 30% 29% 22% 29% 15%

22% 17% 18% 17% 25%

4 31% 40% 34% 32% 31% 27% 27% 28% 27% 28% 28% 41% 30% 27% 21% 26% Czuję się bardzo 40% 26% 40% 36% 46% 28% 26% 41% 26% 54% 60% 31% 49% 52% 57% 38% odpowiedzialna = 5 Średnia 4,00 3,81 4,05 3,96 4,18 3,62 3,53 3,98 3,52 4,33 4,45 3,96 4,24 4,26 4,28 3,87

SUMA

Holandia

Niemcy

Szwecja

Wielka Brytania

Francja

Hiszpania

Polska

Węgry

Stany Zjednoczone

Kanada

Chiny

Japonia

Indie

Brazylia

Turcja

Część składowa Indeksu Przygotowania Emerytalnego Aegon Pytanie: jak oceniłaby Pani swój poziom świadomości w zakresie konieczności finansowego planowania emerytury? Baza: kobiety, które nie w pełni przeszły na emeryturę (7242)

Bardzo nieświadoma = 1

14%

13%

3 24% 24% 16% 30% 25% 17% 37% 24% 44% 21% 17% 20% 24% 17% 17% 32% 4 34% 37% 31% 36% 28% 31% 31% 37% 25% 29% 31% 44% 38% 34% 24% 38% Bardzo świadoma = 5 33% 28% 49% 23% 37% 44% 10% 29% 11% 40% 47% 33% 32% 43% 55% 16% Średnia 3,88 3,78 4,23 3,70 3,89 4,07 3,22 3,80 3,20 3,96 4,20 4,04 3,96 4,14 4,29 3,53

39 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

SUMA

Holandia

Niemcy

Szwecja

Wielka Brytania

Francja

Hiszpania

Polska

Węgry

Stany Zjednoczone

Kanada

Chiny

Japonia

Indie

Brazylia

Turcja

Część składowa Indeksu Przygotowania Emerytalnego Aegon Pytanie: w jakim stopniu jest Pani w stanie zrozumieć zagadnienia finansowe w zakresie planowania swojej emerytury? Baza: kobiety, które nie w pełni przeszły na emeryturę (7242)

14%

2 10% 19%

16% 10%

13% 10%

28%

Nie rozumiem = 1

3 28% 30% 30% 33% 29% 31% 34% 29% 27% 28% 27% 25% 37% 16% 18% 31% 4 34% 28% 38% 29% 33% 31% 33% 35% 34% 32% 33% 46% 17% 44% 31% 33% Doskonale rozumiem = 5 23% 16% 22% 17% 22% 23% 16% 22% 31% 26% 27% 23%

34% 46% 23%

ŚREDNIA 3,62 3,26 3,68 3,37 3,56 3,56 3,42 3,62 3,87 3,66 3,71 3,86 2,65 4,03 4,16 3,62

Turcja

Brazylia

Indie

Japonia

Chiny

Kanada

Stany Zjednoczone

Węgry

Polska

Hiszpania

Francja

Wielka Brytania

Szwecja

Niemcy

Holandia

SUMA

Część składowa Indeksu Przygotowania Emerytalnego Aegon Pytanie: biorąc pod uwagę Pani osobisty proces planowania emerytalnego, jak zaawansowane obecnie są Pani plany emerytalne? Baza: kobiety, które nie w pełni przeszły na emeryturę (7242)

Nie mam planu 15% 12% 11% 16% 16% 24% 28% 18% 15% 15% 16% 10% 20% emerytalnego = 1

10% 16%

2 15% 18% 10% 17% 15% 16% 16% 21% 16% 12% 13% 11% 28%

11% 14%

3 32% 38% 32% 36% 31% 33% 30% 36% 35% 32% 29% 31% 36% 23% 24% 31% 4 25% 24% 33% 23% 23% 20% 19% 16% 24% 25% 28% 34% 13% 39% 27% 24% Mam bardzo 13% zaawansowany plan = 5

14%

15%

10% 16% 15% 13%

26% 27% 15%

ŚREDNIA 3,06 2,99 3,31 2,88 3,07 2,71 2,60 2,75 2,97 3,15 3,13 3,28 2,50 3,72 3,50 3,09

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 40

13% 21%

Jestem zdecydowanie nieprzygotowana. Prawie 23% 20% 19% 25% 23% 28% 36% 30% 36% 22% 24% nie oszczędzam = 1

Turcja

Indie

Brazylia

Japonia

2 19% 20% 19% 20% 14% 21% 19% 27% 22% 17% 15% 18% 26%

Węgry

24% 26%

Polska

Francja

33%

Niemcy

SUMA

Chiny

Kanada

Stany Zjednoczone

Hiszpania

Wielka Brytania

Szwecja

Holandia

Część składowa Indeksu Przygotowania Emerytalnego Aegon Pytanie: biorąc pod uwagę to, ile odkłada Pani z myślą o emeryturze, czy uważa Pani, że oszczędza wystarczająco? Baza: kobiety, które nie w pełni przeszły na emeryturę (7242)

3 29% 30% 33% 30% 31% 28% 25% 25% 31% 28% 28% 32% 28% 25% 23% 27% 4 20% 19% 20% 18% 21% 16% 14% 12% 10% 19% 23% 32% 10% 37% 20% 18% Jestem zdecydowanie przygotowana. Obecnie 10% 10% oszczędzam wystarczająco =5

12%

15% 10% 10%

23% 19%

Średnia 2,74 2,80 2,82 2,63 2,86 2,54 2,34 2,35 2,19 2,89 2,80 3,18 2,22 3,60 2,96 2,62

Turcja

Brazylia

Indie

Japonia

Chiny

Kanada

Stany Zjednoczone

Węgry

Polska

Hiszpania

Francja

Wielka Brytania

Szwecja

Niemcy

Holandia

SUMA

Pytanie: które z poniższych stwierdzeń najlepiej obrazuje Pani podejście do oszczędzania na emeryturę? Baza: kobiety, które nie w pełni przeszły na emeryturę (7242)

Zawsze upewniam się, 36% 35% 39% 48% 43% 32% 24% 21% 27% 46% 44% 47% 25% 46% 28% 24% że oszczędzam Oszczędzam okazjonalnie 21% 19% 23% 11% 18% 23% 18% 18% 12% 16% 20% 24% 32% 32% 24% 23% Obecnie nie oszczędzam, jednak oszczędzałam 12% 12% 12% 10% 14% w przeszłości

20% 13% 17% 15% 13%

16% 11%

Obecnie nie oszczędzam, 24% 18% 15% 21% 19% 29% 29% 36% 37% 15% 20% 17% 33% 12% 26% 36% ale zamierzam Nigdy nie oszczędzałam i nie zamierzam

15% 11%

10% 11%

41 | Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym

Turcja

Brazylia

Indie

Japonia

Chiny

Kanada

Stany Zjednoczone

Węgry

Polska

Hiszpania

Francja

Wielka Brytania

Szwecja

Niemcy

Holandia

SUMA

Pytanie: wybiegając w przyszłość, jak wyobraża sobie Pani przejście na emeryturę? Baza: kobiety, które nie w pełni przeszły na emeryturę (7027)

Natychmiast przestanę 29% 31% 34% 35% 26% 47% 53% 29% 37% 17% 20% 25% 19% 17% 24% 32% pracować Zmienię sposób pracy (np. umowy na pół etatu 29% 34% 21% 37% 34% 20% 16% 30% 23% 33% 37% 35% 28% 35% 30% 22% lub na czas określony), ale tylko na jakiś czas Zmienię sposób pracy (np. umowy na pół etatu lub na czas określony) 18% i będę kontynuowała pracę zarobkową

26% 11% 16%

20% 21% 22% 20% 24% 20% 24% 23% 20%

Będę pracowała 10% jak do tej pory

11%

12% 12% 11%

22% 14% 14%

Inne

Nie wiem 11% 17% 10% 12% 12% 14% 13% 12% 13% 14% 10%

23%

10%

Kobiety: utrzymanie równowagi pomiędzy rodziną, karierą i bezpieczeństwem finansowym | 42

Aleta, 28 lat, Stany Zjednoczone

Dane kontaktowe Siedziba główna Aegon N.V.

Dział strategii i stabilności Steffen Heij Kierownik ds. badań emerytalnych Telefon: +31 70 344 75 27 E-mail: steffen.heij@aegon.com www.aegon.com/research

Kontakt dla mediów

Grzegorz Mathea Telefon: +48 795 139 178 E-mail: grzegorz.mathea@aegon.pl