Addana Magazine 11

‫އެތެރޭގައި‬ ‫ނަންބަރ ު‪11 :‬‬

‫އޭޕ ް ީރ ލ ް ‪ | 2012‬އައްޑަނަ‬

‫|‬

‫ކަސްރަތުން ުމޖު ަތމައުއަށްލިބޭ ފައިދާ‬ ‫‪<< 18‬‬

‫ނވާ ެށ ެވ!‬ ‫ދ ެ‬ ‫ބ ް‬ ‫ނޑ ު ް‬ ‫ރ ަތ ްއޓާ ެމ ު‬ ‫ަ‬ ‫ނވި ކި ު‬ ‫ދ ަރ ު‬ ‫‪<< 20‬‬ ‫‪<< 6‬‬

‫އެޒަމާން ހިތަށް ގެނެސްބަލާށެވެ‪ .‬ދެލޮލުން‬ ‫ކަރުނަ ފޫދިގެނެއް ނުދޭހެއްޔެވެ‪.‬‬ ‫‪<< 24‬‬

‫ނހެނ ް‬ ‫އެހ ެ ި‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬

‫ކޮންއިރަކުން‬

‫ވިސްނޭނީ‬

‫ހެއްޔެވެ‪5...‬‬

‫ހިންޏަކީ‬

‫މިސާލެކެވެ‪13........................................‬‬

‫ޤައުމުގެ‬

‫ދުލުން‬

‫(ޅެން)‪21....................................‬‬

‫ދިވެހި‬

‫ބަހާއިމެދު‬

‫ބަހެއް‪26.........................‬‬

‫އަސްކަރީ‬ ‫އުތީމު‬

‫ދެތިން‬

‫ތާރީޚް‬

‫‪<< 10‬‬

‫ބޮ ޑު ކި ލެ ގެ ފާ ނު މާ ލެ އާ ދެ ކޮ ޅަ ށް ކު ރެ އް ވި ހަނ ގު ރާ މަ‬

‫އެކުލަވައިލުމަށްޓަކައި‪28.................‬‬

‫މަހާރަދުންނަށް‪37.......................................‬‬

‫ޝ ްނ‬ ‫ެމޑި ަކލް އި ެވ ކު ޭއ ަ‬ ‫ސރި ައ ަކ ްށ‬ ‫ ‬ ‫ަކމު ާދ ައ ްއ ޭ‬

‫ސޯލާ‬

‫ޕެއިންޓްސް‪47..........................................‬‬

‫ކީރިތި‬

‫ލީޑަރޝިޕް‪48..............................‬‬

‫ތަރައްޤީއާއިއެކު ތަހުޒީބުވެސް ވާންޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫ރާއްޖޭގެ‬

‫އެއްވަނަ‬

‫އަޅުގަނޑުގެ‬

‫އެތުލީޓް‪40................................‬‬

‫ނަޒަރުގައި‬

‫ދިވެހި‬

‫ސިފައިން‪43.............‬‬

‫ޤައުމުގެ އިޖްތިމާޢީ ފޭރާން ވަރުގަދަ ކުރުމަށްޓަކައި‪44.....‬‬

‫ރަސޫލާގެ‬

‫ހަނގުރާމަވެރިން‬

‫‪<< 14‬‬

‫ސަލާމަތްކުރި‬

‫‪<< 34‬‬

‫‪<< 22‬‬

‫ކޮތަރު‪50....................‬‬

‫މާދަރީ ބަހަށްޓަކައި ޝަހީދުވި ބައެއްގެ ވާހަކަ‪52...........‬‬ ‫ބޮޑު‬ ‫ދިވެހި‬

‫ފެންގަނޑު‪54.............................................‬‬ ‫ޤައުމަށް‬

‫ބޭނުމީ‪56..................................‬‬

‫އަވަސްކަޅިއަކުން‬ ‫ޤަބޫލު‬

‫ކުރިއަސް‬

‫ބަޣުދާދު‬

‫ހަލާކުކޮށްލުން‪58................‬‬

‫ނުކުރިއަސް‪65............................‬‬

‫ނ‬ ‫ރ ައ ެ‬ ‫ނކާ ެގ ަމތި ް‬ ‫ދ ް‬ ‫ނ ަހނ ާ‬ ‫ކ ަމތި ް‬ ‫ކރިއި ު‬ ‫ނ ު‬ ‫ެއ ަކ ު‬ ‫ނ ްއތާލީ ކީ ްއ ެވ؟‬ ‫ދ ް‬ ‫ަހނ ާ‬ ‫ނ ަ‬ ‫‪<< 46‬‬

‫‪<< 32‬‬ ‫‪<< 64‬‬

‫ވަގުތު ފާއިތުވި ފަހުން‬

‫ފިކުރީ ހަނގުރާމައިގައި ރަހީނު ނުވާށެވެ‪57...................‬‬

‫‪<< 42‬‬

‫އ ެ ިޑޓ ޯ ިރއަލ ް‬

‫‪qDOb qlawirOTiDew‬‬

‫ް‬ ‫ބަސ‬ ‫ެއ ިޑ ަޓ ުރ ެގ‬

‫ެއ ިޑޓަރ‪:‬‬ ‫ ފަސްޓް ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުﷲ ޢަލީ‬ ‫ ‬ ‫ެޑ ިޕ ުއޓީ ެއ ިޑޓަރ‪:‬‬

‫ނ ެގ ަޙ ްއ ުޤ ަގއި‬ ‫ރ ްއޔިތު ް‬ ‫ސ ަފއިން ައ ަބދު ެވސް ިތބެނީ ަޤ ުއ ާމއި ަ‬ ‫ިދ ެވހި ި‬ ‫ދިވެހިން އަބަދުވެސް ޔަޤީންކަމާއިއެކު ބަލައިގަންނަ ކަމަކީ ދިވެހި ސިފައިން ތިބެނީ‬

‫ ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްލަޠީފް ޢަލީ‬

‫ދިވެހި ޤައުމާއި ރައްޔިތުންގެ ޙައްޤުގައިކަމެވެ‪ .‬މިއީ ޚުދު ސިފައިންވެސް ރެއާއި ދުވާލު އަދި ވާރެއާއި‬

‫ ސާރޖަންޓް މޭޖަރ ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު‬

‫އަވީގައި ދެމުންއަންނަ ބޮޑު ޚިދުމަތުގެ އަމާޒުވެސްމެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ދުނިޔޭގެ އެހެން ޤައުމުތަކެކޭވެސް‬

‫ ސާރޖަންޓް މޭޖަރ އަޙުމަދު ޢަބްދުﷲ‬

‫ޕާޓީތަކުގެ މެދުގައި ޚިޔާލު ތަފާތުވުންތައް ހުރެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ބައެއް ވަގުތުތަކުގައްޔާއި ބައެއް‬ ‫ހާލަތްކުގައި ބައެއް މީސްމީހުން ސިފައިންގެ ޚިދުމަތް އެންމެ އެކަށީގެންވާގޮތައް ބަލައިނުގަންނަ ފަދަ‬

‫ނޓް ެއ ިޑޓަރ‪ :‬‬ ‫ސޓެ ް‬ ‫ސ ް‬ ‫ެއ ި‬

‫އިބާރާތަކުން ވާހަކަދެއްކިނަމަވެސް އެނޫން ވަގުތުތަކުގައި ސިފައިންގެ ޚިދުމަތް އެންމެންވެސް ހެޔޮހިތުން‬

‫ ވއ‪ 2.‬ޝަމްސުލް ފަލާޙް‬ ‫ ސ‪.‬ސާރޖަންޓް‬ ‫ޔޫސުފް‬

‫އެއްފަދައިން ރާއްޖޭގައިވެސް ޑިމޮކްރަސީގެ ޅަފަތުގެ ދުވަސްވަރުކަމުން ދޭދޭ ފަރުދުންނާއި ދޭދޭ‬

‫ޙުސައިން‬

‫ބަލައިގަންނަކަމީ އެންމެންވެސް ޤަބޫލުކުރާނެކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ ޝައްކެއްއޮތް ކަމެއްނޫނެވެ‪ .‬ހަމައެހެންމެ‬

‫ޞަލާޙް‬

‫ ކޯޕްރަލް އިބްރާހީމް އަޙުމަދު‬ ‫ ‬ ‫ާމ ެކޓިންގ‪:‬‬ ‫ ކޯޕްރަލް މޫސާ ފުއާދު‬ ‫ ލ‪.‬ކޯޕްރަލް މުޙައްމަދު ފައިޞަލް‬ ‫ޗޖް‪ :‬‬ ‫ނ ާ‬ ‫ރ ަޑ ްކޝަން އި ް‬ ‫ޕް ޮ‬ ‫ ލ‪.‬ކޯޕްރަލް މުޙައްމަދު ޔަޒީދު ސަޢީދު‬ ‫ރ ިއޓަރސް‪:‬‬ ‫ސ ާޓފް ަ‬ ‫ް‬ ‫ ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްސަލާމް ޙަފީޒް‬

‫ޤަބޫލުކުރަންޖެހޭ ޙަޤީޤަތަކީވެސް ސިފައިންނަކީ އެއްއިރެއްގައިވެސް ވަކިއަތަކަށް ބުރަވާބައެއް ނޫންކަމެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންނަކީ ވަކި ހަމަތަކަކާއި ވަކި އުޞޫލުތަކެއްގައި ތިބުމަށް ތަރުބިއްޔަތުކޮށްފައި ތިބިބައެއްކަމުން‬ ‫އެބައިމީހުން ތިބެނީ އެގޮތްތަކުގައި ސާބިތުކަމާއިއެކުގައިކަމެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬

‫ތާރީޚްގައި‬

‫އެކިދުވަސްވަރު‬

‫އެކިކަންތައްތައް‬

‫ހިނގާފައިވާއިރު‬

‫އޭގެން‬

‫ކޮންމެކަމެއްވެސް ހަމަމަގަށް އަޅުވާ ޤައުމުގެ ޙާލަތު ރަނގަޅުމިސްރާބަށް ގެންދިއުމުގެ އިސްސަފުގައި‬ ‫މަސައްކަތްކުރަމުން އަންނަ ބަޔަކީ މިއަދު ‪ 120‬އަހަރުގެ ރާސްތާއެއް ކަޑަތުކޮށްފައިވާ ދިވެހި‬ ‫ސިފައިންނެވެ‪.‬‬ ‫ގުދުރަތީ ކާރިސާއެއްކަމުގައިވިއަސް އަދި ކަނޑުމާތީގެ ނުވަތަ އަލިފާނުގެ ހާދިސާއެއް‬ ‫ކަމުގައިވިއަސް ސިފައިންނަކީ އެކަމަކުން މީހުންނާއި މުދާ ސަލާމަތްކޮށްދިނުމަށް އެންމެފުރަތަމަ‬ ‫މަސައްކަތްފަށާ އަދި އެންމެފަހުން މަސައްކަތް ނިންމާލާ މީހުންނެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ޚިދުމަތް ދިނުމުގައި‬ ‫ވަކި މީހަކަށް‪ ،‬ވަކިކުލައަކަށް އަދި ވަކިތަނަކަށް ސިފައިން ނުބަލާކަމީ ދިވެހިން ޤަބޫލުކުރަމުންއަންނަ‬ ‫ޙަޤީޤަތެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި‬

‫ސިފައިން‬

‫ރައްޔިތުންނަށް‬

‫ޚިދުމަތް‬

‫ދިނުމުގައި‬

‫ގެންގުޅެމުންއަންނަ‬

‫ޕްރޮފެޝަނަލްކަމަކީ ބަޔަކު ދައްކާހާ ވާހަކައަކަށް އިޖާބަ ދިނުމުގެ ބަދަލުގައި ސިފައިންނަށް ހެދިފައިވާ‬

‫ ވއ‪ 3‬އިބްރާހީމް ޢުމަރު‬

‫ޤާނޫނާއި ޤަވާޢިދުތަކާއި އެއްގޮތައް‪ ،‬ލިބިފައިވާ ތަޢުލީމާއި ތަމްރީނުގެ އިތުރުން ލިބިފައިވާ ތަޖުރިބާގެ‬

‫ ވއ‪ 1.‬ޢަބްދުﷲ ފިރާޤު‬

‫އަލީގައި ގެންގުޅޭ ރިވެތި ގޮތްތަކެވެ‪ .‬އަދި މިއަދު ދިވެހި ސިފައިން ބަރުތީލަ ކުރަމުންމިދާ ދުވަސްތަކަކީ‬

‫ ސާރޖަންޓް އައިޝަތު މާލާ‬

‫މީގެކުރިން ތަޖްރިބާކޮށްފައިނުވާ ހާލަތުތަކާއި ވަގުތުތަކެއް ކަމުގައިވިއަސް ސިފައިންގެ ފަރާތުން‬ ‫ފެންނަމުންދަނީ މިފަދަ ޙާލަތުތަކާއި ވަގުތުތަކުގައިވެސް ޚިދުމަތްދިނުމުގައި ކެތްތެރި‪ ،‬ވަފާތެރި‪،‬‬

‫ ސ‪.‬ސާރޖަންޓް މުޙައްމަދު ސަޢީދު‬

‫އިޚްލާޞްތެރި ސިފަތަކެވެ‪ .‬މިއީ ސިފައިންނަށް ދެވިފައިވާ ތަރުބިއްޔަތުގެ ނަތީޖާ ކަމުގައި ނޫނީ‬

‫ ކޯޕްރަލް ޢަލީ ނިފާޢު‬

‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ނ ްޑ ިޑ ަޒއިންގ‪ :‬‬ ‫ޭލ ައ ުއޓް އެ ް‬ ‫މި މަޖައްލާއަކީ މިނިސްޓްރީ އޮފް އިންފޮމޭޝަންގައި‬

‫ ލ‪.‬ކޯޕްރަލް ނަވިން ސަޢީދު‬

‫‪ 2007‬އޭޕްރީލް ‪ 19‬ވަނަ ދުވަހު ރަޖިސްޓްރީ ކުރެވިގެން‬ ‫ްގ‪:‬ރު ނެރެމުން އަންނަ މަޖައްލާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ނހަ‬ ‫ދެފަ‬ ‫ނޓި‬ ‫އަހަ ްޕރަރިކު ް‬ ‫ސާރ‬ ‫ޝިނ‬ ‫ންޑް‬ ‫ސވިާރސްވިސް ‪/‬‬ ‫ޝިްގންގ‬ ‫ންޑްޕަބްޕަލިބްލި‬ ‫ާޗ ްޕ ުކރީ‪ :‬މީމީޑިޑިއާއާއެއެ‬ ‫ޑީ‪.ް.‬އެޑފްީ‪.‬އެފް‬ ‫އެއެމް‪.‬މއެް‪.‬ނއެް‪.‬ނ‬ ‫ ‬

‫ފަސްޓ ް ލ ެފ ިްޓނަނ ްޓ ް ޢ ަބ ްދ ުﷲ ޢ ަ ީލ‬ ‫(އ ިެޑޓ ަރ)‬ ‫މީޑިއާ އެންޑް ޕަބްލިޝިންގ ސާރވިސް ‪ /‬އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬ ‫ފޯން‪ | 3322607 :‬ފެކްސް‪3312840 :‬‬ ‫އީ މެއިލް‪addana@mndf.gov.mv :‬‬

4

‫މެޑިކަލް އިވެކުއޭޝަންގެ ޚިދުމަތް‬

‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްލަޠީފް ޢަ ލީ‬

‫ގޮވައިގެން ދަތުރުފެށިތާ މާގިނައިރެއްނުވެ ކުއްޖާގެ‬

‫ބައްޕަ ބޯއަނބުރާތީ އޮށޯތެވެ‪ .‬އަދި ހުރިހާކަމެއް‬

‫ުތއްތު ުކ ްއޖާ ިވހޭ ާތވީ ތިން ދު ަވހެވެ‪ .‬ނޭ ާވލާން އުނ ަދގޫވެ ެއ ަކ ަމށް‬

‫ނުތަނަވަސް ކަމެއްގެ ތެރެއަށް ދިޔައީ ޑޮކްޓަރާއި‬

‫ނދާ‬ ‫ނ ުތމުން އެ ުތއްތު ުކ ްއ ާޖ ައށް ަފރުވާ ެދ ެވމު ް‬ ‫ެދވޭނެ ަފރު ާވ ެއއް ެ‬

‫ނަރުސްވެސް ހޮޑުލާން ފެށުމުންނެވެ‪.‬‬

‫އިތުރުން‬

‫ހޮސްޕިޓަލުން ލަފާދިނީ އިތުރު ފަރުވާއަށް މާލެއަށް ގެންދިއުމަށެވެ‪ .‬އާދަޔާ‬

‫ޑޮކްޓަރާއި ނަރުސް ބެލެހެއްޓުމުގެ ޒިންމާވެސް‬

‫ރށުން ުފރާނެ‬ ‫ރގެ އެ ަ‬ ‫ސ ަބބުން ުއތު ު‬ ‫ިޚ ާލ ަފށް ކަނ ުޑގަނ ަދވެ ަވ ިއ ަގދަ ުވ ުމގެ ަ‬

‫ކްރޫއިންނެވެ‪.‬‬

‫ނ ާއއި ުގޅި ަފއިވާ ިމ ަދ ުތރު‬ ‫ރ ުފ ުޅގެ ފުރާ ަ‬ ‫ެއއް ެވސް ުއޅަނ ެދއްނު ިވއެވެ‪ެ .‬އ ުކޑަ ަދ ި‬

‫ހިންގަމުންދާ‬

‫ނދަން‬ ‫ނމީ ެއމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪ެ .‬އފް ޮ‬ ‫ނ ުތމުން ާޢ ިއ ާލއިން ނި ް‬ ‫ނގޮ ެތއް ެ‬ ‫ުކރެވޭނެ ެއހެ ް‬

‫ތަޖުރިބާތަކެއް ދިވެހި ސިފައިން ވަނީ ކޮށްފައެވެ‪.‬‬

‫ށވެ‪.‬‬ ‫ނ ޯހ ުދ ަމ ެ‬ ‫ރކަ ް‬ ‫ސ ްޓ ާގ ުޑގެ ެއ ީހ ެތ ި‬ ‫ރޔާ ާއއި ުގ ިޅގެން ޯކ ް‬ ‫އޭ ި‬

‫ތުއްތު‬

‫ކުއްޖާގެ‬

‫ނެގީ‬

‫ކޯސްޓްގާޑް‬

‫ތެރެއިން‬

‫ހުރިހާ‬

‫ޝިޕް‬

‫ކަމެއްގެ‬

‫ޝަހީދު‬

‫ދެން‬

‫ޢަލީގެ‬

‫މިއީ ކޯސްޓްގާޑުން މެދުނުކެނޑި‬ ‫މެޑް‪-‬ވެކް‬

‫ޙާދިޡާއެކެވެ‪.‬‬

‫އޮޕަރޭޝަންތަކުގެ‬

‫މިފަދަ‬

‫އެތައް‬

‫މާބަނޑު މީހުން ކަނޑުމަތީގައި ކޯސްޓްގާޑު‬ ‫އުޅަނދުފަހަރުގައި‬

‫ވިހާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ހާލުބޮޑުވެ‬

‫ދުނިޔެ ދޫކޮށްފައިވެއެވެ‪ .‬މިނޫނަސް ހިތާމަވެރި‬ ‫ކިތަންމެ މަންޒަރުތަކެއް ތަޖުރިބާ ކުރެވިފައިވާ‬

‫އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ނޮދަން އޭރިއާ‬

‫ކުއްޖެއްގެ ފުރާނަ ސަލާމަތް ކުރުމުގެ މަތިވެރި‬

‫ކުރަމުންދިޔަ ކޯސްޓްގާޑް ޝިޕް ޝަހީދު ޢަލީ‬

‫ތުއްތު ކުއްޖާ އާއިއެކު ޑޮކްޓަރަކާއި ނަރުހެއްގެ‬

‫ކޯސްޓްގާޑް ސްކޮޑްރަންގައި އޭރު މަސައްކަތް‬

‫މޫސުމް ކިތަންމެ ގޯސް ނަމަވެސް މައުސޫމް‬

‫މަސައްކަތުގައި‬

‫ބައިވެރިވީ‬

‫އުފަލާއެކުއެވެ‪.‬‬

‫އިތުރުން ތުއްތު ކުއްޖާގެ މަންމަ އާއި ބައްޕަވެސް‬

‫އަދި ތަޖުރިބާ ކުރަމުންދާ އެއްބަޔަކީ އެމް‪.‬އެން‪.‬‬ ‫ޑީ‪.‬އެފް ކޯސްޓްގާޑުގެ ހީވާގި ސިފައިންނެވެ‪.‬‬ ‫މެޑް‪-‬ވެކް‬

‫އޮޕަރޭޝަންތައް‬

‫ހިންގުމަކީ ދިވެހި ސިފައިން ވަރަށް ޢާންމުކޮށް‬

‫‪5‬‬

‫ހިންގަންޖެހޭ‬

‫ރާއްޖެއަކީ‬

‫އޮޕަރޭޝަނެކެވެ‪.‬‬

‫ނުވަދިހަ ނުވަ ޕަސެންޓް ކަނޑުގެ ސަރަހައްދުގެ‬ ‫މައްޗަށް‬

‫ބިނާވެފައިވާ‬

‫ރާއްޖޭގެ‬

‫ޤައުމެއްކަމަށްވެފައި‬

‫ޞިއްޙީ‬

‫ޚިދުމަތުގެ‬

‫އަތޮޅުތަކުގައި‬

‫މުސްތަޤުބަލެއްގައިވެސް‬

‫ނުކޮށް‬

‫ފެންވަރު ހުރި ގޮތުން މިމަސައްކަތްކުރުމަކީ‬ ‫އަވަސް‬

‫ފަރުޖެއްސޭނެ‬

‫ކުދި‬

‫ރަށްރަށުގެ‬

‫ކަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬

‫ރައްޔިތުންނަށް‬

‫ޚާއްޞަކޮށް‬ ‫ދިމާވާ‬

‫މިފަދަ ދަނޑިވަޅުތަކުގައި ދިވެހި ސފައިންގެ‬ ‫މިމަތިވެރި ޚިދުމަތުގެ އަތެއް ފޯރުކޮށް ދެވޭނެ‬

‫ގޮތް ނުވެއްޖެނަމަ އެކަންވެގެންދާނީ އެރަށްރަށުގެ‬ ‫ރައްޔިތުންނަށް ފުން އަސަރެއް ކުރުވާނެ ހިތްދަތި‬

‫ކަމަކަށެވެ‪ .‬އެކަށީގެންވާ ޞިއްޙީ ޚިދުމަތެއް‬ ‫ލިބޭނެ‬

‫ހޮސްޕިޓަލަކަށް‬

‫ބަލިމީހާ‬

‫ނުގެންދެވި‬

‫އެކަށީގެންވާ ޞިއްޙީ ޚިދުމަތެއް‬

‫ދުނިޔެ ދޫކޮށްދާތަން ބަލަން ތިބުމަކީ އެއްވެސް‬ ‫އިންސާނަކަށް ކުރެވޭނެ ކަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬

‫އިން‬

‫އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬

‫ިލބޭނެ‬

‫މެޑް‪-‬‬

‫ދުނިޔެ‬

‫ކޯސްޓްގާޑުން އެކަނިވެސް ވަނީ ‪ 79‬މީހަކު‬

‫އެއިރެއްގެ ސަރުކާރުގެ ހިންގުމުގެ އޮނިގަނޑު‬

‫ދޫކޮށްދާތަން ބަލަން ތިބުމަކީ‬

‫އުސޫލުތަކެއް‬

‫ބައްޓަން‬

‫ވެފައިވާ‬

‫ގޮތަށް‬

‫ބިނާވެފައިވާ‬

‫މަރުކަޒަކުން‬

‫ކަމާބެހޭ‬

‫ސަރުކާރުގެ‬

‫އޭރިޔާ‬

‫ކޮމާންޑަރަށް‬

‫އިދާރާ‬

‫އެމް‪.‬އެންޑީ‪.‬އެފް‬

‫ހުށައެޅުމުން‬

‫ބަދަލުނުވާ‬

‫ހަމައެކަނި‬

‫ކޯސްޓްގާޑުން‬

‫ފޯރުކޮށްދިން‬

‫ހެލިކޮޕްޓަރުގައި ދިން ނަމަވެސް މިޚިދުމަތްދެވެނީ‬

‫މިޚިދުމަތް‬

‫އަދަދު‬

‫ތަފްޞީލް‬

‫‪01‬‬

‫ޖެނުއަރީ‬

‫‪-‬‬

‫‪02‬‬

‫ފެބްރުއަރީ‬

‫‪01‬‬

‫‪02‬‬

‫‪03‬‬

‫މާރޗް‬

‫‪-‬‬

‫‪06‬‬

‫‪-‬‬

‫‪04‬‬

‫އޭޕްރީލް‬

‫‪01‬‬

‫‪03‬‬

‫‪01‬‬

‫‪01‬‬

‫‪05‬‬

‫މެއި‬

‫‪01‬‬

‫‪06‬‬

‫‪02‬‬

‫‪02‬‬

‫‪01‬‬

‫‪06‬‬

‫ޖޫން‬

‫‪-‬‬

‫‪05‬‬

‫‪01‬‬

‫‪01‬‬

‫‪-‬‬

‫‪05‬‬

‫‪07‬‬

‫ޖުލައި‬

‫‪-‬‬

‫‪07‬‬

‫‪02‬‬

‫‪04‬‬

‫‪-‬‬

‫‪05‬‬

‫‪08‬‬

‫އޯގަސްޓް‬

‫‪04‬‬

‫‪08‬‬

‫‪01‬‬

‫‪01‬‬

‫‪04‬‬

‫‪07‬‬

‫‪09‬‬

‫ސެޕްޓެމްބަރ‬

‫‪-‬‬

‫‪04‬‬

‫‪05‬‬

‫‪05‬‬

‫‪-‬‬

‫‪04‬‬

‫‪10‬‬

‫އޮކްޓޯބަރ‬

‫‪-‬‬

‫‪01‬‬

‫‪02‬‬

‫‪02‬‬

‫‪-‬‬

‫‪01‬‬

‫‪11‬‬

‫ނޮވެމްބަރ‬

‫‪01‬‬

‫‪09‬‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪01‬‬

‫‪09‬‬

‫‪12‬‬

‫ޖުމްލަ‪:‬‬

‫ޑިސެމްބަރ‬

‫ޖުމްލަ ކޯލް‬

‫ހާދިސާއަށް‬ ‫އެހީތެރިވި‬

‫ޖުމްލަ ކޯލް‬

‫ހާދިސާއަށް‬ ‫އެހީތެރިވި‬

‫ޖުމްލަ ކޯލް‬

‫ހާދިސާއަށް އެހީތެރިވި‬

‫‪2009‬‬

‫‪2009‬‬

‫‪2010‬‬

‫‪2010‬‬

‫‪2011‬‬

‫‪2011‬‬

‫‪04‬‬

‫‪02‬‬

‫‪03‬‬

‫‪-‬‬

‫‪03‬‬

‫‪02‬‬

‫‪02‬‬

‫‪01‬‬

‫‪01‬‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪05‬‬

‫‪-‬‬

‫‪03‬‬ ‫‪06‬‬

‫‪-‬‬

‫‪03‬‬

‫‪02‬‬

‫‪02‬‬

‫‪-‬‬

‫‪03‬‬

‫‪08‬‬

‫‪58‬‬

‫‪20‬‬

‫‪23‬‬

‫‪07‬‬

‫‪52‬‬

‫§ §މަޢުލޫމާތު‪ :‬ޖީ‪.‬އެމް‪.‬ޑީ‪.‬އެސް‪.‬އެސް‪ /‬އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ކޯސްޓްގާޑް‬

‫އެގާރަ‬

‫ނިޔަލަށް‬

‫ވަނައަހަރުގެ‬

‫ހަމައެކަނި‬

‫ކޯސްޓްގާޑު އުޅަނދުފަހަރުގައި އުފުލައި ދީފައެވެ‪.‬‬

‫މިމަސައްކަތީ ޢާންމުކޮށް ކަނޑުގަދަވެ ޢާންމު‬

‫ދަތުރު ފަތުރުކޮށް އުޅުމަށް ދަތި ދުވަސްތަކުގައި‬ ‫ދަތުރެވެ‪.‬‬

‫ކުރަންޖެހޭ‬

‫މޫސުމް‬

‫ގޯސްވުމުގެ‬

‫ސަބަބުން ރަށްރަށުން ދަތުރުކޮށްދޭނެ ގޮތެއް‬

‫ނަމަވެސް ނުވަތަ އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ރެހެންދި‬

‫އެކަންކޮށް ދިނުމަކީ ޢާންމު އުސޫލެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އުސޫލަކީ‬

‫އިންސާނަކަށް‬

‫ނވެ‪.‬‬ ‫ރވޭނެ ަކ ެމއްނޫ ެ‬ ‫ކު ެ‬

‫މެދުވެރިކޮށް‪ ،‬މިހާރު ނަމަ އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬ ‫އެކަން‬

‫ބަލިމީހާ‬

‫އެއްވެސް‬

‫އުސޫލުތަކެކެވެ‪ .‬ހޮސްޕިޓަލް ނުވަތަ ޞިއްޙީ‬

‫‪6‬‬

‫ސ ިޕ ަޓ ަލ ަކށް‬ ‫ޮހ ް‬

‫ވެކްގެ ޚިދުމަތް ދިނުމުގައި އަބަދުވެސް ގެންގުޅޭ‬ ‫މިއުސޫލުތަކަކީ‬

‫ގޮތުގައި މިޚިދުމަތް ފޯރުކޮށްދޭ ކޮށްދިނުމެވެ‪.‬‬

‫ދެހާސް ނުވަވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ދެހާސް‬

‫ނުގެންދެވި‬

‫ހުރެއެވެ‪.‬‬

‫ސިޔާސީ ކުލައެއް ނުޖެހި އިންސާނީ ޚިދުމަތެއްގެ‬

‫ނުވެ ގޮތްހުސްވެފައިވާ ދަނޑިވަޅުތަކުގައި އެމް‪.‬‬

‫އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް އިން ފޯރުކޮށްދޭ އެހީއަކީ ޢާންމު‬ ‫ރައްޔިތުންނާއި ދިވެހި ސިފައިންނާއި ދެމެދު‬

‫ބަދަހިކޮށްދޭ ޚާއްޞަގުޅުމެކެވެ‪.‬‬

‫ ‬

‫ދިވެހި ސިފައިން ދެމުންދާ ޚިދުމަތްތަކުގެ‬

‫ތެރެއިން މެޑިކަލް އިވެކުއޭޝަންގެ ޚިދުމަތަކީ‬

‫ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް ފޯރުކޮށްދެމުންދާ ވަރަށް‬ ‫ޚާއްސަ ޚިދުމަތެކެވެ‪ .‬ކޮންމެ މޫސުމެއްގައިވެސް‬

‫ރާއްޖޭގެ ކޮންމެ ހިސާބަކުންވިއަސް އެޚިދުމަތް‬ ‫ދިނުމަށް‬

‫ފޯރުކޮށް‬

‫ދިވެހި‬

‫ސިފައިން‬

‫ތިބީ‬

‫ތައްޔާރަށެވެ‪ .‬ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާ ހިއްވަރު‬

‫ލިބިގަންނަނީ‬

‫ދިރިއުޅެމުންދާ‬ ‫ފަރުދުންގެ‬ ‫ދިވެހި‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬

‫ފޯރުންތެރިކަން‬

‫ފަރާތުންނެވެ‪.‬‬

‫ސިފައިންނަށް‬

‫ކަންކޮޅުތަކުގައި‬

‫ދެމުންދާ‬

‫ދަށް‬

‫ޢާންމު‬

‫އެފަރާތްތަކުން‬ ‫ހިއްވަރެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި ސިފައިންގެ މަސައްކަތް ބަލައިގަނެ‪،‬‬ ‫ރާއްޖޭގެ ކަންކޮޅުތަކުން ލިބެމުންދާ ތަޢުރީފްގެ‬

‫ބަސްތަކަކީ ދިވެހި ސިފައިން ޤައުމަށް ޚިދުމަތް‬

‫ކުރުމުގައި ނަމޫނާ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ދެމިއޮތުމުގެ‬

‫އެއްސިއްރެވެ‪.‬‬

‫ތިރީގައިމިވާ ހާދިސާ އަކީ އަޅުގަނޑު އިންޑިޔާގެ މަހާރާސްތުރާ ސްޓޭޓްގެ ލޮނަވާލާގައި ކި ަޔވަން ހުރިއިރު ދި ާމވެފައިވާ ހާދިސާއެ ެކވެ‪.‬‬ ‫ދުވަހަކީ ‪ 2010‬ވަނަ އަހަރުގެ‬ ‫ދުންފިނީގެ‬ ‫ދުވަހެކެވެ‪.‬‬ ‫ފިނިމޫސުމުގެ‬ ‫ބަނަވެފައެވެ‪.‬‬ ‫މުޅިޖައްވުވަނީ‬ ‫ސަބަބުން‬ ‫އާދީއްތަދުވަހަކީ ހަފުތާބަންދު ދުވަހަކަށް ވުމާއެކު‬ ‫ފޫހިފިލުވާލުމަށާއި ބާޒާރުކޮށްލުމަށް ލޮނަވާލާއާއި‬ ‫ގާތްގަޑަކަށް ‪ 65‬ކިލޯ މީޓަރު ދުރުގައިވާ‬ ‫ޕޫނާ އަށް ދިއުމަށް އަޅުގަނޑާއި އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫ދެއެކުވެރިން ނިންމައިފީމެވެ‪ .‬ހެނދުނު ‪11‬‬ ‫ޖެހިއިރު ޕޫނާއަށް ދިއުމަށް އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ދަތުރުފެށީ ޕޫނާއާއި ލޮނަވާލާއި ދެމެދު‬

‫ސައިތަށްޓެއް ނުވަތަ ކޮފީއެއް ލިބޭތޯއެވެ‪.‬‬ ‫މަޝްހޫރު ކޮފީޝޮޕެއް ކަމުގައިވާ ކެފޭކޮފީޑޭއަށް‬ ‫ގޮސް ހޫނު ކޮފީއަށް އިންސާފުކުރީމެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު‬ ‫ދެން އަޅުގަނޑުމެންދިޔައީ ބާޒާރުކޮށްލުމަށް‬ ‫ބޮޑު ޝޮޕިން މޯލްއަކަށެވެ‪ .‬ބާޒާރުކުރުގައި‬ ‫ގަޑިބަލައިލިއިރު‬ ‫މަސްއޫލުވެއުޅެމުން‬ ‫ދެގަޑިބައިވަނީއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ހަވީރުގެ‬ ‫ވަގުތެއްގައި އެނބުރި ލޮނަވާލާއަށް ދިއުމަށް‬ ‫ނަމާދާއި‬ ‫މެންދުރު‬ ‫ނިންމާފައިވުމާއެކު‬ ‫އަޞުރުނަމާދު ގަސްރުކޮށްކުރުމަށް ނިޔަތް‬

‫ދަތުރުކުރުމަށް ޚާއްޞަކުރެވިފައިވާ ރޭލެއްގައެވެ‪.‬‬ ‫ބާރުދުވެލީގައި ރޭލު ދުއްވައިލުމާއެކު ޖައްވުގައިވާ‬ ‫ތެތްފިންޏާއެކު ގައިގާ ބީހެންފެށި ފިނިފިނި‬ ‫ވައިރޯޅީގެ ސަބަބުން ހަށިގަނޑު ތުރުތުރުއަޅައި‬ ‫ދޮޅުގަޑި‬ ‫ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫ތެޅެން‬ ‫ދަތްދޮޅި‬ ‫އިރުގެ ދަތުރަކަށްފަހު ޕޫނާއަށް ދެވުނުއިރު‬ ‫ހީކަރުވައިގެންގޮސް‬ ‫ތިބީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ހަލާކުވާވަރުވެފައެވެ‪ .‬ވުމާއެކު އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އަވަސްވެގަތީ ކޮންމެވެސް ގޮތަކުން ހޫނު‬

‫ގަނގެން މަހާތުމާގާނދީ ރޯޑް (އެމް‪.‬ޖީ‬ ‫ރޯޑް) ގައި ހުންނަ މިސްކިތަކަށް ދިއުމަށް‬ ‫ހިނގައިގެންފީމެވެ‪ .‬އެމިސްކިތަކީ އެމް‪.‬ޖީ‬ ‫ރޯޑުން ހަނިގޯޅިގަނޑަކުންލާފައި ވަދެވޭގޮތަށް‬ ‫ތަންކޮޅެއް އެތެރޭގައި ހުންނަ މިސްކިތެކެވެ‪.‬‬ ‫މެންދުރު ނަމާދާއި އަޞްރުނަމާދު‬ ‫އެކުގައި ކުރުމަށްފަހު މިސްކިތުން އަޅުގަނޑު‬ ‫އަޞުރުނާމާދާއި‬ ‫ވަނީ‬ ‫ފައިބަންދިޔައިރު‬ ‫އަޞުރުނަމާދަށް‬ ‫އޭރު‬ ‫ކައިރިވެފައެވެ‪.‬‬

‫ރ ީހމް ުޢ ަމރު‬ ‫ނޓް ޮއ ިފސަރ ‪ި 3‬އ ްބ ާ‬ ‫ޮވރަ ް‬ ‫ނއަރސް‬ ‫ނޖި ި‬ ‫ކޯރ ޮއފް އި ް‬

‫މީހުންވަނީ މިސްކިތަށް އަންނަން ފަށާފައެވެ‪.‬‬ ‫މިސްކިތަށް އަންނަމުން ދިޔަ މީހުންތަކުގެ‬ ‫ތެރެއިން ކުއްލިއަކަށްއަޅުގަނޑުގެ ކަޅިގޮސް‬ ‫މިސްކިތަށް‬ ‫ވުޟޫކޮށްގެން‬ ‫ހުއްޓުނީ‬ ‫އަރަން މަސައްކަތްކުރަމުން ދިޔަ މީހެއްގެ‬ ‫ޙަރަކާތްތަކަށެވެ‪ .‬މިސްކިތުގެ ބޭރުގައިހުރި‬ ‫ވުޟޫކޮށްގެން‬ ‫އިސްކުރުބަރިން‬ ‫ވުޟޫކުރާ‬ ‫މިސްކިތަށް އެރުމަށްޓަކައި އަވަސް ހަރަކާތުގައިވާ‬ ‫މީހާ ފެނިފައި އަޅުގަނޑުގެ ލޮލުން އިޚުތިޔާރަކާ‬ ‫ނުލައި‪ ،‬އެއްވެސް ހިފެހެއްޓުމެއްނެތި ކަރުނަ‬ ‫އޮހެންފެށިއެވެ‪ .‬އެނިކަމެތި މީހާ‬ ‫މިސްކިތަށް ޖެހިފައިވާ ލޯބި ފެނިފައި‬ ‫އަޅުގަނޑު ހުރީ ހަމަ ހައިރާންވެފައެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާގެ މޫނުމަތިން ފެންނަމުން ދިޔައީ‬ ‫އުފާވެރި ކަމާއި ހިތްހަމަޖެހުމެވެ‪.‬‬ ‫މާތްﷲ އޭނާއަށް މިދުނިޔޭގައި ހުރިހާ‬ ‫ނިއުމަތެއް ދެއްވާފައިވާ ފަދައެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ މީހަކާވެސް އޭނާ ކުރިމަތިލަނީ‬ ‫ހިނިތުންވެ ހުރެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެއީ ދެފައި ނެތް މީހެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬ ‫ގެ ރަހުމަތަށް އެދި އޭނާ މިސްކިތަށް‬ ‫ދެއަތުން‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫އެވަންނަނީ‬ ‫ހިނގާފައެވެ‪.‬‬ ‫މިތިބީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ކިހާ ބޮޑު ޣާފިލުކަމެއްގައިތޯއެވެ؟‬ ‫މާތްﷲ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ހުރިހާ‬ ‫ދެއްވާފައިވާއިރުވެސް‬ ‫ނިއުމަތެއް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންވަނީ އެނިޢުމަތްތަކުގެ‬ ‫ހަނދާންނައްތާލާފައެވެ‪.‬‬ ‫މަތިން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ދެއްވާފައިވާ ނިޢުމަތަށް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ޝުކުރުވެރިއެއް ނުވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް ދެއްވާފައިވާ އަގުނުކުރެވޭ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫މަތިން‬ ‫ނިޢުމަތްތަކުގެ‬ ‫ހަނދާންވަނީ އެނިޢުމަތްތަކުން އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫މަޙުރޫމުވުމުންނެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން މިކަމާއި‬ ‫މެދު ވިސްނައި ފިކުރުކުރާނީ ކޮންއިރަކުން‬ ‫ހެއްޔެވެ؟‬

‫‪7‬‬

‫‪wu vi raTnq wi ge ru Ta s‬‬ ‫‪q ni mi s‬‬ ‫‪q nq fe Di‬‬

‫ސ ީޢދު‬ ‫ނޓް ޭމޖަރ ަޢ ްބދުﷲ ަ‬ ‫‪ ‬ސާރޖަ ް‬

‫ނ ިޒ ްމ ައކީ‬ ‫ރ ަބލް ުމ ަޙ ްއ ަމދު ާ‬ ‫ރޓީ އޮނަ ަ‬ ‫ސ ިކ ުޔ ި‬ ‫ނލް ެ‬ ‫ނޝަ ަ‬ ‫ނޑް ޭ‬ ‫ނސް އެ ް‬ ‫ސޓަރ ޮއފް ިޑފެ ް‬ ‫ނ ް‬ ‫މި ި‬ ‫ ‬ ‫ރއްވާ‪ 5 ،‬މެޑަލްއާއި ‪ 10‬ރިބަން ހާސިލުކުރައްވާފައިވާ‬ ‫ނ ޭގ ަގއި ިޚ ުދ ަމ ްތ ުކ ަ‬ ‫‪ަ 22‬އހަރު ސި ަފއި ް‬ ‫ރ ްއ ާވ ަފ ިއވާ‬ ‫ސ ޫއ ިލ ްއޔަ ުތ ަތ ެކއް ައ ާދ ުކ ަ‬ ‫ނ ާމ ާދރު ަމ ް‬ ‫ރ ަތ ެކ ްއ ަގއި ޒި ް‬ ‫ނގެ ތަ ާފތު ގިނަ ާދ ިއ ާ‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ބޭ ުފ ެޅ ެކވެ‪ި .‬‬ ‫ރ ްއ ާވ ަފ ިއވާ‬ ‫ރ ަޓޔަރ ުކ ަ‬ ‫ނ ްކ ަގއި ި‬ ‫ނލް ރޭ ް‬ ‫ނގެ ިޚ ުދމަތުން ކާ ަ‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ރ ަކ ާމ ެއކު ި‬ ‫ރ ްފވެ ި‬ ‫ޝ ަ‬ ‫ބޭ ުފ ެޅ ެކވެ‪ަ .‬‬ ‫ރ ެބ ޭހ ޮގތުން ައ ްއޑަނަ‬ ‫ސ ްއ ުވ ާ‬ ‫ނގެ ަތ ަ‬ ‫ނގެ ިޚ ުދ ަމ ާތއި‪ ،‬ސި ަފއި ް‬ ‫ނ ިޒމް ސި ަފއި ް‬ ‫ރ ަބލް ުމ ަޙ ްއ ަމދު ާ‬ ‫ނ ަ‬ ‫އޮ ަ‬ ‫ނޓަރ ިވ ުއ ެއއް‬ ‫ސ ީޢ ުދ ައށްވަނީ އި ް‬ ‫ަ‬ ‫ނޓް ޭމޖަރ ަޢ ްބދުﷲ‬ ‫ަމ ަޖ ްއ ާލގެ ެޑ ިޕ ުއޓީ ެއ ިޑޓަރ ސާރޖަ ް‬ ‫ރށް‬ ‫ނ ަފ ަހ ަ‬ ‫ނގެ ިޚ ުދ ަމ ަތށް ެދވަ ަ‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ރއް ިވގޮ ާތއި އެނ ުބރި ި‬ ‫ނގެ ަވ ީޒ ާފއިން ަވ ިކކު ެ‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ެދއް ާވ ަފއެވެ‪ި .‬‬ ‫ނ ަތ ްއ ަތއް ހިނ ާގ ިދ ަޔގޮ ާތ ެމދު ެވސް‬ ‫ނ ުދ ަވހު ކަ ް‬ ‫ވަޑައިގެންނެވުނުގޮތް އަދި މިއަހަރުގެ ފެބްރުއަރީ ‪ 7‬ވަ ަ‬ ‫ނވަނީ ާވ ަހ ަކ ުފޅު ަދ ްއ ަކ ާވ ަފ ެއވެ‪.‬‬ ‫ނ ުކފާ ު‬ ‫ެއމަ ި‬

‫‪8‬‬

‫ފުރަތަމަ ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާ ގުޅިވަޑައިގެންނެވުނީ‬

‫ރއް ުވ ަމށް ަފހު އަނ ުބރާ‬ ‫ނގެ ިޚ ުދ ަމތުން ަވ ިކ ުކ ެ‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ި‬

‫ކިހިނެއްތޯ؟‬

‫ނއްތޯ؟‬ ‫ނވީ ިކހި ެ‬ ‫ށ ގެން ެ‬ ‫ނގެ ިޚ ުދ ަމ ަތ ް‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ައލުން ި‬

‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަކީ އަޅުގަނޑުގެ ސްކޫލު ހަޔާތް ނިމުނުއިރު‬ ‫މާބޮޑަށް އަންނަން ބޭނުންވި ޚިދުމަތެއް ނޫން‪ .‬އެހެންނަމަވެސް އެދުވަސްވަރު‬ ‫ހަމަޖެހިފައި އޮންނަގޮތުން ސްކޫލުތަކުން ތަޢުލީމު ހާޞިލްކުރާ ދަރިވަރުން‬ ‫ސަރުކާރުގައި ޚިދުމަތް ކުރަންޖެހޭތީ މަޖުބޫރުވީ ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް‬ ‫ވަންނަން‪ .‬އެހެންނަމަވެސް އޭގެ ފަހުން އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރީ ސިފައިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތަކީ ވަރަށް މުހިންމު ޚިދުމަތެއް ކަމަށް‪ .‬އަޅުގަނޑު އެދުވަހުން ފެށިގެން‬ ‫މިޚިދުމަތުގައި ދެމިހުރުމަށް ޢަޒުމު ކަނޑައަޅައިގެން ކުރިއަށްގެންދިޔައީ‪.‬‬

‫އިޚްލާޞްތެރިކަމާއި ތެދުވެރިކަމާއެކު ޚިދުމަތް ކުރަމުންދަނިކޮށް‬ ‫‪ 2008‬ވަނައަހަރު ސަރުކާރު ބަދަލުވުމާއެކު އަޅުގަނޑާ ދޭތެރޭގައި‬ ‫ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ބަދަލުތަކެއް އައި‪ .‬އެއްދުވަހަކު އަޅުގަނޑު‬ ‫ގެންދަވާފައި ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް ވިދާޅުވި ޑިފެންސް މިނިސްޓަރ‬ ‫ސިޓީފުޅެއް ފޮނުވާފައި އޮތްކަމަށް‪ .‬އެސިޓީފުޅުގައި ވިދާޅުވެފައިވަނީ ޤައުމީ‬ ‫ސަލާމަތަށް އަޅުގަނޑު ހުރެގެން ނުރައްކާވެދާނެކަމަށާއި‪ ،‬އެދުވަހުގެ ‪6‬‬ ‫ޖަހާއިރަށް އިސްތިޢުފާ ނުދީފިނަމަ ވަޒީފާއިން ވަކިކުރައްވާނެކަމަށް‪.‬‬ ‫އެހެންނަމަވެސް ޝަރަފުވެރިކަމާއެކު ވަކިވުމުގެ ފުރުޞަތު އޮތްކަމަށް‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑު ދެންނެވިން‪ ،‬އަޅުގަނޑުގެ އެއްވެސް ކުށެއް ނޯންނާނެކަމަށް‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން އިސްތިޢުފާ ނުދޭނެކަމާއި‪ ،‬ވަޒީފާއިން ވަކިކުރެއްވިޔަސް އެންމެ‬ ‫ރަނގަޅުކަމަށް‪ .‬ޖެހިގެންއައި ދުވަހު‪ ،‬އަޅުގަނޑުގެ އޮފީސް މޭޒުމައްޗަށް‬ ‫ސިޓީއެއް ފޮނުވާފައިއޮތް‪ .‬އެސިޓީ އަޅުގަނޑު ބަލާލިއިރު މިއޮންނަނީ‬ ‫ސިފައިންގެ ވަޒީފާއިން އަޅުގަނޑު ވަކިކުރެއްވިކަމަށް‪.‬‬

‫ނ ޮގ ާތއި‬ ‫ަވ ަޑ ިއގެންނެވު ު‬ ‫އެނބުރި‬ ‫ަވ ީޒ ާފ ައށް‬ ‫ރ ްއ ިވ ޮގތް ިވ ާދ ުޅވެ‬ ‫ރ ަޓޔަރ ުކ ެ‬ ‫ރ ަކ ާމ ެއކު ި‬ ‫ރފް ެވ ި‬ ‫ޝ ަ‬ ‫ަ‬ ‫ދެއްވިދާނެތޯ؟‬ ‫އަޅުގަނޑު ސިފައިންގެ ވަޒީފާއިން ވަކިކުރެއްވުމުން ޗީފް‬ ‫އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްއަށާއި ވައިސް ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްއަށްވެސް‬ ‫ދެންނެވިން އަޅުގަނޑު މިމައްސަލަ ކޯޓަށް ހުށަހަޅައިގެން ﷲ ގެ‬ ‫އިރާދަފުޅުން ކާމިޔާބު ކުރާނަމޭ‪ .‬އެއަށްފަހު ޤާނޫނީ ވަކީލެއްގެ އެހީގައި‬ ‫މައްސަލަ ކޯޓަށް ހުށަހަޅައިގެން ކުރިއަށްގެންދިޔައީ‪ .‬ސަރުކާރަށް އެމައްސަލަ‬ ‫ވިން ކުރެވޭނެކަމަށް ޤަބޫލުނުކުރެއްވުނީ‪ .‬އެހެންވެ އެއްދުވަހަކު ޑިފެންސްގެ‬ ‫ސްޓޭޓް މިނިސްޓަރ އަލްއުސްތާޛު މުޙައްމަދު މުޢިއްޒު ގުޅުއްވާފަ ވިދާޅުވީ‬ ‫ސަރުކާރުން ބޭނުންފުޅުވެއޭ މިކަން ކޯޓުން ބޭރުން ޙައްލުކުރައްވަން‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ގެއްލުމުގެ ބަދަލުގެގޮތުގައި ސަރުކާރުން މެދުކެނޑުނު‬ ‫ހުރިހާ ދުވަހަކަށްވާ މުސާރަ އެއްފަހަރާ ދެއްވި‪ .‬އަޅުގަނޑު ދެންނެވިން‬ ‫ސިފައިންގޭގައި ހުންނާކަށް ގަސްތެއް ނުކުރަމޭ‪ .‬ބޭނުންވަނީ ހަމައެކަނި‬ ‫ޔުނީފޯމްގައި ފޮޓޯއެއް ނަގާށޭ‪ .‬ވަޒީފާ ދެއްވިދުވަހު ޔުނިފޯމްގައި ކުރިންހުރި‬ ‫މަޤާމުގައި ޢާއިލާއާއެކީ ފޮޓޯނެގިން‪ .‬އޭގެ ހަފުތާއެއް ފަހުން ސިޓީއަކުން‬ ‫ދެންނެވީ މިވަގުތު ކަންތައްތައް ހުރިގޮތުން ވަޒީފާ އަދާކުރެވޭނެ ކަހަލަ‬ ‫މާހައުލެއް ނެތޭ‪ .‬އެހެންވީމަ ސިފައިންގެ ވަޒީފާއިން ޝަރަފްވެރިކަމާއެކީގައި‬ ‫ވަކިވާން ބޭނުންވާކަމަށް‪ .‬އެގޮތުގެ މަތިން އަޅުގަނޑު ކާނަލެއްގެ މަޤާމުގައި‬

‫ރިޓަޔަރކުރައްވައި‪ ،‬އަޅުގަނޑަކީ ރިޓަޔަރޑް ކާނަލެއް ކަމުގައި ޑިފެންސް‬ ‫މިނިސްޓްރީން ހަމަޖެއްސެވީ‪.‬‬

‫ޑިފެންސް މިނިސްޓަރުގެ މަޤާމަކީ އެއްވެސް އިރެއްގައި‬ ‫ރ ްއވި ަމ ާޤ ެމއްތޯ؟‬ ‫ނ ީމ ުދ ުކ ެ‬ ‫ނ ުކފާނު އު ް‬ ‫މަ ި‬ ‫ސިފައިންގެ ވަޒީފާއިން ވަކިކުރެއްވުމުން އެދެއަހަރު އަޅުގަނޑު‬ ‫އުޅެމުންދިޔައީ ޢާއިލީ ވިޔަފާރީގެ ތެރޭގައި‪ .‬ބައްޕަ އަޅުގަނޑު ކައިރީ ބުނުއްވި‪،‬‬ ‫މީހެއްގެ ކައިރީ މަސައްކަތްކުރަން ގޮސްގެން ނުވާނެޔޭ‪ .‬ދެއަހަރުގެ ތެރޭގައި‬ ‫އެއްވެސްކަހަލަ ސިޔާސީ ހަރަކާތެއްގައި ބައިވެރިއެއް ނުވަން‪ .‬ސިޔާސީ‬ ‫މީހުންނާއެކީގައިވެސް ނޫޅެން‪ .‬ވިޔަފާރިއަށް ވަރަށްބޮޑަށް ސަމާލުކަން ދީގެން‬ ‫ކުރިއަށްދިޔައީ‪ .‬މިހާރުގެ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަޅުގަނޑު ކައިރީ ވިދާޅުވި‬ ‫މިވަޒީފާގައި (ޑިފެންސް މިނިސްޓަރުކަމުގައި) ހުރެދިނުމަށް‪ .‬އެހުށަހެޅުން‬ ‫ދެފަހަރަށް ހުށަހެޅުއްވީމަ އަޅުގަނޑު އެއްބަސްވީ‪ .‬އެހެންވީމަ އެއްވެސް‬ ‫އިރެއްގައި‪ ،‬ޑިފެންސް މިނިސްޓަރުގެ މަޤާމަށް އަޅުގަނޑު އައުމަކީ‬ ‫އުންމީދުކުރި ކަމެއް ނޫން‪ ،‬އެކަމަކާއި ޚިޔާލުވެސް ކޮށްފައިއޮތް ކަމެއް ނޫން‪.‬‬

‫ނމެ ހަނދާނުން ުފ ެހލަން ަދތި‬ ‫ނގެ ަވޒީ ާފ ަގއި އެ ް‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ި‬ ‫ދު ަވ ަހކީ ޮކ ަބއިތޯ؟‬ ‫ސިފައިންގެ ޙަޔާތުގައި އަޅުގަނޑު އެންމެ ދެރަވި ދުވަހަކީ‬ ‫އަޅުގަނޑު ސިފައިންގެ ވަޒީފާއިން ވަކިކުރެއްވި ދުވަސް‪ .‬ކުށެއްނެތް މީހަކު‬ ‫‪ 22‬އަހަރުގެ ދިގު ޚިދުމަތުން ދެގަޑިއިރު ތެރޭގައި ކަނޑާލުމަކީ އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ޤަބޫލުކުރެވުނު ކަމެއް ނޫން‪ .‬ޙަޤީޤަތުގައި ވަރަށް ދެރަވި އެދުވަހު‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫ދ ދުވަހެއް ދިމާވެއްޖެއްޔާ ވާނެގޮތް އަޅުގަނޑަށް‬ ‫އެހެން މީހަކަށް އެފަ ަ‬ ‫އިޙުސާސްކުރެވެމުންދިޔަ‪.‬‬

‫ނ ޙަމަލާ ކުރިމަތިވިއި ު‬ ‫ރ‬ ‫ތިނެއް ނޮވެމްބަރުގެ ޢުދުވާ ީ‬ ‫ެއދު ަވސް‬ ‫ޭބ ުފ ެޅއް‪.‬‬ ‫ނގެ‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ި‬ ‫ނކީ‬ ‫ނ ުކފާ ަ‬ ‫މަ ި‬ ‫ނއްތޯ؟‬ ‫ރ ްއވަނީ ިކހި ެ‬ ‫ސ ަފ ުކ ަ‬ ‫ި‬ ‫އަޅުގަނޑު ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާ ގުޅުނީ ‪ 1987‬ވަނަ‬ ‫އެހާދިސާ ކުރިމަތިވިރޭ އަޅުގަނޑު ހުރީ‬ ‫އަހަރު މާޗް ‪ 11‬ގައި‪.‬‬ ‫ގޭގައި‪ .‬އެހެންނަމަވެސް ސިފައިންގެއަށް އައުމަށް ރަނގަޅު މާހައުލެއް‬ ‫ޤާއިމުވެއްޖެކަން ޔަޤީންވުމުން އަޅުގަނޑު އައީ‪ .‬އޭރަކު ޙަޤީޤަތުގައި އެއީ‬ ‫ރެކްރޫޓް ޓްރޭނިންގ ނިމޭއިރުގައިވެސް ބަޑިޖަހަން ދަސްކޮށްދޭ އިރެއް‬ ‫ނޫން‪ .‬އެހެންވީމަ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ބަޑިއެއްވެސް ޖަހަން ނޭނގޭ‪.‬‬ ‫އެހެންވީމަ އެދުވަހު ސިފައިންގެއަށް އައުމުން ވަރަށް ކުއްލިގޮތަކަށް ވަގުތުން‬ ‫ބަޑިޖަހަންވެސް ދަސްކޮށްދީ‪ ،‬ސިފައިންގެ‬ ‫ތެރޭގައި އަޅުގަނޑުމެން ހަރަކާތްތެރިވަމުން‬ ‫ގެންދިޔައީ‪ .‬އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި‬ ‫ތިނެއް ނޮވެމްބަރަކީ ޙަޤީޤަތުގައި ރާއްޖެއަށް‬ ‫ކުރިމަތިވި ވަރަށް ހިތާމަވެރި ދުވަހެއް‪.‬‬ ‫އެދުވަހު ސިފައިންގެ މީހުން ޢަމަލުކުރީ‬ ‫އޭރަށް ބަލާއިރުގައި ވަރަށް ފުރިހަމައަށް‪.‬‬ ‫އެދުވަހު ސިފައިންގެ މަރުކަޒު ގެއްލުންނަމަ‬ ‫މި މިނިވަންކަމެއް އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް‬ ‫ނުފެންނާނެ‪ .‬އެހެންވީމަ ސިފައިން އެދެއްކި‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ ޢަމަލަކީ އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ޖެހޭނެ‬ ‫ޝުކުރުވެރިވާން‬ ‫އަބަދުވެސް‬ ‫ޢަމަލެއް‪ .‬އޭރުގައި ލިބިފައިހުރި ތަމްރީނަށް‬ ‫ބަލާއިރު‪ ،‬އެމީހުން އެސާބިތުކޮށްދިނީ ވަރަށް‬ ‫މުހިންމު ޤައުމީ ވާޖިބެއް ކަމަށް އަޅުގަނޑު‬ ‫ޤަބޫލުކުރަނީ‪.‬‬

‫ފެބުރުއަރީ ‪ 7‬ވަނަ ދުވަހު‬ ‫ނ ުޒކު‬ ‫އެ ާ‬

‫ދަނޑި ަވ ުޅ ަގއި‬

‫ނގެ‬ ‫ސި ަފއި ް‬

‫ޗށް‬ ‫ރ ަމ ްއ ަ‬ ‫ކު ި‬

‫ނއްތޯ؟‬ ‫ނވުނީ ިކހި ެ‬ ‫ަވ ަޑ ިއގެން ެ‬

‫‪10‬‬

‫ކޮންމެ ރެއަކުވެސް އަޅުގަނޑުގެ ރޫޓިންގއެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫އެގަޑީގައި ޓީވީ ބަލަން‪ .‬އަޅުގަނޑު އެރޭވެސް ދިޔައީ އެހަރަކާތްތައް‬ ‫ބަލަމުން‪ .‬ޓީވީ ބަލަމުންދިޔައިރު ފުލުހުންނާއި ސިފައިންނާ ދޭތެރޭގައި‬ ‫ކަންތައްވެގެންދިޔަގޮތް އަޅުގަނޑަށް އެހާބޮޑަށް ޤަބޫލެއް ނުކުރެވުނު‪.‬‬ ‫ދެން ފަތިސް ގަޑީގައި ސިފައިންނާއި ފުލުހުންގެ ކުރިމަތިލުން ފެނި‪،‬‬ ‫އަދި ދެބައިމީހުން ދެވަނަ ކުރިމަތިލުމަކަށް ހިނގައިދާނެހެން ހީވާން ފެށީމާ‬ ‫އަޅުގަނޑު ހިތަށްއެރީ މިހާ ދުވަހު ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުގައި ހުރި މީހަކަށްވީމާ‬ ‫ސިފައިންނާއި ފުލުހުންގެ ކުރިމަތިލުން ހުއްޓުވުމަށްޓަކައި މަސައްކަތްތަކެއް‬

‫ކުރެވިދާނޭ‪ .‬އެގޮތުން އައިޑީ ކާޑު އެކަނި އަޅުގަނޑު ޖީބަށް ލައިގެން އައީ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު މިތަނަށް (ސިފައިންގެ ކުރިމައްޗަށް) އައުމުން ވަރަށް ގިނަ މީހުން‬ ‫އެދުނު މިކަމަށް ޙައްލެއް ހޯދަން މަސައްކަތްކޮށްދިނުމަށް‪ .‬ދެން އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ހިތްވަރަކަށް ލިބުނު އެމީހުން އަޅުގަނޑު ބަލާގަތްތަން‪ .‬އެހެންވީމަ އަޅުގަނޑު‬ ‫އެމީހުންގެ އެދުންތައް‪ ،‬އެމީހުން ބޭނުންވާގޮތް ސިފައިންގެ ތެރޭގައި ތިއްބެވި‬ ‫ބޭފުޅުންނަށް ހުށަހެޅުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބުމުން ހުށަހެޅީ‪.‬‬

‫ކިހިނެއްތޯ‬

‫އެދުވަހު‬

‫ސިފައިންގެ‬

‫އެތެރެއަށް‬

‫ވަދެވަޑައިގެންނެވުނީ؟‬ ‫އެދުވަހު އަޅުގަނޑުމެން ބޭރުގަ ތިބިއިރުގައި ސިފައިންގެ‬ ‫އޮފިސަރުންތަކެއް ބޭރުގައިތިބި މީހުންނަށް ދަންނަވަމުން ގެންދިޔަ‬ ‫އެއްވެސް ޙާލެއްގައި ފުލުހުންނާ ކުރިމަތިލުމެއް ނުހިނގާނެގޮތަށް‬ ‫މަސައްކަތްކޮށްދެއްވުމަށް‪ .‬އެބޭފުޅުންވެސް ދެންނެވީ އެކަހަލަކަމެއް‬

‫އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ ނުހިނގާނޭ‪ .‬ބޭރުގައިތިބި މީހުން ކޮންޓްރޯލްކުރެވޭތޯ‬ ‫އަޅުގަނޑު މަސައްކަތް ކުރަމުންގެންދިޔައީ‪ .‬އަޅުގަނޑު ކައިރީ ސިފައިންގެ‬ ‫އޮފިސަރުން ވިދާޅުވި‪ ،‬އެމީހުން ދުރަށް ޖައްސާށޭ‪ .‬ޖެއްސީމައޭ ވާހަކަދައްކާނީ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު އެމީހުން ކައިރީބުނީ ދުރަށް ޖެހޭށޭ‪ .‬އެހެން ބުނުމުން އެމީހުން‬ ‫ވަކި ހިސާބަކަށް ދުރަށް ޖެހުމުން އެމީހުންގެ އިޙްސާސްތައް އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ހުށަހަޅަމުން ގެންދިޔައީ‪ .‬އެއަށްފަހު އަޅުގަނޑާއެކީގައި ހުންނެވި މުޙައްމަދު‬ ‫ފަޔާޒް އަށް މެސެޖެއް ލިބުނީ‪ .‬އޭރުގެ ޑިފެންސް މިނިސްޓަރ ޠަލްޙަތު‬ ‫ފޯނުން ގުޅުއްވާފަ އެތެރެއަށް ވާހަކަ ދައްކަން އަންނާށޭ ވިދާޅުވީ‪ .‬ޑިފެންސް‬ ‫މިނިސްޓަރަކީވެސް އަޅުގަނޑާ ވަރަށް ގާތް ބޭފުޅެއް‪ .‬އަޅުގަނޑާއެކީގައި‬ ‫މަސައްކަތްކުރެއްވި ބޭފުޅެއް‪ .‬އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑުމެން ނިންމީ‬ ‫އަޅުގަނޑާއި ޢަބްދުﷲ ރިޔާޒްއާ ދެމީހުން އެތެރެއަށް ވަންނަން‪ .‬އަޅުގަނޑު‬ ‫އެތާތިބި އޮފިސަރުންނަށް ދެންނެވިން އަޅުގަނޑު އެތެރެއަށްދާނީ ބޭރަށް‬

‫ނިކުމެވޭނެކަމުގެ ޔަޤީންކަން ދެއްވީމައޭ‪ .‬އެޔަޤީންކަން ދެއްވީ‪ .‬ދެން އަޅުގަނޑު‬ ‫އެހީ ބޭރުގައި އެއްވެފައިތިބި މީހުން ކައިރީ ކޮންކަމެއް ބޭނުންވެގެންތޯއޭ‬ ‫ތިއުޅެނީ‪ .‬އެވަގުތު އެތާތިބި ކުރައުޑް އެމީހުންގެ ޖަޒުބާތުތައް ހާމަކުރީ‪.‬‬ ‫އެމީހުން ހުށަހެޅީ ދެކަމެއް‪ .‬އެއްކަމަކީ އޭރުގެ ރައީސް ނަޝީދު އިސްތިޢުފާ‬ ‫ދެއްވުން‪ .‬އަނެއްކަމަކީ ކަމިޝަނަރ އޮފް ޕޮލިސްއާއި ކަމިޝަނާރގެ‬ ‫ދެ ޑެޕިއުޓީން އިސްތިޢުފާދެއްވުން‪ .‬އެމެސެޖު ހިފައިގެން އަޅުގަނޑު‬ ‫ސިފައިންގެ ތެރެއަށްވަނީ‪ .‬ސިފައިންގެ ތެރެއަށް ވަނުމުން ޑިފެންސް‬ ‫މިނިސްޓަރުގެ ކޮންފަރެންސް ހޯލަށް ގެންދަވާ ބައްދަލުކުރެއްވީ‪ .‬ރައްޔިތުން‬ ‫އެދުނު އިޙްސާސްތައް އެ ރައްޔިތުން އެދުނު އެދުންތައް މީޑިއޭޓަރެއްގެ‬ ‫ހައިޞިއްޔަތުން ދެންނެވީ‪ .‬އެއަށްފަހުގައި ބޭރަށް ނިކުމެތިއްބާ އަނެއްކާވެސް‬ ‫މެސެޖް ލިބުނީ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އިސްތިޢުފާ ދެއްވާކަމާއި‪ ،‬ދެކަމެއް‬ ‫ބޭނުންފުޅުވާކަމަށް‪ .‬އެއްކަމަކީ ރައްކާތެރިކަމާއެކު ރައީސް އޮފީހަށް ވަޑައިގެން‬ ‫އެތަނުގައި އިސްތިޢުފާ އިޢުލާނު ކުރެއްވުމަށް ބޭނުންފުޅުވާކަން‪ .‬ދެވަނަ‬ ‫ކަމަކީ އެބޭފުޅާއަށާއި ޢާއިލާއަށް ރައްކާތެރިކަން ބޭނުންވާކަން‪ .‬އެވަގުތު‬ ‫ބޭރުގައެތިބި މީހުންގެ ފަރާތުން ވަކާލާތުކުރަންހުރި މީހެއްގެ ހައިޞިއްޔަތުން‬ ‫ދެކުނީ އެއީ އަޅުގަނޑުގެ ފަރުދީ ޒިންމާއެއްކަމަށް‪ .‬އެގޮތުން އެވަގުތުން‬ ‫ފެށިގެން އަޅުގަނޑު އެހީތެރިވިން‪ ،‬އޭރުގެ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ ނުކުމެ‬ ‫ވަޑައިގެން ރައީސް އޮފީހުގައި ކުރައްވަންޖެހޭ ކަމެއް ކުރެއްވުމުގައި‪.‬‬

‫ޑިފެންސް‬

‫މިނިސްޓަރެއްގެ‬

‫ތެރެއަށް‬

‫ވަޑައިގެންނެވުމުން‬

‫ގޮތުގައި‬ ‫ކުރެއްވުނީ‬

‫ސިފައިންގެ‬ ‫ކޮންކޮން‬

‫އިޙްސާސްތަކެއްތޯ؟‬ ‫ސިފައިންނަށް ޚިދުމަތްކުރުމަށް އަޅުގަނޑަށް އާދެވުނީތީ‬ ‫ޙަޤީޤަތުގައި ވަރަށް އުފާވި‪ .‬އެއީ އަޅުގަނޑު އައިއިރުގައި ސިފައިން މިތިބީ‬ ‫ވަރަށް ނިކަމެތި‪ ،‬ދަތި ޙާލަތަކަށް ގެންގޮސްފައި‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި ސިފައިންނަކީ‬ ‫އެއްވެސް ބައެއް ނޫންކަމަށް އާންމު ރައްޔިތުންގެ ތެރޭގައި މިވަނީ ހާމަކޮށްދީފަ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ޤަދަރާއި އެމީހުންނަށް ކުރެވޭ އިޙްތިރާމްވަނީ ގެއްލުވާލެވިފަ‪.‬‬ ‫ސިފައިންނަކީ މަސައްކަތު ފޯހެއްގެ ގޮތުގައި މިވަނީ ތަޞައްވުރު ކުރެވިފަ‪.‬‬ ‫އެހެންވީމަ އެތަޞައްވުރު ރަނގަޅު ކުރުމަށްޓަކައި އަޅުގަނޑަށް އާދެވުނީތީ‬ ‫ވަރަށް އުފާވި‪ .‬އަދި ސިފައިންގެ ވެލްފެއަރ ކަންތައްތައް ގޮސްފައި އޮތް‬ ‫މިންވަރު ފެނިފައި ޙަޤީޤަތުގައި އަޅުގަނޑު ވަރަށް ދެރަވި‪ .‬ސިފައިންނަށް‬ ‫އަޅާލާނެ އެއްވެސް ބަޔަކު ނެތްގޮތުގައި މިތަނުގައި އުޅެމުން ގެންދިޔައީ‪.‬‬ ‫އެހެންވީމަ އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ ސިފައިންނަކީ މީހުން އިޙްތިރާމްކުރާ އަދި‬ ‫އިޙްތިރާމް ލިބިފައިވާ އަދި ސިފައިންގެ ވެލްފެއަރ ކަންތައް އޭގެ އެންމެ‬ ‫ފުރިހަމަގޮތުގައި ލިބިފައިވާ ބަޔަކަށް ހެދުމަށްޓަކައި އަޅުގަނޑު ވަރަށް‬ ‫މަސައްކަތް ކުރާނަން‪.‬‬

‫ރ ުމގެ ޮގތުން‬ ‫ނ ަތ ްއ ަތއް ރަނ ަގ ުޅ ުކ ު‬ ‫ނގެ ކަ ް‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ި‬ ‫ނ ަކ ަމ ަކށްތޯ؟‬ ‫ސ ަކ ެމއް ެދ ްއވާނީ ކޮ ް‬ ‫ނ ެމ ޮބޑު ިއ ް‬ ‫އެ ް‬ ‫އ މިހާރު ދެކަމެއް އެބައޮތް‪ .‬އެއީ ފުރަތަމަ‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ ހިތުގަ ި‬ ‫ކަމަކަށް ސިފައިންގެ ވެލްފެއަރ ސިސްޓަމް އެއްކޮށް ރަނގަޅުކުރުން‪.‬‬

‫ސިފައިންނަކީ ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުގައި ތިބޭއިރު އެމީހުން ބޭނުންވާ ހުރިހާ‬ ‫އަސާސީ ކަންތައްތައް ފުރިހަމަގޮތުގައި ލިބިފައިތިބި ބަޔަކަށް ހެދުން‪ .‬އޭގެ‬ ‫ތެރޭގައި އެމީހުންނަކީ އެމީހުންނަށް ބޭނުންވާ ނިދުމުގެ ކަންތައްތަކާއި‪،‬‬ ‫އެމީހުންގެ ބޭސްފަރުވާގެ ކަންތައްތަކާއި އެމީހުންނަށް ބޭނުންވާ ހުރިހާ‬ ‫ސިފައިންގެ އާލާތްތައް ފުރިހަމަކުރެވިފައިތިބި ބަޔަކަށް ހެދުން‪ .‬ދެވަނަކަމަކީ‬ ‫ސިފައިންނަކީ ރައްޔިތުންނަށް ޚިދުމަތްދިނުމުގައި ޤާބިލު ބައެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ތިބުން‪ .‬އެއީ އަދި ކޮމްބެޓް ރެޑިނަސްކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬އަލިފާން‬ ‫ނިއްވުންކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬ކަނޑުމަތީގެ ހާދިސާއެއްގައި ހަރަކާތްތެރިވާން‬ ‫ޖެހުނުކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬އެއްވެސް ކަހަލަ ކާރިސާއެއްގައި ހަރަކާތްތެރިވާން‬ ‫ޖެހުނުކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬ކޮންމެ ބަޔަކީވެސް ޕްރޮފެޝަނަލްކަމާއެކީގައި‬ ‫ހަރަކާތްތެރިވެވޭނެ ބަޔަކަށް ހެދުން އެއީ އަޅުގަނޑު އެންމެ ބޮޑު‬ ‫އިސްކަމެއްދޭނެ ދެކަމަކީ‪.‬‬

‫މަނިކުފާނުގެ ތަޞައްވުރަކީ ނުވަތަ އެންމެ ބޮޑު އުންމީދަކީ‬ ‫ކޮބައިތޯ؟‬ ‫އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރާ ގޮތުގައި ސިފައިންނަށް ރައްޔިތުންގެ‬ ‫ލޯތްބާއި އިޙްތިރާމް ލިބިގެންވާ ބަޔަކަށް ހެދުމަށްޓަކައި އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ‬ ‫މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެވޭނެ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް ޔަޤީންކުރެވެނީ ކުރިއަށްއޮތް ދެތިން‬ ‫މަހެއްގެ ތެރޭގައި ސިފައިންނަކީ ރައްޔިތުންގެ ލޯބި ލިބިފައިވާ ބައެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ހެދިދާނެކަމަށް‪ .‬މިހާރު ސިފައިންގެ ތެރޭގައި ތިއްބެވި ޤާބިލު‬ ‫ބޭފުޅުންގެ މަސައްކަތުން އެކަން ކުރެވޭނެ‪ .‬އަދި އެއަށްފަހުގައި ރައްޔިތުންގެ‬ ‫ޚިދުމަތުގައި ތިބޭ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ސިފައިން ހެދުމަށްޓަކައި‪ ،‬މިކުރެވުނު‬ ‫މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާ ރައްޔިތުންނަށް ފެނި‪ ،‬ރައްޔިތުން އެކަން ޤަބޫލުކޮށް‬ ‫ރައްޔިތުން އެއް އަޑަކުން‪ ،‬ތިމަންނަމެން މިތިބީ ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް‬ ‫އެދިއެދިއޭ ބުނާދުވަސް ފެނުން އެއީ އަޅުގަނޑުގެ އުންމީދަކީ‪.‬‬

‫ސިފައިންނަށާއި‬

‫ޢާންމު‬

‫ރައްޔިތުންނަށް‬

‫ދެއްވާނެ‬

‫ސ ަޖކީ ޮކ ަބ ިއތޯ؟‬ ‫ެމ ެ‬ ‫ސިފައިންނަށް ދަންނަވާލަން ސިފައިން‪ ،‬ސިފައިންގެ ގޮތުގައި އަބަދުވެސް‬ ‫ތިއްބަވާށޭ‪ .‬ސިފައިންނަކީ‪ ،‬ރައްޔިތުންގެ ލޯތްބާއި ރައްޔިތުންގެ އިޙްތިރާމް‬ ‫ލިބިގެންވާ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ހެދުމަށްޓަކައި އެންމެމަތީ ޖެނެރަލުން ފެށިގެން‬ ‫އައިސް ޕްރައިވެޓް ސޯލްޖަރާ ހަމައަށްވެސް މަސައްކަތް ކޮށްދޭށޭ‪ .‬ސިފައިންނަކީ‬ ‫ޕްރޮފެޝަނަލް ބައެއްގެ ގޮތުގައި އަބަދުވެސް ރައްޔިތުންނަށް ދައްކައިދޭށޭ‪.‬‬ ‫ސިފައިންނަކީ ދިމާވާ ކޮންމެކަމެއްގައިވެސް ފަސްނުޖެހި އޭރެއްގައި އޮންނަ‬ ‫ސަރުކާރަކާއެކީގައި މަސައްކަތްކުރުމުގައި ދެމިތިބޭ ބައެއްކަން ރައްޔިތުންނަށް‬ ‫ޔަޤީކޮށްދޭށޭ‪ .‬ރައްޔިތުންނަށް ދަންނަވާލަންއޮތީ ސިފައިންނަކީ އަބަދުވެސް‬ ‫ރައްޔިތުންގެ ޚިދުމަތުގައި ދެމިތިބޭނެ ބައެކޭ‪ .‬ރައްޔިތުން ގޮވާލާ‬ ‫ކޮންމެކަމެއްގައި ސިފައިން ރައްޔިތުންނަށް ޚިދުމަތްކުރުމުގައި އަބަދުވެސް‬ ‫ދެމިތިބޭނެއޭ‪ .‬އެކަމުގެ ޔަޤީންކަން ރައްޔިތުންނަށްދޭން ބޭނުންވޭ‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫" ަޤއުމީ ނިޝާނަށް ޙުރުމަ ާތއެކު ބޯލަނ ަބއި ތިބެގެން‬ ‫ނއެވާ‬ ‫އައުދާނަކަން ލިބިގެ ް‬

‫ދި ަދއަށް ކުރީމެ ސަ ާލމް‬

‫ނަޞްރާ ނަސީބާ ކާމިޔާބުގެ ރަމްޒަކަށް ހިމެނޭ‬ ‫ެފއްސާ ރަތާއި ހު ާދއެކީ ފެނުމުން ކުރީމެ ސަލާމް"‬

‫ޢަ ބް ދު އް ރަ ޝީ ދު ޙު ސަ އި ން‬

‫އާދޭހެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމީ‬ ‫ދިދައެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމީ ދިދައަކީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމީ ނިޝާނެވެ‪ .‬ފެއްސާއި‬ ‫ރަތާއި ހުދުން ސިފަކޮށްދޭ މިލޮބުވެތި ޤައުމުގެ‬ ‫ނަޞްރާއި ނަސީބާއި ކާމިޔާބުގެ ރަމްޒެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުގެ އެންމެ މަތީ ވެރިޔާއާއި ޤައުމު‬ ‫ދިފާޢު ކުރާބާރުތަކުގެ އެންމެންނާއި އެންމެހައި‬ ‫ދިވެހިން އެޝަރަފުވެރި އައުދާނަކަން ލިބިގެންވާ‬ ‫ނިޝާނަށް ޙުރުމަތާއެކު ބޯލަނބައި ތިބެގެން‬ ‫ސަލާންކުރާ އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމީ ދިދައެވެ‪.‬‬ ‫ޝައްކެއްނެތެވެ‪ .‬ޤައުމީ ދިދައަކީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން އެކަނި ގެންގުޅޭ އެއްޗެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ދުނިޔޭގެ ކޮންމެ ޤައުމެއްގައިވެސް އެޤައުމެއްގެ‬ ‫ޤައުމީ ދިދަ ހުރެއެވެ‪ .‬އަދި ހުރިހައި‬ ‫ޤައުމެއްގައިވެސް ޤައުމު ރަމްޒުކޮށްދޭ އެއްޗަކީ‬ ‫އެޤައުމެއްގެ ޤައުމީ ދިދައެވެ‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ދިދައިގެ ތާރީޚަށް ދާއިރު ދިދައޭ‬

‫މިކިޔާއެއްޗެއް އުފެދުނުކަމަށްވަނީ ހަނގުރާމައިގެ‬ ‫މައިދާނުގައެވެ‪ .‬ތިމާމެން އަނެއްބަޔަކަށް މިއީ‬ ‫ތިމާމެންކަން ހާމަކޮށްދިނުމަށް ދަނޑިއަކަށް ނުވަތަ‬ ‫ލޮންސިއަކަށް ނަގާ ފޮތީގެ ފާހަގައަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫ފައުޖުތަކާއި ޤަބީލާތައް އޭރު ފާހަގަ ކުރެވުނީ‬ ‫އެމީހުންގެ ފޭލިގޭގެ ކުރިމަތީގައި ނަގާފައިވާ‬ ‫"ދިދަ" އިންނެވެ‪ .‬ނުވަތަ އަސްމަތީގައި‬ ‫އަންނަ އިރު އެ އުފުލާލައިގެން އަންނަ "ދިދަ"‬ ‫އިންނެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ކަނޑުމަތީގެ އުޅަނދުން‬ ‫ހަނގުރާމަވެރި‬ ‫ފެންނާންފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫ދިދަ‬ ‫ގުރާބުތަކުގެ ރިޔާތަކުގެ މަތީން ދިދަ ފެންނާން‬ ‫ފެށިކަމަށްވަނީ ‪ 16‬ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައެވެ‪.‬‬ ‫ނަވުގައި ނުވަތަ ގުރާބުގައި ނަގާފައި ހުންނަ‬ ‫ދިދައިން އެއީ ޕޯޗުގީޒުންގެ އުޅަނދެއްކަން‬ ‫ނުވަތަ ހޮޅީންގެ ބައެއްކަން އެހެން މީހުންނަށް‬ ‫އަންގައި ދިނުމަށްޓަކައެވެ‪.‬‬ ‫ނ ‪ 18‬ވަނަ ޤަރުނާ ހަމައަށް‬ ‫މީލާދީ ް‬ ‫ނ ޤައުމިއްޔަތާ ހަމައަށް ދިދަ‬ ‫އައިއިރު ޤަބީލާތަކު ް‬

‫ޖެހިލައިފިއެވެ‪ .‬ދިދައަކީ ކުރިން މިދެންނެވި ގޮތަށް‬ ‫އުފެދިގެންއައި އެއްޗަކަށްވާތީ ދިދަ ވެފައިވަނީ‬ ‫އެންމެ މައްޗަށް އުފުލައިލެވޭ ނިޝާނަށެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ކަމުން ދިދަނަގާ މީހުން ދިދައިގައި ޖަހާ‬ ‫ފާހަގައަކީ ނުވަތަ ގެންގުޅޭ ކުލައަކީ ނުވަތަ‬ ‫ކުލަތަކަކީ އެއެއްޗެއް ފެނުމުން އެމީހުން އެންމެ‬ ‫ފަޚުރުވެރިވާ އެއްޗަކަށް ވެއްޖެއެވެ‪ .‬އެހެން‬ ‫މީހުން އެމީހުން ދެނެގަންނަ‪ ،‬އެފެނުމުން‬ ‫އެހެން މީހުން އެމީހުން ދެކެ ބިރުގަންނަ ނުވަތަ‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫އެއްޗަކަށްވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ލޯބިވާ‬ ‫ގިނަ ކްރިސްޓިއަން ޤައުމުތަކުގެ ދިދައިގެ‬ ‫ފޮތިކޮޅުތަކުން ފެންނަން ހުރީ އެކި ގޮތްގޮތަށް‬ ‫ކުރަހައިލެވިފައިވާ ކްރޮސް އާދެ‪ ،‬ޞަލީބެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުގެ ތަފާތުކަން އެންގުމަށްޓަކައި އެކި‬ ‫ގޮތްގޮތަށް އެކިކުލައާއި އެކުގައެވެ‪ .‬ޗައިނާއިން‬ ‫ބޭނުންކުރީ އިރެވެ‪ .‬ޖަޕާނުންވެސް ފުރަތަމަ‬ ‫ބޭނުންކުރި ކަމަށްވަނީ ހުރިހައި ދިމާއަކަށް‬ ‫ދޯދި ފޯރުވާލައިފައިވާ އިރެއްގެ ނިޝާނެވެ‪.‬‬

‫ބައެއް ޤައުމުތަކުން އެއްވެސް ނިޝާނެއް ނެތް‬ ‫ތަފާތު ކުލަތައްވެސް އެމީހުންގެ ފާހަގަ ކަމުގައި‬ ‫ހަދާފައިވެއެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ ޤައުމުތަކުގެ ދިދަތައް‬ ‫ޚާއްޞަކޮށް ޔޫރަޕްގެ ޤައުމުތަކުގެ ދިދަތައް‬ ‫ބައްލަވައިލެއްވީމައި މިދެންނެވި ތަޞައްވުރު‬ ‫ހިތްޕުޅަށް ގެންނަވާކަށް ދަތިފުޅެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ތާރީޚުގައި ދިދައޭކިޔާފައި‬ ‫އޮންނާތީ ފުރަތަމަވެސް ފެންނަނީ ޕޯޗުގީޒު‬ ‫ދިދައިގެ ވާހަކައެވެ‪ 17" .‬މެއި ‪ 1558‬ދުވަހުގެ‬ ‫އިރު ދިވެހިރާއްޖޭގެ މައްޗަށް މޫނު ދައްކައިލީ‬ ‫ބޮޑުކަޅީން ވަދެގެން ރާއްޖޭގެ މައްޗަށް‪ ،‬ވަރަށް‬ ‫ނުރައްކައު ގޮތްތަކަކާއިގެން އަންނަ ދެތިން‬ ‫ގުރާބުގެ ދިދަތަކާއެކުގައެވެ‪ ".‬ބޮޑުތަކުރުފާނު‬ ‫ލިޔުއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޞަލާޙުއްދީން‬ ‫ވާހަކައިގައި‬ ‫އާދޭހެވެ‪ .‬އެއީ މިމަޒްމޫނުގައި އަޅުގަނޑު ބަޔާކުރި‬ ‫ފަދައިން ‪ 16‬ވަނަ ޤަރުނުގެ މެދުތެރެއެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫ފެންނަނީ މާލޭގެ ކޯއްޓޭއަށް މަލާބާރީންގެ ދިދަ‬ ‫ނެގިކަން އެނގޭ ހާދިސާއެކެވެ‪ .‬އެއީ ހޮޅިން‬ ‫ރާއްޖެ ހިފައިގެން ތިބި ދުވަސްވަރެވެ‪ .‬މީލާދީން‬ ‫‪ 18‬ވަނަ ޤަރުނުގެތެރޭގައެވެ‪.‬‬

‫އަމާޒު ހިފާހިތްވަނީ ޤައުމީ ދިދައިގެ މުހިންމުކަމާއި‬ ‫ދިމާއަށް ކަމަށްވާތީއެވެ‪ .‬މަޒުމޫނު ނިންމައިލުމުގެ‬ ‫ކުރިން ޤައުމީ ދިދައަށް ޙުރުމަތްތެރިކޮށް‬ ‫ހިތުމާއެދު އެއްޗެއް ދަންނަވައިލުމަށް ފުރުޞަތެއް‬ ‫ހޯދައިލާންޖެހޭތީއެވެ‪ .‬މާފުކުރައްވާށެވެ‪.‬‬

‫އާދޭހެވެ‪ .‬ޤައުމީ ދިދައަކީ ކޮންމެ ކޮންމެ‬ ‫ނަގާ‬ ‫ކޮންމެތާކު‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ދިދައެއްނަގާ‬ ‫ދިދައެއްނޫނެވެ‪ .‬މިއީ މައިގަނޑު އުސޫލެއްކަމަށް‬ ‫ބަލައިގެން ޤައުމީ ދިދަ ނެގުމުގައި ޢަމަލުކުރާ‬ ‫ބައިނަލްއަޤުވާމީ ބައެއްހަމަ މިދަންނަވަނީއެވެ‪.‬‬

‫އަނެއްކާވެސް‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫ޖެހިލަނީ‬ ‫ދުނިޔެއަ ް‬ ‫ށ‬ ‫ބައިނަލްއަޤުވާމީ‬ ‫މިޖެހިލަނީ‬ ‫އަޅުގަނ ު‬ ‫ޑ‬ ‫އިނގޭތޯއެވެ‪.‬‬ ‫ކށް ހިތުމަށް އަދި‬ ‫ޤައުމީދިދައަށް ޙުރުމަތްތެރި ޮ‬

‫‪1 .1‬ޤައުމެއްގެ ދިދައެއްނޫން ދިދައަކާއެކު ތިމާގެ‬ ‫ޤައުމީދިދަ ނަގަންޖެހިއްޖެ ޙާލަތެއްގައި‬ ‫އެންމެ ފުރަތަމަ ނަގާނީ ތިމާގެ ޤައުމީ‬ ‫ދިދައެވެ‪ .‬ދެން އެނޫން ދިދައެވެ‪ .‬ނުވަތަ‬ ‫ދިދައެކެވެ‪ .‬ތިރިކުރާއިރުވެސް ފުރަތަމަ‬ ‫ތިރިކުރާނީ ޤައުމީ ދިދަނޫން ދިދައެވެ‪.‬‬ ‫ނުވަތަ ދިދަތަކެވެ‪ .‬ޤައުމީދިދަ ތިރިކުރާނީ‬ ‫އެންމެ ފަހުންނެވެ‪.‬‬ ‫‪2 .2‬އެހެން ޤައުމެއްގެ ނުވަތަ ޤައުމުތަކެއްގެ‬ ‫ދިދަތަކާއެކު‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ދިދައާއެކު‬ ‫ތިމާގެ ޤައުމީދިދަ ނަގާނަމަ ހުރިހައި‬ ‫ހުންނަންވާނީ‬ ‫ދިދައެއްވެސް‬ ‫އެއްސައިޒަކަށެވެ‪.‬‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް‬ ‫(ގާތްގަނޑަކަށޭ މިދެންނެވީ އެކި ދިދައިގެ‬ ‫ދިގުމިނާއި ފުޅާމިނާއި ދިދަ ހުންނަގޮތް‬ ‫ތަފާތުވާތީއެވެ‪ .‬މިސާލަކީ ނޭޕާލްގެ ޤައުމީ‬ ‫ދިދައެވެ‪ ).‬ދެޤައުމެއްގެ ދިދަ ނުވަތަ ގިނަ‬ ‫ޤައުމުތަކުގެ ދިދަ އެއްތަނެއްގައި ނަގާފައި‬ ‫ދިދައެއްވެސް‬ ‫ހުރިހައި‬ ‫ހުންނަނަމަ‬ ‫ހުންނަންވާނީ އެއް އުސްމިނަކަށެވެ‪ .‬ހަމަ‬ ‫އެފަދައިން ތިމާގެ ޤައުމުގައި ޤައުމުގެ‬ ‫ދިދަ އެހެން ޤައުމުތަކެއްގެ ދިދައާއެކު‬ ‫ނަގާނަމަ އެ ދިދައިގެ ވެރި ޤައުމަށް‬ ‫(ތިމާގެ ޤައުމުގެ ދިދައަށް) އިސްކަން‬ ‫ދޭންވާނެއެވެ‪ .‬މިދެންނެވި އިސްކަން‬ ‫ދިނުމަކީ ތިމާގެ ޤައުމީ ދިދައަށް އެހެން‬ ‫ދިދަތަކުގެ މެދުން ޖާގަ ދިނުމެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހިން އެމީހުންގެ އަމިއްލަ‬ ‫ދިދައެއް ގެންގުޅެން ފެށީ ކޮންދުވަސްވަރަކުން‬ ‫ފެށިގެން ކަމެއް އަޅުގަނޑަކަށް އަދި މިހައިތަނަށް‬ ‫ބެލި އެއްވެސް ލިޔުމަކުން އެނގިފައެއްނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެނުގުނުހައިވެސް އެއްޗަކީ މިހާރު މިގެންގުޅޭ‬ ‫ދިވެހި ޤައުމީ ދިދައިގެ ކުރިން ދިވެހިން ދިދައެއް‬ ‫ގެންގުޅުނުކަމެވެ‪ .‬އޭރު ޤައުމީ ދިދައެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ބޭނުންކުރެވުނީ ރަތްކުލައިގައި ހުންނަ‬ ‫ދިދައެއްކަމެވެ‪ .‬އަދި އެއީ އާންމުކޮށް ނަގައި‬ ‫އެދުވަސްވަރު‬ ‫ދިދައެއްނޫންކަމެވެ‪.‬‬ ‫އުޅުނު‬ ‫ބޭރުގެ‬ ‫ކަމަށްވަނީ‬ ‫އުޅުނު‬ ‫ދިދަނަގައި‬ ‫ޢިއްޒަތްތެރިއަކު ވަޑައިގަތުމަށް މާލެ ޒީނަތްތެރި‬ ‫ކުރުމުގެ ތެރޭގައި އާކޯއްޓޭ ދަނޑިއަށާއި ބޮޑު‬ ‫ކޯއްޓޭ ދަނޑިއަށްކަމެވެ‪ .‬ދެން ދިދަ ނަގައި‬ ‫އުޅުނީ ހިތި ވިލޭރޭ ފަދަ މުނާސަބަތުތަކުގައި‬ ‫ކަމެވެ‪.‬‬ ‫މިބޭނުންކުރާ‬ ‫މިޒަމާނުގައި‬ ‫ދިދަ ފަރުމާކުރެވުނީ ‪ 1930‬ގެ އަހަރުތަކުގެ‬ ‫ތެރޭގައެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން މިދެކެނީ ދިވެހި‬ ‫ދިދަ ފުރަތަމަ ފަރުމާ ކުރެވިގެން ބޭނުންކުރަން‬ ‫ފެށުނު ގޮތަކަށް ނޫނެވެ‪ .‬އާދޭހެވެ‪ .‬އޭރުވެސް‬ ‫ފެއްސާއި ރަތާއި ހުދެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ހަނދުފަޅި‬ ‫ދަނޑިޔާ ދިމާއަށް ހުރި ދުވަސްވަރަކާއި ދިދައިގެ‬ ‫ދަނޑިމަތި އަނބުރައިފައި ހުރި ދުވަސްވަރަކާއި‬ ‫‪ ....‬މިވާހަކަތަކުގެ ތެރެއަށް އަޅުގަނޑު‬ ‫ދާކަށްނެތީމެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ އަޅުގަނޑުގެ މަޒުމޫނުގެ‬

‫ޤައުމީ ދިދައާމެދު ޢަމަލުކުރުމާބެހޭ ގޮތުން‬ ‫ހުންނަ ބައިނަލްއަޤުވާމީ މިންގަނޑުތަކަށެވެ‪.‬‬ ‫އޭގެތެރެއިން އެންމެ އާންމު ހަމައަކީ ޝަރަފުވެރި‬ ‫ގޮތުގައި ނޫނީ ޤައުމީ ދިދަ ބޭނުންނުކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫ޝަރަފުވެރި މަޤާމުތަކުގައި ނޫނީ ނުނެގުމެވެ‪.‬‬

‫‪3 .3‬ޤައުމީ ދިދަ ނޫން ދިދައަކާއެކު ނުވަތަ‬ ‫ދިދަތަކަކާއެކު ޤައުމީ ދިދަ ނަގާއިރު‬ ‫ޤައުމީ ދިދަ އަބަދުވެސް ނަގަންވާނީ ވަކި‬ ‫ދިދަ ދަނޑިއެއްގައެވެ‪ .‬ޤައުމީ ދިދަ ނަގާ‬ ‫ދަނޑިއަށް ޤައުމީ ދިދައިގެ ތިރިއަށް ވިޔަސް‬ ‫އެހެން ދިދައެއް ނަގައިގެން ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ޤައުމީ ދިދަ ހުންނަންވާނީ ހުރިހައި‬ ‫ދިދަތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ޝަރަފުވެރި‬ ‫މަޤާމުގައެވެ‪.‬‬ ‫‪4 .4‬އެހެން ދިދައަކާއެކު ނުވަތަ ދިދަތަކަކާއެކު‬ ‫ޤައުމީ ދިދަ އެއްދަނޑިއަކަށް ނުވަތަ‬ ‫އެއް ވާފަށަކަށް ނަގަން މަޖުބޫރުވެއްޖެ‬ ‫ޙާލަތެއްގައި އެންމެ މައްޗަށް ހުންނާންވާނީ‬ ‫ޤައުމީ ދިދައެވެ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫ނުވަތަ‬ ‫‪5 .5‬ޕްރޮސެޝަނެއްގައި‬ ‫ހިނގައިލުމެއްފަދަ ކަމެއްގައި އެހެން‬ ‫ދިދަތަކާއެކު ޤައުމީ ދިދަ ބޭނުންކުރާނަމަ‬ ‫އެންމެ ކަނާތްފަރާތަށް ހުންނާންވާނީ‬ ‫ޤައުމީ ދިދައެވެ‪ .‬ސަފަކަށް ދިޔަޔަސް‬ ‫ޤައުމީ ދިދައަށް ދޭންވާނީ އެންމެ‬ ‫ޝަރަފުވެރި މަޤާމެވެ‪.‬‬ ‫މިދެންނެވީ‬ ‫ވަރަށްކުރުކޮށް‬ ‫ޤައުމީ ދިދައާމެދު ޢަމަލު ކުރުމަށް ގެންގުޅޭ‬ ‫ބައިނަލްއަޤްވާމީ އާންމު މިންގަނޑެވެ‪ .‬ބައެއް‬ ‫ޤައުމުތަކުން ޤައުމީ ދިދައަށް ޙުރުމަތްތެރިކޮށް‬ ‫ހިތުމަށް ޤާނޫނު ހަދައި އެފަދަ ޤާނޫނަށް ޢަމަލު‬ ‫ކުރަމުންދެއެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭގައި‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ވެސް އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމީ ދިދައާމެދު‬ ‫ޢަމަލު ކުރަންވީ ގޮތުގެ ޤަވާޢިދެއް‬ ‫‪19‬‬ ‫އެއީ‬ ‫ހަމަޖެހިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫މާޗް ‪ 1989‬ވަނަ ދުވަހު‬ ‫ރަ އީ ސު ލް ޖު މް ހޫ ރި އް ޔާ ގެ‬

‫ޤައުމުގައި ހުރި އެއްވެސް ބިނާއަކަށް‬ ‫އެއްވެސް އެހެން އެއްޗަކާމެދު މިފަދަ‬ ‫ރ ެއވެ‪.‬‬ ‫ނ ުހ ެ‬ ‫ސ ުލ ަތ ެކއް ަހ ަމ ެޖ ިހ ަފ ެއއް ު‬ ‫ުއ ޫ‬ ‫ޙަޤީޤަތުގައި ޤައުމީ ދިދައަކީ އެއްޤަވާއިދެއް‬ ‫ހަމަޖެހިފައި ނެތަސް ޤައުމުދެކެ ލޯބިވާ‬ ‫ދަރިންގެ ހިތާ ފުރާނައާގުޅިފައިވާ މުޅި‬ ‫ނމެ‬ ‫ނވެ‪ .‬އެ ް‬ ‫ނޝާ ެ‬ ‫ށދޭ ި‬ ‫ރ ްމ ުޒ ޮކ ް‬ ‫ަޤ ުއމު ަ‬ ‫ނމެ‬ ‫ރ ުފވެރި އެ ް‬ ‫ނމެ ޝަ ަ‬ ‫ރ ަމތް ެތރި‪ ،‬އެ ް‬ ‫ުޙ ު‬ ‫ރވެ‪.‬‬ ‫ރ ެވރި ަޤ ުއމީ ަފޚު ެ‬ ‫ަޤދަ ު‬ ‫އެއްޗަކަށްވާތީ‪ ،‬ކޮންމެ ޙާލަތެއްގައިވެސް‬ ‫ދިވެހި ޤައުމީ ދިދައަށް ޙުރުމަތްތެރިކޮށް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫އަދި‬ ‫ހިތަންވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙާލަތެއްގައި އެއްވެސް މީހަކު ނުވަތަ‬ ‫ބަޔަކު ދިވެހި ޤައުމީ ދިދައިގެ ޤަދަރު‬ ‫ކުޑަވާގޮތަށް ޢަމަލުކޮށްގެންނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪0404‬ޤައުމީ ދިދަ ނަގަންވާނީ‬ ‫ހަލުވިކަންމަތީގައެވެ‪ .‬ތިރިކުރަންވާނީ‬ ‫މަޑުމައިތިރިކަމާއެކުގައެވެ‪.‬‬

‫އޮފީހުން ނެރުއްވި ދެންނެވުން ނަންބަރު‬ ‫‪ 69/37‬އާއެކުގައި އޮތް "ދިވެހި ޤައުމީ‬ ‫ދިދައާބެހޭ ޤަވާޢިދު" އެވެ‪ .‬މިދެންނެވި‬ ‫މާއްދާވެއެވެ‪.‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ޤަވާޢިދުގައި‬ ‫މާއްދާއެއް‬ ‫އެހުރިހައި‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫ޤައުމީ‬ ‫ކަމުގައިވިޔަސް‬ ‫ނުދެންނެވި‬ ‫ދިދައަށް ޙުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތުމަށް ބާރުއަޅާ‬ ‫ބައެއް މާއްދާ އަޅުގަނޑު ދަންނަވައިލާނަމެވެ‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫މ ދިދައަކީ‪ ،‬ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫‪0101‬ދިވެހި ޤައު ީ‬ ‫ޔދަތު ރަމްޒުކޮށްދޭ‬ ‫މއި ސި ާ‬ ‫މިނިވަންކަ ާ‬

‫‪1414‬ދިވެހި ޤައުމީ ދިދައާ‬ ‫އެކުގައި‬ ‫ދިދައެއް‬ ‫އެހެން‬ ‫ހުންނަގޮތަށް ދެދިދައެއް ނަގާނަމަ‬ ‫ނުވަތަ ބަހައްޓާނަމަ ދިވެހި ޤައުމީ‬ ‫ދިދަ ހުންނާންވާނީ އެދިދައެއްގެ‬ ‫ކަނާތްފަރާތުގައެވެ‪ .‬ދިދައިގެ‬ ‫ކަނާތްފަރާތް ކަމުގައި ބަލާނީ‬ ‫ކުރިމަތިކޮށްފައިވާ‬ ‫އެދިދަ‬ ‫ކުރިމަތިލައިގެން‬ ‫ފަރާތަށް‬ ‫ހުންނަ މީހާގެ ކަނާތްފަރާތެވެ‪.‬‬ ‫‪1616‬އެހެން ޤައުމީ ދިދައަކާއި‬ ‫ކައްތިރިކޮށް ދިވެހި ޤައުމީ ދިދަ‬ ‫ނަގާނަމަ‪ ،‬ނަގަންވާނީ‪ ،‬ހަމައެކަނި‬ ‫މިނިވަން ޤައުމެއްގެ ދިދައާއެކުގައެވެ‪.‬‬ ‫‪1717‬ކަނޑުމަތީގެ‪ ،‬ނުވަތަ އެއްގަމުގެ‪ ،‬ނުވަތަ‬ ‫ވައިގެ އުޅަނދެއްގައި ވިޔަސް ވަޔަށް‬ ‫ވިހުރުވައިލެވިފައިވާ ޤައުމީ ނިޝާނެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ނޫނީ ދިވެހި ޤައުމީ ދިދަ‬

‫ބޭނުންކޮށްގެންނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪1818‬ދިވެ ި‬ ‫ހ‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ދިދަ‬ ‫އެންމެ‬

‫ޤައުމީ ދިދަ އެހެން ދިދަތަކާއި‬ ‫ދިވެހި ދިދައަކާ އެއްވަލެއްގައި‬ ‫އެއް ފަށެއްގައި ނަގާނަމަ ދިވެހި‬ ‫ހިމެނޭ ދިދަފަތި ހުންނަންވާނީ‬ ‫މަތީގައެވެ‪.‬‬

‫ޙުރުމަތްތެރިކަމަށް‬ ‫ދިދައިގެ‬ ‫‪2323‬ޤައުމީ‬ ‫އުނިކަމެއް އަންނަފަދަ މިންވަރަކަށް‬ ‫ބާވެ ނުވަތަ ހަލާކުވެފައިވާ ދިވެހި‬ ‫ޤައުމީ ދިދައެއް‪ ،‬އެއްވެސް ކަމެއްގައި‬ ‫ބޭނުންކޮށްގެންނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަންހުރިގޮތަކީ މިއެވެ‪ .‬އެންމެ‬ ‫ފުރަތަމަ އަޅުގަނޑު ދެންނެވީ ބައިނަލްއަޤްވާމީ‬ ‫މިންގަނޑެވެ‪ .‬ދެން އަޅުގަނޑު މިދެންނެވީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމުގައި ހަމަޖެހިފައިވާ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމީ ދިދައާބެހޭ ޤަވާޢިދުގެ‬ ‫ބައެއް މާއްދާއެވެ‪ .‬މިމިންގަނޑުތަކުން ވަރަށް‬ ‫ސާފުކޮށް ޤައުމީދިދައަކީ ކިހާވަރެއްގެ ލޯތްބަކާއި‬ ‫ޤަދަރެއް ދޭންޖެހޭ އެއްޗެއްކަން އެބަ ސާފުވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެބަ އޮޅުންފިލައެވެ‪ .‬ޤައުމުގައި ހުރި އެއްވެސް‬ ‫ބިނާއަކަށް އެއްވެސް އެހެން އެއްޗަކާމެދު‬ ‫މިފަދަ އުސޫލުތަކެއް ހަމަޖެހިފައެއް ނުހުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަޤީޤަތުގައި ޤައުމީ ދިދައަކީ އެއްޤަވާއިދެއް‬ ‫ހަމަޖެހިފައި ނެތަސް ޤައުމުދެކެ ލޯބިވާ‬ ‫ދަރިންގެ ހިތާ ފުރާނައާގުޅިފައިވާ މުޅި ޤައުމު‬ ‫ރަމްޒުކޮށްދޭ ނިޝާނެވެ‪ .‬އެންމެ ޙުރުމަތްތެރި‪،‬‬ ‫އެންމެ ޝަރަފުވެރި އެންމެ ޤަދަރުވެރި ޤައުމީ‬ ‫ފަޚުރެވެ‪ .‬މިހެންކަންހުރުމާއެކު ބައިނަލްއަޤްވާމީ‬ ‫ޤައުމީ ދިދައާމެދު ޢަމަލުކުރާނޭ ހަމަތަކެއް‬ ‫ކަނޑައެޅިފައި އެހުރީތާއެވެ‪ .‬އަދި އަމިއްލަ‬ ‫ޤައުމުގައި އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމީ ދިދައާމެދު‬ ‫ޢަމަލުކުރަންޖެހޭ ޤަވާޢިދުތަކެއްވެސް ލިޔެވި‬ ‫ކަނޑައެޅިފައި ހުރީތާއެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އޮތީ‬ ‫ދެން‬ ‫އަދާކުރަންޖެހޭ ވާޖިބެވެ‪ .‬އެއީ ދެން މިތިބީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންކަމަށްވާތީއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނަކީ‬ ‫މިޤައުމުގެ ދަރިންކަމަށްވާތީއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫މިއަދު އަޅުގަނޑުމެންނަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ހިތެނީ‬ ‫ޙުރުމަތްތެރިކޮށް‬ ‫ޤައުމީދިދައަށް‬ ‫ކިހާވަރަށްތޯ އަމިއްލަހިތާ ސުވާލުކޮށްލަމާތޯއެވެ؟‬ ‫‪.....................................‬‬ ‫ޞ ާލ ުޙ ްއދީން) ‪ެ .2‬ކ ްޕޓަން‬ ‫ނ ާވ ަހކަ ( ަ‬ ‫ރފާ ު‬ ‫‪ަ ‬ޙ ާވލާ‪ޮ .1 :‬ބޑު ަތ ުކ ު‬ ‫ނލް ްފ ެލގް‬ ‫ނޝަ ަ‬ ‫ނ ުކފާނު ( ައ ްޙ ަމދު ަޙ ީމދު ަފ ުހމީ) ‪ޭ .3‬‬ ‫ނ ަޙސަން މަ ި‬ ‫ދޮ ް‬ ‫ރ ްއ ާޔގެ‬ ‫ސ ްލ ުޖ ްމ ޫހ ި‬ ‫ރ ީއ ު‬ ‫( ިވ ިކ ީޕ ިޑއާ) ‪ .4‬ފަ ްތ ޫތރަ ‪ަ .5 302 – 298‬‬ ‫ނ ަބރު ‪89/37‬‬ ‫ނވުން ނަ ް‬ ‫ޮއ ީފ ުހގެ ދެން ެ‬

‫ނ ަޏ ީ‬ ‫ިސ ލެ ެކ ެވ‪.‬‬ ‫ކ މ ާ‬ ‫ހި ް‬ ‫ނ ާޒރު‬ ‫ރލް ައ ުޙ ަމދު ި‬ ‫ޯކ ްޕ ަ‬

‫ހިންޏަކީ މިދުނިޔޭގައި ދިރިހުޅޭ‬ ‫އެކިއެކި ތަފާތު ނަސްލުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ‬ ‫ދުވަސްވީ އެއް ނަސްލެވެ‪ .‬މީގެ ސަތޭކަ މިލިއަން‬ ‫އަހަރު ކުރިންވެސް މިބިމުގައި ހިނި އުޅުނެވެ‪.‬‬ ‫ބުނެވޭ ގޮތުގައި ހިނީގެ ތަފާތު ވިހިހާސް‬ ‫ވައްތަރު‪ ،‬ދުނިޔޭގެ އެކިކަންކޮޅުގައި މިހާރުވެސް‬ ‫ދިރިއުޅެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ހިނި ހިމެނިގެން ދަނީ‬ ‫މަޙުލޫޤުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ނަސްލުގިނަ އަދި‬ ‫އެންމެ ޤަދީމީ އެއް ވައްތަރު ކަމުގައެވެ‪ .‬ހިންޏަކީ‬ ‫ދިރިއުޅުމަށް ނުހަނު ބުރަ މަސައްކަތްކުރާ އެހާމެ‬ ‫ހީވާގި އެއްޗެކެވެ‪ .‬ހިންޏަކީ އެކުވެރިކަމުގެ‬ ‫ލާމަސީލު މިސާލެއްވެސްމެއެވެ‪.‬‬ ‫ހިނި ދިރިއުޅުމަށްޓަކައި މިބިމުގައި‬ ‫ކޮނެއެވެ‪.‬‬ ‫ހޮރު‬ ‫ވައްތަރުތަކުގެ‬ ‫ތަފާތު‬ ‫ބައެއްފަހަރު ވަރަށް އާދައިގެ ހޮރެއް ކޮނެލައިފާ‬ ‫ހުންނައިރު‪ ،‬އަނެއްބައި ހޮރުތަކުގެ އެތެރެއިން‬ ‫ދަނޑި ވިއްދައި އިތުރަށް ގަދަފަދަ ކޮށްފައިވެސް‬ ‫ހުރެއެވެ‪ .‬ވިލާތުކަރައިގެ ފިނި ހިސާބުގަނޑުގައި‬ ‫މި ސޮރުމެން ހޮރު ކޮނެފައި ހުންނަނީ‬ ‫ބިމުން މައްޗަށް ކުޑަތަންކޮޅެއް އުފުލިފައި‪،‬‬ ‫ފަނަރަވަރަކަށް ފޫޓް އަޑިއަށް ހުންނަ ގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން މި ހޮރުތަކުގެ އަޑިއަށް ދިޔަވަރަކަށް‪،‬‬ ‫ވަށައިގެން ހުންނަ ހިސާބުތަކުގެ ހުރަހަށް‬

‫އިތުރު ކޮޓަރިތައް ހަދާފައި ހުރެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫އެސޮރުމެންގެ ޅަދަރިން ބައިތިއްބާ ކޮޓަރިތަކާއި‪،‬‬ ‫ކާބޯތަކެތި ރައްކާކުރާނެ ބަނޑަހަގެއަކާއި‪،‬‬ ‫ދިރިއުޅޭ‬ ‫އަވަދިނެތި‬ ‫ބުރަމަސައްކަތުގައި‬ ‫ހިނިތައް އަރާމު ކޮށްލުމަށް މަޑުކޮށްލަން‬ ‫ތައްޔާރުކުރެވިފައިވާ ކޮޓަރިތަކާއި އަދި އެހެން‬ ‫އިތުރު ކޮޓަރިތައްވެސް މިފުން ހަރުގައި ހެދިފައި‬ ‫ފަރާތްތަކުން‬ ‫ދިރާސާކުރާ‬ ‫ހުންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފެންނަގޮތުގައި މި ގޮތަށް ބިމު އަޑިއަށް ފުންކޮށް‬ ‫ހެދިފައި ހުންނަ ހޮރާއި ވަށައިގެން ހުރަހަށް‬ ‫ހުންނަ ހޮރުތަކަކީ ފިނި މޫސުމުގެ ފިނިން‬ ‫ރައްކާތެރިވުމަށް ވަރަށް ރަނގަޅު ތަނެކެވެ‪.‬‬ ‫އެހެނީ އެތަނުގެ ފިނިހުނޫމިން‪ ،‬ބިންގަނޑުގެ‬ ‫އެހީގައި ހިފެހެއްޓިފައި ހުންނާނީ ވަރަށް‬ ‫ހެޔޮވަރު ވަރަކަށެވެ‪.‬‬ ‫ހިނީގެ ބާވަތްތަކުގެ ތެރެއިން‬ ‫"ޓަރމައިޓްސް" އޭ ކިއޭ ބާވަތުގެ ހިނި‬ ‫ދިރިއުޅޭނީ ގަސްގަހުގެ ގޮފިތަކުގައެވެ‪ .‬މި‬ ‫ގޮތުން މިސޮރުމެން ގިނައިން އުޅޭނީ ހިކި‬ ‫ގޮފިތަކުގައެވެ‪ .‬ހިނިތައް ދިރުއުޅުމުގައި އުޅޭނީ‬ ‫ޤަބީލާޤަބީލާތަކަށް ބެހިގެންނެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫ހިނީގެ ކޮންމެ ޤަބީލާއެއްގައި ވެރިކަން ކުރާނީ‬ ‫"ރާނީ" ހިންޏެވެ‪ .‬ބައެއް ޤަބީލާތަކުގައި‬

‫އެ އް ރާ ނީ އަށްވުރެ ގިނަ ރާނީންވެސް ރަނިކަން‬ ‫ކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ދައްކާނީ‬ ‫ވާހަކަ‬ ‫ހިނި‬ ‫ބޭނުންކޮށްގެން‬ ‫އެންޓަނާ‬ ‫އެސޮރުމެންގެ‬ ‫އެކަތި އަނެކަތީގެ އެންޓަނާގައި ތަޅަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެސޮރުމެން ތަންތަނަށް ދަތުރު ކުރުމުގައި‬ ‫ދާ މަގުމައްޗަށް އެސޮރޮމެންގެ ހަށިގަނޑުން‬ ‫"ފެރޮމޮން" ކިޔޭ ކެމިކަލެއް ދޫކުރާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އޭގެ ފަހުން އެސޮރުމެންނާއި ގުޅެންއަންނަ‬ ‫ހިނިތަކަށް އެސޮރޮމެން ވީތަން ދެނެ ގަތުމަށް‬ ‫ފަސޭހައަކަށެވެ‪.‬‬ ‫ހިނީގެ "ހަ" ފައި ހުންނައިރު‬ ‫އެއިން ކޮންމެ ފައެއްގައި ތިން ހުޅު ހުރެއެވެ‪.‬‬ ‫މިފައިތަކުގެ އެހީގައި ހިންޏަށް އެސޮރުމެންގެ‬ ‫ހަށިގަނޑުގެ ބަރުދަނުގެ ‪ 20‬ގުނަ އުފުލުގެ‬ ‫ގާބިލުކަން ލިބިގެންވެއެވެ‪ .‬އެސޮރުމެންގެ މި‬ ‫ބާރުގަދަ ފައިތަކުގެ އެހީގައި ހަލުވި ދުވެއްޔެއް‬ ‫ހިންޏަށް ލިބިގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ އިންސާނަކު‬ ‫އޭނާގެ ސައިޒުން ދުވެވޭ ހަމަ ދުވެއްޔާއި ދާދި‬ ‫ހަމަހަމަ ދުވެއްޔެކެވެ‪ .‬ހިނީގައި ބޭރަށް ފެންނާނޭ‬ ‫އެންމެ ދެލޯ ހުރިކަމުގައިވިއަސް‬ ‫ގޮތަށް‬ ‫އެއިން ކޮންމެ ލޮލެއްގައި ކުދި ކުދި ބައިވަރު‬ ‫ލޯތަކެއްވެއެވެ‪.‬‬ ‫ފުރިހަމަ‬ ‫އުފެއްދުމުގައި‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ލައްވާފައިވިޔަސް‬ ‫ކަންތައްތަކެއް‬ ‫ދިރުމަކީވެސް މަރެކެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ އިރު‬ ‫ދައުރުވުމުގައި ދުވަސްތައް ފާއިތުވެ ޒަމާންތައް‬ ‫ބަދަލުވެ އެއްހާލުން އަނެއް ހާލަތަށް ވާސިލުވެ‪،‬‬ ‫އާތަކެތި ވުޖޫދުވެ އިހުތިބި ތަކެތިނެތި ގޮސްވާ‬ ‫މިފުރިހަމަ ނިޒާމުގެ ތެރެއިން ހިންޏަށް‬ ‫ދިރިއުޅެން ލިބެންވީ މަދު ދުވަސް ކޮޅެކެވެ‪.‬‬ ‫ހިނީގެ އެވްރެޖްޢުމުރަކީ ‪ 60-45‬ދުވަހެއެވެ‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫ރ ީހމް‬ ‫ޞރު ިއބް ާ‬ ‫ނ ީ‬ ‫ާއ ަދމް ަ‬

‫‪16‬‬

‫ނވެ‪ެ .‬އ ަކ ަމކު ަބ ަހކީ‬ ‫ރ ެއއް ނޫ ެ‬ ‫ރ ުމގެ ެމދު ެވ ި‬ ‫ޞލާތު ުކ ު‬ ‫ަބ ަހކީ ަހމަ ެއކަނި ުމ ާވ ަ‬ ‫ ‬ ‫ރ ެއ ެކވެ‪ 19 .‬ވަނަ ޤަރުނުގެ ހޯދުންތައް ބުނާގޮތުން‬ ‫ނގެ ުމ ިޅ ަޙ ާޔތާ ުގޅި ަފއިވާ ަބއި ެވ ި‬ ‫ނސާ ާ‬ ‫އި ް‬ ‫ނ ެއވެ‪ .‬އެ‬ ‫ބަހުގައި ވަރަށް ބޮޑު ޢިލްމީ ޙަޤީޤަތްތަކެއް (‪ި )Scientific factors‬ހމެ ެ‬ ‫ޞ ުދ ަތއް‬ ‫ނގެ ަމ ުޤ ަ‬ ‫ނ ުކރާ ީމހުން އެ ީމހު ް‬ ‫ނގެން ޭއގެ ައ ީލ ަގއި ަބސް ބޭނު ް‬ ‫ނގަ ެ‬ ‫ަޙ ީޤޤަ ްތ ަތއް ދެ ެ‬ ‫ނވެ‬ ‫ރވާ ެތރި ު‬ ‫ނމަ ެވސް މި ަޙ ީޤ ަޤ ްތ ަތ ަކށް ަފ ު‬ ‫ަ‬ ‫ރއެވެ‪.‬‬ ‫ޞ ްލ ުކ ެ‬ ‫ސ ަހ ަކ ާމ ެއކު ާޙ ި‬ ‫ނހަނު ަފ ޭ‬ ‫ު‬ ‫ނ ަތ ްއ ަތކާ‬ ‫ނ ާކ ިމ ާޔ ީބ ަތ ާކއި ދެރަ ކަ ް‬ ‫ރށް ގިނަ ަފ ަހރު ޮބ ެޑތި ާ‬ ‫ރމާ‪ ،‬ވަ ަ‬ ‫ަބސް ބޭނުން ުކ ީ‬ ‫ނ ަކމުން މި ިލ ުޔ ުމ ަގއި ަބ ަލ ިއލާނީ‪ި ،‬ތބާ ެއހެން‬ ‫ރމަ ިތލާން ެޖ ިހ ަފއި ެއ ަބ ުހ ްއޓެވެ‪ެ .‬އހެ ް‬ ‫ކު ި‬ ‫ީމ ަހކާ ާވ ަހ ަކ ަދ ްއ ަކވާ ިއރު‪ ،‬ނު ަވތަ ެއހެން ީމ ަހކު ިތ ާބއާ ާވ ަހ ަކ ަދ ްއކާ ިއރު‪ ،‬އެ ހިނގާ‬ ‫ޗށެވެ!‬ ‫ނކު ާތ ެއ ްއގެ ަމ ްއ ަ‬ ‫ނ ިވދާނެ ިޢ ްލ ީމ ަހ ަތރު ު‬ ‫ޞ ާލ ުތ ަގއި ިތ ާބ ައށް ާކ ިމ ާޔބު ިލ ިބގަ ެ‬ ‫މު ާވ ަ‬

‫ޢާ ދި ލަ ށް‬ ‫ދޯ! ރަނގަޅު ދެ‬ ‫ންގައިވެސް ނުލި‬ ‫އަ‬ ‫ދެ މީހުން ވަކި‬ ‫ދުވަސް ަވރެއްގައި‬ ‫އްޓެހިންތީ‪ .‬އެއް‬ ‫ހިޔަންޏޭ‪ .‬ދޮން‬ ‫ރަ‬ ‫އްޓާ މަހޭ‪ .‬ހައްޓާ‬ ‫އިރު ހީވީ ތީ ކަ‬ ‫ންނެވެ‪ .‬އަނގައިން‬ ‫ނުވެގެން އުޅުނު‬ ‫ވަޅިއެއް ގޯޅާލިހެ‬ ‫ވ‬ ‫ީ‬ ‫އާދިލު ހިތަށް ީހ‬ ‫އޭނާގެ ކަންފަތް‬ ‫ކަމަނަ ހީނގަތެވެ‪.‬‬ ‫ނާ ނުކުތް އިރު‬ ‫އ‬ ‫ޭ‬ ‫ބުނެ އެ ގެއިން‬ ‫ގަނޑު ޤިޔާމަތުގެ‬ ‫ވެސް ނު‬ ‫މަލާމާތުގެ ހުނުން‬ ‫ގައި ދޮންކަމަނަގެ‬ ‫ދޮށު‬ ‫ވެގެން ގުގުމައެވެ‪.‬‬ ‫ތާޅަފިއްޔަށް‬

‫ޢިލްމީ ނަޒަރަކުން ބަސް ދިރާސާ‬ ‫ކުރައްވާ ޢިލްމުވެރިޔާ (‪ )Linguist‬އަށް ދިވެހި‬ ‫ބަހުގައި [ބަސްވާރު] އޭ ކިޔައި އުޅެއެވެ‪.‬‬ ‫އެ ފަދަ މީހާ އަކީ ބަހުގެ ޢިލްމީ ސިއްރުތައް‬ ‫ދެނެގަނެ އާ ނަޒަރިއްޔާތުތައް އީޖާދުކުރާ‬ ‫މީހާއެވެ‪ .‬އޭނާ ބަހުގެ އާ ޙަޤީޤަތްތައް ހޯދައި‬ ‫އެ ކަންކަން ނިއުޅައި ތަޢާރުފުކުރާނެއެވެ‪ .‬މި‬ ‫ގޮތުން ނަންހިނގައިފައިވާ ބަސްވާރެއްކަމުގައިވާ‬ ‫ޕޯލްގްރައިސް (‪ )1975‬ހާމަކުރައްވާ ގޮތުގައި‬ ‫ވާހަކައިގެ‬ ‫ދައްކާ‬ ‫އިންސާނާ‬ ‫ކާމިޔާބުވުމާއި‬ ‫މަޤުޞަދު‬ ‫ނާކާމިޔާބުވުން މައިގަނޑު ހަތަރު‬ ‫ނުކުތާއަކާ ނުވަތަ ހަތަރު ސިފައަކާ‬ ‫ގުޅިފައިވެއެވެ‪ .‬އެއީ؛‬ ‫‪1 .1‬މިންވަރު (‪)The maxim of quantity‬‬ ‫‪2 .2‬އޮއްޓަރު (‪)The maxim of quality‬‬ ‫‪3 .3‬ގުޅުން‬

‫(‪)The maxim of relation‬‬

‫‪4 .4‬އަދަބު (‪)The maxim of manner‬‬ ‫މި ހަތަރު ނުކުތާއެވެ‪.‬‬ ‫މިންވަރުގެ‬ ‫މުވާޞަލާތުގައި‬ ‫ސިފަ (‪)maxim of quantity‬އަށް ތަބާވުމަކީ‪،‬‬ ‫ބުނަންޖެހޭ ވާހަކަ އޭގެ އެކަށޭނަ މިންގަނޑުގެ‬ ‫ތެރޭގައި ބުނުމެވެ‪ .‬މާ ކުރު ވެސް ނުކުރުމެވެ‪ .‬މާ‬ ‫ދިގު ވެސް ނުކުރުމެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ ތިބާ މީހަކަށް‬ ‫ކަމެއް އޮޅުން ފިލުވައިދެއްވަން ވާހަކަ ދައްކަވާ‬ ‫އިރު‪ ،‬ނުވަތަ މީހަކު ކުރި ސުވާލަކަށް ޖަވާބު‬ ‫ދެއްވާ އިރު‪ ،‬ތިބާގެ ވާހަކަ މާ ދިގުވެއްޖެ ނަމަ‬ ‫އަޑުއަހާ މީހާގެ ޝައުޤުވެރިކަން ގެއްލިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެ ވާހަކަ އަކީ އޭނާ އަޑުއަހާ ވާހަކަ އަކަށް‬ ‫ވުމުގެ ބަދަލުގައި އޭނާއަށް އަޑު އިވޭ‬ ‫ވާހަކައަކަށް ވެދާނެއެވެ‪ .‬އިންޖީނު ދޯންޏެއްގައި‬ ‫ދިގު ދަތުރެއް ކުރާ މީހަކަށް އިންޖީނުގެ އަޑު‬ ‫އިވޭ ފަދައިންނެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ ވާހަކަ މާ‬ ‫ދިގުވުމުން މައުޟޫޢުން ބޭރުވާތަން އާދެއެވެ‪.‬‬ ‫ފެށިތަން ހަނދާންނެތި އަމާޒު އޮޅިދެއެވެ‪.‬‬ ‫ބޭކާރު ވާހަކަތަކުގެ ބޯ ޖަންގައްޔަކަށް ވަދެވި‪،‬‬ ‫ބައެއް ފަހަރަށް ބައިކޮޅަށް ގޯލު ޖެހޭގޮތްވުމުގެ‬ ‫ނުރައްކަލާ ކުރިމަތިލާން ޖެހިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބުނަން ބޭނުންވާ ވާހަކަ މިނަށް‬ ‫ވުރެ ކުރުވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ވާހަކަ މުޅިން ފުރިހަމަ‬ ‫ނުވީތީ‪ ،‬ތިބާ ވިދާޅުވި އެއްޗަކުން އެހެން‬ ‫މާނައެއް ދޭހަވުމުގެ ފުރުޞަތު އޮވެދާނެއެވެ‪.‬‬

‫ދެ‬

‫އިންސާނަކު‬

‫ކިތަންމެ‬

‫ގާތް‬

‫ވިޔަސް އެކަކު އެއީ ހުރިގޮތަށް ހުރި‬ ‫ރ ޮގ ަތށް‬ ‫ނ ަކކު ެއއީ ުހ ި‬ ‫ސގަނ ެޑކޭ‪ ،‬އަ ެ‬ ‫ަމ ް‬ ‫ނ ެއވެ‪ަ .‬އދި‬ ‫ނވާ ެ‬ ‫ށގަނ ެޑކޭ ީހ ެއއް ު‬ ‫ުހރި ަކ ި‬ ‫ރށް ަހ ޭޅ ްއ ެލ ިވ ަޔސް‬ ‫ނމެ ާބ ަ‬ ‫ީމ ަހކު ކިތަ ް‬ ‫އެ ަހ ޭޅ ެކއް ިޤ ާޔ ަމ ުތގެ ާތ ަޅ ިފ ްއ ަޔ ަކށް‬ ‫ނ ީވމާ‪ި ،‬ޢ ްލމީ‬ ‫ނ ެއވެ‪ެ .‬އހެ ް‬ ‫ނވާ ެ‬ ‫ެވސް ު‬ ‫ނ ަބ ާލއިރު‪،‬‬ ‫ނ ިޠޤީ ގޮތު ް‬ ‫ނއި މަ ް‬ ‫ޮގތުން ާ‬ ‫ނ ަތ ެކ ެކވެ‪.‬‬ ‫ިމއީ ޮދ ުގ ބުނު ް‬ ‫ނުވަތަ އެ ފަދަ މާނައެއް އުފައްދަން ބޭނުންވާ‬ ‫މީހަކަށް އެ ފުރުޞަތު ވަރަށް ބޮޑުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ދައްކާ ވާހަކައިގައްޔާއި ކުރެވޭ‬ ‫ސުވާލަށް ޖަވާބު ދިނުމުގައި ފުންކޮށް ވިސްނައި‬ ‫ސިކުނޑީގައި ޖުމުލަތައް ރާވައިލުމަށް ފަހު‪،‬‬ ‫ބުނަންޖެހޭ ވާހަކަ ބުނަންޖެހޭ މިންވަރަށް‪ ،‬ބުނެ‬ ‫ނިންމުން ބުއްދިވެރިއެވެ‪.‬‬ ‫ދައްކާ ވާހަކައިގައި އޮއްޓަރުގެ‬ ‫ސިފަ (‪ )maxim of quality‬ހުރުމަކީ ތެދު‬ ‫ބުނުންތަކެއްގެ މައްޗަށް ވާހަކަ ބިނާވެފައި‬ ‫އޮތުމެވެ‪ .‬ބުނާ ބުނުންތައް ދޮގުވުމަށް ފުރުޞަތު‬ ‫ނެތުމެވެ‪ .‬ތެދު ބުނުމަކީ މަންޠިޤީ ގޮތުންނާއި‬ ‫ޢިލްމީ ގޮތުން ތެދުކަމުގައި ބެލެވޭ ބުނުމެވެ‪ .‬ދޮގު‬ ‫ބުނުމަކީ އެ ނޫން ބުނުންތަކެވެ‪ .‬މި ދެންނެވި‬

‫އެއްޗެއްގެ މާނަ އިތުރަށް ހާމަކޮށްލުމަށްޓަކައި‬ ‫މިސާލެއް ހުށަހަޅައިލާނަމެވެ‪ [ .‬ޢާދިލަށް‬ ‫އަންގައި ވެސް ނުލިދޯ! ރަނގަޅު ދެ‬ ‫ރައްޓެހިންތީ‪ .‬އެއް ދުވަސްވަރެއްގައި ދެ މީހުން‬ ‫ވަކި ނުވެގެން އުޅުނު އިރު ހީވީ ތީ ކައްޓާ މަހޭ‪.‬‬ ‫ހައްޓާ ހިޔަންޏޭ‪ .‬ދޮން ކަމަނަ ހީނގަތެވެ‪ .‬އާދިލު‬ ‫ހިތަށް ހީވީ ވަޅިއެއް ގޯޅާލިހެންނެވެ‪ .‬އަނގައިން‬ ‫ވެސް ނުބުނެ އެ ގެއިން އޭނާ ނުކުތް އިރު‬ ‫އޭނާގެ ކަންފަތް ދޮށުގައި ދޮންކަމަނަގެ މަލާމާތުގެ‬ ‫ހުނުންގަނޑު ޤިޔާމަތުގެ ތާޅަފިއްޔަށްވެގެން‬ ‫ގުގުމައެވެ‪( ].‬އިބްރާހީމް ޙުސައިން މަނިކު‪،‬‬ ‫ޞ‪ )89 :‬މި ބުނުންތަކަށް ބަލާއިރު ފަށުއިކަމާއި‬ ‫ބަލާޣާތްތެރިކަމުގެ ގޮތުން މި ބުނުންތައް‬ ‫ކިތައްމެހައި ވެސް މޮޅެވެ‪ .‬އަދަބީގޮތުން‬ ‫އެހައިމެ ރީއްޗެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިއިން އެއްވެސް‬ ‫ބުނުމަކީ ބުއްދީގެ ހަމައިން ބަލާއިރު‪ ،‬ނުވަތަ‬ ‫މަންޠިޤީ އުސޫލުން ބަލާއިރު ތެދެއްކަމުގައި‬ ‫ބެލެވޭނެ ބުނުންތަކެއް ނޫނެވެ‪ .‬ޢިލްމީ ގޮތުން‬ ‫ބަލާއިރު ދެކޮޅުޖެހޭ ބުނުންތަކެއް ވެސް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ސަބަބަކީ‪ ،‬ދެ އިންސާނަކު ކިތަންމެ ގާތް ވިޔަސް‬ ‫އެކަކު އެއީ ހުރިގޮތަށް ހުރި މަސްގަނޑެކޭ‪،‬‬ ‫އަނެކަކު އެއީ ހުރިގޮތަށް ހުރި ކަށިގަނޑެކޭ‬ ‫ހީއެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި މީހަކު ކިތަންމެ‬ ‫ބާރަށް ހަޅޭއްލެވިޔަސް އެ ހަޅޭކެއް ޤިޔާމަތުގެ‬ ‫ތާޅަފިއްޔަކަށް ވެސް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ‪،‬‬ ‫ޢިލްމީ ގޮތުންނާއި މަންޠިޤީ ގޮތުންބަލާއިރު‪،‬‬ ‫މިއީ ދޮގު ބުނުންތަކެކެވެ‪ .‬ނުވަތަ ދެކޮޅު ނުޖެހޭ‬ ‫ބުނުންތަކެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މީހަކު ތިބާއާ ވާހަކަ‬ ‫ދައްކާ އިރު މި ފަދަ ފަށުއި ޢިބާރާތްތައް ބޭނުން‬ ‫ކުރާނަމަ އޭގައި ޙަޤީޤަތަކަށްވުރެ ބޮޑަށް އެ‬ ‫ވަނީ ކަންބޮޑުކުރުންތަކެއް ކަމަށް ވިސްނަވާށެވެ‪.‬‬ ‫ޢިލްމީ ނަޒަރަކުން ބަލާއިރު ދޮގު ބުނުންތަކެއް‬ ‫ކަމަށް ބައްލަވާށެވެ! އެއީ މީހަކަށް ތާރީފު‬ ‫ކުރުންކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬ނުވަތަ މީހެއްގެ ހުރި‬ ‫ނުބައި ސިފައެއް ބުނެދިނުން ކަމުގައި ވިޔަސް‬

‫‪17‬‬

‫މެއެވެ‪ .‬ނުވަތަ ސުނާމީއެއްގައި ހަލާކުވެފައިވާ‬ ‫ރަށެއްގެ ވާހަކަ އޮޅުންފިލުވައިދިނުން ކަމުގައި‬ ‫ވިޔަސް ވެހެވެ‪ .‬އޮއްޓަރު ހުރި ބުނުމަކީ މިހާރު‬ ‫އެ ރަށަކީ މަރުގެ ގަބުރުސްތާނެކޭ ބުނުމެއް‬ ‫އެކަމަކު އޮއްޓަރު ހުރި ބުނުމަކީ‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އެ ރަށުން މަރުވި މީހުންގެ ޢަދަދު ބުނުމެވެ‪.‬‬ ‫މި ނުކުތާގައި މުހިންމު އަނެއް ވާހަކަ އަކީ‪،‬‬ ‫އަދަބީ ބުނުންތައް ނުބުނާކަށް މި އުސޫލުތައް‬ ‫ފަހަރެއްގައި ވެސް ބާރެއް ނާޅައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އަހަންމިއްޔަތު ދޭކަމަކީ‪ ،‬ބާރު އަޅާކަމަކީ އެ‬ ‫ފަދަ ލޮނުހެޔޮވަރު ބުނުންތަކުން ނެރެދޭ ނަތީޖާ‬ ‫ދެނިގެން‪ ،‬އެނގިގެން މުވާޞަލާތު ކުރިޔަށް‬ ‫ގެންދިޔުމެވެ‪.‬‬ ‫މުވާޞަލާތު ކާމިޔާބު ކުރުމުގައި‬ ‫ދެފަރާތުގެ ދެމެދުގައި ހިނގާ ބަސްމަގުގެ‬ ‫ގުޅުންތެރިކަމުގެ ސިފަ (‪)maxim of relation‬‬

‫ޞ ްއލަﷲ ަޢ ަލ ިއހި‬ ‫ަ‬ ‫ސލާ‬ ‫ރ ޫ‬ ‫ަކއު ިއ ުތރު ާމތް ަ‬ ‫ސ ުފ ެޅއް [ ިއއް ެވ ުވ ަމށް]‬ ‫ސ ްއ ަލ ަމގެ ޫދ ުފޅުން ަބ ް‬ ‫ަވ ަ‬

‫ދި ެވ ިހ ަބ ުހ ަގއި‬ ‫އެހެންކަމުން‬

‫ިކ ަޔ ިއ ުއޅެނީ‬

‫މީހަކު‬

‫ދައްކާ‬

‫ަޙ ީދޘް‬

‫ރ ްއ ުވ ެމވެ‪.‬‬ ‫ުކ ެ‬

‫ވާހަކައެއްގައި‬

‫އިތުރު‬

‫ރއިން‬ ‫ނގެ ެތ ެ‬ ‫ނމަ‪ި ،‬ދ ެވހި ް‬ ‫ެއ ަކ ޭލ ެގފާނު ިވ ާދ ުޅ ިވޔޭ ބުނާ ަ‬

‫ސ ަބ ަބކީ‬ ‫ނއެވެ‪ަ .‬‬ ‫ނ ިވދާ ެ‬ ‫ނގަ ެ‬ ‫ގިނަ ަބ ަޔ ަކށް ެއކަން ަބ ަލއި ު‬ ‫ނގެ ަބ ުހގެ‬ ‫ރމުން ައއި‪ި ،‬ދ ެވހި ް‬ ‫ެއއީ ދި ެވހިން ަގ ޫބ ުލ ުކ ަ‬

‫ަހ ަމ ަތކާ ިޚ ާލފު ގޮ ެތ ްއ ަކ ުމ ަގ ިއ ުވ ެމވެ‪ .‬ނަ ީތޖާ ައ ަކށް ވާނީ‬ ‫ނމެ ރަނ ަގޅު ާވ ަހ ަކ ަތ ެކއް‬ ‫އެ ީމ ަހކު ިޢ ްލމީ ޮގތުން ިކތަ ް‬

‫ނވޭ‬ ‫ނގަ ެ‬ ‫ރ ަމ ީތ ަގއި ެއ ީމ ަހކީ ަބ ަލއި ު‬ ‫ނގެ ުކ ި‬ ‫ެދ ްއ ިކ ަޔސް ީމހު ް‬ ‫ނވަތަ ެއ ަކމާ ުގ ިޅގެން ެއ ީމ ެހ ްއގެ‬ ‫ީމ ަހކު ަކ ުމ ަގއި ުވމެވެ‪ު .‬‬

‫ނ ަބ ިއ ުވ ެމވެ‪.‬‬ ‫ޗށް ެއ ަތއް ަބ ެއ ްއ ެގ ިހތް ު‬ ‫ަމ ްއ ަ‬

‫ދެންމެޔަކު ކަމުގައި އޭނާ ބުނީތީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ޙަޤީޤަތަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ ތެދެކެވެ‪ .‬ޙާމިދު‬ ‫އޮފީހަށް އައީ ދެންމެއެވެ‪ .‬އައިމާ އަޝްރަފު‬ ‫ނުކުމެގެން ދިޔައީ ތިބާ ވަޑައިގެންފާނެތީއެވެ‪.‬‬ ‫ޙާމިދާއި‬ ‫ހޯއްދަވައިފާނެތީއެވެ‪.‬‬ ‫އަޝްރަފު‬ ‫އަޝްރަފު އެއްބަސް ވެފައިވަނީ އަޝްރަފު‬ ‫އޮފީހަށް އައިކަން ތިބާއަށް މިއަދު ނޭނގުމަށެވެ‪.‬‬ ‫އެ ކަމަށްޓަކައި ޙާމިދު ކުރި ކަމަކީ‪ ،‬ތިބާއަށް‬ ‫ތިބާގެ ސުވާލާ ގުޅޭހެން ހީފުޅުވާނެ‪ ،‬އެކަމަކު‬ ‫ޙަޤީޤަތުގައި އެއްވެސް ގުޅުމެއް ނެތް ޖަވާބެއް‬ ‫ދިނީއެވެ‪[ .‬މަ މި އައީ ދެންމެ އަކު] އޭ‬ ‫ބުނުމުން އަދި އެ ދެވުނީ ކުރި ސުވާލުގެ‬ ‫ޖަވާބެއް ނޫނެވެ‪ .‬ޙާމިދު އެ ކުރިކަމަކީ ދެކެވޭ‬ ‫ވާހަކައިގައި ހުންނަންޖެހޭ ގުޅުންތެރިކަމުގެ‬ ‫ސިފައާ ޚިލާފުވެގަތީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެކަން‬ ‫ތިބާއަށް ވިސްނިވަޑައިގަތްނަމަ‪[ ،‬އެހެންދޯ!] އޭ‬ ‫ވިދާޅުވެ އެ ހިސާބުން ކުރުކޮށެއް ނުލެއްވީހެވެ‪.‬‬ ‫ވީމާ ދެފަރާތުގެ ދެމެދުގައި ހިނގާ މުވާޞަލާތު‬ ‫ގުޅުންތެރިކަމުގެ ސިފައަށް ފެތޭތޯ ނުވަތަ‬ ‫ނޫންތޯ ބަލައި‪ ،‬ވިސްނައިގެން މުވާޞަލާތު‬ ‫ކުރުން މުހިންމެވެ‪ .‬އަނެކާ ހަދާ އުކުޅުތަކުން‬ ‫ސަލާމަތްވެވޭނީ ނުވަތަ ތިބާ އެ ފަދަ އުކުޅެއް‬ ‫ހައްދަވަން ބޭނުންފުޅުވާ ވަގުތެއްގައި އެ ފަދަ‬ ‫އުކުޅެއް ހެއްދެވޭނީ ވެސް އޭރުން ނޫންތޯއެވެ!‬ ‫ބައެއް ފަހަރަށް ކުރެވޭ ސުވާލުގެ‬ ‫މަޤުޞަދު ދޭހަ ނުވާތީ ވެސް ޖަވާބު އޭގެ ދާއިރާ‬ ‫އިން ބޭރުވެއެވެ‪ .‬ގުޅުންތެރިކަމުގެ ސިފައާ މާ‬ ‫ދުރުގައި ޖަވާބުދީ ނިންމައިލެވެއެވެ‪ .‬މި ހާލަތުގައި‬ ‫ޖަވާބު ދޭ މީހާ އެކަން ކުރަނީ ގަސްތަކު ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ނޭނގިއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ސުވާލުގެ މައި ލަފުޒު‬ ‫(‪ )key word‬ދެނެގަނެގެން‪ ،‬އެ ނުކުތާއާ ޖަވާބު‬ ‫އެއްފަސްކުރުން މުހިންމެވެ‪ .‬އެހެން ނޫނީ އަޑު‬ ‫އަހަން ތިބި މީހުންނަށް ތިބާގެ ފަރާތުން ލިބުނު‬ ‫އެއްޗެއް ނޯންނާނެއެވެ‪ .‬ތިބާއަށް ވެސް އެ ހޭދަ‬ ‫ކުރެވުނީ މާނައެއް ނެތް ބޭކާރު ވަގުތުތަކެކެވެ‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫ދެނެގަތުމަކީ ވެސް މުހިންމު ކަމެކެވެ‪ .‬ތިބާގެ‬ ‫މަޤުޞަދު ޙާޞިލްވުމާއި ނުވުން ވަރަށް ގިނަ‬ ‫ފަހަރު މި ގުޅުންތެރިކަމާ ލައިމެހިފައި އޮވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިސާލަކަށް ތިބާ އޮފީހަށް ވަޑައިގަތީއެވެ‪ .‬ތިބާގެ‬ ‫ރަޙްމަތްތެރި އަޝްރަފު ފެންނާކަށް ނެތެވެ‪ .‬ތިބާގެ‬ ‫މަޤުޞަދަކަށްވީ އަޝްރަފު ކޮބައިތޯ ބެއްލެވުމެވެ‪.‬‬ ‫ޚާއްޞަކޮށް އަޝްރަފުގެ މޭޒާ ޖެހިގެން ހުރި މޭޒު‬ ‫ދޮށުގައި އެ އިން ޙާމިދާއި އަޝްރަފާ ދިމާވިތޯ‬ ‫އޮޅުން ފިލުއްވުމެވެ‪ .‬އަޝްރަފު ދުށީމުތޯ‪ ،‬އޭނާ‬

‫ކޮބައިތޯ‪ ،‬ތިބާ ޙާމިދާ ސުވާލުކުރައްވައިފީމުއެވެ‪.‬‬ ‫[މަ މި އައީ ދެންމެ އަކު] ޙާމިދުގެ ޖަވާބަކަށްވީ‬ ‫މި ޖަވާބެވެ‪[ .‬އެހެން ދޯ] ތިބާގެ ޖަވާބަކަށް‬ ‫މި ވީ [އެހެންދޯ] އެކެވެ‪ .‬ޙަޤީޤަތުގައި މިވީ‬ ‫ކިހިނެއްތޯއެވެ؟ ތިބާ ތިޔަ ނިންމެވީ ޙާމިދަށް‬ ‫އަޝްރަފާ ދިމާ ނުވާކަމަށެވެ‪ .‬އޭނާ އަޝްރަފު‬ ‫ނުވެސް ދެކޭ ކަމަށެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ ޙާމިދު އޮފީހަށް‬ ‫އައި އިރު ވެސް އަޝްރަފު އޮފީހުގައި ނެތްކަމަށް‬ ‫ތިބާއަށް ހީފުޅު ކުރެއްވުމެވެ‪ .‬ޙާމިދު އައީ ދާދި‬

‫މުވާޞަލާތު ކާމިޔާބުވުމާއި ނުވުން‬ ‫އެ ސިފައަކާ ގުޅިފައިވާ ހަތަރު ވަނަ ސިފައަކީ‬ ‫އަދަބާއި ހަމަ (‪)maxim of manner‬އެވެ‪ .‬މި‬ ‫ތާނގައި އަދަބާއި ހަމައިން ގަސްތުކުރެވޭ މާނަ‬ ‫އަކީ‪ ،‬ވާހަކަ ދެއްކުމުގައި އެބައެއްގެ ތެރޭގައި‬ ‫އެބަޔަކު ގަބޫލުކުރާ ހަމަތަކާއި‬ ‫އޮންނަ‬ ‫އުސޫލުތަކެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ ދައްކާ ވާހަކަ‬ ‫ރޭވިފައި އޮންނަ ގޮތާއި‪ ،‬އޭގެ ތަރުތީބު ވެސް‬ ‫ހިމެނިގެން ދަނީ މި މާނައިގެ ތެރޭގައެވެ‪ .‬ދެ‬ ‫ތިން މިސާލެއް ދަންނަވައިލިޔަ ދެއްވާށެވެ‪.‬‬ ‫ކައު އިތުރު މާތް ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ‬

‫ނިޔާކުރާ ގޮތުން‪ ،‬ނަންއިތުރު އަންނާނީ ނަމުގެ‬ ‫ކުރިޔަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ތަރުތީބު އޮޅިފައިވާ‬ ‫މި ފަދަ ބުނުމަކުން ދިވެހިންނަކަށް ރަނގަޅު‬ ‫ދޭހައެއް ނާންނަހުއްޓެވެ‪ .‬އޭގެ ބަދަލުގައި‬ ‫އަންނާނީ ތިބާ އަރިހަށް ތިޔަ އައި ފަދަ ޒާތެއްގެ‬ ‫[ލާނެތް] ހިންޏެކެވެ‪.‬‬ ‫ދައްކާނަމަ‪،‬‬ ‫ވާހަކައެއް‬ ‫މުޅިވާހަކައިގައި ތަރުތީބެއް އޮތުމަކީ ވެސް‬ ‫މުހިންމު ކަމެކެވެ‪ .‬ކިތަންމެ ކުޑަ ހިނދުކޮޅަކަށް‬ ‫އެއްޗެއް ބުނެލަން ބޭނުން ވިޔަސް‪ ،‬ބުނަން‬ ‫ބޭނުންވާ ވާހަކައިގައި ފެށުމެއް އޮންނަން‬ ‫ވާނެއެވެ‪ .‬މެދުތެރެއަކާއެކު ނިންމުމެއް ގެނެވެން‬ ‫ވާނެއެވެ‪ .‬މިބައިތަކުގައި ރޭވުންތެރި ގުޅުމެއް‬ ‫އެކުލެވެން ވާނެއެވެ‪ .‬ކޮޅެއް މެދެއް ބޮލެއް‬ ‫ނަގުލެއް ވަކި ނުވާގޮތަށް އެތަން މި ތަނުން‬ ‫ޖުމުލަތައް ފަށައި‪ ،‬އަނބުރަމުން އޮޅަމުންދެވޭ‬ ‫ނަމަ‪ ،‬އެ ފަދަ މީހަކު އެ ދައްކާ ވާހަކައަކާ‬ ‫އެމީހަކާ ހަވާލެވެ‪ .‬ދެން ތިބީން އެމީހަކަށް‬ ‫ސަލާމެވެ‪ .‬އެ މީހުންގެ ސިކުނޑިތައް އޭނާ‬ ‫ފިޔަވައި‪ ،‬ފިކުރައިވާ އެހެން ކޮންމެ ވެސް‪،‬‬ ‫ދިމާއަކަށް ލަހެއްނުވެ ދީލައިލައިފާނެއެވެ‪.‬‬

‫ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ދޫފުޅުން ބަސްފުޅެއް‬ ‫[އިއްވެވުމަށް] ދިވެހިބަހުގައި ކިޔައިއުޅެނީ‬ ‫ޙަދީޘް ކުރެއްވުމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މީހަކު ދައްކާ‬ ‫ވާހަކައެއްގައި އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިޔޭ‬ ‫ބުނާ ނަމަ‪ ،‬ދިވެހިންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކަށް‬ ‫އެކަން ބަލައިނުގަނެވިދާނެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ އެއީ‬ ‫ދިވެހިން ގަބޫލުކުރަމުން އައި‪ ،‬ދިވެހިންގެ ބަހުގެ‬ ‫ހަމަތަކާ ޚިލާފު ގޮތެއްކަމުގައިވުމެވެ‪ .‬ނަތީޖާ‬ ‫އަކަށް ވާނީ އެ މީހަކު ޢިލްމީ ގޮތުން ކިތަންމެ‬ ‫ރަނގަޅު ވާހަކަތަކެއް ދެއްކިޔަސް މީހުންގެ‬ ‫ކުރިމަތީގައި އެމީހަކީ ބަލައިނުގަނެވޭ މީހަކު‬ ‫ކަމުގައިވުމެވެ‪ .‬ނުވަތަ އެކަމާ ގުޅިގެން އެމީހެއްގެ‬ ‫މައްޗަށް އެތައް ބައެއްގެ ހިތްނުބައިވުމެވެ‪.‬‬ ‫ޖުމުލައިގައި ލަފުޒުތައް އެތުރިފައި‬ ‫ހުންނަ ގޮތަކީ ވެސް ތަރުތީބުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ‬ ‫ކަމެކެވެ‪ .‬ޖުމުލަތަކުގައި ލަފުޒުތައް ތަރުތީބު‬ ‫ކުރެވިފައި ހުންނަ ގޮތުގެ ސަބަބުން ހީނުކުރާ‬ ‫ކަހަލަ އެދެވޭ ނުވަތަ ނޭދެވޭ އަސަރު މުވާޞަލާތަށް‬ ‫ވިދާޅުވެލައްވާށެވެ!‬ ‫މިސާލެއް‬ ‫ފޯރައެވެ‪.‬‬ ‫[ދިވެހި ފެންވަރު ރަނގަޅު ވަޑިން ބޭނުމެވެ‪].‬‬ ‫މިއީ ވަޑާންގެއެއްގެ ބޭރު ފާރުގައި ހުރި‬

‫ދައްކާ‬

‫ވާހަކައިގެ‬

‫މަޤުޞަދަށް‬

‫ނމު‬ ‫ނ ެޖހޭ ުމހި ް‬ ‫ޞ ުލ ުވ ުމ ަގއި ަފރު ާވ ެތރިވާ ް‬ ‫ާވ ި‬ ‫ނކު ާތ ެއއް ެވއެވެ‪ .‬އެ ަހ ަތރު‬ ‫ަހތަރު ު‬ ‫ނވާ‬ ‫ނ ެމވެ‪ .‬ބުނަ ް‬ ‫ނކު ާތ ައށް ަތބާވުން ުމހި ް‬ ‫ު‬ ‫ވާހަކަ ބުނަންވާ މަޤާމުގައި ބުނަންވާ‬ ‫ނ ެމވެ‪ު .‬ބ ްއ ީދގެ ަހ ަމ ަތ ާކއި‬ ‫ރށް ބު ު‬ ‫ނ ަވ ަ‬ ‫މި ް‬ ‫ޢިލްމީ ހެކިތަކުގެ އަލީގައި ހަރުދަނާކަމާއެކު‬ ‫ރ ްތ ަތ ްއ ގަ ަތ ިއ ުލ ެމވެ‪.‬‬ ‫ިޢބާ ާ‬ ‫އިޝްތިހާރެއްގައިވާ އިބާރާތެކެވެ‪ .‬މި ބުނުމުން‬ ‫ދޭހަ ވާ މާނައަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ ބޭނުންވަނީ‬ ‫ފެންވަރު ރަނގަޅު ދިވެހި ވަޑިންތޯއެވެ؟ ނުވަތަ‬ ‫ދިވެހިބަހުގެ ޑިގުރީ ކޯހެއް ފުރިހަމަ ކޮށްފައިވާ‪،‬‬ ‫ދިވެހި ބަހަށް ކުޅަދާނަ މާވަޑިންތޯއެވެ؟ މި‬ ‫ތާނގައި މައްސަލަ އަކީ ޖުމުލަ ތަރުތީބު‬ ‫ކުރުމުގައި އެހެން ބަހެއްގެ އޮނިގަނޑަށް‬ ‫ޖުމުލަ ތަރުތީބު ކުރެވިފައި އޮތުމެވެ‪ .‬ދިވެހި‬ ‫ބަހުން ޖުމުލަ ތަރުތީބު ކުރެވޭ އުސޫލާއި ހަމަޔާ‬ ‫ޚިލާފުވެވިފައި ވުމެވެ‪ .‬ދިވެހި ބަހުގެ އޮނިގަނޑު‬

‫ކުރު ގޮތަކަށް ދަންނަވައިލަމެވެ‪.‬‬ ‫ދައްކާ ވާހަކައިގެ މަޤުޞަދަށް ވާޞިލުވުމުގައި‬ ‫ފަރުވާތެރިވާންޖެހޭ މުހިންމު ހަތަރު ނުކުތާއެއް‬ ‫ވެއެވެ‪ .‬އެ ހަތަރު ނުކުތާއަށް ތަބާވުން މުހިންމެވެ‪.‬‬ ‫ބުނަންވާ ވާހަކަ ބުނަންވާ މަޤާމުގައި ބުނަންވާ‬ ‫މިންވަރަށް ބުނުމެވެ‪ .‬ބުއްދީގެ ހަމަތަކާއި‬ ‫ޢިލްމީ ހެކިތަކުގެ އަލީގައި ހަރުދަނާކަމާއެކު‬ ‫ޢިބާރާތްތައް ގަތައިލުމެވެ‪ .‬ދެ ފަރާތުގެ‬ ‫މުވާޞަލާތުގައި އޮންނަންޖެހޭ ގުޅުންތެރިކަން‬ ‫ޙިކްމަތްތެރިކަމާއެކު ބޭނުންކުރުމެވެ‪ .‬ތިމާ ވާހަކަ‬ ‫ދައްކާ ވެށީގެ ބަހުގެ ސަގާފަތާއި އަދަބުތަކަށް‬ ‫ރައްކާތެރިވެ ހުރެ‪ ،‬އެކަންކަމަށް އިސްކަންދީގެން‬ ‫ވާހަކަ ދެއްކުމެވެ‪ .‬ދުލުން ބަސް ބޭރު ކޮށްލުމުގެ‬ ‫ކުރީގައި އަބަދުވެސް ދެން ބުނަންވީ ކީކޭބާވައޭ‬ ‫ހިތަށް އަރުވައި‪ ،‬ބުނަންވީ އެއްޗެއް ބުންނވީ‬ ‫ގޮތަށް މި ހަތަރު ސިފައިގެ ތަރަހައިގެ މަތީގައި‬ ‫ބުނުމެވެ‪.‬‬ ‫‪ ‬ހަވާލާ‪:‬‬

‫« «ޕޯލް‬

‫ގްރައިސް‪.‬‬

‫(‪.)1975‬‬

‫ލޮޖިކް‬

‫އެންޑް‬

‫ކޮންވަރޒޭޝަން‪ ،‬ނިއުޔޯކް‪ :‬އެކަޑެމިކް ޕްރެސް‪.‬‬ ‫« «އިބްރާހީމް ޙުސައިން މަނިކު‪ .)1998( .‬އިބްރާހީމް‬ ‫ޙުސައިން‬

‫މަނިކުގެ‬

‫ކުރުވާހަކަތައް‪.‬‬

‫މާލެ‪:‬‬

‫ދިވެހިބަހާއިތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫ކަސްރަތުން މުޖުތަމައުއަށްލިބޭ ފައިދާ‬

‫ނ ަހ ީލމް‬ ‫ސއި ް‬ ‫ނ ްލ ޑރ‪ު .‬ޙ ަ‬ ‫ނޓް ކާ ަ‬ ‫ެލ ްފޓިނަ ް‬

‫މާތްﷲ އިންސާނުންނަށް ގުނާ‬ ‫ހުސްނުވާހާވެސް ގިނަގުނަ ނިޢުމަތްތައްވަނީ‬ ‫ދެއްވާފައެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެ އިންސާނަކަށްވެސް‬ ‫ނުބައި‬ ‫ރަނގަޅާއި‬ ‫ދެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ބުއްދި‬ ‫ދަނެގަތުމަށެވެ‪ .‬އަދި ރަނގަޅުމަގު ޚިޔާރު‬ ‫ކުރުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬ބުއްދީގެ ބޭނުން ހެޔޮގޮތުގައި‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫'މެނުއަލް'‬ ‫ބޭނުންކުރުމަށް‬ ‫މިންވަރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެމެނުއަލްއަކީ ކީރިތި‬ ‫ޤުރުއާނެއެވެ‪ .‬އަދި އިންސާނުން ދިރިއުޅެންވީ‬ ‫ރިވެތިގޮތް ދެއްކެވުމަށްޓަކައި‪' ،‬ރޯލް މޮޑެލް'‬ ‫އެއްވެސް ފޮނުއްވިއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ މާތް‬ ‫ރަސޫލާ މުޙަންމަދުގެފާނުއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬

‫ޙަޤީޤަތުގައި މަގުއޮޅިގެން ދާކަ ް‬ ‫ށ‬ ‫ނުޖެހެއެވެ‪ .‬މަގުއޮޅެނީ‪ ،‬އިސްވެ ދެންނެވުނު‪،‬‬ ‫'މެނުއަލް' އަދި އެމެނުއަލްއަށް ބަލައިގެން‬ ‫ދިރިއުޅުމުގެ ރިވެތިގޮތްތައް ދެއްކެވި 'ރޯލް‬ ‫މޮޑެލް' ގެ ނަމޫނާއާއި އެގިހުރެ އަދި‬ ‫ނޭގިހުރެވެސް ދުރުވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫ފަދައިން‬ ‫އިސްވެދެންނެވުނު‪،‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެނަށް ލިބިފައިވާ އެންމެ ބޮޑު އަނެއް‬ ‫ހަށިތަކެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ނިޢުމަތަކީ‪،‬‬ ‫ކޮންމެ އިންސާނަކަށްވެސް ތަފާތު ހަށިގަނޑެއް‬ ‫މިންވަރު ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ހިކި މީހުންނާއި‬ ‫ފަލަމީހުންނެވެ‪ .‬ކުރުމީހުންނާއި ދިގު މީހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ބަލިކަށިމީހުންނާއި ގަދަފަދަ މީހުންނެވެ‪ .‬ދޮން‬ ‫މީހުންނާއި ކަޅުމީހުންނެވެ‪ .‬ސިކުޑިތަނަވަސް‬

‫ޞ ްއ ަޙ ެތ ްއ ަގއި‬ ‫ި‬ ‫ށގަނޑު ރަނ ަގޅު‬ ‫ިތ ާމގެ ަހ ި‬ ‫ބެލެހެއްޓުމަށާއި ޤައުމަށްޓަކާ ތިމާގެ ޒިންމާއެއްވެސް‬ ‫އޮތްކަންދަނެ އެޒިންމާ އަދާކުރުމަށް ތައްޔާރަށް‬ ‫ނސާނާ‬ ‫ނ ަކމެތި‪ ،‬އި ް‬ ‫ނ ޯތއެވެ‪ .‬މި ި‬ ‫ިތބީ ިކ ަތއް ީމހު ް‬ ‫ރމް‬ ‫ނ ުޢ ަމ ަތށް ިއ ުޙތި ާ‬ ‫ާމތްﷲ ެދ ްއވި މި ަމތި ެވރި ި‬ ‫ނޔާ‬ ‫ށގަނ ަޑށް އަ ި‬ ‫ނ ޮކށް‪ޭ ،‬އގެ ަބ ަދ ުލ ަގއި ަހ ި‬ ‫ު‬ ‫ރ ެއވެ‪.‬‬ ‫ިލ ޭބ ޮގ ަތށް ުއޅެނީ ީކ ްއ ެވ ާބ ޭއ ިހ ަތށް ައ ަ‬ ‫މީހުންނާއި ސިކުނޑި ބަލިކަށިމީހުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތަށް އެތައްއެތައް ވައްތަރެކެވެ‪.‬‬

‫އިސްވެ ދެންނެވުނު ފަދައިން‪،‬‬ ‫ވިއަސް‬ ‫އިންސާނެއް‬ ‫ކަހަލަގެ‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ދުޅަހެޔޮކަމާއި ހަށިހެޔޮކަމުގައި‪ ،‬ދިރިތިބުމަށް‬ ‫ބޭނުންވެއެވެ‪ .‬ބަލިވުމުން ގަދަވުމަށް ކުރެވެންއޮތް‬ ‫ހުރިހާ ކަމެއް ކުރެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން ދިމާވާ ބޮޑެތި‬ ‫ބަލިތަކުގައި‪ ،‬ނުވަތަ ހާނިއްކަތަކުގައި‪ ،‬އަތުގައިވާ‬ ‫ހުރިހާ ލާރިއެއް ޚަރަދު ކޮށްގެންވެސް ގަދަވުމަށް‬ ‫މަސައްކަތް ކުރެއެވެ‪ .‬އަތުގައި ލާރިނެތްނަމަ‪،‬‬ ‫ގާތްތިމާގެ ނުވަތަ ރައްޓެހިންގެ‪ ،‬ފަރާތުން‬ ‫ބަލިން ފަސޭހަ ވުމަށް‬ ‫ލާރިހޯދައިގެންވެސް‬ ‫މަސައްކަތް ކުރެއެވެ‪ .‬އެވަރުން ނުވެގެން ގެދޮރު‬ ‫ވިއްކާފައިވެސް ގަދަވުމަށް މަސަކަތް ކުރެއެވެ‪.‬‬

‫އިންސާނާއަށް‬ ‫އެހެންކަމުން‪،‬‬ ‫މިވަރުގެ ބޮޑު ނިޢުމަތެއް ލިބިފައިވާއިރުވެސް‪،‬‬ ‫އަދި ބަލިވީމަ ބޭސްކުރާފަދައިން ތިމާގެ ހަށިގަނޑު‬ ‫ރަނގަޅު ޞިއްޙަތެއްގައި ބެލެހެއްޓުމަށާއި‬ ‫ޤައުމަށްޓަކާ ތިމާގެ ޒިންމާއެއްވެސް އޮތްކަންދަނެ‬ ‫އެޒިންމާ އަދާކުރުމަށް ތައްޔާރަށް ތިބީ ކިތައް‬ ‫މީހުންތޯއެވެ‪ .‬މިނިކަމެތި‪ ،‬އިންސާނާ މާތްﷲ‬ ‫ދެއްވި މި މަތިވެރި ނިޢުމަތަށް އިޙުތިރާމް‬ ‫ނުކޮށް‪ ،‬އޭގެ ބަދަލުގައި ހަށިގަނޑަށް އަނިޔާ‬ ‫ލިބޭގޮތަށް އުޅެނީ ކީއްވެބާއޭ ހިތަށް އަރައެވެ‪.‬‬ ‫ނޭގި ހުރެ ނަމަވެސް ގަސްތުގައި ނަމަވެސް‬ ‫އަމިއްލައަށް ހަށިގަނޑަށް ދެވޭ އަނިޔާތަކަށް‬ ‫ބަލާލުމަށްފަހު އޭގެ ފަރުވާއަކަށް ބަލާލަމާތޯއެވެ‪.‬‬

‫'ގަސްތުގައި'‬ ‫ބަލާލާނަމެވެ‪.‬‬

‫ދެވޭ‬

‫ހަށިގަނޑަށް‬ ‫އާދެ‬ ‫އަނިޔާތަކަށް ފުރަތަމަ‬

‫ސިނގިރޭޓު ބުއިން ލިސްޓުގެ‬ ‫ކުރީސަފުގައި ހިމެނޭނެއެވެ‪ .‬ދިވެހިރާއްޖެގެ‬ ‫އާބާދީގެ‪ 15 ،‬އަހަރުން މަތީގެ‪ ،‬ގިނަމީހުން‬ ‫ދުންފަތުން އިސްތިޢުމާލު ކުރެވެ‪ .‬މީގެ‬ ‫އިސްތިޢުމާލުކުރާ‬ ‫ދުންފަތުން‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫އަންހެނުންގެ ނިސްބަތް މަދު ނަމަވެސް މިހާރު‬ ‫އެނިސްބަތް މަތިވަމުން އަންނަކަން ފާހަގަ‬ ‫ކުރެވެއެވެ‪ .‬ސިނގިރޭޓްން ލިބޭ ގެއްލުމަކީ‪،‬‬

‫އޭގެ ބޭނުންކުރާ އެންމެން ދަންނަ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ގިނަގުނަބަލިތަކަށް މަގުފަހިވާއިރު‪ ،‬ކެންސަރުފަދަ‬ ‫ނުރައްކާތެރި ބަލިތަކަށްވެސް މަގުފަހިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަންމިހެން އޮތްއިރުވެސް ހަށިގަޑަށް އެއްވެސް‬ ‫އިޙުތިރާމެއްނެތި ދުވާލަކު ސިނގިރޭޓް ފޮއްޓެއް‬ ‫ބޯމީހުން އެހާމެ ގިނައެވެ‪ .‬ކިހާ ހިތާމަހުރި‬ ‫ކަމެއްތޯއެވެ!‬ ‫ކެއުމުގެ ގޯސް އާދަކާދަ އެހާމެ‬ ‫ބޮޑެވެ‪ .‬އަނގަޔަށް މީރު ކޮންމެ އެއްޗެއް‬ ‫ކައި ނުވަތަ ބޮއި ހެދުމަކީ ގިނަބޭފުޅުންގެ‬ ‫އާދައެކެވެ‪ .‬އެފަދަ ބައެއްތަކެތިން‪ ،‬ހަށިގަޑަށް‬ ‫ފަރުވާލެއް‬ ‫މާކަބޮޑު‬ ‫ލިބޭގެއްލުމަކަށް‬ ‫ނުބަހަށްޓައެވެ‪ .‬ތެޔޮ ފަރާޓާ‪ ،‬ފެޓް ގިނަ ތެލުލި‬ ‫އެއްޗިއްސާއި ފެޓްސް ގިނައަދަދަކަށް ހިމެނޭ‬ ‫ކިރުފަދަތަކެއްޗާއި ޗޮކްލެޓު‪ ،‬އައިސް ކްރީމު‪،‬‬ ‫މިހެންގޮތް ކޮޅުންނުލާހާވެސް ގިނަ ގެއްލުން‬ ‫ހުރިތަކެތި ކެއުމަކީ މިޖީލުގެ އާދައަކަށްވަނީ‬ ‫ވެފައެވެ‪ .‬މިއީ ވިސްނާލަންޖެހޭ ކަމެކެވެ‪!.‬‬

‫ދުވަހު‪ ،‬އަދި ކަސްރަތުކުރާ ކޮންމެ ފަހަރަކު‬ ‫‪ 30-45‬މިނެޓު‪ ،‬އާދައިގެ އަދި މެދުމިނެއްގެ‬ ‫ބުރަދަނުގައި ކަސްރަތު ކުރުމަށެވެ‪ .‬ފިންލޭންޑްގެ‬ ‫ތަފާސް ހިސާބު ބެލެން އޮތަސް މިޤައުމުގެ‬ ‫ތަފާސް ހިސާބު ދިރާސާ ކުރެވިފައި ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ދާއިރާގައި‬ ‫ކަސްރަތުގެ‬ ‫އެހެންނަމަވެސް‬ ‫އުޅޭމީހެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން‪ ،‬ދެންނެވޭނީ‬ ‫މިޤައުމުގައި‪ ،‬ޤަވާޢިދުން ކަސްރަތު ކުރާ މީހުންގެ‬ ‫އިންސައްތަ ވާނީ ގާތްގަޑަކަށް ‪ 5%‬އެވެ‪ .‬މީ‬ ‫ހާދަ ދެރަކަމެކެވެ! ޅަފަތުގައި ގިނަގުނަ ޞިއްޙީ‬ ‫އަދި ނަފްސާނީ ބަލިތަކާއި ކުރިމަތިލާންޖެއެވެ‪.‬‬

‫އަދި ތަރަށްގީވަމުން އަންނަ ގައުމުތަކުން‬ ‫ވެސް ކަސްރަތު ކުރުމުގެ މުހިންމު ކަން‬ ‫ދަނެގަނެފައި ވެއެވެ‪ .‬އަދި ހަށިހެޔޮ މުޖުތަމަޢެއް‬ ‫އުފެއްދުމަށް‪ ،‬ގިނަގުނަ ފިޔަވަޅު ތަކެއްވެސް‬ ‫އަޅަމުން ގެންދެއެވެ‪ .‬އަސްކަރިއްޔާތަކާއި އަދި‪،‬‬ ‫ސްކޫލްތަކުގައި ހަށިހެޔޮކަން ކުރިއެރުވުމަށް‬ ‫ޓަކައި ޤަވާޢިދުން ކަސްރަތާއި ކުޅިވަރު‬ ‫ކުޅުވައެވެ‪ .‬ކުޅިވަރު ކްލަބް ޖަމްޢިއްޔާތަކުގަޔާއި‪،‬‬ ‫އެހެނިހެން ޖަމްޢިޔާތަކުގައިވެސް ހަމަމިފަދައެވެ‪.‬‬ ‫ޚުލާޞާކޮށް ދަންނަވަނީނަމަ‪ ،‬ޤައުމެއްގެ ހުރިހާ‬ ‫ހަށިހެޔޮކަމުގެ‬ ‫ތަކެއްގައިވެސް‬ ‫ސެކްޓަރ‬

‫ކޮންމެ އަކަސް އިސްވެ ދެންނެވުނު‪،‬‬ ‫ދުންފަތުގެ އިސްތިޢުމާލުކުރުމާއި‪ ،‬ކެއިންބުއިމުގެ‬ ‫ގޯސް އާދަކާދަ ތަކުން ދުރުހެލިވެގެން މެނުވީ‪،‬‬ ‫ދުޅަހެޔޮ އަދި ހަށިހެޔޮކޮށް ގިނަދުވަހު ހުރުމަކީ‬ ‫ދަތި އުނދަގޫކަމެކެވެ‪ .‬އުމުރު ކުރުވުމުގެ އެންމެ‬ ‫ބޮޑު އެއް ސަބަބަކީވެސް މިފަދަ ގޯސް އާދަތަށް‬ ‫ހަށިގަނޑުގައި ހުރުމުގެ ނަތީޖާއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްވެ ދެންނެވުނު ކަންކަމުން‬ ‫ދުރުހެލިވުމަކީ‪ ،‬ނުކުރެވޭވަރުގެ އުދަގޫ ކަމެއް‬ ‫ކަމުގައި ނުދެކެމެވެ‪ .‬ޙަޤީޤަތުގައި އެއީ ވަރަށް‬ ‫ފަސޭހަވެސް ކަމެކެވެ‪ .‬ބޭނުންވަނީ‪ ،‬ހިތްވަރާއި‬ ‫ޢަޒުމެވެ‪ .‬އަދި މިކަންކަމުން ދުރުހެލިވުމުގެ‬ ‫މަޢުލޫމާތާއި‪ ،‬ރަނގަޅު މަގުން ދުނިޔޭގައި‬ ‫އުޅުމަށް އާފެށުމެއް ފެށުމެވެ! އާދެ‪ ،‬ކަސްރަތު‬ ‫ކުރުމަކީ‪ ،‬އިސްވެދެންނެވި ކަންކަމަށް ލިބޭނެ‬ ‫އެންމެބޮޑު ހައްލެވެ‪ .‬ދިރިއުޅުމުގެ ގިނަކަންކަން‬ ‫ނުވެފައި އޮންނަނީ 'ލާރި' ނެތިގެނެވެ‪.‬‬ ‫ކަސްރަތުކުރުމަކީ މާކަގިނަ ލާރިތަކެއް ބޭނުން‬ ‫ވާކަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ޤަވާޢިދުން‬ ‫އެންމެ‬ ‫އާދެ‪،‬‬ ‫ގައުމަކީ‬ ‫އުޅޭ‬ ‫މީހުން‬ ‫ކަސްރަތުކުރާ‬ ‫ފިންލޭންޑްއެވެ‪ .‬އެގައުމުގެ ތަފާސްހިސާބުތަކަށް‬ ‫ބަލާއިރު އާބާދީގެ ‪ 30%‬ކަސްރަތު ކުރެވެ‪.‬‬ ‫މާނައަކީ‪ ،‬ކޮންމެ ‪ 10‬މީހުންކުރެ ‪ 3‬މީހުން‬ ‫ކަސްރަތު ކުރެވެ‪ .‬ޤަވާޢިދުން ކަސްރަތު ކުރުން‬ ‫މާނަކުރަނީ‪ ،‬ހަފްތާއަކު މަދުވެގެން ‪3-5‬‬

‫ނަތީޖާއަކީ‪ ،‬މުޖުތަމަޢުގައި ނޭދެވޭ އެތަކެއް‬ ‫ކއް ކުރިމަތިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޢަމަލުތަ ެ‬ ‫ބޮޑު‬ ‫އެންމެ‬ ‫ޤައުމެއްގެ‬ ‫ރައުސުލްމާލަކީ‪ ،‬އެޤައުމެއްގެ ރައްޔިތުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދުޅަހޮޔޮ‪ ،‬ހަށިހެޔޮ ރައްޔިތުން ގިނަވި ވަރަކަށް‬ ‫އެޤައުމެއްގެ އެހެން ކަންކަން ރަނގަޅުވުމުގެ‬ ‫ފުރުސަތު އެތައް ގުނައެއް އިތުރުވެގެން‬ ‫ތަރައްޤީވެފައިވާ‪،‬‬ ‫އެހެންކަމުން‪،‬‬ ‫ދެއެވެ‪.‬‬

‫ސަގާފަތެއް އަށަގެންނެވުމަށްޓަކައި ގިނަގުނަ‬ ‫މަސައްކަތްތަކެއް އަންނަނީ ކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ވީއިރު އަޅުގަނޑުމެންގެ މިރީތި ކުޑަކުޑަ ޤައުމުގެ‬ ‫ލާބަޔައި މަންފާއަށްޓަކައި ކޮންމެ ދިވެއްސަކީވެސް‬ ‫ހަށިހެޔޮމީހަކަށް ވުމަށް މަސައްކަތް ކުރަމާތޯއެވެ‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫ނވާ ެށ ެވ!‬ ‫ދ ެ‬ ‫ބ ް‬ ‫ނޑ ު ް‬ ‫ރ ަތ ްއޓާ ެމ ު‬ ‫ަ‬ ‫ނވި ކި ު‬ ‫ދ ަރ ު‬ ‫ޑރ‪.‬އިބްރާހީމް ޒަކަރިއްޔާ މޫސާ‬

‫ބައެއް މީހުންނަށް ހީވެފައި އޮންނަނީ‪،‬‬ ‫އެމީހުންގެ ކިބާގައި ހުންނަ ސިފަތަކަކީ‪،‬‬ ‫އަދި ކުރަށް އާދަވެފައި ހުންނަ ކަންކަމަކީ‬ ‫ބަދަލުކުރެވޭނެ ކަންމެއް ނޫން ކަމަށެވެ‪ .‬އަމިއްލަ‬ ‫ގައިގެ ކުލައާއި އިސްކޮޅު ބަދަލުކޮށް ނުލެވޭނެ‬ ‫ފަދައިންނެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ނަމަވެސް‪ ،‬ބުއްދިވެރީންނާއި‬ ‫ޙިކުމަތްތެރީން މިކަމާ އެއްބަހެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކުރާގޮތުގައި‬ ‫ޤަބޫލު‬ ‫ޙިކުމަތްތެރީން‬ ‫އިންސާނާގެ ކިބާގައި ހުންނަ އަޚްލާޤީ‬ ‫ސިފަތަކާއި‪ ،‬އާދަވެފައިހުންނަ ކަންކަމަކީ‪،‬‬ ‫ހެދުމެއް ބަދަލުކޮށްލެވޭހައި ފަސޭހަކަމާއެކު‬ ‫ބަދަލުކޮށްލެވިދާނެ ސިފަތަކެކެވެ‪ .‬އަހަރެމެންގެ‬ ‫ގައިގާ ހަރުލާ އަޚްލާޤީ ސިފަތަކަކީ‪ ،‬ބިންމައްޗަށް‬ ‫ބަންޑުވި ކިރުތައްފަދައިން އަލުން އަބުރާ ތައްޓަށް‬ ‫ނޭޅޭނެގޮތަށް ހުންނަ ސިފަތަކެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ނ ިފއެވެ‪ަ .‬ކ ޭލގެ ެދލޯ‬ ‫ސ ުއ ާދ ަގރު ބު ެ‬ ‫އެ ަ‬ ‫ކަނުތަ؟ ިމއީ ުހދު ުކ ަލ ިއގެ ަފ ުގ ިޑ ެއއް‬ ‫ނ ެކވެ‪ި .‬ތ ަޔއީ‬ ‫ނކެވެ‪ .‬ނޫ ެ‬ ‫ނ ެހ ްއޔެވެ؟ ނޫ ެ‬ ‫ނޫ ް‬ ‫ރ ޫދ ުކ ަލ ެއ ްއ ަކ ަމކު‪،‬‬ ‫ރ ޫދ ުކ ަލ ިއގެ ަފ ުގ ިޑ ެއ ެކވެ‪ީ .‬‬ ‫ީ‬ ‫ނއް‬ ‫ަފ ުގ ިޑ ެއ ެކވެ‪ .‬އަ ެ‬ ‫ރތި‬ ‫ީ‬ ‫ިތ ަޔ ީއވާ‬ ‫ނ ިފ ެއވެ‪ަ .‬ފ ުގ ިޑ ޮއ ަޅ ިއގެން ުހރި‬ ‫ރބު ެ‬ ‫ސ ުއ ާދ ަގ ު‬ ‫ަ‬ ‫ސައުދާގަރު ހިގަމުން ހިގަމުން ގޮސް ދެވަނަ‬ ‫ިދ ާމ ެވ ްއ ެޖ ެއވެ‪.‬‬ ‫ަމ ުގ ަމތިން‬ ‫ސ ުއ ާދ ަގރާ‬ ‫ަ‬ ‫ނ ިފއެވެ‪ި .‬މ ައދު‬ ‫ނ ޮގ ާވލަ ަފއި ބު ެ‬ ‫ސލާ ް‬ ‫ައދި ަ‬ ‫ނ ަލ ެއވެ‪ަ .‬އދި ޮބ ުލ ަގއި ިތ ަޔ ޮއތް‬ ‫ާހ ަދހާވާ ަ‬ ‫ނ ަލ ެއވެ‪.‬‬ ‫ެފ ިހ ުކ ަލ ިއގެ ަފ ުގޑި މާ ަ‬

‫އަންދުލުސީ‪،‬‬ ‫ޙަޒްމުލް‬ ‫އިބްނު‬ ‫އޭނާ ލިޔުއްވި " ޠައުޤުލް ޙަމާމާ ފިލް‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވާ‬ ‫ވަލްއާލާފު"ގައި‬ ‫އުލްފަތި‬ ‫ވާހަކައެއްގައިވެއެވެ‪ .‬އެ ވާހަކައަކީ‪ ،‬ސްޕެއިންގެ‬ ‫މަޝްހޫރު ސައުދާގަރެއްގެ ވާހަކައެކެވެ‪ .‬މި‬ ‫ސައުދާގަރާއި އެހެން ހަތަރު ސައުދާގަރަކާ‬ ‫ދެމެދު ވަރަށް ގަދަ ވާދަވެރިކަމެއް އުފެދިފައި‬ ‫އޮތެވެ‪ .‬މި ވާދަވެރިކަމުގެ ނަތީޖާއިން އެ ހަތަރު‬ ‫ސައުދާގަރުންގެ ހިތުގައި‪ ،‬އަނެއް ސައުދާގަރާމެދު‬ ‫ރުޅިވެރިކަން‬ ‫ނަފުރަތާއި‬ ‫އިންތިހާއަށް‬ ‫ނަތީޖާއަކަށްވީ‪،‬‬ ‫އޭގެ‬ ‫އުފެދިފައިވިއެވެ‪.‬‬ ‫ހަތަރު ސައުދާގަރުންގެ ހުރިހާ މަސައްކަތެއް‬ ‫އަމާޒުވެގެން ދިޔައީ‪ ،‬އަނެއް ސައުދާގަރުގެ‬ ‫ދުވަސް ދުއްވާލައިށެވެ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫އެއްދުވަހެއްގެ ހެނދު އާދައިގެ މަތީން‬ ‫މި ސައުދާގަރު‪ ،‬އޭނާގެ ފިހާރައަށް ދިޔުމަށްޓަކައި‬ ‫ގެއިން ނުކުމެއްޖެއެވެ‪ .‬ބޮލުގައި ފަގުޑިއެއް‬ ‫ޖުއްބާއެއްލައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ހުދު‬ ‫އޮޅައިގެން‬ ‫ދިޔަމަގުމަތީގައި އަނެއް ހަތަރު ސައުދާގަރުންގެ‬ ‫ތެރެއިން އެކަކާ ބައްދަލުވެ‪ ،‬ސަލާންގޮވައިލަމުން‬ ‫ބުނެފިއެވެ‪ .‬މިއަދު އޮޅައިގެން ތިޔަހުރީ‬ ‫ހާދަހާވާ ރީތި ރީދޫ ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬ޖަވާބުގައި އެ‬ ‫ސައުދާގަރު ބުނެފިއެވެ‪ .‬ކަލޭގެ ދެލޯ ކަނުތަ؟‬

‫މިއީ ހުދު ކުލައިގެ ފަގުޑިއެއް ނޫންހެއްޔެވެ؟‬ ‫ނޫނެކެވެ‪ .‬ނޫނެކެވެ‪ .‬ތިޔައީ ރީދޫކުލައިގެ‬ ‫ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬ރީދޫކުލައެއްކަމަކު‪ ،‬ތިޔައީވާ ރީތި‬ ‫ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬އަނެއް ސައުދާގަރުބުނެފިއެވެ‪.‬‬ ‫ފަގުޑިއޮޅައިގެން ހުރި ސައުދާގަރު ހިގަމުން‬ ‫ހިގަމުން ގޮސް ދެވަނަ ސައުދާގަރާ މަގުމަތިން‬

‫ސަލާންގޮވާލަފައި‬ ‫އަދި‬ ‫ދިމާވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ބުނެފިއެވެ‪ .‬މިއަދު ހާދަހާވާ ނަލައެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ބޮލުގައި ތިޔައޮތް ފެހިކުލައިގެ ފަގުޑި‬ ‫މާނަލައެވެ‪ .‬ފަގުޑިއެޅި ސައުދާގަރު ބުނެފިއެވެ‪.‬‬ ‫ކަލެއަށްވެފައިތިޔަހުރީ ކިހިނަކުންހެއްޔެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ހުދުކުލައިގެ ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬ނޫނެކެވެ‪ .‬ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ތިޔައި ފެހިކުލައިގެ ފަގުޑިއަކަށް ނުވާނެ‬ ‫އެ‬ ‫ޖަވާބުގައި‬ ‫ހަމައެއްގޮތެއްވެސްނެތެވެ‪.‬‬ ‫ސައުދާގަރު ބުނެފިއެވެ‪.‬‬ ‫ފަގުޑިއޮޅި ސައުދާގަރުގެ ހިގުން‬ ‫ކުރިއަށް ގެންދިޔައެވެ‪ .‬ހިގާފައި ދިޔަ ވަގުތު‬ ‫އިރު އިރުކޮޅާ‪ ،‬އޭނާގެ ފަގުޑީގެ ކުލައަށްބަލަމުން‪،‬‬ ‫ފަގުޑީގެ ކުލައަކީ ހުދުކުލަތޯ ކަށަވަރުކުރަމުން‬ ‫ދިޔައެވެ‪ .‬ހިގަމުން ގޮސް‪ ،‬އޭނާގެ ފިހާރައާހަމައަށް‬ ‫ދެވުމުން‪ ،‬ފިހާރަހުޅުވަށްވެގެން އުޅެނިކޮށް‬ ‫ތިންވަނަ ސައުދާގަރު އެ ފިހާރައާ އަރާހަމަވެފައި‪،‬‬ ‫ސަލާންގޮވައިލުމަށްފަހު ބުނެފިއެވެ‪ .‬މިއަދު‬ ‫ހާދަހާ ނަލަކޮށްފެންނަދުވަހެކެވެ‪ .‬އަދި އެންމެ‬ ‫ނަލައީ‪ ،‬ކަލޭ ބޮލުގައި އޮޅާފައި އޮތް ނޫކުލައިގެ‬ ‫ފަގުޑިއެވެ‪ .‬އެއްކަލަ ސައުދާގަރު‪ ،‬އޭނާގެ‬ ‫ފަގުޑި ބޮލުންނަގައިފިއެވެ‪ .‬އަދި ފަގުޑީގެ‬ ‫ކުލަ ކަށަވަރުކޮށްލުމުގެ ގޮތުން ދެލޯވެސް‬ ‫ރަގަޅަށްފުހެލުމަށްފަހު ބުނެފިއެވެ‪ .‬އޭ އަޚާއެވެ!‬ ‫މިއީ ހުދުކުލައިގެ ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬މި ފަގުޑީގެ‬ ‫ކުލައަކީ ހުދުކުލައެވެ‪ .‬ނޫނެކެވެ‪ .‬ނޫނެކެވެ‪.‬‬ ‫ތިޔައީ‪ ،‬ނޫކުލައިގެ ފަގުޑިއެއް ނޫންކަމަކަށް‬ ‫ހަމަހިލާނުވާނެއެވެ‪ .‬ތިޔައީ ހަމަކަށަވަރުންވެސް‪،‬‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ފަގުޑިއެކެވެ‪.‬‬ ‫ނޫކުލައިގެ‬ ‫ބުނަންހެއްޔެވެ! ތިޔަފަގުޑީގެ ކުލަ ކޮންމެ‬ ‫ކުލައެއްކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬ތިޔައީ ހާދަހާ ރީތި އަދި‬ ‫ނަލަ ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬މިހެން ބުނެފައި‪ ،‬ތިންވަނަ‬ ‫ސައުދާގަރު‪ ،‬ފަގުޑިއޮޅި ސައުދާގަރު ފަސްދީ‬ ‫ކުރިއަށް ހިގާފައި ދިޔައިރު‪ ،‬ފަހަތުން ގޮވާއަޑު‬ ‫އިވެއެވެ‪ .‬މިއީ ހުދުކުލައިގެ ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ހުދުކުލައިގެ ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬މިފަދައިން ބުނެ‬ ‫އަޑުގަދަކުރަމުން‪ ،‬އަނެއްކާވެސް އެ ފަގުޑި‬ ‫ބޮލުން ނަގައި އޭގެ ކުލައަށް ބަލާއިލިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ފިހާރައަށްވަދެ ސޭޓުގެ ގޮޑީގައި އިށިއިނުމަށްފަހު‬ ‫އޭނާގެ ފަގުޑިއަށް ބެލުން ނޫންކަމެއް އެދުވަހަކު‬ ‫ނުކުރެއެވެ‪ .‬އެގޮތުގައި ފަގުޑިއަށްބަލަހައްޓައިގެން‬

‫އިންދާ އެ ފިހާރައަށް ހަތަރުވަނަ ސައުދާގަރު އަތުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ސަލާންގޮވައިލުމަށްފަހު‪ ،‬މިއީ ކޮންތާކުން ކަލޭ ގަތް‬ ‫ރަތްކުލައިގެ ފަގުޑިއެއްހޭ؟ އަހައިލައިފިއެވެ‪ .‬އެއްކަލަ ފަގުޑި އޮޅި‬ ‫ސައުދާގަރުކައިރިއަށް ރުޅިއަރައިގަނެގެންގޮސް ހަޅޭއްލަވައިގެންފައި‬ ‫ބުނެފިއެވެ‪ .‬ޢަޖާއިބެއްފަހެ ނުވާނެ ހެއްޔެވެ؟ މިއީ ނޫކުލައިގެ‬ ‫ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬ޖަވާބުގައި ހަތަރުވަނަ ސައުދާގަރު ބުނެފިއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންނުވާނެއެވެ‪ .‬ތިޔައީ ރަތްކުލައިގެ ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬ފަގުޑި އޮޅި‬ ‫ސައުދާގަރު ބުނެފިއެވެ‪ .‬ނޫނެކެވެ‪ .‬މިއީފެހިކުލައިގެ ފަގުޑިއެކެވެ‪.‬‬ ‫ނޫނެކެވެ‪ .‬މިއީ ރަތްކުލައިގެ ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬ނޫން! ނޫން! މއީ‬ ‫ޙަޤީޤަތުގައި ހުދުކުލައިގެ ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬ނޫން! ނޫން! މިއީ ނޫކުލައިގެ‬ ‫ނުވަތަ ކަޅުކުލައިގެ ފަގުޑިއެކެވެ‪ .‬މިހެންކިޔަމުން އެއްކަލަ ފަގުޑި‬ ‫އޮޅި ސައުދާގަރު ހަޅޭއްލަވަމުން‪ ،‬އަދި އަނެއްބައިފަހަރު ރޮމުން‪،‬‬ ‫ފުމެމުން ދާންފަށައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫މިވާހަކަ ބަޔާންކޮށްދެއްވަމުން އިބްނު ހަޒްމު‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އޭގެފަހުން ފަގުޑިއޮޅި ސާދާގަރު އަހުރެންނަށް‬ ‫ފެނުނީ‪ ،‬ސްޕެއިންގެ މަގުމަތީގައި މޮޔަވެގެން ދުވަމުން ދިޔަ‬ ‫މަންޒަރެވެ‪ .‬އަދި މަގުމަތީގައި އުޅޭ ވިޔާނުދާ ކުދީން‪ ،‬އެ‬ ‫ސައުދާގަރަށް ހަޖޫޖަހާ‪ ،‬އޭނާއާ ދިމާއަށް އޮއްގާއުކަމުން ދުވި‬ ‫މަންޒަރެވެ‪.‬‬ ‫މި ޙަދީޘާގެ މައްޗަށް ވިސްނާލަމާ ހިގާށެވެ‪ .‬ހަތަރު‬ ‫ސައުދާގަރަކު ވެގެން‪ ،‬އަނެއް ސައުދާގަރުގެ މުޅި ޒިންދަޤީ‬ ‫ބަދަލުކޮށްލީކިހިނަކުންހެއްޔެވެ؟ އިރެއްގައި ބުއްދި ސަލާމަތުން‬ ‫ހުރި މީހަކު‪ ،‬މޮޔައަކަށް ހަދާލީ ކިހިނަކުންހެއްޔެވެ؟ ހަތަރު‬ ‫ސައުދާގަރުންވެގެން ފަގުޑި އެޅި ސައުދާގަރު މޮޔައަކަށް‬ ‫ބަދަލުކޮށްލުމުގެ ހުނަރު ބޭނުންކޮށްލިގޮތް ނިކަން ދެކިބަލާށެވެ!‬ ‫އަހަރެމެން އެންމެންނަށްވެސް އެކިކަހަލަ ހުނަރުތައް‬ ‫އެއިން ހުނަރެއް ބޭނުންކޮށްގެން‪،‬‬ ‫ލިބިފައި އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫ސަލާމަތުން ހުރި މީހަކު‪ ،‬މޮޔައަކަށް ހަދާލެވޭކަމަށްވާނަމަ‪،‬‬ ‫އިންސާނީ ހުނަރުތައް ބޭނުންކޮށްގެން ނުލަފާ މީހުން ލަފާދާރުންނަށް‬ ‫ހަދާނުލެވޭންވީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟‬ ‫ތަޖުރިބާތަކުން‬ ‫އަދި‬ ‫ޒަމާންތަކާއެކުވެފައިވާ‪،‬‬ ‫ކަށަވަރުވެފައިވާ‪ ،‬ހުނަރުތައް ބޭނުންކޮށްގެން‪ ،‬ތިބާ ހެއްދެވިފަރާތަށް‬ ‫ގާތްވުމަކީ އެއްގޮތަކަށްވެސް އުދަގޫކަމެއްނޫނެވެ‪ .‬ޙަޔާތުގެ‬ ‫އުދާސްތަކާއި މާޔޫސްވުންތަކާ ދުރުވުމަށްޓަކައި އިންސާނުން‬ ‫ތަޖުރިބާކޮށް ކާމިޔާބުކޮށްފައިވާ ހުނަރުތައް ބޭނުންކުރުމުގެ‬ ‫ނަތީޖާ ރަގަޅުވާނެކަންކަށަވަރެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ‪ ،‬ރަނގަޅު ކޮންމެ‬ ‫ހުނަރެއްގެ ބޭނުން ހިފާށެވެ! ތިބާގެ ޙަޔާތަށް އުފާވެރިކަން‬ ‫ހުނަރެއް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫އަހަރެންނަކަށް‬ ‫ވެރިވެގެންދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބޭނުމެއްނުކުރެވޭނެއޭ ބުނެފިނަމަ‪ ،‬ޖަވާބަކީ އެންމެ ފަހަރުވެސް‬ ‫ބޭނުންކުރެވޭތޯ ބަލައިލުން ކީއްހެއްޔެވެ؟ ހުނަރުގެ ބޭނުންކުރާކަށް‬ ‫އަހުރެންނަކަށް ނޭނގޭނެއޭ ބުނާމީހަކަށް އޮތް ޖަވާބަކީ‪ ،‬ކީރިތި‬ ‫ރަސޫލާގެ މަތިވެރި އިރުޝާދެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވާ‬ ‫ބަސްފުޅެއްގެ މާނާގައިވެއެވެ‪ .‬ޢިލްމު ލިބޭނީ އުނގެނިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ދަތިތަކަށް ކެތްތެރިވެވޭނީ ހިތްވަރުކޮށްގެންވެވެ‪.‬‬

‫ޤައުމުގެ ދުލުން‬ ‫ދިރުވަން ހިނގާ ރޫޙު ވަޠަނަށްޓަކާ‬ ‫ ‬

‫ވޮ ރަ ން ޓް އޮ ފި ސަރ ‪3‬‬ ‫ޖަ ޢު ފަ ރު ޢަ ބް ދު އް ރަ ޙު މާ ން‬

‫އިރު ދޮންވެ ދައްކާލި ފަހި ވަގުތުގާ‬ ‫ފިރުމާލި ވައިރޯޅި މައިދާނުގާ‬

‫ ‬

‫ވިހުރާލަދީ ދިދަ މިޤައުމަށްޓަކާ‬

‫ ‬ ‫ކިޔަމުން ސަނާއާއި ތަޢްރީފުގާ‬

‫ކިޔަމަންވެތިބެގެން މިތާ ރުކުރިލާ‬

‫ ‬

‫ހިޔަހާސްއަހަރުދާނެހެން މިގޮތުގާ‬

‫ ‬

‫ވިހުރާލަދީ ދިދަ މިޤައުމަށްޓަކާ‬

‫ ‬ ‫ވަޠަނަށްޓަކާ ޖާނު ކޮށްދީފިދާ‬

‫ވަޠަނުގެ ދަރިން ދެއްކި ގަދަ ހިތްވަރާ‬

‫ ‬

‫ވަޠަނަށް ލިބެންއޮތް މޮޅެއް ފަހިކުރާން‬

‫ ‬

‫ވިހުރާލަދީ ދިދަ މިޤައުމަށްޓަކާ‬

‫ ‬ ‫ކުރަމުން ޖިހާދެއް މިތާނަންފަވާ‬

‫ފުރަ ރީތި މާޒީގެ ޞަފުޙާބަލާ‬

‫ ‬

‫ހުރަހެއް ނުވާހެން މިޖައްވަށްނަގާ‬

‫ ‬

‫ވިހުރާލަދީ ދިދަ މިޤައުމަށްޓަކާ‬

‫ ‬

‫މިނިވަން މިޤައުމާއި ދީނަށްޓަކާ‬ ‫ހިނިތުންވެ އެކުވެރިވެ އުޅުމަށްޓަކާ‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬

‫ފިނި ނަލަ ހަވީރާއި ހެނދުނަށްޓަކާ‬ ‫ވިހުރާލަދީ ދިދަ މިޤައުމަށްޓަކާ‬

‫‪-----------------------------------------------------------------‬‬‫ ‬

‫‪ 9‬ފެބުރުއަރީ ‪2012‬މ‪.‬‬

‫ށ ަހ ްއދަވާ ެދއް ާވ ަފ ިއވާ ލަ ަވ ެއ ެކވެ‪.‬‬ ‫ސ ީޑ ައ ް‬ ‫‪ި ‬މ ަލ ަވ ަޔކީ ަޤ ުއމީ ަލވަ ީ‬

‫‪23‬‬

‫ޝ ްނ‬ ‫ެމޑި ަކލް އި ެވ ކު ޭއ ަ‬ ‫ސރި ައ ަކ ްށ‬ ‫ ަކމު ާދ ައ ްއ ޭ‬ ‫ނ ލާ މް‬ ‫ބް ރި ގޭ ޑި އަރ ޖެ ނެ ރަ ލް އަ ޙު މަ ދު ި‬

‫ ‬

‫ނ ަކށް އަންނަނީ‪،‬‬ ‫ރހަނދާ ަ‬ ‫ުދ ު‬

‫ރވި‬ ‫ސ ްއ ަކ ެތ ްއ ަގއި ަބ ިއވެ ި‬ ‫‪ 13‬މޭ ‪ަ 1979‬ގއި‪ަ ،‬ޤ ުއމީ ަމ ަ‬

‫ރ ުކރި ބަނޑު‬ ‫ނ ޮކށް ެއ ީމހުން ަދތު ު‬ ‫ސ ްއ ަކ ުތ ަގއި ުއޅެ ި‬ ‫ނ ުއ ުމގެ ަމ ަ‬ ‫ނގެ ަބ ަޔކު ާމ ެލ ައށް ެވލި ގެ ަ‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ި‬ ‫ނ ިދ ަޔ ެއވެ‪.‬‬ ‫ނއި ަވ ިކ ެވގެ ް‬ ‫ނ ެއއް ެގ ްއލި ައދި ައ ުޅގަނ ުޑމެން ާ‬ ‫ށ ިދޔަ ާވ ަހ ަކއެވެ‪ެ .‬އދު ަވހު‪ު 06 ،‬ފރާ ަ‬ ‫ައ ިޑ ައ ް‬ ‫ސ ަގއި‬ ‫ށ ިދޔަ ާހ ިދ ާ‬ ‫ނމާ' ޯބ ުޓ ައ ިޑ ައ ް‬ ‫ނ ޫދ ަގއި ‪ 17‬މާރޗް ‪ަ 2004‬ގއި ހިނ ާގ ިދޔަ 'އެ ަ‬ ‫ަފހުން ގދ‪.‬ތި ަ‬ ‫ނ ެގ ެތރޭން‬ ‫ނއި ެއ ީމހު ް‬ ‫ސ ަގއި ެގ ްއލުނު ީމހުން ާ‬ ‫ރ ާ‬ ‫ނ ީމގެ ިހ ާތ ަމވެރި ާކ ި‬ ‫ސ ްމބަރ ‪ 24‬ސު ާ‬ ‫އަދި ‪ި 2004‬ޑ ެ‬ ‫ރކާ ްތ ެތރި ިވ ގޮ ެތވެ‪.‬‬ ‫ރ ުމ ަގ ިއ ަޙ ަ‬ ‫ސ ާލމަ ްތ ުކ ު‬ ‫ނ ަ‬ ‫ސ ާލމަ ްތވި ީމހު ް‬ ‫ަ‬

‫‪24‬‬

‫މެޑިކަލް‬ ‫ސިފައިން‪،‬‬ ‫އިވެކުއޭޝަންގައި ޙަރަކާތްތެރި ވުމުގައި ‪2‬‬ ‫ބައެއް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ‪ .‬އެއީ މީހުން ޞިއްޙީ‬ ‫ޙާލަތް ބޮޑުވެ‪ ،‬ފުރާނަޔަށް ނުރައްކާވެދާފަދަ‬ ‫ޙާލަތްތަކުގައި ރަނގަޅު ފެންވަރުގެ ޞިއްޙީ‬ ‫މަރުކަޒަކަށް ގެންގޮސްދިނުމުގައި އެހީތެރިވާން‬ ‫ޖެހުމާއި‪ ،‬ފުރާނައަށް ނުރައްކާތެރިވެދާފަދަ‬ ‫ހާދިސާތަކުގައި އަދި ޙާލަތްތަކުގައި އެކަމުން‬ ‫ސަލާމަތް ކުރުމުގައި ޞިއްޙީ އެހީތެރިކަން‬ ‫އަވަހަށް ހޯދައި ދިނުމަށް އެހީތެރިވުމެވެ‪.‬‬ ‫މިނޫނަސް ކަނޑުމަތީގެ އަލިފާނުގެ ހާދިސާތަކާއި‪،‬‬ ‫ޙާލުދެރަވެގެން ޞިއްޙީ މަރުކަޒުތަކަށް އުފުލަދޭން‬ ‫ޖެހޭ ފަހަރުތަކެއް މަދެއްނޫނެވެ‪.‬‬

‫ސަލާމަތްކޮށް‬ ‫ކަނޑުވެގެން‬ ‫ދިނުމާއި‪ ،‬ޑައިވިންގއަށް ގޮސް ގެއްލޭ މީހުންގެ‬ ‫ހާދިސާތަކަކީ މިފަހުން އާދަޔާއި ޚިލާފު ގިނައިން‬ ‫ހިގާފައިވާ ހާދިސާތަކެވެ‪ .‬އަދި ‪ 2011‬ވަނަ‬ ‫އަހަރު ގެނބިގެން މަރުވި ސްކޫލް ކުދިންތަކުގެ‬ ‫ގުނާލެވޭނޭ‬ ‫މިފައްޗަށް‬ ‫ހާދިސާއަކީވެސް‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫މިކަންކަމަކީ‬ ‫ހާދިސާތަކެވެ‪.‬‬ ‫ޒިންމާތަކުގައި ސީދާ އަދި ނުސީދާގޮތުން‬ ‫އިނގިލިދިއްކުރާނޭ ހާދިސާތަކެއް ކަމާއިމެދު‬ ‫އެއްވެސް ޝައްކެއް ނުކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫މިފަދަ އެތަކެއް ތަޖްރިބާތަކެއް‬ ‫ސ މިކަންކަން ހިގައިދަނީ‬ ‫ކުރެވިފައިވީނަމަވެ ް‬ ‫ކން ދޭންވީގޮތަށް ސަމާލުކަން‬ ‫ފުރިހަމަ ސަމާލު ަ‬

‫ނުދެވިގެންބާވައޭ މިއީހިތަށް އަރާސަވަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ސަމާލުކަމެއްދީގެން‬ ‫މިކަންކަމަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ދިޔަކަމުގައިވިޔަސް‬ ‫ޢަމަލުކުރެވެމުން‬ ‫ފުރިހަމައަށްތޯ‬ ‫އެންމެ‬ ‫މިޢަމަލުކުރެވެނީ‪،‬‬ ‫ނުވަތަ ކިހާމިންވަރަކަށް ބާވައޭ މިސުވާލު‬ ‫ކޮށްލުމަކީ‪ ،‬މުހިންމު ކަމެއް ކަމުގައި ދެކެމެވެ‪.‬‬ ‫މިފަދަކަމެއް އެންމެފަހިކޮށް ޚަރަދަށް ބެލިގެން‬ ‫ޙައްލުކުރެވޭނޭ ގޮތްތަކަކާއި އުޞޫލުތަކަކަށް‬ ‫މިއަދު ބަލަން ޖެހިފައިވާކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެހެންމެ މި ދެންނެވި ބެލުންތަކަށް‬ ‫ސަމާލުކަން ދެވިގެންނޫނީ މިޚިދުމަތް އެންމެ‬ ‫ފައިދާހުރިގޮތަކަށް ދެވޭނޭކަމަކަށް ނުދެކެމެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖެއަށް‬

‫މިފަހުން‬

‫ތަޢާރަފް‬

‫ކުރެވުނު ދަތުރުފަތުރުގެ ނިޒާމް ހުޅުވުމުން‬ ‫ފަސިންޖަރުން‬ ‫ރައްކާތެރިކަމާއިއެކު‬ ‫އުޅުމަކީ‬ ‫އަނެއްތަނަކަށްގޮސް‬ ‫އެއްތަނުން‬ ‫ކޮންމެހެން ބޭނުންކަމެކެވެ‪ .‬ރާއްޖެކަހަލަ ވަށާ‬ ‫ދަތުރުކުރުމަށް‬ ‫ޤައުމެއްގައި‬ ‫މާކަނޑުއޮތް‬ ‫މޫސުމްގެ‬ ‫ކަމެއްކަމަށްދެކެނީ‬ ‫އެންމެބޮޑު‬ ‫ސަބަބުން ދިމާވެދާނެކަމަކުން ސަލާމަތްތެރިކަން‬ ‫ހޯދައިދިނުމެވެ‪ .‬އަދި އެހެންމެ ދަތުރުކުރުމުގައި‬ ‫ނެވިގޭޝަންގެ ރައްކާތެރިކަމަކީވެސް ކޮންމެހެން‬ ‫ހަމައެއާއިއެކު‬ ‫ދެން‬ ‫ބޭނުންވާކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ސަލާމަތީކަންކަންހުރީ ރަނގަޅަށްތޯބަލާ އެކަން‬ ‫ތަންފީޒުކުރުމަކީ ހަމައެހާމެ ބޭނުންތެރިކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ހާދިސާއެއް‬ ‫ދަތުރުކުރުމުގައި‬ ‫އަދި‬ ‫އަވަހަށް‬ ‫ވީހާވެސް‬ ‫މެދުވެރިވެއްޖެނަމަ‬ ‫ސަލާމަތްކުރުމަކީ މިހާރުވެސް ކުރަމުންއަންނަ‬ ‫އަދި ކުރިމަގުގައި ކުރަންޖެހޭނެކަންކަމެވެ‪.‬‬ ‫މެޑިކަލް‬ ‫ކަނޑުމަތީގެ‬ ‫އެފަދަ‬ ‫ޚިދުމަތްދިނުމަށް‬ ‫އިވެކުއޭޝަން‬ ‫ކާރިސާތަކުން ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަން ހޯދާ‬ ‫ދިނުމަށް މިހާރު ޒިންމާކުރުވާފައިވާ އެއްބަޔަކީ‬ ‫ސިފައިންގެ ކަނޑުގެ ލަޝްކަރެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫މިލަޝްކަރުގެ މަސައްކަތް މިހާތަނަށް އެވަގުތަކު‬

‫ލިބެންހުރި ވަޞީލަތް ބޭނުންކޮށްގެން ވަރަށް‬ ‫ފުރިހަމައަށް އަދާކޮށްފައިވާކަމީ ޝައްކެވެސް‬ ‫އޮތްކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިޚިދުމަތް ދިނުމުގައި‬ ‫އެހެންބަޔަކާއި ހަވާލުކޮށްގެން ގެންދިޔުމަކީ‬ ‫އެންމެ ރަނގަޅުގޮތްތޯ ބެލުމަކީ މިހާރު ކުރަން‬ ‫ޖެހިފައިވާ ކަމެއްކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ‪ .‬އެހެނީ‬ ‫އާދައިގެ މެޑިކަލް އިވެކުއޭޝަން ތަކުގައިވެސް‬ ‫މިވަޞީލަތްތައް ބޭނުން ކުރަން ޖެހުމެވެ‪.‬‬

‫ރ ްއ ެޖ ަކ ަހލަ ަވށާ ާމކަނ ުޑއޮތް ަޤ ުއ ެމ ްއ ަގއި‬ ‫ާ‬ ‫ދަތުރުކުރުމަށް އެންމެބޮޑު ކަމެއްކަމަށް‬ ‫ދެކެނީ މޫސުމްގެ ސަބަބުން ދިމާވެދާނެ‬ ‫ނ ެމވެ‪.‬‬ ‫ރކަން ޯހ ަދ ިއދި ު‬ ‫ސ ާލމަ ްތ ެތ ި‬ ‫ަކ ަމކުން ަ‬ ‫އަދި އެހެންމެ ދަތުރު ކުރުމުގައި‬ ‫ަކ ަމކީ ެވސް‬ ‫ރ ްއ ާކ ެތރި‬ ‫ަ‬ ‫ނގެ‬ ‫ނ ިވ ޭގޝަ ް‬ ‫ެ‬ ‫ނވާ ަކ ެމކެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫ނ ެމހެން ބޭނު ް‬ ‫ކޮ ް‬ ‫ހަމައެއާއިއެކު ސަލާމަތީ ކަންކަންހުރީ‬ ‫ރ ަމކީ‬ ‫ނ ީފ ުޒ ުކ ު‬ ‫ށތޯ ަބލާ ެއކަން ތަ ް‬ ‫ރަނ ަގ ަޅ ް‬ ‫ރ ަކ ެމ ެކވެ‪.‬‬ ‫ނ ެތ ި‬ ‫ަހ ަމ ެއ ާހ ެމ ބޭނު ް‬ ‫ބޭނުންކުރަމުންއަންނަ‬ ‫އެކަމަކު މި މިހާރު‬ ‫ވަޞީލަތްތަކަކީ މިކަމަށް އެންމެ ރަގަޅުވާނޭހެން‬ ‫ފަރުމާކުރެވިފައިވާ އުޅަނދު ފަހަރެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި މިފަދަ އުޅަނދުތަކުގައި މި ޚިދްމަތް‬ ‫ދިނުމުން ޚަރަދުގެގޮތުން ވަރަށްވެސް ބޮޑެވެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 2003‬އިން ފެށިގެން އަސްކަރީން‪،‬‬ ‫ދާޚިލީ ހަމަނުޖެހުންތަކާއި ކުރިމަތިލުންތަކަށް‬ ‫އެކިފަހަރުމަތީން ވަންނަން ޖެހިފައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫މިފަދަ ކަންތައްތަކަކީ އޭގައި މެޑިކަލް އެހީތެރިކަން‬

‫ވެވެންއޮތް އެންމެ އަވަހަށް ބޭނުންވާނެ‬ ‫ޙަރަކާތްތަކުގައި‬ ‫މިފަދަ‬ ‫ކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬ ‫ޢަމަލުކުރާނޭގޮތްތަކެއް މިއަދު ހޯދަން ޖެހިފައި‬ ‫ވެއެވެ‪ .‬އަދި މިނޫނަސް މިފަދަ އެހެން‬ ‫ހާދިސާތަކަށްވެސް މިދެންނެވި‪ ،‬ލަޝްކަރުތަކުގެ‬ ‫ދައުރުތައް ކުރިމަގުގައި އަދާކުރުމަށްޓަކައި‬ ‫ރައްކާތެރިކަންބޮޑު ފަރުމާއަކަށް ދާންޖެހުމަކީ‬

‫ޚާއްޞަ ޝަޢުޤުވެރިކަމެއް‪ ،‬ދޭންޖެހިފައިވާ‬ ‫ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި އެ ފަރުމާއަކީ ޚަރަދުގެގޮތުން‬ ‫މިހާރަށްވުރެ ރަނގަޅު‪ ،‬އެ ޚިދުމަތްތަކަށް ލުއި‬ ‫ފަސޭހަ އަދި އެހެންމެ ރަނގަޅު ފަރުމާއަކަށްވާން‬ ‫އެބަޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެތެރޭގައި ފަޔަރ އެންޑް‬ ‫ރެސްކިއު ސާރވިސްއެއް އޮތްކަމުގައިވިޔަސް‬ ‫މިސްރާބުކުރެވި‬ ‫މިމާނައިގައި‬ ‫'ރެސްކިޔު'‬ ‫ރަނގަޅަށް‬ ‫އެންމެ‬ ‫އެވަސީލަތްތައް‬ ‫ބިނާކުރެވިފައެއް އަދިއެއް ނެތެވެ‪ .‬މިހެން‬ ‫ދެންނެވިޔަސް ފަހަރެއްގައިވެސް އެސާރވިސްގެ‬ ‫މަތިވެރި ޚިދުމަތްތައް ހަނދާންނައްތާލީކީ ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް މިދަންނަވަނީ އެއް މިސްރާބަކަށް‬ ‫އާދެވިފައިނެތުމެވެ‪ .‬މިހެންވުމުން ދިމާވާ އެންމެ‬ ‫ބޮޑު އެއްމައްސަލައަކީ ހަރުދަނާ އުޞޫލުތަކެއް‬ ‫އަދި ދައުރެއް ކަނޑައެޅިފައި އޮތްކަމުގައި‬ ‫ވިޔަސް އެއަށް ތަބާވެތިބެ ނުދެވޭތަން އައުމެވެ‪.‬‬ ‫ބައެއް ކަންކަމުގައި މިދެންނެވި‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫އުޞޫލެއް ހެދިފައި ނެތުމެވެ‪.‬‬ ‫މިއަދު މަރުކަޒުތަކަށް ބަލާލާއިރު‬ ‫ބައެއް މަރުކަޒުތަކުގައި މެޑިކަލް އިވެކުއޭޝަނަށް‬ ‫ތައްޔާރުވެފައި ވާތަނެއް ނުފެނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫މީގެ ކުރިން ‪1988‬ގައި ދިމާވި އުދުވާނުގައި‬ ‫އިވެކުއޭޝަންއަކަށް‬ ‫މެޑިކަލް‬ ‫މިފަދަ‬ ‫ތައްޔާރުވެތިބެންޖެހޭނެ ކަމުގެ މުހިންމު ރަތް‬ ‫ސިގްނަލްވަނީ ދީފައެވެ‪ .‬އަދި މިކަމުގައި‬ ‫ޢަމަލުކުރަން ޖެހޭނޭ ގޮތުގެ އުޞޫލީގޮތްތަކެއްވަނީ‬ ‫ލަސްނުކޮށް އަވަހަށް ހޯދަން ޖެހިފައެވެ‪.‬‬ ‫އެއް ޙާލަތައްވުރެ ގިނަ ހާލަތައް ތައްޔާރުވާން‬ ‫ޖެހިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަބަދުމެ‬ ‫އިޞްލާޙްއަކީ‬ ‫އަންނަންޖެހޭނެ ކަމަކަށް ވީއިރު‪ ،‬މިއަދު މިވަނީ‬ ‫މިދާއިރާތައް ރަނގަޅަށް ވަކިވާނޭހެން އިންތައް‬ ‫ސާފުކޮށް ޒިންމާތައް ވަކިކުރުވާން ޖެހިފައެވެ‪.‬‬ ‫އަދި މިފަދަ އިވެކުއޭޝަން ތަކުގައި ސާމިލުވާ‬ ‫އިދާރާތައް އެއްމޭޒެއްގެދޮށަށްއައިސް މިކަންކަމަށް‬ ‫ގޮތްތަކެއްހޯދާ ވިލަރެސް ކުރަންޖެހިފައެވެ‪.‬އަދި‬ ‫ހެދިފައިވާ އުޞޫލްތަކެއް ހުރިނަމަ އެ އުޞޫލުތައް‬ ‫ދޭންޖެހިފައެވެ‪.‬‬ ‫އިސްކަމެއް‬ ‫ހިންގުމަށް‬ ‫ތައްޔާރުވެގެން‬ ‫އަދި‬ ‫މިކަންކަންކޮށްގެން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ސަލާމަތްތެރިކަމާއި ހިސާބަށް‬ ‫މިވަނީ‬ ‫މިއަދު‬ ‫އިވެކުއޭޝަން‬ ‫މެޑިކަލް‬ ‫ބައްޓަންކޮށް ފަރުމާކުރަން ވެފެއެވެ‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫އެޒަމާން ހިތަށް ގެނެސްބަލާށެވެ‪ .‬ދެލޮލުން‬ ‫ކަރުނަ ފޫދިގެނެއް ނުދޭހެއްޔެވެ‪.‬‬ ‫ރ ަފ ިއވި ިފ ާލ ަވ ުޅ ަތ ެކ ެކވެ‪.‬‬ ‫ރތް ަތކުން ުފ ި‬ ‫ެއއީ ިޢބު ަ‬

‫‪26‬‬

‫ކަށިމާ އަޙުމަދު ޝާކިރު‬

‫އެދުވަސްވަރު އުޅުނުބަޔަކު އުޅެ ނިމިގޮސްފައިވާ ގޮތެވެ‪ .‬ހިފެހެއްޓި‬ ‫އުސޫލުތަކެވެ‪ .‬ލިބުނު ގެއްލުންތަކާއި މަންފާތަކެވެ‪ .‬ރުއި ރުއިންތަކާއި‪،‬‬ ‫އުފުލި ވޭންތަކާއި‪ ،‬ކެކުޅުންތަކެވެ‪ .‬ލިބުނު ހިތްހަމަޖެހުމާއި އުފާތަކެވެ‪.‬‬ ‫ޝައްކެއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬މިއީކީ ފަލްސަފާއެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ ޤަޢުމިއްޔަތުގެ ނާރެހުން ދިއްލިގެން އަންނަ ހުޅުކޮޅެކެވެ‪.‬‬ ‫އެހުޅުކޮޅުން ލިބުނު އަލިކަން މިއަންނަނީ އެއްޒަމާނުން އަނެއްޒަމާނަށް‬ ‫ނަގުލުވަމުންނެވެ‪ .‬އަދި އެއަލިކަމުގެތެރެއިން ޤަޢުމުތަކުގައި‬ ‫ޤަޢުމިއްޔަތު އުފެދިއާލާވަމުން ދިޔަގޮތާއި ސަބަބުތައް ވަރަށް‬ ‫ރަނގަޅަށް ފެންނާން އެބައޮތެވެ‪ .‬ޤަޢުމުތަކަށް ލިބުނު ހިތްދަތިކަމާއި‪،‬‬ ‫ގައުމު އަޅުވެތިވަމުން ދިޔަގޮތާއި ހަޟާރަތްތައް ފުނޑުފުނޑުވެގެން‬ ‫ދާންޖެހުނު ސަބަބުތައްވެސް އެއޮތީ ފެންނާށެވެ‪.‬‬ ‫މާއްދީ ކަންތައްތަކުން ހިތްޕުޅަށް ތިޔަ ލިބިވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ނުތަނަވަސްކަމާ ހިނދުކޮޅަކަށް ނަމަވެސް ދުރަށްޖެހިވަޑައިގެން‬ ‫މާޒީގެތެރެއަށް ވަޑައިގެން ބައްލަވާށެވެ‪ .‬އޭރުން އަޅުގަނޑު މިދަންނަވާ‬ ‫ވާހަކަ ވަރަށް ރަނގަޅަށް އިޙްސާސް ކުރެއްވިދާނެއެވެ‪ .‬ޒަމާނާއި‬ ‫ޙާލަތުނިޔާކުރިގޮތުން މިހާރު އަޅުގނޑުމެންނަށް މިތިބެވުނީ އެފަދަ‬ ‫ޙާލަތަކަށް އާދެވިފައެވެ‪.‬‬ ‫މީލާދީގޮތުން ‪ 849‬އަހަރުގެ މާޒީއަކަށް ޖެހިލަމާތޯއެވެ‪.‬‬ ‫އެހިސާބަށް އަންނަންދެން މިޤަޢުމުގައި އޮތީ ޣައިރު ދީނެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަސްވަރު ރާއްޖޭގައި ތިބިބަޔަކު އުޅެމުން ގެންދިޔައީ ބުދު‬ ‫ދީނަށެވެ‪ .‬މިސަރުޙައްދުގައިހުރި އެންމެބޮޑު ބުދުފައްޅިކަމަށް‬ ‫ބެލެވޭ ބުދުފައްޅި ހުރީ މާލެއަތޮޅު ކާށިދޫގައެވެ‪ .‬ބުޑިޒަމްގެ ބާރު‬

‫ޒަމާނަކީ ދިރާސާކުރަން ހުރި ފޮތްތަކެކެވެ‪ .‬އެއީ ޢިބުރަތްތަކުން‬ ‫ފުރިފައިވި ފިލާވަޅު ތަކެކެވެ‪ .‬މުސްތަޤްބަލަށް ހުޅުވާލަދޭ ދޮރުތަކެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެއީ‬ ‫އެޒަމާންތަކުން ޢިބުރަތް ލިބިގަންނަން ބޭނުންވާ މީހުންނަށެވެ‪ .‬ޤަޢުމެއްގެ ޙަޔާތަށް‬ ‫ބަލާއިރު އެޤަޢުމެއްގެ އެންމެ އަގުހުރި ތަރިކައަކީ‬ ‫އެޤަޢުމެއްގެ އަފުރާދުންނެވެ‪ .‬އެއަފުރާދުންގެ ދިރިއުޅުން އުތީމު ތިންބެއިން ދިވެހިގައުމާއި އިސްލާމްދީނުގެ ޙިމާޔަތުގައި‬ ‫އަބަދުވެސް ބިނާކުރަމުން ގެންގޮސްފައިވަނީ އެޤަޢުމެއްގެ‬ ‫ނ ެއއްޗެއް ިހއްޕަ ަވ ިއގެން ޯތއެވެ‪ .‬ކަނޑިއެއް‪ ،‬ބަޑިއެއް‪،‬‬ ‫ހާލާއި ވެއްޓަށްވެސް ސަމާލުކަންދީގެންނެވެ‪ .‬ޤަޢުމާއި ނުކުމެވަޑައިގަތީ ކޮ ް‬ ‫ނއްވެސް ނެތެއެވެ‪ .‬ޕެޕަރ‬ ‫ޤަޢުމިއްޔަތަށް އިސްކަންދީގެންނެވެ‪ .‬ޤަޢުމިއްޔަތަކީ ބޮމެއް‪ ،‬ރޮކެ ެޓއް ބި ުމގެ ނުވަތަ ކަނ ުޑގެ ަމއި ެ‬ ‫އެޤަޢުމެއްފަނާނުވެ‪ ،‬އަދިވެސް ދުނިޔޭގައި އެބައޮތްކަން‬ ‫ރމައްޗަށް‬ ‫ނ ެއއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬ކު ި‬ ‫ދައްކައިދޭ ހެއްކެކެވެ‪ .‬ޤަޢުމުތަކުގެ ޤަޢުމިއްޔަތު ސްޕްރޭއެއް‪ި ،‬ޓއަރ ގޭ ެހއް‪ ،‬ބެޓް ް‬ ‫ބިނާކުރަމުން‪ ،‬ހަރުދަނާކުރަމުން އަބަދުވެސް ގެންގޮ‬ ‫ސްވުފަނުއި ދިއްކޮށްލާނެ ޝީލް ެޑއްވެސްނެތެވެ‪ .‬އެކަމަކު ﷲގެ ރަހުމަތްފުޅާއެކު‬ ‫އޮތްކަމަށް ދައްކަނީ މާޒީވެދިޔަ ޒަމާންތަކުގައި ކުރެ‬ ‫ރ ިއގެންދި ަޔއީ ކީއްވެގެންތޯއެވެ‪.‬‬ ‫ޗގީ ުޒގެ ލަޝްކަރު ބު ަ‬ ‫ތަޖުރިބާތަކާއި ޢިލްމީ އަލިކަމުގެތެރޭން ހާސިލުކުރެވޭ އެއޮތް ބޮޑު ޕޯ ް‬ ‫ޤާބިލްކަންވެސް ލިބިގަނެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ޤަޢުމެއް ބިނާކުރަން އަތުކުރި އޮޅާލާ‬ ‫ބައެއްގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ވާޖިބެއްކަމުގައި ވާންޖެހޭނީ ޅަސިކުނޑިތަކަށް ޤަޢުމީރޫޙާއި‬ ‫ނުފޯރާ އެންމެ އަތޮޅެއް‪ ،‬އެންމެ ރަށެއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬އެހެން‬ ‫ޤަޢުމީލޯބި ވައްދައިދޭނޭ ގޮތްތަކެއް ދެނެގަތުމެވެ‪ .‬އެކި ދުވަސްވަރު މިކަންކޮށްއުޅުނީ‬ ‫އެކަން ހިނގަހިނގައި އޮތްވައި ﷲގެ ރަޙްމަތްފުޅުން މިޤަޢުމުގައި‬ ‫އެކިގޮތަށެވެ‪ .‬އެކިވަސީލަތް ބޭނުންކޮށްގެންނެވެ‪ .‬ޤަޢުމިއްޔަތެއް އުފެއްދުމަށް‬ ‫އިސްލާމްދީނުގެ އަލިގަދަ ދަންމަރު ދިއްލިގެން ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެވަސީލަތެއް ބޭނުންކުރިކަމުގައި ވިޔަސް އެންމެނަށް އިއްތިފާޤުވެވޭ އެއްކަމެއް‬ ‫މަޣުރިބުކަރައިން ވަޑައިގެންެނެވި ދީނީ އިލްމުވެރިއެއްގެ އަތްޕުޅުގެ‬ ‫އޮވެއެވެ‪ .‬އެވާފަށަކުން އެކަކަށްވެސްދޫކޮށްނުލެވޭ‪ ،‬ނުވަތަ ދޫކޮށްލައިގެންނުވާނޭ‬ ‫މައްޗަށް އޭރު ދިވެހި ތަޚުތުގައި އިންނެވި ކީރިތި މަހާރަދުން ދިނެއި‬ ‫އެއްވާފަށެއް އޮވެއެވެ‪ .‬އެއީ ފާއިތުވަމުންދާ‪ ،‬އަދި ގޮސްފައިވާ ޒަމާންތަކެވެ‪.‬‬ ‫ކަލަމިންޖާ (ފަހުން އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ބުނި ޢަބްﷲ ދަރުމަވަންތަ‬

‫ރަސްގެފާނު) އިސްލާމްވެ ވަޑައިގެން މިޤަޢުމުގެ‬ ‫ޙައްޤުގައި‪ ،‬ދިވެހި ޤަޢުމިއްޔަތުގެ ޙައްޤުގައި‬ ‫ޤުރުބާންކުރެއްވީއެވެ‪.‬‬ ‫ދީންވެސް‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫މާއްދީ‬ ‫ޚިޔާރުކުރެއްވީއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްލާމްދީން‬ ‫ފައިދާއަށްޓަކައެއްނޫނެވެ‪ .‬މީހަކު ދޭންބުނި‬ ‫ހަދިޔާތަކެއްގެ އަވާގައި ޖެހިވަޑައިގަންނަވައި‬ ‫ގެނެއްވެސް ނުމެނޫންމެއެވެ‪.‬‬ ‫ކީރިތި މަހާރަދުން (ދަރުމަވަންތަ‬ ‫ރަސްގެފާނު)ގެ މި އިސްނެންގެވުމަށް ދިވެހީން‬ ‫އިޖާބަދީ މަޑުމަޑުން މުޅި ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫އެންމެހާ މީސްތަކުން އިސްލާމްދީން ޤަބޫލުކޮށް‬ ‫ނިމިއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި ހުރިހާ ބުދު ފައްޅިތައް‬ ‫ތަޅައި ފަސްއަޅާ ފޮރުވައިފިއެވެ‪ .‬ނިކަން ވިސްނާ‬ ‫ވަޑައިގެން ބައްލަވާށެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ އަތުން‬ ‫ތަޅާފުނޑުފުނޑުކޮށް އަދި ފަސްއަޅާ މިފޮރުވާލީ‬ ‫ކިތައްސަތޭކަ އަހަރުވަންދެން އަޅުކަންކޮށްއުޅުނު‬ ‫ފައްޅިތަކަކާއި ބުދުތަކެއް ހެއްޔެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫މިމަތިވެރި ހާދިސާއިން އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫ލިބިދިންފިލާވަޅަކީ މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީނާއި‬ ‫ތިމާމެންގެ ލޯބިވާ ވަޠަނަށްޓަކައި ޤުރުބާން‬ ‫ނުކުރާނެ އެކައްޗެއްވެސް ނޯންނާނެކަމެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚްގެ ގަނޑުތައް އުއްކަވަމުން‬ ‫ގެންދަވާށެވެ‪ .‬އައްސުލްޠާން ޢަލީ (‪ 6‬ވަނަ)‬ ‫ރަސްގެފާނު ޒިޔާރަތް މިއަދުވެސް އެހުރީ‬ ‫ފެންނާށެވެ‪ .‬އެރަދުންގެ ފުރާނަފުޅު ދުއްވާލީ‬ ‫މިޤައުމުގެ ޙައްޤުގައެވެ‪ .‬ޖިހާދުގެ ކަމަރުބެންނެވީ‬ ‫ކިތައްމީހުންތޯ‬ ‫ތިބީ‬ ‫ފަހަތްޕުޅުގައި‬ ‫އަނބިކަނބަލުންނަށާއި‬ ‫ބައްލަވާފައެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ވަސިއްޔަތް‬ ‫ދަރިކަނބަލުންނަށް‬ ‫ތުއްޕުޅު‬ ‫ކުރައްވާފައެވެ‪ .‬ކޮންކަމަކަށް ތޯއެވެ‪ .‬މިޤަޢުމުގެ‬ ‫މިނިވަންކަމަށްޓަކައި ޖިހާދުކުރައްވާ ބަޠަލަކު‬ ‫ފެނިވަޑައިގެންފިނަމަ‪ ،‬އެބޭފުޅެއްގެ ފަހަތްޕުޅުގައި‬ ‫ތިއްބަވައިގެން ވެވުނު ޚިދުމަތެއް ޤަޢުމަށް‬ ‫ކޮށްދެއްވުން އެދިވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫އެލޮބުވެތި ރަސްގެފާނު ދުޝްމަނުންގެ‬ ‫އަތްދަށުވެ ޝަހީދުވެވަޑައިގެންނެވި ހާދިސާ‬ ‫މެދުވެރިވެގެން އައީވެސް ހަމަ އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ތެރޭގައިތިބި މަދު ޚިޔާނާތްތެރިން ތަކެއްގެ‬ ‫ސަބަބުންނެވެ‪ .‬އިބުރަތެއް ހާސިލުކުރާނަމަ‪،‬‬ ‫މިއީ ކުޑަ ފިލާވަޅެއްތޯއެވެ‪ .‬ދިވެހިންނަށް ‪15‬‬ ‫އަހަރުގެ ދިގު އަޅުވެތިކަމެއްގައި ޕޯޗްގީޒުންގެ‬ ‫އެހެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޖެހުނީވެސް‬ ‫އަތްދަށުވާން‬ ‫ވަކިވަކިވެ‬ ‫ކިތައްޢާއިލާ‬ ‫އަޅުވެތިކަމުގައި‬ ‫ބިކަހާލުގައި ޖެހިގެން ދިޔަތޯއެވެ‪ .‬ކިތައް ކުދިން‬ ‫ޔަތީމުވެ‪ ،‬ކިތައް އަންހެނުން ހުވަފަތްވާންވެސް‬ ‫ޖެހުނުތޯއެވެ‪ .‬ތިމާގެ ކުރިމަތީގައި ތިމާގެ‬ ‫އަނބިމީހާއި މައިމީހާއާ ނަހަމަގުޅުން ހިންގައި‬

‫މަރާލިއެވެ‪ .‬އެންމެފަހުން ހިފަހައްޓައި ރޯނުން‬ ‫ބަނދެފައި ކަރަށް ރާއަޅާ ހިސާބައްވެސްދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫މިއީކީ ފޫހިފިލުވާލަން ކިޔާލަން މީހަކު ލިޔެފައި‬ ‫އޮތް ޚިޔާލީ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިޤަޢުމު‬ ‫ތަޖުރިބާކުރި‪ ،‬އަދި އަހަރެމެންގެ ކާބަފައިންގެ‬ ‫ލޭކޯރުތައް ދެމިގެންދިޔަ ޙަޤީޤީހާދިސާއެކެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންވީމާ ޒަމާނަކީ ޢިލްމީ ފޮތްތަކަކަށް‬ ‫ނުވޭތޯއެވެ‪.‬‬ ‫ގިސްލުމާއި‬ ‫އަޅުވެތިކަމާއި‬ ‫ވޭނުގެ ދިގު ‪ 15‬އަހަރު ދުވަހަށްފަހު ﷲ‬ ‫ގެ ރަހުމަތްފުޅުން އަޅުތަކުންގެ ދުޢާއާއި ކުރި‬ ‫ހިތްވަރާ ކެތްތެރިކަމުގެ ސަބަބުން އަމާންކަމުގެ‬ ‫ފަތިސްދަންމަތިވެގެން އައިއިރު މިނިވަންކަމުގެ‬ ‫އަރައިގެން‬ ‫ތަރިއެއް‬ ‫ހަތަރު‬ ‫ދެތިން‬ ‫އަތުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ތިލަދުންމަތީ އުތީމުންނެވެ‪ .‬މީގެ‬ ‫‪ 438‬އަހަރުކުރިންނެވެ‪.‬‬ ‫އުތީމު ތިންބެއިން ދިވެހިޤަޢުމާއި‬ ‫އިސްލާމްދީނުގެ ހިމާޔަތުގައި ނުކުމެވަޑައިގަތީ‬ ‫ކޮންއެއްޗެއް ހިއްޕަވައިގެންތޯއެވެ‪ .‬ކަނޑިއެއް‪،‬‬ ‫ބަޑިއެއް‪ ،‬ބޮމެއް‪ ،‬ރޮކެޓެއް ބިމުގެ ނުވަތަ ކަނޑުގެ‬ ‫މައިނެއްވެސް ނެތެއެވެ‪ .‬ޕެޕަރ ސްޕްރޭއެއް‪ ،‬ޓިއަރ‬ ‫ގޭހެއް‪ ،‬ބެޓުންއެއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬ކުރިމައްޗަށް‬ ‫ދިއްކޮށްލާނެ ޝީލްޑެއްވެސްނެތެވެ‪ .‬އެކަމަކު ﷲ‬ ‫ގެ ރަޙުމަތްފުޅާއެކު އެއޮތް ބޮޑު ޕޯޗްގީޒުގެ‬ ‫ލަޝްކަރު ބުރައިގެންދިޔައީ ކީއްވެގެންތޯއެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ މިއަދުގެ ކޮންމެދިވެއްސަކު ވިސްނަންވެއްޖެ‬ ‫ކަމެކެވެ‪ .‬އެބޭފުޅުން އިސްލާމްދީނާއި ޤަޢުމުގެ‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ވަޑައިގަތީ‬ ‫ނުކުމެ‬ ‫ހިމާޔަތުގައި‬ ‫ވަރުގަދަ ''ހަތިޔާރެއް'' ހިއްޕަވައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ ކޮންއެއްޗެއް ތޯއެވެ‪ .‬އެއީ ވަރުގަދަ‬ ‫އީމާންކަމަކާއި އިޢުތިޤާދެކެވެ‪ .‬މައިންބަފައިން‬ ‫ދަރިންނަށްދިން ހަރުދަނާ ތަރުބިއްޔަތެކެވެ‪.‬‬ ‫ބައްޕައެއްގެ އޯގާތެރި ވަސިއްޔަތެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫އިސްލާމްދީނާއި ދިވެހިޤަޢުމު އެއީ ދިވެހިންގެ‬ ‫ހަށީގައި ފުރާނަހުރިހާ ހިނދަކު ދޫކޮށްލައިގެން‬ ‫ވާނޭ އެއްޗެއްނޫންކަމުގައި ދެކެވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫ޒަމާންތަކައް ފަސްދީ ދިއުމުގައި‬ ‫އިބްރާހިމް ކަލާފާނުގެ ޒަމާނާއި ބޮޑުރަސްގެފާނު‬ ‫(އައްސުލްތާން މުޙައްމަދު އިމާދުއްދީން ‪)1‬‬ ‫ގެ ރަސްކަންވެސް ދިވެހިން ދުއްޓެވެ‪ .‬ކަން‬ ‫ހިނގައިދިޔަ ގޮތް އެއޮތީ ތާރީޚުން ފެންނާށެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެ ފަހަރަކުނަމަވެސް މިޖީލުގެ ދަރީން‬ ‫މިސަފުހާތަށް ކިޔާލާނޭނަމަ ކޮންފަދަހެއްޔެވެ‪.‬‬ ‫ޚިޔާނާތްތެރިން ޚިޔާނާތްތެރި އަލިފާންގަނޑު‬ ‫ރޯކުރާގޮތް އެނގިވަޑައި ގަންނަވާނީ އޭރުންނެވެ‪.‬‬ ‫ކަޅުގެ‬ ‫ހުދާއި‬ ‫ޒަމާނުގެ‬ ‫ޞަފުޙާތައް އުއްކަމުން ގެންދަވާއިރު ދިވެހި‬

‫ކަނޑު އޮޅިތަކުން ހޮޅީންގެ ލަޝްކަރުތައް‬ ‫ރަނގަޅަށް‬ ‫ވަދެގެންއައިގޮތް‬ ‫ރާއްޖެއަށް‬ ‫އެމީހުންވެސް‬ ‫ފެނިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖެއަށް އެތެރެކުރީކީ ރަން ރިހީގެ ކަންވާރުތަކެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އެމީހުންއައީ ދިވެހިން މަރާހުސްކޮށް‬ ‫މިޤަޢުމު އަތުލައިގަންނާނޭ ހަތިޔާރާ މީހުން‬ ‫ގޮވައިގެންނެވެ‪ .‬ހޮޅީންގެ މިއަނިޔާވެރިކަމުން‬ ‫ﷲ‬ ‫މިފަހަރުވެސް‬ ‫ސަލާމަތްވުމަށް‬ ‫މިންވަރުކުރެއްވީ މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީނާއި‪،‬‬ ‫ހިމާޔަތުގައި‬ ‫ދިވެހިޤަޢުމުގެ‬ ‫ދިވެހިންނާއި‬ ‫އަބްޠާލުންތަކެއް ކުރެއްވި ހިތްވަރުފުޅުގަދަ‬ ‫މަސައްކަތްތަކެކެވެ‪ .‬މިފަހަރު މުލީގޭ ދޮންޙަސަން‬ ‫މަނިކުފާނާއި އޭނާގެ އެހީތެރި ދިވެހީން ކޮޅެކެވެ‪.‬‬ ‫ކާކު ކޮންއެއްޗެއް ދޭން ބުނެގެންތޯއެވެ‪ .‬ދިވެހި‬ ‫ކާބަފައިން ދިވެހި ދަރީންނަށް ދީފައިވާ ހަރުދަނާ‬ ‫ތަރުބިއްޔަތަކާއި ދީނާމެދު ދަރީންގެ ހިތްތަކުގައި‬ ‫އުފައްދަވާފައިވާ ލޯބިފިޔަވައި އެކައްޗެއްވެސް‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެތަރުބިއްޔަތާއި އެލޯބި‬ ‫ހިމެނިގެންދިޔައީ ހޮޅީންގެ ކަނޑިބަޑިތަކާއި‬ ‫ލޮންސިތަކުގެ ޙަމަލާތައްވެސް ދިފާޢުކުރެވޭވަރުގެ‬ ‫ގަދަފަދަ އައްޑަނައަކަށެވެ‪ .‬އެހެނީ ހޮޅީންގެނައި‬ ‫ލޮންސިއަކުން‪ ،‬އަދި އެމީހުންގެނައި ބަޑިއަކުން‬ ‫ދިވެހީންގެ އިޢުތިޤާދު ފުނޑުފުނޑު ކޮށްލެވޭވަރެއް‬ ‫ނުވިއެވެ‪ .‬ހޮޅީންވެސް ބުނާގޮތުގައި ދިވެހިންނަކީ‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ ޢަޒުމު ވަރުގަދަ ބައެކެވެ‪ .‬އެމީހުން‬ ‫އެކަކުއަނެކަކާ ވާހަކަދައްކާއިރުބުނެއެވެ‪.‬‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ‬ ‫"މިދިވެހީންނަކީ‬ ‫ބައެކެވެ‪ .‬އެމީހުން މަޑުމަޑުން ތިއްބެއްކަމަކު‬ ‫ސަމާލުނުވެ‬ ‫އަހަރެމެން‬ ‫އެކަމަށް‬ ‫އެތިބެނީ‬ ‫އެމީހުން‬ ‫ތިބޭކަށްނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެމީހުންނަކީ‬ ‫ބަލަބަލައެވެ‪.‬‬ ‫ފުރުސަތަކަށް‬ ‫މާސިންހާ ކަނޑުން އެނަގާ ބިޔަ ރާޅުތަކުގެ‬ ‫ވަރުބަލާފައި އެމީހުންގެ ކުދިކުދި ދޯނިތަކުގައި‬ ‫ކަނޑަށް ނުކުންނަ ހިތްވަރުގަދަ ބައެކެވެ‪''.‬‬ ‫ޝައްކެއްނެތެވެ‪ .‬މުލީގޭ ދޮންޙަސަން‬ ‫މަނިކުފާނު‪ ،‬ފަހުން އައްސުލްޠާނުލް ޣާޒީ ޙަސަން‬ ‫ޢިއްޒައްދީން ނުވަތަ ދޮންބަންޑާރައިން މިޤަޢުމު‬ ‫ﷲގެ ރަހްމަތްފުޅާއެކު ސަލާމަތް ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ވާރުތަވަމުންއައި‬ ‫ޒަމާނުއްސުރެ‬ ‫އަދި‬ ‫އަމާނާތް އެމަނިކުފާނަށްފަހު އައިޖީލުތަކަށް‬ ‫ފޯރުކޮށްދެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އަމާނާތްތެރިކަމާއެކު‬ ‫ދޮންބަންޑާރައިން އެޖިހާދުކުރެއްވީ މީލާދީން‬ ‫‪ 1753‬ވަނައަހަރުއެވެ‪ .‬މީގެ ‪ 259‬އަހަރު‬ ‫ކުރިންނެވެ‪.‬‬ ‫އަނެއްކާވެސް ޒަމާންތަކެއްފަސްދީ‬ ‫ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬ކަލަންޑަރުން ގަނޑުތަކެއް‬ ‫ޒަމާނަށް‬ ‫ހިގައްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ކެނޑިގެން‬

‫‪27‬‬

‫ބަދަލުތައްއަންނަމުން ދުނިޔެއަށް އާގޮތްތަކާއި‬ ‫ކަންތައްތައް ތަޢާރަފު ވަމުންދާން ފަށައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އިންސާނާގެ ފިކުރާއި ބުއްދިން ﷲ ދެއްވި‬ ‫ބޭނުންހިފައިގެން‬ ‫ނިޢުމަތުގެ‬ ‫މަތިވެރި‬ ‫ތަރައްޤީގެ މައިދާންތަނަވަސްކޮށް ފުޅާކުރަމުން‬ ‫މީހުންގެ‬ ‫ޢިލްމީގޮތުން‬ ‫ދާންފަށައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ޤާބިލުކަން އިތުރުވަމުންގޮސް ސައިންޓިފިކް‬ ‫މުޅިދުނިޔެއަށް‬ ‫ހޯދުންތަކާއެކު‬ ‫އައު‬ ‫ދުނިޔެ‬ ‫އިންޤިލާބެއްގެންނަމުން‬ ‫ސިނާޢީ‬ ‫ތެދުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ތަންމަތިން‬ ‫ޣާފިލުކަމުގެ‬ ‫މީގެދެތިންޤަރުނުކުރިންނެވެ‪.‬‬ ‫ގަރުނުގެތެރޭގައި‬ ‫‪18‬ވަނަ‬ ‫އިންޑަސްޓްރިއަލް‬ ‫މިއައި‬ ‫ދުނިޔެއަށް‬ ‫ރިވޮލިއުޝަން (ނުވަތަ ސިނާއީ އިންޤިލާބު)‬ ‫ގެ އަސަރު ރާއްޖެއަށް ފޯރަންފެށީ ‪ 20‬ވަނަ‬ ‫ޤަރުނުގެތެރޭގައެވެ‪ .‬އުއްސަކުރު ޒަމާނުގެ‬ ‫ނަމުން ނަންދެމުންނެވެ‪ .‬އެޒަމާން ރާއްޖެދުށީ‬ ‫ހާދަ އުފާވެރި‪ ،‬ހާދަ މިނިވަން‪ ،‬ހާދަ އެކުވެރި‬

‫‪28‬‬

‫ޒަމާނެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬ތިމާގެ މީހުންގެ‬ ‫ރަޙްމަތްތެރިންގެ‬ ‫އެކުވެރި‬ ‫ތިމާގެކަމާއި‪،‬‬ ‫ލޯތްބާއި‪،‬‬ ‫މައިވަންތަކަމުގެ‬ ‫ގާތްކަމާއި‬ ‫އަނބިފިރިންގެ ގުޅުން އޮތީ ދުވަހަކުވެސް‬ ‫ރާއްޖޭގައި ނެތްފަދަ ގޮތެއްގައެވެ‪ .‬އިސްލާމީ‬ ‫އެންމެރިވެތި މިސާލުތައް ދައްކަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެޒަމާން އެގެނެސްދިނީވެސް ޢިބުރަތްތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫ހައްދަވާ‬ ‫ޕީ‪.‬އެޗް‪.‬ޑީ‬ ‫ފިލާވަޅުތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫ދަރިވަރުން ތީސީސްއެއް ލިޔެލަން ދިރާސާއެއް‬ ‫ހަދާލައިފިނަމަ ޒަމާން އެގެނެސްދެނީ ކޮންފަދަ‬ ‫ތަޖުރިބާތަކެއްކަން ދިރާސާތަކުން އެނގޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިން‬ ‫އެދުވަސްތަކަށް‬ ‫އަލްވަދާޢުކީ އެއްވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައާއި އަދި‬ ‫އޭގެފަހުން ‪ 1939‬ވަނަ އަހަރު ފެށިގެންދިޔަ‬ ‫ހަނގުރާމައަށްފަހުއެވެ‪.‬‬ ‫ބޮޑު‬ ‫ދެވަނަ‬

‫އެހަނގުރާމަ ނިމިގެން ދިޔައިރު އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އަތްމަތި ހުސްވެ‬ ‫ވަނީ އެކަހެރިވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ފަގީރުވެފައެވެ‪ .‬އެހެން މީހުންނާއި ވަކިން‬ ‫ދިރިއުޅެން ބޭނުންވެފައެވެ‪ .‬މައިންބަފައިންނާ‬ ‫ދަރިންނާ އަޅާލުން ކުޑަވެފައެވެ‪ .‬އަނބިންނާއި‬ ‫ފިރިންގެ ލޯބި ކަފިކަފިވާން ފަށާފައެވެ‪ .‬މިވީ‬ ‫ކިހިނެއްތޯއެވެ‪ .‬މިސުވާލު ކޮންމެ މީހަކަށް‬ ‫އަމިއްލައަށް ކުރެވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޖަވާބުދޭކަށް‬ ‫ނޭގެއެވެ‪.‬‬ ‫ކުދިކުދި‬ ‫ތިބީ‬ ‫ދިވެހިން‬ ‫ރަށްތަކެއްގައެވެ‪ .‬ތިލަދުންމަތީ ތުރާކުނުގެ‬ ‫އުތުރުކާލިން އައްޑު އަތޮޅުގެ ދެކުނުކާއްޔަށް‬ ‫ދަމާލެވުނު ހަތަރުސަތޭކަ މޭލެއްހާ ދިގުމިނުގެ‬ ‫ސަރަހައްދެއްގައި ވަކިވަކިން ދިރިއުޅޭބައެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައެވެ‪ .‬ދުވާލަކު ދެފަހަރު ތިންފަހަރު‬ ‫އެމަދު މީސްކޮޅު ފެނިދެނިވެއެވެ‪ .‬ޙާލު‬ ‫ބަލައި ހެދެއެވެ‪ .‬އެއްބަނޑުއެއްބަފާ މީހުން‬ ‫ނޫނެއްކަމަކު ދިރިއުޅެނީ އެއްބަނޑުއެއްބަފާ‬

‫ބައެއްގެގޮތުގައެވެ‪ .‬ރަށުގެ އެންމެފަރުދަކަށް އަޅާ‬ ‫ވޭނަކީވެސް މުޅިރަށުގެ އެންމެހައި ރައްޔިތުންގެ‬ ‫ހަށިގަޑުގައި އަޅާވޭނެއްކަމުގައި ދުށީމުއެވެ‪.‬‬ ‫މިނިވަން އުފާވެރި މާޙައުލެއްގައި‬ ‫ދިރިއުޅުނީމުއެވެ‪.‬‬ ‫މިދިވެހިން‬ ‫ދެންވެސް‬ ‫އެމިނިވަން މާޙައުލު ދެން ފުނޑުފުނޑުކޮށްލީ‬ ‫މިރާއްޖެހިފަން އަވަށްޓެރި ސްރީލަންކާގެ ޓެމިލް‬ ‫ގްރޫޕެއް ގޮވައިގެން އައިސް މާލެއެރި ދިވެހި‬ ‫ދަންވަރު‬ ‫ރޭގަނޑެއްގެ‬ ‫ޚާއިނުންތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެން ނިދާފައި ތިއްބައެވެ‪ .‬ސިއްރިޔާތުގައި‬ ‫މާލެ އެރުނު ކަމުގައިވިއަސް ރާއްޖޭގެ ދިފާޢީ‬ ‫މަރުކަޒު ބަލަހައްޓަން ތިބި ބަޔަކު ތިބީކީ‬ ‫ނިދާފައެއްނޫނެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ ހަށިގަނޑުގައި‬ ‫ޖަހަމުންދިޔަ ކޮންމެވިންދަކީ މިދީނާއި މިޤަޢުމުގެ‬ ‫ދެކި‬ ‫ވިންދެއްކަމުގައި‬ ‫ޖަހާ‬ ‫ޙައްޤުގައި‬ ‫އެމީހުންގެ ފުރާނަވެސް ވަނީ ދިވެހިޤަޢުމަށް‬

‫ވަގުފުކޮށްދީފައެވެ‪.‬‬ ‫އާ ދުވަހަކަށް ދުނިޔެ ހޭލަމުން‬ ‫އަންނަކަމުގެ އިޢުލާން ކުރަމުން ދިޔަވަގުތެއެވެ‪.‬‬ ‫ފޫއަޅުވާލުމަށް‬ ‫ދިފާޢީމަރުކަޒު‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫އަޑާއެކު‬ ‫ވަޒަނުގެ‬ ‫ދުޝްމަނުންފޮނުވާލި‬ ‫ދިފާޢީ މަރުކަޒުގެ މައިގޭޓް ބަލަހައްޓަންހުރި‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ ޒުވާން ބަޠަލު ކުޅުދުއްފުށީ‬ ‫ޙުސައިން އާދަމް ރައްދު ޖަވާބުދީފިއެވެ‪ .‬ހަމަ‬ ‫ބަޑިންނެވެ‪ .‬ގިނައިރުތަކެއްނުވެ ޙުސައިން‬ ‫އާދަމުގެ މޭ ފުރޭޏެއްގެ މިސާލުގައި ތޮރުފިގެން‬ ‫ލޯވަޅުތައް އެޅިގެން ދިޔައެވެ‪ .‬އެވަގުތު‬ ‫ދިވެހި ފަސްގަނޑު ތެމެމުންދިޔައީ އޭނާގެ‬ ‫ހަށިގަނޑުން އޮހެމުންދިޔަލެއިންނެވެ‪ .‬ލޯތްބާއެކު‬ ‫ހައްދަމުންދިޔަ ދަނޑަކަށް ހޮޅިއަކުން މީހަކު‬ ‫ފެންދެމުންދިޔަ ބީދައިންނެވެ‪ .‬އޭނާއަށްވެސް‬ ‫އެކަންއެނގެއެވެ‪ .‬އޭނާގެ ލޯބިވާ މައިންބަފައިންވީ‬ ‫އޭނާގެ ކުރިމަތިން ފެންނަން އެއޮތްކަނޑުގެ‬ ‫އުތުރަށްގޮސް އޮބާފައެވެ‪ .‬ރަށްތަކުގެތެރެއިން‬ ‫ތަންމަތީގައި‬ ‫އަރާމު‬ ‫ރަށެއްގައެވެ‪.‬‬ ‫ނިދާފައިކަންވެސް‬ ‫މިހާރުތިބޭނީ‬ ‫އެނގެއެވެ‪ .‬ހެނދުނު އިރުއެރުމާއެކު‬ ‫އެމީހުންގެ ދަރިފުޅު މިހާރު ދުނިޔެއަކު‬ ‫ނެތްކަން އެނގުމުން ހާދަ ރުއިމެއް‬ ‫އެފަޚުރުވެރި‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ރޯނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޒުވާނާ ބުނާކަހަލައެވެ‪ .‬މިބިމުގެ އެންމެ‬ ‫ވެލިފުކެއްވެސް އަހަރެންގެ ފުރާނަހުރިހާ‬ ‫ހިނދަކު ބޭރުބައެއްގެ އައްމައްޗަށް‬ ‫ދޫކޮށެއް ނުލާނަމެވެ‪ .‬ލޯބިވާމަންމާއެވެ‪.‬‬ ‫ބައްޕާއެވެ‪ .‬ދައްތައާއި ކޮށްކޮމެންނޭއެވެ‪.‬‬ ‫ދެން ނުރޯށެވެ‪ .‬ހުއްޓާލާށެވެ‪ .‬އަހަންނަށް‬ ‫ތިޔަހުރިހާ ފަރާތްތަކުން ދިން ލޯއްބާއި‬ ‫ފޮނިމޭވާ‬ ‫ތަރުބިއްޔަތު‬ ‫ކޮށްދިން‬ ‫ލިބުނީކަމުގައި ޤަބޫލުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫އާދޭހެކެވެ‪ .‬ޒުވާން ޙުސައިން‬ ‫އާދަމް ޝަހީދުވެގެންދިޔަ ހާދިސާއަށްވެސް‬ ‫އެއީވެސް‬ ‫ވިސްނާވަޑައިގަންނަވާށެވެ‪.‬‬ ‫ޒަމާނެކެވެ‪ .‬ދުރުނޫން މާޒީއެކެވެ‪ .‬މިހިރީ‬ ‫ހައްތަހާވެސް ފިލާވަޅެވެ‪ .‬ޢިބުރަތެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫އެއިން ފިލާވަޅެއް ލިބިގަންނަ ބަޔަކަށެވެ‪.‬‬ ‫އެޒަމާންތައް އެދިޔައީއެވެ‪ .‬ދެން ކިތަންމެ‬ ‫އެޒަމާންތަކެއް‬ ‫އަނބުރާ‬ ‫ބޭނުންވިއަސް‬ ‫މިޒަމާނެވެ‪.‬‬ ‫ދެންއޮތީ‬ ‫ނުގެނެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ހާލަތާމެދު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫މިޒަމާނުގައި‬ ‫ފުންކޮށްވިސްނާލަމާތޯއެވެ‪.‬‬ ‫''ޒަމާނަށް ހެއިނުލާ ތިބެގެން އަމާނެއް‬ ‫މިދުނިޔޭގައި‬ ‫ކަމާއިބަހާ‬ ‫ލިބިނެތޭދާކަށް‪،‬‬ ‫ހިނގާމަގު ވިސްނަވާށޭ''‪.‬‬

‫‪qwehab qnited udemiwAhab ihevid‬‬ ‫އެހެން ބަސްބަހެކޭ އެއްގޮތަށް ދިވެހި ބަހަކީވެސް އެބަހާ ގުޅޭ‬

‫އެމީހުންނަށް އޮޅުން ފިލާ ގޮތަކަށް ހެއްޔެވެ؟މިއީ މިޖުމްލަ އޮތް ގޮތުން އުފެދޭ‬

‫ރީތިހަމަތަކަކާ ޤަވާޢިދުތަކެއް ހުރިބަހެކެވެ‪ .‬ތިމާއަކީ‪ ،‬ދިވެއްސަކަށް ވިޔަސް‬

‫އެއް ސުވާލެވެ‪ .‬ދަންނަވަންތޯއެވެ‪ .‬ވެގެން މިއުޅެނީ މިހެނެއް ނޫނެވެ‪ .‬އޭނާ‬

‫އެކަންކަން ހޯދައިބަލައި ލިބިގަނެގެން ނޫނީ އެއީ ހާސިލްވާނޭ ކަންކަމެއް‬

‫ނޫނެވެ‪.‬‬

‫އިމްލާ‬

‫ދިވެހިބަހުގައިވެސް‬

‫(ލިޔުމުގެ‬

‫ހަމަ)‬

‫އެ ބުނަން އުޅެނީ‪:‬‬

‫ނޯބަލް އިނާމު ހޯދައިފައި ހުރި މީހަކު ފުލުހުންނަށް އޮޅިގެން‬

‫ޤަވާޢިދު‬

‫(ބަސް ބަދަލުވަމުން ފުރޮޅެމުން ދާހަމަ) ބަސް ކިޔާގޮތް (ލިޔެފައިހުންނަ‬

‫ތަކެތިކިޔުމުގެހަމަ) މިތިންހަމަ އެބައޮތެވެ‪.‬‬

‫ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤް‬

‫ހައްޔަރު ކުރެވުނު ވާހަކައެވެ‪.‬‬

‫އަދިވެސް ފުލުހުންނާބެހޭ ޖުމްލައެކެވެ‪" .‬އޭނާ އިނީ ފުލުހުންގެ‬

‫ހައްޔަރުގައެވެ‪".‬‬

‫އިމްލާއޭ‪ ،‬މިދެންނެވީ‪ ،‬ތާނަލިޔުމުގައި ސުކުން ކުރެވޭ އަކުރުތަކާއި‬

‫ހައްޔަރުގައި އިނުމަކީ "ބަލިވެއިނުމެވެ‪ ".‬އަދި އެބަހެއް އެހެން‬

‫މިބާވަތުގެ ހުނަރުތައް ދަސްކޮށްދޭ ބަޔަށެވެ‪ .‬މިތާނގައި ފިލިތަކޭ މިދެންނެވީ‬

‫ބޭނުންކުރެވޭ ބަހަކީ‪ ،‬ހައްޔަރުކުރުމެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ އެޖުމްލަ ބޭނުންކުރަންވާނީ‬

‫ޖެހޭ ބައެއް ފިލިތަކާއި ބަސް ބަސް ވަކިކުރުމުގެ ހަމަތަކާއި ތިކިޖެހި ތާނަޔާ‬

‫އައިބައި‪ ،‬އޮއިބޮއި‪ ،‬އުއިބުއި ފިލި ފަދަ ފިލިތަކަށެވެ‪ .‬މިއިން ކޮންމެ ފިއްޔަކާއެކު‬

‫ބޭނުން ކުރެވޭ ލަފުޒުތަކަށް ބޮޑެތި ބަދަލު އަންނާތީއެވެ‪.‬‬

‫ގޮތަކަށް ބަދަލެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ފުލުހުންގެ ބެލުމުގެ ދަށުގައި އިންނަ މީހަކަށް‬

‫އޭނާ އިނީ‪ ،‬ފުލުހުން ހައްޔަރުކޮށްފައެވެ‪ ".‬މިހެންނެވެ‪.‬‬

‫"އިވުނީ‪ ،‬ކުއްލިއަކަށް އޭނާ ގެއްލުވާލި ޚަބަރެވެ‪".‬‬

‫ޤަވާޢިދުގެބަޔަށް ކުޑަކުޑަކޮށް ބަލާލާއިރުވެސް ޖުމުލައެއް ހެދިގެން‬

‫މިތާނގައި މިއޮތް ގެއްލުވާލި އެއީ‪ ،‬ކުޑަކުދިން ބޭނުންކުރާ‬

‫ނަމަކާއި ނަންއިތުރު ގުޅާލެވޭގޮތުން ބަހަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާއި މިކަހަލަ އެތައް‬

‫އެހެންކަމުން އެބަސް ބޭނުންކުރަންވާނީ "އިވުނީ ކުއްލިއަކަށް‬

‫އެތުރިގެން އަންނަގޮތާއި އެނގިފައިވާ ބަސްކޮށާރު ބޭނުންކުރަންވީތަންތަނާއި‬

‫ބަހުރުވައެއްކަން ނޭނގެއެވެ‪ .‬ގެއްލުން – ބަދަލުވެގެން ދަނީ‪ ،‬ނަގާލުމަށެވެ‪.‬‬

‫ބައެއް ފެނިގެންދެއެވެ‪.‬‬

‫އޭނާ ނަގާލި ޚަބަރެވެ‪ ".‬މިހެންނެވެ‪ .‬އެކަމަކު ގެއްލުވާލި ގެއްލުވާލި ކިޔާކިޔާ‬

‫ބަސް ކިޔާގޮތަކީވެސް ވަކިން ސަހަލުގޮތެއް ނޫނެވެ‪ .‬ލިޔެފައި‬

‫މިއުޅެނީ‪ ،‬އެގޮތަށް "ހަރުވާން" ކަންވެސް ނޭނގެއެވެ‪ .‬މިކަހަލަ އިބާރާތްތައް‬

‫މިބައިގައި ހިމެނެއެވެ‪ .‬މިހިރީ‪ ،‬ދިވެހިން މައް ދިވެހިން ތިމާމެންގެ ބަހަށް‬

‫ދެން ލިޔެފައި ހުންނަ ތަކެތި ކިޔުމުގެ މައްޗަށް ބަލައިލާނަމެވެ‪.‬‬

‫އޮތްގޮތަށް ކިޔޭބަސްބަހާއި މަދުމަދުން އެނޫން ގޮތްގޮތަށް ހުރި ބަސްތައްވެސް‬

‫ބައިވަރެވެ‪ .‬ދެން މިހިސާބަށް ކުރުކޮށްލާނަމެވެ‪.‬‬

‫އަހުލުވެރިވުމަށްޓަކައި އޮޅުންފިލުވަންވީކަންތަކެވެ‪ .‬މިއަދުމިވަނީ‪ ،‬މިބައިތައް‬ ‫ހީވެސް ނުކުރާހައި ބޮޑަށް ބޮއްސުންލައިގެން ގޮސްފައެވެ‪.‬‬

‫އިމްލާ ލިޔުމުގައި އެންމެ އާންމުކޮށް ދިމާވާ ދެކަމެއް މިސާލެއްގެ‬

‫ގޮތުން ހުށައަޅައިލާނަމެވެ‪.‬‬ ‫ލިޔަންވީ‬

‫ފައްސަތޭކަތޯއެވެ؟‬

‫ފަސްސަތޭކަތޯއެވެ؟‬

‫ފުރަތަމަ‬

‫ގޮތް ރަނގަޅުކަމަށް ވާހަކަދައްކާމީހުން ބުނަނީ‪ ،‬ތާނަ ލިޔުމުގައި ދެސީނު‬

‫ބައްދަލުވުމުން އަލިފުސުކުނަކަށް ބަދަލުވާތީ‪ ،‬އެތަނުގައި އަލިފުސުކުނެއް‬ ‫ކުރަނީކަމަށެވެ‪ .‬މިއީ‪ ،‬ކޮން ފޮތެއްގައި ކޮން އިރަކު‪ ،‬ކާކު ބަޔާންކޮށްފައިވާ‬

‫ހަމައެއް ކަމެއް ހަމަ އެއްގޮތަކަށްވެސް ނޭނގެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ ސުވާލަކީ‬ ‫އެތާނގައި އޮންނަންވީ ކޮން ސުކުނެއްކަން ފަސްސަތޭކަ ރުފިޔާގެ ނޫޓު ބަލައިލީމާ‬

‫އެނގެން އޮތް އިރު‪ ،‬އެވަރުވެސް ކޮށްނުލަނީ ކީއްވެބާވައެވެ؟ މިއެވެ‪ .‬މިއީ‪،‬‬ ‫ތިން‪ ،‬ހަތަރު‪ ،‬ފަސް‪ ،‬މިގޮތަށް އަދަދު ބަޔާންކުރާ ނަންއިތުރެކެވެ‪ .‬ސަތޭކައިގެ‬

‫ކުރިޔަށް މިއަދަދު ލީމާ ނިމުނީއެވެ‪.‬‬

‫އަދި އެއްވާހަކައެވެ‪ .‬ހުސްނޫނު ބޭނުންކުރަންވާތަންތަންވެސް‬

‫ވަރަށް ބޮޑަށް އޮޅިއްޖެއެވެ‪ .‬އެކަކު ޓީޗަރަކު ކުރެން އެހިކަމަށްވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދަބުގައި ހުސްނޫނު އޮންނާނީ އަނދަބު މިތާނގައި ހެއްޔެވެ؟ ނޫނީ‪،‬‬

‫އަދަނބު‪ ،‬މިތާނގައިހެއްޔެވެ؟ މިއީ‪ ،‬ދެން އޮޅޭވަރުގެ މައްސަލައެއް ތޯއެވެ؟‬

‫މިހައިވަރުން މިވާހަކަ ހުއްޓައިލާނަމެވެ‪.‬‬

‫ޖުމްލަތައް އެތުރުމާއި ތަރުތީބުކުރުމުގެ ބައި އަދިމާ ކަންތައް‬

‫ބޮޑެވެ‪ .‬މީގެވެސް ދެތިން މިސާލެއް ލިޔެލާނަމެވެ‪.‬‬

‫"ފުލުހުންނަށް އޮޅިގެން ނޯބަލް އިނާމު ހޯދައިފައި ހުރި މީހަކު‬

‫ހައްޔަރުކޮށްފިއެވެ‪".‬‬ ‫ނޯބަލް‬

‫އިނާމު‬

‫ހޯދަންވާނީ‪،‬‬

‫ފުލުހުންނާ‬

‫މަޝްވަރާކޮށްގެން‬

‫ދިވެހިބަހަކީ‪ ،‬ލިޔެފައި ހުންނަ ތަކެތި ހަމަ އެގޮތަށް އެންމެ ރަނގަޅަށް ކިޔޭ‬ ‫އެއްބަހެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ހާލުހާލުން އެހެން ނުކިޔޭ ބަސްބަސްވެސް އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫މިސާލަކަށް‪:‬‬

‫ ‬

‫ނ ީވ ޮގތް‬ ‫ިކޔަ ް‬

‫ިލ ާޔ ޮގތް‬

‫§§އެގެއަށް ވަންތަ ‬ ‫ނާ‬ ‫ ‬ ‫§§ބިތްދޮއް‬

‫ އެގެއަށް ވަނތްތަނާ‬‫‪ -‬ބިއްދޮށް‬

‫ ‬ ‫§§އަތްދުތް‬

‫‪ -‬އަތްދުއް‬

‫§§ރިއްމަސް ‬

‫ ‬

‫‪ -‬ރިންމަސް‬

‫ ‬ ‫§§ފަށްޖެހުން‬

‫‪ -‬ފަތްޖެހުން‬

‫ ‬ ‫§§ބަންދޯނި‬

‫‪ -‬ބަނތްދޯނި‬

‫ ‬ ‫§§މިއޮތް ބޮޑު‬

‫‪ -‬މިއޮއްބޮޑު‬

‫ވ ބޭބޭފުޅުން ެ‬ ‫ގ‬ ‫މިއީ‪ ،‬ރަނގަޅަށް ލިޔުއް ާ‬ ‫ވނު ނަތީޖާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ދިރާސާކުރުމަށް ފަހު‪ ،‬އަޅުގަނޑަށް ނެރެ ު‬

‫ލިޔުއްވުންތައް‬

‫ށ ކުޑަ ކުޑަ އައްޔެކެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ‪ ،‬ބަހާމެދު އަޅުވާލެވުނު ވަރަ ް‬ ‫ށ ޚިޔާލުކުރުމަށް މަގެއް‬ ‫ބޭނުމަކީ‪ ،‬ބަހާމެދު ހޭލުންތެރިވެ‪ ،‬ފިކުރުކޮ ް‬ ‫ތަނަވަސްކޮށްދިނުމެވެ‪.‬‬

‫ށ ެބ ިލދާނެ ަބ ެއއް ފޮ ްތ ޮފތް‬ ‫ރ ަމ ް‬ ‫ނކަން ރަނ ަގ ުޅ ުކ ު‬ ‫ނޓް‪ި :‬މ ަފދަ ކަ ް‬ ‫ޯ‬ ‫‪ ‬އިމްލާ ނުވަތަ ލިޔުމުގެ ހަމަ‬ ‫‪ ‬ވެހިދިވެހި‬

‫‪29‬‬

‫ރ ތާރީ ުޚ‬ ‫ސ ަކ ީ‬ ‫ައ ް‬

‫އިބްރާހީމްޝިހާބް ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ޓ ަކ އި‬ ‫ލވާ ލު ަމ ްއ ަ‬ ‫ކ ަ‬ ‫ެއ ު‬ ‫ށ‬ ‫ސ ްއ ަކ ަތ ް‬ ‫ކ ެ‬ ‫ރވޭ ަމ ަ‬ ‫ު‬ ‫ސ ަކޅި ެއ ްއ‬ ‫ައ ަވ ް‬ ‫ތާރީޚް ޢިލްމަކީ ދުނިޔޭގައި ވަރަށް‬ ‫މުހިންމު މަޤާމެއް ދެވިފައިވާ ޢިލްމެކެވެ‪.‬‬ ‫އިންސާނާގެ ދިރިއުޅުން ތަރައްޤީ ކުރުމާއި‬ ‫ދަށަށް ދިއުން ޢިބްރަތްތެރި ގޮތެއްގައި‬ ‫ޢިލްމެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚް‬ ‫ޢިލްމަކީ‬ ‫ސިފަކޮށްދޭ‬ ‫ވޭތުވެދިޔަ ޒަމާންތަކުގައި އެކިއެކި ކަންތައްތައް‬ ‫ހިނގާދިޔަގޮތް ބަޔާންކޮށްދޭއިރު ބަޔާން ކޮށްދެނީ‬ ‫އިންސާނުންގެ ތާރީޚް އެކަންޏެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ވަނިވިހައި ތަނެއްގައި ވެދިޔަ ހައިކަމެއްގެއެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ތާރީޚް ޢިލްމު ބައިބައަށް ބަހާލާއިރު ތާރީޚް‬ ‫ޢިލްމު އެތައް ބަޔަކަށް ބެހިގެން ދާކަން ފާހަގަ‬ ‫ކުރެވެއެވެ‪ .‬އެއްބަޔަކީ މީސްތަކުންގެ ތާރީޚްއެވެ‪.‬‬ ‫އަނެއްބައަކީ ޤައުމުތަކުގެ ތާރިޚްއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ވޮ ރަ ން ޓް އޮ ފި ސަރ ‪3‬‬ ‫ޖަ ޢު ފަ ރު ޢަ ބް ދު އް ރަ ޙު މާ ން‬

‫މިފަދަ ކޮންމެ ވާހަކައަކީ އޭގައި‬ ‫އެތައްގިނަ ޢިބްރަތެއް ހުރިކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬ ‫އެކަންކަމުގައި ހިތްދަތިކަމާ ވޭނީ ޖަޒުބާތްތައް‬ ‫އެކުލެވޭ އެތައް ކަމެއް ހިމެނޭ އިރު‬ ‫ޤައުމުގެދަރިން ޤައުމާ ރާއްޖޭގެ މިނިވަން ކަމާ‬ ‫ސިޔާދަތާ ތައްޔިތުންގެ ތަރައްޤީއާއި ގުޅޭގޮތުން‬ ‫އަހާ އޮޅުންފިލުވުން މުހިއްމު އެތައް ކަމެވެ‪.‬‬ ‫މަޤާމެއް‬ ‫މިހާމުހިންމު‬ ‫ތާރީޚް‬ ‫ހޯދާފައިވާއިރު އަސްކަރީ ތާރީޚުގާމެދު މިއަދު‬ ‫މިވަނީ ފުންކޮށް ވިސްނަން ޖެހިފައެވެ‪.‬‬ ‫ޢަސްކަރީޔާގެ މާޒީ ކުރަހައި ދީފައިވަނީ ކޮންފަދަ‬

‫ދައުލަތްތަކުގެ ތާރީޚާއި‪ ،‬އިންސާނީ ތަރައްޤީގެ‬ ‫ތާރީޚްއެވެ‪ .‬ބޭސްވެރިކަމުގެ ތާރީޚެވެ‪ .‬ޢިލްމާ‬ ‫އެކިއެކި ފަންނު ތަކުގެ ތާރީޚްއެވެ‪ .‬ޙަޔާތެއް‬ ‫ދެވިގެން ދިރޭ ކޮންމެ އެއްޗެއްގެ ތާރީޚްއެވެ‪.‬‬

‫ތާރީޚް ޢިލްމާމެދުގައި ވާހަކަދެއްކެވި‬ ‫ތާރީޚް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާގޮތުގައި‪ ،‬ޢިލްމުގެ‬ ‫މުއައްރިޚުންގެ ތެރެއިން ހަރުދަނާ އުސޫލެއްގެ‬ ‫މައްޗަށް ތާރިޚް ޢިލްމު ބިނާކުރައްވައިގެން‬ ‫ލިޔުއްވަން ފެއްޓެވީ ގްރީކްގެ މުއައްރިޚް '' ހިރޯ‬ ‫ޑަޑަސް'' ނަމަކަށް ކިޔުނު ޢިލްމު ވެރިއެކެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ތާރީޚްގެ ބައްޕަ ކަމުގައި ލިޔުންތެރިން ދެކޭކަމަށް‬ ‫''ދިވެހިތާރީޚް'' މިފޮތުގެ ދީބާޖާގައި އަލްއުސްތާޛް‬

‫ސ ާލ ްމވި‬ ‫ރ ްއޖެ ިއ ް‬ ‫ނ ަކ ަމށް ަބ ާލ ިއރު‪ާ ،‬‬ ‫ރ ްއ ޭޖ ަގއި ހިނގާ ިދޔަ ެއ ިކ ެއކި ކަ ް‬ ‫ާ‬ ‫ނގެ‬ ‫ނގެ ައޔި ާ‬ ‫ޗ ީގޒު ް‬ ‫ރ ަކ ުމގެ ޯފ ްކ ޯލ ެއއް ިކޔާ ުއ ެޅތެވެ‪ޯ .‬ޕ ް‬ ‫ނ ާމރި ެއ ި‬ ‫ާވ ަހކަ ރަން ަ‬

‫ވާހަކައާއި ޢަލީރަސްގެފާނު ޝަހީދުވިވާހަކައާއި ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ ޖިހާދުގެ‬

‫ރ ާއއި‬ ‫ރ ިއގެ ާވ ަހ ަކ ެއވެ‪ާ .‬ހ ިދސާ ަތ ަކށް ަބ ާލ ިއރު ޮބ ުޑ ިވ ްއސާ ަ‬ ‫ނ ާޑ ަ‬ ‫ނބަ ް‬ ‫ިއތުރުން ދޮ ް‬

‫‪30‬‬

‫ރާއްޖޭގައި ހިނގާ ދިޔަ އެކިއެކި‬ ‫ކަންކަމަށް ބަލާއިރު‪ ،‬ރާއްޖެ އިސްލާމްވި ވާހަކަ‬ ‫ރަންނަމާރި އެރިކަމުގެ ފޯކްލޯއެއް ކިޔާ އުޅެތެވެ‪.‬‬ ‫ޕޯޗްގީޒުންގެ އަޔިނާގެ ވާހަކައާއި ޢަލީރަސްގެފާނު‬ ‫ޝަހީދުވިވާހަކައާއި ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ ޖިހާދުގެ‬ ‫ވާހަކައެވެ‪.‬‬ ‫ދޮންބަންޑާރައިގެ‬ ‫އިތުރުން‬ ‫ބޮޑުވިއްސާރައާއި‬ ‫ބަލާއިރު‬ ‫ހާދިސާތަކަށް‬ ‫ބޮޑުތަދުގެ ވާހަކައެވެ‪ .‬ނައިފަރު ކާންނާކަލޭފާނުގެ‬ ‫މޮޅު ބޭސްވެރިކަމުގެ ވާހަކައެވެ‪ .‬އަދި ބޮޑު ހުޅާ‬ ‫ރާއްޖެ އިނގިރޭސީންގެ ޙިމާޔަތުގެދަށަށްދިޔަ‬ ‫ވާހަކައެވެ‪.‬‬

‫ރ ަކ ުމގެ ާވ ަހ ަކ ެއވެ‪.‬‬ ‫ނގެ ޮމޅު ޭބސް ެވ ި‬ ‫ނ ަކ ޭލފާ ު‬ ‫ނ ިއ ަފރު ކާން ާ‬ ‫ޮބ ުޑ ަތ ުދގެ ާވ ަހ ަކ ެއވެ‪ަ .‬‬ ‫ށ ިދޔަ ާވ ަހ ަކ ެއވެ‪.‬‬ ‫ށ ް‬ ‫ނ ެގ ިޙ ާމޔަ ުތ ެގ ަދ ަ‬ ‫ރސީ ް‬ ‫ރ ްއޖެ އިނގި ޭ‬ ‫ައ ިދ ޮބ ުޑ ުހޅާ ާ‬

‫‪ ‬ސިފަ އި ން ގެ‬

‫ތާ ރީ ޚް‬

‫ލި ޔަން‬

‫ފެ ށުމުގަ އި‬

‫އޭ ރު‬

‫އި ސް ކޮ ށް‬

‫ހަ ރަކާތްތެ ރި ވި ޚިދުމަތްތެ ރި ޔާ ސަ އި ކުރާ އިބްރާޙީމް ނަޢީމް‬

‫ޗާޓެއްތޯ އޭގައި ކުރިމަގަށް އޮތް އިރުޝާދަކީ‬ ‫ޖީލްތައް ހޭހަންކުރަންވީ ކަމަކީ ކޮބައިތޯ ބަލަން‬ ‫ޖެހެއެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ ތާރީޚީ އާސާރުތަކުގެ‬ ‫ތެރޭގައިފެންނަހުރި ބައެއްތަކެތީގައި ލިޔެފައިވާ‬ ‫ނަންނަމުން ހާދިސާތައް ހިނގާ ގޮސްފައިވާ‬

‫ކަން އެގެއެވެ‪ .‬ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ ކަނޑިކޮޅެވެ‪.‬‬ ‫ދޮންބަންޑާރައިންގެ ސިލޭހަކޮޅެވެ‪ .‬ފާދިއްޕޮޅު‬ ‫ކޮއްޓާ ތުރުކީކޮށީ އެދުރުކަލޭފާނުގެ ބަޑި ކޮޅެވެ‪.‬‬ ‫މިތަކެތިން މިޤައުމާ ދީނުގެ ޙައްޤުގައި ކާބަފައިން‬ ‫ކުރި ޖިހާދު ކިތައްމެހާ ރަނގަޅަކަށްވެސް‬ ‫އެނގި ހާމަވެއެވެ‪ .‬ކަންމިހެން ހުރިނަމަވެސް‬ ‫ފުންކޮށް‬ ‫ތާރީޚުގެމައްޗަށް‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ވިސްނާލެވުނީ‪ 1892 ،‬ގައި ސިފައިންގެ‬ ‫ނަމުގައި ބައަކު އުފެދި ‪ 100‬އަހަރު މާޒީއާ‬ ‫އެކުވެ ދިޔަ ފަހުންނެވެ‪ .‬އެހިސާބުން ސިފައިންގެ‬ ‫ތާރީޚަކީ މުހިންމު އެއްޗެއްކަމުގައި ސިފައިންގެ‬ ‫އިސް ވެރިންނަށް ޤަބޫލުފުޅު ކުރެއްވިގެން‬ ‫ހިންގެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ވިސްނުންފުޅު‬ ‫އެކަމާމެދު‬ ‫ނަމަވެސް ދިވެހި ސިފައިންނަށް ‪100‬‬ ‫އަހަރު ފުރުމާގުޅިގެން ސިފައިންގެ‬ ‫ވޭތުވެދިޔަ ‪ 100‬އަހަރުގެ‬

‫ލިޔުމު ެ‬ ‫ގ‬ ‫ތާރީޚް‬ ‫މަސައްކަތް ކުރުމަށްޓަކާ‬ ‫އެއްކުރުމުގެ‬ ‫ތާރީޚް‬ ‫މަސައްކަތް ކުރަންބެލިއިރު‪،‬‬ ‫ޚިދުމަތުގެ‬ ‫ސިފައިންކޮށްފައިވާ‬ ‫ކުޑަމިންވަރެއްވެސް ލިބެންނެތްކަން‬ ‫ފާހަގަ ކުރެވުނެވެ‪ .‬އެއިރުގެ ސިފައިންގެ‬ ‫އެއްމެމަތީ ވެރިޔާ‪ ،‬ސިފައިންގެ ‪ 100‬އަހަރުގެ‬ ‫ތާރީޚް އެކުލަވާލެއްވުމަށް ކަނޑައަޅުއްވައި‪،‬‬ ‫އެކަމަށް ޚާއްޞަ ބޭފުޅަކު ޢައްޔަންކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ ލިޔުންތެރިކަމުގެ ރަންޤަލަމް ޙާސިލް‬ ‫އަލްފާޟިލް‬ ‫ހުންނެވި‬ ‫ކުރައްވައިގެން‬ ‫އަލްމަރުޙޫމް ސައިކުރާ އިބްރާހީމް ނަޢީމް‬ ‫އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ނަޢީމު ވަޑައިގެން ފުރަތަމަ‬ ‫އިށީނދެވަޑައިގަންނަވްނަ ޖެހުނީ ހުހަށް ހުރި‬ ‫މޭޒެއްގެ ދޮށުގައެވެ‪ .‬އެހިސާބުން ސިފައިންގެ‬ ‫ތާރީޚް އެއްކުރުމުގެ ބޮޑު މަސައްކަތުގެ‬ ‫ފޮޅުވަތް އަޅާލެވުނެވެ‪ .‬އެމަނިކުފާނުގެ މަތިވެރި‬ ‫ކުރިއަރާ‬ ‫އެފަންނަށް‬ ‫ވިސްނުންފުޅާއެކު‬ ‫ހުންނެވިކަމުގެ ނަތީޖާއަކީ ސިފައިންނާ ގުޅޭގޮތުން‬ ‫މަޢްލޫމާތު ހޯދާނެ ފަރާތްތަކާއި‪ ،‬ލިބެންހުންނާނެ‬

‫ސިފައިންގެ ‪ 100‬އަހަރުގެ ތާރީ ްޚ‬ ‫ެއ ުކ ަލ ާވ ެލއް ުވ ަމށް ކަނ ަޑ ައ ުޅ ްއ ަވއި‪ެ ،‬އ ަކ ަމށް‬ ‫ރ ްއ ިވ ެއވެ‪.‬‬ ‫ނ ުކ ެ‬ ‫ަޢ ްއޔަ ް‬ ‫ބޭ ުފ ަޅކު‬ ‫ާޚ ްއޞަ‬ ‫އެއީ ލިޔުންތެރިކަމުގެ ރަންޤަލަމް ޙާސިލް‬ ‫ކުރައްވައިގެން ހުންނެވި އަލްފާޟިލް އަލްމަރުޙޫމް‬ ‫ނ ީޢމު‬ ‫ނ ަމ ެވސް ަ‬ ‫ނ ީޢމް އެވެ‪ަ .‬‬ ‫ރ ީހމް ަ‬ ‫ސ ިއ ުކރާ ިއ ްބ ާ‬ ‫ަ‬ ‫ނވަނަ‬ ‫ަވ ަޑ ިއގެން ުފރަ ަތމަ ިއށީނ ެދ ަވ ަޑ ިއގަން ަ‬ ‫ށ ަގ ެއވެ‪.‬‬ ‫ެޖހުނީ ުހ ަހށް ހުރި ޭމ ެޒ ްއގެ ޮދ ު‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫އެހިސާބުން‬ ‫ތާރީޚް އެއްކުރުމުގެ ބޮޑު‬ ‫މަސައްކަތުގެ ފޮޅުވަތް‬ ‫އަޅާލެވުނެވެ‪.‬‬

‫ދާދިއަވަހަށް‬ ‫މަސައްކަތްތަކެއް‬ ‫ހޯދުމުގެ‬ ‫ފެށުނެވެ‪ .‬އެމަސައްކަތުގައި ސިފައިގެ ތާރީޚް‬ ‫ކޮމެޓީގެ މެމްބަރުންނާއި އިދާރީ މުވައްޒަފުން‬ ‫ކެންޑިނޭޅި ޚިދުމަތް ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ހެނދުނު ‪ 8.00‬ގައި ފަށާމަސައްކަތް ނިމެނީ‬ ‫ގިނަ ރޭރޭ ދޭއް ނުވަތަ ތިނެއް ޖަހާފަހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ކުރަންފެށުމާއެކު‬ ‫މިމަސައްކަތް‬ ‫ސިފައިންގެ ‪ 100‬އަހަރުގެ ތާރީޚް ފުރަތަމަ‬ ‫ލިޔެލުމުން އޭގެ ކުރީގެ މާޒީ އަކީ ކޮބައިކަން ގެއްލި‬ ‫ޕޯޗްގީޒުންނާ ހޮޅިންނަކީވެސް ހަމަ މިޤައުމަށް‬ ‫އަރާ އުޅެފައި ދާންވީމާ ދިޔަބައެކޭ ހީވާފަދަ‬ ‫އޮޅުންތަކެއް ކުރިމަތިވާކަން ފާހަގަ ކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން‪ ،‬ސިފައިން އުފެދުމުގެ ކުރިންޤައުމު‬ ‫ދިފާޢު ކުރުމުގެ މަސައްކަތް ކުރެއްވި ބައަކުވޭތޯ‬ ‫ބަލައިއެބަޔަކާމެދު ކޮންމެވެސް މިންވަރެއް ހޯދޭނެ‬ ‫ގޮތަކާމެދު ކޮމެޓީގެ ފަރާތުން ވިސްނެވުމަށްފަހު‪،‬‬ ‫އެފަދަ ކަމެއް ކުރެވޭނެ ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ޤަބޫލުކުރެވުނީ ކޮލިގޭ ޙަސަން އަހުމަދުމަނިކު‬ ‫މ‪.‬ގުލޭސީމުގެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެމަނިކުފާނަށް‬ ‫ވަރަށް‬ ‫އެމަސައްކަތް‬ ‫ދަންވާލުމާއެކު‬ ‫ފުރިހަމައަށް ވަރަށް ކުރު މުއްދަތެއްގެ ތެރޭގައި‬ ‫ކޮށްދެއްވިއެވެ‪ .‬ވަރަށް ބޮޑު ދިރާސާއެއްގެ‬ ‫ފޮތް‬ ‫އެމައްލޫމާތުގެމައްޗަށް‬ ‫އަލީގައެވެ‪.‬‬ ‫ތައްޔާރުމުގެ މަސައްކަތް ކުރީ ސިފައިންގެ‬ ‫ތާރީޚް ކޮމެޓީގެ ފަރާތުންނެވެ‪.‬‬

‫ސިފައިންގެ‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ރީ ްޚ ެގ‬ ‫ތާރީޚްގެ މަޢްލޫމާތު އެއްކުރުމުގެ‬ ‫ާތ‬ ‫ަކ ީރ‬ ‫ައ ް‬ ‫ސ‬ ‫މަސައްކަތަކީ ވަރަށް ދިގު‬ ‫ްއ ިވ‬ ‫ިލޔު‬ ‫މުއްދަތަކަށް ކުރެވުނު ވަރަށް‬ ‫ނަ ީޢ ްމ‬ ‫ާރ ީހ ްމ‬ ‫ބުރަމަސައްކަތެކެވެ‪ .‬އެގޮތުން ‪1992‬‬ ‫ިއބް‬ ‫ުކ ާރ‬ ‫ައި‬ ‫ގައިފެށުނު މިމަސައްކަތް އެކިހާލަތްތަކުގައި‬ ‫ސ ސަފްޙާ‬ ‫ޙޫ ްމ‬ ‫އަ ްލމަ ުރ ވަ ަނ‬ ‫ހުއްޓެމުން ފެށެމުން އެފަދަ ގޮތަކަށް ‪1996‬‬ ‫‪10 ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫އާއި ހަމައަށް އައި އިރު ކޮންމެވެސް‬ ‫މިންވަރަކަށް ލިޔަންފެށުމުގެ މަސައްކަތް ކުރެވޭ‬ ‫ވަރަށް މަޢްލޫމާތު އެއްކުރެވުނެވެ‪ .‬މިމަސައްކަތް‬ ‫އަލަމާރިތަކުގެ‬ ‫ފޮތް‬ ‫ކުރިއަށް ދިޔައިރު އެއްމެ ފާހަގަ ކުރެވޭ ކަމަކީ‪،‬‬ ‫ލިސްޓް ވިދާޅުވެ އެމަސައްކަތް‬ ‫ބަދަލުވަމުން‪،‬‬ ‫މަސައްކަތް‬ ‫އެކިތަންތަނަށް‬ ‫ރަސްމީސިފައެއްގައިފެށުމެވެ‪.‬‬ ‫މަސައްކަތް ހުއްޓެމުން ފެށެމުން ދިޔައިރުވެސް‬ ‫މަސައްކަތް ކުރެވޭނެ ފުރުސަތު ލިބުމުން‬ ‫އެގޮތުން ދިވެހިބަހާ ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ‬ ‫މަސައްކަތް ގޮސްފައިވާ ހިސާބުން މަސައްކަތް‬ ‫މރުކަޒުގެ'' އެކިއެކި ކަންކަން ހިނގާގޮތް‬ ‫ޤައުމީ ަ‬ ‫ކުރިޔަށް ގެންދަން ދަތި ނުވާ ގޮތައް ސައިކުރާ‬ ‫ލިޔާފޮތް''‪'' ،‬ސަރުކާރުޚަބަރު''‪ ،‬ފަދަލިޔުންތައް‬ ‫އިބްރާހީމް މަސައްކަތް ރާއްވަވާފައިވާކަމެވެ‪.‬‬ ‫އސިފައިންގެ ޚިދުމަތާގުޅޭ ލިޔުންކޮޅެއް‬ ‫ބަލަ ި‬ ‫އަދި މިސައްކަތް ފެށިގެން އައިއިރު މިކަމުގައި‬ ‫ތ ހޯދާ ބަލައި އަތްފުނާއަޅަން ފެށުނެވެ‪.‬‬ ‫ލިބޭ ޯ‬ ‫އިސްކޮށް ޙަރަކާތްތެރިވެ ވަޑައިގެންނެވި ކާނަލް‬ ‫ދ ތާރިޚަށް ލޯބިކުރައްވާ ބޭބޭފުޅުންގެ‬ ‫އަ ި‬ ‫ރިޓަޔަޑް އަޙުމަދު ޒާހިރާއި‪ ،‬ލެފްޓިނެންޓްކާނަލް‬ ‫އރިހުން އިންޓަވިއުތައް ހޯދުމާއި މަޢްލޫމާތު‬ ‫ަ‬ ‫ރިޓަޔަޑް އަބްދުއްޝުކޫރު ޢަބްދުﷲ އާއި‬ ‫ހރިފަރާތްތަކަށް ދަންނަވައިގެން މައްލޫމާތު‬ ‫ު‬

‫‪31‬‬

‫ލެފްޓިނެންޓް ކާނަލް ރިޓަޔަޑް އިބްރާހީމްރަޝީދާއި މޭޖަރ ރިޓަޔަޑް ޙުސައިން‬ ‫ޝާކިރާ މިނޫންވެސް އިތުރު އެތައް ބޭފުޅުންނެއް މިމަސައްކަތް ކާމިޔާބު‬ ‫ކުރެއްވުމަށް އެބެހެއްޓެވި ޝައުޤުވެރިކަން‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންނެކޭ އެއްފަދައިން‬ ‫ފޫހިކަމެއްނެތި މިހާރުވެސް ބަހައްޓަވާކަމެވެ‪ .‬ޚާއްޞަ އިންޓަވިއުތަކާ ސާވޭ‬ ‫އިންޓަވިއުތައް ނެންގެވުމުގައި ވަކިދަމެއް ވަކިއިރެއް ނުބައްލަވާ އެކުރެއްވި‬ ‫މަސައްކަތް ޕުޅާ އެއްފަދައިން މިއަދުވެސް ތާރީޚީކަމެއްގައި ކޮންމެ ވަގުތަކު‬ ‫ދަންނަވާލިޔަސް އެދެއްވާ އިޖާބައެވެ‪ .‬އެހީތެރިކަމެވެ‪ .‬އެދެއްވާ އިރުޝާދާ‬ ‫އެއްބާރުލެއްވުމެވެ‪.‬‬ ‫އަލްފާޟިލް އަލްމަރުޙޫމް ސައިކުރާ އިބްރާހީމް ނަޢީމުގެ ފަރާތުން‬ ‫މިމަސައްކަތްތައް އެއްބާރުލުން ނުލިބޭއިރެއް އެމަނިކުފާނު ދުނިޔޭގައި‬ ‫ހުންނެވިހާދުވަހަކު ދިމާވެފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަބަދުވެސް ކުރިޔަށް ކުރާނެ‬ ‫މަސައްކަތް ރާއްވަވައިގެން މަސައްކަތް ކުރައްވަމުންގެންދެވީ މާދަމާ‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅެއްގެ މަސައްކަތަށް ފަސޭހަވާނޭފަދަ ޙިކުމަތްތެރި‬ ‫ގޮތެއްގައެވެ‪ .‬ތިންރައީސުންނާ ތިންބޮޑުވަޒީރުންގެ އަރިހުގައި ޚިދުމަތް‬ ‫ކުރެއްވުމުގެ އިތުރުން ރާއްޖޭގެ ތާރީޚް ލިޔާކޮމެޓިއާއި ޤައުމީ މަރުކަޒުގައި‬ ‫ޚިދުމަތް ކުރެއްވި ބޭފުޅެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން‪ ،‬މަސައްކަތުގެ ބުރަކަން‬ ‫ދެނެވަޑައިގެން ހުންނެވުމާއެކުވެސް‪ ،‬ކުރިޔަށްދާނޭ ގޮތަށް ރާއްވަވާފައި‬ ‫ވެއެވެ‪ .‬މަސައްކަތް ހުޓިގެން ގިނަދުވަސްތަކަކަށް މަސައްކަތް މެދުކެނޑުނަސް‬ ‫އުންމީދު ކަނޑުއްވާ ނުލައި ކުރެއްވި މަސައްކަތުން ފުރަތަމަ ލިޔުނު ވޮލިއުމްގެ‬ ‫ދެލިކޮޕީއެއް އެކުލަވާލައި ބޭނުންވާ ފޮޓޯއާއި ބައެއްޗާޓު ކަނޑައަޅުވައި‬ ‫ފޮތް އެޅުމުގެ މަސައްކަތް ފެށީ ‪ 2008‬ކުރީ ކޮޅުގައެވެ‪ .‬އުމުރުފުޅުން‬ ‫‪ 73‬އަހަރުގެ ހިތްވަރާ ޢަޒުމްވަރުގަދަ ބޭފުޅެއް ނަމަވެސް އޭރު އުޅުއްވީ‬ ‫އާލާސްކަންފުޅެއްގެ އުނދަގޫ ފުޅާއެކުގައިވެސް މެއެވެ‪ .‬ޢސްކަރިއްޔާގެ‬ ‫ތާރީޚަށް ދެއްވޭ މުހިންމުކަމެއްގެ ސަބަބުން އަސާކޮޅާއެކު ވަޑައިގެން‬ ‫އުޅުއްވީ ޤައުމި ޚިދުމަތަށް އެމަނިކުފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައިވާ ލޯތްބެއްގެ‬ ‫މަތިވެރިކަމުންނެވެ‪ .‬އޭނާގެ އެއްމެ ފަހުގެ މަސައްކަތަކަށް މިޝަރަފުވެރި‬ ‫މަސަކަތް ވާތީކަމަށްވުންވެސް އެކަށީގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫އެމަސައްކަތް ކުރަމުން އައިސް ‪ 100‬ވަނަސަފުޙާއާއި ހަމައަށް‬ ‫ގެންދެވުމައްފަހު އެހިސާބުން އެދުވަހު މަސައްކަތް ނިންމަވާފައި‬ ‫ވަޑައިގަތީއެވެ‪ .‬ޖެހިގެން އައިދުވަހު ކުއްލިއަކަށް އާލާސްކަންފުޅު ބޮޑުވެ‬ ‫ޙާލުކޮޅު އިތުރަށް ގޯސްވެ އޭޑީ ކޭ ހޮސްޕިޓަލްގައި އެޑްމިޓްކޮށް ފަރުވާ‬ ‫ދެވެމުންދަނިކޮށް ދެމިއޮތުމުގެ ޢާލަމަށް ދަތުރު ކުރެއްވީ ‪ 2008‬ވަނައަހަރު‬ ‫ޖުލައި‪ 25‬ވަނަދުވަހުގެ ‪10.00‬އާއި ‪ 10.30‬އާއި ދެމެދުގެ ވަގުތެއްގައެވެ‪.‬‬ ‫މިފުރު ޞަތުގައި އެމަތިވެރި ފުރާނަފުޅަށް ސުވަރުގޭގެ ދައިމީ ނިޢުމަތް‬ ‫މިންވަރު ކުރައްވައި ޢާއިލާއަށް ކެތްތެރިކަން ދެއްވުމަށް އެދި ދުޢާކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫މިދެންނެވި މަސައްކަތް ފުރިހަމަކުރުމަށް އެއަހަރުގެ ނޮވެމްބަރުމަހުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ކަނޑައެޅުނު ބޭފުޅަކީ ތާރީޚް ޢިލްމުވެރިއެއްކަމަށްވާ ނަސީމާ މުޙައްމަދު‬ ‫ކަލޭފާނެވެ‪ .‬އެކަމަނާގެ ގިނަގުނަ މަސައްކަތް ފުޅަކާއެކު ސިފައިންގެ‬ ‫ތާރީޚްގެ ފުތަރަމަ ވޮލިއުމް [ދިވެހިއަސްކަރީ ނިޒާމުގެ ފެށުން] މިހާރުއެވަނީ‬ ‫ސިފްކޯއިން ޗާޕުކޮށް ފޮތެއްގެ ސިފައިގައި ނެރެފައެވެ‪ .‬އަދި މިހާރު ދެވަނަ‬ ‫ވޮލިއުމްގެ މަސައްކަތްވެސް ނަޢީމު އަޅުއްވައިދެއްވި ބިންގަލުގެ މަތީގައި ދަނީ‬ ‫ކުރިއަށެވެ‪ .‬އަދި މީގެ އިތުރުން ކޮންމެ އަހަރަކު ސިފައިގޭގައި ހިންގާ‬ ‫ކަންތައްތައް ފޮތެއްގެ ސިފައިގައި ލިޔެ ރައްކާކުރުމުގެ މަސައްކަތްކީވެސް‬ ‫ކުރެވެމުންދާ ކަމެކެވެ‪ .‬މާތް ﷲ ސިފައިންގެ ކުރިމަގު އުޖާލާ ކުރައްވައި‬ ‫ސިފައިންގެ ސަފުތަކަށް ބަދަހިކަން ދެއްވައި ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުގައި‬ ‫ބަރަކާތް މިންވަރު ކުރައްވާށިއެވެ‪ .‬އާމީން‪.‬‬

‫ެދވަނަ ުޖމްޙޫރި‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި މިހިނގާ ޖުމްހޫރީ ވެރިކަމަކީ ދެވަނަ‬ ‫ފަހަރަށް މިރާއްޖޭގައި އުފެދިގެންދިޔަ ޖުމްހޫރީ ވެރިކަމުގެ ނިޒާމެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފުރަތަމަ ރައީސް މުޙައްމަދު‬ ‫އަމީން ދީދީގެ ވެރިކަން ނިމުމާއި އެކު އަނެއްކާވެސް ރާއްޖޭގައި‬ ‫އުފެދިގެން ދިޔައީ ރަސްކަމެކެވެ‪ .‬މުހައްމަދު ފަރީދު ދީދީ ރަސްކަމުގެ‬ ‫ތަހުތުގައި އިންނަވަނިކޮށް ދިވެހިން ދެވަނަފަހަރަށް ޖުމްހޫރީ ވެރިކަން‬ ‫ބޭނުންވުމާއި ގުޅިގެން ދެވަނަފަހަރަށް ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމުގެ ނިޒާމު‬ ‫ޖުމްހޫރީ ވެރިކަމަކަށް ބަދަލުވެގެން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ދެވަނަފަހަރަށް ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމުގެ ނިޒާމު‬ ‫ ‬ ‫ޖުމްހޫރީވެރިކަމަކަށް ބަދަލުވެގެން ދިޔައީ ވެލާނާގޭ އިބްރާހިމް ނާސިރު‬ ‫އިސްކުރުމާއި‬ ‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާކަމަށް‬ ‫ދިވެހިޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬ ‫ގުޅިގެންނެވެ‪ .‬ދެވަނަފަހަރަށް ޖުމްހޫރީވެރިކަމެއް އުފެދި އެ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬ ‫ފުރަތަމަ ރައީސަކަށް އިމްރާހިމް ނާސިރު ހަމަޖެހިގެން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫އިބްރާހިމް ނާސިރު އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ‪ 1926‬ވަނައަހަރުއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އިބްރާހިމް ނާސިރު ނިސްބަތްވަނީ ފޯއްމުލަކު އަށްކަމަށް ބުނެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ތިން ކައިވެނި ކުރައްވާފައިވާއިރު މިކައިވެނިތަކުން ‪ 4‬ފިރިހެން‬ ‫ބޭފުޅުންނާއި‪ ،‬އަންހެން ބޭކަނބަލެއް ލިބިލައްވާފައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ރައީސް ނާސިރުގެ ނިސްބަތްވެ ވަޑައިގަންނަވަނީ‬ ‫ ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި ރަސްކަން ކުރެއްވި މަޝްހޫރު ދެ ދަރިކޮޅުކަމަށްވާ‬ ‫ހުރާ ދަރިކޮޅާއި‪ ،‬ދިޔަމިނގިލީ ދަރިކޮޅަށެވެ‪ .‬އިބްރާހިމް ނާސިރުގެ‬ ‫މައިކަނބަލުން އައިޝަތު ދީދީ ގެ އާއިލާ ފެށޭ ހިސާބަކީ ދިޔަމިނގިލީ‬ ‫ދަރިކޮޅުގެ މަޝްހޫރު ރަސްގެފާނު ސުލްތާން މުޙައްމަދު އިމާދުއްދީން‬ ‫ދެވަނައާއި ހިސާބުންނެވެ‪ .‬ސުލްތާން މުޙައްމަދު އިމާދުއްދީންގެ ފަހުން‬ ‫މި ދަރިކޮޅުން ރަސްކަންކުރެއްވި ފާހަގަކޮށްލެވޭ އަނެއް ރަސްކަލަކީ‬ ‫ސުލްތާން އިބްރާހިމް އިސްކަންދަރު ދެވަނައެވެ‪ .‬އިސްކަންދަރު‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ ފަހުން ރަސްކަން ކުރެއްވީ ސުލްތާން މުޙައްމަދު‬ ‫ޣިޔާސުންދީން އެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އިބްރާހިމް ނާސިރަކީ ރަސްކަމުގެ‬ ‫ކޮއިލްތެރެއިން ނުކުމެވަޑައިގެންނެވި ބޭކަލެކެވެ‪ .‬ކިޔަވާވިދާޅުވީ‬ ‫މަދުރަސަތުލް ސަނިއްޔާ (މިހާރުގެ މަޖީދިއްޔާ) އިންނެވެ‪ .‬އޭގެފަހުން‬ ‫ސިލޯނުންވެސް ތަޢުލީމް ހާސިލް ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އިބްރާހިމް ނާސިރު ފުރަތަމަ ދިވެހި ސަރުކާރަށް‬ ‫ ‬ ‫ހިދުމަތް ކުރައްވަން ފެއްޓެވީ މުހައްމަދު ފަރީދު ދީދީގެ ރަސްކަމުގައި‪،‬‬ ‫އެ ރަސްކަމުގެ ބޮޑުވަޒީރު ކަމުގެ މަގާމުގައެވެ‪ .‬އެއީ ‪ 12‬ޑިސެމްބަރ‬ ‫‪ 1957‬ކުން ފެށިގެން ދެވަނަ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފުރަތަމަ ރައީސް ކަމާއި‬ ‫ހަވާލުވެ ވަޑައިގަތުމާއި ހަމައަށެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ދެވަނަ ޖުމްޙޫރިއްޔާފެށުނީ ‪11‬‬ ‫ ‬

‫ރިއްޔާގެ ފުރަ ަތމަ ރައީސް‬

‫ވޮ ރަ ން ޓް އޮ ފި ސަރ ‪1‬‬ ‫ޢަ ބް ދުﷲ ފި ރާ ޤު‬

‫ކުރެވު ރަންވޭ އާއި‪،‬‬ ‫ކުރެއްވުމަށް ކުރެއްވި‬ ‫ހިދުމަތުގެ ތެރިން‬ ‫މިނޫންވެސް ކިތަންމެ‬

‫ނޮވެމްބަރ ‪ 1968‬ވަނައަހަރުއެވެ‪ .‬ދެވަނަ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފުރަތަމަ ރައީސަކީ‬ ‫އަލްމަރުޙޫމް ވެލާނާގޭ އިބްރާހިމް ނާސިރެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން އެންމެން‬ ‫މިހާރުވެސް ފާހަގަކުރަމުން މިދާ ނޮވެމްބަރ ‪ 11‬ނުވަތަ ޖުމްހޫރީ ދުވަހަކީ‬ ‫މި ތާރީހީ ދުވަހެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ތާރީހީ ލިއުންތަކުން ފެންނަ ގޮތުގައި ރައީސް‬ ‫ ‬ ‫ނާސިރަކީ މި ރާއްޖެއަށް ގިނަ ހިދުމަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވި ބޭކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖެ މިއަދު މިދެކޭ ތަރައްގީގެ ބިންގާ އަޅުއްވައިދެއްވި ފަރާތަކީވެސް‬ ‫ރައީސް ނާސިރުކަމަށް ވެދާނެއެވެ‪ .‬އ‪.‬ދ މަޖިލީހުގެ މެމްބަރަކަށް ރާއްޖެ‬ ‫ހެދުމަށް ރައީސް ނާސިރު ކުރެއްވި މަސައްކަތްތަކަކީ ފާހަގަކޮށްލެވޭ މުހިއްމު‬ ‫މަސައްކަތެކެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ ގިނަ ގައުމުތަކަށް ރާއްޖެ މާ ބޮޑަށް ތަޢާރަފް ނުވެ‬ ‫އޮތް އިރެއްގައި މީ ފަސޭހަ ކަމަށް ނުވާނެކަން ހަމަޔަގީނެވެ‪ .‬މަސްވެރިކަން‬ ‫ޒަމާނާ އެއްގޮތަށް ބަދަލުކުރެއްވުމާއި‪ ،‬ޓުއަރިޒަމް ތަޢާރަފްކުރުންމަކީވެސް‬ ‫ފާހަގަނުކޮށް ދޫކޮށްލެވޭނެ ކަންކަމެއްނޫނެވެ‪ .‬މިނޫންވެސް ވަރަށްގިނަ‬ ‫ކަންތައްތަކެއް ރާއްޖެ އަށް މި ވެރިކަމުގައި ތައާރަފްކުރެވިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އިނގިރޭސި މީޑިއަމަށް ކިޔަވައިދޭންފެށުމާއި‪ ،‬ޓެލެވިޒަން މޯލްޑިވުސްއާއި‪،‬‬ ‫ރޭޑިއޯ މޯލްޑިވުސް އުފެއްދެވުން ވެސް ފާހަގަކޮށްލެވެއެވެ‪ .‬ބުނެވޭގޮތުން‬ ‫ރައީސް ނާސިރު ގެ ވެރިކަމުގައި ރާއްޖޭގެ ޝިޕިންގ ލައިން ގައި ‪40‬‬ ‫އާގުބޯޓު އޮތެވެ‪ .‬މީ މުޅި އޭޝިއާ ވެސް ޖެހިލުންވެގެން ދިޔަ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އަދި މީ މި ކުޑަ ރާއްޖޭގެ ފަހުރާއި ޝަރަފު ކަމުގައި ދުނިޔޭގައި‬

‫މަޝްހޫރުވެގެން ދިޔައެވެ‪ .‬ހުޅުލޭގައި ގާއިމް‬ ‫އިނގިރޭސިންގެ އަތްދަށުން ރާއްޖެ މިނިވަން‬ ‫މަސައްކަތްތަކަކީވެސް ރައީސް ނާސިރުގެ‬ ‫ފާހަގަކުރެވޭ އަގުބޮޑެތި މަސައްކަތްތަކެވެ‪.‬‬ ‫ހިދުމަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ރަނގަޅު ކިތަންމެ ގިނަ ކަންތައްތަކެއް‬ ‫ ‬ ‫ކަންކަންވެސް‬ ‫ނުރަނގަޅު‬ ‫ފެންނާންހުރި‬ ‫ހުރިނަމަވެސް‪،‬‬ ‫ފާހަގަކޮށްލުމަކީ ހަމަ އެންމެ ރަނގަޅުކަމެއް ކަމުގައި ފެންނާތީ‬ ‫އެވާހަކަވެސް ހިމަނާލާނަމެވެ‪ .‬ރައީސް ނާސިރަކީ އިދިކޮޅު ފަރާތް‬ ‫ތަކާއިމެދު ވަރަށް ހަރުކަށި އުސޫލުތަކެއްގެންގުޅުއްވި‪ ،‬ގޮއްމުށުގެ‬ ‫ބާރުން ވެރިކަން ކުރެއްވި ބޭފުޅެކޭ ބުނެ ދެކެވިފައިވާ ވާހަކަތައްވެސް‬ ‫ތާރީހުން ފެންނާން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬މިގޮތުން އެންމެ ބޮޑު ފާޑުކިއުމެއް‬ ‫އަމާޒުވަނީ އައްޑޫ‪ ،‬ހުވަދޫ ބަޤާވަތް ރޫޅާލުމަށް ދިވެހި ރައްޔިތުންނާއި‬ ‫މެދު ރައީސް ނާސިރު ޢަމަލުކުރެއްވި ހަރުކަށި އުސޫލުތަކަށެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ވިލިނގިލީގައި ހަދައިގެން އުޅުނު ޖަލުގެ އަނިޔާވެރިކަމާއި‪،‬‬ ‫ބިރުވެރިކަމުގެ ވާހަކައަކީ މިއަދުވެސް ދޭދޭ ދިވެހިންގެ މެދުގައި‬ ‫ދެކެވޭ ވާހަކައެކެވެ‪ .‬ޖަލުތަކާއިމެދު ދިވެހިން މިއަދުވެސް އިތުބާރު‬ ‫ނުކުރުމުގެ އަސްލަކީ މި ގޮތްނޭންގޭ ޖަލުކަމަށް ވެދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންނަށް އަމާޒުކޮށް އަޅުގަނޑު‬ ‫ ‬ ‫މިވާހަކަތައް‪ ،‬އާދެ‪ ،‬ވެރިކަން ކުރެއްވި ބޭކަލުންނާއި‪ ،‬ވެރިކަމުގެ‬ ‫ނިޒާމާއި ބެހޭގޮތުން ދެތިން އާޓިކަލެއް މި ލިއުނީ ވަރަށް މުހިންމު‬ ‫މަގުސަދެއްގައެވެ‪ .‬ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ވެރިކަމާއި ތޮޅުމުގެ ވަރަށް‬ ‫ނުބައި އާދައެއް ހަރުލާފައިވާ މުޖުތަމައުއެއްކަން ދިވެހި ސިފައިންނަށް‬ ‫ހަނދުމަކޮށް ދިނުމަށެވެ‪ .‬ކޮންމެ ވެރިކަމެއް ބަދަލުވުމުގައި ވެސް‬ ‫ހިނގައިގެން ނުވާނެ ނުރަނގަޅު ކަންތައްތަކެއް ހިނގާފައިވާކަން‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންނަށް އަންގައި ދިނުމަށެވެ‪ .‬މިފަދަ ހުރިހާ ސިޔާސީ‬ ‫ކަމަކަށް ހޭލާ ތިބުމުގެ ހިތްވަރު ދިނުމަށާއި‪ ،‬ސިފައިން ސިޔާސީ‬ ‫ނުވުމަށް ހިތްވަރު ދިނުމަށެވެ‪ .‬ދިވެހިރާއްޖޭގައި އެއިރެއްގައި އޮންނަ‬ ‫ގާނޫނީ ވެރިކަމެއް ހިމާޔަތް ކުރުމުގެ ޒިންމާ އަދާކުރުމުގެ ހިތްވަރު‬ ‫ދިނުމަށެވެ‪ .‬ގައުމާއި‪ ،‬ދީނާއި‪ ،‬ރައްޔިތުންގެ ހައްގުގައި ތެދުވެރި‬ ‫ކަމާއި އަމާނާތްތެރި ކަމާއި‪ ،‬އެހާމެ ކެއްތެރި ކަމުގައި ތިބެންޖެހޭ‬ ‫ބައެއްކަން ހަނދާންނަށްގެނެސް އެކަންތައްތަކަށް ހިތްވަރު ދިނުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ނޯޓް‪ :‬މިލިއުމުގައި ހިމަނާފައިވާ ތާރީޚް ތަކާއި‪،‬‬ ‫މަޢުލޫމާތުތަކަކީ ދިވެހި ތާރީޚީ އެކި އެކި ލިއުންތަކުން ހޯދާފައިވާ‬ ‫މަޢުލޫމާތެވެ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫ނޓް ަޢ ްބދުﷲ ަޢލީ‬ ‫ސޓް ެލ ްފޓިނަ ް‬ ‫ަފ ް‬

‫‪34‬‬

‫ސިފައިންނަށް ޞިއްޙީ ޚިދުމަތް‬ ‫ދޭން ފައްޓާފައިވަނީ ވަރަށް ހަނި އަދި‬ ‫ވަރަށް ނިކަމެތި ގޮތެއްގައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ސިފައިންނަށް މިޚިދުމަތް ދޭން ފެއްޓުމަށްފަހު‬ ‫ދިޔައީ އެއްދުވަހުން އަނެއްދުވަހަށް އެޚިދުމަތް‬ ‫ތަރައްޤީވެ ކުރިއަރަމުންނެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ‬ ‫އަސްކަރިއްޔާއެއްގައިވެސް ޞިއްޙީ ޚިދުމަތަކީ‬ ‫ވަރަށް ފުޅާދާއިރާ އެއްގައި ދެމުންއަންނަ‬ ‫ޚިދުމަތެކެވެ‪ .‬އަދި މިޚިދުމަތަކީ ސިފައިންގެ‬ ‫މީހުންގެ އިތުރުން އެމީހެއްގެ ޒިންމާގެ‬ ‫ދަށުގައިވާ އާއިލާއަށް ވެސް ވަކި އުޞޫލުތަކަކާއި‬ ‫ހަމަތަކެއްގެ މަތިން ދެވޭ ޚިދުމަތެކެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ސިފައިން އުފެދިގެން‬ ‫އައިއިރު ސިފައިންނަށް ބޭސް ފަރުވާ ކޮށްދޭގޮތައް‬

‫ބަލިވެއްޖެނަމަ‬ ‫ނޯވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަޖެހިފައެއް‬ ‫ބޭސްކުރުމަކީ އެމީހެއްގެ އަމިއްލަ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންނަމަވެސް ފަހުން އެކި ގޮތްގޮތައް އެކި‬ ‫ސިފަސިފާގައި ކޮންމެވެސްވަރަކަށް ސިފައިންނަށް‬ ‫ޞިއްޙީ ޚިދުމަތް ދީފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ސެންޓްރަލް‬ ‫ހޮސްޕިޓަލްގެ ނަމުގައި މިހާރު އޭޑީކޭ ހޮސްޕިޓަލް‬ ‫ހުންނަތަނުގައި ހޮސްޕިޓަލެއް ސަރުކާރުން‬ ‫ހުޅުވުމުން އެހޮސްޕިޓަލުން ސިފައިންނަށް ބޭސް‬ ‫ފަރުވާ ކުރެވޭނެ ނިޒާމެއް ހަމަޖެހިގެން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ސިފައިންގެ މީހަކު ބަލިވެއްޖެނަމަ‬ ‫ދިއުމުން‬ ‫ހޮސްޕިޓަލަށް‬ ‫ވަކިގަޑިއެއްގައި‬ ‫ޑޮކްޓަރަށް ދެއްކޭގޮތައް ހަމަޖެހިފައިއޮތެވެ‪.‬‬ ‫އޭގެދުވަސްކޮޅެއްފަހުން ސިފައިންގެ މީހުންގެ‬

‫އާއިލާގެ މެމްބަރުން ބަލިވުމުން ބޭސްކުރެވޭނެ‬ ‫ނިޒާމެއްވެސް ހަމަޖެހިފައި އޮތެވެ‪ .‬ބޭސްފަރުވާގެ‬ ‫ޚިދުމަތް ސިފައިންގެ ތެރޭގައި ފުޅާވެގެން‬ ‫ގޮސްފައިވަނީ ސިފައިންގެ ތެރެއަށް މީހުން‬ ‫އިތުރުވެ‪ ،‬ހޮސްޕިޓަލުން ސިފައިންގެ މީހުން‬ ‫ޑޮކްޓަރަށް ދައްކަން ހަމަޖެހިފައިވާ ގަޑީގައި‬ ‫ބޭނުންވާ އެންމެން ޑޮކްޓަރަށް ދައްކަން‬ ‫އުނދަގޫވާން ފެށުމުންނެވެ‪ .‬މިގޮތުން ސިފައިންގެ‬ ‫ތެރޭގައި ފުރަތަމަ އުފެއްދެވީ އެން‪.‬އެސް‪.‬އެސް‬ ‫ބޭހާބެހޭބައެވެ‪ .‬އެއީ މިހާރުގެ ޝަހީދު ޙުސެއިން‬ ‫އާދަމް ބިލްޑިންގު ހުންނަތާގައި އޭރުހުރި މޭނާ‬ ‫ބިލްޑިންގުގެ ފަސްޓް ފްލޯގައެވެ‪ .‬އޭގެ ފަހުން‬ ‫‪ 1992‬ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި މަހުގެ ‪ 11‬ވަނަ‬ ‫ދުވަހު ވަނީ އެން އެސް އެސް ބޭހާބެހޭބައި‬ ‫ސާރވިސްގެ‬ ‫މެޑިކަލް‬ ‫އެން‪.‬އެސް‪.‬އެސް‬ ‫ނަމަށްބަދަލު ކުރައްވާ ޞިއްޙީ ޚިދުމަތުގެ ދައުރު‬ ‫ފުޅާކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް އެޚިދުމަތް‬ ‫ދެމުންދިޔައީ ބޭހާބެހޭބައި ހިންގަމުން ގެންދިޔަ‬ ‫ތަނުގައެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރު ސިފައިންގޭގައި‬ ‫ޑޮކްޓަރަކު ނެތުމުން މިނިސްޓްރީ އޮފް ޑިފެންސް‬ ‫އެންޑް ނޭޝަނަލް ސެކިއުރިޓީގެ ޑިރެކްޓަރ‬ ‫މެޑިކަލް ސާރވިސްގެ މަޤާމު އުފައްދަވާ‬

‫އެމަޤާމަށް ޑޮކްޓަރ މުޙައްމަދު އަޙުމަދު‬ ‫ހަމަޖައްސަވާ‪ ،‬ޑޮކްޓަރ މުޙައްމަދު އަޙްމަދު އަކީ‬ ‫އެން‪.‬އެސް‪.‬އެސް މެޑިކަލް ސާރވިސްގެ ޑޮކްޓަރ‬ ‫މަކުގައިވެސް ހަމަޖެއްސެވިއެވެ‪ .‬އަދި ފަހުން‬ ‫ޞިއްޙީ ޚިދުމަތް އިތުރަށް ފުޅާކުރުމުގެ ގޮތުން‬ ‫މިހާރުވެސް ބަންޑާރަ ކޮށީގައި ބޭނުންކުރަމުން‬ ‫އަންނަ ފަސްޓް އެއިޑް ޕޮއިންޓް ‪ 1994‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުގެ މާރޗް މަހުގެ ‪ 13‬ވަނަ ހުޅުވާ‬ ‫ފަސްޓް އެއިޑްގެ ޚިދުމަތް ބަންޑާރަ ކޮށީގައި‬ ‫ދޭން ފެއްޓިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ފާހަގަކޮށްލެވޭކަމަކީ‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫އައިއިރުވެސް‬ ‫އެހާހިސާބަށް‬ ‫ޔުނީފޯމުގެ ޑޮކްޓަރަކު ނުހުންނަކަމެވެ‪.‬‬ ‫ބޭސްފަރުވާގެ ޚިދުމަތް‬ ‫ސިފައިންގެ ތެރޭގައި ފުޅާވެގެން ދިޔަނަމަވެސް‬ ‫ސިފައިންނަށް އެންމެ ދެރަވާ އެއްކަމަކަށް އޮތީ‬ ‫ސިފައިންގެ މީހުންގެ ވިސްނުމާ ފިކުރު އަދި‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތް ރަނގަޅަށް އެގޭ ޑޮކްޓަރަކު‬ ‫ނެތުމެވެ‪ .‬މިވިސްނުން ބަދަލުވެނެން ދިޔައީ‬ ‫އެސް‬ ‫އެމް‪.‬ބީ‪.‬ބީ‬ ‫އިނގިރޭސިވިލާތުން‬ ‫ފުރިހަމަކުރެއްވުމަށްފަހު މާލެ ވަޑައިގެން‬ ‫ލެފްޓިނެންޓް ޑޮކްޓަރ ޝާޙް މާހިރު މެޑިކަލް‬ ‫ސާރވިސް އޯޑިއޯންގައި ބަލިމީހުންނަށް‬ ‫ފަރުވާ ދެއްވަން ފެއްޓެވުމުންނެވެ‪ .‬ސާހް‬ ‫މާހިރަށްފަހު ދިޔައީ ސިފައިންގެ ތެރޭގައި‬ ‫ޑޮކްޓަރުންނާއި ނަރުހުން އިތުރުވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ބަލިތަކަށް ޚާއްޞަ ޑޮކްޓަރުން‬ ‫ސިފައިންގޭގައި ނެތުމުން ޖެހެނީ ޚާއްޞަ‬ ‫ޑޮކްޓަރުން ވަކި ކޮންޓްރެކްޓެއްގެ ދަށުން‬ ‫ގެނެސްގެން‬ ‫ސާރވިސްއަށް‬ ‫މެޑިކަލް‬ ‫ބަލިމީހުންނަށް ފަރުވާދޭށެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬ ‫ވަކި ބަލިތަކަކަށް ޚައްޞަ ސިފައިންގެ‬ ‫ޑޮކްޓަރެއްގެގޮތުގައި ފުރަތަމަ ވެގެންދިޔަ‬ ‫ލެފްޓިނެންޓް ކާނަލް ޑޮކްޓަރ ޢަލީ ޝާހިދު‬ ‫‪ 2008‬ޖުލައި ‪ 21‬ވަނަ ދުވަހު އެތެރެހަށީގެ‬ ‫ބަލިތަކަށް އެމް އެން ޑީ އެފް މެޑިކަލް‬ ‫ސާރވިސްގައި ފަރުވާ ދެއްވަން ފެއްޓެވުމުން‬ ‫ހޮސްޕިޓަލްތަކުންނާއި ކްލިނިކްތަކުން ގެންނަ‬ ‫ޚާއްޞަ ޑޮކްޓަރުންނަށް ކުރަމުންދިޔަ ޚަރަދުގެ‬ ‫ބައެއް ކުޑަވެގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ޞިއްޙީ ފަރުވާގެ ދައުރު ސިފައިންގެ‬ ‫ކުރައްވާ‬ ‫ފުޅާކުރެއްވުމަށް‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫މަސައްކަތްތަކުގެ ތެރޭން ފާހަގަކޮށްލެވޭ އެއްކަމަކީ‬ ‫މެޑިކަލް ސާރވިސްގެ ތެރޭގައި ބޭސް ފިހާރައެއް‬ ‫ހުޅުވިގެން ދިއުމެވެ‪ 2006 .‬ސެޕްޓެމްބަރ ‪25‬‬ ‫ވަނަ ދުވަހު ސިފައިންގެ އެކުވެރި ކުންފުނި ނުވަތަ‬ ‫ސިފްކޯ އިން މެޑިކަލް ސާރވިސްގެ އިމާރާތުގެ‬ ‫ތެރޭގައި ބޭސް ފިހާރައެއް ހުޅުވުމުން ޑޮކްޓަރަށް‬

‫ދައްކާމީހުންނަށް ވަރަށް ބޮޑު ލުއި ފަސޭހައަކަށް‬ ‫ވެގެންދިޔައެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން ސިފައިންގެ‬ ‫އޭރިއާތަކުގައި މަސައްކަތްކުރާ ސިފައިންނާއި‬ ‫އެސިފައިންގެ އާއިލާތަކަށް އެސަރަހައްދެއްގައި‬ ‫ހުންނަ ހޮސްޕިޓަލަކުން ފަރުވާކުރެވޭނެ ނިޒާމެއް‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ހަމޖެހިގެން ދިއުމަކީވެސް‬ ‫ވަރަށްބޮޑު‬ ‫ލިބިގެންދިޔަ‬ ‫ބޭސްފަރުވާއަށް‬ ‫ކުރިއެރުމެކެވެ‪ .‬އަދި ސިފައިންގެ މީހަކު‬ ‫ނިޔާވުމުން އެމީހެއްގެ ޖަނާޒާގެ ކަންތައްތައް‬ ‫ކުރިއަށްގެންދިއުމުގައި މެޑިކަލް ސާރވިސް‬ ‫އިން އަދާކުރަމުންދާ ދައުރަކީވެސް ފާހަގަކޮށްލޭ‬ ‫މުހިންމު ދައުރެކެވެ‪.‬‬

‫ނަރުހުން‬ ‫ޑޮކްޓަރުންނާއި‬ ‫ސިފައިންގޭގައި‬ ‫ތިބިކަމުގައިވިއަސް ފުޅާދާއިރާއެއްގައި ޞިއްޙީ‬ ‫ޚިދުމަތް ދެވޭނީ އެފަދަ ޚިދުމަތަކަށް އެކަށީގެންވާ‬ ‫އިމާރާތަކާއި ވަޞީލަތްތައް ފުރިހަމަވެގެން‬ ‫ކަމަށްވާތީ ސިފައިންގެ ލީޑަރޝިޕުން ދަނީ‬ ‫އަބަދުވެސް އެކަންކަމާއިމެދު ވިސްނަވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ހައްލެއް‬ ‫ޢަމަލީ‬ ‫މިކަމަށް‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫ފެންނަމުންމިދާ‬ ‫މިހާރު‬ ‫ނައިސްއުޅެނިކޮށް‬ ‫ހޮސްޕިޓަލް ނުވަތަ ސިފައިންގެ‬ ‫މިލިޓަރީ‬ ‫ޖެހެންފެއްޓީ‬ ‫ޙަޤީޤީކުލަ‬ ‫ހޮސްޕިޓަލްގެ‬

‫‪ 2009‬އޯގަސްޓް ‪ 25‬ވަނަ ދުވަހު އިންޑިއާ‬ ‫ސަރުކާރުގެ ހިލޭއެހީގައި މިލިޓަރީ ހޮސްޕިޓަލެއް‬ ‫އަޅުއްވާ ދެއްވުމަށް ހަމަޖެހިފައިވާކަމަށް އޭރުގެ‬ ‫ޑިފެންސް މިނިސްޓަރ އޮނަރަބަލް އަމީން‬ ‫ފައިސަލް އިޢުލާން ކުރެއްވުމާއި ހަމައިންނެވެ‪.‬‬ ‫މިހޮސްޕިޓަލަކީ ސިފައިންނާއި ސިފައިންގެ‬ ‫އާއިލާ ތަކަށް ޚިދުމަތް ދިނުމުގެ އިތުރުން‬ ‫މެޑިލަކް އިވެކުއޭޝަން ތަކުގައި މާލެ ގެންނަ‬ ‫މީހުންނަށްވެސް އަވަސްފަރުވާ ދެމުން ދާނެ‬ ‫ހޮސްޕިޓަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ފަރުވާދިނުމަށް‬ ‫ބަލިމީހުންނަށް‬ ‫‪ 25‬އެނދުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް މިލިޓަރީ‬ ‫ހޮސްޕިޓަލެއްގެ ގޮތުގައި ހުޅުވޭތަނަކީ ތަފާތު‬ ‫ގިނަ ޚިދުމަތްތަކަކާއިއެކު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކުރީގެ‬ ‫އަޑު ނުވަތަ ބައު އަޑު ހިންގަމުންދިޔަ އިމާރާތް‬ ‫މަރާމާތު ކުރުމަށްފަހު ތައްޔާރު ކުރެވިފައިވާ‬ ‫ހޮސްޕިޓަލެކެވެ‪ .‬މިލިޓަރީ ހޮސްޕިޓަލް ނުވަތަ‬ ‫ސިފައިންގެ ހޮސްޕިޓަލް އިން ދިނުމަށް‬ ‫ހަމަޖެހިފައިވާ ޚިދުމަތްތަކުގެތެރޭގައި ‪X-RAY,‬‬ ‫‪ECHO, TMT, ECG, PHYSIOTHERAPY,‬‬ ‫‪USG, LABORATORY, AMBULANCE,‬‬ ‫‪OPD GENERAL, OPD SPECIALIST,‬‬ ‫‪DENTAL, ADMISSION, OBSERVATION,‬‬ ‫‪INTENSIVEC ARE, BEDSIDE NURSING‬‬ ‫‪CARE,‬‬ ‫‪NEBULIZATION,‬‬ ‫‪MINOR‬‬ ‫‪INCISION, SUTURING, INJECTION/‬‬ ‫‪DRESSING, STERILIZATION, LAUNDRY,‬‬ ‫‪SUCTION, POP, ANTENATAL CARE,‬‬ ‫‪DIBETES,‬‬ ‫‪AVIATION‬‬ ‫‪MEDICINE,‬‬ ‫‪ DIVING MEDICINE‬ފާހަގަކޮށްލެވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިހޮސްޕިޓަލަކީ‬ ‫މިލިޓަރީ ހޮސްޕިޓަލަކަށްވީނަމަވެސް މެޑް‪-‬ވެކް‬ ‫އޮޕަރޭޝަން ތަކުގައި ސިފައިންގެއިން ގެންނަ‬ ‫މީހުންނަށާއި މޯލްޑިވްސް ޕޮލިސް ސާރވިސް‬ ‫ފަދަ މުއައްސަސާތަކަށް މިހޮސްޕިޓަލްގެ ޚިދުމަތް‬ ‫ލިބިގެންދިއުމަކީ އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ‪ .‬ޖާގައިގެ‬ ‫ގޮތުންނާއި ވަޞީލަތުގެ ގޮތުން މިހޮސްޕިޓަލްގެ‬ ‫ހުޅުވާލެވިގެން‬ ‫އެންމެނަށް‬ ‫ޚިދުމަތް‬ ‫ނުދިޔަނަމަވެސް ރާއްޖޭގެ އެހެން ހޮސްޕިޓަލަކުން‬ ‫ނުލިބޭ ޚިދުމަތެއް މިހޮސްޕިޓަލުން ދެވެންހުރިނަމަ‬ ‫އެފަދަ ޚިދުމަތްތައް އެންމެނަށްވެސް ހުޅުވިގެން‬ ‫ދިއުމަކީ އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫މިހޮސްޕިޓަލަކީ ސިފައިންނާއި ސިފައިންގެ‬ ‫އާއިލާތަކުގެ އިތުރުން ކޮންމެ ދިވެއްސަކަށްވެސް‬ ‫ވަރަށް މުހިންމުވާނެ ހޮސްޕިޓަލެއް ކަމާއިމެދަކު‬ ‫ޝައްކެއްނެތެވެ‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫ބޮ ޑު ކި ލެ ގެ ފާ ނު މާ ލެ އާ ދެ ކޮ ޅަ ށް ކު ރެ އް ވި ހަނ ގު ރާ މަ‬ ‫ނަ ސީ މާ މު ޙަ އް މަ ދު‬

‫ސ ަކ ުމގެ ދު ަވސް ަވރު‪.‬‬ ‫ރ ް‬ ‫ސ ަކ ަދރު ‪ 1‬ގެ ަ‬ ‫ރ ީހމް ިއ ް‬ ‫ސ ްލޠާން ިއ ްބ ާ‬ ‫ރވުނު ަކ ަމށް ެބލެވެނީ ައ ްއ ު‬ ‫ނ ުކ ެ‬ ‫ރޒު ބި ާ‬ ‫ރޚީ ޮގތުން ަބ ާލ ިއރު ިމ ުބ ު‬ ‫ރޒު‪ :‬ތާ ީ‬ ‫‪ ‬އާ ުބ ު‬

‫ ‬

‫އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް މުޡްހިރުއްދީން ސިރީ މުތެއި ރަންމަނިލޯކަ މަހާރަދުން‬

‫(‪1701‬މ–‪1705‬މ‪،‬‬

‫ސ ަކ ަމށް‬ ‫ރ ް‬ ‫ރ ޮކޅުން ަ‬ ‫ސދޫ ަދ ި‬ ‫ނކީ ިއ ް‬ ‫‪1113‬ހ–‪1116‬ހ) ަ‬

‫ނ ުކފާނު)‬ ‫ނ ަދރު ( ެވލާނާ މަ ި‬ ‫ޝ ުހބަ ް‬ ‫ރ ީހމް ާ‬ ‫ސދޫ ިއ ްބ ާ‬ ‫ސ ެގފާނެވެ‪ި .‬މއީ ިއ ް‬ ‫ރ ް‬ ‫ނވަނަ ަ‬ ‫ނވި ތި ް‬ ‫ަވ ަޑ ިއގެން ެ‬

‫ނކީ‬ ‫ރދުން ަ‬ ‫ނ ެއވެ‪ .‬މި ަ‬ ‫ނ ާމ ުފ ަޅކީ ައ ިތރީ ަކމަ ާ‬ ‫ރ ަކ ެލކެވެ‪ .‬މަ ް‬ ‫ނގެ ަދ ި‬ ‫ރފާ ު‬ ‫ރ ަކލުން ަޙސަން ާމ ަފ ްތ ަތ ުކ ު‬ ‫ގެ ަދ ި‬ ‫ނ ުފޅުން ެވސް‬ ‫ނ ައށް ' ޮބ ުޑ ިކ ެލ ެގފާނު" ގެ ނަ ް‬ ‫ސ ޮކ ުޅ ުފޅުން ޮބޑު ޭބ ުފ ަޅ ަކށް ުވ ާމ ެއކު‪ ،‬މީ ާ‬ ‫ިއ ް‬

‫ނ ުކފާނާ‬ ‫ރ ުވ ެމ ްއގެ ަދށުން‪ި ،‬މމަ ި‬ ‫ސ ެވ ަވ ަޑ ިއ ަގތީ‪ަ ،‬މ ަކރު ެވރި ޭ‬ ‫ސ ަކ ަމށް ިއ ް‬ ‫ރ ް‬ ‫ރދުން ަ‬ ‫ިކ ާޔ ަފ ިއ ެވ ެއވެ‪ .‬މި ަ‬ ‫ރއް ާވ ަފ ެއވެ‪.‬‬ ‫ރކު ަ‬ ‫ސ ަކމުން ުދ ު‬ ‫ރ ް‬ ‫ނ ( ިދހަ ވަނަ) ަ‬ ‫ނ ަޙސަ ް‬ ‫ސލްޠާ ް‬ ‫ނގެ ެދ ަދރި ައ ްއ ު‬ ‫ެދބޭ ް‬

‫އަތުލެއްވުމަށްފަހު‪،‬‬ ‫ތަޚުތު‬ ‫ބޮޑުވަޒީރުކަން ދެއްވީ‪ ،‬ކޮޅުމަޑުލު ދިޔަމިނގިލި‬ ‫އިބްރާހީމް ދޮށިމޭނާ ތަކުރުފާނުގެ ދަރިކަލުން‬ ‫މިއީ‬ ‫ދޮށިމޭނާތަކުރުފާނަށެވެ‪.‬‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫ފަހުން އައްސުލްޠާން މުޡައްފަރު މުޙައްމަދު‬ ‫ޢިމާދުއްދީން‪ ،‬ދިޔަމިނގިލި ބަންޑާރައިންނެވެ‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫އިބްރާހީމް‬ ‫އައްސުލްޠާން‬ ‫މުޡްހިރުއްދީން ޙައްޖަށް ވަޑައިގަތުމަށް ‪1115‬ހ‬ ‫ވަނަ އަހަރު (‪1703/1704‬މ) ދަތުރުފުޅު‬ ‫ޤަސްދު‬ ‫މިގޮތަށް‬ ‫ތައްޔާރުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ކުރެއްވުމަށް ފަހު‪ ،‬މި ދަތުރުފުޅުގައި އޭނާ‬ ‫އަވަހާރަވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އޭނާގެ ތުއްޕުޅު ދަރިކަލުން‬ ‫ރާއްޖޭގެ ތަޚުތަށް އިސްކުރުމަށް ވަޒީރުން ލައްވާ‬ ‫ޢަހްދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މިދަރިކަލުންނަކީ ދާދި‬ ‫ތުއްޕުޅު ކިރުފޮދުހިއްޕަވާ ވަރުގެ ބޭފުޅެކެވެ‪.‬‬ ‫ދަރިކަލުން ތުއްޕުޅުއިރު ރަސްކަމުގެ ކަންތައް‬ ‫ހިންގަވަން ޙަވާލުކުރެއްވީ‪ ،‬އެދަރިކަލުންގެ‬ ‫މަންމާފުޅު ކަނޑޫދޫ ފާތިމާ ކަނބާފާނާއެވެ‪.‬‬

‫ޙައްޖު ދަތުރުފުޅުގައި މާލެއިން ފުރާވަޑައިގަތީ‬ ‫އެކަމަށް ބައްލަވައިގެންނެވި ނަވަކާއި‪ ،‬އަދި‬ ‫ރާއްޖޭގައި ބެންނެވި ހަތަރު ފުރެއްދެއޮޑީގައެވެ‪.‬‬ ‫މިއުޅަނދުތައް ވަނީ‪ ،‬ކާށްޓާއި‪ ،‬ބޮއްޔާއި‪،‬‬ ‫އެހެނިހެން އަގުހުރި މުދަލާއި ތަކެތީން‬ ‫ބަރާކޮށްފައެވެ‪ .‬އަދި ބޮޑުކޯއްޓޭ ބުރުޒުން ނަވަށް‬ ‫‪ 80‬ބޮޑުބަޑިއާއި އެއަށް ވާވަރަށް އުންޑައާއި‬ ‫ބޭސްވެސް ލެއްވެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޙައްޖަށް ފުރާވަޑައިގަތީ އެއަހަރުގެ‬ ‫ރަމަޟާން މަހުގެ ‪ 10‬ވަނަ ދުވަހު (‪17‬‬ ‫ޖަނަވަރީ ‪ )1704‬އެވެ‪ .‬އަރިއަހުގައި ގެންދެވި‬ ‫މީހުންގެ ތެރޭގައި‪ ،‬އެންމެފަހުން ހުންނެވި‬ ‫ޙަސަން ރަސްގެފާނާއި‪ ،‬ރަދުންގެ ބޭބޭފުޅު‬ ‫ޙަސަން ހަނދޭގިރި މަނިކާއި‪ ،‬މުޙައްމަދު‬ ‫ޢަބްދުލްޙަކީމް ފަނޑިޔާރުކަލޭގެފާނާއި ޙަސަން‬ ‫ތާޖުއްދީން ހިމެނިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ޖިއްދާއަށް‬ ‫މައްކާއަށް‬ ‫އެރަށުން‬ ‫ވަޑައިގެންފައި‪،‬‬ ‫ވަޑައިގެން ޙައްޖުވެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬

‫ފުރަތަމަ‬ ‫ދަތުރުފުޅުގެ‬ ‫މި‬ ‫އެތާނގައި‪،‬‬ ‫މުޞީބާތާއި ކުރިމަތިލައްވަން ޖެހިވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫އެރަށުގައި‪ ،‬ފަނޑިޔާރުމަނިކުފާނާއި ރަދުންގެ‬ ‫އަރިއަހުގައި ވަޑައިގެންނެވި ބައެއް ބޭފުޅުންނާއި‬ ‫ކަށިވިދުރީގެ‬ ‫އަނބިކަނބަލަކު‪،‬‬ ‫ރަދުންގެ‬ ‫އާލާސްކަންފުޅުގައި އަވަހާރަވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫މިކަން ދިމާވުމުން‪ ،‬މަދީނާއަށްވެސް‬ ‫ތިބި‬ ‫ސަލާމަތުން‬ ‫ވަޑައިނުގަންނަވައި‪،‬‬ ‫މީހުންނާއިގެން މާލެ ވަޑައިގަތުމަށްޓަކައި‪،‬‬ ‫‪1116‬ހ ވަނަ އަހަރުގެ ޞަފަރުމަހުގެ ‪23‬‬ ‫ވަނަ ދުވަހު (‪ 26‬ޖޫން ‪1704‬މ) ރަދުން‬ ‫ޖިއްދާއިން ފުރާވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދަތުރުމަތީގައި‬ ‫އެއުޅަނދުތަކާ ވަރަށް ގަދަ ވިއްސާރަގަނޑަކާ‬ ‫ދިމާވެގެން‪ ،‬ހަތަރުއޮޑީގެ ތެރެއިން ތިން އޮޑި‪،‬‬ ‫ކޮޅިގަނޑުގެ ތެރޭގައި ހަލާކުވިއެވެ‪ .‬ސަލާމަތްވީ‬ ‫ޙަސަން ތާޖުއްދީން އިންނެވި އޮޑިއެވެ‪ .‬މިއޮޑީގެ‬ ‫މީހުން މާލެއައިސް ޚަބަރުދިނީ‪ ،‬ރަދުންނާއި‬ ‫އެހެން އެންމެން‪ ،‬ވިއްސާރަގަނޑު ތެރޭގައި‬

‫ނެތިހިނގައްޖެ ކަމުގައެވެ‪ .‬އެއީ އެމީހުންނަށް‬ ‫ހީވެފައިއޮތް ގޮތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޙަޤީޤަތަކީ‪،‬‬ ‫ރަދުންނާއި ޙަސަން ރަސްގެފާނު ތިއްބެވި‬ ‫ނަވަށް ވަރަށް ދަތި ހާލުޖެހުމަށް ފަހު‪،‬‬ ‫ސޫރަތުގެ ކައިރީ ރަށަކަށް އެނައު ދިޔުމެވެ‪ .‬އެ‬ ‫ދެބޭފުޅުން އެ ރަށުން ހިންގަވާފައި‪ ،‬ސަލާމަތުން‬ ‫ސޫރަތަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޙައްޖު‬ ‫ދަތުރުފުޅުގައި‪ ،‬ރަދުންގެ އަރިއަހުގައި ގެންދެވި‬ ‫‪ 500‬މީހުންގެ ތެރެއިން‪ 300 ،‬މީހުން‬ ‫މަރުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޚަބަރު‬ ‫ގެއްލުނު‬ ‫ރަދުން‬ ‫މާލެއަށް ލިބުމުން‪ ،‬ވަރަށް ބޮޑު ގަޑުބަޑެއް‬ ‫މެދުވެރިވިއެވެ‪ .‬ދެފަރާތަކުން ތަޚުތަށް ދަޢުވާ‬ ‫ކުޅައެވެ‪ .‬ރަސްކަން ބޭނުންފުޅުވެގެން ފުރަތަމަ‬ ‫އުޅުއްވީ‪ ،‬މުޡްހިރުއްދީންގެ ކޮއްކޯފުޅު ޙުސައިން‬ ‫އެދުންފުޅުގައި‪،‬‬ ‫އެ‬ ‫ވެލާނާތަކުރުފާނެވެ‪.‬‬ ‫މުޡްހިރުއްދީން ރަދުންގެ އަނބިކަނބަލުން‬ ‫ގަނޑުވަރުން ބޭރަށްލައްވާން އުޅުއްވަނިކޮށް‪،‬‬ ‫އެކަން ބޭޒާރުވެގެން‪ ،‬ވެލާނާ ތަކުރުފާނާއި‬

‫ލ ބަންޑާރައިން"ގެ ނަންފުޅުންވެސް‬ ‫"ދިޔަމިނގި ި‬ ‫ނށް ކިޔައެވެ‪.‬‬ ‫މި ރަދުން ަ‬ ‫ތާރީޚު ބުނާގޮތުގައި‪ ،‬ކުރީގެ ރަދުން‪،‬‬ ‫އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް މުޡްހިރުއްދީނަކީ‪،‬‬ ‫ރައްޔިތުންގެ‬ ‫ކުރެއްވިއިރު‬ ‫ރަސްކަން‬ ‫ޙާލުބައްލަވައި ހެއްދެވި އޯގާވެރި ރަސްކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ގެއްލިވަޑައިގަތުމަށް‬ ‫ރަސްކަން‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫ފަހު‪ ،‬ރައްޔިތުންގެ ޙާލާއި މެދު ފަރުވާލެއް‬ ‫ނުބަހައްޓަވައި‪ ،‬ތަޚުތު އަލުން ހޯއްދެވުމަށް އެ‬ ‫މަނިކުފާނު ކުރެއްވި މަސައްކަތާ ހެދި‪ ،‬އެތަކެއް‬ ‫އަހަރުވާންދެން މީނާގެ ފަރާތްޕުޅުން ގިނަ‬ ‫އުނދަގޫތަކެއް ދިވެހިރާއްޖެއަށް ފޯރަމުންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ތިން ފަހަރެއްގެ މަތިން މާލެއާ ހަނގުރާމައަށް‬ ‫ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މީގެ ތެރެއިން ދެފަހަރު ރާއްޖެއާ‬ ‫ދެކޮޅަށް މި ރަދުން ވަޑައިގަތީ‪ ،‬އިންޑިޔާގެ‬ ‫ރަސްކަލެއްގެ އެހީ ހޯއްދަވައިގެން‪ ،‬ހަތިޔާރު‬ ‫ހިއްޕަވައިގެންނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިއިން އެއްވެސް‬ ‫ފަހަރަކު ކާމިޔާބީއެއް ލިބިވަޑައެއްނުގަތެވެ‪.‬‬ ‫އައްސުލްޠާން މުޡައްފަރު މުޙައްމަދު‬

‫ރގެ ރަދުން‪ ،‬އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް މުޡްހިރުއްދީނަކީ‪،‬‬ ‫ނގޮ ުތގައި‪ ،‬ކު ީ‬ ‫ާތރީޚު ބު ާ‬ ‫ނގެ ޙާލުބައްލަވައި ހެއްދެވި ޯއގާ ެވރި ރަސްކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްކަން ކުރެއްވިއިރު ރައްޔިތު ް‬ ‫ނގެ ޙާލާއި މެދު ފަރުވާލެއް‬ ‫ނަމަވެސް ރަސްކަން ގެއްލިވަޑަ ިއގަތުމަށް ފަހު‪ ،‬ރަ ްއޔިތު ް‬ ‫ނުބަހައްޓަވައި‪ ،‬ތަޚުތު އަލުން ހޯއްދެ ުވމަށް އެ މަނިކުފާނު ކުރެއްވި މަސައްކަތާ ހެދި‪،‬‬ ‫ނގެ ފަރާތްޕުޅުން ގިނަ އުނ ަދގޫތަކެއް ދިވެހިރާއްޖެއަށް‬ ‫އެތަކެއް އަހަރުވާންދެން މީ ާ‬ ‫ފޯރަމުންދިޔައެވެ‪ .‬ތިން ފަހަރެއްގެ މަތިން މާލެއާ ހަނގުރާމައަށް ވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާގެ އަނބިދަރީން ނައިފަރަށް އަރުވާލެވުނެވެ‪.‬‬ ‫ދިމާކޮށްލައްވައި‬ ‫ތަޚުތާ‬ ‫ފަހުން‬ ‫އޭގެ‬ ‫ކާމިޔާބު ކުރެއްވީ ބޮޑުވަޒީރަކަށް ހުންނެވި‪،‬‬ ‫މުޙައްމަދު ދޮށިމޭނާތަކުރުފާނެވެ‪ .‬ރަދުންގެ‬ ‫އަނބިކަނބަލުންނާއި‪ ،‬ތުއްޕުޅު ދަރިކަލުން‬ ‫އެކަމަނާގެ އުފަން ރަށަށް ފޮނުވާލެއްވުމަށް ފަހު‪،‬‬ ‫ދިޔަމިނގިލި މުޙައްމަދު ދޮށިމޭނާތަކުރުފާނު‪،‬‬ ‫ރަސްކަމަށް އަރާވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މިކަންހިނގީ‪،‬‬ ‫‪ 1116‬ވަނަ އަހަރުގެ ޝައުބާން މަހު ‪22‬‬ ‫(‪ 19‬ޑިސެމްބަރު ‪ )1704‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪.‬‬ ‫މިރަދުންނަކީ ކޮޅުމަޑުލު ދިޔަމިނގިލީ އިބްރާހީމް‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫ދަރިކަލުން‬ ‫ދޮށިމޭނާކިލެގެގެ‬ ‫ދޮށިމޭނާތަކުރުފާނެވެ‪ .‬މަންމާފުޅަކީ އާމިނާދިޔޯ‬ ‫އެވެ‪ .‬ރަސްމީ ނަންފުޅަކީ‪ ،‬އައްސުލްޠާން‬ ‫މުޡައްފަރު މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން ސިރީ‬ ‫ކުލަސުންދުރަ ސިޔާކަ ސާސްތުރަ މަހާރަދުންނެވެ‪.‬‬

‫ޢިމާދުއްދީން ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގެންނެވިތާ‬ ‫މާގިނަ ދުވަސްތަކެއް ނުވަނީސް‪1116 ،‬ހ ވަނަ‬ ‫އަހަރުގެ ރަމަޟާން މަހުގެ ތެރޭގައި (ޖަނަވަރީ‬ ‫‪ ،)1705‬މުޡްހިރުއްދީން ރަދުންނާއި ކުރީގައި‬ ‫ރަސްކަންކުރެއްވި ޙަސަން (ދިހަވަނަ) އާއި‪،‬‬ ‫ދެބޭފުޅުން‪ ،‬ސޫރަތުން ފުރާވަޑައިގަންނަވައިގެން‪،‬‬ ‫މަނަދުއަށް‬ ‫ދެކުނުބުރީ‬ ‫މިލަދުންމަޑުލު‬ ‫ސިއްރުން‬ ‫މާލެއަށް‬ ‫ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ފައިބައިވަޑައިގަންނަވާން ޤަޞްދުކުރައްވައިގެން‪،‬‬ ‫އެ ރަށުން އޮޑިއެއްގައި ފުރާވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް‪ ،‬މާލެއަށް ވަޑައިނުގެންނެވެނީސް‪،‬‬ ‫އެބޭފުޅުން ރާއްޖެއަށް ވަޑައިގަންނަވާ ޚަބަރު‬ ‫މާލެއަށް ލިބިއްޖެއެވެ‪ .‬ސަރުކާރުން ފޮނުއްވި‬ ‫ބާރަށްދުވާ އޮޑިއެއް‪ ،‬މަކުނުދޫއާ ހިސާބުން‬ ‫އެބޭފުޅުން އަތުލައިގަނެގެން މާލެއަށް ގެނައެވެ‪.‬‬ ‫ދެބޭފުޅުންމެ އަރުވާލެއްވީ ފުވައްމުލަކަށެވެ‪.‬‬

‫ދުވަސްކޮޅަކަށް ފަހު‪ ،‬އައްސުލްތާން ޙަސަން‪،‬‬ ‫ހިތަދޫއަށް‬ ‫އައްޑުއަތޮޅު‬ ‫ފުވައްމުލަކުން‬ ‫ފޮނުއްވާލެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ދުވަސްކޮޅަކު‬ ‫ފުވައްމުލަކުގައި‬ ‫ހުންނެވުމަށްފަހު‪،‬‬ ‫އަރުވާލެވިފައި‬ ‫މުޡްހިރުއްދީން ރަދުން‪ ،‬އެރަށުން ސަލާމަތް‬ ‫އެކުގައި‬ ‫ޚާދިމަކާ‬ ‫ވެވަޑައިގަންނަވައިގެން‬ ‫ސިލޯނުގެ ގާއްޔަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬ޑަޗް‬ ‫ވަޑައިގެންފައި‪،‬‬ ‫މަދަރާސީއަށް‬ ‫ނަވެއްގައި‬ ‫އެރަށުން ދެން ވަޑައިގަތީ ބަންގާޅަށެވެ‪.‬‬ ‫ބަންގާޅުގައި އެއްއަހަރު ހުންނެވުމަށް ފަހު‪،‬‬ ‫އިންޑިޔާގެ ފައްރުޚުޝިޔާރު ކިޔުނު ރަސްކަލެއްގެ‬ ‫އެހީފުޅާއެކު‪ ،‬މާލެއާދެކޮޅަށް ވަޑައިގަތުމަށް‬ ‫މުޡްހިރުއްދީން ރޭއްވެވިއެވެ‪ .‬އެޗް‪ .‬ސީ‪.‬‬ ‫ޕީ‪ .‬ބެލް ލިޔުއްވާފައިވާ ގޮތުގައި‪ ،‬މިރަދުން‬ ‫މަދަރާސީގައި ހުންނަވަނިކޮށް‪ ،‬ކަންނަންނޫރު‬ ‫އަލީރާޖާގެ ދަރިކަލުން ކުންޏަ މުޙައްމަދާއި‪،‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަދުންނަށް ސިއްރިޔާތުގައި‬ ‫އެހީވެދޭ މަލިކު މީހަކާ ދެމީހުން ވެގެން‪،‬‬ ‫ބަނދަރުގައި އޮތް އުޅަނދެއްގައި މުޡްހިރުއްދީނު‬ ‫ރަދުން ބަންދުކޮށްގެން‪ ،‬ޓެންގައިޕައްޑަނަމް ކިޔާ‬ ‫އެ ހިސާބުގެ ރަށަކަށް ގެންދިޔައެވެ‪ .‬މިޚަބަރުތައް‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަދުން އައްސުލްޠާން މުޡައްފަރު‬ ‫ފޮނުވުމުން‪،‬‬ ‫ޢިމާދުއްދީނަށް‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫ޢަލީރާޖާއަށް ސިޓީފުޅަކާއި ވަރަށް ގިނަ‬ ‫އަދަދެއްގެ ބޮލި ފޮނުއްވާފައި‪ ،‬މުޡްހިރުއްދީން‬ ‫މާލެއަށް އަނބުރާ ފޮނުއްވައިދެއްވަން އޭނާ‬ ‫އެދިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މުޡްހިރުއްދީނަށް މިކަން‬ ‫އެނގިވަޑައިގަނެގެން‪ ،‬ފިއްލަވައިގެން ވަޑައިގަތީ‬ ‫ކަލްކަތާއަށެވެ‪.‬‬ ‫މުޡްހިރުއްދީން ރަދުން އަހަރަކަށް‬ ‫ވުރެ ގިނަ ދުވަހު ކަލްކަތާގައި ހުންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިހުންނެވި ހުންނެވުމުގައި‪ ،‬ފައްރުޚުޝިޔާރުގެ‬ ‫އެހީފުޅާއެކު‪ ،‬އަނެއްކާވެސް މާލެއާ ދެކޮޅަށް‬ ‫ހަނގުރާމައަށް ވަޑައިގަންނަވަން ރޭއްވެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ތާރީޚުގައިވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ފައްރުޚުޝިޔާރުގެ‬ ‫ފަރާތްޕުޅުން މުޡްހިރުއްދީނަށް އެއްލައްކަ ރުފިޔާ‬ ‫ލިބިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މިފައިސާގެ އެހީގައި‪ ،‬ދެނަވާއި‬ ‫ބަގަލާއަކާއި އަސްކަރުންނާއި‪ ،‬ބޭނުންފުޅުވާ‬ ‫އެހެނިހެން ތަކެތި ހޯއްދަވައިގެން‪ ،‬މާލެއާ‬ ‫ދެކޮޅަށް އޭނާ ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މިދަތުރުފުޅުގައި‬ ‫ވަރަށް ވަރުގަދަ ވިއްސާރަގަނޑަކާ ޖެހިގެން‪،‬‬ ‫ގާއްޔަށް‬ ‫ސިލޯނުގެ‬ ‫ބެހިގެން‬ ‫އެއްނައު‬ ‫ދިޔައެވެ‪ .‬މިކަމާހެދި އެމަނިކުފާނަށް މާލެއަށް‬ ‫ވަޑައިގެންނެވުނީ މޫސުން ފަސްވީފަހުންނެވެ‪.‬‬ ‫މުޡްހިރުއްދީން ރަދުންގެ ލަސްކަރާއި‬

‫‪37‬‬

‫މާލޭގެ ލަސްކަރާ ދެފަރާތުގެ ޙަމަލާތަށް ފެށުނީ‪،‬‬ ‫‪ 23‬ރަބީޢުލްއަޢްވަލު ‪ 2( 1123‬ޖަނަވަރީ‬ ‫‪1712‬މ) ގައެވެ‪ .‬މާލޭގެ ލަސްކަރު ބަޑިޖަހަމުން‬ ‫ގެންދިޔައީ އަތިރިމަތީގައި ހުރި ބުރުޒުތަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫މުޡްހިރުއްދީން ބޮޑުކިލެގެފާނުގެ ލަސްކަރު‪،‬‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫އުޅަނދުތަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެމީހުންގެ‬ ‫ފަރާތަކަށް ކާމިޔާބެއް ނުލިބި ހަވީރުވަންދެން‬ ‫އެރަދުންގެ‬ ‫ބަޑިޖަހައިފައި‪،‬‬ ‫ދެފަރާތުން‬ ‫އުޅަނދުތައް ދޫނިދޫބޭރަށް ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ދުވަސްވަންދެން‬ ‫އެތަކެއް‬ ‫ރާއްޖޭގައި‪،‬‬ ‫އޮޑިދޯނިފަހަރަށް ދުއްތުރައުދެއްވައި‪ ،‬ދައުލަތާ‬ ‫ހިންގަވައި‬ ‫ޢަމަލުތައް‬ ‫މިފަދަ‬ ‫ދެކޮޅަށް‬ ‫މުޡްހިރުއްދީނާ‬ ‫އެއަށްފަހު‪،‬‬ ‫ހެއްދެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ދެކޮޅަށް ހަތިޔާރުލައްވައިފައިވާ އޮޑިތަކެއް‬ ‫ފޮނުއްވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ރަދުން‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫މިއޮޑިތަކާ މުޡްހިރުއްދީނުގެ އުޅަނދުފަހަރާ‬ ‫ދިމާވީ އެމީހުން މާޅޮސްމަޑުލާއި މިލަދުންމަޑުލުގެ‬

‫ވާހަކަދެއްކިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪ ،‬މިވާހަކަތައް‬ ‫އަހާފައި‪ ،‬މަރުޖާނު ގޮސް ރަދުން އަރިއަހުގައި‬ ‫މި ވާހަކަތައް ދެންނެވީއެވެ‪ .‬ދެން މިމީހުން‬ ‫ގެންނަވައި މިކަން ބެއްލެވުމަށްފަހު‪ ،‬މިރޭވުމުގައި‬ ‫ބައިވެރިވި މީހުންގެ ތެރެއިން ސުރޫރާ އަދި‬ ‫އިތުރު ތިންމީހުން ޤަތުލުކުރައްވައިފައި‪ ،‬އެހެން‬ ‫މީހުން އަރުވައިލެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫މުޡްހިރުއްދީން ރަދުން އެތައް‬ ‫ދުވަހެއް ވަންދެން ދިވެހިރާއްޖޭގައި‪ ،‬ދައުލަތާ‬ ‫ދެކޮޅަށް ދުއްތުރައުތައް ދެއްވަން އުޅުއްވުމަށްފަހު‪،‬‬ ‫ރަބީޢުލްއާޚިރު މަހުގެ ‪ 26‬ވަނަ ދުވަހު‪،‬‬ ‫ބަންގާޅަށް ވަޑައިގަތުމަށް ފުރާވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫މާލެ އަތޮޅުން ވަކިވެވަޑައިގަތުމުގެ ކުރީގައި‪،‬‬ ‫ވިލިނގިލީގައި ހުރި މިސްކިތް އަންދަވާލެއްވި‬ ‫ކަމަށް ބުނެވެއެވެ‪.‬‬ ‫‪1124‬ހ ވަނަ އަހަރުގެ މުޙައްރަމް‬

‫ދުޝްމިނުންގެ ބަޑީގެ ޙަމަލާއަށް ފަހަތަށް‬ ‫ޖެހޭށެވެ‪ .‬ގަނޑުވަރާ ދިމާކޮށްލަން ތައްޔާރުވުމުގެ‬ ‫ގޮތުން‪ ،‬ދުޝްމިނުން އާބުރުޒު ހިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް‪ ،‬މާފަންނު ދޮރޯށި ހިފަހައްޓާލި މާލޭގެ‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ ފަހުލަވާނުން ކޮޅެއްގެ ހިތްވަރާއި‬ ‫ހިންމަތުން ދުޝްމިނުންގެ މީހުން‪ ،‬އެހިސާބުގައި‬ ‫ހުއްޓުވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން މާލެއިން އާ ލަސްކަރެއް‬ ‫ނުކުމެ‪ ،‬ހަނގުރާމަކޮށްގެން‪ ،‬އެމީހުން ފަހަށް‬ ‫ޖައްސައި‪ ،‬އާބުރުޒު އަތުލައި‪ ،‬ދުޝްމިނުން‬ ‫އެމީހުންގެ ދޯނިތަކާ ހަމައަށް ފައްސާލިއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް‪ ،‬މުޡްހިރުއްދީނާއި‪ ،‬ލަސްކަރުންގެ‬ ‫ވަރަށް ގިނަމީހުން ސަލާމަތްވެގެން އެނބުރި‬ ‫އިންޑިޔާއަށް ދިޔައެވެ‪ .‬މީގެ ފަހުންވެސް‪،‬‬ ‫ފައްރުޚުޝިޔާރުގެ ގަނޑުވަރުގައި‪ ،‬ތިން އަހަރު‬ ‫މުޡްހިރުއްދީނު ރަދުން އުޅުއްވިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އޭގެ ފަހުން ރާއްޖެއާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމައަކަށް‬ ‫ވަޑައެއްނުގަންނަވައެވެ‪.‬‬

‫ސ ިކތް‪.‬‬ ‫ސ ޮދށު ިމ ް‬ ‫ރތުން ެއފެންނަނީ ަގ ް‬ ‫ނއް ައދި ވާތް ފަ ާ‬ ‫ރތުން ފެންނަނީ ުގދަ ެ‬ ‫ނތް ަފ ާ‬ ‫ރ ްއ ެޓވެ‪ޮ .‬ފ ޯޓޣެ ކަ ާ‬ ‫‪ޮ ‬ފ ޯޓގެ ެމދުން ެއފެންނަނީ ާމފަންނު ދޮ ޯ‬

‫ރަށްތަށް ފޭރި‪ ،‬ލޫޓުވައި އުޅެނިކޮންނެވެ‪ .‬ދެކޮޅަށް‬ ‫ހިނގި ޙަރަކާތްތަކުގައި ބަލިވެގެން ދުޝްމިނުން‬ ‫ރައްކާވެ ފުރައިގެންދިޔުމުގައި‪ ،‬ބައެއްމީހުން‬ ‫ކަމަށްވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހައްޔަރުކުރެވުނު‬ ‫ހިފައި‬ ‫މީގެފަހުން‪ ،‬ޖާސޫސުން މެދުވެރިކުރައްވައިގެން‪،‬‬ ‫މުޡްހިރުއްދީނު އޭނާގެ ދެކޮއްކޯފުޅާ ގުޅުއްވައިގެން‪،‬‬ ‫މާލެއަށް ފައިބައިވަޑައިގަންނަވަން ރޭއްވެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ފައުޅުވެގެން‬ ‫މިކަންވެސް‬ ‫ނަމަވެސް‪،‬‬ ‫ނާކާމިޔާބުވީއެވެ‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫މިރޭއްވެވުމުގައި‪ ،‬ހަމަޖައްސަވާފައި‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫ލައްވާ‬ ‫ބަޔަކުމީހުން‬ ‫އޮތީ‪،‬‬ ‫ބަންޑާރައިން‬ ‫ދިޔަމިނގިލި‬ ‫ޢިމާދުއްދީން‬ ‫ޤަތުލުކޮށްފައި‪ ،‬ރަސްކަން ހިއްޕެވުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްގެފާނު ޤަތުލުކުރަން ޙަވާލުކުރީ ސުރޫރު‬ ‫ކިޔުނު ބަބުރަކާއެވެ‪ .‬އަދި‪ ،‬މަރުޖާނު ކިޔާ‬ ‫ބަބުރެއްވެސް މިކަމުގައި ބައިވެރިކުރަން އެމީހުން‬

‫މަހުގެ ‪ 10‬ވަނަ ދުވަހު (‪1712‬މ)‪ ،‬އަނެއް ފަހަ ު‬ ‫ރ‬ ‫މުޡްހިރުއްދީން މާލެއާ ދެކޮޅަށް ގުރާބުތަކަކާއިގެން‬ ‫ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މިފަހަރު ވަޑައިގަތީ މާރަނގަޅަށް‬ ‫ހަތިޔާރުގެ‬ ‫ތައްޔާރުވެވަޑައިގަނެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ތެރޭގައި އުންޑައިގެ ތެރެއަށް ބޭސްއަޅާ‬ ‫ވައްތަރެއްގެ ބަޑިތަކެއްވެސް ގެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިގެންނެވި ލަސްކަރު މާލެއަތޮޅު ފުނަދޫއަށް‬ ‫ފައިބައި ތިބެގެން‪ ،‬މާލޭގެ ބޮޑުބުރުޒަށް‬ ‫ބަޑިޖަހައިގެންވެސް ކާމިޔާބެއް ނުލިބުނެވެ‪.‬‬ ‫އޭގެފަހުރޭ އެމީހުން އެއްގަމަށް އަރާން‬ ‫ދިމާކޮށްލިއެވެ‪ .‬ފުރިހަމައަށް ހަތިޔާރު އަޅައިގެން‪،‬‬ ‫މައި ފާރުން އަރަންވެސް ތައްޔާރުވެގެން‪ ،‬މާލޭގެ‬ ‫ހުޅަނގުފަރާތުން އެމީހުން ރަށަށް އެރިއެވެ‪.‬‬ ‫މާލެ ދިފާޢުކުރަން ތިބި މީހުންގެ ތެރެއިން‬ ‫ހަތް މީހުން ނޫން އެހެން އެންމެނަށް ޖެހުނީ‬

‫އިބްރާހީމް‬ ‫އައްސުލްޠާން‬ ‫މުޡްހިރުއްދީން އަވަހާރަވީ ތާރީޚެއް އަދި‬ ‫އަވަހާރަވީ ތަނެއްވެސް އެނގޭކަށް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ގިނަ ލިޔުންތެރިން ބުރަވެވަޑައިގެންފައި ވަނީ‪،‬‬ ‫މިރަދުން ފުރައުއްތަވެވަޑައިގަތީ އިންޑިޔާގައި‬ ‫ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫ނސް‪:‬‬ ‫ރފަރެ ް‬ ‫ި‬ ‫ށ ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު‬ ‫½ ½ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަ ް‬ ‫‪ :1981‬ދިވެހިތާރީޚު‪.‬‬ ‫އަމީން‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫އަމީރު‬ ‫½ ½ސުމުއްވުލް‬ ‫ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނު؛ "ތަންޤީޙްކުރެވުނު ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ތާރީޚުގެ ތަންތަންކޮޅު"‬ ‫½ ½އެޗް‪ .‬ސީ‪ .‬ޕީ‪ .‬ބެލް ‪1940‬މ‪ :‬ދަ މޯލްޑިވް‬ ‫އައިލަންޑްސް‪ ،‬މޮނޮގްރާފް އޮން ދަ ހިސްޓްރީ‪،‬‬ ‫އާކިއޮލޮޖީ‪ ،‬އެންޑް އެޕިގްރަފީ‪.‬‬

‫‪qSanqnudarAham umItuw‬‬

‫ރލް ަޢ ްބދުﷲ ަޢ ީފފް‬ ‫ޯކޕް ަ‬

‫‪a‬‬

‫އުތީމު މަހާރަދުންނަށް‪،‬‬ ‫ހިތުގެ އެންމެއަޑިން އިހްލާޞްތެރިކަމާއެކު ކުރެއްވެވި އަގުހުރި ޤައުމީ ޚިދުމަތްފުޅުތަކަށް ޝުކުރު އަދާކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫ލޮބުވެތި ޒުހުދުވެރި މިޤައުމުގެ އަމީރެވެ‪ .‬ތިޔައީ މިޤައުމު ދެމިއޮތް ހާދުވަހަކު މިޤައުމުގެ ދަރިން އަބަދުވެސް ހަދާންކުރާނެ ޤައުމީ އަބުޠާލެކެވެ‪.‬‬ ‫މިޤައުމުގެ ދޫތަކުން އަބަދުވެސް ދުޢާކުރަނީ ތިޔަ ފަޚުރުވެރި މުޖާހިދުގެ ފުރާނަފުޅަށް މާތްﷲ ސުވަރުގޭގެ ދާއިމީނިޢުމަތް ދެއްވުންއެދިއެވެ‪ .‬މިއަދު މިޤައުމުގެ‬ ‫ތާރީޚަށް ބަލާލިކަމުގައިވީނަމަވެސް މަނިކުފާނުގެ މަސައްކަތްޕުޅާއި ހިކުމަތު ޢަމަލީ އެހެރީ ފެންނާށެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނަށް މިއަދު ހިތްވަރުމިކުރެވެނީ ތިޔަލޯބިވާ‬ ‫ހިކުމަތްތެރިޔާގެ ފިޔަވަޅު މަތިތީގައި ތިބެގެންނެވެ‪ .‬މަނިކުފާނުގެ ޢަޒުމްފުޅުން ހިތްވަރު ލިބިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ ބޮޑުތަކުރުފާނެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނަށް އަބަދުވެސް މިޤައުމުގެ ކޮންމެ ދިމާލަކަށް ބަލާލިކަމުގައިވީނަމަވެސް ތިޔަ ބައްޕަގެ ޤުރުބާނީ ހަދާންވެ‬ ‫އާލާވެއެވެ‪ .‬ތިޔައީ މިޤައުމުގެ ބައްޕައެވެ‪ 15 .‬އަހަރު ދުވަހުގެ ދިގު އަޅުވެތިކަމަކުން މިޤައުމަށް ނަސްރު ހޯއްދަވައިދެއްވުމަށް ވީޤުރުބާނީ އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ފާހަގަ ކުރަނީ އެމަންޒަރު ހިތުން ސިފަވެތިބެ ލޮލުން ދެކި ކަރުނަ އޮހޭހާލުގައެވެ‪ .‬ރެޔާދުވާލު ވެހޭހާ ވާރެއަކާއި ދޭހާއަތްވަކަށްބެލުމެއްނެތި މަސައްކަތްކުރެއްވީ‬ ‫އެއްވެސް އަމިއްލަ އެދުންފުޅެއްނެތިއެވެ‪ .‬ވެރިކަމާ ޖާހަތުގެ ބޭނުމަކުވެސްނޫންކަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެގެއެވެ‪ .‬އުތީމު މަހާރަދުންނެވެ‪ .‬ތިޔަ މަހާރަދުން‬ ‫އުޅުއްވެވިގެކޮޅާއި ރަށާއި މިޤައުމު ދޫކޮށް ވަޑައިގެންކަމުގައިވިޔަސް މިއަދުވެސް އެގެކޮޅާއި އެރަށާއި މިޤައުމު ތިޔަރަދުންގެ ހަދާނުގައި އެގޮތުގައި އަޅުގަނޑުމެ‬ ‫ންބަލަހައްޓަމުންގެންދަމުއެވެ‪ .‬އަދި ދަންނަވަމެވެ‪ .‬ދީނާއި ޤައުމުގެ ދިފާޢުގައި ވެދެއްވި ޤުރުބާނީއަކީ ޖެހިލުންކުޑަކަމާއި ހުޝިޔާރުކަމުގެ ލާމަސީލުނަމޫނާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ބޭބެ‪ ،‬ޢަލިތަކުރުފާނާއި ކޮއްކޮ ޙަސަން ތަކުރުފާނު މާސިންގާކަނޑުގެ ތެރޭގައި މިޤައުމުގެ "ބޮޑުއޮޑީ"ގައި ކުރެއްވި ބިރުވެރިދަތުރުތަށް މިއަދުގެ ކިޔަވާކުދިންނަށް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ހަދާންކޮށްދެމެވެ‪ .‬އަދި ދެހާޖީން ދެއްވި އެހީތެރިކަމާއި ދަންޑެހިލު މީހަކަށް ހެދިގޮތުގެ ވާހަކަ އަޅުގަނޑުމެން އަހަނީ ނުހަނު ޝައުޤުވެރިކަމާއި‬ ‫އެކުގައެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި މަނިކުފާނު މިދުނިޔެއާއި އަލްވަދާޢުކީއިރު އެންމެ ބޮޑު އުންމީދަކަށް ވާނީ މަނިކުފާނު ފަދައިން މިޤައުމަށްޓަކައި‬ ‫އަމިއްލައެދުމެއްނެތި ދީނާއިޤައުމުގެ ދިފާއުގައި "ޖިގަރު"ނެރެގެން ތިބޭނޭ ވަރުގަދަ ފަހުލަވާނުންތަކެއްގެ އުންމީދެވެ‪.‬‬ ‫ދަންނަވަންތޯއެވެ‪ .‬މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން މިތިބީ އަތުކުރި އޮޅާލައިގެން ކާފަގެ ތިއުންމީދު ހާސިލްކޮށްދިނުމުގައެވެ‪ .‬މިއަދުވެސް އުފަލާއެކު‬ ‫ބުނެލަންބޭނުންވަނީ މިޤައުމުގައި އޮތީ މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީނެވެ‪ .‬އެއީ މަނިކުފާނުވެސް އެދީނުގެ ދިފާޢުގައި މިޤައުމުގައި ޖިހާދުވި އަޅުގަނޑުމެންގެ ދީނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ދަންނަވަންތޯއެވެ‪.‬‬ ‫އިއްޒަތްތެރި ޣާޒީއެވެ‪ .‬ޕޯޗްގީޒުންގެ އެއަޅުވެތިކަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ސިފަކުރެވެނީ ވަރަށްވެސް އަނިޔާވެރިގޮތަކަށެވެ‪ .‬އެފަދަ އަނިޔާވެރިކަމަކުން‬ ‫މިޤައުމަށް މާތްﷲ ނަޞްރު ދެއްވެވިއެވެ‪ .‬މިނަޞްރު މިޤައުމަށް ލިބުނީ ތިޔަ ހިތްވަރުގަދަ ފަހުލަވާނުގެ ރޭވުންތެރިކަމާއި ހުޝިޔާރު ކަމުންނެވެ‪ .‬މިހެންވެ ކޮންމެ‬ ‫އަހަރެއްގެ ރަބީޢަލް ޢައްވަލް މަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަސް އަޅުގަނޑުމެން ފާހަގަ ކުރަނީ މިޤައުމުގެ މައްޗަށް ‪ 15‬އަހަރު ވެރިވެތިބި ޖާހިލު އަނިޔާވެރިންތަކެއްގެ‬ ‫ކިބައިން މިޤައުމަށް ނަޞްރު ހޯދައިދިން ދުވަހުގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬ތިޔަ ތަކުރުފާނުގެ ޒިކުރާ އާކުރާދުވަހުގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬މިދުވަހަށް އަޅުގަނޑުމެން ކިޔަނީ‬ ‫ޤައުމީދުވަހެވެ‪ .‬މިޤައުމުގެ ޤައުމީދުވަހުގައި ތިޔަ ތަކުރުފާނުގެ ހަނދާން އާކޮށް ތިޔަ ތަކުރުފާނުގެ ކިބައިން އަޅުގަނޑުމެން ހިތްވަރު ލިބިގަންނަވާހަކަ‬ ‫ދަންނަވަމެވެ‪.‬‬ ‫އުތީމު މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަކީ އިސްލާމްދީނާއި މިޤަޢުމުގެ ދިފާޢުގައި ޤުރުބާންވާންޖެހިއްޖެނަމަ ޤުރުބާންވުމަށް މާތްﷲ ގަންދީ‬ ‫ހުވާކޮށްގެންހުރި ދިވެހި ސިފައިންގެ މީހެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އަޅުގަނޑަށް އެގޭގޮތުގައި ތަކުރުފާނަކީ މިފަދަ ޔުނިފޯމެއް ތުރުކުރައްވައިގެން ހުންނަވާ އެފަދަ‬ ‫ހުވައެއްކުރެއްވެވި ބޭކަލެއްނޫނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިޤައުމު ހިތްވަރުގަދަ ދިވެހިދަރިއެއްގެ އެހީތެރިކަމަށް ބޭނުންވިވަގުތު ތިޔަދެއްވެވި ޚިދުމަތަކީ ކޮންފަދަ‬ ‫ޤުރުބާނީއެއްތޯއެވެ‪ .‬އެޤުރުބާނީގެ އަގަކީކޮބައިތޯއެވެ‪ .‬ތަކުރުފާނެވެ‪ .‬މިއަދު މިޤައުމު ދެމިއޮތްހާދުވަހަކު ތިޔަ ވެދެއްވެވި ޤުރުބާނީ އަޅުގަނޑުމެން އާކުރާނަމެވެ‪.‬‬ ‫ސިޓީ ނިންމާލަމުންވެސް އަޅުގަނޑު ދަންނަވަންބޭނުންވަނީ ތިޔަ ކޮށްޓަވައިދެއްވެވި މަގުން އަޅުގަނޑުމެންހިނގާނަމެވެ‪ .‬ތިޔަވެވަޑައިގެންނެވި ޤުރުބާނީ‬ ‫އާއި ޤައުމަށް ތިޔަބެހެއްޓެވި ލޯބި އަޅުގަނޑުމެންވެސް ބަހައްޓައި އަޅުގަނޑުމެންނާއި ހަމައަށް ގެނެސްދެއްވި މި މުތެއްފަދަ ދިވެހިރާއްޖެއާއި މިރާއްޖޭގެ މިއޮތް‬ ‫އިސްލާމްދީން އަބަދުވެސް ރައްކާތެރިކޮށްދެއްވާނެކަމުގެ ފުރިހަމަ ޔަޤީންކަން ތިޔަ ޣާޒީމަހާރަދުންނަށް އަރުވަމެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ ދުޢާއަކީ ތިޔަ ޤައުމީބަތަލަށް‬ ‫މާތްﷲ ސުވަރުގޭގެ ދާއިމީނިޢުމަތް ދެއްވުމެވެ‪.‬‬ ‫‪ 21‬އޭޕްރީލް ‪2012‬‬

‫‪39‬‬

42-500

40

41

‫ސާރޖަންޓް ފަސްޓް ކްލާސް ޙުސެން‬ ‫ރިޔާޒް ރާއްޖޭގެ ‪ 1‬ވަނަ އެތުލީޓް‬

‫ސާރ ޖަ ން ޓް މޭ ޖަރ އަ ޙު މަ ދު ޢަ ބް ދުﷲ‬

‫ސާރޖަންޓް ފަސްޓްކްލާސް ހުސެއިން ރިޔާޒް‬ ‫ުއމުރު‪:‬‬

‫‪ 38‬އަހަރު‬

‫ރދަން‪:‬‬ ‫ަބ ު‬

‫‪ 57‬ކިލޯގްރާމް‬

‫ސ ޮކޅު‪:‬‬ ‫ިއ ް‬

‫‪ޫ 5‬ފޓް ‪ 03‬އިންޗި‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެއްވަނަ އެތުލީޓަކީ ކޮބައިތޯ‬ ‫ސުވާލުކޮށްފިނަމަ ކަނޑައެޅިގެންއެއީ ކާކުކަން ބުނަން‬ ‫ނޭނގިދާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެންމެ ފުރަތަމަވެސް ހިތަށް‬ ‫ގެނެވޭނެ ނަމަކީ ސާރޖަންޓް ފަސްޓްކްލާސް ހުސެއިން ރިޔާޒް‬ ‫ނުވަތަ "ބޭބެރިޔާ"ގެ ނަމެވެ‪ .‬އިންޓަރ ސްކޫލް އެތުލެޓިކްސް‬ ‫މުބާރާތެއް ބޭއްވުމަށްޓަކައި ސްކޫލްތަކުން ހޮވިއިރު އެކަމަށް‬ ‫ޝައުޤުވެރިވެގެން އަހުމަދިއްޔާ ސްކޫލުން ނެގި ކުދިންތަކުގެ‬ ‫ތެރޭގައި އެސްއެފްސީ ޙުސައިން ރިޔާޒްވެސް އަމިއްލައަށް‬ ‫ހިމެނުނެވެ‪1990 .‬ވަނަ އަހަރު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ބޭއްވި‬ ‫އިންޓަރ ސްކޫލް އެތުލެޓިކްސް މުބާރާތުގެ ‪800‬މީޓަރ އަދި‬ ‫‪1500‬މީޓަރ ދުވުމުން އެއްވަނަ ހޯދައި ބެސްޓް ފިރިހެން‬ ‫އެތުލީޓްގެ މަޤާމް އޭރު އުމުރުން އެންމެ ‪16‬އަހަރުވެފައިވާ‬ ‫ހުސެއިން ރިޔާޒަށް ލިބުނެވެ‪ .‬މިހާހިސާބުން ފަސްއެނބުރި‬ ‫ބެލުމެއްނެތި މިދާއިރާއިން އޭނާ ދިޔައީ ދެވެން އޮތްހާ‬ ‫ކުރިއަކަށް ދިއުމަށް ގަދައަޅާ މަސައްކަތް ކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ކޮންމެ ދުވަހަކު ދެގަޑިއިރު ދުވުމުގައި ހޭދަކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫ކާމިޔާބު އެތުލީޓަކަށް ވުމަށްޓަކައެވެ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫އިންޓަރސްކޫލް‬

‫މުބާރާތްތަކުން‬

‫ރަންވަނަ‬

‫ތަކެއް ހޯދުމަށްފަހު ޤައުމީ މުބާރާތްތަކުގައި ވާދަކުރަންފެށިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ސްކޫލް ދަރިވަރެއްގެ ގޮތުގައިހުރެ ރާއްޖެ ތަމްސީލްކުރާ ‪ 01‬ނަމްބަރ‬ ‫އެތީލަޓަކަށްވެސް އެސްއެފްސީ ޙުސައިން ރިޔާޒް ނުވަތަ ބޭބެރިޔާގެ ނަން‬ ‫ހިމެނިގެން ދިޔައެވެ‪ .‬ޤައުމީ މުބާރާތްތަކުގައި ރަންމެޑަލް އަޅުވަމުން ސާފް‬ ‫ގޭމްސް އާއި އޭޝިއަން ގޭމްސް އަދި ކޮމަންވެލްތް ގޭމްސްގެ އިތުރުން‬ ‫ދުނިޔޭގެ އެންމެބޮޑު ކުޅިވަރު މުބާރާތް ކަމުގައިވާ އޮލިމްޕިކްސް ގޭމްސްގައި‬ ‫ރާއްޖެ ތަމްސީލްކޮށް ރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ރެކޯޑްތައް އާކުރަމުންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ޙުސައިން ރިޔާޒްއަކީ ‪800‬މީޓަރ އާއި ‪1500‬މީޓަރ އަދި ‪5000‬މީޓަރ‬ ‫ދުވުންތަކަށް ޚާއްސާ އެތުލީޓަކެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް ހާފްމެރިތަންއާއި‬ ‫މެރިތަން އަދި ޓްރައިތަލޯން ފަދަ ރޭސްތަކުގައި ވާދަކޮށްވެސް ތަފާތު‬ ‫ވަނަތައް ހޯދާފައިވެއެވެ‪1993 .‬ވަނަ އަހަރު ބަންގްލަދޭޝްގެ ޑާކާގައި‬ ‫ބޭއްވުނު ސާފްގޭމްސްއަކީ ޙުސައިން ރިޔާޒްގެ އެންމެ ކާމިޔާބު މުބާރާތެވެ‪.‬‬ ‫މިމުބާރާތުގައި ރިޔާޒް ދުވި ‪5000‬މީޓަރ‪1500 ،‬މީޓަރ‪800 ،‬މީޓަރ‬ ‫އަދި ‪ 400×4‬މީޓަރ ރިލޭއިން ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ރިކޯޑް އޭނާވަނީ‬ ‫ހަދާފައެވެ‪ .‬މިއީވެސް ރިކޯޑެކެވެ‪.‬‬ ‫އެސްއެފްސީ ޙުސައިން ރިޔާޒް ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާ ގުޅިފައިވަނީ‬ ‫‪1996‬ވަނަ އަހަރުއެވެ‪ .‬އޭގެފަހުންވެސް އޭނާގެ ދުވުގެ ކެރިއަރަށް އެއްވެސް‬ ‫ބަދަލެއް ގެނެސް ފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ ވަޒީފާއާއި ގުޅުމަށްފަހު‬ ‫ސިފައިންގޭގައި އޮންނަ ސިފައިންގެ ރެކްރިއޭޝަން ކްލަބް (ދިވެހި‬ ‫ސިފައިންގެ ކްލަބް)ގެ ނަމުގައި ޤައުމީ މުބާރާތްތަކުގައި ވާދަކޮށް އެއްވަނަ‬

‫««‪08‬ވަނަ މާލޭ މެރިތަން‪10 -‬ކިލޯމީޓަރ ދުވުމުން ‪01‬ވަނަ‬ ‫««‪11‬ވަނަ މާލޭ މެރިތަން‪42.195 -‬ކިލޯމީޓަރ ދުވުމުން ‪01‬ވަނަ‬ ‫««ހާފްމެރިތަން ‪01 - 2004‬ވަނަ‬ ‫««‪05‬ވަނަ ޓްރައިތެލޯން ‪01 1999-‬ވަނަ‬

‫ޤައުމީ ރިކޯޑް‬ ‫½½‪5000‬މީޓަރ ދުވުން ‪15:36‬‬ ‫½½‪1500‬މީޓަރ ދުވުން ‪4:00‬‬ ‫½½އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ބެސްޓް ފިޓެސްޓް ސޯލްޖަރ‪ 2006 ،2004 :‬އަދި‬ ‫‪2007‬‬ ‫½½ބީއެފްޓީ‪/‬އޭއެފްޓީ ރިކޯޑް‪ 02 :‬މޭލު ދުވުން ‪09:46‬‬ ‫ހޯދަމުން ދިޔައީ‪ ،‬ސިފައިންގެއަށް ރީތި ނަން ހޯދަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެސްއެފްސީ ޙުސައިން ރިޔާޒްގެ އަތުގައި މިހާރުވެސް‬ ‫ޤައުމީ ދެ ރެކޯޑެއް އެބައޮތެވެ‪ .‬އެއީ ‪15‬މިނެޓް ‪36‬ސިކުންތުން ދުވެގެން‬ ‫ހަދާފައިވާ ‪5000‬މީޓަރ ދުވުމުގެ ރެކޯޑާއި‪ 04:00 ،‬މިނެޓުން ދުވެގެން‬ ‫ޤާއިމުކޮށްފައިވާ ‪1500‬މީޓަރ ދުވުމުގެ ރެކޯޑެވެ‪ .‬އެސްއެފްސީ ޙުސައިން‬ ‫ރިޔާޒަކީ ސިފައިންގޭގައި ބާއްވަމުން އަންނަ ފިޒިކަލް ޓެސްޓްގެ ދުވުމުގެ‬ ‫ރެކޯޑްވެސް އޮންނަ ފަރާތެވެ‪ .‬މިރެކޯޑް ޤާއިމުކޮށްފައިވަނީ ‪09‬މިނެޓް ‪46‬‬ ‫ސިކުންތުން ‪02‬މޭލު ދުވެގެންނެވެ‪ .‬މީގެއިތުރުން ސިފައިންގެ ބެސްޓް‬ ‫ފިޓެސްޓް ސޯލްޖަރގެ ގޮތުގައި ‪03‬ފަހަރު އެސްއެފްސީ ޙުސައިން ރިޔާޒް‬ ‫ހޮވިފައިވެއެވެ‪ .‬އެސްއެފްސީ ޙުސައިން ރިޔާޒް ހޯދާފައިވާ މެޑަލް ތަކުގެ‬ ‫ތފްޞީލް ލިޔުމަކީ ފަސޭހަ ކަމަކަށް ނުވާތީ ލިބިފައި ބައެއް ރަން މެޑަލް‬ ‫ަ‬ ‫ތަކާއި ޚާއްޞަ ކާމިޔާބީތައް ފާހަގަ ކޮށްލާނަމެވެ‪.‬‬

‫ނލް ައ ުޤ ާވމީ ުމ ާބރާ ްތ ަތއް‪:‬‬ ‫ރ ެވ ަފއި ާވ ަބއި ަ‬ ‫ަބއި ެވ ި‬ ‫‪zz‬އޮލިމްޕިކް ގޭމްސް‪ -‬ބާސެލޯނާ ‪1992‬‬ ‫‪zz‬އޮލިމްޕިކް ގޭމްސް‪ -‬އެޓްލާންޓާ ‪1996‬‬ ‫‪zz‬ކޮމަންވެލްތު ގޭމްސް‪ -‬ކްއޯލަރލަމްޕޫރު ‪1998‬‬ ‫‪zz‬އޭސިއަން ގޭމްސް‪ -‬ޖަޕާން ‪1994‬‬ ‫‪zz‬އޭސިއަން އެތުލިޓިކްސް ޗެމްޕިއަންޝިޕް‪ -‬ސްރީލަންކާ ‪2002‬‬ ‫‪zz‬އިންޑިއަން އޯޝަން އައިލެންޑް ގޭމްސް‪ -‬މޮރިޝަސް ‪2003‬‬

‫ަބ ެއއް ުމ ިހ ްއމު ާކ ިމ ާޔ ީބ ަތއް‪:‬‬ ‫««ފުރަތަމަ އިންޓަރ ސުކޫލް އެތުލެޓިކްސް މުބާރާތް ‪1990‬ގެ ‪800‬މީޓަރ‬ ‫އަދި ‪1500‬މީޓަރ ދުވުމުން ‪01‬ވަނަ އަދި ބެސްޓް ފިރިހެން އެތުލީޓް‪.‬‬ ‫ނ އިންޓަރ ސްކޫލް އެތުލެޓިކްސް މުބާރާތް ‪1991‬ގެ ‪5000‬މީޓަރ‬ ‫««ދެވަ ަ‬ ‫މން ‪01‬ވަނަ‪.‬‬ ‫ދު ު‬ ‫ނ އިންޓަރ ސްކޫލް އެތުލެޓިކްސް މުބާރާތް ‪1994‬ގެ ‪800‬މީޓަރ‬ ‫««ތިންވަ ަ‬ ‫ނ ‪01‬ވަނަ‪.‬‬ ‫ދުވުމު ް‬ ‫««‪ 12 ،10‬އަދި ‪16‬ވަނަ ޤައުމީ ކަސްރަތު މުބާރާތުން ‪10000‬މީޓަރ‬ ‫ދުވުމުން ‪01‬ވަނަ‪.‬‬ ‫««‪14 ،13 ،12 ،11‬އަދި ‪18‬ވަނަ ޤައުމީ ކަސްރަތުމުބާރާތާއި‪06 ،‬ވަނަ‬ ‫އެސޯސިއޭޝަން ޗެމްޕިއަން ޝިޕުން ‪5000‬މީޓަރ ދުވުމުން ‪01‬ވަނަ‪.‬‬ ‫މ ކަސްރަތު މުބާރާތާއި ‪ 05‬އަދި ‪06‬ވަނަ‬ ‫««‪ 11‬އަދި ‪13‬ވަނަ ޤައު ީ‬ ‫ނ ޝިޕުން‪1500‬މީޓަރ ދުވުމުން ‪01‬ވަނަ‪.‬‬ ‫އެސޯސިއޭޝަން ޗެމްޕިއަ ް‬ ‫ތ މުބާރާތާއި ‪05‬ވަނަ އެސޯސިއޭޝަން‬ ‫މ ކަސްރަ ު‬ ‫««‪14‬ވަނަ ޤައު ީ‬ ‫ޕން ‪800‬މީޓަރ ދުވުމުން ‪01‬ވަނަ‪.‬‬ ‫ޗެމްޕިއަންޝި ު‬ ‫««‪14‬އަދި ‪15‬ވަނަ ޤައުމީ ކަސްރަތު މުބާރާތުގެ ބެސްޓް އެތުލީޓް‪.‬‬

‫‪zz‬އިސްލާމިކް ސޮލިޑަރިޓީ ގޭމްސް‪ -‬މައްކާ މަދީނާ ‪2005‬‬ ‫‪zz‬ވޯލްޑް ހާފްމެރިތަން ޗެމްޕިއަންޝިޕް‪ -‬ނުދިއްލީ ‪2004‬‬ ‫‪zz‬ސާފްގޭމްސް – ކޮލަމްބޯ ‪1991‬‬ ‫‪zz‬ސާފްގޭމްސް‪ -‬ޑާކާ ‪1993‬‬ ‫‪zz‬ސާފްގޭމްސް‪ -‬މެޑްރާސް ‪1995‬‬ ‫‪zz‬ސާފްގޭމްސް‪ -‬ކަތަމަންޑޫ ‪1999‬‬ ‫‪zz‬ސާފްގޭމްސް‪ -‬ޕާކިސްތާން ‪2004‬‬ ‫‪zz‬ޓްރިވެންޑްރަމް މެރިތަން‬ ‫‪zz‬ޕޫނާ މެރިތަން‬ ‫‪zz‬ހޮންކޮންގ މެރިތަން‬

‫‪43‬‬

‫ތަރައްޤީއާއި ެއކު ތަހުޒީބުވެސް ވާންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ސފް‬ ‫ޞ ާލޙް ޫޔ ު‬ ‫ސއިން ަ‬ ‫ނޓް ުޙ ަ‬ ‫ސ‪.‬ސާރޖަ ް‬

‫‪44‬‬

‫ދުނިޔެއަށް ޖެހެމުން މިދާ ތަރައްޤީގެ‬ ‫ހަމަވައި ވޭތުވެދިޔަ އަހަރުތަކުގައި އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ދިވެހިންނަށްވެސް އައީ ލިބެމުންނެވެ‪ .‬އެކި‬ ‫މޫސުމުގައި އެކިވަރަށެވެ‪ .‬ދުވެލި މަޑުވާ‬ ‫ފަހަރާއި ބާރުވާ ފަހަރެވެ‪ .‬ޔަޤީނުންވެސް އެނގޭ‬ ‫އެއްޗަކީ ތަރައްޤީ އަންނަކަމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫މިތަރައްޤީ އަޅުގަނޑުމެންނާއި ހަމައަށް އަންނަނީ‬ ‫ދުނިޔޭގެ އެހެންވެސް ތަރައްޤީ ވެފައިވާ‬ ‫ޤައުމުތަކަށް އައިސްފައިވާ ބީދައިންތޯ ބަލާލުން‬ ‫އެއީ އަޅުގަނޑު ހިތުން ނެތްކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އެބައިމީހުންގެ ތަރައްޤީ އާއި އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫މިކިޔާ ތަރައްޤިއާއި ހުރި ތަފާތަކީ ކޮބައިތޯ‬ ‫މިނެކިރާލަންޖެހެއެވެ‪ .‬ޝައްކެއް ނެތްގޮތުގައި‬ ‫މިތަރައްޤީ މިނެކިރޭނެ އެންމެ ރަނގަޅު އެއް‬ ‫މިންގަޑަކަށްވާނީ އެ މުޖްތަމަޢެއްގައި ދިރިއުޅޭ‬ ‫ފަރުދުންގެ އެކިއެކި ކަންކަމަށް އަންނަ‬ ‫ބަދަލުތައް‪ ،‬ތަރައްޤީ އާއި ތަހުޒީބުގެ ތަރާދުން‬ ‫ކިރާލައި އޭގެން ބުރަދަން ހުރީ ކޮންކޮޅަކަށްތޯ‬ ‫ބަލައިލެވިގެންނެވެ‪ .‬ތަނެއް ތަރައްޤީ ވާވަރަކަށް‬ ‫ޢަމަލުތައް‬ ‫އުޅޭބައެއްގެ‬ ‫އެމާޙައުލެއްގައި‬ ‫ތަހުޒީބުވާން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި ތަރައްޤީ‬ ‫ވިޔަކަސް އަދި އެ ތަހުޒީބު ވީއެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ތަރައްޤީގެ ހަޤީޤީ މާނަ އަންނަނީ އޭގެތެރެއަށް‬ ‫ތަހުޒީބުގެ ލަފުޒުވެސް އިތުރުކޮށްލެވިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ދުނިޔޭގެ ތަރައްޤީގެ ސަފުން ސިންގަޕޫރ‬ ‫ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހެނީ އަޅުގަނޑު މިދެންނެވި‬

‫ބައެއްގެ ތެރޭގައި އުޅޭ އުޅުމުގަ ިއ‬ ‫ތިމާއަކީ މާ ކަންތައް އެނގޭ‬ ‫މީހެއްކަމަށް ހިތައި އެހެންމީހުން‬ ‫ރޞަތުނުދީ‪،‬‬ ‫ވާހަކަ ދެއްކުމަށް ފު ު‬ ‫ނުވިތާކަށް އެއްވެސް އިޙްތިރާމެއް‬ ‫ނުބަހައްޓާ އަޑުގަދަކޮށް ވާހަކަދައްކާ‬ ‫ހަދާނަމަ އަދި ތިމާއަކީ ކިތަންމެ‬ ‫ކަންކަން ދަންނަ މީހަކުކަމުގައިވިޔަސް‬ ‫އެއީ ތަހްޒީބު މީހެކޭ ބުނެ ޭވނެ‬ ‫ޖާ ަގ ެއއް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫ތެރެއިންނެވެ‪.‬‬ ‫މާނައިގެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ކަންކަން ކުރުމުގައި ގެންގުޅޭ‬ ‫މިންގަނޑުތައް ތަރައްޤީއާއި ތަހުޒީބުވެފައިވާ‬ ‫އެހެނިހެން ޤައުމުތަކުގެ މިންގަނޑުން ކިރާލަމާ‬ ‫ހިނގާށެވެ‪ .‬ބަރުވާ ކޮޅެއްވެސް އެނގޭނީ‬ ‫ބަލައިލީމަތާއެވެ‪.‬‬ ‫މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން ތަރައްޤީ‬ ‫މެންދުރު‬ ‫އިއްޔެ‬ ‫މިންވަރަކީ‬ ‫ވެފައިވާ‬ ‫ވަޒީފާއަށް ވަތް ކުއްޖާވެސް ސަވާރީއެއްކަމުގައި‬ ‫ބޭނުންކުރާނީ ސައިކަލެކެވެ‪ .‬ނަމްބަރު ބޯޑްގައި‬ ‫އޮތީ "ޕީ" ކަމެއް "ސީ" ކަމެއް ކިޔާނެކަމެއް‬

‫ނެތެވެ‪ .‬ޔަޤީނުންވެސް ދުއްވަނީ ސައިކަލެވެ‪.‬‬ ‫ބައިސްކަލް މިހާރު އެއީ ރާއްޖޭގައި އުޅޭ ބިދޭސީ‬ ‫ލޭބަރުންނަށް ޚާއްޞަ އެއްޗެއްކަމުގެ ލޭބަލް‬ ‫އޮންނަނީ ކުރެވިފައެވެ‪ .‬މިދެންނެވި ތަރައްޤީގެ‬ ‫ފަސޭހަތަކާއިއެކު މަގުމަތީގައި އުޅޭއުޅުމުގައި‬ ‫އުމުރުން ދުވަސްވީމީހަކު ޓެކްސީއަކުން ފައިބަން‬ ‫އެނަގާ ވަގުތުކޮޅުގައިވެސް ކެތްތެރިކަމެއްނެތި‬ ‫މަޑުކޮށްލައިގެން އިނުމުގެ ބަދަލުގައި‪ ،‬ކައިރި‬ ‫ހިސާބުގަނޑުގެ ކުޑަކުދިން ހޭލާވަރަށް ބަރުގޮނު‬ ‫އެޅޭކަމުގައި ވާނަމަ ތަރައްޤީ އަދި ވިޔެއްކަމަކު‬ ‫ތަހުޒީބު ނުވަނީއެވެ‪.‬‬ ‫ކިތަންމެ ބޮޑު ޢަދަދަކުން ނޫޓް‬ ‫ނަގަން ބޭނުންވެގެން ކަމުގައިވިޔަސް އޭ‪.‬ޓީ‪.‬އެމް‬ ‫މެޝިންތަކުގެ ކައިރީގައި ކިޔުގައި ހުންނައިރު‬ ‫އެތަނުގައި ތިބޭ އުމުރުން ދުވަސްވީ މީހުންނަށް‬ ‫ނުވަތަ މާބަނޑު އަންހެނުންނަށް ނުވަތަ ކުޑަކުއްޖަކު‬ ‫އުރައިގެން ހުންނަ މީހަކަށް އިސްކަންދިނުމުގެ‬ ‫ބަދަލުގައި ތިމާގެ ނަފުސު އިސްކުރާނަމަ އަދި‬ ‫އެހިސާބުން އެތަހުޒީބުވީކަމަކަށް ނުބެލެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ހަމައެއާއިއެކު ފެރީގައި ދަތުރުކުރާއިރު މާބަނޑު‬ ‫މީހުންނަށް ނުވަތަ ދުވަސްވީ މީހުން އިށީނުމަށް‬ ‫ހަމަޖެހިފައި ހުންނަ ގޮނޑިއާއި ދިމާލުގައި‬ ‫ލިޔެފައިވާ ލިއުންކޮޅަށް ސަމާލުކަން ދިނުމެއް‬ ‫ނެތި އެގޮނޑީގައި އިށީނދެވޭ ކަމުގައިވާނަމަ‬ ‫ތަޢުލީމީގޮތުން‬ ‫އަދި‬ ‫ތިމާ‬ ‫ދެންނެވޭނީ‬

‫އަރިހުގައި އަދި ކިތަންމެ ނިޔަނެތި ކަނބަލެއް‬ ‫ހުއްޓަސް އެހުރެވުނީ ހަމަޔަޤީނުންވެސް ތަހުޒީބު‬ ‫މީހަކާއެކުއޭ‪ ،‬އޭނާއަށް ދިމާއަށް ބުނެވޭނެ ގޮތެއް‬ ‫އަޅުގަނޑަކަށް ނުވިސްނެއެވެ‪.‬‬

‫ކިތަންމެ މަތީ ސަނަދެއް ޙާޞިލްކޮށްގެން‬ ‫ހުރިކަމުގައިވިޔަސް އެހޯދި ތަޢުލީމަކުން ލިބުނު‬ ‫ތަހްޒީބެއް ނެތްކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ބާޒާރަށް ނުކުމެ އުޅޭއިރު ތިމާ‬ ‫ވަންނަ ފިހާރައިގެ ދޮރުފަތް‪ ،‬ފަހަތުން އަންނަ‬ ‫މީހާގެ މޫނުމައްޗަށް ދޫކޮށްލެވޭނަމަ ޖީބުގައި‬ ‫އަދި އޮޑިޖެހި ނޫޓްގެ ކިތަންމެ ބައިވަރެއް‬ ‫ހުއްޓަސް ހަމަ ހިމަނާލަން މިޖެހެނީ ތަހުޒީބު‬ ‫ނުވާ ގިންތީގައެވެ‪ .‬ފިހާރައިން ނުކުންނަން‬ ‫އަންނަ މީހާ ހުޅުވާލާ ދޮރުން‪ ،‬އޭނާ ދޮރުވާނަކަށް‬ ‫ހަދާފައި ތިމާ އޭނާގެ އަތްދަށުން ފިހާރަތެރެއަށް‬ ‫ލޫދިގެން ދިޔުންވެސް މިހިމަނާލެވެނީ ހަމަ‬ ‫ތަހުޒީބު ނުވާ މީހުންގެ ސިފަތަކުގެ ތެރޭގައެވެ‪.‬‬

‫ރަޙްމަތްތެރިންނާއިއެކު‬ ‫ރައްޓެހި‬ ‫ކޮފީމޭޒުތަކުގައި ވަގުތު ހޭދަކޮށްލާ‪ ،‬ދުނިޔަވީ‬ ‫ވާހަކަތައް ދައްކާލާ ގުޅުން ބަދަހިކޮށްލުމުގެ‬ ‫ނިޔަތުގައި ނަމަވެސް އެފަދަ ތަންތަނަށް‬ ‫ހުންނަ‬ ‫ޖެހިގެން‬ ‫އުޅޭއުޅުމުގައި‬ ‫ގޮސް‬ ‫މޭޒުކައިރީގައި ހުރި ހުސްގޮނޑި‪ ،‬އެމޭޒުކައިރީ‬ ‫އިންސާފުކުރަމުންދާ މީހުންގާތު އަހާލުމެއް‬ ‫ކަހާލުމެއް ނެތި ބޭނުންކޮށްލެވޭ ކަމަށްވާނަމަ‪،‬‬ ‫ރައްޓެހިންގެ ކުރިމަތީގައި ކޮފީދިނުމުގައި ކިތަންމެ‬ ‫ދީލަތި މީހަކުކަމުގައިވިޔަސް އެއީ ތަހުޒީބު މީހެކޭ‬ ‫ނުބުނެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި އެހެންވާހަކައެކެވެ‪ .‬ތިމާ‬ ‫ކޮފީއަށް އިންސާފު ކުރަމުންދާއިރު ބައެއްފަހަރު‬ ‫އެދަމާލެވޭ ސިނގިރޭޓުން ބޭރުކޮށްލެވޭ ދުންއެއީ‬ ‫ޖެހިގެންހުރި މޭޒުކައިރީގައި އިންސާފުކުރަންތިބި‬ ‫އާއިލާއެއްގެ އެންމެ ތުއްތު މެންބަރުންނާ‬ ‫ދޫކޮށްލެވޭ‬ ‫ގޮތަށް‬ ‫ފޯރާ‬ ‫ހަމައަށްވެސް‬ ‫އެއްޗަކަށްވާނަމަ‪ ،‬އެހާލަތުގައިވެސް ލެވެން‬ ‫މިއަންނަނީ ހަމަ އެއްކަލަ ތަހުޒީބު ނުވާ މީހުންގެ‬ ‫ގޮޅިއަށެވެ‪.‬‬

‫ބައެއްގެ ތެރޭގައި އުޅޭ އުޅުމުގައި‬ ‫ތިމާއަކީ މާ ކަންތައް އެނގޭ މީހެއްކަމަށް ހިތައި‬ ‫އެހެންމީހުން ވާހަކަ ދެއްކުމަށް ފުރުޞަތުނުދީ‪،‬‬ ‫ނުވިތާކަށް އެއްވެސް އިޙްތިރާމެއް ނުބަހައްޓާ‬ ‫އަޑުގަދަކޮށް ވާހަކަދައްކާ ހަދާނަމަ އަދި ތިމާއަކީ‬ ‫ކިތަންމެ ކަންކަން ދަންނަ މީހަކުކަމުގައިވިޔަސް‬ ‫އެއީ ތަހްޒީބު މީހެކޭ ބުނެވޭނެ ޖާގައެއް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ޕާޓީތަކަށް ގޮސް އުޅޭ އުޅުމުގައިވެސް‬ ‫ގ މޫރިތި ކަން ގެއްލޭ މިންވަރަށް މަޖާކޮށް‪،‬‬ ‫ތަނު ެ‬ ‫ށ ޖެހި ގޮށްރާޅެއްހެން އުޅޭ ކަމުގައިވާނަމަ‬ ‫ތަނަ ް‬

‫މިފާހަގަކޮށްލެވުނު‬ ‫މިލިއުމުގައި‬ ‫ކަންތައްތަކަކީ ބައެއްމީހުންނަށް ފަހަރުގައި ވަރަށް‬ ‫އާދައިގެ ކަންތައްތައް ކަމަށް ހީވެދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް އަޅުގަނޑުގެ ނަޒަރުގައި މިއީ ހަމަ‬ ‫ބޮޑެތިކަންކަމެވެ‪ .‬މީހާއަކީ އުޅުންހުރި ގޮތެއްހުރި‪،‬‬ ‫މީހެއްކަމުގައި ފެނިގެންދާނީ މިފަދަ ކަންތައްތަކަށް‬ ‫ސަމާލުކަން ދެވިގެންނެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެ‬ ‫ތަނެއްގައި އުޅުނުކަމުގައި ވިޔަސް ވަކިކަހަލަ‬ ‫އެމާޙައުލަކާއި‬ ‫މިންގަނޑުތަކެއް‬ ‫ސުލޫކީ‬ ‫ނުވަތަ އެމުޖްތަމަޢަކާ ގުޅޭގޮތެއްގެ މަތިން‬ ‫ބަހައްޓަންޖެހެއެވެ‪ .‬އެހެންމީހުންނަށް އިޙްތިރާމް‬ ‫ކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬ދަރިންނަށް ރިވެތި އާދަތަށް‬ ‫ދަސްކޮށްދޭން ޖެހެއެވެ‪ .‬ޒުވާނުންގެ ކިބައިގައި‬ ‫ތަހްޒީބު އާދަތައް އަށަގަންނުވަންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްލާމީ ރިވެތި ސިފަތައް ހިތްތަކަށް ވައްދަން‬ ‫ޖެހެއެވެ‪ .‬ދިވެހިންނަކީ އޯގާތެރި ހިތްހެޔޮ‬ ‫އުޅުންހުރި ބައެއްގެ ގޮތުގައި ދިވެހިރާއްޖެއަށް‬ ‫ޒިޔާރަތްކުރި އެތައް ބަޔަކު ވަނީ ސިފަކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫މިކަން މިގޮތުގައި ދެމެހެއްޓޭނީ ބަދަލުވަމުން‬ ‫މިދާ ދުނިޔޭގައި ދިވެހިންނަކީ އުޅުންހުރި‬ ‫ގޮތްހުރި ބައެއްގެ ގޮތުގައި ދެމިތިބެވިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެއްސަކަށް ވީތީ ފަޚްރުވެރިވެވެން އޮތީ‬ ‫އޭރުންނެވެ‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑުގެ ނަޒަރުގައި ދިވެހި ސިފައިން‪!....‬‬ ‫ނދޫ‬ ‫ސ ްލވަރ ީބޗް ނ‪.‬މަ ަ‬ ‫ައ ޫބ ަބ ުކރު ާއ ަދ ްމ ި‬

‫ދިވެހި ސިފައިންނަކީ ޤައުމަށްޓަކާ ޚިދުމަތްކުރާ ބައެކޭ‬

‫ ‬

‫ރިވެތި އަގުމާތް ނަމޫނާ ދިވެހި ޤައުމަށް ދައްކުވާ ބައެކޭ‬

‫ޝަރަފުވެރި ޢިއްޒަތާ ޤައުމުގެ ކަރާމާތް ދާއިމީގޮތުގައި‬

‫ ‬

‫ޝަރަފުވެރިކަންމަތީ ދެމެހެއްޓުމަށް ހިތްވަރު‬

‫ކުރާބައެކޭ‬

‫ދިވެހި ޤައުމަށް ދިމާވާ ބޮޑަތި އެތަކެއް ހާދިސާތަކަކުން‬

‫ ‬

‫ދިވެހި ޤައުމާއި ލޮބުވެތި ރައްޔިތުން އެކަހެރި ކުރާބައެކޭ‬

‫ފަޚުރުވެރި މާތްވި އިސްލާމްދީން ހިމާޔަތް ކުރުމުގައިކެރިގެން‬

‫ ‬

‫ފަޚުރުވެރި ރޫޙުގައި ޚިދުމަތްކުރާ ތެދުވެރި އެއީ ބައެކޭ‬

‫އަމާންކަން ޤައުމުގައި ދެމެހެއްޓުމަށް އެއްބާރުލުންދީގެން‬

‫ ‬

‫ޒަމާން ތަމުސީލު ކޮށްދިނުމަށް އެއީ ހޭލާ ތިބޭ ބައެކޭ‬

‫ދިވެހި މަސްކަނޑުތަކާސަރަޙައްދުތައް ފަރުވާބަހައްޓައިގެން‬

‫ ‬

‫ޙިމާޔަތް ކުރުމުގައި ރޭތައް ދުއާ‬

‫ފާއިތު ކުރާ ބައެކޭ‬

‫ދިވެހި ވަންތަވި މިފަސްގަނޑު ތާއަބަދު މިނިވަންކަމާއެކުގައި‬

‫ ‬

‫ރިވެތި ގޮތުގައި އުޖާލާކަން މަތީ ބާއްވަން އެދޭ ބައެކޭ‬

‫ފަހުން އަންނަނިވި ޖީލުތަކަށް މިޤައުމުގެ ޢިއްޒަތާ ޝަރަފާ‬

‫ ‬

‫ފަޚުރުވެރިކަންމަތީގައި‬

‫ރައްދުކޮށްދިނުމަށް‬

‫އެދޭ‬

‫ބައެކޭ‬

‫އިހުގެ ފަތްފުށްތަކުން އިބުރަތްތަކެއް އެކަށޭނަ ހޯދައިގެން‬

‫ ‬

‫އަހުލުވެރި ދިވެހި ޤައުމިއްޔަތު ބިނާ ކޮށްދޭ އެއީބައެކޭ‬

‫‪45‬‬

‫ަޤ ުއމު ެގ އިޖްތިމާ ީއ ފޭ ާރ ްނ ަވ ުރ ަގ ަދ‬ ‫ސ ަވނީ‬ ‫ސ ުކ ެވ ް‬ ‫ުކ ުރ ަމ ްށ ަޓ ަކ ިއ ޮކ ްނ ެމ ދި ެވ ްއ ަ‬ ‫ސ ްއ ަކތް ަތ ެކ ްއ ުކ ަރ ްނ ެޖހި ަފއި‬ ‫ުބ ަރ ަމ ަ‬ ‫މާތްވެގެންވާ އިސްލާމް ދީނާއި‪ ،‬މިދިވެހި ލޮބުވެތި ވަޠަން ހިމާޔަ ްތކޮށް ރައްކާތެރިކަމާއެކު ބެލެހެއްޓުމަކީ ަހމަ‬ ‫ކޮންމެ ދިވެހި ދަރިއެއްގެ ެވސް ޒިންމާއަކަށް ހަދަމާތޯ!‬

‫‪46‬‬

‫އިންޑިޔާ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަކީ‬ ‫ކަނޑުގައި ޖަޒީރާ ރަށްތަކެއްގެ މައްޗަށް‬ ‫އެކުލެވޭ ނޫމުތީގެ ހާރެއްގެ ގޮތުގައި ދުނިޔޭގެ‬ ‫ޗާޓުން ފާހަގަކުރަމުން އަންނަ ފަޚްރުވެރި‬ ‫މާޒީއެއްއޮތް ޤައުމެކެވެ‪ .‬އަންޒަމާނުއްސުރެން‬ ‫މިލޮބުވެތި ޤައުމު ފަތުރުވެރިން ސިފަކުރަމުން‬ ‫އައިސްފައިވަނީ ސުލްޙަވެރި އަމާން ތަނެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައެވެ‪ .‬ފާއިތުވި ދިގުމާޒީގައި އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އުފާފާޅުކޮށް އުޅުނު ނަމަވެސް ނަވާރަސަތޭކައިގެ‬ ‫ފަހުކޮޅު އަޅުގަނޑުމެންގެ މިއަމާން ޤައުމަށް‬ ‫މަސްތުވާތަކެތީގެ ނާމާންކަން ކުރިމަތިވިއެވެ‪.‬‬ ‫މަސްތުވާތަކެތީގެ ވަބާ މުޅި ޤައުމުގައި ވަކި‬ ‫ހިއްޕާލުމާއެކު ދެން ފެނިގެން ދިޔައީ ވެރިކަންކުރާ‬ ‫މާލެއާއި އާބާދީ ބޮޑެތި އަތޮޅުތަކުގައި ނުރައްކާތެރި‬ ‫ގުރޫޕުތައް ނުވަތަ ގޭންގުތައް ހީވެސް ނުކުރާހައި‬ ‫އަވަހަށް އުފެދި ޙަރަކާތްތެރިވާން ފެށިތަނެވެ‪.‬‬ ‫މިހާތަނަށް ހޯދި ހޯދުންތަކުން އެނގުނު ގޮތުގައި‬ ‫މިފަދަ ގޭންގުތަކުގެ ޙަރަކާތްތައް ކުރިޔަށް‬ ‫ގެންދަނީ ވަރަށް ރޭވުންތެރިކަމާއެކުގައެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް މިއުފެދުނު ގޭންގުތަކުގެ ނުރައްކާ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ޢާއިލާތަކަށް ކުރަންފަށައި‪،‬‬ ‫ދިވެހިންގެ ދައު އޮހޮރައިގެން ހޯދާފައިވާ އަގުބޮޑެތި‬

‫މުދާކޮޅު ވަގަށް ނަގައި‪ ،‬ލޯބޯ ފިއްސައިގެން ހޯދާ‬ ‫ފައިސާކޮޅު ފޭރިގަނެ މަސްތުވާ ތަކެތި ގަތުމަށް‬ ‫ބޭނުންކުރަން ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ސަބަބުން‬ ‫މިކަމުގެ‬ ‫މައިންގެ ބަނޑުތަކުން މިބިމަށް އުފަންވި‬ ‫ދިވެހި އެތައް ދަރިންނެއް މަސްތުވެގެންތިބެ‬ ‫އަދި‬ ‫އަވީލެވިގެންދާންޖެހުނެވެ‪.‬‬ ‫މަގުމަތީ‬ ‫މަސްތުވާތަކެތީގެ ވިޔަފާރި ފުޅާދާއިރާއެއްގައި‬ ‫ރާއްޖޭގައި ކުރަންފެށުނެވެ‪ 2010 .‬ވަނައަހަރުގެ‬ ‫އޮކްޓޫބަރުމަހު ޔޫ‪.‬އެން‪.‬އޯ‪.‬ޑީ‪.‬ސީން (ޔުނައިޓެޑް‬ ‫ނޭޝަންސް އޮފިސް އޮން ޑްރަގްސް އެންޑް‬

‫ސާރޖަންޓް އަޙުމަދު ނާފިޢު‬ ‫(މޯލްޑިވްސް ޕޮލިސް ސާރވިސް)‬

‫ކްރައިމް) ނެރުނު ރިޕޯޓުގައި ފާހަގަ ކޮށްފައިވާ‬ ‫އުޅޭ‬ ‫މީހުން‬ ‫ތިންލައްކައެއްހާ‬ ‫ގޮތުން‬ ‫މިދިވެހިރާއްޖޭގައި މަސްތުވާ ތަކެތި ބޭނުންކުރާ‬ ‫ތިރީސްހާހަށްވުރެ ގިނަ މީހުން އެބަތިއްބެވެ‪.‬‬ ‫ފުލުހުންގެ ތަފާސް ހިސާބުތައް ދައްކާގޮތުން‬ ‫ރާއްޖޭގެ ވެރިކަންކުރާ މާލޭގައި އެކަނިވެސް‬ ‫މާރާމާރީގެ ތަފާތު ‪ 30‬ގޭންގެއް މިހާތަނަށް‬ ‫އުފެދިފައިވާކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ‪ .‬މިގުރޫޕް‬ ‫ނުވަތަ ގޭންގުތަކަށް ނިސްބަތްވާ ‪ 600‬އަށްވުރެ‬ ‫ގިނަ ޒުވާނުން މާލޭގައި ޙަރަކާތްތެރިވަމުން‬ ‫ގެންދާއިރު‪ ،‬ރާއްޖޭގައި ކުށްކުރާ ރޭޓް އެންމެ‬ ‫ގިނައީ ޢުމުރުން ‪ 20‬އަހަރާއި ‪ 35‬ދެމެދުގެ‬ ‫ޒުވާނުންކަން މިދިރާސާގެ އަލީގައި ފާހަގަކޮށްލަން‬ ‫ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫މިދިރާސާގެ އިތުރުން ފުލުހުންގެ‬ ‫ތަފާސް ހިސާބުތަކަށް ނަޒަރު ހިންގާލާއިރުވެސް‬ ‫ގްރޫޕް މާރާމާރީތަކުގައި އަނިޔާލިބިގެން ‪2008‬‬ ‫ވަނައަހަރުން ފެށިގެން ‪ 2012‬ވަނަ އަހަރުގެ‬

‫ނގެ‬ ‫ރ ްއކާ ައ ުޅގަނ ުޑމެ ް‬ ‫ނ ަ‬ ‫ރ ުމގެ ު‬ ‫ށކު ު‬ ‫ނ ަގ ިއދެނީ ުކ ް‬ ‫ނ ަކމުން އަ ް‬ ‫ިމކަ ް‬ ‫ނ ަކމުން ުމ ުޖ ަތ ަމ ުޢ ަގއި ހިނގާ‬ ‫ރވެ‪ެ .‬އހެ ް‬ ‫ުމޖު ަތ ަމ ުޢ ަގއި އޮތް މިން ަވ ެ‬ ‫މިފަދަ މައްސަލަތައް ހުއްޓުވުމަށް ޤައުމުގެ ސަލާމަތީ ބާރުތަކުން ރެއާ‬ ‫ސ ްއކަ ަތށް ިދ ެވހި ޮލބު ެވތި‬ ‫ނދާ ބުރަ ަމ ަ‬ ‫ނގެ ް‬ ‫ރމު ް‬ ‫ނޅި ުކ ަ‬ ‫ދު ާވލު ކެނޑި ޭ‬ ‫ރލުން ިމ ައދު މިވަނީ ބޭނުން ެވ ަފ ެއވެ‪.‬‬ ‫ރ ަހމަ ެއ ްއ ާބ ު‬ ‫ނގެ ުފ ި‬ ‫ރ ްއ ިޔތު ް‬ ‫ަ‬

‫އޭޕްރީލު މަހުގެ ‪ 5‬ވަނަ ދުވަހުގެ ނިޔަލަށް ‪19‬‬ ‫މީހަކު ދުނިޔެ ދޫކޮށްފައިވާކަން ފާހަގަކޮށްލެވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ‪ 2011‬ވަނަ އަހަރު ޤައުމުގެ ސަލާމަތާއި‬ ‫އަމަން އަމާންކަމަށް ގެއްލުން ލިބޭފަދަ ‪710‬‬ ‫މައްސަލައެއް ފުލުހުންނަށް ހުށަހެޅިފައިވާއިރު‪،‬‬ ‫ހަށިގަނޑާ ފުރާނަޔަށް ގެއްލުން ލިބޭފަދަ ‪1661‬‬ ‫މައްސަލައެއް ފުލުހުންނަށް ހުށަހެޅިފައިވާކަން‬ ‫މޯލްޑިވްސް ޕޮލިސް ސަރވިސްގެ ''ބިއުރޯ އޮފް‬ ‫ކްރައިމް ރެކޯރޑްސް'' ގެ ތަފާސް ހިސާބުތަކުން‬ ‫މާރާމާރީގެ ‪1254‬‬ ‫އަދި‬ ‫ދައްކައެވެ‪.‬‬ ‫މައްސަލައެއް ފުލުހުންނަށް ހުށަހެޅިފައިވާއިރު‬ ‫އޭގެތެރޭގައި ގްރޫޕް ހަދައިގެން ހަތިޔާރު‬ ‫ބޭނުންކޮށްގެން މާރާމާރީ ހިންގުމުގެ ‪48‬‬ ‫މައްސަލައަކާއި‪ ،‬ހަތިޔާރު ބޭނުންނުކޮށް ގްރޫޕް‬ ‫ހަދައިގެން މާރާމާރީ ހިންގި ‪ 159‬މައްސަލައެއް‬ ‫ވޭތުވެދިޔަ ‪ 2011‬ވަނަ އަހަރު ފުލުހުންނަށް‬ ‫ހުށަހެޅިފައިވާކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ‪ .‬މީގެއިތުރުން‬ ‫ތޫނު ހަތިޔާރު ބޭނުންކޮށްގެން މާރާމާރީ ހިންގުމުގެ‬ ‫‪ 63‬މައްސަލައަކާއި ހަތިޔާރު ބޭނުންކޮށްގެން‬ ‫މާރާމާރީ ހިންގުމުގެ ‪ 85‬މައްސަލައެއްވެސް‬ ‫ބޭނުންނުކޮށް‬ ‫ހަތިޔާރު‬ ‫ހުށަހެޅިފައިވާއިރު‬ ‫‪ 899‬މާރާމާރީއެއް ހިންގާފައިވާކަން ފުލުހުންގެ‬ ‫ކުށުގެ ރެކޯރޑުތަކުން ދައްކާކަމީ މިއަދު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ މި ކުޑަކުޑަ މުޖުތަމައުގެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ކަންބޮޑުވާން‬ ‫ހާލަތަށްބަލައި‪،‬‬ ‫ޖެހޭވަރުގެ ބޮޑު މައްސަލައެކެވެ‪.‬‬ ‫ކަންމިހެން ހުރިނަމަވެސް މިފަދަ‬ ‫ގްރޫޕްތަކުގެ ޙަރަކާތްތައް ފުޅާވެ ބިރުވެރިކަން‬ ‫އިތުރުވަމުން ދިޔައިރު އަޅުގަނޑުމެންގެ އަންހެން‬ ‫ދަރިންގެ ޢިއްފަތްތެރިކަމަށް އަރައިގަނެ‪ ،‬ވަކިވަކި‬ ‫ފަރުދުންގެ ގޮތުގައާއި ގުރޫޕް ގުރޫޕަށް ބޮޑެތި‬ ‫ބޮޑެތި ފާޙިޝް ޢަމަލުތައް ދަނީ ހިންގަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އަންހެން ކުދިން ރޭޕުކޮށް އެކުދިންގެ‬ ‫މުސްތަޤުބަލް އޮޔާލަމުންދާކަމީ ވިސްނާނުލައި‬ ‫ދޫކޮށްލެވެން ނެތްވަރުގެ މައްސަލައެކެވެ‪ .‬މިފަދަ‬ ‫މައްސަލަތަކުގެ ކުށުގެ ރެކޯރޑްތަކަށް ބަލާލާއިރު‬ ‫ވޭތުވެ ދިޔަ ‪ 2011‬ވަނަ އަހަރު އެކަނިވެސް‬ ‫ޖިންސީ ހާނިކައާއިގުޅޭ ‪ 646‬މައްސަލައެއް‬ ‫ފުލުހުންނަށް ހުށަހެޅިފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެތެރޭގައި‬ ‫ރޭޕްކުރުމުގެ ‪ 13‬މައްސަލައެއް ހިމެނޭކަމަށް‬ ‫ފުލުހުންގެ ރެކޯރޑްތަކުން ދައްކާކަމީ މިއަދު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ހިތާމަކުރަންޖެހޭ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ސަރުކާރުގެ‬ ‫ހަމަމިއާއެކު‬ ‫އޮފީސްތަކާއި ކުންފުނިތަކާއި ވިޔަފާރި ކުރާ‬ ‫ތަންތަން ލޫޓުވައި އެތަންތަނުގައި ފައިސާ‬ ‫ރައްކާކުރަން ހަދާފައިވާ ތިޖޫރީތައް ފަޅާލައި ބޮޑެތި‬ ‫ޢަދަދުތަކުން އިންތިހާއަށް ދަނީ ފައިސާ ވަގަށް‬

‫ނގެ‬ ‫ރ ުޕ ޮކށް ެއ ުކދި ް‬ ‫ނހެން ުކދިން ޭ‬ ‫އަ ް‬ ‫އޮޔާލަމުންދާކަމީ‬

‫މުސްތަޤުބަލް‬

‫ވިސްނާނުލައި ދޫކޮށްލެވެން ނެތްވަރުގެ‬ ‫ސ ަލ ަތ ުކގެ‬ ‫ސ ަލ ެއ ެކވެ‪ި .‬މ ަފދަ ަމ ްއ ަ‬ ‫ަމ ްއ ަ‬ ‫ރކޯރޑް ަތ ަކށް‬ ‫ށގެ ެ‬ ‫ުކ ު‬

‫ަބ ާލ ާލ ިއރު‬

‫ޭވ ުތވެ ިދޔަ ‪ 2011‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ނ ެވސް‬ ‫ެއކަ ި‬ ‫‪646‬‬

‫ނސީ‬ ‫ޖި ް‬

‫ނ ަކ ާއ ިއ ުގޅޭ‬ ‫ހާ ި‬

‫މައްސަލައެއް‬

‫ފުލުހުންނަށް‬

‫ހުށަހެޅިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ނަގަމުންނެވެ‪ .‬އަދި ހަމަ އެހެންމެ ވަގުނޫޓް‬ ‫ޗާޕްކޮށް‪ ،‬ބާޒާރަށް ނެރެ ދަނީ ވިއްކަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ‪ 2011‬ވަނަ އަހަރު ކައުންޓަރފިޓް‬ ‫އަދި ފޯޖްކުރުމުގެ ‪ 1614‬މައްސަލައެއް‬ ‫ފުލުހުންނަށް ހުށަހެޅި‪ ،‬ކައުންޓަރފިޓްކޮށްފައިވާ‬ ‫ފައިސާ ގެންގުޅުމުގެ ‪ 64‬މައްސަލައެއް‬ ‫ފުލުހުންނަށް ހުށަހެޅި ފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި މިފަދަ‬ ‫ވަގުފައިސާގެ ސަބަބުން ރާއްޖޭގެ އިޤްތިސާދަށް‬ ‫ކުރާ ނޭދެވޭ އަސަރުތަކަކީވެސް އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ދިވެހިން ކަންބޮޑުވާންޖެހޭ ވަރަށް‪ ،‬ބޮޑު ވެފައިވާ‬ ‫މައްސަލައެކެވެ‪.‬‬ ‫އަންގައިދެނީ‬ ‫މިކަންކަމުން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ނުރައްކާ‬ ‫ކުށްކުރުމުގެ‬ ‫މުޖުތަމަޢުގައި އޮތް މިންވަރެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫މުޖުތަމަޢުގައި ހިނގާ މިފަދަ މައްސަލަތައް‬ ‫ހުއްޓުވުމަށް ޤައުމުގެ ސަލާމަތީ ބާރުތަކުން‬

‫ރެއާ ދުވާލު ކެނޑި ނޭޅި ކުރަމުންގެންދާ ބުރަ‬ ‫މަސައްކަތަށް ދިވެހި ލޮބުވެތި ރައްޔިތުންގެ‬ ‫މިވަނީ‬ ‫މިއަދު‬ ‫އެއްބާރުލުން‬ ‫ފުރިހަމަ‬ ‫ބޭނުންވެފައެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި‬ ‫އެއްބައި ވަންތަކަމާއި އެއްބަނޑު އެއްބަފާކަން‬ ‫މިއަދު މިވަނީ ދިރުވައި އަލާކުރަން ޖެހިފައެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެން އެކުވެރިވެ ސުލްހަ މަސަލަސްކަން‬ ‫ހަމައެހެންމެ‪،‬‬ ‫ޖެހިފައެވެ‪.‬‬ ‫ޤާއިމްކުރަން‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤާނޫނު އަސާސީ ހިމާޔަތްކުރުމާއި‬ ‫ޤާނޫނާއި ޤަވާއިދުތަކަށް ދިވެހި ރައްޔިތުން‬ ‫އަހުލުވެރިކޮށް ސަލާމަތީ ބާރުތަކުން ކުރަމުންދާ‬ ‫މަސައްކަތްތަކަށް ރައްޔިތުންގެ އެއްބާރުލުން‬ ‫މިއަދު މިވަނީ ބޭނުންވެފައެވެ‪ .‬ޤާނޫނާ ޚިލާފް‬ ‫އަމަލެއް ނުވަތަ ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމަލެއް ކުރާނަމަ‬ ‫އެފަދަ ކަމަކަށް ސަލާމަތީ ބާރުތަކުން ޖާގަ ނުދޭ‬ ‫ހިނދު ރައްޔިތުންވެސް މިފަދަ ޢަމަލުތަކަށް ޖާގަ‬

‫ދީގެންނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިންނަކީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ރައްކާތެރިކަމަށްޓަކައި‬ ‫ސަލާމަތާއި‬ ‫ޤައުމީ‬ ‫ކޮންމެ ހާލަތެއްގައިވެސް ތައްޔާރަށް ތިބޭ‬ ‫ބަޔަކަށް ވާންޖެހެއެވެ‪ .‬މާތްވެގެންވާ އިސްލާމް‬ ‫ދީނާއި‪ ،‬ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ޤާނޫނު އަސާސީ‬ ‫ޚިމާޔަތްކުރުމަކީ ހަމަ ކޮންމެ ދިވެހި ދަރިއެއްގެ‬ ‫ވާޖިބެއްކަމުގައި ޤަބޫލުކުރަން ޖެހިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްލާމްދީނާ ދިވެހި ޤައުމަށްޓަކައި އެންމެން‬ ‫އެކުވެރިވެ އަތާއިއަތް ގުޅަންޖެހިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑުމެންގެ މިމުޖުތަމައުގެ‬ ‫ސަލާމަތްތެރިކަމާއެކު ދެމިއޮތުމަށްޓަކައި މިޤައުމުގެ‬ ‫އިޖުތިމާއީ ފޭރާން ވަރުގަދަކުރުމަށްޓަކައި ކޮންމެ‬ ‫ދިވެހި ދަރިއަކުވެސް މިއަދު މިވަނީ ބުރަ‬ ‫މަސައްކަތްތަކެއް ކުރަންޖެހިފައެވެ‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫ނކާ ެގ‬ ‫ރ ައ ެ‬ ‫ދ ް‬ ‫ނ ަހނ ާ‬ ‫ކ ަމތި ް‬ ‫ކރިއި ު‬ ‫ނ ު‬ ‫ެއ ަކ ު‬ ‫ލ ކީ ްއ ެވ؟‬ ‫ނ ްއތާ ީ‬ ‫ދ ް‬ ‫ނ ަހނ ާ‬ ‫ަމތި ް‬ ‫ނ ަ‬

‫މަރުވުމާއެކު‬ ‫ޖޮބްސް‬ ‫ސްޓީވް‬ ‫މުޅިދުނިޔެއެއަށް ކުރިމަތިވި ހިތާމާގައި އެތައް‬ ‫ބަޔަކު ބައިވެރިވެ އޭނާގެ ހަނދާންތައް އެތައް‬ ‫ސިފަސިފައެއްގައި އާކުރަމުންދިޔައެވެ‪ .‬ޓުވިޓާގެ‬ ‫ޓްވީޓްސްތަކުގައި "ސްޓީވް ޖޮބްސް" ގެނަން‬ ‫އެތައް ހާސްފަހަރަކު ބޭނުންކުރަމުންދިޔުމާއެކު‬ ‫ގަޑިއިރަކަށް‬ ‫އެތައް‬ ‫ނަން‬ ‫އޭނަގެ‬ ‫ޓްރެންޑްވެގެންދިޔައެވެ‪ .‬ފޭސްބުކުގައި "ސްޓީވް‬ ‫ޖޮބްސް‪ ..‬ސްޓީވް ޖޮބްސް" ނަން ނޫނީ ނުފެންނަ‬ ‫ފީޑެއް ނެތޭ ބުންޏަސް ދޮގަކަށް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ނިމުނީކި ނޫނެވެ‪ .‬މީޑިއާގެ ފަލަ ސުރުޚީތަކާއި‬ ‫ރިޕޯޓުތަކުގައި އެނާގެ ވާހަކަ ފަވާލިއެވެ‪ .‬ޓެކް‬ ‫ބޮލޮގްތަކުގެ ވާހަކަ ދެން ނުދެއްކިއަސް އެންމެ‬ ‫ރަނގަޅުތާއެވެ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫ހަނދާންތައް‬ ‫ޖޮބްސްގެ‬ ‫ސްޓީވް‬ ‫މުޅި ދުނިޔެ އާކުރަންޖެހުނީ ސަބަބުތަކެއް‬ ‫ނެތިއެއްވެސް ނޫނެވެ‪ .‬އެތައް މިލިއަން ބަޔަކު‪،‬‬ ‫އައި ފޯނާއި‪ ،‬އައިޕެޑާއި‪ ،‬އައިމެކްގެ ޖާދޫގައި ވަކި‬ ‫ހިއްޕާލަދިން އެޕަލް ކުންފުނީގެ އެއް ބާނީއަށް‬ ‫އެންމެ މަޤްބޫލު‬ ‫އޭނަ ވީތީއެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ‬ ‫އައިޓީ އުފެއްދުންތަކުގެ މޭސްތެރި‪ ،‬އެޕަލް‬ ‫ކުންފުނި ވެއްޓިފައިވާ ފުން ވަޅުގަނޑުން ނަގާ‬ ‫ކޮޅަށް ޖެހި ސީއީއޯއަށް ޖޮބްސް ވާތީއެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫އެންމެ ރަނގަޅެވެ މިވަރުގެ ބޮޑު އިންގިލާބެއް‬ ‫ދުނިޔެއަށް ގެނައި އަބްޠާލެއްގެ ހަނދާން‬ ‫އާކުރުމަކީ އެމީހަކު ކޮށްފައިވާ މަސައްކަތަށް‬ ‫ކުރެވޭ އިޙްތިރާމެކެވެ‪ .‬އެމީހަކަށް ހައްޤު‬ ‫ތަޢުރީފުކުރުމަކީ ވެސް ނެތްކަމެއް ނޫންތާއެވެ!‬

‫ލ‪ .‬ކޯ ޕް ރަ ލް ނަ ވާ ސް ފަ ުތ ޙީ‬

‫މީޑއާތަކުން މިހުރިހާ‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫ކުރެވުނުހާ‬ ‫އާކުރަމުން‪،‬‬ ‫ޒިކުރާތަކެއް‬ ‫ހުށާމަދެއް ކުރަމުން ދިޔައިރު އެފަރާތްތަކުން‬ ‫ޣާފިލުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ވަނީ އެއްކަމެއްގެ މަތިން‬ ‫އެއީ އިންފޮމޭޝަން ޓެކްނޮލޮޖީ ދާއިރާއަށް‬ ‫އައިސްފައިވާ ކުރިއެރުމެއް ގެނެސްދިން "ސީ"‬ ‫ލޭންގްއޭޖްގެ ބާނީ ޑެނިސް ރިޗީ މަރުވިއިރުވެސް‬ ‫މީޑިއާތަކުން އެކަމަށް އެއްވެސް ވަރަކަށް‬ ‫ސަމާލުކަމެއްދީފައިނުވާތީއެވެ‪ .‬ޖޮބްސް އާއި‬ ‫މަރުވެފައިވަނީ އެއްއަހަރެއްގައެވެ‪.‬‬ ‫ރިޗީ‬ ‫އެއްމަހެއްގައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ރިޗީގެ ވާހަކަ‬ ‫މޮޅުކޮށްގެން ދައްކާނެމީހެއްނެތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އައިޓީ އިންޑަސްޓްރީ ދިރާސާކުރާ ދުވަސްވީ‬ ‫ހަރު ބައެއް މުރާސިލުންވަނީ މީޑިއާއިން ޖޮބްސް‬

‫އާއި ރިޗީއާއި ދެމެދު މަޢުލޫމާތު ފެތުރުމުގައި‬ ‫ގެންގުޅުނު ފަރަގަށް ފާޑުކިޔާފައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫މިއީ ތާރީޚު އޮޅުވާލަން ހިންގި ބޮޑު‬ ‫ޖަރީމާއެއްގެ ގޮތުގައިވެސް އެފަރާތްތަކުން ވަނީ‬ ‫ސިފަކޮއްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ސުވާލަކީ‬ ‫އުފެދޭ‬ ‫މިހާހިސާބުން‬ ‫ޓެކްނޮލެޖީގެ ދުނިޔެއެއަށް އެންމެ ނުފޫޒު ފޯރި‬ ‫މީހަކީ މީޑިއާއިން މަޝްހޫރުކޮށްފައިވާ ސްޓީވް‬ ‫ޖޮބްސް ބާއޭ ނޫނީ "ހަނދާންނައްތާލައިފައިވާ"‬ ‫ޑެނިސް ރިޗީބާވައެވެ؟‬ ‫ޕްރޮގްރާމެއްވިއަސް‬ ‫ކޮމްޕިއުޓަރެއްގެ‬ ‫ގޭމެއްވިއަސް އަދި މޭޒުމަތީ ކޮމްޕިއުޓަރެއްގެ‬ ‫ސޮފްޓްވެއަރވިއަސް‪ ،‬ފޯނެއްގެ އޯއެސް ވިއަސް‬ ‫ތައްޔާރުކޮށްފައިވަނީ ކޮންމެވެސް ކޮމްޕިއުޓަރ‬ ‫ލެންގްއޭޖެއް ބޭނުންކޮށްގެނެވެ‪ .‬ފެންނަންއޮތް‬ ‫އުފަންކޮއްފައިވާ‬ ‫މިހާތަނަށް‬ ‫ޙަޤީޤަތަކީ‬ ‫ޕްރޮގްރާމިންގ‬ ‫ކޮމްޕިއުޓަރގެ ހުރިހާ‬ ‫ލޭންގުއޭޖެއްގެ އަސްލު "މަންމަ" އަކީ‬ ‫ޕްރޮގްރާމެކެވެ‪.‬‬ ‫ޑެނިސް ރިޗީގެ "ސީ"‬ ‫ސީ ޕްރޮގްރާމާއިއެކު ޔުނިކްސް އޮޕަރޭޓިންގ‬ ‫ވެގެންދިޔައީ‬ ‫ތަރައްޤީކުރުން‬ ‫ސިސްޓަމްގެ‬ ‫ދުނިޔޭގެ‬ ‫ޑިޖިޓަލް‬ ‫ކޮމްޕިއުޓަރާއި‬ ‫ފެށުމެވެ‪ .‬ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ސެކިއުރިޓީ‬ ‫ސިސްޓަމްތަކާއި‪ ،‬ވެހިކަލް ސިސްޓަމްތަކާއި‪،‬‬ ‫ޓްރެފިކްލައިޓް ‪ ،‬ޑިޖިޓަލް ކެމެރާއާއި‪،‬‬ ‫ޓީވީއާއި ‪ ،‬ވެބްސަރވަރތަކާއި އަދިވެސް‬ ‫މިހާތަނަށް އުފައްދާފައިވާ ޑިޖިޓަލް ސާމާނު‬ ‫އުފެއްދުމުގެ ފުރުސަތު ލިބިގެންދިޔައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ކީއްތޯއެވެ! ސްޓީވް ޖޮބްސްގެ ކުންފުނިން‬ ‫މިހާތަނަށް ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ‪ ،‬އައިޕޮޑާއި‪،‬‬ ‫އައިފޯނު އުފެއްދުމުގެ މައި ނާރެސްއަކީ މިބުނާ‬ ‫ސީ ޕްރޮގްރާމާއި ޔުނިކްސް އޮޕަރޭޓިންގ‬ ‫ސިސްޓަމެވެ‪.‬‬ ‫ސްޓީވް ޖޮބްސް ދިޔައީ އޭނާގެ އެޕަލް‬ ‫ކުންފުނީގެ އުފެއްދުންތަކަށް ސްޓައިލިޝްކަމެއް‬ ‫ގެނެސް ކަސްޓަމަރުން ހިންއެދޭހާ ސިފަތަކުން‬ ‫ޒީނަތްތެރި ކުރަމުންނެވެ‪ .‬މީގެ މިސާލަކީ‬ ‫ފާއިތުވެދިޔަ ފަސް އަހަރުގެ ތެރޭގައި އައިފޯނާއި‪،‬‬ ‫އައިޕެޑާއި‪ ،‬އައިޕޮޑް ފަދަ ގެޖެޓްސްތައް‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫މަޤްބޫލުކަމެވެ‪.‬‬ ‫ހޯދާފައިވާ‬ ‫މިސަބަބައްޓަކައި ޖޮބްސް އާ ދޭތެރޭ މީޑިއާ އާއި‬ ‫ޒުވާން ޖީލުގެ ހިތްތަކުގައި ޚާއްޞަ ޤަދަރެއް‬ ‫ދެވުނީކަމަށްވެދާނެއެވެ‪ .‬ކޮންމެއަކަސް ޙަޤީޤަތަކީ‬ ‫ޖޮބްސް އުފެއްދީ އެންމެ ބްރޭންޑެކެވެ‪ .‬އެއީވެސް‬ ‫ވިޔަފާރިއަކަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޑެނިސް ރިޗީގެ‬ ‫ޔުނިކްސް އޮޕަރޭޓިންގ ސިސްޓަމަކީ ކޮމްޕިއުޓަރު‬ ‫ދުނިޔޭގެ ބިންގަލެވެ‪ .‬ސްޓީވް ޖޮބްސްގެ އެޕަލް‬ ‫ކުންފުންޏަކީ އެބިންގަލުން ލިބުނު މޭވާއެކެވެ‪.‬‬

‫ސޯލާރ ޕެއިންޓް‪...‬‬

‫ވއ ‪ 1‬ޢަ ބް ދުﷲ ފި ރާ ޤު‬

‫އާ އީޖާދު ކުރުމާއި‪ ،‬މޮޅެތި ގޮތްތައް ހޯދުމަކީ އަބަދުވެސް ދުނިޔޭގައި ހިނގަމުންއަންނަ‬ ‫ޤާނޫނެއްކަމާއިމެދު ދެބަސް ވެވޭކަށް ނެތެވެ‪ .‬އެ ދުވަސްވަރަކަށް އެންމެ އެކަށޭނަ އާ ހޯދުމެއް‬ ‫ހޯދުމަށް ގަދައަޅައި މަސައްކަތް ކުރުމަކީ އިންސާނީ އާދައެކެވެ‪ .‬ދާދި ފަހުން ފެނިގެންދިޔަ މިފަދަ‬ ‫އެއް މަސައްކަތަކީ "ސޯލާރ ޕެއިންޓް" ކިޔާ ދަވާދެއް އީޖާދުކުރުމެވެ‪ .‬މާނައަކީ އިރުގެ ހަކަތަ‬ ‫ބޭނުން ކޮށްގެން ކަރަންޓް އުފައްދާނެ އާގޮތެއް ހޯދުމެވެ‪.‬‬ ‫މީ އަދި ވަރަށް ފަހުގެ އީޖާދެކެވެ‪ .‬ވަރަށް ޅަފަތުގައި ވާ ހޯދުމެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މި ހޯދުމަކީ‬ ‫ކާރބަން ނިއުޓުރަލް ކުރަން ކުރާ މަސައްކަތަށް ލިބުނު ވަރަށް ބޮޑު ކުރިއެރުމަކަށް ވެގެންދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ސޯލާ ޕެނަލާއި‪ ،‬ވިންޑް ޓާރބައިން އަށްވުރެ ފަސޭހަގޮތެއް ހޯދުމަކީ ހަމަ އެންމެންވެސް އެދި‬ ‫އެދި ތިބޭނެކަމެއްކަން ޔަގީނެވެ‪ .‬އެމެރިކާގެ ރޭޑިއޭޝަން ލެބޯރަޓެރީ އާއި‪ ،‬ޑިޕާރޓްމެންޓް އޮފް‬ ‫ކެމިސްޓްރީ އެންޑް ބަޔޯކެމިސްޓްރީ އާއި ގުޅިގެން ކުރެވުނު ހުރިހާ ތަހުލީލެއްވެސް ވަނީ ކާމިޔާބު‬ ‫ވެފައެވެ‪.‬‬ ‫މި ދަވާދުގައި ހިމެނެނީ "ޓައިޓޭނިއަމް‬ ‫ޑައިއޮކްސައިޑް" ގެ "ނެނޯ ޕާރޓިކަލްސް"‬ ‫ހަކުރެވެ‪.‬‬ ‫ހިމުންކުރެވިފައިވާ‬ ‫ތަކަކާއި‪،‬‬ ‫ޓައިޓޭނިއަމް ޑައިއޮކްސައިޑް ގެ އެންމެބޮޑު‬ ‫ބޭނުމަކީ ސަން ސްކްރީން ކުރަން ބޭނުންވާ‬ ‫ހުދުކަން ހޯދުމެވެ‪ .‬ބުނެވުނު ޓައިޓޭނިއަމް‬ ‫ފާރޓިކަލްސް ތަކަކީ "ސެމީ ކޮންޑަކްޓަރ" އެއް‬ ‫ކަމަށްވާ "ކެޑްމިއަމް ނެނޯ ކްރިސްޓަލް" ގެ‬ ‫ކޯޓިންގއެއް ލެވިފައިވާ ޕާރޓިކަލްސް ތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫މި ޕާރޓިކަލްސް ތަކާއި ދެން އެއްކުރެވުނީ‬ ‫ފެނާއި‪" ،‬އަލްކަހޯލް" އެވެ‪ .‬ބޭނުމަކީ ރަން‬ ‫ކުލައިގެ ދަވާދު ކުލަ ގެނައުމެވެ‪ .‬މި ދަވާދު‬ ‫އުފައްދާ ރިސާޗަރުން މި ޕްރޮޖެކްޓަށް ދީފައިވާ‬ ‫ނަމަކީ "ސަންބިލީވަބްލް" އެވެ‪ .‬މި ދަވާދު ބިއްލޫރީގައި‬ ‫ލުމަށްފަހު ކަރަންޓް އުފައްދާކަން ވަނީ ޔަގީން ކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫ދަވާދު ލެވުނު ބިއްލޫރިގަނޑަން އިރުގެ އަލި އެޅުވުމުން ކަރަންޓް އުފައްދަންފަށައެވެ‪.‬‬ ‫ތިޔަ ހީފުޅުކުރެއްވިހާ ވަރުގަދަ ކަރަންޓެއް ނޫނެވެ‪ .‬ހަމަ ވަރަށް ކުޑަ މިންވަރެކެވެ‪ .‬އަދި މި‬ ‫ކުރެވުނު ދިރާސާއިން ދައްކާގޮތުން ބޭނުން ކުރެވުނު އަލީގެ ‪ 1%‬ވަނީ އިލެކްޓްރިސިޓީ އަށް‬ ‫ބަދަލުވެފައެވެ‪ .‬ސޯލާރ ޕެނަލާއި އަޅާކިޔާނަމަވެސް މީ އަދި ވަރަށްކުޑަ މިންވަރެކެވެ‪ .‬އާންމުކޮށް‬ ‫ސޯލާޕެނަލަކުން ‪ 10%‬އާއި ‪ 15%‬ގެ އެފިސެންސީ ލިބޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް މިއީ ހާސްވާންޖެހޭ ވަރުގެ މައްސަލައެއް ނޫންކަމަށް ރިސާރޗް ޓީމުންވަނީ‬ ‫ބުނެފައެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ މި ދަވާދު އުފެއްދުމުގެ ޚަރަދު ވަރަށް ކުޑަވުމާއި‪ ،‬ބޭނުން ކުލައަކުން‬ ‫ފަސޭހަކަމާއެކު އުފައްދާލެވޭކަމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ކުޑަ ޚަރަދަކުން ބޮޑު އޭރިއާއެއްގައި ދަވާދު‬ ‫ލެވިދާނެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މީ "ޓޫއިން ވަން" އެކެވެ‪ .‬ފުރާޅު ނުވަތަ ފެންސްގައި ދަވާދު‬ ‫ލެވުނީއެވެ‪ .‬ހަމައެއާއި އެކު ކާރބަން ފްރީ ކަރަންޓް ވެސް ލިބުނީ އެވެ‪.‬‬ ‫މީ އަދި ރަނގަޅު އުފެއްދުމެއްގެ ފެށުމެވެ‪ .‬ގިނަގުނަ ކުރިއެރުން ތަކެއް ހޯދޭނެކަމަށް‬ ‫އުންމީދުކުރެވޭ އުފެއްދުމެކެވެ‪ .‬ހަމަޔަޤީނުންވެސް މި ދަވާދަކީ އިރުގެ އަލިން ކަރަންޓް ނެގުމަށް‬ ‫ކުރާ މަސައްކަތަށް ކޮށާލެވުނު ވަރަށް ތަނަވަސް މަގަކަށް ވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫ކީރިތި ަރސޫލާގެ ީލޑަރޝިޕް‬

‫ސާރ ޖަ ން ޓް މޭ ޖަރ ޢަ ްބ ދުﷲ ސަ އީ ދު‬

‫މުޙައްމަދު‬ ‫ރަސޫލާ‬ ‫ކީރިތި‬ ‫އަކީ‬ ‫ވަސައްލަމް‬ ‫ޢަލައިހި‬ ‫ޞައްލަﷲ‬ ‫ޤާއިދެކެވެ‪ .‬ހަނގުރާމަވެރި ކޮމާންޑަރެކެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އިތުރު‬ ‫ހަނގުރާމަތަކުގައި‬ ‫ކޮމާންޑަރެއްގެ ގޮތުން ނެންގެވި ޑިސިޝަންތަކާއި‬ ‫ޢަމަލުކުރެއްވި ގޮތްތައް ދިރާސާކުރުމަކީ މުހިންމު‬ ‫ކަމެކެވެ‪ .‬އަސްކަރީ އެކިއެކި ހާދިސާތަކާގުޅިގެން‬ ‫ކީރިތި ރަސޫލާ އެޅުއްވި ފިޔަވަޅުތަކާއި ނެންގެވި‬ ‫ޑިސިޝަންތައް ތަފާތު ފަންތީގެ އިސްލާމީ އަސްކަރީ‬ ‫ކޮމާންޑަރުންނަށް އެނގުމަކީވެސް މުހިންމު‬ ‫ކަމެކެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާގެ ލީޑަރޝިޕް ކޮމާންޑް‬ ‫ފިލޯސަފީގެ މައިގަނޑަކީ އިތުރު އެކަލޭގެފާނާ‬ ‫ﷲ ޞުބުހާނަހޫ ވަތަޢާލާ ޙަވާލުކުރައްވާފައިވާ‬ ‫މަތިވެރި ވާޖިބު އަދާކުރެއްވުމަށް އިސްކަން‬ ‫ދެއްވުމެވެ‪ .‬އިސްލާމީ ރިސާލަތު ފޯރުކޮށްދެއްވާ‬ ‫ނަމޫނާ މިސާލުން މަގުދައްކަވާ އިސްލާމީ‬ ‫ނަތީޖާއަކީ‬ ‫ބިނާކުރެއްވުމެވެ‪.‬‬ ‫އުންމަތް‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ ލީޑަރޝިޕަށް ގޮންޖަހާލެވޭފަދަ‬ ‫ލީޑަރެއް ދުނިޔޭގެ ތާރީޚު ދެކެފައިނުވުމެވެ‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫އާލް‬ ‫ޤުރުއާން ެ‬ ‫ގ‬ ‫ކީރިތި‬ ‫ވނަ އާޔަތުގެ‬ ‫ަ‬ ‫އިމްރާން ސޫރަތުގެ ‪159‬‬ ‫ނށް ކަލޭގެފާނު‬ ‫މާނައިގައިވެއެވެ‪ " .‬އެއުރެން ަ‬

‫އޯގާތެރިވެވަޑައިގަތީ‪ ،‬ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުން ލެއްވި‬ ‫ރަޙްމަތެއްގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬ހިތްޕުޅު ހަރުކަށި‪،‬‬ ‫ޚުލުޤްފުޅު ނުބައި ބޭކަލަކު ކަމުގައި ކަލޭގެފާނު‬ ‫ވެވަޑައިގެންނެވިނަމަ‪ ،‬ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން‬ ‫އެއުރެން ވަކިވެގެން ހިނގައްޖެއީހެވެ‪ .‬ފަހެ‬ ‫އެއުރެންނަށް ކަލޭގެފާނު ޢަފޫ ކުރައްވާށެވެ! އަދި‪،‬‬ ‫އެއުރެންނަށް ފާފަފުއްސެވުންއެދި ދަންނަވާށެވެ!‬ ‫އަދި‪ ،‬ކަންތަކުގައި ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނާ‬ ‫މަޝްވަރާ ކުރައްވާށެވެ! ފަހެ‪( ،‬ކަމަކާމެދު)‬ ‫ކަލޭގެފާނު ޢަޒުމް ކަނޑައަޅުއްވައިފިނަމަ‪،‬‬ ‫ފަހެ‪ ،‬ކަލޭގެފާނު ﷲ އަށް ވަކީލު ކުރައްވާށެވެ!‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‪ ،‬ވަކީލުކުރާ މީހުންދެކެ ﷲ‬ ‫ލޯބިވެވޮޑިގެންވެތެވެ‪ ".‬މި އާޔަތުން ކީރިތި‬ ‫ރަސޫލާ ޕްރެކްޓިސް ކުރެއްވި ލީޑަރޝިޕް ވަރަށް‬ ‫ރަނގަޅަށް އެނގިގެންދެއެވެ‪.‬‬ ‫އޯގާތެރި‬ ‫ރަސޫލާއަކީ‬ ‫ކީރިތި‬ ‫ބޭކަލެކެވެ‪ .‬މީހުންގެ މައްޗަށް އެކަލޭގެފާނުންގެ‬ ‫ހިތްޕުޅުގައިވާ އޯގާތެރިކަމަކީ މާތްﷲ ގެ‬ ‫ޙަޟްރަތުން ލެއްވި ރަޙްމަތެކެވެ‪ .‬އެ ރަޙްމަތުގެ‬ ‫އަސަރު މުޅި އިސްލާމީ އުންމަތަށްވަނީ‬ ‫ފެތުރިފައެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނަކީ ހިތްޕުޅު ހަރުކަށި‬ ‫ބޭފުޅެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެއީ މަޑުމައިތިރި‪،‬‬

‫އޯގާތެރި‪ ،‬އެންމެ ޚުލުޤް ހެޔޮ އިންސާނާއެވެ‪.‬‬ ‫އިތުރު އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިގައި މިމާތް‬ ‫ސިފަތައް ނެތްނަމަ އެކަލޭގެފާނަކީ މަޤްބޫލު‬ ‫ކާމިޔާބު‬ ‫ނުވީހެވެ‪.‬‬ ‫ޝަހުސިއްޔަތަކަށް‬ ‫ލީޑަރަކަށް ނުވީހެވެ‪ .‬ކާމިޔާބު އަސްކަރީ‬ ‫ކޮމާންޑަރަކަށްވެސް ނުވީހެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާގެ‬ ‫އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެއްވޭ އެއް ސިފަފުޅަކީ‬ ‫މަޢާފުކުރެއްވުމެވެ‪ .‬އަދި އެހެން މީހުންގެ ފާފަ‬ ‫ފުއްސަވައިދެއްވުންއެދި ދުޢާ ދެންނެވުމެވެ‪.‬‬ ‫ކީރިތި ރަސޫލާއަކީ މަޝްވަރާގެ މަތިވެރި އުސޫލު‬ ‫ވަރަށް މަތީ ދަރަޖައަކަށް ޕްރެކްޓިސް ކުރެއްވި‬ ‫ބޭކަލެކެވެ‪ .‬އެކިކަންކަމުގައި އެކަލޭގެފާނަށް‬ ‫އެކިއެކި ބޭފުޅުން ދެއްވާ މަޝްވަރާއަށްފަހު‬ ‫އެކަލޭގެފާނު ކަންތައްތައް ކުރައްވާނެ ގޮތެއް‬ ‫ކަނޑައަޅުއްވައެވެ‪ .‬އަދި ﷲ އަށް ވަކީލު‬ ‫ކުރައްވާ އެގޮތުގައި ސާބިތުވެ ހުންނަވައެވެ‪.‬‬ ‫ސ ަޕ ްލ ަތއް‬ ‫ނ ި‬ ‫ޝ ްޕގެ ްޕރި ް‬ ‫ސ ާލގެ ީލޑަރ ި‬ ‫ރ ޫ‬ ‫ރތި ަ‬ ‫ީކ ި‬ ‫ސީރަތު‬ ‫ރަސޫލާގެ‬ ‫ކީރިތި‬ ‫އިތުރު‬ ‫ފަރާތްތައް‬ ‫ދިރާސާކޮށްފައިވާ‬ ‫ލީޑަރޝިޕްގެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނުންގެ‬ ‫ޕްރިންސިޕަލްތަކުގެ ގޮތުގައި ކަންތައްތަކެއް ވަނީ‬ ‫ފާހަގަކޮށްފައެވެ‪ .‬އެކި ހޯދުންތެރިންގެ މެދުގައި‬

‫ހަށިކޮޅުވެސް ޒަޚަމުވެވަޑައިގެންނެވި މައިގަނޑު‬ ‫ސަބަބަކީ ކީރިތި ރަސޫލާ އުހުދު ފަރުބަދަ‬ ‫މަތީގައި ބައިތިއްބެވި ދުނި ޖަހާމީހުންގެ ތެރެއިން‬ ‫ބަޔަކު އިތުރު ރަސޫލާގެ ޢަމުރުފުޅަކާނުލައި‬ ‫މަޤާމު ދޫކޮށްލެއްވުމެވެ‪ .‬އެބޭފުޅުންނާމެދު ކީރިތި‬ ‫ރަސޫލާ ޢަމަލުފުޅުކުރެއްވި ގޮތަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟‬

‫‪ ‬މަ ސް ޖި ދު އް ނަ ބަ ވީ‪ :‬ކީ ރި ތި ރަ ސޫ ލާ ގެ މި ސް ކި ތް ފު ޅު‬

‫ކުދިކުދި ތަފާތުތަކެއް ހުއްޓަސް މައިގަނޑު‬ ‫ނުކުތާތަކަށް ގިނަ ޢިލުމުވެރިން އެއްބަސްވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެގޮތުން ފާހަގަކުރެވޭ ‪ 10‬ޕްރިންސިޕަލެއްވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ‪:‬‬ ‫‪1 .1‬ހާސިލުކުރެވިދާ ެ‬ ‫ނ‬ ‫މަސައްކަތްކުރާށެވެ‪.‬‬

‫ލަނޑުދަނޑިތަކަކަށް‬

‫ރ ފައިދާ އާއި‬ ‫‪2 .2‬ކޮންމެ ކަމެއްގައިވެސް ހު ި‬ ‫ގެއްލުންތައް ދެނެގަންނާށެވެ‪.‬‬ ‫‪3 .3‬ހާލަތަ ް‬ ‫ށ‬ ‫ފަސްނުޖެހޭށެވެ‪.‬‬

‫އެކަށޭނަ‬

‫‪4 .4‬ޢަދާވާތްތެރި ް‬ ‫ނ‬ ‫ބަދަލުކުރާށެވެ‪.‬‬

‫ބަދަލަށް‬

‫ރަޙުމަތްތެރިންނަށް‬

‫ރ ކަންތައްތަ ް‬ ‫އ‬ ‫‪5 .5‬ގެއްލުންހު ި‬ ‫ކށް އަނބުރާލާށެވެ‪.‬‬ ‫ކަންތައްތަ ަ‬

‫ފައިދާހުރި‬

‫ބާރަށްވުރެ‬ ‫އޮންނަ‬ ‫‪6 .6‬ހަމަނުޖެހުމަށް‬ ‫ސުލުހައިގެ ބާރު މާވަރުގަދަވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪7 .7‬ދެފަހަ ު‬ ‫ރ‬ ‫ނުވާށެވެ‪.‬‬

‫ދެގޮތަށް‬

‫ވިސްނާ‬

‫މީހަކަށް‬

‫‪8 .8‬ތިމާއަށް ފަސޭހަ މައިދާނަކަށް ހަނގުރާމަ‬ ‫ގެންދާށެވެ‪.‬‬ ‫‪9 .9‬ކުއްލި އަކަށް ބޮޑު ބަދަލެއް ގެނައުމުގެ‬ ‫ބަދަލުގައި ލަސްލަހުން ބަދަލުގެންނާށެވެ‪.‬‬ ‫‪1010‬ޚިޔާލު ތަފާތުވިޔަސް ޢަމަލީ ނަތީޖާއަކަށް‬ ‫ވާސިލުވާށެވެ‪.‬‬

‫ނ ަތއް‬ ‫ސޝަ ް‬ ‫ސ ަކރީ ަބ ެއ ްއ ިޑ ި‬ ‫ސ ާލގެ ައ ް‬ ‫ރ ޫ‬ ‫ީކރިތި ަ‬ ‫މީލާދީން ‪ 624‬ވަނަ އަހަރު ެ‬ ‫ގ‬ ‫މާޗް މަހުގެ ‪ 13‬ވަނަދުވަހު (ހިޖުރައިން ދެވަނަ‬ ‫އަހަރުގެ ރަމަޟާންމަހުގެ ‪ 17‬ވަނަދުވަހު) ހިނގި‬ ‫ބަދުރު ހަނގުރާމައިގައި ކީރިތި ރަސޫލާ ސަފުތައް‬ ‫ތަރުތީބު ކުރައްވަމުން ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ސަހާބީއެއްގެ‬ ‫ކިޔާ‬ ‫ސަވާދު‬ ‫އެވަގުތު‬ ‫ބަނޑުފުޅުގައި ކީރިތި ރަސޫލާ ކަދުރު ރުކުގެ‬ ‫އޮށިކޮޅަކުން ބީއްސަވާލައްވާ ސަފަށް ވެންނެވުމަށް‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އެހިނދު ސަވާދު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ކަލޭގެފާނުގެ ތިޔަ ޢަމަލުފުޅުގެ ބަދަލު ހިފަން‬ ‫ބޭނުމެވެ‪ .‬އެހިނދު ސަވާދު ހުންނެވީ ހުސް‬ ‫ހަށިކޮޅާ ކަމަށްވީތީ ކީރިތި ރަސޫލާ ހެނދުންކޮޅު‬ ‫ކަޝްފުކޮށްދެއްވިއެވެ‪ .‬ހަނގުރާމައިގެ އިސް‬ ‫ކޮމާންޑަރަކު މިއަދު މިގޮތަށް ޢަމަލުކުރައްވާނެ‬ ‫ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ބަލާއިރު‬ ‫ތާރީޚަށް‬ ‫އިސްލާމީ‬ ‫ކީރިތި ރަސޫލާ މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި‬ ‫ވަސައްލަމްގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި ހިނގި އެންމެ‬ ‫އުހުދު‬ ‫އެއްހަނގުރާމައަކީ‬ ‫ނުރައްކާތެރި‬ ‫ހަނގުރާމައެވެ‪ .‬މީލާދީން ‪ 625‬ވަނަ އަހަރުގެ‬ ‫މާޗްމަހުގެ ‪ 19‬ވަނަ ދުވަހު ( ހިޖުރައިން ‪3‬‬ ‫ވަނަ އަހަރުގެ ސައްވާލުމަހުގެ ‪ 3‬ވަނަ ދުވަހު)‬ ‫ހިނގި އުހުދު ހަނގުރާމައިގައި އިސްލާމުންނަށް‬ ‫ނުހަނުބޮޑެތި ގެއްލުންތައް ލިބި އެތައް‬ ‫ސަހާބީންނެއް ޝަހީދުވެ‪ ،‬ޚުދު ކީރިތި ރަސޫލާގެ‬

‫އެހެން ހާދިސާއެކެވެ‪ .‬މީލާދީން‬ ‫‪ 630‬ވަނަ އަހަރުގެ ޖެނުއަރީމަހުގެ ‪11‬‬ ‫ވަނަދުވަހެވެ‪ .‬އެއީ ހިޖުރައިން ‪ 8‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުގެ ރަމަޟާންމަހުގެ ‪ 20‬ވަނަ ދުވަހެވެ‪.‬‬ ‫މައްކާ ފަތަޙަ ކުރެއްވުމަށް ކީރިތި ރަސޫލާ‬ ‫މަދީނާއިން ލަޝްކަރައިގެން ނިކުމެވަޑައިގެންނެވީ‬ ‫އަބޫބަކުރުގެފާނުފަދަ‬ ‫ސިއްރިޔާތުގައެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނާ އެންމެ އަރިސް ބޭފުޅުންގެ‬ ‫އަރިހުގައިވެސް އެވާހަކަފުޅު ވިދާޅެއްނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ސަހާބީ ބޭކަލެއްކަމަށްވާ ހާޠިބު އަށް މިކަން‬ ‫އެނގިވަޑައިގެން ސިޓީއެއް ލިޔުއްވާ މައްކާގައި‬ ‫ތިބި އެކަލޭގެފާނުންގެ އާއިލާގެ ބޭފުޅުންނަށް‬ ‫އެންގެވުމަށް ހަވާލުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާ‬ ‫ވަންހަނާ ކުރައްވާފައިވާ އިސްލާމީ ލަޝްކަރުގެ‬ ‫ބޮޑު ސިއްރެއް ހާމަކުރެއްވުމަށް މަސައްކަތް‬ ‫ކުރެއްވުމުން ކީރިތި ރަސޫލާ ޢަމަލުފުޅު ކުރެއްވި‬ ‫ގޮތަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟‬ ‫އެހެން ހާދިސާއެކެވެ‪ .‬ތަބޫކު‬ ‫ހަނގުރާމައިގައި ބައިވެރިވުމަށް މުނާފިޤުންނާއި‬ ‫ބައެއް މުސްލިމުންވެސް އުޒުރަކާ ނުލައި‬ ‫ހަނގުރާމައަށްފަހު‬ ‫ފަސްޖެހިވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫މުނާފިޤުން ދޮގު ހަދައިގެން ތަފާތު އުޒުރުތައް‬ ‫ދަންނަވާ ހެއްދެވިއެވެ‪ .‬އެބައި މީހުންނަށް‬ ‫އެއްވެސް އަދަބެއް ނުދެއްވައެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫ކަންހިނގާދިޔަގޮތް އިސްލާމުންގެ ތެރެއިން‬ ‫ހަނގުރާމައިގައި ބައިވެރިވެވަޑައި ނުގެންނެވުނު‬ ‫ކައުބު ބުނު މާލިކު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެ ހިނދު‬ ‫ކައުއިތުރު ރަސޫލާ‪ ،‬ކައުބު އެވިދާޅުވީ ތެދަށްކަމަށް‬ ‫ހަދީސްފުޅު ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެކަމަކު މުސްލިމުންގެ‬ ‫ތެރެއިން އުޒުރަކާނުލައި ހަނގުރާމައަށް ދިއުމަށް‬ ‫ފަސްޖެހިވަޑައިގެންނެވި ތިން ބޭފުޅުންނަށް‬ ‫އަދަބު ދެއްވިއެވެ‪ .‬އެބޭފުޅުންނާ ގުޅުންކެނޑުމަށް‬ ‫މުސްލިމުންނަށް އެންގެވިއެވެ‪ .‬އެބޭފުޅުންގެ‬ ‫ތަޢުބާ ﷲ ޤަބޫލުކުރައްވަންދެން އެގޮތުގައި‬ ‫ދެމިހުންނެވިއެވެ‪ .‬މުނާފިޤުން ހެދީ ކަނޑައެޅިގެން‬ ‫ދޮގުކަން އެނގިވަޑައިގެން ހުންނަވާ އެމީހުންނަށް‬ ‫އަދަބު ނުދެއްވާ މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން‬ ‫ހަނގުރާމައިގައި ބައިވެރި ނުވި ބޭކަލުންނަށް‬ ‫އަދަބު ދެއްވީ ކީއްވެގެންހެއްޔެވެ؟‬

‫‪51‬‬

‫ކޯ ޕް ރަ ލް އި ބް ރާ ހި މް އަ ޙު މަ ދު‬

‫‪urwtok irukctwmWlws cnirevwmWrugnwh 194‬‬ ‫އަށްވުރެ ގިނަ ސިފައިން ސަލާމަތްވާނެ ގޮތެއްނެތި އެސަރަޙައްދުގައި‬ ‫ތާށިވިއެވެ‪ .‬މިހާދިސާއާ ގުޅުވައިގެން މިހަނގުރާމަވެރިންނަށް ފަހުން‬ ‫"ލޮސްޓް ބެޓޭލިއަން" ގެ ނަމުން މުހާތަބުކުރަމުން އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ދުނިޔޭގެ ފުރަތަމަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރަކީ‬ ‫ޓެކްނޮލޮޖީގެ ގޮތުން ކުރިއަރާފައިވާ ޒަމާނެއް ނޫނެވެ‪ .‬ހަނގުރާމައިގެ‬ ‫މައިދާނުގައި ކޮމިޔުނިކޭޓްކުރަން ގެންގުޅޭ ޒަމާނީ ވަސީލަތްތައް‬ ‫އެދުވަސްވަރުގެ ހަނގުރާމަވެރިން ނުގެންގުޅެއެވެ‪ .‬ގެންގުޅުނު އިނގިލިން‬ ‫ގުނާލެވޭވަރުގެ އާޓިފިޝަލް މަދު ވަސީލަތްތަކާއެކު‪ ،‬އެދުވަސްވަރުގެ‬ ‫ހަނގުރާމަވެރިން ޤުދުރަތީ ވަސީލަތްތައްވެސް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް‬ ‫ގެންގުޅުނެވެ‪ .‬މިގޮތުން އެދުވަސްވަރު ހަނގުރާމައިގައި ކޮމިޔުނިކޭޓް‬ ‫ކުރުމަށްޓަކައި އިނގިރޭސިވިލާތުން ކޮތަރުތަކެއް ތަމްރީނުކުރި ވާހަކަ‬ ‫ފާހަގަކޮށްލަންޖެހެއެވެ‪ .‬މިކޮތަރުތަކުގެ ބޭނުންކުރަމުންދިޔައީ ހަނގުރާމައިގެ‬ ‫މައިދާނުގައި އެއްތަނުން އަނެއްތަނަށް ފޯރުކޮށްދޭން ބޭނުންވާ މެސެޖުތައް‬ ‫ފޯރުކޮށްދިނުމަށެވެ‪ .‬ނުވަތަ ސިގްނަލް ފޯރުކޮށްދިނުމެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ބޮޑު‬ ‫ހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި އިނގިރޭސިވިލާތާއި އެމެރިކާއަކީ ވަރަށް ގާތް‬ ‫ދެ މިތުރުންނެވެ‪ .‬މިގޮތުގެ މަތިން އިނގިރޭސިވިލާތުން ތަމްރީނުކުރި‬ ‫މިކޮތަރުތަކުގެ ތެރެއިން ބައެއް ކޮތަރު އެމެރިކާއަށްވެސް ހަދިޔާކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫މިކޮތަރުތަކުގެ ތެރޭގައި ވަރަށް ޚާއްޞަ ކޮތަރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ތެދުވެރިކަމާއި ހިތްވަރުގަދަކަމުގެ ލާމަސީލު ނަމޫނާއެއް އެކޮތަރު‬ ‫ދައްކުވައިދިނެވެ‪ .‬ކޮތަރަށް އެމެރިކާގެ ސިފައިން ކިޔަމުން އައިނަމަކީ‬ ‫"ޝޭ އާމީ" އެވެ‪ .‬އެއީ ފްރެންޗް ބަހުން ނަގާފައިވާ ނަމެކެވެ‪ .‬އިނގިރޭސި‬ ‫ބަހުން އެ ނަމުގެ މާނައަކީ "ޑިއަ ފްރެންޑް" އެވެ‪ .‬މި ހިސާބުން ކޮތަރުގެ‬ ‫ވާހަކަ ފަށަމާ ހިނގާށެވެ!‬

‫‪52‬‬

‫އެއީ ‪ 1918‬އޮކްޓޯބަރ ‪ 3‬ވަނަ ދުވަހެވެ‪ .‬އެމެރިކާގެ "‪77‬‬ ‫ވަނަ ޑިވިޜަން" ގެ ހަނގުރާމަވެރިން ޤާއިމްވެފައިތިބީ ފްރާންސްގައެވެ‪.‬‬ ‫އެމީހުންގެ ކޮމާންޑަރަކަށް ހުންނެވީ ލެފްޓިނެންޓް ކާނަލް ޗާލްސް ވިޓްލިސީ‬ ‫ނަމަކަށް ކިޔުނު އޮފިސަރެކެވެ‪ .‬ހަނގުރާމަ ކުރެވެމުންދަނީ ޖަރުމަނު‬ ‫ސިފައިންނާ ދެކޮޅަށެވެ‪ .‬ހަނގުރާމައިގެ މައިދާނުގައި ޖަރުމަނުގެ ސިފައިން‬ ‫ދިޔައީ ކުރިހޯދަމުންނެވެ‪ .‬ހަމައެއާއެކު‪ ،‬އެމެރިކާގެ ހަނގުރާމަވެރިން‬ ‫ދިޔައީ މައިދާނުގައި ވިއްސިވިހާލިވަމުންނެވެ‪ .‬އެމެރިކާގެ ހަނގުރާމަވެރިން‬ ‫މައިދާނުގައި ބަލިވަމުންއައިސް‪ ،‬ހަނގުރާމަވެރިންގެ ތެރެއިން ‪500‬‬

‫އެމެރިކާގެ މި ހަނގުރާމަވެރިންގެ އަތުގައި ހުރި‬ ‫ހަތިޔާރުތައް އޭރުވަނީ ހުސްވެފައެވެ‪ .‬އަދި އެމީހުންގެ އަތުން ކާއެއްޗެތި‬ ‫ހުސްވެ‪ ،‬ބަނޑަށް ޖެހުނެވެ‪ .‬ޖަރުމަނުގެ ހަނގުރާމަވެރިން އެމީހުން‬ ‫ވަށާލައިގެންތިބެ‪ ،‬ފުރަތަމަ ދެ ދުވަހުވެސް އެތައް ބަޔަކު މަރާލިއިރު‪،‬‬ ‫އެމެރިކާގެ އެކުވެރި ފައުޖުތަކުންވެސް ބައެއްފަހަރު "ލޮސްޓް ބެޓޭލިއަން"‬ ‫އާ ދެކޮޅަށް ނޭނގުމުގެ ތެރޭގައި ޙަމަލާދެމުން ދިޔައެވެ‪ .‬ދެމުންދިޔަ‬ ‫ވަރުގަދަ ޙަމަލާތަކުގެ ސަބަބުން އެ ހަނގުރާމަވެރިން ތިބީ "ގުޑިލަންވެސް"‬ ‫ނުކެރިފައެވެ‪ .‬މިގޮތުގައި އެތައް އިރަކު ތިބެފައި‪" ،‬ލޮސްޓް ބެޓޭލިއަން"‬ ‫އިން ނިންމީ‪ ،‬އެންމެފަހުން ކޮންމެވެސް ގޮތަކުން އެހީތެރިކަމަށް‬ ‫އެދުމަށެވެ‪ .‬އެކަމަށް އެހީތެރިވެދިނުމަށްޓަކައި އެހަނގުރާމަވެރިންގެ‬ ‫އަތުގައި އޭރު އޮތީ އިނގިރޭސިވިލާތުން ހަދިޔާކުރި ކޮތަރުތަކުގެ ތެރެއިން‬ ‫ހަމައެކަނި ތިން ކޮތަރެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ސަރަޙައްދުތަކުގައި ތިބި ހަނގުރާމަވެރިންނަށް މިކަން‬ ‫އެންގުމަށްޓަކައި އެމީހުންގެ ކޮމާންޑަރަކަށް ހުރި ވިޓްލިސީ ކޮތަރުތަކުގެ‬ ‫ބޭނުން ހިފިއެވެ‪ .‬މިގޮތުން ކަރުދާސްކޮޅެއްގައި މެސެޖެއް ލިޔެ ފުރަތަމަ‬ ‫ކޮތަރުގެ ފައިގައި އެޅުވުމަށްފަހު ފޮނުވާލިއެވެ‪ .‬މިމެސެޖުގައި ލިޔެފައިވަނީ‬ ‫"ހަނގުރާމަވެރިންގެ ތެރެއިން ގިނަ އަދަދެއްގެ ބަޔަކުތިބީ ވަރަށް ބޮޑެތި‬ ‫ޒަޚަމްތަކަކާ އެކުގައެވެ‪ .‬އަހަރެމެންނަށް ވަރަށް އަވަހަށް އެހެން‬ ‫ޔުނިޓްތަކުގެ ސަޕޯޓް ބޭނުންވެއެވެ‪ ".‬މިހެނެވެ‪.‬‬ ‫ކޮތަރު ެ‬ ‫ގ‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫އަދާކުރުމަށް އުދުއްސައިގަނެ‪ ،‬ވަކި‬ ‫ދެވުނުތަނާހެން‬ ‫ހިސާބަކަށް‬ ‫ޖަރުމަނު ސިފައިންނަށް ކޮތަރު‬ ‫ފެނިއްޖެއެވެ‪ .‬ހަމައެއާއެކު‪،‬‬ ‫ޖަރުމަނު ސިފައިންގެ ޙަމަލާ‬ ‫ތަކުގެ ޝިކާރަ އަކަށްވެ‪،‬‬ ‫މަރުވެގެން‬ ‫ކޮތަރު‬ ‫ވެއްޓިއްޖެއެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ‬ ‫މަރުވުމާއެކު‬ ‫ކޮތަރު‬ ‫ކޮތަރުގެ‬ ‫ދެވަނަ‬

‫ވާޖިބު‬

‫ރ ަގ ެއވެ‪.‬‬ ‫ރމެން ިމ ިތބީ ަމ ުގގެ ެތ ަދށް ‪ޫ 276.4‬ފޓް ުދ ު‬ ‫" ައ ަހ ެ‬ ‫ނ ަޙ ަމ ާލ ެދމުން ިތދަނީ‬ ‫ނގެ ައ ިމ ްއ ަލ ހަ ިތ ާޔރު ަތކު ް‬ ‫ރމެ ް‬ ‫ައ ަހ ެ‬ ‫ށވެ‪ާ .‬މ ްތ ަކލާނގެ‬ ‫ށ ަތ ަކ ެ‬ ‫ނގެ ައ ިމ ްއ ަލ ަހ ި‬ ‫ރމެ ް‬ ‫ުޚދު ައހަ ެ‬ ‫ށވެ‪".‬‬ ‫ނ ުހ ްއ ާޓ ާލ ެ‬ ‫ށ ަޓ ަކ ިއ ަޙ ަމ ާލދިނު ް‬ ‫ނ ުފ ަޅ ް‬ ‫ސކަ ް‬ ‫ރ ް‬ ‫ަ‬ ‫ފައިގައިވެސް މެސެޖެއް ލިޔެ‪ ،‬އެޅުވުމަށްފަހު ފޮނުވާލިއެވެ‪ .‬ދެވަނަ‬ ‫މެސެޖުގައި ލިޔެފައިވަނީ "ހަނގުރާވެރިން ތިބީ ހާލުގައިޖެހިފައެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެމެންނަށް ވަރަށް އަވަހަށް އެހެން ޔުނިޓްތަކުގެ ސަޕޯޓް ބޭނުންވެއެވެ‪".‬‬ ‫މިހެނެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ކޮތަރެކޭ އެއްފަދައިން ދެވަނަ ކޮތަރުވެސް މަރުވެގެން‬ ‫ވެއްޓުނީ ޖަރުމަނު ސިފައިންގެ ޙަމަލާތަކުގެ ޝިކާރައަކަށް ވެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ބާކީ އެމީހުންގެ އަތުގައި އޮތީ އެންމެ ކޮތަރެކެވެ‪ .‬މިކޮތަރަކީ ކުރިން‬ ‫ދެންނެވި "ޝޭ އާމީ" ގެ ނަންދީފައިވާ ކޮތަރެވެ‪ .‬ޝޭ އާމީގެ ފައިގައި‬ ‫އެޅުވި މެސެޖުގައި ލިޔެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫"އަހަރެމެން މިތިބީ މަގުގެ ތެދަށް ‪ 276.4‬ފޫޓް ދުރުގައެވެ‪.‬‬ ‫ގ އަމިއްލަ ހަތިޔާރުތަކުން ޙަމަލާދެމުން ތިދަނީ ޚުދު‬ ‫އަހަރެމެން ެ‬ ‫ގ އަމިއްލަ ހަށިތަކަށެވެ‪ .‬މާތްކަލާނގެ ރަސްކަންފުޅަށްޓަކައި‬ ‫އަހަރެމެން ެ‬ ‫ނން ހުއްޓާލާށެވެ‪".‬‬ ‫ޙަމަލާދި ު‬ ‫ފުރަތަމަ ކޮތަރާއި ދެވަނަ ކޮތަރެކޭ އެއްފަދައިން ޝޭ‬ ‫އާމީ އުދުއްސައިގަތުމާއެކުހެން‪ ،‬ޖަރުމަނު ސިފައިންގެ ލޮލުގައި‬ ‫އެސޮރުވެސް އަޅައިގަތެވެ‪ .‬އިސާހިތަކު ޝޭ އާމީގެ ވަށައިގެން ވަޒަންތައް‬

‫` `ޝޭ އާ މީ ގެ ހި ތް ވަ ރު ގަ ދަ ޚި ދު މަ ތް ފާ ހަ ގަ ކޮ ށް ދި ން " ކް ރަ އި ޒް ޑި‬ ‫ގޯ ރޭ" މެ ޑަ ލް‪.‬‬

‫ދޭތެރެއިން‬ ‫ވަޒަންތަކުގެ‬ ‫އޮހިގެންފިއެވެ‪.‬‬ ‫ބޮދަމުން ފިލަމުން ދެވޭވަރުގެ ޖާގައެއް އެސޮރަށް‬ ‫ލިބޭގޮތެއް ނުވިއެވެ‪ .‬އެންމެފަހުން‪ ،‬އެސޮރުގެ‬ ‫ހަށިގަނޑަށް ވަޒަން އަރައި ބިންމައްޗަށް‬ ‫ވެއްޓިއްޖެއެވެ‪ .‬ބިންމައްޗަށް ވެއްޓުނުއިރު‪،‬‬ ‫އެސޮރުގެ އެއްފައި ވަނީ ޙަމަލާތަކުގެ ސަބަބުން‬ ‫ބިންދައިގެން ގޮސްފައެވެ‪ .‬އެހެނަސް‪ ،‬ޝޭ އާމީ‬ ‫ހިތްވަރުކުރަމުން ދިޔައީ ދެވަނަ ފަހަރަށްވެސް‬ ‫އުދުހިގަނެ‪ ،‬އޭގެ މަންޒިލާ ހަމައަށް ދިޔުމަށެވެ‪ .‬މިގޮތަށް އެތައްފަހަރަކު‬ ‫ކަށިން ލަމުންދިޔަ ހިތްވަރާއެކު އަލުން އެނބުރި ވައިގެ ތެރޭގައި އެސޮރުގެ‬ ‫ފިޔަ ހުޅުވާލެވިއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި ‪ 25‬މޭލުގެ ދިގު ރާސްތާއެއް ކަޑައްތުކޮށް‬ ‫އެސޮރުގެ މަންޒިލަށް ވާސިލްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޝޭ އާމީ ވަނީ އެމެސެޖު ހިފައިގެން ހެޑްކްއޯޓާޒްއަށް‬ ‫ދިޔުމަށްޓަކައި ގާތްގަނޑަކަށް އެއް ގަޑިއިރަށްވުރެ ގިނަ ވަގުތު‬ ‫އުދުހިފައެވެ‪ .‬މަންޒިލަށް ވާސިލްވެވުނުއިރު‪ ،‬އެސޮރުގެ އެއް ލޯވަނީ‬ ‫ކަނުވެފައެވެ‪ .‬ހަށިގަނޑު ވަރަށް ބޮޑަށް ވަނީ ޒަޚަމްވެފައެވެ‪ .‬މުޅި‬ ‫ހަށިގަނޑު ތަތްތެޅިފައި އޮތީ ލެއިންނެވެ‪ .‬އެއް ފައި ވަނީ ބިންދައިގެން‬ ‫ގޮސްފައެވެ‪.‬‬ ‫އެމެރިކާ ސިފައިންގެ މެޑިކުން ޝޭ އާމީގެ ފުރާނަ ސަލާމަތް‬ ‫ކުރުމަށް ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރިއެވެ‪ .‬މިގޮތުން އެސޮރުގެ‬ ‫ބިނދިފައިވާ ފައި ރަނގަޅު ކުރުމަށް އެތައް މަސައްކަތްތަކެއް ކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެފަހުން ޖެހުނީ އެސޮރުގެ ފުރާނަ ސަލާމަތްކުރުމަށްޓަކައި ބިނދިފައިވާ‬ ‫ފައި ބުރިކޮށްލާށެވެ‪ .‬އެ ފައިގެ ބަދަލުގައި ފަހުން ލަކުޑިކޮޅަކުން ކުޑަ‬ ‫ފައެއް ހެދުމަށްފަހު އެޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޝޭ އާމީގެ ހިތްވަރާއެކު ގެނެސްދިން މިމެސެޖުގެ ސަބަބުން‬ ‫ހަނގުރާމައިގައި ވިއްސިވިހާލިވެފައިތިބި ‪ 194‬ސިފައިންގެ ފުރާނަ‬ ‫ސަލާމަތްކުރެވުނެވެ‪ .‬މިހާދިސާއަށްފަހު ޝޭ އާމީ ވެފައިވަނީ އެމެރިކާގެ‬ ‫ޑިޕާޓްމަންޓް އޮފް ސާރވިސްގެ ރަމްޒީ ނިޝާނަށެވެ‪ .‬މިކޮތަރުގެ ޚިދުމަތް‬ ‫ފާހަގަކޮށް "ކްރޮއިޒް ޑި ގޯރޭ" މެޑަލް އެސޮރަށް ވަނީ ދީފައެވެ‪.‬‬ ‫ދޝްމަނުންނާއި ކުރިމަތިލައި ދައްކުވައިދޭ‬ ‫މިމެޑަލްއަކީ ހަނގުރާމަތަކުގައި ު‬ ‫ގަދަ ހިތްވަރަށްޓަކައި އެރުވޭ ވަރަށް ޝަރަފްވެރި މެޑަލްއެކެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ‬ ‫ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ބަތަލުންގެ ލިސްޓްގައިވެސް ޝޭ އާމީގެ ނަން‬ ‫ހިމަނާފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ‪ 1920‬އާއި ‪ 1930‬ގެ އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި‬ ‫އެމެރިކާގައި ޝޭ އާމީގެ ނަން ވަރަށް މަޝްހޫރުވެގެން ގޮސްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން އެމެރިކާގެ ސްކޫލުތަކުގައި ޝޭ އާމީގެ ވާހަކަ ފިލާވަޅެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ކިޔައިދެމުންދިޔައެވެ‪ .‬ޝޭ އާމީގެ ހިތްވަރުގަދަކަމުގެ ހަނދާނީ‬ ‫ޒިކުރާއެއް ގޮތުގައި އެސޮރުގެ މޮޑެލްއެއް ހަދައި އެމެރިކާގެ ނޭޝަނަލް‬ ‫މިއުޒިއަމްގައި މިހާރު ވަނީ ބަހައްޓާފައެވެ‪.‬‬ ‫ޝޭ އާމީ މަރުވެފައިވަނީ ‪ 1919‬ޖޫން ‪ 13‬ވަނަ ދުވަހު‬ ‫އެމެރިކާގެ ނިއުޖާޒީގައެވެ‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫‪iwakaTqSahab IradAm‬‬

‫‪akahAv egqwewab ivudIhaC‬‬

‫‪54‬‬

‫ބަހަށްޓަކައި‬ ‫މާދަރީ‬ ‫އެއީ‬ ‫ޤުރުބާންވި ދަރިންތަކެއް އުފަންވި ޤައުމެކެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމެއްގެ ގޮތުގައި އެޤައުމު އުފެދެން ދިމާވި‬ ‫އަސްލު ސަބަބަކީވެސް މާދަރީ ބަހަށްޓަކައި‬ ‫ކުރެވުނު ހަނގުރާމައެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ މާދަރީ‬ ‫ބަހުގެ ދުވަސް (‪ 21‬ފެބްރުއަރީ) ފާހަގަ ކުރަނީ‬ ‫ބަހަށްޓަކައި"‬ ‫"މާދަރީ‬ ‫އެހަނގުރާމައިގައި‬ ‫ޝަހީދުވި މީހުންގެ ހަނދާނާއެކުގައެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ އަވަށްޓެރި ޤައުމެއްކަމަށްވާ‬ ‫ބަންގްލަދޭޝްއެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު‬ ‫މިލިޔުމުގައި‬ ‫އަލިއަޅުވާލާނީ ބަންގްލަދޭޝް އުފެދެން ދިމާވި‬ ‫އަސްލު ސަބަބާއި މާދަރީ ބަހަށްހުރި ކުލުނާއި‬ ‫ލޯބި ދައްކުވައިދީ ޖާނާއި ފުރާނައިން ޤުރުބާންވި‬ ‫އުފަންވި‬ ‫ފަހުލަވާނުންތަކެއް‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ‬ ‫ޤައުމުގެ ޙަޤީޤީ ތާރީޚަށެވެ‪.‬‬ ‫"ބަންގްލާދޭޝް" މިނަމަކީ ބެންގާލީ‬ ‫ނުވަތަ ބަންގްލާ ބަހުގެ ނަމެކެވެ‪ .‬މި ނަމުގެ‬ ‫މާނައަކީ "ބަންގާޅީންގެ ޤައުމު" މިއެވެ‪.‬‬ ‫ސަރަޙައްދަކީ‬ ‫އޮތް‬ ‫ބަންގާޅު‬ ‫މީގެ އެތައް ހާސް އަހަރުގެ ކުރީއްސުރެވެސް‬ ‫ހާދިސާތަކެއް‬ ‫މުހިއްމު‬ ‫ގޮތުން‬ ‫ތާރީޚީ‬ ‫މި‬ ‫ސަރަޙައްދެކެވެ‪.‬‬ ‫ހިނގާފައިވާ‬ ‫ސަރަޙައްދުގައި ދިރާވަރުންނާއި ޓިބެޓޯބަރުމާ‬ ‫މީހުން‬ ‫އޮސްޓްރޯއޭޝިއެޓިކް‬ ‫މީހުންނާއި‬ ‫ވަޒަންވެރިވެފައިވާކަމަށް ތާރީޚީ ލިޔުންތަކުން‬ ‫ހާމަވެއެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން އިންޑޯ‪-‬އާރިޔަން‬ ‫ނަސްލުގެ މީހުން ވެސް ވަޒަންވެރިވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫"ބަންގްލާ" ނުވަތަ "ބެންގާލް" މި ބަހުގެ އަޞްލަކީ‬ ‫ކޮބައިކަމެއް އަދި މިހާތަނަށް ހޯދިފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ނަމަވެސް މިއީ ޢީސާއީ މީލާދުގެ ‪1000‬‬ ‫އަހަރު ކުރިން މި ސަރަޙައްދުގައި ވަޒަންވެރިވި‬ ‫ދިރާވަރީ ޤަބީލާއެއް ކަމުގައިވާ "ބަންގް" އަށް‬ ‫ނިސްބަތްކޮށް ކިޔާފައިވާ ނަމެއް ކަމަށް ވަނީ‬ ‫ޤަބޫލުކުރެވިފައެވެ‪.‬‬ ‫ބަންގާޅުގައި ގަންގާރިދާއީ ނަމަކަށް‬

‫ބަ ަހށްޓަކައި ޝަހީދުވި އަބުލް ބަރަކާތު‬ ‫ޔޫރަޕުގެ ވިޔަފާރިވެރިން މި ސަރަޙައްދަ ް‬ ‫ށ‬ ‫އައިސްފައިވަނީ މީލާދީން ‪ 15‬ވަނަ ޤަރުނުގެ‬ ‫ރ ިޓޝް‬ ‫ނ ާގޅު ޮއތީ ބް ި‬ ‫ރ ަގ ެއވެ‪ަ .‬ފހުން ބަ ް‬ ‫ތެ ޭ‬ ‫ނ ިޑ ާޔގެ ަބ ެއ ްއގެ ޮގ ުތ ަގ ެއވެ‪ 1947 .‬ވަނަ‬ ‫އި ް‬ ‫ނ ިޑޔާ‬ ‫ނގެ ައތް ަދށުން އި ް‬ ‫ރސީ ް‬ ‫ައހަރު އިނގި ޭ‬ ‫އާއި ޕާކިސްތާނަށް މިނިވަންކަން ލިބިގެން‬ ‫ދިޔައިރު ބަންގްލާދޭޝް އޮތީ ޕާކިސްތާނުގެ‬ ‫ަބ ެއ ްއގެ ޮގ ުތ ަގ ެއވެ‪.‬‬

‫ސ ީޢދު‬ ‫ރލް ުމ ަޙ ްއ ަމދު ަޔ ީޒދު ަ‬ ‫ލ‪ޯ .‬ކޕް ަ‬ ‫ޗޖް)‬ ‫ނ ާ‬ ‫ރ ަޑ ްކޝަން އި ް‬ ‫( ްޕ ޮ‬

‫ކިޔާ ރަސްކަލެއްގެ ރަސްކަން ފެށިފައިވަނީ‬ ‫ޢީސާއީ މީލާދުގެ ހަތް ޤަރުނު ކުރީންނެވެ‪ .‬އޭގެ‬ ‫ފަހުން މިހާރު އިންޑިއާގެ ސްޓޭޓެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫އޮތް ބިހާރާއެކު އެއް ވެރިކަމެއްގެ ދަށުގައި ވެސް‬ ‫ބަންގާޅު ސަރަޙައްދު އޮތެވެ‪ .‬މިގޮތުން އެކިއެކި‬ ‫ނަން‬ ‫ރަސްކަމަށްފަހު‬ ‫ރަސްރަސްކަލުންގެ‬ ‫މަޝްހޫރު ބަންގާޅީއެއް ކަމުގައިވާ ޝަޝަންކާ‬ ‫ކުޑަ ދުވަސްކޮޅަކަށް ވެރިކަން ކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫ޝަޝަންކާއަކީ މުޅި ބަންގާޅުގެ ތާރީޚުގައި ވެސް‬ ‫ފާހަގަކުރެވޭ ފުރަތަމަ އަމިއްލަ ރަސްގެފާނެވެ‪.‬‬ ‫އޭގެ ފަހުން އެކި ބާރުތައް ބަންގާޅުގެ‬ ‫މައްޗަށް ވެރިވިއެވެ‪ .‬ބަންގާޅަށް އިސްލާމްދީން‬ ‫ފޯރާފައިވަނީ މީލާދީން ‪ 12‬ވަނަ ޤަރުނުގެ‬ ‫ތެރޭގައިކަމަށް ބެލެވެއެވެ‪ 16 .‬ވަނަ ޤަރުނާ‬ ‫ހިސާބުން ބަންގާޅު އޮތީ މުޣޫލުންގެ ވެރިކަމުގެ‬ ‫ދަށުގައެވެ‪ .‬މިހާރުގެ ވެރިކަންކުރާ ރަށް "ޑާކާ"‬ ‫ވެފައިވަނީ އިދާރީ ގޮތުން މުހިއްމު ރަށަކަށެވެ‪.‬‬ ‫ޔޫރަޕުގެ ވިޔަފާރިވެރިން މި ސަރަޙައްދަށް‬ ‫އައިސްފައިވަނީ މީލާދީން ‪ 15‬ވަނަ ޤަރުނުގެ‬ ‫ތެރޭގައެވެ‪ .‬ފަހުން ބަންގާޅު އޮތީ ބްރިޓިޝް‬ ‫އިންޑިޔާގެ ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ 1947 .‬ވަނަ‬ ‫އަހަރު އިނގިރޭސީންގެ އަތްދަށުން އިންޑިޔާއާއި‬ ‫ޕާކިސްތާނަށް މިނިވަންކަން ލިބިގެން ދިޔައިރު‬ ‫ސަރަޙައްދެއްކަމުގައިވާ‬ ‫އިންޑިޔާގެ‬ ‫އޭރު‬

‫މާދަރީ ބަސް ހިމާޔަތް ކޮށް އެބަހަކީ ރަސްމީ ބަހެއްގެ ގޮތުގައި ހެދުމަށް ބަންލަދޭޝްގައި ބޭއްވި މުޒާހަރާ‪.‬‬ ‫(‪ 21‬ފެބްރުއަރީ ‪)1952‬‬

‫ބެންގާލީ ބަހުގެ ޙައްޤުަގައި މުޒާހަރާ ކުރަން ނުކުތް މީހުން ހުއްޓުވުމަށް ޕާކިސްތާނު ފުލުހުން ހަތިޔާރާއެކު‪.‬‬

‫ބަންގާޅު ދެބައިކުރިއެވެ‪ .‬ހުޅަނގު ބަންގާޅަކަށާއި‬ ‫އިރުމަތީ ބަންގާޅަކަށެވެ‪ .‬ބަންގާޅުގެ ހުޅަނގުބައި‬ ‫އިންޑިޔާގެ ބައެއް ކަމުގައި އަދި އިރުމަތިބައި‬ ‫ސަރަޙައްދެއްކަމުގައި‬ ‫ޕާކިސްތާނުގެ‬ ‫އެއީ‬ ‫އިނގިރޭސިން ކަނޑައެޅިއެވެ‪ .‬އެދުވަހުން‬ ‫ފެށިގެން ބަންގްލާދޭޝް އޮތީ ޕާކިސްތާނުގެ‬ ‫ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪" .‬އިރުމަތީ ޕާކިސްތާން"‬ ‫ގެ ނަމުގައެވެ‪ .‬ނަމުގެ ގޮތުން ޕާކިސްތާނުގެ‬ ‫ބައެއްގެ ގޮތުގައި އޮތްނަމަވެސް އިންޑިޔާހާ ބޮޑު‬ ‫ފަރަގު އެ ދެ ޕާކިސްތާނުގެ މެދުގައި ވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޕާކިސްތާނުގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުގައި‬ ‫ބަންގްލާދޭޝް ހޭދަކުރީ މުސްލިމުވެރިކަމެއްގެ‬ ‫ދަށުގައި މުސްލިމުން ކީއްކުރަންތޯއެވެ ޣައިރު‬ ‫މުސްލިމުން ވެސް ނޫޅޭނެ ފަދަ ޙާލަތެއްގައެވެ‪.‬‬ ‫ބަންގާޅު މީހުންގެ އަމިއްލަ ބަސްކަމުގައިވާ‬ ‫ބަންގާޅީ ބަސް ނައްތާލުމުގެ ޙަރަކާތެއް‬ ‫ވެސް ޕާކިސްތާނުން ވަނީ ހިންގާފައެވެ‪.‬‬ ‫މިފަދައިން މަސްރަޙް ގޯސްވެފައިވަނިކޮށް މި‬ ‫ދެ ޕާކިސްތާނުގެ ވެސް މާދަރީ ބަހަކީ އުރުދޫ‬ ‫ބަސްކަމުގައި ޕާކިސްތާނުން ކަނޑައެޅިއެވެ‪.‬‬ ‫އެޔާއެކު ބަންގްލާ ބަހުން ވާހަކަ ދައްކަމުންދިޔަ‬ ‫އިރުމަތީ ޕާކިސްތާނުގެ މީހުން ނުރުހުން‬ ‫ފާޅުކުރަން ފެށިއެވެ‪ .‬މިކަމާ ގުޅިގެން ބަންގާޅުގެ‬ ‫މީހުން "ބަންގްލާ ބަހުގެ ޙަރަކާތް" ނަމުގައި‬ ‫‪ 1952‬ވަނަ އަހަރު ތެދުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޕާކިސްތާނުގެ‬ ‫މިޙަރަކާތަކީ‬ ‫"ބެންގާލީ‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫ބަހެއްގެ‬ ‫ރަސްމީ‬ ‫ހިންގުނު‬ ‫އެކަށައެޅުވުމަށްޓަކައި‬ ‫ބަސް"‬ ‫ސިޔާސީ ޙަރަކާތެކެވެ‪ .‬ރަސްމީ ބަހެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި އެ ބަސް ހަމަޖެހިގެން ދިއުމުން‪،‬‬ ‫އިސްކޫލުތަކުގައި ބެންގާލީ ބަސް ކިޔަވައި‬ ‫ދިނުމުގެ ފުރުޞަތު ހުޅުވިގެންދާނެތީއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ސަރުކާރުގެ އިދާރާތަކުގައި ވެސް އެ ބަސް‬ ‫ބޭނުންކުރެވޭނެތީއެވެ‪ .‬މި ޙަރަކާތް ވެގެން ދިޔައީ‬ ‫ޕާކިސްތާނާއި ބަންގްލާދޭޝާ ދެމެދު މައްސަލަތައް‬ ‫އިތުރުވެގެން ދިޔަ ކަމަކަށެވެ‪ .‬މިހަރަކާތުގެ‬

‫އިސް ލީޑަރަކަށްހުރީ ‪ 1927‬ގައި އިންޑިއާގެ‬ ‫ވެސްޓް ބެންގާލްއަށް އުފަންވި އަބުލް ބަރަކާތު‬ ‫ކިޔާމީހެކެވެ‪ .‬އަބުލް ބަރަކާތަކީ އޭރުގެ އިރުމަތީ‬ ‫ޕާކިސްތާނު (ބަންގްލާދޭޝް) ގެ ބަބުލާ ބަހުން‬ ‫ވާހަކަ ދައްކަވަމުން ދިޔަ އާބާދީގެ ފަރުދެކެވެ‪.‬‬ ‫ބެންގާލީ ބަސް ޕާކިސްތާނުގެ ރަސްމީ ބަހެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ހަމަޖެއްސުމަށް ޓަކައި ކުރެވެމުންދިޔަ‬ ‫މުޒާހަރާތަކާ ގުޅިގެން ޢާއްމުން ތަންތަނުގައި‬ ‫އެއްވެ އުޅުމަކީ މަނާކަމެއް ކަމުގައި ޕާކިސްތާނުގެ‬ ‫ސަރުކާރުން ކަނޑައެޅިއެވެ‪.‬‬ ‫މިހިސާބުން ޔުނިވަރސިޓީ އޮފް‬ ‫ޑާކާގެ ޠާލިބުންނާއި ސިޔާސީ ހަރަކާތްތެރިންނާއި‬ ‫އަދި ކިޔަވާކުދިން ބައިބައިވެގެން‪ ،‬ސަރުކާރުގެ‬ ‫އެންގުންތަކަށް ބެލުމެއް ނެތި ‪ 21‬ފެބްރުއަރީ‬ ‫‪ 1952‬ގައި މުޒާހަރާކުރަން ނުކުތެވެ‪ .‬މިދުވަހު‬ ‫ފުލުހުންނާއި މުޒާހަރާ ކުރާ ފަރާތްތަކާއިމެދު‬ ‫ވަރުގަދަ ކުރިމަތި ލުމެއް ހިނގައި އެންމެ ފަހުން‬ ‫ހަތިޔާރުގެ ބޭނުންކޮށް މުޒާހަރާ ކުރި މީހުންގެ‬ ‫ތެރެއަށް ފުލުހުން ބަޑިޖެހިއެވެ‪ .‬ފުލުހުން‬ ‫އާއްމުންގެ ތެރެއަށް ބަޑިޖެހުމުގެ ސަބަބުން‬

‫ގިނައަދެއްގެ އާއްމުން މަރުވިއެވެ‪ .‬އޭގެ‬ ‫ތެރޭގައި މުޒާހަރާގެ އެއް ލީޑަރުކަމުގައިވާ އަބުލް‬ ‫ބަރަކާތުއާއި ކިޔަވާކުދިންވެސް ގިނަ އަދަދަކަށް‬ ‫ހިމެނެއެވެ‪ .‬ފުލުހުން ދިން ހަމަލާތަކުގެ‬ ‫ޝިކާރައަކަށް ކިޔަވާ ކުދިންތައްވުމުން މަދަނީ‬ ‫ބަސްނޭހުމުގެ ޙަރަކާތް މުޅި ބަންގާޅުގައި‬ ‫ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ‪ .‬އެތައް ދުވަހެއްގެ‬ ‫ކުރިމަތިލުންތަކަކަށް ފަހު ‪ 1956‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުގައި "އިރުމަތީ ޕާކިސްތާނު" ގެ މަރުކަޒީ‬ ‫ސަރުކާރުން ބެންގާލީ ބަހަކީ ރަސްމީ ބަސް‬ ‫ކަމަށް ހަމަޖެއްސިއެވެ‪ .‬ފަހުން ޕާކިސްތާނުގެ‬ ‫ބާރުގެ ދަށުން މިނިވަންވެ ބަންގްލަދޭޝް‬ ‫ޤައުމެއްގެ ގޮތުގައި އުފަންވިއެވެ‪.‬‬ ‫އަމިއްލަ މާދަރީ ބަހަށްޓަކައި‪،‬‬ ‫ތިމާމެންގެ ފުރާނައިން ޤުރުބާންވެ‪ ،‬ޝަހީދުވި‬ ‫ބަޠަލުންގެ ހަނދާނުގައި "ޝަހީދު މިނާރު" ކިޔާ‬ ‫ބިނާއެއް ބަންގާޅުގައި ބިނާކޮށްފައިވެއެވެ‪1999 .‬‬ ‫ވަނަ އަހަރު އ‪.‬ދ ގެ ތަޢުލީމާއި ސައިންސާއި‬ ‫ސަގާފަތާ ބެހޭ ޖަމްޢިއްޔާ (ޔުނެސްކޯ) އިން‬ ‫‪ 21‬ފެބްރުއަރީ އަކީ ބައިނަލްއަޤްވާމީ މާދަރީ‬ ‫ބަހުގެ ދުވަސް ކަމުގައި ކަނޑައެޅިއެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ މާދަރީ ބަހަށްޓަކައި ދުނިޔޭގައި ބަޔަކު‬ ‫ޝަހީދުވި ދުވަސްކަމަށްވާތީއެވެ‪ .‬މާދަރީ ބަހަށް‬ ‫ޓަކައި ޝަހީދުވި ބަޠަލުންގެ ހަނދާނުގައި ‪21‬‬ ‫ފެބްރުއަރީއަކީ ބަންގާޅުގައި ބަންދު ދުވަހެކެވެ‪.‬‬ ‫މާދަރީ ބަހަށް ޤަދަރު ނުކުރާ މީހަކީ ތިމާގެ‬ ‫މަންމަގެ ދޫ ބުރިކޮށްލިފަދަ މީހެއް ކަމަށް ބަހަށް‬ ‫ލޯބިކުރާ ކޮންމެ މީހަކުވެސް ޤަބޫލުކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫މަ ޢު ލޫ މާ ތު‪:‬‬ ‫‪http://www.bdsdf.org/forum‬‬ ‫‪http://thewritersclub.wordpress.com‬‬

‫ނރު"‬ ‫ޝ ީހދު މި ާ‬ ‫ނ " ަ‬ ‫ނ ަގ ިއ ަހދާ ަފއި ާވ ހަނދާނީ ބި ާ‬ ‫ނ ެގ ހަނދާ ު‬ ‫ޝ ީހ ުދވި ީމހު ް‬ ‫ޝގެ ައ ިމ ްއ ަލ ަބ ަހ ްއ ަޓ ާކ ަ‬ ‫‪ ‬ބަނ ްގ ަލ ޭދ ް‬

‫‪55‬‬

‫‪uDnagqnefuDob‬‬ ‫ނ ނަ ގޮ ަތ ށް ނަ ާގ ަފ އި ވާ ފޮ ޓޯ އެ އް‪ .‬ފޮ ޓޯ ގަނ ޑަ ކީ‬ ‫‪ ‬މި ފޮ ޓޯ ައ ކީ ބޮ ޑު ެފ ން ގަނ ޑު ގެ ވަ ށަ އި ގެ ން ާވ ގު ދު ރަ ތީ ރީ ތި މަ ން ޒަ ރު ފެ ން ގަނ ޑު ން ފެ ް‬ ‫ނ ން‪.‬‬ ‫އެ ކޮ ޅު ކޮ ޅު ން ނަ ގާ ފަ އި ވާ ފޮ ޓޯ އެ އް ޫ‬

‫ރާއްޖޭގައި މީހުންއުޅޭ ރަށްތަކުގެތެރެއިން‬ ‫ހައްދުންމަތީ ގަމަކީ‪ ،‬ވަރަށް ޤަދީމީ ތާރީޚެއް‬ ‫ލިބިފައިވާ ރަށެކެވެ‪ .‬ބެލެވޭ ގޮތުގައި މިރަށަކީ‬ ‫ރާއްޖޭގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިވި‬ ‫ރަށްތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ރަށެކެވެ‪ .‬އެވޭލާ‬ ‫ޒަމާނުގެ ޤަދީމީ އާޘާރުތަކާއި ތަންތަން‬ ‫މިރަށުގައި މިއަދުވެސް ހުރިކަމީ އެކަމުގެ އެންމެ‬ ‫ބޮޑު ހެއްކެވެ‪ .‬އަދި މިތަންތަން ހުރުމުން‬ ‫ދޭހަކޮށްދެނީ‪ ،‬މިރަށަކީ އެޒަމާނުގެ ދީނީ‪،‬‬ ‫އިޤްތިޞާދީ‪ ،‬އަދި ޘަޤާފީ މުހިއްމު ހިއްޞާއެއް‬ ‫އަދާކުރަމުންދިޔަ ރަށެއްކަމެވެ‪ .‬މިރަށުގައިހުރި‬ ‫އާޘާރީ ތަންތަނުގެ ތެރެއިން އެންމެ ގިނަ‬ ‫ބައެއްގެ ޝައުޤުވެރިކަން އެތަނަކަށް ހޯދާފައިވާ‬ ‫އެއް ތަނަކީ ގަމުގެ "ކުރުހިންނަ" ތެރޭގައި‬ ‫އޮންނަ ތަފާތު ނަންނަމުން މަޝްހޫރުވެފައިވާ‬ ‫ފެންގަނޑެވެ‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫ތަފާތު‬ ‫ކިޔޭ‬ ‫މިފެންގަނޑަށް‬ ‫ބޮޑުފެންގަނޑު‪،‬‬ ‫ނަންތަކުގެތެރޭގައި‪،‬‬ ‫ރަތްފެންގަނޑު‪ ،‬ނަރަކަ ފެންގަނޑު އަދި‬ ‫މީގެތެރެއިން‬ ‫ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޕަރީފެންގަނޑު‬ ‫މިހާރަށް އެންމެ މަޝްހޫރު ނަމަކީ "ޕަރީ‬ ‫ފެންގަނޑު" އެވެ‪ .‬ބުނެވޭ ގޮތުގައި މިތަނަށް‬ ‫ޕަރީފެންގަނޑޭ ކިޔަނީ ރޭގަނޑަށް މިސަރަޙައްދުން‬ ‫"އަލިގުޅަ" ފަދަ ތަކެއްޗާއި ރޫޙާނީ އަންހެން‬ ‫މިއަލިގުޅަތައް‬ ‫ފެންނާތީއެވެ‪.‬‬ ‫ސޫރަތައް‬ ‫ތިރިކުރަނީ ފެންގަނޑަށް ކަމަށް ބުނެވެއެވެ‪.‬‬

‫ރަތްފެންގަނޑަށް "ނަރަކަ" ފެންގަނޑޭ ކިޔެނީ‬ ‫ވަށައިގެން ހެދިފައިވާ ގަސްތަކުގެތެރެއިން‬ ‫ފެންގަނޑަށް ވެއްޓޭގަހާއި އެޅޭ ފަތުގެ ސަބަބުން‬ ‫ފެންގަނޑު ރަތްވެފައި އޮންނާތީއެވެ‪.‬‬ ‫އިރުމަތީ‬ ‫ކުރުހިންނައިގެ‬ ‫ގަމުގެ‬ ‫ފަރާތުގައި ގޮނޑުދޮށުން ފެށިގެން ‪ 70‬ފޫޓް‬ ‫ހުޅަނގަށް އޮތް މިފެންގަނޑަކީ ޤުދުރަތީ ގޮތުން‬ ‫އުފެދިފައި އޮތް ފެންގަނޑެކެވެ‪ .‬ފެންގަނޑު‬ ‫އޮތީ ރަށުގެ ހުރަހަށްވާގޮތަށް އިރުދެކުނުން‬ ‫ހުޅަނގު އުތުރަށެވެ‪ .‬ފެންގަނޑުގެ ވަށައިގެން‬ ‫ފެންގަނޑުގެ‬ ‫ގަސްހެދިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބޯކޮށް‬ ‫ރަނޑޫ‪،‬‬ ‫ހެދިފައިވަނީ‬ ‫އައްސޭރިފަށުގައި‬ ‫ބޮޑަވަކި (ބޮޑުވަކި)‪ ،‬ކިނބި އަދި ދިވެހި‬ ‫ރުކެވެ‪ .‬ފެންގަނޑުގެ ދިރުމަކީ ޖަޕާނު މަހާއި‬ ‫ތެލާޕިޔާއެވެ‪ .‬ފެންގަނޑުގެ ވަށައިގެން އޮތް‬ ‫ރަނޑޫގަސްތަކުގެ ސަރަޙައްދުގައި ރާއްޖޭގެ‬ ‫އެހެން ރަށްރަށުގެ ކުޅިތަކުންވެސް ފެންނަ‬ ‫ދިރިއުޅެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަކުނި‬ ‫ބޮޑު‬ ‫ވައްތަރުގެ‬ ‫"ދަނޑިފުޅު‬ ‫ތޮފަޅުގައި‬ ‫ކިނބިގަސްތަކުގެ‬ ‫ދޫނި" ހާލި ހަދައިގެން ގިނަ ޢަދަދަކަށް‬ ‫އުޅެއެވެ‪ .‬އަދި އާންމުކޮށް ރާއްޖޭގެ ހުރިހާ‬ ‫ރަށަކުންވެސް ފެންނަ ރާބޮންޖަކީ ފެންގަނޑުގައި‬ ‫ދިރިއުޅޭ މަސްމަހާމެހި ޝިކާރަކުރަން މިތަނަށް‬ ‫ޢާންމުކޮށް ޒިޔާރަތްކުރާ ޝިކާރަވެރިއެކެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ އިތުރުންވެސް މޫސުމީ ދޫނިސޫފާސޫފި‬ ‫މިތަނަށް އައިސްގޮސްވެއެވެ‪ .‬އަހާފައިވާގޮތުގައި‬

‫ސ‪ .‬ސާރ ޖަ ން ޓް ޠޯ ހާ އަ ބޫ ބަ ކު ރު‬ ‫( ސެ ން ޓް ރަ ލް އޭ ރި ޔާ)‬

‫ތަންކޮޅެއް ކުރިން މިސަރަޙައްދަށް އަންނަ‬ ‫ދޫނިތައް ގިނަވުމުގެ ސަބަބުން ދޫނީގެ ގޮވުމުގެ‬ ‫އަޑު މިއުޒިކެއްގެ ގޮތުގައި އެއް އަޑަކަށް މުޅި‬ ‫ހިސާބުގައި ހިފާލާފައިހުރެއެވެ‪ .‬ފެންގަނޑުގައި‬ ‫ކުރިން ލޮނުގެ އަސަރު ނެތްނަމަވެސް މިހާރު‬ ‫ފެންގަނޑު ވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް ލޮނުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫މިބަދަލު އައިސްފައިވަނީ ‪ 2004‬ޑިސެމްބަރ ‪26‬‬ ‫ގައި އައި ސުނާމީގެ ފަހުންނެވެ‪ .‬ސުނާމީއަށް‬ ‫ފަހު ދުވަސްކޮޅެއްވަންދެން‪ ،‬ފަޅު މަހުގެ ބާވަތެއް‬ ‫ކަމުގައިވާ ފިލޮޅު އާއިލާގެ ވަރަށް ގިނަ މަސްތައް‬ ‫މިފެންގަނޑުގައި އުޅުނެވެ‪.‬‬

‫ރވެ ަފއިވަނީ ީކއްވެ؟‬ ‫ޝ ޫހ ު‬ ‫ނގަނޑު ަމ ް‬ ‫ފެ ް‬ ‫މަޝްހޫރުކަމަކީ‬ ‫ފެންގަނޑުގެ‬ ‫ފެންގަނޑާއި އެމާހައުލުގެ ހިއްގައިމުކަމެވެ‪.‬‬ ‫ވަށައިގެންވާ ގަސްތަކުގެ ހިޔަނި ފެންގަނޑަށް‬ ‫އެޅުމުން އެސިފަވާ ރީތި "ރިފްލެކްޝަން"ގެ‬ ‫ރީތިކަމެވެ‪ .‬މޫދާއިގުޅުމެއްނެތް މިފަދަ އިތުރު‬ ‫ނެތުމެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭގައި‬ ‫ފުންފެންގަނޑެއް‬ ‫ފެންގަނޑާއި ގުޅިގެން ދެކެވޭ އަޖާއިބު‬ ‫ވާހަކަތަކެވެ‪.‬‬

‫ނގަނ ުޑ ެގ ަބ ެއއް ާވ ަހކަ‬ ‫ފެ ް‬ ‫އުޅޭގޮތުގައި‬ ‫ބުނެ‬ ‫‪1 .1‬މުސްކުޅިން‬ ‫މިފެންގަނޑަކީ އަޑިން ކަނޑާއިގުޅިފައިވާ‬ ‫ފެންގަނޑެކެވެ‪ .‬މިފެންގަނޑަށް ވެއްޓޭ‬ ‫އެއްޗެހި ދެން ފެންނާނީ ހައްދޫ ކަނޑުގެ‬ ‫މެދުންނެވެ‪.‬‬ ‫‪2 .2‬ރައްޓެއްސަކު ކިޔައިދިން ގޮތުގައި ‪1989‬‬ ‫ވަނަ އަހަރު އެއްދުވަހަކު މިފެންގަނޑަށް‬ ‫އެރި ފަތާހެދި ހުދުބަލި ޖެހިފައިހުރި‬ ‫މީހަކު އޭގެ ‪ 3‬ދުވަސްފަހުން އޭނާގެ ބަލި‬ ‫ރަނގަޅުވެފައިވެއެވެ‪( .‬މީނާ މިހާރުވެސް‬ ‫ހެޔޮހާލުގައި ދުނިޔޭގައި އެބަހުއްޓެވެ‪).‬‬ ‫ފެންގަނޑު‬ ‫ވަގުތުގައި‬ ‫‪3 .3‬ރޭގަނޑު‬ ‫ހިމެނޭ ސަރަޙައްދުން ރޫޙާނީ ކަންކަން‬ ‫ރީތި‬ ‫އެގޮތުން‬ ‫ދިމާވާކަމަށްވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަންހެންކުދިން ފެންނަ ކަމަށް ވެއެވެ‪.‬‬

‫‪4 .4‬މެންދުރުގަޑީގައި ފެންގަނޑު ސަރަޙައްދަށް‬ ‫މީހުން ދިޔުމަށް ޖެހިލުންވާކަމަށްވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ އެތަނުން ހަޅޭއްލަވާ އަޑު އިވޭތީއެވެ‪.‬‬

‫ނގަނ ުޑ ސާ ޭވ ުކރުން‪:‬‬ ‫ރށް ފެ ް‬ ‫ުފރަ ަތމަ ަފ ަހ ަ‬ ‫ކިތަންމެ‬ ‫މިފެންގަނޑު‬ ‫މިފެންގަނޑާއި‬ ‫މަޝްހޫރުކަމުގައިވިޔަސް‬ ‫ބެހޭ މާގިނަ ހޯދުންތަކެއް ހޯދިފައި ނުވާކަން‬ ‫ހަމައެކަނި‬ ‫އެނގެނީ‬ ‫ފާހަގަކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ފެންގަނޑާއި ބެހޭގޮތުން ދެކެވޭ ވާހަކަތަކެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ފެންގަނޑާއި ބެހޭގޮތުން ލިޔުމަށް‬ ‫ޤަސްދުކޮށް ފެންގަނޑުގެ ފުންމިނާއި‪ ،‬ފުޅާމިނާއި‬ ‫ހިމަނައިގެން‬ ‫ދިގުމިން އަދި ވަށަމިން‬ ‫ނޫނީ ފެންގަނޑާއިބެހޭ ލިޔުމެއް ފުރިހަމަ‬ ‫ނުވާނެކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވޭތީ ޓީމެއް ނަގައިގެން‬ ‫މިމަސައްކަތްކުރީ ‪ 2012‬ފެބުރުއަރީ ‪ 26‬ވީ‬ ‫އާދީއްތަ ދުވަހުގައެވެ‪ .‬މިޓީމުގައި އަޅުގަނޑާއެކު‬ ‫ޙަރަކާތްތެރިވީ ސާރޖަންޓް ފަސްޓްކްލާސް ޢަލީ‬ ‫ޒަކީ‪ ،‬ސޖޓ އިބްރާހިމް ރަޝީދު‪ ،‬ލ‪.‬ކޯޕްރަލް‬ ‫އުސާމަތު މުމްތާޒް އަދި ޕްރައިވެޓް އަޙުމަދު‬ ‫މުފްލިޙް އެވެ‪.‬‬

‫ރވަނީ‬ ‫ރ ާކތް ެތ ި‬ ‫ސ ްއ ަކ ުތ ަގ ިއ ހަ ަ‬ ‫ރ ުމގެ ަމ ަ‬ ‫ނގަނޑު ސާރވޭ ކު ު‬ ‫‪ޮ ‬ބޑު ފެ ް‬

‫ދޫކަން ފިލުވުމަށްފަހު ދެން މިން ބަލަނީއެވެ‪.‬‬ ‫ފުންމިން ބެލުމަށް ފުރަތަމަ ބެލީ‬ ‫ފެންގަނޑުގެ އުތުރުން ދެކުނަށް (ހުރަހަށް)‬ ‫އެކި ހިސާބުގައި ހުރި ފުންމިންތަކެވެ‪.‬‬ ‫އެގޮތުން ‪ 10‬ތަނަކުން ފުންމިން ބެލުނެވެ‪.‬‬ ‫ކައިރިފަށުންފެށިގެން ‪ 10‬ފޫޓަށް ދެވުނު އިރު‬ ‫މަޑުމަޑުން ފުންވަމުންގޮސް ‪ 15‬ފޫޓް ‪10‬‬ ‫އިންޗިއެވެ‪ .‬އޭގެ ‪ 10‬ފޫޓް ދެކުނުގައި ‪24‬‬ ‫ފޫޓް ‪ 6‬އިންޗި ހުއްޓެވެ‪ .‬ފެންގަނޑުގެ މެދަކާއި‬ ‫ހިސާބުގައި ‪ 31‬ފޫޓް ގެ ފުންމިން ‪ 15‬ވަރަކަށް‬ ‫ފޫޓްގެ ސަރަޙައްދެއްގައި ހުއްޓެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު‬ ‫ދެކުނަށް ދާއިރު ‪ 27‬ފޫޓް‪22 ،‬ފޫޓް ‪ 4‬އިންޗި‬ ‫އަދި ‪ 15‬ފޫޓް ‪ 11‬އިންޗިއަށް ތިލަވަމުން‬ ‫ދިޔައެވެ‪ .‬އެންމެ ދެކުނަށް ގޮސް ފެންގަނޑުގެ‬ ‫އައްސޭރި ފަށުގައި ހުރި ރަނޑޫ ގަސްތައް ކައިރީ‬ ‫ހުރި ފުންމިނަކީ ‪ 5‬ފޫޓް ‪ 7‬އިންޗިއެވެ‪.‬‬

‫ނމިން‪:‬‬ ‫ނގަނ ުޑގެ ފު ް‬ ‫ފެ ް‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ފެންގަނޑުގެ ފުންމިން‬ ‫މަސައްކަތަކަށްވީ‬ ‫ބެލުމެވެ‪ .‬ފުންމިން ބެލުމުގައި އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ގެންގުޅުނީ ކަންވާރާއި ފޫޓް ފީތާއެވެ‪ .‬ކަންވާރުގެ‬ ‫ކޮޅުގައި ތިމަރަ ބަރި ލުމަށްފަހު ފޫޓްފީތާގެ ކޮޅު‬ ‫އެހިސާބުގައި އައްސަނީއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ފީތާއަށް‬ ‫ދޫކޮށްފައި ބަހައްޓާ ކަންވާރު ފައްތަނީއެވެ‪.‬‬ ‫ކަންވާރު އަޑީގައި ޖެހުމުން ފީތާއާއި ކަންވާރުގެ‬

‫ޢާންމު ނަން‪:‬‬ ‫އޮތްތަން‪:‬‬ ‫ހިސާބު‪:‬‬

‫ފެންގަނޑުގެ‬

‫ބޮޑުފެންގަނޑު‬

‫ލ‪.‬ގަމު ކުރުހިންނަ ސަރަޙައްދު‬ ‫‪1°53′8.3″N 73°32′1.1″E‬‬

‫އެންމެ ދިގުމިން‬

‫‪ޫ 184‬ފޓް ‪ 2‬އިންޗި‬

‫އެވްރެޖް ފުޅާމިން‬

‫‪ 100‬ފޫޓް‬

‫ވަށަމިން‬

‫‪ީ 953‬މޓަރ‬

‫އެންމެ ފުޅާމިން‬

‫އެންމެ ފުންމިން‬

‫ދިގަށް‬

‫ހުރި‬

‫‪ޫ 164‬ފޓް ‪ 2‬އިންޗި‬ ‫‪ޫ 35‬ފޓް ‪ 10‬އިންޗި‬

‫ފުންމިންތައް ބެލީ ހުޅަނގު ކޮޅުން އިރުމައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫އެގޮތުން އެންމެ ހުޅަނގުން އައްސޭރިފަށާއި‬ ‫ކައިރީގައި ‪ 6‬ފޫޓް ‪ 10‬އިންޗި ހުރިއިރު އޭގެ‬ ‫‪ 10‬ފޫޓް އިރަށް ދިޔައިރު ‪ 12‬ފޫޓް ‪ 11‬އިންޗި‬ ‫ހުއްޓެވެ‪ .‬އޭގެ ‪ 10‬ފޫޓް އިރުގައި ‪ 27‬ފޫޓް‬ ‫‪ 7‬އިންޗި ހުއްޓެވެ‪ .‬އައްސޭރިން ފެށިގެން‬ ‫‪ 25‬ފޫޓް އިރަށް ދެވުނު އިރު ހުރި ފުންމިނަކީ‬ ‫‪ 31‬ފޫޓެވެ‪ .‬އަދި ކުރިން ހުރަހަށް ފުންމިން‬ ‫ބެލި ސަރަޙައްދާއި ހަމައަށް ދެވުމުގެ ކުރިން‬ ‫‪ 33‬ފޫޓްގެ ފުން މިން ރިކޯޑްކުރެވުނެވެ‪ .‬މެދު‬ ‫ތެރޭ ސަރަޙައްދުގައި އެވްރެޖްކޮށް ‪ 32‬ފޫޓްގެ‬ ‫ފުންމިން ހުއްޓެވެ‪ .‬އިތުރަށް އިރުމަތީ ކޮޅަށް‬ ‫ދިޔައިރު އިރުމަތީ ކޮޅުގެ އައްސޭރިން ފެށިގެން‬ ‫‪ 25‬ފޫޓް ހުޅަނގުން ރިކޯރޑްކުރެވުނީ ‪34‬‬ ‫ފޫޓެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އިރުމައްޗަށް ދިޔަވަރަކަށް‬ ‫ދިޔައީ ތިލަވަމުންނެވެ‪ .‬އެގޮތުން ‪ 25‬ފޫޓް ‪9‬‬ ‫އިންޗި އަދި ‪ 10‬ފޫޓް ‪ 11‬އިންޗި ހުއްޓެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އިރުމަތީ ކޮޅަށް ޑިންގީގައި އެންމެ އައްސޭރިއާއި‬ ‫ކައިރިއަށް ދެވޭ ހިސާބުގެ ފުންމިނަކީ ‪ 7‬ފޫޓް‬ ‫‪ 2‬އިންޗިއެވެ‪.‬‬ ‫ހުރަހާއި ދިގަށް ހުރި ފުންމިންތައް‬ ‫ބެލުމަށްފަހު ދެން ބެލީ އެންމެ ފުން‬ ‫ސަރަޙައްދުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ފުންމިންތައް‬ ‫އިތުރަށް ބެލުމުގެ މަސައްކަތެވެ‪ .‬އެގޮތުން‬ ‫ބެލި ބެލުމުން އެވްރެޖްކޮށް މިސަރަޙައްދުން‬ ‫ލިބުނު ފުންމިނަކީ ‪ 33‬ފޫޓެވެ‪ .‬މިސަރަޙައްދުން‬ ‫ރިކޯރޑްކުރެވުނު އެންމެ ފުންމިނަކީ ‪ 35‬ފޫޓް‬ ‫‪ 10‬އިންޗިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޔަޤީންކަމާއެކު‬ ‫އެނގޭކަމަކީ ފެންގަނޑުގެ އަސްލު ފުންމިން‬ ‫މިއަށްވުރެ އެތައް ތަނެއް ފުންވާނެކަމެވެ‪.‬‬ ‫އ ރޯނުބޮނޑިއެއްގެ‬ ‫ވ ގޮތުގަ ި‬ ‫ބުނެ ޭ‬ ‫ގ ފޮއި އައްސާފައި‬ ‫ލ ދަޔެއް ެ‬ ‫ކޮޅުގައި ކަޅުހި ަ‬

‫‪57‬‬

‫ނ ބަލާއިރު‬ ‫ފެންގަނޑަށް ފެއްތުމަށްފަހު ރޯނުގެ ވާންކަން ކެނޑުމުން ދެ ް‬ ‫ޑގެ ފުންމިން‬ ‫ފޮޔެއް ނޯވެއެވެ‪ .‬ރޯނުގެ ކޮޅު ހުންނަނީ އަނދާފައެވެ‪ .‬ފެންގަނ ު‬ ‫ނޭނގެނީ މިސަބަބާއިހުރެ ކަމަށްވެއެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި ަޤއުމަށް ބޭނުމީ‬

‫ނ ބަލާ ނިމުނުއިރު އަޅުގަނޑުމެން ގެންގުޅުނު ފީތާގެ‬ ‫ފުންމި ް‬ ‫އވާ ހިސާބުން ފެށިގެން ތިރިއަށް ކުރިން ހުރި ސާފު‬ ‫‪ 33‬ފޫޓު ޖަހާފަ ި‬ ‫ލގައި މިހާރުވަނީ ފެންގަނޑުގެ ކުލައަށް ބަދަލުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ހުދުކުލައިގެ ބަދަ ު‬

‫‪ ‬ލިޔުނީ‪ :‬އައިމިނަތު އުމަރު ‪ /‬ތެމާ ޅ‪.‬ހިންނަވަރު‬

‫ނއި ިދ ުގމިން‪:‬‬ ‫ނގަނ ުޑގެ ުފ ާޅމި ާ‬ ‫ފެ ް‬ ‫ފެންގަނޑުގެ އެންމެ ފުޅާ ދިމާގައި ހުރީ ‪ 164‬ފޫޓް ‪2‬‬ ‫އިންޗިއެވެ‪ .‬ދެކޮޅުން ގޮސް ހިމަވެފައިވާ ހިސާބު ފިޔަވައި ފެންގަނޑު ެ‬ ‫ގ‬ ‫ބޮޑުބައިގައި އެވްރެޖްކޮށް ‪ 100‬ފޫޓް ހުއްޓެވެ‪ .‬ފެންގަނޑުގެ ދިގުމިނަކީ‬ ‫‪ 184‬ފޫޓް ‪ 2‬އިންޗިއެވެ‪.‬‬

‫ށމިން‪:‬‬ ‫ނގަނ ުޑގެ ަވ ަ‬ ‫ފެ ް‬ ‫ފެންގަނޑުގެ ވަށަމިނަކީ ‪ 3126.64‬ފޫޓެވެ‪ .‬މީޓަރުން ނަމަ‬ ‫‪ 953‬މީޓަރެވެ‪.‬‬ ‫ވަށަމިން ބަލަމުން ދިޔައިރު ފާހަގަކުރެވުނު އެއްކަމަކީ‬ ‫ފެންގަނޑު ކުޑަވަމުން ދާކަމެވެ‪ .‬މިކަންވާގޮތަކީ އައްސޭރިފަށުގައި ހެދިފައިވާ‬ ‫ރަނޑޫގަސްތައް ދަށަށް ވެއްޓޭ ރަނޑުލާއި ރުއްރުކުގެ ފަނާއި ކުނިބުނި‬ ‫ޖަމާވެ މިތަކެތި ރުއްތަކާއި ރަނޑޫ ގަސްތަކުގެ މޫތަކުގެތެރޭގައި ހަރުލެވި‬ ‫ގެތިގެންދިޔުމަށްފަހު އެތަނުން އަނެއްކާ ރަނޑޫގަސްތައް ފަޅާ ހެދެމުންދާ‬ ‫ވިއުގައިގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬ފާހަގަކުރެވުނު ދެވަނަ ކަމަކީ ފެންގަނޑުގެ‬ ‫ދެކުނުފަރާތުން ބައެއް ދިމާތަކުން ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 40‬ހަކަށް ފޫޓަށް ބޮޑު‬ ‫ދިޔައިގާ ފެންގަނޑު ފެތުރޭކަމެވެ‪ .‬މިސަރަޙައްދުގައި ވަނީ ބޮޑެތި ބިޔަ‬ ‫ކިނބިގަސްތަކެވެ‪ .‬މިފަރާތަކީ ޢާންމުކޮށް މީހުން ވަދެނޫޅޭ ފަރާތެކެވެ‪.‬‬

‫ކުރިމަގު‬ ‫މިފެންގަނޑަކީ ގަމުގެ ފަޚުރެއް ކަމުގައި ހިމެނޭ ތަރިކައެކެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭގެ އާސާރީ ތަންތަނުގެ ލިސްޓްގައި ހިމަނަންޖެހޭ ތަނެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫މިތަން ވަނީ އަޅާލާނެ ބެލެނިވެރިޔަކު ނެތިފައެވެ‪ .‬ފެންގަނޑު ބަލަން‬ ‫އަންނަ ބައެއް މީހުން ކުނިއެޅުމުގެ ސަބަބުންނާއި ފެންގަނޑުތެރަށް ވެއްޓޭ‬ ‫ގަހާއި ފަތާއި ފަނާއި އެކިތަކެތިން ފެންގަނޑުދަނީ މަޑުމަޑުން ތިލަވަމުން‪،‬‬ ‫ކުޑަވަމުން ފުރެމުންނެވެ‪ .‬ރަށުގެ އިރުމަތީ ފަރާތު ތޮށިމަތީގައި އުފެދިފައިވާ‬ ‫އާނުގަނޑު އައިސް ނިމިފައިވަނީ ފެންގަނޑާއި ހަމައަށެވެ‪ .‬ފެންގަނޑާއި ދިމާ‬ ‫އިރުމަތިފަރާތު ގޮނޑުދޮށުން ވަރަށް ބޮޑަށް ދަނީ ގިރަމުންނެވެ‪ .‬ފެންގަނޑަށް‬ ‫ޒިޔާރަތްކުރާ ބައެއް ފަރާތްތަކުން ވަށައިގެން ހެދިފައިވާ ގަސްތަކަށް‬ ‫އެކި ގެއްލުންދިނުމުގެ ސަބަބުން ކުދިގަސްތައް ހެދުމުގެ ފުރުޞަތު ވަނީ‬ ‫ހަނިވެފައެވެ‪.‬‬

‫‪58‬‬

‫މިއަތޮޅަކީ ފަތުރުވެރިކަން އައިސްފައިވާ އަތޮޅަކަށްވާތީ އާއި‬ ‫ޒަމާނުއްސުރެ މިރަށަށް ޒިޔާރަތްކުރާ މެހްމާނުން ޒިޔާރަތްކުރާ ތަނަކަށްވާތީ‪،‬‬ ‫މިސަރަޙައްދު ސާފުކޮށް ބަލަހައްޓާ‪ ،‬މިސަރަޙައްދަކީ ހިތްފަސޭހަކަމާއެކު‬ ‫މީހުންނަށް މަޑުކޮށްލެވޭ ތަނަކަށް ހެދުމަކީ މުހިއްމުކަމެކެވެ‪ .‬އަންނާން އޮތް‬ ‫ޖީލުތަކަށް މިތަން ދައްކަން ބޭނުންނަމަ‪ ،‬މިތަން ހިމާޔަތްކުރަން އަޅަންޖެހޭ‬ ‫ފިޔަވަޅުތައް އަޅަންފަށަންވީ ވަގުތު ޖެހިއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި ޤައުމަށް ބޭނުމީ މުޖުތަމަޢުގައި އަގުހުރި ބައެ ް‬ ‫އ‬ ‫ދިވެހި ދިދައަށް ބޯލަބާ ވިސްނާ ފިކުރު ހިންގާ ބައެއް‬ ‫ ‬ ‫ޤައުމު އެދި ގޮވަނީ މިއަދު މިދެކޭ ތަރައްޤީއާއެކީ‬ ‫ ‬

‫ފައުޅުގައި އައު ރޫޙަކާއެކު ކުރިއަރާނޭ ރައްޔިތެއް‬

‫ލ ނުވެ ި‬ ‫ވ‬ ‫ދީނުގައިވާ ފަރުޟުތައް ކުރުމުގައި ވަރުބަ ި‬ ‫ގޮވާލާނޭ‬ ‫ކުރުމަ ް‬ ‫ށ‬ ‫ބީނުވެވިދާނެގޮތުން‬ ‫ ‬

‫ބައެއް‬

‫މަސްތުވާތަކެތީގެ ދަޅައަށް ހެއްލިގެންނުމެދާނެހެ ް‬ ‫ނ‬ ‫ގަސްތުކޮށް އާ ޢަޒުމަކާއެކު އަތުކުރި އޮޅާލާނޭބައެއް‬ ‫ ‬ ‫ވައްކަމާއި ޚިޔާނަތަށް ދޮގުބަސް ދުލުން ބުނެވޭވަގު ު‬ ‫ތ‬ ‫ޖައްލަރައްބީ ހަނދުމަކޮށް ޢަޒުމަށް ބަދަލުގެނުވާބައެއް‬ ‫ ‬ ‫ކިޔެވުމަށް ފަރުވާ ބަހައްޓާ ހުސްވަގުތުތައް ފުރުމު ާ‬ ‫ގ‬ ‫ރިވެތިގޮތުގައި އަގުއަރާހެން ކުޅަދާނަވީ ޝަޙުސިއްޔަތެއް‬ ‫ ‬ ‫ހ ކަންތައްތަކަށް ވިސްނާނުލާ‬ ‫މީޑިއާއިން ފެންނަ ާ‬ ‫ނ ނުމެދާނެހެން ދުރުމީ އަޅާލާނޭ‬ ‫ދީލިގެ ް‬ ‫ ‬ ‫ލ މިސާލެ ޭ‬ ‫ކ‬ ‫ކާބަފައިންނަކީ ދަންނަވަންތޯ ލާމަސީ ު‬ ‫ލއް ކަމުބަލަން‬ ‫ވާށައެންމެން މީމިސާ ެ‬ ‫ ‬

‫ބައެއް‬

‫ވާނޭބައެއް‬

‫ށ މަތިވެރި މާތް އަޚުލާޤުގަ ި‬ ‫އ‬ ‫މާތްވި އިސްލާމްދީނަ ާ‬ ‫ރ ގުނިޔަސް ޢަދަދު ނުވެވޭނެހާ ކެތްތެރިބައެއް‬ ‫ހާސްފަހަ ު‬ ‫ ‬ ‫ވ މިސާލުން ދަރުސުތައް ލިބިގަންނަ ާ‬ ‫މ‬ ‫މިފަދަ ފުރިހަމަ ީ‬ ‫ދ ކާބަފައިންނަކީ ޤައުމަށް ވަފާތެރިވީބައެއް‪.‬‬ ‫މިފަ ަ‬ ‫ ‬

‫ފި ުކރީ ހަނގުރާމައިގައި ރަހީނު ނުވާށެވެ!‬ ‫ސ ާލ ްމ ަޙ ީފޒް‬ ‫ނޓް ަޢ ްބ ުދ ްއ ަ‬ ‫ެލ ްފޓިނަ ް‬

‫ދުނިޔޭގެ އެކި ހިސާބުތަކުން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް މިއަދު ފެންނަމުންދާ‬ ‫މަންޒަރުތަކަކީ އެއް ޤައުމަށްވުރެ އަނެއް‬ ‫ޤައުމު‪ ،‬އެކަކަށްވުރެ އަނެކާ ކުރިއަރައިގެން‬ ‫ދިއުމަށްޓަކައި އެބަޔަކަށް ނުވަތަ އެމީހަކަށް‬ ‫ވަޞީލަތްތަށް‬ ‫ކުރެވެންހުރި‬ ‫ބޭނުން‬ ‫ބޭނުންކޮށްގެން އެހެން މީހަކަށް ނުވަތަ‬ ‫ދިއުމަށް‬ ‫ކުރިއަރައިގެން‬ ‫ބަޔަކަށްވުރެ‬ ‫މަސައްކަތްކުރަމުންދާ މަންޒަރުތަކެވެ‪ .‬ބާރާއި‬ ‫މޮޅުކަމާއި ނުފޫޒަކީ ކޮންމެ ބަޔަކަށްވެސް‬ ‫ކަރުހިއްކައިގެންފައިވާ‬ ‫ހޯދުމަށްޓަކައި‬ ‫ހަމަޔާއި‬ ‫ބައެއްމީހުން‬ ‫ތަކެއްޗެވެ‪.‬‬ ‫ހުދޫދުގެ ތެރޭގައި މިކަމަށް މަސައްކަތްކުރި‬ ‫ގިނަބަޔަކު‬ ‫ކަމުގައިވީނަމަވެސް‬

‫މިކަންކުރަމުންދަނީ ހަމަޔާއި ޙުދޫދުތަކުގެ‬ ‫ބޭރުންކަން އަޅުގަނޑުމެންދެކެމުއެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫މޮޅުކަމާއި ބާރާ ނުފޫޒު ހޯދުމަށްޓަކައި އެންމެ‬ ‫ކާމިޔާބު ގޮތެއްގައި މިހާރު ބޭނުންކުރެވޭ‬ ‫ވަޞީލަތަކީ މީޑިޔާއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ މި‬ ‫ކުޑަކުޑަ ޤައުމުގައިވެސް ކަންހުރީ މިހެންނެވެ‪.‬‬ ‫ފިކުރީ ހަނގުރާމައިގެ އޮއިވަރެއް މިރާއްޖެއަށް‬ ‫މިވަނީ ފާޅުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ހުރުމާއިއެކު‬ ‫ކަންމިހެން‬ ‫ތަފާތު އެކިއެކި މީޑިޔާތަކުން އެކިގޮތްގޮތަށް‬ ‫ކުޅުމަށް‬ ‫ފިކުރުތަކާއި‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫ކުރަމުންދާ މަސައްކަތްތަކަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ތަމްރީނުކޮށްލަން‬ ‫ފިކުރުތައް‬ ‫ޙައްގާއި ބާޠިލް‪ ،‬ހެވާއި ނުބައިގައިވާ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ދެނެގަތުމަށް‬ ‫ސިފަތައް‬ ‫ދަސްކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬ތެދާއިދޮގު މިނެކިރުމުގެ‬ ‫ކުޅަދާނަކަން ފަރުދީގޮތުން ކޮންމެ މީހަކު‬ ‫އެންމެ‬ ‫މިގޮތުން‬ ‫ލިބިގަންނަންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫މުހިއްމު އެއްކަމަކީ ޙަޤީޤަތް ހޯދުމަށްޓަކައި‬ ‫ކުރާ މަސައްކަތުގައި ތަފާތު ޚިޔާލުތަކުގެ‬ ‫މީޑިޔާތަކުން ދައްކާ ވާހަކަތަކާއި ފޮނުވާ‬ ‫ޚަބަރުތައް އަޅާކިޔާލުމެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އޭގެ‬ ‫ޙަޤީޤަތް ހޯދާ ބެލުމެވެ‪.‬‬ ‫ފިކުރީ‬

‫ހަނގުރާމައިގެ‬

‫ބާރުގަދަކަން މިއަދު އަޅުގަނޑުމެންގެ މިދިވެހި‬ ‫ފަސްގަނޑުން ވެސް މިދަނީ ފެންނަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމުގެ ސިޔާސީ މަޝްރަޙް‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫ކުރުމުއްދަތެއްގެ‬ ‫ކިލަނބުވެ‬ ‫ޤައުމަށް މިއައި ބޮޑުބަދަލުގައި މީޑިޔާ‬ ‫ކުޅެފައިވާ ދައުރަކީ އަޅުގަނޑުމެން އެންމެން‬ ‫ދެނެތިބިކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ ތަފާތު އެކިގޮތްގޮތުން‬ ‫ފަތުރަމުންދިޔަ މަޢުލޫމާތުތަކެއްގެ ނިމުމެވެ‪.‬‬ ‫މިބަދަލަށްފަހު ދެން އަޅުގަނޑުމެންނަށް މިހާރު‬ ‫ފެންނަމުން މިދަނީ ފިކުރީ ހަނގުރާމައިގެ‬ ‫ތަފާތު މަރުހަލާއެއް މުޅިން ތަފާތު ގޮތަކަށް‬

‫ކުރަމުންދާތަނެވެ‪.‬‬ ‫މިފިކުރީ ހަނގުރާމައިގެ ޙަމަލާތައް‬ ‫މީޑިޔާއާއި މުވާޞަލާތުގެ ތެރެއިންވެސް މިއަދު‬ ‫ވަމުންދާކަން‬ ‫މުޤާބަލާ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނާ‬ ‫ރަނގަޅަށް‬ ‫ނުހަނު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ދަންނަމުއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑުމެންނަކީ‬ ‫ޤައުމުގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމަށްޓަކައި‬ ‫ޤުރުބާންވާން އަޒުމުގައިތިބި ބަޔަކަށް ވާހިނދު‬ ‫މިފަދަ ޚަބަރުތަކާއި މަޢުލޫމާތުތަކަށް ސިކުނޑި‬ ‫ހޭލައްވާލާ ބެހެއްޓުމަށް މަސައްކަތް ކުރުން‬ ‫ވަރަށް މުހިންމު ކަމުގައި އަޅުގަނޑު ދެކެމެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ މީހަކުވެސް މީޑިޔާގައި‬ ‫ހާމަކުރަމުންދަނީ އެމީހަކު ތަބަޢަވާ‬ ‫ފިކުރުގެ ނުވަތަ ހާލުގައި ފަތުރާލާ ދޮގު‬ ‫ވާހަކަތަކެކެވެ‪ .‬މިފަދަ ވާހަކަތަކާއި‬ ‫ތިބާގެ‬ ‫ކޮންމެހެން‬ ‫ފިކުރުތަކަކީ‬ ‫ފިކުރުކަމުގައި ވާކަށް ނުޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ ބަދަލުގައި އެފިކުރަކީ ޤައުމުގެ‬ ‫ކޮންކަހަލަ‬ ‫ތިމާއަށް‬ ‫ސަލާމަތާއި‬ ‫އަސަރުތަކެއް ކުރުވަނިވި ފިކުރުތަކެއްތޯ‬ ‫ތިމާ އަމިއްލައަށް ވިސްނާ ފިކުރުކުރުމަށް‬ ‫ވަރަށްވެސް ބޭނުންތެރިއެވެ‪.‬‬ ‫ޚަބަރު ފަތުރާ ވަޞީލަތް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ފާޅުގަ‬ ‫ތަކުން‬ ‫އަމާޒުކޮށްގެން‬ ‫ސިފައިންނަށް‬ ‫މަސައްކަތްތައްވެސް‬ ‫ކުރެވެމުންދާ‬ ‫މިއަދު މިވަނީ ނިހާޔަތަށް ގޮސްފައެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ދިވެހި ސިފައިންގެ ކޮންމެ‬ ‫މިފަދަ‬ ‫ބިނާކުރަންޖެހޭނީ‬ ‫ޢަމަލެއްވެސް‬ ‫ފިކުރުތަކުން ރެކި ޤައުމާއި ތިމާގެ ނަފްސަށް‬ ‫ގެއްލުމެއް ނުލިބޭނެ ފަދަގޮތަކަށެވެ‪ .‬ފިކުރީ‬ ‫ހަނގުރާމައެއްގެ އޮއިވަރުގައި އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ރަހީނުވެއްޖެނަމަ އެކަމުން‬ ‫ކަސްތަޅުއެޅި‬ ‫ސަލާމަތްވާއިރު އޮންނާނީ ވަގުތު ފާއިތުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫އޭރުން‪ ،‬ހެޔޮކޮށް ވިސްނަން ތިމާގެ ބުއްދި‬ ‫ރައްކާތެރިކޮށް ހަމަގޮތުގައި ބޭނުން ކުރެވުނުނަމަ‬ ‫ކިހާ މޮޅުހޭ ތިމާ ހިތަށްއަރާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪59‬‬

‫ސ ަކޅި ައ ުކ ްނ‬ ‫ައ ަވ ް‬ ‫ ‬

‫ސއީ‪ .‬އިން ‪ 8‬ވަނަ ގަރުނުގައި ބަޣުދާދު ޢިމާރާތްކުރެވުނުފަހުން ބަޣުދާދަކީ‬ ‫ީ‬ ‫ފަޚުރުވެރި ޘަޤާފަތަކާއި މަޝްހޫރު އެތައްތަންތަނަކާއި މިސްކިތްތަކާއި މަދަރުސާތަކާއި‬

‫ރ ަތއް‬ ‫ރ ީ‬ ‫ރއި ެވޓް ުކދި‪ޮ ،‬ބޑު ަލ ިއ ްބ ަ‬ ‫ސ ޭތކަ ަޕ ްބ ިލކް ައދި ޕް ަ‬ ‫ސ ިޕ ަޓ ްލ ަތ ާކއި އެ ަތ ެކއް ަ‬ ‫ޮހ ް‬ ‫ސ ޭތކަ‬ ‫ށ ަ‬ ‫ސޓީ ަފ ް‬ ‫ނ ި‬ ‫ރވެ‪ެ .‬އއީ‪ަ ،‬ޢ ްއ ާބސީ ަޑއި ަ‬ ‫ނގެ ފަ ުޚ ެ‬ ‫ސ ިލމު ް‬ ‫ނފަވާ ުމ ް‬ ‫ިހމެ ި‬ ‫ނތެރިން‪،‬‬ ‫ނ ުކރި ެކ ިޕ ަޓ ްލ ެއވެ‪ޮ .‬ބ ެޑތި ަޚ ީލ ާފއިން‪ަ ،‬ވ ީޒރުން‪ި ،‬ލޔު ް‬ ‫ރކަ ް‬ ‫ރ ެވ ި‬ ‫ައހަ ު‬ ‫ނވެ‪ި .‬އ ާމމު ައލް ަޣ ާޒލީ‬ ‫ރ ުއ ުޅ ްއވިތަ ެ‬ ‫ނމެން ެއތާ ިދ ި‬ ‫ސފަރުން‪ ،‬ދީނީ ިއ ާމމުން އެ ް‬ ‫ިފ ޯލ ަ‬ ‫ނހު)‪،‬‬ ‫ޟޔަ ﷲ ޢަ ް‬ ‫ރ ި‬ ‫ނ ާޒ ިމޔާ ޮކ ެލ ްޖ ާއއި ައބޫ ޙަނީފާ ( ަ‬ ‫ޝ ޫހރު ި‬ ‫ިކ ަޔވާ ިވ ާދ ުޅވީ ަމ ް‬ ‫‪60‬‬

‫ސ ަބ ުޣ ާދ ުދ ަގ ެއވެ‪.‬‬ ‫ރ ުއ ުޅ ްއވީ ައދި ައ ަވ ާހރަ ީވ ެވ ް‬ ‫ައލް ިއ ާމމު ައލް ައ ަދމް ދި ި‬

‫ޝ ިކރު‬ ‫ނ ާ‬ ‫ސއި ް‬ ‫ޭމޖަރ (ރޓ) ުޙ ަ‬

‫އެބައިމީހުންނަށް‬ ‫ޢައްބާސީން‬ ‫ނިސްބަތްކޮށްއުޅުނީ‪ ،‬އެއީ ވައް ތިންފާރުގެ‬ ‫އެތެރޭގައިވާ "ދާރުއް ސަލާމް" (ޞުލްޙައިގެ ގެ)‬ ‫ކަމުގައެވެ‪ .‬މެދުގައިވަނީ ޚަލީފާގެ ގަނޑުވަރާއި‬ ‫ބޮޑު މިސްކިތެވެ‪ .‬ބަޣުދާދުއަކީ ލިބެންހުރި‬ ‫ހުރިހާ ވަޞީލަތެއްގެ ބޭނުން ހިފައިގެން ހުރިހާ‬ ‫ބާވަތެއްގެ ފޮތްތައް ތަރުޖަމާކުރެވި‪ ،‬ކޮޕީ ކުރެވި‬ ‫އަދި ގުއްރާސް ޖެހި ގެން އެތަނެއްގައި ދިޔަ‬ ‫ޙަޤީޤީ ޢިލްމުގެ ޝަހަރެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި ޢަލް‬ ‫ޢަންދުލުސް އެންމެ ދުރުގައިވާ ކޯރޑޮބާ‬‫‪ Cordoba‬ގެ މާދުރަށް ބަޣުދާދުގެ ޚަލީފާގެ‬ ‫މަތިވެރިކަންވަނީ ފެތުރިގެން ގޮސްފައެވެ‪.‬‬ ‫ސީއީ‪.‬ގެ ‪ 13‬ވަ ަ‬ ‫ނ‬ ‫ލ އިސްލާމުގެ‬ ‫މެދުތެރޭގައި ދާރު ް‬

‫ޤަރުނުގެ‬ ‫ވަޙުދަތު‬

‫ގެއްލިގޮސް ޢައްބާސީ ދައުލަތް ބަލިކަށިވެގެން‬ ‫ދިޔައެވެ‪ .‬އިސްލާމީ ދުނިޔެ ބައިބައިވެ‬ ‫އިރުމަތީގައި ގޯހރިޑްސް ‪ ،Ghrids‬ޣަޒުނަވިޑްސް‬ ‫އަދި ސަމަނިޑްސް ‪Samanids‬‬ ‫‪Ghaznavids‬‬ ‫ހުޅަނގުގައި ރަމްގެ ސެލްޖުގްސް ‪Seljuqs of‬‬ ‫‪،Rum‬އައްޔޫބިޑްސް ‪ Ayyubids‬އާއި މުވާހިޑްސް‬ ‫މިނިވަން‬ ‫ކުދިކުދި‬ ‫ފަދަ‬ ‫‪Muwahhids‬‬ ‫ދައުލަތްތަކެއް އުފެދިގެން ދިއައެވެ‪.‬‬ ‫ގިނަ‬ ‫އޭޝިއާގެ‬ ‫މެދުތެރޭ‬ ‫ސަރަޙައްދުތަކެއް ސީއީ‪ 13 .‬ގަރުނުގެ‬ ‫ދަށަށް‬ ‫ޚާންގެ‬ ‫ގެންގިޝް‬ ‫ކުރީކޮޅުގައި‬ ‫ހައްދުފަހައަޅާ‬ ‫އަނިޔާވެރިކަން‬ ‫ދިއައެވެ‪.‬‬ ‫ގޮސްފައިވާ މޮންގޯލް ލީޑަރ ގެންގިޝް‬ ‫ޚާންގެ ކާފަ ދަރިކަލުން ހުލަގު ޚާން‪Hulagu‬‬ ‫‪ Khan‬ޤަރުނުގެ މެދަކާ ހިސާބުގައި‪ ،‬މީހުން‬ ‫މެރުމާއި ތަންތަން ލޫޓްވާ ސުންނަފަތިކުރުމުގެ‬ ‫ޙަމަލަތައް ފަށަންތައްޔާރުވަމުން ދިއައެވެ‪.‬‬ ‫ވަޙުޝީ‬ ‫ޖަންގަލީ‬ ‫މޮންގޯލިއަނުންނަކީ‬ ‫ނޯމެޑިކް‪ nomadic‬ބައެކެވެ‪ .‬މިއަދު އެމީހުންގެ‬ ‫އެވެ‪ .‬ބޯދާ‬ ‫ވަޒަނަކީ މޮންގޯލިއާ‪Mongolia‬‬ ‫އެނިމިސްޓިކް‪animistic‬‬ ‫ދީ ން‬

‫ޝަމާނިޒިމް‪ Shamanism‬އެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެފަހުން ހުންނެވި ޢައްބާސީ‬ ‫ޚަލީފާ އަލް މުސްތަޢުޞިމް ބިﷲ އަކީ‬ ‫އެހެންމީހެއްގެ މަޝްވަރާއެއް ބޭނުންނުކުރައްވާ‬ ‫މިންވަރަށް‬ ‫ޙައްދެއްނެތި‬ ‫ނަފްސަށް‬ ‫އިތުބާރުކުރައްވާ ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬ހުލަގު ޚާން‬ ‫ބަޣުދާދަށް ޙަމަލަދީފާނެކަމަށް ހީފުޅުވުމުން‪،‬‬

‫ރ ަޙ ްއ ުދ ަތ ެކއް‬ ‫ޝ ާއގެ ގިނަ ސަ ަ‬ ‫ެމ ުދ ެތރޭ ޭއ ި‬

‫ސއީ‪.‬‬ ‫ީ‬

‫ނ ިގޝް‬ ‫ގެ ް‬

‫‪13‬‬

‫ނގެ‬ ‫ޚާ ް‬

‫ގަރުނުގެ‬

‫ށށް‬ ‫ަދ ަ‬

‫ކުރީކޮޅުގައި‬

‫ިދ ައ ެއވެ‪.‬‬

‫އަނިޔާވެރިކަން ހައްދުފަހައަޅާ ގޮސްފައިވާ‬

‫ނގެ ާކފަ‬ ‫ނ ިގޝް ޚާ ް‬ ‫ނ ޯގލް ީލޑަރ ގެ ް‬ ‫މޮ ް‬

‫ދަރިކަލުން ހުލަގު ޚާން‬

‫ޤަރުނުގެ މެދަކާ‬

‫ނތަން‬ ‫ރ ާމއި ތަ ް‬ ‫ސ ުބ ަގއި‪ީ ،‬މހުން މެ ު‬ ‫ިހ ާ‬ ‫ލޫޓްވާ‬

‫ސުންނަފަތިކުރުމުގެ‬

‫ރ ަވމުން ިދ ައ ެއވެ‪.‬‬ ‫ނ ަތ ްއ ާޔ ު‬ ‫ަފށަ ް‬

‫ޙަމަލަތައް‬

‫ޚަލީފާ މުޢުތަޞިމް ބިالله‪ ،‬ހުލަގު ޚާން‬ ‫ބިރުގަންނަވާ ގޮތަށް ސިޓީފުޅެއް ފޮނުއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޚަލީފާ ހީފުޅުކުރެއްވީ ބަޣުދާދަށް ޙަމަލާދީފިނަމަ‬ ‫މުޅި އިސްލާމީ ދުނިޔޭގެ މަދަދު ލިބޭނެކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫ގެ މާސިންގާ ބޮޑު ލަޝްކަރަކާއެކު‬ ‫ހުލަގު‬ ‫މުޢުތަޞިމްއަށް‬ ‫އަލް‬ ‫ކުރިމަތިލުމުން‬ ‫ނުރައްކައުތެރިކަން‬ ‫ބޮޑުކަމާ‬ ‫ކަމުގެ‬ ‫ކަމެއްކުރެއްވޭ‬ ‫ވިސްނިވަޑައިގެންނެވިއިރު‬ ‫ވަރަށްވުރެ ވަނީ ލަސްވެފައެވެ‪.‬‬

‫‬‫ލް‬ ‫އަ‬ ‫އަށް ސުލްޠާން ެ‬ ‫ގ‬ ‫މުސްތަޢުޞިމް‪ ،‬ހުލަގު‬ ‫ބަޣުދާދުގައިކުރެވޭ‬ ‫ލަޤަބުއެރުއްވުމަށާއި‬ ‫ހުކުރުނަމާދުގެ ޚުޠުބާގައި ހުލަގުގެ ނަންގެނައުމަށް‬ ‫ހުށައަޅުއްވައި ޞުލްހަވެރި މަޝްވަރާ ކުރެވޭތޯ‬ ‫އުޅުއްވިއެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް ހުލަގު ޚާން‬ ‫އަދި‬ ‫ގަސްދުކޮށްފަވަނި ޙަމަލާ ދިނުމަށެވެ‪.‬‬

‫ފެބްރުވަރީ ‪ 1258 ،10‬ދުވަހު‪ ،‬ޢިލްމުވެރިންނާއި‬ ‫ވަލީވެރިންގެ ރަށް ބަޣުދާދު‪ ،‬އަނިޔާވެރި‪ ،‬ބައިބޯ‬ ‫މޮންގޯލިއަނުންގެ އަތްދަށަށް ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫އެތަކެއްހާސް‬ ‫އެތަކެއްސަތޭކަ‬ ‫މަޢުޞޫމު ބައެއްގަތުލުވެގެން ދިޔައެވެ‪ .‬ރަޙުމެއް‬ ‫ކުލުނެއް ހަމުދަރުދީއެއް ނެތި ޤަތުލު ޢާންމުހިންގުމާ‬ ‫ހަލާކުކުރުމާއި ސުންނާފަތިކުރުންތައް އެތައް‬ ‫ދުވަހަކަށް ދެމިގެން ދިއައެވެ‪ .‬ޚަލީފާއަށް އޭނާގެ‬ ‫މާލިއްޔަތު ހުށައަޅަން މަޖުބޫރުކުރުވުމާއެކު‪،‬‬ ‫އެންމެފަހުން ޚަލިފާގެ ޢާއިލާގެ ބޭފުޅުންނާއެކު‬ ‫ޚަލީފާވެސް ޝަހީދުކޮށްލެވުނީއެވެ‪.‬‬ ‫މޮންގޯލިއަނުން‬ ‫ޖާހިލު‬ ‫ލައިބްރަރީތައް‬ ‫ގެތަކާއި‬ ‫ގަޑުވަރުތަކާއި‬ ‫ފޭރުނެވެ‪ .‬ބުނެވޭގޮތުގައި ޓިގިރިސް ކޯރު‪Tigris‬‬ ‫‪ River‬ގެ ފެންގަޑު ފުރަތަމަ ރަތްވެގެން‬ ‫ދިޔައީ މަރާލެވުނުމީހުންގެ ލެއިންނެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ދެން ކަޅުވެގެން ދިޔައީ އެކޯރަށް އުކާލެވުނު‬ ‫އަގުނުކުރެވޭފަދަ ލިޔުންތަކާއި ފޮތްތައް ލިޔެފައިވާ‬ ‫ދެލީގެ ކަޅުކުލައިންނެވެ‪ .‬ފަރުވާތެރިކަމާއެކު‬ ‫ޙިކުމާގައި‬ ‫އަލް‬ ‫ބައިތު‬ ‫ތަރުޖަމާކޮށް‪،‬‬ ‫އަތުން ލިޔެފައިވާ ފޮތްތަކާއި އެތައްސަތޭކަ‬ ‫އެހެނިހެން ލައިބުރަރީތަކުގައި އެތައް ސަތޭކަ‬ ‫އަހަރުންދެން އެއްކުރެވިފައިހުރި މައުލޫމާތު‬ ‫މަދު ދުވަސްކޮޅެއްތެރޭގައި ނެތި ފަނާކޮށްލީއެވެ‪.‬‬ ‫މުސްލިމުންގެ މެދުގައި ފުޑުފުޑުވަމުންދިއަ‬ ‫ވަޙުދަތުގެ ހިތިނަތީޖާ ފެނިގެން ދިއައިއެވެ‪.‬‬ ‫ހުލަގު ‪ Hulagu‬ގެ ސިފައިންގެ‬ ‫މޮންގޯލް‬ ‫އެކުލެވިގެންވަނީ‬ ‫ލަޝްކަރުގައި‬ ‫އެމްޕެއަރ ‪ Mongol Empire‬ގެހުރިހާ ހިސާބެއްގެ‬ ‫މީހުންނެވެ‪ .‬މެދުތެރޭ އޭސިއާ‪ Central Asia‬ގެ‬ ‫ބޮޑެތި ހުރިހާ އިސްލާމީ ގައުމަކާއި ޕާސިއާ‪Persia‬‬ ‫ފަސޭހަކަމާއެކު ހިފާ އަޅުވެތިކުރިއެވެ‪ .‬ހުލަގު‬ ‫ޚާން‪ Hulagu Khan‬ޕާސިއާ‪ Persia‬ހިފިއިރު‬ ‫އޭނައާއެކު ދިއަ ޕާސިއާގެ ތާރީޚީ ޢިލްމުގެ ބޮޑު‬ ‫މުއައްރިޚު 'އަލާލް – ދީން އަލް – ޖުވެނީ‪Ala‬‬ ‫‪ al-Din al-Juwayni‬އޭނާގެ މަޝްހޫރު ތާރީޚު‬ ‫މޮންގޯލް ކޮންކްއެސްޓް‪ Mongol conquest‬ގައި‪،‬‬ ‫މި ބާބޭރިއަން‪ barbarians‬އިން ރަށްތަކަށް‬ ‫ޙަމަލާ ދެމުން ދިއަގޮތް ސިފަކުރައްވާފައިވަނީ‪،‬‬ ‫އެބައިމީހުން‬ ‫އަތުވެއްޖެ‪،‬‬ ‫"އެބައިމީހުން‬ ‫ހުޅުޖަހާ އަންދައިފި‪ ،‬އެބައިމީހުން ކަތިލައިފި‪،‬‬ ‫އެބައިމީހުން ލޫޓުވައިފި‪ ،‬އަދި ދެން ދޫކޮށް‬ ‫ހިގައްޖެ" އެވެ‪.‬‬

‫‪61‬‬

‫ސ ަޢ ީ‬ ‫ޖ ެ‬ ‫މޭ ަޖރ ެ‬ ‫ދ ަމތް‬ ‫ޓ ަޔރޑ ް މޫ ާ‬ ‫ނ ަރލް ރި ަ‬ ‫ލ ަޖލީލު ެގ ޚި ު‬ ‫މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރިޓަޔަރޑް) މޫސާ ޢަލީ ޖަލީލު (ސާރވިސް ނަމްބަރ‪ )601:‬ސިފައިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތާ ގުޅިވަޑައިގަތީ ‪ 03‬ޖުލައި ‪ 1980‬ގައެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުގައިވީ ދިގުމުއްދަތުގެ‬ ‫ތެރޭގައި ތަފާތު ރޭންކްތަކުގައި މަސައްކަތްކުރައްވާ‪ ،‬ހަމަ އެހެންމެ ތަފާތު ޔުނިޓްތަކުގެ އެކިފެންވަރުގެ‬ ‫މަޤާމުތަކުގައި މަސައްކަތް ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން ބައެއް ޔުނިޓްތަކުގެ ކޮމާންޑިންގ އޮފިސަރ‬ ‫ގެ މަޤާމްވެސް އަދާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރޓ) މޫސާޢަލީ‬ ‫ޖަލީލު އަކީ އަސްކަރީ ގިނަ ތަމްރީނުތަކެއް‬ ‫ފުރިހަމަކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬އެގޮތުން‬ ‫ސިންގަޕޯ އާރމްޑް ފޯރސަސް ޓްރައިނިންގ‬ ‫އިންސްޓިޓިއުޓްގައި އޮފިސަރ ކެޑޭޓް ކޯސް‬ ‫ފުރިހަމަ ކުރެއްވުމާއި‪ ،‬ޔުނައިޓެޑް ސްޓޭޓްސް‬ ‫އާރމީ އިންފެންޓްރީ ސްކޫލް‪ ،‬ފޯރޓް ބެނިންގގައި‬ ‫[އިންފެންޓްރީ އޮފިސަރ ބޭސިކް ކޯރސް]‬ ‫އަދި [އިންފެންޓްރީ އޮފިސަރ އެޑްވާންސް‬ ‫ކޯސް] ފުރިހަމަކުރެއްވުން ހިމެނެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ޔޫ‪.‬ކޭގެ ރޯޔަލް މެރިންސް ކޮމާންޑޯ ސްކޫލް‪،‬‬ ‫ލިމްޕްސްޓޯން ގައި [ އޯލް އާރމްސް ކޮމާންޑޯ‬ ‫ކޯސް] ފުރިހަމަކުރެއްވުމާއި‪ ،‬އިންޑިޔާ ގެ‬ ‫ވެލިންގޓަންގައި ޑިފެންސް ސާރވިސް ސްޓާފް‬ ‫އިންޑިއާގެ‬ ‫ފުރިހަމަކުރެއްވުމާއި‪،‬‬ ‫ކޮލެޖް‬ ‫ނިއުދިއްލީގައި ނޭޝަނަލް ޑިފެންސް ކޮލެޖް‬ ‫ފުރިހަމަ ކުރެއްވުމާއި‪ ،‬ޔޫ‪.‬އެސް‪.‬އޭ ގެ ހަވާއީގައި‬ ‫އޭސިއާ ޕެސިފިކް ސެންޓަރ ފޯރ ސެކިއުރިޓީ‬ ‫ސްޓަޑީޒް ގައި"އެގްޒެކެޓިވްކޯސް] ފުރިހަމަ‬ ‫ކުރެއްވުމާއި‪ ،‬މީގެއިތުރުން‪ ،‬ނިއަރ އީސްޓް‬ ‫ސައުތު އޭސިއާ ސެންޓަރ ފޯރ ސްޓްރެޓެޖިކް‬ ‫ސްޓަޑީޒް‪ ،‬ޥޮޝިންޓަން ޑީސީ – ޔޫ‪.‬އެސް‪.‬އޭ‬ ‫ގައި [އެގްޒެކެޓިވް ކޯހެއް] ފުރިހަމަކުރެއްވުން‬ ‫ހިމެނެވެ‪ 2005 .‬ގައި [ މާސްޓަރ އޮފް‬ ‫ފިލޯސަފީ އެންޑް މާސްޓަރ އޮފް ސައިންސް‬ ‫ޑިގްރީ އިން ޑިފެންސް އެންޑް ސްޓްރެޓެޖިކް‬ ‫ސްޓަޑީޒް] ‪ ،‬ޔުނިވަސިޓީއޮފް މެޑްރާސްގައި‬ ‫ކުރައްވާފައިވާފައިވާކަންވެސް‬ ‫ފުރިހަމަ‬ ‫ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރޓ) މޫސާ‬ ‫ޢަލީ ޖަލީލުގެ ތަޢުލީމާ ތަމްރީނުގެ ސިލްސިލާގެ‬ ‫ދިގެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި ނޭވަލް ޕޯސްޓްގްރެޖުއޭޓް‬ ‫ސްކޫލް‪ ،‬މޮންޓެރީ ކެލިފޯރނިއާ ޔޫ‪.‬އެސް‪.‬‬ ‫އޭގައި ޑިފެންސް ރިސޯސަސް މެނޭޖްމަންޓް‬ ‫ކޯސް ފުރިހަމަކުރެއްވުމާއި ބަނގްލަދޭޝްގައި‬ ‫ޕާރޓިސިޕަންޓް އިންދަ ޕެސިފިކް އޭރިޔާ‬ ‫ސިނިއަރ އޮފިސަރ ލޮޖިސްޓިކް ކޯސް‬ ‫އަދި ޕާރޓިސިޕަންޓް އިންދަ އެއިޓީންތް‬ ‫ޕެސިފިކް އާރމީސް މެނޭޖްމަންޓް ކޯސް ވެސް‬ ‫މިލިސްޓްގައި ހިމަނާލަންޖެހެއެވެ‪ .‬އަދި މީގެ‬ ‫އިތުރުންވެސް އެކިފެންވަރުގެ ސެމިނާތަކާއި‬ ‫ވޯކްޝޮޕް ފަދަ ޕްރޮގްރާމްތަކުގައި ވަނީ‬

‫އިޚްލާސްތެރި ޚިދުމަތުގެ މެޑެލި‪ ،‬ސިފައިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތުގެ މެޑެލި އަދި އަޚްލާޤީ މެޑެލި ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ލިބިލައްވާފައިވާ ޑެކަރޭޝަންސްތަކުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ޚާއްޞަ ޚިދުމަތުގެ ކުލަ‪ ،‬ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬ ‫ކުލަ‪ ،‬ކާމިޔާބުގެ ކުލަ ‪ 1‬ވަނަފަހަރަށް‪ ،‬ކާމިޔާބުގެ‬ ‫ކުލަ ‪ 2‬ވަނަ ފަހަރަށް‪ ،‬ދިގުމުއްދަތެއްގައި‬ ‫ޚިދުމަތްކުރުމުގެ ކުލަ‪ ،‬އިޚްލާސްތެރި ޚިދުމަތުގެ‬ ‫ކުލަ‪ ،‬ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުގެ ކުލަ‪ ،‬އަދި‬ ‫އަޚްލާޤީ ކުލަ އެއްވަނަ ފަހަރަށާއި ދެވަނަ‬ ‫ފަހަރަށް ޙާޞިލް ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ބައިވެރިވެވަޑައިގެންފައެވެ‪.‬‬ ‫ރިޓަޔަޑް‬ ‫ޖެނެރަލް‬ ‫މޭޖަރ‬ ‫މޫސާ ޢަލީ ޖަލީލް މަސައްކަތްކުރައްވާފައިވާ‬ ‫ރޭންކްތަކުގެ ތެރޭގައި ލާންސް ކޯޕްރަލް‪،‬‬ ‫ކޯޕްރަލް‪ ،‬ސާރޖަންޓް‪ ،‬ސްޓާފް ސާރޖަންޓް‪،‬‬ ‫ލެފްޓިނަންޓް‪ ،‬ކެޕްޓަން‪ ،‬މޭޖަރ‪ ،‬ލެފްޓިނަންޓް‬ ‫ކާނަލް‪ ،‬ކާނަލް‪ ،‬ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް އަދި‬ ‫މޭޖަރ ޖެނެރަލް ރޭންކް ހިމެނެއެވެ‪ .‬އެންމެފަހުން‬ ‫ހުންނެވި ރޭންކް ކަމުގައިވާ މޭޖަރ ޖެނެރެލް‬ ‫ރޭންކަށް ޕްރޮމޯޓްވެފައިވަނީ ‪ 08‬ފެބުރުއަރީ‬ ‫‪ 2009‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫ރިޓަޔަރޑް‬ ‫ޖެނެރަލް‬ ‫މޭޖަރ‬ ‫ސިފައިންގޭގައި‬ ‫ޖަލީލް‬ ‫ޢަލީ‬ ‫މޫސާ‬ ‫ކުރައްވާފައި ޚިދުމަތްތަކާއި ގުޅިގެން އެކަމުގެ‬ ‫އަގުވަޒަންކުރުމުގެ ގޮތުން ތަފާތު މެޑެލް‬ ‫އަދި ޑެކަރޭޝަންސް ލިބިލައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ލިބިލައްވާފައިވާ މެޑެލްތަކުގެ ތެރޭގައި ‪03‬‬ ‫ނޮވެމްބަރގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލަ ނާކާމިޔާބު‬ ‫ކުރެއްވި‬ ‫ސާބިތުކަމާއިއެކު‬ ‫ކޮށްލުމުގައި‬

‫އ ގުޅިގެން ލިބިލައްވާފައިވާ ‪03‬‬ ‫ޚިދުމަތްތަކާ ި‬ ‫ގ މެޑެލިއާއި ޖިހާދުގެ ރަތްމެޑެލި‬ ‫ނޮވެމްބަރ ެ‬ ‫ހިމެނެއެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން ސައްތައިގެ‬

‫މެޑެލި‪ ،‬ހުރަވީ ރަންމެޑެލި‪ ،‬ދިގުމުއްދަތުގައި‬ ‫ޚިދުމަތްކުރުމުގެ މެޑެލި‪ ،‬މަދިވެރި ޚިދުމަތްތަކުގެ‬ ‫މެޑެލި‪،‬‬ ‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬ ‫މެޑެލި‪،‬‬

‫މޭޖަރ ޖެނެރަލް(ރޓ) މޫސާ‬ ‫ޢަލީ ޖަލީލުއަކީ ރާއްޖެއިން ބޭރުން ތަފާތު‬ ‫ތަމްރީނުތައް ހައްދަވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ތަޖުރިބާގެ‬ ‫ތަމްރީނާއި‬ ‫ލިބިވަޑައިގެންނެވި‬ ‫އަލީގައި ސިފައިން ތަމްރީނު ކުރެއްވުމުގައި‬ ‫ވަރަށް ހަރަކާތްތެރި ދައުރެއް އަދާކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ކޯސްޓްގާޑާއި‪ ،‬ހުޅުލޭގެ އެންމެ އިސްވެރިއެއްގެ‬ ‫ގޮތުން ކުރެއްވި މަސައްކަތުގެ އިތުރުން ވައިސް‬ ‫ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްއެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކެއް ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މޭޖަރ‬

‫ޖެނެރަލް (ރޓ) މޫސާ ޢަލީ ޖަލީލުއަކީ‬ ‫‪ 1988‬ނޮވެމްބަރު ‪ 3‬ވަނަ ދުވަހު ރާއްޖެއަށް‬ ‫ކުރިމަތިވި އުދުވާނީ ހަމަލާއާއި ގުޅިގެން‬ ‫ސިފައިންގެ އެތެރޭގައި ވަރަށް އިސްރޯލެއް‬ ‫އަދާކުރެއްވި ހިތްވަރުގަދަ ފަހުލަވާނެކެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަހު ޒަޚަމްވެ ވަޑައިގެންފައިވަނިކޮށް ރެކީ‬ ‫ޕެޓްރޯލަށް ސިފައިންގެއިން ބޭރަށް ނުކުމެ‬ ‫ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫މޭޖަރ ޖެނެރަލް (ރޓ) މޫސާ ޢަލީ‬ ‫ޖަލީލު ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްގެ މަޤާމުން‬ ‫އިސްތިޢުފާ ދެއްވާ ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުން‬ ‫ޝަރަފުވެރިކަމާއެކު ރިޓަޔަރ ކުރައްވާފައިވަނީ‬ ‫‪ 2012‬ވަނަ އަހަރުގެ ފެބްރުއަރީ މަހުގެ ‪8‬‬ ‫ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް ރިޓަޔަރޑް‬ ‫ފަރުޙަތު ޝަހީރުގެ ޚިދުމަތް‬ ‫ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް ރިޓަޔަރޑް‬ ‫ފަރުހަތު ޝަހީރު ‪ 1985‬ޖޫން ‪ 18‬ވަނަ ދުވަހު‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާއި ގުޅިވަޑައިގެންނެވުމަށްފަހު‬ ‫‪ 1992‬އޭޕްރީލް ‪ 21‬ވަނަދުވަހު ކޮމިޝަން‬ ‫ކުރެއްވުމާއި ހަމައަށްވެސް ޚިދުމަތުގައި ފުރިހަމަ‬ ‫ނަމޫނާއެއް ދައްކަވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގެ ޚިދުމަތުގައި‬ ‫‪ 25‬އަހަރުގެ ދިގު މާޒީއެއް ފުރުއްވާފައިވާއިރު‪،‬‬ ‫އެންލިސްޓެޑް ރޭންކްތަކުގައިވެސް އަގުހުރި‬ ‫ގިނަގުނަ ޚިދުމަތްތަކެއް ވަނީ ބްރިގޭޑިއަރ‬ ‫ފަރުޙަތުޝަހީރު‬ ‫(ރޓ)‬ ‫ޖެނެރަލް‬ ‫ކޮށްދެއްވާފައެވެ‪ .‬ލާންސް ކޯޕްރަލްގެ ރޭންކްގައި‬ ‫ޚިދުމަތް ކުރައްވަން ފެއްޓެވުމަށްފަހު‪1988 ،‬‬ ‫ވަނައަހަރުގެ ޖޫންމަހުގެ ‪ 6‬ވަނަދުވަހު‬

‫ކޯޕްރަލްރޭކަށް‪ 1988 ،‬ޑިސެމްބަރުމަހުގެ‬ ‫‪ 22‬ވަނަދުވަހު ސަރޖަންޓްގެ މަޤާމަށް‬ ‫އަދި ‪ 1989‬ސެޕްޓެމްބަރ ‪1‬ވަނަދުވަހު‬ ‫ޑަބަލް ޕްރޮމޯޝަނަކާއެކު ވޮރަންޓް އޮފިސަރ‬ ‫ގްރޭޑް ‪ 2‬ގެ މަޤާމަށް މަޤާމުގެ ކުރިއެރުން‬ ‫ލިބިވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬އޭގެ އެއްއަހަރުފަހުން‬ ‫‪ 1990‬ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 1‬ވަނަ ދުވަހު ވޮރަންޓް‬ ‫އޮފިސަރ ގްރޭޑް ‪ 1‬ގެ މަޤާމަށް މަޤާމުގެ‬ ‫ކުރިއެރުން ލިބި ވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫(ރޓ)‬ ‫ޖެނެރަލް‬ ‫ބްރިގޭޑިއަރ‬ ‫ފަރުޙަތު ޝަހީރު ކަމިޝަން އޮފިސަރަކަށް‬ ‫ވެވަޑައިގެންނެވީ ދިވެހި ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް‬ ‫‪ 100‬އަހަރު ފުރުން ފާހަގަކުރުމަށް ބޭއްވި‬ ‫ޚާއްޞަ ރަސްމިއްޔާތުގައި ‪ 1992‬ވަނައަހަރުގެ‬

‫އޭޕްރީލް ‪ 21‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪ .‬ލެފްޓިނަންޓް‬ ‫ރޭންކްގައި ކަމިޝަން ވެވަޑައިގެންނެވުމަށްފަހު‪،‬‬ ‫ފަސްޓް ލެފްޓިނެންޓް ކަމާއި ކެޕްޓަން ކަމާއި‬ ‫މޭޖަރގެ މަޤާމަށް މަޤާމުގެ ކުރިއެރުން‬ ‫އޭގަފަހުން‬ ‫އަދި‬ ‫ލިބިވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ލެފްޓިނެންޓް ކާނަލް ކަމާއި ކާނަލްކަމުގެ‬ ‫އިތުރުން ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލްގެ މަޤާމަށް‬ ‫މަޤާމުގެ ކުރިއެރުން ލިބިވަޑައިގަތީ ‪2009‬‬ ‫ފެބްރުއަރީ ‪ 8‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪.‬‬ ‫އިނގިރޭސި ވިލާތުގައި ރޯޔަލް މިލިޓަރީ‬ ‫އެކަޑަމީ ސޭންޑާސްޓްގައި އޮފިސަރކެޑޭޓް‬ ‫ކޯސް ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް (ރޓ) ފަރުހަތު‬ ‫ކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬ ‫ފުރިހަމަ‬ ‫ޝަހީރުވަނީ‬ ‫އެމަނިކުފާނު ވައިސް ޗީފް އޮފް ޑިފެންސްގެ‬ ‫މަޤާމަށް އައްޔަން ކުރެއްވީ ‪ 2008‬ނޮވެމްބަރު‬ ‫‪ 18‬ދުވަހުއެވެ‪ .‬ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލްގެ‬ ‫ރޭންކަށް ކުރިއެރުން ލިބިލައްވާފައިވަނީ ‪2009‬‬ ‫ފެބްރުއަރީ ‪ 08‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪.‬‬ ‫ދިގުމުއްދަތެއްގެ‬ ‫އަހަރުގެ‬ ‫‪25‬‬ ‫އަސްކަރިއްޔާގެ ޚިދުމަތުގައި އެމަނިކުފާނު ވަނީ‬ ‫ތަފާތު ސްޓާފް އެޕޮއިންޓްމަންޓް ތަކާއި ކޮމާންޑް‬

‫ޔުނިޓްތަކުގައި‬ ‫އެކި‬ ‫އެޕޮއިންޓްމަންޓްތައް‬ ‫އަދާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން ސޭންޑާސްޓްގައި‬ ‫އޮފިސަރ ކެޑޭޓް ކޯސް ފުރިހަމަކުރެއްވުމަށްފަހު‬ ‫ޓެކްޓިކްސް އިންސްޓްރަކްޓަރެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ސެންޓަރުގައި‬ ‫ޓްރޭނިންގ‬ ‫ގިރިފުށި‬ ‫މަސައްކަތް ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬މީގެއިތުރުން‬ ‫ފުރިހަމަކުރައްވާފައިވާ މަޤާމުތަކުގެ ތެރޭގައި‬ ‫މިނިސްޓްރީ އޮފް ޑިފެންސް ޓްރޭނިންގ‬ ‫ކޯޑިނޭޓިންގ އޮފިސަރ‪ ،‬ޗީފް އޮފް ސްޓާފްގެ‬ ‫އެގްޒެކެޓިވް އޮފިސަރ‪ ،‬ކުއިކް ރިއެކްޝަން‬ ‫ފޯސް ‪3‬ގެ ޑެޕިއުޓީ ކޮމާންޑިންގ އޮފިސަރ‪،‬‬ ‫ކޮމާންޑިންގ‬ ‫ސަރވިސްގެ‬ ‫ޓްރާންސްޕޯޓް‬ ‫އޮފިސަރ އާރު‪.‬އެޗް‪.‬ކިޔު ލ‪.‬ކައްދޫގެ ކޮމާންޑިންގ‬ ‫އޮފިސަރ އަދި ޑިފެންސް އިންސްޓިޓިއުޓް ފޮރ‬ ‫ޓްރޭނިންގ އެންޑް އެޑިކޭޝަންގެ ކޮމާންޑިންގ‬ ‫އޮފިސަރގެ މަޤާމް ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫އޮފިސަރ ކެޑޭޓް ކޯހުގެ‬ ‫އެމަނިކުފާނުވަނީ‬ ‫އިތުރުންވެސް‬ ‫ވަރަށްގިނަ އަސްކަރީ ތަމްރީނުތައް‬ ‫ފުރިހަމަ ކުރައްވާފައިއެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫‪ 1998‬ވަނަ އަހަރު އިންޑޮނޭޝިޔާއިން‬ ‫ކޮމާންޑް އެންޑް ސްޓާފް ކޯސް‪،‬‬ ‫‪ 1991‬ވަނަ އަހަރު އިންޑިޔާއިން‬ ‫ރެޖިމެންޓަލް ސްޓާފް އޮފިސަރ ކޯސް‬ ‫އަދި ‪ 2002‬ވަނައަހަރު އިންޑިޔާއިން‬ ‫ޑިފެންސް‬ ‫އެންޑް‬ ‫ގަވަނަންސް‬ ‫މެނޭޖްމަންޓް ކޯސް ވަނީ ފުރިހަމަ‬ ‫ކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އެމަނިކުފާނު ބައިވެރިވެ‬ ‫ސެމިނަރތަކާއި‬ ‫ވަޑައިގެންފައިވާ‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫ބައްދަލުވުންތަކުގެ‬ ‫މަސައްކަތް‬ ‫‪ 32‬ވަނަ އަދި ‪ 34‬ވަނަ ޕްސިފިކް އޭރިއާ‬ ‫ސީނިއަރ އޮފިސަރ ލޮޖިސްޓިކް ސެމިނަރ‪،‬‬ ‫އިންޑޮނޭޝިޔާގައި ބޭއްވުނު ‪ 32‬ވަނަ ޕެސިފިކް‬

‫އާރމީސް މެނޭޖްމަންޓް ސެމިނަރ‪،‬އިންޑިއާގައި‬ ‫ބޭއްވުނު ޑިފެންސް މެނޭޖްމަންޓް ސެމިނަރ‪،‬‬ ‫އެމެރިކާގައި ބޭއްވުނު އޭޝިއާޕެސިފިކް ސެންޓަރ‬ ‫ފޮރ ސެކިއުރިޓީ ސްޓަޑީޒް ސެމިނަރ އޮން‬ ‫ކޮމްޕްރެހެންސިވް ސެކިއުރިޓީ ރެސްޕޮންސް ޓު‬

‫އެގްޒެކެޓިވް ސެމިނަރ‪ ،‬އޮސްޓްރޭލިއާގައި ބޭއްވި‬ ‫"ޕެސޯލްސް" ސެމިނަރ އަދި ގްރީސްގައި ބޭއްވި‬ ‫ނިއަ އީސްޓް ސައުތު އޭޝިއާ ސެންޓަރ ފޮރ‬ ‫ސްޓްރެޓީޖިކް ސްޓަޑީޒް އެލުމިނީ ސިޕްޕޯޒިއަމް‬ ‫ހިމެނެއެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުންވެސް އެހެނިހެން‬ ‫ބައެއް ސެމިނާތަކުގައި ބައިވެރިވެ‬ ‫ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ޓެރަރިޒަމް‪ ،‬ތައިލެންޑްގައި ބޭއްވުނު އިންޓަރ‬ ‫ނޭޝަނަލް މިލިޓަރީ އޮޕްރޭޝަންސް އެންޑް‬ ‫ލޯކޮންފަރެންސް ވޮޝިންޓަން ޑީސީ ގައި‬ ‫ބޭއްވުނު ނިއަރ އީސްޓް ސައުތު އޭޝިޔާރ‬ ‫ސެންޓަރ ފޮރ ސްޓްރެޓީޖިކް ސްޓަޑީޒް‬

‫ވައިސް‬ ‫އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފްގެ‬ ‫ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްގެ މަޤާމުގައި‬ ‫ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް ފަރުހަތު ޝަހީރުވަނީ‬ ‫އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކެއް އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފްއަށް‬ ‫ކޮށްދެއްވާފައެވެ‪ .‬މިގޮތުން މިމުއައްސަސާ‬ ‫ޒަމާނާއި އެއްގޮތަށް ބައްޓަން ކުރުމާއި‪،‬‬ ‫ފުރަތަމަ ސްޓްރެޓީޖިކް ޑިފެންސް ޑައިރެކްޓިވް‬ ‫މިނިސްޓަރަށް‬ ‫ޑިފެންސް‬ ‫އެކުލަވާލުމުގައި‬ ‫އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދެއްވުމުގެ އިތުރުން އިދާރީ‬ ‫ކަންކަމުގައި އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދެއްވުމާއި‬ ‫މިމުއައްސަސާގެ ތަޢުލީމާއި ތަމްރީނުގެ ދާއިރާ‬ ‫އަށް ބޮޑެތި ކުރިއެރުންތަކެއް ގެނެސްދެއްވުމަށް‬ ‫ކުރެއްވި މަސައްކަތްތައް ފާހަގަކޮށްލެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް ފަރުޙަތު ޝަހީރު‬ ‫ޝަރަފުވެރިކަމާއިއެކު ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުން‬ ‫ރިޓަޔަރ ކުރައްވާފައިވަނީ ‪ 2012‬ފެބްރުއަރީ‬ ‫‪ 29‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪.‬‬

‫ޚިދުމަތުގައި‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ފަރުޙަތު‬ ‫ޖެނެރަލް‬ ‫ބްރިގޭޑިއަރ‬ ‫ޝަހީރު ވަނީ ތަފާތު މެޑަލްތައް‬ ‫މިގޮތުން‬ ‫ޙާޞިލުކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬ ‫މަތިވެރި ޚިދުމަތުގެ މެޑަލް އާއި‪3 ،‬‬ ‫ސައްތައިގެ‬ ‫މެޑަލް‪،‬‬ ‫ނޮވެމްބަރގެ‬ ‫މެޑަލް‪ ،‬އިޚްލާޞްތެރި ޚިދުމަތުގެ މެޑަލް‪،‬‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުގެ މެޑަލް‪ ،‬އަޚްލާޤީ‬ ‫މެޑަލް އަދި ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬ ‫މެޑަލް ވަނީ ޙާޞިލް ކުރައްވާފައިއެވެ‪.‬‬

‫‪65‬‬

‫ވަގުތު ފާއިތުވި ފަހުން‬

‫ލ‪ .‬ކޯ ޕް ރަ ލް އާ މި ރު ޢަ ބް ދު އް ރަ ޙީ މް‬

‫‪66‬‬

‫"އެރޭ ވަރަށް ރުއީމެވެ‪ .‬އެރޭ ހިތައް‬ ‫އެރިއެވެ‪ .‬މި ދުވަސް ނުފެނި މަރުވި ނަމައެވެ‪.‬‬ ‫ވަށައިގެންވާ މުޅި ކާއިނާތުވެސް އަހަރެންގެ‬ ‫ހިތާމައިގައި ހިއްސާވާ ފަދައެވެ‪ .‬ވިދާބަބުޅަމުންދާ‬ ‫ތަރިތަކާއި ސާދަވިލޭރޭގެ ފުރިހަމަ ހަނދަށް‬ ‫ބޯކަޅު ވިލާގަނޑެއް ވެރިވެގަތީ ބަސްބުނާހާ‬ ‫ހިނދުކޮޅެއްތެރޭގައެވެ‪ .‬އަހަރެންގެ ހަޔާތަށް‬ ‫އައި ހިތާމަވެރި ތޫފާން ފަދައިން އިންޒާރެއްވެސް‬ ‫ނެތިއެވެ‪ .‬އެއީ ރަށް އެފުއްމިފުށަށް ޖަހާލި އެ‬ ‫ބިރުވެރި ރެއެވެ‪ .‬އެހެނަސް އެ ވިއްސާރައާއި‬ ‫އަހަރެންގެ ހަޔާތަށް އައި ތޫފާނަކާއި އެއްވެސް‬ ‫ގުޅުމެއް ނެތެވެ‪".‬‬ ‫ލޮލުން އޮހެމުންދިޔަ ކަރުނަތައް އަތުގެ‬ ‫ނުފުށުން ފޮހެލަމުން އަފާ ވާހަކަދެއްކުން‬ ‫ހުއްޓާލިއެވެ‪ .‬ސުވާލު ތަކަކުން އަހަރެންގެ‬ ‫ސިކުޑި ފުރާލަމުންނެވެ‪ .‬އަފާގެ ހަޔާތަށް އައި‬ ‫ތޫފާނުގެ އެއްވެސް އަސަރެއް އަހަންނަކަށް‬ ‫ނޭގުނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އިތުރަށް އަފާ އާއި‬ ‫ސުވާލު ކުރަން ބޭނުންވިއެވެ‪ .‬އެހެނަސް ވަގުތާއި‬ ‫ހާލަތު ތަންނުދިނުމުން އަހަންނަން ޖެހުނީ‬ ‫ހިމޭންކަން ލިބިގަންނާށެވެ‪ .‬އަފާގެ އެ ރީތިރީތި‬ ‫މޫނުގައި ފުން ހިތާމައެއްގެ ސާލު ލެވިފައިވުމުން‪،‬‬ ‫އަހަރެންގެ ހިތް ފިސްފިސްވަމުން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫އެރޭ ނިދަން އޮތްއިރުވެސް އަހަންނަން‬ ‫ފިކުރު ކުރެވެނީ އަފާއާއި ދޭތެރޭގައެވެ‪ .‬އެހާ‬ ‫ސަކަމަޖާ ކުއްޖެއްގެ ދިރިއުޅުން ކަރުނައާއި‬ ‫ހަމަ ހިމޭންކަމަށް ބަދަލުވީ ކިހިނެއްބާވައެވެ؟‬ ‫އެކުވެރިއަކު ހިތާމަތައް ބަރުދާސްތު ނުކުރެވިގެން‬

‫އުޅޭވަގުތު ކުރާ އަސަރު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް އެރޭ‬ ‫އަހަންނަން ވަޒަން ކުރެވުނެވެ‪ .‬އެހެން ނޫންނަމަ‬ ‫އަހަރެންނާއި ނިދި ދުރުވާންވީ ސަބަބެއްނެތެވެ‪.‬‬ ‫ބޯ ގޮވާވަރަށް އަހަރެން ފިކުރު ކުރަންޖެހޭ‬ ‫އެއްވެސް ކަމެއް އަހަރެންގެ ހަޔާތަކު ނެތެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެންގެ ބައިވެރިޔާ ޔަނާ އަކީ ވަފާތެރި‬ ‫ތެދުވެރިއެކެވެ‪ .‬ޔަނާ ހޯދަން އަހަރެންނަން‬ ‫އެންމެބޮޑު އެހީތެރިކަމެއް ދިނީވެސް އަފާއެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެން ޔަނާ އާއި ރައްޓެހިވިއިރުވެސް އަފާ‬ ‫އަކީ އަހަރެންގެ ބެސްޓްފުރެންޑެވެ‪ .‬އަހަންނާއި‬ ‫އަފާ އާއި އަޅުވާކިޔަސް އަފާ ޖަހާލާނީ ސަކަ‬ ‫ހިނިގަނޑެކެވެ‪ .‬ޔަނާއަށް ޝައްކަކަށްވެސް އަފާ‬ ‫ތަނެއް ނުދޭނެއެވެ‪ .‬އަހަރެންވެސް ލޯބިވަނީ ޔަނާ‬ ‫ދެކެއެވެ‪ .‬އަހަރެންގެ ހަޔާތުގެ ބައިވެރިއަކަށް‬ ‫އެހެން މީހެއް ބޭނުމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެހެން‬ ‫މީހުންގެ ހިތާމަތައް ލުއިކޮއްދިނުމުގައި އަފާ އަކީ‬ ‫ސްޕެސަލިސްޓެކެވެ‪ .‬އަފާ ދަންނަ އެންމެންވެސް‬ ‫އޭނާ ކައިރިއަށް އެމީހުންގެ ހަޔާތުގެ މައްސަލަތައް‬ ‫ޝެއާ ކުރަން އާދެއެވެ‪ .‬ބަލިމީހުން ޑޮކްޓަރުން‬ ‫ކައިރިއަށް ދާ ފަދައިންނެވެ‪.‬‬ ‫އަހަންނާއި އަފާ ފުރަތަމަ ދިމާވީ‬ ‫އޮޅިގެން ގުޅުނު ނަމްބަރަކުންނެވެ‪ .‬ގިނަ އަންހެން‬ ‫ކުދީންގެ ކިބައިން ނުދަންނަ މީހުންނާއި މެދު‬ ‫ބަހައްޓާ ބީރައްޓެހި ރުޅިވެރިކަން އަފާގެ ކިބަޔަކު‬ ‫ނެތްކަން އެރޭވެސް އަހަންނަން ފާހަގަވިއެވެ‪.‬‬ ‫ސާދާސީދާ އަޑަކުން ނުބައި ނަމްބަރެކޭ ބުނެލީ‬ ‫ހީލާފައެވެ‪ .‬މަދުމަދުން ގުޅަންފެށި ފޯނުކޯލުތައް‬ ‫ގަޑިދެގަޑިއިރަށް ބަދަލުވާން ފެށީ އަފާގެ‬

‫އަޑުގަޔާއި ބަސްމޮށުންތެރިކަމުގައި ހުންނަ‬ ‫އަޅައިގަންނަ ގޮތެއްގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬އެންމެ‬ ‫ފަހުން ފެނިދެނިވެ ގާތް އެކުވެރިންނަން ބަދަލު‬ ‫ވެވުނީއެވެ‪.‬‬ ‫އެއްފަދައިން‬ ‫އަހަރެންނާއި‬ ‫އަފާއަށްވެސް ލޯބި ހާޞިލް ކުރެވުނެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫އައީ އަހަރެމެންގެ ހަޔާތުގައި އައި އެންމެ‬ ‫އުފާވެރި ދުވަސްކޮޅެވެ‪ .‬އަހަރެންނާއި ޔަނާ‪،‬‬ ‫އަފާ އާއި ޝާމިލް އެކުގައި ތަންތަނަށްގޮސް‬ ‫މަޖާނަގައި އުޅުނު ދުވަސްވަރެވެ‪ .‬އަހަރެމެންގެ‬ ‫މި ކުޑަގުރޫޕް މިހާގުޅިލާމެހިފައިވުމުގެ އެންމެ‬ ‫ބޮޑު ސިއްރަކީ ހަތަރުމީހުންވެސް މިޒާޖު‬ ‫އެއްގޮތްވުމެވެ‪ .‬މި އުފާވެރި ގުރޫޕާއި އަހަރެން‬ ‫ވަކިވާން ޖެހުނީ ރާއްޖޭން ބޭރުން ކިޔެވުމުގެ‬ ‫ފުރުސަތު ލިބުމުންނެވެ‪ .‬ރާއްޖޭން އަހަރެން‬ ‫ނައްޓާލީ އެތިންމީހުންނާއި އަހަރެންގެ ހިތްވެސް‬ ‫އެންމެންގެ‬ ‫އެހެނަސް‬ ‫ރޮއްވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ހިތުގައިވެސް އުއްމީދުގެ ހުޅުކޮޅު ރޯކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ފުރިވަގުތުވެސް ޔަނާއަށް ރޮވުމުން އަފާ ބުނެލީ‬ ‫ދެއަހަރު ދުވަހުން ދާނެކަމަށެވެ‪ .‬ދެން ކިޔާލީ‬ ‫ޖޯކެކެވެ‪ .‬އެހެނަސް ޔަނާ އާއި އެއްވަރަށް ނުވަތަ‬ ‫އެއަށްވުރެ ބޮޑަށް އަހަރެން ނެތުމުގެ އުނިކަން‬ ‫އަފާ އަށް އިޙުސާސް ވާނެކަން ޔަޤީނެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެން ސިއްސައިގެން ދިޔައީ ފޯނު‬ ‫ރިންގު އަޑަށެވެ‪" .‬ބަންގި ގޮވަނީ ‪..‬ތެދުވޭ‬ ‫ނަމާދަށް‪ ".‬ޔަނާ ބުނެލިއެވެ‪ .‬އެއީ އާދައެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެން ކޮންމެ ތަނެއްގައި ހުއްޓަސް ޔަނާކޮންމެ‬ ‫ރެއަކުވެސް ފަތިސް ނަމާދަށް ގޮވާނެއެވެ‪.‬‬

‫އަހަރެން އަފާ ވާހަކަ އަހާލީމެވެ‪" .‬ނަމާދުން އައިސްގުޅާ‪ ...‬އޭރުން‬ ‫ކިޔާދޭނަން‪ ...‬އެހެންނޫނީ ނަމާދު ވަގުތު ކަޓައިފާނެ‪"..‬‬ ‫އަހަރެން ފެނުމާއި އެކު ޔަނާ ބަގީޗާ ތެރެއަށް ނިކުތެވެ‪.‬‬ ‫އެތަނުން ގޮޑިއެއްގައި އިށީނުމުން ޔަނާ އިށީނީ އަހަރެންގެ އުގުގައެވެ‪.‬‬ ‫އެއަށް ފަހު ކިޔައިދޭން ފެށިއެވެ‪" .‬މާޒިން ދިޔުމުން ދެން އަހަރެން ވަރަށް‬ ‫ގެއިންބޭރަށް ނުދަން‪ ...‬އެހެންވެ އަފާ އަންނާނެ‪ ...‬އެ ތޫފާން އައިރޭ‬ ‫އިރާކޮޅު ވަރަށް ރީތި‪ ...‬އެހެންވެ އަހަންނާއި އަފާ ދިޔައީ ހިނގާލަން‪...‬‬ ‫އެ އަދިރި ޕާކު ކައިރިން ދަނިކޮށް އިވުނީ ޝާމިލްގެ އަޑު‪ ...‬ޕާކުތެރޭގައި‬ ‫ތިބި ގުރޫޕެއްގެ ތެރެއިން‪ ...‬އެހެންވެ‪ ،‬އަހަރެމެން ހުއްޓުނީ‪ ...‬އޭރު‬ ‫ޝާމިލް ބުނިއަޑު އިވުނު ކޮބާ އެ އޮތީ ނިންމާފައޭ‪ ...‬ބުނީމެއްނުންހޭ‬ ‫އަފާ ސެޓެއް ނުވާނެޔޭ‪ ...‬މަ އެއްވެސް ލޯތްބެއް ނުވެޔޭ‪ ...‬އެކަމަކު‬ ‫އޭނަ މިހާރު މަށާ ހެދި ދަންވެސް ޖެހޭނެޔޭ‪ ...‬ދެން ބާރު ހިނިގަނޑަކަށް‬ ‫ފަހު އެކީއެއްޗެހި މަށެއް ގައިމުންވެސް ނުކިޔާނަން‪ ...‬ހުތުރުހާ ވާހަކަ‬ ‫ދެއްކީ‪ ...‬އެރޭގެޔަށް އައިސް އަފާ ވަރަށް ރުއި‪ ...‬އަހަރެން ޝާމިލްއަށް‬ ‫ގުޅާފަ އެހެން ބުނުމުން ބުނީ މާޒިންއާއި ދެއަތްބަށް ދެވާށޯ‪ ...‬އޭރުން‬ ‫މައްސަލަ ނިމުނީ ނޫންހޯ؟‬ ‫"ދެން ތިހާވަރުވީ އިރު ކީއްވެ އެކަކުވެސް އަހަރެން ކައިރީ ނުބުނީ"‬ ‫ފުރަތަމަ ފަހަރަށް އަހަރެން ޔަނާއަށް ހިތްހަމަ ނުޖެހިފަ ބަލާލީމެވެ‪.‬‬ ‫"ސޮރީ‪ ...‬އަފާ ބުނީ އޭރުން މާޒިން ކިޔެވުމަށް އަސަރު‬ ‫ކޮއްފާނޭ‪ ...‬ނުބުނާށޭ" ޔަނާ އިސްޖަހާލަމުން ބުނެލިއެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެންނާއި ޔަނާގެ ބުރަ މަސައްކަތުން އަފާ މަދުމަދުން ހީލާ‬ ‫ބޭރަށްގޮސް އުޅެންފެށިއެވެ‪ .‬އެހެނަސް ކުރީގެ އަފާއަށް އަފާ ބަދަލު ކުރުން‬ ‫އެއީ އަހަރެމެންނަން ނުކުރެވުނު ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫"އޭނ ޔާރު އިންނާނެ ކުއްޖަކު ހޯދަދީ ބަލަ‪ ...‬އެކަމަކު ރަނގަޅު‬ ‫ވާންޖެހޭނެ‪ ...‬މަށަށް ބޭވަފާވި މަންޖެ ބުނި ލާހިކެއް ނޫނޯ މަ އުފަލުގަ‬ ‫އުޅޭކަށް‪ ...‬އެހެންވެ ބޭނުމީ ވީހާއަވަހަކަށް އުފާވެރި ޒަވާޖީ ހަޔާތެއް‬ ‫ފަށަން‪ ...‬މަ ބޭނުން އޭނައަށް އަންގަން‪ ...‬ބޭވަފާތެރިއަކަށްޓަކައި‬ ‫އަހަރެން ނުރޯނެކަން‪ ....‬ނެތްތަ ބިޓެއް‪ ...‬ސީރިއަސް ކޮންނޭ‪"....‬‬ ‫މާޒިންނާއި އެކު ކޯހުގައި އުޅުނު އަހުސަން ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫" އެބަހުރި‪ ...‬އެކަމަކު ސެޓު ކުރަން އުދަގޫ ވެދާނެ‪ ...‬އޭނަ‬ ‫ނުކުރާނެ ބިޓުންނަކަށް އިތުބާރެއް‪ ...‬އެކަމަކު އަހަރެން ތިކަން ކުރުމުގައި‬ ‫އެހީވާނަން‪ "...‬މާޒިން އުފަލުން ބުނެލިއެވެ‪ .‬އަފާ އަކީވެސް އަހުސަނަކީވެސް‬ ‫މާޒިން އަށް އެއްވަރު ރަގަޅު އެ އެކުވެރިންނެވެ‪ .‬މާޒިންނާއި ޔަނާ ބުނުމުން‬ ‫އަފާ މާބޮޑު ދެކޮޅު ހެދުމެއް ނެތި އަހުސަނާއި އިނީ އަފާގެވެސް މަޤްޞަދަކީ‬ ‫އަހުސަންގެވެސް މަޤްޞަދު ކަމަށް ވާތީއެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެންނާއި އަފާ ކައިވެނި ކުރީ އެއްދުވަހުއެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ކުރިންވެސް އަހަރެމެން ރޭވި ގޮތެވެ‪ .‬ތިންއަހަރުގެ ދިގު އިންތިޒާރަކަށް‬ ‫ފަހު އަހަންނަން އަހަރެން ބެސްޓްފުރެންޑް އޭނާގެ ގޮތުގައި ފެނުނެވެ‪.‬‬ ‫އަހުސަނާއި ޔަނާގެ އެހީތެރިކަމާއި އެކުގައެވެ‪ .‬އަފާގެ އެ ސަކަމަޖާ މިޒާޖު‬ ‫އަނެއްކާވެސް ލިބުނެވެ‪.‬‬ ‫މާގިނަ ދުވަހެއް ނުވެ މަގުމަތިން ޝާމިލް އަފާ ހިފެހެއްޓިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާއަށް ކުރެވުނު ކަންތަކަށް މާފު ދިނުމަށް ފަހު އަލުން ގުޅުމަށް އެދުނެވެ‪.‬‬ ‫އަފާ ޝާމިލް އަށް މާފު ދިނެވެ‪ .‬އެހެނަސް އަހުސަން އަށް ބޭވަފާތެރި‬ ‫ނުވާނޭކަމަށާއި ލޯތްބަކީ ދިނުމުން ލިބޭނެ އެއްޗެއް ކަމާއި އަތުލުމުން‬ ‫ފޮހެވޭނެ އެއްޗެއްކަން އަމިއްލަ ތަޖުރިބާއިން ސާބިތު ވެއްޖެ ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫އަފާގެ ވާހަކަ އިވުމުން ޝާމިލް އިސް ޖަހާލިއެވެ‪ .‬ތެދެކެވެ‪ .‬އޭނާއަށް‬ ‫އާދެވުނީ ވަގުތު ފާއިތުވީ ފަހުންނެވެ‪.‬‬

‫ސ ީޢދު‬ ‫ރލް ުމ ަޙ ްއ ަމދު ަޔ ީޒދު ަ‬ ‫ނސް ޯކޕް ަ‬ ‫‪ ‬ލާ ް‬

‫ހިއްސަށްވުރެ‬

‫އަންހެނުންގެ‬

‫ވަސްދުވުމު ެ‬ ‫ގ‬ ‫½½ފިރިހެނުންގެ‬ ‫ވަސްދުވުމުގެ ހިއްސު ގަދަވާނެވެ‪.‬‬ ‫½½އިންސާނާ ކުރާ ކޮންމެ ކަމެއް ހަދާނުގައި ބެހެއްޓުމުގެ ޤާބިލްކަން‬ ‫ސިކުނޑިއަށް ލިބިގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫½½ހިއްޕޯ ކިޔާ ޖަނަވާރު އޭގެ އަނގަ ހަތަރު ފޫޓް ކުއްޖަކު ލެވޭހާ‬ ‫ބޮޑަށް ހުޅުވައެވެ‪.‬‬ ‫½½އެމެރިކާގެ މަދަނީ ހަނގުރާމަ ހިނގި ދުވަސްވަރު ޒުވާރި‬ ‫ބޭނުންކޮށްގެން ކޮފީ ހަދާ އުޅުނެވެ‪.‬‬ ‫½½އަންހެނުން ބަލިވެއިންނައިރު ވަސްދުވުމުގެ ހިއްސު ވަރަށް ނާޒުކު‬ ‫ވާނެވެ‪.‬‬ ‫½½ވުޑްޕެކާ ކިޔާ ދޫނި ސުކުންތެއްގެ ތެރޭގައި ވިހި ފަހަރު ކޮށްޖަހައެވެ‪.‬‬ ‫½½މީގެ ތިންހާސް އަހަރު ކުރިން މިސްރުގެ ގިނަ ރައްޔިތުން‬ ‫ނިޔާވެފައިވަނީ އުމުރުން އެންމެ ތިރީސް އަހަރުގައެވެ‪.‬‬ ‫½½"ކެނަޑާ" މިނަމަކީ އިންޑިއާ ބަހެކެވެ‪ .‬މާނައަކީ "ބޮޑު ވާދީ"އެވެ‪.‬‬ ‫½½މޯލް ކިޔާ ޖަނަވާރު އެންމެ ރެއެއްގައި ބިމުގެ އަޑިން ‪ 300‬ފޫޓްގެ‬ ‫ޓަނަލްއެއް ހަދާލައެވެ‪.‬‬ ‫½½ގެރިއަށް ސިޑިން މައްޗަށް އެރިދާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެސޮރަކަށް‬ ‫ސިޑިން ތިރިއަށް ނުފޭބޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫½½މިސްރުގެ ކާބަފައިން ގަލުން ހަދާފައިވާ ބާލީހުގައި ނިދާ އުޅުނެވެ‪.‬‬ ‫½½‪ 2002‬ވަނަ އަހަރު ބެޗްލާސް ޑިގްރީ ނަގާފައިވާ އަންހެނުންގެ‬ ‫އަދަދަކީ ‪742000‬އެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެއަހަރު ބެޗްލާސް ޑިގްރީ ނެގި‬ ‫ފިރިހެނުންގެ އަދަދަކީ އެންމެ ‪ 550000‬އެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ދުނިޔޭގެ‬ ‫އެކިކަންކޮޅުތަކުގައި ހިންގާ ގިނަ ކޮލެޖްތަކުން ތަޢުލީމް ހާސިލުކުރާ‬ ‫ފިރިހެނުންގެ އަދަދު މަދުވަނީ ކޮލެޖްތަކާއި ޔުނިވާސިޓީތަކުން‬ ‫ކޯސްތަކަށް އެޕްލައިކުރާ އަންހެނުންނަށް އިސްކަންދޭތީއެވެ‪.‬‬ ‫½½ދުނިޔޭގެ އެންމެ ބޮޑު އެއް ފަސިންޖަރ ލައިންކަމަށްވާ "ކުއީން‬ ‫މެރީ ‪ "2‬ގެ ޑެކްމަތީގެ ގޮނޑިތައް ވަރަށް އަވަހަށް އާކުރަން‬ ‫ޖެހެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ އެބޯޓުން ދަތުރުކުރާ އެމެރިކާގެ އޯވަރ ވެއިޓް‬ ‫ފަސިންޖަރުންގެ ސަބަބުން ގޮނޑި ހަލާކުވެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫½½މީގެ ފަސް އަހަރު ކުރިއަށް ބަލާއިރު ދުނިޔޭގައި ކުރެވޭ ކުދި‬ ‫ވިޔަފާރީގެ ‪ 60‬ޕަސެންޓަކީ ފައިސާއިން ނުވަތަ ޗެކުން ކުރާ‬ ‫ވިޔަފާރިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިއަދަދު ‪ 2010‬ވަނަ އަހަރު ‪50‬‬ ‫ޕަސެންޓަށް ކުޑަވެ އަދި ‪ 2011‬ވަނަ އަހަރު ‪ 39‬ޕަސެންޓަށްވަނީ‬ ‫ތިރިވެފައެވެ‪.‬‬ ‫½½ބިއްލޫރި ޖަގެއް ރީސައިކަލް ކުރުމުން އެ ރައްކާ ކުރެވެނީ ‪3‬‬ ‫ގަޑިއިރު ޓީ‪.‬ވީ ބެލޭވަރުގެ އިލެކްޓްރިކް ހަކަތައެވެ‪.‬‬ ‫½½އިނގިރޭސި ބަހުގެ ވޯޑްގެ ތެރެއިން އެންމެ ދިގު ވޯޑަކީ‪:‬‬ ‫‪ pneumonoultramicroscopicsilicovolcanoconioses‬އެވެ‪.‬‬ ‫½½ވީނަމް ކިޔާ ހަރުފަ ވިހައިގެ އެންމެ ގްރާމަކުން ‪ 150‬މީހުން‬ ‫މަރާލެވޭނެވެ‪.‬‬

‫‪67‬‬

engage with others in ways that promote our mutual good.

What we all as military personnel need to know is that a moral compass can only point us in the right direction. It cannot make us go there. What will make us go in the pointed direction is the courage and dedication to do the HARD RIGHT OVER THE EASIER WRONG. Especially, the leaders need to have that courage to face the wrong and guide the followers to the right. The followers consistently look upon their leaders to be able to make the morally right decisions on their behalf. Winston Churchill once said “A man does what he must - in spite of personal consequences, in spite of obstacles and dangers and pressures - and that is the basis of all human morality.” This is the reference that we all need to keep in mind while making military decisions.

When history is written, and when history is revealed after generations, people will always question the immoral decisions made by their forefathers while they bear the consequences of those decisions. And if those decisions were all moral and made in the direction pointed by their moral compass, the future generations would learn from them and follow those moral high grounds.

William Bennett agrees with this by saying “for children to take morality seriously they must be in the presence of adults who take morality seriously. And with their own eyes they must see adults take morality seriously.”

One of the most important aspects of the Military is physical fitness. But in the army of Napoleon Bonaparte, he puts morality three times higher than physical fitness. He said "the moral is to the physical as three to one".

Hence we as MNDF leaders and followers need to consistently evaluate our decision making process and see if it is in line with that of our moral compass. We have to do morality checks on ourselves and each other and guide each other in the right direction.

"Ask not what your country can do for you; ask what you can do for your country"

During this turmoil times as we greet our Anniversary I am reminded of the famous quote by John F. Kennedy in his inaugural speech in 1961.

Although more than 40 years has passed since then the relevance of this quote remains unfazed and even more applicable to our times when we as an individual are demanding more and more from the organization, the nation and our elected government.

Perhaps less known is what followed that quote. “Ask not what America will do for you, but what together we can do for the freedom of man”. If we were to extrapolate this to MNDF, it would read as “ask not what MNDF will do for you, but what together we can do for the freedom”. This brings us to a crossroad at a time when the whole country is in turmoil and disarray.

In a time like this, especially on this day, it is the duty of every single soldier to look for ways in which he can contribute to the growth of MNDF and in particular and to the country as a whole. It is when we should affirm our oath and look forward to serving the nation and die doing so. It is a time to cherish the sacrifice of our forefathers and soldiers who had worked our path before us and do them proud.

It is also time to decide that what we do for this country is more important than what they say about us. And at the end of the day if we have made a difference in preserving the constitution and system of government we chose to live, it is then and then only we can sleep peacefully with the contentment that we have done our part for the country without thinking what the country will do for us in return.

Then we would have lived a soldier’s life.

68

MORALITY AND THE MORAL COMPASS From the Recruit to the Officer serving in the highest rank in uniform, we all are leaders as well as followers. The recruit follows everyone and leads himself while the senior most leaders lead all of us and follows our civilian leadership.

As leaders, we have to have a moral compass that points us in the right direction and guide us in times of moral dilemmas so that our soldiers see the right example.

As followers, we cannot fail to maintain our moral compass pointed in the right direction so our leaders can rely on us at times of moral dilemmas.

The concept of morality denotes conduct or duties based on what is right and wrong. Morality is considered to be the basis of character and is wrapped around ethics.

69

A compass is a relatively simple instrument based on a simple concept. With its northward facing needle, it is a consistent and true indicator of physical direction. By placing “moral” in front of compass, we evoke a clear picture of mental

processes that point a person in a particular direction in life.

These processes are consistent and true indicators upon which personal belief and action can be based.

While both the concept of a moral compass and the definition of morality are simple and clear, the concept of what constitutes morality is not. One person’s moral compass may

FLT. ALI IHUSAAN

is right. It does this by applying consistent defined principles to ethical problems. A useful way to think about your “moral compass” is to think of it like an ordinary compass with North representing Integrity, South – Forgiveness, East -Compassion, and West – Responsibility.

Integrity - When we act with integrity, we harmonize our behavior to conform to universal human principles.

We do what we know is right; we act in line with our principles and beliefs.

Responsibility Only a person willing to take responsibility for their actions and the consequences of those actions will ensure that they conform to universal human principles.

not point in the same direction as another’s as far as right and wrong conduct and belief are concerned.

Moral Compass provides a clear route through increasingly complex ethical dilemmas and enables leaders to have the moral courage to stand for what

Compassion – Is vital because caring about others not only communicates our respect for others, but creates a climate in which others will be compassionate toward us when we need it most.

Forgiveness – Is a crucial principle, because without a tolerance for mistakes and the knowledge of our own imperfection, we are likely to be rigid, inflexible, and unable to

house, and in which case an egress door or a window should be provided from those rooms.

It is important to note that any window provided for escape should not be smaller than 450mm by 450mm and should have a minimum openable area of 0.33m2. In addition to that for the easy access during escape, the height of the bottom of the window from the floor should never exceed 1100mm.

Two Storey Houses

For a two storey house escape from the ground floor would be the same as that for a single storey house. In order to allow escape from the top floor, all rooms on this floor should have an egress window. However this may not be possible from all the rooms on the top floor, especially

It is important to stress that during a fire it is not the flames that are responsible for the many fatalities.

Instead 80% of fire victims die due to smoke and every time it does this by attacking the available means of escape!

when the house is blocked from three sides and only one face is available to provide such windows. In this case a single window can be accepted to serve two rooms provided that both the rooms have their own access to the stair. Also in this arrangement a communicating door should be provided between the two rooms so that it is possible to gain access to the

window without having to pass through the stair enclosure.

Three Storey and above Houses

For three storey and above houses with only one staircase, it is important for the stair to be protected from the effects of a fire for a reasonable time to allow occupants to escape to safety.

This can be achieved by enclosing the staircase with fire resisting material such as masonry to allow a fire resistance period of at least 30 minutes.

However unlike this, we normally find that most of the houses have open staircases allowing free movement of smoke from the fire to the rest of the higher floors jeopardizing the available means of escape to the occupants.

It is important to stress that during a fire it is not the flames that are responsible for the many fatalities. Instead 80% of fire victims die due to smoke and every time it does this by attacking the available means of escape! After being unfortunate enough to witness the death of three innocent people in two recent fire incidents in the crowded capital of Maleâ&#x20AC;&#x2122;, there is absolutely no chance to stay asleep and count on your luck.

Instead you should take the time to think about this and ask yourself how really safe is your means of escape!

70

Early Warning & Means of FLt. Mohamed Nadheem Ibrahim, BEng (FRS)

As you would all be aware, a fire starts when a fuel, in the presence of oxygen, is heated to its auto ignition temperature by a heat source. Let it be electrical or thermal, once ignited, the fire will continue to expand in size and intensity producing toxic black smoke as a by product of the undergoing chemical chain reaction.

Imagine that this happens in the unfortunate hour, when everyone is fast asleep and think of the questions that you can ask. When and how would the occupants come to know about this? When they do, how would they escape? Will they ever make it out safe and sound? If so, at what cost? You probably have never asked these questions to yourself, simply because you think bad things only happen to others.

But it would be prudent to do so before the â&#x20AC;&#x153;mysterious intruderâ&#x20AC;? knocks on your door.

Smoke Alarms 71

Every home should have arrangements for the early detection and warning of a fire.

This can be easily achieved by installing smoke alarms which are readily available in the local market and at affordable prices. Smoke alarms work by detecting smoke from a fire and by giving an audible alarm to alert the occupants at the initial stages of the fire. Smoke alarms are very useful at times when the occupants are at sleep. However for them to function properly during a fire,

they should be regularly tested and their batteries changed accordingly.

Alternative exit routes

The general idea behind providing means of escape is that any one confronted by a fire should be able to turn his back and make a safe escape from the fire. This means every home should have alternative escape routes so that one route would always be available should the other be blocked by a fire. But to achieve this is a bit challenging task, especially when space matters more than gold in the congested capital city of Maleâ&#x20AC;&#x2122;.

However, below are some points for consideration.

Single Storey Houses

For a single storey house the requirement for the means of escape will be met if all the habitable rooms apart from the kitchen open onto an entrance hall or other suitable exit. However this may not be possible for all the rooms in a

and sound to the other side to the utter amazement of the enemy Persian Army which was standing there. Seeing this fearful awe-inspiring sight, Iranian fled in panic. He thus proved that if Allah Almighty is the Helper, then nothing can harm or injure people who have pure and absolute faith in Him. Secondly, a commander should possess a personification of bravery, valour, daring and fearlessness. These qualities will come into play in extremely unfavorable conditions in war.

Our beloved Prophet is the best example we can see in the history who has a very bold and confident attitude which triggered the Muslim soldiersâ&#x20AC;&#x2122; courage. During the battle of Hunnain, displaying extraordinary daring and nerve, the Prophet stood firm when the Muslim army was falling apart due to the pressure being exerted by the enemy.

Thirdly, being steadfast and resolute of purpose are another important qualities which a Muslim commander should possess. In war, the ordinary soldier keeps up his morale and is bold as long as his commander displays a steadfast and resolute attitude.

During the battle of Hunnain, when the Muslim army went out of control due to the intense attack by the enemy, Prophet remain firm in the battle field and said;

â&#x20AC;&#x153;I am the true Prophet,

it is no lie, and I am the son of Abdul Muttalib!â&#x20AC;?

Seeing this resolute stand taken by him, the army which was scattering in fear rallied round him. Whenever Muslim army face a difficult situation, Prophet displayed confidence and steadfastness, and this is the primary and essential responsibility of a General.

Last but not least, I would like to highlight a very essential characteristic of a commander, which is a sense of justice and fair play. If all human beings behaved in a just and fair manner, the society would be turned into peace

and tranquility. Therefore, justice, impartiality, abstinence and fear of Allah are qualities which should be an essential part of any commander. If the army training centers pay attention to the inculcation and development of these qualities the Muslim nations will be able to produce great and efficient soldiers.

May Allah Almighty Shower His blessings on the Prophet and his companions. May He guide us to the correct path and give us strength in everything we do.

72

THE QUALITIES OF A MUSLIM COMMANDER

LT. Abdulsalam Hafeez

73

All praise is for Allah.

May He Shower peace and blessings on His Prophet Muhammad and his companions.

In this brief article I will highlight a very important area that all our commanders and soldiers must be aware of. We should know how those noble companions and commanders who led the Islamic forces in

the history achieved victory in almost all attempts against “Kuffar” (disbelievers). We should have to study inevitably the lives of those remarkable military leaders if we are deeply interested in achieving success in every step we take.

The commanders who led the Muslim army during and after the death of the Prophet had received

great bravery and valour. Their incredible and extraordinary military achievements have added many a glorious and golden chapter to the history of mankind.

First and foremost, I consider their true and firm faith in order to lead the Muslim army in the violent and strife-torn arenas of conflict against the disbelievers. This is the basic characteristic they obtained to have total lack of fear. Whether they faced a glorious triumph or humiliating defeat, they displayed a balanced view point and modus of operandi which has the right faith and the right perspective. Muslim generals regard victory with modesty and humility as a blessing and gift of Allah Almighty. This is the reason why the Prophet did not lose hope in the disaster of the Battle of Uhud and led his injured soldiers till he regain the control of the unfavorable situation. This shows that if the leading general is courageous, he can recoup his losses and turn defeat into victory. One good example of firm faith in Allah Almighty is that, Sa’d bin Abi Waqqas who led his horse into deep water of the River Dajlah during a Battle with Iranian, and crossed over, safe

A PLEDGE TO MY DAUGHTER - witness -

JUST FOR THIS

both a Happy Meal so you can have both toys.....

MORNING

I will hold you in my arms and tell you a story about how you were born.

I am going to wake up when you do not complain about losing my sleep.

I will leave that important paper, and let you teach me how to put that puzzle together.

I will let you sleep that extra five minutes even if it means we have to rush to school.

I will let you choose what you want on TV and not get worried about missing news.

I will let you choose what you want to wear, and smile and say how perfect it is.

I will let you have breakfast in bed and will not complain when you spill some.

I will let you wear some make-up and not worry what it will do to your skin.

I will pretend not to notice when you pack that extra book in your bag.

I am not going to worry about getting late to work and drop you at school.

I will let you stay up late to watch TV and snuggle beside you as I miss my favourite show.

I will not yell once, not even a tiny grumble when you scream and throw a tantrum.

I will let you splash in the dirt and not worry about dirtying your clothes.

I am going to ignore the mess you make of your room and let your friends into play.

I will help you tidy your room instead of watching you do it.

JUST FOR THIS AFTERNOON

JUST FOR THIS

I am going to cancel that meeting and rush home at 1600 hrs to be with you.

EVENING

I am going to skip my play and take you to the ground to play instead.

I will switch off the mobile, and sit with you and play with your dolls.

I will not think even once about the cost when you insist on buying that doll.

I will let you eat that extra cookie, and I will stop worrying about your weight.

I will take us to MB and buy us

JUST FOR THIS NIGHT I am going to take the time out to say how much I love you And when I kiss you goodnight I will hold you a little tighter, a little longer. It is then, that I will thank God for you, and ask him for nothing, except one more day...............

When I run my finger through your hair as you sleep, I will simply be grateful that God has given me the greatest gift ever given.

I won't worry about what you are going to be when you grow up, or second guess every decision I have made where you are concerned.

And as you lay there peacefully I am going to revel on the day and be happy about all the decisions I have taken.

74

75

corps was introduced but it was not until the 20th century that the mortality rates began to decline. Even with the use of motorized transportation in World War 1 and II , the trip via sea and rough , unimproved roads was often traumatic, time consuming and more damaging than the original illness or injury.

Also there was a limited interest in the evacuation of patients prior to the Napoleonic wars of the late 18th century, as it was not generally believed to be a medical responsibility. However, Napoleon’s surgeon, Baron Dominique-Jean Larrey is

Army surgeons, Charles Tripler and Jonathan Letterman.

Between 1892 and 1920 ,and entire concept for medical evacuation involving ground vehicles, aircraft and captive balloons pulled by horses was developed by Surgeon General of the Dutch Army ,General De Mooy. Unfortunately this concept was never tested or implemented.

In 1909, US army medical officer, Captain George Gossman together with Albert Rhodes, designed and built an aircraft specifically for the transport of patients. This

often credited with establishing both an ambulance corps and a classification system for the sick and injured. The mortally wounded patients were a priority for nurse Florence Nightingale. Larrey’s principles developed further during the middle years of the US civil war with the formal establishment of a military ambulance service through the efforts of Union

became the foundation in the concept of aero medical evacuation and the aircraft was successfully flown once.

In 1915, during the retreat of Serbian Army from Albania, it became impossible for medical evacuation by ground means.

Therefore the decision was made to attempt evacuation by air, although the only available aircraft was a fighter aircraft in

poor condition and 13 wounded were evacuated. Based on this dramatic evidence of the usefulness of air evacuation, the French government authorized the development of first air ambulances which were first used in 1917.

Valuable lessons concerning the organization of medical evacuations and improvement of trauma care was provided by wars across the world. These lessons included the need for early care, using skilled care providers with reliable, safe vehicles and prevention of duplication and depletion of essential services.

The failures of the American Civil War and the Crimean war , together with increasing humanitarianism of the age, led to a demand for better medical care for the critically ill or wounded, as organized by famous medical personalities of those times such as Jonathan Letterman and Florence Nightingale.

Evidence shows that the different and modern means of evacuations are direct descendants of the concepts and capabilities in evacuation developed over the past centuries. As for the future, no one knows what evacuation means will be used.

References: ¨¨ Avery, S. B. (n.d.). Restructuring the Medical evacuation. ¨¨ Blansfield, S. J. (1999). Origins of Casualty Evacuation and Echelons of Care. International Journal of Trauma Nursing . ¨¨ Lam, D. M. (2000). Medical Evacuation , History and Development. Multinational military Missions .

76

Sgt Aishath Mala (Sno 4273 )

Medical evacuation, also known as Medevac is the efficient and timely movement of wounded from the battlefield or injured patients from the scene of an accident to a medical facility or patients at a rural health care facility requiring urgent care at a better equipped medical center, along with care provided by medical personnel during the shifting by land, sea and air. This article is intended to present a brief overview of the

77

In 1915, during the retreat of Serbian Army from Albania, it became impossible for medical evacuation by ground means. Therefore the decision was made to attempt evacuation by air, although the only available aircraft was a fighter aircraft in poor condition and 13 wounded were evacuated.

history of medical evacuation.

Since the olden days, providing medical evacuations has been identified as a persistent problem which remains almost the same as to this day. History is filled with examples of neglected medical care to fallen soldiers and also civilians who needed critical care. In those days, care of the ill or wounded was done so poorly that it was thought that death was a better fate.

Historically, the beginning of the first truly organized medical systems including evacuation capabilities was found in the army of the Byzantine Empire. Corpsmen stationed a hundred meters behind the action with the mission of rescuing wounded were paid for each casualty they rescued.

In 1800s ambulance

MFC- J825DW

COMPACT WI THOUT COMPROMISE

Smartphone App

Smartphone App

iPrint&Scan

3D AR

Introducing the compact inkjet Multi-Function Centre (MFC) Series with wireless network capability.

Increase efficiency in your office with double-sided printing, Automatic Document Feeder, wireless connectivity and disc printing.

Authorised Distributor for Brother

H.Kuredhimaage, Majeedhimagu Maleâ&#x20AC;&#x2122;, Maldives

Tel: +960 3312121, Fax +960 3315931 Email: info@copierplus.com.mv Website: www.copierplus.com.mv