Addana Magazine 12

‫އެތެރޭގައި‬ ‫ނަންބަރ ު‪12 :‬‬

‫|‬

‫ނޮވެމ ްބަރ ު ‪ | 2012‬އައްޑަނަ‬

‫ސ ޯޓރީ‪...‬‬ ‫ަކވަރ ް‬

‫ދިވެހިންގެ ޤައުމިއްޔަތާއި މިނިވަންކަން‬ ‫ޤައުމިއްޔަތަކީ އެ ޤައުމެއްގެ ވަކިވަކި‬ ‫ފަރުދުންނާއި މުޖްތަމަޢުން ޤަބޫލުކޮށް ހަރުދަނާކަމާއެކު‬ ‫ހިފަހައްޓާ އެބައެއްގެ ސިޔާސީ އައިޑިއޮލޮޖީ ނުވަތަ‬ ‫އެބަޔަކު ޤަބޫލުކުރާ ޤަބޫލުކުރުންތަކެވެ‪ .‬ނޭޝަނަލިޒަމް‬ ‫ނުވަތަ ޤައުމިއްޔަތަކީ އިންސާނުން އުފައްދާފައިވާ ފިކުރީ‬ ‫މަޛުހަބެކެވެ‪ .‬ޤައުމިއްޔަތު ނިސްބަތްވަނީ އެމީހެއްގެ ނުވަތަ‬ ‫އެބައެއްގެ ޤައުމަށެވެ‪ .‬ޤައުމިއްޔަތު ބިނާވަނީ އެބައެއްގެ‬ ‫ދީނާއި‪ ،‬ސަގާފަތާއި‪ ،‬ބަހާއި‪ ،‬އަދި އެބައެއްގެ ތެރޭގައި‬ ‫ހުންނަ ޚާއްޞަ ސިފަތަކުގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬

‫‪<< 6‬‬

‫‪<< 8‬‬

‫‪<< 12‬‬

‫‪<< 10‬‬

‫ނހެނ ް‬ ‫އެހ ެ ި‬ ‫ނެލު ޙާޖީ‪5............................................................‬‬ ‫ނުފެންނަ ބޮން‪22.....................................................‬‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް ނަޒަރެއް‪25................................‬‬

‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ ސިފައިންގެ އެތެރޭގެ ކޮމާ ްނޑަރ‬ ‫‪<< 14‬‬

‫ރ ެށ ެވ!‬ ‫ނ ް‬ ‫ދރީ ް‬ ‫ައ ަހ ެ‬ ‫ކ ާ‬ ‫ށ ޯގ ާ‬ ‫ނ ަ‬ ‫ރ ް‬ ‫ނގެ ަ‬ ‫ނ ު‬ ‫ނ ު‬

‫‪<< 20‬‬

‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއް‬

‫ދިވެހި ސިފައިން އަދި އަޅުގަނޑުގެ ޝުޢޫރު‪33................‬‬

‫ަރޙީނެއްގެ ދުލުން‬

‫ދިވެހި ބަހުގެ އަސްލަކީ ކޮބާ‪36...................................‬‬ ‫ނޮވެމްބަރު ‪ 3‬ގައި ޚާއްޞަ ޚިދުމަތްތަކެއް ޤައުމަށް‬ ‫ކޮށްދެއްވި ބޭފުޅެއްގެ ޚިދުމަތްތަކަށް އަވަސް ކަޅިއެއް‪38......‬‬

‫‪<< 30‬‬

‫ތަފާތު ބޮޑު ޤައުމުތަކެއްގެ އިއްތިހާދު‪40........................‬‬ ‫ލ‪.‬އަތޮޅަށް ހައްދުންމަތި ކިޔަނީ ކީއްވެ‪44......................‬‬

‫‪<< 26‬‬

‫ރިވެހި ޝަޚްޞިއްޔަތުން މިސާލު ލިބިގަތުން‪46...............‬‬ ‫ސިފައިން ކަސްރަތު ކުރުމުގައި ހުރި މުހިންމުކަން‪48...............‬‬ ‫ލޮބުވެތި ދިވެހި ދަރިން‪49........................................‬‬ ‫އައްސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ ރެހެންދި ކަނބައިދި ކިލެގެ ސިރީރާދަ‬ ‫އަބާރަނަ‬

‫މަހާރެނެހެންދި‪50.......................................‬‬

‫"އަހަރެން މަސައްކަތްކުރީ ހަމައެކަނި އޯޑަރަށް"‬

‫އެޕަލް އައިފޯން ‪53..............................................5‬‬

‫‪<< 34‬‬

‫ވަރުބަލިވުމެއް ފޫހިވުމެއް ނެތި‪54.................................‬‬ ‫ފިނި‬

‫ލޯބިވެރިޔާ‪56.................................................‬‬

‫ބަދިގޭގައި ހިނގާ އަލިފާނުގެ‬ ‫ހާދިސާތަކުން ސަލާމަތްވަމާތޯ‪58..................................‬‬

‫‪<< 28‬‬

‫ލަޝްކަރުގެ ޤާއިދަށް ޢުމަރުގެފާނު‬ ‫ކުރެއްވި ވަޞިއްޔަތް‬ ‫‪<< 18‬‬

‫އ ެ ިޑޓ ޯ ިރއަލ ް‬

‫‪qDOb qlawirOTiDew‬‬

‫ް‬ ‫ބަސ‬ ‫ެއ ިޑ ަޓ ުރ ެގ‬

‫ެއ ިޑޓަރ‪:‬‬

‫ނ ަލމާ!‬ ‫ަޤ ުއ ާމ ިއ ެމދު ިވސް ާ‬

‫ ފަސްޓް ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުﷲ ޢަލީ‬ ‫ ‬ ‫ެޑ ިޕ ުއޓީ ެއ ިޑޓަރ‪:‬‬ ‫ ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްލަޠީފް ޢަލީ‬ ‫ ސާރޖަންޓް މޭޖަރ ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު‬ ‫ ސާރޖަންޓް މޭޖަރ އަޙުމަދު ޢަބްދުﷲ‬ ‫ނޓް ެއ ިޑޓަރ‪ :‬‬ ‫ސޓެ ް‬ ‫ސ ް‬ ‫ެއ ި‬ ‫ ލެފްޓިނަންޓް ޝަމްސުލް ފަލާޙް‬ ‫ ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްސަލާމް ޙަފީޒް‬ ‫ ވއ‪ 3‬ޖައުފަރު ޢަބްދުއްރަޙުމާން‬

‫މިއަދަކީ ސްރީލަންކާގެ ތަމަޅަ ޓައިގަރ‪ ،‬ޕްލޯޓް ޖަމާޢަތުން ‪ 1988‬ނޮވެމްބަރ ތިންވަނަ‬ ‫ދުވަހު ދިވެހިރާއްޖޭގައި ހިންގި ލާއިންސާނީ ޢުދުވާނީ ޙަމަލާއަށް ‪ 24‬އަހަރު ފުރުނު ދުވަހެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ދިވެހިންނަށް އެދުވަސް ސިފަކުރެވެނީ އަދިވެސް އިއްޔެ ގޮތަށެވެ‪ .‬ޚާއްޞަކޮށް އެދުވަހުގެ ވޭނާއި‬ ‫ކެކުޅުން އިޙްސާސްކުރި ފަރާތްތަކުގެ ހިތުން އެދުވަސް ފުހެވިގެނެއްނުދާނެއެވެ‪ .‬އެއީ ދިވެހިތާރީޚްގައި‬ ‫އެފަދަކަންތައްތައް ކުރިންވެސް ހިނގާފައިވާގޮތައް ދިވެހިންގެ ތެރެއިން މިޤައުމަށް ޣައްދާރުވި ބައެއްގެ‬ ‫ސަބަބުން ހިނގާފައިވާ ނުރައްކާތެރި ބިރުވެރި ހާދިސާއެކެވެ‪ .‬އަދި ހަމައެހެންމެ އެދުވަހު ދިވެހިންނަށް‬ ‫ލިބުނު ނަޞްރާއި ކާމިޔާބު އަކީ މާތްﷲ ގެ ރަޙުމަތްފުޅާއެކު ދިވެހިންގެ މެދުގައި ޒަމާނުއްސުރެ އޮންނަ‬ ‫ޤައުމިއްޔަތުގެ ވަރުގަދަ ރޫޙާއި އަޚުވަންތަ އަދި އުޚުވަންތަ ގުޅުމުގެ ސަބަބުން ލިބުނު ކަމަކާއިމެދަކު‬ ‫ޝައްކެއްނެތެވެ‪.‬‬ ‫މިއަދު ޤައުމުގެ ޙާލަތު މިވަނީ ބަދަލުވެފައެވެ‪ .‬ވިސްނާލައިފި ކޮންމެމީހަކަށްވެސް‬ ‫ފެނިގެންދަނީ ވަރަށް ތަފާތު މަންޒަރުތަކެކެވެ‪ .‬އިވިގެންދަނީ ތަފާތު އަޑުތަކެކެވެ‪ .‬އެކަކު އަނެއްކަކަށް‬ ‫އިތުބާރެއް ނުކުރެއެވެ‪ .‬އާއިލާއެއް ތިމާގެކަމަކަށް ބެލުމެއްނެތެވެ‪ .‬މުޖުތަމަޢުގެ ރައްކާތެރިކަމާއި‬ ‫ކަރާމަތައްވެސް ބެލުމެއްނެތެވެ‪ .‬ކޮންމެމީހަކުވެސް ދެކެނީ އެމީހަކަށް ފެންނަގޮތަކީ އެންމެރަނގަޅު އަދި‬

‫ ސ‪.‬ސާރޖަންޓް ޙުސައިން ޞަލާޙް ޔޫސުފް‬

‫މޮޅުގޮތްކަމުގައެވެ‪ .‬ދޭދޭ ފަރުދުންގެ މެދުގައި އޮންނަންޖެހޭ އަޚުވަންތަ އަދި އުޚުވަންތަ ގުޅުން ވަނީ‬

‫ ކޯޕްރަލް އިބްރާހީމް އަޙުމަދު‬

‫ގެއްލެންފަށާފައެވެ‪ .‬އަދި އެބައެއްގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމުގެ އެންމެކުރީސަފުގައި މަސައްކަތްކުރަންތިބި‬

‫ ‬ ‫ާމ ެކޓިންގ‪:‬‬ ‫ ސާރޖަންޓް މޫސާ ފުއާދު‬ ‫ޗޖް‪ :‬‬ ‫ނ ާ‬ ‫ރ ަޑ ްކޝަން އި ް‬ ‫ޕް ޮ‬ ‫ ކޯޕްރަލް މުޙައްމަދު ޔަޒީދު ސަޢީދު‬ ‫ރ ިއޓަރސް‪:‬‬ ‫ސ ާޓފް ަ‬ ‫ް‬ ‫ ވއ‪ 3‬އިބްރާހީމް ޢުމަރު‬

‫ސަލާމަތީ ބާރުތަކުގެ މީހުންނަށްވެސް ހިތުހުރިގޮތަކަށް ދަނީ ކަންތައްތައް ކުރަމުންނެވެ‪ .‬މީގެއިތުރުން‬ ‫ޝަރުއީ ދާއިރާގައި މަސައްކަތްކުރާ ފަރާތްތަކަށްވެސް އެކިވަރުގެ ޖިސްމާނީ އަދި ނަފުސާނީ ގެއްލުންތައް‬ ‫ދަނީ ދެމުންނެވެ‪ .‬މިއީ އެއްގޮތަކަށްވެސް މިފަދަ މީސްކޮޅުމަދު އެއްއާއިލާއެއްގެގޮތުގައި ދިރިއުޅެމުން‬ ‫އަންނަ ބައެއްގެތެރޭން ފެނިގެންވާނެ ކަންތައްތަކެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫މަގުމަތީގެ އަމާންކަމާއި އޮމާންކަން ގެއްލި ނުރައްކާތެރި އަދި ބިރުވެރި މާހައުލެއް‬ ‫އފެދެމުންދާ މިކުޑަކުޑަ ދިވެހިރާއްޖެއާއިމެދު ކުޑަކޮށްނަމަވެސް ވިސްނާލާބަޔަކަށް ޤައުމު އަނދަވަޅެއްގެ‬ ‫ު‬ ‫ތެރެއަށް ވައްޓާލުމަކީ ފަސޭހަކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ހަވާނަފުސައް ހެއްލި މާއްދިއްޔަތަށް ގޮސް ހުސްވެފަތިބި‬ ‫ބަޔަކަށްނޫނީ އެފަދަކަމެއް ކުރަންކެރޭނެކަމަކަށް ޤަބޫލެއްނުކުރެވެއެވެ‪ .‬މިއީ މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ދިވެހިން‬

‫ފުންކޮށް‬

‫ވިސްނާލަންޖެހިފައިވާ‬

‫ވަރަށް‬

‫މުހިންމުކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް‬

‫ދިވެހިން‬

‫ނޭދޭމޮޅަކަށް އެދޭނީ ކާކުތޯއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން މިއަދު ޤައުަމަށް ޚިޔާނާތްތެރިވެއްޖެނަމަ ދެން މިޤައުމަށް‬

‫ ވއ‪ 1.‬ޢަބްދުﷲ ފިރާޤު‬

‫ހެޔޮއެދިގެން އަންނާނީ ކޮންބައެއްތޯ އަމިއްލަ ނަފުސަށް ސުވާލުކޮށްލަން މިވަނީ މަޖުބޫރުވެފައެވެ‪.‬‬

‫ ސާރޖަންޓް އައިޝަތު މާލާ‬

‫ހަމަޔަޤީނުންވެސް މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެ ދިވެއްސަކުވެސް ފަޚުރުވެރިކަމާއިއެކު ބުނަމުން‬ ‫މިއަންނަނީ އަޅުގަނޑުމެންނަކީ ކިތަންމެ މީސްކޮޅުމަދު‪ ،‬ޤުދުރަތީ ވަޞީލަތް މަދުބައެއްކަމުގައިވިއަސް‬

‫ ސ‪.‬ސާރޖަންޓް މުޙައްމަދު ސަޢީދު‬

‫ވަރަށް މުއްސަނދި ބައެއްކަމުގައެވެ‪ .‬އެއީ އެންމެން އެއްދީނަކަށް ތަބަޢުވާ އެއް ބަހަކުން ވާހަކަދައްކާ‬

‫ ކޯޕްރަލް ޢަލީ ނިފާޢު‬

‫ބަޔަކަށްވާތީއެވެ‪ .‬މިއީ ހަމަޔަޤީނުންވެސް މާލީތަނަވަސްކަންބޮޑު ދުނިޔޭގެ ބާރުގަދަ ޤައުމުތަކުގައިވެސްނެތް‬ ‫މުއްސަނދިކަމެއް ކަމާއިމެދަކު ޝައްކެއްނެތެވެ‪.‬‬

‫ނ ްޑ ިޑ ަޒއިންގ‪ :‬‬ ‫ޭލ ައ ުއޓް އެ ް‬ ‫މި މަޖައްލާއަކީ މިނިސްޓްރީ އޮފް އިންފޮމޭޝަންގައި‬

‫ ކޯޕްރަލް މުޙައްމަދު ޔަޒީދު ސަޢީދު‬

‫‪ 2007‬އޭޕްރީލް ‪ 19‬ވަނަ ދުވަހު ރަޖިސްޓްރީ ކުރެވިގެން‬ ‫އަހަރަކު ދެފަހަރު ނެރެމުން އަންނަ މަޖައްލާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ޗ ްޕ ުކރީ‪ :‬މީޑިއާ އެންޑް ޕަބްލިޝިންގ ސާރވިސް‬ ‫ާ‬ ‫ ‬

‫އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬

‫ފަސްޓ ް ލ ެފ ިްޓނަނ ްޓ ް ޢ ަބ ްދ ުﷲ ޢ ަ ީލ‬ ‫(އ ިެޑޓ ަރ)‬ ‫މީޑިއާ އެންޑް ޕަބްލިޝިންގ ސާރވިސް ‪ /‬އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬ ‫ފޯން‪ | 3322607 :‬ފެކްސް‪3312840 :‬‬ ‫އީ މެއިލް‪addana@mndf.gov.mv :‬‬

‫ނެލު ާހޖީ‬

‫ހިކިފަސްތަންތަން އޮބައި‪ ،‬ހަތަރުއުދަރެސް ނޫން‬ ‫އެހެންތަނެއް‬

‫މިސާލީބަހެއްވެސް‬

‫އޭނާގެ‬

‫ޝ ިކރު‬ ‫ނ ާ‬ ‫ސއި ް‬ ‫ޭމޖަރ (ރޓ) ުޙ ަ‬

‫އަހަރުކުރިންވެސް އަހާފައިވާހަކަ އެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬

‫އުއިފަށެއްވެސް‬

‫މުހާވިރާއެއްގެ‬

‫ގޮތުގައި‬

‫ކުރިންއަހާފައި‬

‫ނުވާތީ‬

‫މީހަކުބޭނުންކުރިއަޑު‬ ‫މުޙާވިރާގެ‬

‫ގޮތުގައި‬

‫ދެކުނުފަރާތު‬

‫މާލޭ‬ ‫ގަސްއިންދާފައިވާ‬ ‫ކާންއަޅައިގެން‬

‫ކޮތަރައްކާންދީ‬

‫ތެޔޮގުދަނެއްގެ‬

‫ވޮޗަރަކަށް‬

‫ދުވަސްވީ‬ ‫ޖޮގިންނަށް‬ ‫ހިތްހެޔޮ‬

‫މީހެކެވެ‪.‬‬

‫އާންމުކޮށް‬

‫އުޅޭ‬ ‫އިންނަ‬

‫އުމުރުން‬

‫ކޮންމެ‬

‫ދުވަހަކު‬

‫އެސަރަހައްދައްދާ‬

‫މީހުންގެ‬

‫ނުހަނު‬ ‫މީހަކުހެން‬

‫ފެނުން‬

‫މުޚާޠަބުކޮއްލާ ސަމާސާ ބަހެއް ބުނެލާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ނޫނީ އޭނަ‪ ،‬ހުރަސްކޮށްދާ މީހައަށް ކޮންމެވެސް‬ ‫"ގައުބުރިއެއް" އެއްލާނެއެވެ‪ .‬އެއްދުވެއްގެ ހެދުނު‬ ‫ހަގަޑި ބައި އެހާކަންހާއިރެވެ‪.‬‬ ‫ކާންތިބި‬

‫ކޮތަރުތައް‬

‫ހުރަސްކޮށް ދިއަމީހަކު‪ ،‬ކޮތަރުތައް ހާދަމަދު ދުވަހެކޭ‬ ‫ބުމުން އޭނާ ބުންޏެވެ‪ .‬ވާނީ އެހެންނޫންހެއްޔެވެ‪.‬‬ ‫މިތާ މިތިބޭ މީހުން ކާންގެންނަ ސާމާނުން ރޭގަނޑު‬ ‫ނުކެވިފައި ހުންނަ ރޮށިތަކާއި ބަތްތައް ކުނިއަޅާތަނަށް‬ ‫އުކާލުމުގެ ބަދަލުގައި ކޮތަރަށް ކާންދޭ ނަމުގައި‬ ‫ގެނެސް މިތަނަށް އަޅާލީމާ ވަކި ކޮތަރުވިއްޔާ އެތަކެތި‬ ‫ކާނެހެއްޔެވެ؟ ކޮތަރަކީ އާންމުކޮށް މުގާއި ހަނޑޫފަދަ‬ ‫އޮށްޓަރުގޮވާން ކައި އުޅޭ އެއްޗެކެވެ‪" .‬ނެލު ހާޖީ‬ ‫ފިރުއައުނުމުދާ ކެއީކީ މީރުވެގެންނެއްނޫނެވެ‪".‬‬ ‫ދެން‪ ،‬އަސްލު މަޢުޟޫއާއި ދިމާލަށް‬ ‫އެނބުރިލާނަމެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ ޢުމުރުން އަށެއް‬ ‫ނުވައެއް އަހަރުގައި އަޅުގަނޑުގެ އަވައްޓެރި އަންހެން‬ ‫ބޭކަނބަލެއް ނެލު ހާޖީގެ ވާހަކަ ކިޔާދެއްވި އެވެ‪.‬‬ ‫އޭރު މިދެންނެވި ބޭފުޅާގެ އުމުރު ފަސްދޮޅަހަށްވުރެ‬ ‫މައްޗަށް ހިނގާދާނެ ކަމަށް‪ ،‬މިހާރު ވިސްނާލުމުން‬ ‫ހިތައްގެނެވެ އެވެ‪ .‬އޭނާ އެވާހަކަ ކިޔާދެއްވާގޮތުން‬

‫އެވެ‪ .‬އަޅާއޮއިން ބިނދާރާޅަކުން ޖެހޭގަދަވަޔަކުން‬ ‫ދާގޮތެއް ނުވެ އެވެ‪ .‬ކަނޑުގައި އެދިޔަ ދުވަސްތަކުގައި‬ ‫ކައިއުޅުނު‬

‫އޭނާއަކީ މިދެންނެވި ނެލުހާޖީއާ ކޮންމެވެސްވަރެއްގެ‬ ‫ޢާއިލީ ގުޅުމެއްއޮންނަ ބޭކަނބަލެއްކަމަށް ހިތައްގެނެވެ‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫ބޭފުޅާ‬

‫އަންހެން‬

‫މަސައްކަތެއްކޮށްގެންވަނީ ނުފެނިފަ އެވެ‪ .‬އޭރުގެ‬ ‫ދުނިޔޭގައި ގަދަވެ ސަލާމަތުން އެބަހުރިކަމަށްބުނެ‬ ‫އެވެ‪.‬‬

‫އޭނާގެ‬

‫އެކަމަކު‬

‫އެއްވެސް‬

‫ޚަބަރެއްނުވެ‬

‫ހަތަރުއަހަރާއި ހަތަރުމަސް ދިހަވީދުވަހު އެޒަމާނުގެ‬ ‫އާދައިގެމަތިން ހާޖީ މަރުވީކަމަށްބަލައި ފާތިހާއަށް‬ ‫ކަންކަން‬

‫ހަވާދުފުޑަންތިއްބާ‬ ‫މާލެގެނައި‬

‫ހޮވައިގެން‬

‫ޙާޖީ‬

‫ކަނޑުމަތިން‬

‫ޚަބަރުލިބުނެވެ‪.‬‬ ‫ގައިގައި‬

‫ކަޑުންނެގިއިރު‬

‫އޭނާގެ‬

‫އުއިފަށެއްވެސް‬

‫ހުރިކަމަކަށް‬

‫ހުރަހަށް‬

‫ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫ހާޖީ‬ ‫ޖެހި‬ ‫ޢައުރަ‬

‫ނިވާވެފައިހުރިކަމަށްވަނީ ފެނުއަޑީގައި ހުރިބައިގައި‬ ‫ފެޅި ގައުފޮރިންނެވެ‪ .‬ގައިގެ ފެނުން މައްޗަށްހުރިބައިން‬ ‫ހަންފޮޅި‬

‫ކުރަކިވެ‬

‫ހުޅުބުހެންނެއްޓެއެވެ‪.‬‬

‫ހާޖީ‬

‫ކަނޑުމަތިން ހޮވައިގެން ގެނައި ދުވަހަކީ އެގޭގެ‬ ‫މީހުންލޯތަކުން ފެންހިކި އެމީހުންނަށް ދިހަރޯދަ ޢީދުގެ‬ ‫އުފާލިބުންފަދަ ބޮޑު އުފަލެއް ލިބުނު ދުވަހެކެވެ‪.‬‬ ‫މިވާހަކަ އަޅުގަނޑަށް އިވިފައިވާގޮތުގައި ޙާޖީ ނިޔާވީ‬ ‫އޭގެ އެތަކެއް އަހަރުފަހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ހާޖީ‬

‫ބުނުއްވިކަމަށް‬

‫އަޅުގަނޑަށް‬

‫އަޑުއިވިފައިވާގޮތުގައި ހާޖީ ކަނޑުވެ އޮޔާގެންގޮސް‬

‫ކަނޑުމަތިން‬

‫ހާޖީ ބުނުއްވިކަމަށް އިވިފައިވާ ރިވާތަކުގައި އޭނާ‬ ‫ހުންނެވީ މަހެއްގެ ބުރިކަށިމަތީ ކަމަށާއި ހާޖީ ގޮވައިގެން‬ ‫އެމަސް އެއްތަނުން އަނެއްތަނަށް ދާކަމަށާއި‪ ،‬ހާޖީ‬ ‫މަހުގެ ބުރިކަށިމަތީ އިން ދުވަސްތަކުގައި ހާޖީގެ‬ ‫މޭކަށިގަނޑަށްވުރެ‬

‫އެމަސް‬

‫އަޑިއަށްގެނބޭވަރަށް‬

‫އަޑިއަށް ނުދާކަމަށާއި‪ ،‬ބައެއްފަހަރަށް މަހަށް ނުކުމެ‬ ‫އުޅޭ ދޯނިފަހަރާއި ދަތުރުދޯނިފެނި އެދޯނިފަހަރަށް‬ ‫ކަމަށްވެސް‬

‫ނަމަވެސް‬

‫ވެއެވެ‪.‬‬

‫އެދޯނިފަހަރުގެ މީހުނަށް ހާޖީ ނުފެންނަ ތާގައި ޙާޖީގެ‬ ‫އަޑުވެސް އިވޭކަމަކަށް ނުވެއެވެ‪ .‬ހާޖީ ކަނޑުގައި‬ ‫މިހުންނެވިއިރު ދުވާލާއި ރޭގަނޑުވެސް ދަތުރުކުރާ‬ ‫ވަރަށް‬

‫ފެނިލައްވާ‬

‫ކައިރިން‬

‫ކަމަށް‬

‫ބުނުއްވާކަމަށް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ނެލުޙާޖީ ކަނޑުވެ ގެއްލިގެން އޭރުގެ‬ ‫މިންވަރުން ހާޖީ ހޯދުމަށް ކުރެވެން ހުރި ހުރިހާ‬

‫ފެންނަ‬

‫ފިރުއައުނުމުދަލާ އަދިވެސް އެހެނިހެން ތަކެއްޗެވެ‪.‬‬

‫ބޯޓުފަހަރު‬ ‫މިދެންނެވި‬

‫ކަމަށްވަނީ‬

‫ގޮވާހައްދަވާ‬

‫ކަންހުންނަމަގުން ފާލުބަލާމީހުން ފާލުބަލާފައި ހާޖީ‬

‫މިއަދަކީ‪ ،‬މިދެންނެވި މީހާގެ ގާތުގައި‬ ‫ކޮތަރުތައް‬

‫މައްޗަށްހުރިބައިން‬

‫ނ ްއ ެޓ ެއވެ‪.‬‬ ‫ރ ިކ ެވ ުހ ުޅ ުބހެން ެ‬ ‫ކު ަ‬

‫އޭނާ ހުރަސްކޮށްދާއިރު ކޮންމެވެސް މަޖާބަހަކުން‬

‫މަދުދުވަހެކެވެ‪.‬‬

‫ފެނުއަޑީގައި‬ ‫ހަންފޮޅި‬

‫ހެދުނު‬

‫ރަހުމަތްތެރިއެކެވެ‪.‬‬

‫ނ ެވ ެއވެ‪.‬‬ ‫ު‬

‫އަތިރިމަތީ‬

‫އެތާކައިރީ‬

‫ކޮންމެ‬

‫ަޢ ުއރަ‬

‫ނވެ‪ަ .‬ގ ިއގެ‬ ‫ރ ަބ ިއ ަގއި ެފ ިޅ ަގއު ޮފރިން ެ‬ ‫ުހ ި‬

‫ތޮށިގަނޑުކައިރީ މީހުން ހިނގުމަށް ގައުއަޅާހަދާ‬ ‫ދުވާރުމައްޗަށް‬

‫ޖެހި‬

‫ނިވާވެފައިހުރިކަމަށްވަނީ‬

‫ބޭނުންކުރިއަޑު އިވުމުން މިމުގާބިލާ ލިޔެލާހިތްވީއެވެ‪.‬‬

‫އެހަރުލިތަނެއްގައި ފިސާރި ސާބިތުކަމާއެކު ހަރުވެ‬ ‫އޭނާ އެ ހަރުލާފައި ހުރިތަނަކުން ކައްސާލައިގެން‬

‫ސަބަބެއް މެދުވެރިވެ ނުވަތަ ޙާދިސާއެއް ހިނގާފައިވާނެ‬

‫ރ ަކ ަމ ަކށް‬ ‫ުހ ި‬

‫ކޮންމެވެސް‬

‫ހޮވިމީހުނަށް އޭނާފެނިގެން ނަގަންދެންވެސް އޭނާހުރީ‬

‫ނގެ ަގ ިއ ަގއި‬ ‫ނ ިގ ިއރު އޭ ާ‬ ‫ާހޖީ ަކޑުން ެ‬

‫އެވެ‪ .‬ނެލުހާޖިގެ ވާހަކައަކީ މީގެ ފަންސާހަކަށް‬

‫ދެފައި‬

‫ތަނެއްގައި‬

‫ޖެހި‬

‫ރަނގަޅަށް ފައި ހަރުލީއެވެ‪ .‬އަދި އެއަށްފަހު އޭނާ‬

‫ކޮންމެވެސް‬

‫ހުރަހަށް‬

‫ކަނޑުވެ‬

‫ހީކުރެވުނުވަގުތު ﷲ ގެ ރަޙުމަތްފުޅުން ކަނޑުމެދުން‬

‫ކޮންމެ ހަރުބަހަކާއި މުޙާވަރާ ބަހަކާއި‬ ‫އުފަންވުމުގައި‬

‫ނުފެނި‬

‫މަރުވެދާނެކަމަށް‬

‫ކުރިން‬

‫"ނެލުހާޖީ‬

‫ދެންނެވި‬

‫ފިރުޢައުނު މުދާކެއީ މީރުވެގެންނެއް ނޫނެވެ‪".‬މި‬ ‫މުޙާވަރާ ބުނެއުޅެނީ‪ ،‬މިދެންނެވި ޙާދިސާ އަށް‬ ‫އިޝާރާތްކޮށްކަމަށް އަޅުގަނޑު ހީކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫ކަމަކީ‬

‫ހަނދާންކުރަންވީ‬

‫މިފަދަވާހަކަތަކަކީ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންތެރޭ އެޒަމާނުގައި‬ ‫ލިޔެވި ރައްކައުކުރެވިފައި ހުރިވާހަކަތަކެއް ނޫންކަމާއި‬ ‫މިފަދަ‬

‫ކޮންމެ‬

‫އަނެކެއްގެ‬ ‫އެވާހަކައެއް‬

‫ވާހަކައެއް‬

‫ކަންފަތައް‬

‫އެކެއްގެ‬

‫އަނގައިން‬

‫ނަގުލުވަމުން‬

‫އަންނައިރު‬

‫އަޑުއަހާމީހުންނަށް‬

‫ހިތްހަމަޖެހުން‬

‫ލިބޭނެގޮތަށް "ރަހަމީރުކޮށް ފޮނިތޮށި ކާފޫރުތޮޅި"‬ ‫ލެވި‬

‫އެއްކުރެވިފައިވާނެކަމެވެ‪.‬‬

‫އެހެންނަމަވެސް‪،‬‬

‫މިފަދަކަމެއް މިހެން ހިންމެވުމަކީ ހުސް ޠާހިރުވަންތަ‬ ‫ﷲ‬

‫ސުބުޙާނަހޫ‬

‫ވަތަޢާލާގެ‬

‫ޛާތުފުޅަށް‬

‫ދާދި‬

‫ލުއިފަސޭހަ ކުޑަކުޑަކަމެކެވެ‪ .‬މިފަދަ ވާހަކަތަކުން‬ ‫ޢިބުރަތް ޙާޞިލުކޮށް އަޅުގަނޑުމެންގެ އީމާންކަމާއި‬ ‫ޢަޤީދާ ވަރުގަދަ ކުރަންވީ އެވެ‪.‬‬ ‫ﷲ‬

‫ސުބުޙާނަހޫ‬

‫ވަތަޢާލާ‪،‬‬

‫ނެލު‬

‫ހާޖީއަށާއި އަޅުގަނޑަށް މިވާހަކަ ކިޔާދެއްވި މަރުޙޫމާގެ‬ ‫ފާފަ ފުއްސަވައި ޢަފޫކުރައްވައި‪ ،‬ސުވަރުގޭގެ ނިޢުމަތް‬ ‫އިތުރުކުރައްވާށި އެވެ‪ .‬އާމީން‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްލަޠީފް ޢަ ލީ‬

‫ކަނޑުމަތީގައި ޙާލުގައިޖެހޭ މީހުންނާއި މު ާދ ސަލާމަތް ކުރުމުގައި މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރާނެ‬

‫ސ ްޕ ެޓ ްމބަރ ‪ 8‬ވަނަ ދުވަހުގެ ހަވީރުގެ ވަގުތުން‬ ‫ެ‬ ‫‪2012‬‬

‫ނވެ‪.‬‬ ‫ރސް ޯކ ްލ ަތއް ިލ ެބމުން ެ‬ ‫ސޓް ެ‬ ‫ނކެނޑި ިޑ ް‬ ‫ށގެން ިދ ަޔއީ ެމދު ު‬ ‫ެފ ި‬ ‫ރ ާއގެ‬ ‫ރލް ޭއ ި‬ ‫ނ ްޓ ަ‬ ‫ށގެން ސެ ް‬ ‫ރ ާއގެ ައ ޮތ ުޅ ަތކުން ެފ ި‬ ‫ނދަން އޭ ި‬ ‫ޮ‬

‫ސ ަތ ެކއް‬ ‫ައ ޮތ ުޅ ަތ ުކ ަގ ިއ ެވސް ކަނ ުޑމަ ީތގެ ހި ާތމަ ެވރި ގިނަ ާޙ ިދ ާ‬ ‫‪8‬‬

‫އެދުވަހުގައި ހިނގާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އދ އަތޮޅު ތެރޭގައި ދޯންޏެއް‬ ‫އަޑިއަށްގޮސް އޭގައިތިބި މީހުން ކަނޑުވެފައިވާ‬ ‫އިރު ޅ‪.‬އަތޮޅުންވެސް ދެދޯންޏެއް އަޑިއަށް‬ ‫ގޮސް އޭގައި ތިބި މީހުން ތިބީ ކަނޑުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ށ‪ .‬އަތޮޅުން ކުޑަ ދޯންޏެއްގެ ޚަބަރު ނުވެގެން‬ ‫އެދޯނި ނިސްބަތްވާ ރަށުގެ މީހުން ހިތާމަ އާއި‬ ‫ހާސްކަން އިޙުސާސް ކުރަމުންދާއިރު ކުޑަ‬ ‫ދެޑިންގީއެއް އަޑިއަށް ދިޔަ ޚަބަރާއި ރާއްޖޭގެ‬

‫ޙާދިސާތަކަށް ހިންގޭ އޮޕަރޭޝަންތަކުގެ ފެންވަރު މަތިކުރުމަށްޓަކައި‬ ‫ޤައުމީ ފެންވަރުގައި ސިޔާސަތުތައް ނެރުމާއި‪ ،‬ކަނޑުމަތީގައި ޙާލުގައިޖެހޭ‬ ‫ފަރާތްތަކަށް އެހީތެރިވުމުގައި ހިންގޭ އޮޕަރޭޝަންތައް ޚަރަދުކުޑަ‬ ‫އަދި ހަރުދަނާ މިންގަނޑެއްގައި ދެމެހެއްޓުމާއި‪ ،‬ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެކި‬ ‫ސަރަހައްދުތަކުގައި ޤާއިމްކުރެވޭ މެރިޓައިމް ރެސްކިޔު ސަބް ސެންޓަރުތަކަށް‬ ‫އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދިނުމެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން ކަނޑުމަތީގައި ޙާލުގައި ޖެހޭ‬ ‫ފަރާތްތަކަށް އެހީތެރިވުމަށް ހިންގޭ އޮޕަރޭޝަންތަކަށް ބޭނުންވާނެ އާލާތްތައް‬ ‫ދެނެގަނެ ހޯދުމާއި ބައިނަލް އަޤްވާމީ ފެންވަރުގައި އެހެން ޤައުމުތަކުގެ އެމް‪.‬‬ ‫އާރު‪.‬ސީ‪.‬ސީ ތަކާއި ވިލަރެސް ކުރަންޖެހޭ ޙާލަތްތަކުގައި އެފަރާތްތަކާއި‬ ‫ވިލަރެސްކުރުންވެސް މިމުހިންމު މަރުކަޒުގެ މަސްއޫލިއްޔަތުގެ ތެރެގައި‬ ‫ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެކި ކަންކޮޅުތަކަށް ނިސްބަތްވާ އުޅަނދުފަހަރު ފަރުފަރަށް އަރައިގެންވެސް‬ ‫ދިޔައީ ރިޕޯޓްތައް ލިބެމުންނެވެ‪ .‬މިހުރިހާ ފަރާތްތައްވެސް ތިބީ އެމް‪.‬އެން‪.‬‬ ‫ޑީ‪.‬އެފް ކޯސްޓްގާޑުގެ އެހީތެރިކަމަށް އެދިއެދި އެވެ‪ .‬މިފަރާތްތަކުގެ ކޯލްތައް‬ ‫ލިބިގަނެ މިފަރާތްތަކުގެ އާދޭސްތައް އަޑުއެހުމުގައި މެރިޓައިމް ރެސްކިޔު‬ ‫ކޯޑިނޭޝަން ސެންޓަރުގެ އޮޕަރޭޝަން ރޫމްގައި ޙަރަކާތްތެރިވަމުން ދިޔަ‬ ‫ސިފައިން ތިބީ ފަރުވާތެރިވެ އެމައުލޫމާތުތައް ލިބިގަނެ އެމަސައްކަތުގައެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ ފަހުގެ ތާރީޚެއްގައި އެއް ދުވަހެއްގައި އެންމެ ގިނަ ކަނޑުމަތީގެ‬ ‫ޙާދިސާތައް ހިނގި ދުވަހެވެ‪.‬‬ ‫ކޮޅިގަނޑުގައި ސާޅީސް ފަސް ނޯޓިކަލް މައިލްސް އަށްވުރެ‬ ‫ބާރަށް ވައިޖެހިފައިވާ އެދުވަހު ހިނގާދިޔަ ނުރައްކާތެރި ޙާދިސާތަކުގައި‬ ‫ޙާލުގައިޖެހިފައިވާ މީހުންނަށާއި އެފަރާތްތަކުގެ ޢާއިލާ ތަކާއި ގުޅުންހުރި‬ ‫އެދުންތަކަށް ޖަވާބުދީ‬ ‫ފަރާތްތަކުން ކުރަމުންދިޔަ ސުވާލުތަކަށާއި‬ ‫އެޙާދިސާތަކަށް ޙައްލެއް ހޯދުމަށް ބޭނުންވާ މައުލޫމާތު އެއްކޮށް‪ ،‬ޕްލޭންތައް‬ ‫ތައްޔާރު ކުރަމުން ދިޔައީވެސް އެމް‪.‬އާރ‪.‬ސީ‪.‬ސީގެ އޮޕަރޭޝަންސް‬ ‫އިންނެވެ‪ .‬އެދުވަހު އޮޕަރޭޝަންގައި ހާރަކާތްތެރިވުމުގެ ފަޚުރު ލިބުނު‬ ‫އޮފިސަރަކަށް ވީތީ އެމް‪.‬އާރ‪.‬ސީ‪.‬ސީ އަކީ ކިހާ މުހިންމު މަރުކަޒެއްކަން‬ ‫ވަރަށް ރަނގަޅަށް އަޅުގަނޑަށް ތަސައްވުރު ކުރެވިގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫‪ 2012‬ޖުލައި ‪ 26‬ވަނަ ދުވަހު ވިލިމާލޭގައި ހުޅުވިގެންދިޔަ‬ ‫މެރިޓައިމް ރެސްކިޔު ކޯޑިނޭޝަން ސެންޓަރަކީ ދިވެހިރާއްޖެ ފަދަ ނުވަދިހަ‬ ‫ނުވައިން ސައްތަ ކަނޑުގެ ސަރަހައްދެއް އޮތް ޖަޒީރާ ޤައުމަށް ކިތަންމެހާވެސް‬ ‫މުހިންމު މަރުކަޒެކެވެ‪ .‬މިފަދަ މަރުކަޒެއްގެ މުހިންމުކަން ދިވެހި ކޮންމެ‬ ‫ފަރުދަކަށްވެސް ވަޒަން ކުރެވޭނެކަމީ ޝައްކެއް އޮތް ކަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސާރޗް އެންޑް ރެސްކިޔު ރީޖަން (އެސް‪.‬އާރ‪.‬‬ ‫އާރ) ގައި ހިނގާ އެންމެހައި ކަނޑުމަތީ ޙާދިސާތަކުގައި މީހުންނާއި މުދާ‬ ‫ސަލާމްތަކުރުމަށް ޙަރަކާތްތެރިވުމުގައި ޢަމަލުކުރަންވާ ގޮތުގެ ސިޔާސަތުތައް‬ ‫ނެރެ‪ ،‬އެފަދަ ޙާލަތްތަކުގައި ވިލަރެސް ކުރަންޖެހޭ ފަރާތްތަކާއި ވިލަރެސް‬ ‫ކުރުމުގައި މެރިޓައިމް ރެސްކިޔު ސަބް ސެންޓަރުތަކަށް އެހީތެރިވުމުގެ‬ ‫މަޤްސަދުގައި އުފައްދަވާފައިވާ އެމް‪.‬އާރ‪.‬ސީ‪.‬ސީ ވެގެންދާނީ ކަނޑުމަގުން‬ ‫ދަތުރުފަތުރު ކުރުމުގައި ޙަރަކާތްތެރިވާ އެންމެހައި ފަރާތްތަކަށް ލިބިގެންދާނެ‬ ‫އިތުރު ހިތްހަމަޖެހުމަކަށެވެ‪.‬‬ ‫ކަނޑުމަތީގައި ދިމާވާ ތަފާތު ޙާދިސާތަކުގައި ޢަމަލުކުރާނެ‬ ‫ޤައުމީ ފެންވަރުގައި އެކުލަވާލަންޖެހޭ އުސޫލުތައްވެސް ވުޖޫދަށް ގެނައުމުގައި‬ ‫މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރާނެ މިމުހިންމު މަރުކަޒުގެ މަސްއޫލިއްޔަތަކަށް‬ ‫ވެގެންދާނީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެސް‪.‬އާރ‪.‬އާރގައި ހިނގާ ކަނޑުމަތީގެ‬

‫ކަނޑުމަތީގައި ޙަރަކާތްތެރިވާ ކޮމިއުނިޓީއަށް ސައުވީސް ގަޑިއިރު‬ ‫މިމުހިންމު އިންސާނީ އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށް ދިނުމުގެ ބުރަ އަދި މުހިންމު‬ ‫މަސައްކަތް އަދާ ކުރުމުގައި އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ކޯސްޓްގާޑް މީގެ ކުރިންވެސް‬ ‫މަސައްކަތް ކުރަމުން ގޮސްފައިވަނީ ލިބިފައިހުރި ވަސީލަތްތަކާއި ލިބިފައިހުރި‬ ‫ތަމްރީންތަކަށް ރިޢާޔަތް ކުރާއިރު ތަޢުރީފް ޙައްޤު މިންވަރަކަށެވެ‪ .‬ސާރޗް‬ ‫އެންޑް ރެސްކިޔު އޮޕަރޭޝަންތަކުގައި ހޯދާފައިވާ ކާމިޔާބީތައްވެސް‬ ‫އެހާމެ ގިނައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިއަދު އެމް‪.‬އާރ‪.‬ސީ‪.‬ސީ އާއެކު މިއަށްވުރެ‬ ‫ރަނގަޅު ޒަމާނީ އަދި ފަންނީގޮތުންވެސް ކުރިއަރާފައިވާ ބައެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ދިވިހި ރައްޔިތުންނަށާއި އިންޓަނޭޝަނަލް މެރިޓައިމް ކޮމިއުނިޓީއަށްވެސް‬ ‫އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށް ދިނުމުގެ ޤާބިލުކަން ލިބިގަތުމަކީ މިމަރުކަޒު ހޯދަން‬ ‫ބޭނުންވާނެ ނަތީޖާއެވެ‪.‬‬

‫ސއިން‬ ‫ނ ްޓ ުޙ ަ‬ ‫ސ‪.‬ސާރޖަ ް‬ ‫ސފް‬ ‫ޞ ާލޙް ޫޔ ު‬ ‫ަ‬

‫‪10‬‬

‫ސިފައިންގެ އިޖްތިމާޢީ ޚިދުމަތްތަކަކީ‬ ‫ސިފައިން އުފެދުނު ހިސާބުން ފެށިގެން މިއަދާއި‬ ‫ހަމައަށް ވެސް ތަފާތު އެކި ސިފަސިފައިގާ‬ ‫ރައްޔިތުންނަށް ފޯރުކޮށްދެވެމުން އައިސްފައިވާ‬ ‫މިޤައުމަށް‬ ‫އެއިރެއްގައި‬ ‫ޚިދުމަތްތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫ނުވަތަ ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް އެންމެ ބޭނުން‬ ‫ބޮޑު ދިމަދިމާއިން ސިފައިން އައީ އެހީތެރިކަން‬ ‫ފޯރުކޮށްދެމުންނެވެ‪ .‬އިހަށް ޖެހިލާއިރު ރާއްޖޭގައި‬ ‫ފެތުރުނު ތަފާތު ރޯގާތަކާއި ގުޅިގެން ސިފައިންގެ‬ ‫އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދެވިފައި ވެއެވެ‪ .‬ހަމައެއާއިއެކު‬ ‫އެކިދުވަސްވަރު ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވި ޤުދުރަތީ‬ ‫މުދަލަށް‬ ‫ރައްޔިތުންނަށާއި‬ ‫ކާރިސާތަކުން‪،‬‬ ‫ގެއްލުން ލިބުމާއި ގުޅިގެން އެ ފަހަރު ތަކުގައި‬ ‫ސިފައިންގެ އެހީތެރިކަން އެއިރަކާއި އެންމެ‬

‫އެވެ‪ .‬މީގެއިތުރުން މާލޭގެ މަގުތައް ރަނގަޅު‬ ‫ފެންވަރަކަށް ހެދުމަށްޓަކައި ބޭނުންވާނޭ އަކިރި‬ ‫ހަދިޔާ ކުރުމުގެ މަސައްކަތް ‪ 1988‬ވަނައަހަރުގެ‬ ‫އޯގަސްޓްމަހުގެ ތެރޭގައި ސިފައިން ކޮށްފައި‬ ‫ވެއެވެ‪ .‬މިފަދަ އިތުރު ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް ‪ 100‬އަހަރު ފުރުން ފާހަގަ‬ ‫ކުރުމުގެ ގޮތުން މާލޭގައި ކުޑަކުދިންގެ ޕާކެއް‬ ‫ހެދުމާއި‪ ،‬ކ‪.‬ތުލުސްދޫގައި ސިއްޙީމަރުކަޒަކާއި‬ ‫ކ‪.‬ހުރާގައި މަސްވެރިންގެ ހިޔާ އެއް ބިނާކުރުން‬ ‫ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ފަހުގެ ތާރީޚަށް ބަލާއިރު ރާއްޖެއަށް‬ ‫ކުރިމަތިވި ސުނާމީ ކާރިސާއާއި ގުޅިގެން‬ ‫ސިފައިންވަނީ ގިނަދުވަސްތަކެއް ވަންދެން ތަފާތު‬ ‫ދާއިރާތަކުން އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދިނުމުގައި‬

‫އެކަށޭނަ މިންވަރަކަށް ފޯރުކޮށްދެވިފައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ‪ 1987‬ވަނަ އަހަރުގެ ތެރެއަށް ބަލާއިރު‬ ‫އެއަހަރުގެ އޭޕްރިލް މަހު މާލެއަށް ކުރިމަތިވި‬ ‫ބޮޑުރާޅު އެރުމުގެ ޙާދިސާއާއި ގުޅިގެން ކުރެވުނު‬ ‫މަސައްކަތްތައް ފާހަގަކޮށްލެވެ އެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ‬ ‫އެހީތެރިކަން އެކިދާއިރާތަކުން ފާހަގަކޮށްލަން‬ ‫ޖެހެއެވެ‪ .‬މީގެ ތެރޭގައި އުމްރާނީ ގޮތުން ކުރެވިފައިވާ‬ ‫މަސައްކަތްތައް ވެސް ހިމެނެއެވެ‪ 1979 .‬ވަނަ‬ ‫އަހަރު މާލޭގެ ބިންހިއްކުމުގެ ޕްރޮގްރާމަށް އެހީތެރި‬ ‫ވުމުގެގޮތުން‪ ،‬ބޭނުންވާނޭ ވެލި ހަދިޔާ ކުރުމުގެ‬ ‫މަސައްކަތުގައި ހުރިހާސިފައިން ދެދަންފަޅިއަކަށް‬ ‫ބަހާލައިގެން ވަރަށް ބުރަ މަސައްކަތް ތަކެއްކުރި‬

‫ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްފަ އެވެ‪ .‬ރަށްތައް‬ ‫ސާފުކޮށްދިނުމާއި ހަމައިން ފެށިގެން ގޮސް‬ ‫ކާބޯތަކެތި ފޯރުކޮށްދިނުމާއި ވަގުތީ ބޯހިޔާވަހިކަން‬ ‫މަސައްކަތްތައް‬ ‫ކުރެވުނު‬ ‫ފޯރުކޮށްދިނުމަށް‬ ‫ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހެއެވެ‪ .‬އެއަށްވުރެ ފަހަތައް‬ ‫ޖެހިލާއިރު ‪ 2007‬ވަނައަހަރުގެ ތެރޭގައި މާލޭގެ‬ ‫މަސްމާރުކެޓުގެ އުތުރުން ފަޅުތެރޭގައި ބޭރު ތޮއްޓާ‬ ‫ދެމެދުގައި ހިއްކާފައި އޮތް ބިމުގައި މާރުކޭޓެއް‬ ‫ހެދުމުގެ މަސައްކަތް ކުރެވިފައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 2008‬ވަނައަހުރެގެތެރޭގައި ލޯކަލް މާކެޓްހުރި‬ ‫ހުސްބިމުގައި އެއަހަރުގެ ރޯދައަށް ދަތުރުވެރިންގެ‬ ‫މާރުކޭޓެއް ހަދާދެވިފައި ވެއެވެ‪.‬‬

‫ސިފައިންނަކީ ޤައުމަށް ދިމާވާ ކޮންމެ‬ ‫ކަމެއްގައި ޤައުމިއްޔަތު އިސްކޮށް އަބަދުވެސް‬ ‫ބައެކެވެ‪.‬‬ ‫އަންނަ‬ ‫ކުރަމުން‬ ‫މަސައްކަތް‬ ‫ރާއްޖޭގައި ބޭއްވިފައިވާ ސާރކްސަމިޓްތަކުގައި‬ ‫އެރަސްމިއްޔާތަށް ތައްޔާރުކުރުމުގައި ސިފައިން‬ ‫އެކަންކަން‬ ‫މަސައްކަތްތަކުން‬ ‫ކޮށްފައިވާ‬ ‫ވަރަށްބޮޑަށް ފާހަގަވެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން އެންމެފަހުން‬ ‫ބޭއްވުނު ‪ 17‬ވަނަ ސާރކްސަމިޓަށް އައްޑޫ ސިޓީ‬ ‫ތައްޔާރުކުރުމުގައާއި އައްޑޫ ސިޓީ ގެ އުމްރާނީ‬ ‫ތަރައްޤީއަށް ސިފައިން ވަނީ ވަރަށް ބުރަ‬ ‫މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްފަ އެވެ‪.‬‬ ‫އައިރު‬ ‫މިހާތަނަށް‬ ‫މިއަހަރުގެ‬ ‫ކަނޑުމަތީގެ ތަފާތު ޙާދިސާތަކާއި އަލިފާނުގެ‬ ‫އެތައް ޙާދިސާތަކާއި ގުޅިގެން ރައްޔިތުންގެ‬ ‫ފުރާނައާއި މުދާ ސަލާމަތްކުރުމުގައި ގިނަގުނަ‬ ‫މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްދެވިފައި ވެއެވެ‪ .‬ހަމަ‬ ‫އެއާއިއެކު ކުއްލި އިމަރޖެންސީ ޙާލަތްތަކުގައި‬ ‫އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދެވިފައި ވެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫ކުއްލި ޞިއްޙީ މައްސަލަތަކުގައި ޚާއްޞަ ފަރުވާ‬ ‫ދޭންޖެހުމާއި ގުޅިގެން ބަލިމީހުން މާލެއާއި‬ ‫ހަމައަށް ގެނައުމުގައި ސިފައިންގެ ކޯސްޓްގާރޑް‬ ‫އަދި ރެހެންދި ހެލިކޮޕްޓަރުގައި އެތައް ދަތުރުތަކެއް‬ ‫ކުރެވިފައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތްތައް ދިނުމުގައި‬ ‫ބެލެވެމުން އައިސްފައިވަނީ ހަމައެކަނި މާލެއަކަށް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ އޭރިއާ ކޮމާންޑްތައް‬ ‫ޤާއިމްކުރެވުމާއިގުޅިގެން އެތަންތަނުން ތަފާތު‬ ‫ޚިދުމަތްތައް މިއަހަރުގެ ތެރޭގައި އެއޭރިއާއެއް‬ ‫ދިރިއުޅޭ‬ ‫ސަރަހައްދެއްގައި‬ ‫ނިސްބަތްވާ‬ ‫ރައްޔިތުންނަށް ފޯރުކޮށްދީފައި ވެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫އުތުރުގެ އަތޮޅުތަކުގައި ކުރިއަށް ގެންދެވުނު ފަތަން‬ ‫ދަސްކޮށްދިނުމުގެ ޕްރޮގްރާމްތައް ފާހަގަކޮށްލަން‬ ‫ޖެހެއެވެ‪ .‬މިޕްރޮގްރާމް ހއ ތަކަންދޫ‪ ،‬ނ‬ ‫ވެލިދޫ ށ ފީވަކުގައި ހިންގިފައި ވެއެވެ‪ .‬މީގެ‬ ‫އިތުރުން މާލޭގެ ސްކޫލުތަކުގެ ދަރިވަރުންނަށް‬ ‫އަމާޒުކުރެވިގެން "ފަތަމާ ހިނގާ" މިނަމުގައި‬ ‫‪ 2012‬މާރޗް ‪ 31‬ވަނަދުވަހުން ފެށިގެން ފަތަން‬ ‫ދަސްކޮށްދިނުމުގެ ޕްރޮގްރާމްތަކެއް އަންނަނީ‬ ‫ހިންގަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ޒުވާނުން އެންމެ ބޮޑަށް‬

‫ޝައުޤުވެރިވާ ދާއިރާތަކަކީ ކޮމްޕިއުޓަރ ގެ‬ ‫ފަންނުވެރިކަމާއި ގުޅުންހުރި ތަފާތު ދާއިރާތަކެވެ‪.‬‬ ‫ޒުވާނުންނާއި‬ ‫އަތޮޅުތަކުގެ‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫ސްކޫލްތަކުގެ ދަރިވަރުންނަށް އަމާޒުކުރެވިގެން‬ ‫ސިލްސިލާކޮށް ކުރިއަށް ގެންދަމުން އަންނަ‬ ‫މަލްޓިމީޑިއާ ގެ ހުނަރުތައް ދަސްކޮށް ދިނުމުގެ‬ ‫ކޯސްތައް ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހެއެވެ‪ .‬މިޕްރޮގްރާމް‬ ‫ހއ އުލިގަން‪ ،‬ހއ‪.‬ތުރާކުނު‪ ،‬ހދ ‪.‬ނާވައިދޫ‪،‬‬ ‫ހދ‬ ‫ހދ‪.‬ކުޅުދުއްފުށީ‪،‬‬ ‫ހދ‪.‬ނޭކުރެންދޫ‪،‬‬ ‫މަކުނުދޫ‪ ،‬ށ ފީވަކުގައި ވަނީ ހިންގާފައެވެ‪.‬‬ ‫މިހާތަނަށް ‪ 628‬އަށްވުރެ ގިނަ ދަރިވަރުންނަށް‬ ‫މިޕްރޮގްރާމްގެ ތެރެއިން ތަމްރީނުދެވިފައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަމާޒުކުރެވިގެން‬ ‫ޒުވާނުންނަށް‬ ‫ހިންގިފައިވާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ‬ ‫ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހޭ އެއްކަމަކީ ރާއްޖޭގެ ހަތް‬ ‫ސަރަހައްދެއްގައި ފުޓްސެލް ކުޅޭނެ ދަނޑުތަކެއް‬ ‫ތައްޔާރކުރުމުގެ ގޮތުން ‪ 2012‬މާރޗް ‪ 25‬ގައި‬ ‫ސިފައިންނާއި ފުލުހުން‪ ،‬އެސްޓީއޯ އަދި ޔޫތު‬ ‫މިނިސްޓްރީ އެކުވެގެން ވެވުނު އެއްބަސްވުމެވެ‪.‬‬ ‫"ޔުނިޓީ ތުރޫ ފުޓްސެލް" ގެ ނަމުގައި ފެށި މި‬ ‫ޕްރޮޖެކްޓްގެ ދަށުން އެންމެ ފުރަތަމަ ހަދަންފެށުނީ‬ ‫ހުޅުމާލޭގައި ތައްޔާރުކުރެވުނު ފްޓްސެލް ދަނޑުގެ‬ ‫މަސައްކަތްތަކެވެ‪ .‬މިމަސައްކަތް ކުރުމުގައި އަމަލީ‬ ‫ގޮތުން މަސައްކަތްކޮށްފައިވަނީ ސިފައިންނާއި‬ ‫ފުލުހުން ގުޅިގެންނެވެ‪ .‬ބޭނުންވާނޭ ހުރިހާ ފަންނީ‬ ‫ލަފައަކާއި އިރުޝާދުތައް ދެމުން ގޮސްފައިވަނީ‬ ‫ސިފައިންގެ ކޯރ އޮފް އިންޖީނިއަރސް ގެ‬ ‫އިންޖިނޭރުންނެވެ‪ .‬މިމަސައްކަތް ނިމި ފްޓްސެލް‬ ‫ދަނޑު ރަސްމީކޮށް ހުޅުވުނީ ‪ 2012‬އޯގަސްޓް‬ ‫‪ 10‬ވަނަދުވަހުއެވެ‪ .‬ދަނޑުހުޅުއްވައި ދެއްވީ‬ ‫ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ނައިބު އޮންރަބްލް‬ ‫މުޙައްމަދު ވަޙިއްދީން އެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް ލުއި ފަސޭހަކަން‬ ‫ފޯރުކޮށްދިނުމުގެ ގޮތުން ކުރަންޖެހުނު ހަމަ ކޮންމެ‬ ‫އެހީތެރިކަން‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫މަސައްކަތެއްގައި‬ ‫ފޯރުކޮށްދީފައިވަނީ ރައްޔިތުންނަށް ޚިދުމަތްކުރުމަކީ‬ ‫ލިބޭ ޚާއްޞަ އުފަލެއް ކަމުގައި ދެކިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ލުއިފަސޭހަކަން‬ ‫މަސްވެރިންނަށް‬ ‫މިގޮތުން‬ ‫ދެމެހެއްޓެނިވި‬ ‫ގޮތުންނާއި‬ ‫ފޯރުކޮށްދިނުމުގެ‬ ‫ގޮތެއްގައި މަސްވެރިކަން ކުރުމުގެ ގޮތުން ރާއްޖޭގެ‬ ‫އެކި ހިސާބުތަކުގައި ހަރުކޮށްފައިވާ ކަނދުފަތިތައް‬ ‫ހަރުކުރުމުގެ‬ ‫އާކަނދުފަތި‬ ‫މަރާމާތުކުރުމާއި‬ ‫މަސައްކަތްތަކުގައި ސިފައިންގެ ވަރަށް ބޮޑު‬ ‫އެހީތެރުކަމެއް ފޯރުކޮށްދެވިފައި ވެއެވެ‪2012 .‬‬ ‫މެއި ‪ 17‬އިން ‪ 25‬އަށް ކުރިއަށްގެންދިޔަ‬ ‫މިމަސައްކަތުގައި އެމްއެންޑީއެފް ކޯސްޓްގާޑުގެ‬ ‫ސިފައިންނާއެކު ފިޝަރީޒް މިނިސްޓްރީގެ ބައެއް‬ ‫މުވައްޒަފުންވެސް މަސައްކަތްކުރައްވާފައި ވެއެވެ‪.‬‬

‫އާކުރުމުގެގޮތުން ބަދަލުކުރެވިފައިވަނީ ނ‪.‬މާފަރު‬ ‫ކަނދުފައްޗާއި‪ ،‬ށ‪.‬ކޮމަންޑޫ ކަނދުފަތީގެ އިތުރުން‬ ‫ހއ‪.‬ހޯރަފުށީ ކަނދުފަތި އަދި ހއ‪.‬ދިއްދޫ‬ ‫ކަނދުފައްޗެވެ‪.‬‬ ‫ރަމަޟާންމަހުގައި‬ ‫ބަރަކާތްތެރި‬ ‫މާލެއަށް ތަކެތި ގެނެސްގެން ވިޔަފާރިކުރާ‬ ‫ދަނޑުވެރިންނަށާއި އެތަންތަނުން ވިޔަފާރިކުރާ‬ ‫ޢާންމުންނަށް ލުއިފަސޭހަކަން ފޯރުކޮށްދިނުމުގެ‬ ‫ގޮތުން ދަނޑުވެރިން ތަކެތި ވިއްކުމަށް ބޭނުންކުރާ‬ ‫މާރކޭޓް މަރާމާތުކުރުމުގެ މަސައްކަތް މިއަހަރުގެ‬

‫ޖުލައިމަހުގެ ތެރޭގައި ވަނީކުރެވިފަ އެވެ‪ .‬މާލޭ‬ ‫ސިޓީ ކައުންސިލްގެ އެދިވަޑައިގަތުމަށް ކުރެވުނު‬ ‫މި މަސައްކަތް ސިފައިން ކޮށްފައިވަނީ ޓީމްތަކަށް‬ ‫ބަހާލައިގެން ހުއްޓުމެއްނެތި މަސައްކަތްނިމެންދެން‬ ‫‪ 24‬ގަޑިއިރު މަސައްކަތް ކުރިއަށް ދާގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫ކުޑަކުދިންގެ‬ ‫ހުންނަ‬ ‫ވިލިމާލޭގައި‬ ‫ހިޔާގައި ތިބޭ ކުދިންނަށް އުފާވެރި މާޙައުލެއްގައި‬ ‫ހިތްއުފާކޮށްލުމުގެ ފުރުޞަތު ދިނުމުގެ ގޮތުން‬ ‫އަންހެނުންގެ ދުވަސް ފާހަގަކުރުމަށް ހިންގުނު‬ ‫ހަރަކާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނިގެން އެ ކުދިންނާއި‬ ‫އެކު ގިރިފުއްޓަށް ދަތުރުދިއުމުގެ ހަރަކާތެއް‬ ‫އަންހެން ސިފައިން އިސްނަގައިގެން ވަނީ‬ ‫ހިންގާފައެވެ‪ .‬މިދަތުރު ގޮސްފައިވަނީ ‪2012‬‬ ‫މާރޗް ‪ 17‬ވަނަދުވަހު އެވެ‪ .‬މިދަތުރަށްޓަކައި‬ ‫ގިރިފުށީ ޓްރޭނިންގ ސެންޓަރ ވަރަށް ބޮޑަށް‬ ‫ތައްޔާރު ކުރެވުނެވެ‪ .‬މިގޮތުން ސިފައިންގެ‬ ‫ނަރުހުންވެސް‬ ‫ޑޮކްޓަރުންނާއި‬ ‫އަންހެން‬

‫މިދަތުރުގައި ބައިވެރިވެފައި ވާއިރު ދިމާވެދާނެ‬ ‫ލޯންޗަކާއި‬ ‫އިވެކުއޭޝަން‬ ‫ހާލަތަކަށް‪،‬‬ ‫އޮތެވެ‪.‬‬ ‫ބޭއްވިފައި‬ ‫އެމްބިއުލާންސްވެސް‬ ‫މިދަތުރުގައި ކުޑަކުދިންނަށް ޚާއްޞަކޮށްގެން ގޯނި‬ ‫ރޭހާއި‪ ،‬ރިލޭ ރޭހާއި‪ ،‬ތިންފައި ރޭހާއި‪ ،‬ލުނބޯ‬ ‫ރޭހާއި‪ ،‬ފުޓްބޯޅަ‪ ،‬ވޮލީބޯޅަ ފަދަ ކުޅިވަރުތަކުގެ‬ ‫އިތުރުން ފޭސް ޕެއިންޓް ކުރުމާއި‪ ،‬ސްޕެލިންގ ބީ‬ ‫ކޮންޓެސްޓް އަދި ފަސްޓް އެއިޑްފަދަ ޕްރޮގްރާމްތައް‬ ‫ހިންގިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ‪ 120‬ވަނަ އަހަރީ‬ ‫ދުވަހާއި ގުޅިގެން ހިންގިފައިވާ ކަންތައްތަކުގެ‬ ‫ތެރެއިން އިޖްތިމާޢީ ގޮތުން ފާހަގަކޮށްލަން‬ ‫ޖެހޭ އެންމެ ޚާއްޞަ އެއް ކަމަކީ ތެލެސީމިއާ‬ ‫ކުދިންނަށް ލޭހަދިޔާކުރުމުގެ ގޮތުން ހިންގިފައިވާ‬ ‫ލޭހަދިޔާކުރުމުގެ ޕްރޮގްރާމެވެ‪ .‬މި ޕްރޮގްރާމް‬ ‫ކުރިއަށް ގެންގޮސްފައިވަނީ ‪ 22‬އޭޕްރީލް‬ ‫‪ 2012‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ ދުވަހުގެ‬ ‫މުނާޞަބަތާއި ގުޅުވައިގެން ކުރިއަށްގެން ދިޔަ މި‬ ‫ހަރަކާތުގައި ގިނަ އަދަދެއްގެ ސިފައިން ވަނީ‬ ‫ލޭ ހަދިޔާކޮށްފަ އެވެ‪ .‬ޑިފެންސް މިނިސްޓަރ‬ ‫އޮންރަބްލް މުޙައްމަދު ނާޒިމްގެ އިތުރުން‬ ‫ސިފައިންގެ އޮފިސަރުންނާއި އެކި ރޭންކުތަކުގެ‬ ‫އަމަލީގޮތުން‬ ‫މިހަރަކާތުގައި‬ ‫ސިފައިން‪،‬‬ ‫ބައިވެރިވެ‪ ،‬ލޭ ހަދިޔާ ކޮށްދީފައި ވެއެވެ‪ .‬މި‬ ‫ހަރަކާތަކީ ސިފައިންގެ ‪ 120‬ވަނަ އަހަރީ ދުވަހުގެ‬ ‫ޕްރޮގްރާމްގައި ހިމަނައިގެން‪ ،‬ޗައިލްޑް އެބިއުސަން‬ ‫ޕްރިވެންޝަން ސޮސައިޓީން ކުރިއަށްގެންދާ “ބީ‬ ‫އިނީޝިއޭޓިވް ޓު ހެލްޕް ތެލެސީމިއާ ޗިލްރެން”‬ ‫ކެންޕޭނުގައި ދިވެހި ސިފައިން ބައިވެރިވުމުގެ‬ ‫ގޮތުން ހިންގި ޚާއްޞަ ހަރަކާތެކެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންނަކީ އަބަދުވެސް ރައްޔިތުންގެ‬ ‫ޚިދުމަތުގައި ތިބޭ ބައެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ދިވެހި‬ ‫ރައްޔިތުންނަށްޓަކައި ކޮށްދޭންޖެހުނު ކޮންމެ‬ ‫މަސައްކަތެއް ސިފައިން އައީ ކުރަމުންނެވެ‪ .‬ކުރިއަށް‬ ‫އޮތްތަނުގައިވެސް އެކަން އޮންނާނީ ހަމަ އެގޮތުގެ‬ ‫މަތީންނެވެ‪ .‬ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް އެހީތެރިވުމަކީ‬ ‫ސިފައިންނަށް ލިބޭ އުފަލެކެވެ‪ .‬ޢާންމު ފަރުދަކަށް‬ ‫ފޯރުކޮށްލަދެވޭ ކޮންމެ ޚިދުމަތަކީ ސިފައިންގެ‬ ‫ހިތްތަކަށް އެކަމުން ފިނިކަން ގެނުވައިދޭ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ތަފާތު ހާދިސާތަކުން މާތްﷲ ގެ ރަޙްމަތްފުޅާއިއެކު‬ ‫ރައްޔިތުންގެ މުދަލާއި ފުރާނަ ސަލާމަތް ކުރެވޭ‬ ‫ހިނދު އަހަރެމެންގެ ސިފައިންގެ ހިތްތަކަށްވެސް‬ ‫ހިތްހަމަ ޖެހުން ލިބެއެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ މީހަކަށް‬ ‫ވީތީ އަދާކުރަންޖެހޭ ވާޖިބު އަދާކުރުމުގެ ހިތްހަމަ‬ ‫ޖެހުމެވެ‪ .‬ދިވެހި ރައްޔިތަކަށް އެހީތެރިކަން‬ ‫ބޭނުންވި ހިނދު އެ އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދެވުނު‬ ‫ކަމުގެ ހިތްހަމަ ޖެހުމެވެ‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫ކެ ޕް ޓަ ން ޙު ސަ އި ން ޢަ ލީ‬

‫އެކުވެރިކަމާއި އެއްބައިވަންތަކަމަކީ‬ ‫ޢާންމުކޮށް‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ބަސްތަކެވެ‪.‬‬ ‫އަންނަ‬ ‫ބޭނުންކުރެވެމުން‬ ‫މިބަސްތަކުން ދޭހަކޮށްދޭ މާނަޔާއި މިބަސްތަކުގެ‬ ‫މައިގަނޑު އަމާޒަކީވެސް އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫އައު އެއްޗެއް ނޫނެވެ‪ .‬ކުދިކުދި ޖަމާޢަތްތަކުގެ‬ ‫ބޮޑެތި‬ ‫މާސިންގާ‬ ‫ފެންވަރުގައްޔާއި‪،‬‬ ‫ހަމަ‬ ‫މިބަސްތައް‬ ‫ފާރމްތަކުގައިވެސް‬ ‫މިބީދައިން ބޭނުންކުރެވެއެވެ‪ .‬ހަމައެއާއެކު‬ ‫ކުދި ޤައުމުތަކުންފެށިގެން މުޅި ދުނިޔެވަރުގެ‬ ‫ބޮޑެތި ޤައުމުތަކުންވެސް ދަނީ މިބަސްތައް ހަމަ‬ ‫މިގޮތައް ބޭނުންކުރަމުންނެވެ‪ .‬ސަބަބަކީތޯއެވެ‪.‬‬ ‫މިބަސްތަކުން ހުރިހާ އެންމެންނަށްވެސް މޭރުންވާ‬ ‫މާނައަކީ އެކައްޗެއްކަމުގައިވާތީއެވެ‪ .‬ގުޅިގެން‬ ‫އުޅުމަކީ ހުރިހާ ޢުމުރުފުރައެއްގައިވެސް‪ ،‬އަދި‬ ‫ހުރިހާ ޤައުމުތަކުންވެސް ޤަބޫލުކުރާ އަސާސަކަށް‬ ‫ވާތީއެވެ‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ދުނިޔޭގައި ހިގަމުންދާ ތަފާތު‬ ‫ދާއިރާތަކަށް ނަޒަރު ހިންގާލާއިރު‪ ،‬އަސްކަރީ‬ ‫ވިސްނުމަކުން‬ ‫ތަފާތު‬ ‫ވަކި‬ ‫ނިޒާމަކީ‬ ‫ހިގަމުންދާ ނިޒާމެކޭ ދެންނެވެން ނެތްކަމުގައި‬ ‫ތަފާތު‬ ‫ދެކެއެވެ‪.‬‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ބައެއް‬ ‫ނަޒަރިއްޔާތުތަކަށް އަލިއަޅުއްވާ ލިއުއްވާފައިވާ‬

‫އަސްކަރީ‬

‫ނިޒާމުގެ‬

‫ތެރެއަށް‬

‫ފުރަތަމަ‬

‫ރ ަކ ާމއި‬ ‫ައ ްއ ަވ ަލށް ވަންނަ ީމ ާހ ައ ީކ ެވސް‪ެ ،‬އ ުކވެ ި‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަމުގެ‬

‫ފަލްސަފާގެ‬

‫ތެރެއަށް‬

‫ށ ުވ ަމށް‬ ‫ރ ަހ ަމ ައށް ހޭނި‪ަ ،‬އ ުހ ުލ ެވރި ެވ ަފ ިއވާ ީމ ަހ ަކ ް‬ ‫ުފ ި‬ ‫ސކަރީ ަޙ ާޔތް‬ ‫ނގެ ައ ް‬ ‫ާލ ިޒމު ެވއެވެ‪ަ .‬އދި އޭ ާ‬ ‫ނ ާދ ިއރު‪،‬‬ ‫ރމު ް‬ ‫ެވއަ ުތ ުކ ަ‬ ‫އެއްވެސް‬

‫ޙާލެއްގައި‬

‫ނ ާމއި‬ ‫މި ިވސް ު‬ ‫ފިލައިގެންދާނެ‬

‫ރކީ‬ ‫ިފ ުކ ަ‬ ‫އަދި‬

‫ނވެ‪.‬‬ ‫ނދާނެ ކަން ަތ ްއ ަތ ެކއް ނޫ ެ‬ ‫ރ ެވގެ ް‬ ‫ނ ު‬ ‫ހީ ަ‬ ‫ބޭފުޅުން ފާހަގަކުރައްވާގޮތުގައި‪ ،‬އަސްކަރީ‬ ‫ނިޒާމުގައި އެންމެ ބޮޑު ތަފާތަކަށް ވަނީ‬ ‫މިނިޒާމު ވަކި ހަމައަކުން‪ ،‬ވަކިއުސޫލަކުން‪،‬‬ ‫އަދި ވަކި ގޮތަކަށް ހިގަމުން އަންނަކަމެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެކަންތައްތައް‪ ،‬އޭގެ ރޫޙަށް އެއްވެސް‬ ‫ހަރުދަނާކަންމަތީ‬ ‫އަޔަނުދީ‪،‬‬ ‫ހީނަރުކަމެއް‬ ‫ދެމެހެއްޓެމުން އަންނަމުންދާތީއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫މުޅި ނިޒާމުގެތެރޭގައިވެސް އެކުވެރިކަމާއި‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަމަށް ދީފައިވާ އަހުމިއްޔަތާއި‪،‬‬ ‫އެކަން ދެމެހެއްޓުމަށް ބާރުއަޅާފައިވާ މިންވަރު‬ ‫ވަރަށް ބޮޑަށް ފާހަގަކުރައްވައެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން‪،‬‬ ‫އަސްކަރީ ނިޒާމުގެ ތެރެއަށް އެންމެ ފުރަތަމަ‬

‫ފިޔަވަޅު އަޅާއިރުވެސް‪ ،‬އެމީހަކީ މިދެންނެވިފަދަ‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަމަށް‬ ‫އެކުވެރިކަމާއި‬ ‫ލޯބިކުރުމާއެކު‪ ،‬އެވިސްނުމުގައި މަސައްކަތްކޮށް‬ ‫ވެގެންދެއެވެ‪.‬‬ ‫ތަމްރީނުވާމީހެއްކަމުގައި‬ ‫ނަތީޖާއެއްގެގޮތުން‪ ،‬އަސްކަރީ ނިޒާމުގެ ތެރެއަށް‬ ‫ފުރަތަމަ އައްވަލަށް ވަންނަ މީހާއަކީވެސް‪،‬‬ ‫އެކުވެރިކަމާއި އެއްބައިވަންތަކަމުގެ ފަލްސަފާގެ‬ ‫ތެރެއަށް ފުރިހަމައަށް ހޭނި‪ ،‬އަހުލުވެރިވެފައިވާ‬ ‫މީހަކަށްވުމަށް ލާޒިމުވެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ އަސްކަރީ‬ ‫ޙަޔާތް ވެއަތުކުރަމުންދާއިރު‪ ،‬މިވިސްނުމާއި‬ ‫ފިކުރަކީ އެއްވެސް ޙާލެއްގައި ފިލައިގެންދާނެ‬ ‫އަދި ހީނަރުވެގެންދާނެ ކަންތައްތަކެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫މިކަންތައްތައް ވަނީ މިނިޒާމުގެ ތެރޭގައި ވަރަށް‬ ‫ރަގަޅަށް ރޭވިފައެވެ‪.‬‬ ‫ފިލާވަޅުތައް‬ ‫އަސްކަރީ‬ ‫ލައިދެވޭ‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫ސިކުނޑިއަށް‬ ‫އަސްކަރިއްޔާތަކުގެ‬ ‫ހިސާބުންފެށިގެން‬ ‫ފުރުމަށްފަހު‬ ‫މަޤާމުތައް‬ ‫އިސް‬ ‫އެންމެ‬ ‫ވަކިވަންދެންވެސް‪،‬‬ ‫ޝަރަފުވެރިކަމާއެކު‬ ‫އަސްކަރިއްޔާގައި ޚިދުމަތްކުރަމުންދާ އެންމެހާ‬ ‫އަސާސްތަކަކީ‬ ‫ޤަބޫލުކުރާ‬ ‫މީސްތަކުން‬ ‫އެހެންކަމުން‪،‬‬ ‫އަސާސްތަކެވެ‪.‬‬ ‫އެއް‬ ‫ޚިދުމަތްކުރަމުންދާ‬ ‫ޤައުމެއްގައި‬ ‫ކޮންމެ‬

‫ފައުޖީއެއްކަމުގައިވިއަސް‪ ،‬ޢާންމު އުސޫލުން‬ ‫މަސައްކަތްކުރާ‬ ‫އަސްކަރިއްޔާތަކުގައި‬ ‫ވާހަކަދައްކަމުންދަނީ‬ ‫އެންމެންވެސް‬ ‫އެއްބަހުރުވައިންނެވެ‪ .‬އެއީ "އަސްކަރީ ބަހުރުވަ"‬ ‫އެވެ‪ .‬މިބަހުރުވައިގައި ޖަމާޢަތް ފެށިގެން‬ ‫އަންނަނީ "ފަޔަރ ޓީމް" އާއި ހިސާބުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދަސްކޮށްދެވެނީ‪،‬‬ ‫މިމަރުޙަލާގައިވެސް‪،‬‬ ‫ގުޅިގެން މަސައްކަތްކުރުމުގެ މުހިންމުކަމާއި‪،‬‬ ‫މަޤްޞަދު ޙާޞިލްކުރުމުގައި އެކުވެރިކަމާއި‬ ‫މަސައްކަތްކުރުމުގެ‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަމާއެކީ‬ ‫މުހިންމުކަމުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬ހަމަ މިބީދައިން‬ ‫އަސްކަރިއްޔާގެ ހުރިހާ ފަންތިއެއްގައިވެސް‬ ‫އަހުމިއްޔަތުކަންދީފައިވަނީ‪،‬‬ ‫މިކަމަށް‬ ‫އެކަމަށް އެއްވެސް މިންވަރަކަށް ހީނަރުކަން‬ ‫ނާންނަގޮތަށެވެ‪ .‬އަސްކަރިއްޔާގައި ޚިދުމަތްކުރާ‪،‬‬

‫ނުވަތަ މަސްއްކަތްކުރާ ހުރިހާ އެންމެންވެސް ވާ‬ ‫ހަކަދައްކަނީ"އެއްބަހުރުވަ"އިންކަމަށް ބުނެވެ ީ‬ ‫ނ‬ ‫މިސަބަބަށްޓަކައެވެ‪.‬‬ ‫އަސްކަރީ ދާއިރާއަކީ ތަފާތު ޢިލްމާއި‬ ‫ޙިލްމު‪ ،‬އަދި އެކިއެކި ފަންނުތަކުގެ މައްޗަށް‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫ސަފުތަކެއްގެ‬ ‫ރުކުރުވާލެވިފައިވާ‬ ‫އެކުލެވޭ ދާއިރާއެކެވެ‪ .‬މިހުރިހާ ސަފުތަކަކީވެސް‬ ‫އަސާސްތަކެއްގެމަތީގައި‬ ‫އެއް‬ ‫މައިގަނޑު‬ ‫ތިބޭ‬ ‫ފައިހަރުކޮށްގެން‬ ‫ސާބިތުކަމާއެކު‬ ‫ސަފުތަކެކެވެ‪ .‬މިސާބިތުކަމާއި ވަރުގަދަ ޢަޒުމް‬ ‫ހިމުންވެގެން އަންނަނީ މިސަފުތަކުގެތެރޭގައި‬ ‫ޤާއިމުވެފައިވާ ވަޙުދަތުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬އެކަކު‬ ‫އަނެކަކަށް ކުރާ އިޙުތިރާމުގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫އަނެކުންނަށް އަޅާލާ މިންވަރުގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫އާޚިރުގައި އަސްކަރިއްޔާގެތެރޭގައި އޮންނަނީ‬ ‫ގުޅުމެކެވެ‪.‬‬ ‫ވަރުގަދަ‬ ‫އެކަތަޔަށްވުރެ‬

‫އަސްކަރީގޮތުން ފުންނާބު އުސް މުފައްކިރުން‬ ‫ކަމުގައިވާ ސަން ޒޫ އާއި ކްލޮސެވިޓްޒް ފަދަ‬ ‫މަޝްހޫރު ބޭފުޅުން ފާހަގަކުރައްވާގޮތުގައި‪،‬‬ ‫އަސްކަރިއްޔާގެތެރޭގައި އޮންނަ އެކުވެރިކަމާއި‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަމަކީ އަސްކަރިއްޔާގެ ޠަބީޢީ‬ ‫ސިފައެކެވެ‪ .‬އަދި ހަގުރާމައިގެ ޙާލަތްތަކުގައި‬ ‫ކޮމާންޑަރުން‬ ‫ޙާޞިލްކުރުމުގައި‬ ‫ކާމިޔާބު‬ ‫ބަރޯސާވާންޖެހޭ ކަންތައްތަކަކީ ހަމައެކަނި‬ ‫އާލާތްތަކެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ތަމްރީނާއި‬ ‫މީހުންގެ‬ ‫އަދި ކިއެއްތޯއެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ ތެރޭގައި‬ ‫އުފެދިފައިވާ ގާތްގުޅުމާއި‪ ،‬އެއްބައެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫މަސައްކަތްކުރުމުގެ ރޫޙްގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ މިކުޑަ ކުޑަ‬ ‫އަސްކަރިއްޔާގެތެރެއިންވެސް‬ ‫ޤައުމުގެ‬ ‫ނ މިމަންޒަރުތަކެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ އެހެން‬ ‫ފެންނަ ީ‬

‫އަސްކަރިއްޔާތަކެކޭ އެއްފަދައިން ސަފުތައް‬ ‫ތަރުތީބު ކުރެވި‪ ،‬ފައްކާކުރުމަށްޓަކައި ކެނޑިނޭޅި‬ ‫އަޅުގަނޑު‬ ‫މަސައްކަތްކުރަމުންދާއިރުވެސް‪،‬‬ ‫ކުރިން އިޝާރާތްކުރިފަދަ އެއްބައިވަންތަކަމުގެ‬ ‫ދިވެހި‬ ‫އަބަދުވެސް‬ ‫ރޫޙެއް‬ ‫ވަރުގަދަ‬ ‫އަސްކަރިއްޔާގެތެރޭގައި އޮންނަކަމީ ޝައްކެއް‬ ‫އޮތްކަމެއްނޫނެވެ‪ .‬މިކަންތައްތަކަށް ބާރުއަޅައިދޭ‬ ‫ކިތަންމެ ކަންތައްތަކެއް ޤައުމީ ޙަޔާތުގައި‬ ‫ހިގާފައިވާކަން ޤަބޫލުކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬ޤައުމުގައި‬ ‫ކޮށްފައިވާ ބޮޑެތި މަސައްކަތްތަކުގައި ދިވެހި‬ ‫ސިފައިންވަނީ އެމީހުންގެ އެއްބައިވަންތަކަން‬ ‫ތާރީޚުގައި‬ ‫ފަހުގެ‬ ‫ސާބިތުކޮށްދީފައެވެ‪.‬‬ ‫ކޮށްފައިވާ ބޮޑެތި މަސައްކަތްތަކަށް ބަލާއިރު‬ ‫‪ 17‬ވަނަ ސާރކް ސަމިޓަށް މުޅި ޤައުމު‬ ‫ތައްޔާރުވުމަށްޓަކައި ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާއިން‬ ‫ކޮށްފައިވާ މިންނަތް މަސައްކަތް ފުދޭނެކަމަށް‬

‫ދެކެމެވެ‪ .‬ހަމަ މިގޮތައް ޤައުމަށް ކުރިމަތިވާ‬ ‫ރައްޔިތުންނަށް‬ ‫ކާރިޘާތަކުގައި‬ ‫ބޮޑެތި‬ ‫އެހީތެރިވުމުގައި ދިވެހި ސިފައިން ވެފައިވާ‬ ‫ޤުރުބާނީތަކަކީވެސް މުޅި ޤައުމު އެކަމަށް ހެކިވާނެ‬ ‫ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬މިގޮތުން ‪ 2004‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވި ސުނާމީގެ ނުރައްކާތެރި‬ ‫ކާރިޘާއަކީ މީގެ ހަމަ އެންމެ މިސާލެކެވެ‪ .‬މިފަދަ‬ ‫އެތައްކަމެއްގައި ދިވެހި ސިފައިންގެ ތެރޭގައި‬ ‫އޮތް އެކުވެރިކަމާއި އެއްބައިވަންތަކަން ވަނީ‬ ‫ދައްކައިދީފައެވެ‪.‬‬ ‫އެކުވެރިކަމާއި އެއްބައިވަންތަކަމަކީ‬ ‫ހަމައެކަނި އަސްކަރިއްޔާއަށް ޚާއްސަކަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ ދާއިރާއަކަށްވެސް މިކަން މުހިންމެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމެއްގެ ޙަޔާތުގައިވެސް މިކަމަކީ ނުހަނު‬ ‫މުހިންމު ކަމެކެވެ‪ .‬ވިޔަފާރި ކުންފުނިތަކުގެ‬ ‫ނަފާ‬ ‫އިތުރުކޮށް‪،‬‬ ‫އުފެއްދުންތެރިކަން‬ ‫އިތުރުކުރުމަށްޓަކައިވެސް މިކަން މުހިންމެވެ‪.‬‬ ‫އިޖުތިމާޢީ ފޭރާން ރަގަޅުކޮށް‪ ،‬ޖަމާޢަތުގެ‬ ‫މަސްލަޙަތައްޓަކައިވެސް މިކަން މުހިންމެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުގެ އަމްނު އަމާންކަން ދަމަހައްޓައި‪،‬‬ ‫ޤައުމުގެ އިޤްތިޞާދީ ކުރިއެރުމަށްޓަކާވެސް‬ ‫އެނެކަކަށް‬ ‫އެކަކު‬ ‫މުހިންމެވެ‪.‬‬ ‫މިކަން‬ ‫އިޙުތިރާމްކުރުމުގެ ވެއްޓެއް ޤާއިމުކޮށް‪ ،‬ޢާއިލީ‬ ‫ގުޅުން ހަރުދަނާކުރުމަށްޓަކައިވެސް މިކަން‬ ‫މުހިންމެވެ‪.‬‬ ‫މިކަން‬ ‫އަސްކަރިއްޔާގައި‬ ‫ޚާއްސަވެފައި‪ ،‬މިކަމުގެ މުހިންމުކަން އިންތިހާޔަށް‬ ‫ބޮޑެވެ‪ .‬ޚާއްސަކޮށް މިޒަމާނުގެ ފަލްސަފާގެތެރެއިން‬ ‫އައިސްފައިވާ ޖޮއިންޓްމަންޝިޕް ކޮންސެޕްޓްގެ‬ ‫މަސައްކަތްކުރުމުގައިވެސް‪،‬‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫މާޙައުލެއްގެ‬ ‫އެކުވެރިކަމުގެ‬ ‫ކުރުމަށްޓަކައި‬ ‫ޙާޞިލް‬ ‫މަޤްޞަދުތައް‬ ‫އިސްކަންދެއެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ކޮމާންޑަރުން‬ ‫ހަމައެއާއެކު މިކޮންސެޕްޓްގެ ތަރަޙައިގެ ތެރޭގައި‬ ‫ޝާމިލުވާ އެންމެހާ ދާއިރާތައް އެއް އަމާޒަކަށް‬ ‫ހިފާ‪ ،‬އެއްމަޤްޞަދެއް ޙާޞިލްކުރުމުގައިވެސް‬ ‫އެންމެ ބޮޑު ވާގިވެރިއަކީ ދާއިރާތަކުގެތެރޭގައި‬ ‫އެކުވެރިކަމާއި‬ ‫އޮންނަ‬ ‫އުފެދިފައި‬ ‫ރޫޙެވެ‪.‬‬ ‫މަތިވެރި‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަމުގެ‬ ‫އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑުމެންނަކީ އަސްކަރިއްޔާ‬ ‫މެމްބަރުންނަށްކަމަށްވުމާއެކު‪،‬‬ ‫ތަމްސީލުކުރާ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ކުރާ ކޮންމެ ކަމެއްގައިވެސް‬ ‫ގުޅިގެން މަސައްކަތްކުރުމުގެ ރޫޙް އިތުރުކޮށް‪،‬‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަމަކީ‬ ‫އެކުވެރިކަމާއި‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ މައިގަނޑު މަސްދަރު ކަމުގައި‬ ‫ހަދަންޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫ދިވެހިންގެ ޤައުމިއްޔަތާއި މިނިވަންކަން‬

‫ސާރ ޖަ ން ްޓ މޭ ޖަރ ޢަ ބް ދުﷲ ސަ ޢީ ދު‬

‫ޤައުމިއްޔަތަކީ އެ ޤައުމެއްގެ ވަކިވަކި ފަރުދުންނާއި މުޖްތަމަޢުން ޤަބޫލުކޮށް ހަރުދަނާކަމާއެކު ހިފަހައް ާޓ‬ ‫ ‬ ‫ނ ިލ ަޒމް ނު ަވތަ‬ ‫ނޝަ ަ‬ ‫ނ ަވތަ ެއ ަބ ަޔކު ަޤ ޫބ ުލކުރާ ަޤ ޫބ ުލކުރުން ަތ ެކވެ‪ޭ .‬‬ ‫ސ ާޔސީ ައ ިއ ިޑ ޮއ ޮލޖީ ު‬ ‫ެއ ަބ ެއ ްއގެ ި‬ ‫ސ ަބތްވަނީ ެއ ީމ ެހ ްއގެ‬ ‫ނ ް‬ ‫ނސާނުން ުއ ަފ ްއ ާދ ަފ ިއވާ ިފ ުކރީ ަމ ުޛ ަހ ެބ ެކވެ‪ަ .‬ޤ ުއ ިމ ްއޔަތު ި‬ ‫ަޤ ުއ ިމ ްއ ަޔ ަތކީ އި ް‬ ‫ސ ާގ ަފ ާތއި‪ަ ،‬ބ ާހއި‪ަ ،‬އދި‬ ‫ނއި‪ަ ،‬‬ ‫ށވެ‪ަ .‬ޤ ުއ ިމ ްއ ަޔތު ބިނާވަނީ ެއ ަބ ެއ ްއގެ ދީ ާ‬ ‫ނ ަވތަ ެއ ަބ ެއ ްއގެ ަޤ ުއ ަމ ެ‬ ‫ު‬ ‫ނ ަތ ުކގެ‬ ‫ރއި ިވސްނު ް‬ ‫ޗށެވެ‪ެ .‬އއީ ަތ ާފތު ިޚ ާޔ ާލއި ިފކު ާ‬ ‫ސފަ ަތ ުކގެ ަމ ްއ ަ‬ ‫ރ ަގއި ހުންނަ ާޚ ްއޞަ ި‬ ‫ެއ ަބ ެއ ްއގެ ެތ ޭ‬ ‫ސ ަފ ަތ ެކވެ‪ި .‬މ ޮގތުން ަބ ާލ ިއރު ދި ެވހި ުމ ްޖ ަތ ަމޢު ެއ ްއ ަގ ަލ ަކށް‬ ‫ރ ަވ ިއދޭ ި‬ ‫ރއިން ެއ ަބ ަޔކު ެއ ްއ ަގ ަލ ަކށް ައ ު‬ ‫ެތ ެ‬ ‫ސ ާގފަ ެތވެ‪.‬‬ ‫ނ ެގ ަ‬ ‫ރ ަބ ާހއި‪ ،‬ދި ެވހި ް‬ ‫ނގެ ާމ ަދ ީ‬ ‫ނއި‪ ،‬ދި ެވހި ް‬ ‫ސ ާލ ްމދީ ާ‬ ‫ނވާ ިއ ް‬ ‫ައރު ަވ ިއ ީދ ަފއިވަނީ ާމތް ެވގެ ް‬ ‫މިއީ ދިވެހި ޤައުމިއްޔަތު ބިނާވެފައިވާ‬ ‫މައިގަނޑު ތިން ބައެވެ‪ .‬މިތިންބައިގެ ތެރެއިން‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ކޮންމެ ބަޔަކަށް ލޮޅުމެއް އަޔަސް‬ ‫ޤައުމިއްޔަތަށް އެކަމުގެ އަސަރުނުކޮށެއް ނުދާނެ‬ ‫އެވެ‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫ދީނަކަށް‬ ‫އެއް‬ ‫ދިވެހިންނަކީ‪،‬‬ ‫އުޅޭ‪ ،‬އެއްބަހަކުން ވާހަކަ ދައްކާ‪ ،‬އެއް‬ ‫ނަސްލެއްގެ‪ ،‬އެއްސަގާފަތެއްގެ ވެރި ބައެކެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިންނަކީ ގާތް ޢާއިލާތަކެއްގެ މައްޗަށް‬ ‫އެކުލެވިގެންވާ ބައެކެވެ‪ .‬މިއީ މުޖްތަމަޢު‬ ‫ކުޑަކަމާއެކު އެކަކު އަނެކަކު ދަންނަ ރަޙުމަތްތެރި‬ ‫ބައެކެވެ‪ .‬ޢާއިލާތަކުގެ މެދުގައި ތިމާގެކަމާއި‬ ‫ލޭގެގުޅުންވަނީ ދެމިގެންގޮސްފަ އެވެ‪ .‬މި ޚާއްޞަ‬ ‫ސިފަތަކަކީ ދިވެހިންގެ މެދުގައި ޒަމާނުއްސުރެ‬ ‫ހަރުދަނާ ޤައުމިއްޔަތެއް ދެމިހެއްޓިގެންދިޔަ‬

‫ަޤ ުއ ިމ ްއޔަ ުތގެ‬

‫ފޭރާން‬

‫ބާވެ‪،‬‬

‫ދޯހަޅިވަމުން ދިޔަވަރަކަށް އެބައެއްގެ‬ ‫ތެރެއަށް‬

‫އަޅުވެތިކަން‬

‫އެތެރެވުމުގެ‬

‫ނވެ‪ި .‬މއީ ދި ެވހި‬ ‫ޮދރު ަތ ްއދާނީ ުހޅު ެވމުން ެ‬ ‫ނ ޮއތް ަޙ ީޤޤަ ެތ ެކވެ‪.‬‬ ‫ނ ެވސް ފެންނަ ް‬ ‫ާތރީޚު ް‬ ‫ދިވެހި ޤައުމުގެ މިނިވަންކަން ގެއްލުނު‬ ‫ކޮންމެފަހަރަކުވެސް‬

‫އެމިނިވަންކަން‬

‫ގެއްލިގެންދިޔައީ ދިވެހިންގެ ތެރެއިން‬ ‫ނވެ‪.‬‬ ‫ަބ ަޔކު ަޤ ުއ ަމށް ިޚޔާނާ ްތ ެތރި ެވގެން ެ‬

‫ސބަބުތަކެވެ‪ .‬ދިވެހިންގެ ޤައުމިއްޔަތު ދިރުވުމަކީ‬ ‫ަ‬ ‫އިސްލާމްދީނާއި ދިވެހި ޤައުމުދެކެ ލޯބިވުމެވެ‪.‬‬ ‫އަމިއްލަ ފަރުދީ އެދުންތަކާއި މަސްލަހަތު ތަކުގެ‬ ‫ކުރިއަށް އިސްލާމްދީނާއި ޤައުމު ނެރުމެވެ‪.‬‬ ‫ދީނީ ޝިއާރުތަކަށާއި ޤައުމީ މަސްލަހަތަށް‬ ‫އިސްކަންދިނުމެވެ‪ .‬ދީނާއި ޤައުމު ކުރިއެރުވުމަށް‬ ‫ގަދައަޅާ މަސައްކަތް ކުރުމެވެ‪ .‬ޤައުމުގައި‬ ‫ޞުލްޙަމަސަލަސްކަމާއި އިޖްތިމާޢީ ހަމަޖެހުން‬ ‫ޤާއިމު ކުރުމެވެ‪ .‬ހިތްހަމަޖެހުމާއެކު ދިރިއުޅެވޭނެ‬ ‫އަމާން ވެއްޓެއް ޤާއިމު ކުރުމެވެ‪ .‬ރައްކާތެރި‬ ‫ހިތްފަސޭހަ ރަނގަޅު ދިރިއުޅުމެއް ބިނާކުރުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ޤާނޫނީ ވެރިކަން ތަންފީޒުކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫މިއަދު ރާއްޖޭގެ ޤައުމިއްޔަތު މިއޮތީ‬ ‫ކޮންހާލަތެއްގައި ހެއްޔެވެ؟ ރާއްޖޭގައި އޮތް‬ ‫ސައްތައިން ސައްތަ އިސްލާމީ ޢަޤީދާ ކިލަނބު‬

‫ކޮށްލުމަށް ދީނުގެ ދުޝްމަނުން ސިއްރާއި ފާޅުގައި‬ ‫ކުރަމުންދާ މަސައްކަތުގެ އަސަރު އެބަފެނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ލާދީނީ ފިކުރުތަކަށް ދިވެހިންގެ ހިތްތައްދަނީ‬ ‫ޝަރީޢަތާއި‬ ‫އިސްލާމީ‬ ‫ލެނބެމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އިސްލާމީ ތާރީޚާއި އިސްލާމީ ތަޢުލީމަކީ‬ ‫މުހިންމު އެއްޗެއް ނޫންކަމަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ތެރެއިން ބަޔަކަށް އެބަ ޤަބޫލުކުރެވެ އެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިބަހަކީ އަޅުގަނޑުމެން ދިވެހިން އެބަހަކުން‬ ‫ވާހަކަދައްކާހަދަން ލަދުވެތިވާ ބަހަކަށް ވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ބަހުގެ ޤަދަރެއް ޢިއްޒަތެއް ނެތްކަން‬ ‫ދިވެހި މުޖްތަމަޢުން ފެންނަން ފަށައިފި އެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިބަހަކީ ދިވެހި ދަރިވަރުން ކޮންމެހެން‬ ‫އުގެނެންޖެހޭ މާއްދާއެއްތޯ ސުވާލު އުފެދިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިންގެ ސަގާފަތާއި އާދަކާދައިގައިހުރި ރީތި‬ ‫އަދަބުވެރި ގޮތްތައް ނެތިދަނީ އެވެ‪ .‬އިންސާނީ‬ ‫ޙައްޤުތަކުގެ ވާހަކަތަކާއި އަޑުތައް މުޖްތަމަޢުގައި‬ ‫ގަދަވި ވަރަކަށް ޙައްޤަކާ ނުލައި ޤަތުލުކުރެވޭ‬ ‫ނަފްސުތައް އިތުރުވަނީ އެވެ‪ .‬ދިވެހިންގެ‬ ‫މިނިވަންކަމާއި އިސްތިޤްލާލަށްޓަކައި ޖިހާދުކުރި‬

‫މުޖާހިދުންނާއި ޤައުމު ބިނާކުރި އަބުޠާލުންގެ‬ ‫މައްޗަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ ހިތުގައި އެއްވެސް‬ ‫ލޯތްބެއް ނެތް ކަހަލަ އެވެ‪ .‬އެބޭފުޅުންގެ ޤައުމީ‬ ‫ޚިދުމަތްތަކަށް ކުރެވޭ އަޑުއިވެނީ ފުރައްސާރައާއި‬ ‫މަލާމާތެވެ‪ .‬މިއީ އަޅުގަނޑުމެންގެ އަދުގެ ހާލަތު‬ ‫ކަމަށްވީއިރު މި ޤައުމުގެ ޤައުމިއްޔަތުގެ ހާލަތަކީ‬ ‫ކޮބައިތޯ އެވެ؟‬ ‫ޤައުމިއްޔަތެއްގެ ޙަޤީޤީ މޭވާއަކީ އެ‬ ‫ޤައުމެއްގެ އަމިއްލަވަންތަކާއި މިނިވަންކަމެވެ‪.‬‬ ‫ސިޔާދަތާއި އިސްތިޤްލާލެވެ‪ .‬ޤައުމިއްޔަތަށް‬ ‫އަރާކޮންމެ ލޮޅުމެއްގެ އަސަރު މިނިވަންކަމަށް‬ ‫ނުކޮށެއް ނުދާނެއެވެ‪ .‬ޤައުމިއްޔަތުގެ ފޭރާން‬

‫ަޤ ުއ ަމކުން‬ ‫ެއއް‬ ‫ނ ޭޔ ަގއި‬ ‫ިމ ައ ުދގެ ދު ި‬ ‫ބާރާއެކު‬ ‫އަސްކަރީ‬ ‫އަނެއްޤައުމަށް‬ ‫ެއ ަކ ަމކު‬ ‫ނއެވެ‪.‬‬ ‫ށފާ ެ‬ ‫ނ ޮކ ް‬ ‫ު‬ ‫ައ ުޅވެތި‬ ‫ައރާ‬ ‫ޤައުމެއްގެ ފިކުރީ މިނިވަންކަމާއި ހަމަޖެހުމާއި‬ ‫އިޤްތިޞާދީ މިނިވަންކަމާއި ސުލުހަވެރިކަން‬ ‫ނ ެމ ްއ ަގއި‬ ‫ނ ެއވެ‪ެ .‬އ ަފދަ ާހލަ ުތ ަގއި ަ‬ ‫ެގ ްއ ުލ ާވ ަލފާ ެ‬ ‫ައ ެގއް ނެ ެތވެ‪.‬‬ ‫ނ ަކ ެމ ްއގެ‬ ‫ނވަ ް‬ ‫އޮންނަ މި ި‬ ‫ރ ަމ ަތ ަކށް ުވރެ‬ ‫ރވޭ ހަނ ުގ ާ‬ ‫ކަނ ިޑ ާއއި ަބޑިން ުކ ެ‬ ‫ނވެނީ‬ ‫ރ ަމ ަތއް ާމ ާކ ިމ ާޔ ުބ ަކ ަމށް ބު ެ‬ ‫ިފ ުކރީ ހަނ ުގ ާ‬ ‫އެހެންވެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ބާވެ‪ ،‬ދޯހަޅިވަމުން ދިޔަވަރަކަށް އެބައެއްގެ‬ ‫ތެރެއަށް އަޅުވެތިކަން އެތެރެވުމުގެ ދޮރުތައްދާނީ‬ ‫ހުޅުވެމުންނެވެ‪ .‬މިއީ ދިވެހި ތާރީޚުންވެސް‬ ‫ފެންނަންއޮތް ޙަޤީޤަތެކެވެ‪ .‬ދިވެހި ޤައުމުގެ‬ ‫ކޮންމެފަހަރަކުވެސް‬ ‫ގެއްލުނު‬ ‫މިނިވަންކަން‬

‫އެމިނިވަންކަން ގެއްލިގެންދިޔައީ ދިވެހިންގެ‬ ‫ތެރެއިން ބަޔަކު ޤައުމަށް ޚިޔާނާތްތެރިވެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫އަމިއްލަ އެދުމާއި އަމިއްލަ މަސްލަހަތުގެ‬ ‫ކުރިމަތީގައި ދީނާއި ޤައުމަކީ އެއްވެސް އަގެއްހުރި‬ ‫އެއްޗެއްނޫންކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވިގެންނެވެ‪9 .‬ވަނަ‬ ‫ޙަސަން ރަސްގެފާނު ރަސްކަން އަމިއްލަފުޅަށް‬ ‫ދީނަށް‬ ‫ކްރިސްޓިއަން‬ ‫ދޫކޮށްލެއްވުމަށްފަހު‬ ‫ވެދެވަޑައިގެން ޕޯޗްގީޒުންގެ އެހީއާ މަދަދު‬ ‫ހޯއްދަވައިގެން ދެވަނަ ފަހަރަށް ރާއްޖޭގެ‬ ‫ރަސްކަމުގެ ތަހުތަށް ވަޑައިގަންނަވަން ކުރެއްވި‬ ‫މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާއަކީ ދިވެހިންގެ މިނިވަންކަން‬ ‫ގެއްލި ‪ 15‬އަހަރުގެ ދިގު މުއްދަތަކަށް‬

‫ޕޯޗްގީޒުންގެ އަޅުވެތިކަމުގެ ދަށަށްދިއުމެވެ‪.‬‬ ‫ދެދަރިކަލުންކަމަށްވާ‬ ‫ތާޖުއްދީނުގެ‬ ‫ޙަސަން‬ ‫އަލްޤާޟީ މުޙައްމަދު ޝަމުސުއްދީނާއި އަލްޚަޠީބު‬ ‫އަޙުމަދު މުޙްޔިއްދީނާ ދެބެން ދިވެހި ޤައުމަށް‬ ‫ޚިޔާނާތްތެރިވުމުގެ ނަތީޖާއަކީ މަލަބާރީން ނުވަތަ‬ ‫ހޮޅިންގެ އަޅުވެރިކަމަށް ރާއްޖެ ދިއުމެވެ‪.‬‬ ‫ނޮވެމްބަރު ‪ 3‬ގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލާ ރޭވި ޢަބްދުﷲ‬ ‫ލުޠުފީއާއި އޭނާގެ ބައިވެރިންގެ ޚިޔާނާތުގެ‬ ‫ނަތީޖާއަކީ ދިވެހިންގެ ތެރެއިން އެއްވެސް‬ ‫ކުށެއްނެތް ‪ 19‬ބޭކަލަކު ޝަހީދުވެގެން ދިއުމެވެ‪.‬‬ ‫މުޅި ޤައުމު ބިރުވެރިކަމެއްގެ ތެރެއަށްވެއްޓި‪،‬‬ ‫އެތައް އަނބިންނެއް ހުވަފަތްވެ‪ ،‬އެތައް ދަރިންނެއް‬ ‫ޔަތީމުވުމުވެ ނިކަމެތިވުމެވެ‪.‬‬ ‫މިއަދުގެ ދުނިޔޭގައި އެއް ޤައުމަކުން‬ ‫އަނެއްޤައުމަށް އަސްކަރީ ބާރާއެކު އަރާ‬ ‫އަޅުވެތި ނުކޮށްފާނެ އެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޤައުމެއްގެ‬ ‫ފިކުރީ މިނިވަންކަމާއި ހަމަޖެހުމާއި އިޤްތިޞާދީ‬ ‫މިނިވަންކަމާއި ސުލުހަވެރިކަން ގެއްލުވާލަފާނެ‬ ‫އެވެ‪ .‬އެފަދަ ހާލަތުގައި ނަމެއްގައި އޮންނަ‬ ‫މިނިވަންކަމެއްގެ އަގެއް ނެތެވެ‪ .‬ކަނޑިއާއި‬ ‫ބަޑިން ކުރެވޭ ހަނގުރާމަތަކަށްވުރެ ފިކުރީ‬ ‫ބުނެވެނީ‬ ‫މާކާމިޔާބުކަމަށް‬ ‫ހަނގުރާމަތައް‬ ‫އެހެންވެގެންނެވެ‪ .‬ބަވަނަވެފައިވާ ދުނިޔެއެއްގައި‬ ‫ފިކުރީ އޮއިވަރުތަކުގެ ތެރޭގައި ދިވެހިރާއްޖެދަނީ‬ ‫ތަފާތު ރޮނގުތަކުން ތަރައްޤީތަކެއް ޙާޞިލް‬ ‫ކުރަމުންނެވެ‪ .‬ޒަމާނީ ޑިމޮކްރަސީގެ ކަނޑުގައި‬ ‫ދިވެހިންވަނީ ދަތުރަށްފަށާފަ އެވެ‪ .‬ރަނގަޅު‬ ‫އާގޮތްތަކަށާއި ފައިދާއާއި މަންފާހުރި އާ‬ ‫ޚިޔާލުތަކަށް އަޅުގަނޑުމެން މިދަނީ މަރުޙަބާ‬ ‫ކިޔަމުންނެވެ‪ .‬މިއިން އެއްވެސް ކަމަކުން‬ ‫ދިވެހިންގެ ޤައުމިއްޔަތަށް ލޮޅުމެއް އަރައިގެން‬ ‫ނުވާނެ އެވެ‪ .‬ދިވެހިންގެ ތެރޭގައިހުރި ރީތި‬ ‫އާދަކާދަތަކާއި އިސްލާމީ އަދި އިޖްތިމާޢީ ރީތި‬ ‫އަދަބުތަކުގެ ފޭރާން ވީދިގެން ނުވާނެ އެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން އެންމެން އެއްވަރަކަށް ހިއްސާވާ‬ ‫އެންމެންގެ ޤައުމެވެ‪ .‬ދިވެހި ދައުލަތަކީ ހުރިހާ‬ ‫ދިވެހިން ޝާމިލުވާ ދައުލަތެވެ‪ .‬ދިވެހި ދައުލަތަކީ‬ ‫ހުރިހާ ދިވެހިންގެ އެއްޗެކެވެ‪ .‬ޤައުމިއްޔަތަށް‬ ‫ލޯބިކުރުމަކީ މިދެންނެވި މައިގަނޑު ބައިތަކުގެ‬ ‫ބާރު ގަދަކޮށްދޭނެ ފަރުވާއެކެވެ‪ .‬ޤައުމެއްގެ‬ ‫އަފްރާދުންގެ ހިތްތަކުގައި އެޤައުމަކަށްޓަކައި ލޯބި‬ ‫އޮންނަންޖެހޭނީ ހަމައެކަނި ބުނާ ބަސްތަކާއި‬ ‫ދައްކާ ވާހަކަތަކުގައި އެކަންޏެއްނޫނެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ބަހާއި ޢަމަލުން ދައްކައިދޭންޖެހޭނެ ލޯތްބެކެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމީ ލޯބި ނެތް ބައެއްގެ ތެރޭގައި ޤައުމިއްޔަތެއް‬ ‫ނޯންނާނެ އެވެ‪ .‬ޤައުމިއްޔަތެއްނެތް ބައެއްގެ‬ ‫މެދުގައި މިނިވަންކަމެއް ނޯންނާނެ އެވެ‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫ސާރ ޖަ ން ޓް މޭ ޖަރ ޢަ ބް ދުﷲ ސަ އީ ދު‬

‫‪16‬‬

‫‪ 1988‬ނޮވެމްބަރ ދެވަނަ ދުވަހާއި‬ ‫އެރޭގެ ގިނަ ވަގުތުތަކެއްގައި ވަރަށް ބުރަކޮށް‬ ‫އުޅުއްވުމުގެ ސަބަބުން ވެފައިވާ ވަރުބަލިކަމާއެކު‬ ‫ހަށިގަނޑުވަނީ‬ ‫ފުންނިންޖަކަށް‬ ‫އަރާމު‬ ‫ބޭނުންވެފައެވެ‪" .‬ތެދުވޭ ! ތެދުވޭ! އަވަހަށް‬ ‫ތެދުވޭ!" އެއީ ކެޕްޓަން ހުޅުލޭ މޫސަގެ ވަރުގަދަ‬ ‫އަޑެވެ‪ .‬އޭރު ‪ 1988‬ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ ބިރުވެރި‬ ‫ޢުދުވާނީ ޙަމަލާވަނީ ފެށިފަ އެވެ‪ .‬އިވެމުންދަނީ‬ ‫ބަޑީގެއަޑެވެ‪ .‬އޭރު މޭޖަރ ރޭންކުގައި ހުންނެވި‬ ‫މުޙައްމަދު ޒާހިރަށް ލިބިވަޑައިގަތީ ކުއްލި‬ ‫ހައިރާންކަމެކެވެ‪ .‬ހިތުގައި އުފެދެމުންދިޔައީ‬ ‫އަވަސްއަވަހަށް‬ ‫ސުވާލުތަކެވެ‪.‬‬ ‫ގިނަގުނަ‬ ‫ބެރެކްސްއިން ބޭރަށް ނިކުމެވަޑައިގެންނެވި‬ ‫އެވެ‪ .‬ތިނެއް ނޮވެމްބަރުގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލާއިން‬ ‫ސިފައިންގެ މައި މަރުކަޒު ދިފާޢުކުރުމުގައި‬ ‫ސިފައިންކުރި ހިތްވަރުގަދަ ޖިހާދުގައި އެވަގުތުން‬ ‫ފެށިގެން މުޙައްމަދު ޒާހިރު އަމިއްލަފުޅަށް‬ ‫ކޮމާންޑް ނެންގެވި އެވެ‪ .‬ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ‬ ‫އަދި ސިފައިންގެ ވެރިޔާ އަލްއުސްތާޛު މައުމޫން‬ ‫ޢަބްދުލް ޤައްޔޫމް އާއި ޑިފެންސް މިނިސްޓަރުގެ‬ ‫ނާއިބުގެ އަލްފާޟިލް އިލްޔާސް އިބްރާހީމްގެ‬ ‫ދަށުން ސިފައިންގެ އެންމެ އިސް އޮފިސަރަކަށް‬ ‫ހުންނެވީ ޑިފެންސް މިނިސްޓްރީގެ ޑިރެކްޓަރ‪،‬‬ ‫މޭޖަރ އަންބަރީ ޢަބްދުއް ސައްތާރެވެ‪.‬‬ ‫ކަންދިމާވިގޮތުން ޢުދުވާނީ ޙަމަލާދިން ރެއަކީ‬

‫ރ ަޓޔަރޑް ުމ ަޙ ްއ ަމދު ާޒ ިހރު‬ ‫ރލް ި‬ ‫ނ ަ‬ ‫ޭމޖަރ ޖެ ެ‬ ‫އަންބަރީ ޢަބްދުއްސައްތާރުގެ ގޭރޭކަމަށްވީތީ‬ ‫އެމަނިކުފާނު ހުންނެވީ ސިފައިންގެއިން ބޭރުގަ‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫މުޙައްމަދު ޒާހިރު ބެރެކްސްއިން‬ ‫ނިކުމެވަޑައިގެންވި ގޮތަށް ޓާސްކްފޯސް ޑިއުޓީ‬ ‫ކައުންޓަރު ކައިރީ ޑިއުޓީއަށްހުރި ޕްރައިވެޓް‬ ‫އަޙްމަދު ރަޝާދު (ޓިބެޓް) ގެ އަތުގައިއޮތް‬ ‫ބަޑި އަތުލެއްވި އެވެ‪ .‬އޭރު ސީނިއަރ‬ ‫އޮފިސަރުންގެ ބެރެކްސްގެ ބޭރުގައި ހުރި ފޯނު‬

‫ރިންގްވަމުންދެއެވެ‪ .‬އެއީ ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ‬ ‫ޢުދުވާނީ ޙަމަލާ ފެށުމާއެކު ވެގެންއުޅޭގޮތެއް‬ ‫ސާފުކުރެއްވުމަށް ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަދި‬ ‫ސިފައިންގެވެރިޔާ ސިފައިންގެއަށް ގުޅުއްވި‬ ‫ފުރަތަމަ ފަހަރެވެ‪" .‬އަޅުގަނޑު ދެންނެވިން ވެގެން‬ ‫އުޅޭގޮތެއް ޙަމަލާދެމުންދަނީ ކޮންބައެއްކަމެއް‬ ‫އަދި ނޭނގެޔޭ‪ .‬ޙަމަލާ ދެމުންދަނީ ސިފައިންގެ‬ ‫ހެޑްކްއާޓަރަށޭ‪ ".‬މުޙައްމަދު ޒާހިރު ވިދާޅުވި‬ ‫އެވެ‪ .‬އެފޯނު ރައީސް މައުމޫން ކަޑުއްވާލެއްވިތާ‬ ‫ކުޑަ ހިނދުކޮޅެއްފަހުން ދުޝްމިނުން ސިފައިންގެ‬ ‫މަގުމަތީ ފާރުގެ ހުޅަނގު ދެކުނުކަން ގޮއްވާލި‬ ‫އެވެ‪ .‬އެބާގަނޑުން ސިފައިންގެ ތެރެއަށް‬ ‫އެދިމާލަށް‬ ‫ނުވަދެވުނީ‬ ‫ދުޝްމިނުންނަށް‬ ‫ސިފައިން ދިން ކުއްލި އަދި އަވަސް ރައްދު‬ ‫ޙަމަލާގެ ސަބަބުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދެމުންގެންދިޔަ‬ ‫ދުޝްމަނުން‬ ‫ހަމަލާތަކުން ހީވަމުންދިޔައީ ހަމަ ދެންމެ‬ ‫ދެންމެ ސިފައިންގެ ހެޑްކުއާޓަރަށް އެމީހުން‬ ‫ވަދެގަންފާނެ ހެންނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މުޙައްމަދު‬ ‫ޒާހިރު އެންމެ ފުރަތަމަ މަސައްކަތްކުރެއްވީ‬ ‫ދުޝްމިނުންނާ ދެކޮޅަށް ދެމުންދިޔަ ރައްދު‬ ‫ޙަމަލާތައް ވަރުގަދަކުރެއްވުމެވެ‪ .‬ލެފްޓިނަންޓް‬ ‫މޫސާ ޢަލީ ޖަލީލާއި ލެފްޓިނަންޓް ބިލާލް‬ ‫އާދަމްމަނިކު ބަޑިހިފައިގެން ފުލުސް އޮފީހަށް‬ ‫ދުރުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ލެފްޓިނަންޓް ޙަސަން ނަޞީރާއި‬

‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްލަޠީފް މުޙައްމަދާއެކު‬ ‫މުޙައްމަދު ޒާހިރު ވަޑައިގެންނެވީ ސިފައިންގެ‬ ‫ތިންބުރި އިމާރާތުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬ތިންބުރި‬ ‫އިމާރާތުގެ އެންމެ މަތީބުރިން ޑިފެންސް‬ ‫މިނިސްޓްރީ ތެރެއަށް ވަދެވެން ހުންނަ ދޮރުން‬ ‫ވަންނަވަން ބެއްލެވިއިރު އެދޮރު ހުރީ ތަޅުލާފަ‬ ‫އެވެ‪ .‬މުޙައްމަދު ޒާހިރުގެ އަތުގައި އޮތް އޭކޭ‬ ‫‪ 47‬ގެ ރައިފަލުގެ ބަޓުން (މުއްގަޑުން) ޖަހާ‬ ‫ދޮރުފަތުގެ ފިލާގަނޑު ފަޅާލައްވާ އެތެރެއަށް‬ ‫ވަދެވަޑައިގެން ޑިފެންސް ނިމިސްޓްރީ ތެރެއިން‬ ‫ސިފައިންގެ އޮފިހަށް ވަޑައިގެންނެވި އެވެ‪.‬‬ ‫އެހިސާބުން ސިފައިންގެއަށް ދުޝްމަނުން ދެމުންދާ‬ ‫ޙަމަލާތައް އަންނަނީ ކޮންކޮން ދިމާތަތަކުންކަން‬ ‫އެގިވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬ބަނޑޭރިގޭމަތީބުރީގައި‬ ‫އަމީރު އަޙުމަދުމަގަށް ވާގޮތަށް ހުންނަ‬

‫ދުޝްމިނުންގެ‬ ‫ކައިރީގައި‬ ‫ކުޑަދޮރުތަކުގެ‬ ‫ޕޮއިންޓްތައް ކަވަރ ކުރެވޭނެގޮތަށް ބަޑިއާއެކު‬ ‫ސިފައިން ބައިތިއްބުމަށްފަހު ދެންވަޑައިގަތީ އެ‬ ‫ޢިމާރާތުގެ ހުޅަނގުކޮޅުގައި ހުންނަ ޑިފެންސް‬ ‫މިނިސްޓަރުގެ ނާއިބުގެ ކޮޓަރިކޮޅަށެވެ‪ .‬އެ‬ ‫ކޮޓަރިކޮޅުގެ ދޮރުވެސްހުރީ ތަޅުލާފަ އެވެ‪.‬‬ ‫އެދޮރު ހުޅުވުމަށްޓަކައި ބަޑީގެ ބަޓުންޖަހާ‬ ‫ދޮރުފަތުގެ ބިއްލޫރިގަނޑު ތަޅާލިވަގުތު ކުދިކުދި‬ ‫ވެގެންއައި ބިއްލޫރި ގަނޑަކުން ޖެހިފައި‬ ‫މުޙައްމަދު ޒާހިރުގެ ވާތުގެ ބޮޑުވައި އިގިއްޔާ‬ ‫ދިމާލުން ތިރިން އަތްތިލައިން ގާތްގަނޑަކަށް‬ ‫ދޮޅު އިންޗި ދިގުމިނުގެ ތަނެއް ވަރަށް ފުންކޮށް‬ ‫ކަފައިގެންގޮސް ލޭ އަންނަން ފެށިއެވެ‪ .‬އެވަގުތު‬ ‫އެތަނުގައި ހުންނެވި ލެފްޓިނަންޓް ޙަސަން‬ ‫ދޮރުފޮތިގަނޑުން‬ ‫އެކޮޓަރިކޮޅުގެ‬ ‫ނަޞީރު‬ ‫ބައެއް ވީދާލާފައި އެ ޒަޚަމްގެ މަތިން ވަރަށް‬ ‫ބާރަށް ބަނދެދެއްވި އެވެ‪ .‬ތިނެއް ނޮވެމްބަރުގެ‬ ‫ޢުދުވާނީ ޙަމަލާގައި ދިވެހިންނަށް ނަޞްރު‬

‫ލިބެންދެން ކުރިހުރިހާ ކަމެއްވެސް ކުރެއްވީ‬ ‫އެއަތްޕުޅު އެގޮތަށް އޮށްވައެވެ‪.‬‬ ‫ދުޝްމިނުން ސިފައިންގެ ހިފުމަށް‬ ‫ފަތިހު ފެށި ޙަމަލާއާ ދެކޮޅަށް ރައްދުގައި‬ ‫ޙަމަލާދެމުން ދަނިކޮށް ވަޒަން ހުސްވަމުން‬ ‫ދާކަން މުޙައްމަދު ޒާހިރުގެ ސަމާލުކަމަށް‬ ‫ބަޑިގުދަނުގައި ހަރަކާތްތެރިވަމުން ގެންދެވި‬ ‫ލެފްޓިނަންޓް އިނގިރޭސި ޢުމަރުމަނިކު ގެންނެވި‬ ‫އެވެ‪ .‬ޑިއުޓީތަކަށް ބޭނުންވާވަރަށް ބަޑިއާއި‬ ‫ވަޒަން ބެހެއްޓުމަށްފަހު ދެންހުންނަ ވަޒަނާއި‬ ‫ބަޑިތައް ހުންނަނީ ބަޑިގުދަނުގެ އެތެރޭ ލޮކަރުގަ‬ ‫އެވެ‪ .‬ޒަމާނުއްސުރެ ސިފައިންގެ ބަޑިގުދަނުގެ‬ ‫އެތެރޭބައިގެ ތަޅުދަނޑި އޮންނަނީ އޭރެއްގައި‬ ‫ހުންނަވާ ސިފައިންގެ އެންމެ އިސް ބޭފުޅެއްގެ‬ ‫އަތްޕުޅުގަ އެވެ‪ .‬ނޮވެމްބަރު ތިންވަނަ ދުވަހުގެ‬

‫ޢުދުވާނީ ޙަމަލާ ކުރިމަތިވިއިރު ބަޑިގުދަނުގެ‬ ‫އެތެރޭ ލޮކަރުގެ ތަޅުދަނޑިއޮތީ އޭރުގެ ޑިފެންސް‬ ‫މިނިސްޓަރގެ ނާއިބު އޮނަރަބަލް އިލްޔާސް‬ ‫އިބްރާހީމްގެ އަތްޕުޅުގަ އެވެ‪" .‬ތަޅުދަނޑި‬ ‫ނުލިބި ދޮރުހުޅުވޭނެ އެއްވެސް ގޮތެއްނެތް‪.‬‬ ‫އެނާޒުކު ވަގުތު ކޯޕްރަލް އިބްރާހީމް ދީދީ‬ ‫(ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް ރިޓަޔަރޑް އިބްރާހީމް‬ ‫މުޙައްމަދު ދީދީ) ސިފައިންގެއަށް ފޯނުކުރެއްވީ‪.‬‬ ‫އިއްތިފާޤުން އަޅުގަނޑަށް އެފޯނު ނެގުނީ‪.‬‬ ‫ވަގުތުން ވީ އެންމެ އަވަހަށް ބަޑިގުދަނުގެ‬ ‫އެތެރޭ ލޮކަރުގެ ތަޅުދަނޑި ގެނެސްދިނުމަށް‬ ‫ޓާސްކްކުރީ‪ .‬އެޓާސްކް އިބްރާހީމް ދީދީ ވަރަށް‬ ‫ފުރިހަމައަށް އަދާކުރެއްވި" މުޙައްމަދު ޒާހިރު‬ ‫ވިދާޅުވި އެވެ‪.‬‬ ‫އެތެރެބައި‬ ‫ބަޑިގުދަނުގެ‬ ‫ހުޅުވުމާއެކު ދުޝްމަނުންނާ ދެކޮޅަށް ދެމުންދާ‬ ‫ރައްދު ޙަމަލާތައް ވަރުގަދަ ކުރި އެވެ‪.‬‬ ‫މުޙައްމަދު ޒާހިރު ބޭނުންފުޅުވީ ދުޝްމަނުންގެ‬

‫ވަރުގަދަ‬ ‫އިން‬ ‫ޖީޕީއެމްޖީ‬ ‫މަޤާމުތަކަށް‬ ‫ޙަމަލާތަކެއް ދެއްވުމަށެވެ‪ .‬އޭރަކު ޖީޕީއެމްޖީގެ‬ ‫މާގިނަ ބަޑިއެއް ސިފައިންގެއަކު ނެތެވެ‪.‬‬ ‫"ޖީޕީއެމްޖީ ހުސްވެއްޖެއޭ ދެންހުރީ ރަޝިޔަން‬ ‫ޖީ‪.‬ޕީ‪.‬އެމް‪.‬ޖީ ނުވަތަ ޕީ‪.‬ކޭ‪.‬އެމް ބަޑިއޭ‬ ‫އިނގިރޭސި ޢުމަރުމަނިކު ވިދާޅުވެއްޖެ‪ .‬އަދި‬ ‫އެވައްތަރުގެ ބަޑި ޖަހަން ދަންނަ މީހަކުވެސް‬ ‫ނެތްކަމަށް ޢުމަރުމަނިކު ވިދާޅުވި‪ .‬ދެން‬ ‫އަޅުގަނޑު ބަޑިގުދަނަށްވަދެ ޕީކޭއެމްއެއް ނަގާ‬ ‫ލޯޑް އަންލޯޑް ފަރިތަކޮށްލާ ބޭރަށް ނިކުމެ‬ ‫މައްޗަށް ބަޑިޖަހާ ޓެސްޓްކުރީ‪ .‬އެއަށްފަހު‬ ‫އެތަނުގައި ތިބި ކުދިންނަށް ބަޑިޖަހަންވީގޮތް‬ ‫ކިޔައިދިނީ" މުޙައްމަދު ޒާހިރު ވިދާޅުވި އެވެ‪.‬‬ ‫ލީބިއާގައި އެމަނިކުފާނު ހެއްދެވި ޓްރޭނިންގައި‬ ‫ޕީ‪.‬ކޭ‪.‬އެމް ބޭނުންކުރައްވާފައި ވާތީ އެބަޑިއަކީ‬ ‫އެމަނިކުފާނަށް އާ ބަޑިއެއްނޫނެވެ‪ .‬ޖީޕީއެމްޖީ‬ ‫އާއި ޕީކޭއެމް އާއިއެކު ދުޝްމަނުން އެންމެ‬ ‫ވަރުގަދައަށް ޙަމަލާދެމުންދާ ސަރަޙައްދުތައް‬ ‫ކަވަރު ކުރެވޭގޮތަށް ޕޮޒިޝަން ކުރެއްވި އެވެ‪.‬‬ ‫"ބަނޑޭރިގޭ މަތީގައި ލ‪.‬ކޯޕްރަލް އާދަމް‬ ‫މުޙައްމަދު (ފުސްފަރު) އާއި ޕްރައިވެޓް‬ ‫ޙުސައިން މަނިކު ބޭތިއްބިން‪ .‬ރައީސް އޮފީހާއި‬ ‫ދިމާލުން އަންނަ ޙަމަލާތަކަށް ޙަމަލާ ދިނުމަށް‬ ‫ސްޓާފް ސާރޖެންޓް ޠާހާ ވަޙީދު ފުލުސް އޮފީސް‬ ‫މައްޗަށް ފޮނުވާ‪ ،‬ސިފައިންގެ އިރު ދެކުނު ކަނަށް‬ ‫ކޯޕްރަލް ޒުބައިރު އަޙުމަދު މަނިކު ފޮނުވިން"‬ ‫މުޙައްމަދު ޒާހިރު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި މިތަން‬ ‫ތަނުގައި ބަޑިތައް ބަހައްޓައިގެން ޙަމަލާދޭން‬ ‫ފެށުމުން ދުޝްމަނުން ދެމުންދިޔަ ޙަމަލާތައް‬ ‫މައިތިރިވާން ފެށިކަން ފާހަގަ ކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫ނޮވެމްބަރު ތިންވަނަ ދުވަހަށް‬ ‫އިރުއަރައިގެން އަންނަނީ އެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ‬ ‫ކުރިމަތީގައި ހުރި ދޮށިމޭނާ ބިލްޑިންގގެ ފުރަގަހަށް‬ ‫ރަހީނުންގެ ގޮތުގައި ޢާއްމު ރައްޔިތުން އެއްކުރުމުގެ‬ ‫ކުރަމުންދާތަން‬ ‫ދުޝްމަނުން‬ ‫މަސައްކަތް‬ ‫ފެނިވަޑައިގެންނެވި‬ ‫ޒާހިރަށް‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫އެވެ‪ .‬ދުޝްމިނުންގެ ހަރަކާތްތައް ހުރިގޮތުން‬ ‫އެމީހުން ރާވަމުންދާ ރޭވުމުގެ ނުރައްކާތެރިކަން‬ ‫ވިސްނިވަޑައިގެންނެވުނެވެ‪ .‬ވަގުތުން ބަނޑޭރިގޭ‬ ‫މަތީބުރީގައި ހުންނަ ނާއިބުގެ ކޮޓަރިކޮޅަށް‬ ‫‪ 0.5‬އިންޗީގެ ބޮޑުބަޑިއެއް ގެންނެވުމަށް‬ ‫އެންގެވި އެވެ‪ .‬ބަޑިގެނެސް މޭޒުކޮޅުމަތީގައި‬ ‫މައުންޓްކޮށް ބެއްލެވިއިރު ބަޑިޖަހަން ދަންނަ‬ ‫މީހަކު އެތަނަކުނެތެވެ‪ .‬އެބަޑި ޖަހަން ދަންނަ‬ ‫މަދު ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެއް ބޭކަލަކީ‬ ‫ސްޓާފް ސާރޖަންޓް ނަންނާރި ޢަބްދުލް‬ ‫ޢަޒީޒެވެ‪ .‬ބަޑިޖަހާނެ މީހަކު ހޯއްދެވުމަށްޓަކައި‬

‫‪17‬‬

‫މުޙައްމަދު ޒާހިރު ތިރިއަށް ވަޑައިގެންނެވިއިރު‬ ‫ޢަޒީ އިންނެވީ ފަޔަށް ވަޒަނެއް އަރައިގެން‬ ‫ހިނގާބިގާވެ ނޫޅެވޭވަރުވެފަ އެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫ޢަޒީ‬ ‫ވިދާޅުވުމުން‬ ‫ޒާހިރު‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫އެބަޑިޖަހަން ދިއުމަށް އެއްބަސްވި އެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫ޢަޒީ ނަންގަވާ މުޙައްމަދު ޒާހިރުގެ ކޮޑުމަތީގައި‬ ‫ބާއްވަވައިގެން ނާއިބުގެ ކޮޓަރިކޮޅަށް ގެންނެވި‬ ‫އެވެ‪" .‬ޢަޒީ ގެނެސް ދޮށިމޭނާ ބިލްޑިންގ ބިމާއި‬ ‫ހަމަކޮށްލުމަށް އޭނާއަށް އަޅުގަނޑު އޯޑަރު‬ ‫ދިނިން‪ .‬އެބަޑިން ވަރަށް ވަރުގަދަ ހަމަލާތަކެއްދީ‬ ‫ދުޝްމިނުން ފަހަތަށް ޖެއްސި" ދޮށިމޭނާ‬ ‫ބިލްޑިންގއަށް ބޮޑުބަޑިން ހަމަލާދޭން ފެށުމުން‬ ‫ދުޝްމިނުން ހުޅަނގަށް ޖެހި އޭރުގެ ޕޯސްޓް‬ ‫އޮފީހާއި ދިމާއިން ސިފައިންގެ ހުޅަނގުއުތުރު‬ ‫ކަނާދިމާލުން ޙަމަލާދޭން ފެށިއެވެ‪ .‬ނާއިބުގެ‬ ‫ކޮޓަރިކޮޅާޖެހިގެން ހުޅަނގުގައި ސިފައިންގެ‬ ‫ވެރިޔާ އިންނެވުމަށް އޭރު ހަދަމުންދިޔަ‬ ‫ކޮޓަރިކޮޅުގައި ‪ 0.5‬އިންޗީގެ އިތުރު ބަޑިއެއް‬ ‫ބަހައްޓާ އެބަޑިކައިރި އަޙުމަދު ނަޢީމް (ބްރެޑް)‬ ‫ބޭންދެވުމަށްފަހު ދުޝްމިނުން އެސަރަޙައްދުގައި‬ ‫ޖަހަމުންދިޔަ ބަންކަރު ދުއްވާލުމަށް މުޙައްމަދު‬ ‫ޒާހިރު އޯޑަރުދެއްވި އެވެ‪ .‬އެބަޑި ބެހެއްޓުމާއެކު‬ ‫ދުޝްމިނުން ދެމުންދިޔަ ޙަމަލާތަކުގެ ބާރު‬ ‫ކަނޑުވާލެވުނެވެ‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫ހެޑްކްއޯޓާރޒް‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ސިފައިން‬ ‫ހިތްވަރާއެކު‬ ‫ދިފާޢުކުރުމުގައި‬ ‫ޑިފެންސް‬ ‫ދަނިކޮށް‪،‬‬ ‫ޖިހާދުކުރަމުން‬ ‫މިނިސްޓަރުގެ ނާއިބު ގުޅުއްވާ ސިފައިންގެ‬ ‫ތެރެއިން ބޭރަށް ކޮންމެވެސްބަޔަކު ނިކުމެގެން‬ ‫ދުޝްމަނުންނާ ޙަމަލާ ދިނުމަށް ރޭވުމަށް‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެ އޯޑަރ މުޙައްމަދު ޒާހިރަށް‬

‫ލިބިވަޑައިގެންނެވުމުން އެވަގުތު ކަންތައްތައް‬ ‫ހުރިގޮތުން ސިފައިންގެއިން ބަޔަކު ބޭރަށް ނެރެން‬ ‫ނުފެންނަކަމަށް ދެންނެވި އެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬ ‫ދެވަނަ ފަހަރަށް އެއޯޑަރ ލިބިވަޑައިގެންނެވުމުން‬ ‫އެކަން ކުރެއްވޭނީ ކިހިނެއްތޯ ބައްލަވަން ފެއްޓެވި‬ ‫އެވެ‪ .‬އޭރު މޫސާ ޢަލީ ޖަލީލު ގެންދެވީ ބޭރަށް‬ ‫ނިކުތުމަށް ހުއްދަދެއްވުމަށް މުޙައްމަދު ޒާހިރަށް‬ ‫އެންމެ‬ ‫"އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ދަންނަވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ރަނގަޅު ގޮތެއްކަމަށް ފެނުނީ ބަޑިހިފައިގެން‬ ‫ބަހެއްގައި ސިފައިން ނިކުތުމަށް‪ .‬އެހެންވެ‪،‬‬ ‫އޭރު ސިފައިންގޭގައި އޮތް އިމަރޖެންސީ ބަސް‬ ‫ގެނެސް އެބަހަށް ހުސްފީފާ އަރުވައި ފީފާ ތަކަށް‬ ‫ވެލި އަޅާ ހަތިޔާރާއެކު މީހުންނަށް ތިބެވޭނެގޮތް‬ ‫ހެދީ‪ .‬އަދި އެވަގުތު ސިފައިންގޭގައި ތިބި‬ ‫ޓާސްކްފޯސް ޓްރެއިނިންގ ހަދާފައިވާ މީހުން‬ ‫އަޅުގަނޑާއެކު ނިކުތުމަށް އެންގީ" މުޙައްމަދު‬ ‫ޒާހިރު ވިދާޅުވި އެވެ‪.‬‬ ‫"ދުޝްމަނުންނާ ހަމަލާ ދިނުމަށް‬ ‫ނިކުންނާނީ‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫އެންމެ‬ ‫ބަހުގައި‬ ‫އަޅުގަނޑުކަމުގައި އެވަގުތު ބުނިން‪ .‬އަދި‬ ‫އަޅުގަނޑާ އެކީގައި ނިކުމެ ދުޝްމަނުންނާ‬ ‫ހަނގުރާމަ ކުރަން އައުމަށް އޯޑަރު ކުރިން‪.‬‬ ‫މޫސާ ޢަލީ ޖަލީލު އަޅުގަނޑާ އެއްކޮޅަށް‬ ‫ޖެހިވަޑައިގެންނެވި‪ .‬ދެން އަޅުގަނޑާ އެކީގައި‬ ‫ބަހުގައި ނިކުތުމަށް ފުރަތަމަ ދުރުވި ބޭކަލުންގެ‬ ‫ތެރޭގައި ޙުސައިން ޢަލީ (ފުށްކަފަ ދޮންތުއްތު)‪،‬‬ ‫މުޙައްމަދު ރަޝީދު (މޭލޭ)‪ ،‬ޢަބްދުﷲ ނަސީމް‬ ‫(ތިނަދޫ)‪ ،‬މުޙައްމަދު ނަޢީމް (ގްރޭވޫލް) ހިމެނޭ"‬ ‫ނޮވެމްބަރު ތިންވަނަ ދުވަހުގެ ހަނދާންތައް‬ ‫އާކުރައްވަމުން މުޙައްމަދު ޒާހިރު ވިދާޅުވި‬ ‫އެވެ‪ .‬މުޙައްމަދު ޒާހިރާއެކު ބަހުގައި ބޭރަށް‬

‫ނިކުތުމަށް ތައްޔާރުވެގެން އައި މީހުންނަށް‬ ‫ބޭރަށް ނުނިކުމެވި ސިފައިންގެ މައިގޭޓުގެ‬ ‫އެތެރެފަރާތުގައި މަޑުކުރަންޖެހުނީ މައިގޭޓަށް‬ ‫ދުޝްމިނުން އާރުޕީޖީން ދިން ޙަމަލާތަކުން ގޭޓް‬ ‫ތާށިވެފައި ހުރުމުން ހުޅުވޭގޮތް ނުވެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ގޭޓް ހުޅުވުމުގެ މަސައްކަތުގައި އިސްކޮށް އުޅުއްވީ‬ ‫މޭޖަރ ޝައުކަތު އިބްރާހީމެވެ‪" .‬ގޭޓްހުޅުވުމުގެ‬ ‫މަސައްކަތް ކުރަމުންދާތީ މަޑުކޮށްގެން ތިއްބާ‬ ‫ބަނޑޭރިގޭ މަތީބުރިން ކެޕްޓަން އަޙްމަދު ނަޢީމް‬ ‫ގޮވާލެއްވީ އަޅުގަނޑު ބޭރަށް ނުނިކުތުމަށް‬ ‫ރައީސް ވިދާޅުވާކަމަށް‪ .‬ދެތިންފަހަރަކު އެގޮތަށް‬ ‫ގޮވާލެއްވުމުން އަޅުގަނޑު ބަހުންފޭބީ" މުޙައްމަދު‬ ‫ޒާހިރު ވިދާޅުވި އެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ މައިގޭޓުގެ‬ ‫ތެރޭގައި ސިފައިން ހަރަކާތްތެރިވާން ފެށުމާއެކު‬ ‫ދުޝްމިނުން ވަރުގަދަ ޙަމަލާތަކެއް ގޭޓަށް ދިނެވެ‪.‬‬ ‫އެ ޙަމަލާތަކުގެ ތެރޭގައި ގޭޓް ވައްޓާލުމަށް‬ ‫ބޭނުންކުރި ޓްރެކްޓަރ ގޭޓްގައި ތާށިވި އެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ދުޝްމަނުން ދިން މޯޓަރ ސެލްގެ‬ ‫ޙަމަލާއަކުން ގޭޓުހުޅުވުމުގެ މަސައްކަތުގައި‬ ‫އުޅުނު ބައެއްމީހުން ޒަޚަމްވި އެވެ‪.‬‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ގޭޓްހުޅުވުމަށްކުރި‬ ‫ކަމެއް ކާމިޔާބުނުވުމުން ފުލުސް އޮފީހުގެ‬ ‫ގޭޓުން ސިފައިން ބޭރަށް ނެރުމަށް މުޙައްމަދު‬ ‫ޒާހިރު ނިންމަވާ ބޭރަށް ނިކުންނަން ހަމަޖެހުނު‬ ‫ބޭކަލުންގެ ކޮމާންޑަރަކަށް ލެފްޓިނަންޓް މޫސާ‬ ‫ޢަލީ ޖަލީލް ހަމަޖެއްސެވި އެވެ‪" .‬އެމީހުންނަށް‬ ‫އެންގީ ބޭރަށް ނިކުމެ ސިފައިންގެ ކައިރި‬ ‫ސަރަޙައްދުގައި ހަރަކާތްތެރިވާ ދުޝްމަނުންގެ‬ ‫ހަރަކާތްތަކާއި މަޤާމްތައް ހުރިގޮތް ބަލާފައި‬ ‫ވަނުމަށް"‬ ‫ސިފައިންގެއަށް‬ ‫އެނބުރި‬ ‫މުޙައްމަދު ޒާހިރު ވިދާޅުވި އެވެ‪ .‬ދުޝްމަނުން‬ ‫ސިފައިންގެއަށް ޙަމަލާދެމުންދިޔަ ވަގުތުގައި‬ ‫އަމިއްލަ ފުރާނައަށް ބެލުމެއްނެތި ދީނާއި‬ ‫ޤައުމުގެ ޙައްޤުގައި ދުޝްމިނުންނާ ކުރިމަތިލުމަށް‬ ‫ހިތްވަރާއި ޢަޒުމާއެކު ނިކުތް ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން‬ ‫ޕްރައިވެޓް މުޙައްމަދު އިބްރާހީމް (މެކާނޯ)‬ ‫ޕްރައިވެޓް މުޙައްމަދު ޙަސަން (ދިޔަމިގިލި)‬ ‫އަދި ލާންސް ކޯޕްރަލް އާދަމް ނަޞީރު (ޝޭޑީ)‬ ‫ޝަހީދުވެވަޑައިގެންނެވި އެވެ‪.‬‬ ‫ދުޝްމަނުންނާ‬ ‫ފަތިހުއްސުރެ‬ ‫ހިތްވަރާއެކު‬ ‫މެދުނުކެނޑި‬ ‫ދެކޮޅަށް‬ ‫ހަނގުރާމަކުރަމުންދިޔަ ބައެއް ސިފައިންގެ‬ ‫ވަރުބަލިކަން‬ ‫ބަޑުހައިކަމާއި‬ ‫މޫނުމަތިން‬ ‫އެހެންނަމަވެސް‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫ފެންނަންމުންދިޔަ‬ ‫ޤާއިމުކުރެވިފައިވާ މަޤާމުތަކުގައި ސިފައިން‬ ‫ސާބިތުކަމާއެކު ތިއްބެވެ‪ .‬ވަޒަން އަރައިގެންނާއި‬ ‫ދުޝްމަނުން ދިން މޯޓަރު ބޮމުގެ ޙަމަލާތަކުން‬

‫ފަރުވާއެއް‬ ‫ސިފައިންނަށް‬ ‫ޒަޚަމްވެފައިވާ‬ ‫ދެވޭނެގޮތެއް ނެތިފައި ތިއްބެވެ‪ .‬އެވަގުތު‬ ‫މުހިންމު‬ ‫އެންމެ‬ ‫ޒާހިރުގެ‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫މަސައްކަތަކަށްވީ‬ ‫އެކިތަންތަނަށް ވަޑައިގެން ސިފައިންނަށް ހިތްވަރު‬ ‫ދެއްވުމެވެ‪ .‬ސާބިތުކަމާއެކު ތިބެގެން ހަނގުރާމަ‬ ‫ކުރުމަށް ނަސޭހަތްތެރިވެ ވަޑައިގެންނެވުމެވެ‪.‬‬ ‫ހަވީރުވެ އިރު އޮއްސެމުންދިޔައިރު ދުޝްމިނުންގެ‬ ‫ޙަމަލާތައްވަނީ މުޅިން ކަހަލަގޮތަކަށް ހުއްޓިފަ‬ ‫އެވެ‪ .‬ދުޝްމަނުންގެ ހުރިހާ ރޭވުމެއްވަނީ‬ ‫ނާކާމިޔާބު ކޮށްލެވިފަ އެވެ‪" .‬އިންޑިއާ ސިފައިން‬ ‫އައުމުގެ ޔަގީންކަން ލިބި ގާތްގަނޑަކަށް އެރޭ‬ ‫‪ 21:30‬އާއި ‪ 22:00‬އާ ދެމެދުގެ ވަގުތެއްގައި‬ ‫އިންޑިއަން އެއަރ ފޯސްގެ މަތިންދާބޯޓެއް‬ ‫ހުޅުލެއަށް ޖެއްސި‪ .‬އޭރު ދުޝްމަނުން ވަނީ‬ ‫ރަހީނުންގެ ގޮތުގައި ދިވެހިންގެ ބަޔަކު‬ ‫ގޮވައިގެން މާލޭ ބަނދަރުގައި އޮތް އެމް‪.‬ވީ‬ ‫ޕްރޮގްރެސް ލައިޓްގައި ސްރީލަންކާއަށް ދިއުމަށް‬ ‫ފުރާފަ‪ .‬އިންޑިއާ ސިފައިންގެ މައިގަނޑު‬ ‫މަސައްކަތަކަށްވީ އެބޯޓުން ގެންދިޔަ ރަހީނުން‬ ‫މަސއްކަތްކުރި‬ ‫ފިލަން‬ ‫ސަލާމަތްކުރުމާއި‬ ‫ދުޝްމަނުން އަތުލައިގަތުން" މުޙައްމަދު ޒާހިރު‬ ‫ވިދާޅުވި އެވެ‪.‬‬

‫މިއަދަށް ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ‬ ‫ޢުދުވާނީ ޙަމަލާއަށް ‪ 24‬އަހަރު ވެއްޖެ އެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންނަމަވެސް އެދުވަހުގެ އެހަނދާންތަކާއި‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫އެދުވަހު‬ ‫އަސަރުތައް‬ ‫އެ‬ ‫އެތެރޭގައި އެންމެއިސް ކޮމާންޑަރެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫މަސައްކަތްކުރެއްވި އެމްއެންޑީއެފް ގެ ކުރީގެ‬ ‫ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް މޭޖަރ ޖެނެރަލް‬

‫(ރިޓަޔަރޑް) މުޙައްމަދު ޒާހިރުގެ ހިތްޕުޅުގައި‬ ‫އަދިވެސް ތާޒާކަމާއެކު އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ދީނާއި‬ ‫އިސްލާމް‬ ‫މާތްވެގެންވާ‬ ‫ޤައުމަށްޓަކައި ފަހުގެ ތާރީޚުގައި ދިވެހިންކުރި‬ ‫އެންމެ ވަރުގަދަ ޖިހާދެވެ‪ .‬އެއީ ދިވެހި ސިފައިން‬ ‫ޢަޒުމާއެކުކުރި ހިތްވަރާއި ހިންމަތުގެ ސަބަބުން‬ ‫މާތްﷲ ދިވެހިންނަށް ނަޞްރު ދެއްވި ދުވަހެވެ‪.‬‬

‫ލަޝްކަރުގެ ޤާއިދަށް ޢުމަރުގެފާނު‬ ‫ކުރެއްވި ވަޞިއްޔަތް‬ ‫الم ُد ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫هلل َو َّ‬ ‫الص َلةُ‬ ‫ب ْس ِم اهلل َو َْ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ص ْحبِ ِه‬ ‫َو َّ‬ ‫السالَ ُم َعلَى َر ُس ْول اهلل َو َعلَى آله َو َ‬ ‫َوَم ْن َو َالهُ‪ ،‬أ ََّما بـَْع ُد‪:‬‬ ‫އެއްވެސް ބޭފުޅަކަށް ވަންހަނާވެގެން‬ ‫ނުވާނެފަދައިން ހަނގުރާމައަކީ ވަރަށް ފުރިހަމަ‬ ‫އުކުޅުތަކެއްގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ބައެއްގެމައްޗަށް ނަޞްރު ލިބެނީވެސް‬ ‫ވަރަށް ގިނަ ސަބަބުތަކެއް މެދުވެރިވެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫މިތަނުގައި މިލިޔެލަނީ އިސްލާމީ އުންމަތުގައި‬ ‫އެންމެ މަތިވެރި ނަޞްރު ހޯއްދަވައިދެއްވި އެއް‬ ‫ޚަލީފާކަމުގައިވާ ޢުމަރު ބުނު ޚައްޠާބު رضي اهلل‬ ‫عنه ގެ ޚަލީފާކަމުގައި ފާރިސްކަރައާއި ޢިރާޤަށް ‪،‬‬

‫ވިޔަސް ތާރީޚީ ގޮތުން މިސީޓީ ފުޅު‬ ‫ޢުމަރުގެފާނަށް ނިސްބަތްކުރެވި ޢިލްމުވެރިންނާއި‬ ‫ޚަޠީބުން ވަނީ މިބަސްފުޅުތަކުން ޙާޞިލުވާ‬ ‫ޢިބްރަތްތައް ބަޔާންކުރައްވާފަ އެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫މަސްޖިދުލް ޙަރާމްގެ އިމާމު فَ ِ‬ ‫ضيـْلَةُ الشَّْيخ َعْب ُد‬ ‫الس َديْس ވެސް މިސީޓިފުޅު ޚުޠުބާތަކުގައި‬ ‫َّ‬ ‫الر ْحَن ُّ‬ ‫ބޭނުން ކުރައްވާފައިވެ އެވެ‪.‬‬ ‫ވެއެވެ‪.‬‬

‫ޢުމަރުގެފާނުގެ‬

‫ސިޓީފުޅުގައި‬

‫أما بعد! އެއަށްފަހު ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫ތިބާއަށާއި‪ ،‬ތިބާގެ އެކުގައިވާ ލަޝްކަރުގެ‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫މީސްތަކުންނަށް‪،‬‬ ‫އެންމެހާ‬ ‫ޙާލަތެއްގައިވެސް މާތްﷲ އަށް ތަޤުވާވެރިވުމަށް‬

‫ނތިބޭހުށި ކަމެވެ‪ .‬ތިޔަބައިމީހު ް‬ ‫ނ‬ ‫ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ދެ ެ‬ ‫ދަތުރުކުރާ ކޮންމެ ތަނެއްގައި މާތްﷲ ގެ ަޙޟްރަތުން‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ޢަމަ ުލތައް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ‪ ،‬އެ‬ ‫ޢަމަލުތައް ލިޔުއްވާ ަމލާއި ަކތުން ތިޔަބައިމީހުންނާއިއެކު ވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެބޭކަލުންނަށް ލަދުވެތިވާށެވެ! އަދި ﷲ ގެ މަގުގައި ނި ުކމެ‬ ‫އުޅޭޙާލު‪ ،‬ﷲ އަށް ތިޔަބައިމީހުން ނުއުރެދޭށެވެ!‬

‫‪20‬‬

‫އެކަލޭގެފާނުގެ ލަޝްކަރުގެ ޤާއިދަކަށް ފޮނުއްވި‬ ‫ސަޢުދު ބުނު އަބީ ވައްޤާޞް رضي اهلل عنه‬ ‫އަށް ފޮނުއްވި ސިޓީފުޅެއް ކަމުގައި އިސްލާމީ‬ ‫ސިޓީފުޅުގެ‬ ‫މަޝްހޫރުވެފައިވާ‬ ‫ތާރީޚުގައި‬ ‫ބައެއްގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ އެވެ‪ .‬މިސިޓީ‬ ‫ފުޅު ޢުމަރުގެފާނާ ހަމައަށް ޞައްޙަވުމުގައި‬ ‫ޙަދީޘް ޢިލްމު ނަޤުލު ކުރުމުގައި ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ގެންގުޅުއްވާ މިންގަނޑަށް ނުފެތުނުކަމުގައި‬

‫އަހުރެން ވަޞިއްޔަތް ކުރަމެވެ‪ .‬ފަހެ އެހެނީ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން ތަޤުވާވެރިކަން އެއީ ޢަދާވާތެރިންނާ‬ ‫ދެކޮޅަށް ތައްޔާރު ކުރެވޭ އެންމެ ވަރުގަދަ‬ ‫ހަތިޔާރެވެ‪ .‬އަދި އެމީހުންނާއި ދެކޮޅަށް ރޭވޭ‬ ‫އެންމެ ނުރައްކާތެރި ރޭވުމެވެ‪ .‬ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫ދީފާނެ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬ ‫ޢަދާވާތްތެރިން‬ ‫ޙަމަލާއަކުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަފްސުތަކަށް‬ ‫ރައްކާތެރިވާ ވަރަށްވުރެ މާބޮޑަށް ފާފަތަކުން‬

‫އައްޝައިޚް‬ ‫ރ ީހމް‬ ‫ސ ީމރު ިއބް ާ‬ ‫ައ ްޙ ަމ ުދ ަ‬

‫ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަފްސުތައް ރައްކާތެރި ކުރުމަށް‬ ‫ތިބާއަށާއި ތިބާގެ އެކުގައި ވާ ލަޝްކަރުގެ‬ ‫އަހުލުވެރިންނަށް އަހުރެން އަމުރުކުރަމެވެ‪ .‬ފަހެ‬ ‫އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ލަޝްކަރުގެ އަހުލުވެރިން‬ ‫ކުރާ ފާފައިގެ ނުރައްކާތެރިކަން އެބައިމީހުންގެ‬ ‫ޢަދުއްވުންގެ ނުރައްކާތެރި ކަމަށްވުރެ ބޮޑުވެގެން‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫މުސްލިމުންނަށް‬ ‫ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަޞްރުލިބޭކަން‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫ޢަދުއްވުންގެ‬ ‫ޢަދުއްވުންގެ‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫ކަށަވަރީ‬ ‫އުރެދުމުގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬އެކަން އެގޮތަށް‬ ‫ނުވާނަމަ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ގަދަވާނެ‬ ‫ބާރެއް އަހުރެމެންނަށް ލިބިގެން ނުވެ އެވެ‪.‬‬ ‫އެހެނީ އަހުރެމެންގެ ޢަދަދަށްވުރެ އެމީހުންގެ‬ ‫ޢަދަދު ގިނަ އެވެ‪ .‬އަދި ހަތިޔާރުގެ ގޮތުން‬ ‫އަހުރެމެން އެމީހުންނާ އެއްފަދައެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ވީމާ އުރެދުމުގައި އަހުރެމެންނާއި އެމީހުންނާއި‬ ‫އެއްވަރުވެއްޖެނަމަ އެމީހުން ހަތިޔާރާއި ބާރުގެ‬ ‫ގޮތުން އަހުރެމެންނަށްވުރެ ގަދަވާހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫އަހުރެމެން މާތްﷲ ގެ ޙަޟުރަތުގައި މާތް‬ ‫ބައެއްކަމުގައި ވެގެން އަހުރެމެންނަށް ނަޞްރު‬ ‫ބާރަކުން‬ ‫އަހުރެމެންގެ‬ ‫ނުލިބިއްޖެނަމަ‪،‬‬ ‫އަހުރެމެންނަށް އެމީހުންގެ މައްޗަށް ގަދަވެ‬ ‫ނުގަނެވޭ ހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ދެނެތިބޭހުށި‬ ‫ކަމެވެ‪ .‬ތިޔަބައިމީހުން ދަތުރުކުރާ ކޮންމެ‬ ‫ތަނެއްގައި މާތްﷲ ގެ ޙަޟްރަތުން ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ކުރާ ޢަމަލުތައް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ‪ ،‬އެ ޢަމަލުތައް‬ ‫ލިޔުއްވާ މަލާއިކަތުން ތިޔަބައިމީހުންނާއިއެކު‬ ‫ވެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންނަށް ލަދުވެތިވާށެވެ! އަދި‬ ‫ﷲ ގެ މަގުގައި ނިކުމެ އުޅޭޙާލު‪ ،‬ﷲ އަށް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން ނުއުރެދޭށެވެ! އަދި އަހުރެމެން‬ ‫ފާފަކުޅަޔަސް އަހުރެމެންނަށްވުރެ ޢަދާވާތްތެރިން‬ ‫މާ ނުބައި ވާނެކަމަށާއި‪ ،‬ވީމާ އަހުރެމެންގެ‬ ‫މައްޗަށް އެމީހުންނަށް ގަދަކަން ނުދެއްވާނެ‬ ‫އެހެނީ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނުބުނާހުށިކަމެވެ!‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ފަހަރެއްގައި ބަޔަކަށްވުރެ ނުބައި ބައެއް‪،‬‬ ‫އެބައެއްގެމައްޗަށް މާތް ﷲ ފާކުރައްވާފަތެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ ބަނީ އިސްރާއީލުންގެ މައްޗަށް މަޖޫސީ‬ ‫ކާފަރުން ފާކުރެއްވި ފަދައިންނެވެ‪ .‬އެހިނދު‬

‫އެބައިމީހުންގެ ގެދޮރާއި ތަކެތި މަޖޫސީން ހަލާކު‬ ‫ކުޅަ އެވެ‪ .‬އަދި ފުރިހަމަވެގެންވާ ވަޢުދުފުޅެއް‬ ‫ކަމުގައި‪ ،‬އެވަޢުދުފުޅު ވިއެވެ‪.‬‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަދާވާތްތެރިންގެ‬ ‫މައްޗަށް ނަޞްރު ދެއްވުމަށް މާތް ﷲ ގެ‬ ‫އެދޭފަދައިން‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫ޙަޟްރަތުން‬ ‫ނަފްސުގެ އެދުންތަކުގެ މައްޗަށް ނަޞްރު‬ ‫ދެއްވުމަށް ތިޔަބައިމީހުން އެއިލާހުގެ ޙަޟްރަތުން‬ ‫އެދޭހުށި ކަމެވެ‪ .‬އެކަން އަޅަމެންނަށާއި‪،‬‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވުން އެދި މާތް ﷲ ގެ‬ ‫ޙަޟްރަތުގައި އެދެމެވެ‪.‬‬ ‫ލަޝްކަރާއެކު ދަތުރު ކުރާއިރު‬ ‫އެމީހުންނަށް ފަސޭހަގޮތް އިޚްތިޔާރުކުރާށެވެ!‬ ‫އެމީހުންނަށް ދަތި އުނދަގޫވުމުގެ ސަބަބުން‬ ‫އެމީހުންގެ ބާރު ބަލިކަށިކުރާފަދަ މަގަކުން‬ ‫އެމީހުން ގޮވައިގެން ދަތުރު ނުކުރާށެވެ!‬ ‫ފަސޭހަތަނެއްކަމުގައި ވީނަމަވެސް ޢަދުއްވުންގެ‬ ‫މަންޒިލަކަށް‬ ‫ގާތް‬ ‫އައުން‬ ‫ޙަމަލާއެއް‬ ‫އެމީހުނާއިގެން ނުފައިބާހުށި ކަމެވެ‪ .‬ލަޝްކަރުގެ‬ ‫ބާރު ބަލިކަށިކުރުވާފަދަ ގޮތަކަށް އެބައިމީހުންގެ‬

‫ދަތުރު ބައްޓަން ނުކުރާށެވެ! އެހެނީ ލަޝްކަރު‬ ‫އެދަތުރުކުރަނީ ރަށުގެ ވަޒަންވެރި‪ ،‬ކިއްލާތަކުގައި‬ ‫ރައްކާތެރިވެގެން ތިބި ބަޔަކާ ހަނގުރާމަ‬ ‫ކުރުމަށްޓަކަ އެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ ހުކުރު ދުވަހަކާއި އެރެއަކީ‬ ‫އަރާމުކުރާ މުއްދަތެއްކަމުގައި ހަދައި އަރާމު‬ ‫ހަތިޔާރުތައް‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫ކުރުމަށާއި‪،‬‬ ‫ސާފުކޮށް މަރާމާތު ކުރުމަށް ވަގުތުދޭށެވެ!‬ ‫އަދި ޞުލްޙައިގެ އަހުލުވެރިންގެ ރަށްތަކުން‬ ‫ލަޝްކަރުގެ އަހުލުވެރިންގެ މަންޒިލް ފޭ‬ ‫ކުރާށެވެ! ޞުލްޙަވެފައިވާ ރަށްތަކަށް ދީނީގޮތުން‬ ‫އަމާނާތްތެރިޔަކު‬ ‫އިތުބާރުކުރެވޭ‬ ‫ތިބާއަށް‬ ‫ނޫނީ ނުފޮނުވާހުށި ކަމެވެ‪ .‬އެއިން ރަށެއްގެ‬ ‫އަހުލުވެރިޔަކަށް އެއްވެސް އުނދަގުލެއް ގެއްލުމެއް‬ ‫ނުދޭ ހުށިކަމެވެ‪ .‬އެހެނީ އެބައިމީހުންނަކީ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‪ ،‬އެއަށް ވަފާތެރިވެ‪ ،‬އެގޮތުގައި‬ ‫ކެތްތެރިވާންޖެހޭ‪ ،‬ރައްކާތެރިކަމުގެ ޢަހުދެއްގައި‬ ‫ވާބައެކެވެ‪ .‬އެބައިމީހުންގެ ޢަހުދަށް ވަފާތެރިވާހާ‬ ‫ހިނދަކު އެޢަހުދުގެ މަތީގައި ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ދެމިތިބޭށެވެ! ޢަދާވާތްތެރިންގެ މައްޗަށް ނަޞްރު‬

‫ހޯދުމަށް ޞުލްޙައިގެ އަހުލުވެރިންނަށް އަނިޔާއެއް‬ ‫ނުކުރާހުށި ކަމެވެ‪.‬‬ ‫ޢަދުއްވުންގެ ބިމަށް ފައިބާކަމުގައި‬ ‫ވާނަމަ‪ ،‬ޖާސޫސީ މަޢުލޫމާތުތައް ފުރިހަމައަށް‬ ‫ހޯދާށެވެ! އެރަށުގެ އެއްވެސް ކަމެއް ތިބާއަށް‬ ‫ވަންހަނާވިޔަ ނުދޭ ހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި މި‬ ‫މަސައްކަތުގައި ޢަރަބީންގެ ތެރެއިން ނުވަތަ‬ ‫ރަށުގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން އެމީހުންގެ‬ ‫ޚަބަރުން ފައިދާކުރާފަދަ ތެދުވެރި‪ ،‬ކަލޭގެފާނު‬ ‫ހިތްހަމަޖެހޭ ބަޔަކު އިޚްތިޔާރު ކުރާށެވެ! އެހެނީ‬ ‫ދޮގުވެރިޔާ‪ ،‬ބައެއް ފަހަރު ތެދަށް އެއްޗެއް‬ ‫ބުނިކަމުގައި ވީނަމަވެސް އޭނާގެ ޚަބަރުން‬ ‫އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނުވާނެ އެވެ‪ .‬އަދި ތިބާޔަށް‬ ‫ޚިޔާނާތްތެރިވާ މީހަކު މިފަދަ ކަމަކަށް ޢައްޔަން‬ ‫ކުރެވިއްޖެ ނަމަ އޭނާ ވާނީ ތިބާއަށް ޖާސޫސް‬ ‫ކޮށްދިނުމުގެ ބަދަލުގައި އަނެކުންނަށް ޖާސޫސް‬ ‫ކުރުމަށް ތިބާގެ ގާތުގައި ހުރި މީހެއްކަމުގަ‬

‫އެވެ‪( ....‬أمير المؤمنين عمر بن الخطاب‬ ‫‪.‬الدكتور علي محمد الصالبي‬

‫‪37/2‬‬

‫ރ ެށ ެވ!‬ ‫ނ ް‬ ‫ދރީ ް‬ ‫ައ ަހ ެ‬ ‫ކ ާ‬ ‫ށ ޯގ ާ‬ ‫ނ ަ‬ ‫ރ ް‬ ‫ނ ެގ ަ‬ ‫ނ ު‬ ‫ނ ު‬ ‫ލި ޔު ނީ‪ަ :‬އ ޙް މަ ދު ޢަ ބް ދުﷲ ސަ ޢީ ދު‬

‫ ‬

‫ނށް މި ަޤ ުއ ަމށް ިޚ ުދ ަމތް‬ ‫ނމަ‪ަ ،‬އ ަހރެން ަ‬ ‫ނ ިއފި ަ‬ ‫ަޤ ުއ ުމގެ ުއ ުމރުން ގު ަ‬ ‫ނސް ަޤ ުއ ެމ ްއގެ‬ ‫ށ ެދވުނީ ަމދު ައ ަހރު ަތ ެކ ްއ ަގއި ަކ ަމށް ެވދާނެ ެއވެ‪ެ .‬އހެ ަ‬ ‫ޮކ ް‬ ‫ނކީ ަޤ ުއ ުމގެ ަމ ިއ ަކ ްއޓެވެ‪ެ .‬އކި ަޤ ުއ ުމ ަގއި ެއކި‬ ‫ނމަ‪ަ ،‬އހަން ަ‬ ‫ސބަތުން ަ‬ ‫ނ ް‬ ‫ި‬ ‫ނގެ‬ ‫ނމެ ަޤ ުއ ެމ ްއ ަގއި ެވސް ައ ަހރެ ް‬ ‫ނށް ނަން ދީ ަފއި ިވ ަޔސް‪ ،‬ކޮ ް‬ ‫ޮގ ަތށް ައހަން ަ‬ ‫ރ ެމވެ‪ަ .‬ޤ ުއ ުމގެ‬ ‫ޗކެވެ‪ަ .‬ޤ ުއމު ިޙ ާމ ަޔ ްތ ޮކށް ިދ ާފޢު ުކ ު‬ ‫ސ ޫއ ިލ ްއ ަޔ ަތކީ ެއ ަކ ްއ ެ‬ ‫ަމ ް‬ ‫ނ ެމވެ‪.‬‬ ‫ށދި ު‬ ‫ރ ޮކ ް‬ ‫ރކަން ަކށަ ަވ ު‬ ‫ސ ާލ ަމ ްތތެ ި‬ ‫ރ ަކ ާމއި ަ‬ ‫ރ ްއ ާކތެ ި‬ ‫ނގެ ަ‬ ‫ުމވާޠިނު ް‬

‫އަހަރެންގެ އުމުރުން ފުރުނީ ‪122‬‬ ‫އަހަރު ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬މި ޤައުމު ވުޖޫދުވީ‬ ‫ހިނދުން ފެށިގެން‪ ،‬އެއިރެއްގެ ހާލަތާ އެންމެ‬ ‫އެކަށޭނަ ގޮތެއްގެ މަތިން ކޮންމެވެސް ނަމެއްގައި‬ ‫އަހަރެން މި ޤައުމަށް ޚިދުމަތްކޮށްދީފައިވާނެ ކަން‬ ‫ގައިމެވެ‪ .‬ފަހަރެއްގައި އެއީ "ހަނގުބޭކަލުން"‬ ‫ނުވަތަ "ޢަސްކަރު" ނުވަތަ "ހަވަރު" ނުވަތަ‬ ‫"ސިފައިން" ނުވަތަ "ނޭޝަނަލް ސެކިއުރިޓީ‬ ‫ސާވިސް" ގެ ނަމުގައިކަމަށް ވެސް ވެދާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަ ގައިމުގެ ވެސް މިއަދު އަހަރެންގެ ނަމަކީ‬ ‫"ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ގައުމީ ދިފާއީ ބާރު" އެވެ‪.‬‬ ‫އިލްތިމާސް‬ ‫މި‬ ‫އަހަރެންގެ‬ ‫ޤައުމުގެ‬ ‫މި‬ ‫އަމާޒުކުރަނީ‪،‬‬ ‫ޚާއްސަކޮށް‬ ‫ވެރީންނަށެވެ‪ .‬ދައުލަތުގެ އެންމެ އިސް ވެރިޔާ‬ ‫އަށާއި ސަރުކާރުގެ އިސް ވެރީންނަށެވެ‪ .‬ދައުލަތުގެ‬ ‫ތިން ބާރުގެ ވެރީންނަށެވެ‪ .‬ސިޔާސީ ޕާޓީތަކުގެ‬ ‫މުއައްސަސާތަކުގެ‬ ‫މިނިވަން‬ ‫ވެރީންނަށާއި‬ ‫ވެރީންނަށެވެ‪ .‬އާންމުކޮށް މި ޤައުމުގެ އެންމެހައި‬ ‫ލޮބުވެތި ރައްޔިތުންނަށެވެ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫މި އިލްތިމާސްކުރުމަށް އަހަރެންގެ‬ ‫ޟަމީރު މަޖުބޫރުކުރުވީ‪ ،‬އަހަރެންގެ ބައެއް‬ ‫ދަރީންނާ މެދު‪ ،‬މި ޤައުމުގެ ބައެއް ވެރިން‬ ‫ޢަމަލުކުރި އިހާނެތި ގޮތުގެ ސަބަބުންނެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެންގެ ބަނޑުން އުފަންކުރުވި އެތައް ހާސް‬ ‫ދަރިންނެއް މި ޤައުމަށް ޚިދުމަތްކުރި އިރު‪ ،‬ބައެއް‬ ‫ފަރާތްތަކުން އެ ދަރީންގެ ނާޖާއިޒު ފައިދާތަކެއް‬ ‫ނަގާފައިވާތީ އެވެ‪ .‬އަހަރެންގެ ދަރީންނާ މެދު‬ ‫ކަންތައްކުރި އިހާނެތި ގޮތުގެ ސަބަބުން‪،‬‬ ‫އަހަރެންނާ މެދު މި ޤައުމުގެ ރައްޔިތުންގެ‬

‫ވިސްނުން ނުކިއްސަރު ގޮތަކަށް ބަދަލުވަމުންދާތީ‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެންގެ ދަރީންނާ މެދު ބައެއް‬ ‫މީހުން ކުރާ ދޮގު ތުހުމަތުތަކުގެ އަޑު އެހުމަށް‬ ‫މައިލަގޮނޑިއަށް ކެތެއް ނުކުރެވެ އެވެ‪ .‬އެހެނަސް‬ ‫އަހަރެންގެ ދަރީން މި ޤައުމަށްޓަކައި ކުރާ‬ ‫މިންނެތް މަސައްކަތުގެ އަގު ވަޒަންނުކުރެވޭ‬ ‫ބަޔަކު‪ ،‬އެ ދަރީންނަށް ރައްދުނުކުރާ ހުތުރު‬ ‫ބަދުނާމަކީ ކޮބައިތޯ އެވެ؟ މުޅި ޤައުމުގެ‬ ‫ކުރިމަތީގައި އަހަރެންގެ ދަރީން ފަޟީޙަތްކޮށް‬ ‫ބަދުނާމުކުރަނީ ވިސްނައިލުމެއް ނެތި އެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުގެ ވެރީންނޭވެ! އަހަރެންގެ‬ ‫ދަރީންނަކީ ﷲ އެންގެވި ވަރަށް މަތިވެރި‬ ‫ވާޖިބެއް އަދާކުރުމަށް މުޅި ޤައުމުގެ ތެރެއިން‬ ‫ހޮވާލެވިފައިވާ ބައެކެވެ‪ .‬އެ މީހުން އަދާކުރަނީ‬ ‫ހަމައެކަނި ވަޒީފާއެއް ނޫނެވެ‪ .‬ދީނީ‪ ،‬ޤައުމީ‬ ‫ވާޖިބެއް ވެސްމެއެވެ‪ .‬މާތް ﷲ އެ ލޯތަކަކަށް‬ ‫ނަރަކައިގެ އަލިފާން ޙަރާމްކުރައްވާފައިވާ މީހުންގެ‬ ‫ތެރޭގައި އަހަރެންގެ ދަރީން ވެސް ހިމެނެ އެވެ‪.‬‬

‫އިބްނު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫ﷲ‬ ‫ޙަދީޘެއްގެ‬ ‫ރިވާކުރައްވާފައިވާ‬ ‫ޢައްބާސް‬ ‫މާނައިގައި ވެއެވެ‪ .‬ސަލާމާއި ޞަލަވާތްލެއްވި‬ ‫ކީރިތި ރަސޫލާ ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންނާ‬ ‫އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ދެ ލޮލެއްގައި ނަރަކައިގެ އަލިފާން‬ ‫ނުހިފާ ހުއްޓެވެ؛ (އެއީ) ﷲއަށް ބިރުވެތިވެގެން‬ ‫ރޮއެ ކަރުނައަޅައިފި ލޮލާއި‪ ،‬ﷲގެ މަގުގައި‬ ‫މުސްލިމުން ހިމާޔަތްކުރުމަށްޓަކައި ނުނިދައި ހޭލާ‬ ‫ހުންނަ ލޮލެވެ‪".‬‬ ‫އަހުރެންގެ ދަރީންނަކީ ވެސް‪ ،‬ﷲ‬ ‫ގެ މަގުގައި‪ ،‬އިސްލާމީ ދައުލަތެއްގެ ހިމާޔަތުގައި‬ ‫ރޭގަނޑުގެ ނިދީން މަހުރޫމްވެގެން ތިބޭ ބައެކެވެ‪.‬‬ ‫އެ މަތިވެރި ވާޖިބުގެ މަތީގައި ދެމިތިބޭ ބަޔަކު‬ ‫ނަރަކައިގެ އަލިފާނަށް ޙަރާމް ކުރައްވާފައިވާ‬ ‫އިރު‪ ،‬އެ މީހުން ކުރާ މަސައްކަތުގެ އަގު މި‬ ‫ދުނިޔެމަތީގައި އަދާކުރެވޭނެ ގޮތެއް އޮންނާނެތޯ‬ ‫އެވެ‪ .‬މުދަލާއި ފައިސާ އާއި މުސާރަ އާއި‬ ‫އިނާޔަތްތަކާއި މެޑެލްތަކާއި ޚިދުމަތުގެ ކުލަތައް‬ ‫ދެވިދާނެ އެވެ‪ .‬އެހެނަސް އެ ޚިދުމަތުގެ އަގު‬

‫ނމެ ބަނަ‬ ‫ނ ާވށެވެ! މި ަޤ ުއ ުމގެ ަފ ުހގެ ާތރީޚް ުދށް އެ ް‬ ‫ނކަން ިވސް ަ‬ ‫ި‬ ‫ދުވަސް ކަމަށްވާ ‪ 3‬ނޮވެމްބަރުގެ ޢުދުވާނުން މި ޤައުމު ސަލާމަތް‬

‫ނވެ‪ަ .‬އދި‬ ‫ނގެ ަދރީން ެ‬ ‫ޝ ީހދު ެވގެން ިދ ަޔއީ ަހމަ ައ ަހރެ ް‬ ‫ނ ުމ ަގއި ަ‬ ‫ށދި ު‬ ‫ޮކ ް‬

‫އެދުވަހުގެ ޖިހާދުގައި ނަޞްރު ހޯދައި ޤައުމު ދިފާޢުކޮށްދިނީ ވެސް ހަމަ‬

‫ނ ަތއް މި ަޤ ުއ ުމގެ ާތރީ ްޚ ަގއި‬ ‫ނގެ ނަ ް‬ ‫ނވެ‪ .‬އެ ަދރީ ް‬ ‫ނގެ ަދރީން ެ‬ ‫ައ ަހރެ ް‬

‫ނވެ‪.‬‬ ‫ރތް ެލއިން ެ‬ ‫ަފ ާވ ަލދިނީ ިޖ ާހ ުދގެ ަ‬

‫އަދައެއް ނުކުރެވޭނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ނިކަން ވިސްނަވާށެވެ! މި ޤައުމުގެ‬ ‫ފަހުގެ ތާރީޚް ދުށް އެންމެ ބަނަ ދުވަސް‬ ‫ކަމަށްވާ ‪ 3‬ނޮވެމްބަރުގެ ޢުދުވާނުން މި ޤައުމު‬ ‫ސަލާމަތްކޮށްދިނުމުގައި ޝަހީދުވެގެން ދިޔައީ‬ ‫ހަމަ އަހަރެންގެ ދަރީންނެވެ‪ .‬އަދި އެދުވަހުގެ‬ ‫ޖިހާދުގައި ނަޞްރު ހޯދައި ޤައުމު ދިފާޢުކޮށްދިނީ‬ ‫ވެސް ހަމަ އަހަރެންގެ ދަރީންނެވެ‪ .‬އެ ދަރީންގެ‬ ‫ނަންތައް މި ޤައުމުގެ ތާރީޚްގައި ފަވާލަދިނީ‬ ‫ޖިހާދުގެ ރަތް ލެއިންނެވެ‪.‬‬ ‫އެހެނަސް އެ ހާދިސާއާ ގުޅިގެން‪،‬‬ ‫މުޅި ޤައުމު އެ ބަޔަކަށްޓަކައި ފަޚުރުވެރިވަމުން‬ ‫އައި ހިތްވަރުގަދަ ދެ ދަރިއެއްގެ ނިމުން އައި ހިތި‬ ‫ގޮތް ނިކަން ހަނދާނަށް ގެންނަވާށެވެ‪ .‬ނޮވެމްބަރު‬ ‫‪3‬ގެ ހަމަލާ އިން ރާއްޖެ ދިފާޢުކުރުމުގައި އެންމެ‬ ‫މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރެއްވި އެ ދެ ދަރިން‬ ‫މިހާރު ވަނީ ޝަރީއަތަށް ހުށަހެޅިފަ އެވެ‪ .‬އެ ދެ‬ ‫ދަރިންނަކީ މުޅި ޤައުމު ފަޚުރުވެރިވި ދެ ބޭފުޅުން‬ ‫ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬މިއަދު އެ ދެ ދަރިންގެ‬ ‫ފަސްބައިގައި އެ ހުތުރު ލައްގަނޑެއް ޖެހިގެން‬ ‫އެ ދިޔައީ‪ ،‬ސިޔާސީ ލަނޑުދަނޑިތަކެއްގެ‬ ‫ނިވާފަތްގަނޑަކަށް އެ ދެ ދަރިން ހެދުމުގެ‬ ‫ސަބަބުންނެވެ‪.‬‬

‫ދަރިންގެ ޚިދުމަތަށް ނުހަނު ބޭނުންވެއެވެ‪ .‬އެ‬ ‫ޚިދުމަތް ފޯރުކޮށްދިނުމުގެ ގާބިލުކަން އެ ެ‬ ‫ދ‬ ‫ދަރިންގެ ކިބައިގައި އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އެ ފަދަ ދަރިއަކު‬ ‫އުފައްދައި ތަރައްޤީކުރަން އަހަރުތަކެއް ނަގައެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ނެތި ފަނާކޮށްލުމަށް ނަގާނީ ދާދި‬ ‫ކުޑަ ހިނދުކޮޅެކެވެ‪ .‬މީގެ ދުވަސްކޮޅެއް ކުރިން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން އެކަން ތަޖުރިބާކޮށްފީމުއެވެ‪.‬‬

‫ޤައުމުގެ ވެރިންނޭވެ! އަހަރެންގެ‬ ‫ދަރީންނަށް ތިޔަ ބޭފުޅުން ކުރައްވާ އިޙްތިރާމަކުން‬ ‫މެނުވީ ޤައުމުގެ ރައްޔިތުން އެ ދަރީންގެ އަގު‬ ‫ވަޒަންނުކުރާނެ އެވެ‪ .‬އަހަރެންގެ ދަރީންނަކީ‬ ‫ޤައުމުގެ އަގުހުރި މުދަލެއް ކަމުގައި ހައްދަވާށެވެ‪.‬‬ ‫އެ ދަރީންނަކީ ސިޔާސީ ބާޒާރުގައި ވިއްކާ ނީލަން‬ ‫މުދަލަކަށް ނުހައްދަވާށެވެ‪.‬‬

‫އެ‬ ‫މަޤްޞަދެއްގައި‬ ‫ސިޔާސީ‬ ‫ދެ ދަރިންގެ ކުރިމަގު ނަގައިލި އިރު‪ ،‬އެއި ް‬ ‫ނ‬ ‫ދަރިއަކު އުފެއްދުމީ ކިހާ ބުރަ މަސައްކަތަކުން‬ ‫ކަން ވިސްނައިލެވުނީ ކާކަށްތޯ އެވެ؟ އެއީ ކިތައް‬ ‫އަހަރު ވަންދެން ކިތައް ޤައުމުގައި ތަމްރީނާއި‬ ‫ތަޢުލީމު ދީގެން އުފެއްދުނު ދަރިންކަން‬ ‫ހަނދާންކުރީ ކާކުތޯ އެވެ؟ އެއީ ދައުލަތުގެ‬ ‫ކިހާ ފައިސާއެއް ހޭދަކޮށްގެން އުފެއްދުނު‬ ‫ޤައުމުގެ އަގު ބޮޑު މުދަލެއްކަން އެކަކަށް ވެސް‬ ‫ވަޒަންކުރެވުނުތޯއެވެ؟‬

‫ކައިރި މާޒީގައި ކަންވެ ނިމި ދިޔަ‬ ‫ގޮތް ހަނދުމަފުޅު ކުރައްވާށެވެ! އަހަރެންގެ‬ ‫ބަނޑުން އުފަންވި އެންމެ އަގު ބޮޑު ދެ ދަރިންގެ‬ ‫ކުރިމަގު ގެއްލުވައިލީ‪ ،‬ސިޔާސީ ބޭނުންތަކެއްގައި‬ ‫ކަން ހަނދުމަފުޅު ކުރައްވާށެވެ‪ .‬އަހަރެންގެ‬ ‫ބަނޑުން އުފަންކުރުވި އެ ފަދަ ކިތަންމެ‬ ‫ދަރިންނެއް އަދިވެސް އެބަ ތިއްބެވެ‪ .‬އެ ދަރިން‬ ‫ތިބީ ތިޔަ ބޭފުޅުންގެ އަމުރުވެރިކަމުގެ ދަށުގައި‬ ‫ކަމަށް ވިޔަސް‪ ،‬އެ ދަރީންނަކީ ސިޔާސީ‬ ‫ސަވާރީގެ މިސްރާބުހިފަން ބޭނުންކުރާ ސިޔާސީ‬ ‫ހަންމުށިތަކަކަށް ނުހައްދަވާށެވެ‪.‬‬

‫އެ ދަރިން އަހަރެންނާ މިއަދު ވަކިވެ‬ ‫ދިޔަޔަސް އެ ދެ ދަރިން އެހެން މައިދާނެއްގައި‬ ‫ޤައުމަށް ޚިދުމަތްކުރާނެ އެވެ‪ .‬އަމިއްލަ ދިރިއުޅުން‬ ‫އާރާސްތުކުރާނެ އެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޤައުމުގެ‬ ‫މައިކަށިން އުނިވެގެން އެ ދިޔަ ދެ ބަދައިގެ ބަދަލު‬

‫އަހަރެންގެ ބަނޑުން އުފަންވި‬ ‫ކިތަންމެ ދަރިންނެއް ޤައުމަށް ޚިދުމަތްކުރުމަށް‬ ‫ފަހު ވަކިވެ ހިނގައްޖެ އެވެ‪ .‬ހަމަ އެފަދައިން މި‬ ‫ޤައުމުގެ ރައްޔިތުން ވެސް ޖީލަކަށް ފަހު ޖީލެއް‬

‫އެ ދެ ދަރިން "މާ ބޮޑު ކަމެއް"‬ ‫ކުރެއްވީކީ ނޫނެވެ‪ .‬މައްޗަށް ތިއްބެވި ވެރިން‬ ‫ކުރެއްވި އަމުރުފުޅުތަކަކަށް ކިޔަމަންވެ ވަޑައިގަތީ‬ ‫އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއީ ޤާނޫނީ އިމުގެ ތެރެއިން‬ ‫ކުރެއްވި އަމުރުތަކެއް ކަމެއް ނުވަތަ ނޫން ކަމެއް‬ ‫ބެއްލެވުމެއް ނެތި "ޔެސް ސަރ"ގެ އުސޫލުން‬ ‫ކިޔަމަންވެވަޑައިގަތީ އެވެ‪.‬‬ ‫އުމުރު ހަމަނުވަނީސް އެ ދެ ދަރިން‬ ‫އަމިއްލައަށް ރިޓަޔާކުރެއްވީ ވަޒީފާ އިން ވަކިކުރި‬ ‫ކަމުގެ ހުތުރު ލައްގަނޑުން ސަލާމަތްވުމަށްޓަކަ‬ ‫އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެ ދެ ދަރިންގެ މޭމަތީގައި‬ ‫ވިދަވިދާ ހުރި މެޑެލްތަކާއި ޚިދުމަތުގެ ކުލަތަކުގެ‬ ‫އޮފުދާރުކަން ފަނޑުވެއްޖެ އެވެ‪ .‬އެ ދެ ދަރިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތުން އަހަރެން މަހުރޫމުވީ އެވެ‪ .‬އެ ދެ‬ ‫ދަރިން މި ޤައުމަށް ކޮށްދެމުން އައި ޚިދުމަތްތައް‬ ‫ހުއްޓުނީ އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މި ޤައުމު މިހާރު ވެސް‬ ‫އެ ދެ ދަރީންގެ ޚިދުމަތަށް އެދި އާދޭސްކުރެ‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫އެ ދެ ދަރިން އަހަރެންނާ ވަކިވުމަކީ‬ ‫ހަމައެކަނި އަހަންނަށް ނުވަތަ އެ ދެ ދަރިންނަށް‬ ‫ލިބުނު ދެރައެއް ނޫނެވެ‪ .‬މުޅި ޤައުމަށް ލިބުނު‬ ‫ދެރައެކެވެ‪ .‬މުޅި ދައުލަތަށް ލިބުނު ފޫނުބެއްދޭނެ‬ ‫ބޮޑު ގެއްލުމެކެވެ‪ .‬މި ޤައުމު އަދިވެސް އެ ދެ‬

‫ހޯދާނީ ކޮން ގޮތަކަށް ހެއްޔެވެ؟ އެއީ ހަމައެކަނި‬ ‫އަހަރެންނަށް ލިބުނު ހިތާމައެއް ކަމުގައި‬ ‫ހީނުކުރާށެވެ‪ .‬މުޅި ޤައުމު އެ ކަމަށްޓަކައި ކަރުނަ‬ ‫އަޅަ އެވެ‪ .‬ޤައުމު އޭގެ ޙާލުގެ ދުލުން ބުނާ‬ ‫ކަހަލަ އެވެ‪ .‬އިންސާނުންނަށް ލިބިފައިވާ ފަދަ‬ ‫ހިއްސުތަކާއި ގުނަވަންތައް އަހަރެންނަށް ވެސް‬ ‫ލބިފައިވި ނަމަ ކޮން ފަދަ ހެއްޔެވެ؟ އަހަރެން‬ ‫ި‬ ‫މިއަދު ކުރާ ވޭނީ އިހްސާސްތައް ބަޔާންކޮށްދެވޭނީ‬ ‫ވެސް އޭރުންތާ އެވެ!‬

‫ނެތިދާނެ އެވެ‪ .‬ދެމިއޮންނާނީ މި ޤައުމެވެ‪ .‬މި‬ ‫ދީބެވެ‪ .‬ޤައުމަށް ޚިދުމަތްކުރުމަށް އަހަރެންގެ‬ ‫ދަރިން މިހާރު ވެސް ތިބީ މާތް ﷲ ގަންދީ‬ ‫ހުވައިކޮށްގެންނެވެ‪ .‬އެ ހުވައިގެ މަތީގައި އެ‬ ‫ދަރިން ބޭތިއްބުމުގެ އެންމެ ބޮޑު ޒިންމާއެއް އޮތީ‬ ‫ޤައުމުގެ ވެރީންގެ ކިބައިގަ އެވެ‪ .‬އެ ހުވަޔަށް‬ ‫އެ ދަރީން އިޙްތިރާމްކުރާ ފަދައިން ޤައުމުގެ‬ ‫ވެރީން ވެސް އެ ހުވަޔަށް ކަމޭ ހިއްތަވާށެވެ‪.‬‬ ‫އެ ހުވަޔާ ޚިލާފުވުމަށް އެ ދަރީންނަށް މަޖުބޫރު‬ ‫ނުކުރައްވާށެވެ!‬

‫‪23‬‬

‫‪qnob anqnefun‬‬

‫ނުރައްކާތެރި‬ ‫ވާ‬ ‫ދުނިޔޭގައި‬ ‫އިންސާނީ ހަމަ‬ ‫ހަތިޔާރުތަކުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ލޮލަށް ނުފެންނަ [ބޮން] ހިމެނެއެވެ‪ .‬ދުނިޔަވީ‬ ‫ޙަޔާތުގެ އެއްވެސް ހަނގުރާމައެއް މި ބޮމާ‬ ‫ނުލައި ފެށިފައެއް ވެސް ނިމިފައެއް ވެސް‬ ‫ނެތެވެ‪ 6 .‬އޯގަސްޓު ‪ 1945‬ގައި ޖަޕާނުގެ‬ ‫ހީރޯޝީމާއަށް އެމެރިކާއިން ދިން އެޓޮމިކް‬ ‫ބޮމުގެ ހަމަލާގެ ކުރިން ނުފެންނަ ބޮން ބޭނުން‬ ‫ކުރެވުނެވެ‪ 2 .‬އޯގަސްޓު ‪1990‬ގައި ޢިރާޤާ‬ ‫ދެކޮޅަށް ފެށުނު [ސަހަރާގެ ޠޫފާނު] ގައި‬ ‫ވެސް މި ބޮން ބޭނުން ކުރެވުނެވެ‪ .‬ކީއްތޯއެވެ؟‬ ‫ސަލާމްލެއްވި ޔޫސުފުގެފާނާއި ޒުލައިޚާއާ ދެމެދު‬ ‫ހިނގައިދިޔަ [ލޯބީގެ ހަނގުރާމައިގައި] ވެސް‬ ‫އެންމެ ގިނައިން ބޭނުން ކުރެވުނީ ހަމަ މި‬ ‫ދެންނެވި ނުފެންނަ ބޮމެވެ‪ .‬މި ބޮން އުފުލާ‬ ‫އުޅަނދު ދެނެވަޑައިގެން ވަމުތޯއެވެ؟ އެއީ ޚޮދު‬ ‫ތިބާއެވެ‪ .‬އިންސާނާއެވެ‪ .‬ޤުދުރަތުން ތިބާއަށް‬ ‫ދެއްވައިފައިވާ ބަސް ބޭނުން ކުރުމުގެ ނިޢުމަތް‬ ‫ތިބާ އާފާތަކަށް ބަދަލު ކޮށްލައްވަނީ އެވެ‪ .‬އެ‬ ‫ހިސާބުން އެއިން ކޮންމެ ލަފުޒަކީ ނުރައްކާތެރި‬ ‫ބޮމަކަށްވެދެއެވެ‪ .‬އިންސާނިއްޔަތުގެ ހަލާކެއް‬ ‫ކަމުގައި ފުދެއެވެ‪.‬‬ ‫ނިމުނު‬ ‫ޕެރަގުރާފު‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫ނ ފަހަރެއްގައި ތިބާ ފޫހިފުޅުވެދާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ގޮތު ް‬ ‫ޑ ބައްތެއްޔެއް ބަންނާން ލަކުޑިގަނޑު‬ ‫ބޮ ު‬

‫ކޮށާން ފެށި މީހާ‪ ،‬އެންމެ ފަހުން އައިސް‬ ‫މި ނިންމީ ދަތްކޮށްޓާ އިލޮށިކޮޅަކުން ތާ އޭ‬ ‫ހިތްޕުޅަށް އަރައިފާނެ އެވެ‪ .‬އެހެން ހީފުޅު‬ ‫ކުރެއްވޭ ނަމަ މި މައްސަލައިގައި ބަހުގެ ޢިލްމު‬ ‫(‪ )science of language‬ބުނަނީ ކީކޭތޯ ބަލައިލުން‬

‫ނ ަމކީ ަހމަ ެއކަނި "‪ "ok‬މި‬ ‫ސ ައށް ަބ ާލއިރު‪ ،‬ބުނި ބު ު‬ ‫މި ާހ ިދ ާ‬

‫ނތަން‬ ‫ޞ ަދކީ ެއތަ ް‬ ‫ނ ަގ ާވށެވެ‪ .‬ބުނި ަމ ުޤ ަ‬ ‫ަލ ުފޒު ަކ ަމށް ަބ ަލމާ ހި ް‬

‫ނވީ ޮގތް‬ ‫ނމާ ކަ ް‬ ‫ނގެ ަވސް ޮފ ެހ ުލމެވެ‪ .‬ބު ީ‬ ‫ށ ަލއި‪ަ ،‬ޖޕާ ު‬ ‫ނ ަފ ިތ ޮކ ް‬ ‫ސުން ާ‬ ‫ނދެން ފެންނާން އެ ޮއ ީތއެވެ‪ެ .‬އހެން ަކމުން ަބސް‬ ‫ައދި ައ ަދށް ދާ ް‬

‫ނ ެޖހޭނެ‬ ‫ނ ެމހެން ިވސްނާ ް‬ ‫ނ ުކތާ ައށް ކޮ ް‬ ‫ބޭނުން ުކރާ ިއރު‪ ،‬މި ތިން ު‬ ‫‪24‬‬

‫ަކ ަމށް ަބހަ ިވ ްއ ާޔ ުތގެ ިޢ ްލ ުމ ެވރީން ިވ ާދ ުޅވެ ެއވެ‪.‬‬

‫ރ ީހމް‬ ‫ޞރު ިއބް ާ‬ ‫ނ ީ‬ ‫ާއ ަދމް ަ‬

‫ކިހިނެއްވާނެތޯ އެވެ!‬ ‫ބަހުގެ ސިއްރުތަކާ ބެހޭ ގޮތުން‬ ‫ދިރާސާ ކުރެވޭ ޢިލްމަށް ކިޔަނީ ބަހަވިއްޔާތު‬ ‫(‪ )linguistics‬އެވެ‪ .‬މި ޢިލްމު ބުނާ ގޮތުން ބަހުގެ‬ ‫ޒަރިއްޔާއިން އިންސާނާ ކުރާ މުޢާމަލާތުގައި‬ ‫ވާ‪ ،‬ބުނުންތައް މައިގަނޑު ތިން ބަޔަކަށް‬ ‫ބަހައިލެވެއެވެ‪ .‬އެ ތިން ބަޔަކީ؛‬ ‫‪1.1‬ބުނާ ބުނުމެވެ‪( .‬އިބާރާތް ނުވަތަ ޖުމުލަ‬ ‫އެވެ‪).‬‬ ‫‪2.2‬ބުނުމުން ހާސިލުކުރާން އެދޭ މަޤުޞަދެވެ‪.‬‬ ‫‪3.3‬ބުނީމާ ކަން ވާ ގޮތެވެ‪.‬‬ ‫ހީރޯޝީމާއަށް‬ ‫މިސާލަކަށް‬ ‫ވައްޓައިލެވުނު ބޮން ވެއްޓުނީ ކީއްވެތޯ އެވެ؟‬ ‫ހަނގުރާމައިގެ އިސް ކޮމާންޑަރެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ހުންނެވި ވިލިއަމް‪ .‬އެސް‪ .‬ޕަރސަންސް‬ ‫އެ ކަމަށް ކުރެއްވި އަމުރުގެ ސަބަބުންނެވެ‪.‬‬ ‫ނުވަތަ ދެއްވި ހުއްދައިގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬އެ‬

‫އަމުރު ކުރުމަށް ނުވަތަ އެ ހުއްދަ ދިނުމަށް‬ ‫އޭނާ ބޭނުން ކުރެއްވި ބުނުމަކީ ހަމަ އެކަނި‬ ‫"‪ "ok‬މި ލަފުޒުކަމަށް ވެސް ވެދާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ކޮމާންޑަރަކު މި ބުނުން ނުބުނި ނަމަ އެ‬ ‫ވަގުތު އެ ކަމެއް ނުހިނގީހެވެ‪ .‬ހީރޯޝީމާއެއް‬ ‫ވެސް އަދި އޭގެ ފަހުން ނަގަޒާކީ އެއްވެސް‬ ‫ފަނާވެގެނެއް ނުދިޔައީހެވެ‪ .‬ފަޅި ސިކުންތެއްގެ‬ ‫ތެރޭގައި ‪ 210,000‬އިންސާނުން‪ ،‬ހަނާކުރި‬ ‫ރެހި ބޯތަށްޓެއްހެން ވެގެނެއް ނުދިޔައީހެވެ‪.‬‬ ‫ވިހަގޭހުގެ ސަބަބުން ލިބުނު ނުކުޅެދުމުގެ‬ ‫އާފާތާއެކު މިހައިތަނަށް މަރުވެދިޔަ ‪300,000‬‬ ‫އިންސާނުން އެ ގިލަންވެރިކަމުގެ މުސީބާތުގައި‬ ‫ނިމިދާކަށް ވެސް ނުޖެހުނީހެވެ‪.‬‬ ‫މި ހާދިސާއަށް ބަލާއިރު‪ ،‬ބުނި‬ ‫ބުނުމަކީ ހަމަ އެކަނި "‪ "ok‬މި ލަފުޒު‬ ‫ކަމަށް ބަލަމާ ހިންގަވާށެވެ‪ .‬ބުނި މަޤުޞަދަކީ‬ ‫އެތަންތަން ސުންނާފަތިކޮށްލައި‪ ،‬ޖަޕާނުގެ‬ ‫ވަސްފޮހެލުމެވެ‪ .‬ބުނީމާ ކަންވީ ގޮތް އަދި އަދަށް‬ ‫ދާންދެން ފެންނާން އެ އޮތީ އެވެ‪ .‬އެހެން ކަމުން‬ ‫ބަސް ބޭނުން ކުރާ އިރު‪ ،‬މި ތިން ނުކުތާ އަށް‬ ‫ކޮންމެހެން ވިސްނާންޖެހޭނެ ކަމަށް ބަހަވިއްޔާތުގެ‬ ‫ޢިލްމުވެރީން ވިދާޅުވެ އެވެ‪.‬‬ ‫އިންސާނާ ބުނާ ބުނުންތައް ބަހުގެ‬ ‫ޢިލްމުވެރީން އެކި ބައިބަޔަށް ބައިކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫މި ބައިކުރެއްވުން ބިނާ ކުރައްވައިފައި އޮންނަނީ‬ ‫ބުނުމެއް ބުނީމާ އެ ބުނުމެއްގެ ސަބަބުން‬ ‫ކަންހިނގާ ގޮތެއްގެ މައްޗަށް ބައްލަވައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ކަންހިނގާ ގޮތޭ މި ދެންނެވީ އެ ބުނުމަކުން ލިބިދޭ‬ ‫މާނަޔަކުން ފާޅުވާ ނަތީޖާއަށެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ތިބާ‬ ‫ގޭގައި އުޅުއްވަނިކޮށް ބޭރުން އައިސް ގެޔަށް‬ ‫ބޯދިއްކޮށްލާ މީހަކު "ފެންފޮދެއް ލިބިދާނެތޯ"‬ ‫މިހެން ބުނެފާނެ އެވެ‪ .‬ތިބާ ކަންތައް ކުރައްވާނީ‬ ‫ކިހިނެއްތޯ އެވެ‪ .‬ޖުމުލައިގެ ބޭރުފުށަށް ބަލާއިރު‪،‬‬ ‫އޭނާ އެ ކުރީ ސުވާލެކެވެ‪ .‬ޖަވާބުގައި އާނއެކޭ‬ ‫ވިދާޅުވެފައި އެ ހިސާބުން ނިންމާ ލައްވާނީ‬ ‫ތޯއެވެ‪ .‬ނޫނެކެވެ‪ .‬އޭނާގެ އިބާރާތުގައި ސުވާލެއް‬ ‫އޮތަސް ބަހުގެ ޢިލްމުވެރީން ދެކެވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ގޮތުގައި އެއީ ސުވާލެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި ކިއެއްތަ‬ ‫އެއީ އެދުމެކެވެ‪ .‬އޭނާގެ މަޤުޞަދަކީ ތިޔަ ގޭގައި‬ ‫ފެން ހުރިތޯ ބެލުމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އޭނާ އެ ގޮތަށް އެ‬ ‫އިބާރާތް ބޭނުންކުރީ އަދަބުވެރިވުމުގެ ގޮތުންނެވެ‪.‬‬ ‫ޙަޤީޤަތުގައި އޭނާގެ މަޤުޞަދަކީ ތިމަންނަ‬ ‫މިހިރީ ވަރަށް ފެންބޮވައިގެންފައޭ އެހެން ވީމާ‬ ‫ފެންފޮދެއް ދޭށޭ ބުނުމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އޭނާގެ‬ ‫މި މަޤުޞަދާ ގުޅިގެން އާއްމު ހާލަތުގައި ކަން‬ ‫ވާނެ އެއް ގޮތަކީ ތިބާ އޭނާއަށް ފެންފޮދެއް‬

‫ދިނުމެވެ‪ .‬‬

‫ޝަރުޠުތައް ތިރީގައި އެ ވަނީ އެވެ‪.‬‬

‫ބަހުގެ ބާރު ހިނގާ ގޮތަކީ‪،‬‬ ‫ދިރާސާ‬ ‫ފުންކޮށް‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ޢިލްމުވެރީން‬ ‫ކުރައްވާ މައުޟޫޢެކެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ކާވަންޏެއް‬ ‫ވުމަށް ފުރިހަމަ ވާންޖެހޭ ހުރިހައި ޝަރުޠެއް‬ ‫ފުރިހަމަ ވީމާ‪ ،‬ގާޒީއަކު މި ވެނި އަންހެނަކު‬ ‫އެވެނި ފިރިހެނަކަށް އަނބިކޮށްދީފީމޭ ވިދާޅުވާ‬ ‫ވިދާޅުވުމުގެ ނަތީޖާއަކީ ކޮބައިތޯ އެވެ‪ .‬އާ‬ ‫ޙަޔާތެއްގެ ބިންގާއެޅުމެވެ‪ .‬ކާވަނި ވެވުނު‬ ‫ދެމީހުންގެ މައްޗަށް ދީނީ ގޮތުންނާއި ޤާނޫނީ‬ ‫ގޮތުންނާއި އިޖުތިމާޢީ ގޮތުން އޭގެ ކުރިން‬ ‫މަނާވެފައި އޮތް‪ ،‬އެތައް ކަމެއް‪ ،‬ގާޒީގެ އެ‬ ‫[ބުނުމުގެ] ސަބަބުން ހުއްދަވުމެވެ‪ .‬ހަމަ‬ ‫އެހެންމެ އެތައް ޒިންމާއެއް މަސްއޫލިއްޔަތެއް އެ‬ ‫ދެމީހުންގެ ކޮނޑުގައި އެޅުމެވެ‪ .‬އެކަމަކު ފިލްމީ‬

‫ހ‪ .‬ބަސްބުނާ މީހާގައި އެ ބަސް ބުނުމުގެ‬ ‫ހައިސިއްޔަތު އޮންނާންވާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ށ‪ .‬ބަސްބުނާ ވަގުތާއި ހާލަތު އެކަށީގެންވާން‬ ‫ވާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ނ‪ .‬ބަސް ބުނާ ގޮތް ރަނގަޅު ވާން ވާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ރ‪ .‬ބުނާ ބަހުގައި ގުޅުން ހުރުމާއެކު ހަރުދަނާ‬ ‫ވާންވާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ނ ބަހުގެ ޞައްޙަކަން ކަށަވަރުވާން‬ ‫ބ‪ .‬ބު ާ‬ ‫ވނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ާ‬ ‫ޅ‪ .‬ބުނި ބަހަށް އަމަލު ކުރާން ތިބި މީހުންނަށް‬ ‫މަންފާއެއް ހުރި ބަހަކަށް ވާންވާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫މި ކަންކަން މަސްހުނިވެއްޖެ ނަމަ‪،‬‬

‫ކޮންމެ ވެސް ސަބަބަކާ ހުރެ ސަރުކާރުގެ ޚަޒާނާ ހުސްވެ‬ ‫ރ ްއ ިޔ ަތ ަކށް ދޭނެ ަޖ ާވ ެބއް ެވސް‬ ‫ރޓު ެވ ްއ ެޖ ެއވެ‪ަ .‬‬ ‫ަދ ުއ ަލތް ބަނގު ޫ‬ ‫ނެތީ ެއވެ‪.‬‬

‫ނށް ެވސް‪،‬‬ ‫ސ ަފއިން ަ‬ ‫ނމެ ަފހުން ޮގސް‪ި ،‬‬ ‫އެ ް‬

‫ސ ަބކުން‬ ‫ސ ަތ ެކއް ިދ ަޔ ެއވެ‪ަ .‬ވކި ިހ ާ‬ ‫ނ ެދއްވި ެއ ަތއް ުދ ަވ ް‬ ‫ސރަ ު‬ ‫ުމ ާ‬ ‫ނގެ‬ ‫ސ ެގފާ ު‬ ‫ރ ް‬ ‫ނ ަތއް ހިނ ަގއި ަ‬ ‫ނ ެޖހު ް‬ ‫ސވެ ޮބ ެޑތި ަހމަ ު‬ ‫ސލަ ޯގ ް‬ ‫ަމ ްއ ަ‬ ‫ނ ހަ ާވލުވެ ިދ ަޔއީ ެއވެ‪.‬‬ ‫ސ ިހ ާމ ަޔތް ނުވެ ައ ިލފާ ާ‬ ‫ގަނޑު ަވރު ެވ ް‬

‫ތަމްސީލަކަށްޓަކައި ގާޒިއެއްގެ ނަމުގައި އެ‬ ‫ދައުރު އަދާ ކުރާ މީހާ‪ ،‬އެ ޢިބާރާތް ބުނުމަކު ް‬ ‫ނ‬ ‫މީން އެއްވެސް ކަމެއް އެ ގޮތަކަށް ނުހިނގަ‬ ‫އެވެ‪ .‬މި ފަހަރު ބުނި ބުނުމާ ގުޅިގެން ކަން‬ ‫ހިނގާ ގޮތް މުޅިން ތަފާތެވެ‪ .‬މި ވީ ކިހިނެއްތޯ‬ ‫އެވެ؟‬ ‫ޢިލްމުވެރީން ވިދާޅުވަނީ‬ ‫ ‬ ‫ބުނާ ބުނުމާ ގުޅިގެން ކަންހިނގާ ގޮތް ބިނާވެފައި‬ ‫އޮންނަނީ ވަކި ޚާއްޞަ ޝަރުޠުތަކެއްގެ މައްޗަށް‬ ‫ކަމަށެވެ‪ .‬އެ ޝަރުޠުތައް ފުރިހަމަ ވެފައި‬ ‫އޮތުމާއި ފުރިހަމަ ވެފައި ނެތުމުގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫ޝަރުޠުތައް ފުރިހަމަ ވީމާ ކަންހިނގާގޮތާއި އޭގެ‬ ‫ތެރެއިން ބައެއް ޝަރުޠު އުނިވީމާ ކަންހިނގާ‬ ‫ގޮތް ވަރަށް ތަފާތެވެ‪ .‬މުހިންމު ބައެއް‬

‫ބުނާ ބުނުމާ ގުޅިގެން ކަންހިނގާ ގޮތް ތަފާތު‬ ‫ކާވަނީގެ މައްސަލައިގައި ގާޒީ‬ ‫ވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ވިދާޅުވާ ބަސްފުޅާ ގުޅިގެން ކާވަނީ ވަނީ ވަކި‬ ‫ޝަރުޠު ތަކަކާ އެކު އެ ބަސް ވިދާޅު ވެވުނީމާ‬ ‫ނޫންތޯ އެވެ؟ އެ ނޫން ކަންކަމުގައި ވެސް‬ ‫ކަން ހިނގާނީ އެހެނެވެ‪ .‬ބަސްބުނުމުގެ ވެށްޓާ‬ ‫ގުޅިފައިވާ ޝަރުޠުތައް ފުރިހަމަ ނުވެއްޖެ ނަމަ‬ ‫ދިމާ އިދިކޮޅަށް ކަން ހިނގުން އޮންނާނީ ވަރަށް‬ ‫ގާތުގައި ކަމަށް ބަހަވިއްޔާތުގެ ޢިލްމުވެރީން‬ ‫ވިދާޅުވެ އެވެ‪.‬‬ ‫މިސާލެއް ވިދާޅުވެ ލައްވާށެވެ‪.‬‬ ‫މީލާދުން ‪ 1576‬ގައި އިސްޕޭނުގެ ރަސްކަލަކަށް‬ ‫ހުންނެވީ ފިލިޕް (‪ )II‬އެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ‬ ‫ބޮޑު ސަރަހައްދަކަށް ބާރު ފޯރާ ނުފޫޒުގަދަ‬ ‫ރަސްކަލެކެވެ‪ .‬ކޮންމެ ވެސް ސަބަބަކާ ހުރެ‬

‫‪25‬‬

‫ސަރުކާރުގެ ޚަޒާނާ ހުސްވެ ދައުލަތް ބަނގުރޫޓު‬ ‫ވެއްޖެ އެވެ‪ .‬ރައްޔިތަކަށް ދޭނެ ޖަވާބެއް ވެސް‬ ‫ނެތީ އެވެ‪ .‬އެންމެ ފަހުން ގޮސް‪ ،‬ސިފައިންނަށް‬ ‫ވެސް‪ ،‬މުސާރަ ނުދެއްވި އެތައް ދުވަސްތަކެއް‬ ‫ދިޔަ އެވެ‪ .‬ވަކި ހިސާބަކުން މައްސަލަ ގޯސްވެ‬ ‫ބޮޑެތި ހަމަ ނުޖެހުންތައް ހިނގައި ރަސްގެފާނުގެ‬ ‫ގަނޑުވަރު ވެސް ހިމާޔަތް ނުވެ އަލިފާނާ ހަވާލުވެ‬ ‫ދިޔައީ އެވެ‪ .‬އެ ދުވަހު ރަދުންގެ އަމުރުފުޅެއް‬ ‫ނުހިނގި އެވެ‪ .‬އެވެނި ކަމެއް މިވެނިހެން ކުރާށޭ‬ ‫ވިދާޅުވި ދޫފުޅުގައި ފިސާރި ވާގި ހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫އެ ކަމަކު އެ ވިދާޅުވާ ބަސްފުޅާ އެއް ގޮތަށް‬ ‫ކަން ހިނގާން މެދުވެރިވާން ހުރި ސަބަބުތަކަކު‬ ‫ވާތްގެއް ނެތެވެ‪ .‬އޮތީ ވާވެފަ އެވެ‪ .‬އިދިފުށަށް‬ ‫ދަމައިގަނެ‪ ،‬ނު އަތަށް ފުރޮޅިފަ އެވެ‪ .‬ކީއްވެތޯ‬ ‫އެވެ؟ ބަހަވީ ގޮތުން ބަލާއިރު‪ ،‬އޮތް ޖަވާބަކީ‬ ‫ބަސްބުނެވުނު ވެށީގެ ޝަރުޠު ފުރިހަމަ ނުވީ‬ ‫އެވެ‪ .‬ހާލަތު ތަން ނުދިނީ އެވެ‪ .‬އެހެން ވީމާ‬ ‫ކުރެއްވި އަމުރާ އެއްގޮތަށް ކަންކަން ނުހިނގީ‬

‫އެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ ދިމާ އިދިކޮޅަށް ކަން‬ ‫ހިނގައި ނިމުނީއެވެ‪.‬‬ ‫ޝަރުޠުތަކުގެ ފުށުއެރުން އޮންނަ‬ ‫ބަދަލުވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުޅިން‬ ‫ކަންކަން‬ ‫ގޮތުން‬ ‫ހައިސިއްޔަތު އޮންނަ މީހާ ބުނާބަސް‪ ،‬ހާލަތުގެ‬ ‫ސަބަބުން އޭނާ އެދޭ ގޮތަށް ނުހިނގާ ގޮތް‬ ‫ދިމާވާއިރު‪ ،‬ހައިސިއްޔަތެއް ނެތް މީހާ ބުނާ ބަސް‬ ‫ހާލަތުގެ ސަބަބުން އޭނާ ހީވެސް ނުކުރާ ފަދަ‬ ‫ގޮތަކަށް ހިނގައިފާނެ އެވެ‪ .‬އެ ކަމާ ގުޅިގެން‬ ‫އާދަޔާ ޚިލާފު ދެރަ ނަތީޖާއެއް ނިކުމެދާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫މިސާލެއް ޚިޔާލަށް ގެންނަމާ ހިންގަވާށެވެ!‬

‫‪26‬‬

‫ހަތަރު އަނގޮޅިއެއްގައި އެއްވެ‬ ‫ށ ގޮވައިލާ ބައެކެވެ‪ .‬އެ‬ ‫ކ ކަމަކަ ް‬ ‫ތިބެ ވަ ި‬ ‫ހ ދަރަޖައަށް ރުޅިގަދަވެފަ‬ ‫ބ އިންތި ާ‬ ‫މީހުންތި ީ‬

‫ަހ ަތރު އަނ ޮގ ިޅ ެއ ްއ ަގއި ެއއްވެ ިތބެ ަވކި ަކ ަމ ަކށް‬ ‫ރ ަޖ ައށް‬ ‫ނ ިތހާ ަދ ަ‬ ‫ނ ިތބީ އި ް‬ ‫ޮގ ަވ ިއލާ ަބ ެއ ެކވެ‪ .‬އެ ީމހު ް‬ ‫ނގެ‬ ‫ރ ައށް ެއ ީމހު ް‬ ‫ނގެ ތެ ެ‬ ‫ރ ިޅ ަގދަ ެވފަ ެއވެ‪ެ .‬އ ީމހު ް‬ ‫ު‬

‫ރކުރާ ީމ ަހ ަކށް ަވ ެދ ިވ ްއޖެ ެއވެ‪.‬‬ ‫ނ ާކ ު‬ ‫ރށް އި ް‬ ‫ޝޢޫ ަ‬ ‫ު‬ ‫ރއިން ެއ ަކކު ބުނީ [ ިމ ިހރީ‬ ‫ނގެ ެތ ެ‬ ‫ެއއްވެ ިތބި ީމހު ް‬ ‫ނވެ ަފއި ހުރި ީމ ެހއް] މި ުޖ ުމލަ‬ ‫ެވސް ިމ ާހރު ަމރާ ް‬

‫ނއްތޯ އެވެ؟‬ ‫ނދާނީ ިކހި ެ‬ ‫ނޒަރު ަބ ަދ ުލ ެވގެ ް‬ ‫ެއވެ‪ .‬މަ ް‬

‫ނ ަމއި ަފއި ޮއތް ކަ ަފދަނ ެޑ ްއގެ‬ ‫ރލު ުއ ަކއި ތެ ް‬ ‫ެޕ ުޓ ޯ‬ ‫ރ ުކރާން ައ ިލފާން ދަނ ިޑ ެއއް‬ ‫ައވާ ަމތީ ުހރެ‪ި ،‬ބޑި ޯ‬

‫ނތޯ އެވެ؟‬ ‫ނ ެވދާ ެ‬ ‫ެއޅުން ަފދަ ަކ ަމ ަކށް ު‬

‫އެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ ތެރެއަށް އެމީހުންގެ ޝުޢޫރަށް‬ ‫އިންކާރުކުރާ މީހަކަށް ވަދެވިއްޖެ އެވެ‪ .‬އެއްވެ‬ ‫ތިބި މީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކު ބުނީ "މިހިރީ‬ ‫ވެސް މިހާރު މަރާންވެފައި ހުރި މީހެއް"‬

‫މި ޖުމުލައެވެ‪ .‬މަންޒަރު ބަދަލުވެގެންދާނީ‬ ‫ކިހިނެއްތޯ އެވެ؟ ޕެޓުރޯލު އުކައި ތެންމައިފައި‬ ‫އޮތް ކަފަދަނޑެއްގެ އަވާ މަތީ ހުރެ‪ ،‬ބިޑި‬ ‫ރޯކުރާން އަލިފާން ދަނޑިއެއް އެޅުން ފަދަ‬ ‫ކަމަކަށް ނުވެދާނެތޯ އެވެ؟ މި މަޒުމޫނުގެ‬ ‫ފެށުމުގައި ދަންނަވައިލި ފަދައިން މި ޖުމުލައިގެ‬ ‫ބޭރުފުށަށް ބަލާއިރު‪ ،‬ފެންނާން އޮތީ މީހަކު‬ ‫ފާޅުކުރި ޚިޔާލެކެވެ‪ .‬ފަހަރެއްގައި ވެސް މި‬ ‫ވެނި ކަމެއް ކުރާށެކޭ އޭނާ ނުބުނެ އެވެ‪ .‬ދިފާޢީ‬ ‫ޤާނޫނީ ވަކީލުން ހިފައި ދަމަނީ މި ފަދަ‪ ،‬ބޭ‬ ‫މަންޠިޤީ ނުކުތާތަކުގަ އެވެ‪ .‬ޖުމުލައިގެ ބޭރު‬ ‫ދޮށިފަށުގަ އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ބަހަވީ ޢިލްމުގެ‬ ‫ނަޒަރުން ބަލާއިރު އެ ކަން އޮންނާން ވާނީ‬ ‫އެހެނެއް ނޫނެވެ‪ .‬އޭނާ އެ ފާޅުކުރީ ޚިޔާލެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އެއީ އޭނާ އަނެކާއަށް ދިން އިންޒާރެކެވެ‪.‬‬

‫އެހެން މީހުންނަށް ކުރި އަމުރެއް ވެސްމެއެވެ‪.‬‬ ‫ސަބަބަކީ އޭނާގެ މަޤުޞަދަކީ އަނެކާއަށް‬ ‫ހާނީއްކަ ކުރުމެވެ‪ .‬ލޭ އޮހޮރޭ މަންޒަރު ދެކިލާން‬ ‫ބޭނުންވުމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މި ޖުމުލައިން‬ ‫ހިނގާނެ ކަމަކީ ދެންތިބި މީހުންގެ ތެރެއިން‬ ‫[ކެކިފައި] ހުރި މީހަކު އިތުރު ކޮންމެ ވެސް‬ ‫އެއްޗެއް ބުނުމެވެ‪ .‬ނުވަތަ އެނާގެ ދަތް ދޮޅި‬ ‫ދަށަށް އަތް ހިންގައިލުމެވެ‪ .‬ދެން ބައިގިނަވެ‪،‬‬ ‫އެއްވެ އޮތް މީސްތައް އެ މީހެއްގެ ގަޔަށް ބޮލަށް‬ ‫އަރައި ތަޅައި މަރައިގަތުމެވެ‪.‬‬ ‫ބަހަކީ ކިހައިވަރެއްގެ މުހިންމު‬ ‫ބާރެއްކަން މި އަދުގެ ދުނިޔެ ދެނެގެންފިއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ވިޔާފާރީގެ ހީލަތްތެރި ރޭވުންތަކާއި‬ ‫ސިޔާސީ‬ ‫އިސްތިޢުމާރީ އަތްގަދަކުރުންތަކާއި‬ ‫ހިޔަޅުކަމުގެ ތެރޭގައި ބަހަކީ މިއަދު އެންމެ‬ ‫ނުފޫޒު ގަދަ ހަތިޔާރެވެ‪.‬‬ ‫އެ‬ ‫ނިޢުމަތެކެވެ‪.‬‬ ‫ބަހަކީ‬ ‫ގޮތުގައި ބަހުގެ ބޭނުން ހިފާބަޔަކަށެވެ‪ .‬ބަހަކީ‬ ‫މުސީބާތެކެވެ‪ .‬އެ ގޮތުގައި ބަހުގެ ބޭނުން‬ ‫ހިފާބަޔަކަށެވެ‪ .‬ދުލުން ބޭރުވާ އެންމެ ޖުމުލައެއް‬ ‫ބޮޑު ސަހަރެއްގައި އަލިފާން ރޯކޮށްލައިފާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެ ލަފުޒެއް އެތައް އިންސާނުންނެއްގެ ހައްޓާ‬ ‫ފުރާނަ ދެތަންކޮށްފާނެއެވެ‪ .‬އިއްވައި ލެވުނު‬ ‫އެންމެ އަކުރެއްގެ ސަބަބުން ހިލަބިންތަކާއި‬ ‫ބައްރުތައް ވިރުވައި އަނދުނަށް ހަދައިފައި‬ ‫އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫ބަހުގެ‬ ‫މިއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަޤީޤަތަކީ‬ ‫ސައެންސް މިހެން ބުނުމުގެ ‪ 14‬ޤަރުނު ކުރިން‬ ‫އިސްލާން ދީން މި ޙަޤީޤަތް ހާމަ ކޮށްފި އެވެ‪.‬‬ ‫ބަހާ މެދު ފަރުވާތެރިވާން އިރުޝާދު ދީފި އެވެ‪.‬‬ ‫ހެޔޮ ބަހެއް ބުނާން ނޭނގިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ހަނު‬ ‫ހުންނާން ނަސޭހަތްތެރި ވެއްޖެ އެވެ‪ .‬ލިބޭ‬ ‫މަޢުލޫމާތު ގަބޫލުކުރުމުގެ ކުރީގައި އޭގެ ތެދު ދޮގު‬ ‫ކަށަވަރު ކުރާން އަމުރުވެވިއްޖެ އެވެ‪ .‬އަނެކާ‬ ‫ނިކަމެތި ކޮށްލުމުގެ ނިޔަތުގައި ބުނެވުނު އައިބު‬ ‫އެއްމެ ލަފުޒަކާ ބެހޭ ގޮތުން ކީރިތި މާތް ރަސޫލާ‬ ‫رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم ހަދީސް ކުރެއްވި‬ ‫އެވެ‪ .‬އެ ލަފުޒު ދުނިޔޭގެ މި އޮތް މާސިންގާ‬ ‫ކަނޑަށް ވައްޓާލި ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬އެ ހުރިހައި‬ ‫ކަނޑުތައް ހަޑިކޮށް ތަޣައްޔަރު ކުރުމަށް އޭގެ‬ ‫ނުބައިކަން ފުދެއެވެ‪ .‬އެހެން ކަމުން ހީރޯޝީމާ‬ ‫އަށް ވައްޓައި ލެވުނު ބޮން ނޫނަކަސް‪ ،‬އެއްވެސް‬ ‫ޒިންމާދާރު ކަމެއް ނެތި ދުލުން އިންސާނާ މި‬ ‫އިސްރާފު ކުރާ ބަހަކީ (ލަފުޒުތަކަކީ) ކިހައި‬ ‫ނުރައްކާތެރި ބޮންތަކެއް ތޯއެވެ؟‬

‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް ނަޒަރެއް‬ ‫އަދި ގަވާއިދާ ޚިލާފަށް ރާއްޖޭގެ އިގްތިޞާދީ‬ ‫ސަރަހައްދުގެ ތެރެއިން މަސްވެރިކަން ކުރާ‬ ‫ބޭރުގެ ބޯޓްފަހަރުވެސް އަތުލައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫މާލޭގެ އުތުރާއި ދެކުނު ހާބަރުތަކުންވެސް އެކަން‬ ‫ސާބިތުވާން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ހަމަ އެފަދައިން‬ ‫ރާއްޖޭގެ ކަނޑުތަކަށް ވަދެގެން އުޅޭ ކަނޑުފޭރޭ‬ ‫މީހުންވެސް‬ ‫ޝައްކުކުރެވޭ‬ ‫މީހުންކަމަށް‬ ‫ކޯސްޓްގާޑުގެ ބެލުމުގެ ދަށަށް ގެނެސްފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ސިފައިން އިޚުލާސް ތެރިކަމާއެކު‬ ‫ދިވެހި ޤައުމުގެ ސަލާމަތަށްޓަކައި ކޮށްފައިވާ‬ ‫ބައެއްމަސައްކަތް ފާހަގަ ކޮށްލަން ގަޞްދުކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖެ އުފެދިފައިވާ ގޮތުން ހިކިފަސް ތަނަށްވުރެ‬ ‫ކަނޑުގެ ސަރަހައްދު މާބޮޑެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫މައްސަލަތަކާއި‬ ‫ދަތުރުވެރިންގެ‬ ‫ކަނޑުތަކުން ވަގަށް މަސްވެރިކަންކުރާ ރާއްޖެއިން‬ ‫ބޭރުގެ މަސްވެރިންގެ މައްސަލަތަކާއި ކަނޑުފޭރޭ‬ ‫މީހުންގެ މައްސަލަކާތައް ބެލެހެއްޓުންވެސް‬ ‫ލިސްޓުގައި‬ ‫ޒިންމާގެ‬ ‫އެމީހުންގެ‬ ‫އެކަންތައްތައް‬ ‫ފާހަގަކުރެވިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަލަހައްޓަމުން ގެންދަނީ އިޚްލާސްތެރިކަމާއެކު‬

‫ތަމަ ަ‬ ‫ޅ‬ ‫ރާއްޖެ‬ ‫ޢުދުވާނުން‬ ‫ފާހަގަކޮށްލަންޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫ޒިންމާދާރުކަމާއި އެކުގައެވެ‪ .‬ކަނޑުވަމުންދިޔަ‬ ‫ވަރަށް ގިނަބައެއްގެ ފުރާނަވަނީ ސަލާމަތްކޮށް‬ ‫އަދި ޙާލުގައިޖެހިފައިވާ ގިނަ އުނޅަދުތަކެއްވެސް‬ ‫އެހީތެރިކަންދީފައެވެ‪.‬‬ ‫ސަލާމަތްކޮށް‬ ‫ވަނީ‬

‫ލައިގެން ޙަރަކާތްތެރިވެގެން ކިތަން މީހުންގެ‬ ‫ލިސްޓުގައި‬ ‫ޝަހީދުންގެ‬ ‫ފުރާނަގޮސް‬ ‫ޤައުމުގެ‬ ‫އޭގެތެރެއިން‬ ‫ލިޔެފައިވޭތޯއެވެ‪.‬‬ ‫ހަނގުރާމަކުރަމުންގޮސް‬ ‫ސަލާމަތަށްޓަކައި‬

‫ޓައިގަރުންގެ‬ ‫ސަލާމަތްކުރުންވެސް‬ ‫އެޢުދުވާނާކުރިމަތި‬

‫ހައިވަކަރު އަޙުމަދުފުޅު‬

‫އޭނާގެ ބަޑިން ފޮނުވާލި އެންމެ ފަހު ވަޒަނާއިއެކު‬ ‫ޝަހީދުވެގެންދިޔަ މަރުހޫމު ހުސެއިން އާދަމްގެ‬ ‫ހަދާން ކުލަގަދަ ގޮތެއްގައި ފާހަގަކުރަންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހުރިހާ ޝަހީދުންނަށް ސުވަރުގޭގެ އެންމެ‬ ‫މަތިވެރި ދަރަޖަ އިރާދަ ކުރެއްވުންއެދެމެވެ‪.‬‬ ‫ޝަހީދުނުވިއަސް ބާޣީން ޖަހަމުންދިޔަ ބަޑިތަކުގެ‬ ‫ކުރިމައްޗަށް ބައިވެރިންކޮޅެއް ގޮވައިގެން ނުކުމެ‬ ‫ހަރަކާތްތެރިވި މޭޖަރ ޖެނެރަލް ރިޓަރޔަޑް‬ ‫މޫސާ އަލީ ޖަލީލާއި އޭނާގެ ބައިވެރިން ކުލަގަދަ‬ ‫ގޮތެއްގައި ފާހަގަކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫ސުނާމީގެ ކާރިސާގައި ސިފައިންގެ‬ ‫ހިއްވަރާއި ގައުމާއި ރައްޔިތުންނަށް ކޮށްދިން‬ ‫ޚިދުމަތާއި ސަލާމަތްކުރި ފުރާނަތަކާއި ތަކެތީގެ‬ ‫މަތިން ހަނދާންކޮށް އެދުވަހު ސިފައިން‬ ‫ކުރި އިޚްލާސްތެރި މަސައްކަތްތަކަށް ވެސް‬ ‫ޝުކުރާއި ތަޢުރީފުކުރަމެވެ‪ .‬އަދި ރައްޔިތުން‬ ‫ދިން އެއްބާރުލުމާއި އެހީތެރިކަމަށްވެސް‬ ‫އަދާކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫ޝުކުރު‬ ‫ތަޢުރީފްކޮށް‬ ‫އަދި އެކާރިސާގައި ދުނިޔެ ދޫކޮށްފައިވާ‬ ‫ސުވަރުގޭގެ‬ ‫އަޚުންނަށް‬ ‫އުޚުތުންނާއި‬ ‫މަތިވެރި ދަރަޖަ އިރާދަކޮށްދެއްވުން އެދި‬ ‫ދުޢާ ދަންނަވަމެވެ‪.‬‬ ‫ގަވާޢިދާއިއެއްގޮތަށް‬ ‫ޤާނޫނާއި‬ ‫އިޚުލާޞްތެރިކަމާއިއެކު ސިފައިންކުރާ މަތިވެރި‬ ‫މަސައްކަތްތައް ފާހަގަކޮށް ޝުކުރާއި ތަޢުރީފު‬ ‫ރައްދުކުރަމެވެ‪.‬‬

‫ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤް‬ ‫އަޅުގަނޑަށް ކިއިފައިވާ ވަރަށް ރީތި‬ ‫އިނގިރޭސި ޅެމެއްގެ މަތިން ހަނދާންވެގެން‬

‫ތިމަން އެހެން އެންގުމެއް އަންގާންދެން މިތާ‬

‫ބަޑި ބޭހުގެ ދުންތަކުންނެވެ‪ .‬ތަނެއް ދޮރެއް‬

‫ހުންނާށެވެ! މިކަންތައް ކުރާށެވެ!‬

‫ނޭނގެއެވެ‪ .‬އެފަދަ ވަގުތުގައި ހުޅުރޯވެފައިވާ‬

‫އެ ޅެމުގެ މައްޗަށް އެއްޗެއް ލިޔެލަން ވީއޭ‬ ‫ހިތަށް އެރިއެވެ‪ .‬އެއީ "ކަޒަބިއަންކާ" އޭ ކިޔާ‬ ‫ކުއްޖަކަށް‬ ‫ޅެމެކެވެ‪.‬‬

‫ނިސްބަތްކޮށް‬ ‫އެޅެމުގެ‬

‫އަމުނައިލެވިފައިވާ‬

‫ޝާއިރަކީ‬

‫ފެލީޝިއާ‬

‫ޑޮރޯތިއާ ހާރމަންސެވެ‪ 1798 .‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ހިނގި ހާދިސާއަކާ ގުޅިގެންނެވެ‪ .‬މިފިކުރުގައި‬ ‫ހުއްޓައި‪ ،‬ފަޟީލަތުއްޝައިޚް މުޙައްމަދު ޖަމީލް‬ ‫އެ ޅެމުގެ ތަރުޖަމާ ކުޑަ ވާހަކައެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ލިޔުއްވާފައި ވަނިކޮށް ފެނިއްޖެއެވެ‪ .‬އެވާހަކައިގެ‬ ‫އެހީގައި މިލިޔުން ކުރިއަށް ގެންދާނަމެވެ‪.‬‬ ‫ކުރިންވެސް‬

‫ޒުވާން ކަޒަބިއަންކާ ދެމިހުށްޓެވެ‪ .‬އެސާހިތު‬ ‫ހަނގުރާމަ‬

‫ހޫނުވެގެން‬

‫ދުޝްމިނުން‬

‫ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬

‫އެމަނަވަރަށް‬

‫އޮއްސައިގަތް‬

‫ބޮންތަކުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން މުޅި މަނަވަރުގައި‬ ‫އަލިފާން‬

‫ރޯވެއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ހަނގުރާމައިގެ‬

‫މި‬

‫ހަރަކާތްތަކުގެ ތެރޭގައި އެޑްމިރަލް ދުނިޔެދޫކޮށް‬

‫ހޯދައި ސާބިތުކަމާއިއެކު ޒުވާން ކަޒަބިއަންކާ‬ ‫ހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ހަނގުރާމަވެރިއެއްގެ‬

‫ހިތްވަރުގަދަ‬

‫ގޮތުގައެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު ކުރިން މި އިޝާރާތް‬ ‫ކޮށްލި ޅެން ފެށިފައިވަނީ‪ ،‬މިހިސާބުންނެވެ‪.‬‬ ‫ޅެން އެކުލަވައިލައިފައި އޮތްލެއް ހާދަ ރީއްޗޭ‪،‬‬ ‫އަސަރުގަދައޭ ‪،‬ދަންނަވަން ޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫މުޅި އެހިސާބު ގުގުމާލައިފައި ވަނީ‪ ،‬ބޮޑު ބަޑިތަކުގެ އަޑުފަށްގަނޑުންނެވެ‪.‬‬ ‫މުޅި އެހިސާބު ހާސް ކޮށްލައި ަފއި ވަނީ‪ ،‬ބަޑި ޭބހުގެ ދުންތަކުންނެވެ‪.‬‬

‫ދެންނެވިފަދައިން‬

‫ތަނެއް ދޮރެއް ނޭނގެއެވެ‪ .‬އެފަދަ ވަގުތުގައި ުހޅުރޯވެފައިވާ މަނަވަރުގެ‬

‫ހިނގައިފައިވައި ހަނގުރާމައެކެވެ‪ .‬ހަނގުރާމައިގެ‬

‫ޑެކުމަތީގައި ވަށައިގެން ހޯދަ ހޯދައި ސާބިތުކަމާއިއެކު ޒުވާން ކަޒަބިއަންކާ‬

‫އެއީ ‪ 1798‬ވަނަ އަހަރު ނީލަކޯރާ ގުޅިގެން‬ ‫ދެފަރާތުގައި ތިބީ އޭރު‬

‫މުޅި ދުނިޔޭގައި އޮތް‬

‫އެންމެ ގަދަ ދެބާރެވެ‪ .‬އެއީ އިނގިރޭސީންނާއި‬ ‫ފަރަންސޭސީންނެވެ‪.‬‬

‫ކަނޑުމަތީގެ‬

‫ބިޔަ‬

‫ދެލަޝްކަރުގެ ގޮތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ހަނގުރާމައިގެ‬

‫ތެރޭގައި‬

‫ފަރަންސޭސި މަނަވަރުތަކުގެ އިސް ވެރިއެއްގެ‬

‫‪28‬‬

‫ބައްޕަގެ އޯޑަރަށް އަމަލުކުރުމުގައި‬

‫މަނަވަރުގެ‬

‫ޑެކުމަތީގައި‬

‫ވަށައިގެން‬

‫ހޯދަ‬

‫ގޮތުގައި ހުންނެވި އެޑްމިރަލް އޭނާގެ ޒުވާން‬ ‫ދަރިކަލުން ކަޒަބިއަންކާ އަށް އެންގެވިއެވެ‪.‬‬

‫ރގަދަ ހަނގުރާމަވެރިއެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ހުއްޓެވެ‪ .‬ހިތްވަ ު‬ ‫މަނަވަރުގެ ޑެކުމައްޗަށް ވެއްޓިއްޖެއެވެ‪ .‬މިކަމެއް‬ ‫ކަޒަބިއަންކާއަކަށް ނޭނގެއެވެ‪.‬‬ ‫މުޅި‬

‫އެހިސާބު‬

‫ހޯދަހޯދައި އެއުމުރުގެ ކުއްޖަކު ހުންނާނޭފަދައިން‬ ‫ގުގުމާލައިފައި‬

‫ވަނީ‪ ،‬ބޮޑު ބަޑިތަކުގެ އަޑުފަށްގަނޑުންނެވެ‪.‬‬ ‫މުޅި‬

‫އެހިސާބު‬

‫ހާސް‬

‫ޒުވާން‬

‫ކަޒަބިއަންކާ‬

‫ދެކޮޅު‬

‫ކޮށްލައިފައި‬

‫ވަނީ‪،‬‬

‫އެބަހުށްޓެވެ‪ .‬ޅަގޮތެއްގައެވެ‪ .‬އަޑުގައި ނެތް‬ ‫ތަނަށް ގޮވައިލިއެވެ‪" .‬ބައްޕާއޭ! އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫ވާޖިބު އަދާކުރެވިއްޖެތޯއޭ؟"‬

ެ‫ރުޅިގަދަވ‬

ީ‫އައ‬

ް‫ޖަވާބުދެމުނ‬

ް‫ގޮވައިލުމަށ‬

ަ‫ތިންވަނ‬

ް‫ށ ިއގެނ‬ ަ ‫ ަވ‬.ެ‫ރޅު ަތ ެކވ‬ ާ ި‫ށ ިއގެން ައއި ޮބޑެތ‬ ަ ‫ނ ަގމުން ަވ‬ ަ ި‫ުހޅ‬

CASABIANCA by: Felicia Dorothea Hemans (1793-1835)

HE boy stood on the burning deck Whence all but him had fled; The flame that lit the battle's wreck Shone round him o'er the dead.

Yet beautiful and bright he stood, As born to rule the storm; A creature of heroic blood, A proud, though childlike form.

The flames rolled on -- he would not go Without his father's word; That father, faint in death below, His voice no longer heard.

He called aloud -- "Say, father, say, If yet my task is done?"

He knew not that the chieftain lay Unconscious of his son.

"Speak, father!" once again he cried, "If I may yet be gone!"

And but the booming shots replied, And fast the flames rolled on.

.ެ‫ނގެ ުހޅު ަތ ެކވ‬ ު ާ‫ޗށް އަނ ަދމުން ައއީ ައ ިލފ‬ ަ ‫ރވެ ަމ ިތ ަމ ްއ‬ ޯ

ް‫ނދާ ަބ ިޑ ޭބސް ީފ ާފ ަތކުނ‬ ް ެ‫ރށް ަފ ަޅ ަފ ަޅ ިއގ‬ ަ ު‫ޭއގެ ިއތ‬ .ެ‫ނ ަތ ެކވ‬ ް ު‫ނކުންނަ ަކ ުޅ ުކ ަލ ިއގެ ޮއލަ ދ‬ ި

ި‫ ހިތްވަރުގަދަ ޒުވާނާ ހުރ‬.ެ‫މިއަކަށް ޖަވާބެއް ނުލިބުނެވ‬ ެ‫ އިރުކިޮޅެއްގ‬.ެ‫ އަލިފާން ކަނިތައް އޭނާ ވަށާލައިފިއެވ‬.ެ‫ފިޔަވަޅުމަތީ ހުށްޓެވ‬ ‫ "ބައްޕާއޭ! އަމުރުފުޅު އޮތީ ކިހިނަކުންތޯއެވެ؟‬.ެ‫ފަހުން އަނެއްކާވެސް ގޮވާލިެއެވ‬ ް‫ އަނެއްކާ ތިނ‬.ެ‫މިތަނުން ދާންވީތޯއެވެ؟" މިބަހަކަށްވެސް ޖަވާބެއް ނުލިބުނެވ‬ "‫"ބައްޕާއޭ! އަދިވެސް މިތާ ހުންނަންވީތޯއެވެ؟‬.ެ‫ވަނަ ފަހަރަށް ގޮވައިލިއެވ‬ ެ‫ ތިންވަނަ ގޮވައިލުމަށް ޖަވާބުދެމުން އައީ ރުޅިގަދަވ‬،ި‫މ‬ ް‫ ވަށައިގެން ރޯވެ މަތިމައްޗަށ‬.ެ‫ހުޅިނަގަމުން ވަށައިގެން އައި ބޮޑެތި ރާޅުތަކެވ‬ ާ‫ އޭގެ އިތުރަށް ފަޅަފަޅައިގެންދ‬.ެ‫އަނދަމުން އައީ އަލިފާނުގެ ހުޅުތަކެވ‬ .ެ‫ބަޑިބޭސް ފީފާތަކުން ނިކުންނަ ކަޅުކުލައިގެ އޮލަ ދުންތަކެވ‬ ު‫މިހުރިހައި ކަމެއްގެ މެދުގައި ސާބިތުކަމާ ހަރުދަނާކަމާއެކ‬ ަ‫ ބައްޕ‬.ެ‫މަތިހަށިނަގައި ހުރި ފިޔަވަޅުމަތީ އެހެރީ ޒުވާން ކަޒަބިއަންކާއެވ‬ ް‫ އެހެން އެންގެވުމެއ‬.ެ‫އެންގެވި އެންގެވުމުގެ މަތީން ހުރި ކަޒަބިއަންކާއެވ‬

Upon his brow he felt their breath, And in his waving hair, And looked from that lone post of death In still, yet brave despair.

And shouted but once more aloud, "My father! must I stay?"

While o'er him fast, through sail and shroud, The wreathing fires made way.

They wrapt the ship in splendor wild, They caught the flag on high, And streamed above the gallant child, Like banners in the sky.

There came a burst of thunder sound-The boy -- oh! where was he?

Ask of the winds that far around With fragments strewed the sea!-With mast, and helm, and pennon fair That well had borne their part-But the noblest thing that perished there Was that young, faithful heart.

ް‫ އެންމެ ފަހުން މުޅި ބޯޓު ހުޅު ހިފައިގެނ‬.ެ‫އަންގަވަންދެން ހުރި ޒުވާނާއެވ‬ ާ‫ގޮވައި މާސިންގާ ކަނޑުގެ އަޑިޔަށް ފެތިގެން ދިޔައިރުވެސް އޭނާ ހަމަ ހުރިތ‬ ި‫ އެތަނަށް ފެތި ޣަރަޤު ވެގެންދިޔަ އެންމެ މާތް އެންމެ އަގުހުރ‬.ެ‫ހުށްޓެވ‬ ".ެ‫އެއްޗަކީ ކަޒަބިއަންކާގެ ވަފާތެރި ތެދުވެރި ކިޔަމަންތެރި "ހިތެވ‬ ް‫ޒުވާން ކަޒަބިއަންކާ ދުނިޔެއަށް ސާބިތު ކޮށްދިނީ ވަރަށ‬ ީ‫ އިންސާނ‬.ެ‫ ކިޔަމަންތެރިކަމުގެ އިންތިހާއެވ‬.ެ‫އިބުރަތްތެރި ހަރުދަނާ ސިފައެކެވ‬

29

ެ‫ތާރީޚުގައި އޭނާގެ ނަން ފާހަގަވެވިފައި ވަނީ ބައްޕައަށް ކިޔަމަންވުމުގެ އެންމ‬ .ެ‫ރީތި އެންމެ ކުލަގަދަ ނަމޫނާގެ ގޮތުގައެވ‬

‫ކަށިމާ އަޙުމަދު ޝާކިރު‬

‫"ތިޔަ ލޮބުވެތި ދަރިފުޅު ފެންނަ ކޮންމެ‬

‫ފަހަރަކު މަންމަ އާއި ބައްޕަ ހިތަށް އަރައެވެ‪ .‬މަންމަ‬ ‫އާއި ބައްޕަ ދަރިފުޅަށްޓަކައި ޤުރުބާން ތަކެއް ވީމެވެ‪.‬‬ ‫ރެއާއި ދުވާލު އެވެ‪ .‬އެންމެ ތުއްތުއިރު‪ ،‬ދަރިފުޅާ‬

‫އަޅައިލާނެ ދެވަނަ މީހަކު ނެތް ދުވަހުއެވެ‪ .‬މަންމަ‬ ‫އާއި ބައްޕަގެ ލޮލުގެ ކޮއި ފަދައިން ދަރިފުޅަށް‬ ‫ސަމާލުކަން ދިނީމެވެ‪ .‬މިއަދުވެސް މަންމަ އާއި‬

‫ބައްޕަގެ ހުރިހައިވެސް ދުޢާ އަކީ ދަރިފުޅަށް ބާއްޖަވެރި‬ ‫ޙަޔާތެއް މިންވަރު ކުރެއްވުމެވެ‪ .‬މަންމަ އާއި ބައްޕަގެ‬ ‫ހިތުގައި ދަރީންނަށްޓަކައި އެ އުފެދޭ ލޯބީގެ ފުންމިން‬

‫ދަރިފުޅަށް އިޙުސާސް ވާން ފަށާނީ‪ ،‬މަންމަ އާއި‬ ‫ބައްޕަ މިދުނިޔެއިން ވަކިވެގެން ގޮސް ދަރިފުޅުގެ‬ ‫ވަށައިގެންވާ މާޙައުލުން އަޅާލާނެ މީހުން ހުސްވެއްޖެ‬

‫ކަމުގެ އިޙުސާސްވެސް ކުރެވެން ފަށާ ދުވަހަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫މާތް ﷲ ދަރިފުޅަށް ބާއްޖަވެރި ޙަޔާތެއް ދެއްވާށިއެވެ‪".‬‬ ‫މިއީ ދަރިންނަށްޓަކައި މައިން ބަފައިންގެ‬

‫ހިތުގައި އުފެދޭ ލޯބީގެ ބަދަހިކަން ހުރި މިންވަރެވެ‪.‬‬

‫ދަރިފުޅުގެ ޢުމުރުން ފަންސާސް ފަހަނަ އަޅައި ގޮސް‬ ‫ފަސްދޮޅަހަށް ދަތުރު ކުރިޔަސް މިލޯބި ދެމިއޮންނާނީ‬ ‫ހަމަ މިގޮތަށެވެ‪ .‬މިއީ އަމިއްލަ ވަންތަކަން ހުރި‬ ‫މިންވަރެވެ‪ .‬ހަމަ މިގޮތަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ ލޯތްބާއި‬ ‫ކުލުނު ދެން އުފެދިގެން ދަނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމާ‬ ‫ދޭތެރޭގައެވެ‪ .‬އަހަންނަކީ ދިވެއްސެކޭ‪ ،‬އަހަރެންގެ‬

‫ޤައުމަކީ ދިވެހި ރާއްޖެއޭ ހަމަ ބުނާއިރަށް ކޮންމެ‬

‫ނމެ ުތ ްއތު‬ ‫ރ ުފޅު އެ ް‬ ‫ނ ޭވ ެހ ްއ ެޔވެ‪ .‬އެ ަދ ި‬ ‫ނމާ ުއ ަފ ެލއް ު‬ ‫ރ ުފޅު ފެނު ީ‬ ‫ިތ ާމގެ ުއފަން ަދ ި‬

‫ދިވެއްސަކަށްވެސް ކުރެވޭނެ އެންމެ ބޮޑު އިޙުސާސަކީ‬

‫ރ ަކމާ ެއ ުކ ަގއެވެ‪ީ .‬ކއް ެވގެން‬ ‫ނހަނު ޯއ ާގތެ ި‬ ‫ރ ިބ ްއ ަޔ ުތ ޮކށް‪ަ ،‬ބ ަލއި ޮބ ުޑކުރަނީ ު‬ ‫ސރެ ަތ ު‬ ‫ރ ްއ ު‬ ‫ިއ ު‬

‫ތަކުގައި ކުލަ ޖެހިގެން އައުމުން ދެން އުފެދޭނީ ޤައުމީ‬

‫ ‬

‫ރ ުފ ުޅގެ‬ ‫ސ ެއއް އެ ދަ ި‬ ‫ރ ަހއި ަފ ިއ ާ‬ ‫ނވެ‪ި .‬ތ ާމ ައށް ިލބޭ ުހ ި‬ ‫ރ ުފ ުޅ ެދކެ ވާ ޯލބިން ެ‬ ‫ެހ ްއޔެވެ‪ަ .‬ދ ި‬

‫ރޫޙެވެ‪ .‬ޤައުމީ ލޯތްބެވެ‪ .‬އެ ޤައުމަށް ދެރަގޮތެއް‬

‫ށވެ‪.‬‬ ‫ނއުނު ޯހ ަދއި ޭދ ެ‬ ‫ރތި އަން ަ‬ ‫ނ ޭދށެވެ‪ީ .‬‬ ‫ޗހި ކާ ް‬ ‫ރ ުމ ެއވެ‪ީ .‬މރު ާކ ެއ ްއ ެ‬ ‫ށ ަޓ ަކއި ޭހ ަދކު ަ‬ ‫ުއ ަފ ަލ ް‬

‫އުފެދިގެން އަންނަނީ މިލޯބީގެ ތެރެއިންނެވެ‪ .‬ފުރާނައިން‬

‫ރވެނީ‬ ‫ރ ަހއި ަކ ެމއް ިމ ުކ ެ‬ ‫ޗހި ޯހ ަދ ިއ ޭދށެވެ‪ޮ .‬މ ުޅ ުކ ްއ ަޖ ަކށް ވޭތޯ ިކޔަ ަވއި ޭދށެވެ‪ .‬މި ުހ ި‬ ‫ުކ ޭޅ ެއ ްއ ެ‬ ‫ރ ުފޅު ޮބ ުޑ ީވ ަމއި‪ޮ ،‬މޅު ުކ ްއ ަޖ ަކށް‬ ‫ރ ުފ ުޅ ެދކެ ވާ ޯލބިންނެވެ‪ .‬އެ ަދ ި‬ ‫ީކއް ެވގެން ެހ ްއ ެޔވެ‪ަ .‬ހމަ ަދ ި‬ ‫ނމެ‬ ‫ރ ުފޅު ކިތަ ް‬ ‫ށ ަޓ ަކ ެއވެ‪ .‬އެ ދަ ި‬ ‫ނގެ ަމ ުގ ޫބ ުލކަން ިލބޭ ދު ަވހު‪ި ،‬ލބޭނޭ ުއ ަފ ަލ ަކ ް‬ ‫ެވގެން ީމހު ް‬

‫‪30‬‬

‫އަމިއްލަ ޤައުމެއް ކަމުގެ އިޙުސާސެވެ‪ .‬އެ އިޙުސާސް‬

‫ވާކަށް ނޭދެވޭނެއެވެ‪ .‬ޤައުމީ އަބުޠާލުންނާއި‪ ،‬ބަޠަލުން‬ ‫ޤުރުބާން ވަނީވެސް އެ ލޯބީގެ މަތިވެރިކަމުންނެވެ‪.‬‬

‫މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން މިކަމާ ވިސްނަން‬

‫ވެއްޖެ އެވެ‪ .‬ބަވަނަ ވަމުންދާ ދުނިޔެއެއްގައި އުޅެމުން‬

‫ދާއިރު‪ ،‬ދިވެހީން ދިވެހީންގެ ގޮތުގައި ދެމިތިބެވޭތޯ‬

‫ނދު ަވ ުހގެ‬ ‫ށ ިވ ަޔސް ުއފަ ް‬ ‫ނމެ ޮދ ި‬ ‫ރ ުފޅާ އޭ ިކ ާޔ ަފ ެއވެ‪ު .‬ޢ ުމރުން ިކތަ ް‬ ‫ޮބ ުޑ ިވ ަޔސް ޮގ ަވ ިއލެވޭނީ ަދ ި‬

‫މަސައްކަތް ތަކެއް ކުރާން ޖެހިއްޖެ އެވެ‪ .‬އެކަން‬

‫ނ ެދއެވެ‪ .‬ކުރިން ެވސް ައދި‬ ‫ށ ެވސް ަބ ަދ ެލއް ާ‬ ‫ރ ަތ ަކ ް‬ ‫ށއި‪ި ،‬ޢބާ ާ‬ ‫ރ ަގ ާ‬ ‫ރ ަތއް ަފ ުއ ުޅކުރާ ާ‬ ‫ޝ ޫޢ ު‬ ‫ު‬

‫ދިވެހީން އުޅުނުގޮތް ވެސް ހޯދައި ބަލައިގެންނެވެ‪.‬‬

‫ނވެ‪.‬‬ ‫ނ ަހމަ ިމހެން ެ‬ ‫ނވޭ ީ‬ ‫ަފހުން ެވސް ބު ެ‬

‫ކުރެވޭނީ މާޒީގެ ޞަފުޙާތައްވެސް އުކައިގެންނެވެ‪ .‬އިހު‬

‫ދިވެހީންގެ އާދަކާދައާއި ސަޤާފަތަށް ޙުރުމަތްތެރިކޮށް‬ ‫ހިތައިގެންނެވެ‪.‬‬

‫ކާބަފައިން‬

‫ދެއްކެވި‬

‫ރިވެތި‬

‫އެއްކިބާ‬

‫މަގުން‬

‫ހިނގައިގެންނެވެ‪.‬‬

‫ނުވެ‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް މިއަދު ކުރިމަތި ވަމުން އަންނަ‬

‫އެންމެ ބޮޑު މައްސަލައަކީ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންގެ މާޒީ‬

‫ހަނދާން ނައްތައިލަމުން ކުރިއަށް ދެވޭ ކަމެވެ‪.‬‬ ‫ކުރިއަށް ފިޔަވަޅު އަޅަމުން ފަހަތުން ފެންނަން‬

‫އެހުރި ފިޔަވަޅު ތައް ފުހެލަމުން ދެވޭކަމެވެ‪.‬‬ ‫ކާބަފައިންނަށްޓަކައި ފަޚުރުވެރި ވުމުގެ ބަދަލުގައި‬ ‫ހަޖޫ‬

‫އެމީހުންނަށް‬

‫ކިޔޭ‬

‫ދަންނަވަންތޯއެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި‬

‫ކަމެވެ‪.‬‬

‫އާދަކާދަ‬

‫ރާއްޖޭގެ‬

‫އެކަމަކު‬ ‫އާއި‪،‬‬

‫ތާރީޚާއި ސަޤާފަތަކީ މާޒީވެ ދިޔަ ތަނުގައި ދިވެހީން‬ ‫ދައްކައިދޭ‬

‫އުޅުނުގޮތް‬

‫ތަސްވީރެކެވެ‪.‬‬

‫ހަގީގީ‬

‫އޭގެމަތިން އަހަރެމެން ދުވަހަކުވެސް ހަނދާން‬ ‫ނައްތާލައިގެން ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެތަސްވީރުގެ މަތިން‬

‫އަހަރެމެން ހަނދާން ނައްތާލައި އައު ތަސްވީރެއް‬ ‫ކުރަހާ ދުވަސް ވާނީ ދިވެހީން ދިވެހި ރާއްޖޭގެ‬ ‫މަތިންވެސް ހަނދާން ނައްތާލާ ދުވަސް ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫އެދުވަހަކުން ދިވެހި ރާއްޖެއެއް ނޯންނާނެއެވެ‪.‬‬

‫އަދި ދިވެހީންނެއްވެސް ނޫޅޭނެއެވެ‪ .‬އެދުވަހަކުން‬ ‫މިތާނގައި އުޅޭނީ އެހެން ނަމެއްކިޔާ ބައެކެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި ޤައުމެއްވެސް ނޫނެވެ‪ .‬ކޮންމެވެސް އެހެން‬

‫ދިވެހީން‬

‫އެނގެނީވެސް ވަރަށް މަދު ބައަކަށެވެ‪ .‬ކަންކުރާއަކީ‬

‫ދިވެހި‬

‫ބަސް‬

‫އެއީ‬

‫އެބަދެއޭ ދަންނަވައިފިނަމަ ގަބޫލުފުޅު ކުރައްވާނީ‬

‫އޮޅެމުން‬

‫ވާހަކަ ދައްކާ އުޅެން ލަތުވެތި ބަހަކަށް ވަމުން‬

‫ކިތައް ބޭފުޅުން ކަމެއް ނޭނގެއެވެ‪ .‬ގަބޫލުފުޅު‬ ‫ނުކުރެއްވިޔަސް‬

‫ކުރެއްވިޔަސް‬

‫މިހެން‬

‫ވަމުން‬

‫އެބަދެއެވެ‪ .‬އެކަން އެނގެނީ "ފެތެމުންދާ އޮޑީގެ"‬ ‫އަރައި‬

‫ދިރުނބާކޮޅަށް‬

‫ތިބި‬

‫މީހުންނަށެވެ‪.‬‬

‫ސަމުގާއާއި ޖީ‪.‬ޕީ‪.‬އެސް ވެސް ނެތް ޒަމާނުގައި‬

‫ދިވެހީން‬

‫ދަރަޖައަށް‬

‫ބަސްތަކާއި‪،‬‬

‫ލަފުޒުތައް‬

‫ދާކަމެއްވެސް ނޭނގެއެވެ‪ .‬ގެއްލުމާއި‪ ،‬ނަގާލުމާއި‪،‬‬ ‫ގެއްލުވައިލުމަކީ ކޮބައިކަންވެސް އޮޅިއްޖެ ކަމެވެ‪.‬‬ ‫ޖައްސަން ބޭނުން ވެގެން އުޅެނީ ފަސްތޭރި ލީ‬

‫ކުޑަދޮރެއް ކަމެއް ނޫންނަމަ ތޭރިލައްވާފައި ހުރި‬ ‫ފަސް ކުޑަދޮރު ކަމެއްވެސް ނޭނގި އޮޅިއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ދަތުރު ކުރަމުންދާ އުޅަނދުގެ ދިރުނބާ ކޮޅުގައި‬

‫ދިވެހީންގެ ރީތި އާދަކާދަތައް ގެއްލި‪،‬‬

‫ހުންގާނުގައި ހުންނަ މީހާއަށް އެކަން އަންގައެވެ‪.‬‬

‫އެފަހަރަކު ހިތަށް އެރިގޮތް އެއީ ދިވެހީންގެ ސަގާފަތް‬

‫އޮޑި ދީލައި‪ ،‬ނަގަމުން ދެއެވެ‪ .‬ހަމައެގޮތަށް ދިވެހި‬

‫ޖެހގެން‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް‬

‫އަޅުގަނޑުމެން ކަހަލަ" ދިވެހި ބަހުން ނޫނީ ވާހަކަ‬

‫އަމާނާތްތެރި ކަމާއެކު ގެނަސް ދެއްވި މި ރީތި‬

‫" އެބަ ފެނެއެވެ‪ .‬ބަހުގެ ހަމައެއް‪ ،‬އުސޫލެއް‪،‬‬

‫ހުރިހައި ކަމެއް ކުރަން ވެއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހީންގެ‬

‫ގިނަވެ‪ " ،‬ރޯނު އެދުރު ގަލަންތައް " ގިނަވެ‬

‫ފުރާނާލެވެން ހުރި އޮށްޓަރު ކޮޅަކީ ކޮބައިތޯ‬

‫‪ ،‬އަދި ބުންޏަސް އަހަރެން ބުނަން އުޅޭ ވާހަކަ‬

‫ޖީލުތަކާ ހަމައަށް ފޯރުކޮށް ދެވޭތޯ ބަލަމަތޯއެވެ‪.‬‬

‫ހުންނަ މީހާ ތިލައެއް‪ ،‬ގިރިއެއް އަންނަ ކަމަށް ވާނަމަ‬

‫އަޅާލާނެ މީހަކު ނެތި ތާރީޚު މަސްހުނިވެ‪ ،‬އެމީހަކު‬

‫ހުންގާނުގައި ހުންނަ މީހާވެސް އޭނާގެ އިޝާރާތަށް‬

‫ކަމުގައިވެ‪ ،‬ތާރީޚުގެ ދަށުއޮތް ފުށް މައްޗަށް‬

‫ބަހަށާއި ދިވެހީންގެ އާދަކާދައަށް ވަމުންދާ ގޮތް‬

‫ނޭނގެއެވެ‪ .‬ވީމާ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ކާބަފައިން‬

‫ދައްކަން ނޭނގޭ ތާކުން ތާކު ނުޖެހޭ މީހުންނަށް‬

‫ދިވެހި ބަސް ޙިމާޔަތް ކުރުމަށް ކުރަން ހުރި‬

‫ގަވާޢިދެއް ބޭނުމެއް ނޫން ކަމަށް ބުނާ ދޫތައް‬

‫ތާރީޚާއި ސަގާފަތާއި އާދަކާދަ ތަކުގެ ތެރެއިން‬

‫ބުނީމާ‪ ،‬ނުވަތަ ލިޔުނީމާ ކޮންމެ ގޮތަކަށް އޮތަސް‬

‫ބަލައިގެން ބަސް އުވިދިޔަ ނުދީ އަންނަނިވި‬

‫ނަމެއް ކިޔާ ޤައުމެކެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ‬

‫ކޮބައިކަމެއް‪ ،‬ބަސްރައްދުވަނީ ކާކަށް ކަމެއް ނޭނގޭ‬

‫އެބަދާކަންވެސް‬

‫މިއަދުގެ‬ ‫ކަމުގައި‬

‫އެދޭގޮތް‬

‫ވެދާނެބާވައެވެ‪ .‬ބޮޑު ސުވާލެކެވެ‪.‬‬ ‫މާނައިން ފުރިގެންވާ ސުވާލެއްވެސް‬

‫މެއެވެ‪ .‬ހަމަގައިމުވެސް ޤައުމީ‬ ‫ރޫޙެއް ހުރި‪ ،‬ޤައުމީ ލޯތްބެއްގެ‬ ‫އިޙުސާސް ތަކެއް ކުރެވޭ ހަމަ‬ ‫މިޤައުމުގެ‬

‫އެކަކުވެސް‬

‫ނަން‬

‫ފުހެވިގެން ދާކަށް ނޭދޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ކަމަށް ވަންޏާ މިޤައުމު‬

‫ދިފާޢު‬

‫ކަންތައް‬

‫މިދެންނެވީ‬ ‫ހަތިޔާރު‬

‫ކުރަން‬ ‫ތަކެއް‬

‫ތަކެއް‬

‫ކުރަންހުރި‬

‫އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ހަނގުރާމައިގެ‬ ‫ހިފައިގެން‬

‫ނުކުންނަންވި ވާހަކައެއް ނޫނެވެ‪ .‬ހަނގުރާމައިގެ‬

‫ހަތިޔާރު ހިފައިގެން ނުކުތުމުގެ ކުރިން ހިފަން‬

‫ޖެހެނީ އެހެން ހަތިޔާރެއް ގައެވެ‪ .‬އެއީ ދިވެހި‬

‫ބަހެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހީންގެ‬

‫އާދަކާދައާއި‬

‫ސަޤާފަތެވެ‪.‬‬

‫މި އެއްޗެހި ސަލާމަތް ކޮށްގެން މެނުވީ ޤައުމީ‬ ‫ރޫޙެއްވެސް އަދި ޤައުމީ ލޯތްބެއްވެސް ނުއުފެއްދޭނެ‬

‫އެވެ‪ .‬އެއީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ‪ .‬އެ ސަބަބަކީ‬ ‫އެބައެއްގެ މާދަރީ ބަހާއި‪ ،‬އާދަކާދައާއި ސަގާފަތަކީ‬ ‫ޤައުމިއްޔަތުގެ‬

‫ރުކުންތަކުގެ‬

‫އެއްޗެހި ކަމުގައި ވާތީއެވެ‪.‬‬

‫ތެރޭގައި‬

‫ހިމެނޭ‬

‫އެބަ ދޭހަވޭ ނޫންހޭ ބުނާމީހުންވެސް ގިނަވަމުން‬

‫އަޅުގަނޑުގެ‬

‫މީހުންނަށެވެ‪.‬‬

‫މަސައްކަތް ތަކެއް ކުރެވެމުން އެބަދެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬

‫މަޤުޞަދަކީ‬

‫އެކަމަށް‬

‫އެއްވެސް‬

‫ދާކަންވެސް އެނގެނީ ހަމަ އަޅުގަނޑުމެން ކަހަލަ‬

‫މަސައްކަތެއް ނުކުރެވެއޭ ދެންނެވުމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ކުރިން ބޮޑުފާރު އަތިރިން‪ ،‬ނޫންނަމަ‬

‫ރަނގަޅަށްތޯއެވެ؟‬

‫ބާޑީފަށުންނޫނީ‬

‫ނީވޭ‬

‫އަވަގުރާނަ‬

‫ބަސްތައް‬

‫ޢިއްޒަތްތެރި ސިޓިންގ ރޫމް ތަކުގައި ދަރިންނާއި‬

‫މައިންބަފައިން ތިއްބައި އެކިއެކި ޗެނަލް ތަކުން‬ ‫އިވެން ފަށައިފި އެވެ‪ .‬ވާހަކަ ދައްކާއިރު ދިވެހީން‬

‫ބޭނުން ކުރަމުން އައި ރީތި ދަރަޖަތައް އޮޅި‪،‬‬

‫ޖަހަންވީ ފިއްޔެއް ސުކުނެއް ނޭނގި "ބައްރަބޭގެ‬

‫ފަށުވި ބޮޅަށް" ދިވެހި ބަސް ވަމުން އެބަދާ ކަން‬

‫ސުވާލަކީ‬

‫އެކަން‬

‫ކުރެވެނީ‬

‫ނަތީޖާއަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ ނަތީޖާ ރަނގަޅު ނޫންނަމަ‬

‫އެ ސަބަބެއް ހޯދައި އެކަމަށް ފިޔަވަޅުތަކެއް އެބަ‬

‫އަޅަން ޖެހެއެވެ‪ .‬އެހެންނޫނީ ދިވެހީންގެ ހަޤީޤީ‬ ‫ތަސްވީރުގެ ކުލަ ބަދަލުވެ‪ ،‬އެހެން މަންޒަރެއް‬

‫ކުރެހިދާނެއެވެ‪.‬‬

‫އެހެންވެއްޖެނަމަ‬

‫އެދުވަހަކުން‬

‫މިރާއްޖޭގައި އުޅޭނީ ދިވެހީންނެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއް‬ ‫ޕޮލިސް ސާޖަންޓް‬ ‫އަޙުމަދު ނާފިޢު‬

‫ ‬

‫ަރޙީނެއްގެ ދުލުން‬

‫ނ ަގއި‬ ‫ރ ަގއި ޮއތް ޮއ ިޑދޯނި ަފހަރުން ީމހުން ާބ ަލއި‪ެ ،‬އ ީމހުން ުޖ ްމ ޫހރީ ަމ ިއދާ ު‬ ‫ރތު ބަނ ަދ ު‬ ‫ާމ ޭލގެ ުއތުރު ަފ ާ‬

‫ރއިން ެއއް‬ ‫ސ ަތ ުކގެ ތެ ެ‬ ‫ރގެ ުޢދުވާނީ ަޙ ަމލާ" ދިން ދު ަވހު ހިނ ަގ ިއ ިދޔަ ާހ ިދ ާ‬ ‫ނއް ނޮ ެވ ްމބަ ު‬ ‫ސ ައކީ "ތި ެ‬ ‫ނ ުކރި ާހ ިދ ާ‬ ‫ރހީ ު‬ ‫ަ‬ ‫ށ ަލއި‪ެ ،‬އ ާހ ިދސާ ހިނ ަގ ިއ ިދ ަޔ ޮގތާ‬ ‫ރއިން ީމ ަހކާ ަބ ްއ ަދ ުލ ޮކ ް‬ ‫ނގެ ެތ ެ‬ ‫ނ ުގޅުނު ީމހު ް‬ ‫ށގެން ގެ ް‬ ‫ނ ޮކ ް‬ ‫ރހީ ު‬ ‫ސއެވެ‪ެ .‬އ ުދ ަވހު ަ‬ ‫ާހ ިދ ާ‬ ‫ރ ަގއި ުހ ްއ ަޓއި‪،‬‬ ‫ސ ަތ ަކށް ައ ުޅގަނ ުޑ ެވސް ުހރީ ަބ ަލ ަބލަ އެވެ‪ި .‬މއިން ިތ ާޒ ު‬ ‫ރ ަ‬ ‫ެބ ޭހ ޮގތުން ާވ ަހ ަކ ަދ ްއ ާކލަން ިލބޭނެ ުފ ު‬ ‫ނދޫ ‪/‬‬ ‫ރވަ ް‬ ‫ނ ުކރި ބ‪.‬ދަ ަ‬ ‫ރހީ ު‬ ‫ރ ްއ ަގއި ެއދު ަވހު ަ‬ ‫ނ ޫދ ައށް ުކރި ަދ ުތ ެ‬ ‫ރވަ ް‬ ‫ނ ުބރީ ދަ ަ‬ ‫ސ ަމ ުޑލު ެދކު ު‬ ‫ރކު ައ ުޅގަނޑު ާމ ޮޅ ް‬ ‫ެއ ްއ ަފ ަހ ަ‬ ‫ނއާ‬ ‫ނ ައށް ިދ ާމވި ކަން ަތއް ަތކާ ެބ ޭހ ޮގތުން އޭ ާ‬ ‫ޞ ުތ ަގއި‪ެ ،‬އ ުދ ަވހު އޭ ާ‬ ‫ރ ަ‬ ‫ނހާރު‪ަ ،‬އ ްބދުﷲ މު ީފދާ ަބ ްއ ަދ ުލވި ެއވެ‪ި .‬މފު ު‬ ‫ރަ ް‬ ‫ނ ައށް ެއދު ަވހު‬ ‫ނ ުގޅުނު ޮގ ާތއި އޭ ާ‬ ‫ށގެން ގެ ް‬ ‫ނ ޮކ ް‬ ‫ރހީ ު‬ ‫ނލަނީ‪ަ ،‬އ ްބދުﷲ މު ީފދު ަ‬ ‫ރ ަގއި ައ ުޅގަނޑު ިމ ިހމަ ާ‬ ‫ރމެވެ‪ި .‬ތ ީ‬ ‫ސު ާވ ުލކު ީ‬ ‫ނ ެމވެ‪.‬‬ ‫ސ ްއކަ ްތ ުކރާ ަ‬ ‫ސދެ ޭވތޯ ަމ ަ‬ ‫ނ ް‬ ‫ރ ޮގ ަތށް ައ ުޅގަނ ުޑ ގެ ެ‬ ‫ނ ސި ަފ ުކ ި‬ ‫ރ ަތ ުކގެ ާވ ަހކަ ެއވެ‪ި .‬މ ާވ ަހކަ‪ ،‬އޭ ާ‬ ‫ނޒަ ު‬ ‫ފެނުނު މަ ް‬ ‫ދުވަހަކީ ‪ 1988‬ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރ މަހުގެ ‪ 2‬ވަނަ ދުވަހުގެ ހެނދުނުގެ‬ ‫ވަގުތެވެ‪ .‬ވައިމަޑު އުޑުމަތި ސާފު‪ ،‬ހިތްގައިމު ދުވަހެކެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ދިރިއުޅެމުންދިޔައީ‬ ‫ދަރަވަންދޫގެ ހިތްގައިމު މާހައުލުގަ އެވެ‪ .‬އާއިލާއާއެކު އުފަލުގައެވެ‪ .‬އެއްވެސް ބިރުވެރިކަމެއް‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬ކަންދިމާކުރިގޮތުން‪ ،‬އެދުވަހަކީ އަޅުގަނޑުގެ އަންހެނުންގެ ބައްޕަ (ސައްތާރުބެ)‬ ‫ގެ ދޯނީގެ އިންޖީނުގެ ސްޕެއަރ ޕާރޓްސް ގަންނަން މާލެދިއުމަށް ހަމަޖެހިފައިވާ ދުވަހެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑާއި އަޅުގަނޑުގެ އަންހެނުންގެ ބައްޕަ (ސައްތާރުބެ) އާއި އަންހެނުންގެ‬ ‫ބޭބެ (އަލީ ވަހީދު) އާ ތިންމީހުން ގޭ ދޯނީގައި އެދުވަހުގެ މެންދުރުފަހު ތިނެއް ޖަހާކަންހާއިރު‬ ‫މާލެދިއުމަށް ދަތުރު ފެށީމެވެ‪ .‬ނިޔާމަ ދަތުރަކާއެކު‪ ،‬މާލޭގެ އުތުރު ބަނދަރު މާރުކޭޓާ ދިމާގައި‬ ‫ދޯނިއެޅުމަށްފަހު އަޅުގަނޑުމެން އަވަސްވެގަތީ‪ ،‬ސްޕެއަރ ޕާޓްސް ހޯދުމުގެ މަސައްކަތުގަ އެވެ‪.‬‬ ‫އެތަކެތި ގަންނަން ދިޔައީ ފަތަހަ ފިހާރައަށެވެ‪ .‬އެތަނަށްގޮސް ބޭނުންވާ ތަކެތި ގަތުމަށްފަހު‬ ‫ޖެހިގެން އަންނަ ދުވަހުގެ ފަތިހު ދޯންޏަށް ގެންދިއުމަށްޓަކައި ފިހާރަ ތެރޭގައި އެތަކެތި އެރޭ‬ ‫ބެހެއްޓީ އެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އަޅުގަނޑުމެން ދިޔައީ ދޯންޏަށެވެ‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫އެރޭ ދޯނީގައި ނިދާފައި ތިއްބާ ވަލު ދޫންޏެއް ގޮވާއަޑަށް އަޅުގަނޑަށް ހޭލެވުނެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު ހީކުރީ ފަތިސް ވީކަމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ގަޑި ބަލާލިއިރު އޭރު މެންދަމުން އަލިވެ ‪3‬‬ ‫ޖެހީއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އަނެއްކާވެސް އޮށޯވެ ދެލޯމަރާލީމެވެ‪ .‬ދެވަނަ ފަހަރަށް އެރޭ ފުންމައިގެން‬ ‫ހޭލެވުނީ ރަށުތެރެއިން އިވުނު ބާރުގަދަ ގޮވުމަކާއެކު އެވެ‪ .‬އޭރު އެއީ ގާތްގަނޑަކަށް ފަތިސް‬

‫އަބްދުﷲ މުފީދު‪ ،‬ބ‪.‬ދަރަވަންދޫ ‪/‬ރަންހާރު‬

‫ނަމާދު ވަގުތެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑާއެކު މިއަޑަށް‬ ‫ބައްޕައަށާއި އަލީ ވަޙީދަށްވެސް ހޭލެވުނެވެ‪.‬‬ ‫އޭރުވެސް ހުއްޓުމެއްނެތި އެއަޑުފަށްގަނޑެއް‬ ‫އިވެމުން ދެއެވެ‪ .‬އެއަޑަކީ ބަޑިޖަހާ އަޑުކަން‬ ‫އެނގުނެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ އަޅުގަނޑުމެން ހީކުރީ‬ ‫އެއީ ނޮވެމްބަރ ‪ 11‬އަށް ސިފައިން‪" ،‬ބަޑި‬ ‫ޕްރެކްޓިސް" ކުރަނީ ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫ފަތިސްވެ‬ ‫މިގޮތުގައިތިއްބައި‬ ‫އަލިވިލުނުފަހުން އާދަޔާޚިލާފަށް ބަނދަރުމަތީގައި‬ ‫އެދިމާލަށް‬ ‫ހީވެގެން‬ ‫ގިނަހެން‬ ‫މީހުން‬ ‫ބަލަހައްޓައިގެން ތިއްބައި‪ ،‬ކުއްލިއަކަށް ފެނުނީ‬ ‫ބަޑިހިފައިގެން ތިބިބަޔަކު އޮޑިދޯނި ފަހަރުތަކުން‬ ‫މީހުން ބާލަމުންދިޔަ މަންޒަރެވެ‪ .‬ބަޑި ހިފައިގެން‬ ‫އުޅޭ މީހުން ތިބި ވައްތަރުން އެއީ ދިވެހި ސިފައިން‬ ‫ނޫންކަން ޔަޤީންވިއެވެ‪ .‬އެހެނަސް‪ ،‬އޭގެ‬ ‫ތެރެއިން މީހަކު ދިވެހި ބަހުން މުޢާމަލާތު ކުރަން‬ ‫ފެށުމުން ދިވެހިންގެ ބަޔަކުވެސް އެމީހުންނާއެކު‬ ‫އުޅޭކަން އެނގުނެވެ‪ .‬އަދި ބަޑިހިފައިގެން ތިބި‬

‫މީހުންގެ ތެރެއިން އިސްކޮށްހުރީ ލުތުފީ އެވެ‪.‬‬ ‫ލުތުފީ އަކީ ދަރަވަންދޫއަށް އަރުވާލި މީހެއްކަމުން‬ ‫އޭނާ ފެންނައިރަށް އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެއީ‬ ‫ކާކުކަން އެނގުނެވެ‪ .‬ދަރަވަންދޫގައި ލުތުފީ‬ ‫ހުރިއިރު އޭނާއަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެވެސް ގާތް‬ ‫ރަޙުމަތްތެރިއެކެވެ‪ .‬ކޮންމެއަކަސް‪ ،‬އެމީހުން‬ ‫ކަންތައް ކުރަމުންދިޔަގޮތުން ކޮންމެވެސް ނުބައެއް‬ ‫އުޅޭކަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެނގުނެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫މިއީ ދިވެހިންގެ ބަޔަކާއި ގުޅިގެން ބޭރުން‬ ‫އަރައިގެން އުޅޭ "ބައިގަނޑެއް" ކަން ޔަޤީންވި‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫މިމީހުން‪ ،‬އެއްކޮޅު ް‬ ‫ނ‬ ‫އޮޑިދޯނިފަހަރުތަކުން‬ ‫އަނެއްކޮޅަށް‬

‫ފެށިގެން‬ ‫މީހުން‬

‫ބާލަމުންއައިސް އަޅުގަނޑުމެންނަށްވެސް ދޯނިން‬ ‫ފައިބަން ސަގަރު ނާސިރު އަމުރުކޮށްފި އެވެ‪.‬‬ ‫ސަގަރު ނާސިރުގެ މިއަމުރަށް އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ތިން މީހުން ދޯނިން ފޭބުމަށްފަހު‪ ،‬ދޯނީގައި‬ ‫މުދާ ހުންނާނެކަމަށްބުނެ އެކަކު ދޯނީގައި‬ ‫މަޑުކުރުމަށް ލުތުފީގެ ކައިރީ އެދުނީމެވެ‪.‬‬ ‫އެވަގުތު "ކީއްކުރަންހޭ އެންމެން އެއްކޮށްފޭބީ‪،‬‬ ‫ދެނެއް އަހަރެންނަކަށް ހުއްދައެއް ނުދެވޭނެޔޭ‪،‬‬ ‫ކަލޭމެންވެސް އަހަރެމެންނާއެކު ހިނގާށޭ" ކިޔައި‬ ‫ދެއަތްމައްޗަށް ނަގުވައި އެހެން ދޯނިތަކުންވެސް‬ ‫މީހުން ބާލަމުންގޮސް ހުރިހާ އެންމެން ޖުމްހޫރީ‬ ‫މައިދާނުގެ ތެރެއަށް ވަނުމަށް އެންގި އެވެ‪.‬‬

‫ތެރެއިން މަދު ބަޔަކަށް އެތަކެތިން ކުޑަމިންވަރެއް‬ ‫ދީހެދިއެވެ‪ .‬އެމީހުން ގެނައި ތަކެތީގެ ތެރޭގައި‬ ‫ކޯކު ދަޅާއި ބިސްކޯދުފަދަ ތަކެތި ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެމީހުން މިތަކެތި ގެނެސް އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ކުރިމަތީގައި ބޮއެ ހަދަމުންދިޔައިރު‪ ،‬އެމީހުންގެ‬ ‫ނިވާ ފަތްގަނޑަކަށް ބޭނުން ކުރަމުން ގެންދިޔައީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ހަށިތަކެވެ‪ .‬އެމީހުން ތިބެނީ‬ ‫ޖުމްހޫރީ‬ ‫ފަހަތުގައެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫މައިދާނަށް ގެނައިއިރުވެސް މާލެތެރެއިން ބަޑީގެ‬ ‫އަޑުފައްގަނޑު ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް އިވިއިވި‬ ‫ހުއްޓެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރީ މައިދާނަށް ގެންގޮސް‬ ‫ބޭތިއްބިއިރު އަޅުގަނޑުމެން އަމަލުކުރަންޖެހޭ‬ ‫ކަންތައްތަކެއް އެމީހުން ކިޔައިދިނެވެ‪ .‬އެގޮތުން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ބަޑިޖަހައިފިނަމަ‬ ‫އެމީހުން‬ ‫އޭރު‬ ‫ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫އޮށޯންނަން‬ ‫އެންމެން‬ ‫އެމީހުންގެ ތެރެއިން އެއްބަޔަކު އިސްލާމީ‬ ‫މަރުކަޒާ ދިމާލުން ބަޑިހިފައިގެން ތިއްބެވެ‪.‬‬ ‫މާގިނަ އިރުތަކެއް ނުވެ އެމީހުންގެ އޯޑަރު‬ ‫އަތުވެއްޖެ އެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކު‪،‬‬ ‫އިސްލާމީ މަރުކަޒާ ދިމާލަށް ބަޑި ދިއްކޮށްގެން‬ ‫ހުރެ‪ ،‬ބަޑިޖަހަން ފެށުމުން ބިރުން އެންމެން‬ ‫އޮށޯތެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުވެސް އޮށޯތީމެވެ‪ .‬މިގޮތުގައި‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް މެންދުރު ވަންދެން މިތަނުގައި‬ ‫ތިބެން ޖެހުނެވެ‪ .‬އޭރު ޖުމްހޫރީ މައިދާނުގައި‬ ‫ރަހީނުކޮށްފައި ތިބި މީހުންގެ ތެރެއިން ބައެއް‬ ‫މީހުން ބިރުން ވަޅުކޮޅެއް ކޮނެ ބޯ ކޮށްޕައިގެން‬ ‫ތިބި މަންޒަރުވެސް އަޅުގަނޑަށް ފެނުނެވެ‪.‬‬ ‫މެންދުރު އަތަށް އެޅުމުން ބަޑި ހިފައިގެން ތިބި‬ ‫ބޭރު މީހުންތައްވެސް ކާއެއްޗެއްސަށާއި ބޯފެނަށް‬ ‫ބަލިވެފައިވާކަން އެމީހުންނަށް ބަލައިލުމުން‬ ‫އެނގުނެވެ‪ .‬އެދުވަހަކީ އިންތިހާއަށް ހޫނު‬ ‫ތިބީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންވެސް‬ ‫ދުވަހެއްކަމުން‬ ‫އެމީހުންނެކޭ އެއްފަދައިން ފެނަށް ބަލިވެފަ އެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑުވެސް ފެނަށް ބަލިވުމުން‬ ‫މީހުން ގަނޑުތެރެއިން މަޑުމަޑުން ފިރުކެމުންގޮސް‬ ‫ހުސްކޮށްފަ ހުރި ކޯކުދަޅެއް ބަނޑުދޮށަށް ލައިގެން‬ ‫އެތާނގަ ހުރި ތާނގީއަކަށް ބާނައިގެން ވަރަށް‬ ‫މަސައްކަތުން ފެންފޮދެއް ލިބުނެވެ‪ .‬މިލިބުނު‬ ‫ފެންފޮދު އެތާތިބި ބައެއް މީހުންނަށް ދީގެން‬ ‫ބޮމުން ދިޔައީމެވެ‪ .‬އޭރު އެންމެންވެސް ތިބީ‬ ‫ފެނަށް ބަލިވެފައިކަން އެނގެއެވެ‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑުމެން އެދުވަހުގެ ހެނދުނު‬ ‫ޖުމްހޫރީ މައިދާނުގައި ތިބިއިރު‪ ،‬އެކަކަށްވެސް‬ ‫ކާއެއްޗެއް އަދި ބޯފެނެއްވެސް ނުދެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް އެ ބޭރު "ބައިގަނޑު" ތަންތަން‬ ‫ލޫޓުވައިގެން ފެނާއި ކާއެއްޗެހި ގެނައި މަންޒަރު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް ފެނުނެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫އެދުވަހުގެ މެންދުރުފަހަށް އެޅިއިރު‪،‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ރަހީނުކޮށްގެން ތިބި ތަމަޅަ‬ ‫ބާޣީންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު‪ ،‬މަދުވާހެން ހީވާން‬ ‫ފަށައިފި އެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ތެރެއިން ތަމަޅަ ބަސް ދަންނަ މީހަކު‬

‫އެއީ ނޮވެމްބަރ ތިންވަނަ ދުވަހުގެ‬ ‫ހެނދުނުގެ ވަގުތެއްގައެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރީ މައިދާނަށް‬ ‫ގެންދިއުމަށްފަހު ދެއަތް ތިރިކުރުވައި‪ ،‬އެތަނުގައި‬ ‫އިށީނުމަށް އަންގައިފި އެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ތިބީ‬ ‫ބިރުންނެވެ‪ .‬އެމީހުން ބުނާ ކޮންމެ ގޮތަކަށް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ދިޔައީ ޢަމަލު ކުރަމުންނެވެ‪.‬‬

‫އޭރު އެތަނުގައި އަޅުގަނޑުމެންނާއެކު ރަހީނުންގެ‬ ‫ގޮތުގައި ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 300‬ނުވަތަ ‪400‬‬ ‫އެއްހާ މީހުން ތިބޭނެކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫އޭގެތެރޭގައި އެކިފުރާ ވަރުގެ މީހުން ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 18‬އަހަރު ނުފުރޭ ކުޑަކުދިންނާއި ޒުވާނުން‬ ‫އަޅުގަނޑަކީވެސް‬ ‫މުސްކުޅިންނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި‬ ‫އެދުވަސްވަރުގެ ނޫކަށި ފުރައިގެ ޒުވާނެކެވެ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް އިޝާރާތްކޮށް ދޮށިމޭނާ‬ ‫ބިލްޑިންގ (އޭރު ސަގަރޭ ޕާކްގައި ހުންނަ‬ ‫ޢިމާރާތެއް) ކައިރިއަށް ހިޔަލަށް އައުމަށް‬ ‫އެދުނެވެ‪ .‬އެވަގުތު ޖުމްހޫރީ މައިދާނުގައި ތިބި‬ ‫މީހުން މަޑުމަޑުން ހިޔަލަށް ޖެހެން ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުގައި އެތާނގައި ތިއްބައި‪ ،‬ބައެއް ޒުވާނުން‬ ‫ފިލަންވެގެން މަޑުމަޑުން ބޮނދައިގެންގޮސް‬ ‫ޖެޓީއާ ދިމާލަށް މޫދަށް ފުންމާލި މަންޒަރުވެސް‬ ‫ފެނުނެވެ‪ .‬މިގޮތަށް މީހަކު ފިލައިގެންގޮސް‬ ‫ޖެޓީން މޫދަށް ފުންމާލަނިކޮށް އެމީހާގެ ގަޔަށް‬ ‫އަމާޒުކޮށް ބާޣީން ބަޑިޖެހިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ﷲގެ އިރާދަފުޅުން ބާޣީންގެ ކިބައިގެން‬ ‫އޭނާ ސަލާމަތުން ފިލައިގެންދިޔަ އެވެ‪.‬‬ ‫އޭރުވެސް މާލެތެރެއިން ބަޑީގެ އަޑުފަށްގަނޑު‬ ‫ނުހުއްޓެ އެވެ‪ .‬މިވަނީ ކީއްކަމެއް އޭރުވެސް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް ނޭނގެ އެވެ‪ .‬މިގޮތުގައި‬ ‫އެތައް އިރަކު އަޅުގަނޑުމެން ތިބީމެވެ‪.‬‬ ‫އިރުއޮއްސުނުއިރު‪،‬‬ ‫އެދުވަހުގެ‬ ‫ބާޣީންގެ ތެރެއިން މީހުންތައް މަދުވަމުންގޮސް‪،‬‬ ‫އެއްވެސް މީހަކު ޖުމްހޫރީ މައިދާނަކުން‬ ‫ފެންނާކަށެއް ނެތެވެ‪ .‬ބަޑީގެ އަޑުފަށްގަނޑު‬

‫އޭރު އޮތީ މަޑުވެފައެވެ‪ .‬އިރުއޮއްސުމުން‬ ‫އަޅުގަނޑުވެސް މަޑުމަޑުން ފިރުކެމުންކަހަލަ‬ ‫ގޮތަކަށް ޖުމްހޫރީ މައިދާނުން އަތިރިމައްޗާއި‬ ‫ދިމާލަށް ނިކުމެ ބަލައިލީމެވެ‪ .‬އެއްވެސް‬ ‫ތާނކުން އަލިކަމެއް ފެންނާކަށެއް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫މާލެއިން ވަނީ ކަރަންޓް ކެނޑިފަ އެވެ‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫މިގޮތުގައި ވަގުތުތައް ގުނަމުން‬ ‫ދަނިކޮށް އެރޭގެ ދަންވަރުގެ ވަގުތެއްގައި‪،‬‬ ‫ހުޅުލެއާ ދިމާލުން ސިއްރިޔާތުގައި ބޯޓެއް ޖެއްސި‬ ‫މަންޒަރު ފެނުނެވެ‪ .‬އޭރު ހުޅުލެއިންވެސް‬ ‫އެއްވެސް އަލިކަމެއް ނުފެނެ އެވެ‪ .‬އެދިމާލަށް‬

‫ނަޒަރު ހުއްޓިފައި ހުއްޓާ އޭގެ އިރުކޮޅެއް ފަހުން‬ ‫އިތުރު ބޯޓެއްވެސް ޖެއްސިތަން ފެނުނެވެ‪.‬‬ ‫ދުރުދުރުން ބަލާ މީހަކަށް ފަހަރުގައި މިކަން ސިފަ‬ ‫ނުކުރެވިދާނެ އެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑު‬ ‫ހީކުރީ އަނެއްކާވެސް ތަމަޅައިންގެ އިތުރު ބަޔަކު‬ ‫ރާއްޖެ ހިފަން އައީކަމަށެވެ‪ .‬މިކަމާ ވަރަށް‬ ‫ބިރުންހުރެ ޖުމްހޫރީ މައިދާނަށް ވަނީމެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެތަނުން ތަމަޅައިންގެ މީހެއްގެ ހިލަމެއް‬ ‫ނުވުމުން އަޅުގަނޑުވެސް ގަސްތުކުރީ ފިލައިގެން‬ ‫އަވަހަށް ދޯންޏަށް އަރައިގެން މާލެއިން ފުރާށެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑުގެ އަންހެނުންގެ ބައްޕަ‬ ‫އާއި އަންހެނުންގެ ބޭބެ އަލީ ވަހީދު ކައިރީ‬ ‫އަޅުގަނޑާއެކު ފުރަން ހިނގާށޭބުނެ އެމީހުން‬ ‫ގޮވައިގެން ދޯންޏާ ދިމާލަށް ދުއްވައިގަތީމެވެ‪.‬‬ ‫އެވަގުތު ޖުމްހޫރީ މައިދާނުގައި ތިބި މީހުންގެ‬ ‫ތެރެއިންވެސް ގިނަ ބަޔަކު ދޯނިތަކަށް އަރައި‬ ‫ވާކަނޑާލައިގެން ފުރަމުންދާ މަންޒަރު ފެނުނެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންވެ އަޅުގަނޑުމެން ދޯންޏަށް އެރުމާއެކު‬ ‫ދޯނީގެ ވާކަނޑާލުމަށްފަހު ދޯނި ސްޓާޓްކޮށްލިތަނާ‬ ‫މޫދަށް އެރިގެން ދޯނީގައި އެލިގަނެގެން‬ ‫"މަ ގެންދާށޭ" މީހަކު ގޮވާލިއެވެ‪ .‬އެވަގުތު‬ ‫"ދާންހުރި މީހަކުވިއްޔާ އަރާށޭ" ބުނުމުން‬

‫އެހެން ރަށެއްގެ ދެތިން މީހަކުވެސް ދޯންޏަށް‬ ‫އަރައިފި އެވެ‪ .‬ދޯނި ނެރުން ނިކުންނަން‬ ‫ދިމާކުރިއިރު ގިނަ ޢަދަދެއްގެ ދޯނިތައް ވަނީ‬ ‫ނެރާ ދިމާގައި ތޮށްޖެހިފައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ދަތި އުދަގޫގޮތަކަކާއެކު ދޯނި ނެރުމަށްފަހު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ފުރަތަމަ މިސްރާބްޖެހީ ދެބަޑޮސް‬ ‫ދޭތެރެއިން ތުޅާގިރިއާ ދިމާލަށެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ކަޅު އަނދިރި ރެއެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެރަށާ‬ ‫ކައިރިވުމުން އެރަށުން ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް‬ ‫އަލި ފެންނަން ހުރުމުން މިއީ ނުބައެކޭ ހިތަށް‬ ‫އަރައި އެރަށަށް ނާރަންވެގެން އެރަށާއި ދުރުނޫން‬ ‫ހިސާބެއްގައި އޮންނަ ހަލެއްގައި މަޑުކޮށްގެން‬

‫އެރޭ ތިބީ އެވެ‪ .‬ދެން އެރޭގެ ފަތިހު އަލިވިލެން‬ ‫ކައިރިވުމުން ހެބަނދުއަށް ދިއުމަށް މިސްރާބް‬ ‫ޖެހީއެވެ‪ .‬އެއީ އެރަށުގައި ރައްޓެހިން ތިބުމާއެކު‪،‬‬ ‫ކަމުގެ ޙަޤީޤަތްވެސް އޭރު ނޭނގޭތީ އެވެ‪.‬‬ ‫އިންޑިޔާ‬ ‫ދިއުމުން‬ ‫އެރަށަށް‬ ‫ސިފައިން މާލެ އައިސްފިކަމާއި ރޭގަ ހުޅުލެއަށް‬ ‫ޖެއްސީ އިންޑިޔާ ސިފައިންގެ ބޯޓެއްކަން‬ ‫އެނގުނެވެ‪ .‬އަދި ތަމަޅަ ބާޣީން‪ ،‬ދިވެހިންގެ‬ ‫ފިލަންހިގައްޖެ‬ ‫ރަހީނުކޮށްގެން‬ ‫ބަޔަކު‬ ‫ކަމަށާއި‪ ،‬އޭގެ ތެރޭގައި އަޅުގަނޑުމެންނާއެކު‬ ‫ޖުމްހޫރީ މައިދާނުގައި ގެންގުޅުނު ބަޔަކުވެސް‬ ‫ލިބިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ޚަބަރުވެސް‬ ‫ހިމެނުނުކަމުގެ‬ ‫ޖުމްހޫރީ‬ ‫ގެންދިޔައީ‪،‬‬ ‫ރަހީނުކޮށްގެން‬ ‫ތިބިއިރު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫މައިދާނުގައި‬ ‫ވަކިކޮށްގެން ގެންގުޅުނު ބައެކެވެ‪ .‬ތަމަޅަ‬ ‫ބާޣީން އަތުލުމަށް އިންޑިޔާ މަނަވަރެއް‬ ‫މަޢުލޫމާތުވެސް‬ ‫މަސައްކަތްކުރަމުންދާކަމުގެ‬ ‫ލިބުނީ އެރަށުންނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪ ،‬މިހާރު‬ ‫ބާޣީންގެ ނުރައްކަލެއް މާލެއަކު ނޯންނާނޭ‬ ‫ހިތައި‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެން ގަސްތުކުރީ އެނބުރި‬ ‫މާލެގޮސް ދޯނީގެ ސްޕެއަރޕާރޓް ހިފައިގެން‬

‫އެނބުރި ރަށަށް ދިއުމަށެވެ‪ .‬އެގޮތުން އެނބުރި‬ ‫މާލެއައިސް ދޯނިން ފައިބައިގެން ރަށުތެރެއަށް‬ ‫ހިނގާގަތްތަނާ‪ ،‬ބަޑިހިފައިގެން ތިބި އިންޑިޔާ‬ ‫ސިފައިންގެ ބަޔަކު އަޅުގަނޑުމެން މަޑުކުރުވި‬ ‫އެވެ‪ .‬އެމީހުން އަޅުގަނޑުމެން ޗެކްވެސް ކުރި‬ ‫އެވެ‪ .‬އެހެނަސް‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެން ނުހިފަހައްޓަ‬ ‫އެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ފަތަހަ ނައީމް ހޯދައިގެން‬ ‫ފިހާރައަށް ގޮސް އަޅުގަނޑުމެން ގަތް ތަކެތި‬ ‫ފިހާރައިން ނަގައިގެން ދޯނީގައި ރަށަށް ދިއުމަށް‬ ‫ފުރީ އެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި ސިފައިން އަދި އަޅުގަނޑުގެ ޝުޢޫރު‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް ޝުކުރޭ ދެންނެވެން އޮ ީ‬ ‫ތ‬ ‫ސިފަކޮށްދިނުން އެކަން ގަލަމަށް ހާދައޭ ދަތީ‬ ‫ ‬ ‫ކޮށިކޮށި ޢިބާރަތުން ނަމަވެސް އޭގެ މިންވަރެއް‬ ‫ފޮށި ވަށި އަޑިންނަގާވެސް ލިޔެލާހިތޭ އޮތީ‬ ‫ ‬ ‫އެއްސައްތައަށް ވުރެން ގިނަ އަހަރަށް ބަލައިލިޔަސް‬ ‫އެއްވެސް ތަފާތެކޭ އަދި ފާހަގަ ވެފައި ނެތީ‬ ‫ ‬ ‫ޚިދުމަތުގެ މުއްދަތަށް ދިގު ވިސްނާބަލައި ލުމުން‬ ‫ޚިދުމަތްނެތީ މިވެނި ރޮގެކޭ ދެންނެވެން ނެތީ‬ ‫ ‬ ‫ވާޖިބު އަދާކުރެއްވުމުގައި ފަސްނުޖެހި ސިފައިން‬ ‫ޢާޖިޒް ނުވާކަމޭ އަދު ފެނިހާމަވާން އޮތީ‬ ‫ ‬ ‫ކުރިމަތިވެދާ އެތައްދަތި އުދަގޫތަކާ އެކީ‬ ‫ކުރިޔަށް އަރާތަނޭ ފެނިފެނި ހާމައަށް އޮތީ‬ ‫ ‬ ‫ކަނޑުފަޅުތަކާއި އެއްގަން ތަކުގައި ރެޔާދުވާލު‬ ‫މަޑުޖެހިނުލާ ކުރާ ޚިދުމަތް ނޫންހެ ފެނި އޮތީ‬ ‫ ‬ ‫އެކި ޙާދިޘާ ތަކަށްހުރެ ހިންގާލިޔަސް ނަޒަރު‬ ‫ހެކިދޭ ނިޝާންތަކޭ އަދު ފެންނަން މިތާ އޮތީ‬ ‫ ‬ ‫ފަންނާއި ވައްޓަފާޅިތަ! ހުނަރަށް ބަލާލިޔަސް‬ ‫"ފުންނާބުއުސް" ކަމޭ މިރޮނގުގެ ހާމަވާން އޮތީ‬ ‫ ‬ ‫އޮނިގަނޑު އެރީތި ފުރިހަމަ ބައްޓަންވެހުރި ގޮތުން‬ ‫ގޮނިތައް އެއަށް ނުފޫޒުވެ ވެއްދޭނެގޮތް ނެތީ‬ ‫ ‬ ‫ގަޑުބަޑުތަކާއި ކޯޅުން ރަތްރޮގު ހުރަސްކުރާ‬ ‫މަޑުކުރުވަނީ އެލަޝްކަރު ނޫންތޯ؟ މިބިންމަތީ‬ ‫ ‬ ‫ޤައުމުގެ ދިފާޢުގައިތިބެ ޖާނާފުރާނައިން‬ ‫ޤައުމަށް ފިދާވުމޭ މިވެރިން ޢަޒުމަކަށް އޮތީ‬ ‫ ‬ ‫މާޒީގެ ފަތްފުށަށްހުރެ ދުރުމީ އަޅާލުމުން‬ ‫ތާރީފު ޙައްޤު ގޮތުގައެ ތާރީޚު ދެމިއޮތީ‬ ‫ ‬ ‫ނުރުހުންތަކާއި ނަފުރަތު ސިފައިންގެ ސަފުތަކަށް‬ ‫ކުރުމަށްވުރެން ޚިޔާލު ދިނުން ނޫންހެ މޮޅުގޮތީ‬ ‫ ‬ ‫ޚާލިޞް ކަމެއްނުވާ އެއިވޭ "ކުރަކި" އަޑުތަކުން‬ ‫"ފާލިސް" އެރީތި ފުރިހަމަ ކުލަ ފަޑުވުމެއް ނެތީ‬ ‫ ‬ ‫ހެޔޮ ޢަމަލަކަށް ވިނަމަދޭން "ތެޔޮހަމުގެ" ބަދަލުގައި‬ ‫ހެޔޮ އަޖްރު ކަމުގެ ނޫންހެ ދިނުން މީއެ އޮތްގޮތީ‬ ‫ ‬ ‫ސިފައިންގެ "ސިފަ" ހިތުން ހެޔޮ ވިސްނާބަލައިފިނަމަ‬ ‫ސިފަވާނެ ރީތި ސޫރަވިފަދަ ޗާލު ރަންމުތީ‬ ‫ ‬ ‫ކަންތައްތަކަށް މިޖުމްލަ ގޮތެއްގައި ބަލައިލުމުން‬ ‫ކަންހުރި ގޮތާއިމެދު ހަމަ މިހެނޭ ބުނަން އޮތީ‬ ‫ ‬ ‫ޤައުމުގެ ކަރާމަތާއި ޝަރަފާއި ޢިއްޒަތާއި އަދި‪،‬‬ ‫ޤައުމުގެ ސަލާމަތޭ ތިޔައީ ދަންނަވަން އޮތީ‬ ‫ ‬ ‫މަޞްލަޙަތު ރަނގަޅުގޮތް މިންވަރު ކުރައްވަވާ‬ ‫ނަޞްރާ ނަސީބު ދެއްވުމެ ފަހުބަސް ކަމަށްއޮތީ‬ ‫ ‬

‫ޢަބްދުލް ޢަޒީޒް ޤާސިމް‬ ‫ލިލީ ‪ /‬ނ‪ .‬މަނަދޫ‬

‫‪35‬‬

‫"އަހަރެން މަސައްކަތްކުރީ ހަމައެކަނި އޯޑަރަށް"‬ ‫ސލް ަފ ާލޙް‬ ‫ޝ ްމ ު‬ ‫ނ ްޓ ަ‬ ‫ެލ ްފޓިނަ ް‬

‫އޯޑަރަށެވެ‪ .‬އޭގެފަހުން‪ 1975 ،‬އިން ‪ 1979‬އާ‬ ‫ދޭތެރޭގައި‪ ،‬ކެމްބޯޑިއާގެ ކެމަރރޫޖް އޮފިޝަލުން‬ ‫ހިންގާފައިވާ އިންސާނިއްޔަތާ ދެކޮޅު ކުށްތައް އަދި‬ ‫ހަނގުރާމައިގެ ކުށްތައް ބެލުމަށް އެކުލަވާލެވުނު‬ ‫ކެމަރ ރޫޖް ޓްރައިބިއުނަލް ގައިވެސް އަދި‬ ‫ހިންގާފައިވާ‬ ‫ހަނގުރާމައިގައި‬ ‫ކެމްބޯޑިއާ‬ ‫ޖަރީމާތަކުގެ މައްސަލަތަކުގައި ކުށުގެ ތުހުމަތުގައި‬ ‫ހާޒިރުކުރެވުނު ފަރާތްތަކުން‪ ،‬ނަގާފައިވަނީ މި‬ ‫ދިފާޢެވެ‪ .‬އެއަށްވުރެ ފަހުގެ މާޒީއެއްގެ މިސާލެއް‬ ‫ނަގާނަމަ‪ ،‬އަބޫ ޣުރައިބް ޖަލުގައި އެމެރިކާގެ‬ ‫ބައެއް ސިފައިން ހިންގި ކުށްތައް ބެލުމަށް‬ ‫ބޭއްވުނު އަސްކަރީ އަޑުއެހުންތަކުގައިވެސް ހަމަ‬ ‫މިފަދައިން‪ ،‬ތުހުމަތު ކުރެވުނު ފަރާތްތަކުން‬ ‫ބުނަމުން ދިއައެވެ‪.‬‬ ‫[އަހަރެން މަސައްކަތްކުރީ‬ ‫ ‬ ‫ހަމައެކަނި އޯޑަރަށް] އިނގިރޭސިބަހުންނަމަ‪I“ ،‬‬ ‫‪ ”was only following orders‬މިއީ އަސްކަރީ‬ ‫ކުށްތަކުގެ މައްސަލަތައް ބެލުމުގައި‪ ،‬އަސްކަރީ‬ ‫ކޯޓުތަކުގައި ނުވަތަ ޓްރައިބިއުނަލްތަކުގައި‬ ‫ވަރަށް މަޝްހޫރު ޢިބާރާތެކެވެ‪ .‬ތާރީޚަށް‬ ‫ބަލާއިރު‪ ،‬މި ޢިބާރާތް‪ ،‬ދިފާޢެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫އެންމެ ފުރަތަމަ އަސްކަރީ ޓްރައިބިއުނަލެއްގައި‬ ‫ރޫމީ‬ ‫މުޤައްދަސް‬ ‫ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ‪،‬‬ ‫އަންބަރާޕޫރިއްޔަތު (ހޯލީ ރޯމަން އެމްޕަޔަރ)‬ ‫އިން މީލާދީން ‪ 1474‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫އެކުލަވާލި އެޑް‪-‬ހޮކް ޓްރައިބިއުނަލެއްގައެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ‪ ،‬ޕީޓަރ ފޮން ހާގަންބާޚް (‪Peter von‬‬ ‫‪ )Hagenbach‬ކޮމާންޑަރަކަށް ހުރެގެން އޭނާގެ‬ ‫ކޮމާންޑު ދަށުގައި މަސައްކަތްކުރި ސިފައިން‬ ‫ލައްވާ ހިންގި ޖަރީމާތައް ބެލުމަށް ބޭއްވި‬ ‫އަޑުއެހުންތަކުގައެވެ‪ .‬އަސްކަރީ ޤާނޫނުގައި‬ ‫ކަމުގައިވާ‬ ‫ޑޮކްޓްރިންއެއް‬ ‫މަޝްހޫރު‬ ‫ކޮމާންޑް ރެސްޕޮންސިބިލިޓީ ގެ ފެށުމަކީ‪،‬‬ ‫އަދި ޤާނޫނާއެއްގޮތަށް މަސައްކަތްކުރުމަށް‬ ‫ވާޖިބުވާކަމަށް‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫ކޮމާންޑަރުންގެ‬ ‫ބައިނަލްއަޤްވާމީގޮތުން‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫އެންމެ‬ ‫ބަލައިގަނެވެންފެށުނީވެސް މި މައްސަލައިން‬ ‫ފެށިގެންނެވެ‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫ދިފާޢެއްގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރެވޭ މި‬ ‫ދިފާޢަށް‪[ ،‬ނުރެންބާރގް ޑިފެންސް] ނުވަތަ‬

‫[ސުޕީރިއަރ އޯޑަރސް ޑިފެންސް] ވެސް‬ ‫ކިއެވެ‪ .‬އެންމެ ފާޅުކަންބޮޑުގޮތެއްގައި ކުށުން‬ ‫ބަރީޢަވުމަށްޓަކައި މި ދިފާޢު ނަގާފައިވަނީ‪،‬‬ ‫ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައަށްފަހު‪ ،‬ނާޒީ ޖަރމަނީގެ‬ ‫އަސްކަރީ އަދި ސިޔާސީ ލީޑަރުން ކޮށްފައިވާ‬ ‫ކުށްތައް ބެލުމަށް ބޭއްވުނު އަޑުއެހުންތައް‬ ‫ކަމުގައިވާ ނުރެންބާރގް ޓްރަޔަލްސް ގައެވެ‪.‬‬ ‫ކޮށްފައިވާ‬ ‫އެމީހުން‬ ‫ޚާއްޞަގޮތެއްގައި‬ ‫ހަނގުރާމައިގެ ކުށްތައް ބެލުމަށްޓަކައި އުފެއްދުނު‬

‫ށދަނީ‬ ‫ރ ައ ް‬ ‫ނ ާބ ުގ ަގއި ކު ި‬ ‫ރ ަޢ ެތއް ނުރެ ް‬ ‫ޝ ީ‬ ‫ރ ްއ ެގ ަ‬ ‫ނޒީ ީލ ަޑ ެ‬ ‫‪ާ aa‬‬

‫އިންޓަރނޭޝަނަލް މިލިޓަރީ ޓްރައިބިއުނަލް (އައި‪.‬‬ ‫އެމް‪.‬ޓީ) ގައި ކުރިއަށްދިޔަ އަޑުއެހުންތަކުގައެވެ‪.‬‬ ‫މި އަޑުއެހުންތަކުގައި ދިފާޢެއްގެ ގޮތުގައި ނާޒީން‬ ‫ބުނެފައިވަނީ‪[ ،‬އިޗް ހާބެ ނުއަރ ޑެން ބެފީލަން‬ ‫ގެހޯޝްޓް] އަހަރެން މަސައްކަތްކުރީ ހަމައެކަނި‬

‫އަސްކަރީ އަޚްލާޤް (މިލިޓަރީ ޑިސިޕްލިން)‬ ‫އަކީ‪ ،‬ކޮންމެ އަސްކަރިއްޔާއެއްގެވެސް ފުރާނައެވެ‪.‬‬ ‫ނުހިފެހެއްޓިއްޖެނަމަ‬ ‫ރަނގަޅަށް‬ ‫އެކަން‬ ‫އެ އަސްކަރިއްޔާއެއް ހިންގުމަށް ނުވަތަ‬ ‫އަސްކަރިއްޔާއާ މަތިކުރެވިފައިވާ ވާޖިބުތައް‬ ‫އަދާކުރުމަށް ގޮންޖެހުންތައް ކުރިމަތިވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ކެނެޑާގެ ކޯޓް މާރޝަލް އެޕީލް ކޯޓުގައި ބެލުނު‬ ‫އާރު‪ .‬ވ‪ .‬ލިވިޖް ޤަޟިއްޔާގައި މައްސަލަ‬ ‫ބެއްލެވި އަސްކަރީ ފަނޑިޔާރުވަނީ މިބީދައިން‬ ‫ޝާމިލުގޮތެއްގައި‬ ‫މިކަން‬ ‫ވިދާޅުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ކިޔަމަންތެރިވުމުގައި‬ ‫އަމުރަށް‬ ‫ކުރެވޭނީ‪،‬‬ ‫އެއްވެސް ފަސްޖެހުމެއްނެތި އަމުރު އައުމާއެކު‬ ‫އެ އަމުރެއް ތަންފީޒުކުރުމަށް ޙަރަކާތްތެރިވާ‬ ‫ބައެއްކަމުގައި އަސްކަރިއްޔާ ވެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ޤާނޫނުގެ ‪ 18‬ވަނަ‬ ‫މާއްދާއިންވެސް ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމުރެއްކުރާނަމަ‬ ‫އެ އަމުރެއް ނުވަތަ އެ އަމުރުގެ ޣައިރު ޤާނޫނީވާ‬ ‫ބައެއް ޚިލާފުވާނެކަމަށް ބަޔާންކޮށްފައިވީއިރު‪،‬‬ ‫އެފަދަ އަމުރަކަށް ތަބާނުވުމަށް ޞަރީޙަ‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ލާޒިމްކޮށްފައެއް‬ ‫ޢިބާރާތަކުން‬ ‫ޤާނޫނު‬ ‫ދިވެހިޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬ ‫ނަމަވެސް‪،‬‬ ‫އަސާސީގެ ‪ 245‬ވަނަ މާއްދާގައި‪ ،‬އެއްވެސް‬ ‫ފަރާތަކުން ސަލާމަތީ ޚިދުމަތްތަކުގައި ހިމެނޭ‬ ‫އެއްވެސް މީހަކަށް ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމުރެއް‬ ‫އެފަދަ‬ ‫އަދި‬ ‫ނުވާނެކަމަށާއި‪،‬‬ ‫ކޮށްގެން‬ ‫އަމުރުތަކަށް ސަލާމަތީ ޚިދުމަތްތަކުގައި ހިމެނޭ‬

‫އެއްވެސް މީހަކު ތަބާވެގެން ނުވާނެކަމަށް‬ ‫ބަޔާންކޮށްފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ހަމަ ޤާނޫނު‬ ‫އަސާސީގެ ‪ 64‬ވަނަ މާއްދާގައި‪ ،‬ޤާނޫނަކުން‬ ‫ބާރުލިބިގެން މެނުވީ އެއްވެސް އަމުރެއް ކޮށްގެން‬ ‫ނުވާނެކަމަށާއި‪ ،‬ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމުރުތަކަށް‬ ‫ސިފައިންވެސް‬ ‫ޙައްޤުވަނީ‪،‬‬ ‫ތަބާނުވުމުގެ‬ ‫ހިމެނޭގޮތުން އެންމެންނަށް ކަށަވަރުކޮށްދީފައެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން‪ ،‬ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމުރުތަކަށް‬ ‫ތަބާނުވުމަކީ‪ ،‬ސިފައިންގެ މައްޗަށް ޤާނޫނު‬ ‫އަސާސީން ލިބިދީފައިވާ ޙައްޤެއްގެ އިތުރުން‪،‬‬ ‫އިތުރުން‪،‬‬ ‫މީގެ‬ ‫މެއެވެ‪.‬‬ ‫ވާޖިބެއްވެސް‬ ‫ހަނގުރާމައިގެ ޤާނޫނު ނުވަތަ ލޯ އޮފް‬ ‫އާރމްޑް ކޮންފްލިކްޓް ނުވަތަ އިންޓަރނޭޝަނަލް‬ ‫ހިޔުމަނިޓޭރިއަން ލޯ ގެ ބައެއް ކަމުގައިވާ‬ ‫ކަސްޓަމަރީ އިންޓަރނޭޝަނަލް ލޯ (އައި‪.‬އެޗް‪.‬‬ ‫އެލް) ގެ ރޫލް ‪ 154‬ގައި ބަޔާންކުރާގޮތުންވެސް‪،‬‬ ‫މިއީ ކޮމްބެޓެންޓުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބެކެވެ‪.‬‬ ‫އަސްކަރިއްޔާ‬ ‫އެހެން‬ ‫ދުނިޔޭގެ‬ ‫ތަކުގައިވެސް ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމުރުތަކަށް‬ ‫ލިއްބައިދީފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙައްޤު‬ ‫ތަބާނުވުމުގެ‬ ‫ކޯޓުތަކުން‪،‬‬ ‫އަސްކަރީ‬ ‫އެހެންނަމަވެސް‪،‬‬ ‫މިކަމުގައި އަސްކަރިއްޔާއިން ތަބާވާންޖެހޭ‬ ‫ހަމަތަކަކާއި އުސޫލުތަކެއް އެކުލަވާލާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެނީ މިކަމުގައި ގިނަ ޚިޔާލުތަފާތުވުންތަކެއް‬ ‫އުޅޭތީއާއި ޤާނޫނީގޮތުން ބަޙުޘްކުރާނެ ގިނަ‬ ‫ކަންކަމެއް އެކުލެވިގެންވާތީއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‪،‬‬ ‫ވަކި އަމުރަކަށް ތަބާވެގެން އެއީ‪ ،‬އެ ޤައުމެއްގެ‬ ‫މަނާކަމެއްކަމުގައި‬ ‫ޤާނޫނުތަކުން‬ ‫ދާޚިލީ‬ ‫ތަބާވުމުން‬ ‫އަމުރަކަށް‬ ‫އެ‬ ‫ނުވިއަސް‪،‬‬ ‫ބައިނަލްއަޤްވާމީ ޤާނޫނުތަކުން އެ ސިފައިންގެ‬ ‫މީހަކަށް ފިޔަވަޅުއެޅޭ ޙާލަތްތައް ކުރިމަތިވާތީއެވެ‪.‬‬ ‫ނުރެންބާރގް ޓްރެޔަލްސްތަކުގައި މައްސަލަތައް‬ ‫ބެލުމަށް އެކުލަވާލެވުނު ދުސްތޫރުގެ ދެވަނަ‬ ‫އެފަދަ‬ ‫ބަޔާންކުރަނީވެސް‪،‬‬ ‫އަސާސްގައި‬ ‫ޙާލަތްތަކުގައި‪ ،‬ބައިނަލްއަޤްވާމީ ޤާނޫނުގެ‬ ‫ދަށުން އެ ސިފައިންގެ މީހަކު އުފުއްލަންޖެހޭ‬ ‫ޒިންމާއަކުން އެމީހަކު ބަރީޢަ ނުވާނެކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ޙަރަކާތްތަކާއި‬ ‫އަސްކަރީ‬ ‫ހަނގުރާމަކުރުމުގައި ބޭނުންކުރާ ހަތިޔާރާއި‬ ‫ވަސީލަތްތަކާއި އާލާތްތަކާއި‪ ،‬ހަނގުރާމަކުރުމުގެ‬ ‫ވައްޓަފާޅިއަށް އައިސްފައިވާ ނުވަތަ އަންނަމުންދާ‬ ‫ބަދަލުތަކުގެ ސަބަބުން‪ ،‬އަމުރެއް ކުރުމުން‬ ‫އެއީ ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމުރެއްތޯ ދެނެގަންނަން‬ ‫މިއަދުމިވަނީ ދަތިކަމަކަށްވެފައެވެ‪ .‬ޤާނޫނީގޮތުން‬ ‫ސިފައިން ހޭލުންތެރިވާންޖެހޭ އެންމެ ބޮޑު އެއް‬ ‫ސަބަބަކީ މިއީއެވެ‪ .‬ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމުރަކީ‬ ‫ޤާނޫނާ ޚިލާފަށް ކުރެވޭ ކޮންމެ އަމުރެކެވެ‪.‬‬

‫ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމުރުތަކަށް ތަބާނުވުމުގެ‬ ‫ނ ޮގތުން‬ ‫ނ ެވސް ިހމެ ޭ‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ަޙ ްއޤުވަނީ‪ި ،‬‬ ‫ނށް‬ ‫ނމެން ަ‬ ‫އެ ް‬

‫ށ ީދ ަފ ެއވެ‪.‬‬ ‫ރ ޮކ ް‬ ‫ށވަ ު‬ ‫ަކ ަ‬

‫ނ ަކމުން‪ަ ،‬ޣ ިއރު ޤާނޫނީ ައ ުމރު ަތ ަކށް‬ ‫ެއހެ ް‬ ‫ނ ުވ ަމކީ‪،‬‬ ‫ަތބާ ު‬

‫ނގެ‬ ‫ސ ަފއި ް‬ ‫ި‬

‫ޗށް‬ ‫ަމ ްއ ަ‬

‫ޤާނޫނު އަސާސީން ލިބިދީފައިވާ ޙައްޤެއްގެ‬ ‫އި ުތރުން‪ާ ،‬ވ ިޖ ެބއް ެވސް ެމ ެއވެ‪.‬‬

‫އެހެންނަމަވެސް މިއީ މިވަރުގެ ތަޢުރީފަކުން‬ ‫ނިންމާލެވެން ނެތް އޮޅުންބޮޅު މައްސަލައަކެވެ‪.‬‬ ‫އައި‪.‬އެޗް‪.‬އެލް ގެ ރޫލް ‪ 155‬ބުނާގޮތުން‪ ،‬މަތީ‬ ‫ފަރާތަކުން ކުރާ އަމުރަކަށް ތަބާވުމަކީ‪ ،‬އެ‬ ‫ކަމެއްގެ ސަބަބުން އެ އަމުރަކަށް ތަބާވި މީހާ‪،‬‬ ‫އޭނާގެ ޖިނާޢީ ޒިންމާއިން ބަރީޢަވާނެކަމެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‪ ،‬އެއީ އެ އަމުރަކީ‬ ‫ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމުރެއްކަމަށް އެމީހަކަށް‬ ‫ނޭނގޭނަމައެވެ‪ .‬ނުވަތަ‪ ،‬ފާޅުކަންބޮޑުގޮތެއްގައި‬ ‫(ނުވަތަ އެއްވެސް ޝައްކެއްނެތި) އެއީ ޣައިރު‬ ‫ޤާނޫނީ އަމުރެއްކަމަށް އެ އަމުރުގެ ޠަބީޢަތަށް‬ ‫ވިސްނާލުމުން ދޭހަވާ ނަމައެވެ‪ .‬އިންޓަރނޭޝަނަލް‬ ‫އާރމްޑް ކޮންފްލިކްޓާއި ނަން އިންޓަރނޭޝަނަލް‬ ‫އާރމްޑް ކޮންފްލިކްޓް ތަކުގައިވެސް މިކަން‬ ‫އޮތީ މިހެންނެވެ‪ .‬އެނޫން ކޮންމެ އަމުރަކަށް‬ ‫އަސްކަރިއްޔާތަކުގައި މަސައްކަތްކުރާ ކޮންމެ‬ ‫މީހަކުމެ ވަގުތުން ތަބާވާންވާނެއެވެ‪ .‬އެހެންނޫނީ‬ ‫އަސްކަރިއްޔާއެއްގެ އެންމެ މަތީ މަޤްޞަދު‬

‫މުސްތަޙީލްކަމެއްކަމުގައި‬ ‫ހާސިލްކުރެވުމަކީ‬ ‫ވެގެން ހިނގައިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމުރެއް ކޮށްފިނަމަ‪ ،‬އެފަދަ‬ ‫ޙާލަތެއްގައި އަސްކަރިއްޔާތަކުގައި ޢަމަލުކުރުމަށް‬ ‫ބަލައިގަނެވިފައިވާ އުސޫލުތަކެއްވެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫ފުރަތަމަ ކަމެއްގެގޮތުން‪ ،‬އެފަދަ އޯޑަރެއް‬ ‫ސާފުކުރާނީއެވެ‪.‬‬ ‫އޮޅުންފިލުވައި‬ ‫އިތުރަށް‬ ‫ދެން އެއީ‪ ،‬ތިމާދެކޭގޮތުގައި ޣައިރުޤާނޫނީ‬ ‫އަމުރެއްކަމަށް އެ އަމުރެއް ކުރާ ކޮމާންޑަރަކަށް‬ ‫ދަންނަވާނީއެވެ‪ .‬އެވަރުންވެސް ކޮމާންޑަރު‬ ‫އެ އަމުރެއް ކުރާނަމަ‪ ،‬އެ އަމުރަކަށް‬ ‫ތަބާނުވާނީއެވެ‪ .‬އަދި ހަމައެއާއެކު‪ ،‬އަމުރުކުރި‬

‫ކޮމާންޑަރަށްވުރެ މަތީ ކޮމާންޑަރަކަށް އެކުރި‬ ‫އަމުރާބެހޭގޮތުން ހުށައަޅާނީއެވެ‪ .‬މިއީ‪ ،‬ޣައިރު‬ ‫ޤާނޫނީ އަމުރެއް ކުރާ ޙާލަތެއްގައި ޢަމަލުކުރާނޭ‬ ‫ރީތި އުސޫލެވެ‪ .‬މިނޫން ގޮތަކަށް ޢަމަލުކުރުމަކީ‪،‬‬ ‫އަސްކަރީ އަޚްލާޤުން ބޭރުކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން‪ ،‬ޤާނޫނުތައް މިހާރަށްވުރެ‬ ‫ސާފުވެފައި އޮޅުން ފިލަންޖެހެއެވެ‪ .‬އޭގައިވާ‬ ‫އިޞްލާޙްތައް‬ ‫ދެނެގަނެ‬ ‫ތައް‬ ‫ލޫޕްހޯލް‬ ‫ގެންނަންޖެހެއެވެ‪ .‬އަދި‪ ،‬ޣައިރު ޤާނޫނީ އަމުރުތައް‬ ‫ކުރުވިޔަ ނުދިނުމަށާއި‪ ،‬އަދި އެފަދަ އަމުރުތައް‬ ‫ދެނެގަތުމަށްޓަކައި‪ ،‬ޤާނޫނީގޮތުން ހޭލުންތެރިކަން‬ ‫އިތުރުކުރަން ޖެހެއެވެ‪ .‬އެފަދަ ޙާލަތްތަކުގައި‬ ‫ޢަމަލުކުރާނެ އުސޫލުތައް ނުވަތަ އަސްކަރީ‬ ‫ގޮތްތައް އެނގެންޖެހެއެވެ‪ .‬އަސްކަރިއްޔާގެ ވަކި‬ ‫ރޭންކެއް އިސްތިސްނާއެއް ނެތި އެވެ‪ .‬ކޮންމެ‬ ‫މަޤާމެއް އެމީހަކު އަދާކުރަމުން ދިޔަނަމަވެސް‬ ‫ވެހެވެ‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫ކޯ ޕް ރަ ލް ޢަ ލީ ނި ފާ ޢު‬

‫ބ ުހ ެގ‬ ‫ދި ެވހި ަ‬ ‫‪?Abok Ikalqsaw‬‬ ‫އުފެދިފައެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހިންގެ އަސްލަށް ރިއާޔަތްކޮށް‬

‫ދިވެހި ބަހުގެ އަސްލު ކަނޑައެޅެން ނެތްހިދު‪،‬‬

‫ދިވެހިބަހުގެ‬

‫އަސްލު‬

‫ދެނެގަތުމަށް‬

‫އިހުގެ‬

‫ލިޔުންތައް ފުންކޮށް ދިރާސާ ކުރަންޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫އިހުގެ ލިޔުންތައް ދިރާސާ ކުރާއިރު ސިންގަޅަ‬

‫ބަހަކީ ދިވެހި ބަހުގެ އަސްލުކަމަށް ބެލެވޭ‬

‫ދިވެހި‬

‫އަސްލަކީ‬

‫ބަހުގެ‬

‫ކޮބައިތޯ ބެލުމަށް މިހާތަނަށް ތަފާތު އެކިއެކި‬ ‫މަސައްކަތްތައްކޮށް‪،‬‬

‫ދިރާސާތަކެއް‬

‫ފުން‬

‫ކޮށްފައި ހުރިކަން ހާމަވެއެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬

‫ދިވެހިބަހުގެ‬

‫އަސްލާ‬

‫އެހެންކަމުން‬

‫މިއީ‬

‫ދިވެހިބަހާއި‬

‫ދިވެހިތާރީޚަށް‬

‫ގޮތެއް‬

‫ރަސްމީކޮށް‬

‫މިހާތަނަށް‬

‫ބެހޭގޮތުން‬

‫ކަނޑައެޅިފައެއްނެތެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހީންގެ‬

‫ހިތްތަކުގައި‬

‫ޝައްކުތަކެއް އުފެދިފައިވާ ބޮޑު ސުވާލެކެވެ‪.‬‬

‫ބޭބޭފުޅުން‬

‫މިކަމުގެ‬

‫ޙަޤީޤަތް‬

‫ފުންނާބުއުސް‬ ‫ހޯއްދެވުމަށް‬

‫ކުރައްވާފައިވާ މަސައްކަތްތައް އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ބަލައިގަންނަންޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫ޝުކުރުވެރިކަމާއެކު‬

‫އެބޭބޭފުޅުން ދިރާސާތައް ކުރައްވާފައި ހުންނާނީ‬ ‫ނުހަނު ގިނަގުނަ ޖޮންޖެހުންތާ އެކުގައިކަން‬

‫ކަށަވެރެވެ‪.‬‬

‫ބަހުގެ‬

‫ދިވެހި‬

‫ވާސިލުވުމަށްޓަކައި‬

‫އަސްލާހަމައަށް‬

‫ރާއްޖޭގެ‬

‫ފުރަތަމަ‬

‫ގޮތުން‬

‫ރާއްޖޭގައި‬

‫ވަޒަންވެރިންނަކީ ކޮންތާކުންއައި ކޮންބައެއްތޯ‬

‫ބަލަންޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫މި‬

‫ކޮންބައެއްކަން‬

‫ހާމަވާނަމަ‬

‫ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިވި ބަޔަކީ ކަނޑައެޅިގެން‬ ‫ދިވެހިބަހުގެ‬

‫އަސްލަކަށް ވާނީ އެވަޒަން ވެރިންގެ ބަހޭ ބުނެ‪،‬‬

‫ފަރުޖައްސާލެވުނީހެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ ތަނެއްގެ ބަސް‬

‫ގުޅޭނީ އެތަނެއްގެ ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިންނާއި‪،‬‬ ‫އެމީހުން ވާހަކަދެއްކި ބަހަކާ ކަމުގައިވާކަމެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް މި ދެންނެވި ގޮތަށް ކަނޑައެޅިގެން‬ ‫އެކަން ސާފުކޮށް އެނގޭކަން ނެތެވެ‪ .‬ލިބިފައިހުރި‬

‫‪38‬‬

‫ހެކިތަކަށް‬

‫ބަލާއިރު‬

‫ވަޒަންވެރިވެގެން‬

‫ރާއްޖޭގައި‬

‫ދިރިއުޅޭތާ‬

‫ބަޔަކު‬

‫ގާތްގަނޑަކަށް‬

‫‪2500‬‬

‫ވެދާނެކަމަށް‬

‫އަހަރު‬

‫ލަފާކުރެވޭ‬

‫ކަމުގައި ނަސީމާ މުޙައްމަދު ހާމަކުރައްވައެވެ‪.‬‬

‫'ދިވެހި ތާރީޚަށް އައު އަލިކަމެއް' މި ފޮތުގައި‬ ‫އެޗް‪.‬ސީ‪.‬ޕީ ބެލް ގެ މޮނޮގްރާފާއި ޕިރާޑުގެ‬ ‫ސަފަރުނާމާއާ‬

‫ޙަވާލާދީ‬

‫ބަޔާށްކޮށްފައިވަނީ‬

‫[ދިވެހި ރާއްޖެއަށް ފުރަތަމަ އައީ‪ ،‬ޢީސާގެ‬ ‫ފާނުންގެ ކުރީން ‪ 5‬ވަނަ ނުވަތަ ‪ 6‬ވަނަ‬ ‫ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި ސިލޯނަށް އާރިޔަނުން އައި‬ ‫ދުވަސްވަރު އޭގެ މީހުންނެވެ‪ .‬ނުވަތަ ހަމަ ސީދާ‬

‫ސިންގަޅައިންނެވެ‪ ].‬އެހެންނަމަވެސް ދިވެހިންގެ‬ ‫ނަސްލު ފެށިގެންއައީ ސިންގަޅަ ދަރިކޮޅުން ނޫން‬ ‫އެހެން ކޮންމެވެސް ދަރިކޮޅަކުންކަމަށް ދޭހަވާ‬ ‫ލިޔުއްވުންތައްވެސް‬

‫ފެންނާން‬

‫އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިންނާ ބެހޭގޮތުން‬ ‫ޖޯންސްޓޭންލީ ގާޑިނަރއާ ޙަވާލާދެއްވާ ނަސީމާ‬

‫މުޙައްމަދު‬

‫ހާމަކުރައްވަނީ‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬

‫އަހުލުވެރިންގެ ނަސްލު ގުޅިފައިވަނީ އިންޑިޔާގެ‬

‫ސަބުކޮންޓިނެންޓާއި‪ ،‬އޮޅުދޫކަރައާއި‪ ،‬ޢަރަބިކަރަ‪،‬‬

‫އެފްރިކާ އަދި އަސޭކަރައިގެ މީހުންނާ ކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިންނަކީ‬

‫ވަކި މިވެނި ބައެކޭ ބުނުމާމެދުވެސް ވަނީ ޚިލާފު‬

‫ހެކިތަކެއް‬

‫ފެންނަން‬

‫އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ނަސީމާ‬

‫މުޙައްމަދު ހާމަކުރައްވާ ގޮތުގައި [ދިވެހިރާއްޖެއަށް‬ ‫އިސްލާމްދީން އައުމުގެ ފަހުން‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫ކާބަފައިން ބޭނުންކުރި ކަމަށް ފެންނަންއޮތް‬ ‫އެންމެ‬

‫ގިނަދުވަސްވީ‬

‫އަކުރަކީ‬

‫މީލާދީން‬

‫‪ 1194‬ގައި ލިޔެފައިވާ އިސްދޫ ލޯމާފާނުގައިވާ‬

‫އަކުރެވެ‪' ].‬ދިވެހި ތާރީޚަށް އައު އަލިކަމެއް'‬ ‫ގައި ވާ ގޮތުންނަމަ [އެއްވެސް އޮޅުމެއް ނެތް‬ ‫ގޮތުގައި އިސްދޫ ލޯމާފާނުގައި ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ‬

‫އެވޭލާ އަކުރެވެ‪ ].‬އެހެންކަމުން އެވޭލާ އަކުރުގެ‬ ‫އަސްލަކީ ކޮބައިތޯ ބަލައިލަން އެބަޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫އެފޮތުގައި ވާގޮތުން [އެވޭލާ އަކުރަކީ ސިލޯނުގެ‬

‫މުސްކުޅި ހިލަ ތަނބުތަކާއި އެއްޗެތި ލިޔުމަށް‬

‫ޚާއްޞަކޮށްފައި ހުންނަ ހިލަހިލަޔާއި‪ ،‬އަދި ބައެއް‬

‫ފަރުބަދައިގެ ގާ ގަލުގައި ލިޔެފައިހުރި މެދުޒަމާނުގެ‬ ‫ސިންގަޅަ‬

‫އަކުރާއި‬

‫ވަރަށްވެސް‬

‫އެއްގޮތް‬

‫އަކުރެކެވެ‪ ].‬އެހެންކަމުން އެވޭލާ ޒަމާނުއްސުރެ‬ ‫ރާއްޖޭގައި‬

‫ސިންގަޅައިން‬

‫ބޭނުންކުރަމުން‬

‫އައިފަދަ އަކުރުތަކެއް ބޭނުންކުރިކަން ހާމަވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންނަމަވެސް ރާއްޖެއިން މިހާތަނަށް ފެނުނު‬

‫އެންމެ ޒަމާންވީ އަކުރުކަމަށް ބެލެވޭ އަކުރަކީ‬ ‫މީލާދީގެ ‪ 9‬ވަނަ ޤަރުނުގެ ދުވަސްވަރެއްގައި‬

‫ފެނުނު ޕްރޯޓޯ‪-‬ނާގަރީ އަކުރުކަމަށް ނަސީމާ‬

‫ސިންގަޅަބަސް އެއްދުވަސް ވަރެއްގައި ކަފިވެގެން‬

‫ލޯމާފާނުގައިވެސް މިއަކުރުތައް ހުއްޓެއްކަމަކު‬

‫ގޮތުގައި ތަރައްޤީވާން ފެށިކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫މުޙައްމަދު‬

‫އިސްދޫ‬

‫ހާމަކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫މި އަކުރަކީ‪ ،‬އިރުމަތީ އިންޑިޔާގައި މީލާދީ‬ ‫ކުރިން‬

‫ސަނަތުގެވެސް‬

‫ޔުނިވާސިޓީއެއްކަމުގައިވި‬

‫ބްޑިސްޓު‬

‫ހުރި‬

‫ނާލަންދާގައި‬

‫ޕާލާ‬

‫ރަސްކަމުގެ ދުވަސްވަރުގައި ބޭނުންކުރި އަކުރެއް‬ ‫ކަމަށްވެސް ނަސީމާ މުޙައްމަދު ހާމަކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ބައެއް‬

‫މިފަދަ‬

‫އަކުރުތަކާއި‬

‫ލިޔުންތަކުން‬

‫ރާއްޖޭގައި ދިވެހީން ބޭނުންކޮށްއުޅުނު އިހުގެ‬ ‫އަކުރުތަކާބެހޭ މަޢޫލޫމާތު ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް‬

‫ހާމަވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ރާއްޖޭން ފެންނަންހުރި‬

‫ޤަދީމީ ލިޔެ ކިޔުންތަކުގެ މަދުކަމާއި އެވޭލާ‬ ‫ރާއްޖޭގައި‬

‫ޒަމާނުގައި‬

‫ލިޔެ‬

‫ކިޔުމުގެ‬

‫ކަންތައްތައް އޮތް ހާލަތަށް ވިސްނާއިރު‪ ،‬އިހުގެ‬ ‫ލިޔެކިޔުންތަކަށް ބުރަވެ‪ ،‬ދިވެހިބަހުގެ އަސްލު‬

‫ކަނޑައެޅޭކަށްނެތެވެ‪.‬‬ ‫ވާހަކަ‬

‫މި‬

‫ދައްކާ‬

‫ސަރަހައްދުގައި‬

‫އުޅޭ‬

‫ބަސްތަކާއި‬

‫މީހުން‬ ‫ކުރީގެ‬

‫މުސްކުޅި ބަސްތައް ކަފިވެ‪ ،‬އައު ބަސްތައް‬ ‫އުފެދިގެން ދިޔަގޮތަށް ވިސްނާއިރު ދިވެހިބަހާއި‬

‫(ޕްރޯޓޯ‪ -‬ދިވެހި ސިންގަޅަ)‪ ،‬ތަފާތު ދެބަހެއްގެ‬ ‫'ޕްރޯޓޯ‪ -‬ދިވެހި ސިންގަޅަ' ބަހުން ވާހަކަދައްކާ‬ ‫ބަޔަކު ދިވެހިރާއްޖެއަށް އައިއިރު‪ ،‬މިރާއްޖޭގައި‬

‫އެހެން ބަހަކުން ވާހަކަދައްކާ ބަޔަކު އުޅުނުކަމަށް‬

‫ދިވެހިބަހުގައިވާ ބައެއް ހެކިތަކުން ދައްކާކަމަށް‬ ‫ނަސީމާ‬

‫ހާމަކުރައްވައެވެ‪.‬‬

‫މުޙައްމަދު‬

‫ދިވެހިބަހުގެ އަސްލު ކަނޑަ އެޅުމާމެދު ބަސް‬ ‫ދިރާސާ ކުރައްވާ ފަރާތްތަކުގެ މެދުގައި ބޮޑެތި‬ ‫ޚިލާފުތައް ފާޅުކަން ބޮޑު ގޮތެއްގައި ފެންނާން‬

‫އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ދިވެހި ބަސް ދިރާސާ ކުރައްވާ‬

‫ފުންނާބު އުސް ބައެއް ބޭފުޅުން ދިވެހިބަހުގެ‬ ‫ސާންސްކްރިތު‬

‫އަސްލަކީ‬

‫ބަސް‬

‫ކަމުގައި‬

‫ހެކި ދައްކަވާފައިވެއެވެ‪ .‬އަނެއްބައި ބޭފުޅުން‬ ‫ސިންގަޅަބަސް ކަމުގައި ހެކިދައްކަވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އަދި‬

‫އިންޑޯ‬

‫ކަމަށާއި‪،‬‬

‫އީރޭނިއަން‬

‫ކަނޑައެޅިގެން‬

‫ގްރޫޕުގެ‬

‫ސިންގަޅަ‬

‫ބަހެއް‬ ‫ބަސް‬

‫ނޫންކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭފުޅުންވެސް އެބަތިއްބެވި‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫ހަމައެފަދައިން‬

‫ތިންހަތަރު‬

‫ބަހާ‬

‫ދިވެހިބަހުގެ‬

‫ގުޅިފައިވާކަމަށް‬

‫އަސްލު‬

‫ވިދާޅުވާ‬

‫ބޭފުޅުންވެސް އުޅުއްވައެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ބަހުގެ އަސްލަކީ ކޮބައިކަން‬

‫ކަނޑައެޅުމުގައި ޚިޔާލު ތަފާތުވެފައި ވީހިނދު‪،‬‬ ‫އެކަން ޔަޤީންކުރުމަށް އެއް ބޭފުޅެއް ނުވަތަ ދެ‬

‫ބޭފުންގެ ރައުޔަކަށް ބަރޯސާ ވެވޭކަންނެތެވެ‪.‬‬

‫'ދިވެހި ތާރީޚަށް އައު އަލިކަމެއް' މި ފޮތުގައި‬ ‫ދިވެހި‬

‫ބަހުގެ‬

‫އަސްލަކީ‬

‫ސާފު‬

‫ސިންގަޅަ‬

‫ބަސްކަމަށް ބަޔާން ކުރައްވާފައި ވީނަމަވެސް‬ ‫އެކަމަށް އެކަށީގެންވާ ސާބިތު ހެކި ދެއްކިފައެއް‬

‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ދިވެހިންގެ އަސްލަށް ވިސްނާއިރު‬ ‫އެއީ ސިންގަޅައިންކަން ސާފުކޮށް އެނގެން‬

‫ނެތްހިނދު‪ ،‬ރާއްޖޭގެ ޤަދީމީ ލިޔުންތަކުންވެސް‬ ‫އެކަށީގެންވާ ހެކި ލިބިފައެއްނެތެވެ‪ .‬އަދި މި‬

‫ސަރަހައްދުގެ ބަސްތައް ކަފިވެގެން ގޮސްފައިވާ‬ ‫ގޮތުން‬

‫ސިންގަޅަ‬

‫ބަހަކީ‬

‫ދިވެހި‬

‫ބަހުގެ‬

‫އަސްލުކަމުގައި ބެލެވޭކަށްނެތެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬

‫ދިވެހި ބަހުގެ އަސްލަކީ ވަކިމިވެނި ބަހެކޭ‬

‫ބުނުމަކީ‪ ،‬ޚުދު ބަހުގެ އުސްތާޛުންނާއި ބަސް‬ ‫ދިރާސާ ކުރައްވާ ފުންނާބު އުސް ފަރާތްތަކަށްވެސް‬ ‫ނުހަނު އުނދަގޫ ކަމެއްކަމުގައި ފާހަގަވެއެވެ‪.‬‬

‫ނޮވެމްބަރު ‪ 3‬ގައި ޚާއްޞަ ޚިދުމަތްތަކެއް‬ ‫ޤައުމަށް ކޮށްދެއްވި ބޭފުޅެއްގެ‬ ‫ޚިދުމަތްތަކަށް އަވަސްކަޅިއެއް‬ ‫ވޮ ރަ ން ޓް އޮ ފި ސަރ ‪3‬‬ ‫ޖަ ޢު ފަ ރު ޢަ ބް ދު އް ރަ ޙު މާ ން‬

‫މިއަދަކީ މީގެ ‪ 24‬އަހަރު ކުރިން މިޤައުމަށް‬

‫ޚިދުމަތުގެ މައްޗަށް އެކަންޏެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިފަހަރު‬

‫ޤައުމުގެ އަސްކަރިއްޔާގެ ފަހުލަވާނުންގެ ހިންމަތާ‬

‫ބިވެރިކަމުން‬

‫ލޮޅުން‬

‫ނޫކަށި ޒުވާނެއްގެ ހިންމަތާ މިނަތުންނެވެ ‪.‬‬

‫ނަޞްރާއި ފަތަޙަ ހޯދައިދިން ނަޞްރުގެ ދުވަހެވެ‪.‬‬

‫އާދަޔާ ޚިލާފް ޚިދުމަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވި ޤައުމަށް‬

‫ދިޔަވަގުތު ބަނޑޭރިގޭ ފާރު ތެންމަމުން ދިޔައީ‬

‫ޝަހީދުވެ އެތައް އަބިންނެއް ހުވަފަތްވެ‪ ،‬އެތައް‬

‫އެޚިދުމަތުގެ ވާހަކަ ފެށުމުގެ ކުރިން‬

‫އޭނާ ދައްކައިދިނީ ތިމާގެ އަމިއްލަ ނަފްސަށްވުރެ‪،‬‬

‫ހީވާގި‬

‫އެބޭފުޅެއްގެ އަގުހުރި ނަސޭޙަތް ތަކުގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬

‫ލަމުންވެސް‬

‫ވަޠަންގެ ދިފާޢުގައި ކުރިމަތިލެއްވީ ކޮންމެފަދަ‬

‫ޓްރެއިންނިންގ‬

‫ކުރިމަތިވި‬

‫މިޤައުމަށް‬

‫މިޤައުމު‬

‫ޢުދުވާނުގައި‬

‫ބަޔަކު ކުރިމަތި ކުރުވި ނުރައްކާތެރި ޢުދުވާނަކުން‪،‬‬

‫އަލިއަޅުވާލަން ޤަސްދު ކުރަނީ އެނުރައްކާތެރި‬

‫ސަލާމަތުގެ އައްސޭރިއަކަށް ގެނެސްދިނީ ތިޔަކަހަލަ‬

‫މިންނަތުން ޤައުމާ ރައްޔިތުން މިންޖުކޮށް‪ ،‬ޤައުމަށް‬

‫އަރާފައި އޮތް ‪ 18‬ވަރަކަށް ގަޑީއިރުގެ ތެރޭގައި‬

‫އޭނާ ޤައުމާ ވަޠަންގެ ޙައްޤުގައި ޝަހީދުވެގެން‬

‫އެ ނުރައްކާތެރި ޢުދުވާނުގައި ‪ 19‬ދިވެހިން‬

‫ވަފާތެރި‬

‫ޚިދުމަތުގެ‬

‫އޭނާގެ ހަށިގަނޑުގައި ހުރި ޒުވާން ލެއިންނެވެ‪.‬‬

‫ދަރިންނެއް ޔަތީމުވެގެން ދިޔަ އެވެ‪ .‬މިނުރައްކާތެރި‬

‫އަޅުގަނޑު މިތާނގައި ހިމަނާލަން ޤަސްދުކުރަނީ‬

‫ޤައުމުގެ‬

‫ލީޑަރުންނާއި ހިތްވަރުގަދަ ފަހުލަވާނުން ޤައުމާ‬

‫އެއީ ‪1428‬ހ ވަނައަހަރުގެ‬

‫ޤައުމީ ދުވަހުގެ‬

‫ޙާލަތަކާލައިގެން ވެސް ޤައުމު އެބިރުވެރިކަމުން‬

‫ސެންޓަރުގައި ތަމްރީނު ހަދަމުންދިޔަ ދަރިވަނުންނާ‬

‫ވަގުތުގައި‬

‫ޤައުމުގެ‬

‫ސަލާމަތްކޮށް‬

‫އަސްކަރިއްޔާގެ‬

‫ޙިމާޔަތް‬

‫އަޒްމުގަ‬

‫ކުރުމުގެ‬

‫އެވެ‪ .‬އެކަމައްޓަކައި އަސްކަރީއްޔާގެ އެންމެހާ‬ ‫ފަހުލަވާނުން‬ ‫ޖެހުނެވެ‪.‬‬

‫ވަރުގަދަ‬

‫ދުޝްމިނުންގެ‬

‫ޖިހާދަކާ‬

‫މައްޗަށެވެ‪.‬‬

‫ޤައުމުގެ‬

‫ޚާދިމެއްގެ‬

‫މުނާސަބަތުގައި‪،‬‬

‫މިނިވަންކަމަށް‬

‫މަތިވެރި‬

‫ގިރިފުށީ‬

‫މުޚާތަބްކޮށް ދެއްވި އަގުހުރި ނަޞޭހަތްޕުޅެކެވެ‪.‬‬

‫އޭނާގެ‬

‫އަމިއްލަ‬

‫މުހިންމުކަމެވެ‪.‬‬

‫އުފަލަށްވުރެ‪،‬‬

‫އެންމެ‬

‫ފަހުނޭވާ‬

‫ގޮވާލީ ވަޒަންކޮޅެއް ދިނުމަށެވެ‪ .‬މާތްﷲ އޭނާގެ‬ ‫ފުރާނައަށް ސުވަރުގޭގެ ދާއިމީ ނިޢުމަތް މިންވަރު‬

‫ކުރައްވާށި]‬

‫އަދިވެސް ވިދާޅުވަމުން ގެންދެވިއެވެ‪.‬‬

‫ކުރިމަތިލާން‬

‫ރޭވުންތައް‬

‫ދުރާލާ‬

‫ވަރަށްވެސް ފުރިހަމައަށް ރާވާ ތައްޔާރުވި އެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް މާތްﷲގެ ރަޙްމަތް ފުޅާއެކު އެމީހުންގެ‬ ‫ރޭވުންތައް ނާކާމިޔާބުވެ‪ ،‬އެމީހުން ދެކެމުންއައި‬

‫ހުވަފެންތައް ބިލާހަކަށްވެގެން ވިއްސި ވިހާލިވެގެން‬ ‫ދިޔައީ ދާދި ކުޑަ ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގަ އެވެ‪.‬‬

‫ތަފާތު އެކިއެކި ގޮންޖެހުންތަކާ އެކުވެސް‬

‫ދިމާވި ކޮންމެ ކަމެއްގައި ސިފައިން ކުރިމަތިލީ‬ ‫ހިތްވަރާއެކުގައެވެ‪.‬‬

‫ފުރާނައަކަށް‬

‫މަރަކަށް‬

‫ނުބަލާ ބަނޑޭރިގޭ ގޭޓުގައި ތިއްބެވި ކޯޕްރަލް‬

‫ޝަހީދު ޙުސައިއާދަމްފަދަ ބޭކަލުން ހިތްވަރާއެކު‬ ‫ހަނގުރާމަކޮށް ދުޝްމިނުންނަށް‬

‫ދިނުމުން‬

‫ނާކާމިޔާބުވީ‬

‫ދާދިއަވަހަށް‬

‫ރައްދު ޙަމަލާ‬

‫އެމީހުންގެ‬

‫ހީކުރުންތައް‬

‫މުޅިންހެން‬

‫ފަހަށް‬

‫ޖައްސުވައި‬

‫އެމީހުންގެ‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫އެމީހުންގެ‬

‫ބާރުތައް މުޅިންހެން ކަނޑުވާލި އެވެ‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫އަޅުގަނޑުގެ‬

‫ޤަލަމުން‬

‫މަޤާމްތައް‬

‫މިފަހަރު‬

‫އަލިއަޅުވާލަން ޤަސްދު ކުރަނީ ސިފައިން ކޮށްފައިވާ‬

‫[ދެންފެނިގެން މަރުވިޔަސް‪ ،‬ކޮންމެފަދަ‬

‫[ތިޔައީ މިޤައުމުގެ ޢިއްޒަތާ ޝަރަފެވެ‪.‬‬

‫ޙާލެއް ކުރިމަތިވިޔަސް ހެޔޮކަމަށް ދުޝްމިނުން‬

‫މޫރިތިކަމެވެ‪.‬‬

‫އޭގެ‬

‫ތިޔައީ މިޤައުމުގެ ޙިމާޔަތާއި ރައްކާތެރިކަމެވެ‪.‬‬

‫ޖަހަޖަހާ‬

‫ހުރި‬

‫ތިޔަކުދިން މިއަދު ތިޔަތިބީ ވަރަށްވެސް ފަޚުރުވެރި‬

‫ތެރެއިން‬

‫ތިންބޭކަލަކު‬

‫އަޅައިގެންނެވެ‪ .‬މީގެ ދުވަސް ތަކެއް ކުރިން‬

‫ޙައްޤުގާ ޖިހާދު ކުރުމަކީ އުފަލެއް ކަމުގަ އެވެ‪.‬‬

‫ތިޔައީ‬

‫މިޤައުމުގެ‬

‫ކީރިތިކަމާ‬

‫ޚިދުމަތެއްގައި ބުރަ މަސްއޫލިއްޔަތެއް ކޮނޑުގައި‬

‫ހިތްވަރުގަދަ‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫ބަޑީގެ‬

‫ފަހުލަވާނުން‬

‫އެބޭކަލުންވެސް‬

‫ކުރިމައްޗަށް‬

‫ތަކެކެވެ‪.‬‬

‫ޝަހީދުވެގެން‬

‫ދައްކައިދިނީ‬

‫ނުކުތް‬ ‫ދިޔައީ‬

‫ޤައުމުގެ‬

‫މިނިވަންކަމާއެކު‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫ޝަހީދުވުމަކީ‬

‫ވެރިންނާއި‪،‬‬

‫ވާންޖެހުނު‬

‫ޝަރަފެއްކަމުގަ‬

‫ގުޅުމައްޓަކާ މަސައްކަތް ކުރަމުން ގެންދަނިކޮށް‬

‫ހަނގުރާމައިގާ ބައިވެރި ވެވިދާނެކަން ވިސްނައިދީ‬

‫ވުމަކީ‬

‫ރޭޑިޔޯ ޓެލެފޯން އޮޕަރޭޓަރ އިބްރާހީމް ރައޫފް‬

‫އެޅުއްވުމެވެ‪ .‬ރައްރަށުގެ ކާބޯތަކެއްޗާއި ސާފުތެޔޮ‬

‫ރައްޔިތުންގެ‬

‫ޤުރުބާނީއެއް‬

‫ކޮންމެ‬

‫ހައްޤުގައި‬

‫ނުކޮށްފަރުނުޖެހޭނޭ ވާޖިބެއް ކަމުގަ އެވެ‪ .‬މިފަދަ‬

‫ކެރޭ ހިތްވަރުގަދަ ހުޝިޔާރު ބަޔަކަށް ތިޔައިގެ‬ ‫ތެރެއިން ހަމަ ކޮންމެ ފަހުލަވާނަކުވެސް ވާންޖެހޭނެ‬ ‫އެވެ‪ .‬އެހެން އެކަން ނުވެއްޖެ ނަމަ މިފަދަ ޤައުމީ‬

‫ދުވަސްތައް ފާހަގަކުރާކަށް ޤައުމެއް ނޯންނާނެ‪.‬‬

‫މިބިންތަކުގައި އިސްލާމްދީނުގެ ބިނާތައްކަމަށްވާ‬ ‫މިސްކިތްތަކުން ބަންގިދޭއަޑެއް ނުއިވޭނެ‪".‬‬ ‫ސިފައިންނަށް‬

‫އަޅުގަނޑު‬

‫ފަތިހު ދިވެހި ރާއްޖޭގެއަޑު ކ‪.‬އަތޮޅު އޮފީހުގެ‬ ‫އޮފީސް ހުޅުވިއެވެ‪ .‬އެވަގުތު ހޮޅުދޫގެއިން‪ ،‬ނަޢީމާ‬ ‫ގުޅަން‬

‫ބޭނުންވެގެން‬

‫ބޭފުޅަކު‪،‬‬

‫ފޯނުކުރެއްވި‬

‫އިބްރާމީމްރައޫފް ގާތުގައި‪ ،‬ބަޔަކު ހަތިޔާރާއެކު‬ ‫މާލެއަރައިގެން އުޅޭކަމަށް ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ކ‪.‬އަތޮޅު‬

‫އަތޮޅުއޮފީހުގެ ސެޓް ހުޅުވިއިރު‪ ،‬ލިބޭހަމައެކަނި‬

‫އަޑަކީ ސައިކުރާ އިބްރާހީމްގެ އަޑެވެ‪ .‬އެވަގުތު‬

‫ނަޢީމުގެ އަރިހުގައި މާލެއަށް ބަޔަކު ހަތިޔާރާއެކު‬

‫ވަރަށް‬

‫އަރައި މާލެހިފައިފިކަމަށް ދެންނެވުމުން ނަޢީމް‬

‫ފަޚްރުވެރިވަން‪ .‬އަޅުގަނޑަށް ފުރުޞަތު ލިބުނު‬

‫ގެންގޮސްފިނަމަ ތިޔަހެން ބުނަންކެރޭނެތޯ ރައޫފު‬

‫ކަމޭހިތަން‪ .‬އަޅުގަނޑު ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާމެދު‬ ‫ކަމެއްގައި‬

‫ކޮންމެ‬

‫ރަނގަޅަކަށް‬

‫ސިފައިންގެއަށް‬

‫އަޅުގަނޑަށް‬

‫ކުރެވޭތޯ‬

‫ކޮށްދޭން‬

‫ވީ‬

‫ބަލަން‪.‬‬

‫ޖެހުނު‬

‫އެންމެ‬

‫އަޅުގަނޑަށް‬ ‫އެއްކަމަކީ‬

‫ވަރަށް ގިނަ ސުވާލު ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ތަނަކަށް‬ ‫ކުރެއް ސައިކުރާ އިބްރާހީމް ނަޢީމު އެއްސެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ރައޫފުގެ ފަރާތުން އެނގުނު ގޮތުގައި އެދުވަހު ހުރިހާ‬

‫ތިޔަބޭކަލުން ތިޔަ ކިޔުއްވާ ސިފައިންގެ ލަވަހެދުން‪.‬‬

‫ދޭތެރޭގައި‬

‫ހުރެވޭހެން‪.‬‬

‫ގޮތްގޮތަށް‬

‫ޤައުމާ ދީނުގެ ޙައްޤުގައި ސިފައިން ކުރަމުންދިޔަ‬ ‫ނަޞްރާ‬

‫ހަނަގުރާމައަށް‬

‫މިންވަރު‬

‫ފަތަޙަ‬

‫ކޮށްދެއްވުން އެދި މިސްކިތްތަކުގައި ތިބެ ދުޢާ‬

‫ކުރެވިދާނެ ކަމުގައި އަތޮޅުތަކުގެ އަތޮޅުވެރިންނަށް‬

‫ލަފާއެރުވި އެވެ‪ .‬ދާދިއަވަހަށް ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުން‬ ‫މިސްކިތްތަކާއި ދިމާއަށް މިސްރާބުޖަހައިފި އެވެ‪.‬‬ ‫ސައިކުރާ‬

‫ނަޢީމުގެ‬

‫އިބްރާހީމް‬

‫އަޑު‬

‫ލިބެން ފެށުމާއެކު އަޑަށް ސަމާލުވެ‪ ،‬ނަޢީމަށް ގުޅާ‬ ‫އެންމެ ގިނަބަޔަކު ކުރި އެއްސުވާލެއް ކަމަށްވަނީ‬ ‫ރައީސްގެ ޙާލުކޮޅު ކިހިނެއްތޯއާއި ސަލާމަތުން‬

‫ވަގުތުގައި‪،‬‬

‫އެނުތަވަސް‬

‫ދެސަފު‬

‫އެއްވެސް ފަރާތަކުން އައި އޯޑަރަކާއި ނުލައި‬

‫ކޮމާންޑް‬

‫އެސުވާލުތަކަށް‬

‫ޖަވާބު‬

‫ގެންނެވީ‬

‫ދެއްވަމުން‬

‫ޤައުމަށްޓަކާ އެއީ ވާޖިބެއްކަން ދެކިވަޑައިގެން‬

‫ކޮންމެ އަކަސް އެފަދަ ގޮތަކަށް އުޅެމުންގޮސް‬

‫ހުންނަވަ އެވެ‪ .‬އެގޮތުގައި އެދުވަހުގެ ހަތަރުދަމު‬

‫އެލަވަ ނިމުނީ] ކަމަށް ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫‪ 18‬ވަރަކަށް ގަޑީއިރު ފާޚާނައަށް ދެން ނަމާދަށް‬

‫އޭނާއަކީ ސިފައިންގެ ފަރާތުން ގޮވާލި‬

‫ފިޔަވައި މެދުނުކެނޑި ރައްޔިތުންގެ ޚިދުމަތުގައި‬

‫އުފަލަކީވެސް‪،‬‬

‫އަތޮޅުތަކުގެ އަތޮޅުވެރިންނާ އަތޮޅުތައް ހިންގަވަން‬

‫ޚިދުމަތަކަށް‬

‫ބޭފުޅެކެވެ‪.‬‬

‫ވަގުތުން‬

‫އެބޭފުޅެއްގެ‬

‫އިޖާބަދެއްވާ‬

‫ހޭދަކުރެއްވި އެވެ‪ .‬ނަޢީމުގެ މި މަސައްކަތް‬

‫ހިތްހަމަޖެހުމަކީވެސް‪ ،‬އަރާމަކީވެސް‪ ،‬ފުރުޞަތު‬ ‫ލިބިވަޑައިގެންނެވި‬

‫މިންވަރަކުން‬

‫ތިއްބެވި ބޭފުޅުންނަށް ވެގެން ދިޔައީ ވަރަށްވެސް‬

‫ޤައުމަށް‬

‫ބޮޑުހިތްހަމަ ޖެހުމަކަށެވެ‪ .‬ނަޢީމަކީ ގިނަބައެއްގެ‬

‫ޚިދުމަތް ކުރުން ކަމުގައި ދެންނެވުމަކީ ދޮގަކަށް‬

‫އިތުބާރާ ލޯބި ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި ބޭފުޅަކަށްވާތީ‬

‫ނުވާނެ އެވެ‪ .‬ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުން ލިބޭ‬

‫ޕްރޮމޯޝަނަކީ‬ ‫އެއީ‬

‫ހަމަ‬

‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫ވަރަށް ވިސްނުންތެރިކަމާއި ޙިކުމަތްތެރިކަމާއެކު‪،‬‬

‫އަންނަހެން‪ .‬ކައިރިން ބާރުގަދަ އެއްޗެއްގޮވާހެން‪.‬‬

‫ކޮންމެ‬

‫ލިބޭނޭ‬

‫ގޮތް‬

‫ޖައްސަން‬

‫އޮއްސަމުންނެވެ‪.‬‬

‫ދަބަހެއް އެއްޗެއް ނެތް‪ .‬އެކަމަކު އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ބައެއްފަހަރު‬

‫ރައްޔިތުންނަށް ހަމަހަމަ އުސޫލަކުން ގަންނަން‬

‫އެތައް ސުވާލެއް ދިޔައީ ނަޢީމުގެ ކުރިފުޅުމައްޗަށް‬

‫ބޮލަކު ބެރޭއެއް ކޮނޑަކު ބަޑިއެއް ބުރަކަށީގައި‬ ‫ހީކުރެވޭ‬

‫ހުރިނެތްގޮތްބަލައި އެތަކެތި އޮފީހުގެ ބެލުމުގެދަށުން‬

‫ހުންނެވިތޯ އެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން ވެސް އެއްފަހަރާ‬

‫އަޅުގަނޑު އެލަވަ ހަދަމުން ދިޔައިރު އަޅުގަނޑުގެ‬

‫ސިފައިންގެ‬

‫އެމީހަކަށް ކުރެވުނު ހެޔޮކަމެއް ކުރުމަށް ބާރު‬

‫ކުރަން‬

‫މަޤާމެއް‬ ‫ލިބޭ‬

‫ދަރަޖައެއް‬

‫މަސައްކަތެވެ‪.‬‬

‫ނަޢީމާ ގުޅުން ގިނަބައަކަށް ސިފަވެގެން ދިޔައީ‬

‫ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ޤައުމަށް‬

‫ސަރުކާރުގެބަސް‬

‫ކަމުގަ އެވެ‪.‬‬

‫އެމީހުންނަށް‬

‫ލިބެމުންދިޔައީ‬

‫އެފަދަ ވަގުތެއްގައި އިއްތިފާޤަކުން‬

‫ފައިދާ ހުރިގޮތަށް މަސައްކަތެއް ކުރެވުމަށްވުރެ‬

‫ވަގުތެއްގައިވެސް ސައިކުރާ އިބްރާހީމް ނަޢީމް‬

‫ނަމަވެސް ސައިކުރާ އިބްރާހީމް ނަޢީމު ފަދަ‬

‫ވިދާޅުވެ އެވެ‪ .‬އެއީ އަލްފާޟިލް އަލްމަރުޙޫމް‬

‫އެ ޢުދުވާނުގެ ޚަބަރު ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް‬

‫ކަމީ‬

‫ބޮޑުޕްރޮމޯޝަނެއް ނޯންނާނެކަމަށް ވަރަށް ގިނައިން‬ ‫ސައިކުރާ އިބްރާހީމް ނަޢީމެވެ‪.‬‬

‫އަތޮޅުއޮފީހަށް ގުޅުއްވާ‬

‫ގެއަޑު އިވެމުން ދިޔައެވެ‪.‬‬

‫ސާފުވެވަޑައިގަތުމުން އެވަގުތު ޤައުމުގެ ޙާލަތު‬

‫‪ 1988‬ނޮބެމްބަރ ‪ 3‬ގެޢުދުވާން ޤައުމާ‬

‫އޮތްގޮތް އަމިއްލަފުޅަށް ތަރުޖަމާ ކުރައްވައިފި އެވެ‪.‬‬

‫ހުންނެވީ އޭރު އެމަނިކުފާނުގެ ދާއިރާގެ ގޮތުން‬

‫ލަފާފުޅެއް ހޯދަންފަސޭހަ ވަގުތަކަށް ނުވާނެކަން‬

‫ކުރިމަތިވިއިރު‬

‫ސައިކުރާ އިބްރާހީމް ނަޢީމް‬

‫ދިވެހިރައްޔިތެއްކަން އަންގައިދޭ ކާޑު ހަދާޓީމު‬

‫ގޮވައިގެން ރާއްޖެތެރެއަށް ވަޑައިގެން ނ‪ .‬އަތޮޅު‬

‫ވެލިދޫގައި ކޭމްޕް ޖައްސަވައިގެން ވެލިދޫގަ އެވެ‪.‬‬

‫ނޮވެމްބަރު ތިންވަނަ ދުވަހުގެ ފަތިހު ގާތްގަނޑަކަށް‬ ‫‪ 5.50‬އާއި ‪ 6.00‬އާއި ދެމެދުގެ ވަގުތެއްގައި ހ‪.‬‬ ‫ހޮޅުދޫގެއިން‬

‫ސައިކުރާ އިބްރާހީމް ނަޢީމް އާއި‬

‫އެވަގުތަކީ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފަރާތްޕުޅުން‬ ‫ވިސްނިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދެން މަސައްކަތް ފެއްޓެވީ‬ ‫ރާއްޖެތެރޭގެ‬

‫ޙާލަތު‬

‫އަތޮޅުވެރިންނާއި‬

‫ހުރިހާ‬

‫ރައްޔިތުން‬

‫ބައްލަވައި‬

‫ގުޅުއްވައިގެން‬

‫އަތޮޅުތަކުގެ‬

‫ރާއްޖެތެރޭގެ‬

‫އެއްވިސްނުމަކަށް‬

‫ގެނެސް‬

‫ކުރަމުން‬

‫ގެންދާ‬

‫އެނުރައްކާތެރި ވަގުތުގައި ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް‬

‫ފިކުރީގޮތުން‬

‫ސިފައިން‬

‫ބޭފުޅަކު‬

‫ފަސޭހައިން‬

‫ރައްޔިތުންގެ‬

‫ގުޅޭގޮތަކަށް‬

‫އަޑު‬

‫ފޯރާހިސާބުގައި‬

‫ހުންނެވުނު‬

‫ރައްޔިތުންނަށް ލިބުނު ވަރަށްބޮޑު ހިތްހަމަޖެހުމެއް‬

‫ކަމުގައި ވިކަމާމެދަކު ޝައްކެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫ސައިކުރާ އިބްރާހީމް ނަޢީމުގެ މިމަތިވެރި‬

‫ޚިދުމަތުގެ އަގުވަޒަން ކުރުމުގެ ގޮތުން ސަރުކާރުން‬

‫ނޮވެމްބަރު‬

‫ތިނެއްގެ‬

‫އައްޑަނަ‬

‫އަލްފާޟިލް‬

‫ސައިކުރާ އިބްރާހީމް ނަޢީމަށް އެރުވި އެވެ‪.‬‬

‫މާތްއަﷲ މަރުޙޫމް ސައިކުރާ އިބްރާހިމްނަޢީމުގެ‬

‫ފުރާނަފުޅަށް ސުވަރުގޭގެ ދާއިމީ ނިޢުމަތް މިންވަރު‬ ‫ކުރައްވާށި އެވެ‪ .‬އާމީން‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫ތަފާތުބޮޑު ޤައުމުތަކެއްގެ އިއްތިޙާ ުދ‬ ‫‪qkAs egqnemuDnaguLaw‬‬

‫ޢަ ބް ދު އް ރަ ޝީ ދު ޙު ސަ އި ން‬

‫ސައުތު‬

‫އެސޯސިއޭޝަން‬

‫އޭޝިއަން‬

‫ފޯ ރީޖަނަލް ކޯޕަރޭޝަން (ސާކް) ގެ ހޯމް‬ ‫މިނިސްޓަރުންގެ ބައްދަލުވުމެއް ނިމިގެން އެދިޔައީ‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫އަނެއްކާވެސް‬

‫އުންމީދުތަކެއް‬

‫އިތުރު‬

‫އާކޮށްދެމުންނެވެ‪ .‬މިފަހަރު ރާއްޖޭގައި މިބޭއްވުނީ‬ ‫ސާކު އުފެދުނުފަހުން ބޭއްވުނު ސާކުގެ ހޯމް‬ ‫މިނިސްޓރުންގެ‬

‫ވަނަ‬

‫‪5‬‬

‫ފަދައިން‬

‫އެނގިވަޑައިގަންނަވާނޭ‬

‫ބައްދަލުވުމެވެ‪.‬‬ ‫ބައްދަލުވުން‬

‫އޮތީ މިސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ ‪ 24‬ން ‪ 26‬އަށެވެ‪.‬‬

‫ބަނޑޮސް އައިލެންޑް ރިސޯޓުގަ އެވެ‪ .‬ސާކުގެ‬ ‫ސެކްރެޓަރީ ޖެނެރަލް އަލްފާޟިލް އަޙްމަދު ސަލީމް‬ ‫ގޮތުގައި‬

‫ވިދާޅުވި‬

‫ސާކުގެ‬

‫މިބައްދަލުވުމުގައި‬

‫ޤައުމުތަކުގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމާ ބެހޭގޮތުން‬ ‫މުހިންމު ނިންމުންތަކެއް ނިންމުނެވެ‪.‬‬

‫އަދި ނުވެސް ފެށެއެވެ‪ .‬ސަމިޓަށް ވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ޤައުމުތަކުގެ‬

‫ވެރިންގެ‬

‫ތެރޭގެ‬

‫ކަޓްމަންޑޫ‬

‫ދަތުރުފުޅުތަކަށް ‪ 16‬ލިމޮޒީން ކާރު ހޯދަންޖެހެ‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫މިފަދަ‬

‫ކަމަކަށް‬

‫ބޭނުންވާ‬

‫ފެންވަރަށް‬

‫މިއަދަދަށް ކާރު ތައްޔާރުކޮށްގެން ކަޓްމަންޑޫއާ‬

‫ކޮންމެއަކަސް ކުރިމަތީގައި އޮތް އެންމެ‬

‫ހަމައަށް ގެނައުމަށް މިހާރުން ފެށިގެން އެންމެ‬

‫ސަމިޓެވެ‪.‬‬

‫އެވެ‪ .‬ތަނުގެ ސިޔާސީ މަސްރަޙު އޮތްގޮތުންނާއެކު‬

‫ނިންމަވާފައިވަނީ ‪ 2013‬ވަނަ އަހަރުގެ މެއިމަހުގެ‬

‫‪ 2013‬ވަނަ އަހަރުގެ މެއި މަހު ކަޓްމަންޑޫގައި‬

‫ވަނަ ސަމިޓު ބޭއްވުމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ބެންކޮކްގެ‬

‫މުސްތަޙީލު ކަމަކަށްވެފައެވެ‪.‬‬

‫އިސް‬

‫އިސް‬

‫މަދުވެގެންވެސް އަށެއްކަ މަސްދުވަސް ހޭދަވާނެ‬

‫މިދިޔައަހަރު ރާއްޖޭގައި ބޭއްވި ސާކު ސަމިޓުން‬

‫އަދި‬

‫އޯޑަރުވެސް‬

‫ދެވިފައިނުވާތީ‬

‫ބޭއްވުން‬

‫މިހާރުވަނީ‬

‫ގާތްގަނޑަކަށް‬

‫ވެރިންގެ‬

‫ބައްދަލުވުމަކީ‬

‫ސާކުގެ‬

‫ބައްދަލުވުމެވެ‪.‬‬

‫އެންމެ‬

‫ސާކު‬

‫ތެރޭގައި ނޭޕާލްގެ ކަޓްމަންޑޫގައި ސާކުގެ ‪18‬‬

‫‪42‬‬

‫ޢުމްރާނީ ގޮތުން ވާންޖެހޭ ތައްޔާރުތަކުގެ މަސައްކަތް‬

‫"ދަނޭޝަން" ނޫހުގެ‬ ‫އަދަދުގައި‬

‫ލިޔެފައިވާ‬

‫‪ 12‬ސެޕްޓެމްބަރ ގެ‬ ‫ގޮތުން‬

‫މިކަމަށްޓަކައި‬

‫މިކާރުތަކަށް‬

‫ސަމިޓު‬

‫ދެކުނު އޭޝިޔާގެ ޤައުމުތަކުގެ އިއްތިޙާދެއް‬

‫އުފެއްދުމުގެ‬

‫މަޝްވަރާތަކަކީ‬

‫‪1947‬‬

‫ވަނަ‬

‫އަހަރުން ފެށިގެން ހިނގަމުން އަންނަ ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް އެކަން ޙަޤީޤަތަކަށްވީ ބަންގްލާދޭޝްގެ‬ ‫ކުރީގެ ރައީސް ޒިއާއުރަޙްމާން ‪ 2‬މެއި ‪1980‬‬

‫ގައި ހުށައެޅުއްވި ހުށައެޅުއްވުމަކާ ހަމައިންނެވެ‪.‬‬ ‫އެއަށްފަހު ސާކުގެ ފުރަތަމަ ބައިވެރިން ކަމުގައިވި‬

‫‪ 7‬ޤައުމު (ބަންގްލާދޭޝް‪ ،‬ބޫޓާން‪ ،‬އިންޑިޔާ‪،‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‪ ،‬ނޭޕާލް‪ ،‬ޕާކިސްތާން‪ ،‬ޝްރީލަންކާ)‬

‫ގެ ޚާރިޖީ ވަޒީރުންގެ ބައްދަލުވުމެއް ‪ 1981‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުގެ އެޕްރީލް މަހު ޝްރީލަންކާގެ ވެރިރަށް‬

‫ކޮޅުނބުގައި ބޭއްވެވި އެވެ‪ .‬ޚާރިޖީ ވަޒީރުންގެ‬ ‫މިދެންނެވި ބައްދަލުވުމުގައި އުފެއްދެވި "ކޮމިޓީ އޮފް‬ ‫ދަ ހޯލް" އިން (ކަމާބެހޭ ހުރިހައި ކަމެއް ބަލައި‬ ‫ދިރާސާކުރާ ކޮމެޓީން ) ސާކުގެ ތަޞައްވުރަކާއި‬

‫މައިގަނޑު މަޤްޞަދުތަކާއި ސާކު ހިންގާނޭގޮތާއި‬

‫މިފަދަކަންކަމުގެ‬ ‫އެވެ‪.‬‬

‫އޮނިގަނޑެއް‬

‫ތައްޔާރުކުރެއްވި‬

‫ސާކުގެ ފުރަތަމަ ސަމިޓު އޮތީ ސާކު‬

‫އުފެއްދުމުގައި‬

‫ބަންގްލާދޭޝްގެ‬

‫އިސްނެގި‬

‫ވެރިރަށް ޑާކާގައެވެ‪ 1985 .‬ވަނަ އަހަރު އެވެ‪.‬‬

‫ކަޓްމަންޑޫގައިވެސް މީގެ ކުރިން ‪ 2‬ފަހަރު ސާކު‬

‫ސަމިޓު ބާއްވަވައިފި އެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ‪ 1987‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫އޭގެ ފަހުން ‪ 2002‬ގެ ޖެނުއަރީގަ އެވެ‪1985 .‬‬

‫ޖެނެރަލްގެ‬

‫ސެކްރެޓަރީ‬

‫ޤައުމުތަކުގެ‬

‫މަޤާމަށް‬

‫ސާކުސަމިޓުން ނިންމަވާ ކަމެއް ތަންފީޒު‬

‫ބޭފުޅުން ހަމަޖެހެމުންދާނީ ޤައުމުތަކުގެ ނަމުގެ‬

‫ރ ެތއް‬ ‫ސ ައޅާނޭ ެއ ްއ ެވސް ަފ ާ‬ ‫ރ ް‬ ‫ރ ަމށް ހު ަ‬ ‫ުކ ު‬

‫ސެންޓަރުތަކެއްވެސް‬

‫ސކު‬ ‫ނ ަމ ެވސް ާ‬ ‫ނ ެއވެ‪ަ .‬‬ ‫ނފެ ެ‬ ‫ރ ަކ ަމ ަކށް ު‬ ‫ުހ ި‬

‫ފެށޭއަކުރުގެ ތަރުތީބުންނެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރަށް ބައެއް‬ ‫ރީޖަނަލް‬

‫ޤައުމުތަކުގައި‬

‫މިހާރު ޤާއިމުކުރެވިފައި އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫އާދޭހެވެ‪.‬‬

‫އުފެދުނީ‬

‫ސާކު‬

‫ގެ ފަހުން ބަންގްލާދޭޝްގައި ސާކުސަމިޓު އިތުރު‬

‫ސ ުކރާ ަފރާ ްތ ަތކުން‬ ‫ރ ާ‬ ‫ނ ާދގޮތް ިދ ާ‬ ‫ހިނ ަގމު ް‬

‫ގައާއި ‪ 2005‬ގައެވެ‪ .‬އިންޑިޔާގައި ‪ 3‬ފަހަރު‪،‬‬

‫ިމހެން‬

‫‪ 25‬އަހަރަށްވުރެ ގިނަދުވަސްވީއެވެ‪ .‬އިއްތިޙާދެއް‬

‫ސާކުގެ‬

‫ކަންތައްތައް‬

‫‪ 2‬ފަހަރު މިހާރު ބާއްވައިފިއެވެ‪ .‬އެއީ ‪1993‬‬ ‫ޝްރީލަންކާގައި ‪ 3‬ފަހަރު‪ ،‬ޕާކިސްތާނުގައި ‪2‬‬

‫ފަހަރު ސާކުސަމިޓު ބާއްވަވައިފި އެވެ‪ .‬މިހައިތަނަށް‬ ‫ސާކުސަމިޓު އެޤައުމެއްގައި އެންމެ ފަހަރަކު ބޭއްވި‬

‫ހަމައެކަނި ޤައުމަކީ ބޫޓާނެވެ‪ .‬ބޫޓާންގައި ސާކުގެ‬ ‫އެންމެ އިސް ވެރިންގެ ބައްދަލުވުން އޮތީ ‪2010‬‬ ‫ވަނަ އަހަރުގެ އެޕްރީލް މަހުގެ ތެރޭގައެވެ‪.‬‬ ‫މެމްބަރުންގެ‬

‫ސާކުގެ‬

‫އަދަދުވެސް‬

‫މިހާރުވަނީ ‪ 7‬ން ‪ 8‬ކަށް ބަދަލުވެފައެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫‪ 2006‬ވަނަ އަހަރު އަފްޣާނިސްތާނަކީ ސާކުގެ‬ ‫ޤައުމަކަށް‬

‫ހަމަޖެއްސެވުމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އިތުރުން‬

‫ޤައުމުތަކުގެ‬

‫މެމްބަރު‬

‫ސްޓޭޓްސް‬

‫ޔުނައިޓެޑް‬

‫އޮފް އެމެރިކާއާއި ޔޫރަޕިއަން ޔޫނިއަންއާއި އަދި‬ ‫މިނޫންވެސް ބައެއް ފަރާތްތަކަށް އޮބްޒަރވަރުންގެ‬ ‫ދަރަޖަ އެރުވިފައިވާކަމަށް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ޤައުމުތަކުގެ‬

‫މެދުގައި‬

‫ސާކުގެ‬

‫އެއްޤައުމު‬

‫އަނެއް‬

‫ޤައުމެއްގެ‬

‫ސިޔާދަތަށް‬

‫ކަމުގައި‬

‫ޤައުމުތަކުގެ‬

‫މެދުގައި‬

‫ހަމަހަމަކަން‬

‫އެއްބަސްވެފައިވާ މައިގަނޑު ހަމަތަކެއް ހުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތުމެވެ‪ .‬ސިޔާސީ މިނިވަން‬

‫ހިފެހެއްޓުމެވެ‪.‬‬

‫އެއްވެސް‬

‫ޤައުމެއް‬

‫އަނެއް‬

‫ެދކޭ‬

‫ޮގ ުތ ަގއި‬

‫ހުރުމާއެކުވެސް‬

‫ރ ަހ ިއ ަކ ެމއް‬ ‫ިމ ުހ ި‬ ‫ސަމިޓަށްފަހު‬

‫ވެރިން ސާކަކީ އޮންނަ އިއްތިޙާދެއްކަމެއް‬ ‫ރ ެއވެ‪.‬‬ ‫ނ ުހ ެ‬ ‫ށ ހަނ ުދ ަމ ުފ ެޅއް ު‬ ‫ާމ ޮބ ަޑ ަކ ް‬ ‫ޤައުމެއްގެ ދާޚިލީ ކަންކަމާ ނުބެހުމެވެ‪ .‬ދެފަރާތަށް‬ ‫ނުވަތަ އާންމު ފައިދާއެއް އޭގައި ހިމެނޭ ކަންކަމުގައި‬

‫އެއްޤައުމު އަނެއް ޤައުމާ އެހީތެރިވުމެވެ‪ .‬ސާކުގެ‬ ‫ކޮންމެ‬

‫މެމްބަރުން‬

‫ނިންމުމެއް‬

‫ނިންމަންވާނީ‬

‫ތިއްބަވައިގެން‬

‫ހުރިހައި‬

‫އިއްތިފާޤުންކަމެވެ‪.‬‬

‫ޤައުމުތަކުގެ އާންމު ފައިދާއަށް ނިންމާ ނިންމުންތައް‬ ‫ނިންމަންވާނީ ދޭދޭ ޤައުމުތަކުގެ މެދުގައި ހުންނަ‬ ‫ޚިލާފުތައް އެއްފަރާތް ކޮށްފައިކަމެވެ‪.‬‬

‫ސާކުގެ‬

‫މިމަޤްޞަދުތައް ޙާޞިލުކުރުމަށް އުފެދުނު‬ ‫އިދާރާ‬

‫ސެކްރެޓަރީ‬

‫ހުންނަނީ‬

‫ޖެނެރަލަކަށް‬

‫ކަޓްމަންޑޫގައެވެ‪.‬‬

‫ބޭފުޅަކު‬

‫ހޮއްވަވަނީ‬

‫މިނިސްޓަރުންގެ ކައުންސިލަކުންނެވެ‪ .‬ސެކްރެޓަރީ‬

‫ޖެނެރަލްގެ މަޤާމުގެ މުއްދަތަކީ ‪ 3‬އަހަރު ދުވަހެވެ‪.‬‬

‫ސާކުގެ‬

‫ވެރިންގެ‬

‫ކަމަށްބެލިޔަސް‬

‫ހިންގުމުގެ‬

‫ފުރަތަމަ‬

‫ސާކު‬

‫އުފެދުނުފަހުން‬

‫މިހާރު‬

‫ހުރިހައި‬

‫ކަމެއް‬

‫އިންތިޒާމުތަކުގެ‬ ‫ނަމަވެސް‬

‫ނުދެންނެވި‬

‫ބައްދަލުވުމުން‬

‫ބައެއް‬

‫މިދަންނަވައިލެވުނީއެވެ‪ .‬މިކަންތައްތަކަށް ބަލާއިރު‬

‫ސާކު ހިންގުމަކަށް އެއްވެސް ދަތިކަމެއްއޮތްކަމަ‬

‫ކަށްނުފެނެއެވެ‪ .‬ސާކުސަމިޓުން ނިންމަވާ ކަމެއް‬

‫ތަންފީޒު‬

‫ކުރުމަށް‬

‫އެއްވެސް‬

‫ހުރަސްއަޅާނޭ‬

‫ފަރާތެއްހުރިކަމަކަށް ނުފެނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ސާކު‬

‫ހިނގަމުންދާގޮތް ދިރާސާކުރާ ފަރާތްތަކުން ދެކޭ‬ ‫ގޮތުގައި މިހުރިހައިކަމެއް މިހެން ހުރުމާއެކުވެސް‬

‫ސަމިޓަށްފަހު ސާކުގެ ވެރިން ސާކަކީ އޮންނަ‬ ‫މާބޮޑަކަށް‬

‫އިއްތިޙާދެއްކަމެއް‬

‫ހަނދުމަފުޅެއް‬

‫ނުހުރެއެވެ‪ .‬އެންމެ ކައިރިން ފެންނަން އޮތް‬

‫މިސާލަކީ‬

‫މިއަހަރު‬

‫ކުރީކޮޅު‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި‬

‫ބާއްވަވަން ނިންމަވާފައިވާ ސާކު ޚާރިޖީ ވަޒީރުންގެ‬

‫ބައްދަލުވުމެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރު‬

‫ދެބައިވެގެން‬

‫ލަސްކުރެވިފަ‬

‫އުންމީދު‬

‫އެބައްދަލުވުން‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫އަދިވެސްވަނީ‬

‫ދިޔައިރުވެސް‬ ‫ސެކްރެޓަރީ‬

‫ކުރައްވާގޮތުގައި‬

‫ނުބޭއްވި‬

‫ޖެނެރަލް‬

‫އެބައްދަލުވުން‬

‫މިއަހަރުގެ ނޮވެމްބަރ ހާތާނގައި ބޭއްވޭނެ އެވެ‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫އޭގެ މާނައަކީ ކަޓްމަންޑޫގައި ‪ 2013‬ވަނަ އަހަރު‬

‫މެއި މަހު ބާއްވަވަން ނިންމަވާފައިވާ ސަމިޓު‬ ‫ބޭއްވުނަސް‬

‫އެއަހަރުގެ‬

‫ބޭއްވޭނީ‬

‫ނޮވެމްބަރ ހައިތާނގަ އެވެ‪.‬‬

‫އޮކްޓޯބަރ‬

‫ސާކަކީ ފްރީ ޓްރޭޑް ސަރަޙައްދަކަށް‬

‫ހެދުމަށް އެކި ފަހަރު މަތިން ކުދި ޤައުމުތަކުން‬ ‫ހުށައެޅުންތައް‬

‫ހުށައެޅި‬

‫އަދި‬

‫މިހާތަނަށް‬

‫ވަނީ ނާކާމިޔާބުވެފަ އެވެ‪ .‬މިދެންނެވީ ދޭދޭ‬

‫ޤައުމުގެ‬ ‫ނެތް‬

‫އެފަދަ‬

‫މެދުގައި‬

‫ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ވާހަކައެއް‬

‫އެއްބަސްވުންތަކެއް‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއާއި‬

‫އިންޑިޔާއާއި ދޭތެރޭ ވިޔަފާރީގެ ގޮތުން ގުޅުން‬

‫ބަދަހި ކުރުމުގެ ތަފާތު އެތައް މުޢާހަދާއެއްގައި‬ ‫ވަނީ‬

‫ސޮއިކުރެވިފަ‬

‫އެގްރީމަންޓެއް‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫މިފަދަ‬

‫އިންޑިޔާއިންވަނީ‬

‫ކިތަންމެ‬ ‫ނޭޕާލާއި‬

‫ބޫޓާނާއި އަދި ޝްރީލަންކާ އާއެކުވެސް ކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް‬

‫ޕާކިސްތާނާއި‬

‫ބަންގްލާދޭޝްއާއެކު‬

‫މިފަދަ އެގްރީމަންޓުކުރުން އެޤައުމުތަކުގެ މެދުގައި‬

‫އުފެދިފައިވާ ސިޔާސީ ކޯޅުންތަކާއި އިޤްތިޞާދީ‬ ‫މައްސަލަތަކުގެ‬

‫ސަބަބުންވަނީ‬

‫ހުއްޓުމަކަށް‬

‫ޤައުމުތަކަށް‬

‫އެދެކަނބަލުންގެ ދަރިކަނބަލުން ބޭނަޒީރު ބުއްޓޫ‬

‫ތަފާތު‬

‫މިހައި‬

‫ކުދި‬

‫ބޮޑުވީމައި‬

‫ހިނގުމެވެ‪ .‬އާދޭހެވެ‪ .‬މިނިސްޓީރިއަލް ފެންވަރުގެ‬

‫ބޭނަޒީރުގެ ފިރިކަލުން ޢާޞިފު ޢަލީ ޒަރުދާރީ‬

‫އޮންނާނޭގޮތަކީ ބޮޑެތި ޤައުމުތަކުން ދައްކާ މަގުން‬ ‫އެންމެ‬

‫ބައްދަލުވުންތަކުގައާއި‬

‫ހުރިހައި‬

‫ބައްދަލުވުންތަކުގައި‬

‫އިސްވެރިންގެ‬

‫ޤައުމަކުންވެސް‬

‫ބައިވެރިވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއިން ބައްދަލުވުމެއްގައި‬ ‫ނިންމާ ބޮޑެތި ކަންތައްތައް ތަންފީޒުވަމުން ދާތަން‬ ‫ކުޑަކޮށެވެ‪.‬‬

‫ފެންނަނީ‬

‫ވަރަށް‬

‫ސާކަށް‬

‫ހާޞިލް‬

‫ނަމުގައި‬

‫ކުޅިވަރުތައް‬

‫މިހެންނޫންނަމަ‬

‫މިދިޔަ ‪ 25‬އަހަރުގެ ދިގު ތާރީޚުގައި ކިހައިކަމެއް‬ ‫މިހެން‬

‫ކުރެވުނީސްތޯއެވެ‪.‬‬

‫އެވެ‪ .‬ދެން މިހާރު ޕާކިސްތާނުގެ ރައީސަކީ‬ ‫އަދި‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫އެންމެ‬

‫މިދެކަނބަލުންގެ‬

‫އަހަރުފުޅުވީ‬

‫‪25‬‬

‫ވިދާޅުވީ އިންޑިޔާގެ ވާހަކަ އެވެ‪ .‬އިންޑިޔާއާބެހޭ‬ ‫ގޮތުން އެބޭފުޅުން ވިދާޅުވީ ގާނދީ ޢާއިލާ އަށް‬

‫ބައްލަވައިލެއްވުމަށެވެ‪.‬‬

‫ކުރެވޭ ކަންކަމެވެ‪ .‬އެއީ ކުރަން އެންމެ ރަނގަޅު‬

‫އިސްކަންދެވޭތޯ‬

‫ކަންކަމެވެ‪.‬‬

‫މީގެ‬

‫ދުވަސްކޮޅެއް‬

‫ކުޑަ‬

‫ބިލާވާލު‬

‫ޕްރެޒިޑެންޓެވެ‪ .‬މިހައިހިސާބުން ދެން އެބޭފުޅުން‬

‫މިތާނގައި‬

‫ކުޅުންފަދަ‬

‫ބުއްޓޫ‬

‫ޒަރުދާރީއަކީ މިހާރު ޕާކިސްތާނު ޕީޕަލްސް ޕާޓީގެ‬

‫ދެންނެވިޔަސް ސާކު ޔޫތު އެވޯޑު ދިނުން‪ ،‬ސާކުގެ‬ ‫ކަންކަމަކީ‬

‫އުމުރުފުޅުން‬

‫ނުކުތާއަކީ‬

‫އެންމެ‬

‫މިފާހަގަ‬

‫ބޮޑެތި‬

‫އެފަދަ‬

‫ބަލާ‬

‫ކުރެވޭތޯ‬

‫ޤައުމުތަކުގައިވެސް‬ ‫މަޞްލަޙަތެވެ‪.‬‬

‫ބަލާ‬

‫ސުވާލަކީ އިސްކަން ދިނުމުގެ ތަރުތީބުގައި މިފަދަ‬

‫ކުރިން‬

‫ކަންތައް އެންމެ އިސްކޮށް ހުރެފައި ޤައުމުގެ‬

‫ޤާނޫނީ ބޭފުޅުންކޮޅަކާކުރި އިންޓަރވިއު އެކެވެ‪.‬‬

‫އިއްތިޙާދުގެ ޙައްޤުތައް އަންނާނީ ކިތައްވަނައަށްތޯ‬

‫ޕާކިސްތާނުގެ ޓީވީއަކުން ޕްރޮގްރާމެއް ފޮނުއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ސުވާލުކުރި މީހާ ޤާނޫނީ ބޭފުޅުންނާ ކުރިމަތިކުރި‬

‫ސުވާލަކީ ދެކުނު އޭޝިޔާގައި އޮތީ ކޮންކަހަލަ‬

‫އެހެންކަންތައް ތަރުތީބު ކުރުމަށްފަހު ސަރަޙައްދީ‬

‫އުފެދޭ ސުވާލެވެ‪.‬‬ ‫ދެން‬

‫އޮތީ‬

‫ދާއިރާ‬

‫ބައިނަލްއަޤްވާމީ‬

‫އެވެ‪ .‬ސާކުގެ ބޮޑެތި ޤައުމުތަކަކީ ދުނިޔޭގެ‬ ‫ޤައުމުތަކުގެ‬

‫ބޮޑެތި‬

‫ހިމެނޭ‬

‫ތެރޭގައި‬

‫ޤައުމުތަކެކެވެ‪ .‬ކުޅިވަރަށް އެކަނި ބަލައިލިޔަސް‬ ‫އެޤައުމުތަކުގެ ވިސްނުން ބޮޑަށް ހުންނަތަން‬

‫ފެންނަނީ‬

‫މުބާރާތްތަކާ‬

‫ބައިނަލްއަޤްވާމީ‬

‫ދިމާއަށެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ކުރިކެޓަށް އެކަނި‬ ‫ވިސްނައިލިޔަސް‬

‫އަދި‬

‫އިންޑިޔާއާއި‬

‫ބަންގްލާދޭޝްވެސް‬

‫އިނގިރޭސިވިލާތާއި‬

‫ޤައުމުތަކާ‬

‫ކުޅިވަރުގެ‬

‫ބޮޑެތި‬ ‫އައިސްފައެވެ‪ .‬މިކަންކަން ކީއްކުރަންތޯއެވެ‪ .‬ސީދާ‬ ‫ސާކުސަމިޓުން ނިންމަވާފައިވާ ކިތަންމެ ކަމެއްވެސް‬

‫އެއްވެސް ކޮޅަކަށް ގުޑާނުލައި ފާސްކުރެއްވި ގޮތަށް‬

‫ހުއްޓިފައި އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ސާކުގެ އެންމެ ބޮޑު އަދި އެންމެ ބާރުގަދަ‬

‫ދެ ޤައުމަކީ އިންޑިޔާއާއި ޕާކިސްތާނެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ނިއުކްލިއަރ ދެބާރެވެ‪ .‬ބަންގްލާދޭޝްއަކީ އާބާދީގެ‬

‫ނިސްބަތުން ބޮޑު ޤައުމެއްކަމަށް ބެލިދާނެ އެވެ‪.‬‬

‫އެހެން ޤައުމުތަކަކީ ކޮންމެ ހައިސިއްޔަތަކުން‬

‫ބެލިޔަސް މިދެންނެވި ޤައުމުތަކުގެ ނިސްބަތުން ކުދި‬ ‫ޤައުމުތަކެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ސާކު ކުރިޔަށްދާތަން‬ ‫ފެންނާނީ ބޮޑެތި ޤައުމުތަކުގެ ޙަރަކާތްތެރިކަން‬ ‫މިއިއްތިޙާދަށް ދެއްވި މިންވަރަކުންނެވެ‪ .‬މިނިވަން‬

‫ޤައުމުތަކެއް ކަމުގައިވިޔަސް އަދި އިއްތިޙާދެއްގައި‬

‫‪44‬‬

‫ހިމެނޭ ޤައުމުތަކެއް ކަމުގައި ވިޔަސް ޤައުމުތަކުގެ‬

‫ޑިމޮކްރަސީއެއްތޯ‬

‫ބޭފުޅުންގެ‬

‫އެބޭފުޅުންގެ‬

‫ކުރި‬

‫ޖަވާބުގެ‬

‫ޖަވާބަކީ‬

‫ސުވާލެކެވެ‪.‬‬

‫ފެށުން‬

‫ޤާނޫނީ‬

‫ވަރަށްކުރެވެ‪.‬‬ ‫އޭޝިޔާގައި‬

‫ދެކުނު‬

‫އާންމުކޮށް ވެރިކަމަކީ ދަރިދަރިކޮޅަށް ވާރުތަވާގޮތަށް‬

‫ހިނގާ ޑިމޮކްރަސީއެވެ‪ .‬މިއަށްވުރެވެސް ކުރުކޮށް‬ ‫ދަންނަވާނަމަ ވިރާސީ ޑިމޮކްރަސީ އެވެ‪.‬‬

‫ސުވާލުކުރި މީހާއަކީވެސް ޖަވާބުދެއްވި‬

‫ބޭފުޅުންނަކީވެސް‬ ‫އެހެންކަމުން‬

‫ޕާކިސްތާނުންނެވެ‪.‬‬

‫ޕާކިސްތާނުގެ‬

‫އެބޭފުޅުން‬

‫ބޭފުޅުންނެވެ‪.‬‬

‫މިސާލުދެއްކެވީ‬

‫ވަރަށްކުރުކޮށް‬

‫އިންޑިޔާގެ‬

‫ވާހަކަ ވިދާޅުވި އެވެ‪ .‬ވިދާޅުވެދެއްވި އެވެ‪.‬‬ ‫މިސާލަކަށް ޕާކިސްތާނުގެ ވެރިކަންކުރާ ޕީޕަލްސް‬

‫ޕާޓީއެވެ‪ .‬ޒުލްފިޤާރު ޢަލީ ބުއްޓޫއެވެ‪ .‬ބޮޑުވަޒީރެވެ‪.‬‬

‫އޭރު ޕާޓީގެ ޗެއަރޕަރސަންއަކީ ޒުލްފިޤާރު ޢަލީ‬

‫ބުއްޓޫގެ‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫އަނބިކަނބަލުން‬

‫އެއަށްފަހު‬

‫ނުޞްރަތު‬

‫ބޮޑުވަޒީރުކަމަށް‬

‫ބުއްޓޫ‬

‫ވަޑައިގަތީ‬

‫ޕާކިސްތާން‬

‫ނުކުންނަނީ‬

‫އެ‬

‫އޮސްޓްރޭލިޔާ‬

‫ވާދަކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫އެވެ‪.‬‬

‫ވާހަކަ‬

‫މައްސަލަތަކުގައި‬

‫ފަދަ‬

‫މިދެންނެވީ‬

‫ބައިނަލްއަޤްވާމީ‬ ‫އެޤައުމުތަކުން‬

‫ގެންގުޅެންޖެހޭނޭ ސިޔާސަތު އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫ހިތަށް ވަޒަންކުރަންވެސް ނޭނގޭނެ އެވެ‪.‬‬

‫އާދޭހެވެ‪ .‬ސާކުގެ ކުދި ޤައުމުތަކުގައި‬

‫ސާކުސަމިޓު ބާއްވަނީ އެޤައުމެއްގެ ނިސްބަތުން‬

‫ނުއުފުލޭވަރުގެ ބޮޑު ޚަރަދު ކޮށްގެންނެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އިއްޔެވެސް‬

‫އަދި‬

‫މިއަދުވެސް‬

‫ކުދި‬

‫ސާކަކީ‬

‫ޤައުމުތަކުގެ އެންމެ ފޮނި އުންމީދެވެ‪ .‬ބޮޑެތި‬ ‫ކަންތައްތަކެއް‬

‫ތަނަވަސް‬

‫ދެކޭގޮތުގައި‬

‫އެނިމުނީއެވެ‪.‬‬

‫ޙާޞިލުކުރުމަށް‬

‫ވަޞީލަތެވެ‪.‬‬ ‫ސާކަކީ‬

‫ބޮޑެތި‬

‫އޮތް‬

‫އޮންނަންޖެހޭ‬

‫އެންމެ‬

‫ޤައުމުތައް‬ ‫ތަނެކެވެ‪.‬‬

‫ހަވާލާ‪ :‬ސާކު ވިކިޕީޑިއާ‬ ‫ދަނޭޝަން ތައިލެންޑް ‪ 12‬ސެޕްޓެމްބަރ ‪2012‬‬

‫ލ‪.‬އަތޮޅަށް ހައްދުންމަތި ކިޔަނީ ކީއްވެ؟‬ ‫އެނގުމުން‬ ‫މީހެއްކަން‬ ‫ލ‪.‬އަތޮޅު‬ ‫ސަމާސާއަށް ހަދާފައިނަމަވެސް ބައްދަލުވާ‬ ‫ވަރަށް ގިނަމީހުން މުޚާޠަބުކުރާ ޖުމްލައެކެވެ‪.‬‬ ‫"ލ‪.‬އަތޮޅު މީހުންނަކީ ހައްދުން މަތީގައި (ހައްދު‬ ‫ފަހަނަޅާފައި ނުވަތަ ހައްދުން ނެއްޓިފައި)‬ ‫ތިބޭ ބައެކެވެ‪ ".‬ލ‪.‬އަތޮޅުގައި ނުރައްކާތެރި‬ ‫ހާދިސާއެއް‪ ،‬ވައްކަމެއް ނުވަތަ މާރާމާރީއެއްފަދަ‬ ‫ކަމެއް ހިނގައިފިނަމަ އެޚަބަރަކާއި ގުޅިގެންވެސް‬ ‫ވަރަށް ގިނަ ފަހަރު މިމޭރުމުން ބުނެއުޅެތެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫ނުހިފެހެއްޓޭނެތާއެވެ‪.‬‬ ‫ދުލަކު‬ ‫ކަން އޮތްގޮތް ސާފުވޭތޯ މަސައްކަތްކުރުމަކީ‬ ‫ނެތްކަމެއް ނޫންކަމަށް ދެކެމެވެ‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫ސ‪ .‬ސާރ ޖަ ން ޓް ޠޯ ހާ އަ ބޫ ބަ ކު ރު‬ ‫( ސެ ން ޓް ރަ ލް އޭ ރި ޔާ)‬

‫ހައްދުންމައްޗަކީ ވަރަށް ޤަދީމީ ތާރީޚެއް‬ ‫ލިބިފައިވާ އަތޮޅެކެވެ‪ .‬މިކަމުގެ ހެކިތަކަކީ‬ ‫ހައްދުންމަތީގެ އެކި ރަށްރަށުގައި ފެންނާންހުރި‬

‫ދީނަކީ އިސްލާމްދީންކަމަށް ހަމަޖައްސަވައި‬ ‫ފަތްތޫރަ ހިންގަވާފައިވީނަމަވެސް ރާއްޖެތެރޭގެ‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫ދަތިކަމާއެކު‬ ‫ދަތުރުފަތުރުގެ‬ ‫ރަށްރަށަށް އެދީނުގެ އަލިކަން ފެތުރުއްވުމުގެ‬ ‫މަސައްކަތްކުރެވިފައިވަނީ އެތައް އަހަރަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެގޮތުން ސްރީ ގަޑަނާދީއްތަ މަހާރަދުންގެ‬ ‫ރަސްކަމުގައި ލިޔެވިފައިވާ އިސްދޫ ލޯމާފާނާއި‬ ‫ދަނބިދޫ ލޯމާފާނުން އެނގޭ ގޮތުގައި ރާއްޖޭގެ‬ ‫ރަދުން އިސްލާމްވެވަޑައިގަތްތާ ‪ 42‬އަހަރުފަހުން‬ ‫އިސްދޫ އިސްލާމްކުރެވުނީ ‪1195‬މ‪ .‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫ދަނބިދޫ އިސްލާމްކުރެވުނީ އޭގެ އެއް އަހަރު‬ ‫ފަހުން ‪1196‬މ‪ .‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫އ ހައްދުންމަތީގެ‬ ‫އިސްދޫ ލޯމާފާނުގަ ި‬ ‫ތ ދުވު" (‪SATU‬‬ ‫ނަމަކަށް ދީފައިވަނީ "ސަ ު‬ ‫ދ ލޯމާފާނުގައިވަނީ‬ ‫‪ )DUVU‬އެވެ‪ .‬އިސް ޫ‬

‫ރައްޔިތުންގެ މާރުއްދަނޑު" އެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ފެނިފައިވާ ލިޔުންތަކުގެ ތެރެއިން ލ‪.‬އަތޮޅުގެ‬ ‫ނަން ލިޔެވިފައިވާ އެންމެ ކުރީގެ ލިޔުމަކީ‬ ‫މިއެވެ‪ .‬ދަނބިދޫ ލޯމާފާނު ލިޔެފައިވަނީ‬ ‫ހިޖުރީ ސަނަތުން ބަލާނަމަ ‪ 593‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫މީލާދީ ސަނަތުން ބަލާނަމަ މިއަހަރު ދިމާވާ‬ ‫ދުވަސްވަރަކީ ‪ 1196‬ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރ‬ ‫‪ 24‬އިން ‪ 1197‬ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރ‬ ‫‪ 12‬ވަނަ ދުވަހާއި ދެމެދުގެ ދުވަސްވަރެކެވެ‪.‬‬ ‫މިލޯމާފާނުގައި ބަޔާންކުރެވިފައިވަނީ ސްރީ‬ ‫ގަޑަނާދީއްތަ ރަދުންގެ ރަސްކަމުގެ ހަތަރުވަނަ‬ ‫އަމުރުފުޅަށް‬ ‫އެރަދުންގެ‬ ‫އަހަރުތެރޭގައި‬ ‫ދަނބިދޫގައި ހުރި ބުދުދީނުގެ ވޭރު ނައްތާލައްވާ‪،‬‬ ‫ބުދުތައް މުގުރުއްވައި‪ ،‬އެރަށުގައި ތިބި ކާފަރުން‬ ‫އިސްލާމްކުރައްވައި އެރަށުގައި މިސްކިތެއް‬

‫ބުދުދީނުގެ އާޘާރުތަކެވެ‪ .‬އަދި މިއަތޮޅުގެ‬ ‫މިސްކިތްތަކުން ފެނުނު ލޯމާފާނުތަކެވެ‪ .‬މިހާރު‬ ‫ފެންނާން އޮތް ‪ 4‬ލޯމާފާނުގެ ތެރެއިން ‪ 3‬ލޯމާފާނަކީ‬ ‫ހައްދުންމަތީގެ ރަށްރަށުން ފެނުނު ލޯމާފާނެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ ގަމު ލޯމާފާނު (‪1194/1195‬މ‪،).‬‬ ‫އިސްދޫ ލޯމާފާނު (‪1195/1196‬މ‪ ،).‬އަދި‬ ‫ދަނބިދޫ ލޯމާފާނު (‪1196/1197‬މ‪ ).‬އެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްރަސްކަލުންގެ ރަސްމީ ފަތްކޮޅުތަކެއްގެ‬ ‫ލިޔެފައިވާ‬ ‫ލޯފޮތިތަކެއްގައި‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫ލޯމާފާނުތަކަކީ މިހާރު ފެންނާންހުރި ދިވެހި‬ ‫ލިޔުންތަކުގެތެރެއިން އެންމެ އިތުބާރުކުރެވޭ‬ ‫އެންމެ ގިނަ ދުވަސްވީ ލިޔުންތައް ކަމުގައި‬ ‫ދިވެހި މުއައްރިޚް ނަސީމާ މުޙައްމަދު ކަލޭފާނު‬ ‫ލިޔުއްވައެވެ‪.‬‬

‫ހައްދުންމަތީ އިސްދޫ ގެ ވާހަކަ އެވެ‪ .‬އެރަށުގެ‬ ‫ވޭރާއި އެވޭރާ ގުޅޭ ތަންތަން މުގުރައި ބުދުތައް‬ ‫އުފުރައި‪ ،‬ވޭރު ހުރި ތަނުގައި ހުކުރު މިސްކިތް‬ ‫ބިނާކުރެވުނު ވާހަކަ އާއި‪ ،‬ވޭރަށް ހުރި‬ ‫ދަރުމަތައް ހުކުރު މިސްކިތަށް ބޯގަކުރެވުނު‬ ‫ވާހަކަ އާއި‪ ،‬ރުހުމުގައި އިސްލާމްވި މީހުންނާއި‪،‬‬ ‫އިސްލާމް ނުވި މީހުންނާއި‪ ،‬އިސްހާމުދުރުއާއި‬ ‫އޭނާގެ އެހީތެރިންނާއި މެދު‪ ،‬ކަންތައް ކުރެވުނު‬ ‫ގޮތާއި‪ ،‬އިސްދޫގެ ރައްޔިތުން‪ ،‬އަލުން ބައިބަޔަށް‬ ‫ނުވަތަ ޢާއިލާތަކަށް ބެހިވާހަކަ އެވެ‪.‬‬

‫އިންތިޒާމްތައް‬ ‫ކަންތައްތަކުގެ‬

‫‪1153‬މ‪ .‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ރަދުން އިސްލާމްވެވަޑައިގަތުމާއެކު‬

‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬

‫ދަނބިދޫ ލޯމާފާނުގެ ‪ 10‬ވަނަ ލޯފޮތީގެ‬ ‫ދެވަނަ ފުށުގެ ‪ 5‬ވަނަ ފޮޅުވަތުގައިވަނީ "‬ ‫ސަތުދުވުމައްތެ ކަލައިދުވު ތިބި ދަބުދުވެން‬ ‫މާރުއްދަ" އެވެ‪ .‬މިޖުމްލައިގެ މާނައަކީ‬ ‫"ހައްދުންމަތީ ކަލައިދޫގައި އޮންނަ ދަނބިދޫ‬

‫ބިނާކުރައްވައި އެމިސްކިތު ެ‬ ‫ގ‬ ‫ހަމަޖެއްސެވުމަށް ކުރެއްވެވި‬ ‫ވާހަކަތަކެވެ‪.‬‬

‫ދެ‬ ‫ދެންނެވުނު‬ ‫މަތީގައި‬ ‫ލޯމާފާނުގައިވާގޮތުން ހައްދުންމަތީގެ އެންމެ ޤަދީމީ‬ ‫ނަމަކީ‪" ،‬ސަތުދުވު" ނުވަތަ "ސަތުދުވުމައްތެ"‬ ‫އެވެ‪ .‬ސަތުދުވު މިލަފްޒަކީ އެވޭލާ ދިވެހިބަހުގެ‬ ‫ފެށުން އެބަހަކުން އައިސްފައިވާ ސާންސްކްރިތު‬ ‫ރަށް"‬ ‫"ހަތް‬ ‫މާނައަކީ‬ ‫ލަފުޒެއްކަމާއި‬ ‫ކަމަށް ބަހަވީ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ސާންސްކްރިތު ބަހުން "ސަތު" އަކީ ހަތެއް‬ ‫ނުވަތަ ތެދު އެވެ‪ .‬އަދި "ދުވު" އަކީ ރަށް‬ ‫ނުވަތަ ޖަޒީރާ އެވެ‪ .‬ޖުމްލަ މާނައަކީ "ހަތް‬ ‫ރަށް" އެވެ‪ .‬އަދި "ސަތުދުވުމައްތެ" މިލަފްޒްގެ‬ ‫މާނައަކީ "ހަތްރަށުގެ މައްޗަށް ބިނާވެގެންވާ‬ ‫(އަތޮޅު) އެވެ‪ .‬ދިވެހި މުއައްރިޚް އަލްއުސްތާޒް‬

‫މުޙައްމަދު އިބްރާހިމް ލުޠުފީ ލިޔުއްވާގޮތުގައި‬ ‫"މިއަތޮޅުގެ ނަންވެސް އައިސްފައި އޮތީ‬ ‫އެއަތޮޅުގައި "ދޫ" (ރަށް) ކިޔާ ‪ 7‬ރަށަށްވުރެ‬ ‫ގިނަރަށް އޮތުމުންނެވެ‪ ".‬އެގޮތުން "ސައްދުވު‬ ‫މަޑުލު" އަކީ ވެސް މިއަތޮޅަށް ނިސްބަތްކުރެވޭ‬ ‫ނަމެއްކަމަށް ލުޠުފީ ލިއުއްވައެވެ‪.‬‬ ‫މީލާދީން ‪ 1343/1344‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ރާއްޖެ ދުރުވި މަޝްހޫރު އިސްލާމީ ސައްޔާޙް‬ ‫އިބުނު ބަޠޫޠާ ހައްދުންމަތީގެ ނަމެއްކަމުގައި‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވަނީ "ހަލިދުންމަތި" އެވެ‪.‬‬ ‫ހައްދުންމަތި މިނަން އައިސްފައިވަނީ‬ ‫"ޚައްތުންމަތި" މިނަން ބަދަލުވެގެން ކަމަށް‬ ‫ބުނާތީ އަހަމެވެ‪ .‬އެއީ ދުނިޔޭގެ ދެބައިހަމަ‬ ‫ކުރާ ޚިޔާލީ ރޮނގޭކިޔޭ ޚައްޠުއިސްތިވާ ނުވަތަ‬ ‫އީކުއޭޓަރގެ މަތީގައި މިއަތޮޅު އޮންނާތީއެވެ‪.‬‬ ‫މިހާރުގެ ޗާރޓްތަކުގައި ޚައްޠުއިސްތިވާ ނުވަތަ‬ ‫އީކުއޭޓަރ ފާހަގަކުރެވިފައިވަނީ ހުވަދު އަތޮޅާއި‬ ‫ފުވައްމުލަކާއި ދެމެދުގައި ނަމަވެސް ‪1750‬މ‪.‬‬ ‫ވަނަ އަހަރުގައި ޕޯޗްގީޒްމީހުން ބޭނުންކުރި‬ ‫ޗާރޓެއްގައި ހައްދުންމައްޗާއި ހުވަދުއަތޮޅާއި‬ ‫ދެމެދުގައި އީކްއޭޓަރ ފާހަގަކޮށްފައިވާކަން‬ ‫ޗާރޓްގައި‬ ‫މިދެންނެވި‬ ‫ފާހަގަކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫ހައްދުންމަތި ފާހަގަކޮށްފައިވަނީ "އަދައޮމަޓިސް"‬ ‫(‪ )Adoumatis‬ކަމުގައެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ ދެބައިހަމަ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއިން ހުރަސްކުރަނީ ހުވަދުއަތޮޅާއި‬ ‫ފުވައްމުލަކާއި ދެމެދުން ހުވަދު އަތޮޅުން ‪10.5‬‬ ‫މޭލު ދެކުނުންނެވެ‪.‬‬ ‫‪ 1602‬ޖުލައި ‪ 02‬ވަނަ ދުވަހުގެ ރޭ‬ ‫ބ‪.‬އަތޮޅު ގޮއިދޫ ފަރަށް އުރުނު ފަރަންސޭސި‬ ‫ރާއްޖެ‬ ‫އިން‬ ‫"ކޯބިން"‬ ‫ނަވެއްކަމަށްވާ‬ ‫ދުރުވި މަޝްހޫރު ލިޔުންތެރިޔާ ފްރޭންކޯއި‬ ‫ޕިރާޑް ދިވެހިރާއްޖޭގެ އަތޮޅުތަކުގެ ނަންތައް‬ ‫ޕޯޗްގީޒްގެ ލިޔުންތެރިއަކު ލިޔެފައިވާ ގޮތްކަމަށް‬ ‫ލިޔުމުގައި‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވާ‬ ‫ބަޔާންކުރައްވާ‬

‫ހައްދުންމަތީގެ ނަމަކަށް އޮތީ "ހަދައޮމަޓީ" އެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚީ ލިޔުންތައް ލިޔުއްވި މުއައްރިޚް‬ ‫އަލްމަރްޙޫމް އަލްއުސްތާޒް މުޙައްމަދު އިބްރާހިމް‬ ‫ލުޠުފީ ލިޔުއްވަނީ "ރާއްޖޭގެ އަތޮޅުތަކުގެ ނަން‬ ‫ނެގިފައި އޮތީ އެއަތޮޅެއްގައި އޮންނަ ފާހަގަކުރެވޭ‬ ‫ރަށެއްގެ ނަމާއި ގުޅުވައިގެންނެވެ‪ ".‬އެގޮތުން‬ ‫ލ‪.‬އަތޮޅަށް "އިހައްދުންމަތި" ކިޔާފައިވަނީ‬ ‫ލުޠުފީ ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި‪ ،‬އިސްދޫގެ‬ ‫އިރުމަތީ ތޮށީގައި އޮތް "އިހައްދޫ" ކިޔާ‬ ‫ރަށަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ‪ .‬ގިރައިގެން ގޮސްފައިވާ‬ ‫މިދެންނެވި ރަށުގެ އާނުގަނޑު އަދިވެސް‬ ‫އެބައޮތެވެ‪.‬‬ ‫"އިހަށްދުންމަތި" ކިޔާފައިވާ އަނެއް‬ ‫ސަބަބެއްކަމަށް ލުޠުފީ ލިޔުއްވަނީ "ބޭރުން އައި‬ ‫ކޮންމެވެސް ބަޔަކަށް އެއަތޮޅުން އެންމެކުރިން‬ ‫ފެނުނީ އެއަތޮޅު ކަމަށްވާތީއެވެ"‪"( .‬އިހަށް"‬ ‫‪ :‬ކުރިން ނުވަތަ ފުރަތަމަ "ދުށް"‪:‬ފެނުނު‬ ‫"މަތި"‪ :‬ބައި )‬ ‫ބުނެވޭ ގޮތުގައި ޕޯޗުގީޒުންގެ ކިބައިން‬ ‫ރާއްޖެ މިނިވަންކުރެއްވުމަށްފަހު‪ ،‬ރާއްޖޭގެ ކޮންމެ‬ ‫އަތޮޅަކަށް ބޮޑުތަކުރުފާނު ފަތްކޮޅެއް ފޮނުއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިފަތްކޮޅު ހައްދުންމަތީގެ އިސްކޮށްތިބި ވެރިން‬ ‫ކިޔުމަށްފަހު ބުނި ކަމަށްވަނީ "އަހަރުމެންނަކީ‬ ‫މަލަކަށް ފަތަކަށް ޢީމާންވާ ބަޔެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ދައްކަންޏާޖެހޭނީ‬ ‫ވާހަކަ‬ ‫އަހަރެމެންނާއި‬ ‫ކުރިމައްޗަށް އައިސް ވާހަކަ ދައްކާށެވެ‪".‬‬ ‫މިވާހަކަ އައްސަވާފައި "ހައްދުންމަތީ މީހުންނަކީ‬ ‫ހައްދުން މައްޗަށް ގޮސްފައިވާ ބަޔެކޭ" ތަކުރުފާނު‬ ‫ވިދާޅުވިކަމަށްވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ދޫދޫމަތިން‬ ‫ދެކެވޭ މިބާވަތުގެ ގިނަ ރިވާޔަތްތަކޭ އެއްފަދައިން‬ ‫މިއީވެސް ތާރީޚީ ގޮތުން އެއްވެސް ބުރަދަނެއް‬ ‫ބެލެވެންނެތްކަން‬ ‫ވާހަކައެއްކަމަށް‬ ‫ހުރި‬ ‫ފާހަގަކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫ހައްދުންމަތީގެ‬

‫އިސްދޫ‪،‬‬

‫ދަނބިދޫ‪،‬‬

‫މުންޑޫ‪ ،‬ގަން‪ ،‬ގާދޫ އަދި ހިތަދޫ މިރަށްރަށަކީ‬ ‫ބުދުދީނުގެ ބޮޑެތި ވޭރުތައް ހުރި ރަށްރަށެވެ‪ .‬ފޮނަދު‬ ‫އާއި ކައްދު އާއި ވަޑިނޮޅާއި މުންޏަފުށީގައި ހުރި‬ ‫ތަންތަން ވީރާނާވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬ކޮންމެއަކަސް‬ ‫އެނގިފާޅުވާން އޮތް ހަޤީޤަތަކީ މިއަތޮޅަކީ‬ ‫ދިވެހިން އިސްލާމްދީން ޤަބޫލުކުރުމުގެ ކުރީގައި‬ ‫ބުދުދީނުގެ މަރުކަޒީ ސަރަޙައްދަކަށް ވާކަމެވެ‪.‬‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫ދަނޑުވެރިންގެ‬ ‫މަސްވެރިންނާއި‬ ‫ފައްޅިތަކާއި ހާމުދުރުންގެ ނުފޫޒާއި އާރާއިބާރު‬ ‫ފުރިހަމައަށް ހިނގަމުންދިޔަ އަތޮޅެއްކަމެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭން އެންމެފަހުން އިސްލާމްވީ މިއަތޮޅުގެ‬ ‫ރަށްތަކުގެ އަހުލުވެރިންކަމަށްވީ ސަބަބުތައް‬ ‫މިދެންނެވުނީއެވެ‪ .‬މިއަތޮޅުގެ ރައްޔިތުންނަކީ‬ ‫ހައްދުން މަތީގައި އުޅޭ ނުވަތަ ހައްދުން‬ ‫ނައްޓާފައިވާ ނުވަތަ ހައްދު ފަހަނައަޅާފައިވާ‬ ‫ރައްޔިތެއްގެ ގޮތުގައި އެއްވެސް ތާރީޚީ‬ ‫ކުރެވިފައިވަނިކޮށް‬ ‫ސިފަ‬ ‫ސަފްޙާއެއްގައި‬ ‫ފެނިފައިނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަންކަމަށް‬ ‫ދެންނެވުނު‬ ‫މަތީގައި‬ ‫އިސްލާމްވީއިރުވެސް‬ ‫ރާއްޖެ‬ ‫ބަލާއިރު‪،‬‬ ‫ހައްދުންމައްޗަށް ކިޔެމުން އައި ނަން "ސަތުދުވު"‬ ‫ނުވަތަ "ސަތުދުވުމައްތެ" މިވަނީ ސީނު ހާއަށް‬ ‫ހާ ސީނަށް ބަދަލުވަމުންދިޔަ އޮއިވަރުތެރޭގައި‬ ‫އައިބަދަލުތައް ފިޔަވައި މާބޮޑު ބަދަލެއްނެތި‬ ‫އެގޮތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ަމ ުޢ ޫލ ާމތު‪:‬‬ ‫‪ ‬ޢިބުނު ބަޠޫޠާ ދިވެހިރާއްޖޭގައި‪ ،‬އަލްއުސްތާޛް މުޙައްމަދު‬ ‫އިބްރާހިމް ލުޠުފީ‬ ‫‪ ‬ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬

‫ޖިއޮގްރަފީގެ‬

‫ވަނަވަރު‪،‬‬

‫އަލްއުސްތާޛް‬

‫މުޙައްމަދު އިބްރާހިމް ލުޠުފީ‬ ‫‪ ‬ޕިރާޑުގެ ގަލަމުން ދިވެހިރާއްޖެ‪ ،‬މުޙައްމަދު އިސްމާޢީލް ދީދީ‬ ‫‪ ‬ދަނބިދޫ ލޯމާފާނު‪ ،‬ނަސީމާ މުޙައްމަދު‪ ،‬ދިވެހިބަހާއިތާރީޚަށް‬ ‫ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު‬ ‫‪ ‬އަލްފާޟިލާ ނަސީމާ މުޙައްމަދު‬ ‫‪ ‬ޢިޔާޒް ޖާދުﷲ ނަސީމް‬

‫ރިވެތި ޝަޚްޞިއްޔަތުން މިސާލު ލިބިގަތުން‬ ‫رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم ގެ ނަމޫނާ‬ ‫އަހަރެމެންގެ‬

‫ދިރިއުޅުމުގެ‬

‫ކަމެއްގައިވެސް‬

‫ރަސޫލުﷲގެފާނުގެ‬

‫އަލްއަންބިޔާ‬

‫ހުރިހާ‬

‫ބަލަންޖެހޭނެ‬ ‫ރިވެތި‬

‫ސޫރަތުގެ‬

‫ނަމޫނާއަކީ‬

‫ނަމޫނާއެވެ‪.‬‬

‫‪107‬‬

‫މާނާގައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ސުވަރުގޭގައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މާތްނަބިއްޔާއަށް‬ ‫ފުރައްސާރަކުރެވޭހިނދު‬

‫ޢާލަމްތަކަށް‬

‫އެކަންކަމާއި‬

‫އަޅުގަނޑުމެން ނުރުހުންވާޙާލުވެސް ކުރިމަތިލާން‬ ‫ޖެހޭނީކެތްތެރިކަމާއި ޙިކްމަތްތެރިކަމާއެކުގައެވެ‪.‬‬

‫ވަނަ‬

‫އާޔަތުގައި ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅުގެ‬ ‫"އަދި‬

‫ނެރުމަށެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ ކެތްތެރިކަމުގެ ނިމުންވަނީ‬

‫ޙިކްމަތްތެރިކަން‬

‫ރަސޫލުﷲގެފާނުގެ‬

‫ފާޅުވެގެންދިޔަ ފުރިހަމަ މިސާލަކީ ޙުދައިބިއްޔާގެ‬

‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫އެރަށުން‬

‫ސ ާލ ްމ ަޙ ީފޒް‬ ‫ނޓް ަޢ ްބ ުދ ްއ ަ‬ ‫ެލ ްފޓިނަ ް‬

‫ޠާއިފަށް‬

‫އެކަލޭގެފާނަށް‬

‫އަނިޔާތަކަށް‬

‫ދަރަޖައަކަށެވެ‪.‬‬

‫ކެތްތެރިވީ‬

‫އެބައިމީހުންނަށް‬

‫ވަޑައިގަތުމުން‬

‫ނުހަނު‬

‫އިސްލާމްދީނުގެ‬ ‫ހުށަހެޅުމުން‪،‬‬

‫ކުރިމަތިވި‬ ‫މަތިވެރި‬ ‫ދަޢުވަތު‬

‫ޅަފުރާގެ‬

‫ކުދިންނާއި ޒުވާނުން އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅަށް‬ ‫ގާއުކާ‬

‫ޒަޚަމްކޮށްލިއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫ރަޙްމަތެއްކަމުގައި މެނުވީ‪ ،‬ތިމަންރަސްކަލާނގެ‪،‬‬

‫ކަލޭގެފާނު ނުފޮނުއްވަމެވެ‪( ".‬ޤުރުއާނުލްކަރީމް‬ ‫ގެ‬

‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬

‫ދިވެހިތަރުޖަމާ‪،‬‬

‫އޮފީސް‪ ،2007،‬ޞ ‪.)683‬‬

‫ރަޝިޔާގެ ކްރިސްޓިއަން ލިޔުންތެރިއެއް‬

‫ކަމަށްވާ ލިއޯ ޓޮލްސްޓޯއީ ލިއުއްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫"ތާރީޚުގެ‬

‫ހުރިހާ‬

‫އިންޤިލާބުތަކަށް‬

‫އިންޤިލާބުތަކެއްގައިވެސް‬

‫ބަލާލާއިރު‪،‬‬ ‫ވަނީ‬

‫ނުޙައްޤު ގޮތްތަކުން އަތްގަދަކުރުމާއި ޙައްޤާއި‬

‫ދެކޮޅުހެދުމެވެ‪ ".‬ނަމަވެސް رسول اهلل صلى اهلل‬

‫عليه وسلم ގެންނެވި އިންޤިލާބަކީ ޓޮލްސްޓޯއީގެ‬

‫މި ވާހަކައާއި މުޅިން ތަފާތު އިންޤިލާބެކެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚް ރަނގަޅަށް ދިރާސާ ކުރެވިއްޖެނަމަ މި‬

‫ޙަޤީޤަތް ހާމަވެގެންދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އިންޑިއާގެ‬

‫ލީޑަރެއް‬

‫ނޭޝަނަލިސްޓް‬

‫ކަމުގައިވާ އެމް‪.‬އެން ރޯއީ (‪)1887-1954‬‬

‫އޭނާގެ ދަ ހިސްޓޮރިކަލް ރޯލް އޮފް އިސްލާމް‪،‬‬ ‫‪ 1939‬ގައި ލިޔެފައިވެއެވެ‪" .‬މުޙައްމަދުގެފާނު‬ ‫ރަސޫލުބޭކަލުންގެ‬

‫ފާހަގަކޮށްލަންޖެހެނީ‬

‫ތެރެއިން އެންމެ މަތިވެރި ރަސޫލާ ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫އަދި‬

‫އިސްލާމްދީން‬

‫އަޖައިބުތަކުގެ‬

‫ފެތުރިގެންދިޔަ‬

‫ތެރެއިންވާ‬

‫އެންމެ‬

‫ގޮތަކީ‬ ‫ބޮޑު‬

‫އަޖައިބެވެ‪( ".‬ދަ ޕްރޮފެޓް އޮފް ޕީސް‪ ،‬މައުލާނާ‬ ‫ވަޙީދުއްދީން ޚާން‪ ،2009 ،‬ޞ ‪)26‬‬ ‫ޣައިރު‬

‫މަތިވެރިކަމާއި‬

‫މުސްލިމުން‬ ‫މެދު‬

‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬

‫ޙައިރާންވާއިރު‬

‫އަޅުގަނޑުމެން އެކަލޭގެފާނުގެ ދިރިއުޅުއްވުމާއި‬ ‫އުޞޫލުތަކުން ފިލާވަޅުލިބި ނުގަންނަންވީ ފަހެ‬ ‫ކީއްވެހެއްޔެވެ؟‬

‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫ދަސްކޮށްދެއްވާފައިވަނީ‬

‫‪48‬‬

‫އަނިޔާކުރާހިނދުވެސް‬

‫މިއުންމަތަށް‬

‫އަނިޔާވެރިން‬

‫ކެތްތެރިކަން‬

‫ކުރިއަށް‬

‫އެއްބަސްވުން ނުވަތަ ޞުލްޙަލް ހުދައިބިއްޔާއެވެ‪.‬‬ ‫ދެމެދުގައި‬

‫މުޝްރިކުންނާއި‬

‫މުސްލިމުންނާއި‬

‫ބޭނުންވާގޮތަށް‬

‫އެކުލަވައިލިނަމަވެސް‬

‫ވެވުނު މިއެއްބަސްވުން މުޅިންހެން މުޝްރިކުން‬

‫އެއްބަސްވުމުގެ‬

‫މުސްލިމުންނަށް‬

‫ސަބަބުން‬

‫އެ‬

‫ނުސީދާކޮށް‬ ‫ކާމިޔާބަކީ‬

‫ލިބިގެންދިޔަ‬

‫ތާރީޚްދުއް އަޖައިބު ކުރުވަނިވި ޙާދިސާއެކެވެ‪.‬‬

‫އޭގެ‬

‫ސަބަބުން‬

‫މުސްލިމް‬

‫އުންމަތް‬

‫ކުރުމުއްދަތެއްގެ‬ ‫ނުހަނު‬

‫ތެރޭގައި‬

‫ބާރުވެރިވެގެން‬

‫ދިޔަކަމީ އަޅުގަނޑުމެން ދަންނަ ޙަޤީޤަތެކެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫އެނބުރިވަޑައިގަންނަވަނިކޮށް‬

‫މަލާއިކަތުން‬

‫ފައިބައިވަޑައިގަތްހިނދު‬

‫އެރަށް ހަލާކުކޮށްލެއްވުމުގެ އިޒްނަހޯއްދެވުމަށް‬

‫އެކަލޭގެފާނުންގެ ޖަވާބުފުޅަކީ ފަހެ ކޮބައިތޯއެވެ؟‬ ‫އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްފުޅުކުރެއްވީ އެބައިމީހުންނަށް‬ ‫ނުވިސްނެނީ ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި އެބައިމީހުންނަށް‬

‫ފާފަފުއްސަވައި‬

‫ދުޢާކުރެއްވީއެވެ‪.‬‬

‫މިފަދަ‬

‫ތެދުމަގުދެއްކެވުންއެދި‬

‫މިސާލެއްފަހެ ކޮބައިތޯއެވެ؟‬

‫ހިތްތިރި‬

‫މަޑުމޮޅި‬

‫އޯޑަރަށް ކިޔަމަންތެރިވުން‪ -‬އިސްލާމީ ތާރީޚުން‬ ‫އައި‬ ‫ހަނގުރާމައިގައި‬ ‫ޚަންދަޤު‬ ‫ގަދަ ތޫފާނެއްގައި ޤުރައިޝުންގެ ޓެންޓްތައް‬ ‫ކާބޯތަކެތި‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫ފުނޑުފުނޑުވެ‬ ‫ވިއްސިވިހާލިވެގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ބަންޑުންޖަހާލައި‬ ‫އަދި ތޫފާނުގެ ފިނީގެ އަސަރު މުސްލިމު‬ ‫މުޖާހިދުންނަށްވެސް ކޮށްފައިވާ މިދަނޑިވަޅުގައި‬ ‫ކީރިތި رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم ވަކިވަކި‬ ‫ޙާލަތު‬ ‫ޒިޔާރަތްކުރަމުން‬ ‫މުޖާހިދުންނަށް‬ ‫ބައްލަވަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬އެވަތު މުޖާހިދަކު ފިންޏާއި‬ ‫ބަނޑުހައި ހޫނުކަމާއި ވަރުބަލިކަމުގެ ސަބަބުން‬ ‫ޝީޓެއް ގައިގައި އޮޅާލައިގެން އިންނެވިއެވެ‪ .‬ކަނު‬

‫އަނދިރީގެ ސަބަބުން އެއީ ކޮން ބޭކަލެއްކަމެއް‬ ‫އެކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައެއް ނުގަތެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ސުވާލުކުރުމުން ޖަވާބުގައި އެއީ ޙުޒައިފާ ބިން‬ ‫ޔަމާން رضي اهلل عنه ކަމުގައި ބުނުމުން رسول اهلل صلى‬ ‫اهلل عليه وسلم ޙަދީޘްފުޅުކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އޭ ޙުޒައި‬ ‫ފާއެވެ‪ .‬މިތާ ތިއިނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟" ޙުޒައިފާ‬ ‫ޖަވާބުދެއްވިއެވެ‪" .‬އަހަރެން މިއިނީ ފިންޏާއި‬ ‫ބަނޑުހައި ހޫނުކަމުގެ ސަބަބުން ވަރުބަލިވެފައެވެ‪.‬‬ ‫"ދެން رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم މަޑުމައިތިރި‬ ‫އަޑުފުޅަކުން ޙަދީޘްފުޅުކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ދުޝްމަނުން‬ ‫ވަނީ ނުރައްކާތެރި ޙާލަތެއްގައެވެ‪ .‬ދުޝްމަނުންގެ‬

‫ސަފުތަކުގެ ތެރެއަށް ދާށެވެ‪ .‬އަދި އެމީހުންގެ‬ ‫ޙާލަތު‪ ،‬ޚަބަރުދަބަރު ބަލާށެވެ‪ .‬ދެން އެނބުރި‬ ‫އައިސް އެމީހުންގެ މަޤުޞަދު ބުނެދޭށެވެ‪".‬‬ ‫رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم ގެ‬ ‫ކޮމާންޑް ހަމަ ލިބުމާއެކު ހަމަވަގުތުން ހުޒައިފާ‬ ‫رضي اهلل عنه ތެދުވެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އޭރު ޙުޒައިފާ‬ ‫رضي اهلل عنه ވަނީ ދުޝްމަނުންގެ ނުރައްކަލަށް‬ ‫ނުހަނު ބިރުގަންނަޙާލު މުޅިހަށިގަނޑު ތުރުތުރު‬ ‫ޙުޒައިފާ‬ ‫ރަސޫލުﷲގެފާނަށް‬ ‫އަޅައަޅައެވެ‪.‬‬ ‫رضي اهلل عنهގެ މިޙާލަތު ފެނިވަޑައިގަތުމާއިއެކު‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ ސަލާމަތްތެރިކަމަށް އެދިވަޑައިގެން‬ ‫ދުޢާދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަޟުރަތުގައި‬ ‫ﷲގެ‬ ‫ދޢާފުޅުގެ ސަބަބުން ބިރުވެރިކަމާއި‬ ‫އަދި އެ ު‬ ‫ގަދަފިނީގެ އަސަރު ޙުޒައިފާ رضي اهلل عنه‬ ‫ގެ ހަށިކޮޅުން މުޅިން ކެނޑިގެން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ޙަވާލުކުރެވުނު‬ ‫އެކަލޭގެފާނާއި‬ ‫އަދި‬ ‫ފަސްޖެހިވަޑައިގަތުމެއްނެތި‬ ‫ޒިންމާ‬ ‫އަދާކުރެއްވިއެވެ‪( .‬ކޮމާންޑާރސް އޮފް‬ ‫ދަ މުސްލިމް އާރމީ‪ ،‬މަޙްމޫދު އަޙުމަދު‬ ‫ޣަދަންފަރު‪،2001،‬ޞ ‪)313،314‬‬ ‫ހާމަވެގެންދަނީ‬ ‫މިޙާދިސާއިން‬ ‫ނަމޫނާ‬ ‫ކިޔަމަންތެރިވުމުގެ‬ ‫އަމުރަށް‬ ‫މިސާލެކެވެ‪ .‬ނުހަނު ދަތި އުނދަގޫ‬ ‫ޙާލަތުގައިވެސް‬ ‫ބިރުވެރި‬ ‫އަދި‬ ‫ނުކުންނެވީއެވެ‪.‬‬ ‫ފަސްޖެހިވަޑައިނުގެން‬ ‫ރިވެތި އަޚުލާޤުގެ މޫރިތި މިސާލެކެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންވެސް‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫އަސްކަރިއްޔާގައި މަސައްކަތް ކުރާއިރު‬ ‫މިފަދަ ރިވެތި އަޚްލާޤު ހިފަހައްޓަންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫"ދިވެހި ސިފައިންގެ އަދަބު އަޚްލާޤު‪،-1‬‬ ‫‪ "2008‬ގެ ‪ 4‬ވަނަ ބާބުގެ ‪4.1.2‬‬ ‫ގެ (ރ)ގައި އަސްކަރީ އަޚްލާޤުގެ‬ ‫މުހިންމުކަމާއި ބެހޭގޮތުން ލިޔެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙާލަތްތަކުގައިވެސް‬ ‫ކުއްލި‬ ‫"ދިމާވާ‬ ‫ކުރިމަތިލާނެކަމުގެ‬ ‫ހާސްކަމެއްނެތި‬ ‫އިތުބާރު އުފެދިގެންދެއެވެ‪ ".‬އެހެންކަމުން‬ ‫އިސްލާމްދީނާއި ޚިލާފްނުވާ ކޮންމެ އަމުރަކަށް‬ ‫ކިޔަމަންތެރިވުމުގައި މި އަޚްލާޤު ނަފްސުގައި‬ ‫އާލާކުރަންޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫ރޚުން‬ ‫ސ ާލމީ ތާ ީ‬ ‫ރ ަގ ަދކަން‪ި -‬އ ް‬ ‫ހި ްތ ަވ ު‬ ‫رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم ހުރިހާ‬ ‫ދީފައިވަނީ‬ ‫ދައްކުވައި‬ ‫މައިދާނެއްގައިވެސް‬ ‫ހިތްވަރުގަދަކަމެވެ‪ .‬ޚާއްޞަގޮތެއްގައި އަސްކަރީ‬ ‫މައިދާނުގައި މުސްލިމުންގެ ސަފުތަކަށް ހީނަރުކަން‬ ‫އަންނަ ވަގުތުތަކުގައި ނުވަތަ މުސްލިމުންގެ‬ ‫ލަޝްކަރު ހަލަބޮލިވެގެންދާ ދަނޑިވަޅުތަކުގައި‬

‫މައިދާނުގައި ސާބިތުކަމާއެކު ހުންނަވައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫މުޖާހިދުންނަށް ހިތްވަރުދެއްވާ ހައްދަވައެވެ‪.‬‬ ‫ދުޝްމަނުންނާއި ވީހާވެސް ކައިރިއަށް އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ވަޑައިގެން އިރުޝާދުދެއްވުމުގައި ހުންނަވައެވެ‪.‬‬ ‫ސައިފުﷲ ގެ ނަމުން މަޝްހޫރު ވެފައިވާ‬ ‫ޚާލިދު ބުނި ވަލީދަކީވެސް ދެވަނައެއްނެތްފަދަ‬ ‫ދުޝްމަނުންނަށް‬ ‫ލީޑަރެކެވެ‪.‬‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ ނަންފުޅު އަޑުއިވޭހިނދު ބިރުން‬ ‫ރޫރޫ އަޅައިގެންދެއެވެ‪ .‬މުޢުތާ ހަނގުރާމާގައި‬ ‫މުސްލިމް ލަޝްކަރުގެ ކޮމާންޑަރުކަމުގައިވާ‬ ‫ޒައިދު ބިން ހާރިޘާ ޝަހީދުވުމާއި ގުޅިގެން‬ ‫ޖަޢުފަރު ބިން އަބީ ޠާލިބް ލަޝްކަރުގެ ދިދަ‬ ‫ހިތްޕެވިއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ދުޝްމަނުންގެ މީހަކު‬ ‫އެކަލޭގެފާނުންގެ ކަނާއަތް ކަނޑިން ޖަހާ‬ ‫ކަނޑާލިއެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު ލަޝްކަރުގެ ދިދަ‬ ‫ވާތުން އުފުއްލެވިއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ދުޝްމަނުންގެ‬ ‫މީހަކު އެކަލޭގެފާނުންގެ ވާތްވެސް ކަނޑާލިއެވެ‪.‬‬ ‫އެއަށްފަހުވެސް އެކަލޭގެފާނުންގެ އަތުން ބުރިނުވެ‬ ‫ހުރި ބައިންނާއި ދެފައި ބޭނުންކޮށްގެންވެސް‬ ‫މުސްލިމް ލަޝްކަރުގެ ދިދަ އުފުއްލެވުމުގައި‬ ‫ހިތްވަރާއެކު ސާބިތުވެ ހުންނެވިއެވެ‪ .‬އައަށްފަހު‬ ‫ދުޝްމަނުން އެކަލޭގެފާނުވެސް ޤަތުލުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ދެން ރަސޫލުﷲގެފާނުން ދެއްވާފައިވާ ލަފާފުޅުގެ‬ ‫މަތިން ޢަބްދުﷲ ބިން ރަވާޙާ ލަޝްކަރުގެ‬ ‫ދިދަ ހިތްޕެވިއެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނުވެސް‬ ‫ޝަހީދުކޮށްލިއެވެ‪ .‬އެހާހިސާބަށް ހަނގުރާމަ‬ ‫ދިޔައިރު މުސްލިމު ލަޝްކަރުގެ ހިތްވަރުވަނީ‬ ‫މުޅިންހެން އެލިފައެވެ‪ .‬އެ ހިތްދަތި ދަނޑިވަޅުގައި‬ ‫ޝަޚްޞިއްޔަތެއް‬ ‫ރޯލުކުޅޭނެ‬ ‫ލީޑަރެއްގެ‬ ‫ބޭނުންވިހިނދުގައި މުޖާހިދުންގެ ތާޢީދާއެކު އެ‬ ‫ގޮންޖެހުމާއި ކުރިމަތިލައްވައި ނިކުމެވަޑައިގަތީ‬ ‫ކޮން ބޭފުޅެއްތޯއެވެ‪ .‬އާދެ‪ ،‬އެއީ ސައިފުﷲއެވެ‪.‬‬ ‫ޚާލިދު ބުނި ވަލީދެވެ‪ .‬މިދުވަހު އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އަތްޕުޅުން ‪ 9‬ކަނޑި ބިންދައިގެން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ޖެހިގެން އައި ދުވަހު ދުޝްމަނުންގެ ހިތްވަރު‬ ‫ކާމިޔާބީއަކާއެކު‬ ‫ފުރިހަމަ‬ ‫އެލިފައިވުމާއެކު‬ ‫މުސްލިމު ލަޝްކަރު ސަލާމަތުގެ އައްސޭރިއަކަށް‬ ‫ގެންދެވިއެވެ‪( .‬ކޮމާންޑާރސް އޮފް ދަ މުސްލިމް‬ ‫އާރމީ‪ ،‬މަޙްމޫދު އަޙުމަދު ޣަދަންފަރު‪،2001،‬‬ ‫ޞ‪.)35،36‬‬ ‫ވަރުގަދަ‬ ‫މިފަދަ‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫އިސްލާމީ ޟަޚްޞިއްޔަތު ތަކުން އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫މިސާލުނެގުމަކީ ވަރަށްވެސް މުހިންމު ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚަށް ބަލާލާއިރު މިފަދަ އެތައްކަމެއް މުސްލިމް‬ ‫ލީޑަރުންގެ ފަރާތުން ފެންނަށް އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫ވުމާއެކު އަޅުގަނޑުމެން ނަމޫނާއަކަށް ބަލަންވީ‬ ‫މިބޭކަލުންނޫން ދެން ކޮން ބައެއްތޯއެވެ؟‬

‫‪49‬‬

‫ސ ަރ ުތ‬ ‫ސި ަފއި ް‬ ‫ނ ަކ ް‬ ‫ނ‬ ‫ރމު ަގއި ުހރި މުހި ް‬ ‫ނމު ަކ ް‬ ‫ކ ު‬ ‫ު‬

‫ކޮންމެ‬ ‫ކުރުމަކީ‬ ‫ކަސްރަތު‬ ‫އިންސާނަކަށްވެސް ވަރަށް ބޭނުންތެރި ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ މީހެއްވެސް އުފެދިފައިހުންނަނީ ވަރަށް‬ ‫ނާޒުކު އެހެންނަމަވެސް އެހާމެ ވަރުގަދަ ކޮށެވެ‪.‬‬ ‫ނާޒުކޭ ބުނެވެނީ‪ ،‬އެގުނަވަންތަކަށް އަޅައި‬ ‫ނުލައިފިނަމަ‪ ،‬ބަލިވެ ހަލާކުވެ‪ ،‬އަދި ފެއިލް‬ ‫ވާލެއް އަވަސްވީމައެވެ‪ .‬ވަރުގައޭ ބުނެވެނީ‪،‬‬ ‫އެދެވިގެންވާ‬ ‫އަޅައިލާ‪،‬‬ ‫އެގުނަވަނަކަށް‬ ‫އެގުނަވަނެއްގެ‬ ‫ބަލަހަށްޓާނަމަ‬ ‫ގޮތެއްގައި‬ ‫ވަރުގަދަކަން ގިނަދުވަސްތަކެއް ވަންދެންވެސް‬ ‫ދެމިގެންދާނެތީއެވެ‪ .‬ކޮންމެ ގުނަވަނަކީވެސް‬ ‫ހަމަމިފަދަ ނަޒަރަކުން ރަނގަޅަށް އަޅައިނުލާނަމަ‬ ‫ބަލިކަށި‪ ،‬ހަމައެހެންމެ އަޅާލާނަމަ އެހާމެ‬ ‫ވަރުގަދަ ގުނަވަނެކެވެ‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫އިންސާނުން ދިރިއުޅުމަށް އެތަކެއް‬ ‫މަސައްކަތެއް ކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬އެކިޒަމާނުގައި‬ ‫އެކި މަސައްކަތްތަކެވެ‪ .‬މިގޮތުން އެއްޒަމާނެއްގައި‬ ‫ޒަމާނެއްވެސް‬ ‫ޝިކާރަކުރި‬ ‫ކެއިންބުއިމަށް‬ ‫ދިއައެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ހިސާބުތަކުގައި އެފަދަ‬ ‫ގޮތަކަށް މިހާރުވެސް ޝިކާރަ ކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން މިފަދަ މީސްމީހުން‪ ،‬ދުވެ‪،‬‬ ‫ފުމެ‪ ،‬ގަސްގަހަށްއަރާ އެތަކެއް ބުރަ ފިޒިކަލް‬ ‫ހަރަކާތްތަކެއް ކުރަން މަޖުބޫރު ވެއެވެ‪.‬‬

‫ސިފައިންގެ މަސްއޫލިއްއަތު ދުވަހުން‬ ‫ރ ާއއި‬ ‫ނވެ‪ެ .‬‬ ‫ުދ ަވ ަހށް ިމދަނީ ިއ ުތރު ަވމުން ެ‬ ‫ސ ްއކަ ުތ ަގއި‬ ‫ނޅި‪ ،‬މަ ަ‬ ‫ުދ ާވލު ކެނޑި ޭ‬ ‫ރ ެވސް އަންނަނީ‬ ‫ސވަ ު‬ ‫ުއޅެން ެޖ ޭހ ުދ ަވ ް‬ ‫ށ ެހޔޮ‬ ‫ނ ަކމުން‪ަ ،‬ހ ި‬ ‫ނވެ‪ެ .‬އހެ ް‬ ‫ގިނަ ަވމުން ެ‬ ‫ޝލް‬ ‫ސ ަ‬ ‫ނ ަޓލް‪ޯ ،‬‬ ‫ަކ ުމގެ‪ ،‬އި ުތރުން‪ ،‬މެ ް‬ ‫އަދި ސްޕިރިޗުއަލް ފިޓްނަސް ވެސް‬ ‫ރ ެވފަ ެއވެ‪.‬‬ ‫ނވަނީ ަމ ުޖބޫ ު‬ ‫ރަނ ަގޅު ުކރަ ް‬ ‫ކެންޔާގެ ބައެއް ސަރަހައްދުތަކުގައި މިހާރުވެސް‬ ‫އެފަދަގޮތަކަށް ޝިކާރަކޮށް އުޅެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫އެފަދަ މީސްމީހުން ތިބެނީ‪ ،‬ވަރަށްވެސް‬ ‫ހަށިހެޔޮކޮށެވެ‪.‬‬ ‫ނ ދިޔަވަރަކަށް‪،‬‬ ‫ޒަމާންތަށް ބަދަލުވަމު ް‬ ‫ދުނިޔެދިއައީ ތަރަށްގީވަމުންނެވެ‪ .‬ދުނިދަނޑިން‬

‫ސއިން ަޙ ީލމް‬ ‫ނލް ޑރ‪ު .‬ޙ ަ‬ ‫ނޓް ކާ ަ‬ ‫ލެ ްފޓިނަ ް‬

‫ކުރި ޝިކާރަ ބަޑިއަށް ބަދަލުވި އެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އިންޑަސްޓްރިއަލައިޒް ވީވަރަކަށް އަތްފައިން‬ ‫ކުރަމުންއައި ބުރަމަސައްކަތްތައް މެޝިނަށް‬ ‫ބަދަލުވަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬މިފަދަ ތަރަށްގީތަށް‬ ‫ވީ އިންސާނުންނަށް ކަންނެތްކަން ކުރިމަތި‬ ‫ކުރުވި ކަމަކަށެވެ‪ .‬ހިނގާފަ‪ ،‬ދުވެފަ ތަންތަނަށް‬ ‫ދިއުމުގެ ބަދަލުގައި ބައިސްކަލަށްބަދަލުވެ‪ ،‬އަދި‬ ‫އެއަށްފަހު ސައިކަލުންގޮސް އެއާކޯން ކާރަށް‬ ‫ބަދަލުވި އެވެ‪ .‬ސިޑިން ހިގާފައިއެރުމުގެ‬ ‫ބަދަލުގައި ލިފްޓުންއަރަން ފެށިއެވެ‪ .‬ދިރިއުޅުން‬ ‫ބުރަވުމުން‪ ،‬އަވަސްކާނާ ކެވޭ ގޮތްވާންފަށައިފި‬ ‫އެވެ‪ .‬އާޚިރުގައި މީސްތަކުން ދިއައީ ދުވަހުން‬ ‫ދުވަހަށް ހަށިހެޔޮކަން ގެއްލެމުންނެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫މިހާރު ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ ޤައުމެއްގައިހެން‪،‬‬ ‫ފަލަމީހުން އިތުވެއްޖެ އެވެ‪ .‬އެކަމުގެ ސަބަބުން‬ ‫ދިމާވާ ބަލިތައް އެތަށްގުނައެއް އިތުރުވެއްޖެ‬ ‫އެވެ‪ .‬ގައުމީ ބޮޑު ނުރައްކަލަކަށް ވެއްޖެ އެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުތަކުން އިންތިހާއަށް ކަންބޮޑުވެ‪ ،‬އެތަކެއް‬ ‫ޕްރޮގްރާމުތަކެއް ހިންގަންފަށައިފިއެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫އާމުންނަށް ދިމާވެފައިވާ ބޮޑު ވަބާއަކަށް ވެއްޖެ‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫ށ އަންނަ މިފަދަ ބަދަލުތަށް‬ ‫އާންމުންނަ ް‬ ‫ސ އާދެއެވެ‪ .‬އާންމުންނާއި‬ ‫ސިފައިންނަށްވެ ް‬

‫އެއްވަރަށް ނަޔަސް ސިފައިންވެސް އުޅެންޖެހެނީ އާންމުންނާއި އެއްގޮތަކަށް‬ ‫ކަމުން އާންމުންނާއި ދިމާވާކަންކަން ސިފައިންނަށްވެސް އޮންނަނީ ދިމާވާގޮތް‬ ‫ވެފައެވެ‪ .‬ބައެއް އެހެން ޤައުމުތަކާއި ޚިލާފަށް އަޅުގަނޑުމެން ދިވެހި‬ ‫ސިފައިން އުޅެންޖެހެނީ އާމުންގެ ތެރޭގައި އެމީހުންނެކޭ އެއްގޮތަކަށެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން އާންމުނަށް ދިމާވާ ކަންކަން ސިފައިންނަށް ދިމާވާލެއް‬ ‫ވަރަށްވެސް ގިނައެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމެއްގެ ދިފާޢީ ބާރަކީ‪ ،‬އެޤައުމެއްގަ ވަރަށް އިސްރޯލެއް‬ ‫އަދާކުރަންޖެހޭ ބައެކެވެ‪ .‬ކުރުކޮށް ދަންނަވަނީނަމަ‪ ،‬ސިފައިންނަކީ‬ ‫ޤައުމެއްގެ އައްޑަނަ އެވެ‪ .‬ޤައުމަށްދިމާވާ ކޮންމެ ނުރައްކަލެއްގައި އެންމެ‬ ‫ކުރީސަފުގައި ތިބެންޖެހޭނީ ސިފައިންނެވެ‪ .‬އެހެން ކަމުން ސިފައިން‬ ‫ވާންޖެހޭނީ ވަރަށްވެސް ގާބިލް‪ ،‬އަދި އެހާމެ ކެރޭބަޔަކަށެވެ‪.‬‬

‫ލޮބުވެތި ދިވެހި ދަރީން‬ ‫ރާގް‪ :‬މައިޒިންދަގީކަސާތު ނިބާތާ ޗަލާގަޔާ‬

‫އާދަމް ޢަބްދުއްރަޙްމާން‬ ‫ހއ‪ު .‬އ ީތމު‬

‫ގާބިލް ބަޔަކަށްވެވޭނީ އެކިއެކި ތަމްރީނުތަށް ލިބިގެންނެވެ‪ .‬ކޮންމެ‬ ‫ތަމްރީނަކާއި ތައުލީމެއް ހާޞިލު ކުރިއަސް‪ ،‬ހަށިގަނޑު އެންމެ ފުރިހަމަޔަށް‬ ‫ބޭނުންކުރެވޭނީ‪ ،‬ހަކަތަ ހުރެގެންނެވެ‪ .‬އެއީ ނަފްސާނީ ކަމެއްވިއަސް‬ ‫އަދި ފިޒިކަލް ކަމެއްވިއަސްމެއެވެ‪ .‬ހަށިހެޔޮވި ވަރަކަށް ދުޅަހެޔޮވެ އެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންނަކީ އާންމުންނާއި އަޅާބަލާއިރު އެތަކެއް ގުނައެއް ހަށިހެޔޮކޮށް‬ ‫ތިބެންޖެހޭނެ ބައެކެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ މަސްއޫލިއްއަތު ދުވަހުން ދުވަހަށް މިދަނީ‬ ‫އިތުރުވަމުންނެވެ‪ .‬ރެއާއި ދުވާލެ ކެނޑިނޭޅި‪ ،‬މަސައްކަތުގައި އުޅެން‬ ‫ޖެހޭދުވަސްވަރުވެސް އަންނަނީ ގިނަވަމުންނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪ ،‬ހަށިހެޔޮ‬ ‫ކަމުގެ އިތުރުން‪ ،‬މެންޓަލް‪ ،‬ސޯޝަލް އަދި ސްޕިރިޗުއަލް ފިޓްނަސްވެސް‬ ‫ރަނގަޅު ކުރަންވަނީ މަޖުބޫރު ވެފައެވެ‪ .‬މެންޓަލް ނުވަނަ ނަފްސާނީގޮތުން‬ ‫އަންނަގޮން ޖެހުންތަށް އިތުވެފައިވާއިރު‪ ،‬މިފަދަ ތަރުބިއްޔަތެއް ނެތުމުން‬ ‫އެކަމުގެ ނޭދެވޭ އަސަރު ސިފައިންނަށް އޭގެ ނުރަނގަޅުގޮތުގައި ކުރުމަކީ‬ ‫ވަރަށް ގާތްކަމެކެވެ‪ .‬ހަމައެހެންމެ ސޯޝަލް ފިޓްނަސް‪ ،‬މީހުންނާއިއެކު‬ ‫އުޅުން‪ ،‬އަދި ޚިޔާލު ތަފާތުތަށް‪ ،‬އެކުގައި މަސައްކަތްކުރާ ސިފައިންގެ‬ ‫ލާބަޔާއި މަންފާއަށް މަސައްކަތް ކުރުމަކީ މަޖުބޫރުކަމެކެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ހަމައެހެންމެ‪ ،‬ސްޕިރިޗުއަލް ފިޓްނަސްގެ މުހިންމުކަން އަނެން ތިން‬ ‫ބަޔަށް އަޅުވައި ކިޔައިފިނަމަ އެންމެ ތަންކޮޅެއްވެސް ކުޑައެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫މިސާލަކަށް ދުނިޔޭގައި ކުޅިވަރު ކުޅޭ އެންމެ މޮޅަތި މީހުންގެ ތެރެއިން ‪80‬‬ ‫އިންސައްތައަށްވުރެވެސް ގިނަ މީހުން ދެކޭގޮތުގައި އެމީހުންގެ ކާމިޔާބުގެ‬ ‫މުހިންމު ސިއްރަކީ އެމީހުން އެގަބުލޫކުރާ ސްޕިރުޗުއަލް ފިޓްނަސް ކަމަށް‬ ‫ހާމަކުރެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންނަކީ ސައްތައިން ސައްތަ‬ ‫މުސްލިމުން ކަމަށްވާތީވެ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ސްޕްރިޗުއަލް ފިޓްނަސް އަދި‬ ‫މާސިދަލެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑުމެން ކުރާކޮންމެ ކަމެއްގައިވެސް ހެވާއި‬ ‫ރަނގަޅުގޮތް ޚިޔާލުކޮށް‪ ،‬ސްޕްރިޗުއަލް (ދީނީ) ކަންކަމަށް ލޯބިކުރުން‬ ‫ވެގެންދާނީ ފިޒިކަލް‪ ،‬މެންޓަލް‪ ،‬އަދި ސޯޝަލް ފިޓްނަސްއަށް ވެސް‬ ‫މަގުފަހިކުރުވާނެ ކަމެއްކަމާއިމެދަކު ޝައްކެއްނެތެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިން ތިބެނީ ޤައުމު ދިފާޢުކުރުމަށް ހަށިގަނޑާއި ފުރާނައިން‬ ‫ޤުރުބާން ވުމަށް މާތްﷲ ގަންދީ ހުވައި ކޮށްގެންނެވެ‪ .‬މިހުވަޔާއި އެއްގޮތަށް‬ ‫މަސައްކަތް ކުރެވޭނީ ހަށިހެޔޮކޮށް ތިބެގެންނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ހަށިހެޔޮވުމަށް‬ ‫ކުރެވެން އޮތް ހުރިހާކަމެއް ކުރުމަކީ ސިފައިންގެ ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް‬ ‫"ލާޒިމް" ކަމެކެވެ‪ .‬ހަށިހެޔޮކޮށް ތިބުމަށް މާކަގިނަކަމެއް ކުރާކަށްވެސް‬ ‫ނުޖެހެއެވެ‪ .‬ގަވާއިދުން ކޮންމެ ހަފްތާއަކު ‪ 3‬ފަހަރު‪ 30-45 ،‬މިނެޓް‬ ‫ވަންދެން ކަސްރަތުކުރުމުން ފުދޭނެއެވެ‪ .‬ކަންމިހެންއޮތް އިރު ހުރިހާ‬ ‫ސިފައިން މިހާރަށްވުރެ ކަސްރަތަށް ދޭ އަހަށްމިއްޔަތު އިތުރުކުރުންވެގެންދާނީ‬ ‫ސިފައިންނަށާއި‪ ،‬އަދި ޤައުމަށް ވަރަށްވެސް ފައިދާކުރަނިވި ކަމަކަށެވެ‪.‬‬

‫ތެދުވާށެ ! ތެދުވެރީން ގޮތުގައި ތިބި ދިވެހި ދަރީ ް‬ ‫ނ‬ ‫އެދުމާ އަމިއްލަ ވެދުމާ ދޫކޮށް ދިވެހި‬ ‫ ‬ ‫އައުކޮށް ހަނދާން މިއަދުވެސް ޛިކުރާ ކުރުންވަނީ‬ ‫ޤައުމަށްޓަކައި ޝަހީދުވިހާ އަޒުމު ހުރި‬ ‫ ‬ ‫މާޒީގެ ފަތްފުށުން އެކިއެކި ނަން ވިދާލަނީ‬ ‫ޣާޒީގެ ރަންމެޑެލް ލަގަބާ ހޯދި މާތް‬ ‫ ‬ ‫ދުޝްމަންތަކުންގެ ކިބައިން މިންޖުކޮށް މިދީބު‬ ‫އުސްކާމިޔާބު ހާޞިލް ކޮށްފައިވެޔޭ‬ ‫ ‬ ‫އައުދާނަ މޫސުމެއް ނޫން ފެށިގެން އަބަދު ދަނީ‬ ‫ޤައުމަށްޓަކައި ޚިޔާލުކުރޭ! ހުނަރުވެރި‬ ‫ ‬ ‫ކޮޅިގަނޑުގެ ވައިތެރޭ ޖެހުމުން ނަންގޮވާހުށީ‬ ‫އޮޅި ބުއްދި ފިކުރު ހުސްވެނުދާނޭ ޒުވާން‬ ‫ ‬ ‫އަބްޠޯލުނަށް މިޤައުމީ ވެވެނީ ވެފައިވަނީ‬ ‫އަބުރުގެ އޮމާންވި ފޭރާން ލައިގެން ތިބޭ‬ ‫ ‬ ‫ދީނާ ޡަޤާފަތާ މިބިމުގެ އޮތް ކަރާމަތާ‬ ‫ދީބުގެ އަމާންކަމަށް ބުރަވާ ބޭނުމީ‬ ‫ ‬ ‫އެދުމުގެ ނިހާޔަތަށް އެދި ބޭނުންވެފައިވަނީ‬ ‫ތެދުވެރި ވަފާތެރިންގެ ނަމުން ނަންކިޔޭ‬ ‫ ‬ ‫މުޅި މަސްރަޙުން ހަން އަޅަމުން ހޯދަމުން ދަނީ‬ ‫ގުޅިގެން ޖަމާޢަތާ އުޅެވޭ ކުލުނުހުރި‬ ‫ ‬ ‫އަޚަކަށް އަނެއް ތިމާގެ ފުށުން ދުއްތުރާ ނުދީ‬ ‫ބަހަކުން ވިޔަސް ކުރާށޭ! ޚިދުމަތް މިތިބަ‬ ‫ ‬ ‫މިއަދުގެ ލޮލުން ބަލައި ފެނި މާދަން އެނަން އަހައި‬ ‫ކިއަމުން ލިޔާހުށީ ޤައުމަށް ލޯބި ދިން‬ ‫ ‬

‫ދަރީން‬ ‫ދަރީން‬ ‫ދަރީން‬ ‫ދަރީން‬ ‫ދަރީން‬ ‫ދަރީން‬ ‫ދަރީން‬ ‫ދަރީން‬ ‫ދަރީން‬ ‫ދަރީން‬ ‫ދަރީން‬ ‫ދަރީން‬

‫‪51‬‬

‫ނަ ސީ މާ މު ޙަ އް މަ ދު‬

‫އައްސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ ރެހެންދި‬ ‫ކަނބައިދިކިލެގެ ސިރީރާދަ އަބާރަނަ މަހާރެހެންދި‬ ‫އަކީ އައްސުލްޠާން ޖަލާލުއްދީން ޢުމަރުވީރުގެ‬ ‫ދަރިކަނބަލުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދޮށީ‬ ‫މިކަމަނާ ތިންފަހަރު ރަސްކަމަށް‬ ‫ކަމަށް‬ ‫އިސްވެވަޑައިގެންނެވި‬ ‫ލިޔެވިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚުގައި‬ ‫ލިޔެވިފައިވާ‬ ‫ތާރީޚުގައި‬ ‫ރަސްކަލުންނާއި‬ ‫އެކި‬ ‫ބަލާއިރު‪،‬‬ ‫ރަނިކަނބަލުންނަށް‬ ‫އެހުރިހާ ބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން‬ ‫އެންމެ ބޮޑަށް އޮޅިފައިވަނީ‪ ،‬މި‬ ‫ކަމަނާގެ ރަނިކަމުގެ ދުވަސްވަރުގެ‬ ‫މަޢުލޫމާތެވެ‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫ކަރައިގެ‬ ‫މަޣުރިބު‬ ‫މަޝްހޫރު ދަތުރުވެރިޔާ އިބްނު‬ ‫ބަޠޫތާ ރާއްޖެއަށް ވަޑައިގަތީ‬ ‫‪1343‬މ ވަނަ އަހަރު ރެހެންދި‬ ‫ޚަދީޖާގެ ރަނިކަމުގައެވެ‪ .‬އޭނާގެ‬ ‫ސަފަރުނާމައިގައި ވަރަށް ތަފްޞީލީ‬ ‫ގޮތަކަށް ދިވެހިރާއްޖޭގެ ވާހަކަތައް‬ ‫ލިޔުއްވައިފައި ހުރި ނަމަވެސް‪،‬‬ ‫މި މަޢުލޫމާތަށް ބަލައިގެން‪ ،‬މި‬ ‫ރަނިކަމުގެ ދައުރާ ބެހޭ ގޮތުން‬ ‫ދިވެހި ތާރީޚުގައި ލިޔެވިފައި ހުރި ކުށްތައް‬ ‫އެއްވެސް ފަރާތަކުން އިޞްލާޙު ކުރެވިފައެއް‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬ރެހެންދިޚަދީޖާގެ ރަނިކަމުގެ ‪ 16‬ވަނަ‬ ‫އަހަރު‪ ،‬ހިޖުރައިން ‪ 758‬ގައި ލިޔެވިފައިވާ‬ ‫ބޮޑުގަލު މިސްކިތު ލޯމާފާނުގައި ވެސް‬ ‫އެދުވަސްވަރުގެ ބައެއް މުހިންމު މަޢުލޫމާތު‬

‫ލިޔެފައި ވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މި ވާހަކަތައްވެސް‬ ‫ތާރީޚީ ރެކޯޑުތަކަށް އިތުރުކުރެވިފައެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫ތަޚުތަށް‬ ‫ޚަދީޖާ‬ ‫ރެހެންދި‬ ‫އިސްވެވަޑައިގަތީ‪ ،‬މީލާދީން ‪ 1341‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫އެކަމަނާގެ ކޮއްކޯފުޅު އައްސުލްޠާން އަޙްމަދު‬ ‫ޝިހާބުއްދީން އަވަހާރަވުމުންނެވެ‪ .‬އެއިރު‬ ‫އެކަމަނާ ކައިވެނިފުޅުކުރައްވައިގެން އިންނެވީ‬ ‫ފުރަތަމަ ފިރިކަލުން‪ ،‬މާލޭގެ ޚަޠީބު "ރިވެތި‬ ‫މުޙައްމަދު" ނުވަތަ މުޙައްމަދުލް ޖަމީލް އާއެވެ‪.‬‬ ‫އެބޭފުޅުން ދިރިއުޅުއްވަމުން ގެންދަވަނީ މާލޭގައި‬ ‫ހުންނަ ރަސްމީ ގަނޑުވަރުގައި‬ ‫ދޭހަވެއެވެ‪.‬‬ ‫ވެސް‬ ‫ކަން‬ ‫އަލަށް ލިބިފައިވާ މަޢުލޫމާތަށް‬ ‫ބަލައިގެން‪ ،‬ރަނިކަމުގެ މުއްދަތު‬ ‫ހިސާބު ކުރާއިރު‪ ،‬އެ ކަމަނާގެ‬ ‫ރަނިކަމުގެ ދައުރަށް ބަދަލުތަކެއް‬ ‫ބޮޑުގަލު‬ ‫އަންނަންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫މިސްކިތު ލޯމާފާނު ލިޔެވިފައިވަނީ‪،‬‬ ‫‪1356‬މ ނުވަތަ ‪1357‬މ ވަނަ‬ ‫ކަމަށް އެ‬ ‫އަހަރު (‪758‬ހ)‬ ‫ލޯމާފާނުގައި ލިޔެފައިވެއެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫އެކަމަނާގެ ރަނިކަމުގެ ‪ 16‬ވަނަ‬ ‫އަހަރު ކަންވެސް އެ ލޯމާފާނުން‬ ‫އެނގެއެވެ‪ .‬ތާރީޚު ބުނާ ގޮތުގައި‬ ‫އޭގެ ފަހުންވެސް އެކަމަނާ ތިން‬ ‫އަހަރު ރަނިކަން ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމާއެކު އެ ކަމަނާ ރަނިކަން‬ ‫ކުރައްވައިފައި ވާނީ މުޅިއެކު ‪19‬‬ ‫ލިޔަމުން‬ ‫ކުރީން‬ ‫އަހަރުއެވެ‪.‬‬ ‫އައިސްފައިވާ ގޮތަށް ‪ 29‬އަހަރަކު‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ޙަޔާތްޕުޅަށް ބަލައިލާއިރު‪ ،‬ތާރީޚުގައި ކުރީއްސުރެ‬ ‫ލިޔެވެމުން އައިސްފައިވާ މަޢުލޫމާތުގައި ހުރި‬ ‫ކުށްތައް އިޞްލާޙުކުރަން ޖެހޭނެ ކަމާ މެދު‬ ‫ޝައްކެއްނެތެވެ‪ .‬ނޫން ނަމަ ތާރީޚު ލިޔުމުގައި‬ ‫ބޮޑު‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ކުރެވިފައިވާ‬ ‫އެކަމަނާއަށް‬ ‫ބޭއިންސާފެއް ތަކުރާރު ކުރެވެމުންދާނެއެވެ‪.‬‬

‫އެ ކަމަނާގެ ޒަވާޖީ ޙަޔާތްޕުޅަށް‬ ‫ބަލާއިރު‪ ،‬ތިން ބޭފުޅަކާ ކައިވެނިފުޅު ކުރެއްވިކަން‬ ‫މި ދެންނެވި ލިޔުންތަކުން އެނގެއެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ‬ ‫ފިރިކަލުންނަކީ ޚަޠީބު މުޙައްމަދުލް ޖަމީލް‬ ‫(ރިވެތި މުޙައްމަދު) އެވެ‪ .‬ފަހުން އެމަނިކުފާނުގެ‬ ‫ނަންފުޅަކީ އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދުލް ޖަމީލު‬

‫ޙަސަން ތާޖުއްދީންގެ ތާރީޚުގައްޔާއި‪،‬‬ ‫އިބްނު ބަޠޫޠާގެ ސަފަރުނާމާގައްޔާއި އަދި‬ ‫ބޮޑުގަލު މިސްކިތު ލޯމާފާނުގައި ހިމަނައިފައިވާ‬ ‫މަޢުލޫމާތަށް ބަލައިގެން‪ ،‬އައްސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ‬ ‫ރެހެންދި ކަނބައިދިކިލެގެ ސިރީރާދަ އަބާރަނަ ގެ‬

‫އިބުނު ބަޠޫ ާޠގެ ކުރެހުމެއް‬

‫ސިރީ ބޮވަނަ ސޫޖަ މަހާރަދުންނެވެ‪ .‬މި‬ ‫ލިބިވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫ބޭފުޅަކު‬ ‫ކައިވެނިފުޅުން‬ ‫ދެވަނަ ފިރިކަލުންނަކީ އަލްވަޒީރު ޢަބްދުﷲ‬ ‫އެވެ‪ .‬މި ބޭފުޅަކަށް ފަހުން ކިޔުނު ނަންފުޅަކީ‬ ‫އައްސުލްޠާން ޢަބްދުﷲ ‪ 1‬ސިރީ ދަންމަރުއާދީއްތަ‬ ‫މަހާރަދުންނެވެ‪ .‬މި ކައިވެނިފުޅު ކުރެއްވިކަމަށް‬ ‫ބެލިފައިވަނީ ‪1345‬މ ވަނަ އަހަރުއެވެ‪.‬‬ ‫ތިންވަނަ ފިރިކަލުންނަކީ ޢަލީ ހަނދޭގިރިކިލެގެ‬ ‫އެވެ‪ .‬މިއީ ބޮޑުގަލު މިސްކިތު ލޯމާފާނު‬ ‫ލިޔެވުނު ދުވަސްވަރު ކައިވެނިފުޅުކުރައްވައިގެން‬ ‫އިންނެވި ފިރިކަލުންނެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރަށްވެސް‬ ‫ރެކޯޑުތަކުގައި ހިމެނިފައި ނުވާ ކައިވެނިފުޅެއް‬ ‫ކުރައްވާފައި ނުވާ ކަމެއް އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫އެނގޭކަށް ނެތެވެ‪.‬‬

‫ޝިހާބުއްދީން އަޅެއްގެ ގެޔަށް‬

‫ސ ަބބުން‪،‬‬ ‫ެވދެ ަވ ަޑ ިއގަ ުތ ުމގެ ަ‬ ‫ވަޒީރުންވެގެން‬

‫ތަ ުޚތުން‬

‫އެމަނިކުފާނު‬

‫ަޢ ުޒ ުލ ޮކށް‪،‬‬

‫ޗށް (ލ ައ ޮތ ަޅށް)‬ ‫ނ ަމ ްއ ަ‬ ‫ަހ ްއދު ް‬ ‫ނ ޮކށް‪،‬‬ ‫ނވަ ި‬ ‫ައރު ާވ ަލ ިއ ަފއި ހުން ަ‬

‫އެރަށަށް މީހަކު ފޮނުވައިގެން‬

‫އެބައި ހިމަނައިލަމެވެ‪:‬‬ ‫ރެހެންދި ޚަދީޖާ ދެފިރިކަލުން‬ ‫ޤަތުލުކުރެއްވި ކަމަށް ލިޔެފައިވާ ލިޔުންތަކުގައި‬ ‫ހުރި ވާހަކަތަކާ މެދު ޝައްކުކުރެވޭ ފުރަތަމަ‬ ‫އެކަމަނާގެ‬ ‫އެލިޔުންތަކުގައި‬ ‫ސަބަބަކީ‪،‬‬ ‫ރަނިކަމުގެ ތާރީޚުތައްވެސް އޮޅިފައި ހުރިކަމެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ބަލާއިރު‪ ،‬ޙަސަން ތާޖުއްދީންގެ‬ ‫ތާރީޚާއި ރާދަވަޅީގައިވާ ގޮތުގައި‪ ،‬ރެހެންދި‬ ‫ޚަދީޖާގެ ރަނިކަމުގެ އަހަރުތައް ވަނީ ތިރީގައި‬ ‫މިދަންނަވާ ގޮތަށެވެ‪:‬‬ ‫މ ރަނިކަން ކުރެއްވީ ‪ 16 -‬އަހަރު‬ ‫§§ފުރަތަ ަ‬ ‫ތށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ‪1341‬މ ގައި)‬ ‫(ތަޚު ަ‬

‫އެމަނިކުފާނު ޤަތުލުކޮށްލިކަމެވެ‪.‬‬

‫ނ މުޙައްމަދުލް ޖަމީލު ރަސްކަން‬ ‫§§ފިރިކަލު ް‬ ‫ވ ‪ 1 -‬އަހަރު‬ ‫ކުރެއް ީ‬

‫ބްނު ބަޠޫޠާގެ ތަފްޞީލީ ލިޔުއްވުމުގައި‬ ‫އެކަމުގެ މައްޗަށް އެއްވެސް ކަހަލަ ދަޢުވާއެއް‬ ‫ކުރައްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދިކީއްތޯއެވެ! އޭނާގެ‬ ‫ދޭހަކޮށްދެނީ‪،‬‬ ‫ލިޔުއްވުމެއްވެސް‬ ‫ހުރިހައި‬ ‫ޖަމާލުއްދީން ރަދުން (ރެހެންދި ޚަދީޖާގެ‬ ‫ފުރަތަމަ ފިރިކަލުން) ޤުދްރަތީ ގޮތެއްގެ މަތިން‬ ‫ފުރައުއްތަވީ ކަމުގައެވެ‪ .‬އިބްނު ބަޠޫޠާގެ މިބަސް‬ ‫ޝައްކުކުރާންވީ ސަބަބެއް އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް‬ ‫ނުވިސްނެއެވެ‪"...‬‬

‫ދ ޚަދީޖާ ދެވަނަ ފަހަރު ރަނިކަން‬ ‫§§ރެހެން ި‬ ‫ވ – ‪ 10‬އަހަރު‬ ‫ކުރެއް ީ‬

‫ދިވެހި ތާރީޚުގައި ރެހެންދި ޚަދީޖާ‬ ‫މަޝްހޫރުވެފައި ވަނީ‪ ،‬އެކަމަނާގެ ތަޚުތު އަތުލެއްވި‬ ‫"ދެފިރިކަލުން ޤަތުލުކުރެއްވި ރަނިކަމަނާ" ގެ‬ ‫ނަންފުޅުންނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ސުވާލަކީ‪ ،‬މިއީ‬ ‫މިކަމަނާއަށް ޙައްޤުވެގެންވާ ނަންފުޅެއްތޯއެވެ؟‬ ‫އެފަދަ ކަމެއް އެކަމަނާ ކުރެއްވިތޯ ކުރެވޭ‬ ‫ސުވާލަށް ޖަވާބުގެ ގޮތުން ދަންނަވަން ޖެހެނީ‪،‬‬ ‫އިތުބާރު ކުރެވޭ ތާރީޚީ ރެކޯޑުތަކަށް ބަލާއިރު‪،‬‬ ‫އެތަކެތީގައި ހުރި އޮޅުންތަކުގެ ސަބަބުން‬ ‫ބުނަންޖެހެނީ‪ ،‬މިއަނިޔާވެރި ޢަމަލުގައި އެކަމަނާ‬ ‫ތުހުމަތު ކުރެވޭފަދަ ހެކިތަކެއް ނެތް ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމާއެކު‪ ،‬ދެންނެވޭނީ‪ ،‬އެކަމަށްޓަކައި‬ ‫އެކަމަނާ ކުށްވެރިކޮށް‪ ،‬އެހުތުރު ނަންފުޅު‬ ‫ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫އެރުވިގެންނުވާނެ‬ ‫އެކަމަނާއަށް‬ ‫ފެނިފައިވާ ތާރީޚީ ލިޔުންތަކަށް ބަލާއިރު‪،‬‬ ‫ޙަސަން ތާޖުއްދީންގެ ތާރީޚާއި‪ ،‬އަދި‪،‬‬ ‫ރަސްރަސްކަލުންގެ ތާރީޚު ކުރުކޮށް ލިޔެފައިވާ‬ ‫ލިޔުންތަކެއް ކަމަށްވާ ރާދަވަޅިތަކުގައިވެސް‬ ‫ވަނީ‪ ،‬އެކަމަނާ އެޢަމަލު ހިންގެވި ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫މިކަން ކުރެއްވިކަމާމެދު އިދިކޮޅުވާ ހެކިތަކެއް‬ ‫ހުރިކަމަށް ލިޔުއްވައިފައިވަނީ ސުމުއްވުލްއަމީރު‬ ‫މުޙައްމަދު އަމީން ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނެވެ‪ .‬އެ‬ ‫މަނިކުފާނު ލިޔުއްވައިފައިވާ "ތަންޤީޙު ކުރެވުނު‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގެ ތަންތަންކޮޅު" މިފޮތުގައި‬ ‫ލިޔުއްވައިފައިވަނީ ތިރީގައި އެވާ ގޮތަށެވެ‪:‬‬

‫ލިޔުއްވުމުން‬ ‫އިބްނުބަޠޫޠާގެ‬ ‫އެނގެނީ‪ ،‬ޝިހާބުއްދީން އަޅެއްގެ ގެޔަށް‬ ‫ވެދެވަޑައިގަތުމުގެ ސަބަބުން‪ ،‬ވަޒީރުންވެގެން‬ ‫ޢަޒުލުކޮށް‪،‬‬ ‫ތަޚުތުން‬ ‫އެމަނިކުފާނު‬ ‫ހައްދުންމައްޗަށް (ލ އަތޮޅަށް) އަރުވާލައިފައި‬ ‫ހުންނަވަނިކޮށް‪ ،‬އެރަށަށް މީހަކު ފޮނުވައިގެން‬ ‫އެމަނިކުފާނު ޤަތުލުކޮށްލިކަމެވެ‪ .‬މިކަމުގައި‬ ‫ރޯލެއް‬ ‫މުހިންމު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫އަލްވަޒީރު‬ ‫އަދާކުރެއްވިކަން‪ ،‬ވަޒީރު ޢަބްދުﷲ އާ‬ ‫އިބްނުބަޠޫޠާ ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅުން ދޭހަވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަންމިހެން އޮތް ނަމަވެސް‪ ،‬މިކަމުގައިވެސް‬ ‫ރެހެންދި ޚަދީޖާގެ އަތްޕުޅެއްވާ ކަމަށް ބައެއް‬ ‫މުއައްރިޚުން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ!‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނާއި‬ ‫"ދޫދޫމަތިން‬ ‫ހަމައަށް އައިސްފައިވާ "މަޢުލޫމާތު" ތަކުންނާއި‬ ‫ޙަސަން ތާޖުއްދީންގެ ލިޔުއްވުމުން‪ ،‬ރެހެންދި‬ ‫ޚަދީޖާއަކީ‪ ،‬އޭނާގެ ދެފިރިކަލުން ޤަތުލުކުރެއްވި‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫ރަނިކަނބަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްކަމުގައި (ރަނިކަމުގައި)‪ ،‬ދެފަހަރުމަތިން‬ ‫ރާއްޖެއަށް ދުރުވި‪ ،‬އަބޫ ޢަބްދުﷲ މުޙައްމަދު‬

‫މިދަންނަވައިލަނީ‬ ‫ތިރީގައި‬ ‫ރެހެންދި ޚަދީޖާއާ ބެހޭ ގޮތުން ބައެއް ތާރީޚީ‬ ‫ލިޔުންތަކުގައި‬ ‫ލިޔެފައިވާ‬ ‫ލިޔުންތަކުގައި‬ ‫ހުރި މަޢުލޫމާތާ ގުޅޭ ގޮތުން އަޅުގަނޑު ކުރި‬ ‫ދިރާސާއިން ދޭހަވީ ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬އޭގައި ހުރި‬ ‫އޮޅުންތަކާ ބެހޭ ގޮތުން އަޅުގަނޑަށް ފެނުނު‬ ‫އެއްޗެއް ދަންނަވާލުމުގެ ގޮތުން މި ލިޔުމުގައި‬

‫§§ފިރިކަލުން ޢަބްދުﷲ ރަސްކަންކުރެއްވީ ‪3 -‬‬ ‫އަހަރު‬ ‫ފަހަރު‬ ‫ތިންވަނަ‬ ‫ޚަދީ ާ‬ ‫ޖ‬ ‫§§ރެހެންދި‬ ‫ވ ‪ 3 -‬އަހަރު‪ .‬މި ގޮތަށް‬ ‫ރަނިކަންކުރެއް ީ‬ ‫ކމުގެ މުއްދަތަކީ މުޅިއެކު ‪29‬‬ ‫ބަލާއިރު ރަނި ަ‬ ‫އަހަރެވެ‪.‬‬ ‫މީގައި މިބުނާ ގޮތް ޞައްޙަ‬ ‫އިބްނުބަޠޫޠާގެ‬ ‫ދޭހަވެއެވެ‪.‬‬ ‫ނޫންކަން‬ ‫ލިޔުއްވުމުން އެނގޭގޮތުގައި‪ ،‬ރެހެންދި ޚަދީޖާގެ‬ ‫ފުރަތަމަ ފިރިކަލުން މުޙައްމަދުލް ޖަމީލް‬ ‫އަވަހާރަވީ‪ 1344 ،‬ވަނަ އަހަރުގެ ޑިސެމްބަރު‬ ‫މަހުގައެވެ‪ .‬ރާދަވަޅީގައިވާ ފަދައިން ސަތާރަ‬ ‫އަހަރު (‪ )16+1‬ފަހަކުން ނޫނެވެ‪ .‬ރެހެންދި‬ ‫ޚަދީޖާ ތަޚުތަށް އިސްވެވަޑައިގެންނެވި ފަހުން‪،‬‬ ‫ފިރިކަލުން މުޙައްމަދުލް ޖަމީލާ އެކީގައި‬ ‫އުޅުއްވާފައިވަނީ‪ ،‬ތިންއަހަރާއި ހަތަރުއަހަރާ‬ ‫ދެމެދުގެ މުއްދަތެއްގައެވެ‪ .‬އެހެންކަމާއެކު‪،‬‬ ‫ސޯޅަ އަހަރު ވަންދެން ކައިވެނިބައްލަވައިގެން‬ ‫އުޅުއްވައިފައި‪ ،‬ފިރިކަލުން ތަޚުތު އަތުލެއްވުމާއި‪،‬‬ ‫އަދި އޭގެ އެއްއަހަރު ފަހުން އެކަމަނާ‬ ‫ފިރކަލުން ޤަތުލުކުރައްވާ ތަނެއް ނާންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އިބްނުބަޠޫޠާ ރާއްޖޭގައި ހުންނެވި ގާތްގަނޑަކަށް‬ ‫އަށާރަ މަސްދުވަހުގެ ތެރޭގައި‪ ،‬އެދެކަނބަލުންގެ‬ ‫މެދުގައި ހަމަނުޖެހުމެއް ހިނގައިފައިވާ ކަމެއް‬ ‫އޭނާގެ ލިޔުއްވުމުން އެނގޭކަށް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްކަމުގެ ހުރިހާ ކަމެއްވެސް އެއިރު ހިންގަވަނީ‬

‫‪53‬‬

‫އެކަމަނާގެ ފިރިކަލުންނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪ ،‬ހުރިހައި‬ ‫ކަމެއް ހިންގަވަނީ ރަނިކަމަނާގެ ނަންފުޅުގައެވެ‪.‬‬ ‫މުޙައްމަދުލް ޖަމީލް އަވަހާރަވުމުގައި އާދަޔާޚިލާފު‬ ‫ކަމެއް ދިމާވެފައިވާ ކަމަކަށް އިބްނުބަޠޫޠާ‬ ‫ލިޔުއްވާފައެއް ނެތެވެ‪ .‬ފިރިކަލުން އަވަހާރަވީ‬ ‫އިރު ރެހެންދި ޚަދީޖާ އިންނެވީ އާލާސްވެއެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚުގައްޔާއި‬ ‫ތާޖުއްދީން‬ ‫މުއްދަތުގައި‬ ‫ލިޔެފައިވާ‬ ‫ރާދަވަޅީގައި‬ ‫އޮޅުންތަކެއްވާ ކަމުގެ އިތުރު ހެއްކަކީ‪،‬‬ ‫ރެހެންދި ޚަދީޖާގެ ރަނިކަމުގެ ސޯޅަވަނަ‬ ‫ނުވަތަ ސަތާރަވަނަ އަހަރު (‪1356/1357‬މ)‬ ‫ލިޔެފައިވާ ބޮޑުގަލުމިސްކިތު ލޯމާފާނުގައި ހުރި‬ ‫މަޢުލޫމާތުތަކެވެ‪ .‬މިއީ އެ ރަނިކަމުގެ ސޯޅަވަނަ‬ ‫ނުވަތަ ސަތާރަވަނަ އަހަރުކަން އެނގެނީ‪ ،‬އެ‬ ‫ލޯމާފާނުގައި މި މަޢުލޫމާތު ހިމަނައިފައިވާތީއެވެ‪.‬‬ ‫އެނގޭގޮތުގައި‪،‬‬ ‫މަޢުލޫމާތުން‬ ‫އޭގައިވާ‬ ‫އެލޯމާފާނު ލިޔުނުއިރު އެކަމަނާގެ ފިރިކަލުންނަކީ‬ ‫"ޢަލީ ހަނދޭގިރިކިލެގެ" ކިޔުނު ބޭފުޅެކެވެ‪.‬‬ ‫ރާދަވަޅީގައި އޮތް ގޮތުންނަމަ އެއިރުވެސް‬ ‫ހުންނަވަންވާނީ‬ ‫ފިރިކަލަކަށް‬ ‫އެކަމަނާގެ‬ ‫މުޙައްމަދުލް ޖަމީލެވެ‪ .‬އަދި މުޙައްމަދުލް‬ ‫ޖަމީލުގެ ރަސްކަން ފެށޭނީވެސް އޭގެ އެއް އަހަރު‬ ‫ފަހުންނެވެ‪ .‬އެއިރު ފަނޑިޔާރުކަމުގައި ހުންނެވީ‬ ‫ޢީސާ އަލްޔަމަނީ އެވެ‪.‬‬ ‫ދެވަނަ‬ ‫ޚަދީޖާގެ‬ ‫ރެހެންދި‬ ‫ފިރިކަލުން އަލްވަޒީރު ޢަބްދުﷲ އާ އެކަމަނާ‬ ‫ކައިވެނިބައްލަވައިގަތީ‪ ،‬ފުރަތަމަ ފިރިކަލުން‬ ‫‪1344‬މ ގައި އަވަހާރަވީއިރު‪ ،‬އެކަމަނާ‬ ‫އާލާސްވެއިންނަވާފައި ރައްކައުވުމަށް ފަހުގައެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ ‪1345‬މ ވަނަ އަހަރުއެވެ‪ .‬މިކަން އެނގެނީ‬ ‫އިބްނުބަޠޫޠާ ‪1346‬މ ވަނަ އަހަރު ތެރޭގައި‬ ‫ރާއްޖެއަށް ދެވަނަ ދަތުރުފުޅެއް ކުރެއްވިއިރު‪،‬‬ ‫ރަނިކަމަނާ ކައިވެނިކުރައްވައިގެން އިންނެވީ‬ ‫ދެވަނަ ފިރިކަލުން‪ ،‬އަލްވަޒީރު ޢަބްދުﷲ އާ‬

‫ކަމަށް ލިޔުއްވާފައިވާތީއެވެ‪( .‬ރާދަވަޅިއާއި‬ ‫ތާޖުއްދީން ތާރީޚުގައިވާ ގޮތުގައި ނަމަ‪،‬‬ ‫މިދެންނެވި ކައިވެނިފުޅު ކުރައްވާނީ ‪1368‬މ‬ ‫ގައެވެ‪ ).‬އަލްވަޒީރު ޢަބްދުﷲ ވެސް ރަސްކަމުގެ‬ ‫ހުރިހާ ކަމެއް ހިންގަވަމުން ގެންދެވީ ރެހެންދި‬ ‫ޚަދީޖާގެ ނަންފުޅުގައެވެ‪1346 .‬މ ގައި‬ ‫އިބްނުބަޠޫޠާ ރާއްޖެއަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅުގައި އެ‬ ‫ދެކަނބަލުންނާ ބައްދަލުވެވަޑައިގެން އުޅުއްވިއިރު‬ ‫ވެސް އެބޭފުޅުންގެ ދެމެދުގައި މައްސަލަތަކެއް‬ ‫ޖެހިފައިވާ ކަމަކަށް ލިޔުއްވައިފައެއް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫އިބްނުބަޠޫޠާގެ ލިޔުއްވުމުގައި‪ ،‬ވަރަށް ކުދިކުދި‬ ‫ތަފްޞީލްތައްވެސް ހިމަނުއްވައިފައި ހުރުމާއެކު‪،‬‬ ‫މިފަދަ ކަންތައްތަކެއް ހުރިނަމަ އެވާހަކަތައް‬ ‫ލިޔުއްވާނެކަމަށް ޤަބޫލު ކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދެންއޮތީ ޤަތުލުކުރެއްވި "ދެވަނަ‬ ‫ފިރިކަލުން" ގެ ވާހަކައެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫މިހާރު ފެންނަން އޮތް ދެރާދަވަޅީގައިވެސް‪،‬‬ ‫ރަސްކަން އަތުލެއްވި ބޭފުޅާގެ ނަންފުޅު‬ ‫ލިޔެފައިވަނީ ތިރީގައި މިދަންނަވާ ގޮތަށެވެ‪:‬‬ ‫"މިރަދުނަށަ ފިރިވީ ޢަބްދުލޯކަ‬ ‫(ޢަބްދުﷲ ލޯކަ) މަހާރަދުނަށަ ފުރަސޫތާވި‬ ‫ހެނެވި ރަސްގޮށް ސިރީ ދަންމަރާދީއްތަ‬ ‫މަހާރަދުން" ކަމުގައެވެ‪ .‬އެހެން ގޮތަކަށް‬ ‫ފިރިކަލުން‬ ‫"އެކަމަނާގެ‬ ‫ދަންނަވަނީނަމަ‪،‬‬ ‫ޢަބްދުﷲ ލޯކަ މަހާރަދުންގެ ދަރިކަލުން‪ ،‬ހެނެވި‬ ‫ރަސްގެ ސިރީ ދަންމަރާދީއްތަ މަހާރަދުން"‬ ‫ރާދަވަޅީގައި‬ ‫އެހެންކަމުން‪،‬‬ ‫ކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫އޮތްގޮތަށް އަޅުގަނޑުމެން ޤަބޫލުކުރި ނަމަވެސް‪،‬‬ ‫ރެހެންދި ޚަދީޖާ މިބޭފުޅަކު ޤަތުލުކުރެއްވި‬ ‫ނަމަ‪ ،‬އެ ޤަތުލުކުރެއްވީ އެކަމަނާގެ ތަޚުތު‬ ‫އަތުލައްވައިގެން ހުންނެވި ދޮންދަރިކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ދެވަނަ ފިރިކަލުންނެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫މިދެންނެވި‬

‫ފަދަ‬

‫އެތައް‬

‫އޮޅުންތަކެއް ހުރުމާއެކު‪ ،‬އައްސުލްޠާނާ ރެހެންދި‬ ‫ޚަދީޖާ ދެފިރިކަލުން ޤަތުލުކުރެއްވި ކަމަށް‬ ‫ބުނަން އަޅުގަނޑުމެން ޖެހިލުން ވާންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އެފަދައިން ބުނެވޭނީ‪ ،‬އެކަން ކުރެއްވިކަން‬ ‫ދައްކާ ހެކިތަކެއް ހުރެގެން ކަމަށްވާއިރު‪ ،‬މިފަދަ‬ ‫ހެކިތަކެއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬ރާދަވަޅީގައިވެސް‬ ‫ކުށްތަކެއް އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އަދި ތާޖުއްދީން‬ ‫ތާރީޚު ލިޔެވިފައިވަނީ މީލާދީން އަށާރަ ވަނަ‬ ‫ޤަރުނުގެ ކުރީކޮޅުގައި ކަމަށް ވުމާއެކު‪ ،‬އޭގެ‬ ‫ޤަރުނުތަކެއް ކުރީގެ ވާހަކަތައް ލިޔުއްވުމުގައި‬ ‫ކުށް ހުރުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬ރާދަވަޅި‬ ‫ލިޔުމުގައިވެސް އެއްފޮތުން އަނެއް ފޮތަށް‬ ‫ނަކަލުކުރުމުގައި އޮޅުންއަރާފައި ހުރެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ދެވަނައަށް "ޤަތުލުކުރެއްވި" ކަމަށް ބުނާ‬ ‫ބޭފުޅަކާމެދުވެސް އޮޅުންއަރާފައި ހުރިކަން‬ ‫ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އިބްނުބަޠޫޠާގެ ލިޔުއްވުމުގައްޔާއި‪،‬‬ ‫ބޮޑުގަލުމިސްކިތު ލޯމާފާނުގައިވާ މަޢުލޫމާތަކީ‪،‬‬ ‫އެކަންކަން ހިނގި ދުވަސްވަރު ލިޔެވިފައިވާ‬ ‫ލިޔުންތަކެވެ‪ .‬އެހެންކަމާއެކު‪ ،‬މިލިޔުންތަކުގެ‬ ‫ޞައްޙަކަން ބޮޑުވާނޭކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިހުރިހާ ކަންތައްތައް މިފަދައިން ހުރިއިރު‪،‬‬ ‫އައްސުލްޠާނާ ރެހެންދި ޚަދީޖާ ދެފިރިކަލުން‬ ‫ޤަތުލުކުރެއްވި ކަމަށް އަޅުގަނޑުމެން ނިންމުމަކީ‬ ‫ތާރީޚަށްވެސް ކުރެވޭ ބޭއިންސާފަކަށް ނޫނީ‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ރެފަރަންސް‪ :‬މި ލިޔުމުގައިވާ‬ ‫މަޢުލޫމާތު ނަގައިފައިވަނީ ތާޖުއްދީންގެ "ތާރީޚު‬ ‫ދީބާ މަޙަލް" އާއި ސުމުއްވުލް އަމީރު މުޙައްމަދު‬ ‫އަމީން ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނު ލިޔުއްވައިފައިވާ‬ ‫"ތަންޤީޙްކުރެވުނު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގެ‬ ‫ތަންތަންކޮޅު" އާއި އެޗް‪.‬ސީ‪.‬ޕީ‪ .‬ބެލްގެ‬ ‫މޮނޮގްރާފް އާއި މިފޮތްފޮތުންނެވެ‪.‬‬

‫ނ ‪5‬‬ ‫ެއ ަޕލް ައއި ޯފ ް‬

‫ވއ ‪ 1‬ޢަ ބް ދުﷲ ފި ރާ ޤް‬

‫ގިގަހާރޓްޒް ޑްއަލްކޯ ސީ‪.‬ޕީ‪.‬ޔޫ އެއް ހިމެނޭއިރު‬ ‫ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ ‪ 1‬ޖީ‪.‬ބީ ރޭމް އެކެވެ‪8 .‬‬ ‫މެގަޕިކްސެލް ކެމެރާގައި ލެޑް ފްލެޝް އާއި އޮޓޯ‬ ‫ފޯކަސް ހިމެނެއެވެ‪ .‬އަދި ފްރަންޓް ފޭސިންގ‬ ‫ކެމެރާގެ ގޮތުގައި ‪ 1.2‬މެގަޕިކްސެލް ކެމެރާއެއް‬ ‫ހިމަނާފައިވެއެވެ‪ 16 .‬ޖީ‪.‬ބީ‪ 32 ،‬ޖީ‪.‬ބީ އަދި‬ ‫‪ 64‬ޖީ‪.‬ބީ ހިމެނޭ އައިފޯން ‪ 5‬ގައި ވައިފައި‬ ‫އާއި ޖީ‪.‬ޕީ‪.‬އެސް އަދި ޑިޖިޓަލް ކޮމްޕަސްފަދަ‬ ‫އެތަކެއް ފަސޭހަތަކެއް ހިމަނާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އާނަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އައިފޯނަކީ‬ ‫އެންމެންދަންނަ ރައްޓެއްސެކެވެ‪ .‬އެއްއިރެއްގައި‬ ‫އަޅުގަނޑަކީވެސް އައިފޯނުގެ މީހެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫މިހާރު އެންޑްރޮއިޑް ގެ އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އަދިވެސް ފެވަރިޓަކީ ހަމަ އައިޕޯނެވެ‪.‬‬ ‫ހަގީގަތަކީ‬ ‫ގަބޫލުކުރަންޖެހޭ‬ ‫އައިފޯނަކީ ސްމާޓްފޯނުތަކަށް ގެނައި ވަރުގަދަ‬ ‫އެކަން‬ ‫މިހާރުވެސް‬ ‫ކުރިއެރުމެއްކަމެވެ‪.‬‬ ‫އޮތީ އެހެންކަން އެންމެ ފަހުން އެޕަލް އިން‬ ‫އުފެއްދި އައިފޯނު ‪ 5‬އަށް ވިސްނާލުމުން ވެސް‬ ‫ޔަގީންކުރެވެއެވެ‪ .‬އައި ފޯނުގެ ނިމިދިޔަ ހުރިހާ‬ ‫ޖީލަކަށްވުރެ ފައްކާކޮށް' ފުރިހަމަކޮށް' ލުއިކޮށް‬ ‫އައިފޯން ‪ 5‬އުފެއްދުމަކީ މިކަމުގެ ސާފު‬ ‫ހެކިތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫އެޕަލް ކުންފުނިން ބުނާގޮތުންނަމަ‬ ‫އެމީހުން އައިފޯން ‪ 5‬އުފެއްދުމަށް ކުރިމަތިލީ‬ ‫ކުރިން އުފެއްދި ފޯނުތަކަށްވުރެ ތުނި އަދި‬ ‫އެފޯނުތަކަށްވުރެ ލުއި ފޯނެއް އުފެއްދުމުގެ‬ ‫ހުރިހާމޮޅެތި‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫މަގްޞަދުގައެވެ‪.‬‬ ‫ކަންތައްތަކެއް ހިމަނައިގެން ތުނިކޮށް އަދި ލުއި‬ ‫ކޮށް ފޯނު އުފެއްދުމަކީ ނުވާނެކަމެއް ކަމަށް‬ ‫ހީކުރެވުނު ފަހަރުވެސް އައިކަމަށް އެޕަލް އިން‬ ‫ބުނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިހުރިހާ ކަމެއް އެއްފަރާތްކޮށް‬ ‫‪ 7.6‬މިލިމީޓަރގެ ތުނިމިނުގައި މިފޯނުއުފެއްދީ‬ ‫ލައްކަ ގިނަ ދިރާސާތަކަކަށްފަހުއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫މައިކުރޯ ސިމްގެ ބަދަލުގައި މިފޯނަށްޓަކައި‬

‫ހާއްސަކުރެވިފައިވަނީ ނެނޯ ސިމް ކާޑެކެވެ‪ .‬މި‬ ‫ސިމްކާޑް މައިކުރޯ ސިމްކާޑަށްވުރެ ‪ 44‬ޕަސެން ް‬ ‫ޓ‬ ‫ކުޑައެވެ‪ .‬ފޯނުތަކުގައި ‪ 2‬ޗިޕް ބޭނުންކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ ވޮއިސްއާއި ޑާޓާ އަށް ވަކިންނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް އައިފޯނު ‪ 5‬ތުނިކުރުމަށްޓަކައި މި‬ ‫‪ 2‬ޗިޕް ވަނީ އެކައްޗަކަށް ބަދަލުކުރެވިފައެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ކުރީގެ ޗިޕް ތަކަށްވުރެ ‪ 2‬ގުނައަށް‬ ‫ސްޕީޑް މަތިކޮށްފައެވެ‪ .‬ފޯނުގެ ކެމެރާ ‪8‬‬ ‫މެގަޕިކްސެލްގައި އުފައްދާފައިވަނީ އައިފޯނު‬ ‫‪25‬‬ ‫ކެމެރާތަކަށްވުރެ‬ ‫އެހެން‬ ‫އާއިލާގެ‬ ‫ޕަސެންޓް ކުޑަކޮށް‪ ،‬ނަމަވެސް ފަންކްޝަންތައް‬ ‫ގިނަކޮށްގެންނެވެ‪ .‬މިހުރިހާ އިތުރު ފުރިހަމަކާއި‬ ‫އެކުވެސް އައިފޯނު ‪ 4‬އެސް އަށްވުރެ އައިފޯނު‬ ‫‪ 20 ،5‬ޕަސެންޓް ލުއަވެފަ‪ 18 ،‬ޕަސެންޓް‬ ‫ތުނިވާނެއެވެ‪ .‬އަދި މިފޯނުގެ ޑިސްޕްލޭ ވެސް‬ ‫‪ 30‬ޕަސެންޓް ތުނިވާނެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ސްމާޓް ފޯނުގެ ދުނިޔެއަށް މީ ވެސް ގެނެވޭ‬ ‫ރަނގަޅު އިންގިލާބަކަށް ނޫނީ ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފަހަތް‬ ‫ގެ‬ ‫އައިފޯނު‪5‬‬ ‫ތައްޔާރުކުރެވިފައިވަނީ އެނޮޑައިޒް ‪ 600‬ސީރީޒް‬ ‫އެލްމެނިއަމުންނެވެ‪ .‬މީވެސް ފޯނު ލުއިވުމަށް‬ ‫ވަރަށްބޮޑު އެހީތެރިކަމެއް ގެނެސްދޭކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މިފޯނުގައިހިމެނޭ މުހިންމު ބައެއް‬ ‫ކަންތައްތަކަށް ބަލާލާއިރު‪ ،‬މިފޯނުގެ ސްކްރީނަކީ‬ ‫ސްކްރެޗް ޕްރޫފް އަދި ފިންގަރ ޕްރިންޓް ނާރާ‬ ‫ކޯޓިންގ އެއް ލެވިފައިވާ ސްކްރީނެކެވެ‪1.2 .‬‬

‫ކިތަންމެ ރަނގަޅު ކަންތައްތަކެއް‬ ‫ހުއްޓަސް މިފޯނަށް ފާޑުކިއުންތަކެއް އަމާޒު‬ ‫ވެފައިވާކަންވެސް ފާހަގަކޮށްލަމެވެ‪ .‬އެންމެ‬ ‫ބޮޑުފާޑުކިއުމަކީ ފޯނުގެ ފަހަތު ކަވަރުގައި‬ ‫ފޯނު‬ ‫އެޅުމެވެ‪.‬‬ ‫ކޫރުން‬ ‫ފަސޭހައިން‬

‫އެލުމިނިއަމްގެ‬ ‫ބޭނުންކުރި‬ ‫ލުއިކުރުމަށް‬ ‫ސަބަބުން ފޯނުގައި ކޫރުން އެޅުމަކީ ބައެއް‬ ‫މީހުން އެހާ ގަޔާވާކަމަކަށް ނުވިއެވެ‪ .‬ފޯނުގެ‬ ‫ސްކްރީން ދިގުނަމަވެސް އެކަށީގެންވާވަރަށް‬ ‫ފާހަގަކޮށްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބޮޑުނޫންކަންވެސް‬ ‫މީގެއިތުރުން ހަމައެކަނި ނެނޯ ސިމްކާޑު‬ ‫ސަޕޯޓް ކުރުމަކީ މައްސަލައެއްކަމަށް ފާޑުކިޔާ‬ ‫ފަރާތްތަކުން ދެކެއެވެ‪ .‬އެފް‪.‬އެމް ރޭޑިއޯ‬ ‫ނެތުމާއި‪ ،‬ސްޓީރިއޯ ސްޕީކަރ ނެތުމަކީވެސް‬ ‫ބައެއް ފަރާތްތަކަށް އެހާކަމުދާ ކަމަކަށްނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބޭނުންކުރުމުގެ‬ ‫‪5‬‬ ‫އައިފޯން‬ ‫ފުރުސަތެއް އަދި ލިބިފައެއްނެތެވެ‪ .‬ގެންގުޅޭ‬ ‫މީހުންގެ ތަޖުރިބާވެސް އަދި އެހާ އަޑުގަދައެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އަސްލު ފެންވަރު އިނގޭނީ‬ ‫ދުވަސްކޮޅަކުންކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ‪.‬‬

‫‪55‬‬

‫ވަރުބަލިވުމެއް ފޫހިވުމެއްނެތި‬ ‫ ‬

‫ށ ަގދަ‬ ‫ރ ް‬ ‫ރ ުހގެ ޯފރި ާމ ޭލ ަގއި ވަ ަ‬ ‫ސ ަކ ްލ ޭ‬ ‫ރކީ ަބ ިއ ް‬ ‫ރވެ‪ެ .‬އދު ަވސް ަވ ަ‬ ‫އެއީ ‪ 1990‬ވަނަ ައ ަހ ެ‬

‫ސާރ ޖަ ން ޓް މޭ ޖަރ އަ ޙު މަ ދު ޢަ ބް ދުﷲ‬

‫ރ ުހ ަގއި ަބ ިއ ެވރި ެވގެން‬ ‫ސ ަކ ްލ ޭ‬ ‫ރ ްއ ެޓހި ުކ ްއ ެޖ ްއގެ ޭބބެ ަބ ިއ ް‬ ‫ނ ެވސް ިދ ަޔއީ ަ‬ ‫ރ ެކވެ‪ .‬އޭ ާ‬ ‫ސ ަވ ެ‬ ‫ުދ ަވ ް‬ ‫ސ ަކލް ުދ ްއ ުވ ަމށް ާމ ޮބޑު‬ ‫ނވެ‪ަ .‬ބ ިއ ް‬ ‫ނ ެވގެން ެ‬ ‫ރސް ަބ ާލލަ ް‬ ‫ސ ަކލް ޭ‬ ‫ރ ާއ ެއކު ަބ ިއ ް‬ ‫ރ ްޙ ަމތް ެތ ި‬ ‫ުއޅޭތީ ަ‬ ‫ނގެ‬ ‫ނ ިދ ަޔއީ އޭ ާ‬ ‫ރސް ެވގެ ް‬ ‫ސ ަކލް ޭ‬ ‫ނ ަމ ެވސް ެއ ުދ ަވ ުހގެ ެއ ަބ ިއ ް‬ ‫ނއްނޫނެވެ‪ަ .‬‬ ‫ރގެ ެ‬ ‫ރ ަކ ެމއް ހު ެ‬ ‫ޝ ުއ ުޤ ެވ ި‬ ‫ަ‬

‫ށވެ‪.‬‬ ‫ރ ަހ ަކ ެ‬ ‫ނ ެވވެނު ޭ‬ ‫ަޙ ާޔތާ ަވކި ު‬

‫ރާއްޖޭގައި ބައިސްކަލް ރޭސް ބޭއްވުނު އެންމެ ފަހުއަހަރު ކަމުގައިވާ ‪1994‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ބޭއްވުނު ބައިސްކަލްރޭހުގެ ހުރިހާ މުބާތެއްގެ އެއްވަނަ އޭނާ ހޯދިއެވެ‪ .‬މެރިތަން ފަދަ ދިގު ދުވުންތަކުގައި‬ ‫ބައިވެރިވެ ރަން ވަނަތަކެއް އޭނާ ހޯދިއެވެ‪ .‬އޭނާ އަކީ ރާއްޖޭގެ އެންމެ ކާމިޔާބު އެތުލެޓިކްސް ކޯޗެވެ‪.‬‬ ‫އެތުލެޓިކްސް ކޯޗެއްގެ ގޮތުގައި ހުރެ ރާއްޖެއިން ނުހޯދާ ކާމިޔާބެއް ނެތެވެ‪ .‬އެތުލީޓެއްގެ ގޮތުގައާއި‪،‬‬ ‫އޮފިޝަލެއްގެ ގޮތުން ބައިނަލްއަޤްވާމީ މުބާރާތްތަކުގައި އޭނާ ވަނީ ދިވެހިރާއްޖެ ތަމްސީލުކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫‪2006‬ވަނަ އަހަރުގެ ފަހުން ބޭއްވުނު ހުރިހާ ޤައުމީ ކަސްރަތު މުބާރާތެއްގެ ތަށި އޭނާގެ ކޯޗު ކަމުގެ‬ ‫ދަށުން ދިވެހި ސިފައިންގެ ކްލަބްވަނީ އުފުލާލައިފައެވެ‪ .‬އާދެ އެފަރާތާކީ ސާރޖަންޓް އިބްރާހީމް‬ ‫ތައުފީޤް ސާރވިސް ނަމްބަރު ‪2228‬އެވެ‪ .‬ތައުފީޤޭ ބުނުމުން އެއީ ކާކުކަން ނޭގިދާނެއެވެ‪ .‬ގިނަ‬

‫އަހަރު‬

‫ހަދާފައިވާ ކޯސްތައް‬ ‫ކޯސް‬

‫ޤައުމު‬

‫އަހަރު‬

‫އެތުލެޓިކްސް ކޯޗިންގ ލެވެލް ‪01‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪2006‬‬

‫އެތުލެޓިކްސް ކޯޗިންގ ލެވެލް ‪03‬‬

‫އިންޑޮނޭޝިޔާ‬

‫‪2008‬‬

‫ސްޕޯރޓްސް މެނޭޖްމެންޓް ސެމިނަރ‬

‫ސިންގަޕޫރު‬

‫‪2009‬‬

‫މެލޭޝިޔާ‬

‫‪2010‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪2012‬‬

‫އިންޑޮނޭޝިޔާ‬

‫‪2012‬‬

‫ސްޕޯރޓްސް ފިޒިއޮތޮރަޕީ‬ ‫ސްޕޯރޓްސް އިންޖަރީ އެންޑް ރިހެބިލިޓޭޝަން ކޯސް‬

‫‪ 56‬ކިޑްސް އެތުލެޓިކްސް ލެކްޗަރ ކޯސް‬

‫ދުވުމު ަގއި ބައިވެރިވެ ލިބިފައިވާ ކާމިޔާބީތައް‬ ‫ކާމިޔާބީތައް‬

‫‪1990‬‬

‫‪ 1000‬މީޓަރ ‪02‬ވަނަ‬ ‫‪ 5000‬މީޓަރ ‪02‬ވަނަ‬

‫‪1991‬‬

‫‪ 1000‬މީޓަރ ‪03‬ވަނަ‬ ‫‪ 5000‬މީޓަރ ‪02‬ވަނަ‬

‫‪1992‬‬

‫‪ 1500‬މީޓަރ ‪03‬ވަނަ‬ ‫‪ 5000‬މީޓަރ ‪03‬ވަނަ‬

‫‪1994‬‬

‫‪ 5000‬މީޓަރ ‪01‬ވަނަ‬ ‫‪ 1500‬މީޓަރ ‪02‬ވަނަ‬ ‫މާލޭ މެރަތަން ‪03‬ވަނަ‬

‫‪1995‬‬

‫ހާފް މެރަތަން ‪03‬ވަ ަ‬ ‫ނ‬ ‫‪ 1000‬މީޓަރ ‪02‬ވަނަ‬ ‫‪ 5000‬މީޓަރ ‪02‬ވަނަ‬

‫ބަޔަކު ދަންނަގޮތުންނަމަ ޖަމްބޯއެވެ‪ .‬ޖަމްބޯ އޭ‬ ‫ބުނެފިނަމަ އޭނާ ނުދަންނަ މީހެއް އެތުލެޓިކްސް‬ ‫ދާއިރާގައި ނުއުޅޭނެކަން ހަމަޔަޤީނެވެ‪.‬‬ ‫" ރަށްޓެހިކުއްޖެގެ ބޭބެ ބައިސްކަލް‬ ‫ރޭހުގައި ބައިވެރިވެގެން އުޅޭތީ އެނާއާއި އެކު‬ ‫ގޮސް އަޅުގަނޑަށްވެސް ދުއްވޭތޯ ބަލާލަން‬ ‫ދުއްވީ‪ .‬ދެން މާ މަޖާކަމަށް ވެގެން އެއަހަރު‬ ‫ބޭއްވި އެހެން މުބާރާތެއްގައި ބައިވެރިވީ‪ .‬އެއީ‬ ‫‪1990‬ވަނަ އަހަރު‪ .‬އެއަހަރު އަޅުގަނޑު‬ ‫ބައިވެރިވި މުބާރާތްތަކުގެ ތެރެއިން ‪ 1‬ގަޑި‬ ‫އިރުގެ ރޭހާއި‪ 10 ،‬ކިލޯމީޓަރގެ ރޭސް އަދި‬ ‫‪ 5‬ކިލޯ މީޓަރގެ ރޭހުން ‪ 1‬ވަނަ ލިބުނު‪.‬‬ ‫ބައިސްކަލް ދުއްވުމުގެ އިތުރުން އަޅުގަނޑު‬ ‫ދިޔައީ ދުވުންވެސް ފަރިތަކުރަމުން‪ .‬އަދި އެހަރު‬ ‫އޮތް މާލޭ މެރިތަން ރޭހުގައި ބައިވެރިވިން‪.‬‬ ‫އެހެންނަމަވެސް އެ ރޭސް އަޅުގަނޑަށް ނިންމޭ‬ ‫ގޮތެއްނުވި‪ ".‬އެތުލެޓިކްސް ތެރެއަށް ވެންނެވުނު‬ ‫ގޮތް ހާމަ ކުރަމުން ތައުފީޤު ކިޔައިދިނެވެ‪.‬‬ ‫އުމުރުން ‪17‬އަހަރުގައި ބައިސްކަލް‬ ‫ރޭހުގެ ތެރެއިން އެތުލެޓިކްސް ތެރެއަށް‬ ‫ވެންނެވިގޮތަށް ތައުފީޤުގެ ބޫޓެއް އަދި‬

‫އ ނުކުރެވެ‪ .‬ދުވަހުގެ‬ ‫ފަރުވާ ކުޑައެ ް‬ ‫ގ ތެރެއިން އާއްމުކޮށް‬ ‫‪ 24‬ގަޑިއިރު ެ‬ ‫ރ އޭނާ މަސައްކަތް‬ ‫‪ 16‬ގަޑިއި ު‬ ‫ކުރަމުންދެއެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރު‬ ‫‪1993‬ވަނަ‬ ‫ސިފައިންގެ ވަޒީފާއާ ތައުފީޤު ގުޅުނީ‬ ‫ސިފައިންނަކީ ފިޓްނަސްއަށް ޚާއްޞަ‬ ‫ބަޔަކަށްވާތީއެވެ‪.‬‬ ‫ސަމާލުކަމެއްދޭ‬ ‫ދާއިރާއިން‬ ‫އެތުލެޓިކްސް‬ ‫އަދި‬ ‫ކުރިއަށް ދިއުމަށް އެންމެ ތަނަވަސް‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫އޮތީ‬ ‫ފުރުޞަތުތަކެއް‬ ‫ތެރޭގައި ހުރެގެން ކަމުގައި އޭނާއަށް‬ ‫ޤަބޫލު ކުރެވުނީމައެވެ‪ .‬އަދި ޤައުމަށް‬ ‫ޝައުޤުވެރިކަން‬ ‫ޚިދުމަތްކުރުމުގެ‬ ‫ހިތުގައި އޮތްލެއް ބޮޑުކަމުންނެވެ‪" .‬‬ ‫އަޅުގަނޑު ހިތަށް އެރީ ސިފައިންނަކީ‬ ‫ވަރަށް ފިޓްކޮށް ތިބޭ ބަޔެކޭ އެހެންވެ‬ ‫އެމީހުންގެ ތެރޭގައި ހުރެގެން މިދާއިރާ‬ ‫( އެތުލެޓިކްސް ) އިން އަޅުގަނޑަށް‬ ‫އިތުރަށް ކުރިއަށްދެވެންޏާ "ރާއްޖެއިން‬ ‫ބޭރުގައި ސައިކްލިންގ އިން ރާއްޖެ‬

‫ވ ‪ 06‬އަހަރު ތެރޭގައި ދިވެހި‬ ‫ތައުފިޤުވަނީ ފާއިތު ި‬ ‫ސ ޓީމްގެ ކޯޗްގެ ހައިސިއްޔަތުން‬ ‫ޤައުމީ އެތުލެޓިކް ް‬ ‫ބައިނަލްއަޤްވާމީ ‪ 07‬މުބާރާތެއްގައި ރާއްޖެ ތަމްސީލް‬ ‫ކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫ކޯޗިންގެ ދާއިރާއިން ލިބިފައިވާ ކާމިޔާބީތައް‬ ‫ކާމިޔާބީތައް‬

‫އަހަރު‬ ‫‪2005‬‬

‫ނ ‪01‬ވަނަ‬ ‫ނ އަންހެ ް‬ ‫ފ މެރަތަ ް‬ ‫ހާ ް‬ ‫ނ ‪01‬ވަނަ‬ ‫ނ ފިރިހެ ް‬ ‫ފ މެރަތަ ް‬ ‫ހާ ް‬

‫‪2006‬‬

‫ހާފް މެރަތަން އަންހެން ‪01‬ވަނަ‬ ‫ހާފް މެރަތަން ފިރިހެން ‪01‬ވަނަ‬ ‫ޤައުމީ ކަސްރަތު މުބާރާތް ފިރިހެން ޗެމްޕިއަން ޓީމް‬

‫‪2007‬‬

‫ގައުމީ ކަސްރަތު މުބާރާތް ފިރިހެން ޗެމްޕިއަން ޓީމް‬ ‫ދިރާގު ބްރޯޑް ބޭންޑް ޗެމްޕިއަން ޓީމް‬ ‫ހާފް މެރަތަން ޗެމްޕިއަން‬

‫‪2008‬‬

‫ނ ޓީމް‬ ‫މ ކަސްރަތު މުބާރާތް ޗެމްޕިއަ ް‬ ‫ގައު ީ‬ ‫ރގު ބްރޯޑް ބޭންޑް ޗެމްޕިއަން ޓީން‬ ‫ދި ާ‬

‫‪2009‬‬

‫ގ ޗެމްޕިއަން ޓީމް‬ ‫އެސޯސިއޭޝަން ޗެމްޕިއަން ޝިޕް ެ‬ ‫ދިރާގު ބްރޯޑްބޭންޑް ޗެމްޕިއަން ޓީމް‬ ‫ހާފް މެރަތަން ޗެމްޕިއަން‬

‫‪2010‬‬

‫ނ ޓީމް‬ ‫ގައުމީ ކަސްރަތު މުބާރާތް ޗެމްޕިއަ ް‬ ‫ދިރާގު ބްރޯޑް ބޭންޑް ޗެމްޕިއަން ޓީމް‬ ‫ހާފް މެރަތަން ޗެމްޕިއަން‬

‫‪2011‬‬

‫ނ ޓީމް‬ ‫ޤައުމީ ކަސްރަތު މުބާރާތް ޗެމްޕިއަ ް‬ ‫ދިރާގު ބްރޯޑް ބޭންޑް ޗެމްޕިއަން ޓީމް‬ ‫ހާފް މެރަތަން ޗެމްޕިއަން‬

‫‪2012‬‬

‫ޤައުމީ ކަސްރަތު މުބާރާތް ފިރިހެން ޗެމްޕިއަން ޓީމް‬ ‫ދިރާގު ބްރޯޑް ބޭންޑް ޗެމްޕިއަން ޓީމް‬ ‫ހާފް މެރަތަން ޗެމްޕިއަން‬

‫ކޯޗްގެ ގޮތުގައި ބައިރެވި ބައިނަލްއަޤްވާމީ މުބާރާތްތައް‬ ‫މުބާރާތް‬

‫އަހަރު‬ ‫‪2006‬‬

‫ސާފް ގޭމްސް‪ ،‬ސްރީލަންކާ‬ ‫ސްރީލަންކަން ޖޫނިއަރ ޗެމްޕިއަން ޝިޕް‬

‫‪2007‬‬

‫ސައުތު އޭޝިއަން ޖޫނިއަރ ޗެމްޕިއަން ޝިޕް‪ ،‬ސްރީލަންކާ‬ ‫ކޮލަންބޯ‪ .‬މި މުބާރާތުގައި ރާއްޖޭގެ އެތުލީޓުންވަނީ ފުރަތަމަ‬ ‫ފަހަރަށް ބްރައުންޒް މެޑަލް ހޯދާފައެވެ‪.‬‬

‫‪2008‬‬

‫އޭޝިއަން އެތުލެޓިކްސް ޗެމްޕިއަންޝިޕް‪ ،‬އިންޑޮނޭޝިއާ‬

‫‪2009‬‬

‫ވޯރލްޑް ޔޫތު ޗެމްޕިއަންޝިޕް‪ ،‬އިޓަލީ‬

‫‪2010‬‬

‫ނުބައިލައެވެ‪ .‬އޭނާގެ އެހީތެރިކަން ނުލިބޭ‬ ‫އެތުލީޓެއް މިޤައުމަކުނެތެވެ‪ .‬ދުވަހުގެ އިރުއަރަނީ‬ ‫ޓްރެކް ދަނޑުގައި އޭނާ ހުއްޓައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އިރުއޮށްސެނީވެސް ކޮންމެވެސް ބަޔަކު ތަމްރީނު‬ ‫ކުރުމުގައި އެތާ ހުއްޓައެވެ‪ .‬ވަރުބަލިކަމެއްނެތެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ފޫހިކަމެއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ ޤައުމީ‬ ‫އެތުލެޓިކްސް ޓީމްގެތެރެއިން ބަޔަކު އަބަދުވެސް‬ ‫އޭނާގެ ތަމްރީނު ތަކުގައި ބައިވެރިވެއެވެ‪ .‬ޔުނިޓް‬ ‫މީހުންގެ ފިޒިކަލް ފިޓްނަސް ޕްރޮގްރާމްތައް އޭނާ‬ ‫ހިންގައެވެ‪ .‬ސްކޫލް ކުދިންނަށާއި‪ ،‬އަމިއްލަ‬ ‫ފަރުދުނަށް ފިޓްނަސްގެ ދާއިރާއިން އޭނާ ދަނީ‬ ‫އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށް ދެމުންނެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ‬ ‫ވަޒީފާގައި އަދާކުރަންޖެހޭ ޑިއުޓީ އަކަށް‬

‫ތަމްސީލު ކުރި ދެފަހަރުވެސް ޓީމްގައި‬ ‫ހިމެނުނު ތައުފީޤް ސިފައިންގެ ވަޒީފާ‬ ‫ޚިޔާރު ކުރި ސަބަބު ބަޔާން ކޮށްދެމުން‬ ‫ކިޔައިދިނެވެ‪.‬‬ ‫ތައުފީޤަކީ އެތުލެޓިކްސް‬ ‫އިން ސިފައިން ހޯދަމުން އަންނަ‬ ‫ކާމިޔާބީ ތަކުގެ މޭސްތިރިއެވެ‪ .‬ދިވެހި‬ ‫ސިފައިންގެ ކްލަބަކީ މިހާރު ރާއްޖޭގެ‬ ‫އެންމެ ކާމިޔާބު އެތިލެޓިކްސް ޓީމެވެ‪.‬‬ ‫ފާއިތުވި ‪ 07‬އަހަރު ރާއްޖޭގެ ‪01‬‬ ‫ވަނަ އެތުލެޓިކްސް ޓީމަކީ ދިވެހި‬ ‫ސިފައިންގެ ކްލަބެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން‬

‫ސައުތު އޭޝިއަން އެތުލެޓިކްސް ޗެމްޕިއަންޝިޕް‪ ،‬އިންޑިއާ‬

‫‪2011‬‬

‫ސައުތު އޭޝިއަން ގޭމްސް‪ ،‬ބަންގްލަދޭޝް‬ ‫ކޮމަންވެލްތް ގޭމްސް‪ ،‬ނިއުދިއްލީ‪ ،‬އިންޑިއާ‬ ‫އޭޝިއަން ޓްރެކް އެންޑް ފީލްޑް‪ ،‬ޖަޕާން‬

‫ބަ ިއސްކަލް ރޭހު ަގއި ބައިވެރިވެ ލިބިފައިވާ ކާމިޔާބީތައް‬ ‫އަހަރު‬ ‫‪1990‬‬

‫ކާމިޔާބީތައް‬ ‫‪ 01‬ގަޑިއިރުގެ ރޭހުން ‪01‬ވަނަ‪،‬‬ ‫§§‪ 1‬ގަޑި އިރުގެ ރޭހުން ‪ 1‬ވަނަ‬

‫‪1991‬‬

‫§§‪ 60‬ކިލޯ މީޓަރ ރޭހުން ‪ 1‬ވަނަ‬

‫‪1992‬‬

‫‪ 15‬ކިލޯ މީޓަރ ރޭހުން ‪02‬ވަނަ‬ ‫§§‪ 200‬މީޓަރ ސްޕްރިންޓް ‪1‬ވަނަ‬

‫§§‪ 4000‬މީޓަރ އިންޑިވިޖުއަލް ޕާރޝޫޓް އިން ‪ 1‬ވަނަ‬ ‫‪1994‬‬

‫§§މާލެވަށާ ދުއްވާ ރޭހުން ‪ 1‬ވަނަ‬

‫§§‪ 60‬ކިލޯ މީޓަރ ރޭހުން ‪ 1‬ވަނަ‬ ‫§§‪ 1000‬މީޓަރ އިން ‪ 1‬ވަނަ‬

‫§§ޓީމް އިވެންޓުން ސިފައިންގެ ކްލަބް ‪ 1‬ވަނަ‬

‫‪57‬‬

‫‪58‬‬

‫ބާއްޖަވެރި‬ ‫ކާމިޔާބު‪،‬‬ ‫"ވަރަށް‬ ‫ ‬ ‫ޓެސްޓަކަށް އެދެމެވެ‪ .‬ކުރިމަގުގައި ކަލާގެ ހުރިހާ‬ ‫އުންމީދެއް ފުރިހަމަވުމަކީ އަހަރެންގެ އެންމެ ބޮޑު‬ ‫ދުއާއެވެ‪ ".‬މޮބައިލް ފޯނަށް އައި ޓެކްސްޓް މެސެޖް‬ ‫ދެތިން ފަހަރު ތަކުރާރުކޮށް ރައްޔާނު ކިޔައިލިއެވެ‪.‬‬ ‫ދެން ފޮނުވި މެސެޖަށް ޝުކުރު އަދާކޮށް ޝިފްލާގެ‬ ‫ފޯނަށް މެސެޖެއް ފޮނުވައިލިއެވެ‪ .‬ފޯނުބޭއްވުމަށްފަހު‬ ‫އެނދުގައި ހަމަޖެހިލުމާއެކު ރައްޔާނުގެ ޚިޔާލުގެ‬ ‫ނައު ދަތުރު ކުރަންފެށީ އޭގެ އަހަރެއްހައި ދުވަހުގެ‬ ‫ކުރިއަށެވެ‪.‬‬ ‫ދިމާވީ‬ ‫ޝިފްލާ‬ ‫ރައްޔާނާ‬ ‫ ‬ ‫ރައްޔާނުގެ އޮފީހުގެ ފަރާތުން ބޭއްވި މަސައްކަތު‬ ‫ޝިފްލާއަކީ‬ ‫ތެރެއިންނެވެ‪.‬‬ ‫ބައްދަލުވުމެއްގެ‬ ‫އެމަސައްކަތު ބައްދަލުވުމުގެ ބައިވެރިއެކެވެ‪ .‬ހެދި‬ ‫ހުރި ހެޔޮވަރުގެ އިސްކޮޅަކާއި ރޫފައެއް ލިބިފައިވާ‬ ‫ދޮން ކުއްޖެކެވެ‪ .‬ހަށިގަނޑުގެ ވަނާތަކާއި ރޫފައާ‬ ‫ގުޅޭގޮތަށް ރީތިކޮށް ހެދުން އަޅާ ކުއްޖެކެވެ‪.‬‬

‫ރައްޔާނަށް ޚިޔާލުގެ ދުނިޔެއިން ހޭލެވުނީ‬ ‫ ‬ ‫އޭނާގެ ‪ 4‬އަހަރުގެ ދަރިފުޅަށް ހެނދުނު ގަނެދިން‬ ‫އެކްޓިވިޓީ ފޮތުން ސަފްހާއެއް ދައްކާލުމަށް ކުރި‬ ‫ސުވާލުންނެވެ‪" .‬ތަސްވީރު ފެށޭ އަކުރާ‬ ‫ތަސްވީރާ ގުޅުވާ‪ ".‬ރައްޔާނު ޖަވާބުދިނީ‬ ‫އޯގާތެރި އާންޓީއަކު ޖަވާބުދޭ ގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔާނަކީ އޭނާ ދަރިފުޅު ދެކެ‬ ‫ ‬ ‫ނުހަނު ލޯބިވާ މީހެކެވެ‪ .‬ގެއަށް ވަދެއްޖެ‬ ‫ނަމަ އޮޅު ދޫންޏެއްހެން ދަރިފުޅު ގެންގުޅޭ‬ ‫ރާމިޒު ޢަލީ‬ ‫މީހެކެވެ‪ .‬ދަރިފުޅު ގޮވައިގެން ބަގީޗާއަށް‬ ‫ދިޔުމާއި ސައިކަލް ބުރުޖަހަން ދިޔުމަށް‬ ‫އާދަވެފައިވާ މީހެކެވެ‪ .‬ދަރިފުޅު ހަމަމަގުން ކައްސައި‬ ‫ނުލާނެހެން އޭނާ ބުނާ ކޮންމެ އެއްޗެއް ގަނެދޭ މީހެކެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ ބައެއް ފަހަރު އޭނާގެ އަންހެނުންވެސް ކުޑަކޮށް‬ ‫ޝަކުވާ ކުރާކަމެވެ‪ .‬އަންހެނުން ގަންނަން ބޭނުންވާ‬ ‫ނމަވެސް‬ ‫ބައެއްތަކެތި ލިސްޓުގެ ފަހަތަށް ދާތީއެވެ‪ަ .‬‬ ‫ރައްޔާނަކީ އޭނާގެ އަންހެނުންނަށް ވެސް ހެޔޮ މީހެކެވެ‪.‬‬ ‫އަންހެނުންގެ ގާތް ރައްޓެހިން އެމީހުންގެ ފިރިންނާ‬ ‫ރައްޔާނާ އަޅައިކިޔައި ވާހަކަ ދައްކައެވެ‪ .‬މިފަދަ ކޮންމެ‬ ‫ދަނޑިވަޅެއް ވެފައި އޮންނަނީ ރައްޔާނުގެ ގަމީހުގެ‬ ‫ގިރުވާނު ކޮޅަށް ޖަހަން ލިބޭ ފުރުސަތަކަށެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔާނު ޝިފްލާ އާމެދު ވިސްނަނީ‬ ‫ ‬ ‫ކޮންމެހެން ނުނިޔަތެއް އޮވެގެނެއް ނޫނެވެ‪ .‬ހިތުގައި‬ ‫ކަތި ޚިޔާލެއް އޮވެގެނެއް ނޫނެވެ‪ .‬ޝިފްލާއާ އެކި‬ ‫ފަހަރުމަތިން ދެކެވިފައިވާ ވާހަކަތަކުގެ ސަބަބުން‬ ‫ޝިފްލާ އާމެދު ހިތުގައި އުފެދުނު ރަހުމާއި‬ ‫ހމްދަރުދީންނެވެ‪ .‬ޝިފްލާ ކަހަލަ ރަނގަޅު އަޚްލާގެއްގެ‬ ‫ަ‬ ‫އަންހެން ކުއްޖަކު ފިތިފައިވާ ދިރިއުޅުމެއް އުޅޭތީއެވެ‪.‬‬ ‫ޝިފްލާކަހަލަ ބުރު ސޫރަ ރީތި އަންހެން ކުއްޖަކު ބައި‬ ‫ހަޔާތެއް ހިއްސާކުރަން ވިސްނާތީއެވެ‪ .‬މިކަހަލަ ތަފާތު‬ ‫ވިސްނުންތަކުގެ ސަބަބުން ރައްޔާނު ހިތާ ހިތާ ޝަކުވާ‬ ‫ކުރަނީ މަދެއްކޮށެއް ނޫނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ތަގުދީރުގެ‬ ‫ގަލަމުގައި ހިފެހެއްޓެނީ ކާކަށް ހެއްޔެވެ؟ ބައެއް ފަހަރު‬ ‫ކަންދިމާވިގޮތުން ބައިވެރިވި މީހުންގެ ތެރެއިން ޝިފްލާ‬ ‫ރައްޔާނު ހިތަށް އަރައެވެ‪" .‬އަހަރެންނާ ޝިފްލާއާ‬ ‫ވމުގައި އިންނަން ޖެހުނީވެސް‬ ‫މަސައްކަތު ބައްދަލު ު‬ ‫ތަންކޮޅެއް ކުރިން ބައްދަލުވި ނަމަ ކިހާ ރަނގަޅު‬ ‫ތ‬ ‫ު‬ ‫ކ‬ ‫ަ‬ ‫އ‬ ‫ް‬ ‫ސ‬ ‫ަ‬ ‫މ‬ ‫ަ‬ ‫ނ‬ ‫ް‬ ‫މ‬ ‫ު‬ ‫ވ‬ ‫ު‬ ‫ނ‬ ‫ް‬ ‫ހ‬ ‫ެ‬ ‫މ‬ ‫ި‬ ‫ެ‪.‬‬ ‫ވ‬ ‫ރައްޔާނުގެ ގްރޫޕުގައެ‬ ‫ހެއްޔެވެ؟ އެހެންވީނަމަ އަހަރެން ޝިފްލާގެ ހިތް ލޯބިން‬ ‫ބައްދަލުވުން ހިމެނިގެން ދިޔައީ ރައްޔާނާއި ޝިފްލާ‬ ‫ފުރާލަ ދިނީމުހެވެ‪ .‬އޯގާތެރި ފިރުމުންތަކުން ޝިފްލާގެ‬ ‫ރމަށް ލިބުނު‬ ‫އެކަކު އަނެކަކަށް ތައާރަފްވެ ދަސްކު ު‬ ‫އޅުމުގެ‬ ‫ޖަޒުބާތު ހިލުވައި ލީމުހެވެ‪ .‬ދުނިޔަވީ ދިރި ު‬ ‫ފުރުސަތަކަށެވެ‪ .‬ރައްޔާނާއި ޝިފްލާއަކީ މަސައްކަތް‬ ‫ރީތި ކުލަތަކުން ޝިފްލާގެ ހިތް ޖަރީކޮށް ދިނީމުހެވެ‪.‬‬ ‫ކުރާ ދާއިރާގެ ގޮތުން ފެނިދެނިވެ އުޅޭ ދެމީހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް‪ ..‬ތަގުދީރުގެ ސަފްހާތައް ފޮހެލުމުގެ ބާރުއޮތީ‬ ‫ނަމަވެސް މަސައްކަތު ބައްދަލުވުމުގެ ކުރިން ރައްޔާނު‬ ‫ކާކަށް ހެއްޔެވެ؟"‬ ‫ޝިފްލާއަކާ އެހާ ވާހަކަ ދައްކައެއް ނުހަދައެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔާނަކަށް މިއަދު މިރޮނގުގައި ކުޑަވެސް‬ ‫ ‬ ‫މަސައްކަތު ބައްދަލުވުން ނިމުނު އިރު‬ ‫ ‬ ‫ފިޔަވަޅެއް އެޅުމަކީ ފަސޭހަކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެއަށް‬ ‫ެ‪.‬‬ ‫ވ‬ ‫ނ‬ ‫ެ‬ ‫ނ‬ ‫ް‬ ‫ރ‬ ‫ި‬ ‫ތ‬ ‫ެ‬ ‫ތ‬ ‫ް‬ ‫މ‬ ‫ަ‬ ‫ހ‬ ‫ު‬ ‫ރ‬ ‫ަ‬ ‫ދ‬ ‫ެ‬ ‫ކ‬ ‫ީ‬ ‫އ‬ ‫ަ‬ ‫ލ‬ ‫ާ‬ ‫ފ‬ ‫ް‬ ‫ޝ‬ ‫ި‬ ‫އ‬ ‫ި‬ ‫ނ‬ ‫ާ‬ ‫ޔ‬ ‫ާ‬ ‫އ‬ ‫ް‬ ‫ރ‬ ‫ަ‬ ‫ވުރެ ކުރިމަތީގައި އޮތް މަގު ހަނިވެފައި ކަށިކުނބުރު‬ ‫އެރަހުމަތެރިކަން އިތުރަށް ބަދަހިވީ މަސައްކަތު‬ ‫ގަސްތައް ގިނައެވެ‪ .‬ކިރިޔާ ފަރާތަކަށް ޖެހިލިޔަސް‬ ‫ބައްދަލުވުމާ ގުޅޭގޮތުން ހަދަން ޖެހުނު ފައިނަލް ރިޕޯޓް‬ ‫ގައިން ލޭކޮށިގެން ދާނެއެވެ‪ .‬ދެތިން މީހެއްގެ ހަޔާތް‬ ‫އެކުލަވާލުމަށް ކުރެވުނު މަސައްކަތުގެ ތެރެއިންނެވެ‪.‬‬ ‫ކަތިލެވޭނެއެވެ‪ .‬އެހެން ނޫނަސް ކުށަކާ ނުލައި‬ ‫އެރިޕޯޓް އެކުލަވާލެވުނީ މަސައްކަތު ބައްދަލުވުން‬ ‫އެއްވެސް މީހަކަށް އަނިޔާއެއް ދިނުމަކީ ރައްޔާނުގެ‬ ‫ނިންމުމަށްފަހު ޖެހިގެން އައި ހަފްތާގެ ތެރޭގައެވެ‪.‬‬ ‫ޠަބީއަތެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫"ބައްޕާ‪ .‬މިތަން ހަދާނީ ކިހިނެއް؟"‬ ‫ނަމަވެސް ހަޔާތުން ދުވަހެއް ވޭތުވީވީހެން‬ ‫ ‬

‫ދިޔައީ‬ ‫އެކުވެރިކަން‬ ‫ޝިފްލާގެ‬ ‫ރައްޔާނާ‬ ‫ނމަވެސް‬ ‫ބަދަހިވަމުންވެ‪ .‬ހުރަސްތަކެއްގެ ތެރެއިން ަ‬ ‫ދެމީހުންވެސް އެކަކު އަނެކަކަށް ހަޔާތް ހިއްސާ‬ ‫ކުރަމުންނެވެ‪ .‬ކުލުނާއި އޯގާތެރިކަމުން ފުރިގެންވާ‬ ‫ރަހުމަތްތެރިކަމެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬ހަޔާތުގެ އެކި‬ ‫ދމީހުންމެ ހިއްސާކުރަނީ ފުރިހަމަ‬ ‫ެ‬ ‫ތަޖުރިބާ‬ ‫އިތުބާރާއެކުގައެވެ‪ .‬އެކަކުވެސް އަނެކަކު ފަޟީހަތް‬ ‫ނުކުރާނެކަން އެނގޭތީއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ދުވަސް ތަކެކޭ އެއްފަދައިން‬ ‫ ‬ ‫މިއަދުވެސް އޮފީހުގައި ރައްޔާނު އުޅުނީ ނުހަނު‬ ‫ބުރަކޮށެވެ‪ .‬އަހަރު ނިމޭތީ ކޮންހެން ނިންމަންޖެހޭ‬ ‫އަވަދިނެތިއެވެ‪.‬‬ ‫ނިންމުގައި‬ ‫މަސައްކަތްތަކެއް‬ ‫އޮފީހުގައި އުޅޭ ބައެއް ރައްޓެހިން ސައިމޭޒު‬ ‫ވަގުތު‬ ‫އަނގަތެޅުމުގައި‬ ‫ވައި‬ ‫ދޮށުގައްޔާއި‬ ‫ހޭދަކުރިޔަސް ރައްޔާނަކީ އެގޮތަށް އުޅޭ މީހެއް‬ ‫ނމަވެސް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އޮފީހުގެ މަސައްކަތެއް ނެތް ަ‬ ‫ދިރިއުޅުމުގެ ހިނދުކޮޅެއް ބޭކާރު ކުރުމަކީ ރައްޔާނު‬ ‫އެހާ ގަޔާވާ ކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔާނު ސިއްސައިގެން ދިޔައީ ފޯނު‬ ‫ ‬ ‫ރިންގުވާން ފެށުމުންނެވެ‪ .‬ކެބިންގައި އެވަގުތު އިތުރު‬ ‫މީހަކު ނެތުމާއި‪ ،‬ފޮތެއްގެ ތެރެއަށް ގެއްލިފައި‬ ‫އިންލެއް ބޮޑުކަމުން ރިންގު އޮފްކޮށްލާފައި އޮތް ފޯނު‬ ‫ވައިބްރޭޓްވުން ވެސް ރައްޔާނަށް ސިފަ ކުރެވުނީ‬ ‫ކުޑަވަރެއްގެ ބިންހެލުމެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬އަވަސް‬ ‫އަވަހަށް ފޯނު ނަގައި ބަލައިލިއިރު ޝިފްލާއެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔާނުގެ ހިތް ބާރަށް ތެޅިގަތެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ދުވަހަކުވެސް ޝިފްލާ ގުޅިގަޑިއެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަނެއްކާ‬ ‫ޝިފްލާ އަށް ކިހިނެއް ވީބާވައެވެ؟ ޝިފްލާގެ‬ ‫އޮފީހުގައި މައްސަލައެއް ދިމާވީ ބާވައެވެ؟ ޝިފްލާގެ‬ ‫ނުފިލައި ހުންނަ ބޮލުގެ ރިހުން ބޮޑުވެ ހާލުބޮޑުވީ‬ ‫ބާވައެވެ؟ ނޫނީ ގޭގެ މައްސަލައެއް ޖެހުނީބާވައެވެ؟‬ ‫ކޮންމެވެސް ބޮޑުކަމެއް ވުމުން މެނުވީ މިކަހަލަ‬ ‫ގަޑިއެއްގައި ޝިފްލާ ނުގުޅާނެކަމަށް ރައްޔާނަށް‬ ‫ވިސްނުނެވެ‪ .‬މިފަދަ އެތައް ސުވާލެއް އަރައި‬ ‫ފައިބަމުންދިޔަ ހިތަށް އިތުރު ޝައްކުތައް ވެރިވެގަތީ‬ ‫ގިސްލެވޭ އަޑަކުން ހަލޯއޭ ބުނެލުމަށް ފަހު ޝިފްލާ‬ ‫ފޯނު ކަނޑާލުމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔާނަށް ލިބުނީ ކުއްލި ޝޮކެކެވެ‪.‬‬ ‫ ‬ ‫ސިކުނޑި ރަނގަޅަށް މަސައްކަތް ނުކޮށްގެން‬ ‫އުޅެނިކޮށް ދެވަނަ ފަހަރަށް ޝިފްލާ ގުޅިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ރޮވިފައިވާ އަޑަކުން ބުންޏެވެ‪" .‬ރައްޔާނު‪ .‬އަހަރެން‬ ‫ފެއިލްވީ‪ ".‬އެއާއެކު ދެވަނަ ފަހަރަށްވެސް ފޯނު‬ ‫ކަނޑައިލައިފިއެވެ‪ .‬ރައްޔާނަށް ހީވީ އޭނާގެ ހިތުގެ‬ ‫އެއްފަޅީގެ ހަރަކާތް ހުއްޓުނު ހެންނެވެ‪ .‬ކުރަން އިން‬ ‫މަސައްކަތް ވަގުތުން ހުއްޓައިލިއެވެ‪.‬‬ ‫ޝިފްލާގެ ވާހަކަ ފުރިހަމަ ނުކުރި ނަމަވެސް އެބުނީ‬ ‫ކޮންވާހަކައެއްކަން ރައްޔާނަށް އެނގިއްޖެއެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ޝިފްލާ ވަޒީފާގެ ކުރިއެރުމަށް ބޭނުންވާ އިމްތިހާނަކުން‬ ‫ފޭލްވި ވާހަކައެވެ‪ .‬ޝިފްލާ އިމްތިހާނުގައި އިށީނީ‬ ‫ނުހަނު އިތުބާރާއެކުގައެވެ‪ .‬ކުރިމަގަށް ވިސްނާ ފޮނި‬

‫އުއްމީދުތަކެއްގެ ތެރެއިންނެވެ‪ .‬އެހުރިހާ ވާހަކައެއް‬ ‫ޝިފްލާއޮތީ ރައްޔާނަށް ކިޔައިދީފައެވެ‪ .‬އެހެންވުމުން‬ ‫އެއާބެހޭ އިތުރު މައުލޫމާތެއް ރައްޔާނު އެވަގުތަށް‬ ‫ބޭނުމެއް ނުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔާނު އަވަސްވެގަތީ ޝިފްލާއަށް‬ ‫ ‬ ‫ގުޅޭތޯއެވެ‪ .‬އަވަހަށް ފޯނު ނަގައި ޝިފްލާގެ ފޯނަށް‬ ‫ގުޅިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ފޯނުން ޖަވާބެއް ނުދިނެވެ‪.‬‬ ‫ދެތިން ހަތަރު ފަހަރު ގުޅައިގެންވެސް ޝިފްލާއަކާ‬ ‫ގުޅޭގޮތެއް ނުވިއެވެ‪ .‬ފޯނުން ޝިފްލާ ޖަވާބެއް‬ ‫ނުދެނީއެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔާނަށް އިހުސާސް ކުރެވެމުން ދިޔައީ އޭނާގެ‬ ‫ކމަށެވެ‪.‬‬ ‫އަމިއްލަ ޖިސްމަށް އަނިޔާ ލިބެމުން ދާ ަ‬ ‫އޭގެ ސިއްރެއް ޚުދު ރައްޔާނަކަށްވެސް ނޭނގެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ރައްޔާނަށް ޔަގީންވާކަމެއް ވެއެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ޝިފްލާމަތިން ހަނދާންވާ ކަމެވެ‪ .‬ޝިފްލާ ދެކޭ‬ ‫ހިތްވާކަމެވެ‪ .‬ފޯނުކުރާ ހިތްވާކަމެވެ‪ .‬ވާހަކަދައްކާ‬ ‫ހިތްވާކަމެވެ‪ .‬މިބަދަލު ރައްޔާނަށް އައި ކީއްވެކަން‬ ‫ބުނެދިނުން އެއީ ޚުދު ރައްޔާނަށްވެސް ފަސޭހަ‬ ‫ކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ތެޅިތެޅި އޮތް ހިތަކާއެކު ރައްޔާނު‬ ‫ ‬ ‫ނަމަވެސް‬ ‫ގޮތަކުން‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫އަވަސްވެގަތީ‬ ‫ދމަށެވެ‪ .‬ކުޑަކޮށް‬ ‫ޝިފްލާއާ ވާހަކަ ދެއްކޭގޮތެއް ހެ ު‬ ‫ވިސްނާލުމަށް ފަހު ރައްޔާނު ނިންމީ ޝިފްލާ އުޅޭ‬ ‫ގެއަށް ދިޔުމަށެވެ‪ .‬ވީމާ ކުރަން އިން މަސައްކަތް‬ ‫ބެހެއްޓުމަށްފަހު ސައިކަލަށް އަރައިގެން ޝިފްލާގެ‬ ‫ގެއާ ދިމާއަށް ރައްޔާނު ބެހެއްޓީ ދޫކޮށްލި ދުންޏެއް‬ ‫ފަދައިންނެވެ‪.‬‬ ‫ޝިފްލާގެ ގެއަކީ ރައްޔާނު އެހާގިނައިން ގޮސްއުޅޭ‬ ‫ގެއެއް ނޫނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިއަދު ރައްޔާނު ހީވަނީ‬ ‫އަމިއްލަ ގެއަށް ވަދެގެން ދިޔަހެންނެވެ‪ .‬ނަސީބު‬ ‫ދިމާކުރި ގޮތުން އެގަޑީގައި ފެންނަހިސާބުގައި‬ ‫މީހަކުވެސް ނެތެވެ‪ .‬ރައްޔާނު ހަލުއި ހިނގުމުގައި‬ ‫ގޮސް ކުޑަކޮށް ހުޅުވިފައި ހުރި ޝިފްލާގެ ކޮޓަރީގެ‬ ‫ދޮރުން ބޯދިއްކޮށްލިއެވެ‪ .‬ޝިފްލާ އެނދުގައި‬ ‫ބަންޑުންއޮވެ ރޮނީއެވެ‪ .‬ގިސްލަ ގިސްލާފައި‬ ‫ރޮނީއެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔާނު މަޑުމަޑުން ގޮސް އެނދުގެ‬ ‫ ‬ ‫މަގަތުގައި އިށީނެވެ‪ .‬އަދި އޯގާތެރި އަޑަކުން‬ ‫ޝިފްލާއަށް ގޮވައިލިއެވެ‪ .‬ޝިފްލާއަށް ލިބުނީ‬ ‫ކުއްލި ހައިރާން ކަމެކެވެ‪ .‬އެއީ ރައްޔާނަކީ އެގެއަށް‬ ‫ވމާއި‬ ‫އެހާގިނައިން ގޮސް އުޅޭ މީހަކަށް ނު ު‬ ‫މީގެކުރިން ދުވަހަކުވެސް އެހާ އެކަހެރިކޮށް ރައްޔާނާ‬ ‫ބައްދަލުވެފައި ނުވާތީއެވެ‪ .‬އަދި ރައްޔާނު އެގެއަށް‬ ‫އެވަގުތު އަތުވެދާނެ ކަމަށް ކުޑަކޮށްވެސް ހިތަށް‬ ‫ނާރާތީއެވެ‪.‬‬ ‫ޝިފްލާ މަޑުމަޑުން ދެލޯ ފޮހެލިއެވެ‪.‬‬ ‫ ‬ ‫އަދި އެއްޗެކޭ ބުނަން އަނގަ ހުޅުވައިލިއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް އޭގެ ކުރިން ވާހަކަ ދައްކަން ފެށީ‬ ‫ރައްޔާނެވެ‪" .‬ޝިފޫ‪ .‬ކިހިނެއްވީ؟ ދެން ނުރޮއިބަލަ‪.‬‬ ‫ތިވަރަށް ރޯކަށް ނުވާނެޔޭ‪ ".‬ރައްޔާނުގެ ކަންފަތުގައި‬

‫ޝިފްލާގެ ހިތުގެ ރިހުން ގުގުމާ ކަހަލައެވެ‪.‬‬ ‫ޝިފްލާގެ ރުއިން ހީވީ އިތުރަށް ގަދަވި ހެންނެވެ‪.‬‬ ‫އިހުނަށް ވުރެ ބޮޑަށް ގިސްލެވެން ފެށިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔާނަށް ބޭއިޚްތިޔާރުގައި ޝިފްލާގެ އަތުގައި‬ ‫ހިފިއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި ބުންޏެވެ‪" .‬އޭތް‪ .‬ދެން ނުރޮއި‪.‬‬ ‫ޝިފޫގެ ލޮލުން އެންމެ ކަރުނަ ތިއްކެއް ނިރާލާތަން‬ ‫ދެކޭކަށްވެސް އަހަރެން ބޭނުމެއް ނޫން‪ .‬ބޭނުންވާ‬ ‫ކަންތައް ކޮންމެ ފަހަރަކު ނުވާނެޔޭ‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫އެއީވެސް ރަނގަޅަށް ވީކަމެއްގެ ގޮތުގައި ވިސްނާ‪".‬‬ ‫ރައްޔާނު ހީވީ އޯގާތެރި މަޔަކު ނަސޭހަތް ދޭން‬ ‫ކމަ‪....‬އެކަމު‪...‬އަހަންނަށް‬ ‫"އެ ަ‬ ‫ފެށިހެންނެވެ‪.‬‬ ‫ވުރެ‪...‬މާ ދަށް ކުދިންވެސް ފާސްވިޔޭ‪...‬ދެން‪"....‬‬ ‫ޝިފްލާއަކަށް ވާހަކަ ކުރިއަށް ގެންދެވޭ ގޮތެއް‬ ‫ނުވިއެވެ‪" .‬އަހަންނަށް ވެސް ކިތަންމެ ފަހަރަކު‬ ‫ތިހެން ވިޔޭ‪ .‬އެފަދަ ކޮންމެ ވަގުތަކު ވިސްނީ އަދި‬ ‫ފަހުން މާ ރަނގަޅު ވާނޭ ކަމަށް‪ .‬އިރާދަ ކުރެއްވީތީ‬ ‫އެގޮތަށް ދިމާވީވެސް‪ .‬ދެން ތިހާ ދެރަވާ އެއްޗެއް‬ ‫ނޫނޭ ޝިފޫ‪ .‬ހިތްވަރު ގަދަކުރަން ވާނޭ‪ ".‬ރައްޔާނު‬ ‫ޝިފްލާއަށް ވިސްނައިދެވޭތޯ ބަލަމުން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫"ދެން ނިކަން ހުއްޓާލުމަށް ފަހު ބަލާބަލަ‪".‬‬ ‫ލަދުވެތި‬ ‫ލޯފޮހެލަމުން‬ ‫ޝިފްލާ‬ ‫ ‬ ‫ގޮތަކަށް ރައްޔާނާ ހަތަރުކަޅި ހަމަކޮށްލިއެވެ‪.‬‬ ‫އެއާއެކު ދެމީހުންނަށްމެ ހީވީ ހިތުގައި ލިޔެވި‬ ‫ފާޅުކުރަން ނުކެރިފައި ހުރި އެތައް ސަތޭކަ ލަފުޒެއް‬ ‫އެއްފަހަރާ ބޭރުކޮށްލެވުނު ހެންނެވެ‪ .‬އެކެއްގެ‬ ‫ހިތުގެ އަޑު އަނެކަށް ސާފުކޮށް ކިޔައި ދެވުނު‬ ‫ހެންނެވެ‪ .‬ރައްޔާނަށް އޭނާގެ ނަފްސުގެ ކޮންޓްރޯލު‬ ‫ގެއްލިއްޖެއެވެ‪ .‬މަޑުމަޑުން ޝިފްލާގެ މޫނު އޭނާގެ‬ ‫މެޔާ ކައިރިކޮށްލިއެވެ‪ .‬އޭނާގެ ތަނަވަސް މޭގައި‬ ‫ޝިފްލާގެ މޫނު ބޮނޑިކޮށްލިއެވެ‪ .‬އޭނާގެ ހިތުގެ‬ ‫އަޑު ޝިފްލާއަށް އިއްވުމަށް ކަހަލައެވެ‪ .‬ފާޅުނުކުރެވި‬ ‫ހުރި ހުރިހާ ސިއްރެއް ބުނެދިނުމަށް ކަހަލައެވެ‪.‬‬ ‫ޝިފްލާއަށްވެސް ވީ ހަމަ މިފަދަ ގޮތެކެވެ‪.‬‬ ‫ކުޑައިރުކޮޅަކުން ރައްޔާނު ޝިފްލާގެ‬ ‫ ‬ ‫މޫނު އޭނާގެ ގަޔާ ދުރުކޮށްލިއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު‬ ‫ޝިފްލާއާ ހަތަރު ކަޅި ހަމަކޮށްލިއެވެ‪" .‬ދެން‬ ‫ހީލަބަލަ!" ޝިފްލާގެ ދަތްދޮޅީގައި އިނގިލި ޖައްސައި‬ ‫ހިއްލާލަމުން ވައި އަޑުން ރައްޔާނު ބުނެލިއެވެ‪" .‬ދެން‬ ‫ރައްޔާނު‪..‬ދޯ‪ "..‬ޝިފްލާ ރަދުރަކި ގޮތަކަށް ހީލަމުން‬ ‫ބުނެލިއެވެ‪ .‬އެއާއެކު ރައްޔާނު އޭނާގެ އަތުތެރޭގައި‬ ‫ދމެދުން‬ ‫ޝިފްލާ ބޮނޑިކޮށްލިއެވެ‪ .‬ދެހަށިގަނޑުގެ ެ‬ ‫ވައި ދަތުރުނުކުރާ ވަރަށެވެ‪ .‬އުމުރަށްވެސް ހިމާޔަތް‬ ‫ދޭނަމޭ ބުނާކަހަލަ ގޮތަކަށެވެ‪ .‬ހުރިހާ ހިތާމަތަކުން‬ ‫ޝިފްލާ މިންޖުކުރާނެ ކަމުގެ ފެހި ސިގުނަލް‬ ‫ދެމުންނެވެ‪ .‬ކުރިމަތީގައި ހުރި ހުރިހާ ހުރަހަކާ‬ ‫ކުރިމަތި ލުމަށް ތައްޔާރު ވަމުންނެވެ‪ .‬މިގޮތުގައި ދެ‬ ‫ހަށިގަނޑުގެ ހޫނު ދެމީހުންމެ ހިއްސާކުރީ އުމުރަށް‬ ‫ވަކިނުވާނޭ ގަދަފަދަ ލޯތްބެއްގެ ބިންގާ އަޅަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫‪59‬‬

‫ބަދިގޭގައި ހިނގާ އަލިފާނު ެގ‬ ‫ހާދިސާތަކުން ސަލާމަތްވަމާތޯ!‬

‫ލެ ފް ޓި ނަ ން ޓް އަ ޙު މަ ދު‬ ‫ފާ އި ޒު ރަ ޝާ ދު‬

‫ލާފައި ހުންނަ އާލާތްތަކުގެ އަތްގަނޑު‬ ‫އުނދުނާއި ވީކޮޅަށް އަނބުރާފައި‬ ‫ބެހެއްޓުން‬

‫ނމަ ަޢ ަމލް‬ ‫ސ ެއއް ހިނ ަގ ިއފި ަ‬ ‫ނގެ ާހ ިދ ާ‬ ‫ަބ ިދ ޭގ ަގއި ައ ިލފާ ު‬ ‫ކުރަންވީ ގޮތް‬ ‫‪ .1‬ކާއެއްޗެ ި‬ ‫ހ‬ ‫ތެޔޮގަނޑުގައި ރޯވުން‪:‬‬

‫ތެއްލުމަށް‬

‫ބޭނުންކުރާ‬

‫ނުވާނެހެން‬ ‫ހޫނު‬ ‫‪ ‬އަތަށް‬ ‫އަތްދޮއްގަނޑެއްގެ އެހީގައި ރޯވެފައިވާ‬ ‫ޖަހާ‬ ‫މަތިގަނޑެއް‬ ‫ކަންވާރުގައި‬ ‫ބަންދުކޮށްލާށެވެ‪.‬‬ ‫‪ ‬އުނދުން ނިއްވާލާށެވެ‪.‬‬ ‫އަލިފާން‬ ‫ރޯވެފައިވާ‬ ‫‪ ‬ތެލުގައި‬ ‫ފެން‬ ‫އެއްގޮތަކަށްވެސް‬ ‫ނިއްވުމަށް‬ ‫ނުޖަހާށެވެ‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެ ބޭފުޅަކުވެސް‬ ‫ބަދިގެއަކީ‬ ‫ފަދައިން‬ ‫ޤަބޫލުކުރައްވާނެ‬ ‫އަލިފާންރޯކޮށްގެންނާއި‬ ‫ގިނައިން‬ ‫އެންމެ‬ ‫އެކިއެކިގޮތްގޮތުން ހޫނު އަސަރު އެންމެ ގިނައިން‬ ‫ލިބޭގޮތަށް ގެއެއްގެތެރޭގައި އިންތިޒާމްކުރެވިފައި‬ ‫އެއްތަނެކެވެ‪ .‬އެއީ ސަބަބެއް ނެތިއެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ބަޑުފުރާނަ މުއްތިކުރުމަށް ކާއެތިކޮޅު ކައްކަނީ‬ ‫ދުވާލަކު އެއްފަހަރު ނުވަތަ ދެފަހަރަކުވެސް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އަދި އާންމު ރެސްޓޯރަންޓާއި‬ ‫ހޮޓާފަދަ ތަންތަނުގައި މިއަދަދު މާމަތިވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ހޫނުގެ އަސަރު ބަދިގެތެރޭގައި‬ ‫ވަރަށް ބޮޑަށް ހުންނާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އަލިފާނުގެ އަސަރުކޮށް ކޮންމެ ފަހަރަކު ބަދިގޭގައި‬ ‫އަލިފާންރޯވުމަކީ ނާދިރު ކަމެކެވެ‪ .‬މިފަހަރުގެ‬ ‫ލިޔުން މައިގަޑުގޮތެއްގައި އަމާޒުކުރެވިފައިވާނީ‬ ‫ބަދިގޭގައި ކެއްކުމުގެ ތެރޭގައި ހިނގާފާނެ‬ ‫ރައްކާތެރިވުމާ‬ ‫ހާދިސާތަކުން‬ ‫އަލިފާނުގެ‬ ‫ބެހޭގޮތުންނެވެ‪.‬‬

‫ށ ަޓ ަކއި‬ ‫ނ ަމ ް‬ ‫ނދި ު‬ ‫ސ ެއއް ހިނ ިގޔަ ު‬ ‫ނގެ ާހ ިދ ާ‬ ‫ަބ ިދ ޭގ ަގއި ައ ިލފާ ު‬ ‫ކުރެވިދާނެ ކަންތައްތައް‬ ‫‪gg‬ކައްކަން ބޭނުންކުރާ އުނދުން‪ ،‬އަވަން‪،‬‬ ‫ޓޯސްޓަރ ފަދަ އާލާތްތައް އަބަދުވެސް‬ ‫ފުހެ ސާފުކޮށް ބެހެއްޓުން‬ ‫‪gg‬މައިކްރޯ ވޭވް އަވަން ބޭނުންކުރާއިރު‬ ‫ސަމާލްވުން‬ ‫ނަ ު‬ ‫ރ‬ ‫‪gg‬ކަރަންޓް‬ ‫ސަމާލްކަމެއް ދިނުން‬

‫ޙާއްޞަ‬

‫ތަކަށް‬

‫‪gg‬ބަދިގޭގައި ސްމޯކް އެލާރމް ހަރުކުރުން‬ ‫ސ ެއއް ހިނ ިގޔަ‬ ‫ނގެ ާހ ިދ ާ‬ ‫ރ ަގއި ައ ިލފާ ު‬ ‫ެކ ްއ ުކ ުމގެ ެތ ޭ‬ ‫ނ ަތ ްއ ަތއް‬ ‫ނ ަމށް ުކރެ ިވދާނެ ކަ ް‬ ‫ނދި ު‬ ‫ު‬ ‫‪gg‬ކައްކާއިރު ބަދިގޭގައި މަޑުކުރުން‬ ‫‪gg‬އަތް ދިގު އަދި އަތުކުރި ފުޅާ ހެދުން‬ ‫ލައިގެން ނުކެއްކުން‬ ‫‪gg‬ކެއްކުމަށް‬

‫ބޭނުންކުރާ‬

‫އަތްގަނޑު‬

‫‪ ‬ރޯވެފައިވާ އެތި އެހެންތަނަކަށް‬ ‫ގެންދިއުމަށް މަސައްކަތް ނުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫‪ .2‬އަވަން އަދި މައިކްރޯވޭވް ގައި ރޯވުން‬ ‫‪ ‬އަވަން އަދި މައިކްރޯވޭވްގެ ދޮރު‬ ‫ލައްޕާށެވެ‪.‬‬ ‫‪ ‬އަވަ ް‬ ‫ނ‬ ‫ނިއްވާލާށެވެ‪.‬‬

‫އަދި‬

‫މައިކްރޯވޭވް‬

‫ޢަމަލް‬ ‫ފަދައިން‬ ‫މަތީގައިވާ‬ ‫ކުރުމަށްފަހު އަވަހަށް އެންމެން ބޭރަށް ނެރެ ފަޔަރ‬ ‫އެންޑް ރެސްކިޔު ސާރވިސްގެ އިމަރޖެންސީ‬ ‫ނަމްބަރ ‪ 118‬އަށް ގުޅާ އަންގާށެވެ‪.‬‬ ‫އަލިފާންނިވި‬ ‫ނިއްވާލުމަށްޓަކައި‬ ‫އަލިފާން‬ ‫އަދި އަލިފާންނިވާ ރަޖާ ބޭނުންކުރެވިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް މިތަކެތި ބޭނުންކުރުމުގެ ކުރިން‬ ‫ރަނގަޅަށް ބޭނުންކުރަން ދަސްކުރަންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އަލިފާނުގެ‬ ‫ގެދޮރަކީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ހާދިސާތަކުން ސަލާމަތްތެރިވެފައިވާ ތަނަކަށް‬ ‫ހެއްދެވުމުގައި އަވަހަށް ފިޔަވަޅުއަޅުއްވާށެވެ‪.‬‬

Our Country, Our Responsibility

61

Sgt Aishath Mala

Our motherland is our responsibility. No one would oppose to this statement.

Everyone would agree that it is right to do things for the love of country. But when we do so, it is important to know what we really mean by â&#x20AC;&#x153;Our Countryâ&#x20AC;?. It is important to know that when we are speaking of our country, what we really mean is the nation, the people and anything related to it as a whole.

in the best possible way, every individual is required to be mentally, physically and emotionally strong. This is the most important way of doing our duty to our country and if we begin this way, we would be able to find out many other ways of being useful to it. Also for a nation to be organized, it should be governed according to laws, rules and regulations. We have to take into account what we

We all know that for us to be healthy and strong, the right kind of cells in the right amount is required in our bodies. If these cells are not in the right proportion it will lead to poor resistance of our body to diseases. Our country or nation as a whole is just like our body. Its health depends on the strength of every individual citizen, man, woman or child or any inhabitant.

To serve the country

mean when we promise to serve our country, because the peace and prosperity of the country depends upon the standards which the laws uphold and the manner in which they are enforced.

In order to serve our country in a better way, we should first strengthen our character by being the best citizens we know how to be and securing laws by following them and making sure that they are faithfully and

wisely administered.

Nations achieve perfection through its citizens.

A good citizen must know the dangers that threaten the health and happiness of his country in order to serve it just the same as a physician knowing the disease of his patient if he wants to cure him. But unfortunately there are many sad instances in which our people have fallen below the standards of their best traditions. So obviously there is plenty of work for us to do. There is a responsibility of our country on us at a personal level, community level and also national level. We should be prepared to act with fortitude and wisdom when the time comes. But it is unfortunate that most people are unaware or are not willing to accept this fact.

There is a great deal to be learned on this subject and it is important to note that the injury to our country from preventable disease and filthy conditions is equivalent to that of loss of lives in war. We should appreciate the value of discipline and the necessity to obey laws to realize our duty to our country as a whole and of the individual responsibility of each citizen towards the country. A nation is weakened when its citizens are weakened by obedience, but when the individual is strengthened by it, the nation also is strengthened.

Our duty to our country is involved in our duty to Allah. Each one of us has a responsibility for the good of the country. Status, rank, race or age makes no difference. The only essential thing is fighting for the right.

Revolution & Iran/Iraq war). It was after the first oil crisis in 1973/74, the

the engines are supplied via sea transport. But this

concern for the 'peak oil' had risen. Since then a lot of research is being

leads to security and environmental risks of its own.

carried out regarding the prediction of a date when the oil production

The electric power generated in the Maldives

will peak. Eventhough a lot of debate is going on among the research

have also been subsidized by the government which

community on when it will occur, everyone agrees that conventional oil

in-turn leads to the fact that the end-use consumers

is going to peak and most of them agreeing on a date earlier than 2030.

lack the understanding of its real price. Most of the

Energy and transport sector of the Maldives is almost entirely

residents are not aware of how much each unit

dependent on fossil fuels, such as diesel and petrol. Maldives being

(kWh) of electricity actually cost, they are only aware

a nation that has no proven fossil fuel deposits, all the required crude

of the price on their monthly bills.

oil had to be imported. Statistical data from Maldives Customs Service

Any price shocks in fuels will be highly

shows that the amount of Gas Diesel imported to the country increased

detrimental to the Maldives, which relies on diesel

from 239 thousand metric tons in 2006 and 280 thousand metric tons in

fuel for almost everything; namely, fresh water

2009 to 304 thousand metric tons in 2011. Figure 2 shows total Diesel

production, sewage pumping, transportation and

imports in to the Maldives, from 2006 to 2011.

nearly all of electricity generation.

This being the case, how resilient are we to OIL? REFERENCES 1.

Jeffs,

E.,

GREEN

ENERGY:

Sustainable

ELectricity Supply with Low Environmental Impact.

2010: Taylor and Francis Group.

2. Tester, J.W., et al., Sustainable Energy: Choosing Among Options. 2005, Cambridge, Massachusettes: MIT Press.

Figure 2: Diesel Imported to the Maldives (source: Maldives Customs Service) In the energy sector of the Maldives, almost all the power is generated using diesel engine generators. Since, electrical energy has to be supplied to each and every household, this is a huge challenge for power suppliers in the outer islands. Due to the cost and maintenance issues, the most feasible method to supply the power for the residents in these islands is to generate their own electric power. Hence, all the inhabited islands have their own power stations. The diesel required for

3. Cruden, G., Energy Alternatives. 2005: Thomson Gale.

4. Arrillaga, J., P. Bodger, and E.P.E. Centre, Gathering Renewable Energy in Electrical Networks.

EPECentre Series; 1. 2009, Christchurch: The Electrical Power Engineering Centre (EPECentre).

273.

5. Quaschning, V., Understanding Renewable Energy Systems. 2005, London, UK: Earthscan.

6. Bilgen, S., K. Kaygusuz, and A. Sari, Renewable Energy for a Clean and Sustainable Future.

Energy Sources, Part A: Recovery, Utilization, and Environmental Effects, 2004. 26(12): p. 1119 - 1129.

7. Bridge, G., Geographies of peak oil: The other carbon problem. Geoforum, 2010. 41(4): p. 523-530.

8. de Almeida, P. and P.D. Silva, The peak of oil production--Timings and market recognition. Energy Policy, 2009. 37(4): p. 1267-1276.

9. Krumdieck, S., S. Page, and A. Dantas, Urban form and long-term fuel supply decline: A method to investigate the peak oil risks to essential activities.

Transportation Research Part A: Policy and Practice, 2010. 44(5): p. 306-322.

10. HÜÜk, M., et al., Development of oil formation theories and their importance for peak oil. Marine and Petroleum Geology. In Press, Corrected Proof.

How much time do we have to plan for the worst?

Lt. Miraz Mohamed

The world had been developing in a tremendous speed since the commercial generation of electricity in the nineteenth century. Along with this development, the world

population

had

also been rising. The world

population

has

tripled since late 1930’s,

long time to form, but due to the

thus there is more demand for

increase in use of these fuels,

energy [1, 2]. At present, the main

more and more reserves are being

source of energy is generated from

exploited. Statistics show that as

Fossil Fuels; namely coal, oil and gas;

high as 1000 barrels of oil is being

providing more than 85% of primary energy demand [3-5].

used per second, 83 million barrels are found

in

per day and 30 billion barrels per

Fossil fuels are extracted from

eight countries, 70% of the natural

year [7]. As a result of this, the cost of

fossilized animal and plant material

gas reserves are in six countries and

extraction and ultimately price of fuel will

from the earth. From all the fossil fuels

89% of the coal reserves come from

keep on increasing [5]. Figure 1 shows

extracted, 81% of the crude oil reserves

eight countries [6]. These fuels take a

world crude oil prices from 1861 to 2009.

Figure 1: Crude oil prices from 1861 to 2009 (Source: BP Statistical Review of World Energy, June 2010) Due to the decrease in gap between world oil

will reach to its maximum and hence it doesn’t suggest that the

production and its demand, the price of oil is already rising

world is ‘running out’ of oil. It does however imply that there will

which in-turn effects the global economy [8]. Available literature

be a decrease in its production rate due to the uneconomical

shows that the conventional oil production rate will peak in a

investment required for its extraction after that [7, 9, 10]. The

near future. The peak in oil production or simply ‘Peak Oil’

world has already experienced two major oil crisis; first in

refers to a point at which the conventional oil production rate

1973/74 (Arab Oil Embargo) and secondly in 1979/80 (Iranian

The Universal Declaration of Human Rights of 1948, states among other things that “…. human rights should be protected by the rule of law…” The culminating event had been the high level meeting of the 67th UN General Assembly on the rule of law where a declaration was signed necessitating the UN itself to follow the rule of law.

The rule of law in its modern sense owes a great deal to the late Professor AV Dicey (1855).

Professor Dicey's writings about the rule of law are of enduring significance. In 1977 the political theorist Joseph Raz identified several essential characteristics of the rule of law. They include the supremacy of law, a concept

moral basis for all law.

Another interesting concept that has come of late is the notion of rule of law versus rule by law. Rule of law is an intrinsically moral notion. Rule by law is very different, despite some superficial similarities. Rule by law is prudential: one rules by law (properly speaking) not because the law is higher than oneself but because it is convenient to do so and inconvenient not to do so.

Big difference is the government is bound by the law, it is something the government serves. In rule of law, the law is something the government serves; in rule by law, the government uses law as the most convenient way to

of justice which emphasizes interpersonal adjudication, restrictions on the exercise of discretionary power, the doctrine of judicial precedent, the common law methodology. Furthermore he advocated a legislation which is prospective and not retrospective, an independent judiciary, the exercise by Parliament of the legislative power and restrictions on exercise of legislative power by the executive and an underlying

govern.

If we are to put the above notions into its corrective perspective a police officer could claim that he is enforcing the law when, seeing five speeding drivers , he chooses to fine three perpetrators, while allowing the other two to get away. What the officer doesn’t tell us is that the two who fled shared common interests with him, in which case the selective enforcement itself becomes a

political act. Another scenario could be that while none of the five have any association with the officer, his decision to only fine three is based on, say, their appearance or perceived political affiliation. Again, the officer is technically enforcing the law, but there is more to his action (or inaction) than meets the eye. Perhaps the recent decision by the Prosecutor General to withdraw come cases from the criminal court citing the fact other similar cases are not being persecuted is a good example of upholding the law with in the definition of the rule of law.

In an over simplification of this concept the President in his statement to the 67th UN Assembly on Rule of Law said that “When Leaders consider that the law should not be applied to them as much as it is applied to the ruled, then it is not the rule of law. When national leaders, responsible for upholding the law, act with impunity, the rule of law fails. Rule of law can exist only when it is measured equally for the most powerful as well as the weakest”.

Perhaps it is clear by now that rule of law while ideal in its concept appeal to a natural law theory or by higher rule by law as in divine command theory where what is morally right is commanded by God. It can only be realized when man forgets himself and started thinking for the better good of the society. It is when one stops thinking as an individual and starting thinking in terms of communities or perhaps humanity. Aristotle said this two thousand years ago when he said that "The rule of law is better than that of any individual."Despite the almost universal support the rule of law has gained, it is perhaps worth asking the question whether this principle has been applied in its true sense.

64

Rule of Law: An Ideal Concept?

Rule of Law: Application in its true sense…

65

The rule of law is an ambiguous term that can mean different things in different contexts.

In one context the term means rule according to law. No individual can be ordered by the government to pay civil damages or suffer criminal punishment except in strict accordance with well-established and clearly defined laws and procedures. In a second context the term means rule under law. No branch of government is above the law, and no public official may act arbitrarily or unilaterally outside the law. In a third context the term means rule according to a higher law. No written law may be enforced by the government unless it conforms to certain unwritten, universal principles of fairness, morality, and justice that transcend human legal systems. This is something akin to Shariah in Islam. In another twist there is a growing realization of distinct differentiations between two loosely used terms the rule of law and rule by law.

The notion of the “rule of law” stems from many traditions and continents and is intertwined with the evolution of the history of law itself. The Code of Hammourabi, promulgated by the King of Babylon around 1760 BC, is one of the first examples of the codification of law, presented to the public and applying to the acts of the ruler. In the Arab world, a rich tradition of Islamic law embraced the notion of the supremacy of law. Core principles of holding government authority to account and placing the wishes of the populace before the rulers, can be found amid the main moral and philosophical traditions across

LTC Dr. Ali Shahid Mohamed

the Asian continent, including in Confucianism. In the AngloAmerican context, the Magna Carta of 1215 was a seminal document, emphasizing the importance of the independence of the judiciary and the role of judicial process as fundamental characteristics of the rule of law. In continental Europe notions of rule of law focused on the nature of the State, particularly on the role of constitutionalism.

Lord Chief Justice Coke (1610) said "The King himself ought not to be subject to man, but subject to God and the law,

Whatever it may be, Rule of law has gained recent importance with its association with good governance and its subsequent promotion by politicians in their campaigns. This does not spare even the greater democracies like America with President Obama campaigning that “Transparency and Rule of law will be the touchstones of his presidency”.

Maldives with its infant democracy had not been immune to this fashionable term and had been debated hotly, the most recent being in the UN general Assembly by none other than the President.

United

because the law makes him King".

Rule of law is the foundation of governance. Societies, from their inception, have had their own set of rules, norms and boundaries, to govern their lives for themselves and their relationship with others.

Applied by the governors unto the governed, this universal tenet applies to all of us in the family of humanity. The fundamental application of law creates societies and paves the way for civilisation, making it the litmus test between barbarism and civilisation.

Nations had been deeply involved in the promotion of the rule of Law. It was an agenda item since 1992, with renewed interest since 2006 and has adopted many.

The Security Council has held a number of thematic debates on the rule of law and adopted resolutions emphasizing the importance of these issues in the context of women, peace and security, children in armed conflict the protection of civilians in armed conflict. The Peace building Commission has also regularly addressed rule of law issues with respect to countries on its agenda.

COPIER PLUS PVT. LTD.

Visit our showroom or logon to our website www.copierplus.com.mv

H.Kuredhimaage, Ground Floor, Majeedhee Magu, Maleâ&#x20AC;&#x2122;, Maldives +960 3312121, Fax +960 3315931 Email: info@copierplus.com.mv