Addana Magazine 13

‫އެތެރޭގައި‬ ‫ނަންބަރ ު‪13 :‬‬

‫|‬

‫އޭޕ ް ީރ ލ ް ‪ | 2013‬އައްޑަނަ‬

‫ކަވަރ ސްޓޯރީ‪...‬‬

‫‪gehurE lEri‬‬ ‫‪ruhAmi nqTqbe‬‬ ‫‪genqrehawa tIwomi‬‬ ‫‪.vewegatuwa‬‬

‫ތަމްރީނު‬ ‫ނިއްވުމުގެ‬ ‫އަލިފާން‬ ‫ދެވިފައިތިބި ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ ފަޔަރފައިޓަރުން‬ ‫ކޮންމެ ރަށެއްގައި އުފެއްދުމަށްފަހު އެމްއެއްޑީއެފްގެ‬ ‫އޭރިއާކޮމާންޑްތަކުގައި ރަނގަޅު ފަޔަރ ސްކޮޑެއް‬ ‫ޤާއިމްކުރެވިއްޖެނަމަ އެއީ އެންމެ ދެމެހެއްޓެނިވި‬ ‫ގޮތެއްގައި މިޚިދުމަތް ރާއްޖޭގައި ދެވޭނެގޮތެވެ‪.‬‬

‫‪<< 10‬‬

‫‪<< 6‬‬

‫ރަށްރަށަށް ބޮޑު ބަދަލުތަކެއް ގެންނަމުންދާ‬ ‫އެމްއެންޑީއެފްގެ މަލްޓިމީޑިއާ ޕްރޮގްރާމް‬

‫ކަނޑުގެ ސިފައިންނާއި‬ ‫މެރިން ޕޮލިސް‬

‫‪<< 18‬‬

‫ނހެނ ް‬ ‫އެހ ެ ި‬ ‫އިހަށްނުވި ރައްކަލެއް ފަހަކުން ނުވެވޭނެ ‪5......................‬‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ ޤަލަމުން ސިފައިންނާއި ފުލުހުން ‪9...........‬‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް ނަޒަރެއް‪25................................‬‬

‫‪<< 30‬‬

‫‪<< 12‬‬

‫ފަސޭހައިން ލިބޭ އަގުހެޔޮ ތަކެތިން ހަށިގަނޑަށް ފަރުވާ ހޯދުން ‪17..‬‬

‫ރާއްޖޭގެ މޫސުމާއި އޮޔާއި ވިލަޔާއި ރާޅުގެ ޙަޤީޤަތް‬

‫ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑު‪20.............................................‬‬ ‫ޚޫފޫ ޕިރަމިޑް‪23.......................................................‬‬

‫"އިރުއަރާ ވަގުގަޔާއި އިރުއޮއްސޭ ވަގުތުގައި ކުރިއަށްއޮތް ދުވަހުގެ މޫސުމް ބުނެދޭނެ"‬

‫އިސްލާމިކް ކައުންސެލިން‪24........................................‬‬ ‫ނަފްސުގެ އަގު‪28....................................................‬‬

‫‪<< 30‬‬

‫ސިފައިން ދިވެހި ފުޓްބޯޅައަށް ޚިދުމަތް ކުރުމުގެ އުންމީދުގައި‪33....‬‬ ‫ބ ު ނ ް ބ ެ ރ ަ‪36...................................................‬‬

‫‪<< 16‬‬

‫ރުތުއެލިސް‪38......................................................‬‬ ‫ދޮން ބަންޑާރައިން‪44................................................:‬‬

‫މީހުން ސަލާމަތް‬

‫އިސްލާމީ ތާރީޚްގެ ދިރިހުރި މިސާލުތައް ކޮޕީކުރުން‪50.........‬‬

‫ކުރުމުގެ މަސައްކަތަށް‬

‫ފުރަތަމަ ފާހަގަކުރި ސިފައިންގެ އަހަރީ ދުވަސް‪46.........‬‬ ‫ފުށިދިއްގަރު ފަރުމަތީގައި ‪ 5‬މީހުން މަރުވެ‪ ،‬އެކަކު‬ ‫ގެއްލުނު ޙާދިސާ‪52..................................................‬‬ ‫އީ ސިނގިރޭޓަކީ އާދައިގެ ސިނގިރޭޓަށްވުރެ ރައްކާތެރި‬

‫މުޅިން އައު ރޮބަޓެއް‬

‫އ ެ އ ް ޗ ެ އ ް ތ ަ؟‪55 .............................................‬‬ ‫މާދަރީ‬

‫ބަސް‬

‫‪<< 40‬‬

‫ޗިމަލްސީ އާއި ރަސްގެފާނު!‬ ‫‪<< 42‬‬

‫އަށަގަތުން‪56.....................................‬‬

‫ތާރީޚް އުނގެނުމުގެ ބޭނުން‪58....................................‬‬ ‫ހުވަފެން‪61.........................................................‬‬ ‫ސިފައިންނާއި ހަށިހެޔޮކަން‪62......................................‬‬ ‫ޅެން‪64............................................................‬‬

‫‪<< 34‬‬

‫ސޮއިޗީ ޯރ‬ ‫ހޮންޑާގެ ވާހަކަ‬

‫‪<< 48‬‬

‫‪qDOb qlawirOTiDew‬‬ ‫އެޑިޓަރ‪:‬‬ ‫ ކެޕްޓަން ޢަބްދުﷲ ޢަލީ‬ ‫ ‬ ‫ޑެޕިއުޓީ އެޑިޓަރ‪:‬‬ ‫ ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްލަޠީފް ޢަލީ‬ ‫ ސާރޖަންޓް މޭޖަރ ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު‬ ‫ ސާރޖަންޓް މޭޖަރ އަޙުމަދު ޢަބްދުﷲ‬ ‫އެސިސްޓެންޓް އެޑިޓަރ‪ :‬‬ ‫ ލެފްޓިނަންޓް ޝަމްސުލް ފަލާޙް‬ ‫ ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްސަލާމް ޙަފީޒް‬ ‫ ވއ‪ 3‬ޖައުފަރު ޢަބްދުއްރަޙުމާން‬ ‫ ސ‪.‬ސާރޖަންޓް ޙުސައިން ޞަލާޙް ޔޫސުފް‬ ‫ ސ‪.‬ސާރޖަންޓް މުޙައްމަދު ސަޢީދު‬ ‫ ކޯޕްރަލް އިބްރާހީމް އަޙުމަދު‬ ‫ ‬ ‫މާކެޓިންގ‪:‬‬ ‫ ސާރޖަންޓް މޫސާ ފުއާދު‬ ‫ޕްރޮޑަކްޝަން އިންޗާޖް‪ :‬‬ ‫ ކޯޕްރަލް މުޙައްމަދު ޔަޒީދު ސަޢީދު‬ ‫ސްޓާފް ރައިޓަރސް‪:‬‬ ‫ ވއ‪ 3‬އިބްރާހީމް ޢުމަރު‬ ‫ ވއ‪ 1.‬ޢަބްދުﷲ ފިރާޤު‬ ‫ ލާންސް ކޯޕްރަލް ހަސަން އަކްރަމް‬ ‫ ކޯޕްރަލް ޢަލީ ނިފާޢު‬

‫ް‬ ‫ބަސ‬ ‫ެއ ިޑ ަޓ ުރ ެގ‬ ‫ސިފައިންގެ ދުވަސް‬ ‫މިއަދަކީ ‪ 121‬ވަނަ ސިފައިންގެ ދުވަހެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިދުވަހުގެ ހެޔޮއެދުމާއި‬ ‫ތަޙްނިޔާ އެންމެހާ ދިވެހި ސިފައިންނަށާއި ސިފައިންގެ ލޮބުވެތި އާއިލާތަކަށް އަދި އައްޑަނަ‬ ‫މަޖައްލާގެ ކިޔުންތެރިންނަށާއި އައްޑަނަ މަޖައްލާއަށް އެހީތެރިވެލައްވާ ފަރާތްތަކުގެ އިތުރުން‬ ‫އެންމެހާ ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް އަރިސްކުރަމެވެ‪ .‬އާދެ! ތާރީޚުން ފެންނަންއޮތްގޮތުގައި ދިވެހި‬ ‫ސިފައިން އުފެދިފައިވަނީ މީގެ ‪ 121‬އަހަރުކުރިން ‪ 1892‬އޭޕްރީލް ‪ 21‬ގައެވެ‪ .‬އެދުވަހަކީ‬ ‫އަސްކަރިއްޔާއަށް ބޭނުންވާ އެއްވެސް ވަޞީލަތެއްނެތި އެންމެ އަށެއްކަ މީހުންނާއިއެކު‬ ‫މިއަސްކަރިއްޔާ "ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީބާރު" އުފެދުނު ދުވަހެވެ‪ .‬މިއަސްކަރިއްޔާ‬ ‫މިއަދާއިހަމައަށް އައިއިރު ވަނީ ގިނަކުރިއެރުންތަކެއް ހޯދާ ދިވެހިރާއްޖޭގެ އާބާދީގެ މިންގަނޑަށް‬ ‫ބަލާއިރު އެކަށޭނަ ޢަދަދެއްގެ މައްޗަށް ޒަމާނީ ވަޞީލަތްތަކާއިއެކު ބިނާވެފައިވާ‪ ،‬އަދި އަސްކަރީ‬ ‫އުޞޫލުތަކަށް ބައްޓަންވަމުންއަންނަ އަސްކަރިއްޔާއަކަށް ބަދަލުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާއަށް އަންނަމުންދާ ބަދަލުތަކުގެތެރެއިން އަހަރީދުވަސް‬ ‫ފާހަގަކުރުމަށްވެސް ވަނީ ބޮޑަތި ބަދަލުތަކެއް ގެނެސްފައެވެ‪ .‬މިގޮތުން ‪ 1947‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުގެ ޖޫން ‪ 6‬ވަނަ ދުވަހުން ފެށިގެން ފާހަގަކުރަމުންއައި އަހަރީދުވަސް ‪ 1992‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުންފެށިގެން ވަނީ އޭޕްރީލް ‪21‬ށް (ސިފައިން އުފެދުނު ތާރީޚްކަމަށް ލިޔެކިޔުމުން ފެންނަން‬ ‫އޮތް ތާރީޚަށް) ބަދަލު ކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އަދި އެއް ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ހިންގަމުންއައި ހަރަކާތްތައް‬ ‫ވަނީ ގިނަދުވަސްތަކެއްގެ މައްޗަށް ބަހާލައިގެން ހިންގާ ހަރަކާތްތަކަކަށް ބަދަލުކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫ކަންތައްތައް މިގޮތައް އިތުރުވެ ފުޅާވަމުންއައިސް ރަސްމީ ޖަލްސާގެ އިތުރުން ސިފައުފާ ޝޯވް‬ ‫އާއި ޑިނަނައިޓް ބާއްވަމުންއައި ސިފައިންގެ އަހަރީދުވަސް މިއަދު ވަނީ އެތައްގުނައަކަށް‬ ‫ފުޅާވެފައެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރީދުވަހާއި ގުޅިގެން ހިންގާ ހަރަކާތްތަކަށް ގެނެސްފައިވާ ބޮޑަތި‬ ‫ބަދަލުތަކުގެތެރޭގައި ރީތި ޑްރާމާތަކާއި ލަވަތަކާއި ނެށުންތައް ހުށަހަޅާދެމުންއައި "ސިފައުފާ‬ ‫ޝޯވް" އަށް ގެންނަމުންދާ ޒަމާނީ ބަދަލުތައް ފާހަގަކޮށްލެވެއެވެ‪ .‬މީގެއިތުރުން މިއަހަރުގެ‬ ‫އަހަރީދުވަހާއި ގުޅިގެން ހިންގާ ހަރަކާތްތަކުގެތެރޭން އެދުވަހުގެ ހެނދުނު ދިދަނެގުމުގެ‬ ‫ރަސްމިއްޔާތާއި‪ ،‬އެދުވަހުގެ ހަވީރު ބޭއްވުމަށް ހަމަޖެހިފައިވާ "ކޮމާންޑަރ އިން ޗީފްގެ ފޯސް‬ ‫އެންޑް ފްލީޓް ރިވިއު" އާއި އަހަރީ ޖަލްސާ އަދި އާއިލީ ހަވީރުގެ އިތުރުން "ޗީފް އޮފް‬ ‫ޑިފެންސް ފޯސްގެ އާރޓް އެންޑް ކްރާފްޓް އެގްޒިބިޝަން" އާއި ސިފައިންގެ ފޮޓޯމައުރަޒާ ވަން‬ ‫ނޭޝަން ވަން ކޮމިއުނިޓީ ޖާރނީ ފަދަ އެތައްކަމެއް ފާހަގަކޮށްލެވެއެވެ‪ .‬މީގެތެރެއިންވެސް އެންމެ‬ ‫ފާހަގަކޮށްލެވޭ އަދި އެންމެ ވަރުގަދަ އެއްހަރަކާތަކީ ދުނިޔޭގެ ބޮޑަތި އަސްކަރިއްޔާތަކުންވެސް‬ ‫ވަކި ޚާއްޞަ ރަސްމިއްޔާތުތަކެއްގާ ބާއްވަމުންއަންނަ އެބައެއްގެ ކުޅަދާނަކަމާއި ޤާބިލުކަން އަދި‬ ‫އެބައެއްގެ އަސްކަރީބާރު ދައްކުވައިދޭ "ފޯސް އަދި ފްލީޓް ރިވިއު" ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާއިންވެސް‬ ‫ރާއްޖޭގެ ނިސްބަތުން ބާއްވަމުން އަންނަކަމެވެ‪.‬‬

‫ނޑް ޑިޒައިންގ‪ :‬‬ ‫ލޭއައުޓް އެ ް‬ ‫ ކޯޕްރަލް މުޙައްމަދު ޔަޒީދު ސަޢީދު‬ ‫ކަވަރ ޑިޒައިންގ‪ :‬‬ ‫ ވޮރަންޓް އޮފިސަރ‪ 1‬އިބްރާޙީމް އަޙްމަދު‬

‫ކެޕްޓަން ޢަބްދުﷲ ޢަލީ‬ ‫(އެޑިޓަރ)‬ ‫މީޑިއާ އެންޑް ޕަބްލިޝިންގ ސާރވިސް ‪ /‬އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬ ‫ފޯން‪ | 3322607 :‬ފެކްސް‪3312840 :‬‬ ‫އީ މެއިލް‪addana@mndf.gov.mv :‬‬

‫އިހަށްނުވި ރައްކަލެއް ފަހަކުން ނުވެވޭނެ!‬

‫ފަސްޓް ލެފްޓިނަންޓް ައޙްމަދު ފާއިޒު ރަޝާދު‬

‫ރާއްޖޭގެ ރަންބިސްއަޅާ ކުކުޅުކަމަށް‬ ‫އެންމެންވެސް ގަބޫލުކުރާ ފަތުރުވެރިކަމުގެ‬ ‫ދާއިރާއަކީ‪ ،‬އެއްގޮތަކަށްވެސް ވަކިބަޔަކަށް‬ ‫އެއީ‬ ‫ސިނާއަތެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ފައިދާވަމުންދާ‬ ‫މުޅިޤައުމުގެ ހުރިހާ ރައްޔިތުންގެ އިޙްސާސްތަކާއި‬ ‫ގުޅިގައިވާ‪ ،‬އެއިން ސީދާ ގޮތުންނާއި ނުސީދާ‬ ‫ގޮތުން ފައިދާ ކުރާ ސިނާއަތެކެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ‬ ‫ޓޫރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީއަށް ލިބޭ ކިތައްމެ‬ ‫ކުޑަ ގެއްލުމަކީވެސް އޭގެ ގެއްލުން އެތައް‬ ‫ޒަމާނަކަށް ދެމިގެން ހިގައިދާނެފަދަ ނާޒުކު‬ ‫ގެއްލުންތަކެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އަލިފާނުގެ‬ ‫މުދާ‬ ‫ފުރާނައާއި‬ ‫މީހުންގެ‬ ‫ސަބަބުން‬ ‫ސަލާމަތް ކުރުމާއި އަދި އަލިފާނުގެ ސަބަބުން‬ ‫މެދުކެނޑުނަނުދިނުމުގެ‬ ‫ޚިދުމަތް‬ ‫މިފަދަ‬ ‫ގޮތުން އަޅަންޖެހޭ ފިޔަވަޅުތައް އެޅުމާއި‬ ‫ނުރައްކާތެރި‬ ‫އެފަދަ‬ ‫މިއިންވެސްޓްމަންޓް‬ ‫ހާދިސާތަކުން ރައްކާތެރިކޮށްދިނުމަކީ ވަރަށް‬ ‫މުހިންމުކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ރިޒޯޓްތަކުގައި ބޭނުންކުރާ ހުރިހާ‬ ‫ސާމާނަކީވެސް ރާއްޖެއިންނާއި އަދި ރާއްޖެއިން‬ ‫ބޭރުން ބޮޑުއަގުގައި ހޯދާފައިވާ ތަކެއްޗެވެ‪.‬‬ ‫އަލިފާނުގެ‬ ‫މިފަދައެއްޗެއް‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫އަޅިއަށްވެގެން‬ ‫އަނދައި‬ ‫ޝިކާރައަކަށްވެ‪،‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ދޫކޮށްލުމަކީ‬ ‫ދިޔުމަށް‬

‫އިހުމާލެކެވެ‪ .‬އަބަދުވެސް މިހާ ބިޔަ‪ ،‬ބޮޑެތި‬ ‫އިންވެސްޓްމަންޓްތައް ޒަމާންތަކަކަށް މަންފާ‬ ‫ލިބެނިވި ގޮތަކަށް ރައްކާތެރި ކަމާއެކު‬ ‫ބެހެއްޓުމަކީ ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫ރެސިސްޓިންގ‬ ‫ފަޔަރ‬ ‫އިމާރާތްކުރާއިރު‬ ‫މެޓީރިއަލްސް ބޭނުންކުރުމުން ވަކި ވަގުތަކަށް‬ ‫އަލިފާން ފެތުރުނަނުދީ ހިފަހައްޓާ ދެއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ޚާއްޞަކޮށް ކެއްކުމަށް ބޭނުކުރާ ބަދިގެއަކީ ސީދާ‬ ‫ހޫނުގެ އަސަރު ކައިރީގައިވާ ތަކެއްޗަށް ފޯރަފާނެ‬ ‫ތަނެއްކަމުން އެތަނަކަށް ޚާއްޞަ އަލިފާންނިވާ‬ ‫ފުޅިއާއި‪ ،‬އަލިފާން ރޯވުމުން އަމިއްލައަށް‬ ‫ދެނެގަންނާނެ ވަސީލަތެއް ބެހެއްޓުމަކީވެސް‬ ‫ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އ އައިސް‬ ‫ރިޒޯޓްތަކަށް ޗުއްޓީގަ ި‬ ‫އުޅޭ ފަތުރުވެރިން ކޮޓަރިތަކުގައި‬ ‫ނިދާފައި‬ ‫ނިދީގައި‬ ‫އަރާމު‬ ‫ވަނިކޮށް އަލިފާން ރޯވެ‪ ،‬ދުމާހެދި‬ ‫ހޭލެވޭއިރު ދެންހަދާނެ ގޮތެއް ނޭގި‬ ‫އަލިފާންގަޑުމެދުގައި ތިމާ ތާށިވެ‪،‬‬ ‫ސަލާމަތްވާނެގޮތެއް‬ ‫އިތުރަށް‬ ‫ނޭގިފައި ހުންނައިރު މިފަދަ ކަމަކަށް‬ ‫ވިސްނާ ރައްކާތެރި ކަމުގެ އެއްވެސް‬ ‫ފިޔަވަޅެއް އަޅައިފައި ނެތުމަކީ‬ ‫ހިތާމައެކެވެ‪ .‬މިފަދަ ތަންތަންވެސް‬ ‫ދުމާއި ހޫނުގެ އަސަރު ދެނެގަންނާނެ‬ ‫ޑިޓެކްޓާސް‬ ‫ގޮތަކަށް‬ ‫ފަދަ‬ ‫ހަރުކޮށް‪ ،‬އަލިފާނުގެ ހާދިސާއެއް‬ ‫އެންގުމަށްޓަކައި‬ ‫ހިނގުމުން‬ ‫ފަޔަރ އެލާމް ކޯލް ޕޮއިންޓްތައް‬ ‫ބެހެއްޓިދާނެއެވެ‪ .‬އަދި ރިޒޯޓްތަކުގައިވެސް‬ ‫ކަރަންޓް ވަޔަރިންގ ހުންނަންޖެހެނީ ސަރުކާރުގެ‬

‫ކަމާބެހޭ މުއައްސަސާއިން ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ‬ ‫މިންގަނޑު ތަކާއި އެއްގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ ރިޒޯޓެއްވެސް ވަކިވަކިރަށެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި އެތުރިފައި ހުރުމުން ފަސޭހަކަމާއެކު‬ ‫އިމަރޖެންސީގައި އެހީއެއް ފޯރުކޮށްދިނުމަށް‬ ‫ދަތިތަކެއްހުރުމާއެކު‪ ،‬ރިޒޯޓްތަކުގައި ހިނގާފާނެ‬ ‫އަލިފާނުގެ ހާދިސާއެއް ކޮންޓްރޯލްކޮށް އަލިފާން‬

‫އަވަހަށް ނިއްވާލުމަށްޓަކާ އެފަދަ ތަންތަނުގައި‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ބިލްޑިންގް ކޯޑާއި އަދި އެހެނިހެން‬ ‫އެއްގޮތްވާ‬ ‫މިންގަނޑުތަކާ‬ ‫ޤަވާއިދުތަކާއި‬ ‫ގޮތުގެމަތިން އަލިފާއްނިއްވާ ނިޒާމް ޤާއިމްކޮށްފައި‬ ‫ފަތުރުވެރިކަމުގެ‬ ‫ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ހުންނަން‬ ‫ދާއިރާގައި މަސައްކަތްކުރާ ފަރާތްތަކަށްވެސް‬ ‫އަލިފާނުގެ ހާދިސާތަކުން ރައްކާތެރިވުމަށްޓަކައި‬ ‫ހޭލުންތެރިކުރުމުގެ ޕްރޮގްރާމްތައް ހިންގައި‬

‫ތަމްރީން ދޭންޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ފަތުރުވެރިންވެސް‬ ‫މިކަމަށް ހޭލުންތެރި ކުރުވަންޖެހެއެވެ‪ .‬މިފަދަ‬ ‫ތަމްރީނު‬ ‫ދެމެހެއްޓެނިވި‬ ‫ތަމްރީނުތަކަކީ‬ ‫ތަކަކަށްވެސް ވާންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ފަތުރުވެރިން ޒިޔާރަތް‬ ‫ކުރާތާ މިހާރު ‪ 40‬އަހަރު ވެގެންދާއިރު‬ ‫އަލިފާނުގެ‬ ‫ދިމާވެދާނެ‬ ‫ރިޒޯޓްތަކުގައި‬ ‫ވުމަށްޓަކައި‬ ‫ރައްކާތެރި‬ ‫ހާދިސާތަކުން‬ ‫އަޅަންޖެހޭ ފިޔަވަޅުތައް އިތުރަށް ހަރުދަނާ‬ ‫ކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬އަދި ހަމައެހެންމެ ކޮންމެ‬ ‫ރިޒޯޓެއްގައި ވެސް ހިނގައިފާނެ އަލިފާނުގެ‬ ‫ހާދިސާއަކުން ރައްކާތެރި ވުމަށްޓަކައި އަލިފާން‬ ‫ނިއްވުމަށް ފަޔަރ ސްކޮޑެއް ތަމްރީނުކޮށް‬ ‫ވަގުތުން އަލިފާންނިއްވާލުމަށް ހަރަކާތްތެރި‬ ‫ވެވޭނެގޮތަށް ހެދުމަށް މިހާރުވެސް ލަސްވެއްޖެ‬ ‫އެވެ‪ .‬މިފަދަ އަގުބޮޑެތި އިންވެސްޓްމަންޓްތައް‬ ‫ހަރުދަނާ‬ ‫ދެމެހެއްޓޭނީ‬ ‫ދިގުމުއްދަތަކަށް‬ ‫ނިޒާމެއްގެ ތެރެއިން ރެގިއުލޭޓް ކުރެވިގެންކަން‬ ‫އެންމެންވެސް ޤަބޫލުކުރާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ކެ ޕް ޓަ ން ޢަ ބް ދުﷲ ޢަ ލީ‬

‫‪6‬‬

‫ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫ކޮމިއުނިޓީ‬ ‫ފަޔަރފައިޓިންގ އަކީ ރާއްޖެ ފަދަ ކުޑަ އަދި‬ ‫ގިނަރައްތަކެއްގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ ޤައުމަކަށް‬ ‫ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގަ ބިންބޮޑު އަދި‬ ‫އިޤްތިޞާދީގޮތުން ފުދުންތެރި ޤައުމުތަކުގައިވެސް‬ ‫ަދައުރަކީ ވަރަށް ބޮޑު ދައުރެކެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ‬ ‫އެންމެ ބޮޑަށް ކުރިއަރާފައިވާ އެމެރިކާގައިވެސް‬ ‫ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ ފަޔަރފައިޓަރުންގެ‬ ‫ދައުރު ނުހަނު ބޮޑެވެ‪ .‬އެމެރިކާގައި ކޮމިއުނިޓީ‬ ‫ވޮލަންޓިއަރ ފަޔަރފައިޓަރުން އުފެދިގެންއައީ‬ ‫‪ 1954‬އޯގަސްޓް ‪ 12‬ގައެވެ‪ .‬އެއީ ހޯސްޓަން‬ ‫ސިޓީއާއި ވަރަށްދުރުގައި ދިރިއުޅެމުންއައި‬ ‫ދަނޑުވެރިންގެ ފަސްމީހަކުވެގެން ހިލޭސާބަހަށް‬ ‫މަސައްކަތްކުރާ ޖަމުއިއްޔާއެއް އުފެއްދުމުން‬ ‫ދަ ސެކްރެޓަރީ އޮފް ސްޓޭޓްސް އޮފް ދަ‬ ‫ޓެކްސަސް މރ‪.‬ސީއީ‪.‬ފުލްގހާމް ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫ފަޔަރ ޑިޕާޓްމެންޓެއް އުފެއްދުމަށް ބޭނުންވެގެން‬ ‫އެކަމަށް ބޭނުންވާނެ ސާމާނު ފޮނުވާ ރަސްމީކޮށް‬ ‫އެމަސައްކަތްކުރުމުގެ ހުއްދަ އެޖަމުއިއްޔާއަށް‬ ‫ދިނުމުންނެވެ‪ .‬ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ ފަޔަރ‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫މަޤްޞަދެއްގެ‬ ‫ޑިޕާރޓްމަންޓުގެ‬ ‫އޮންނަނީ އަލިފާނުގެ ހާދިސާއެއް ހިނގައިފިނަމަ‬ ‫އަވަހަށް އެތަނަކަށް ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫ފަޔަރފައިޓަރުންގޮސް އަލިފާން ނިއްވާލުމެވެ‪.‬‬ ‫ފަޔަރފައިޓަރުން‬ ‫އަދި ބޮޑު އަލިފާނެއްނަމަ‬

‫އަންނަންދެން އަލިފާންގަނޑު ބޮޑުވިޔަނުދީ‬ ‫ހިފެހެއްޓުމެވެ‪ .‬މިގޮތުގެ މަތިން އަލިފާން‬ ‫ނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތް އަވަހަށް ދިނުމަށްޓަކައި‬ ‫ކޮންމެ ‪ 115،000‬މީހުންގެ އާބާދީއަކަށް‬ ‫ނުވަތަ ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 25‬އަކަ މޭލުގެ ބޮޑު‬ ‫ސަރައްހައްދެއްގައި ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫ފަޔަރ ފައިޓަރުން ބައިތިއްބައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތް‬ ‫އެންމެރަނގަޅަށް ދެވޭނީ ހަމަޔަޤީނުންވެސް‬ ‫ފަޔަރފައިޓަރުން‬ ‫ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫ކޮމިއުނިޓީ‬ ‫އުފެއްދިގެންނެވެ‪.‬‬

‫ރާއްޖެއަށް ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫ފަޔަރފައިޓަރުން ުމހިންމުވާ ސަބަބު‬ ‫ކޮމިއުނިޓީ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް‬ ‫ވޮލަންޓިއަރ ފަޔަރފައިޓަރުން ވަރަށް މުހިންމެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖެއަކީ ކުދިކުދި ގިނަ ރަށްތަކެއްގެ މައްޗަށް‬ ‫ބިނާވެފައިވާ ޖަޒީރާ ޤައުމެކެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގައި‬ ‫އޮންނަ ‪ 1190‬ރަށުގެތެރެއިން ގާތްގަނޑަކަށް‬ ‫‪ 200‬ރަށަކީ މީހުން ދިރިއުޅޭ ރަށްރަށެވެ‪ .‬ބާކީ‬ ‫އޮތް ‪ 990‬ރަށަކީވެސް ޚާއްޞަކޮށް ފަހަކަށް‬ ‫އައިސް ތަފާތު ގިނަ އިޖްތިމާއީ އަދި އިޤްތިޞާދީ‬ ‫މަސައްކަތްތަކަށް ބޭނުންކުރާ ރަށްތަކަށްވާއިރު‬

‫އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ތަމްރީނު ދެވިފައިތިބި ކޮމިއުނިޓީ‬ ‫ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫އުފެއްދުމަށްފަހު‬

‫ފަޔަރފައިޓަރުން‬ ‫އެމްއެއްޑީއެފްގެ‬

‫ކޮންމެ‬

‫ރަށެއްގައި‬

‫އޭރިއާކޮމާންޑްތަކުގައި‬

‫ރަނގަޅު ފަޔަރ ސްކޮޑެއް ޤާއިމްކުރެވިއްޖެނަމަ އެއީ އެންމެ‬ ‫ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮތެއްގައި މިޚިދުމަތް ރާއްޖޭގައި ދެވޭނެގޮތެވެ‪.‬‬ ‫ހަމައެކަނި މީހުން ދިރިއުޅޭ ރައްތަކުގައިވެސް‬ ‫ސަރުކާރު މުވައްޒަފުންގެ ގޮތުގައި ބަޔަކު‬ ‫ބޭތިއްބުމަކީ ދައުލަތުގެ ބަޖެޓަށް ސަކޭގާވާނެ ކަމެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬ހަމައެހެންމެ ކޮންމެރަށަކަށް ބޭނުންވާ‬ ‫އަލިފާން ނިއްވުމުގެ އާލަތްތަކާއި ވަޞީލަތްތައް‬ ‫ހޯދާ ބެލެހެއްޓުމަކީވެސް ފަސޭހައިން ކުރެވޭނެ‬ ‫ކަމެއްނޫނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެ ކޮމިއުނިޓީ އަކަށް‬ ‫ބޭނުންވާ ފަޔަރފައިޓަރުން އެ ކޮމިއުނިޓީއަކުން‬ ‫ވޮލަންޓިއަރުންގެ ގޮތުގައި ހަމަޖެހި އެބަޔަކަށް‬ ‫ބޭނުންވާނެ އަސާސީ ތަމްރީނު ދެވިއްޖެނަމަ އެއީ‬ ‫ދެމެހެއްޓެނިވިގޮތެއްގައި އަލިފާން ނިއްވުމުގެ‬ ‫ކުރިއަށް‬ ‫ރާއްޖޭގައިވެސް‬ ‫ކަންތައްތައް‬ ‫ގެންދެވިދާނެ ވަރަށްރަނގަޅު ގޮތެކެވެ‪.‬‬

‫އެހެންކަމުން‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފަސޭހަކަމަކަށް‬ ‫އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ތަމްރީނު ދެވިފައިތިބި‬ ‫ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ ފަޔަރފައިޓަރުން ކޮންމެ‬ ‫ރަށެއްގައި އުފެއްދުމަށްފަހު އެމްއެއްޑީއެފްގެ‬ ‫އޭރިއާކޮމާންޑްތަކުގައި ރަނގަޅު ފަޔަރ ސްކޮޑެއް‬ ‫ޤާއިމްކުރެވިއްޖެނަމަ އެއީ އެންމެ ދެމެހެއްޓެނިވި‬ ‫ގޮތެއްގައި މިޚިދުމަތް ރާއްޖޭގައި ދެވޭނެގޮތެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އަލިފާން ނިއްވުމުގެ މަސައްކަތައް‬ ‫ހޯދަންޖެހޭ އާލަތްތައް އެރަށެއްގައި ދިރިއުޅޭ‬

‫ސިފައިންގެ މަރުކަޒުތައް ހުންނަ ބޮޑަތި‬ ‫ރައްތަކުގައެވެ‪ .‬މިއީ އެންމެ ރަނގަޅުގޮތް‬ ‫ކަމުގައި ނުވާތީ އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތް‬ ‫ފުޅާދާއިރާއެއްގައި ރާއްޖޭގެ ކަންކޮޅުތަކަށް‬ ‫ފޯރުކޮށްދިނުމަށްޓަކައި ސިފައިންގެއިން ވަނީ‬ ‫އެޕްލޭންގައި‬ ‫އެކުލަވާލާފައެވެ‪.‬‬ ‫ޕްލޭނެއް‬ ‫ވާގޮތުން ‪ 2015‬ވަނަ އަހަރު ނިމުމުގެ ކުރިން‬ ‫ރާއްޖޭގައި މީހުން ދިރިއުޅޭ ރަށްތަކުގެތެރެއިން‬ ‫‪ 3000‬މީހުންނަންވުރެ ދަށް އާބާދީއެއް‬ ‫ދިރިއުޅޭ ކޮންމެ ރަށެއްގައި ރަށުކައުންސިލްގެ‬ ‫ބެލުމުގެ ދަށުން މަސައްކަތްކުރާނެ ކޮމިއުނިޓީ‬ ‫ވޮލަންޓިޔަރ ފަޔަރފައިޓަރުންތަކެއް ތިބޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެފަޔަރ ފައިޓަރުންނަކީ އެރަށެއްގައި އަލިފާނުގެ‬ ‫ހާދިސާއެއް ހިނގައިފިނަމަ އެހާދިސާއަކުން‬ ‫މީހުންނާއި މުދާ ސަލާމަތްކުރުމަށް ފަސްޓް‬ ‫ރެސްޕޮންޑާއެއްގެ ގޮތުގައި ރަށު ކައުންސިލާ‬ ‫ގުޅިގެން ހަރަކާތްތެރިވާނެ ފަރާތެވެ‪ .‬ދެމެހެއްޓެނިވި‬ ‫ގޮތެއްގައި އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތް ރާއްޖޭގެ‬

‫ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ ފަޔަރފައިޓަރުންނަށް‬ ‫ބޭނުންވާނެ އަސާސީ ކަންތައްތައް‬ ‫««ފަޔަރފައިޓަރުން ތަމްރީނުކުރުން‬

‫««ފަޔަރފައިޓަރުން ބޭނުންކުރާނެ ސޭފްޓީ‬ ‫އައިޓަމްތައް ހޯދުން (ފަޔަރ ޝޫޓް‪،‬‬ ‫ބޫޓް‪ ،‬ހެލްމެޓް‪ ،‬އަންގި‪ ،‬ބްރީތިންގ‬ ‫އެޕަރޭޓަރސް)‬ ‫ނ ޖޮއިންޓް‬ ‫ޅ ގުޅާ ެ‬ ‫««ޕަމްޕް އަދި ހޮޅި (ހޮ ި‬ ‫ނ ނޮޒުލް‬ ‫އ ޖަހާ ެ‬ ‫އާއި ހޮޅީގެކޮޅުގަ ި‬ ‫އާއިއެކު)‬

‫މީހުންގެ އެއްބާރުލުމާއިއެކު ސްޕޮންސަރުންގެ‬ ‫މަދަދުލިބިގެން ހޯދާ ތަރައްޤީކުރުމަކީ އެންމެ‬ ‫އަވަހަށް އަދި އެންމެ ފަސޭހައިން މިފަދަ‬ ‫ޚިދުމަތެއް އެތަނަކަށް ލިބިގެންދާނެގޮތެވެ‪.‬‬

‫ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ ފަޔަރ ފައިޓަރުން‬

‫««ފަޔަރ އެސެސަރީސް އުފުލާނެ އުޅަދެއް‬ ‫ހޯދުން‬

‫އުފެއްދުން‬

‫ރ ފަޔަރ‬ ‫ށ ބޭނުންނު ާ‬ ‫««އަލިފާން ނިއްވުމަ ް‬ ‫އެކްސްޓިންގުއިޝަރ ފުޅި ހޯދުން‬

‫އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތަކީ‬ ‫ކޮންމެތަނެއްގައިވެސް‬ ‫ދިރިއުޅޭ‬ ‫މީހުން‬ ‫ޚިދުމަތެކެވެ‪.‬‬ ‫މުހިންމު‬ ‫ދެވެންޖެހޭނެ‬ ‫އެހެންނަމަވެސް މާލީތަނަވަސްކަމާއި އިޤްތިޞާދީ‬ ‫ފުދުންތެރިކަން ހުންނަމިންވަރުން ރާއްޖެފަދަ‬ ‫ޤައުމެއްގެ ހުރިހާރަށެއްގައި ސަރުކާރުން ފަޔަރ‬ ‫ޓީމެއް ބޭތިއްބުމަކީ ދަތިކަމަކަށްވާނެކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ރާއްޖޭގެ މީހުން ދިރިއުޅޭރަށްރަށުގެ‬ ‫ތެރެއިން އަލިފާންނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތް އެމް‪.‬‬ ‫ފަށާފައިވަނީ‬ ‫ދޭން‬ ‫އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފްއިން‬

‫ހަރަކާތުގައި‬ ‫ނިއްވުމުގެ‬ ‫««އަލިފާން‬ ‫ބޭނުންކުރާ ސާމާނު ސަލާމަތްތެރިކަމާއިއެކު‬ ‫ވަކިނިޒާމެއްގެ ދަށުން ބަހައްޓާނެ ތަނެއް‬ ‫ހޯދުން‬ ‫މިތަކެތި ސަރުކާރުން ކޮންމެރަށަކަށް‬ ‫ހޯދާދީ މެއިންޓެއިންކޮށް ބަލަހައްޓާ އެމަސައްކަތަށް‬ ‫ހަމަޖެއްސުމަކީ‬ ‫މުވައްޒަފުން‬ ‫ސަރުކާރު‬

‫މީހުންދިރިއުޅޭ ހުރިހާރަށެއްގައި ދިނުމަށްޓަކައި‬ ‫އެރަށެއްގައި އޮންނަ ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫ފަޔަރފައިޓަރުންނަށް ބޭނުންވާނެ އާލާތްތަކާއި‬ ‫ވަޞީލަތްތައް ހޯދާ ތަރައްޤީކުރާނީ އެރަށެއްގެ‬ ‫ރަށުކައުންސިލުންނެވެ‪ .‬މިގޮތުގެމަތިން ފުރަތަމަ‬ ‫ރާއްޖޭގައި އުފެއްދި ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫ފަޔަރފައިޓަރުން ތަމްރީނުކޮށްފައިވަނީ ‪2012‬‬ ‫މޭގައި ށ‪.‬ފީވަކުގައެވެ‪ .‬އަދި އަލިފާން ނިއްވުމަށް‬ ‫ބޭނުންކުރާނެ އަސާސީ ބައެއްއާލަތްތަކާއިއެކު‬ ‫ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫ކޮމިއުނިޓީ‬ ‫އެންމެފުރަތަމަ‬ ‫ފަޔަރފައިޓަރުން އުފައްދާފައިވަނީވެސް ‪2013‬‬ ‫ފެބުރުއަރީ ‪3‬ގައި ށ‪ .‬ފީވަކުގައެވެ‪ .‬އޭގެފަހު‬ ‫މިހާރުވަނީ ހއ‪.‬މަކުނުދޫއާއި ހއ‪.‬ދިއްދޫގައި‬ ‫ފަޔަރފައިޓަރުން‬ ‫ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫ކޮމިއުނިޓީ‬ ‫ތަމްރީނުކޮށްފައެވެ‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ނ ައއި ޮގ ތް‬ ‫ރ ްއޖޭ ަގއި ފުޅާ ެވ ަތ ަރ ްއޤީ ަވމު ް‬ ‫ދ ަމތް ާ‬ ‫ައލިފާ ް‬ ‫ނ ނި ްއ ުވމުގެ ޚި ު‬

‫‪ ‬ލިޔުނީ‪ :‬ކެޕްޓަން ޢަބްދުﷲ ޢަލީ‬

‫އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތް‬ ‫ރާއްޖޭގައި ފުޅާވެ ތަރައްޤީވަމުން އައިސްފާވަނީ‬ ‫އެދުވަސްވަރަކަށް އެކަށޭނެގޮތެއްގައެވެ‪ .‬ދިވެހި‬ ‫ތާރީޚީ ފަތްފުއްތަކުން ފެންނަންގޮތްގޮތުގައި‬ ‫އަލިފާންނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތަކީ ‪1950‬ގެ‬ ‫އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި ސިފައިންގެ މީހުން‬ ‫ދޭންފައްޓާފައިވާ ޚިދުމަތެކެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬ ‫ގޮތަކަށް‬ ‫ކޮންމެވެސް‬ ‫އޭގެކުރިންވެސް‬ ‫ރާއްޖޭގައި އަލިފާން ނިއްވުމުގެ މަސައްކަތް‬ ‫ކޮށްފައިވާނެކަމީ ޝައްކެއްއޮތްކަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬

‫‪1950‬ގެ އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ސިފައިން އަލިފާންނިއްވުމުގެ މަސައްކަތްކުރީ‬ ‫އެކަމަށް ޚާއްޞަ ކުރެވިފައިވާ ބާލިދީތަކެއް‬ ‫ބޭނުންކޮށްގެންނެވެ‪ .‬އެބާލިދީތައް ހުންނަނީ‬ ‫ރަތްދަވާދުލާ‪،‬‬ ‫ބޭރުގައި‬ ‫އެތެރެއާއި‬ ‫ފުލައްވާބައިގައި ކަޅުބަންދެއްއަޅައި‪ ،‬ބާލިދީ‬ ‫ތަކުގެ ބޭރުގައި ނަމްބަރެއް ޖަހާފައެވެ‪.‬‬ ‫ހާދިސާއެއް‬ ‫އަލިފާނުގެ‬ ‫އެދުވަސްވަރު‬ ‫ހިނގައިފިނަމަ އެބާލިދީތައް ހިފައިގެން‬ ‫އެސަރަހައްދަކަށްގޮސް ވަޅުތަކުން ފެން‬ ‫ނަގައިގެންނާއި މޫދުން ލޮނު ނަގައިގެން‬ ‫އަލިފާން ރޯވެފައިވާ ހިސާބާއި ޖެހެންދެން‬ ‫މީހުން އެތުރިގެންތިބެ ސައްލިބަހާ އުޞޫލުން‬ ‫އަލިފާން ރޯވެފައިވާތަނަށް ފެން ފޯރުވާދިމުން‬ ‫އަލިފާންގަނޑު ކައިރީގައިތިބިމީހުން ފެންޖަހާ‬ ‫އަލިފާންގަނޑު ނިއްވާލައެވެ‪ .‬އަދި މީގެ‬ ‫ވެއްޔާ‪ ،‬ފެނާއި އެއްކޮށްގެން‬ ‫އިތުރުން‬

‫‪8‬‬

‫އަލިފާންގަނޑަށް ޖަހައިގެންނާއި‪ ،‬ވަކިވަރަކަށް‬ ‫ރޯވެފައިވާ އަލިފާނަށް ހިކިވެލިޖަހައިގެންވެސް‬ ‫އަލިފާން ނިއްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގޭގައި އަލިފާން ނިއްވުމުގެ‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫ޚާއްޞަކުރެވިގެން‬ ‫މަސައްކަތައް‬ ‫ޔުނިޓެއް އުފައްދާ އެޚިދުމަތް ވަކިޔުނިޓަކުން‬ ‫ދޭންފަށާފައިވަނީ ‪ 01‬މެއި ‪ 1990‬ގައި‬ ‫"ފަޔަރ ސެކްޝަން" އިންނެވެ‪ .‬މިސެކްޝަން‬ ‫އުފެއްދިއިރު އަލިފާންރޯވާ ސަރަޙައްދުތަކަށް‪،‬‬ ‫މުހިއްމު‬ ‫ބޭނުންކުރާ‬ ‫އަލިފާންނިއްވަން‬ ‫އާލާތްތައް އުފުލާނެ ވެހިކަލަކެއްގެ ގޮތުގައި‬

‫އޮންނަނީ އެންމެވެހިކަލެކެވެ‪ .‬އެއީ (‪3821‬‬ ‫ދ‪.‬ރ) ނަމްބަރު ވެހިކަލެކެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬ ‫ފަހުން "ފަޔަރ ސެކްޝަން" ގައި ބޭނުންކުރާ‬ ‫އާލަތްތަކާއި ވަޞީލަތްތައް ގިނަވެ ތަރައްޤީވެގެން‬ ‫މިއަދު "ފަޔަރ‬ ‫ވަނީ ގޮސްފައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އެންޑް ރެސްކިއު ސާރވިސް" އަކީ ޒަމާނީ‬ ‫އޮތް‬ ‫ސިފައިންގޭގައި‬ ‫ވަޞީލަތްތަކާއިއެކު‬ ‫އެންމެބޮޑު އެއް ޔުނިޓެވެ‪.‬‬ ‫އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތް‬ ‫ފުޅާކުރުމަށް އަޅާފައިވާ ފިޔަވަޅުތަކަށް ބަލާއިރު‬ ‫މާލޭގެ އެކިއެކި ސަރަޙައްދުތަކުގައި ހަދާފައިވާ‬ ‫ވިލީފުލުސް ތަކުގައި ފަޔަރފައިޓަރުންގެ ޓީމެއް‬ ‫ބޭތިއްބުން ފާހަގަކޮށްލެވެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން ‪1998‬‬ ‫ނޮވެމްބަރ ‪ 03‬ގައި ވިލީފުލުސް – ‪( 3‬އައި‪.‬‬ ‫ޖީ‪.‬އެމް‪.‬އެޗްކައިރި)ން އަލިފާން ނިއްވުމުގެ‬ ‫ޚިދުމަތް ދޭންފެއްޓިއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އެހެން‬ ‫ސަބްސްޓޭޝަންތައް‬ ‫ވިލީފުލުސްތަކުންނާއި‬

‫ހަދައިގެން މާލޭގައި އަލިފާން ނިއްވުމުގެ‬ ‫ޚިދުމަތް އިތުރަށް ފުޅާކުރިއެވެ‪ .‬އަދި ‪2000‬‬ ‫ވަނަ އަހަރު ރާއްޖޭގެ އެކި ސަރަހައްދުތަކުގައި‬ ‫އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތް ދިނުމަށްޓަކައި‪،‬‬ ‫އަތޮޅުތަކުގައިހުރި ސިފައިންގެ މަރުކަޒުތަކުން‬ ‫އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތްދެވޭގޮތައް ފަޔަރ‬ ‫ސަބްސްޓޭޝަންތައް ހުޅުވަންފެއްޓިއެވެ‪.‬‬ ‫ފަޔަރ ސަބްސްޓޭޝަންތަކުގައި‬ ‫ފަޔަރމަނުން(ސިފައިން)‬ ‫މަސައްކަތްކުރާނެ‬ ‫ފޮނުވުމުގައި ދަތިތަކާއި ކުރިމަތި ލާންޖެހުމުން‬ ‫މަސައްކަތްކުރާނެ‬ ‫އެތަންތަނުގައި‬ ‫ޢާއްމު މުއައްޒަފުން ހޯދާ އެމީހުންނަށް‬ ‫ތަމްރީނު ދިނެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އެމީހުންނަކީ‬ ‫ސިފައިންގެ ބެލުމުގެ ދަށުން އަތޮޅުތަކުގައި‬ ‫ހުރި "ރީޖަނަލް ފަޔަރ ސާރވިސް"‬ ‫މަސައްކަތްކުރާބައެއްގެގޮތުގައި‬ ‫ތަކުގައި‬ ‫ހަމަޖެއްސިއެވެ‪ .‬އަދި ރީޖަނަލް ފަޔަރ‬ ‫ސާރވިސް ތަކަކީ އެއަތޮޅެއްގެ އަތޮޅު‬ ‫އޮފީހުގެ ދަށުން ހިންގާ ސެކްޝަނެއްގެ‬ ‫އިތުރުން މަދަނީ ތަނެއް ކަމުގައި ސަރުކާރުން‬ ‫ނިންމަވާ‪ ،‬އެމީހުންނަށް ބޭނުންވާނެ ތަމްރީނު‬ ‫ދޭނެބަޔަކީ ފަޔަރ އެންޑް ރެސްކިއު ސާރވިސް‬ ‫ކަމުގައިވެސް ‪ 2005‬ގައި ނިންމެވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުގެ މަތިން އަތޮޅުތަކުގައި ދެމުންދިޔަ‬ ‫އޮގްޒިލަރީ ފަޔަރމަނުން މިޚިދުމަތް ވަނީ‬ ‫‪ 2008‬ނޮވެމްބަރު ‪11‬ގައި ސަރުކާރު ބަދަލުވެ‬ ‫"މިނިސްޓްރީ އޮފް އެޓޯލްސް ޑިވެލޮޕްމަންޓް"‬ ‫އުވާލެއްވުމާއިގުޅިގެން ހުއްޓިފައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫"ރީޖަނަލް ފަޔަރ ސާރވިސް" ތަކުގައި ތިބި‬ ‫މުވައްޒަފުން ‪ 2009‬ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 06‬ގައި‬ ‫ވަޒީފާއިން ވަކިކުރެއްވުމުން އަތޮޅުތަކުގައި‬ ‫އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ޚިދުމަތް އަނެއްކާވެސް‬ ‫ވަނީ ސިފައިންގެ އޭރިއާ ކޮމާންޑްތަކުން‬ ‫ދޭންފަށާފައެވެ‪ .‬މިއީ އެންމެއެކަށީގެންވާގޮތް‬ ‫ނޫންކަމުގައި ސިފައިންގެ ލީޑަރޝިޕަށާއި‬ ‫ވެރިންނަށް‬ ‫މިނިސްޓްރީގެ‬ ‫ޑިފެންސް‬ ‫ފާހަގަކުރެވިގެން " ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ‬ ‫ފަޔަރފައިޓަރުން" އުފައްދަން ނިންމިއެވެ‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑުގެ ޤަލަމުން ސިފައިންނާއި ފުލުހުން‬ ‫ދިވެހި ސިފައިން‬ ‫ދިވެހި ސިފައިން އުފެދީ ‪1882‬‬ ‫މަހުގެ ‪ 21‬ވަނަ‬ ‫ވަނަ އަހަރުގެ އޭޕްރީލް‬ ‫ފަސޭހަވެފައި‬ ‫އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ދުވަހުއެވެ‪.‬‬ ‫ޞައްޙަކަން އެންމެ ބޮޑުވާނީ އަޅުގަނޑު‬ ‫ދުށްތަން ދުށްގޮތަށް ލިޔުނީމައެވެ‪ .‬ވީމާ‪1954 ،‬‬ ‫ފެބްރުވަރީ ‪ 01‬އިން ‪ 1978‬ޑިސެންބަރ ‪27‬‬ ‫އަށް އެ މުއްދަތުގެތެރޭގައި އަޅުގަނޑު ދުށްތަން‬ ‫ދުށްގޮތަށް ލިއެވޭތޯ ބަލާނަމެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ‪ 2000‬އަހަރަށްވުރެ‬ ‫ލިއުންތެރިން‬ ‫ތާރީޚް‬ ‫ގިނަވެއްޖެކަން‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫އެމުއްދަތުގެ‬ ‫ބަޔާންކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫މިރާއްޖޭގައި ދިވެހީން އުޅެފައިވެއެވެ‪ .‬ވެރިންވެސް‬ ‫އުޅެފައިވެއެވެ‪ .‬ކޮންމެ ނަމެއްގައި ނަމަވެސް‬ ‫މަސައްކަތްކުރިބަޔަކު‬ ‫ދިފާޢުގައި‬ ‫ޤައުމުގެ‬ ‫އުފައްދާފައިވާނެއެވެ‪ .‬އެބަޔަކީ ހަނގުބޭކަލުން‬ ‫ނުވަތަ ކުޅިޖަހާ ކޮށިކޮށީގެ އެދުރުންނާއި‬ ‫މީހުންނޭ ކިއަސް އެންމެ ރަނގަޅެވެ‪ .‬ފަހުން‬ ‫ތަރައްޤީވަމުން އައިސް ސިފައިން އުފެދުނީކަމަށް‬ ‫ވެދާނެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި ފުލުހުން‬

‫ވުޖޫދަށް‬ ‫ފުލުހުން‬ ‫ދިވެހި‬ ‫އައީ ރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ޤާނޫނު އަސާސީ‬ ‫އޭގެގެދަށުން‬ ‫ގުޅިގެން‬ ‫ފާސްކުރެއްވުމާއި‬ ‫އުފެދިގެން އައި ‪ 21‬ނަންބަރު ގާނޫނުގައިވާ‬ ‫އެ ޤާނޫނު އަސާސީ‬ ‫ގޮތުގެމަތިންނެވެ‪.‬‬ ‫ފާސްކުރެއްވީ ‪ 1932‬ވަނަ އަހަރުއެވެ‪.‬‬ ‫މިބަޔާން އަޅުގަނޑު މިލިޔަނީ އޭރުގެ ލިޔުމާއި‬ ‫ފުލުހުން‬ ‫ބިނާކޮށެވެ‪.‬‬ ‫މަޢުލޫމާތުގެމައްޗަށް‬ ‫އުފެދުނުކަން އެގާނޫނުން އިނގެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ފުލުހުންގެ ޙަރަކާތާއި ނަން އުވިފައިވާކަން‬ ‫އެނގޭނެ ލިޔުމެއް އަދި ނުފެނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ކުރެވޭ ލަފައެއް އެބައޮތެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬ޤާނޫނު‬ ‫އަސާސީވަނީ އޭގެ ޙަޔާތުގެ ޅަފަތުގައި‬ ‫އުވާލާފައެވެ‪ .‬ފުލުހުން ވުޖޫދަށްއައީ އެޤާނޫނު‬ ‫އަސާސީގެ ވަޞީލަތުންކަމަށްވާތީ ޤާނޫނު އަސާސީ‬ ‫އުވާލުމާއިގުޅިގެން ފުލުހުންގެ ޙަރަކާތާއި އަސަރު‬

‫އުވުނީކަމަށްވުންވެސް ގާތެވެ‪ .‬މިއީ އަޅުގަނޑު‬ ‫ޤަބޫލުކުރާ ގޮތެވެ‪.‬‬

‫އަވަށު އޮފީސްތަކާއި ރަށުއޮފީސް ތަކުން‬ ‫މައްސަލަ ބެލުން‬ ‫މަސްއަލާ‬ ‫ސިފައިންގެއިން‬ ‫އޮފީސްތަކުން‬ ‫އަވަށު‬ ‫ބެލުމުގެކުރީގައިވެސް‬ ‫އެއަވަށަކުން ހުށައެޅޭ މައްސަލާއެއް އެއަވަށެއްގެ‬ ‫އަވަށު އޮފީހުން ބަލަމުން ގެންދިއައެވެ‪.‬‬ ‫ހަމައެފަދައިން ރާއްޖެތެރޭގައިވެސް އެރަށަކުން‬ ‫ހުށައެޅޭ މަސްއަލާތައް އެރަށެއްގެ ރަށުއޮފީހުންނާއި‬ ‫އަތޮޅު އޮފީސްތަކުން ބަލަމުން ދިއައެވެ‪.‬‬

‫ހައިވަކަރު އަޙުމަދުފުޅު‬

‫ރ‪.‬ދޮންކަލޭފާނު ‬ ‫ކަލޭފާނު)‪.‬‬ ‫‪ ‬އެހީތެރި ާ‬ ‫ޔ‬ ‫ބ‪.‬ނަސީމ ު‬ ‫ނަސީމު)‪.‬‬

‫(ރަންވިއްކާ‬

‫‪ 4‬ނަންބަރު‬ ‫(ބީފާނު‬

‫ދޮން‬

‫ސަރުދާރު‬ ‫އިބުރާހީމް‬

‫‪ 3‬މާރާމާރީއާއި ބެހޭ ބައި‪.‬‬

‫‪ 1‬ފެބްރުވަރީ ‪ 1954‬ގައި‬ ‫އަޅުގަނޑު ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް ނުކުތްއިރު‬ ‫މީހުންނާއި‬ ‫ގެނެވޭ‬ ‫މައްސަލަތަކުގައި‬ ‫އަންނަ މީހުންތިބެނީ ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑަށް‬ ‫ކުރިމަތިވާގޮތަށް ސިފައިންގެ ފާރުކައިރީގައި‬ ‫މަގުމަތީގައެވެ‪ .‬އެމީހުންނާއި ސުވާލުކުރަނީ‬ ‫ސިފައިންގެ އިސްބޭކަލެކެވެ‪.‬‬

‫‪ ‬ވެރިޔާ ‪ 2‬ނަންބަރު ސަރުދާރު މޮޓަ‬ ‫ޙަސަން މަނިކު‪.‬‬ ‫‪ ‬އެހީތެރިޔާ ‪ 4‬ނަންބަރު ސަރުދާރު‬ ‫ހައިވަކަރު އަޙުމަދު ފުޅު‪.‬‬ ‫ބައިތަކަށާއި ވެރިންނާއި އެހީތެރިން‬ ‫އެއްބައިން އަނެއްބަޔަށް ބަދަލުވަމުން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫އޭރަކު ފުލުހުންގެ ހަރަކާތެއްގެ އަސަރެއްނެތެވެ‪.‬‬ ‫މައްސަލަތައް ބަލަނީ ސިފައިންނެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ‬ ‫ތަޙުޤީޤު އޮފީހުގެ ބޭރު ދޮރު ފަހަތުގައި‬ ‫ފެހިދަވާދުލާފައި ހުންނާތީ އެތަނަށް ގެނެވޭ‬ ‫މީހުންނާ އަންނަމީހުން ކިއާ އުޅެނީ "ފެހި‬ ‫އޮފީސް" އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއީ ސިފައިންގެ‬ ‫ތަޙުޤީޤު އޮފީހެވެ‪.‬‬

‫‪ 27‬އޮގަސްޓް ‪1960‬‬

‫‪ 13‬މާރޗް ‪1972‬‬

‫‪ 01‬ފެބްރުއަރީ ‪1954‬‬

‫ތަޙުޤީޤުކުރާނެ ‪3‬‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ބައި އުފައްދަވައި އެ ތިންބަޔަށް ‪ 3‬ވެރީންނާ ި‬ ‫އ‬ ‫އެހީތެރީން ލެއްވިއެވެ‪ .‬އެއީ‪:‬‬ ‫‪1.1‬ސިޔާސީ ކަންތައްތަކާއި ބެހޭ ބައި‪.‬‬ ‫‪2.2‬ވައްކަމާއި ބެހޭ ބައި‪.‬‬ ‫‪3.3‬މާރާމާރީއާއި ބެހޭ ބައި‪ .‬އެވެ‪.‬‬

‫‪ 1‬ސިޔާސީ ކަންތައްތަކާއި ބެހޭ ބައި‬ ‫‪ ‬ވެރިޔާ ‪ 2‬ނަންބަރު ސަރުދާރު މ‪.‬ހ‪.‬‬ ‫ޙާޖީ‬ ‫(މުޙަންމަދު‬ ‫އތު ‬ ‫ދޮންތު ް‬ ‫ދޮންތުއްތު)‪.‬‬ ‫ރ ރ‪.‬ޢަލީ‬ ‫‪ ‬އެހީތެރިޔާ ‪ 3‬ނަންބަރު ސަރުދާ ު‬ ‫މަނިކު (ރަންވިއްކާ ޢަލީ މަނިކު)‪.‬‬

‫‪ 2‬ވައްކަމާއި ބެހޭ ބައި‬ ‫‪ ‬ވެރިޔާ‬

‫‪2‬‬

‫ނަންބަރު‬

‫ސަރުދާރު‬

‫‪ 13‬މާރޗް ‪ 1972‬ގައި‬ ‫އިނގިރޭސި ރާނީ މާލެ ވަޑައިގަތުމުގެ ‪10‬‬ ‫ދުވަސް ކުރިން‪ ،‬ފުލުހުންގެ ނަމުގައި ސިފައިންގެ‬ ‫ތެރެއިން ‪ 12‬މީހަކު ޢައްޔަނުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫މަސްބޯޓެއްގައި އިނގިރޭސިބަހުން 'ޕޮލިސް'‬ ‫ޖެހުމަށްފަހު އެ ބާރަ މީހުންނާ ޙަވާލުކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫މިކަންކަން ރާވާ ހިންގެވީ މިނިސްޓްރީ އޮފް‬ ‫ޕަބްލިކް ސޭފްޓީ އިންނެވެ‪ .‬މި ބާރަ މީހުންގެ‬ ‫އިސްމީހެއްގެ ގޮތުން ހަމަޖެއްސެވީ ‪ 2‬ނަންބަރު‬ ‫ސަރުދާރު ސައްޔިދު އަޙުމަދު އެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންނާއި ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތް‬ ‫އެއް ފުރާޅެއްގެ ދަށުން ދެވެމުން އައިސް ‪2004‬‬ ‫ސެޕްޓެމްބަރު ‪ 1‬ވަނަ ދުވަހު މިދެޚިދުމަތް‬ ‫ވަކިކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫ކަށިމާ އަޙުމަދު ޝާކިރު‬

‫‪10‬‬

‫‪ruhAmi nqTqbe gehurE lEri‬‬ ‫‪.vewegatuwa genqrehawa tIwomi‬‬

‫ތިބާގެ‬ ‫ކާކުހެއްޔެވެ؟‬ ‫ތިޔައީ‬ ‫ޤައުމަށްޓަކައި ތިބާ ކޮށްދިނީ ކޮންކަމެއް ހެއްޔެވެ؟‬ ‫މި ސުވާލުގެ ޖަވާބަކަށް އިންތިޒާރު ކުރާއިރު އަދި‬ ‫އެހެން އަޑެއްވެސް އަޅުގަޑުމެންގެ ކަންފަތަށް އެބަ‬ ‫އިވެއެވެ‪ " .‬ކަލެއަށް ކަލޭގެ ޤައުމު ކޮށްދިނީ‬ ‫ކޮން ކަމެއްތޯ ސުވާލު ނުކުރާށެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫ކަލޭ ކަލޭގެ ޤައުމަށް ކޮށްދޭންވީ ކޮން ކަމެއްތޯ‬ ‫އަހައިބަލާށެވެ‪ ".‬މިއީ ‪ 1961‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫އެމެރިކާގެ ރައީސް ޖޯން އެފް ކެނެޑީ އޭނާގެ‬ ‫ޤައުމާ މުޚާޠަބު ކުރެއްވި ތަޤްރީރެއްގައި ވިދާޅުވި‬ ‫ވާހަކަފުޅެކެވެ‪ .‬އަދި އެހެން ވާހަކަފުޅެއްވެސް‬ ‫މުޅި ދުނިޔެއާ މުޚާޠަބު ކުރައްވައި އެމަނިކުފާނު‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ " .‬އެމެރިކާ ކަލޭމެންނަށް ކޮށްދޭނީ‬ ‫ކޮންކަމެއްތޯ ނާހާށެވެ‪ .‬އެކަމަކު މުޅި ދުނިޔޭގެ‬ ‫އެންމެން ވެގެން ދުނިޔޭގެ ޞުލްޙައަށް ކޮށްދެވެން‬ ‫އޮތީ ކޮން ކަމެއްތޯ އަހައިބަލާށެވެ‪".‬‬ ‫ތިޔައީ ކާކުހެއްޔެވެ‪ .‬ތިބާގެ‬ ‫ޤައުމަށްޓަކައި ތިބާ ކޮށްދިނީ ކޮންކަމެއް ހެއްޔެވެ؟‬

‫ޝައްކެއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬މިއަދު ދިވެހި ޤައުމުވެސް‬ ‫ހަމަ މިޢިބާރާތުން މުޅި ދިވެހި އުންމަތާ އެބަ‬ ‫މުޚާޠަބު ކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުގެ ފަރުދުން އެއަޑު އެބަ‬ ‫އަހަމު ހެއްޔެވެ‪ .‬ނިޔަނެތި މައެއްގެ ފަސްބަޔަށް‬ ‫އޮހެމުން އެދާ ކަރުނަތައް ދެކެމުހެއްޔެވެ‪ .‬ލޮބުވެތި‬ ‫ދިދައެއްގެ ލޮލުން މުޅި ދިވެހި ޤައުމުގެ ހާލު‬ ‫ދެކެމުން ރެޔާއި ދުވާލު އެކުރާ ދުޢާ ތަކުގެ‬ ‫އަޑު އެބަ އަހަމުހެއްޔެވެ‪ .‬ނިދި ތާއްޔަކަށްވެސް‬ ‫ޖެހިނުލައި‪ ،‬ދެފަރާތަށް ހެލިލަ ހެލިލާ ހުރެ އެ‬ ‫ކުރާ އާދޭހުގެ އަޑު އެހީ ކިތައް ދިވެހި ދަރީން‬ ‫ބާވައެވެ‪ .‬ކޮންމެވެސް ބަޔަކު މިމަންޒަރު‬ ‫އަސަރާ އެކު ދެކޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ކަރުނަޔާއެކު‬ ‫ބަލާނެވެސް މެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އުފެދޭ ސުވާލަކީ‬ ‫އެގޮތަށް ބަލަހައްޓައިގެން ތިބެންވީ ކިހައި‬ ‫ދުވަހެއް ވާންދެން ހެއްޔެވެ‪ .‬އަހަރެމެން ކުރަންވީ‬ ‫ކޮންކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ އަހަންނަކީ ހަމަ އެންމެ‬ ‫މީހެކެވެ‪.‬‬ ‫ވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ތިބާއަށް‬ ‫އާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ފުރަތަމަ އެންމެ މީހެކެވެ‪ .‬ފަހުން ދެމީހުންނެވެ‪.‬‬ ‫އިރުކޮޅަކުން ތިންމީހުން ހަތަރު މީހުންނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ދުވަސް ކޮޅަކުން އެތައްބައެކެވެ‪ .‬ބޭނުމީ‬ ‫ނުގުޑާފަދަ ޢަޒުމެކެވެ‪ .‬ހިތްވަރެކެވެ‪ .‬ސާބިތު‬ ‫ކަމެކެވެ‪ .‬ދެން ކަންކަމުގައި ކެރިގެން ތެދުވުމުގެ‬ ‫މަތިވެރި ރޫޙެކެވެ‪ .‬އޭރުން އެ އެޅެނީ ވަރަށް‬ ‫ވަރުގަދަ ބިންގަލެކެވެ‪ .‬ޤައުމިއްޔަތުގެ ބިންގަލެވެ‪.‬‬ ‫އޭރުން އެ އުފައްދައިދެނީ ވަރަށް ވަރުގަދަ‬ ‫ރޫޙެކެވެ‪ .‬ޤައުމީ ރޫޙެވެ‪ .‬މިދެ އަސާސްގެ‬ ‫މަތީގައި ކޮޅަށް ތެދުވެ ހިންދަމާލާ ކޮންމެ‬ ‫މީހަކު އެބަންނަނީ ވަރަށް ވަރުގަދަ ކަމަރެކެވެ‬ ‫އެއަށް ކިޔަނީ ޖިހާދުގެ ކަމަރެވެ‪ .‬އެހިސާބުން‬ ‫އޭނާ ބަލާނީކީ މަހުން މަހަށް އަތަށް އަރާ‬ ‫މުސާރައަކަށް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި މަތިވެރި މަޤާމަކާ‬ ‫ހަމައަށް ގެންގޮސްދީފާނޭ މީހެއްގެ މޫނަކަށްވެސް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އަދި ކޮބައިތޯއެވެ‪ .‬އޭނާ ނުހަނު ލޯބިވާ‬ ‫އަނބިމީހާއި ދަރިންނަކީވެސް ނަންބަރު ދޭއް‬ ‫ކަމުގައި ދެކޭނެއެވެ‪ .‬އޭރުން ނަންބަރު އެކެއްގައި‬

‫އޮންނާނީ އޭނާގެ ޤައުމެވެ‪ .‬މިހިސާބަށް ދާއިރު‬ ‫އެއޮތީ ޤައުމިއްޔަތުގެ ބިންގާ އެޅިފައެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމީ ލޯތްބާއި ޤައުމީ ރޫޙާއެކު‬ ‫ޤައުމިއްޔަތެއްގެ ބިންގަލުގެ މަތީގައި ކޮޅަށް ތެދުވެ‬ ‫ހުންނަ މީހާ އިޖުތިމާޢީ ފޭރާމަށާއި‪ ،‬އިންސާނީ‬ ‫މަތިވެރި ސުލޫކަށާއި‪ ،‬އަދަބު އަޚުލާޤީ މިންގަނޑު‬ ‫ތަކަށްވެސް އިޙުތިރާމް ކުރާނެއެވެ‪ .‬މިކަން އެއޮތީ‬ ‫ދިވެހި ތާރީޚުގެ ފަތްފުށް ތަކުން ފެންނާށެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖެ އިސްލާމް ވީއްސުރެ މިއަދާ ހަމައަށްވެސް‬ ‫ބައްލަވާށެވެ‪ .‬މިއަދު ތަރައްޤީވެފައިވާ ޤައުމެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި‪" ،‬ދުނިޔެ މަތީގައިވާ ސުވަރުގޭގު ނަމުން‬ ‫ނަންލިބިގެން‪ ،‬ޞުލްޙަ މަސަލަސް ކަމުގެ ރަން ތާޖު‬ ‫ބޮލުގައި އަޅައިގެން‪ ،‬އޯގާވެރިކަމާއި އުޚުއްވަތްތެރި‬ ‫ކަމުގެ ކުރިބޯށީގައި ހިފައިގެން މިތިބެވުނީ ﷲ‬ ‫ގެ ކުޅަދުންވަންތަ ކަމާއި މިންވަރުފުޅުން ބަޔަކު‬ ‫އަމާނާތްތެރި ކަމާއެކު އަހަރެމެންގެ އަތްމައްޗަށް އެ‬ ‫ހަދިޔާ ގެނެސް ދިނީތީއެވެ‪ .‬އެއީ އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ލޮބުވެތި ކާބަފައިންނެވެ‪.‬‬ ‫އަމާނަތައިގެން‬ ‫އެ‬ ‫އެމީހުން‬ ‫މިހިސާބަށް އައީ ހާދަހާ ގަދަ ކަނޑު ތަކެއްގައި‬ ‫ދަތުރު ކޮށްފައެވެ‪ .‬ހާދަ ގަދަ ކޮޅިގަނޑު ތަކެއްގެ‬ ‫ވައި އަރައަރައި އޮތްވައެވެ‪ .‬ފުށެތިކާލުންގެ‬ ‫ވަށައިގެން‬ ‫މެދުކެނޑުމެއްނެތި‬ ‫ދުއްތުރާތައް‬ ‫ލިބިލިބި އޮތްވައިވެސް މެއެވެ‪ .‬އެދުވަހު‬ ‫ވެސް މިޤައުމަށް ޣައްދާރުވި ބަޔަކު އުޅުނެވެ‪.‬‬ ‫ބޭރުމީހުން ދައްކަމުން ދިޔަ ދަޅަތަކަށް ހެއްލުނު‬ ‫މީހުންވެސް ތިއްބެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މާތްވެގެންވާ‬ ‫އިސްލާމްދީން ދިފާޢު ކުރަން ޖެހުނު ހިނދު‪،‬‬ ‫ގޮވައިލެވުނު‬ ‫ސަލާމަތަށްޓަކައި‬ ‫ޤައުމުގެ‬ ‫ކބަފައިން އެބައިމީހުންގެ‬ ‫ހިނދު އެ ލޮބުވެތި ާ‬ ‫އެނިކަމެތި ދިރިއުޅުމާއި‪ ،‬އަނބިދަރިންނާއި‪،‬‬ ‫މުދާ އެއްފަރާތް ކުރިއެވެ‪ .‬ޤައުމަށް އިސްކަން‬ ‫ދިނެވެ‪ .‬ޤައުމީލޯބިން ހިތްތައް ފުރައިލި އެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަހަކު ޤައުމު ސަލާމަތް ކުރާކަށް ނުކުންނާނޭ‬ ‫ސިފައިންނެއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬ޤައުމުގެ މަޞްލަޙަތު‬ ‫ބަލަހައްޓާނޭ ފުލުހުންނެއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬އެދުވަހު‬ ‫ތިބީ ހަމައެކަނި މާތްވެގެންވާ އިސްލާމް ދީނާއި‪،‬‬

‫އެބައިމީހުންގެ ޤައުމު ނޫން އެއްޗެއް ނެތް ކަމަށް‬ ‫ޤަބޫލުކުޅަ ދިވެހި މުވާޠިނުން ތަކެކެވެ‪ .‬އެހިނދު‬ ‫ފުށެތިކާލުން (ޕޯޗްގީޒުން) ނަށްވެސް‪ ،‬އަދި‬ ‫ހޮޅީންނަށްވެސް ޖެހުނީ ފަހަށް ޖެހޭށެވެ‪ .‬ދެފަށް‬ ‫ރާޅުގެ ވަރުބަލާފައި ކުޑަކުޑަ އުޅަނދު ގަނޑައިގެން‬ ‫މާކަނޑަށް ނުކުންނަންވެސް ޖެހިލުމެއް ނުވާ‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ ދިވެހީންގެ ހިތްވަރަށް ތަޢުރީފު‬ ‫ކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ރިލޭރޭހުގެ ބެޓްން މިއަދު މިއޮތީ‬ ‫އަހަރެމެންގެ އަތަށް ލިބިފައެވެ‪ .‬އޭގައި ހިފަން‬ ‫ކުރިމަތީގައި‬ ‫އަހަރެމެންގެ‬ ‫ތައްޔާރުވެގެން‬ ‫އެތިބީ މިއަދުގެ އަދި މާދަމާގެ ޒުވާން ޖީލެވެ‪.‬‬ ‫ދެވަނަ ޓްރެކުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ވާދަކުރަން‬ ‫އަރާއެތިބީ އެބައިމީހުން ދުވަންވި ޓްރެކަކަށް‪،‬‬ ‫ދުވަންވި މަގުދައްކަން ދަމާފައި ހުރި ރޮނގު‬ ‫ތަކަކަށް ބަލާނޭ ބައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަނެކުންގެ‬ ‫ޙާލަކަށް‪ ،‬ކުޑަ ބޮޑުމިނަކަށް‪ ،‬މަދު ގިނަމިނަކަށް‪،‬‬ ‫އަދި ދީނަކަށް މަޞްލަޙަތަކަށްވެސް ބަލާނެ ބައެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އެމީހުން ބޭނުންވާނީ ކޮންމެ ގޮތެއް‬ ‫ހަދައިގެންވެސް އަޅުގަނޑުމެންގެ އަތުގައި މިއޮތް‬

‫ބޭނުން ނަމަ ކޮންމެވެސް އެއްފައިސާ އަކުން‬ ‫ގަނެވޭނެ ކަމަށްވެސް ގަބޫލު ކުރެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫ކާބަފައިގެ ތިޔަރީއަކީ އަދި އެއެއް ނޫނެވެ‪" .‬އަސް‬ ‫ވިއްކިއަސް ލަގަން ނުވިއްކާށެވެ‪".‬‬ ‫ހަނދުމަފުޅު އައު ކޮށްލައްވާށެވެ‪.‬‬ ‫އެވެރިންގެ ޤައުމާ ބަޔަކު ދިމާކޮށްލި ދުވަހު‬ ‫އެވެރިން ބުނީ ކީކޭހެއްޔެވެ‪ .‬އެމީހުނަކަށްވެސް‬ ‫އެދުވަހަކު ހިމޭނަކުން ނުތިބެވުނެވެ‪ .‬އެމެރިކާގެ‬ ‫ޓްވިން ޓަވަރަށް ޙަމަލާ ދިނުމުން އެޤައުމުގެ‬ ‫ރައީސް ޖޯޖް ޑަބަލިޔު ބުޝް ‪ 29‬ޑިސެމްބަރ‬ ‫‪ 2002‬ގައި ޤައުމާ މުޚާތަބު ކުރައްވަމުން‬ ‫ވިދާޅުވީ ކީކޭތޯއެވެ‪.‬‬ ‫"ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 11‬ގައި މިނިވަން‬ ‫ކަމުގެ ދުޝްމަނުން ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމާ‬ ‫ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަ ފަށައިފިއެވެ‪ .‬އެމެރިކާނުން‬ ‫ހަނގުރާމާއިގެ‬ ‫ހަނގުރާމަ ދަންނަމުއެވެ‪.‬‬ ‫އަސީރުންވެސް އަހަރެމެން ދަންނަމުއެވެ‪ ".‬އެ‬ ‫ބުނަނީ ވަރަށް ބޮޑު ވާހަކައެކެވެ‪ .‬މާނައިން‬ ‫ފުރިގެންވާ ވާހަކަ އެކެވެ‪ .‬އޭގެ ރައްދުވެސް ޢަމަލީ‬ ‫ގޮތުން މިހާރު ވަނީ ދީނިމިފައެވެ‪ .‬އަދިވެސް‬

‫އެ ީމހުން ބޭނުންވާނީ ކޮންމެ ގޮތެއް ހަދައިގެންވެސް އަހަރެމެންގެ‬ ‫އަތުގައި މިއޮތް ބެޓްން އެޖީލަށް ރައްދުކުރިޔަ ނުދީ ވައްޓާލާށެވެ‪.‬‬ ‫ޓީމުގައި ދުވަންތިބި މީހުންގެ ހިތްތަކަށް ނުބައި ވިސްނުމެއް ވިސްނައި‬ ‫ދީގެންވެސް ކާމިޔާބު ކަމާއެކު ރޭސް ނިންމިޔަ ނުދޭށެވެ‪.‬‬ ‫ބެޓްން އެޖީލަށް ރައްދުކުރިޔަ ނުދީ ވައްޓާލާށެވެ‪.‬‬ ‫ޓީމުގައި ދުވަންތިބި މީހުންގެ ހިތްތަކަށް ނުބައި‬ ‫ވިސްނުމެއް ވިސްނައި ދީގެންވެސް ކާމިޔާބު‬ ‫ކަމާއެކު ރޭސް ނިންމިޔަ ނުދޭށެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން ވިސްނަން‬ ‫ވެއްޖެ ކަމެކެވެ‪ .‬މިއީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ލޮބުވެތި‬ ‫ޤައުމެވެ‪ .‬މިޤައުމު އަޅުގަނޑުމެންގެ އަތުން ހަލާކު‬ ‫ކޮށްލުވަން ބަޔަކު އެބަ މަސައްކަތް ކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއްގޮތަކުން ނުވިއްޔާ އަނެއް ގޮތަކުންވެސް‬ ‫މަސައްކަތް ކުރެއެވެ‪ .‬މިއަދުމީ އިއްޔެ ދުށް‬ ‫ދުވަހެއް ނޫނެވެ‪ .‬ކަންކަން ކުރާގޮތާއި ކުރެވޭނެ‬ ‫ގޮތްތައް ގިނައެވެ‪ .‬މަކަރުވެރި އެވެ‪ .‬މަޞްލަޙަތުގެ‬ ‫އިރުއޮއްސި މާއްދިއްޔަތުގެ އިރު އަރައިފި ކަމުގައި‬ ‫އެބައިމީހުން ދެކެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ކިތަންމެ ރީތި‪،‬‬ ‫އަދި ކިތަންމެ ކުލަގަދަ ޔުނިފޯމެއްގެ ތެރެއަށްވެސް‬ ‫އެ މާއްދިއްޔަތުގެ ދިގު އަތް ވަންނާނެ ކަމަށް‬ ‫މިއަދު އެމީހުން ގަބޫލު ކުރެއެވެ‪ .‬ގަންނަން‬

‫މާޒީގެ ތެރެއަށް ވަޑައިގަންވާށެވެ‪ .‬ދެވަނަ ބޮޑު‬ ‫ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު ‪ 6‬އޮގަސްޓް ‪1945‬‬ ‫ގައި އެމެރިކާގެ ރައީސް ޓްރޫމަން ވިދާޅުވީ‬ ‫ކީކޭތޯއެވެ‪.‬‬ ‫"މީގެ ‪ 16‬ގަޑިއިރު ކުރިން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ހިރޯޝީމާއަށް އެޓޮމް ބޮމެއް‬ ‫ވައްޓައިލައި ފީމެވެ‪ .‬އަދި މީގެ އިތުރު ޙަމަލާއަކުން‬ ‫ސަލާމަތްވާން ޖަޕާނުން ބޭނުންނަމަ ވީހާ އަވަހަކަށް‬ ‫އެމީހުން އަމާން ދޭންޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެމީހުން އަމާން ނުދިނުމުން ނަގަސާކީއަށް ދެވަނަ‬ ‫ބޮމެއްވެސް ވައްޓާލައިފީމެވެ‪".‬‬ ‫މިބުނާ އޮޓޮމް ބޮމުގެ ނުރައްކާ‬ ‫އިޙުސާސް ކުރެއްވޭތޯއެވެ‪ .‬އެބުނާ އެޓޮމްބޮމަކީ‬ ‫‪( 20000‬ވިހިހާސް)ޓަނުގެ ޓީ‪.‬އެން‪.‬ޓީ އަށް‬ ‫ވުރެވެސް ބާރުގަދަ އެއްޗެކެވެ‪ .‬އަދި އެބޮން‬ ‫ގޮވުމުގެ ބާރު އިނގިރޭސީންގެ "ސްލޭމް"‬ ‫ބޮމަކަށްވުރެ ‪ 2000‬ގުނަ އިތުރެވެ‪ .‬މިހިރީވެސް‬

‫ޤައައުމިއްޔަތަށްޓަކައި ދުނިޔޭގެ މަޞްލަޙަތަށްޓަކައި‬ ‫ކަމަށްބުނެ އަޅައިފައި ހުރި ފިޔަވަޅެވެ‪ .‬މިވާހަކަ‬ ‫ކޮޅު މިތާނގައި އަޅުގަނޑު މި ހިމަނައިލީ‬ ‫ކަންކަމުގެ ބޮޑުކުޑަމިން އިޙުސާސްކޮށް ޢިބުރަތެއް‬ ‫ޙާސިލު ކުރެއްވުމަށް ޓަކައެވެ‪ .‬ﷲ ގެ ރަޙުމަތްފުޅާ‬ ‫އިރާދަފުޅުން އަޅުގަނޑުމެންނާ އެފަދަ ބޮޑު ކަމަކާ‬ ‫ކުރިމަތި ލާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ​ެ‪.‬‬ ‫މިއަދު އަޅުގަނޑު މެންވެސް ވިސްނަން‬ ‫ވެއްޖެއެވެ‪ .‬ޤައުމުދެކެ ލޯބިވާ ޖީލެއް އުފެއްދުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމީ ރޫޙެއް އުފެއްދުމަށެވެ‪ .‬ޤައުމަށްޓަކައި‬ ‫ޤުރުބާން ވާނޭ މުޖާހިދުން ތަކެއް އުފެއްދޭތޯއެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ މާނަ އަކީ މިހާރު އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރޭގައި‬ ‫އެ ރޫޙު ނެތެކޭ ނޫނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ގިނަ ބަޔަކު‬ ‫ބުނާ އަޑު މިހާރު އިވެނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ތެރޭގައި ޤައުމިއްޔަތުގެ ރޫޙު ގެއްލެމުން‬ ‫ދާކަމަށެވެ‪ .‬އިވޭ އަޑުތަކުގެ މައްޗަށް ބުރަވެތިބެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރޭގައި ހިނގަމުންދާ ބައެއް‬ ‫ކަންތައްތަކަށް ނަޒަރު ހިންގާލާއިރު ގިނަ ކަންތައް‬ ‫ތަކެއް ހުރީ އެންމެ ރަނގަޅަކަށޭ ދެންނެވޭކަށް‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެހެން އެވާން ޖެހުނީ‬ ‫ކީއްވެގެންތޯ ބަލައި އެކަންކަން އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އިސްލާޙް ކުރަން އެބަޖެހެއެވެ‪ .‬ޤައުމަށްޓަކައެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ލޮބުވެތި ދަރިންނަށް ޓަކައެވެ‪.‬‬ ‫އަންނަނިވި ޖީލުތަކުގެ ޙައްޤު ގައެވެ‪.‬‬ ‫ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމުނުތާ‬ ‫އެއް އަހަރު ފަހުން ވިންސްޓަން ޗާރޗިލް ދެއްވި‬ ‫ތަޤްރީރެއްގައި އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ " .‬ދުނިޔޭގެ‬ ‫ސަލާމަތަށްޓަކައި މުޅި ޔޫރަޕް އެކަތިގަނޑަކަށް ވާން‬ ‫އެބަޖެހެއެވެ‪ .‬މިކަމުން ހަމަ އެންމެ ޤައުމެއްވެސް‬ ‫އިސްތިސްނާ ވެގެން ނުވާނެއެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގައި‬ ‫އުފެދުނު ބޮޑު ހަނގުރާމަ ތަކަށް މަގު ފަހިވެގެން‬ ‫ދިޔައީވެސް ޔޫރަޕްގައި އުފެދުނު ނަސްލީ ބޮޑެތި‬ ‫ހަމަނުޖެހުން ތަކުގެ ސަބަބުންކަން އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ދަންނަމުއެވެ‪ .‬އެކަން އަޅުގަނޑުމެން މިތިބީ‬ ‫ތަޖުރިބާ ކޮށްގެންނެވެ‪".‬‬ ‫ފަދައިން‬ ‫އެވިދާޅުވި‬ ‫ޗާރޗިލް‬ ‫ޤައުމެއް ކަމުގައިވިޔަސް އެ ޤައުމެއް ނިސްބަތްވާ‬ ‫ހުރިހައި ފަރާތަކުންވެސް އެކަމާމެދު ވިސްނަން‬ ‫ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ދިވެހި ރާއްޖޭގައި ނަމަ ރާއްޖޭގެ‬ ‫ކޮންމެ ރަށެއްގައި ދިރިއުޅޭ ކޮންމެ މީހަކުވެސް‬ ‫މިކަމަށް ވިސްނަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ޤައުމުގެ‬ ‫މަޞްލަޙަތަށެވެ‪ .‬އާނއެކެވެ‪ .‬ރިލޭރޭހުގެ ބެޓްން‬ ‫މިއޮތީ މިއަދު އަޅުގަނޑުމެންގެ އަތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ވައްޓާނުލައި ބާރަށްގޮސް އަމާނާތްތެރި ކަމާއެކު‬ ‫ޒުވާން ޖީލަށް ރައްދު ކުރުމަކީ އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އަދާ ކުރަން ޖެހޭނޭ ވާޖިބެކެވެ‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްގެ އިންޓަވިއު‬

‫ ‬

‫ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް މޭޖަރ ޖެނެރަލް އަޙްމަދު ޝިޔާމް ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާ ގުޅިވަޑައިގެންނެވީ ‪16‬‬

‫ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 1986‬ގައެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ އެންމެ އާދައިގެ ޕްރައިވެޓެއްގެ މަޤާމުން ފެއްޓެވި ޚިދުމަތުގެ ތެރޭގައި‬

‫މިހާތަނަށް ޝަރަފުގެ ނިޝާނުގެ ގޮތުގައި ‪ 7‬މެޑަލް އާއި ‪ 8‬ކުލަ ާޙޞިލުކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ތިރީގައި މިވަނީ ޗީފް އޮފް‬

‫ޑިފެންސް ފޯސް މޭޖަރ ޖެނެރަލް އަޙްމަދު ޝިޔާމް "އައްޑަނަ"އިގެ ޑެޕިއުޓީ އެޑިޓަރ ސާރޖަންޓް މޭޖަރ ޢަބްދުﷲ‬ ‫ސަޢީދަށް ދެއްވާފައިވާ ބަސްދީ ގަތުމެކެވެ‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާ ުގޅިވަޑައިގެންނެވުނު ގޮތަކީ ކޮބައިތޯ؟‬

‫ލިބުނީ‪ .‬އެއަށްފަހު ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާ ގުޅުނީ‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑު ދުވަހަކުވެސް ހިތަކަށްނާރާ ސިފައިންގެ މީހަކަށް ވެދާނެއެކޭ‪.‬‬ ‫މަޖީދިއްޔާގައި އުޅުނުއިރު ކެޑޭޓް ހަރަކާތާވެސް ޖޮއިންކުރީ އަޅުގަނޑު‬ ‫ބޭނުންވެގެންނެއްނޫން‪ .‬ކެޑޭޓުންގެ ތެރެއަށް އަޅުގަނޑު ވެއްދީމަ ވަރަށް‬ ‫އެކަމާވެގެން އުޅުނީ‪ .‬ފުރަތަމަ އަޅުގަނޑަށް ލިބުނީ ޑަބަލް ޕްރޮމޯޝަން‪.‬‬ ‫ސީއެސްއެމް އަކަށްވީ‪.‬‬ ‫ދެން އަނެއްކާވެސް ޕްރޮމޯޝަން ލިބިފައި‬ ‫އެމަޤާމުގައި ހުއްޓާ ސަރުކާރުން ރާއްޖޭންބޭރަށް ކޯހަކަށްދާން ފުރުޞަތު‬

‫ސްކޫލް ދައުރުގައިވެސް ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާމެދު ޝަޢުޤުވެރިކަން‬ ‫ހުންނެވީތޯ؟‬

‫ޝައުޤުވެރިވެގެނެއްނޫންކަންނޭނގެ‪ .‬އަޅުގަނޑަކީ އެވަގުތަކު މިންވަރުކުރެއްވި‬ ‫ގޮތެއް އެއީ ރަނގަޅުގޮތްކަމަށް ޤަބޫލުކޮށްގެން ކޮންމެކަހަލަ ހާލަތެއްގައިވެސް‬

‫އޭގެ އެންމެ ރަނގަޅު ނަތީޖާ ނެރެވޭތޯ މަސައްކަތްކުރާ މީހެއް‪ .‬އަޅުގަނޑު‬ ‫ރާއްޖޭންބޭރުގައި (ކުވޭތުގައި) ކިޔަވަންހުރެފައި އައިއިރުއޮތީ ‪ 7‬އަހަރުގެ‬ ‫ބޮންޑެއް ސަރުކާރަށް ޚިދުމަތްކުރުމަށް‪ .‬އެބޮންޑުގެ ދަށުން ސިފައިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތާގުޅުނީ‪ .‬އެކަމާ ފުރަތަމަ އެހާ ހިތްހަމައެއްވެސްނުޖެހުނު‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެއަށް ޖޮއިންކުރިދުވަހު ސިފައިންގެއިން ފުރަތަމަ ވާހަކަދެއްކެވީ‬ ‫ލެފްޓިނަންޓް ޖެނެރަލް ރިޓަޔަރޑް އަންބަރީ ޢަބްދުއްސައްތާރު‪ .‬އެމަނިކުފާނު‬ ‫ވިދާޅުވީ ކޮންދާއިރާއެއްގަހޭ މަސައްކަތްކުރަންބޭނުމީ‪ .‬އަޅުގަނޑު ދެންނެވިން‬ ‫ސިފައިންގެ މީހަކަށްވާން ޑިސައިޑްކޮށްފައޭމިހިރީ ތަޙްޤީޤުކޮށް މައްސަލަބަލާ‬ ‫ދާއިރާނޫން އެހެން ކޮންމެ ދާއިރާއެއްވެސް މައްސަލައެއްނެތޭ‪.‬‬

‫ސިފައިންގެ ތެރެއަށް ވެންނެވުމަށްފަހު ކަންތައްތައްވީ ކިހިނެއްތޯ؟‬ ‫އަޅުގަނޑު އަޒުމް ކަނޑައެޅީ ބޮންޑު ހަމަވަންދެން އުޅެވެންއޮތް އެންމެ‬ ‫ރަނގަޅަކަށް އުޅުމަށް‪ .‬ސިފައިންގެ ފުރަތަމަ ބޭސިކް ޓްރޭނިންގ ކޯހަށް‬ ‫ދިއުމަށް ފުރުޞަތު ލިބުމުން‪ ،‬ޓްރޭނިންގ ނިންމާ އެންމެ އާދައިގެ‬ ‫ސިފައިންގެ މީހެއްގެ ގޮތުގައި މުގުރު އަޅައިގެން މާލޭގެ އެކިތަންތަނަށް‬ ‫ފޯރިއަށްދިޔައީ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް ކުއްލިއަކަށް މިއައި ބޮޑު ބަދަލާއި އުޅެމުންދިޔަ‬ ‫ގޮތް ފެނިފައި ވަރަށްގިނަ މީހުން މަލާމާތްކޮށް ވަރަށް އެއްޗެހިކިޔާވެސްހެދި‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް އެކަމަކަށް ސަމާލުކަމެއްނުދެން‪ .‬އޭރުގެ ސިފައިންނަކީ ފަށްއެޅި‬ ‫ހުދުގަމީސް ނޫން އެހެން އެއްޗެއް ލެވޭބައެއް ނޫން‪ .‬އެއީ އެންމެ‬ ‫ހިތްހަމަ ނުޖެހުނުކަމަކީ‪ .‬މިހެން އުޅެނިކޮށް އަޅުގަނޑަށް ފުރުޞަތުދެއްވީ‬ ‫އިނގިރޭސިވިލާތަށްގޮސް ރޯޔަލް މިލިޓްރީ އެކަޑަމީ ސޭންޑްހާރސްޓްގައި‬ ‫އޮފިސަރ ޓްރޭނިންގ ހަދަން‪ .‬އެ ޓްރޭނިންގ ނިންމާފައި އައި ހިސާބުން‬ ‫ކެރިއަރ ފެށުނީ‪ .‬ބޮންޑު ހަމަވީމާ ވަކިވަން ހުއްޓާ ‪ 1988‬ނޮވެމްބަރު‬ ‫ތިނެއްގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލާ ކުރިމަތިވީ‪ .‬އެދުވަހު އެކަންތައްތައް ދިމާވިގޮތުން‬ ‫ޤައުމުގެ ޙާލަތު ތަޞައްވަރުވެގެންދިޔަ‪ .‬ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ މިލިޓަރީ‬ ‫ބެކްގްރައުންޑެއް ހުރީމަ ހިތަށްއެރީ ސިފައިންގެ ސްޓޭންޑަޑް މިނޫން އެހެން‬ ‫ފެންވަރަކަށް ގެންދެވޭތޯ އަޅުގަނޑަށްވީ މަސައްކަތެއްވެސް ކުރާނަމޭ‪.‬‬ ‫‪ 150‬މީހުންގެބެޗް‬ ‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެފަހުން ރެކްރޫޓްކުރި ފުރަތަމަ‬ ‫ގޮވައިގެން ގިރިފުއްޓަށްގޮސް ތަމްރީނުތައް ފެށީ‪ .‬އޭގެ ގާތްގަޑަކަށް‬ ‫ފަސްވަރަކަށް އަހަރުފަހުން އަޅުގަނޑު ޓްރޭނިންގ ޔުނިޓުން ވަކިވިއިރު‪،‬‬ ‫އޭރު ޓްރޭނިންގ ޔުނިޓުގެ ކަންތައްތަކާ ޙަވާލުވެ ހުންނެވި މޭޖަރ ޖެނެރަލް‬ ‫ރިޓަޔަރޑް މުޙައްމަދު ޒާހިރުގެ އިރުޝާދުގެ ދަށުން އިނގިރޭސި ސިފައިންގެ‬ ‫އެހީތެރިކަމާއިއެކު ހިންގި އެސް‪.‬ޓީ‪.‬އެފް ޓްރޭނިންގ ކޯހާއި‪ ،‬އެން‪.‬ސީ‪.‬އޯ‬ ‫ކޭޑާ ޓްރޭނިންގ ކޯހާއި‪ ،‬ޑްރިލް އިންސްޓްރަކްޓަރސް ކޯހުގެ އިތުރުން‬ ‫ސްވިމިންގ އިންސްޓްރަކްޓަރސް ކޯހާ އެހެންގޮސް މިކަހަލަ ވަރަށްގިނަ‬ ‫ކޯސްތަކެއް އަޅުގަނޑު ހުރެގެން ހިންގުނު‪ ،‬މިހާރު ސިފައިންގެތެރޭގައި‬ ‫ޓްރޭނިންގ ސްޓޭންޑަޑްގޮސްފައިއޮތް މިންވަރު ފެނުނީމަ ވަރަށް އުފާވޭ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑަށް އެކަމަށް އިނީޝިއަލް ސްޓޭޖްގައި ކޮންޓިބިއުޝަނެއް ދެވުނީތީ‪.‬‬

‫ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސްގެ މަޤާމާއި ހަވާލުވެވަޑައިގެންނެވި ވަގުތަ ީކ‬ ‫ޤައުމު ވަރަށް ނާޒުކު ހާލަތެއްގައިއޮތް ވަގުތެއް‪ .‬ސީޑީއެފްގެ މަޤާމަކީ‬ ‫އެއްވެސް ވަރަކަށް އުންމީދު ކުރެއްވި މަޤާމެއްތޯ؟‬

‫ނޫން‪ .‬އަޅުގަނޑު ދުވަހަކުވެސް ހިތަކަށްނާރާ ސިފައިންގޭގައި ހަޔަރ‬

‫ރޭންކިންގ އޮފިސަރއަކަށް އަންނާކަށެއް‪ .‬އަޅުގަނޑު އެއްގޮތަކަށްވެސް‬ ‫އިންސްޕަޔަރކުރި ކަމެއްނޫން‪ .‬އެހެންނަމަވެސް އަޅުގަނޑަކީ ވަރަށް އެކްސްޓްރާ‬ ‫އޯޑިނަރީ ޗެލެންޖްތަކާ ކުރިމަތިލާހިތްވާ މީހެއް‪ .‬މިމަޤާމާ އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ހަވާލުވާންޖެހުނީ ވަރަށް އާދަޔާޚިލާފު ސަރކަމްސްޓެންސެސް އެއްގެ ތެރެއިން‪.‬‬ ‫މުއައްސަސާގެ ކަންތައްތަކާ މީހުންގެ ހާލަތާ މިހުރިހާ ކަމެއްވެސްއޮތީ ވަރަށް‬ ‫ދަށުދަރަޖައަކަށްގޮސްފަ‪ .‬ރާއްޖޭގައިއޮތް އެންމެ ވަރުގަދަ އެންމެ ޑިސިޕްލިން‬ ‫މުއައްސަސާ އަޅުގަނޑުމެންގެ ކުރިމަތީގައި ހަލާކުވެ‪ ،‬ފުނޑުފުނޑުވެ‬ ‫ޒަމާނުއްސުރެ ޤަބޫލުކުރަމުންއައި ދިވެހި ސިފައިންގެ އަސްކަރީ އުޞޫލުތައް‬ ‫ގެއްލިގެންދާތަން ފެންނަމުންދިޔައީ‪ .‬އެހެންވެގެންކަންނޭނގެ އަޅުގަނޑަށް (މި‬ ‫މަޤާމާ) ހަވާލުވެވުނީ‪ .‬ސިފައިންގެއިން ވަކިވާންޖެހުނުކަމުގައިވިއަސް ނޯމަލް‬ ‫ސަރކަމްސްޓެންސެސް އެއްގައި އަޅުގަނޑަކަށް ހިއެއްނުވޭ ޤަބޫލުކުރެވޭނެ‬ ‫ހެންނެއް‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ ޕޮލިސީއަކީ ސަރާސަރު ހުސް ފަސްގަނޑެއް‬ ‫ދެއްކިކަމުގައިވިއަސް އެތަނަކީ ދިރުންހުރި ބަޔަކުމީހުން ހިތްހަމަޖެހިގެން‬ ‫ދިރިއުޅޭތާކަށްހެދޭތޯ މަސައްކަތްކުރުން‪.‬‬

‫ސިފައިންގެ ކުރިމަގު ތަޞައްވަރު ކުރައްވަނީ ކިހިނެއްތޯ؟‬ ‫އެންމެފުޅާ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި‬ ‫ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި‬ ‫އަޅުގަނޑު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމަކީ‬ ‫ދާއިރާއަކަށްވާންޖެހޭނީ ކަނޑުމަތީގެ ބާރު‪.‬‬ ‫‪ 99‬ޕަސެންޓް ކަނޑުހިމެނޭ ޤައުމެއް‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ އެކްސްކްލޫސިވް‬ ‫އިކޮނޮމިކްޒޯން މިއޮތީ މިލިއަނަކަށްވުރެބޮޑު ސްކެއަރ ކިލޯމީޓަރ‬ ‫އޭރިޔާއަކަށް ފެތުރިފަ‪ .‬މީހުން ދިރިއުޅޭ ރަށްތަށް މިއޮތީ އެހާބޮޑަށް‬ ‫ޑިސްޕާސްވެފަ‪ .‬އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި ޤައުމެއް އެ ޤައުމެއްގެ‬ ‫ސިޔާދަތާ ރައްކާތެރިކަމާ މިހުރިހާކަމެއް ހިފެހެއްޓޭނީ ޤައުމުގެ ބޯޑާސްތަކާ‬ ‫ޤައުމުގެ އިޤްތިޞާދަށް ބޭނުންވާ ދިމާތަށް ސޭފްގާރޑްކޮށްގެން‪ .‬ރާއްޖޭގެ‬ ‫ކަނޑުގެ ޞަރަޙައްދު އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި ބަލަހައްޓަންޖެހޭ އެންމެ‬ ‫ފުރިހަމަކޮށް ނުބެލެހެއްޓެނީ ސިފައިންގެ އެޤާބިލްކަން ނެތިގެނެއްނޫން‪.‬‬ ‫އެކަމަކު އަޅުގަނޑުމެން ޤައުމުގެ ނުފޯރާކަމުން‪ .‬އަޅުގަނޑުދެކެންބޭނުންވާ‬ ‫ދުވަހަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކޯސްޓްގާޑަށް ރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދު‬ ‫ވަރަށް ފުރިހަމައަށް ‪ 24‬ގަޑިއިރު ބެލެހެއްޓުމުގެ ކުޅަދާނަކަންލިބުން‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތް ބޭނުންވާ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކޮންމެ ދިމާލަކަށް ވަގުތުން‬ ‫ޚިދުމަތް ފޯރުކޮށްދެވޭނެ މިންގަނޑަކަށް ކުރިއެރުމެއް ލިބުން‪ .‬މީގެއިތުރުން‬ ‫އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރާ ގޮތުގައި ޝޯޓް ޓާމެއްގެ ތެރޭގައި ނަމަވެސް‬ ‫ސިފައިންގެ ތެރެއިންލާފައި ރާއްޖޭގެ ދެޖިންސުގެ ޒުވާނުން ޑިސިޕްލިން‬ ‫ބައެއްގެގޮތުގައި އެމީހުންގެ ކެރިއަރ ތަކަށް ނުކުންނަގޮތް ހަދަން‬ ‫އބަޖެހޭ‪ .‬އަދި އެމްއެންޑީއެފް އަކީ އަމިއްލަ ފުދުންތެރިކަންހުރިތާކަށްވާން‬ ‫ެ‬ ‫އބަޖެހޭ‪ .‬ސިފައިންގެ ތެރޭގައި އެކިއެކި އިކޮނޮމިކް އެކްޓިވިޓީސް އެބަޖެހޭ‬ ‫ެ‬ ‫ހިންގަން‪ .‬މިއީ ދުނިޔޭގެ ކުރިއަރާފައިވާ ބޮޑެތި އަސްކަރިއްޔާތަކުގައިވެސް‬ ‫ހިނގާކަންކަން‪ .‬ސިފައިންގެ މީހަކު އަމިއްލަޔަށް ކިޔަވަން ބޭނުންވެއްޖެއްޔާ‬ ‫އޭނަޔަށް އެއްވެސް ބޭރު އެހެންމީހެއްގެ ފަހަތުން އާދޭސްކުރަން ނުހިނގާ‬ ‫އެކަން ހަމަޖެހެންޖެހޭނެ‪ .‬ސިފައިންގެ މީހަކު ގެދޮރުހަދައި ގެދޮރުގެ‬ ‫ތަނަވަސްކަންހޯދަން ބޭނުންވުމުން އެކަންވެސް ފަހިވާންޖެހޭނެ‪ .‬ބޭސްފަރުވާ‬ ‫ކުރުމުގެ ކަންތައްތަކުގައިވެސް އަޅުގަނޑުމެން އެހެން މީސްމީހުންގެ‬ ‫ކައިރިއަށް އެހީތެރިކަން ހޯދަން ދާންނުޖެހި މިމުއައްސަސާގެ ތެރެއިން‬ ‫ހަމަޖެހިފައޮންނަން ޖެހޭނެ‪ .‬އޭރުން މި މުއައްސަސާ އޮންނާނީ ނުފޫޒުތަކުން‬ ‫އެއްކިބާވެފައި‪ .‬އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ ދާދިއަވަހަށް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް މިކަންކަން ހާސިލުކުރެވޭނެ‪ .‬އެކަމުގެ މަސައްކަތްތައް‬ ‫ފައްޓައިގެން މިހާރުކުރިއަށްމިދަނީ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަކީ ރައްޔިތުން ހި ްތހަމަޖެހޭ ޚިދުމަތަކަށް‬

‫އެއީ އެފަދަ ކަމަކަށް ޓްރޭންވެފައިތިބި ބައެއްނޫންކަމާއި ނުކުމެގެން އެނބުރި‬ ‫ވަނުމުގެ ޗާންސްވެސް ޒީރޯކަން‪ .‬އެދުވަހު ދުޝްމިނުންނާ ކުރިމަތިލާންނުކުތް‬ ‫ސިފައިންގެ ކޮންމެބޭފުޅަކީ އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި ހަމަ ބަޠަލެއް‪.‬‬

‫ކޮންމެ ޤައުމެއްގަވެސް ދިފާޢީ ނިޒާމެއް ޤާއިމްވެ އެކަމަށްޓަކައި ބަޔަކު‬ ‫ތިބެން މިޖެހެނީ މުހިންމު ސަބަބުތަކެއް އޮވެގެން‪ .‬ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް‬ ‫މީހަކު ކުރިމަތިލައިގެން އެކަމަށްއެދިގެންއައިސް މަސައްކަތްކުރުމަކީ‬ ‫އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި ޢާންމު ރައްޔިތުން އެ ސިފައިންގެ‬ ‫މީހާއަށްޓަކައި ފަޚުރުވެރިވާންޖެހޭނެ ކަމެއް‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ބަލަންވީ ވީހާ‬ ‫ގިނަ ޒުވާނުންތަކެއް މި މުއައްސަސާގެ ހަރުދަނާ އުޞޫލުތަކުގެތެރެއިންލާފައި‬ ‫ހަރުދަނާ ރަނގަޅު ތަރުބިއްޔަތު ލިބިގެން ނުކުމެ ޤައުމަށް ޚިދުމަތްކުރުމަށް‪.‬‬ ‫މީހުން ބިނާ ކުރުމާއި ޤައުމުގެ އެކިއެކި ނޭޝަން ބިލްޑިންގެ ދާއިރާއިން‬ ‫ސިފައިންނަކީ ވަރަށް އިސްރޯލެއް އަދާކުރަންޖެހޭ ބައެއް‪.‬‬

‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ ހަނދާނީ ބިނާ ފަރުމާކުރައްވައި އެބިނާ‬

‫ހެއްދެވުމަށްޓަކައި ކުރައްވާ ކަންތައްތަކަކީ ކޮބައިތޯ؟‬

‫ސިފައިންގެ ވެލްފެއަރ ކަންތައްތައް ރަނގަޅު ކުރެއްވުމަށް ކުރައްވާ‬

‫ކަންތައްތަކަކީ ކޮބައިތޯ؟‬

‫ސިފައިންގެ މުއައްސަސާއަކީ ސެލްފް ސަފިސަންޓް މުއައްސަސާއަކަށް‬ ‫ހެދުމަށް ކުރެވޭ މަސައްކަތާއި އެކަމުގައި ހޯދިފައިވާ ކުރިއެރުންތައް‬ ‫އަޅުގަނޑު ފާހަގަކުރަން‪ .‬ސިފްކޯ (ސިފައިންގެ ކޯޕްރޭޓިވް)ގެ ތެރެއިންލާފައި‬ ‫އަދި ސިފައިންގެ ވެލްފެއަރ ކޮމްޕެނީ‪ ،‬ސިވެކް ތެރެއިން މިހާރު މިދަނީ‬ ‫ޖޮއިންޓްވެންޗަރ އުސޫލުން އެކިއެކި އިކޮނޮމިކް ކަންތައްތަކުގެތެރެއަށް‬ ‫ވަންނަމުން‪ .‬އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ އެކަމުގެ ބިންގާ މިވަނީ އެޅިފައި‪ .‬ހަމައެއާއެކު‬ ‫އަޅުގަނޑު އަބަދުވެސްބޭނުންވޭ ސިފައިންގެއިން ވަކިވެވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ބޭފުޅުންނާއި ސިފައިންގެ ޢާއިލާތައް ބާރުވެރި ކުރުވާ‪ ،‬އެފަރާތްތަކަކީވެސް‬ ‫އުފާވެރި ހަމަޖެހޭ ދިރިއުޅުމެއް އުޅޭ ބަޔަކަށްވާން‪ .‬އެގޮތުން ސިފައިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތުން ވަކިވެވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅުންނަށް ޚާއްޞަ ޖަމްޢިއްޔާއެއް‬ ‫"މޯލްޑިވްސް މިލިޓަރީ ވެޓްރަންސް" ގެ ނަމުގައި މިވަނީ އުފެއްދިފަ‪.‬‬ ‫އަދި ސިފައިންގެ އާއިލާތަކަށްވެސް ސިފައިންގެ މުއައްސަސާގެ ފަރާތުން‬ ‫ކޮށްދެވެންހުރި ކަންތައްތަކަކީ ކޮބައިތޯބަލާ އަދި ޢާއިލާތަކަށް ބޭނުންވާ‬ ‫ބައެއްކަހަލަ ސޯޝަލް ކަންތައްތަކާ އަދި އެހެނިހެން އެޑިއުކޭޝަނަލް‬ ‫ކަންތައްތަކާ ހެލްތު ދާއިރާގެ ކަންކަމާ މިކަހަލަ ކަންކަންވެސް ކުރުމަށްޓަކައި‬ ‫މިހާރު އެއޮތީ "ސިފައިންގެ ފެމެލީ އެސޯސިއޭޝަން" އުފެއްދިފަ‪ .‬މިނޫންވެސް‬ ‫ވަރަށް ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ދަނީ ކުރެވެމުން‪.‬‬

‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލާ ސިފަކުރައްވަނީ ކިހިނެއްތޯ؟‬

‫‪14‬‬

‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ ހާދިސާއަކީ އަޅުގަނޑުގެ ޙަޔާތުގައި ވަރަށްބޮޑު‬ ‫ބަދަލުތަކެއްގެނުވި ހާދިސާއެއް‪ .‬އަޅުގަނޑުހިތުން މިހާރު މިއޮތް‬ ‫އަސްކަރިއްޔާ މިއޮތްގޮތަށް ބަދަލުވެ މި މޮޑެލްއަށް މަސައްކަތްކުރަންފެށީވެސް‬ ‫ޙަޤީޤަތުގައި ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެފަހުން‪ .‬އެދުވަހު އާންމު ރައްޔިތުންގެ‬ ‫ތެރެއިންނާއި ސިފައިންގެ ތެރެއިންވެސް ބޭފުޅުންތަކެއްވަނީ ޝަހީދުވެފަ‪.‬‬ ‫އޭރު ސިފައިންނަކީ މާވަރުގަދަ ޓްރޭނިންގތަކެއް ހަދައިގެން ތިބި ބައެއް‬ ‫ނޫން‪ .‬އެހެންނަމަވެސް އަޅުގަނޑުމެންގެ ކާބަފައިންގެހިތްވަރާއި ފަންވަރާ‬ ‫އެދުވަހުވެސް ސިފައިންގެ ތެރޭގައި ތިއްބެވި ބޭފުޅުން ދައްކުވައިދިން‪ .‬ބޭރަށް‬ ‫ނުކުމެ ޓެރަރިސްޓުންނާ ދެކޮޅަށް ހަމަލާދިނުމަށް ސިފައިންނަށް އޯޑަރު‬ ‫އައިވަގުތުން ފެށިގެން އެކަމަށް ތައްޔާރުވި‪ .‬ނުކުތްއިރުގައިވެސް އެނގޭނެ‬

‫ހެއްދެވުމުގައި މަނިކުފާނުވަނީ އިސް ދައުރެއް އަދާކުރައްވާފައި‪.‬‬ ‫އެބިނާއިން ރަމްޒުކޮށްދެނީ ކޮންކަމެއްތޯ؟‬

‫އެ މޮނިއުމަންޓުން އެދައްކުވައިދެނީ ‪ 1988‬ނޮވެމްބަރު ‪ 3‬ވަނަ ދުވަހު‬ ‫ދުޝްމަނުން ސިފައިންގެ ފާރުން ގޮއްވާލި ބާގަނޑުގެ ރަމްޒު‪ .‬އެތެރޭން‬ ‫ފެންނަންއެހެރީ ދިފާޢީ އައްޑަނައެއް‪ .‬އެއައްޑަނައިން ފެންނަ ހަނދުފަޅިތަކުން‬ ‫ރަމްޒުކޮށްދެނީ އިސްލާމީ އަޤީދާއި އިސްލާމީ މަތިވެރި އުޞޫލުތައް‪.‬‬ ‫މޮނިއުމަންޓުން ބުނެދެނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ފިޒިކަލް ސްޓްރަކްޗަރތައް‬ ‫ދުޝްމަނުންނަށް ހަލާކުކޮށްލެވިދާނެޔޭ އެކަމަކު އެތެރެ އެއަށްވުރެ ވަރުގަދައޭ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު ފުރަތަމަ އެ މޮނިއުމަންޓް ސިފަކޮށްފަ ފަންސުރުން ކުރެހީ ސްކެޗެއް‪.‬‬ ‫ދެން އަޅުގަނޑު އެކަން ޑިސްކަސްކުރީ އަޅުގަނޑުމެންގެ އާކިޓެކްޗަރުންނާ‪،‬‬ ‫ސިވިލް އިންޖިނިއަރުންނާ އެމީހުންނަށް އޭގެ ޕްރޮޕަރ ޑްރޯވިންގެ ތެރެއަށް‬ ‫ލެވިދާނެތޯ؟ އެހެންވެ އެމީހުންނާ އެ ޑިސްކަޝަން ގެންދިޔައިން‪ .‬ހުކުރު‬ ‫މިސްކިތުގެ އެތެރޭގަހުރި ތަނބުތަކުގެ ނަކަލް އެހެރީ‪ .‬މީ ހުނަރުތަކެއްހުރި‬ ‫ބަޔަކަށްނޫނީ ކުރެވޭނެކަމެއްނޫން‪ .‬ހަމައެގޮތަށް ފުރަތަމަ މޮނިއުމަންޓް‬ ‫ހެދުމުގެކުރިން އެނިމޭޝަން މަސައްކަތްވެސް އަޅުގަނޑުމެންކުރިން‪.‬‬ ‫ކޮމްޕިއުޓަރުން މޮޑެލް ކުރަހާ‪ ،‬ތްރީޑީކޮށް‪ ،‬ހުރިހާ ފަރާތަކުންބަލާއިރު‬ ‫ފެންނަންހުންނާނެގޮތް‪ ،‬ވަރަށްގިނަ ބަދަލުތަކެއް އެކިގޮތްގޮތަށްގެނެސް ދެން‬ ‫އަނެއްކާ ރިސާރޗް ވޯރކެއްވެސް އަޅުގަނޑުމެންކުރިން‪ .‬މިއީ ޓީމްއެފަޓެއް‪.‬‬ ‫ވަރަށް ހުނަރުވެރި ސިފައިންގެ ހިމެނޭ ޓީމެއްގެ މަސައްކަތް‪.‬‬

‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލާ ތަޖުރިބާ ކުރެއްވުނީ ކިހިނެއްތޯ؟‬ ‫އެދުވަހުގެ ކަންތައްތައް ހިނގާދިޔައީ ވަރަށް ސަޕްރައިޒިންގ ގޮތަކަށް‪.‬‬ ‫އެއްވެސްމީހަކު ހިތަކަށްނާރާ މިއީ ވެދާނެކަމެކޭ‪ .‬އެދުވަހު ހަރަކާތްތެރިވަމުން‬ ‫ދިޔައިރުގައިވެސް ބައެއްފަހަރު ހިތަށްއަރާ މީހަމަ ޙަޤީޤީ ކަމެއްބާއޭ‪ .‬އެދުވަހު‬ ‫މާލެތެރޭގައި ހަރަކާތްތެރިވަނިކޮށް އަޅުގަނޑު ދުޝްމަނުންގެ އަތްދަށުވި‪.‬‬ ‫އެމީހުންގެ ބަޑީގެ ބެރެލްގެކޮޅު އަޅުގަނޑުގެ ބޮލާދިމާކޮށް ވަރަށްގިނައިރު‬ ‫ބޭންދި‪ .‬ވަރަށް ބިރުވެސްގަތް‪ .‬އަޅުގަނޑުހިތަށްއެރި ކިހެނެއްބާއޭ‬ ‫ވާނީ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް އަޅުގަނޑަކީ އަބަދުވެސް ހެއްދެވިފަރާތަށް‬ ‫އިތުބާރުކުރާމީހެއް‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ ޒަމީރު އޭރުވެސްބުނޭ ސަލާމަތްވާނެ‬ ‫ކޮންމެވެސް މަގެއް ފެންނާނެޔޭ‪ .‬އަޅުގަނޑަކީ ވަކި މީހަކު ރުއްސަން‬ ‫ވަކި މީހެއްގެ ރަނގަޅު ބަހެއް ހޯދަން މަސައްކަތްކުރާ މީހެއްނޫން‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު މަސައްކަތްކުރަނީ އަޅުގަނޑުގެ އޯން ސްޓޭންޑަޑްސްއަށް‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ އަމިއްލަ ނަފްސު ހިތްހަމަޖެއްސުމަށް‪ .‬އެދުވަހުވެސް އަޅުގަނޑު‬ ‫މަސައްކަތްކުރީ ސިފައިންގެތެރެއިން ލިބެމުންދިޔަ އިންސްޓްރަކްޝަންސްއާ‬ ‫އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި އެދުވަހުވެސް މިޤައުމު‬ ‫އެއްގޮތަށް‪.‬‬ ‫ސަލާމަތްވީ އަޅުގަނޑުމެން ހުރިހާ ދިވެހިރައްޔިތުންގެ އެއްބާރުލުމާއެކު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ކޮށްގެން‪.‬‬ ‫މަސައްކަތްތަކެއް‬ ‫އެކަތިގަނޑަކަށްވެތިބެ‬ ‫އަބަދުވެސް ޤަބޫލުކުރަންވީ މިކަހަލަ ކަންކަމަކީ ހަމައެކަނި ކަނޑިޔާއި‬ ‫ބަޑިޔާ ހިފައިގެން ބަޔަކު އައިސް ދިމާކޮށްގެން ކުރާކަމެއް ނޫންކަން‪.‬‬

‫މިޒަމާނުގައި ޅަސިކުޑިތަކަށް ވިސްނުމުގެ ޙަމަލާތައްދީ އަޅުވެތި ކުރާކަން‪.‬‬ ‫އިންޓަރނެޓާއި ސޯޝަލް މީޑިއާގެ ވަސީލަތްތައް ބޭނުންކޮށްގެން ފިކުރީގޮތުން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ޒުވާނުންގެ ވިސްނުމަށް ނުފޫޒުފޯރުވައި ދީނާމެދު ޝައްކު‬ ‫އުފައްދައި ޤައުމިއްޔަތު ފުނޑުފުނޑުކޮށްލަން މަސައްކަތްކުރާކަން‪.‬‬ ‫ޒުވާން ސިކުޑިތަކަށް ވިހަލުމުގެ ނަތީޖާއަކީ ޤައުމުގެ އިޖްތިމާޢީ ފޭރާން‬ ‫ހަލާކުވެ ޤައުމިއްޔަތު ފުނޑުފުނޑުވުން‪ .‬ދީނީ ބައިބައިވުންތަކާއި ސިޔާސީ‬ ‫ހަމަނުޖެހުންތައް އުފެދި ބޮޑެތި ޖަރީމާތައް ހިންގާ ލޭއޮހޮރުވުންތައް‬ ‫އާންމުވުން‪ .‬މި ލޮބުވެތި ވަޠަން މިނިވަންކަންމަތީ ބާއްވަން ބޭނުންނަމަ‬ ‫މިކަންކަމަށް އަބަދުވެސް އަޅުގަނޑުމެން ތިބެންޖެހޭނީ ސަމާލުވެގެން‪.‬‬

‫އެމްއެންޑީއެފުން އުފައްދާ ކޮމިއުނިޓީ ވޮލަންޓިއަރ ފަޔަރ ފައިޓަރުންގެ‬ ‫އަމާޒަކީ ކޮބައިތޯ؟‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ މީހަކީވެސް އަލިފާނުގެ ނުރައްކަލާ‬ ‫ކުރިމަތިލާންޖެހިދާނެ މީހެއް‪ .‬އެހެންކަމުން އެންމެ ފުރަތަމަ އޮންނަކަމަކީ‬ ‫ހޭލުންތެރި ކުރުވުން‪ .‬އެކަމުގެ ޕްރޮގްރާމްތައް މިދަނީ ހިންގަމުން‪ .‬ހަމައެއާއެކު‬ ‫އަލިފާނުގެ ހާދިސާއެއް ހިނގައިގެންއުޅޭތަނަކަށް އެންމެ އަވަހަށް ދެވޭ‬ ‫މީހަކީވެސް ވާނުވާ ރަނގަޅަށް އެނގޭ މީހަކަށްވާން އެބަޖެހޭ‪ .‬އަދި އެމީހަކީ‬ ‫އަލިފާން ނިއްވުމަށްޓަކައި މަސައްކަތް ކުރާނެގޮތް އެނގޭ‪ ،‬އަލިފާން ނިއްވުމަށް‬ ‫ބޭނުންކުރާ ވަޞީލަތްތައް ދަންނަ މީހަކަށް ވާން އެބަޖެހޭ‪ .‬މިސާލަކަށް‬ ‫ފަޔަރު ޕަންޕް‪ ،‬ހޮޅިސެޓް‪ ،‬އަލިފާންނިއްވާފުޅި މިއެއްޗެހިވެސް ބަރާބަރަށް‬ ‫ބޭނުންކުރަން އެގޭ ބަޔަކު ކޮންމެ މުޖްތަމަޢެއްގައިވެސް ތިބެން އެބަޖެހޭ‪.‬‬ ‫އަލިފާން ނިއްވުމާބެހޭ މަޢުލޫމާތު ގިނަ ބަޔަކަށް ލިބިފައި‪ ،‬އެކަމަށް ބޭނުންވާ‬ ‫އާލާތްތައް ހޯދައި އެއާލާތްތައް ބޭނުންކުރަން އެނގޭބަޔަކު މުޖްތަމަޢުގައި‬ ‫ތިބުމުން އަލިފާން ނިއްވުމުގެ ނިޒާމެއް އެ ޤާއިމު ކުރެވުނީ‪ .‬ކޮމިއުނިޓީ‬ ‫ވޮލަންޓިއަރ ފަޔަރ ފައިޓަރުންނަކީ އެ ކޮމިއުނިޓީއެއްގައި ދިރިއުޅެމުންދާ‬ ‫މީހުންގެ ތެރެއިން އިސްނަގައިގެން ކޮމިއުނިޓީގެ ރައްކާތެރިކަމަށްޓަކައި‬ ‫މަސައްކަތްކުރާނެ ބައެއް‪ .‬ރަށްރަށުގެ ކައުންސިލްތަކާ ގުޅިގެން ހެޔޮއެދޭ‬ ‫ފަރާތްތަކުގެ ދީލަތި އެހީއާއެކު ބޭނުންވާ އާލާތްތައް ހޯދައި އެމްއެންޑީއެފުން‬ ‫މީހުން ތަމްރީނުކޮށް މި ޚިދުމަތް ކުރިއަށް ގެންދިއުން އަމާޒަކީ‪.‬‬

‫ސިފައިން ހިންގަމުންދާ މަލްޓިމީޑިއާ ޕްރޮގްރާމާމެދު ދެކެވަޑައިގަންނަވަނީ‬ ‫ކިހިނެއްތޯ؟‬ ‫މިއީ ސިފައިންގެ އިޖްތިމާޢީ ޚިދުމަތްތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެއް‪.‬‬ ‫މަލްޓިމީޑިއާ ޕްރޮގްރާމަކީ އެދާއިރާއަށް މީހުން އެވެއާރ ކޮށްދިނުމުގެ އިތުރުން‬ ‫އެރަށްރަށުގެ ހުރިހާ ޢުމުރުފުރައެއްގެމީހުންނަށް އިޖްތިމާޢީ ޒިންމާ އަދާކުރަން‬ ‫ދަސްކޮށްދެވޭ ޕްރޮގްރާމެއް‪ .‬ބައެއް ރަށްރަށުގައި ކުޑަކުދިންނާއި ސްކޫލް‬ ‫ދަރިވަރުންނާއި ދުވަސްވީ މީހުން ބައިވެރިކޮށްގެން އެބަ ތައްޔާރުކުރެވޭ‬ ‫އެރަށުގެ ތާރީޚާބެހޭ ވީޑިއޯ ރިޕޯޓްތައް‪ .‬އެ ރިޕޯޓްތައް ތައްޔާރު ކުރެވެނީ‬ ‫އެރަށްރަށުގެ ތާރީޚު‪ ،‬އެރަށްރަށުގެ ދަރިން ލައްވައި ދިރާސާކުރުވައިގެން‬ ‫އެމީހުން ފަޚުރުވެރިވާ ފެންވަރަށް‪ .‬ހަމައެގޮތަށް ޕްރޮގްރާމުގެ ބައިވެރިންގެ‬ ‫ތަޞައްވަރުގައި ރަށުގެ މުސްތަޤްބަލް އޮންނާނެގޮތް މިސާލަކަށް ތަޢުލީމީ‬ ‫ދާއިރާ‪ ،‬ޞިއްޙީ ދާއިރާ‪ ،‬ޢުމުރާނީ ކުރިއެރުން މިފަދަ ރިޕޯޓްތައްވެސް‬ ‫އެބަ ތައްޔާރު ކުރެވޭ‪ .‬މި އުފެއްދުންތައް މިނެރެދެނީ ކޮންބައެއްތޯ؟‬ ‫ރަށުގައިތިބޭ ޔަންގް ޖެނެރޭޝަން އިނގޭތޯ‪ .‬ރަށްރަށުގައި ބޮޑެތި‬ ‫އިމާރާތްތައް އަޅައިދީ މިކަންކަން އަޅުގަނޑުމެނަކަށް ނުކުރެވޭނެ‪ .‬އެކަމަކު‬

‫އަޅުގަނޑުމެން ސިފައިންގެ މީހުންނަށް ލިބިފަހުރި ހުނަރު‪ ،‬އެއީ ޤުރުއާން‬ ‫ކިޔެވުންކަމުގަވިއަސް ކުރެހުންކަމުގަވިއަސް ލަވަކިއުންކަމުގަވިއަސް އެހުނަރު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެއްވެސް އަގަކާނުލައި އެބޭނުންވާ މީހާއަށްދެވޭނެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން މަލްޓިމީޑިއާ ޕްރޮގްރާމުގެ އިތުރުން އަޅުގަނޑުމެންގެތެރޭގައި‬ ‫ތިބި ޤާރީންގެ އެހީތެރިކަމާއެކު ތަޖުވީދު މަގުން ޤުރުއާން ކިޔަވަން‬ ‫ދަސްކޮށްދިނުމުގެ ޕްރޮގްރާމެއްވެސް ވަނީ ފެށިފަ‪ .‬މިއީ ވަރަށް ރަނގަޅު‬ ‫އިޖްތިމާޢީ ޚިދުމަތްތަކެއް ކަމަށް އަޅުގަނޑު ދެކެނީ‪.‬‬

‫ކައުންސިލްތަކާ އެމްއެންޑީއެފް އޭރިއާ ކޮމާންޑްތަކާ އޮތީ ިކހާވަރެއްގެ‬ ‫ގާތްގުޅުމެއްތޯ؟‬

‫އަޅުގަނޑު ހުރިހާ އޭރިއާ ކޮމާންޑަރުންނަށްވެސް އެޑްވައިސްކޮށްފަ އޮންނާނީ‬ ‫ރަށްރަށުގެ ކޮމިއުނިޓީތަކުގައި މަސައްކަތް ކުރާއިރު ރައްޔިތުންނާއި‬ ‫ކައުންސިލްތަކާ ގުޅިގެން މަސައްކަތް ކުރުމަށް‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނަކީ ރަށްރަށާއި‬ ‫އަތޮޅުތަކުގެ ޒިންމާދާރު ބޭފުޅުންގެ މައްޗަށް ވެރިވެގަނެގެން އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ބޮޑުކަން ދައްކަން މަސައްކަތްކުރާ ބަޔަކަށްވެގެން ނުވާނެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނަކީ‬ ‫އިޖްތިމާޢީ ކަންކަމުގައި އަޅުގަނޑުމެންނަށްވެސް ފެންނަ އެއްޗެއް ދަންނަވައި‬ ‫ކައުންސިލްތަކުގެ އިނީޝިއޭޓިވްގެދަށުން އެހީތެރިވުމަށް މަސައްކަތްކުރާބައެއް‪.‬‬ ‫އބޭފުޅުން ނިސްބަތްވެ ވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ކައުންސިލްތަކުގެ ސިޔާސީ ފިކުރާއި ެ‬ ‫ސިޔާސީ ޕާޓީއަކީ އަޅުގަނޑުމެން ބަލާކަމެއްނޫން‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނާ‬ ‫އެކުގައި މަސައްކަތްކުރަން ތިބި ކޮންމެ ބަޔަކާ އެއްކޮށްވެސް އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫މަސައްކަތްކުރާނަން‪ .‬ތަފާތު ޕާޓީތަކަށް ނިސްބަތްވާ ކައުންސިލަރުންނާއެކު‬ ‫ސިފައިން އެބަ މަސައްކަތްކުރޭ‪ .‬އެއްވެސް މައްސަލައެއް ދިމާލެއްނުވޭ‪.‬‬ ‫އބޭފުޅުންނާ ދޭތެރޭގައި އެއްވެސް‬ ‫ެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ކޮމާންޑަރުންނަކާ‬ ‫މައްސަލައެއް ދިމައެއް ނުވޭ‪ .‬ސިފައިންނަކީ ސިޔާސީ ފިކުރު ގެންގުޅޭ‬ ‫ބައެއްނޫން‪ .‬ތަފާތު ގިނަ އޮޕަރޭޝަންތައް ސިފައިން ހިންގަމުންދާއިރު އެއްވެސް‬ ‫މައްސަލައެއް ދިމާނުވަނީ އެހެންވެގެންކަމަށް އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރަނީ‪.‬‬

‫އާންމު ރައްޔިތުންނަށާއި ސިފައިންނަށް މަނިކުފާނު ދެއްވާނެ‬

‫މެސެޖަކީ ކޮބައިތޯ؟‬

‫ޢާންމު ރައްޔިތުންނަށް އަޅުގަނޑު ދޭންބޭނުންވާ މެސެޖަކީ‪ ،‬ސިފައިންނަކީ‬ ‫ރައްޔިތުންގެ އެކްސްޓެންޝަނެއްކަމަށް ދެކެވަޑައި ގަންނަވާށޭ‪ .‬ސިފައިންނަކީ‬ ‫ވަކިބައެއްނޫނޭ މިއީވެސްހަމަ ދިވެހި ދަރިންނޭ‪ .‬ހަމައެކަނި އޮތް ތަފާތަކީ‬ ‫މިއީ ރައްޔިތުންނަށްޓަކައި ފުރާނަދުއްވާލަން ޖެހުނަސް އެކަމަށް ހުވާކޮށް‬ ‫ތައްޔާރުވެގެންތިބި ބައެއްކަމޭ‪ .‬ސިފައިންނަށް އަޅުގަނޑު ދޭންބޭނުންވާ‬ ‫މެސެޖަކީ އެންމެފުރަތަމަވެސް އަޤީދާ ވަރުގަދަ ބަޔަކަށްވާށޭ‪ .‬ހެއްދެވިފަރާތަށް‬ ‫އިތުބާރުކުރާ މިންވަރުފުޅު ޤަބޫލުކުރާ ބަޔަކަށްވާށޭ‪ .‬އަމިއްލަ އެދުމަށްޓަކައި‬ ‫އެކަކު އަނެކަކު ހަލާކުކޮށްލައިގެން ކުރިއެރުންހޯދަން މަސައްކަތްކުރާ ބަޔަކަށް‬ ‫ނުވާށޭ‪ .‬އެމީހަކަށް މާތްﷲ މިންވަރުކުރައްވާ މަޤާމެއް މިންވަރުކުރައްވާ‬ ‫އެއްޗެއް ލިބޭނެޔޭ‪ .‬ހަމައެކަނި ބޭނުންވަނީ ތެދުވެރިކަމާއެކު މަސައްކަތްކުރުން‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެމީހަކަށްވީތީ އެމީހާއަކީ ހަމައެކަނި ބަޑިޖަހާ މީހަކަށް ވާކަށެއްނުޖެހޭ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ މަސައްކަތެއް ޖެހުނުކަމުގައިވިއަސް އެމީހާ ޔުނީފޯމްއަޅާ ދުވަހުންފެށިގެން‬ ‫އެމަސައްކަތެއް އެންމެ ފުރިހަމައަށްކުރާ މީހަކަށްވާށޭ‪ .‬މަސައްކަތުގެ ބާވަތަށް‬ ‫ނުބަލައި‪ ،‬އެއީ ޓާސްކެއްކަމަށް މިޝަން އެއްކަމަށް ދެކިގެން އެމިޝަން‬ ‫ހާސިލުކުރަން މަސައްކަތްކުރާށޭ‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤް‬

‫މަޝްހޫރު ޣަޒަލް ލަވަކިޔުންތެރިޔާ‬ ‫މެހެދީ ޙަސަން ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވިފަހުން މިހާރު‬ ‫އަހަރަކާ ގާތްވަނީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އިންޑިޔާގައިވެސް‬ ‫ޕާކިސްތާނުގައި ވެސް އަދި އޭނާގެ ޣަޒަލްތަކަށް‬ ‫މިހިތާމަ‬ ‫ފަރާތްތަކަށްވެސް‬ ‫ލޯބިކުރާ‬ ‫ފަނޑުވެގެންނެއް ނުދެއެވެ‪ .‬އޭނާގެ ހަނދާންތަކަށް‬ ‫ބަދަލެއް ނާދެއެވެ‪ .‬ހިތްތަކުގައިވަނީ‪ ،‬އެރީތި‬ ‫ޖާދުވީ ރާގުތައް ކުޅެވިކުޅެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ތެދެކެވެ‪ .‬މިފަދަ ހަނދާންތަކަކީ‪،‬‬ ‫ދުނިޔެއަށް‬ ‫ދުވަސްތަކަކުން‬ ‫ވޭތުވެގެންދާ‬ ‫އަންނަމުންދާ ބަދަލުތަކަކުން އޭގެ އަސަރަށް‬ ‫އެއްވެސް ތަފާތެއް އަންނާނޭ ހަނދާންތަކެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ދުނިޔޭގެ އެންމެ ނަން ހިނގާ ޣަޒަލު‬ ‫ލަވަ ކިޔުމުގެ އެންމެ ކުޅަދާނަ އެކަކު ކަމުގައިވާ‬ ‫މެހެދީ ހަސަން ދިގު ސިއްޙީ ނުތަނަވަސްކަމެއްގައި‬ ‫އުޅުއްވުމަށްފަހު‪ 13 ،‬ޖޫން ‪ 2012‬ވީ ބުދަދުވަހު‬ ‫މިދުނިޔެ ދޫކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އުމުރުފުޅުން ‪84‬‬ ‫ގައެވެ‪.‬‬ ‫މެހެދީ ހަސަން ވާގިނެތުމުގެ ބަލީގައި‬ ‫އެންމެ ފަހުދުވަސްތައް ވޭތުކުރެއްވީ ޕާކިސްތާނުގެ‬ ‫އާޣާޚާން ހޮސްޕިޓަލްގައެވެ‪.‬‬ ‫އެތާނގެ މަސްއޫލު ފަރާތްތަކުން‬ ‫ހާމަކުރިގޮތުގައި ‪ 13‬ޖޫން ‪ 2012‬ވީ ބުދަދުވަހު‬ ‫ނުވަގަޑި ތިރީސް އެހައިކަށްހައިއިރު ހާލު‬ ‫ކުއްލިޔަކަށް މާބޮޑުވާން ފެށީއެވެ‪ .‬އެއާއެކު‬ ‫މެންދުރު ބާރަގަޑި ފަނަރަމިނެޓްގައި ދެމިއޮތުމުގެ‬ ‫އާލަމަށް ދަތުރުކުރެއްވީއެވެ‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫ނ މި ދިމާވީ ކުރިން‬ ‫މިކަން މިހެ ް‬ ‫ނ މެހެދީ ހަސަނަށް‬ ‫ރާޖިސްތާނު ސަރުކާރު ް‬

‫ހުށަހެޅި‬ ‫އިންޑިޔާއިން ބޭސް ކުރެވޭ ގޮތަށް‬ ‫މިކަމާގުޅޭ ގޮތުންއޭނަޔާ އޭނާގެ އާއިލާ އިންޑިޔާއަށް‬ ‫ގެނައުމަށް އިންޑިޔާގެ ޚާރިޖީ ވަޒީރު އެސް‪.‬އެމް‪.‬‬ ‫ކުރިޝްނާއާ ވާހަކަ ދެކެވިފައި ވަނިކޮށެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫އިންޑިޔާވެސް އޭނަޔަށް އިޙްތިރާމް ކޮށް ޤަދަރު‬ ‫ކުރާކަމުގެ އަލިގަދަ ދަލީލެކެވެ‪ .‬މެހެދީ ހަސަންގެ‬ ‫ކަށުކަމާކެމީގެ ކަންތައް ކުރުމުގައި ދެދުވަހެއްވަރު‬ ‫ލަސްކޮށްލަން ޖެހުނެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬އެމެރިކާގައި‬ ‫ހުރި އޭނާގެ ދަރިފުޅު އަންނަންދެނެވެ‪ .‬އޭނާގެ‬ ‫ކަށުނަމާދު ކުރުންއޮތީ ޖޫން ‪ 15‬ވީ ހުކުރުދުވަހު‬ ‫ހުކުރުނަމާދުގެ ފަހުގައެވެ‪ .‬އަންނޫރު ސޮސައިޓީ‬ ‫ގްރައުންޑްގައެވެ‪.‬‬ ‫މި ޖަނާޒާގައި އޭނާގެ އާއިލާމީހުންނާ‪،‬‬ ‫އަވަށްޓެރިންނާ އޭނާދެކެ ލޯބިވާ މީހުންނާ‬ ‫ދަރިވަރުންނާ ތަފާތު ހިސާބު ހިސާބުގެ ތަފާތު‬ ‫މީހުން ހިމެނުނެވެ‪ .‬‬ ‫މިޖަނާޒާއިން ފަންނާނުންގެ އިތުރަށް‬ ‫ސ ޝަޚްޞިޔަތުތައް ވެސް ފެންނަމުން‬ ‫ސިޔާ ީ‬ ‫ދިޔައެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި ސިންދު އެސެމްބްލީގެ‬ ‫ޕކަރު ނިސާރު ކޯލޯ ހިމެނިވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫ސް ީ‬ ‫އުމުރުން ‪ 84‬ގެ މެހެދީ ހަސަނަށް‬ ‫ވަނީ ޣަޒަލް ރަސްގެފާނުގެ ލަގަބު ލިބިފައެވެ‪ .‬އޭނާ‬ ‫ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދުށީ އިންޑިޔާގެ ރިޔާސަތެއް‬ ‫ކަމުގައިވާ ރާޖިސްތާނުގެ ލޫނާއޭ ކިޔޭ ރަށުގައެވެ‪.‬‬ ‫ފަހު‪،‬‬ ‫އުފެދުމަށް‬ ‫ޕާކިސްތާނު‬ ‫އޭނާ ރާޖިސްތާނުން ކަރާޗީއަށް ނަގުލު ވީއެވެ‪.‬‬ ‫ހަޔާތުގެ ކުރީކޮޅުގައި ވޭތުކުރީ ވަރަށް ދަތި‬ ‫ދުވަސްވަރެކެވެ‪ .‬އޭރު‪ ،‬އެއްދުވަސްވަރެއްގައި‬ ‫ސައިކަލް ހަދާ ގަރާޖެއްގައި އުޅުނެވެ‪ .‬އަނެއް‬ ‫ދުވަސްވަރަކަށް ކާރުހަދާ ވޯކްޝޮޕަކާ ގުޅުނެވެ‪.‬‬

‫ތެދުތެދަށް ދަންނަވާނަމަ އެންމެ‬ ‫ޒުވާން ދުވަސްވަރާއި އޭގެ ކުރިންވެސް އޭނާގެ‬ ‫ކިބައިން ލަވަކިޔުމުގެ އަސަރުތަކާއި ނިޝާންތައް‬ ‫އައީ ފެންނަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަސްވަރު‬ ‫އެހެންނަމަވެސް‬ ‫އޭނާގެ މަސައްކަތަކަށްވީ ކަސްރަތާއި ހެލިފެލިވުން‬ ‫ކުރިޔަށް ގެންދެވުމެވެ‪ .‬ރަނގަޅު ސިއްޙީ‬ ‫ހަށިގަނޑެއް ހޯދުމަށެވެ‪ .‬މިއުޒިކީ ދުނިޔޭގެ ދަތުރު‬ ‫ގަވާއިދުން ފެށީ ‪ 1952‬ގައި ރޭޑިޔޯ ޕާކިސްތާނުގެ‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫އެރޮނގުން‬ ‫ސްޓޫޑިޔޯއިންނެވެ‪.‬‬ ‫އުފެއްދުންތަކުގެ އަދަދަށް ބަލައިލާއިރު ފަންސާސް‬ ‫ހާސް ލަވަ ކިޔައިފައިވާކަން އެނގެއެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ފިލްމު ލަވައާއި ޣަޒަލު ލަވައިންނެވެ‪.‬‬ ‫ގެ‬ ‫‪1970‬‬ ‫އާއި‬ ‫‪1960‬‬ ‫އަހަރުތަކުގައި އޭނާ ވިދައިގަތީ އާންމުން ނުހަ ު‬ ‫ނ‬ ‫ތަރުހީބުދިން ފިލްމީ ލަވަކިޔުންތެރިންގެ ތެރެއިން‬ ‫އެކެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން‬ ‫ޕާކިސްތާނު ސަރުކާރުން އޭނާގެ ޚިދުމަތުގެ އަގު‬ ‫ވަޒަންކޮށް އޭނާ ވަނީ‪ ،‬އިމްތިޔާޒުގެ މެޑަލާއި‬ ‫އެންމެ މޮޅު ހުށަހެޅުންތެރިޔާގެ މެޑަލް ދީ‬ ‫ޝަރަފުވެރިކޮށްދީފައެވެ‪.‬‬ ‫މަޝްހޫރު ޣަޒަލް ކިޔުންތެރިޔާ‬ ‫ސަލާމަތު އަލީ ބުނަނީ‪ ،‬ޙަޤީޤީ ޣަޒަލް‬ ‫ލަވަކިޔުންތެރިޔާއަކީ‪ ،‬މެހެދީ ހަސަނު ކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫އޭގެ ކުރިން މިބާވަތުގެ ޣަޒަލެއް ނުކިޔައެވެ‪.‬‬ ‫އެހައި ރީތިކޮށް އެކަކަށްވެސް ޣަޒަލްގެ ލަފުޒުތައް‬ ‫ކިޔޭކަމަކަށް ޤަބޫލެއް ނުކުރަމެވެ‪ .‬ރާގަށް‬ ‫އެގޮތަށް ރީތިކޮށް ބަދަލު ގެންނަ މީހަކުވެސް‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬ލަވައިގެ ލަފުޒުތައް ވާހަކައާ ގުޅައިލެވޭ‬ ‫މީހަކުވެސް ނެތެވެ‪ .‬މިޝަރަފުއޮތީ ހަމައެކަނި‬

‫މެހެދީ ހަސަނަށެވެ‪.‬‬ ‫ލަވަތަކާއި‬ ‫ހަސަނުގެ‬ ‫މެހެދީ‬ ‫ޕާކިސްތާނުގައި‬ ‫އިންޑިޔާއާއި‬ ‫ޣަޒަލްތައް‬ ‫އެއްގޮތެއްގެމަތިން ވަނީ‪ ،‬މަޝްހޫރުވެ މަޤްބޫލު‬ ‫ތަކެތި ކަމުގައި ވެފައެވެ‪.‬‬ ‫އިންޑިޔާގެ މަޝްހޫރު ލަވަކިޔުންތެރިޔާ‬ ‫ލަތާ މަންގޭޝްކާރު އެއްފަހަރަކު ބަޔާންކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫"މެހެދީ ހަސަންގެ ލަވަތަކުގައި ހިމެނިފައިވަނީ‪،‬‬ ‫އިންސާނުންނަށްވުރެ މާ އާދަޔާޚިލާފު އަޑެކެވެ‪".‬‬ ‫ކަރާޗީގެ އަހަރެމެންގެ‬ ‫ހަސަން ކާޒިމީ ބަޔާންކުރާ ގޮތުގައި‬

‫ލާލު މުޙައްމަދު އިޤްބާލް ބުންޏެވެ‪ .‬މެހެދީ‬ ‫ހަސަން ހޯދާފައިވާ މަޤާމަށް ވާސިލު ވެވޭނީ‬ ‫ވަރަށްގަދަ މަސައްކަތުންނެވެ‪ .‬އޭނާއަކީ އެ‬ ‫ރޮނގުން އެފަދަ އަނެކަކު ނެތް ފަދަ މީހެކެވެ‪.‬‬ ‫ފަހަތުގައި ވަނީ ކްލެސިކަލްއެވެ‪ .‬މެހެދީ ހަސަނަކީ‬ ‫ވަރަށް އަޚްލާގު ރަނގަޅު ރަހްމަތްތެރީންނާ ގުޅުން‬ ‫ބަހައްޓާ އުފާވެރި މިޒާޖެއްގެ މީހެކެވެ‪.‬‬

‫ރިޕޯޓަރު‪،‬‬ ‫މޫސީގާރު‬

‫އޭނާ ދުނިޔެ ދޫ ކުރެއްވީ އޭނަޔާމެދު‬ ‫ހިތާމަ ކުރާނޭ ނުވަ ފިރިހެން ކުދިންނާ ހަ އަންހެން‬ ‫ކުދިންނާއި ހިމަނައި ކޮޅުން ނުލާހައި ގިނަ މީހުން‬ ‫ދުނިޔެއަށް ދޫ ކުރެއްވުމަށް ފަހުގައެވެ‪.‬‬ ‫މާތް ﷲ މެހެދީ ހަސަނަށް ސުވަރުގޭ ެ‬ ‫ގ‬ ‫ތަނަވަސް ނިއުމަތް މިންވަރު ކުރައްވާށި! އާމީން!‬

‫ޚިދުމަތެއް ކުރެވިއްޖެނަމަ ޤައުމަށްޓަކައި ވަތަނަށް ޓަކައި‬ ‫ހިނދުހިނދުން އެކަމުގެ ހަނދާން އާލާކުރޭ ޤައުމުގެ ދަރީން‬

‫ފަސޭހައިން ލިބޭ އަގުހެޔޮ ތަކެތިން ހަށިގަނޑަށް ފަރުވާ ހޯދުން‬ ‫‪ ‬ލިޔުނީ‪ :‬ކޯޕްރަލް ުމޙައްމަދު ޔަޒީދު ސަޢީދު‬

‫އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެ މީހަކީވެސް ހަށިގަނޑު‬ ‫ރީތިކޮށް ބަހައްޓަން ބޭނުންވާނެ މީހެކެވެ‪ .‬ހަށިގަނޑަށް‬ ‫ފަރުވާ ހޯދުމުގައި ދިވެހިންނަކީ އިސްރާފު ކުރާ ބައެކެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ވަށައިގެންވާ މާހައުލަކީ ހަށިގަނޑަށް ބޭނުންވާ‬ ‫އެތައް ފަރުވާއެއް ކުރެވިދާނެ ވަޞީލަތް ހުރި މާހައުލެކެވެ‪.‬‬ ‫އަގުބޮޑު ކްރީމްފަދަ ތަކެތި ގަންނާކަށް ނުޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ކާބަފައިންގެ ޒަމާނުގައި އެމީހުންވަނީ މިފަދަ‬ ‫ނަމޫނާއެއް ދައްކާފައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިޖީލުގެ ޒުވާނުންނަށް‬ ‫އެއީ މާ ކަމުދާ އެއްޗެއް ކަމުގައި ނުވެ ހިނގައިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންނަމަވެސް އަޅުގަނޑުމެންގެ ވަށައިގެންވާ މާހައުލުން‬ ‫ލިބެންހުރި ވަޞީލަތްތައް ބޭނުންކޮށްގެން ޖީބަށް ލުއިކޮށް‬

‫ބެހެއްޓުމަށް ފަރުވާ ކުރުމަށް ބޭނުންކުރާއެއްޗެކެވެ‪ .‬މޫދުވިނަ‬ ‫ފުނޑުމަށްފަހު ހަމުގައި އުނގުޅުމުގެ އިތުރުން ސީވިޑްއާއި‬ ‫ސޯޔާ ޖާމް އާއި ބަތާ އެކު ކެއުމުން ހަންގަނޑު ރީތިކޮށް‬ ‫ބެހެއްޓުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ‪.‬‬ ‫§§ސައިފަތް ޕެކެޓް‪ :‬ސައިފަތް ޕެކެޓަކީ ލޯ ކައިރި ކަޅުވުމުން‬ ‫ސަލާމަތްކުރުމަށް ބޭނުން ކުރެވިދާނެ ފަރުވާއެކެވެ‪ .‬ބޭނުން‬ ‫ކޮށްފައި ހުންނަ ސައިފަތް ޕެކެޓް އަލަމާރިއަށް ލާ ފިނި‬ ‫ކޮށްލައިގެން ލޮލުގެ ކަޅުވެފައި ހުންނަ ހިސާބުގައި‬ ‫އުނގުޅުމުން ލޯކައިރި ކަޅުވުން ރަނގަޅުކޮށްދެއެވެ‪.‬‬ ‫§§އޮލިވް އޮއިލް‪ :‬މިއީ ދިވެހިންގެ ތެރޭގައިވެސް ވަރަށް މަޝްހޫރު‬ ‫ތެލެކެވެ‪ .‬މި ތެޔޮ ބޭނުންކޮށްގެން މަސާޖް ކުރުމުން ބައެއް‬ ‫ތަދުތައް ފިލައެވެ‪ .‬އަދި ލެމަން ޖޫހުގެ ތެރެއަށް އޮލިވް އޮއިލް‬ ‫އަޅާ އޭގެ ތެރެއަށް އިނގިލި ލައިގެން ހުރުމުން ނިޔަފަތި‬ ‫ރީތިވެ ނިޔަރޮދި ނެނގުމުން ދުރުވެ އެވެ‪.‬‬

‫ހަށިގަނޑަށް ފަރުވާ ކުރެވިދާނެއެވެ‪ .‬އޭގެ ބައެއް ފަރުވާ‬ ‫ތިރީގައި މިވަނީއެވެ‪.‬‬ ‫§§ވެލި‪ :‬މޫދަށްގޮސް ލޮނު ދޮންވެލިން މަސާޖް ކުރުމަކީ‬ ‫ހަށިގަނޑަށް ވަރަށް ރަނގަޅު ފަރުވާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ލޮނު ދޮންވެލިން މަސާޖު ކުރުމުން ހުޅުހުޅާއި‬ ‫ހަށިގަނޑުގައިވާ ބައެއް ތަދުތައް ފިލުވައިދެއެވެ‪.‬‬ ‫§§މޫދު ވިނަ‪ :‬މޫދު ވިނައަކީ ހަންގަނޑު ރީތިކޮށް‬

‫§§މާމުއި‪ :‬ތުންފަތް މަޑުކޮށް ރީތިކޮށް ބެހެއްޓުމަށް މާމުއި ވަރަށް‬ ‫މުހިއްމު ދައުރެއް އަދާކުރެއެވެ‪ .‬ކޮންމެ ދުވަހަކު ތުންފަތުގައި‬ ‫މާމުއި އުނގުޅުމުން ތުންފަތް މަޑުކޮށް ހުރުމަށް އެހީވެދެއެވެ‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫ރަށްރަށަށް ބޮޑު ބަދަލުތަކެއް ގެންނަމުންދާ‬ ‫އެމްއެންޑީއެފްގެ މަލްޓިމީޑިއާ ޕްރޮގްރާމް‬

‫ސ‪ .‬ސާ ޖަ ން ޓް މު ޙަ އް މަ ދު ސަ ޢީ ދު‬

‫‪18‬‬

‫އެއީ ރަށްރަށުގެ އިޖްތިމާޢީ ގުޅުންތައް‬ ‫ހަރުދަނާކޮށް‪ ،‬ބައިބައިވެފައިވާ މުޖްތަމަޢުތައް‬ ‫ޕްރޮގްރާމެކެވެ‪.‬‬ ‫ހަދާ‬ ‫އެކަތިގަނޑަކަށް‬ ‫ރަށްރަށުގެ ޒުވާނުންނާއި ރައްޔިތުން އެރަށްރަށް‬ ‫މުސްތަޤްބަލުގައި އޮންނަން ބޭނުންވާ ގޮތުގެ‬ ‫ތަސައްވުރު ކުރަހައި އެނިމޭޓްކޮށް ޕްލޭންކުރާ‬ ‫ޕްރޮގްރާމެކެވެ‪ .‬އެ ޕްރޮގްރާމް ރޭވިފައިވާގޮތުން‬ ‫ވަކި‬ ‫ސުލޫކު‬ ‫އަޚްލާޤާއި‬ ‫ދަރިވަރުންގެ‬ ‫ދަސްކޮށްދީ‬ ‫ބެހެއްޓުމަށް‬ ‫އިންތަކެއްގައި‬ ‫ޒަމާނީ ތަޢުލީމުގެ ވިސްނުމުގެ ތެރެއަށް‬ ‫ކަންތައްތަކާމެދު‬ ‫ގެންގޮސްދެވެ‪.‬‬ ‫ދަރިވަރު‬ ‫ތަފާތުވިނަމަވެސް‬ ‫ދެކޭގޮތް‬ ‫ވިސްނާގޮތާއި‬ ‫އެކުވެރި އެއްބައިވަންތަ ބައެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ރަށުގެ ކުރިއެރުމަށްޓަކައި މަސައްކަތްކުރުމުގެ‬ ‫ރޫޙު މި ޕްރޮގްރާމުން އުފައްދައިދެއެވެ‪ .‬މި‬ ‫ޕްރޮގްރާމްދަނީ ކުރިއަށެވެ‪ .‬މިހާތަނަށް ނުވަ‬ ‫ރަށެއްގައި މި ޕްރޮގްރާމް ހިންގައި އެއްހާހަށްވުރެ‬ ‫ގިނަ މީހުން ތަމްރީނުކޮށްފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެތެރޭގައި‬ ‫ޒުވާނުންނާއި ސްކޫލުތަކުގެ ދަރިވަރުންވެސް‬ ‫ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ވޮރަންޓް އޮފިސަރ ‪ 1‬މުޙައްމަދު‬ ‫ކޯސްޓްގާޑުގައި‬ ‫އެމްއެންޑީއެފް‬ ‫ޔާމީނަކީ‬ ‫ހއ‪.‬‬ ‫ޒުވާނެކެވެ‪.‬‬ ‫މަސައްކަތްކުރަމުންދާ‬ ‫އުލިގަމުގައި ހުންނަ އެމްއެންޑީއެފް ނޮދަންއޭރިއާ‬ ‫ޕޯސްޓަކީ ރާއްޖޭގެ އެންމެ އުތުރުގައި ހުންނަ‬

‫ ‬

‫މި ޕްރޮގްރާމުގެ ތެރޭގައި ތަފާތު‬

‫ގިނަ އާ އުފެންދުންތައް ޕްރޮގްރާމުގެ‬ ‫ބައިވެރިންވަނީ‬

‫އަލަށް‬

‫އުފައްދައި‬

‫ތަޢާރަފުކޮށްފައެވެ‪ .‬އޭގެތެރޭގައި ބައެއް‬

‫ރަށްރަށުގެ ތަރައްޤީގެ ޕްލޭނުތަކާއި‬ ‫ބިނާވެށީގެ ޕްލޭންތައް އެނި ޭމޝަނާއެކު‬

‫ތައްޔާރުކޮށްފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ސިފައިންގެ މަރުކަޒެކެވެ‪ .‬ޔާމީން މަސައްކަތް‬ ‫ކުރަމުންދިޔައީ އެ ޕޯސްޓުގައި ޤާއިމުކޮށްފައިވާ‬ ‫ކޯސްޓްގާޑް މެރިޓައިމް ރެސްކިއު ކޯޑިނޭޝަން‬ ‫ސަބް ސެންޓަރުގައެވެ‪ .‬ތުރީޑީ އެނިމޭޝަން އިން‬ ‫އޮޓޯޑެސްކް މާޔާ އަދި ގްރެފިކްސް ޑިޒައިނިންގ‬ ‫އާއި ސްޕެޝަލް އިފެކްޓްސްއިން މަތީ ތަޢުލީމު‬ ‫އުލިގަމުގައި‬ ‫ޔާމީން‬ ‫ހާސިލުކޮށްވާފައިވާ‬ ‫ޑިއުޓީގައިހުރިއިރު އޭނާއަށް ލިބިފައިވާ ތަޢުލީމާއި‬ ‫ހުނަރުވެރިކަމުގެ ތެރެއިން އާންމު ރައްޔިތުންނަށް‬ ‫ފައިދާހުރި އެވެއަރނަސް ޕްރޮގްރާމެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫މަލްޓިމީޑިއާ ޕްރޮގްރާމެއް ފަރުމާކޮށް ނޮދަން‬ ‫އޭރިއާ ހެޑްކްއާޓާރޒަށް ހުށަހެޅިއެވެ‪ .‬އޭރު‬ ‫އެ އޭރިއާގެ ކޮމާންޑަރަކަށް ހުންނެވީ މިހާރުގެ‬ ‫ވައިސް ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް ބްރިގޭޑިއަރ‬ ‫ޖެނެރަލް އަޙްމަދު މުޙައްމަދެވެ‪ .‬ޔާމީނުގެ‬ ‫އިސްނެގުމަށް މަރުޙަބާ ވިދާޅުވެ އުލިގަމުގައި‬ ‫އެޕްރޮގްރާމް ފެށުމަށް ދެއްވި ހުއްދައާއެކު‬ ‫ޕްރޮގްރާމް‬ ‫މަލްޓިމީޑއާ‬ ‫އެމްއެންޑީއެފްގެ‬ ‫ފެށިގެންދިޔައެވެ‪ .‬އެއީ ‪ 2011‬ވަނަ އަހަރެވެ‪.‬‬ ‫ހއ‪ .‬އުލިގަމާއި ހއ‪.‬ތުރާކުނާއި‬ ‫ހދ‪ .‬ނާވައިދޫއާއި ހދ‪ .‬ނޭކުރެންދޫ އާއި‬ ‫ހދ‪ .‬ކުޅުދުއްފުށްޓާއި ހދ‪ .‬ކުރިނބީއާއި ހދ‪.‬‬ ‫މަކުނުދޫއާއި ށ‪ .‬ފީވަކާއި ހއ‪ .‬ހޯރަފުށީގައިވެސް‬ ‫މިހާރު‬ ‫ހިންގައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ޕްރޮގްރާމް‬ ‫މި‬ ‫މިޕްރޮގްރާމް ކުރިއަށްދަނީ ށ‪ .‬މަރޮށީގައެވެ‪.‬‬ ‫ރަށްތަކުގައި‬ ‫ހިންގަމުންދިޔަ‬ ‫ޕްރޮގްރާމް‬

‫ކުރެވެމުންދިޔަ ތަޖްރިބާގެ އަލީގައި ޔާމީންވަނީ‬ ‫މޮޑިއުލްތައް އިތުރަށް ތަރައްޤީކޮށް މިޕްރޮގްރާމް‬ ‫ފުޅާކޮށްފައެވެ‪ .‬މި ކާމިޔާބު ޕްރޮގްރާމު‬ ‫އެމްއެންޑީއެފްއަށް‬ ‫އެދި‬ ‫ހިންގައިދިނުމަށް‬ ‫ހުށަހަޅާފައިވާ ރަށްތަކުގެ ލިސްޓް ވަރަށް ދިގެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެ އުފާވެރި ޚަބަރަކީ މި ޕްރޮގްރާމުގެ‬ ‫ތެރެއިން އަލަށް މަލްޓިމީޑިއާ ދަސްކޮށްގެން‬ ‫ބައެއް ޒުވާނުން މިފަދަ ޕްރޮގްރާމްތައް މިހާރު‬ ‫އެހެން ރަށްރަށުގައި ހިންގަން ފަށާފައިވާކަމެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ސިފައިންގެ ތެރެއިންވެސް އިތުރު މީހުން‬ ‫މިކަމަށް ޔާމީން ތަމްރީނު ކޮށްފައިވާކަމެވެ‪.‬‬ ‫ހިންގަމުންދާ‬ ‫ސިފައިން‬ ‫މަލްޓިމީޑިއާ ޕްރޮގްރާމު ކާމިޔާބު ޕްރޮގްރާމަކަށް‬ ‫ވެގެންދިޔައީ ވޮރަންޓް އޮފިސަރ ‪ 1‬މުޙައްމަދު‬ ‫މިދާއިރާއިން‬ ‫ހުނަރުވެރިކަމާއި‬ ‫ޔާމީނުގެ‬ ‫މީހުން ބިނާކުރުމަށް އޭނާދޭ ސަމާލުކަމުގެ‬ ‫ސަބަބުންނެވެ‪ .‬އަދި ސިފަވަންތަ އުސޫލުތަކަކާއި‬

‫އަޚްލާޤީ ހަރުދަނާ ސިފަތަކެއްގެމަތީގައި ކޯސް‬ ‫ކުރިއަށް ގެންދާ ގެންދިއުމެވެ‪.‬‬ ‫ރަށެއްގައިވެސް‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ސިފައިން‬ ‫މުއްދަތަށް‬ ‫އެއްމަސްދުވަހުގެ‬ ‫ޕްރޮގްރާމުގައި‬ ‫މަލްޓިމީޑިއާ‬ ‫ހިންގަމުންދާ‬ ‫ކޮރަލްޑްރޯ އާއި ފޮޓޯޝޮޕާއި ޕްރިމިއަރޕްރޯ‬ ‫އާއި ޕާޓިކަލް އިލިއުޝަން ފަދަ ޕްރޮގްރާމްތައް‬ ‫މޮޑިއުލްތަކެއްގެ ގޮތުގައި މިހާރު ކިޔަވައިދެއެވެ‪.‬‬ ‫މި މޮޑިއުލްތައް ކިޔަވައިދީ ނިމިގެންދާއިރު‬ ‫ކޮމްޕިއުޓަރުން ކުރަހަން ދަސްކޮށްދީ އެކިއެކި‬ ‫ޕްލޭންތައް ހަދަން ދަސްކޮށްދެވެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ވީޑިއޯ ޕްރޮޑަކްޝަން އާއި ޓޫޑީ އެނިމޭޝަން‬ ‫ހަދަން ދަސްކޮށްދިމުގެ އިތުރުން ފޮޓޯނަގައި‬ ‫ވީޑިއޯ ކުރަން ދަސްކޮށްދެވެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އިންޓަރނެޓާއި ސޯޝަލް މީޑިއާގެ މަޢުލޫމާތުދީ‬ ‫ރައްކާތެރިކަމާއިއެކު ހެޔޮގޮތުގައި އެވަސީލަތްތައް‬ ‫ބޭނުންކުރާނެ ގޮތްތައް އުގަންނައިދެވެއެވެ‪.‬‬

‫މިޕްރޮގްރާމަކީ މަލްޓިމީޑިއާ އާއިބެހޭގޮތުން ގިނަ‬ ‫މަޢުލޫމާތު ތަކެއްދެވި‪ ،‬ޒަމާނީ ޓެކްނޮލަޖީއަށް‬ ‫ވަރަށްބޮޑަށް އަހުލުވެރިކޮށް ހޭލުންތެރިކަން‬ ‫އިތުރުކޮށްދޭ ޕްރަގްރާމެކެވެ‪.‬‬ ‫މި ޕްރޮގްރާމުގެ ތެރޭގައި ތަފާތު ގިނަ‬ ‫އާ އުފެންދުންތައް ޕްރޮގްރާމުގެ ބައިވެރިންވަނީ‬ ‫އަލަށް އުފައްދައި ތަޢާރަފުކޮށްފައެވެ‪ .‬އޭގެތެރޭގައި‬ ‫ބައެއް ރަށްރަށުގެ ތަރައްޤީގެ ޕްލޭނުތަކާއި‬ ‫އެނިމޭޝަނާއެކު‬ ‫ޕްލޭންތައް‬ ‫ބިނާވެށީގެ‬ ‫ތައްޔާރުކޮށްފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ރަށުގެ ތާރީޚާއި‬ ‫އާދަކާދަ ދައްކުވައިދޭ ޑޮކިއުމެންޓްރީތަކާއި‬ ‫އެނިމޭޓެޑް ޕްލޭތައް ދުވަސްވީ މީހުންނާއި‬ ‫ތާރީޚީ ފަތްފުށްތަކުން ލިބެންހުރި މަޢުލޫމާތުގެ‬ ‫އަލީގައި އުފައްދާފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް‬ ‫ރަށްރަށުގައި ތަޢުލީމީގޮތުންނާއި އުމުރާނީގޮތުން‬ ‫އަދުގެ ޒުވާނުން ދެކެންބޭނުންވާ ތަސައްވުރުގެ‬ ‫ތައްޔާރުކޮށްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޕްލޭންތައްވެސް‬ ‫މީގެއިތުރުން ކުޑަކުދިންނަށް ކިޔަވައިދިނުމުގަޔާއި‬ ‫އަކުރު ދަސްކޮށްދިނުމުގައި ބޭނުންކުރެވޭނެ‬ ‫އެނިމޭޓެޑް ޓީޗިންގ މެޓީރިއަލްތަކާއި ކާޓޫނު‬ ‫ކެރެކްޓަރތައް އެނިމޭޓްކޮށްގެން އަޑުއަޅައި‬ ‫ކުރުވާހަކަތައްވަނީ ތައްޔާރުކޮށްފައެވެ‪ .‬މުޅިން‬ ‫އަލަށް މަލްޓިމީޑިއާގެ ތެރެއަށް ވަދެފައިވާ‬ ‫ޒުވާނުން މި ޕްރޮގްރާމުގެ ތެރެއިންވަނީ މުޅިން‬ ‫ތަފާތު މަރުހަލާއަކަށް އުފުލައިދީފައެވެ‪ .‬ދެންއޮތީ‬ ‫އެފަރާތެއްގެ ހިތްވަރާއި ހިންމަތާއި މިންނަތުން‬ ‫ކުރިއަށް ދިއުމެވެ‪ .‬ސިފައިން އިޖްތިމަޢީ‬ ‫ހަރަކާތެއްގެ ގޮތުގައި ހިންގަމުންދާ ޕްރޮގްރާމު‬ ‫މުޅި ރާއްޖެއަށްދަނީ ފޯކަސް ކުރަމުންނެވެ‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫ތާރީޚުގެ ތެރެއިން‪. . .‬‬

‫ކޅޭ ަފ ް‬ ‫ސ ަގނޑ ު‬ ‫ގު ަޅ ު‬

‫ތަޢާރަފު‬ ‫ބައެއް ޤައުމުތަކުގައި ހުންނަ‬ ‫ތާރީޚީ ތަންތަނަކީ‪ ،‬އެ ޤައުމެއްގެ ހަނދާނާއި‪،‬‬ ‫ތާރީޚާއި‪ ،‬ސަޤާފަތާ ގުޅިފައިވާ ތަންތަނެވެ‪.‬‬ ‫މިކަމުގެ ވަރަށް ފުރިހަމަ އެއް މިސާލަކީ‬ ‫މާލޭގައި އިހުގައި އޮތް "ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑެ"‬ ‫ވެ‪ .‬މިތަނަކީ އިހުގެ ބޮޑުގަނޑުވަރު (މިހާރު‬ ‫ސަލްޓަން ޕާކު އޮތް ތަން) ކުރިމަތީގައި‪ ،‬އެކިއެކި‬ ‫ރަސްމީ ބޭނުންތަކަށް ބާއްވައިފައި އޮންނަ ހުސް‬ ‫ބިމެކެވެ‪ .‬ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑަކީ ގަނޑުވަރާ‬ ‫ގުޅިފައިވާ މައިދާނެކޭވެސް ދެންނެވިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެތަނަކީ ދިވެހި ތާރީޚާއި އާދަކާދައާ ވަރަށް‬ ‫ބޮޑަށް ގުޅި ލާމެހިފައިވާ ތަނެކެވެ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫ފަސްގަނޑަކީ‬ ‫ގުޅަކުޅޭ‬ ‫ރަސްމީ ގޮތުން އިހުގައި ކުޅިޖަހާ ތަނެވެ‪.‬‬ ‫"ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑު" މި ނަމަށް ބަލައިލާއިރު‪،‬‬

‫"ގުޅަކުޅޭ" މި ލަފުޒުގެ މާނައަކީ ގުޅަމަތިހިފުން‬ ‫ނުވަތަ‪ ،‬އިނގިރޭސި ބަހުން ދަންނަވާނަމަ‪،‬‬ ‫ރެސްޓްލިންގް އެވެ‪ .‬މިއީ ހިފުމުގެ ހެވިކަން‬ ‫ދައްކައިދޭ‪ ،‬ފިރިހެނުންގެ ކުޅިވަރެކެވެ‪ .‬މީގެ‬ ‫އިތުރަށް‪ ،‬ހެވިކަމުގެ އެހެނިހެން ފަންނުތައް‬ ‫ތަމްސީލުކުރުންވެސް މިތާގައި އޮތެވެ‪ .‬މިފަދަ‬ ‫ކުޅިވަރުތަކުގައި ވަރަށް މޮޅު މީހުން ރާއްޖޭގައި‬ ‫އިހުގައި ތިބިކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬ބުނެވޭގޮތުގައި‪،‬‬ ‫ރަސްރަސްކަލުންނާއި‬ ‫ކުޅިވަރުތަކުގައި‬ ‫މި‬ ‫އަމީރުންވެސް ބައިވެރިވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކުޅިވަރު ބައްލަވައިލެއްވުމަށް‪ ،‬އެއިރަކު ތަޚުތުގައި‬ ‫ގަނޑުވަރުތެރޭގެ‬ ‫ރަސްކަލަކާއި‬ ‫އިންނެވި‬ ‫ބޭފުޅުންވެސް ވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ގުޅަކުޅޭ‬ ‫އެއްވާނީ‬ ‫ހަވަރު‬ ‫ފަސްގަނޑަށެވެ‪ .‬ހަވަރަކީ‪ ،‬ހަނގުބޭކަލުން‬ ‫ބައްސަވައިފައި އޮންނަ ‪ 6‬ވަރު ނުވަތަ ‪6‬‬ ‫ބަޔެވެ‪ .‬މިއީ ރަސްގެފާނުގެ ލަޝްކަރު ކަމަށް‬

‫ނަ ސީ މާ މު ޙަ އް މަ ދު‬

‫ވުމާއެކު‪ ،‬ވަރަށް ޚާއްޞަ ބައެކެވެ‪.‬‬ ‫"ހަވަރުހުއްޓިލެއްވުން" އޮންނަނީ‬ ‫ވެސް ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑުގައެވެ‪ .‬މިކަން‬ ‫އޮންނަނީ‪ ،‬ރަސްމީ ގޮތުން ހަވަރުގެ ފަރާތުން‬ ‫ރަދުންގެ އަރިއަހުގައި މުހިންމު ކަމެއް‬ ‫ހަމަޖައްސަވައި ދެއްވުމަށް ދެންނެވުމަށް ގުޅަކުޅޭ‬ ‫ފަސްގަނޑަށް އެއްވުމުންނެވެ‪ .‬މިކަންތައް‬ ‫ގިނައިން އޮންނަނީ ހުކުރު ދުވަހު ހުކުރު‬ ‫ނަމާދަށް ފަހުގައެވެ‪ .‬މިކަން ދިމާވުމުން‪،‬‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ ފައިވާންފުޅު ދެކެފައި އެވާހަކައެއް‬ ‫ދަންނަވައި‪ ،‬ވިދާޅުބަސްފުޅެއް ލިބުމުން ނޫނީ‬ ‫ހަވަރުގެ ބޭކަލުން ގެއަކަށް ނުދުރުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫"ބޮޑުފަތަފޮޅި ބެއްސެވުން"‪ ،‬މިއީ‬ ‫ސަޤާފީ ގޮތުން ފާހަގަކުރެވިފައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މި‬ ‫ބޮޑުފަތަފޮޅިއަކީ‪ ،‬ހުވަދުއަތޮޅު ވާރުގެ ތެރޭގައި‬ ‫އަހަރަކު އެއްފަހަރު ހަވަރަށް ގެނެސް އުޅުނު‪،‬‬

‫ބޯކޮށް ފިހެފައި އޮންނަ ފޮނިރަހަލާ ފަތަފޮޅިއެކެވެ‪.‬‬ ‫މިއާއެކީގައި "ބޮޑުފަތަފޮޅި ކުނާ" ކިޔާ ހުދު‬ ‫ކުނަލެއްވެސް އޮވެއެވެ‪ .‬މިތަކެތި ބަހަނީ‪ ،‬ހަވަރު‬ ‫ބެރުޖަހައިފައި ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑަށް ހަވަރު‬ ‫އެއްކޮށްފައި‪ ،‬އެތާގައި ހުންނަ ބޭރު ބޮޑުއަށީގައެވެ‪.‬‬ ‫މި ބޭރު ބޮޑުއަށްޓަކީ ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑުން‬ ‫ގަނޑުވަރަށް ވަންނަން ހުންނަ ހިއްތަން ދޮރޯށީގެ‬ ‫އިރުމަތީގައި‪ ،‬އުސް ތަޅުމެއް އަޅައިފައި‪،‬‬ ‫ދެފުރާޅަށް ހިޔާކޮށްފައި ހުންނަ ތަނެކެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ ހަވަރުގެ ތަކެތި ބަހައިއުޅޭ ތަނެކެވެ‪.‬‬ ‫ހަނގުބޭކަލުން މިއަށްޓަށް ދަމަށް ދުރުވެއެވެ‪ .‬އެ‬ ‫ހިނދެއްގައި ހަނގުބޭކަލުން ހިތްހަމަޖެހިނުލައްވާ‬ ‫ކަމެއް އޮތްނަމަ‪ ،‬ބޮޑުފަތަފޮޅި ބެއްސެވުމަށްފަހު‬ ‫އެ ބޭކަލުން ގެއަކަށް ނުދުރުވާނެއެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫އެއިރުގެ ސަޤާފަތުގައި އޮންނަ "ޑެމޮކްރަޓިކް‬ ‫ނިޒާމް" އެކޭވެސް ދެންނެވި ދާނެއެވެ‪ .‬ކޮންމެ‬ ‫އަކަސް‪ ،‬މިބޭކަލުން ޤަބޫލުވެނުލައްވާކަމެއް‬ ‫ވާކަން ދައްކަވައިގެން‪ ،‬ތަޚުތުގައި އިންނެވި‬ ‫ރަސްކަލުންނާއި‪ ،‬ބޮޑުވަޒީރުން ވެސް ބަދަލު‬ ‫ކުރައްވައިފައިވާ ކަމަށް ތާރީޚު ހެކިދެއެވެ‪.‬‬ ‫އެތެރެ ކޮއިލުގެ ބައެއް ކަމަށް ބެލެވޭ‬ ‫ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑުގެ ސަރަހައްދަށް ވަދެވެން‬ ‫ހުންނަނީ‪ ،‬މިދަންނަވާ ހަތަރު ދޮރޯށިންނެވެ‪.‬‬ ‫އިރުމަތިން ވަދެވެނީ މެދުމާ ދޮރޯށިންނެވެ‪.‬‬ ‫އުތުރުން ވަދެވެނީ ސައްކަރަންޏާ (ނުވަތަ‬ ‫ސައްކަރަންދުންޏާ) ދޮރޯށީންނެވެ‪ .‬ހުޅަނގުން‬ ‫ވަދެވެނީ ބޮޑުކިބާ ފާލަމު ދޮރޯށިންނެވެ‪ .‬ދެކުނު‬ ‫ފަރާތުގައި ހުންނަނީ‪ ،‬ބޮޑު ގަނޑުވަރާއި‬ ‫އެތަނަށް ވަންނަން ހުންނަ ހިއްތަން ދޮރޯށްޓެވެ‪.‬‬ ‫މިދެންނެވި ދޮރޯށިތަކަކީ އިހުޒަމާނުގައި ވަރަށް‬ ‫މުހިންމު ތަންތަނެވެ‪.‬‬ ‫އުތުރު‬ ‫ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑުގެ‬ ‫ފަރާތުގައި ހުންނަ ސައްކަރަންޏާ ދޮރޯށީގެ‬ ‫ހުޅަނގުން ހުންނަނީ ބަޑިބުރުޒެވެ‪ .‬މި ބުރުޒުގެ‬ ‫ފާރުމައްޗަށް އެރުމަށްޓަކައި އެތެރޭ ފަރާތުގައި‬ ‫ގަލުން ހަދައިފައިވާ ހަރުފަތްތަކެއް ހުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑުގެ ހުޅަނގު ފަރާތުގައި އެއިރު‬ ‫ހުންނާނީ އާކޯއްޓޭ ބުރުޒާއި އާކޯއްޓޭ މަތިގެއެވެ‪.‬‬ ‫އާކޯއްޓޭ ބުރުޒާއި ބަޑިބުރުޒަކީ އެތެރެކޮއިލުގެ‬ ‫މުހިންމު‬ ‫ބިނާކޮށްފައިވާ‬ ‫ރައްކާތެރިކަމަށް‬ ‫ދެބުރުޒެވެ‪ .‬މިތަންތަން އަބަދުވެސް ހުންނަނީ‬ ‫ރަސްކަމުގެ ގަނޑުވަރު ދިފާޢުކުރުމަށްޓަކައި‬ ‫ތައްޔާރުކޮށްފައެވެ‪ .‬ބޭރުން އަންނަ ހަމަލާއަކުން‬ ‫ނުވަތަ އެތެރޭގެ ނުރައްކަލަކުން ނަމަވެސް‪،‬‬ ‫ރަސްކަމުގެ ސަލާމަތަށްޓަކައި މިބުރުޒުތަކަކީ‬ ‫އަބަދުވެސް ބަލަހައްޓަން ޖެހިފައިވާ ތަންތަނެވެ‪.‬‬

‫ގަނޑުވަރުގެ އުތުރުފަރާތުގައި އާކޯއްޓޭ ބުރުޒު‬ ‫ހުރެފައި‪ ،‬އަދި ގަނޑުވަރާ ބުރުޒާ ފާލަމަކުން‬ ‫ދިމާވާ‬ ‫އެތެރެކޮއިލަށް‬ ‫ގުޅާފައިވުމާއިއެކު‪،‬‬ ‫ނުރައްކާތަކުން ރައްކާތެރިވާނޭ ގޮތްތައް ރޭވުން‬ ‫ފަސޭހަވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ފަރާތުގައި އޮންނަ ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑަށް އެއްވެ‬ ‫އެތުރިލާނެއެވެ‪ .‬ދެން ރަދުންގެ ބަސްފުޅު‬ ‫އިއްވަވައިފައި‪ ،‬އޭގެ ފަހުން މީސްތަކުން‬ ‫އަރުވަން ބޭނުންވާ މަޝްވަރާތައް އަރުވާނެ‬ ‫ފުރުޞަތު ދެއްވާނެއެވެ‪.‬‬

‫އިހުޒަމާނުގައި‪ ،‬މުއާޞަލާތުގެ ގޮތުން‬ ‫އެކި ކަހަލަ އެންގުންތައް ރައްޔިތުންނަށް‬ ‫އެންގެވުމަށް‪ ،‬ބެރުގެ ބޭނުން ވަރަށް ގިނައިން‬ ‫ކޮށްފައިވެއެވެ‪ .‬ބެރުޖަހާ ތަފާތު ގޮތްގޮތުން‪،‬‬ ‫އަންގަން ބޭނުންވާ މެސެޖެއް އަޑުއަހާމީހުންނަށް‬ ‫އަންގައިދެވެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‪ ،‬ހަވަރުބެރު‪،‬‬ ‫އަލިފާންބެރު‪ ،‬ދަންބެރު‪ ،‬ބަޑިބެރު ފަދަ ބެރެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ބޭނުންކުރާ ބެރުތައް ހުންނަނީ‬ ‫ގަނޑުވަރުގެ ހިއްތަންދޮރޯށި ހުންނަ ޢިމާރާތުގެ‬ ‫މަތީބައިގައި ހުންނަ ނާބުސްޚާންގައެވެ‪.‬‬

‫ބޭރުން ވަޑައިގަންނަވާ މެހެމާނުންނަށް‬ ‫އެކި ކަހަލަ ކުޅިވަރު ދައްކަވާލެއްވުންވެސް‬ ‫އަދި‪،‬‬ ‫އޮވެއެވެ‪.‬‬ ‫ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑުގައި‬ ‫އިހުގައި ކޮންމެ އަހަރަކު ރޯދަމަހުގެ ތެރޭގައި‬ ‫އައިއިރު‪،‬‬ ‫ފާހަގަކުރަމުން‬ ‫ހިތިވިލޭރޭތައް‬ ‫ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑާ ގުޅިފައި ހުންނަ އާކޯއްޓޭ‬ ‫އޮތެވެ‪.‬‬ ‫ބަޑިކުޅިއެރުވުންވެސް‬ ‫މަތިގެއިން‬ ‫މިއީ ހެންވޭރު ބޮޑުހިތީގައި ރަދުން ހިތިގެއިން‬ ‫ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑުގެ‬ ‫ނިކުމެވަޑައިގަނެގެން‬ ‫މެދުމާދޮރޯށްޓާ ހަމައަށް ވަޑައިގަތުމުންނެވެ‪.‬‬ ‫(ބާބާގޭ ދޮންމަނިކު‪ ،1993 ،‬ދިވެހި އާދަކާދަ)‪.‬‬

‫ސައްކަރަންޏާ ދޮރޯށީގެ އިރުމަތީގައި‪،‬‬

‫މި ބޮޑުފަތަ ޮފޅިއަކީ‪ ،‬ހުވަދުއަ ޮތޅު ވާރުގެ ތެރޭގައި އަހަރަ ުކ‬ ‫އެއްފަހަރު ހަވަރަށް ގެނެސް ުއޅުނު‪ ،‬ބޯކޮށް ިފހެފައި އޮންނަ‬ ‫ފޮނިރަހަލާ ފަތަފޮޅިއެކެވެ‪ .‬މިއާއެކީގައި " ޮބޑުފަތަފޮޅި ކުނާ"‬ ‫ކިޔާ ހުދު ކުނަލެއްވެސް އޮވެއެވެ‪ .‬މިތަކެތި ަބހަނީ‪ ،‬ހަވަރު‬ ‫ބެރުޖަހައިފައި ުގޅަ ުކޅޭ ފަސްގަނޑަށް ހަވަރު އެއްކޮށްފައި‪،‬‬ ‫އެތާގައި ހުންނަ ބޭރު ބޮޑުއަށީގައެވެ‪.‬‬ ‫ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑުގެ އިރުއުތުރުން ހުންނަނީ‪،‬‬ ‫އެއިރުގެ ވެޔޮދޮށު ގަނޑުވަރެވެ‪ .‬ފަހުން‬ ‫މިތަނަށް ކިޔަނީ "ބަނޑޭރިގެ" އެވެ‪ .‬ދައުލަތަށް‬ ‫ލިބޭ އެންމެހައި ތަކެތި ރައްކާކޮށް‪ ،‬ސަރުކާރުގެ‬ ‫ހުރިހައި ކަންތައް ކުރުމަށް ތަކެތި ދޫކުރަނީ‬ ‫ބަނޑޭރިގެއިންނެވެ‪ .‬މިތާގެ އެތެރޭގައި އޮންނަ‬ ‫ވެވަކީ އަބަދުވެސް މާވަހަރު އަޅާފުރާފައި އޮންނަ‬ ‫ތަނެއް ކަމަށް ބުނެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަންޑާރައިންނަށް (ރަސްގެފާނަށް)‬ ‫ކަންތައްތަކުގައި‪،‬‬ ‫މުހިންމު‬ ‫ކުރިމަތިފުޅުވާ‬ ‫ކުރައްވަން‬ ‫މަޝްވަރާ‬ ‫ރައްޔިތުންނާ‬ ‫ވަގުތުތަކުގައި‪،‬‬ ‫މިފަދަ‬ ‫ބޭނުންފުޅުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ރަދުންގެ އަމުރުފުޅަށް މާބަނޑޭރި ބޭކަލަކު‬ ‫ބެރުއެދުރަކަށް‬ ‫މެދުވެރިކުރައްވައިގެން‪،‬‬ ‫އަންގަވައިގެން‪ ،‬ނާބުސްޚާނުން "ހަވަރަށް"‬ ‫ބެރުޖަހާނެއެވެ‪ .‬މިއަޑު އިވުމުން ހަވަރުގެ‬ ‫އެންމެން އައިސް‪ ،‬ގަނޑުވަރުގެ އުތުރު‬

‫ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑަކީ ދިވެހި‬ ‫ތާރީޚުގައްޔާއި ދިވެހީންގެ ދިރިއުޅުމުގައި ވަރަށް‬ ‫މުހިންމު ރޯލެއް އަދާކޮށްފައިވާ ތަނެކެވެ‪ .‬މިތަނަކީ‬ ‫މާލޭގެ ރައްޔިތުން އެއްވުމަށް ޒަމާނުއްސުރެ‬ ‫ޚާއްޞަވެފައިވާ ބިން ކަމަށްވުމާއެކު‪ ،‬މިތާނގައި‬ ‫މުހިންމު ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ހިނގާފައިވުމަކީ‬ ‫ނުވެނުދާނޭ ކަމެކެވެ‪ .‬މީގެ ތެރޭގައި ސަޤާފީ‬ ‫ކަންތަކާއި ސިޔާސީ ކަންތައް ހިމެނިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑަކީ‪ ،‬ދިވެހި ތާރީޚުގައި‬ ‫ހިނގާފައިވާ ވަރަށް ގިނަ ކަންތައްތަކުގެ ޙަޤީޤަތް‬ ‫ދެކިފައިވާ ތަނެކެވެ‪ .‬މިތަނަކީ ރައްޔިތުން އެކި‬ ‫ކަންކަމަށް އެއްވުމަށާއި‪ ،‬ރަދުންގެ ފަރާތްޕުޅުން‬ ‫އެންގެވުމަށްޓަކައި‬ ‫ބަސްފުޅުތައް‬ ‫މުހިންމު‬ ‫ޒަމާނުއްސުރެ‬ ‫އެއްކުރެއްވުމަށް‪،‬‬ ‫އެމީހުން‬ ‫ޚާއްޞަވެފައިވާ ބިން ކަމަށް ވުމާއެކު‪ ،‬މިތާގައި‬ ‫ގިނަ ސިޔާސީ ކަންތައްތަކެއް ހިނގާފައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެކިއެކި ސަޤާފީ ކުޅިވަރުތައް ބާއްވަވަނީވެސް‬

‫‪21‬‬

‫މިތާގައެވެ‪ .‬މިލިޔުމުގައި އަޅުގަނޑު މި‬ ‫ގުޅިފައިވާ‪،‬‬ ‫މިފަސްގަނޑާ‬ ‫ބަލައިލަނީ‪،‬‬ ‫ނުވަތަ‪ ،‬މިތާ ހިނގައިފައިވާ ކަންތައްތަކުގެ‬ ‫ތެރެއިން‪ ،‬މަޢުލޫމާތު ލިބިފައިވާ ބައެއް ޚާއްޞަ‬ ‫ކަންތައްތަކަށެވެ‪.‬‬

‫ހަނގުރާމައަށް ދެބުރުޒު ތައްޔާރު ކުރެއްވުން‬ ‫މީލާދީން ‪ 1773‬ވަނަ އަހަރުގެ‬ ‫ތެރޭގައި‪ ،‬ޣިޔާޘުއްދީން ރަދުން ޙައްޖަށް‬ ‫ބެލެހެއްޓެވުން‬ ‫ރަސްކަން‬ ‫ފުރާވަޑައިގަތީ‪،‬‬ ‫އެރަދުންގެ ޅިޔަނު ޢަލީ ވެލާނާމަނިކުފާނާ‬ ‫ހަވާލު ކުރައްވައިފައެވެ‪ .‬ވެލާނާމަނިކުފާނު‬ ‫ހުންނެވީ ތަޚުތު ބޭނުންފުޅުވެފައި ކަމުން‪،‬‬ ‫ބަދަލުގައި‪،‬‬ ‫ބެލެހެއްޓެވުމުގެ‬ ‫ރަސްކަން‬ ‫މީނާ ގަނޑުވަރަށް ވަޑައިގެން ރަސްކަމުގެ‬ ‫މިކަން‬ ‫ވެރިވެވަޑައިގަތީއެވެ‪.‬‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫އެނގިވަޑައިގަތުމުން‪ ،‬ރަސްކަން ބޭނުންފުޅުވެފައި‬ ‫މަނިކުފާނު‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫ހުރާ‬ ‫ހުންނެވި‬ ‫(ދޮންބަންޑާރައިންގެ ބޭބޭފުޅު ހުރާ ޙުސައިން‬ ‫އެމަނިކުފާނާ‬ ‫ދަރިކަލުން)‪،‬‬ ‫މަނިކުފާނުގެ‬ ‫އެއްބައިވީ މީހުން ގޮވައިގެން‪ ،‬އަތިރިމަތީގައި‬ ‫ހުރި ބޮޑުކޯއްޓޭ ބުރުޒަށް ވެދެވަޑައިގަންނަވައި‪،‬‬ ‫ބަޑިތައް ތައްޔާރުކުރައްވައި‪ ،‬ގަނޑުވަރާ ޖެހިގެން‬ ‫ހުރި އާކޯއްޓޭ ބުރުޒަށް އަމާޒުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ދެން‪ ،‬ބޮޑުކޯއްޓޭ ބުރުޒުން މުޙައްމަދު މަނިކުފާނު‬ ‫ފޮނުވާ ލައްވައިފާނެ ހަމަލާއަކަށްޓަކައި‪ ،‬ގުޅަކުޅޭ‬ ‫ފަސްގަނޑުގައި ގަނޑުވަރާ ޖެހިގެން ހުރި‬ ‫އާކޯއްޓޭ ބުރުޒުގެ ބަޑިތައް ޢަލީ ވެލާނާމަނިކުފާނު‬ ‫ތައްޔާރުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ނަސީބު ދިމާކުރިގޮތުން‪،‬‬ ‫މުޙައްމަދު މުޙިއްބުއްދީން ފަނޑިޔާރުމަނިކުފާނަށް‬ ‫މިކަން އެނގިވަޑައިގަނެގެން‪ ،‬ދެބުރުޒުންމެ‬ ‫ބަޑިޖެހުން މަނާކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬މިފިޔަވަޅު‬ ‫އެޅުއްވިކަމުން‪ ،‬މާލޭގައި ބޮޑުބަޑީގެ ހަނގުރާމައެއް‬ ‫ނުހިނގައި ސަލާމަތްވީއެވެ‪ .‬ދިވެހި ރަސްކަން‬ ‫ހުރާދަރިކޮޅަށް ބަދަލުވީ‪ ،‬މިހާދިސާއާ ވިދިގެން‪،‬‬ ‫ދިވެހި ރައްޔިތުން ހުރާ މުޙައްމަދު މަނިކުފާނުގެ‬ ‫ވެރިކަން ޤަބޫލުކުރުމުންނެވެ‪.‬‬

‫ރަސްކަން ބަދަލުކުރުން‬

‫‪22‬‬

‫މީލާދީން ‪ 1893‬ވަނަ އަހަރުގެ‬ ‫މެއި މަހުގެ ‪ 7‬ވަނަ ދުވަހަކީ (‪20‬ޝައްވާލު‬ ‫‪ )1310‬ބޮޑުފަތަފޮޅި ބެއްސެވި ދުވަހެކެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަހު ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑުގައި ބޮޑުފަތަފޮޅި‬ ‫އެއްވެލައްވައިގެން‬ ‫ހަވަރު‬ ‫ބެއްސެވުމަށް‬ ‫ނިމިގެންވެސް‬ ‫އެކަން‬ ‫އުޅުއްވައިފައި‪،‬‬ ‫އެބޭކަލުން ގެއަކަށް ނުދުރުވިއެވެ‪ .‬އިހުގެ‬ ‫ދިވެހި އާދަކާދަ އޮންނަ ގޮތުން‪ ،‬މިޢަމަލުން‬

‫އެދައްކަވަނީ‪ ،‬އެބޭކަލުން ހިތްހަމަޖެހިނުލައްވާ‪،‬‬ ‫އަދި ހަމަޖައްސަވަން ބޭނުން ކަމެއް އޮތް‬ ‫ކަމެވެ‪ .‬މިދުވަހު އޮތް ބޮޑު މައްސަލައަކީ‪،‬‬ ‫ރަސްކަމުގެ މައްސަލައެވެ‪ .‬އެއިރު ތަޚުތަށް‬ ‫އިސްކުރެވިފައިވާ‪ ،‬އަށް އަހަރުފުޅަށް އޮތް‪،‬‬ ‫ތުއްޕުޅު މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން (ފަސްވަނަ)‬ ‫ގެ ބަދަލުގައި‪ ،‬އެރަދުންގެ ބޭބޭފުޅު‪ ،‬ނޫރައްދީން‬ ‫ބަންޑާރައިންގެ ދޮށީ ދަރިކަލުން މުޙައްމަދު‬ ‫ރަސްކަމަށް‬ ‫(ތިންވަނަ)‪،‬‬ ‫ޝަމްސުއްދީން‬ ‫އިސްކުރަން ބޭނުންވާ ކަމުގެ މައްސަލައެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަހުގެ އިރު އޮއްސުމުގެ ކުރިން ރަސްކަން‬ ‫ބަދަލުވެ ނިމިއްޖެވެ‪ .‬މިކަން ހިނގައިފައި ވަނީ‬ ‫އެއިރު ތިއްބެވި ބޮޑުންގެ ލަފާފުޅުގެ މަތިންނެވެ‪.‬‬ ‫ދެން ފާހަގަކުރެވެނީ‪ ،‬އޭގެ ދެމަހާއި‬ ‫ދުވަސްކޮޅެއް ފަހުން އައި ހުކުރު ދުވަހެކެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ ‪ 20‬ޖުލައި ‪ 6 ( 1893‬މުޙައްރަމް‬ ‫‪ )1311‬އެވެ‪ .‬މިދުވަހު ހުކުރުން ފޭބުމަށްފަހު‪،‬‬ ‫ރަދުން ގަނޑުވަރުތެރެއަށް ވެދެވަޑައިގެންފިއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް‪ ،‬ސިލޭހަބަތް (ރަދުންގެ އަރިހުގައި‬ ‫ސިލޭހަ ހިފައިގެން ހުކުރަށްދާ ހަނގުބޭކަލުންނަށް‬ ‫ގަނޑުވަރުން ދެއްވާ ބޮނޑިބަތެއް) ހިފައިގެން‬ ‫ހަނގު ބޭކަލުން ގޭގެއަށް ނުދުރުވެ‪ ،‬ހުއްޓިލެއްވީ‬ ‫އެދިލައްވަން‬ ‫ފަސްގަނޑުގައެވެ‪.‬‬ ‫ގުޅަކުޅޭ‬ ‫ފެށްޓެވީ ރަސްކަން ބަދަލުކުރުމަށެވެ‪ .‬މުޙައްމަދު‬ ‫ޝަމްސުއްދީން ރަދުން ތަޚުތުން ބާލައިފައި‪،‬‬ ‫މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން (ހަވަނަ) ތަޚުތަށް‬ ‫އިސްކުރުމަށެވެ‪ .‬ބޮޑުވަޒީރު ކަމުގައި ހުންނެވި‬ ‫ކަކާގޭ މުޙައްމަދު ރަންނަބަނޑޭރިކިލެގެފާނު‬ ‫އިބްރާހީމް‬ ‫ދުރުކޮށް‪،‬‬ ‫އެމަޤާމުން‬ ‫ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނަށް އެމަޤާމު އަނެއްކާވެސް‬ ‫ހަމަޖެއްސެވޭތޯ‬ ‫މިބޭކަލުން‬ ‫އެރުވުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ރަންނަބަނޑޭރިކިލެގެފާނާއި‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫އެމަނިކުފާނާ އެއްކޮޅަށް ތިއްބެވި ބޭފުޅުން‬ ‫މަސައްކަތް ކުރެއްވި ނަމަވެސް ކާމިޔާބެއްނުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ހަނގުބޭކަލުން ގޭގެއަށް ދުރުވީ‪ ،‬ރަދުންނާއި‬ ‫ބޮޑުވަޒީރު ބަދަލުކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬

‫ޝަމްސުއްދީން ރަދުންނަށް ރަސްކަމަށް‬ ‫ކޮލިލުން‬ ‫ޝަމްސުއްދީން ރަދުން ދެވަނަ‬ ‫ފަހަރު ރަސްކަމަށް އިސްކުރެވުނީ ‪ 11‬މާޗް‬ ‫‪ 11( 1903‬ޛުލްޙިއްޖާ ‪ )1320‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ރަސްކަމަށް ކޮލިލެވުނީ ‪ 4‬އޮގަސްޓް‬ ‫‪ 23( 1904‬ޖުމާދަލްއޫލާ ‪ )1322‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްކަމަށް ކޮލިލެއްވުމަށް ކީރިތި މަހާރަދުން‬ ‫ޤަބޫލުފުޅުވީ‪ 17 ،‬މުޙައްރަމް ‪ 1322‬ވީ ދުވަހު‪،‬‬ ‫ހަވަރާއި ހަތަރު އަވަށުގެ އެންމެން ގުޅަކުޅޭ‬

‫ފަސްގަނޑަށް އެއްކުރައްވައިފައި‪ ،‬ރަދުންނަށް‬ ‫ކޮލިލުމުގެ ކަންތައް ބޮޑުވަޒީރު ސުމުއްވުލް އަމީރު‬ ‫އިބްރާހީމް ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނު ހުށަހަޅުއްވައި‪،‬‬ ‫ރައްޔިތުން އެކަމާ ޤަބޫލުވުމުންނެވެ‪ .‬މިކަމަށް‬ ‫ރައްޔިތުންގެ ރުހުން އޮތްކަން އެންމެންގެ‬ ‫ފަރާތުން އެނގިވަޑައިގަތުމުން‪ ،‬ބޮޑުވަޒީރު‬ ‫ރަދުން‬ ‫ވަޑައިގެން‪،‬‬ ‫ގަނޑުވަރުތެރެއަށް‬ ‫އަރިއަހުގައި މިވާހަކަ ވދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ރައްޔިތުން ޤަބޫލުކަމަށްވަންޏާ ރަދުންވެސް‬ ‫ރުހިވަޑައިގެން އިންނެވި ކަމަށާއި‪ ،‬އެކަން‬ ‫ކުރިޔަށް ގެންދެވުމަށް ރަދުން ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަޖެހުނީ‬ ‫ބޭއްވެވުމަށް‬ ‫މިރަސްމިއްޔާތު‬ ‫އެއަހަރުގެ ޖުމާދަލްއޫލާ މަހުގެ ‪ 23‬ވަނަ‬ ‫ދުވަހުއެވެ‪ .‬މިކަން އެންގެވީ އާދަކާދައާ‬ ‫އެއްގޮތަށް‪ ،‬ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑުންނެވެ‪.‬‬

‫ފުރަތަމަ ޤާނޫނު އަސާސީ‬ ‫"މޮޓަރުބޯޓުގެ ަގޑުބަޑު"‬

‫އުވިދިޔުމާއި‬

‫ފުރަތަމަ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ޤާނޫނު އަސާސީ އިޢުލާން ކުރެއްވިއިރު‪،‬‬ ‫ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގައި ޤާނޫނު އަސާސީއެއް‬ ‫ބަލައިގަނެވޭވަރުގެ ހޭލުންތެރިކަމެއް ނެތުމާއެކު‪،‬‬ ‫ބޮޑެތި ހަމަނުޖެހުންތަކެއް އުފެދުނެވެ‪ .‬ކުރީގައި‬ ‫އާދަކާދައިގެ ގޮތުގައި ހުރި ކަންކަން ދިޔައީ‬ ‫ޤާނޫނުތަކަކަށް ބަދަލުވެގެންނެވެ‪ .‬ނަތީޖާއަކަށްވީ‪،‬‬ ‫ރައްޔިތުން ހިތްހަމަނުޖެހުމާއި‪ ،‬ވުޒާރާތައް‬ ‫ހިންގަވަން ތިއްބެވި އިސްބޭފުޅުން ދެކެ‬ ‫އިންތިހާ ދަރަޖައަށް ރުޅިއައުމާއި‪ ،‬އެންމެފަހުން‬ ‫ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑަށް‬ ‫މިކަންތައްތަކައިގެން‬ ‫އެއްވުމެވެ‪ .‬ޤާނޫނު އަސާސީ ވީދާލުމާއި އެއިރު‬ ‫ސަރުކާރުގައި ތިއްބެވި ބައެއް އިސްބޭފުޅުން‬ ‫މޮޓަރުބޯޓުގައި ސިލޯނަށް "އަރުވައިލެއްވުމުގެ"‬ ‫ހާދިސާ ހިނގަން މެދުވެރިވީ ވެސް ގުޅަކުޅޭ‬ ‫ފަސްގަނޑަށް މިއެއްވި އެއްވުމުން ފެށިގެންނެވެ‪.‬‬

‫ރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ނިމުން‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ޖުމްހޫރިއްޔާ‬ ‫‪ 1‬ޖަނަވަރީ ‪ 12( 1953‬ރަބީޢުލްއާޚިރު‬ ‫‪ )1372‬ގައި އުފެދުނީ ރައްޔިތުންގެ ވަރަށް‬ ‫މަތިވެރި ތާއީދަކާ އެކީގައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ‪7‬‬ ‫މަހާއި ‪ 20‬ދުވަސް ވީތަނާ އެޖުމްހޫރިއްޔާ‬ ‫ރައްޔިތުން‬ ‫ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫އުވިގެން‬ ‫ރުޅިއައިސްގެން‪ ،‬ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑަށް އެއްވެ‪،‬‬ ‫އެޖުމްހޫރިއްޔާ ބޭނުން ނޫންކަމަށް ހަރުއަޑުން‬ ‫ގޮވާ އަންގައިގެންނެވެ‪ .‬އާދަކާދަ ނިޔާކުރިގޮތުގެ‬ ‫މަތިން‪ ،‬އެއްވި މީހުންގެ ޝަކުވާތަކުގެ އަޑުއިއްވީ‬

‫އެފަސްގަނޑުގައެވެ‪ .‬މިޝަކުވާތަކަކީ‪ ،‬ކާއެއްޗެއް ނެތުމާއި‪،‬‬ ‫ބިންބިއާއި ފަތްޕިލާވެލި ކާންޖެހުމާއި‪ ،‬ދުންފަތް ނުލިބުމާއި‪،‬‬ ‫ބިޑި ސުއްޓާ ސިގިރެޓް މަގުމަތީގައި ބުއިން މަނާވުމާއި‪،‬‬ ‫އަދިވެސް އެ ވެރިކަމުގައި ހިނގައިފައިވާ ބައެއް އެހެން‬ ‫ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬ނަތީޖާއަކަށްވީ‪ 21 ،‬އޮގަސްޓު ‪1953‬‬ ‫(‪ 11‬ޛުލްޙައްޖާ ‪ )1372‬ގައި ރައްޔިތުންގެ އެދުމުގެ‬ ‫މަތިން‪ ،‬މުޙައްމަދު އަމީން ވެރިކަމުން ދުރުކޮށް‪،‬‬ ‫އެމަނިކުފާނު ދޫނިދޫގައި ބަންދު ކުރުމެވެ‪.‬‬

‫ދުނިޔޭގެ ޤަދީމީ ބިނާތަކުގެ ތެރެއިން‪:‬‬

‫ޚޫފޫ ޕިރަމިޑް‬

‫ކޯޕްރަލް އިބްރާހީމް އަޙްމަދު‬

‫މުޙައްމަދު އަމީން ދޫނިދޫގައި ބަންދުގައި‬ ‫ހުންނެވިއިރު‪ ،‬މާލޭގައި ތިއްބެވި ބައެއް ގާތް ބޭފުޅުންނާ‬ ‫ބަދަލުކުރެއްވި ސިއްރު ސިޓީތަކެއްގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ‪،‬‬ ‫‪ 31‬ޑިސެމްބަރު ‪ 24( 1953‬ރަބީޢުލްއާޚިރު ‪)1373‬‬ ‫ގައި‪ ،‬އޭނާ ސިއްރުން މާލެވަޑައިގަތުމެވެ‪ .‬މިކަމާ‬ ‫ގުޅިގެން ނުހަނު ހިތާމަވެރި ހާދިސާއެއް ގުޅަކުޅޭ‬ ‫ފަސްގަނޑުގައި ހިނގައިދިޔައެވެ‪ .‬އެތަނަށް މީސްތަކުން‬ ‫އެއްވެ‪ ،‬އައިސްފައިވާ ރުޅީގައި އެމަނިކުފާނަށް ވަރަށް‬ ‫ބޮޑަށް އަނިޔާކުރީއެވެ‪ .‬އެމަނިކުފާނު އަވަހާރަވީވެސް‬ ‫އެމަނިކުފާނު‬ ‫ސަބަބުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެޒަޚަމްތަކުގެ‬ ‫މާލެވަޑައިގެންނެވުމަށް ރޭއްވެވި ބޭފުޅުން ފުރަތަމަ‬ ‫ހައްޔަރު ކުރެވުނީ ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑުގެ އުތުރުގައި ހުރި‬ ‫ސިފައިންގޭގައެވެ‪.‬‬

‫ޮބޑު ބުރާސްފަތީގެ ހާދިސާ‬ ‫ގުޅަކުޅޭ‬ ‫ބަލާއިރު‬ ‫ރެކޯޑްތަކަށް‬ ‫ފަސްގަނޑުގައި އެންމެ ފަހުން މީހުން އެއްވެ‪ ،‬ސިޔާސީ‬ ‫ރޮނގުން ފާހަގަކުރެވޭ ޚާއްޞަ ކަމެއް ހިނގައިފައިވަނީ‬ ‫މިހާދިސާގައި‪،‬‬ ‫ހާދިސާގައެވެ‪.‬‬ ‫"ބޮޑުބުރާސްފަތި"‬ ‫‪ 13‬ޖޫން ‪ 22( 1974‬ޖުމާދަލްއޫލާ ‪ )1394‬ވީ‬ ‫ބުރާސްފަތި ދުވަހު ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑަށް މީހުން އެއްވެ‪،‬‬ ‫ހަޅޭއްލަވައި އަޑުގަދަކޮށް‪ ،‬ސަރުކާރާ ދެކޮޅަށް ނުރުހުން‬ ‫ފާޅުކޮށްހެދިއެވެ‪.‬‬ ‫ދެންނެވިފައިނުވާ‬ ‫މިލިޔުމުގައި‬ ‫ތާރީޚުގައި‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫ހާދިސާތައްވެސް‪،‬‬ ‫އިތުރު‬ ‫ގުޅަކުޅޭފަސްގަނޑުގައި ހިނގައިފައިވާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫މިދަންނަވާލެވުނު މިންވަރުންވެސް‪ ،‬ދިވެހީންގެ ތާރީޚުގައި‪،‬‬ ‫މިފަސްގަނޑުގެ މުހިންމުކަން އެނގިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ރެފެރަންސް‪:‬‬

‫‪1.1‬ސުމުއްވުލްއަމީރު މުޙައްމަދު އަމީން ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނު‪-‬‬ ‫"މިޒަމާނުގެ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޙަޤީޤީ ބައްޕަ"‬ ‫‪2.2‬އަލްފާޟިލް ބާބާގޭ ދޮންމަނިކު ‪" -‬ދިވެހި އާދަކާދަ"‬ ‫‪3.3‬އަލްފާޟިލް މޫސާ ޢަލީ ‪" -‬ދިވެހީންގެ އާދަކާދަ"‬ ‫‪4.4‬ދިވެހި ބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު‬ ‫ "ގަނޑުވަރު"‪.‬‬‫‪5.5‬ދިވެހި ބަހާއި ތަރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު‬ ‫‪" -‬ދިވެހި ތާރީޚު"‪.‬‬

‫މިސްރުގެ ވެރިރަށް ޤާހިރާގެ ހުޅަނގު ދެކުނަށް އޮންނަ‬ ‫ ‬ ‫ޖީޒާގައިވާ ބޮޑެތި ތިން ޕިރަމިޑްގެ ތެރެއިން އެންމެ ބޮޑު ޕިރަމިޑަކީ ދުނިޔޭގެ ހަތް‬ ‫އަޖައިބުގެ ތެރެއިން މިހާތަނަށް މުޅިން ސަލާމަތުންހުރި ހަމައެކަނި އަޖައިބުކަމުގައި‬ ‫ވަނީ ބެލެވިފައެވެ‪ .‬މިޕިރަމިޑަށް ދެވިފައިވާ ނަމަކީ "ޚޫފޫ ޕިރަމިޑް" އެވެ‪ .‬ޚޫފޫ‬ ‫ޕިރަމިޑް ފިޔަވައި ދެން ހުރި ޕިރަމިޑްތަކަކީ "ޚަފްރީ" ނުވަތަ "ޚަފްރަޢު" އަދި‬ ‫"މެންކޫރީ" ނުވަތަ "މުންޤަރަޢު" ގެ ނަމުން ނަންދެވިފައިވާ ޕިރަމިޑްތަކެވެ‪.‬‬ ‫ޚޫފޫ ޕިރަމިޑް ބިނާކުރުމަށް ‪ 20‬އަހަރު ހޭދަވިކަމުގައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ ‬ ‫ބިނާކުރުމަށް ބޭނުންވާ ހިލަ ގާތަށް އެހިސާބަށް ގެންދިޔުމުގައި ‪ 100‬ހާސް‬ ‫މީހުން ނުވަތަ އަޅުން އުޅުނުކަމުގައިވެއެވެ‪ .‬އަދި މަސައްކަތްކުރާ ސަރަހައްދުގައި‬ ‫‪ 4‬ހާސް މީހުން ހަރަކާތްތެރިވެފައިވެއެވެ‪ .‬ޕިރަމިޑް ހެދުމަށްޓަކައި ފުރަތަމަ‬ ‫ހަތަރެސްކަން ހިލަ ގާތަށް ޖަމާކޮށް ބެހެއްޓުނެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު މިގާތަކުގެ‬ ‫ވަށައިގެން އުވަ ފާޑުގެ ވެލިން ފަށަލައެއް ދުއްވުނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިފަށަލަވަނީ‬ ‫ޒަމާންތަކާއިއެކު ގާތަކުން ނެއްޓިގެން ވަކިވެ ގޮސްފައެވެ‪ .‬ފިރަމިޑް ހެދުމަށް އޭގައި‬ ‫ފެންނަންހުރި ގާތަށް އެކަތި އަނެއްކައްޗާއި ގުޅި ހިފެހެއްޓޭގޮތަށް ބެހެއްޓިފައިވަނީ‬ ‫ކިހިނެތްކަމެއް އަދި ހޯދިފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬މިހާރުވެސް މިކަމާއިގުޅޭގޮތުން އިތުރު‬ ‫ދިރާސާތައް ތާރީޚީ އަދި ބިމުގެ އިލްމާއިބެހޭ އިލްމުވެރިން ދަނީ ކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚީ ބައެއް ބޮޑެތި ފޮތްތަކުގައި މިޕިރަމިޑަށް "ފިރުއަޢުނުގެ ފަރުބަދަ" މިނަމުން‬ ‫މުޙާތަބުކުރެވިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫ސާރ ޖަ ން ޓް މޭ ޖަރ ޢަ ބް ދުﷲ ސަ ޢީ ދު‬

‫އިސްލާމިކް ކައުންސެލިންގެ އަމާޒަކީ‬ ‫ދީނީ‬

‫އަޤީދާ‬

‫ރޫޙާނީ‬

‫އޮޅުންފިލުވައިދީ‪،‬‬

‫ހިތްވަރު ލިއްބައިދީ‪ ،‬ތެދުމަގު ޚިޔާރުކޮށްގެން‬ ‫ކުރިއަށްދިއުމަށް‬ ‫އިންސާނާ‬

‫އެހީތެރިވެދިނުމެވެ‪.‬‬

‫އުފައްދަވައި‬

‫އުޅެންވީގޮތް‬

‫އެ‬

‫އިންސާނާ‬

‫ބަޔާންކުރައްވައި‬

‫ބާވާލެއްވި‬

‫ޙައްޤު ދީނަކީ އިސްލާމްދީނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫އެދީނުގައިވަނީ‬ ‫ރަނގަޅުގޮތް‬

‫އިންސާނާއަށް‬ ‫ބަޔާންކުރައްވައި‬

‫ބުއްދިއާއި‬

‫ޖިސްމާއި‬

‫ލިބެނިވި‬

‫ކަންތައްތައް‬

‫އިސްލާމީ‬

‫އެންމެ‬ ‫އިންސާނާގެ‬ ‫ގެއްލުން‬

‫ނަފްސަށް‬

‫މަނާކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬

‫ކައުންސެލިންއަކީ‬

‫ރޫޙާނިއްޔަތު‬

‫އިސްލާމި ްކ‬ ‫ކައުންސެލިން‬ ‫ކުރައްވާފައިވާ‬

‫ބަސްފުޅުގައިވެއެވެ‪.‬‬

‫"އަދި‪،‬‬

‫އެ ނަފްސަށް (ގެއްލުންހުރި) ނުބައި ގޮތާއި‬ ‫(ފައިދާހުރި) ހެޔޮ ގޮތް އެނގުމުގެ ވިސްނުން‬

‫ކަންތައްތަކާއި‬

‫ދެއްވިއެވެ‪( ".‬އައްޝަމްސު‪)8-‬‬

‫ހާލަތަށް އޭނާ ދަތުރުކުރެއެވެ‪ .‬ހިތްދަތިކަމާއި‬

‫މިސްރާބު‬

‫ސަބަބުތަކުން‬ ‫އިންސާނާގެ‬

‫އަމިއްލައަށް‬

‫އިޙްސާސްތަކާއި‬

‫އޭނާ އަމިއްލައަށް ފުރިހަމަ ޒިންމާ‬

‫އިސްލާމީ‬

‫ނަގައިގެންނެވެ‪ .‬އިޚްތިޔާރާއި‪ ،‬ޒަތުބާތުތަކަށް‬

‫ޢަމަލުތަކަށް‬

‫ރަނގަޅު‬

‫ޖަޒްބާތުތައް‬ ‫މަތިވެރި‬

‫އެހީތެރިވެދިނުމަކީ‬

‫ބާރުފޯރުވަމުން ކުރިއަށްދާންވީ ގޮތާއި ޢަމަލުތައް‬

‫ދިމާލަކަށް‬

‫ބަދަލުކުރުމަށް‬ ‫އިރުޝާދުތަކާއެކު‬

‫އިސްލާމިކް‬

‫ކައުންސެލިން‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫ބައްޓަންކުރަންވީގޮތާއި ލިބިހުރި ފުރުސަތުތަކުގެ‬ ‫ބޭނުން ހިފަންވީގޮތް ނިންމާނީ އޭނާއެވެ‪.‬‬

‫ކައުންސެލިން ދިނުމަކީ އެހީ ހޯދަން‬ ‫އަންނަ މީހާ (ކްލައިންޓް) އޭނާގެ އަމިއްލަ‬

‫އިސްލާމީ ކައުންސެލިން އެހީތެރިވެދެނީ‬

‫އިޚްތިޔާރުން‪،‬‬

‫މާތްﷲ ދެއްކެވި ހެޔޮމަގާއި ކީރިތި ނަބިއްޔާގެ‬ ‫ނުވަތަ‬

‫އިސްލާމީ އިމުގެތެރޭގައި އޭނާގެ ހަޔާތުގެ ރާސްތާ‬ ‫ވަކި ލަނޑުދަނޑިތަކެއް ހާސިލުކޮށްގެން ކާމިޔާބު‬ ‫ކުރުމަށެވެ‪ .‬ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އައްޝަމްސު‬

‫‪24‬‬

‫ހިތްހަމަނުޖެހޭ‬

‫ބަދަލުކޮށްލެވިދާނެކަން އިޙްސާސްކޮށްދީ ނޭދެވޭ‬

‫މަޤްޞަދަށް ވާސިލުވެވެނީ ކައުންސެލީ ނުވަތަ‬

‫މަތިވެރި‬

‫ތަފާތު‬

‫އެކިއެކި‬

‫ނުފޫޒު ފޯރުވައެވެ‪ .‬އެފަދަ ހާލަތުގައި ދިރިއުޅުމުގެ‬

‫ކައުންސެލިންނެވެ‪ .‬އިސްލާމީ ކައުންސެލިންގައި‪،‬‬

‫އިރުޝާދުތަކުގެ‬

‫ދިމާވާ‬

‫ނުތަނަވަސްކަމުން‬

‫މަގުދައްކައިދީ ދީނީ އިރުޝާދާއި އެހީހިމެނޭ‬

‫އަލީގައި‬

‫އިންސާނާގެ‬

‫މަރުހަލާތަކުގައި‬

‫ތަރައްޤީކޮށް އުޅުމާއި އަޚްލާޤު ބައްޓަންކުރުމަށް‬

‫ކްލައިންޓް‬

‫ގުޅިފައެވެ‪.‬‬

‫ޢުމުރުގެ‬

‫ތަފާތު‬

‫ސޫރަތުގެ އަށްވަނަ އާޔަތުގައި މާތްﷲ ވަޙީ‬

‫އާއި‬

‫އެހީދޭ‬

‫މީހާ‬

‫(ކައުންސެލަރ)‬

‫ކުރިމަތިވެފައިވާ މައްސަލަތަކާ ބެހޭގޮތުން‬

‫ކޮންމެ އިންސާނެއްގެ ކިބައިގައިވެސް‬

‫ސާފު ޢިބާރާތުން ވާހަކަ ދައްކާނެ ފުރުސަތުދީ‪،‬‬

‫ﷲ ސުބުހާނަހޫ ވަތަޢާލާ ޖަޒުބާތުތަކެއްވަނީ‬

‫އެ ދެކެވޭ ވާހަކަތައް އަޑުއަހައި‪ ،‬ކަނޑައެޅޭ‬

‫ލައްވާފައެވެ‪ .‬އިންސާނާގެ ޙަޔާތުގައި ދިމާވާ‬

‫މިންގަނޑެއްގައި ގެންގުޅެވޭ ގުޅުމަކަށް ކިޔޭ‬

‫ކަންތައްތަކުގެ އަސަރު އޭނާގެ ޖަޒުބާތުތަކާވަނީ‬

‫ހޯދަމުންދާއިރު‬

‫ނަމެކެވެ‪.‬‬

‫ކައުންސެލިން‬

‫ކްލައިންޓް އޭނާގެ ނަފްސު ތަރައްޤީ ކުރާނެ‬

‫ވިސްނައި‪ ،‬މި ލަނޑުދަނޑިތައް ޙާސިލުކުރުމަށް‬

‫ވާންޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ވިސްނުމުންނެވެ‪.‬‬

‫ރާވައި‪ ،‬މި އިސްލާޙުތައް އަމިއްލަ ޙަޔާތަށް‬

‫ކުރިއަށް ގެންދާއިރު ކްލައިންޓުގެ ޙައްޤުތަކަށް‬

‫ޚިޔާލުތަކާއި‪،‬‬

‫ގެންނަން ފެށުމެވެ‪ .‬ބިނާކުރަނިވި ކަންތައްތަކެއް‪،‬‬

‫ފުރިހަމައަށް‬

‫ކުރަންވާނެއެވެ‪.‬‬

‫އެމީހެއްގެ ޢަމަލުން ފެންނަން ފެށުންވެސްމެވެ‪.‬‬

‫އެގޮތުން ކްލައިންޓަށް ދިމާވެފައިވާ މައްސަލަ‬

‫މަގު‬

‫އަމިއްލަ‬

‫ހޯދާނީ‬

‫ކްލައިންޓްގެ‬

‫ކައުންސެލިންގައި‬

‫އިޙްސާސްތަކާއި ޢަމަލުތައް އިޞްލާޙު ކުރާނެ‬ ‫ގޮތްތަކާމެދު‬ ‫ނަފްސު‬

‫އަމިއްލަ‬

‫ތަރައްޤީ‬

‫ބުއްދިން‬

‫ކުރުމުގައި‬

‫ވިސްނައި‬ ‫އެހީތެރިކަން‬

‫ފޯރުކޮށް ދެވެއެވެ‪( .‬ރަސެލް‪)1998 -‬‬

‫ކައުންސެލިންގެ ތެރެއިން އިސްލާމިކް‬ ‫ކައުންސެލިން މޮޑެލް އާއި އެހެން މޮޑެލްތަކާހުރި‬ ‫އެންމެބޮޑު ތަފާތަކީ އިސްލާމިކް ކައުންސެލިންގައި‬

‫ކައުންސެލިން ދިނުމުގެ މަޤްޞަދަކީ‬

‫މީހާގެ ޢަމަލުތައް ބައްޓަންކުރުމަށް ބާރުއަޅަނީ‬

‫ޚިޔާލާއި އިޙްސާސުން ޢަމަލަށް އެދެވޭ ބަދަލުތަކެއް‬

‫ރޫޙާނީ އަދި މޯރަލް ވެލިއުސްއާއި އިންސާނީ‬

‫ގެނައުމެވެ‪ .‬މައްސަލައެއް ޙަޤީޤަތުގައި ވެސް‬

‫އަޚްލާޤާއި‬

‫ވާކަން‬

‫ގަބޫލުކުރުމާއެކު‬

‫މީހެއްގެ‬

‫އެހެން‬

‫ރިވެތި‬

‫އާދަކާދައާއި‬

‫މިންކުރުންތަކާ‬

‫އިޖްތިމާޢީ‬

‫އެއްގޮތަށް‬

‫ކަމަށްވުމެވެ‪.‬‬

‫ކައުންސެލިން‬

‫އެހީއާއި މައްސަލަ ހައްލުކުރުމުގައި ދައުރެއް‬

‫އިސްލާމިކް‬

‫އަދާކޮށްފާނެކަން ގަބޫލުކުރެވި‪ ،‬ކައުންސެލިންގެ‬

‫ޖިސްމާނީ‪ ،‬ނަފްސާނީ‪ ،‬ޖަޒުބާތީ‪ ،‬މޯރަލް އަދި‬

‫ލަނޑުދަނޑިތައް‬

‫ހާސިލުކުރަން‬

‫އަމިއްލައަށް‬

‫ރޫޙާނިއްޔަތާއެކުގައެވެ‪ .‬އިސްލާމީ ކައުންސެލިން‬

‫މަސައްކަތްކުރަން‬

‫ފެށުމެވެ‪.‬‬

‫ދިމާވެފައިވާ‬

‫ގުޅިފައިވަނީ އެމީހާގެ ނަފްސާއެވެ‪ .‬އިންސާނާގެ‬

‫މައްސަލައާއި‪ ،‬ގެންގުޅެވޭ ޚިޔާލުތަކާއި‪ ،‬ކުރެވޭ‬

‫ނަފްސު ބެހިގެންވަނީ ތިން ބަޔަކަށެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫އިޙްސާސާ ގުޅުމެއް ވާކަމަށް ވިސްނާ‪ ،‬ނޭދެވޭ‬

‫(ހިތްހަމަޖެހުން‬

‫މުޠުމަޢިއްނަ‬

‫އައްނަފްސުލް‬

‫ބިނާވަނީ‬

‫"‬

‫ސާފު‬

‫މިގޮތަށް‬ ‫އިޙްތިރާމް‬

‫އިބާރަތުން‬

‫އެހެންނަމަވެސް‬

‫ކައުންސެލިން‬

‫ކިޔައިދެވެންޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ހޯދުމުގައި‪،‬‬

‫ކައުންސެލިންގ‬

‫ނަފްސާއި ޙަޔާތަށް‪ ،‬ކައުންސެލިން ގެ އެހީގައި‬ ‫ބަދަލުކުރަން ބޭނުންވަނީ ކޮން ކަންތައްތަކެއްކަން‬ ‫ނިންމާނީ ކްލައިންޓެވެ‪ .‬ކައުންސެލިން ދެވޭނެ‬ ‫ކައުންސެލިންގ‬

‫ގޮތާއި‪،‬‬

‫ދިނުމުގައި‬

‫ދެވޭ‬

‫އޭނާއާއި ބައްދަލުކުރާނީ ކޮންކޮން ބައެއްކަމާއި‪،‬‬ ‫އަދި‬

‫ކައުންސެލިން‬

‫ކުރެވޭނެ‬

‫ތެރެއިން‬

‫ކަންތައްތަކަކީ ކޮބައިކަން ދެނެގަތުމުގެ ޙައްގު‬ ‫ކްލައިންޓަށް‬

‫އޮންނަންވާނެއެވެ‪.‬‬

‫އަބަދުވެސް‬

‫އަދި ކައުންސެލިންގ ސެޝަން ފެށޭ ގަޑިއާއި‪،‬‬ ‫ނިމޭ ގަޑިއާއި ކައުންސެލިން ކުރިއަށްދާނީ ކިތައް‬ ‫ސެޝަނަށްކަން ކްލައިންޓަށް އެނގުމަކީ އޭނާގެ‬

‫ އިސްލާމިކް ކައުންސެލިންގައި މީހާގެ ޢަމަލުތައް‬ ‫ބައްޓަންކުރުމަށް ބާރުއަޅަނީ ރޫޙާނީ އަދި މޯރަލް‬ ‫ވެލިއުސްއާއި އިންސާނީ ރިވެތި އާދަކާދައާއި އިޖްތިމާޢީ‬ ‫އަޚްލާޤާއި މިންކުރުންތަކާ އެއްގޮތަށް ކަމަށްވުމެވެ‪.‬‬

‫"‬ ‫ޙައްޤެކެވެ‪.‬‬

‫ބަދަލުކުރަން‬

‫ލިބިގެންވާ ނަފްސު( އާއި އައްނަފްސުލް ލައްވާމާ‬

‫މަސައްކަތްކުރުމެވެ‪ .‬ތިމާގެ ކިބައިގައިވާ ޤާބިލު‬

‫(މަލާމަތް ލިބިގެންވާ ނަފްސު) އާއި އައްނަފްސުލް‬

‫ސިފަތަކަކީ ކޮބައިކަން ގަބޫލުކޮށް‪ ،‬އެ ޤާބިލު‬

‫އައްމާރަބިއްސޫއި (ނުބައިކަންކަމަށް އަމުރުކުރާ‬

‫ޢިލްމީ ނަޒަރިއްޔާތައްވަނީ ތަޢާރަފު ކުރެވިފައެވެ‪.‬‬

‫ސިފަތަކުގެ އެހީގައި‪ ،‬އަމިއްލަ ނަފްސު‪ ،‬އަމިއްލަ‬

‫ނަފްސު) އެވެ‪.‬‬

‫މީގެތެރެއިން އިސްލާމީ ގިނަ މުޖްތަމަޢުތަކުގައި‬

‫ޚިޔާލުތަކާއި‪،‬‬

‫ޙަޔާތް‬

‫އިޙްސާސްތައް‬

‫މަސައްކަތްކުރަން‬

‫ކާމިޔާބުކުރުމަށް‬

‫ފެށުމެވެ‪ .‬ނަފްސު އިސްލާޙުކުރުމަށް ބޭނުންވާ‬ ‫ދާއިރާތަކަކީ‬

‫ދެނެގަނެ‪،‬‬

‫ކޮބައިކަން‬

‫އެފަދަ‬

‫އިސްލާޙުތަކެއް ގެނައުމަށް މަސައްކަތް ކުރަން‬ ‫ފެށުމެވެ‪ .‬އޮޅުން އަރާފައިވާ އިޙްސާސްތައް‪،‬‬ ‫ބިނާ ކުރަނިވި އެއްޗަކަށް ހަދަން ފެށުމެވެ‪.‬‬ ‫ކުރިމަތިވެފައިވާ‬

‫މައްސަލަ‬

‫ތަފްސީލުކޮށް‬

‫އެނގުމާއެކު‪،‬‬

‫ޙައްލުކުރާނެ‬

‫ގޮތްތައް‬

‫އޭގެ‬

‫އަމިއްލަ‬

‫އެންމެ‬ ‫މައްސަލަ‬ ‫ނަފްސަށް‬

‫ދެވޭއިރު‬

‫ކައުންސެލިން‬ ‫ވާހަކަތަކަކީ‬

‫ސިއްރު‬

‫ވާހަކަތަކެކެވެ‪.‬‬

‫ހަމައެހެންމެ‬

‫ދެކެވޭ‬

‫ކުރެވެންޖެހޭ‬ ‫އެއްވެސް‬

‫ފަރާތަކަށް ބުރަވެގެން ނުވާނެއެވެ‪ .‬ކްލައިންޓުގެ‬ ‫އިޙްސާސްތަކަށް އިޙްތިރާމް ކުރަންޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ކައުންސެލިންގެ ތެރޭގައި ސީދާ ވަކިގޮތަކަށް‬ ‫ކަންކުރުމަށް އަމުރުކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ކުރެވޭ‬ ‫އިސްލާހު‬

‫މަސައްކަތަކީ‬ ‫ކުރުމަށް‬

‫ނަފްސު‬

‫ތަރައްޤިކޮށް‬

‫ކުރެވޭ‬

‫މަސައްކަތަށް‬

‫ކައުންސިލިން‬

‫މިއަދު‬

‫އެންމެ‬

‫ހިޔުމަނިސްޓިކް‬

‫ދިނުމުގައި‬

‫ތަފާތު‬

‫މަޤްބޫލު‬

‫ނަޒަރިއްޔާއަކީ‬

‫އެޕްރޯޗެވެ‪.‬‬

‫ނަޒަރިއްޔާ‬

‫މި‬

‫ބުނާގޮތުގައި ކޮންމެ އިންސާނަކުވެސް ދުނިޔެއަށް‬ ‫އަންނަނީ ފިތުރަތުގެ ސާފުކަންމަތީ‪ ،‬އެއްވެސް‬ ‫ނުބައިކަމެއް‬ ‫ރަނގަޅު‬ ‫ހޯދަން‬

‫ނެތިއެވެ‪.‬‬ ‫މީހަކަށްވެ‬

‫އެދޭނެ‬

‫ބަލިކަށިވެފައިވާ‬

‫ކޮންމެ‬

‫މީހަކީވެސް‬

‫ކުރިއެރުމާއި‬

‫ކާމިޔާބު‬

‫މީހެކެވެ‪.‬‬

‫ނަފްސާނީގޮތުން‬

‫މީހާވެސް‬

‫އޭނާގެ‬

‫އެދޭނީ‬

‫ނަފްސާނީ ބަލިމަޑުކަމުގެ ތެރެއިން ނުކުމެ‪،‬‬ ‫ރަނގަޅު ދުޅަހެޔޮ މީހަކަށް ވާންކަމަށް މި‬

‫‪25‬‬

‫ބާއްޖަވެރިކަމަށްޓަކައި ސީދާވެގެންވާ ތެދުމަގު‬ ‫ޚިޔާރުކުރުމަށް‬ ‫ނަފްސަށް‬

‫ފުރުސަތުލިބިގެންދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބާއްޖަވެރި‬

‫ހިތްހަމަޖެހުންލިބި‬

‫ހަޔާތެއް އާރާސްތުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ކައުންސެލިން‬ ‫ވަކިފަންނެއްގެ ގޮތުގައި ދުނިޔެއަށް ތަޢާރަފުވީ‬ ‫މީލާދީން‬

‫‪18‬‬

‫ކަމަށްވިޔަސް‬

‫ވަނަ‬

‫ޤަރުނުގެ‬

‫އިސްލާމްދީނާއެކު‬

‫ތެރޭގައި‬ ‫ޙައްޤާއި‬

‫ބާޠިލު ވަކިކޮށް ބަޔާންކޮށްދިނުމާއެކު އިސްލާމީ‬ ‫ކައުންސެލިން ވަނީ ދުނިޔެއަށް ތަޢާރަފުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ނަފްސު ތަރުބިއްޔަތުކޮށް ނަފްސަށް ހިތްހަމަޖެހުން‬ ‫ލިއްބައިދީ ނަފްސާނީ އުފާވެރިކަން ހިތްތަކަށް‬ ‫ނަޒަރިއްޔާ ބުނެއެވެ‪ .‬މިނަޒަރިއްޔާއާ އެއްގޮތަށް‬

‫މައްސަލައާމެދު ހުޅުވާލެވިގެން ވާހަކަދައްކައި‪،‬‬

‫ކްލައިންޓް‬

‫މައްސަލައިގެ ތަފްސީލުތަކަށް ފީނައި‪ ،‬މައްސަލަ‬

‫ވާންޖެހޭނީ އިހުނަށްވުރެ ހަރުދަނާ‪ ،‬އުފާވެރި‪،‬‬

‫ޚިޔާލުފާޅުކުރަން‬

‫ކައުންސެލިން‬ ‫ދުޅަހެޔޮ‪،‬‬

‫ހޯދާ‬

‫ޤާބިލު‪،‬‬

‫ނިމޭއިރު‬

‫އުއްމީދާއި‬

‫ހުނަރުވެރި‪،‬‬

‫ފަށާ‬

‫މަރުޙަލާއެވެ‪.‬‬

‫ތިންވަނަ‬

‫މަރުޙަލާއަކީ‬

‫އުފާވެރިކަންމަތީ ހުރި މީހަކަށެވެ‪ .‬މިގޮތުން އެ‬

‫ދީނީ އިރުޝާދާއި ދީނުގެ ޢިލްމީ އެހީތެރިކަން‬

‫މީހެއްގެ އަޚްލާޤީ ފެންވަރު ރަނގަޅުވެ‪ ،‬ނަފްސު‬

‫ފޯރުކޮށްދޭ މަރުޙަލާއެވެ‪ .‬މިމަރުޙަލާގައި މައްސަލަ‬

‫މަސައްކަތް‬

‫ހައްލުކުރާނެ ގޮތްތަކާމެދު ވިސްނުމަށް ފުރުސަތު‬

‫ކުރުމުގެ ގާބިލުކަން ލިބިފައިވާ މީހަކަށް އޭނާ‬

‫ދެވޭނެއެވެ‪ .‬ހަތަރުވަނަ މަރުޙަލާއަކީ މައްސަލަ‬

‫ތަރައްޤީ‬

‫އަމިއްލައަށް‬

‫ކުރުމަށް‬

‫ހައްލުކުރަން‬

‫ވާންޖެހޭއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްލާމިކް‬ ‫ހަތް މަރުޙަލާއަކަށް‬

‫ކައުންސެލިން‬

‫ދޭއިރު‬

‫ބަހާލެވިދާނެއެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫ފެށުމާއި‪ ،‬ބައިވެރި ކުރުވުމާއި‪ ،‬ދީނީ އިރުޝާދު‬ ‫ފޯރުކޮށްދިނުމާއި‪،‬‬

‫ދެނެގަތުމާއި‪،‬‬

‫ހޮވުމާއި‬

‫ޢަމަލުކުރުމާއި‬

‫ނަތީޖާއާމެދު‬

‫ވިސްނުމުގެ‬

‫މަރުޙަލާއެވެ‪.‬‬

‫ފުރަތަމަ‬

‫މަރުޙަލާއަކީ‬

‫ކްލައިންޓާ ގާތްގުޅުމެއް އުފައްދައި ދެނެގަތުމުގެ‬ ‫މަރުޙަލާއެވެ‪.‬‬ ‫އެއްކޮށް‪،‬‬

‫މައްސަލައާބެހޭ‬ ‫ކައުންސެލިންގައި‬

‫މަޢުލޫމާތު‬ ‫ޙައްލުކުރުމަށް‬

‫ފެންނަގޮތްތައް‬

‫ލިސްޓްކޮށް‬

‫މައްސަލަ ހައްލުކުރަން ފެންނަ ގޮތްތައް ހޮވުމުގެ‬ ‫މަރުޙަލާއެވެ‪ .‬ފަސްވަނަ މަރުޙަލާއަކީ މައްސަލަ‬ ‫ހައްލުކުރާނެ ގޮތްތަކުގެ ތެރެއިން ކޮންމެވެސް‬ ‫ގޮތެއް އިޚްތިޔާރު ކުރުމުގެ މަރުޙަލާއެވެ‪ .‬ހަވަނަ‬ ‫މަރުޙަލާއަކީ އިޚްތިޔާރުކުރި ގޮތާ އެއްގޮތަށް‬ ‫އުޅުމާއި އަޚްލާޤު ބައްޓަންކޮށް ޢަމަލުކުރަންފަށާ‬ ‫މަރުޙަލާއެވެ‪ .‬ހަތްވަނަ މަރުޙަލާއަކީ ނަތީޖާއާމެދު‬ ‫ވިސްނައި ނަފްސަށް ހިތްވަރުދީ ހިތްހަމަޖެހުން‬ ‫ހޯދައިދޭ މަރުޙަލާއެވެ‪.‬‬

‫ބޭނުންވާ މައްސަލައަކީ ކޮބައިކަން ކަނޑައަޅާނީ‬

‫އިސްލާމިކް ކައުންސެލިންގައި ކީރިތި‬

‫މަރުޙަލާއަކީ‬

‫ޤުރުއާނާއި ސުންނަތުގެ އަލީގައި ދެދުނިޔޭގެ‬

‫މި‬

‫‪26‬‬

‫ޙައްލުކުރެވޭނެ‬

‫ގޮތްތަކާމެދު‬

‫މަރުޙަލާގައެވެ‪.‬‬

‫ދެވަނަ‬

‫ފޯރުކޮށްދިނުމުގެ ބާރު އިސްލާމީ އުސޫލުތަކުން‬ ‫ސާބިތުކޮށްދީފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙައްޤުގައި‬ ‫ޖިހާދުތަކުގައި‬

‫އިސްލާމްދީނުގެ‬

‫މުސްލިމުންކުރި‬ ‫އިސްލާމީ‬

‫ހިތްވަރުގަދަ‬ ‫ލަޝްކަރުތަކުގެ‬

‫ޒުވާނުން މުޖާހިދުންގެ ފަރާތުން ފެންނަމުންދިޔަ‬ ‫ޢަޒުމުގެ ވަރުގަދަކަމާއި ހިތްވަރާއި ކެރުމާއި‬ ‫އެއްބައެއްވަންތަކަން‬

‫އެއްބައިވަންތަކަމާއި‬

‫ދެމެހެއްޓި މައިގަނޑު ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި‬ ‫އެފަރާތްތަކުގެ ނަފްސުގެ ފުދުންތެރިކަން ބޮޑު‬ ‫ހިއްސާއެއް އަދާކުރިއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ޣައިރު‬ ‫ދީންތަކުގެ ހަނގުރާމަވެރިންގެ ތެރޭގައި ދިމާވާ‬ ‫ނަފްސާނީ ބަލިމަޑުކަން މުސްލިމުންގެ މެދުގައި‬ ‫ދިމާވެފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ރިފަރެންސް‪:‬‬ ‫ސައިކްލޮޖީ‬

‫ކުއާޓަލީ‪،‬‬

‫ވޮލިއުމް‪،14‬‬

‫‪ ‬ކައުންސެލިންގ‬ ‫އިޝޫ‪2001 ،4‬‬ ‫‪ ‬އިސްލާމިކް ކައުންސެލިންގ‬ ‫½½މުޙައްމަދު ޒިޔާއުއްދީނު (‪)2010‬‬ ‫‪ ‬އިސްލާމިކް ކައުންސެލިންގ އެންޑް ސައިކޯތެރަޕީ‬ ‫½½ސުމައްޔާ (‪)2009‬‬ ‫‪ ‬ސައިކޯތެރަޕީ ވިތު އިސްލާމިކް ކްލައިންޓްސް ޕާސިންގ‬ ‫ލޮސް އެންޑް ގްރިޕް‬ ‫½½ނޫރިއާ މެނެހަކީ (‪)2003‬‬

27

‫ލެފ ް ިޓނ ެންޓ ް ކާނ ަލ ް (ރޓ) ޢ ަބުދުއް ު‬ ‫ޝކޫރ ު ޢ ަބްދުﷲ‬

‫‪ugaw egusqfan‬‬ ‫އިންސާނާގެ އެންމެ އަގު ހުރި އެކައްޗަކީ އޭނާގެ‬ ‫ނަފުސެވެ‪ .‬އޭނާއަށް ޓަކައެވެ‪ .‬އަނެކާއަށް ޓަކައެވެ‪.‬‬ ‫ދީނާއި މުޖުތަމަޢާއި ޤައުމަށްޓަކައި ވެސް މެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަފުސޭ މި ދެންނެވީ އޭގެ އެންމެ‬ ‫ތަނަވަސް މާނައިގައެވެ‪ .‬ދިވެހީން ހަށިގަނޑަށް‬ ‫ވެސް ނަފުސޭ ކިޔައެވެ‪ .‬އެ ހަށިގަނޑުގެ ތެރޭގައި‬ ‫އުފެދޭ މާނަވީ އަދި ޖަޒުބާތީ އަސަރުތަކަށް‬ ‫ތަރުޙީބުދޭ ރަނގަޅު ނުރަނގަޅު ބާރަށް ވެސް‬ ‫ނަފުސޭ ކިޔައެވެ‪ .‬ނަފުސުގެ ޢިއްޒަތާ ކަރާމާތް‬ ‫ގެއްލި‪ ،‬އަގު ވެއްޓެނީ ނުރަނގަޅު ގޮވައިލުންތަކަށް‬ ‫ތިމާގެ ނަފުސުގެ އެދުންތައް ދީލައިލުމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ޢަމަލުތައް ސޮއްސައިލުމުންނެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރަށް‬ ‫ހެޔޮ ނިޔަތުގައެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރަށް ނުބައި‬ ‫ނިޔަތުގައެވެ‪ .‬އަނެއްބައި ފަހަރަށް ކޮންމެވެސް‬ ‫ބާވަތެއްގެ ނުރައްކާތެރި މަޖުބޫރީ ޙާލަތެއްގައެވެ‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫ސިފައިންނަކީ‪ ،‬އެމީހުންގެ މުޅި‬ ‫ޢުމުރު ނަފުސުގެ ދިފާޢުގައި މަސައްކަތް‬ ‫ކުރާ ބައެކެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ އެންމެ ވަރުގަދަ‬

‫ހަނގުރާމައަކީ ނަފުސާ ކުރާ ހަނގުރާމައެވެ‪.‬‬ ‫އަމިއްލަ އެދުންތަކާ އުންމީދުތަކާ ދެކޮޅަށް ކުރާ‬ ‫ޖިހާދެވެ‪ .‬ޢާންމު އިންސާނީ އަމިއްލަ އުފާތަކާ‬ ‫އެކަހެރިވާން އަޅާ ފިޔަވަޅުތަކެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‬ ‫ތޯއެވެ؟ ސިފައިންގެ ޤައުމީ ވާޖިބު މި ހުރިހައި‬ ‫ކަމަކަށް ވުރެން އިސްކުރުމެވެ‪ .‬އުފަލަކީ‪،‬‬ ‫ހިތްހަމަ ޖެހުމަކީ އަދި ކާމިޔާބީއަކީ އެއީ ކަމަށް‬ ‫ދުށުމެވެ‪ .‬ހިތުގެ އަޑީން ޤަބޫލު ކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫ދަންނަވަން މި އުޅޭ އެއްޗެއް‬ ‫މި އަށްވުރެ ތިލަ ކޮށްލާނަމެވެ‪ .‬ދިވެހި‬ ‫ސިފައިންނަކީ ހަމަ ދިވެހީންނެވެ‪ .‬ދިވެހި ބިމަށް‬ ‫އުފަން ދިވެހީންނެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް‬ ‫‪ 121‬އަހަރު ފުރުނު އިރު ސިފައިންގެ ޔުނީފޯމު‬ ‫ލީ މީހުން ފިޔަވައި އެ ނޫން އެތައް ބަޔަކު ވެސް‬

‫މި ‪ 121‬އަހަރު ދުވަހުގެ ތެރޭގައި މި ދިވެހި‬ ‫ރާއްޖޭގައި އުޅެފައި ވާނެއެވެ‪ .‬ކައިވެނިކޮށް‬ ‫ޢާއިލީ ގުޅުން ބަދަހި ކޮށްގެނެވެ‪ .‬ވިޔަފާރިކޮށް‬ ‫ދިރިއުޅުން ފަހި ކޮށްގެނެވެ‪ .‬ގެދޮރު ބިނާކޮށް އޮޑި‬ ‫ދޯނިފަހަރު ބަނދެގެންނެވެ‪ .‬ދަތުރު ފަތުރުކޮށް‬ ‫ހޮޓާ ހޮޓަލަށް ވަދެ ސައިބޮއި ހޮޅު އަށިތަކުގައި‬ ‫ރައްޓެހިންނާއެކު މުނި އަވަސް ފިލުވައިގެނެވެ‪.‬‬ ‫ސަމާސާއާއި މަޖާކޮށްގެނެވެ‪.‬‬

‫ސިފައިންގެ ޔުނީފޯމުލީ މި ދިވެހި‬ ‫މީހާއަކީ ވެސް މި ވެށީގައި އުޅެ ޢުމުރު‬ ‫ކަންފަތި ކުރަމުންދާ މީހެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އޭނާގެ‬ ‫ދިރިއުޅުން ތަފާތެވެ‪ .‬އޭނާއަކީ ވަކި މީހަކަށް‬ ‫ގުލާނު ކޮށްދޭ މީހެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަމިއްލަ ވިޔަފާރި‬ ‫ކުރާ މީހެއް ނޫނެވެ‪ .‬މީހުން އަތުން ދަރަންޏަށް‬ ‫ފައިސާނަގައި‪ ،‬ކުންފުނިތައް ހަދައި ހިންގާ‬ ‫މީހެއް ނޫނެވެ‪ .‬އޭނާ އަޅާ ކޮންމެފިޔަވަޅެއް‬ ‫އަޅަނީ ޤާނޫނު ދައްކާ ރޮނގު މަތީގައެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާ ހޭލާހުންނަނީ ޤައުމާއި ރައްޔިތުންނަށް‬ ‫ދިމާވެދާނެ ކަމަކަށްޓަކައެވެ‪ .‬އޭނާ ފުރިހަމަކުރާ‬ ‫ތަމްރީނަކީ ދިރިއުޅުމުގެ އެހެން މަރުޙަލާއެއްގައި‬ ‫ބޭނުން ކުރެވޭނެ ތަމްރީނަކަށް ނުވިޔަސް ވެހެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖެއިން ބޭރު ކަރަކަރައަށް ގޮސް އެތަންތާނގެ‬ ‫އުސް ފަރުބަދަތަކާއި ބޯ ޖަންގަލިތަކާއި ކިސަޑު‬ ‫ފެންކޯރުތަކުގައި ހައިބަނޑާ ހެދި ތަމްރީނުތައް‬

‫ހަދަނީ އޭނާގެ ދިރިއުޅުން ތަރައްޤީ ކުރުމުގެ‬ ‫އެއްވެސް ބޭނުމެއް އޮވެގެނެއް ނޫނެވެ‪ .‬އޭނާގެ‬ ‫ޤައުމީ ޚިދުމަތުން ޝަރަފުވެރިކަމާއެކު ރިޓަޔަރ‬ ‫ކުރުމާހަމައަށް ޤައުމުގެ ސަލާމަތަށް ފާރަވެރިވެ‬ ‫ހުރުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ މީހެއްގެ‬ ‫ހައިސިއްޔަތުން ރައްޔިތުންނަށް އެކަށިގެންވާ‬ ‫ޚިދުމަތެއް ފޯރުކޮށްދިނުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ‪ .‬މި‬ ‫ދަންނަވަނީ އެ ޢިލްމާއި ހުނަރުގެ ބޭނުމެއް ނެތް‬ ‫ވާހަކައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަމިއްލަ ޢާއިލީ ޙަޔާތާއި‬ ‫ގުޅުމެއް ނެތް ވާހަކައެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެވަރުގެ‬ ‫ބުރަ ބަރު އުނދަގޫ ތަޖުރިބާތަކެއް ނުކޮށް‬ ‫ހަށިގަނޑުގެ އަނގުންތަކަށް އެ ވޭންތަކާއި‬ ‫ރިހުންތަކާއި ޒަޚުމްތައް ނުދީ ފަރުޖެހޭން އޮތް‬ ‫ވާހަކައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެހެނެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪ .‬ކީއްވެތޯއެވެ؟‬

‫ސިފައިންގެ ދައުރު އެނގޭނީ ހަމަ އެކަނި‬ ‫ސިފައިންގެ މީހާއަކަށް ނޫނެވެ‪ .‬އޭނާގެ‬ ‫ޢާއިލާއަށެވެ‪ .‬އަނބި ދަރީންނަށެވެ‪ .‬ހަމަ‬ ‫އެހެންމެ ހެޔޮ ނިޔަތުގައި ވިސްނައި ފިކުރު ކުރާ‬ ‫ހެޔޮލަފާ މީހުނަށެވެ‪ .‬ސުނާމީގައި ރައްޔިތުން‬ ‫ހާލުގައި ޖެހިގެން އެއް ރަށެއްގެ ބަޔަކު‬ ‫ސަލާމަތް ކުރަން ސިފައިންގެ މީހާ އެ ރަށަށް‬ ‫ދާއިރު‪ ،‬ޚުދު އޭނާގެ އަނބިދަރީން ވީނުވީއެއް‬ ‫ނޭނގި އެހެން ރަށެއްގައި ނުވަތަ އެހެން‬ ‫ތަނެއްގައި ވެއްޖެކަން އިޙްސާސް ކުރާނީ މި‬ ‫ފަދަ ހެޔޮ ވިސްނުންތެރިންނެވެ‪ .‬ޢަދާވާތްތެރީން‬ ‫ޤައުމު ހިފައި ގަތުމަށް ބަޑިހިފައިގެން އަރައި‬ ‫ދިވެހި ރައްޔިތުން މަރައި ހިފައި ހައްޔަރު‬ ‫ކުރަމުން ދުވާއިރު‪ ،‬ދުޝްމަނުންގެ ކިބައިން‬ ‫ޤައުމާއި ދީން ދިފާޢު ކުރުމަށް ސިފައިންގެ‬ ‫މީހާ ފުރާނަ އަތްމައްޗަށް ލައިގެން އުންޑަތަކުގެ‬ ‫ކުރިމައްޗަށް ނުކުންނަނީ އޭނާގެ ވެސް ލޯބިވާ‬ ‫މައިންބަފައިންނާއި އަނބިދަރީންގެ ހާލެއް‬ ‫އަހުވާލެއް ނޭނގި ހުރެ އެ ހުރިހައި ކަމަކަށްވުރެ‬ ‫މުޅި ޤައުމާއި ރައްޔިތުން އިސްކޮށްފައިކަން‬ ‫ދަންނާނީ އިޙްސާންތެރީންނެވެ‪.‬‬

‫ހަމަ އެކަނި ފާއިތުވި ސަތޭކަ‬ ‫ވަރަކަށް އަހަރަށް ބަލައިލިޔަސް‪ ،‬ދިވެހިރާއްޖެ‬ ‫ވަނީ ކަޅާ ހުދުގެ އެތައް ޙަޤީޤަތެއް ދެކެފައެވެ‪.‬‬ ‫ކިތަންމެ ފަހަރަކު އޮތީ ކޮންމެވެސް ބަޔަކު‬ ‫ނުކުމެ ޤައުމު މިނިވަން ކުރަން ޖެހިފައެވެ‪.‬‬ ‫ހަތިޔާރު އަޅައިގެން ބޭރުން އައި އެތައް‬ ‫ބައެއްގެ ކިބައިން ދިވެހި ރައްޔިތުން ސަލާމަތް‬

‫ފާއިތުވީ ސަތޭކަ ވަރަށް އަހަރު‬

‫ކޮށްދޭން ޖެހިފައެވެ‪' .‬ނަލަހެދުމުގައި' ދިވެހީންގެ‬ ‫ތެރޭގައި ތިބި އެތައް ބައެއްގެ ކިބައިންވެސް‬ ‫ރައްކާތެރިކަން ހޯދަން ޖެހިފައެވެ‪ .‬މީގެ‬ ‫އިތުރަށް ވިއްސާރައިގައި ހާލުގައި ޖެހުނު‬ ‫ދިވެހި ރައްޔިތުން މިންޖު ކޮށްދެވިފައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަލިފާން ރޯވި އެތައް ގެއަކާއި އުޅަނދުފަހަރެއް‬ ‫ހަނދާނަށް ގެންނަވާށެވެ‪ .‬ބޮޑެތި ރޯގާތަކާއި‪ ،‬އެ‬ ‫ފަދަ ހާދިސާތަކެވެ‪ .‬ސުނާމީއެވެ‪.‬‬ ‫ކަމެއްގައި‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫މިއިން‬

‫ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުގައި‬ ‫ވަރަށް ގިނަ ބޭފުޅުން އުޅުއްވައިފައި ވެއެވެ‪ .‬އެ‬ ‫ބޭފުޅުންނަކީ ޤައުމާއި ރައްޔިތުންގެ އައްޑަނައިގެ‬ ‫ގޮތުގައި އުޅުއްވި ބޭފުޅުންނެވެ‪ .‬މިކަމަށް‬ ‫ހެކި ދޭނީ ދިވެހި ތާރީޚެވެ‪ .‬ހެޔޮ ލަފާ ދިވެހި‬ ‫ދަރީންނެވެ‪.‬‬ ‫ކަންމިހެން އޮތް އިރު‪ ،‬ޤައުމަށް‬ ‫ދިމާވި އެކި ކަންކަމުގައި ޤައުމަށް ޚިޔާނާތްތެރި‬ ‫ދިވެހީން ތިބިކަމީ ތާރީޚު ގަދައަޑުން ކުރާ‬

‫އިޢުލާނެކެވެ‪ .‬ދިވެހި ޖައްވުގައި އުދުހޭ ކުރަނގި‪،‬‬ ‫"ނުސިޔާނު‬ ‫އެސޮރުމެން‬ ‫މާރަނގަވެސް‬ ‫މޫނުތައް" ދަންނާނެއެވެ‪ .‬އެ ފަދަ މީހުންގެ‬ ‫ފާސިދު ރޭވުންތައް ސުންނާފަތިކޮށް ޤައުމު‬ ‫ދިފާޢުކުރާ އައްޑައަކަށް ވަނީ ތެދުވެރި ކޮންމެ‬ ‫ސިފައެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ މީހެކެވެ‪ .‬ސުވާލަކީ‪ ،‬މި‬ ‫ފަދަ މީހުންގެ ހިތް އެ ފަދަ ސިފައިންނާ މެދު‬ ‫ހަމަ ދުވަހަކު ވެސް ހެޔޮ ވެދާނެ ބާވައެވެ‪.‬‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪ .‬ބަޑިން ކަތި ނުލެވުނިއްޔާ ކަނޑިން‪،‬‬ ‫ނޫނިއްޔާ ހާވާހަޑިން ނަމަވެސް އެމީހެއްގެ‬ ‫ކަންތައް ނިންމާލައިގެން ނޫނީ ޢަދާވާތްތެރިޔާގެ‬ ‫ހިތަށް ލުޔެއް ނުލިބޭނެ ކަމީ ޝައްކެއް އޮތް‬ ‫ކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ވީމާ‪ ،‬މިހިސާބުން އައިސް މި‬ ‫ގުޅެނީ އަނެއްކާ ވެސް ނަފުސާއެވެ‪ .‬ނަފުސުގެ‬ ‫ސާބިތުކަމާއެވެ‪ .‬ނަފުސުގެ ޠާހިރުކަމާއެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު ގަބޫލު ކުރާ ގޮތުގައި މިއީ‬ ‫ސިފައިންގެ ކޮންމެ ބޭކަލަކު‪ ،‬ކަނބަލަކު ދަސް‬ ‫ކުރަންވީ ފިލާވަޅެކެވެ‪ .‬ދިވެހި ކޮންމެ ރައްޔިތަކު‬ ‫ފަރުވާތެރި ވާންވީ ނުކުތާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ޚިދުމަތްތެރީންނަކީ ތިބޭ ބައެކެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ ޤައުމެއްގައި ވެސް ތިބޭބައެކެވެ‪.‬‬ ‫ޚާއްޞަކޮށް ޤައުމުގެ ދިފާޢުގައި އެމީހެއްގެ‬ ‫މުޅި ޢުމުރު ހޭދަކޮށް‪ ،‬ޢަދުއްވުންގެ ލަޝްކަރުގެ‬ ‫ކުރިމަތީގައި ކުޅިޖަހައި އެމީހުން ބަލިކުރާ‬ ‫ފަހުލަވާނުންނާ‪ ،‬މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީނާ‬ ‫ގޮންޖަހައި‬ ‫ޤާނޫނުއަސާސީއަށް‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫ދިވެހީންގެ އަމިއްލަވަންތަކަމާއި އިސްތިޤުލާލު‬ ‫މަކަރުވެރި‬ ‫ހުށަހޮޅިދާފަދަ‬ ‫ނުރައްކަލަށް‬ ‫ޢަމަލުތައް ހިންގާފަރާތްތަކާމެދު ފާރަވެރިވުމަށް‬ ‫ތިބޭ ފާރަވެރީންނަކީ ޤައުމެއްގެ ތާރީޚުގެ‬ ‫އެންމެ އަލިގަދަ މުތްތަކެވެ‪ .‬އެންމެ ވިދުންގަދަ‬ ‫އަލިމަސްތަކެވެ‪ .‬އެންމެ އަގުހުރި ޖަވާހިރުތަކެވެ‪.‬‬ ‫ދުނިޔޭގެ އޮއި ބަދަލުވަމުން ދެއެވެ‪.‬‬ ‫ހަސަދަ ފިލުވައިލާ ގޮތް ވެސް ބަދަލުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ ހާލަތެއްގައި ވެސް ދިވެހި ސިފައިން‬ ‫ތިބޭންވީ ދިވެހި ސިފައިންގެ ގޮތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ޤުރުބާނީއަކީ މި ދިވެހި ޤައުމު‬ ‫ހައިބަވެތިކަމާ އިސްތިޤުލާލާއެކު ދެމި އޮތުމުގެ‬ ‫ހިނިތުންވުމުގެ‬ ‫ރައްޔިތުންގެ‬ ‫ސިއްރެވެ‪.‬‬ ‫އަސްލެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ސިފައިންގެ ކޮންމެ‬ ‫ބޭކަލެއް ކަނބަލެއްގެ ޢަޒުމަކަށް ވާންވީ‬ ‫ދުޝްމަނުންނާ ކެހިވެރީންގެ މަޅިއަށް ނުމެހުމެވެ‪.‬‬ ‫ހޯދާންވީ އެ ޚުޝިޔާރުކަމެވެ‪ .‬ސާބިތުވާންވީ‬ ‫ޤާނޫނުގެ މަތީގައެވެ‪ .‬ކޮން ވަގުތަކު ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ކޮންމެ ވަގުތަކު އެވެ‪ .‬ނަފުސުގެ އަގު‬ ‫ދެމެހެއްޓޭނީ އޭރުންނެވެ‪.‬‬

‫ކަނޑުގެ ސިފައިންނާއި‬ ‫މެރިން ޕޮލިސް‬

‫ޕޮލިސް ސާޖަންޓް ައޙުމަދު ނާފިޢު‬

‫ކަނޑުމަތީގެ ހާދިސާތަކުގައި ދިވެހި މަސްވެރިންނަކީ ޒަމާނުއްސުރެ‬

‫ސަލާމަތީ ބާރުތަކަށް އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދޭ ބައެއް‬

‫‪30‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖެއަކީ މާސިންގާ ކަނޑުގެ‬ ‫ބިޔަރާޅުތަކުގެ ތެރޭގައި ވަކިވަކި ޖަޒީރާ ރަށްތަކެއްގެ‬ ‫މައްޗަށް އެކުލެވިފައިވާ ކުޑަ ޖަޒީރާ ޤައުމެކެވެ‪.‬‬ ‫ހިކިފަސް ބިންތަކަށްވުރެ ކަނޑުގެ ސަރަހައްދު‬ ‫ވަރަށްވެސް ބޮޑެވެ‪ .‬ސިފައިންނާއި ފުލުހުން‬ ‫އުފެދުނީއްސުރެ ފެށިގެން ސިފައިންގެ ޚިދުމަތް‬ ‫ބޮޑަށް އަމާޒުވެފައިއޮތީ މާލޭގައި އަމަން އަމާންކަން‬ ‫ޤާއިމްކުރުމަށެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް ސަރުކާރުން‬ ‫އެއިރަކަށް ގޮވާލި ކޮންމެ ކަމަކަށް ސިފައިން‬ ‫އަބަދުވެސް ތިބެނީ ތައްޔާރަށެވެ‪ .‬އޭރު ސިފައިންނާއި‬ ‫ފުލުހުންނަކީ އެއްބައެކެވެ‪ .‬މިގޮތުން ‪ 1960‬ގެ‬ ‫އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި ރާއްޖޭގެ އެކިއެކި ސަރަޙައްދަށް‬ ‫އުރެމުންދިޔަ ބޯޓް ފަހަރު ފުންކުރުމުގެ މަސައްކަތް‪،‬‬ ‫އާންމުންނާއި ގުޅިގެން ވަރަށް ބުރަކޮށް ސިފައިން‬ ‫ކޮށްފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ރާއްޖޭގެ އިޤްތިޞާދީ ސަރަހައްދަށް ބޭރުގެ ބޯޓުފަހަރުތައް ވަދެ‪ ،‬ވަގަށް މަސްވެރިކަން‬ ‫ކުރަމުންދިޔައީ ދިވެހި އިގްތިޞާދަށް ނުރައްކާވާފަދަ މިންވަރަކަށެވެ‪ .‬އަދި ދިވެހިންގެ އިޤްތިޞާދަށް‬ ‫ވަރަށް ބޮޑެތި ގެއްލުން ލިބޭ ގޮތްތަކަކަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމާއެކު ‪ 1970‬ވަނަ އަހަރު އެޕްރީލްމަހުގެ‬ ‫ތެރޭގައި ރާއްޖޭގެ އިޤްތިޞާދީ ސަރަހައްދު ޕެޓްރޯލްކުރުމަށްޓަކައި އިސްދޫމުއްޔާ‪ ،‬ތިންގަނޑުވިނައާ‪،‬‬ ‫މޯލްޑިވްސްޓަރ އާއި ސިފައިންގެ ‪ 6‬ނަމްބަރ މަސްބޯޓްގައި‪ ،‬މެޝިންބަޑިއާއެކު ސިފައިން‬

‫ނުކުތެވެ‪ .‬މިބޯޓުތަކުގެ އިތުރަށް ކޮލިގޭ މެކާނޯ‬ ‫ބޯޓާއި ގިއަރު ‪ 2‬ގެ ސީހޯކު ބޯޓާއި‪ ،‬އަދިވެސް‬ ‫ބައެއް އަމިއްލަ ފަރާތްތަކުގެ އެހީތެރިކަމާއެކު‬ ‫ސިފައިން‬ ‫ބެލެހެއްޓުމުގައި‬ ‫ސަރަޙައްދު‬ ‫މަސައްކަތް ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިން ޑިއުޓީ އަދާކުރުމަށާއި‪،‬‬ ‫ސިފައިންގެ އެކިއެކި ޙަރަކާތްތައް ހިންގައި‪،‬‬ ‫މާލެކައިރީގެ ރަށްރަށަށް ދަތުރުކުރުމުގެ އިތުރަށް‪،‬‬ ‫ސަރަޙައްދު ބެލެހެއްޓުމަށާއި މަސްވެރިކަން‬ ‫ކުރުމަށާއި‪ ،‬އެނޫންވެސް ރަސްމީ ބޭނުންތަކުގައި‬ ‫‪ 1978‬އާއި ހަމައަށް އައިއިރު ސިފައިންގެ‬ ‫އުޅަނދުތަކުގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ‬ ‫ސިފައިންގެ މަސްބޯޓުފަހަރެވެ‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ނޮވެމްބަރު‬ ‫‪1978‬‬ ‫މައުމޫން‬ ‫އަލްއުސްތާޛު‬ ‫ދުވަހު‪،‬‬ ‫ވަނަ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ޤައްޔޫމް‬ ‫ޢަބްދުލް‬ ‫ދިވެހި‬ ‫މަޤާމާއި‬ ‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬ ‫ސިފައިންނާއި ފުލުހުންގެ އެންމެމަތީ ވެރިޔާކަމާ‬ ‫ޙަވާލުވެވަޑައިގެންނެވުމަށްފަހު‪ ،‬ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫މަސްކަނޑުތައް ޙިމާޔަތްކުރެއްވުމަށްޓަކައި ވަރަށް‬ ‫ބޮޑު އިސްކަމެއް ދެއްވިއެވެ‪ .‬މިގޮތުން ‪6.95‬‬ ‫މީޓަރުގެ އައުޓްބޯރޑް އިންޖީނުއެޅި ‪ 03‬ލޯންޗް‬ ‫ގެނެސް‪ ،‬ލޯންޗް ސެކްޝަންގެ ނަމުގައި ‪01‬‬ ‫ޖެނުއަރީ ‪ 1980‬ވަނަ ދުވަހު‪ ،‬ސިފައިންގޭގައި‬ ‫ޔުނިޓެއް އުފެއްދިއެވެ‪ .‬މިތާރީޚީ ދުވަހަކީ‪،‬‬ ‫ސިފައިންގެ ކޯސްޓް ގާރޑް އުފެދުނު ދުވަހެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދަކީ‬ ‫ނުހަނު ބޮޑު ސަރަޙައްދަކަށްވާތީ‪ ،‬ލޯންޗް‬ ‫ސެކްޝަންގެ ނަމުގައި އުފެއްދުނު މިކުޑަ‬ ‫ޔުނިޓް‪ ،‬އެފަދަ ޚިދުމަތަކަށް ބޭނުން ވާވަރަށް‬ ‫ތަރައްޤީކޮށް ޚިދުމަތުގެ ދާއިރާ ފުޅާކުރުމަށް‬ ‫މަސައްކަތްތަކެއް‬ ‫ގިނަގުނަ‬ ‫ސަރުކާރުން‬ ‫ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މިގޮތުން އިތުރު ލޯންޗްތައް‬ ‫ގެނެވި‪ ،‬ފަހުން ލޯންޗް ސެކްޝަންގެ ނަން‬ ‫އަދި‬ ‫ބަދަލުކުރެވުނީއެވެ‪.‬‬ ‫ކޯސްޓްގާރޑަށް‬ ‫އެކި‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫ކޯސްޓްގާރޑްއުޅަދުތައް‬ ‫ހަރަކާތްތެރިވާންފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫ސަރަހައްދުތަކުގައި‬ ‫އަދި ހަމިއާއިއެކު ކަނޑުމަތީގައި ދިމާވާ ތަފާތު‬ ‫ހާދިސާތައް ފުލުހުންނާއެކު ތަޙްޤީޤްކުރަން‬ ‫ފެށުނެވެ‪ .‬އޭރުވެސް ސިފައިންނާއި ފުލުހުން‬ ‫މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔައީ އެއްބައެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތް ރާއްޖޭގެ‬ ‫ކަނޑުގެ ސަރަހައްދަށް މަޑުމަޑުން ފުޅާވަމުން‬ ‫ބޮޑަށް‬ ‫ޚިދުމަތް‬ ‫ފުލުހުންގެ‬ ‫ދިޔައިރު‬ ‫އަމާޒުވެފައިވަނީ މާލެއަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ‪1972‬‬

‫މާރޗް ‪ 13‬ވަނަ ދުވަހު ރާއްޖޭގައި ފުރަތަމަ‬ ‫ފަހަރަށް ބޯޓެއްގައި ''‪ ''Police‬ޖަހައިގެން‬ ‫ނިކުތެވެ‪.‬‬ ‫ޙަރަކާތްތަކަށް‬ ‫ކަނޑުމަތީގައި‬ ‫އެއީ އިނގިރޭސި ރާނީ ރާއްޖެއަށް ކުރެއްވި‬ ‫ޒިޔާރަތުގައި މާލޭގެ ކާއިރި ކަނޑުމަތީގެ‬ ‫ސެކިއުރިޓީ ބެލެހެއްޓުމަށެވެ‪ .‬މިއުޅަނދުގައި‬ ‫ހުދު ދަވާދުލައި ބޮޑު އަކުރުން ''‪''Police‬‬ ‫ޖަހާފައިވެއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ސުއްމުއްވުލް އަމީރު‬ ‫އިބްރާހިމް ނާސިރުގެ ވެރިކަން ބަދަލުވުމަށްފަހު‬ ‫‪ 1979‬ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ބޭނުން ކުރަމުން‬ ‫ގެންދިޔައީ ތިނެއް ހަތަރެއް ނުވަތަ ފަސް‬ ‫ހަމީހުންނަށް އެރޭވަރުގެ ކުދި އައުޓުބޯޑް އިންޖީނު‬ ‫އެޅި ލޯންޗްތަކުގައި ޕޮލިސް ޖަހައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް އޭގެ ފަހުން މިނިސްޓްރީ އޮފް‬ ‫ޑިފެންސް އެންޑް ނޭޝަނަލް ސެކިއުރިޓީ ގެ‬ ‫ކޯސްޓްގާރޑް ޔުނިޓަށް ކަނޑުގެ އުޅަނދުފަހަރު‬ ‫ބައްލަވައިގަނެ ކުދި ލޯންޗް ފަހަރުގައާއި ބޮޑެތި‬ ‫ލޯންޗް ފަހަރުގައި ''‪ ''Police‬ޖަހައިގެންނާއި‬ ‫ނޭޝަނަލް ސެކިއުރިޓީ ސަރވިސް ޖަހައިގެން‬

‫އަތޮޅުތަކުގައި ސިފައިންނާއި ފުލުހުން ކުރަންޖެހޭ‬ ‫ދަތުރުތަކަށް ބޭނުން ކުރަމުން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތް އޭރު ދެމުން ގެންދިޔައީ‬ ‫މިނިސްޓްރީ އޮފް ޑިފެންސް އެންޑް ނޭޝަނަލް‬ ‫ޝެކިއުރިޓީ ސަރވިސްގެ ބެލުމުގެ ދަށުންނެވެ‪.‬‬ ‫ރަށްތަކުގައި‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫އެދުވަސްވަރަކީ‬ ‫ބަނދަރު ހެދިފައިނުވާ ދުވަސްވަރަކަށްވެފައި‬ ‫ފޭބުމުގައާއި‬ ‫އެރަށަކަށް‬ ‫ރަށްރަށަށްގޮސް‬ ‫ހިންގުމުގައި‬ ‫މަސައްކަތްތައް‬ ‫ތަޙްޤީޤްގެ‬ ‫ލޯންޗް ފަހަރުގެ ފަޅުވެރިން ވަރަށް ބޮޑެތި‬ ‫ތަކްލީފްތަކެއް އުފުލަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬ބައެއް‬ ‫ޙާލަތްތަކުގައި ރަށަކަށް ފައިބާ ފުލުހުންގެ ކެއިން‬ ‫ބުއިމުގެ ކަންތައްތައްވެސް ހަމަޖައްސަން ޖެހެނީ‬ ‫ލޯންޗުގައި ކައްކައިގެން ކާބޯތަކެތި ރަށަށް‬ ‫ގެންގޮސްގެންނާއި އަނެއްބައި ފަހަރު ފުލުހުންގެ‬ ‫މަސައްކަތް މެދުކަނޑާލުމަށްފަހު ލޯންޗަށް‬ ‫އައިސްގެންނެވެ‪ .‬އަދި އުޅަނދު ފަޅުން ބޭރުގައި‬

‫ނަގިލީގައި އަޅައިފައިވާއިރު މޫސުމަށް އަންނަ‬ ‫ބަދަލުތަކުން ދިމާވެދާނެ ނުރައްކަލުން އުޅަނދު‬ ‫ސަލާމަތްކުރުމަށްވެސް އެ އުޅަނދުފަހަރުގެ‬ ‫ފަޅުވެރިން ވަރަށް ބޮޑެތި ތަކްލީފްތަކެއް އުފުލަން‬ ‫އޮންނަނީ ޖެހިފައެވެ‪.‬‬ ‫އެއްފުރާޅެއްގެ ދަށުގައި ސިފައިންނާއި‬ ‫މަސައްކަތް ކުރަމުން އައިސް‬ ‫ފުލުހުން‬ ‫‪ 2004‬ވަނަ އަހަރުގެ ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 1‬ވަނަ‬ ‫ދުވަހު ސިފައިންނާއި ފުލުހުން ވަކިވެ‪ ،‬ވަކި‬ ‫ދެމުއައްސަސާއެއްގެ ގޮތުގައި ހަމަޖެހިގެން‬ ‫ދިޔައެވެ‪ .‬މި ދެމުއައްސަސާއަށް ލިބުނު‬ ‫މިބަދަލާއެކު ކޯސްޓްގާރޑްގެ ބެލުމުގެދަށުން‬ ‫ބޭނުން ކުރަމުންދިޔަ ކުދި ލޯންޗް ފަހަރުތަކުގެ‬ ‫ތެރެއިން ‪ 36‬ފޫޓްގެ ‪ 22‬މީހުން ގޮވައިގެން‬ ‫ދަތުރުކުރެވޭ ‪ 5‬ލޯންޗް މޯލްޑިވްސް ޕޮލިސް‬ ‫ސަރވިސް އަށް ބަދަލުވިއެވެ‪ .‬އެއީ އައުޓްބޯރޑް‬ ‫އިންޖީނު އެޅި ‪ 3‬ލޯންޗާއި އިންބޯރޑް ޖެކް‬ ‫ހަރުކުރެވިފައިވާ ‪ 2‬ލޯންޗެވެ‪ .‬މިއުޅަނދުފަހަރުގެ‬ ‫ޕޮލިސް‬ ‫ބެލެހެއްޓުމަށާއި‪،‬‬ ‫ކަންތައްތައް‬

‫ސަރވިސްގައި ކުރަންޖެހޭ ދަތުރުތައް ކުރުމަށް‬ ‫މޯލްޑިވްސް ޕޮލިސް ސަރވިސްގެ ލޮޖިސްޓިކް‬ ‫ސަޕޯރޓް ޑިޕާރޓްމަންޓްގެ ދަށުން ބޯޓް‬ ‫ސެކްޝަންގެ ނަމުގައި ސެކްޝަނެއް އުފެދި‬ ‫މިސެކްޝަންގެ ލޯންޗް ފަހަރު ދޫނިދޫގައި‬ ‫ސެކްޝަންގެ‬ ‫ބޯޓް‬ ‫ކުރެވި‬ ‫ސްޓޭޝަން‬ ‫މުވައްޒަފުންގެ އަސާސީ އެންމެހައި ކަންކަން‬ ‫ދޫނިދޫގައި ހަމަޖެހިގެން ދިޔައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އެއަށްފަހު މޯލްޑިވްސް ޕޮލިސް ސަރވިސްގައި‬ ‫މެރިން ޕޮލިސް ޑިޕާރޓްމަންޓްގެ ނަމުގަ ވަކި‬ ‫ޑިޕާރޓްމަންޓެއް އުފެދި‪ ،‬މިޑިޕާރޓްމަންޓުގެ‬ ‫ދަށުން ކަނޑުމަތީގައި ހިނގާ ހާދިސާތައް ބަލައި‬ ‫ތަޙްޤީޤްކުރުމުގައި އެމްއެންޑީއެފް ކޯސްޓްގާޑް އާ‬ ‫ގުޅިގެން މަސައްކަތްތައް ކުރަން ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫ކަނޑުމަތީގައި ދިމާވާ ހާދިސާތަކުގައި‬ ‫ކޯސްޓްގާޑާއި މެރިން ޕޮލިސް ގެންދަނީ‬ ‫ހަރަކާތްތެރި ވަމުންނެވެ‪ .‬މިގޮތުން ރާއްޖޭގެ‬

‫‪31‬‬

‫ބެލެހެއްޓުމާއި‬ ‫ސަރަހައްދު‬ ‫ކަނޑުގެ‬ ‫ކަނޑުމަތީގައި ދިމާވާ ކޮންމެ ހާދިސާއަކުން‬ ‫މިދިވެހި ރައްޔިތުން ސަލާމަތް ކުރުމަށް އެންމެ‬ ‫އިސްދަޢުރެއް އަދާކުރާ އެއްބައެވެ‪ .‬ރާއްޖެއިން‬ ‫ބޭރުން އަތުވެދާނެ ނުރައްކަލަކަށްޓަކައި އަދި‬ ‫ރާއްޖޭގެ މަސްކަނޑުތަކުގައި ބޭރު ޤައުމުތަކުގެ‬ ‫މަސްބޯޓް ފަހަރުތަކުން ފޭރުމާއި‪ ،‬އަދި ރާއްޖޭގެ‬ ‫ކަނޑުގެ ސަރަހައްދުތަކުން ދާއަޅައިގެން ބޭރުގެ‬ ‫މަސްބޯޓްތަކުން ކުރަމުންދާ ޤަވާޢިދާ ޚިލާފު‬ ‫ޢަމަލުތަކުން ރާއްޖެ ސަލާމަތް ކުރުމުގައި އެންމެ‬ ‫އިސް ރޯލެއް އަދާކުރާ ފަރާތަކީވެސް ހަމަ‬ ‫ކަނޑުގެ ސިފައިން ނުވަތަ ކޯސްޓްގާރޑެވެ‪.‬‬ ‫އެބޭކަލުން ރެއާއިދުވާލު ވެހޭހާ ވާރޭގައި‪،‬‬ ‫ޖެހޭހާ ވަޔާއި‪ ،‬ދޭހާ އަވީގައި ކުރަމުންދާ ބުރަ‬ ‫މިންނަތް މަސައްކަތްތައް މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ހުރިހާ ދިވެހިންވެސް ބަލައިގަނެ އެކަމަށް އިތުރު‬ ‫ހިތްވަރު ދިނުމަކީ މިދިވެހި ފަސްގަނޑަށް އުފަން‬

‫ގ ކޮނޑުގައި‬ ‫ހ ދަރިއެއް ެ‬ ‫ހަމަ ކޮންމެ ދިވެ ި‬ ‫ކން ކަށަވަރެވެ‪.‬‬ ‫އެޅިފައިވާ ވާޖިބެއް ަ‬

‫‪32‬‬

‫މީގެއިތުރުން ދިވެހި މަސްވެރިންނަކީ‬ ‫ކޯސްޓްގާރޑް އެންމެ އިތުބާރުކުރާ ގާތް‬ ‫ރަހުމަތްތެރިން ކަމުގައި ހަދަން ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫މިއަދު މިހެން މިދަންނަވަން ޖެހޭ އެންމެބޮޑު‬ ‫އެއްސަބަބަކީ ރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ ސަރަހައްދަކީ‬ ‫ނިސްބަތުން ބޮޑު ސަރަހައްދެއް ކަމަށްވެފައި‪،‬‬ ‫މިސަރަހައްދު އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ބެލޭނެ‬ ‫ވަޞީލަތްތައް އެންމެ ފުރިހަމައަށް ޤާއިމް‬ ‫ވެފައި އަދި ނެތުމެވެ‪ .‬އަދި ހަމަ އެހެންމެ‬ ‫ކަނޑުމަތީގައި ދިމާވާ ހާދިސާތަކުގައި މުދަލާއި‬ ‫މީހުން ސަލާމަތް ކުރުމުގައި ކޯސްޓުގާރޑުން‬

‫ރާއްޖެއިން ބޭރުން އަތުވެދާނެ ނުރައްކަލަކަށްޓަކައި‬ ‫އަދި ރާއްޖޭގެ މަސްކަނޑުތަކުގައި ބޭރު ޤައުމުތަކުގެ‬ ‫މަސްބޯޓް ފަހަރުތަކުން ފޭރުމާއި‪ ،‬އަދި ރާއްޖޭގެ‬ ‫ކަނޑުގެ‬

‫ސަރަހައްދުތަކުން‬

‫ދާއަޅައިގެން‬

‫ބޭރުގެ‬

‫މަސްބޯޓްތަކުން ކުރަމުންދާ ޤަވާޢިދާ ޚިލާފު ޢަމަލުތަކުން‬ ‫ރާއްޖެ ސަލާމަތް ކުރުމުގައި އެންމެ އިސް ރޯލެއް‬ ‫އަދާކުރާ ފަރާތަކީވެސް ހަމަ ކަނޑުގެ ސިފައިން ނުވަތަ‬ ‫ކޯސްޓްގާރޑެވެ‪.‬‬ ‫ކުރަމުންދާ ބުރަ މިންނަތް މަސައްކަތަކީ ތަޢުރީފް‬ ‫ޙައްޤު މަސައްކަތެކެވެ‪.‬‬ ‫މީގެއިތުރުން ރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ‬ ‫ސަރަހައްދަށް ޤަވާޢިދާ ޚިލާފަށް ވަންނަ‬ ‫ކަނޑުމަތީގައި‬ ‫އުޅަނދުފަހަރާއި‬ ‫ބޭރުގެ‬

‫ދިމާވާ އެކްސިޑެންޓްތަކާއި‪ ،‬ޤަވާޢިދާ ޚިލާފަށް‬ ‫ކަނޑުމަތީގައި ދުއްވާ އުޅަނދު ފަހަރު‬ ‫ކޯސްޓްގާރޑުގެ ބެލުމުގެދަށަށް ގެނައުމަށްފަހު‪،‬‬ ‫މިފަދަ މައްސަލަތައް ތަންފީޒު ކުރާ ދެވަނަ‬ ‫ކަށަވަރެވެ‪.‬‬ ‫ކަން‬ ‫ވާނެ‬ ‫ފަރާތެއްވެސް‬ ‫ކަނޑުމަތީގެ ހާދިސާތައް ތަޙްޤީޤް ކުރާ‬ ‫ފަރާތަކީ މޯލްޑިވްސް ޕޮލިސް ސަރވިސްގެ‬ ‫މެރިން ޕޮލިހެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މެރިން ޕޮލިހުގެ‬ ‫ޒިންމާތަކާއި ވާޖިބް ތަކަކީ ދިވެހި ކަނޑުގެ‬ ‫ސިފައިންގެ ފަހަތުގައި އެއްވަލެއްގައި ހިފައިގެން‬ ‫ނޫނީ ކުރެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެހެނީ މެރިން‬ ‫ޕޮލިސް ބިނާވެފައި އޮންނަނީ ކަނޑުމަތީގައި‬ ‫ދިމާވާ ހާދިސާތަކުގެ މައްސަލަ ބަލާ އެފަދަ‬

‫މައްސަލަތައް ހައްލުކުރުމަށް މަސައްކަތް ކުރާ‬ ‫ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪.‬‬ ‫މުޅި ރާއްޖެތެރެއަށް ބަލާއިރު‬ ‫ކޮންމެ އަތޮޅަކަށް ކޯސްޓް ގާރޑެއް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ކަނޑައެޅޭ ވަކި ވަކި ސަރަހައްދުގައި‬ ‫ކޯސްޓްގާރޑް ފަސޭހަކަމާއެކު މެނޫއަށް ކުރެވޭނެ‬ ‫ޤާބިލުކަން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ‬ ‫ކޮންމެ އަތޮޅެއްގައި ޕޮލިސް ލާންޗެއް ނޯވެ‬ ‫ހިނގައިދާނެއެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް ޖެހިގެން‬ ‫އޮންނަ އަތޮޅުން އެއަތޮޅަކަށް ޚިދުމަތް‬ ‫ޕޮލިސް‬ ‫އެއަތޮޅެއްގެ‬ ‫ފޯރުކޮށްދިނުމުގައި‬ ‫ސްޓޭޝަންތަކުގެ ހިއްސާ ބޮޑެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގައި‬ ‫ކޯސްޓްގާރޑާއި ޕޮލިސް ލާންޗް ފަހަރަށްވުރެ‬ ‫ގިނައީ މަސްވެރިން މަހަށްފުރާ އުޅަނދު‬ ‫ފަހަރެވެ‪ .‬ކޮންމެ މަސް ދޯންޏަކަށް ނުވަތަ‬ ‫މަސްބޯޓަކަށް ފެންނަ ހިސާބުގައި ނުވަތަ‬ ‫އެސަރަހައްދަކު ކޯސްޓްގާރޑުގެ ނުވަތަ މެރިން‬

‫ޕޮލިސް‪ ،‬އުޅަނދެއް ނެތުމަކީ އެކަށީގެންވާކަމެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި މަސްވެރިންނަކީ ޒަމާނުއްސުރެން ފެށިގެން‬ ‫ކަނޑުމަތީގެ ހާދިސާތަކުގައި ޤައުމުގެ ސަލަމަތީ‬ ‫ބާރުތަކަށް އެހީތެރިވާ ބޮޑު އާބާދީއެކެވެ‪ .‬ކޮންމެ‬ ‫މަސްވެރިއަކުވެސް އަދި މިދިވެހި ފަސްގަނޑަށް‬ ‫އުފަން ކޮންމެ ދަރިއަކުވެސް މިއަދު ވިސްނަންވީ‬ ‫ދިމާވެއްޖެނަމަ‬ ‫ހާދިސާއެއް‬ ‫ކަނޑުމަތީގެ‬ ‫ވީހާވެސް އަވަހަކަށް ކޯސްޓްގާރޑަށް ( ‪)191‬‬ ‫އެންގުމަށެވެ‪ .‬އެއަށްފަހުވީ އެންމެ އަވަހަކަށް‬ ‫ކައިރީ ހުންނަ ޕޮލިސް ސްޓޭޝަނަކަށް (‪)119‬‬ ‫އެންގުމަށެވެ‪ .‬އެއީ ތިމާ އާއި އަނެކުންގެ‬ ‫ރައްކަލަށްޓަކައެވެ‪.‬‬ ‫މަޢުލޫމާތު‪ :‬ދިވެހި ތާރީޚީ ފަތްފުށްތަކުން‬ ‫ތަރައްޤީޤެ ދުވެލި ‪22‬‬

‫ދިވެހި ސިފައިން ދިވެހި ފުޓްބޯޅައަށް‬ ‫ޚިދުމަތް ކުރުމުގެ އުއްމީދުގައި‬

‫ސާރ ޖަ ން ޓް މޭ ޖަރ އަ ޙު މަ ދު ޢަ ބް ދުﷲ‬

‫"ވޮރިއަރސް ފުޓްބޯލް ކްލަބް"‬ ‫މިއީ އޭޝިއާގެ ނަމޫނާ ޤައުމެއް ކަމުގައިވާ‬ ‫ސިންގަޕޫރުގެ އާރމްޑް ފޯސަސް އަށް ނިސްބަތްވާ‬ ‫ކްލަބް އެކެވެ‪ .‬މި ކްލަބް ސިންގަޕޫރުގެ އެންމެ‬ ‫މަތީ ފަންތީގެ ފުޓްބޯޅައިގައި ވާދަކުރަމުން‬ ‫އަންނަތާ މިހާރު މިވަނީ އެތަކެއް އަހަރު‬ ‫ވެފައެވެ‪ .‬ސިންގަޕޫރުގެ ފުޓްބޯޅަ ތަރައްޤީ ކޮށް‬ ‫ކުރިއެރުވުމަށް ސިންގަޕޫރުގެ އާރމްޑް ފޯސަސް‬ ‫އިން ފުޓްބޯޅައިގެ ތެރެއަށް ނިކުމެފައިވަނީ‬ ‫‪1975‬ވަނަ އަހަރުއެވެ‪ .‬އަދި ސިންގަޕޫރުގެ‬

‫އެންމެ މަތީ ލީގު ކަމުގައިވާ " އެސް ލީގް "‬ ‫‪1996‬ވަނަ އަހަރު އިފްތިތާޙް ކުރެވުނު ފަހުން‪،‬‬ ‫އެދުވަހުން ފެށިގެން މިއަދާއި ހަމައަށްވެސް މި‬ ‫ކްލަބް ސިންގަޕޫރުގެ އެންމެ މަތީ ލީގް ގައި‬ ‫ވާދަކޮށް ގިނަ ކާމީޔާބީތަކެއް ހޯދާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ އިތުރުން އެ ކްލަބުން ވަނީ ޤައުމީ‬ ‫ފެންވަރުގެ މޮޅެތި ކުޅުންތެރިންތަކެއް އެޓީމްގެ‬ ‫ޖޯޒީގައި ނެރެ ސިންގަޕޫރު ފުޓްބޯޅައަށް ގިނަ‬ ‫ކުރިއެރުންތަކެއް ހޯދައިދީފައެވެ‪.‬‬ ‫އެސް ލީގް މިހާތަނަށް ‪8‬ފަހަރު‬ ‫ކާމިޔާބުކޮށް ނިމިގެން ދިޔަ ‪2012‬ވަނަ އަހަރު‬

‫ސިންގަޕޫރު ކަޕް ޗެމްޕިއަންކަމާއެކު ސިންގަޕޫރު‬ ‫ހދާފައެވެ‪.‬‬ ‫ކަޕް ‪ 04‬ފަހަރު މި ކްލަބު ވަނީ ޯ‬ ‫މީގެ އިތުރުން ‪2011‬ވަނަ އަހަރު‪ ،‬އަހަރުގެ‬ ‫މޮޅު ކުޅުންތެރިޔާގެ މަޤާމާއި‪ ،‬އެންމެ ގިނަ ގޯލް‬ ‫ޖެހި ކުޅުންތެރިޔާގެ މަޤާމަށް ހޮވިފައިވަނީވެސް‬ ‫މި ކްލަބްގެ ކުޅުން ތެރިއެކެވެ‪ .‬މިނޫނަސް‬ ‫އެތައްއެތައް ކާމީޔާބީ ތަކެއް މިކްލަބް ޙާޞިލް‬ ‫ކޮށްފައިވެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު ދެން އިތުރަށް‬ ‫މި ކްލަބްގެ ވާހަކަ ލިޔާކަށް ނެތީމެވެ‪.‬‬ ‫"‪"www.safwarriors.net‬‬

‫މި‬

‫ސައިޓަށް‬

‫ޒިޔާރަތް ކުރުމުން މި ކްލަބާ ބެހޭ މައުލޫމާތު‬ ‫ލިބޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން އެންމެން ދަންނަ‬ ‫މެލޭޝިޔާގައި ކަން ހުރީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟‬ ‫މެލޭޝިޔާގެ އެންމެ މަތީ ލީގް ކަމުގައިވާ "އެމް‬ ‫ލީގް" ގައި މެލޭޝިއަން އާރމްޑް ފޯސަސްގެ‬ ‫ފުޓްބޯޅަ ޓީމް އަންނަނީ ވާދަކޮށް ކާމިޔާބީތަކެއް‬ ‫ޙާޞިލް ކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ހ ފުޓްބޯޅައިގެ‬ ‫މި މަންޒަރުތައް ދިވެ ި‬ ‫ށ ނުފެންނަނީ‬ ‫އިސް ސަފުގައި ތިބޭ ފަރާތްތަކަ ް‬ ‫ވހި ފުޓްބޯޅައިގެ‬ ‫ތޯއެވެ‪ .‬ދިވެހި ސިފައިންނަށް ދި ެ‬

‫އެންމެ މަތީ ފަންތީގައި ވާދަކުރުމަށް ފުރުޞަތު‬ ‫ނުލިބެންވީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟ ދިވެހި ފުޓްބޯޅައިގެ‬ ‫ދިވެހި ސިފައިން‬ ‫އެންމެ މަތީ ފަންތީގައި‬ ‫ވާދަކުރުމުން މިކުޅިވަރަށް ލިބޭނެ ގެއްލުމަކީ‬ ‫ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފުޓްބޯޅައިގެ‬ ‫މައި އިދާރާ އެފް‪.‬އޭ‪.‬އެމް އިން މިފުރުޞަތު‬ ‫ސިފައިންނަށް ދިނުމަށް ޖެހިލުންވަނީ ކީއްވެ‬ ‫ހެއްޔެވެ؟‬ ‫އަޅުގަނޑު‬ ‫ސުވާލުތަކަށް‬ ‫މި‬ ‫ޖަވާބެއް ދޭކަށް ނެތީމެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަ‬ ‫ކުރެވެނީ ސިފައިން ބައިވެރިކޮށްގެން ކުރަމުން‬ ‫އަންނަ ކަންކަމުގައި ކުރިއެރުންތަކެއް ހޯދަމުން‬ ‫އަންނަ ކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ޒަމާން ތަކަކަށް ފަހު ދިވެހި‬ ‫ސިފައިންނަށް ޤައުމީ ފެންވަރުގައި ފުޓްބޯޅައިގައި‬ ‫ވާދަކުރުމަށް ފުރުޞަތު ލިބުނީ ‪ 2009‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުއެވެ‪ .‬އެ އަހަރު ބޭއްވި ތިންވަނަ‬ ‫ޑިވިޜަނަށް ފުޓްބޯޅަ މުބާރާތް އެއްވެސް މެޗަކުން‬ ‫ބަލިނުވެ ދިވެހި ސިފައިންގެ ކްލަބް ކާމިޔާބު‬ ‫ކޮށް ދެވަނަ ޑިވިޜަނަށް ކޮލިފައިވިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫‪ 2010‬ވަނަ އަހަރު ދެވަނަ ޑިވިޝަންގައި‬ ‫ބައިވެރިވެ އެ މުބާރާތުގެ ޗެމްޕިއަންކަން ހޯދާ‬ ‫ފުރަތަމަ ޑިވިޝަން ކޮލިފައިންގައި ވާދަކުރުމުގެ‬ ‫ފުރުޞަތު ހޯދިއެވެ‪ .‬މިހިސާބުން ސިފައިންނަށް‬ ‫ފުޓްބޯޅައިގެ ދޮރުތައް ބަންދުކުރިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އަދަށްވެސް އެދޮރުތަށް ހުރީ އެގޮތަށް ބަންދު‬ ‫ކުރެވިފައެވެ‪ .‬މި ދޮރުތައް ހުޅުވޭތޯ ދިވެހި‬ ‫އިސްވެރިންނާއި‪،‬‬ ‫ކްލަބްގެ‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ސިފައިންގެ އިސްވެރިންވެސް އަންނަނީ ވަރަށް‬ ‫ބޮޑަށް މަސައްކަތް ކުރައްވަމުންނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެފުރުޞަތު ތަނަވަސްވާގޮތް އަދިވަނީ ނުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންގެ ތެރޭގައި ތިބި ހުނަރުވެރި‬ ‫ފުޓްބޯޅަ ކުޅުންތެރިން ތިބީ އެމީހުން ހުނަރުން‬ ‫ޤައުމަށް ރީތިނަން ހޯދައި ދިނުމުގެ އުއްމީދުގައި‬ ‫އެފުރުޞަތައް އެދިއެދި އެވެ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫މީހުން ސަލާމަތް‬ ‫ކުރުމުގެ މަސައްކަތަށް‬

‫ވއ ‪ 1‬ޢަ ބް ދުﷲ ފި ރާ ޤް‬

‫މުޅިން އައު ރޮބަޓެއް‬ ‫ ‬

‫އާ އީޖާދު ކުރުމާއި‪ ،‬މޮޅެތި ގޮތްތައް ހޯދުމަކީ އަބަދުވެސް އިންސާނުން ދުނިޔޭގައި ކުރަމުން އައި ކަމެއް ކަމާމެދު ދެ ަބހެއް‬

‫ނުވެވޭނެއެވެ‪ .‬އެ ދުވަސްވަރަކަށް އެންމެ އެކަށޭނަ އާ ހޯދުމެއް ހޯދުމަށް ގަދައަޅައި މަސައްކަތް ކުރުމަކީ އިންސާނީ އާދައެކެވެ‪ .‬އީރާނުގެ‬ ‫ރިސާޗް ސެންޓަރަކުން މިފަދަ އާ އީޖާދެއް ކޮށްފިއެވެ‪ .‬ލައިފް ގާރޑްގެ ގޮތުގައި ރިމޯޓް ކޮންޓްރޯލް ރޮބޮޓް ބޭނުން ކުރުމަކީ އެމީހުންގެ‬ ‫ވިސްނުމެވެ‪ .‬މި މަސްރޫއު ކާމިޔާބުވެއްޖެނަމަ އެއްގަމާއި ކަނޑުގައި ހާލުގައި ެޖހޭމީ ުހންނަށް އަވަސްކަމާއި އެކު އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއްގަމާއި ކަނޑުގައި ފަސޭހަކަމާއި‬ ‫އެކު ދުއްވުމުގެ ޤާބިލް ކަން ލިބިފައިވާ މި ރޮބޮޓް‬ ‫ސިސްޓަމަށް ދީފައިވާ ނަމަކީ "ޕާސް" އެވެ‪ .‬މި‬ ‫ސިސްޓަމުގެ އެހީގައި ބޭނުންވާ ފޮއިންޓަކަށް‬ ‫ލައިފް ގާރޑް ގެންދިއުމުގެ ކުޅަދާނަކަން‬ ‫ލިބިފައިވެއެވެ‪ .‬މައިގަނޑު މަގުސަދަކީވެސް‬ ‫ކަނޑުގައި ދިމާވާ ހާދިސާތަކުގައި އަވަހަށް‬ ‫ރިއެކްޓްކުރުމެވެ‪ .‬މިވަގުތު ތައްޔާރުކުރެވިފައި‬ ‫ވަނީ ކައިރި ހިސާބުތަކަށް ދަތުރުކުރުމުގެ‬ ‫ގާބިލްކަން ލިބިފައިވާ "ޕާސް" ތަކެއް ކަމަށް‬ ‫ވިއަސް ދުރަށް ދަތުރު ކުރުމުގެ ގާބިލްކަން‬ ‫"ޕާސް" އަށް ހޯދައި ދިނުމަކީ ކުރެވެމުންދާ‬ ‫ރިސާރޗްގެ މައިގަނޑު އެއް މަސައްކަތެވެ‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫ނ ވަރަށް‬ ‫"ޕާސް" އުފައްދާފައިވަ ީ‬ ‫ވ ގޮތަށް‬ ‫ލުއިކޮށް ފަސޭހަކަމާއެކު އުދުހެ ޭ‬ ‫ހގައި ގައިޑް‬ ‫ވަރަށްގިނަ ސެންސަރ ތަކެއްގެ އެ ީ‬

‫ކުރާ ގޮތަށެވެ‪ .‬މިގޮތުން "އެކްސެލެރޯމީޓަރސް"‪،‬‬ ‫"ޖީ‪.‬ޕީ‪.‬އެސް"‪،‬‬ ‫"ގައިރޯސްކޯޕްސް"‪،‬‬ ‫"ބަރޯމީޓަރ" އަދި އިލެކްޓްރޯނިކްސް ކޮމްޕަސް‬

‫އެއް ހިމަނާފައި ވެއެވެ‪ .‬އެންމެ ޚާއްޞަކަމަކީ މި‬ ‫ރޮބަޓްގައި ހަރުކުރެވިފައިވާ ލައިފް ގާރޑް ރިންގް‬ ‫ތަކެވެ‪ .‬އަދި ފަހަރަކު ލައިފްގާރޑް ރިންގް (ލައިފް‬

‫ޕްރިޒާރވާރސް) އެއް ވައްޓާލުކުގެ ގާބިލްކަން‬ ‫ލިބިފައިވުމެވެ‪ .‬މިވަގުތުހުރި އުފެއްދުންތަކުގައި‬ ‫އެއްފަހަރާ ‪ 3‬ލައިފް ގާރޑް ރިންގް އުފުލާނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް މިރޮބަޓް ޑިވެލެޕް ކުރާ ފަރާތްތަކުން‬ ‫ބުނަނީ ކުރިއަށްއޮތްތަނުގައި ‪ 15‬ރިންގް އުފުލެވޭ‬ ‫ވަރަށް ތަރައްޤީ ކުރާނެކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫މި ރޮބަޓް ރިމޯޓްގެ އެހީގައި އޮޕަރޭޓް‬ ‫"އާރޓިފިޝަލް‬ ‫އޮންބޯޑްގައިވާ‬ ‫ކުރެވޭއިރު‬ ‫އިންޓެލިޖެންސް" ސިސްޓަމެއްގެ އެހީގައި‬ ‫ވެސް ކޮންޓްރޯލް ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މި ރޮބަޓް‬ ‫އުފައްދާ ރިސާރޗް ގްރޫޕުން ބުނާގޮތުންނަމަ‬

‫މީ އޮޕަރޭޓަރުންނަށް ވަރަށް ފަސޭހަކަމާއިއެކު‬ ‫އޮޕަރޭޓް ކުރެވޭނެ ފަސޭހަ ރޮބަޓް ތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫މި ރޮބަޓްތައް ދުއްވާ ބެޓެރީތައް‬ ‫ޗާރޖް ކުރުމަށްޓަކައި ޗާރޖިންގ ޑޮކެއް ވެސް‬ ‫ތައްޔާރުކޮށްފައިވެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން ޗާރކުރުމަށް‬ ‫ބޭނުންކުރަނީ ސޯލާ އެނަރޖީއެވެ‪ .‬އަދި މީން‬ ‫ޑޮކެއްގައި އެތައްބައިވަރު "ޕާސް" ތަކެއް‬ ‫ކުރެވިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޗާރޖް‬ ‫އެއްފަހަރާވެސް‬ ‫ބޭނުން‬ ‫ސްޓޭޝަންތައް‬ ‫ޗާރޖިންގ‬ ‫މި‬ ‫ކޮންމެތަނެއްގައި ހަރުކުރެވިދާނެއެވެ‪ .‬ރެސްކިއު‬ ‫ބޯޓްފަހަރާއި‪ ،‬ގޮނޑުދޮށުގައި ނުވަތަ އަމިއްލަ‬

‫އެހެން ތަނެއްގައިވެސް މި ޗާރޖިން ޑޮކް ގާއިމް‬ ‫ކުރެވިދާނެއެވެ‪ .‬ރެސްކިއު އޮޕަރޭޝަނެއް ތެރޭގައި‬ ‫ބެޓެރީ ދައްވާނަމަ އަމިއްލައަށް ފެނުގެ މަތީގައި‬ ‫ފޮލޯޓް ކުރާނެއެވެ‪ .‬އަދި އެއްފަހަރާ އެކަކަށްވުރެ‬ ‫ގިނަފަރާތްތަކަށް އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދިނުމަކީ‬ ‫"ޕާސް" ގައި ހިމެނޭ އެންމެ މުހިންމު އެންމެ‬ ‫ބޭނުންތެރި ސިފައެވެ‪ .‬މީ މިފަދަ އެހެން ރޮބޮޓް‬ ‫ތަކުގައި ހިމެނޭ ކަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ވިއްސާރަ‬ ‫ކަނޑުގަނދަ‬ ‫އެކު‬ ‫ފަސޭހަކަމާއި‬ ‫މޫސުމުގައިވެސް‬ ‫އުދުހުމަކީވެސް މި ރޮބަޓްގެ ވަރަށް ޚާއްޞަ‬ ‫ސިފައެކެވެ‪ .‬އަދި ވަށައިގެން ބަލާލެވޭފަދަ‬ ‫ފުރިހަމަ "ވިއު" އެއް މީގައި ހިމެނިފައިވާތީ‬ ‫އެކްސިޑެންޓް ޕޮއިންޓަށް ފަސޭހަކަމާއިއެކު‬ ‫ދިއުމަކީވެސް މީގެ ޚާއްޞަ ސިފައެކެވެ‪.‬‬ ‫މިޚާއްޞަ ރެސްކިއު ރޮބަޓް އުފައްދާ‬ ‫ފަރާތްތަކުގެ އުންމީދަކީ ކައިރި މުސްތަޤްބަލެއްގައި‬ ‫ގިނަ އަދަދެއްގެ ރޮބަޓް ތަކެއް އުފައްދާ އާންމު‬ ‫ބޭނުންތަކަށް ދޫކޮށްލުމެވެ‪ .‬ބޭނުމަކީ ހާލުގައިޖެހޭ‬ ‫އިންސާނުންނަށް ފަސޭހަކަމާއި ރައްކާތެރިކަމާއި‬ ‫އެކު "ރެސްކިއު" އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދިނުމެވެ‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫ހައްދުންމަތީގައިހުރި އާޘާރީތަންތަނުގެ ތެރެއިން‪:‬‬ ‫ސް ޓާ ފް ސާރ ޖަ ން ޓް ޠޯ ހާ އަ ބޫ ބަ ކު ރު‬

‫'' ‪a''rebqnub‬‬

‫‪36‬‬

‫ގަމާއި މާންދޫއާއި ދެމެދު ގުޅުވާލުމުގެ‬ ‫ކުރިން މިދެރަށް ވަކިވެފައި އޮންނަނީ ގަމުމީހުން‬ ‫"ކުޑަދޭތެރެ" އޭ ކިޔާ ތިލަ ފަޅުންނެވެ‪.‬‬ ‫ކުޑަދޭތެރޭގެ އިރުމަތީކޮޅުން ނާއި ހުޅަނގުކޮޅުން‬ ‫ހިކިދިޔައިގައި ނުތެމި މިދޭތެރެ ހުރަސްކުރެވޭ‬ ‫ވަރަށް ތިލަ ނަމަވެސް‪ ،‬މެދުގައި އޮންނަނީ‬ ‫ރިތްނުޖެހޭވަރުގެ ފުންވިލެކެވެ‪ .‬ކުރީ ޒަމާނުގައި‬ ‫ބޭނުންކުރާ ‪ 17‬ރިޔަނުގެ މަސްދޯނީގެ ‪6‬‬ ‫ގަނޑެތި މިތާގައި އަޅާފައި ބޭއްވޭ ކަމަށް ވެއެވެ‪.‬‬ ‫އޮއިބާރު މިދޭތެރެއަށް ބޮޑު ދިޔަވަރުގައި ދަށޭ‬ ‫ފަރާތުން ދޯނި ފަހަރު ވެއްދުމަށްފަހު‪ ،‬ދަރު‪،‬‬ ‫ވަކަރު ކޮށާ ދޯނި ބަރާކޮށްގެން ދިޔަވަރުވުމުން‬ ‫ނެރުމަކީ މިތަން ހިއްކާލުމާއި ހަމައަށް‬ ‫މިތަނުގެ ބޭނުން ހިފެވެމުން ދިޔަގޮތެކެވެ‪.‬‬ ‫ކުރުހިންނައިގައި ހުރި "މުންބަރު" ނުވަތަ‬ ‫މަޝްހޫރު‬ ‫މީހުންގެމެދުގައި‬ ‫ހައްދުންމަތީ‬ ‫"ބުންބެރަ" ދިރާސާކުރުމަށް އެޗް‪.‬ސީ‪.‬ޕީ‬ ‫ބެލް (ދުވަސްވީ މީހުން ކިޔާގޮތުންނަމަ‪،‬‬ ‫ބެލިސާ) ވަޑައިގަތީ ދައުލަތުގެ ބޮޑުނާކޮޅު‬ ‫"ފަތުހުލްމަޖީދު" ގަންބޭރުގައި އެޅުއްވުމަށްފަހު‪،‬‬ ‫ކޮޔެގެ‬ ‫އަލިފުޅު‬ ‫ދަނބިދޫ‬ ‫އަތޮޅުވެރި‬ ‫މަސްދޯންޏެއްގައި މިދޭތެރެއިންނެވެ‪ .‬ދިޔަވަރު‬ ‫ހިކެންޖަހާފައިވުމުގެ ސަބަބުން‪ ،‬ވަކިހިސާބަކުން‬ ‫ފަޅުވެރިކުދިންނަށް ޖެހުނީ އޮއިވަރާ ދެކޮޅަށް‬ ‫‪ 1920‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ދޯނި ކޮށްޕާށެވެ‪.‬‬ ‫މާލޭގައި ބެލް ބައްދަލުކުރެއްވި‪ ،‬މާވަށު އާދަމް‬ ‫ދެންނެވިފަދައިން‪،‬‬ ‫ގަދަހަމައިދިކަލޭގެފާނު‬ ‫ބުންބެރަކީ ގަމުގެ ދެކުނުކޮޅުގައި އޮންނަ‬ ‫ކުރުހިންނަތެރޭގައި‪ ،‬މާންދޫއާއި ދިމާއިން ރަށުގެ‬ ‫‪600‬‬ ‫ދެކުނުކޮޅުން އެއްގަމަށް އަރައިގެން‬

‫ށ އުތުރަށް ދާއިރު އޮންނަ އާސާރީ‬ ‫ވަރަކަށް ފޫޓަ ް‬ ‫ސަރަޙައްދެކެވެ‪.‬‬ ‫މިތަނުގެ ނަމަކަށް ބެލް ލިޔުއްވާފައިވަނީ‬ ‫ބެލްގެ‬ ‫"މުމްބަރު" (‪)Mumbaru‬ކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫މޮނޮގްރާފްގެ ‪ 150‬ވަނަ ޞަފްޙާގެ ފޫޓްނޯޓްގައި‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވަނީ "މިނަމަކީ ޢަރަބި ބަހުގެ‬ ‫"މިމްބަރް" ކަމަށްވެދާނެއެވެ‪ ".‬އިތުރު ތަފްޞީލެއް‬ ‫ދެއްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ރަދީފުގައި އޮންނަގޮތުން‬ ‫މިމްބަރު ނުވަތަ މިންބަރަކީ މިސްކިތުގައި‬ ‫ޚުޠުބާކިޔާ މީހާ އަރައިހުންނަން ހަދައިފައި‬

‫ބުންބެރު ދޮށުގެ އާސާރީ ތަންތަނުގެ ކުރެހުމެއް‪:‬‬

‫ހުންނަ އެތި ނުވަތަ ތަނެވެ‪ .‬ދިވެހިބަސްފޮތުގައި‬ ‫ވަނީ "ބުންބަރު‪ :‬މިސްކިތްދޮށުގައި ނުވަތަ‬ ‫މިސްކިތާ މީހުން އުޅޭ ހިސާބާ ދޭތެރޭ ހުންނަ‬ ‫މިންބަރު‪ .‬މިއީ ހުކުރަށް ގޮވަން ހަދާފައި ހުންނަ‬ ‫ތަނެކެވެ‪ ".‬ދެން އޮންނަނީ "ބުންބެރު‪.1 :‬‬ ‫ބުންބެރު ޖަހައިފައި ފުރެއްދެލަވަ ކިއަމުން ކުޅޭ‬

‫ކުޅިވަރު‪ .2 .‬ފުރެއްދެ ލަވަކިއާއިރު ޖަހަން‬ ‫ގެންގުޅޭ ބެރު" ކަމަށެވެ‪ .‬ޤައުމީ މަރުކަޒުގެ‬ ‫ތަންތަން"‬ ‫އާސާރީ‬ ‫"ދިވެހިރާއްޖޭގައިހުރި‬ ‫މިފޮތުގެ (ސ‪)80.‬ގައި މިތަނުގެ ނަމަކަށް‬ ‫އޮތީ "މުންބަރު" އެވެ‪ .‬މޮނޮގްރާފްގައި ބެލް‬ ‫ސާރވޭކުރެއްވި ހަތްތެލީގެ ނަމަށް ވަރަށް‬ ‫ތަފްޞީލްކޮށް ބައްލަވާލައްވާފައިވާއިރު "މުމްބަރު"‬ ‫އާމެދު ވަރަށް ފެންގޮތަކަށް ބައްލަވާލައްވާފައިވަނީ‬ ‫ކީއްވެބާއޭ ސުވާލުއުފެދެއެވެ‪ .‬ހައްދުންމަތީގެ‬ ‫ދުވަސްވީމީހުން މިތަނަށް ކިޔަނީ "ބުންބެރަ"‬ ‫އެވެ‪ .‬ހަމަމިގޮތަށް ކުރިން ދެންނެވި ޤައުމީ‬ ‫މަރުކަޒުގެ ފޮތުގައި ލ‪.‬ގާދޫގައި ހުންނަ‬ ‫"ބޮޑުބުންބަރު" އާއި "ކުޑަބުންބަރު"ގެ‬ ‫ގޮތުގައި ފާހަގަކޮށްފައިވާ ދެތަނަށްވެސް‬ ‫ޚާއްޞަކޮށް އެރަށު މީހުން ޢާންމުކޮށް‬ ‫ކިޔައިއުޅެނީ‬ ‫މީހުން‬ ‫ހައްދުންމަތީ‬ ‫"ކުޑަބުންބެރަ"‬ ‫އާއި‬ ‫"ބޮޑުބުންބެރަ"‬ ‫ކަމަށެވެ‪ .‬ކޮންމެއަކަސް ކުރިން މިދެންނެވުނު‬ ‫އެއްވެސް މަސްދަރަކުން ބުންބެރަށް މިކިޔޭ‬ ‫ނަމުގެ ޙަޤީޤަތެއް ދެނެއެއް ނުގެނެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބެލްގެ މޮނޮގްރާފްގައިވަނީ މިތަން‬ ‫ފުރަތަމަ ފެނުމުން ވައްތަރުވީ‪ ،‬ލަންކާގެ‬ ‫ޕޮލޮންނަރުވަ (‪ )POLONNARUWA‬ގައި‬ ‫ހުންނަ ހިންދޫއިންގެ ފައްޅިއެއްކަމަށްވާ‬ ‫ސިވާ ދެވާލެ ނަންބަރު‪SIVA DEVALE( 2:‬‬ ‫‪ )No.2‬އާކަމަށް ބަޔާންކުރުމަށްފަހު‪ ،‬ފަހުން‬ ‫އެކަން ނަފީކޮށްފައިވެއެވެ‪ .‬ސަބަބެއް ކަމަށް‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވަނީ ބިންގަނޑު ރަނގަޅަށް ފެންނަ‬ ‫ވަރަށް ވިނަ ނޮޅާހެދުމުން ބެލިއިރު ސްޓޫޕާގެ‬ ‫އެންމެ ތިރީގައި ވަށްކޮށް ހަދާފައިވާ ޕްލެޓްފޯމް‬

‫ތަފާތުވުން ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫ބުންބެރަ ސަރަޙައްދުގެ ވަށައިގެން‬ ‫ލެވިފައިވާ ފާރުގެ ބޯމިނަކީ ‪ 6‬ފޫޓް (‪ 1‬ފެދަމް)‬ ‫އެވެ‪ .‬އުތުރުން ދެކުނަށް ‪ 102‬ފޫޓް (‪ 34‬ޔާރޑް)‬ ‫އެވެ‪ .‬އިރުން ހުޅަނގަށް ‪ 90‬ފޫޓް (‪ 30‬ޔާރޑް)‬ ‫އެވެ‪ .‬މިތަނަށް ވަންނަންހުރި ‪ 2‬ދޮރުގެ ތެރެއިން‬ ‫‪ 1‬ދޮރުހުރީ ދެކުނު ފާރުގެ އިރުމަތީކަނުގައި‬ ‫‪ 8‬ފޫޓްގެ ކެނޑުމެއްވެއެވެ‪ .‬އުތުރުފާރުގެ‬ ‫މެދަށްވުރެ ކުޑަތަންކޮޅެއް ހުޅަނގުގައި ‪10‬‬ ‫ފޫޓްގެ ކެނޑުމެއްވެއެވެ‪( .‬ލަފާކުރެވޭގޮތުން މިއީ‬ ‫މިތަނަށް ވަދެ ނިކުމެހެދުމަށް ބޭނުންކުރި ދޮރާށި‬ ‫ތަކެކެވެ‪).‬‬ ‫ވީރާނާވެފައިވާ މިތަނުގައި ވަކިވަކިން‬ ‫ހުރި ތިން ޢިމާރާތެއްގެ އަސަރުތައް ފެންނަން‬ ‫ހުއްޓެވެ‪ .‬އެއްތަނަކީ ޢާންމު ދާގަބާތަކާއި‬ ‫ކުޑަ‪،‬‬ ‫ގޮތުން‬ ‫ބޮޑުމިނުގެ‬ ‫އަޅާކިޔާއިރު‬ ‫މިތަނަށް‬ ‫ދާގަބާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ވީރާނާވެފައިވާ‬ ‫ކުރިމަތިވާގޮތަށް‪ ،‬ހުޅަނގު ފަރާތު އިންފާރާއި‬ ‫ކައިރީގައި‪ ،‬ވަކި ވަކިން ހުރި ދެތަނުގެ‬ ‫ތެރެއިން އެއްތަން ހުރީ އަކައެއްގެ ބައްޓަމަށް‬ ‫ހަތަރުބިތް ހަމަކޮށެވެ‪ .‬އަނެއް ތަން ދިގުއަކައެއް‬ ‫ސިފަވާގޮތަށް އުތުރު ފާރާއި ދެކުނު ފާރު‬ ‫ތަންކޮޅެއް ދިގުކޮށްލާފައެވެ‪.‬‬ ‫މި ތިން ތަނުންކުރެ އެންމެ ބޮޑަށްހުރީ‬ ‫ދާގަބާއެވެ‪ .‬މިތަނުގެ އުސްމިނަކީގާތްގަނޑަކަށް‬ ‫‪ 12‬ފޫޓެވެ‪ .‬ދާގަބާގެ އެންމެ ތިރީބަޔަކީ‪ ،‬ބިމުން‬ ‫ފެށިގެން ‪ 2‬ފޫޓް ‪ 6‬އިންޗިއަށް އުސްކޮށްފައިވާ‬ ‫ފުޅާމިނުގައި ‪ 32‬ފޫޓް ‪ 6‬އިންޗި ހުރި ވަށް‬ ‫ޕްލެޓްފޯމެކެވެ‪ .‬ޕްލެޓްފޯމުގެ މެދުގައިވާ ‪ 18‬ފޫޓް‬ ‫ފުޅާ ‪ 18‬ފޫޓް ދިގު ހަތަރެސްކަން ޢިމާރާތު‬ ‫ގެ ކޮންމެ ބިތަކުން ‪ 4‬ފޫޓް ‪ 6‬އިންޗިއަށް‬ ‫ބޭރަށް ނެރެފައިވާ ބައިގެ ފުޅާމިނަކީ ‪ 7‬ފޫޓެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން މިތަނުގެ މަތީގެ ޖުމްލަ ފުޅާމިނަކީ‬ ‫‪ 27‬ފޫޓެވެ‪ .‬ރަނގަބީލުގެ ބައްޓަމަށް ހުންނަ‬ ‫ގުއްބުގެ ފެށޭހިސާބުގެ ފުޅާމިނުގައި ‪ 12‬ފޫޓް‬ ‫‪ 6‬އިންޗި ހުއްޓެވެ‪ .‬ދާގަބާގެތެރެއަށް ވަނުމަށް‬ ‫ހެދިފައިވާ ސިޑީ ވަނީ ތިރީގައިވާ ވަށް‬ ‫ޕްލެޓްފޯމާއި ގުޅޭގޮތަށެވެ‪ .‬ހުޅަނގު ފަރާތުގައިވާ‬ ‫މިސިޑީގެ ފުޅާމިނުގައި ‪ 7‬ފޫޓް ‪ 6‬އިންޗި އެވެ‪.‬‬ ‫‪ 7‬ފޫޓް ‪ 2‬އިންޗިއަށް ސިޑި ނެރެލާފައިވާއިރު‬ ‫‪ 5‬ހަރުފަތްވެއެވެ‪ .‬މިތަނުގެ އިރުމަތީފަރާތުން‬ ‫ކޮނެގެން މިތަނުގެ ތެރޭގައިހުރި ބައެއްތަކެތި‬ ‫ނަގާފައިވާކަން ބެލް ފާހަގަކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެތަން އިތުރަށް ކޮނެގެން ބެލްވަނީ ހިރިގަލުގެ‬ ‫މިފޮށީގައިހުރީ‪،‬‬ ‫ހޯއްދަވާފައެވެ‪.‬‬ ‫ފޮށްޓެއް‬ ‫އެކިކުލަކުލައިގެ ބިއްލޫރީގެ މިނާފުށްތަކަކާއި‪،‬‬ ‫ގާރނެޓް (‪ )Garnet‬އަކާއި ޕޭލް ސަފަޔަރ‬

‫ސްރީލަންކާގެ ޕޮލުނައުވާގައި ހުންނަ ސިވާދެމާލަ ‪ :2‬ބުންބެރުދޮށުގައި ހުރި ސްޓޫޕާއާއި މިތާގައިހުރި ތަފާތަކީ ތިރީގައި‬ ‫ވަށް ޕްލެޓްފޯމެއް ހުރުން‬

‫(‪ )Pale Saphire‬އެކެވެ‪.‬‬ ‫ދާގަބާއާއި ވަކިން ހުރި އަނެއް ‪2‬‬ ‫އުސްގަނޑުވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް ވީރާނާވެފައެވެ‪.‬‬ ‫އޭގެތެރެއިން ކުޑަކޮށްހުރި ތަނުގެ ކޮންމެ ފާރެއްގެ‬ ‫ދިގުމިނުގައި ‪ 9‬ފޫޓް ‪ 9‬އިންޗި ހުރި ނަމަވެސް‬ ‫‪ 1‬ފާރުވަނީ ބިމާ ހަމަވެފައެވެ‪ .‬ފާރުތަކުގެ‬ ‫އުސްމިނަކަށް ހުރީ‪ 2 ،‬ފޫޓް ‪ 6‬އިންޗިއެވެ‪.‬‬ ‫މިތަނުގެ މަތީގައި ބުދެއް ބަހައްޓާފައިހުރި‬ ‫ކަމުގެ ނިޝާންތައް ފެންނަން ހުރިކަމަށް ބެލް‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ‪ .‬މިތަނުގެ ‪ 6‬ފޫޓް ދެކުނުން‬ ‫ހުރި އަނެއް ވީރާނާވެފައިވާ ތަނުގެ ބޮޑުމިނަކީ‪،‬‬ ‫އުތުރުން ދެކުނަށް ‪ 16‬ފޫޓާއި އިރުން ހުޅަނގަށް‬ ‫‪ 14‬ފޫޓެވެ‪ .‬ބެލް ލަފާކުރައްވާފައިވަނީ މިއީ‬ ‫މިތަނުގެ ހާމުދުރުން ދިރިއުޅުނު ބައިކަމަށް‬ ‫ވެދާނެކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ގަމުގެ ތާރީޚަށް ލޯބިކުރެއްވި‪ ،‬އަލްމަރްޙޫމް‬ ‫މުޙައްމަދު އިބްރާހިމް ދީދީ ބުންބެރާއިބެހޭގޮތުން‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވަނީ‪ ،‬ބުންބެރަ ދޮށުގައި ހުރި‬ ‫ބުދުތަކަކީ ރެދިންގެ ބުދުތައް ކަމާ އެބުދުތައް‬ ‫ފެނުނު ދުވަސްވީމީހުން ކިޔައިދީފާވާގޮތުން‪،‬‬ ‫"ކައްކާ ބައެއްގެ މަންޒަރުކަން އެގާތަށް ފެނުނީމާ‬ ‫އެނގޭ" ކަމަށެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‪ ،‬ހުނިގާނާމީހާ‬ ‫ހުނިގޮނޑިމަތީ ކާށިކިބަ ހިފައިގެން އިންނައިރު‬ ‫ގޮނޑިދަށުގައި ހުނިތަގަރި ދައްކުވައިދޭ ބުދާއި‪،‬‬ ‫ހަނޑޫ ދޮންނަން ހުފެޔަށް އަތްލައިގެން ގުދަށް‬ ‫އޮންނަ ގޮތް ސިފަކޮށްދޭ ބުދާއި‪ ،‬ހަވާދުފުނޑާމީހާ‬ ‫ދައިމަތީ ފޮއި ބާއްވައިގެން އިންނައިރު‪ ،‬ކައިރީގައި‬ ‫ފުނޑިހަވާދު އަޅާ ކަންވާރު ބަހައްޓާފައި‪ ،‬ކައްކާ‬ ‫މީހާ ބަތްތެލި ކައިރީ އުދުނު އަލިފާން ޖައްސާން‬ ‫ގުދަށް ހުންނަ މަންޒަރު ސިފަވާފަދަ ގާތަކެއް‬

‫އެތާހުއްޓެވެ‪".‬‬ ‫މީގެ ‪ 90‬ވަރަކަށް އަހަރުކުރިން އެޗް‪.‬‬ ‫ސީ‪.‬ޕީ ބެލް ގަމުގެ ކުރުހިންނަ ސަރޙައްދުގައި‬ ‫ހިމެނޭ އާސާރީތަންތަން ސާރވޭކުރެއްވިއިރު‬ ‫ބުންބެރަ ސަރަޙައްދުން އެއްވެސް ބުދެއް ފެނިފައި‬ ‫ނުވާކަން ފާހަގަކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬އޭރުވެސް ވަރަށް‬ ‫ބޮޑަށް ވީރާނާވެފައިވާ މިސަރަޙައްދަށް މިއަދުވަނީ‬ ‫ވަރަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް އައިސްފައެވެ‪ .‬ބުންބެރަ‬ ‫ފުޅާދާއިރާއެއްގައި‬ ‫ސަރަޙައްދުގައި‬ ‫ހިމެނޭ‬ ‫ހަރަކާތްތަކެއް‬ ‫ކުރުމުގެ‬ ‫ދަނޑުވެރިކަން‬ ‫ހިންގާފައިވެއެވެ‪ .‬މަގުތަކެއް ކޮށާފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫މިހާރު އަނެއްކާވެސް މިސަރަޙައްދުގައި މިވަނީ‪،‬‬ ‫ދަނޑުވެރިކަމާއިބެހޭ ޓްރޭނިންގ ސެންޓަރެއް‬ ‫އެޅުމުގެ މަސައްކަތް ފެށިފައެވެ‪ .‬ކޮންމެ ބޭނުމަކަށް‬ ‫ދިޔަނަމަވެސް‪،‬‬ ‫ބޭނުންކުރެވެމުން‬ ‫މިތަން‬ ‫މިސަރަޙައްދުގައިވާ ތާރީޚީ އާސާރީ ތަންތަން‬ ‫މުހިއްމުކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ހިމާޔަތްކުރުމަކީ‬ ‫އިބްރާހިމްދީދީ‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫އަލްމަރްޙޫމް‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވާ ފަދައިން‪ ،‬މިސަރަޙައްދުގައި‬ ‫ދިވެހިންގެ ދިރިއުޅުން ދައްކައިދޭ ތާރީޚީ ޘަޤާފީ‬ ‫ސަހަރެއް ޤާއިމުކުރެވިދާނެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫މުއްސަނދި ސަޤާފަތާއި ތާރީޚް އަންނާން އޮތް‬ ‫ޖީލުތަކަށް ދައްކާލާނެ ރަނގަޅު ފުރުޞަތަކަށް‬ ‫މިތަން ނުހެދެންވީ އެއްވެސް ސަބަބެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫މަސްދަރުތައް‪:‬‬

‫‪ ‬ދަ މޯލްޑިވް އައިލެންޑްސް‪ :‬އަ މޮނޮގްރާފް އޮން ހިސްޓްރީ‪،‬‬ ‫އާކިއޮލޮޖީ އެންޑް އެޕިގްރަފީ (އެޗް‪.‬ސީ‪.‬ޕީ ބެލް‪)1940 ،‬‬ ‫‪ 2004 ‬ޖުލައި ގައި ޤައުމީ މަރުކަޒުގެ ދިވެހިރާއްޖޭގައިހުރި‬ ‫އާސާރީ ތަންތަން‬ ‫‪ ‬އަލިމަގު (މުޙައްމަދު އިބްރާހިމް ދީދީ‪ ،‬ލ‪.‬ގަމު މަތިމަރަދޫ‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވާ ޗާޕްނުކުރާފޮތެއް)‬

‫‪37‬‬

‫އިނގިރޭ ސި ވި ލާ ތު ގަ އި އެން މެ ފަހުން ދަންޖެ އްސި އަ ން ހެ ނާ‬

‫‪qsilew utur‬‬

‫މޭޖަރ (ރޓ) ޙުސައިން ޝާކިރު‬

‫‪ ‬ރުތު އެލިސް އޭނާގެ‬ ‫ލޯބިވެރިޔާ އަދި އޭނާ މަރާލި‬ ‫ޑޭވިޑް ބްލޭކްލީ އާއެކު‬

‫ރުތު‬

‫އުފަންވީ‬

‫ނެލްސަން‬

‫‪9‬‬

‫އޮކްޓޯބަރ ‪ 1926‬ގައި ވެލްޝްގެ ސީ ސައިޑް‬ ‫ރިސޯޓެއްކަމުގަވާ‬

‫ރައިލް‬

‫އޭނާއަކީ‬

‫ގައެވެ‪.‬‬

‫އެއާއިލާގެ ތިންވަނަ ކުއްޖާއެވެ‪ .‬އެލިސް ކުޑައިރު‬ ‫އެ އާއިލާ ބޭސިންގސްޓޯކް އަށް ބަދަލުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެލިސްގެ މަންމައަކީ ބެލްޖިއަމްގެ ރެފިއުޖީއެކެވެ‪.‬‬

‫ނަމަކީ އެލިސްބަރޓާ (ބާތާ) ކޯތަލްސް އެވެ‪.‬‬ ‫އެލިސްގެ ބައްޕަ އާތަރ ހޮމްބީ އަކީ މެންޗެސްޓަރ‬

‫ގެ ޗެލޯ ކުޅޭމީހެކެވެ‪ .‬އޭނަ ގިނަވަގުތު ހޭދަކުރަނީ‬ ‫އެޓްލާންޓިކް ކްރޫޒް ލައިނަރ ތަކުގައެވެ‪.‬‬ ‫އެލިސް‬

‫ބޭސިންގސްޓޯކްގެ‬ ‫ގާލްސް‬

‫އަހަރުގައި‬

‫ސްކޫލް‬

‫ތަޢުލީމު‬

‫ފެއަރފީލްޑްސް‬

‫ސީނިއަރ‬

‫ހުއްޓާލާފައި‬

‫ވޭޓަރެއްގެ‬

‫އިންނެވެ‪.‬‬

‫ކިޔެވުން‬

‫ހާސިލްކުރީ‬

‫އުމުރުން‬

‫‪14‬‬

‫މަސައްކަތް ހޯދިއެވެ‪ 1941 .‬ވަނައަހަރު އޭނާ‬ ‫ލަންޑަނަށްއައިސް‬

‫ފެކްޓަރީއަކުން‬

‫ވެއިޓަރެއްގެ‬

‫ވަޒީފާހޯދިއެވެ‪ .‬އަދި އޭގެފަހުން ކަސްބީ ވިޔަފާރީގެ‬ ‫ތެރެއަށް ވަދެގެން ދިއައެވެ‪ .‬ރުތު ގެ އުމުރުން‬

‫އެންމެ ‪ 17‬އަހަރުގައި ކެނެޑާގެ ސިފައިންގެ‬ ‫މީހަކާއި ކައިވެނީގެ ގޮތުންގުޅި ފިރިހެންކުއްޖަކު‪،‬‬

‫‪38‬‬

‫އެންޑީ‬

‫(ކާރލްސް‬

‫އެންޑްރިއާ‬

‫ނެލްސަން)‬

‫ލިބުނެވެ‪ 1950 .‬ވަނަ އަހަރު ޑެންޓަލް ސާރޖަން‬

‫ޖޯޖް އެލިސް އާއި ކައިވެނިކުރިއެވެ‪ .‬މި ކައިވެނި‬

‫ކުޑަ ކުލަބެއްގެ މެނޭޖަރުކަން ލިބުނެވެ‪.‬‬

‫އަންހެންކުއްޖަކު ލިބުނެވެ‪.‬‬

‫ރީދޫކުލައިގެ އިސްތަށިގަނޑެއް ލިބިފައިވާ ރުތުއަކީ‬

‫ދެމިއޮތީ އެއް އަހަރުއެވެ‪ .‬މިކައިވެންޏަށް ރުތުއަށް‬

‫ޒުވާން‪،‬‬

‫ރީތި‬

‫ބަލާލުމަށް‬

‫ރަން‬

‫ޤާނޫނާއި‬

‫ކުލަބަށް ލިބިފައިވާ ރަގަނޅު އެސެޓެކެވެ‪ .‬އޭނާގެ‬

‫ހޯދާ މަޝްހޫރުވީއޭނައަކީ‪ ،‬އިނގިރޭސިވިލާތުގައި‬

‫ހަފުތާއަކު ‪ 10‬ޕައުންޑް އެންޓަޓޭންމަނީ ގެ‬

‫އިނގިރޭސިވިލާތުގައި‬

‫ޚިލާފުކުށްކުރާ މީހުންގެ ލިސްޓުން ރުތު އެލިސް ޖާގަ‬ ‫އެންމެފަހުން ދަންޖެއްސި އަންހެނާއަށްވުމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ރުތު އެލިސް ދަންޖެއްސުމާއެކު‪ ،‬އާންމުގޮތެއްގައި‬ ‫މަރުގެ އަދަބު ދިނުމާ ބެހޭގޮތުން‪ ،‬ޚާއްޞަކޮށް‬ ‫އަންހެނުންނަށް މަރުގެ އަދަބު ދިނުމާބެހެގޮތުން‬

‫ފުޅާދާއިރާއެއްގަ ބަހުސްތައްކުރެވުނެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ‬

‫ދިހަ އަހަރުފަހުން ކެޕިޓަލް ޕަނިޝްމަންޓް ދީ‬ ‫މީހުން މެރުންހުއްޓާލިއެވެ‪.‬‬ ‫ޢަމަލުގެ‬

‫ރުތު އެލިސް ކުރި ކުށުގެ ހަޑިހުތުރު‬

‫ހިޔަނިވެގެން‬

‫ކްލަބްލޭންޑްއަށް‪،‬‬

‫ނައިޓް‬

‫ދިއައީ‬

‫ލައިފަށް‬

‫ލަންޑަންގެ‬ ‫އެޅުނު‬

‫ކަޅު އަދިރި ހިޔަންޏަކަށެވެ‪ .‬އެކަން ހިގަން‬

‫މެދުވެރިވިގޮތް ރުތު އޭނާ ޝަރީޢަތަށް ހުށައެޅި‬

‫ލިޔުމުގައި ބަޔާންކޮށްފައި ވެއެވެ‪.‬‬

‫ރުތު އާއިލީ ދިރިއުޅުމަށްވުރެ ބޮޑަށް‬

‫ކުރިއަށް ދިއައީ ވިޔަފާރީގެ ރޮގުގައެވެ‪ .‬ރުތުއަށް‬

‫ވެލް‪-‬ޓް‪-‬ޑޫ ލަންޑަން އޭރިއާގެ ނައިޓްސްބްރިޖް ގެ‬

‫މުސާރައިގެ އިތުރުން ހަފުތާއަކު ‪ 15‬ޕައުންޑްއާއި‬ ‫އިތުރުންވެސް ހިނދުން ހިނދަށް އެތައްއުޖޫރައެއް‬

‫ދެވެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާދިރިއުޅުމަށް އެޕާޓްމެންޓްއެއް‬

‫ދީފައިހުރެއެވެ‪.‬‬

‫‪ 1953‬ވަނަ އަހަރު ރުތުއަށްވުރެ‬

‫ތިންއަހަރު ހަގު ރޭސިންގ ޑްރައިވަރ‪ ،‬ޑޭވިޑް‬

‫ބްލެކްލީ‬

‫އާ‬

‫ޝަޚުޞީގޮތުން‬

‫ލޯބީގެ‬

‫ބަލިކަށި‬

‫ގުޅުން‬

‫އުފެއްދިއެވެ‪.‬‬

‫އެކަމަކު‬

‫މީހުންގެ‬

‫ހިތްދަމައިގަންނަ ސިފަ ލިބިފައިވާ ބްލެކްލީ އަކީ‬ ‫މުޅިންތަފާތު‬

‫އިޖުތިމާޢީ‬

‫އައިސްފަވާ ޒުވާނެކެވެ‪.‬‬ ‫ބްލެކްލީ‬

‫ބެކްގްރައުންޑްއަކުން‬

‫ފުރަތަމަ‬

‫ރުތުއާ‬

‫ބައްދަލުވީއިރު އޭނަ ވަނީ އެހެން އަންހެނަކާ‬ ‫އެންގޭޖް ވެފައެވެ‪ .‬އެކަމަކު ރުތު ބްލެކްލީއަށް‬ ‫މާބަޑުވުމުން އޭނަ ރުތުގެ އެޕާޓް މަންޓަށް ބަދަލުވެ‬ ‫ކައިވެނިކުރުމަށް ހުށައެޅިއެވެ‪ .‬ރުތު ކައިވެންޏަށް‬

‫އިޢުތިރާޟުކޮށް އެބޯސަން ހެދީއެވެ‪.‬‬

‫ބްލޭކްލީއަށް‬

‫ޖަވާބެއް‬

‫ނަމުންގޮވާލުމުން‬

‫ކުލަބްގެ އެހެނިހެން ކަސްޓަމަރުންނާ‬

‫ފިންޑްލޭޓަރ އާއި ބްލޭކްލީ އެގެއިން ނުކުމެ ވޭނަށް‬

‫ކުލަބަށް އަންނަ ކުންފުންޏެއްގެ ޑިރެކްޓަރއަކާއެކު‬

‫ދޮގުހަދާ އޮޅުވާލުމުން ރުތު ވަރަށް‬

‫ތަޅުދަނޑި ނަގަމުން ދިއައެވެ‪ .‬ރުތު‪ ،‬ބްލެކްލީ‬

‫ލޯބިވވެރިޔާއާއެކު ބްލޭކްލީ ހޯދުމަށް ދިއައެވެ‪.‬‬

‫ސްމިތް އެންޑް ވެސަން ‪ .38‬ގެ ރިވޯލްވަރ‬

‫އާންމުކޮށް އޮންނަންޖެހޭ ގުޅުމަށްވުރެ އިތުރުގުޅުމެއް‬

‫ރުތު ބާއްވައެވެ‪ .‬އެދެމީހުންގެ މެދުގައޮތް ގުޅުން‬

‫އެނގިފައި ނުވާއިރު‪ ،‬ބްލެކްލީ އޭނާގެ ލޯބިވެރިޔާ‬ ‫ޙަސަދަވެރިވި ހަސަދަވެރިވުން ފިނިކުރުމަށްޓަކައި‬ ‫މިސްޓަރ އެންޑް މިސިޒް އެލިސްގެ ނަމުގަ‬

‫‪1955‬ވަނަ އަހަރު ރުތު‪ ،‬ބްލެކީއާއެކު ‪44‬‬ ‫އީގަޓަން‬

‫ކެންސިންގޓަން‬

‫ގާރޑްންސް‪،‬‬

‫ކުލީކޮޓަރިއަކަށް ބަދަލުވިއެވެ‪.‬‬

‫ގެ‬

‫އަރައި ދުއްވާލިތަން ރުތުދުށްޓެވެ‪.‬‬

‫ގަދައަށް ރުޅިއައެވެ‪ .‬ހޮނިހިރު ދުވަހު އޭނާގެ ދެވަނަ‬

‫ބްލޭކްލީ ހޯދުމަށް އެމީހުން ބެލި އެއްސަރަހައްދަކީ‬ ‫ސައުތު ހިލްސް ޕާރކްގެ މަގްދާލާ ޕަބްލިކް ހައުސް‬

‫ކައިރިއާއި ހޭމްޕްސް ސްޓީޑް‪ ،‬ފިންޑްލޭޓަރސް‬ ‫ގެ‬

‫ފްލެޓް‬

‫ތަކުރާރުކޮށް‬

‫ކައިރި‬

‫ބަލައިވެސް‬

‫އެމީހުނަކަށް އެކަން ކާމިޔާބު ނުވިއެވެ‪ .‬ރުތު‬

‫ދަތިކަން‬

‫އަނެއްކާވެސް ފިންޑްލޭޓަރސް ފްލެޓްއަށް ފާރަލާ‬

‫ދެވަނަ އެބޯސަންއެއް ހައްދާ ބަޑުގައި އޮތްދަރިފުޅު‬

‫މާމަޔާ ލޯބީގެ ގުޅުން ބްލޭކްލީ ބާއްވަނީކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫ރުތުއަށް‬

‫ކަމާކުރިމަތިލާން‬ ‫ވައްޓާލަން‬ ‫ދަތިކަން‬

‫ޖެހިފައިވާ‬

‫މާލީ‬

‫ޖެހުނެވެ‪.‬‬

‫ކުރިމަތިވާވަރަކަށް‪،‬‬

‫މިދަނޑިވަޅުގައި‬

‫ނުތަނަވަސްކަމާއި‬ ‫އާންމުކޮށްވެސް‬

‫ގިނައިންރާބޯ ބްލެކްލީގެ ރާބުއިން އިތުރުވެގެން‬

‫ދިއައެވެ‪ .‬ދެމީހުންގެ މެދުގައި އަވަސްއަވަހަށް‬

‫ބަލަންފެށިއެވެ‪ .‬ރުތު ގަބޫލުކުރީ ފިންޑްލޭޓަރސްގެ‬ ‫މިޚިޔާލުގައި ރޭގަނޑު ހަތަރު ދަމު ނިދިނަގާލާފަ‬

‫ފާރައަށް ހުރި ރުތުގެ ސިކުޑިއަށް ވެރިވެގެން އައި‬ ‫ނަފުރަތާ ރުޅިވެރިކަން އިންތިހާއަށް ދިއައެވެ‪.‬‬ ‫(އީސްޓަރ‬

‫އާދީއްތަ‬

‫ސަންޑޭ)‬

‫ރުތު‪ ،‬ބްލެކްލީ ކައިރިއަށް އައުމާއެކު ރުތު އޭނާގެ‬

‫އަތްދަބަހުން ސްމިތް އެންޑް ވެސަން ‪ .38‬ގެ‬

‫ރިވޯލްވަރ ފިސްތޯލަ ނެގުމުން ބްލެކްލީ ވޭނުގެ‬ ‫ފުރަ ަގހަށް ވަނުމަށް މަސައްކަތްކުރިއެވެ‪ .‬އޭރު‬

‫ރުތު‪ ،‬ދެ ޝޮޓް އެފަރާތައް ފޮނުވާލައިފިއެވެ‪.‬‬

‫ނުދެއެވެ‪ .‬ބްލޭކްލީ އޭނަގެ ޖީބުން ވޭން ގެ‬ ‫ކައިރިއަށް އައުމާއެކު ރުތު އޭނާގެ އަތްދަބަހުން‬

‫ފިސްތޯލަ ނެގުމުން ބްލެކްލީ ވޭނުގެ ފުރަގަހަށް‬

‫ވަނުމަށް މަސައްކަތްކުރިއެވެ‪.‬‬

‫އޭރު ރުތު‪ ،‬ދެ‬

‫ޝޮޓް އެފަރާތައް ފޮނުވާލައިފިއެވެ‪ .‬ބިއަރުފުޅި‬ ‫ތަޅައިގެން‬

‫މަގުމައްޗަށްވެއްޓި‬

‫ހިގައްޖެއެވެ‪.‬‬

‫އަދި ބްލޭކްލީ އޭނާގެ ރައްޓެހިމީހާއާ ދިމާއަށް‬

‫އަރިއަޅަމުން‬

‫ދަމުން‬

‫އޭނާގެ‬

‫ނަމުންގޮވިއެވެ‪.‬‬

‫"ކްލައިވް ކުރިމަތިން ދުރައްދޭ" ރުތު ބުނުމާއެކު‬

‫ބްލޭކްލީއާ އަމާޒުކޮށް ވަޒަންތައް ފޮނުވަންދިއައެވެ‪.‬‬ ‫ބްލެކްލީ‬

‫މަގުގެ‬

‫މަރުވެގެން‬

‫އެއްކައިރިއަށް ވެއްޓި އޭނާގެލެޔާއި ބިއަރުތައް‬ ‫އެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ރީތިކޮށް‬

‫ނަލަހެދިގެންހުރި‬

‫ރުތު‬

‫އެލިސް‪ ،‬ބްލެކްލީ ނުކުތް ޕަބް ގެ ފާރުގައި‬ ‫ލެނގިލައިގެން‪ ،‬އޮފް‪-‬ޑިއުޓީ ފުލުހަކު އައިސް‬ ‫އޭނާގެ އަތުން ފިސްތޯލައަތުލައި ހައްޔަރުކުރަންދެން‬

‫ހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ޝަރީއަތުގައި‬

‫އޯލްޑް ބެއިލީގައި ހިންގި ރުތުގެ‬ ‫އޭނާ‬

‫ބްލޭކްލީ‬

‫ގަސްދުގައި‬

‫މަރާލިކަމަށް އިޢުތިރާފުވިއެވެ‪ .‬އެހެން އެއްވެސް‬

‫ނިންމުމަކަށް ތަނެއްނުދެއެވެ‪ .‬މީހަކު މަރާލުމުގެ‬ ‫ކުށުންވަނީ ކުށްވެރިވެފައެވެ‪ .‬ދަންޖައްސަން ނޫން‬

‫އެހެން އެއްވެސް އަދަބެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަންހެނުން‬ ‫ދަންޖައްސަން ޖެހޭނެކަމަށް އިނގިރޭސި ރައްޔިތުން‬

‫ގަބޫލެއްނުކުރެއެވެ‪ .‬އަދި ރުތު ގެ މަރުގެ އަދަބު‬ ‫ބަދަލުކުރުމަށް އެދި ވަރަށްގިނަބަޔަކު އިލްތިމާސް‬

‫ހުށައެޅިއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ‪ 1955‬ޖުލައި ‪ 13‬ވަނަ‬ ‫ދުވަހު ހޮލޯވޭ ގައި ހުކުމް ތަންފީޒުކޮށް ޤާނޫނީ‬

‫ޒުވާބުކުރުންތަކާއި‬

‫ކަންކަމާ‬

‫އިތުރުވެގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ކާރލޯ‬

‫ކައިވެނިކޮށްގެންއުޅޭ‬

‫އާއި‬

‫ސުލުހަވުންތައް‬

‫ދުވަހުގެ ހަވީރު އަނެއްކާވެސް ފިންޑަލޭޓަރސްގެ‬

‫އަކީ‬

‫ބްލޭކްލީ‬

‫ފިންޑްލޭޓަރ‬

‫ބްލެކްލީ‬

‫ރައްޓެހި‬

‫ދެމަފިރިންނެވެ‪ .‬ރުތު އާއި ބްލެކްލީގެ ގުޅުން‬ ‫އެންމެ ނާޒުކުވެގެންދިއައީ ބްލެކްލީގެ މާޔޫސްކަން‬ ‫އެދެމަފިރިންނަށް‬ ‫ހެމްޕްސް‬

‫ކިޔާދިނުމާއި‪،‬‬

‫ސްޓީޑްގެ‬

‫ފިންޑްލޭޓަރގެ‬

‫ޓޭންސާ‬

‫ރޯޑްގައި‬

‫ހުންނަ އެމީހުންގެ ފްލެޓް ބްލެކްލީ ހުރުމަށް‬

‫ދުވަސްކޮޅަކަށްދިނުމުންނެވެ‪.‬‬

‫ފްލެޓަށް ރުތު ފާރަލުމުންދިއައެވެ‪ .‬ބްލޭކްލީގެ‬ ‫އެއްވެސް‬

‫ނުފެނުމުން‬

‫ނިޝާނެއް‬

‫ހޯދުމަށް މަގްޑާލާ އަށްގޮސް އެހިސާބުހޯދުމަށް‬

‫ކަނޑައެޅިއެވެ‪.‬‬

‫އެރޭ ނުވައެއް ޖަހާއެހާއިރު ރުތުއަށް‬

‫ފިންޑްލޭޓަރގެ ފްލެޓް ކައިރިއަށް އާދެވުމުގެ ކުރިން‪،‬‬ ‫ކްލައިވް‬

‫ގަންނެލް‬

‫އެފްލެޓްގައި‬

‫ޕާރޓީ‬

‫ކިޔާ‬

‫ވިޔަފާރިވެރިއަކާއެކު‬

‫ބޭއްވުމަށް‬

‫އެމީހުން‬

‫ތައްޔާރުވަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬ގަންނެލް އާއި ބްލެކްލީ‬

‫އެއީ ގުޑް ފްރައިޑޭ ނައިޓްއެކެވެ‪.‬‬

‫މަގްޑަލާއަށް ދިއައީ އިތުރަށް ބިއަރ ހޯދާށެވެ‪.‬‬

‫ފޯނުކޮށް ބްލޭކްލީ އުޅޭތޯ ސުވާލުކުރިއެވެ‪ .‬ޖަވާބުގައި‬

‫ބްލޭކްލީ ބޮއިގެން ނުކުންނަނީއެވެ‪ .‬އޭރުވެސް‬

‫ބްލެކްލީ އެރޭ ނައުމުން‪ ،‬ރުތު‪ ،‬ފިންޑްލޭޓަރސްއަށް‬ ‫ނެތްކަމަށް ބުނިނަމަވެސް އެތައް ޝައްކުތަކަކާއެކު‬ ‫ރުތު އެފްލެޓްއަށް ފާރަލުމުގައި އެރޭގެ ގިނަވަގުތު‬

‫ހޭދަކުރިއެވެ‪.‬‬

‫ޖެހިގެން‬

‫އައިދުވަހު‬

‫ހެދުނު‬

‫ރުތުއަށް އެހިސާބަށްދެވުނުއިރު ރައްޓެއްސަކާއެކު‬

‫ތާރީޚުތެރެއަށް އެކަންވަދެގެން ދިއައީއެވެ‪ .‬ރުތު‬

‫އެލިސްގެ ހުރިހާ ރައްޓެހިން‪ ،‬އޭނާގެ އެންމެފަހު‬ ‫ދުވަހު‪ ،‬އޭނާގެ މަޑުމައިތިރި ރީތި އަޚުލާގާއި‬ ‫ނުގުޑާއަޒުމުގެ‬

‫ގަދަހިތްވަރާއި‬

‫މަތިވެރިކަމާ‬

‫އޭނާގެ ކިބައިގައިވާ ރަނގަޅު ހަރުދަނާ ސިފައަށް‬

‫ތަޢުރީފުކުރިއެވެ‪.‬‬

‫ބައެއް ލޯޔަރުން ގަބޫލުކުރަނީ ރުތު‬

‫ގެ ޝަރީއަތުގައި ހެކިހޯދުމުގައި ފުރިހަމަނުކުރެވި‬ ‫ހުރިކަންތައްތަކެއް‬

‫ހުރިކަމަށާއި‬

‫އެކަންކަން‬

‫ކުރިއަށް ނެރެވުނު ނަމަ ރުތު މަރުގެ ހުކުމުން‬

‫ސަލާމަތްކުރެވުނީސް‬

‫ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫އަދި‬

‫ރުތު‬

‫މަރުވުމަށްފަހު ލިބުނު މަޝްހޫރުކަން ނުލިބުނީސް‬

‫ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫ބްލޭކްލީ އަތުގައި ހުސްނުވާ ބިއަރު ހުރި ފުޅިއެއް‬

‫އޮތެވެ‪.‬‬

‫ބްލޭކްލީ‪،‬‬

‫ރުތު‬

‫ނުދެކެއެވެ‪.‬‬

‫ރުތު‬

‫‪39‬‬

‫ރާއްޖޭގެ މޫސުމާއި އޮޔާއި ވިލަޔާއި ރާޅުގެ ޙަޤީޤަތް‬ ‫"އިރުއަރާ ވަގުގަޔާއި އިރުއޮއްސޭ ވަގުތުގައި ކުރިއަށްއޮތް ދުވަހުގެ މޫސުމް ބުނެދޭނެ"‬ ‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއް ލަޠީފް ޢަ ލީ‬

‫ހުންގާނުދޫނި އައްސާލައި "އޮޓޯޕައިލެޓަށް‬ ‫ވިހިފޫޓުގެ ކުޑަ މަސްދޯނީގައި‬ ‫ލުމަށްފަހު‬ ‫ދަތުރުކުރަމުންދިޔަ ފަޅުވެރިން ތިބީ ތާސްކުޅެ‬ ‫މަޖާ ކުރުމުގައެވެ‪ .‬އެސަރަހައްދުގައި ދަތުރު‬ ‫ކުރަމުންދަނީ ތިމާމެން އެކަނިކަމުގައި ދެކި‬ ‫އިތުރު އުޅަނދަކަށް‪ ،‬މޫސުމަށް އަތުވެދާނެ‬ ‫ކުއްލި ބަދަލަކަށް ބެލުމެއްނެތި އެއްވެސް‬ ‫ފިކުރެއްނެތި އެކުޑަ މަސްދޯނި އުދުވަހުގެ‬ ‫ދަތުރު ނިންމާލީ ނިޔާމަ ދަތުރެކެވެ‪ .‬ކުދިކުދި‬ ‫ބޮއްކުރާ ފަހަރުގައި އެކަނި މާއެކަނި ތަފާތު‬ ‫ވައްތަރުގެ މަސްވެރިކަމުގައި ކަނޑަށް ނުކުމެ‬ ‫އުޅޭ މަސްވެރިންވެސް ހިތާމަވެރި ޙާދިސާއެއް‬ ‫ކުރިމަތިނުވާހާ ހިނދު އެކުރެވެނީ މޮޅު ކަމެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ދެކި އެކަނި މަސްވެރިކަން ކުރުމުގައި‬ ‫ދުވަސްތައް ގުނަމުންދެއެވެ‪ .‬އަތުގައި މޮބައިލް‬ ‫ފޯނެއް އޮތުމުން ހުރިހާ ކަމެއް ފުރިހަމަވީކަމަށް‬ ‫ބަލައި އިތުރު މުއާސަލާތީ ވަސީލެތެއް އިޚުތިޔާރު‬ ‫ކުރުމެއްނެތި ބޮޑެތި ކަނޑުތައް ހުރަސްކުރުމަށް‬ ‫ކުރިމަތިވެދާނެ‬ ‫ފަށައިގަންނަނީ‬ ‫ދަތުރު‬ ‫ޙާދިސާއަކަށް ފަރުވާލެއްނެތިއެވެ‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫މިއީ އަދުގެ ދިވެހި ކަނޑުދަތުރުކުރާ‬ ‫ފަރާތްތަކުގެ ޙާލެވެ‪ .‬ހިތާމަވެރި ޙާދިސާއެއް‬ ‫ތިމާއަށް ކުރިމަތި ނުވާހާ ހިނދަކު އެއްވެސް ކަމަކާ‬ ‫ކަންބޮޑުވުމެއް ނެތެވެ‪ .‬ކުރިއަށް ވިސްނުމެއް‬

‫ފަސްމަގުން ޢިބުރަތް ލިބިގަތުމެއްވެސް ނޭދެއެވެ‪.‬‬ ‫ޒަމާނީ ވަސީލަތްތަކާއި އާލާތްތައް ލިބިގަތުމުގެ‬ ‫ފޯރުންތެރިކަން ހުރި ނަމަވެސް އެތަކެތި ބޭނުން‬ ‫ކުރުމަކީ ތިމާގެ ހުނަރުވެރިކަމަށް ލިބިދާނެ‬ ‫އުނިކަމެއްކަމަށް ބަލާ އެތަކެތީގެ ބޭނުން ހިފަނީ‬ ‫އަދިވެސް ނިސްބަތުން މަދުބައެކެވެ‪ .‬އެއްވެސް‬ ‫ކަމަކީ އެކަމުގެ ޢިލްމާއި ހުނަރުވެރިކަން‬ ‫ހޯދައިގެން މެނުވީ އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތުގައި‬ ‫ކުރެވޭނެ ކަންކަން ނޫންކަން ގިނަ ދިވެހިން‬ ‫ޤަބޫލުކުރުމަށް ފަސްޖެހެވެއެވެ‪ .‬މޫސުމާއިބެހޭ‬ ‫ޢިލްމު ލިބިގަތުމުގެ ބޭނުންތެރިކަމާމެދު ފަރުވާ‬ ‫ކުޑަކުރެވޭކަމީވެސް އޮތް ހިތާމައެކެވެ‪.‬‬ ‫ކަނޑުދަތުރުފަތުރުގެ‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫މޫސުމާ ގުޅިފައިވަނީ އޮޔާއި ވަޔެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ‬ ‫ކަނޑުތަކުގައި ތިން ވައްތަރެއްގެ އޮއި އޮވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ އުދޮއި (ބޭރުއޮއި)‪ ،‬ވަވޮއި (އެތެރެ އޮއި)‬ ‫އަދި ފުޅޮއި (ރަށްގާތު އޮއި) އެވެ‪ .‬އުދޮޔަކީ‬ ‫ހަނދު އަރައިގެން އައިސް މެދުޖެހުމާއި ހަމައަށް‬ ‫އޮންނަ އޮއިވަރެވެ‪ .‬ނުވަތަ އެތެރެވަރިން‬ ‫ފުއްޓަރު ފަރާތުން މާކަނޑަށް ހިނގާ އޮއެވެ‪.‬‬ ‫މިއޮޔަކީ ދިޔަވަރު ބޮޑުވާއިރު އަޅާ އޮޔެވެ‪.‬‬ ‫ނުވަތަ އިރުމައްޗަށް ދަމާއޮޔެވެ‪ .‬ވަވޮޔަކީ‬ ‫ހަނދު މެދުޖެހިގެން އޮއްސެންދެން އޮންނަ‬ ‫އޮއިވަރެވެ‪ .‬ނުވަތަ ބޭރުކަނޑުން އެތެރެވަރިއަށް‬

‫(އަތޮޅުތެރެއަށް ދެމޭ) އޮއިވަރެވެ‪ .‬މިއޮޔަށް‬ ‫ހުޅަނގަށްދަމާއޮއި ނުވަތަ އިރުވައިއޮޔޭވެސް‬ ‫ކިޔައެވެ‪ .‬ފުޅޮޔަކީ ތަބަޢީގޮތުން އަތޮޅެއް ނުވަތަ‬ ‫ރަށެއްގެ ހޭފަށަން ކައިރިވަމުން‪ ،‬އިދިކޮޅު‬ ‫އޮޔަށް އަރާ ހުއްޓުމާއި ގުޅިގެން ރަށާގާތަށް‬ ‫ހިފާ އޮއިވަރެވެ‪ .‬ނުވަތަ މާކަނޑުގެ އޮއިވަރާއި‬ ‫ދިރިކޮޅަށް ފަރުކައިރީގައި އޮންނަ ރަށާދިމާލަށް‬ ‫ދަމާ އޮއިވަރެވެ‪.‬‬ ‫ކަނޑުގައި އުފެދޭ ރާޅަކީ‪ ،‬ވައިރޯޅި‬ ‫ކަނޑުގެ ސަޠަޙާގައި ބީހިގެން ދިއުމާއި‪،‬‬ ‫ކަނޑުގެ ސަޠަޙާގައި މަސައްކަތްކުރާ ޖައްވުގެ‬ ‫ޕްރެޝަރ އަށް އަންނަ ތަފާތު ތަކެއްގެ ސަބަބުން‬ ‫ފެންގަނޑުގައި ހިނގާ ޙަރަކާތްތެރިކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭގެ ކަނޑުތަކުގައި އާންމުކޮށް އުފެދެނީ‬ ‫ބާނިރާޅާއި‪ ،‬ހުޅިރާޅާއި‪ ،‬ދިގުރާޅާއި‪ ،‬ބޮޑުރާޅާއި‪،‬‬ ‫ޖަހާރާޅެވެ‪ .‬ބާނި ރާޅަކީ ރާޅުގެ ކުރި ތިރިވެ‪،‬‬ ‫ވަށްކޮށް އަދި އޮމާންކޮށް ފެންނަން ހުރުމާއެކު‬ ‫ރާޅުގެ ދިގުމިން ދިގުވެގެންދާ ރާޅެވެ‪ .‬ހުޅިރާޅަކީ‬ ‫ހުޅިލައި ނަގާފައި ބިންދާލާ ރާޅެވެ‪ .‬ދިގުރާޅަކީ‬ ‫ދުރުން ފަށައިގެން ބިންދަމުން ބިންދަމުން ދާ‬ ‫ރާޅެވެ‪ .‬ބޮޑުރާޅަކީ ހުޅިލާ ނަގާ ބިޔަރާޅެވެ‪.‬‬ ‫ޖަހާރާޅު މިއީ ގޮނޑުދޮށަށް ބިންދާލާ ރާޅެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ އިތުރުން ގޮޑުދޮށު ރާޅުގެ ގޮތުގައި ބައެއް‬ ‫ވައްތާރުތައް ފާހަގަކޮށްފައި ހުރެއެވެ‪.‬‬

‫ކަނޑުގައި ދެމޭ އޮއިވަރު ހިގާގޮތާއި‬ ‫އޭގެ ބާރުމިނާއި‪ ،‬މަޑުމިން ބިނާވެގެންވަނީ‬ ‫ރާއްޖޭގެއެކި‬ ‫މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫މޫސުމުގެ‬ ‫މޫސުމުގައި އެކި އޮއިވަރު އޮންނައިރު މޫސުމް‬ ‫ހަމަޖެހިފައިވަނީ ނަކަތްތަކެއްގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫މުލަ‪ ،‬ފުރަހަޅަ‪ ،‬އުތުރުހަޅަ‪ ،‬ހުވަން‪ ،‬ދިނަށަ‬ ‫މި ‪ 5‬ނަކަތުގައި އޮންނާނީ އިރުވައި އޮއިވަރެވެ‪.‬‬ ‫ހިޔަވިހާ‪ ،‬ފުރަބަދުރުވަ‪ ،‬ފަސްބަދުރުވަ‪ ،‬ރޭވަ‬ ‫މި ‪ 4‬ނަކަތްތަކުގައި އޮއިވަރު މަޑުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އައްސިދަ‪ ،‬ބުރުނު‪ ،‬ކެތި‪ ،‬ރޯނު މި ‪ 4‬ނަކަތުގައި‬ ‫އޮއިވަރު އޮންނާނީ އިރުބިތަށެވެ‪ .‬މިއަހެލި‪،‬‬ ‫އަދަ‪ ،‬ފުނޯސް‪ ،‬ފުސް މި ‪ 4‬ނަކަތްތަކުގައި‬ ‫އާދަވެގެން ސީދާ‬ ‫ފެހުނުން ނޮރިންމައަށް‬ ‫އޮއިވަރު ހިނގައެވެ‪ .‬އަހުލިހަ‪ ،‬މާ‪ ،‬ފުރަހަޅަ‪،‬‬ ‫އުތުރުހަޅަ‪ ،‬މި ‪ 4‬ނަކަތްތަކުގައި މާ ކަނޑުގައި‬ ‫އޮއިވަރު މަޑުވާނެއެވެ‪ .‬އަތަ‪ ،‬ހިތަ‪ ،‬ހެއި‪،‬‬ ‫ވިހާ މި ‪ 4‬ނަކަތްތަކުގައި އިރުބިތައް ދަމާ‬ ‫ބާރު އޮއި ހިނގައެވެ‪ .‬އަދި ނޮރަ‪ ،‬ދޮށަ މި‬ ‫ދެ ނަކަތުގައި އޮއި މަޑުވާނެއެވެ‪ .‬ހުޅަނގު‬ ‫މޫސުމުގައި މާކަނޑުގައި އޮއި އޮންނާނީ ހުޅަނގު‬ ‫ދެކުނުން އިރުއުތުރަށް‪ ،‬ނުވަތަ ‪ WSW‬އިން‬ ‫‪ ENE‬އަށެވެ‪ .‬އިރުވައި މޫސުމުގައި އޮއިދަމާނީ‬ ‫އޭގެ އިދިކޮޅު މިސްރާބަށް ރާއްޖޭގެ އަތޮޅުތަކުގެ‬ ‫ބޭރުގައި އަޅާ ފުޅޮއިގެ މިސްރާބާއި އެއޮއި ދެމޭ‬ ‫ބާރުމިން ޖެހޭވަޔާއި‪ ،‬މާކަނޑުގައި ދެމޭ އޮޔާއި‬ ‫އަތޮޅުތަކުގެ ފުށްޓަރުން ރާޅާއެކު ފަހަތަށް ދަމާ‬ ‫އޮޔާއި ގުޅިގެން އަވަސްބަދަލުތަކެއް އަންނަކަން‬ ‫ފާހަގަކުރެވެއެވެ‪ .‬އަސްދަނޑިއަކީ ދެކޮޅަށްދެމޭ‬ ‫އޮއިވަރުޖެހި އޮއި ހުއްޓިފައި އޮންނަތަކެވެ‪.‬‬

‫އުޑުމަތީގައި‬ ‫ވިލަޔަކީ‬ ‫ތުނިކޮށާއި ބޯކޮށް ލޮލަށް ފެންނަން ހުންނަ‬ ‫‪11‬‬ ‫މައިގަނޑު‬ ‫ފިނިގަނޑުގަނޑެވެ‪.‬‬ ‫ވައްތަރެއްގެ ވިލާ ފާހަގަކުރެވޭއިރު އެވިލާ‬ ‫ދަތުރުކުރަނީ ތިން ލެވެލަކުންނެވެ‪ .‬ބިމުގެ‬ ‫ސަތަހައިން ފެށިގެން ‪ 2000‬މީޓަރުމަތިން‬ ‫ދަތުރުކުރާ ވިލަޔަކީ ތިރިން ދަތުރުކުރާ ވިލާ‬ ‫ނުވަތަ ލޯ ކްލްއުޑްސް އެވެ‪ .‬މިޑްލް ކްލައުޑްސް‬ ‫ނުވަތަ މެދުތެރެއިން ދަތުރުކުރާ ވިލާ އާންމުކޮށް‬ ‫ދަތުރުކުރަނީ ‪ 2000‬މީޓަރާއި ‪ 6000‬މީޓަރާ‬ ‫ދެމެދުންނެވެ‪ .‬މަތިން ދަތުރުކުރާވިލާ ނުވަތަ‬ ‫ހައި ކްލައުޑްސް ދަތުރުކުރަނީ ‪ 6000‬މީޓަރާއި‬ ‫‪ 20000‬މީޓަރާ ދެމެދުންނެވެ‪ .‬އެއީ އެންމެ‬ ‫ތިރިން ދަތުރުކުރާ ވިލަޔާއި‪ ،‬އެންމެ މަތިން‬ ‫ދަތުރުކުރާ ވިލަޔާއި އެދެމެދުން ދަތުރުކުރާ‬ ‫ވިލައެވެ‪ .‬މީގެތެރެއިން ބައެއް ވިލާތަކަށް ދިވެހި‬ ‫ބަހުން ދެވިފައިވާ ނަންތަކަކީ ފުސްވިލާ(ފުސްކޮށް‬ ‫ހުންނަ ވިލާ) ކޮތަރިވިލާ(މަހުގެ ހުޅުނބު ހުންނަ‬ ‫ގޮތައް ކުރެހުމަކަށް ވާނޭހެން ހުންނަ ވިލާ)‪،‬‬ ‫ވިއްސާރަވިލާ(ވާރެ އާއި ވައި އެކުލެވިފައި‬ ‫ހުންނަ ވިލާ)‪ ،‬ރަތްވިލާ(އިރު އޮއްސޭއިރު‬ ‫ކުލަކުލައިގާ‬ ‫ފަރާތުއުދެރެހުން‬ ‫ހުޅަނގު‬ ‫ފެންނަވިލާ)‪ ،‬ފެންވިލާ(ކެރިއެކުލެވިގެން ނަގާ‬ ‫ވިލާ) އެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން ހާވިލާ( ވިއްސާރައިގެ‬ ‫ކުދިކުދި ވިލާކޮޅު)‪ ،‬ބުރުނުވިލާ (ބުރުނު ނަކަތް‬ ‫ލައިގަތުމުން އަންނަ ކޮޅިގަނޑު) އަދި ކައްބޯ‬ ‫ވިލާ (ފަށަލަ ފަށަލައަށް ބޯކޮށް ހުންނަ ވިލާ‪،‬‬ ‫މިކަހަލަ ވިލާތަކުގެ ކައިރިފަށް ހުދުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ ވިއްސާރަ ގާތްވެއްޖެކަމުގެ ނިޝާނެކެވެ‪).‬‬

‫ދަތުރުފަތުރުކުރުމުގައި ބޭނުންކުރެވޭ‬ ‫ނުޖޫމީ ޢިލްމަކީ އުޑުގެ ފަލަކުތަކުތަކާއި‬ ‫ތަރިތަކުގެ ގޮތްތައް އަންގައިދެ ޢިލްމެވެ‪ .‬މި‬ ‫ޢިލްމުގެ ތެރެއިން ދިވެހިން ދަތުރުކުރުމަށް ވަކި‬ ‫ޚާއްޞަ ތަރިތަކަކަށް ނަންދީ ފާހަގަ ކޮށްއުޅޭ އެއީ‬ ‫ގަހާތަރި (ޕޯލްސްޓަރ)‪ ،‬ކެތި (ޕްލައިއެޑެސް)‪،‬‬ ‫ދެކުނު ކާލި (ސަދަން ކުރޮސް)‪ ،‬އައްސަރަންގު‬ ‫(އުރުސާ މޭޖަރ) އަދި ތަރިބައި (ގެލެކްސީ)‬ ‫އެވެ‪.‬‬

‫ކަނޑުމަތީގައި ދިމާވާ ހާދިސާތައް‬ ‫މަދުކޮށް‪ ،‬ރައްކާތެރިކަމާއެކު ކަނޑުދަތުރު‬ ‫ފަތުރުކުރުމަށް މިމަޢުލޫމާތު ތަކަކީ ދަތުރު‬ ‫ވަރަށް ރަނގަޅަށް‬ ‫ކުރާހުރިހާ ފަރާތްތަކަށް‬ ‫އެންގެންޖެހޭނެ މަޢުލޫމާތުތަކެވެ‪ .‬އެހެންނޫންނަމަ‬ ‫މޫސުމް ގޯސް ދުވަސްވަރެއްނަމަ އެންމެ‬ ‫ނުރަނގަޅު ވަގުތު ފުރި ނުރައްކާތަކާއި‬ ‫ކުރިމަތިކުރުވަފާނެއެވެ‪ .‬ހިކިދިޔާގައި ވިލާގަނޑު‬ ‫އަޔަނުދީ ހިފަހައްޓަދޭނެކަމަށާއި ހިކޭ ދިޔާގައި‬ ‫ވިލާގަނޑެއް ހުއްޓަސް ތަނަކަށްދާން ފުރާކަށް‬ ‫ޖެހިލުންވާނެ ކަމެއްނެތްކަމަށާއި އެއްބަނދަރުން‬ ‫އަނެއްބަނދަރަށް ދެވޭވަރުގެ ވަގުތު ލިބޭނެކަމަށް‬ ‫ޚާއްޞަކޮށް‬ ‫ޚިދުމަތުގައި‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ކޯސްޓުގާޑުގެ ޚިދުމަތުގައި ‪38‬އަހަރު ޚިދުމަތް‬ ‫ކުރެއްވި ރިޓަޔަރޑް މޭޖަރ ފިއްލަދޫ ހުޞައިން‬ ‫މަނިކު ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬މިއީ ވިއްސާރަވުމުގެ‬ ‫ވަގުތުތަކުގައި‬ ‫މަޑުކޮށްލަންޖެހޭ‬ ‫ސަބަބުން‬ ‫ކޮންމެހެން އެނގެންޖެހޭ މުހިންމު މަޢުލޫމާތެކެވެ‪.‬‬

‫ކަނޑާއި ރަށްތައް އޮންނަލެއް‬ ‫ކައިރި ކަމުން އާންމު ގޮތެއްގައި ރާއްޖޭގެ‬ ‫ވައިގެ ތެތްކަން ހުންނަނީ ވަރަށް މަތީގައެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ ސަބަބުން މުޅި އަހަރު ތެރޭގައިވެސް‬ ‫ފިނިހޫނު މިނަށް މާބޮޑު ބަދަލުތަކެއް ނާދެއެވެ‪.‬‬ ‫ފިނިހޫނުމިނަކީ‬ ‫އެވަރެޖު‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 30°‬ސެލްސިއަސްގައެވެ‪ .‬އެންމެ‬ ‫ގިނައިން ވާރޭވެހޭކަމަށް ފާހަގަ ކުރެވިފައިވަނީ‬ ‫ޖޫން މަހާއި ނޮވެމްބަރުމަހާ ދެމެދުގައެވެ‪.‬‬

‫ދެނެގަންނަން‬ ‫އޮއެވަރު‬ ‫ހަމައެއާއެކު‬ ‫އެނގުމަކީވެސް އެހާމެ މުހިންމު ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އޮއެވަރު ނޭންގި އޮޑި ދޯނިފަހަރު ރަށްރަށާއި‬ ‫ފަރުފަރުގެ ބޭރުގައި އަޅާފައި ބޭއްވުމުގެ‬ ‫ދޯނިފަހަރަށް‬ ‫މީހުންނަށާއި‬ ‫ސަބަބުންވެސް‬ ‫އަގުނުކުރެވޭ ވަރުގެ ގެއްލުންތައް ދަނީ‬ ‫ލިބެމުންނެވެ‪ .‬މިކަމާބެހޭގޮތުން ޙުޞައިންމަނިކު‬ ‫ވިދާޅުވަނީ "ކަނޑަށް ނުކުންނައިރު ކަނޑުގައި‬ ‫ހުންނަ އޮއި އުދަރެހުން އެނގޭނެ‪ .‬ދަންނަ‬ ‫މީހުންނަށް ކަނޑުގައި އޮތީ ކޮންކަހަލަ‬ ‫އޮޔެއްކަމާއި އޮއިވަރުގެ ބާރުމިން ވިލައިން‬ ‫އެނގޭނެ‪ .‬އޮއެވަރުން ވިލާ ހިފަހައްޓާނެ‪ .‬ވަޔާއި‬ ‫އޮއެ ދެކޮޅުވީމާ ވިލަޔަކަށް ދަތުރެއް ނުކުރެވޭނެ‬ ‫ދަތުރުކުރަންވީ ސްޕީޑްގައެއް"‪.‬‬ ‫ދެމޫސުމް (ހުޅަނގު މޫސުމާއި‪/‬‬ ‫އިރުވައި މޫސުމް) ބެދޭ ދުވަސްވަރު މޫސުމަށް‬ ‫އަންނާނެ ބަދަލުތަކަކީވެސް އެންގެން ޖެހޭ‬ ‫މުހިންމު މަޢުލޫމާތުތަކެވެ‪ .‬ޑިސެމްބަރު މަހު‬ ‫ނުވަވަނަ ދުވަހު ހުޅަނގު މޫސުމް ނިމި‬ ‫ޑިސެމްބަރު މަހުގެ ‪10‬ވަނަ ދުވަހު އިރުވައި‬ ‫އެއަންނަ‬ ‫މޫސުމަށް‬ ‫ފެށޭއިރު‬ ‫މޫސުމް‬ ‫ބަދަލުތަކަކަކީ ވަރަށްވެސް ފަރުވާތެރިވާންޖެހޭ‬ ‫ބަދަލުތަކެކެވެ‪ .‬މިދުވަސްވަރު އަވަސް އަވަހަށް‬ ‫ވައި ބަދަލުވާނެއެވެ‪ .‬ވައިޖެހެމުންދާނީ އިރު‬ ‫އުތުރުން ކަމަށްވާއިރު މިކަމަކަށް ބަދަލެއް‬ ‫ނާދެއެވެ‪ .‬މީގައި ވިސްނަންޖެހޭ ކަމަކީ ވިލާކޮޅެއް‬ ‫ބާލާ ދިމާލަކަށް ވައި އެނބުރެމުން ދިޔުމަކީ‬ ‫ތަބީޢީ ކަމަކަށްވާއިރު މިއީ އުޅަނދުފަހަރުގައި‬ ‫ދަތުރުކުރާ ފަރާތްތަކުގެ އިތުރުން ކަނޑާއި‬ ‫މޫދުގައި އެކިއެކި ބޭނުންތަކުގައި ފީނާ ހަދާ‬ ‫ފަރާތްތަކުންވެސް ސަމާލުކަން ދޭންޖެހޭކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މިކަން މިނިމިދިޔަ ޑިސެމްބަރުމަހު ހިނގާފައިވާ‬ ‫ޙާދިސާތަކުންވެސް ސާބިތުކޮށްދެއެވެ‪.‬‬ ‫ރިފަރެންސް‬ ‫§‬

‫§‬

‫§‬ ‫§‬

‫§ކަނޑުވައި ުމޙައްމަދު މަނިކު‪ .)1999( .‬ވަނަވަރު‪ .‬މާލެ‪.‬‬ ‫މިނިސްޓްރީ އޮފް ފިޝަރީޒް އެންޑް އެގްރިކަލްޗަރ‪.‬‬ ‫ރހިމް ލުޠުފީ‪ .)1995( .‬ދި ެވހިރާއްޖޭގެ‬ ‫§މުހައްމަދު އިބް ާ‬ ‫ޖިއޯގްރަފީގެ ވަނަވަރު‪ .‬މާލެ‪ .‬ޑިޕާޓްމަންޓް އޮފް ޕަބްލިކް‬ ‫އެގްޒަމިނޭޝަންސް‪.‬‬ ‫§މުހައްމަދު ޙަސަން މަނިކު‪ .)2002( .‬ރާއްޖޭގައި‬ ‫ކަނޑުދަތުރުކުރުން‪ .‬މާލެ‪ .‬ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީސް‪.‬‬ ‫§ދި ެވހިބަހާއި ތާރީޚައް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު‪.)2006(.‬‬ ‫ދިވެހި ބަސްފޮތް‪ާ .‬މލެ‪ ،‬ދިވެހި ަބހާއި ތާރީޚައް‬

‫§ §ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫ލ‪.‬ކޯޕް ރަ ލް ޙަ ސަ ން އަ ކް ރަ މް‬

‫ޗިމަލްސީ އާއި ރަސްގެފާނު!‬ ‫މިއީ އެފްރިކާ ބައްރުގައި ދޫދޫމަތިން މިއަދާ ހަމައަށް އައިސްފައިވާ ދޮގު ނުހަދާ މީހެއްގެ ވާހަކައެވެ‪ .‬މިއީ ތެދެއްކަމެއް ނުވަތަ ދޮގެއްކަމެއް ނޭންގެއެވެ!‬

‫ ‬

‫އެއްދުވަސްވަރެއްގައި ވިސްނުންތޫނު ޙިލްމުން ފުރިގެންވާ ޗިމަލްސީ ނަމަކަށް ކިޔާ މީހަކު އެފްރިކާގެ ރަށެއްގައި ދިރިއުޅުނެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާއަކީ ދުވަހަކުވެސް އޭނާގެ ޙަޔާތުގައި ދޮގެއް ހަދާފައިވާ މީހެއްނޫނެވެ‪ު .‬މޅި އެފްރިކާ ބައްރުގައި އޭނާއަކީ ތެދުވެރި ދޮގުނުހަދާ ީމހެއްކަމަށް‬ ‫ޝހޫރުވެ‪ ،‬މީހުންގެ އިޙްތިރާމް ލިބިގެންވީ ީމހެކެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރު އޭނާ ދިރިއުޅޭ ސަހަރު ވަށައިގެންވާ ރަށްތަކުގެ ީމހުންނާއި‪،‬‬ ‫މަ ް‬

‫މިނޫންވެސް އެފްރިކާގެ އެކިހިސާބުތަކުގެ މީހުންގެ މެދުގައި އޭނާއަކީ ވަރަށް މަޝްހޫރުކަން ލިބިގެންވީ ީމހެކެވެ‪.‬‬ ‫މިޚަބަރު‬ ‫ޗިމަލްސީގެ‬ ‫ބައްރެއްގައި‬ ‫އެފްރިކާގެ‬ ‫އެދުވަސްވަރު‬ ‫ރަސްކަލަށް‬ ‫ކުރެއްވި‪،‬‬ ‫ރަސްކަން‬ ‫އިވިވަޑައިގެން‪ ،‬އޭނާއާމެދު ޝަޢުޤުވެރިވެ‬ ‫ޗިމަލްސީ‬ ‫މިހެންކަމުން‪،‬‬ ‫ވަޑައިތެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ ދަރުބާރަށް ޙާޟިރުކުރުމަށް‬ ‫އަރިސް ބޭކަލުންނަށް އަމުރު ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ އަމުރާ އެއްގޮތަށް އޭނާ‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ ދަރުބާރަށް ޙާޟިރު ކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ އަރިހަށް މިދޮގު ނުހަދާ މީހާ‬ ‫ޙާޟިރު ކުރެވުމުން ރަސްގެފާނު އޭނާގެ‬ ‫މޫނަށް ބައްލަވައި އޭނާއަށް ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫އޭ ޗިމަލްސީއެވެ‪ .‬ކަލޭ އަކީ‬ ‫ދުވަހަކުވެސް ދޮގެއް ހަދާފައިވާ އަދި ހަދާނެ‬ ‫ބުނެއުޅޭތީ‬ ‫މީހުން‬ ‫މީހެއްނޫންކަމުގައި‬ ‫އަހުރެން އަޑުއަހަމެވެ‪ .‬އެއީ ތެދެއް ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ހަމަ ޙަޤީޤަތުގައިވެސް ކަލޭގެ ޙަޔާތުގައި‬

‫އަހަރެން މިހެން ބުނިކަމުގައިވީނަމަވެސް‪،‬‬ ‫އެހެން މީހުން ފަދައިން ކަ ޭލ ދޮގެއް‬ ‫ނުހަދާނެކަން‬

‫އަހުރެން‬

‫ދެނަހުރީމެވެ‪.‬‬

‫އެއަށްފަހު‪ ،‬ރަސްގެފާނުގެ ހަރުއަޑު ުފޅުން‬ ‫ސހަ‬ ‫ވި ާދޅުވިއެވެ‪ .‬ދޮގަކީ ހަދަން ފަ ޭ‬ ‫އެއްޗެކެވެ‪ .‬އަދި އިންސާނާގެ ދުލަކީ‬ ‫އެކަމަށް ފަސޭހަ ހަތިޔާރެކެވެ‪.‬‬

‫ދުވަހަކުވެސް ދޮގެއް ހަދާފައި ނުވާނެ ހެއްޔެވެ؟‬ ‫އަދި ނުވެސް ހަދާނަން ހެއްޔެވެ؟ އަހަރެން‬ ‫މިހެން ބުނިކަމުގައިވީނަމަވެސް‪ ،‬އެހެން މީހުން‬ ‫ފަދައިން ކަލޭ ދޮގެއް ނުހަދާނެކަން އަހުރެން‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ‬ ‫އެއަށްފަހު‪،‬‬ ‫ދެނަހުރީމެވެ‪.‬‬ ‫ހަރުއަޑުފުޅުން ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ދޮގަކީ ހަދަން‬ ‫ފަސޭހަ އެއްޗެކެވެ‪ .‬އަދި އިންސާނާގެ ދުލަކީ‬ ‫އެކަމަށް ފަސޭހަ ހަތިޔާރެކެވެ‪.‬‬ ‫ޗިމަލްސީ‬ ‫އެދުވަހު‬ ‫މިއީ‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ ވެރިކަމުގެ ދަރުބާރަށް ގެނެސް‬ ‫ރަސްގެފާނު ވިދާޅުވި ބަސްފުޅުތަކެވެ‪ .‬މިއިން‬ ‫އެއްވެސް ސުވާލަކަށް ޗިމަލްސީ ޖަވާބެއް‬ ‫ނުދެއެވެ‪ .‬މަޑުމައިތިރިކަމާއެކު ރަސްގެފާނު‬ ‫ވިދާޅުވި ވާހަކަތައް އަޑުއެހުން ފިޔަވައި‬ ‫އިތުރުކަމެއް އޭނާ އެދަރުބާރުގައި ނުކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް‪ ،‬އެދުވަހުގެ ދަރުބާރު އެހިސާބުން‬ ‫ނިމިއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ޗިމަލްސީ ރަސްގެފާނުގެ ދަރުބާރު ނިކުމެގެން ދިއުމުން‬

‫ތ ނޫންކަން ތިމަން‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާނެކަން ނުވަ ަ‬ ‫ކަމަނާ އަރިހުގައި ބުނެދޭށެވެ‪.‬‬

‫އަރިސް ބޭކަލުންނަށް ޝިކާރައަށް ނުދާނެކަމަށް ވިދާޅުވެ‪،‬‬

‫ޖަވާބުގައި‪ ،‬ޗިމަލްސީ ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫ފަހަރުގައި ރަސްގެފާނަށް މާދަމާ ވަޑައި‬ ‫ނުތުމަކީވެސް އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައިވާ އެއްޗެއް އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ގަނޑުވަރުން‬ ‫އަޅުގަނޑު‬ ‫ނޭންގޭތީއެވެ‪.‬‬ ‫ނުކުތްއިރު‪ ،‬ރަސްގެފާނު އިންނެވީ ޝިކާރައަށް‬ ‫ތައްޔާރުވެ‪،‬‬ ‫ފުރިހަމައަށް‬ ‫ވަޑައިގަތުމަށް‬ ‫އަސްމައްޗަށް ސަވާރުވެވަޑައިގެން‪ ،‬ފައިންޕުޅު‬ ‫ލައްވައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ޖޯޑަށް‬ ‫އަސްގާޑިއަލްގެ‬ ‫އެކަމަކު‪ ،‬އަޅުގަނޑު ގަނޑުވަރުން ނުކުތްފަހުން‬ ‫ޖައްސަވައި‬ ‫ބިންމަތީގައި‬ ‫އަނެއްފައި‪،‬‬ ‫ފައިބާވަޑައިގެންނެވީކަމެއް ނުވަތަ ނޫންކަމެއް‬ ‫އަޅުގަނޑަކަށް ނޭނގެއެވެ‪.‬‬

‫ސަވާރުވެއިންނެވި އަހުން ފައިބާވަޑައިގެން މާލާމާތުގެ‬ ‫ރާގަކަށް ވަރަށް ބާރަށް ހިނި ުފޅުވަޑުވައި ހެއްދެވިއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި‬

‫އަރިސްބޭކަލުންނަށް‬

‫ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬

‫ޗިމަލްސީ‬

‫ހަމަޔަޤީނުންވެސް މި ަފހަރު ދޮގު ހަދާނެތާއެވެ‪.‬‬ ‫ޗިމަލްސީ ރަސްގެފާނުގެ ދަރުބާރަށް‬ ‫ސަހަރުތަކުގައި‬ ‫އެކި‬ ‫ޚަބަރު‬ ‫ގެނެވުނު‬ ‫އަލިފެތުރިގެންދާ ބާރު މިނުގައި ފެތުރިގެން‬ ‫ދިޔައެވެ‪ .‬އޭގެ ހަތްދުވަސް ފަހެވެ‪ .‬ޗިމަލްސީ‬ ‫އަނެއްކާވެސް‬ ‫ދަރުބާރަށް‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ‬ ‫ގެނެވިއްޖެއެވެ‪ .‬މިދުވަހު މިޚަބަރު އާމުންނަށް‬ ‫ލިބި ގަނޑުވަރުގެ ސަރަޙައްދު އޮތީ މީހުން‬ ‫ޖަމާވުމުގެ ސަބަބުން ތޮއްޖެހިފައެވެ‪ .‬ޗިމަލްސީ‬ ‫ގަނޑުވަރަށް ގެނެވުނު ވަގުތަކީ ރަސްގެފާނު‬ ‫ވަގުތެވެ‪.‬‬ ‫ނިކުމެވަޑައިގަތް‬ ‫ޝިކާރައަށް‬ ‫ރަސްގެފާނު އިންނެވީ ޝިކާރައަށް ދިއުމަށް‬ ‫ފުރިހަމައަށް ތައްޔާރުވެ‪ ،‬އަސް މައްޗަށް‬ ‫ސަވާރުވެވަޑައިގެން ފައިންޕުޅު އަސްގާޑިއަލަށް‬ ‫ލައްވައިގެންނެވެ‪ .‬ރަސްގެފާނު ޝިކާރައަށް‬ ‫ދިއުމަށް ސަވާރުވެ އިންނެވި އަހަށްވެސް‬ ‫ނަންދީފައިވަނީ ޗިމަލްސީގެ ނަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ޗިމަލްސީ‬ ‫ރަސްގެފާނަށް‬ ‫ފެނިވަޑައިގަތުމުން އޭނާއަށް ބައްލަވައި އަމުރު‬ ‫ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭ ޗިމަލްސީއެވެ‪ .‬އަހަރެންގެ‬ ‫އަނބިކަނބުލޭގެ ދިރިއުޅުއްވާ ގަނޑުވަރަށް ގޮސް‬ ‫އެކަމާނާގެ އަރިހުގައި ދަންނަވާށެވެ‪ .‬ރަސްގެފާނު‬ ‫ވީ ޝިކާރަ ކުރެއްވުމަށް ނުކުންނަވައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ޝިކާރަކުރެއްވުން ނިންމަވައި‪ ،‬މާދަމާ މެންދުރުގެ‬ ‫ފަރިއްކޮޅަށް ގަނޑުވަރަށް ވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އަހަރެން ދާންވާއިރަށް ބޮޑުވެގެންވާ ޖާފަތެއް‬ ‫މެންދުރުގެ ފަރިއްކޮޅަށް ތައްޔާރުކުރުމަށްވެސް‬ ‫ދަންނަވާށެވެ‪ .‬އަދި މިފަރިއްކޮޅުގައި އަހުރެންގެ‬ ‫ވާހަކަވެސް‬ ‫ބައިވެރިވާނެ‬ ‫ކަލޭ‬ ‫އަރިހު‬ ‫ދަންނަވާށެވެ‪.‬‬ ‫އަމުރު‬ ‫މިހެން‬ ‫ރަސްގެފާނު‬ ‫ކުރެއްވުމުން ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކޮށް‪ ،‬އޭނާގެ‬

‫ބޯ ރަސްގެފާނުގެ އަމުރުފުޅަށް ތިރިކުރައްވައި‬ ‫ދިއުމަށް‬ ‫ގަނޑުވަރަށް‬ ‫އަނބިކަނބަލުންގެ‬ ‫މިސްރާބު ޖެހިއެވެ‪ .‬ޗިމަލްސީ ރަސްގެފާނުގެ‬ ‫ދަރުބާރުން ނިކުމެގެން ދިއުމުން އަރިސް‬ ‫ނުދާނެކަމަށް‬ ‫ޝިކާރައަށް‬ ‫ބޭކަލުންނަށް‬ ‫އަހުން‬ ‫ސަވާރުވެއިންނެވި‬ ‫ވިދާޅުވެ‪،‬‬ ‫ފައިބާވަޑައިގެން މާލާމާތުގެ ރާގަކަށް ވަރަށް‬ ‫ބާރަށް ހިނިފުޅުވަޑުވައި ހެއްދެވިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އަރިސްބޭކަލުންނަށް ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ޗިމަލްސީ‬ ‫ހަމަޔަޤީނުންވެސް މިފަހަރު ދޮގު ހަދާނެތާއެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެން އޭނާ ލައްވާ މިކަން ކުރާ ހުށީމެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ‬ ‫ޗިމަލްސީ‬ ‫އަނބިކަނބަލުންގެ‬ ‫އެއްގޮތަށް‬ ‫އަމުރުފުޅާ‬ ‫ގަނޑުވަރަށް ދިޔައެވެ‪ .‬އަދި އެކަމަނާއަށް‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ރަސްގެފާނު މިއަދު ޝިކާރައަށް‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ ވާހަކަ ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ޝިކާރަ ކުރެއްވުމުން ނިންމަވައި‪ ،‬މާދަމާ‬ ‫މެންދުރުގެ ފަރިއްކޮޅަށް ކަމަނާގެ މިގަނޑުވަރަށް‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާނެ ވާހަކަ ވެސް ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ކަމަނާއަށް ފެނިވަޑައި ގަންނަވަނީނަމަ‪ ،‬މާދަމާ‬ ‫މެންދުރުގެ ފަރިއްކޮޅަށް ބޮޑުވެގެންވާ ޖާފަތެއް‬ ‫ތައްޔާރު ކުރައްވާށެވެ‪ .‬އަދި ކަމަނާއަށް މިކަން‬ ‫މިގޮތަށް ކުރަން ނުފެންނަނީނަމަ‪ ،‬މެންދުރުގެ‬ ‫ފަރިއްކޮޅަށް ޖާފަތް ތައްޔާރު ނުކުރިޔަސް އެންމެ‬ ‫ރަނގަޅެވެ‪ .‬އެއީ ރަސްގެފާނު މެންދުރުގެ‬ ‫ފަރިއްކޮޅަށް ވަޑައިގަންނަވާ ވާހަކަ ދެންނެވި‬ ‫ނަމަވެސް‪ ،‬ފަހަރުގައި ވަޑައިނުގެންނެވުމަކީ‬ ‫އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ވެސް‬ ‫ވަޑައިނުގެންނެވިއްޖެނަމަ‪ ،‬ހަވީރުގެ ސައިފޮދު‬ ‫ހިތްޕަވަން ވަޑައިގަތުންވެސް އެކަށީގެން ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޗިމަލްސީ މިވާހަކަ ދެންނެވުމުން‪ ،‬ރަސްގެފާނުގެ‬ ‫އަނބިކަނބަލުން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ރަސްގެފާނު‬

‫ޖެހިގެންއައި ދުވަހު‪ ،‬ރަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރާނީގެ ގަނޑުވަރަށް ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ފެނިވަޑައިގަތީ‪ ،‬މުޅި ގަނޑުވަރު ރަސްގެފާނަށް‬ ‫ޚާއްޞަ ޖާފަތެއް ތައްޔާރުކޮށް ވަރަށް ފުރިހަމައަށް‬ ‫ތައްޔާރުވެފައިވާތަނެވެ‪ .‬އަދި އަނބިކަބަލުންނަށް‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އެއްކަލަ ދުވަހަކުވެސް ދޮގެއްނުހަދާ‬ ‫ޗިމަލްސީ ހަމަޔަޤީނުންވެސް ކަމަނާއަށް އިއްޔެ‬ ‫ދޮގު ހަދައިފިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ޝިކާރައަކަށް‬ ‫މިބަސްފުޅުން‪،‬‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ‬ ‫ނުދަމެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަނާއަށް ކުއްލި ސިހުމެއް ލިބިވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ޗިމަލްސީ އެކަމަނާއަށް ވިދާޅުވި ވާހަކަ‬ ‫އެޢިބާރާތުން‬ ‫ރަސްގެފާނަށް‬ ‫ހަމައެގޮތަށް‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ރާނީގެ މިވާހަކައިން ރަސްގެފާނަށް‬ ‫ކުއްލި ސިހުމަކާއި ހައިރާންކަމެއް ލިބިގެން‬ ‫ދިޔައެވެ‪ .‬ރަސްގެފާނުގެ މޫނަށް ނުތަނަވަސްކަން‬ ‫ވެރިވެގެން ދިޔައެވެ‪ .‬އެވަގުތު ރަސްގެފާނުގެ‬ ‫ހިތްޕުޅަށް އަރާވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ޗިމަލްސީއަކީ‬ ‫ދޮގުހަދާ މީހެއް ނޫނެވެ‪ .‬އޭނާގެ ދުލުން ބޭރުވަނީ‬ ‫ހަމައެކަނި އޭނާ އަމިއްލަ ލޮލަށް ފެނި ޔަޤީންވާ‬ ‫އެއްޗެއް އެކަންޏެވެ‪ .‬އަދި ހަމައެކަނި ފެނުނު‬ ‫މިންވަރެއް އެކަންޏެވެ‪.‬‬ ‫މިޢިބްރަތްތެރި ވާހަކައިން ވީގޮތް‬ ‫އިނގިލައްވައިފިތޯއެވެ‪ .‬އެނގިވަޑައިނުގަތްނަމަ‪،‬‬ ‫އިތުރަށް ވިސްނަވާށެވެ‪ .‬މިއީ ތުންތުން‬ ‫މަތިން ދެކެވެމުން އަންނަ ވާހަކައަށް ވިއަސް‬ ‫އަޑުއަހާލާހިތްވާ ޒާތުގެ ވާހަކައެވެ‪ .‬ރަސްގެފާނު‬ ‫ވިދާޅުވި ފަދައިން ދޮގަކީ ހަދަން ފަސޭހަ‬ ‫އެއްޗެކެވެ‪ .‬އަދި ބޭނުންވެއްޖެނަމަ‪ ،‬އިންސާނާގެ‬ ‫ދުލަކީ އެކަމަށް ފަސޭހަ ހަތިޔާރެކެވެ‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫ދޮންބަންޑާރައިން‪:‬‬

‫ދިވެހި އުންމަތުގެ ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލްޢަޒީޒު‬

‫ރހީމް‬ ‫އާދަމް ނަޞީރު އިބް ާ‬

‫ތިބޭ‬ ‫އިޚްލާޞްތެރީންނަކީ‬ ‫ބައެކެވެ‪ .‬އިޙްސާންތެރީންނަކީ ދުނިޔެ ދެކެފައި‬ ‫ޤައުމުޤައުމަށް ހެޔޮ އެދޭ‬ ‫ވާ ބައެކެވެ‪.‬‬ ‫ފަހުލަވާނުންނަކީ‪ ،‬ޒަމާނުގެ ފުރޮޅުންތަކުގެ‬ ‫ތެރެއިން ހާމަވެ ފާޅުވެފައި ވާ‪ ،‬އަދި ފާޅުވަމުން‬ ‫ދާނެ ބައެކެވެ‪ .‬އަގުހުރި މަޢުދަންތަކުން ފުރިފައި‬ ‫ވާ ބިންބިމުންނާއި‪ ،‬ވެލައި ކަހަނބު ބިސްއަޅައި‬ ‫އުޅޭ ދޮންވެލި [ފުށިރަށްތަކުން] ވެސް މެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަސަން‬ ‫އައްޞުލްނުލްޣާޒީ‬ ‫ޢިއްޒުއްދީން (ދޮންބަންޑާރައިން) އަކީ ދިވެހި‬ ‫ތާރީޚުގައި މި ފަދަ މަތިވެރި ޝަޚުޞިއްޔަތެކެވެ‪.‬‬ ‫އެ ރަދުން ތާރީޚަށް ދޫކުރައްވައިފައި ވަނީ‬ ‫އަޖާބެއް ފަދަ ރީތި ނަމޫނާއެވެ‪ .‬ޢިބްރަތުގެ‬ ‫ރަން މުތްތަކެކެވެ‪ .‬ކޮންކަމެއްގައި ތޯއެވެ؟‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް މި އަދު އެންމެ އުނދަގޫ ވާ‬ ‫ކަންތަކުގަވެ‪ .‬އަމިއްލަ މަޞްލަޙަތުގެ މައްޗަށް‬ ‫ދީނާއި ޤައުމާއި ރައްޔިތުންގެ ޙައްޤުތައް‬ ‫އިސްކުރުމުގައެވެ‪ .‬ދުނިޔެއަށް ވުރެ އާޚުރަތް‬ ‫މުހިންމުވުމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ބަލައިލާނީ‬ ‫މަޒުމޫނުގައި‬ ‫މި‬ ‫ވަފާތެރިކަމާއި އިޚްލާޞްތެރިކަމުގެ ތެރެއިން‪،‬‬ ‫ދޮންބަންޑައިގެން ސީރަތުން ފާހަގަ ކުރެވޭ އާދަޔާ‬ ‫ޚިލާފު ބައެއް ނުކުތާތަކަށެވެ‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫އެނގިވަޑައިގަންނަވާނެ ފަދައިން‬ ‫ހިޖުރައިން ‪1166‬ވަނަ އަހަރުގެ ޞަފަރު މަހުގެ‬ ‫‪ 13‬ވަނަ ވިލޭރެއިން ހޮޅީން މާލެއެރިއެވެ‪.‬‬ ‫މާލޭގެ ތިންބައިކުޅަ ދެބައިގައި ހުޅުޖެހިއެވެ‪.‬‬ ‫ވެޔޮ ދޮށުގަނޑުވަރާއި އާންމުންގެ އެތައް ގެއެއް‬ ‫އަންދައި އަޅިއަށް ހަދައިލިއެވެ‪ .‬ތަޚުތުގައި‬ ‫އިންނެވީ އައްސުލްޠާނު މުކައްރަމު މުޙަންމަދު‬ ‫ޢިމާދުއްދީން (‪ )III‬އެވެ‪ .‬ވަރަށް އިހާނެތި‬ ‫ގޮތުގައި ދުޝްމަނުންގެ ބާރުގެ ދަށަށް ރަދުން‬ ‫ގެނައެވެ‪ .‬އެކި ވަންނި ވަންނީގެ އަނިޔާތައް‬ ‫ކުރިއެވެ‪ .‬އެންމެ ފަހުން ހައްޔަރުކޮށްގެން‬ ‫މަލިކަށް ގެންދިޔައެވެ‪ .‬އެއަށް ފަހު އެމީހުން‬ ‫މާލޭގެ މައްޗަށް ފިސާރިއަކަށް ވެރިވެގަތެވެ‪.‬‬ ‫ހޮޅީންގެ ފުރިހަމަ ބާރުގެ ދަށަށް މާލެގެނައެވެ‪.‬‬ ‫ހަތިޔާރު އެޅި ‪ 100‬ޖައްލާދުންގެ ބާރުގެ ދަށުގައި‬ ‫ވާ ތަނަކަށް މުޅި މާލެ ވިއެވެ‪.‬‬

‫ޤައުމު ދަރިއެއްގެ މަދަދަށް ބޭނުންވި‬ ‫ވަގުތު ދޮން ބަންޑާރައިން އެ ކަމަށް‬ ‫ލައްބައިކައޭ ވިދާޅުވެ އި ާޖބަދެއްވީ‬ ‫ޖާނާ‬

‫ފުރާނައިންނެވެ‪.‬‬

‫ޤައުމު‬

‫ވެރިއެއްގެ ޚިދުމަތަށް ބޭނުން ިވ ހިނދު‬ ‫ދޮން ބަންޑާރައިން އެ ކަން ކުރެއްވީ‬ ‫އަގެއް އުޖޫރައެއް ނެތި ދަރުމައަށެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހީން މުލީގެ ދޮން ޙަސަން‬ ‫މަނިކުފާނު ދުށީ މާ ފަހުންނެވެ‪ .‬އެންމެ ފުރަތަމަ‬ ‫ދުށީ 'މުލީގޭ ހަސަން އަޅާ' އެވެ‪ .‬މާނައަކީ‬ ‫ކޮބައިތޯއެވެ؟ ޤައުމުގެ ދިފާޢުގައި ނިމުވެވަޑައިގަތީ‬ ‫މަޤާމުގެ ޒިންމާއެއްގެ ގޮތަކުން ނޫނެވެ‪ .‬ދިވެހި‬ ‫ފަރުދެއްގެ ވާޖިބު އަދާ ކުރެއްވީއެވެ‪ .‬ހޮޅީން‬ ‫ދިވެހިންގެ އަމިއްލަ ވަޠަން ގަދަ ބަދަވިކަމުން‬ ‫ފިރުކައިގަނެގެން‪ ،‬އުފާކުރާކަށް މުލީގެ ދޮން‬ ‫އެ މީހުންނަކަށް މާ‬ ‫ޙަސަން މަނިކުފާނު‬ ‫ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ނުދެއްވިއެވެ‪ .‬ތާރީޚު‬

‫ބުނާ ގޮތުން‪ ،‬ގާތް ގަނޑަކަށް ތިން ހަތަރު‬ ‫މަހެއް ހައި ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އެ މީހުންގެ‬ ‫ޤައުމާއި‬ ‫ދުވަސް ދުއްވައިލައްވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ދީނާއި ރައްޔިތުން ސަލާމަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ކިހިނެއްތޯއެވެ؟‬ ‫ކުރެއްވި‬ ‫ސިއްރިއްޔާތުގައި‬ ‫ދަންނަމުއެވެ‪.‬‬ ‫ތަދުބީރުތަކެކެވެ‪ .‬ރޭއްވެވި ރޭއްވެވުންތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫ހަސަން މަނިކުފާނަށް އިތުބާރު އޮތް އާންމު‬ ‫ދިވެހީން ބައިވެރިކުރައްވައިގެނެވެ‪ .‬ހަތިޔާރެއް‬ ‫ނެތިއެވެ‪ .‬ބާރެއް ނެތިއެވެ‪ .‬ހުސް އަތްތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަކު އީމާނާއި ޢަޒުމާއި އިޚްލާޞްތެރިކަމުން‬ ‫ފުރިގެން ވާ ހިތްތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫ކާމިޔާބު ޖިހާދަކަށް ފަހު ދިވެހި‬ ‫ޤައުމު މިނިވަން ވީ އެވެ‪ .‬ބޭރުން އައި‬ ‫ދުޝްމަނުން ރޭރުވެގެން ބޭރުވެގެން ދިޔައީއެވެ‪.‬‬ ‫އެއަށް ފަހު ކަންތައްތައް ވެގެން ދިޔައީ‬ ‫ކިހިނެއްތޯއެވެ؟ ޙިކުމަތްތެރި ބަހެއްގައި ވަނީ‬ ‫މީހުންނާއި ނުމީހުން ވަކިވެ އެނގޭނީ ފޮންޏާއި‬ ‫ހިތީގައި އޭނާ ތަޖުރިބާ ކުރެވުނީމާ ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫ރަސްކަމަށް އިންކާރު ކުރެއްވުން‪:‬‬

‫މުލީގޭ ޙަސަން މަނިކުފާނުގެ‬ ‫ޤިޔާދަތުގެ ދަށުގައި ތިބޭން ދިވެހި ރައްޔިތުން‬ ‫ބޭނުންވިއެވެ‪ .‬ރައްޔިތުން ދެންނެވީ ޙަސަން‬ ‫މަނިކުފާނު ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުގައި އިށީނދެ‬

‫ގަބޫލުފުޅެއް‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ވަޑައިގަތުމަށެވެ‪.‬‬ ‫މަލިކުގައި‬ ‫ބޭނުންފުޅުވީ‬ ‫ނުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ވީ ރަދުން ގެންނަވައި އެ ރަދުން ތަޚުތުގައި‬ ‫ވަޑުވާށެވެ‪ .‬މަސައްކަތްޕުޅު ފެށްޓެވި އެ ރަދުން‬ ‫ގެންނަވާށެވެ‪ .‬ތަޚުތާ ދުރުވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ‪.‬‬ ‫ތާޖާއި ތާރީފާއި ތާއީދަށް ވުރެ‪ ،‬އިޚްލާޞްތެރިކަމާއި‬ ‫އިސްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޚިދުމަތްތެރިތެރިކަން‬ ‫ވަރަޢަވެރިކަމާއި ތަވާޟުޢުވެރިކަން ކުރިޔަށް‬ ‫ނެރުއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ރަދުން‬ ‫ގެންދެވުނު‬ ‫މަލިކަށް‬ ‫ގެންނެވޭތޯ މަލިކު މީހަކު ވެދުވެރިކޮށް މަސައްކަތް‬ ‫ކުރެއްވިކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ކާމިޔާބެއް‬ ‫ރޭއްވެމުންތައް‬ ‫ހަނގުރާމަވެރި‬ ‫ނުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ވެސް ރޭއްވެވި އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެކަމުގައި‬ ‫މެދުވެރި ކުރެއްވި މީހާ ހަރާންކޯރު ވުމުން‪،‬‬ ‫ދުޝްމަނުންނަށް މިކަންކަން ހާމަވީ އެވެ‪.‬‬ ‫ނަތީޖާ ވަރަށް ހިތްޗެވެ‪ .‬އެންމެ ފަހުން ރަދުން‪،‬‬ ‫މަލިކުގައި ޝަހީދު ކޮށްލެވުނީއެވެ‪.‬‬

‫މާލީ ެއހީއަށް ނޫނެކޭ ވިދާޅުވުން‪:‬‬

‫މުލީގެ ޙަސަން މަނިކުފާނަށް‬ ‫ޝުކުރު އަދާ ކުރުމުގެ ގޮތުން‪ ،‬ރައްޔިތުން ދެން‬ ‫ރައްދުކޮށް ދޭން ބޭނުންވީ މާލީއެކެވެ‪ .‬އެކަމުން‬ ‫ވެސް ދުރުވެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އެ އެހީގައި ހިއްޕެވި‬ ‫ކަމަކަށް ނުވެއެވެ‪ .‬މިހިރީ ޚުލާފާއުއްޝާދޫންގެ‬ ‫ތެރެއިން 'ފަސްވަނަ ޚަލީފާ' މަޝްހޫރު ޢުމަރު‬ ‫ބިން ޢަބްދުލްޢަޒީޒުގެ ފަރާތްޕުޅުން ފެނިފައި ވާ‬ ‫ފަދަ ރީތި އަދި އަޖައިބު ކުރުވަނިވި ނަމޫނާ‬ ‫ނޫންތޯއެވެ؟‬

‫ތަޚުތުގައި އިށީނދެ ަވޑައިގަތުން‪:‬‬

‫އެތައް ސަބަބަކަށްޓަކައި ޙާލަތު‬ ‫ނިޔާ ކުރީ ދޮން ޙަސަން މަނިކުފާނު ޤައުމު‬ ‫ހިންގެވުމާ މަތިވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ‪ .‬އެ ޚިދުމަތް‬ ‫ވީ‪ ،‬އެހިނދަށް ކޮންމެހެން އަދާ ކޮށްދެއްވާން‬ ‫ޖެހިފައި ވާ ކަމަކަށެވެ‪ .‬މަޖުބޫރު ހާލަތެކެވެ‪.‬‬ ‫ދޮން ޙަސަން މަނިކުފާނު ގައުމު ހިންގަވާން‬ ‫ފެށްޓެވިއެވެ‪ .‬ރަސްކަލެއްގެ ގޮތުގައެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ކީއްތޯއެވެ؟ ފުރަތަމަ‪ ،‬ރަދުންގެ އަންހެން‬ ‫ބޭފުޅަކު ދައުލަތުގެ އެންމެ ބާރުވެރި ފަރާތުގެ‬ ‫ގޮތުގައި މަތިކުރައްވައިގެނެވެ‪ .‬ފަހުން އެ ކަމަނާ‬ ‫އައްޑުއަށް ވަޑައިގަތީއެވެ‪ .‬ދެން އެ ކަމަނާގެ‬ ‫ކޮއްކޯފުޅެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެ ދެ ބޭފުޅުން ވެސް‬ ‫ފަހުން އެކަމަށް އުޒުރުވެރިވެވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫ނަތީޖާއަކަށް ވީ ރަސްކަލެއްގެ މަޤާމު ގަބޫލު‬ ‫ކުރެއްވުމަށް ދޮންޙަސަން މަނިކުފާނުގެ މައްޗަށް‬ ‫ވަގުތާއި ޙާލާއި ޒަމާން މަޖުބޫރު ކުރުމެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫އެކަން އެ ގޮތުގައި ބަލައިގަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬

‫ރަސްކަ ާ‬ ‫މ‬ ‫އަލްސުލްޠާނުލްޣާޒީ‬ ‫ނަންފުޅުގައެވެ‪.‬‬

‫ހަވާލުވެވަޑައިގެންފިއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަސަން ޢިއްޒައްދީނުގެ‬

‫ޮހޅީންގެ ވަރުގަދަ ޙަމަލާއެއް‪:‬‬

‫ދޮންބަންޑާރައިންގެ ރަސްކަމުގައި‬ ‫ހޮޅީންގެ ބައެއް ހަމަލާ އައިކަމަށްވެއެވެ‪ .‬އެންމެ‬ ‫ފުރަތަމަ ހަމަލައިގައި އެމީހުން ބަލި ކުރެއްވީ‬ ‫އޮޅުވައިލައްވައިގެނެވެ‪.‬‬ ‫ހަކުރު‬ ‫ހިންޏަށް‬ ‫ހޮޅީންނަކީ މާލެއާއި މާލޭގެ ރަސްކަމުގެ އާޖު‬ ‫ފާޖަށް ފަރިތަބައެކެވެ‪ .‬ހޮޅީން މާލެއާ ދިމާއަށް‬ ‫އަންނަކަން އެނގިވަޑައިގެން ދޮންބަންޑާރައިން‬ ‫ކަން ކުރެއްވި ކަމަށް ބުނެވޭ ގޮތަކީ‪ ،‬ހޮޅީންގެ‬ ‫ޔުނީފޯމު ލައްވައިފައި ދިވެހި 'ސިފައިން' ބުރުތަކު‬ ‫މައްޗަށް ނެރުއްވުމެވެ‪ .‬މި ދަންތުރައިގައި ހޮޅީން‬ ‫ފިސާރި ރަނގަޅަށް ޖެހުނެވެ‪ .‬އެ މީހުން ހީކުރީ‬ ‫މާލޭގައި އެ ހިނގި ހަނގުރާމައެއް ހިނގައި އެ‬ ‫ވީ ގޮތެއް ވުމަށް ފަހު ވެސް އަލުން އަނެއްކާ‬ ‫ހޮޅީންގެ ވެރިކަމެއް މާލޭގައި އޮތީކަމަށެވެ‪ .‬މާލޭ‬ ‫ކަނޑިމައިން އެ މީހުން ވަނުން ވީ‪ ،‬ދަތި‬ ‫މަތީ އޮތް މަސްކޮޅު ފެނިގެން އުފަލުން އައިސް‬ ‫މީދާދަތީގެ ތެރެއަށް މީދާ ބޯ ބޭނުން ފަދަ‬ ‫ކަމަކަށެވެ‪ .‬ޖަހައި ތަޅައި މަރައިގެންފިއެވެ‪.‬‬ ‫ދުޝްމަނުން ވިއްސި ވިހާލި ކުރައްވައި ބަލި‬ ‫ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދިވެހި ޤައުމަށް ހޯއްދަވައި‬ ‫ދެއްވީ މިނިވަންކަމެވެ‪.‬‬

‫ރަދުންގެ އަޚާ މާލެ ގެންނެވުން‪:‬‬

‫ރަދުންގެ‬ ‫ޝަހީދުކޮށްލެވުނު‬ ‫ރަދުން)‬ ‫ޣިޔާޘުއްދީނު‬ ‫(ފަހުން‬ ‫އަޚަކު‬ ‫އިންޑިޔާގެ ރަށެއްގައި ދިރިއުޅުއް ވާ ޚަބަރު‬ ‫ލިބިވަޑައިގެންފިއެވެ‪.‬‬ ‫ދޮންބަންޑާރައިންނަށް‬ ‫ބަންގާޅު ދަތުރު ކުރާ އޮޑިއަކުން އައި ޚަބަރެކެވެ‪.‬‬ ‫އެ ޚަބަރު ލިބިވަޑައިގަތުމުން އެ މަނިއްޕުޅު ބަލައި‬ ‫ފޮނުއްވައިގެން މާލެ ގެންނެވިއެވެ‪ .‬ބެހެއްޓެވީ‬ ‫ރަސްކަމުގެ ގަނޑުވަރުގައެވެ‪ .‬ޝާހީ ބޮޑެތި‬ ‫ރަސްމިއްޔާތުތަކުގައި އެ މަނިއްޕުޅަށް ޚާއްޞަ‬ ‫އިސްކަމެއް ދެއްވާކަމަށްވެއެވެ‪ .‬މިހިރީ ކޮން‬ ‫ފަދަ ރީތި ނަމޫނާ ތޯއެވެ؟ މިއީ ކޮން ފަދަ‬ ‫ހިތްޕުޅު ތިރި‪ ،‬ނިތްޕުޅު އަލި‪ ،‬ޝަޚުޞިއްޔަތެއް‬ ‫ތޯއެވެ؟‬

‫ވަސިއްޔަތްޕުޅު‪:‬‬

‫ދޮންބަންޑާރައިން އަވަހާރަވީ އިރު‬ ‫އެ ރަދުންގެ ބޭފުޅުން ދުނިޔޭގައި ތިއްބެވިއެވެ‪.‬‬ ‫އާލާސްކަންފުޅު ބޮޑުވުމުން ރަސްކަން އެއިން‬ ‫ބޭފުޅަކާ ހަވާލު ކުރެއްވިދާނެއެވެ‪ .‬ނޫނީ އަވަހާރަ‬ ‫ވުމުން ރަސްކަން 'ލިބިގަތުމަށް' އެ ބޭފުޅުންނަށް‬

‫އަމުރު ވެސް ކުރެއްވި ދާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެ ކަން ވެސް އޮތީ‪ ،‬އެހެނެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އެބޭފުޅުންނަށް ކުރެއްވި ވަޞިއްޔަތްޕުޅަކީ‪،‬‬ ‫މިއެވެ‪[ .‬ރަސްކަމުގެ ވާރުތަވެރީންނަކީ ތިޔަ‬ ‫ކުދީންނެއް ނޫނެވެ‪ .‬ރަސްކަމުގެ ވާރުތަވެރިޔަކީ‪،‬‬ ‫މުޙަންމަދު މަނިކުފާނު (އައްސުލްޠާނު މުޙަންމަދު‬ ‫ޣިޔާޘުއްދީން) އެވެ‪ .‬އިހު ހުންނެވި ރަދުންގެ‬ ‫އަޚާއެވެ‪ .‬ތިޔަ ކުދީންނާއި މާތް ﷲއާއި‬ ‫ވަކީލެވެ‪].‬‬ ‫ދަރީންގެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ދަރީންނަށް ދާން ދެން‪ ،‬އެ ކުދީން ހިތްތަކުގައި‬ ‫ކުރެހިފައި ވާންވީ މި ފަދަ ރީތި ތަސްވީރުތައް‬ ‫ނޫންތޯއެވެ‪ .‬ޤައުމަށާއި ދީނަށް ވަފާތެރި ޚުލްޤު‬ ‫ހެޔޮ މި ފަދަ ކިތައް ނަމޫނާ ދިވެހި އުންމަތުގެ‬ ‫ތާރީޚު ދެކެފައި ވޭ ތޯއެވެ‪ .‬މި ފަދަ ބޭބޭފުޅުންގެ‬ ‫ކިބައިން ނަމޫނާ ލިބިގަންނާނެ ޖީލަކަށް އުންމީދު‬ ‫ކުރަމާތޯއެވެ‪ .‬ދަރީންގެ ތަރުބިއްޔަތާ މި ފަދަ‬ ‫ފިލާވަޅުތަކާ ގުޅުވަމާތޯއެވެ‪ .‬ޢިބްރަތާއި ޙިކްމަތް‬ ‫ލިބިގަންނަމާތޯއެވެ‪ .‬ހެރީ ޕޮޓާއާއި ގެރީގެ ފޮޓޯއާއި‪،‬‬ ‫ޓޮމް އެންޑް ޖެރީން އަޅުގަނޑުމެންގެ ދަރީންގެ‬ ‫ސިކުނޑިތަކަށް ފޯރަނީ ކޮން އެއްޗެއްތޯއެވެ؟‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމަށް ދީނަށް ސަގާފަތަށް‬ ‫އެ ކުދީންގެ އުޅުމަށް އަޚުލާޤަށް އެއިން ލިބެނީ‬ ‫ކޮން ފައިދާއެއް ތޯއެވެ؟‬ ‫މަދަދަށް‬ ‫ދަރިއެއްގެ‬ ‫ޤައުމު‬ ‫ބޭނުންވި ވަގުތު ދޮން ބަންޑާރައިން އެ ކަމަށް‬ ‫ލައްބައިކައޭ ވިދާޅުވެ އިޖާބަދެއްވީ ޖާނާ‬ ‫ފުރާނައިންނެވެ‪ .‬ޤައުމު ވެރިއެއްގެ ޚިދުމަތަށް‬ ‫ބޭނުންވި ހިނދު ދޮން ބަންޑާރައިން އެ ކަން‬ ‫ކުރެއްވީ އަގެއް އުޖޫރައެއް ނެތި ދަރުމައަށެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމު ހިމޭންކަމާއި އަމާންކަމަށް ބޭނުންވި ވަގުތު‬ ‫ދޮންބަންޑާރައިން ވެވަޑައިގަތީ‪ ،‬ރަސްކަމުގެ‬ ‫ތަޚުތުގެ އަވައިގައި ޤައުމުގެ ހިމޭންކަން‬ ‫ސުންނާފަތި ކުރާ ދައްބާބާ(‪ )bulldozer‬އަކަށް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬ކީއްތޯއެވެ؟ ވެވަޑައިގަތީ‪ ،‬އެންމެ ހެޔޮ‬ ‫މަޞްލަޙަތު ކުރިޔަށް ނެރުއްވި‪ ،‬މުޞްލިޙަކަށެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެ ފުނުން ޙިކަމަތުގެ މުތްތައް ނެރުއްވި‬ ‫ޙިކަމްތެރިއަކަށެވެ‪ .‬އެންމެ ބޭކާރު ހިޔަނިތައް‬ ‫(ދުނިޔޭގެ ޒީނަތާއި މުދާ) ދޫކުރެއްވި އަޅުވެރި‪،‬‬ ‫ވަރަޢަވެރިޔަކަށެވެ‪ .‬އެންމެ މަތިވެރި އަޚުލާޤީ‬ ‫ސިފަތައް ޖަމާކުރެއްވި އިޚްލާޞްތެރި ޤަދަރު‬ ‫ހުރި‪ ،‬ދިވެހި ދަރިޔަކަށެވެ‪ .‬ސުވާލަކީ‪ ،‬މި‬ ‫ކަންކަން ތިބާގެ އަމިއްލަ ނަފުސާ ގުޅުވައިލީމާ‬ ‫މި ހިނދު‪ ،‬މި ވަގުތު‪ ،‬ނިކުންނަ ނަތީޖާ‬ ‫އަކީ ކޮބައިތޯއެވެ!! މަދު‪ ،‬ސިކުންތުކޮޅަކަށް‬ ‫ނަމަވެސް‪ ،‬ފިކުރު ހިންގަވައި ލައްވާށެވެ!‬

‫‪45‬‬

‫ފުރަތަމަ ފާހަގަ ކުރި ސިފައިންގެ އަހަރީ ދުވަހަކީ‬ ‫ސިފައިންގެ ޙަޔާތުގައި އައި ވަރަށްބޮޑު ތާރީޚީ ޢީދެއް‬

‫ވޮރަންޓް އޮފިސަރ‪ 3‬ޖަޢުފަރު ޢަބްދުއްރަޙުމާން‬

‫ދިވެހި ސިފައިން އުފެދުނީ އައްސުލްޠާނު‬ ‫އިސްކަންދަރުގެ‬ ‫ނޫރައްދީން‬ ‫އިބްރާހީމް‬ ‫ރަސްކަމުގެ ދެވަނަ ފަހަރު މީލާދީން ‪1892‬‬ ‫ވަނަ އަހަރުގެ އޭޕްރިލް މަހުގެ ‪ 21‬ގައިކަމަށް‬ ‫މިވަނީ ސަރުކާރުން ކަނޑައަޅާފައެވެ‪ .‬މިއުފެދުނު‬ ‫ސިފައިންގެ މަސައްކަތެއްގެ ގޮތުގައި އެއްމެ‬ ‫ފުރަތަމަ ވެފައި އޮތީ ރަދުންގެ އަރިހުގައި ފައި‬ ‫އެއްވަރުކޮށް ހިނގުމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ދުވަސްތައް‬ ‫މާޒީވަމުން ދިޔަދިޔަހެން އަދާކުރަންޖެހޭ ދައުރާއި‬ ‫މަސްއޫލިއްޔަތު ދިޔައީ އިތުރު ވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިން އުފެދުނުތާ ގާތްގަނޑަކަށް ‪17‬‬ ‫އަހަރުފަހުން ކުރިމަތިވި އެންމެ ބޮޑު އެއްކަމަކީ‬ ‫"ޕިޝޯރީންނާއި ކުރަންޖެހުނު ހަނގުރާމަ"އެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިން‬ ‫ގުޅިގެން‬ ‫އެހަނގުރާމައާއި‬

‫ސ ފާހަގަ ކުރުމަށް ބޭއްވި ހަރަކާތްތަކުގެ ތެރެއިން‪ :‬މެދުގައި ސިފައިންގެ ވެރިޔާގެ‬ ‫ސިފައިންގެ ފުރަތަމަ ައހަރީ ދު ް‬ ‫މަޤާމުގައި އޭރު ހުންނެވި ވަޒީރު ްލ އަޢުޡަމް ސުމުއްވުލްއަމީރު މުހައްމަދުއަމީން‪.‬‬

‫ސިފައިންގެ ފުރަތަމަ ބޭނުން ކުރި ސިފައިންގެ ލަވަ "ލެފް ރައި ްޓ‬ ‫ކުރިއަށް ފައިގެންދަމާ" މިލަވަ އަކީ ސުމުއްވުލް އަމީރު މުޙައްމަދު‬ ‫އަމީނު ހެއްދެވި ލަވައެކެވެ‪ .‬މިލަވަ އަންޖަމަން އަމީން ގައިޝާއިޢު‬ ‫ކޮށްފައިވާ މިލަވައިގެ މައިގަނޑު ފެށެނީ "ފައްޓަމާ ސާދާ ބޭނުންނަޔާ!‬ ‫ގެންދަމާ ތާޒާވާހެން" މިފަދަ އިންނެވެ‪ .‬މިލަވަ ފުރަތަމަ ފަހަރަށް‬ ‫ކީދުވަހަކީވެސް ސިފައިންގެ ފުރަތަމަ އަހަރީދުވަހުއެވެ‪.‬‬ ‫ނ މަސައްކަތްތައް ވަރަށް ބޮޑަށް‬ ‫ކުރަންޖެހު ު‬ ‫ނ ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫އިތުރުވެގެ ް‬

‫‪46‬‬

‫އޭގެފަހުންވެސް ޤައުމަށް ތަފާތު‬ ‫ލޮޅުންތަކާ ކުރިމަތިލާންޖެހުނު ކޮންމެ ފަހަރަކު‬ ‫ސިފައިން ވަރަށް ބޮޑު ދައުރެއްވަނީ އަދާކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫އައްޑުއަތޮޅު‬ ‫އިނގިރޭސީން‬ ‫‪1940‬ގައި‬ ‫އިނގިރޭސީންނާ‬ ‫ގަމަށް ފޭބުމާއިގުޅިގެން‬ ‫އުފެދުނު ގުޅުމުގެ ތެރެއިން ‪ 1942‬ގައި‬ ‫ސިފައިންގެ ޤާބިލްކަން އިތުރުކުރުމުގެ ގޮތުން‬ ‫ރާއްޖޭންބޭރުން ތަމްރީނު ހޯދުމުގެ ފުރުސަތެއް‬ ‫ހޯއްދަވައިދެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ސަރުކާރުން‬ ‫އޭރުގެ‬ ‫އެކަމުގައި އިސްވެ އުޅުއްވީ އޭރުގެ މަޙުކަމަތުލް‬ ‫އަމަންޢާންމުގެ ވެރިޔާ އަލްއަމީރު ޙަސަންފަރީދު‬ ‫ދީދީއެވެ‪ .‬އެފަހަރު އަލްއަމީރު ޙަސަންފަރީދު‬

‫ދީދީގެ އަރިހުގައި ސިލޯނަށް ދިޔަ ސިފައިންގެ‬ ‫ޓީމުގައި ‪ 13‬ބޭފުޅުން ހިމެނެއެވެ‪ .‬އެއީ އޭރު‬ ‫ތިބި ސިފައިންގެ ގާތްގަނޑަކަށް ދެބައިކުޅަ‬ ‫އެއްބައެވެ‪ .‬އެމީހުން ތަމްރީނު ހޯދީ އޭރު‬ ‫ސިލޯނުގައި އޮތް އިންޑިޔާގެ ‪ 16‬ވަނަ ޕަންޖާބު‬ ‫ރެޖިމެންޓް ގައެވެ‪ .‬އޭގެ ދޮޅު އަހަރެއްހާ‬ ‫ދުވަސްފަހުން‪ ،‬އެބޭފުޅުން މާލެ ވަޑައިގަތުމާއެކު‬ ‫ސިފައިންގެ ކަންތައްތަކަށް އަންނަމުން ދިޔަ‬ ‫ހެޔޮބަދަލުތަކުގެ ތެރެއިން އެއްކަމަކީ ސިފައިންގެ‬ ‫ފުރަތަމަ އަހަރީ ދުވަހެއް ފާހަގަ ކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތް ވުޖޫދަށް އައިތާ‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް ފަންސާހަކަށް އަހަރު މާޒީވެ‬ ‫ދިޔަފަހުން ފާހަގަ ކުރި ފުރަތަމަ އަހަރީދުވަސް‬ ‫ފާހަގަ ކުރީ ހިޖުރައިން ‪ 1366‬ވަނައަހަރު‬

‫ރަޖަބުމަހު ‪ 16‬ވަނަދުވަހު (މީލާދީ ސަނަތުން‬ ‫‪ 1947‬ވަނައަހަރުގެ ޖޫންމަހުގެ ‪ 6‬ވަނަދުވަހު)‬ ‫އެވެ‪ .‬އޭރު ރާއްޖޭގެ ވެރިކަން ހިނގަމުން‬ ‫ދިޔައީ ވަލީ ކޮމެޓީގެ ދަށުންނެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ‬ ‫ރަސްކަމަށްވަނީ ޢަބްދުލްމަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި‬ ‫ކިލެގެފާނު އައްޔަން ކުރެވިފައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ތަޚްތަށް އިސްވެ ވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ‪ .‬އޭރު‬ ‫ސިފައިންގެ ވެރިޔާއަކީ އޭރުގެ ވަޒީރުލް އަޢުޡަމް‬ ‫ސުމުއްވުލްއަމީރު މުހައްމަދުއަމީން ދޮށިމޭނާ‬ ‫ކިލެގެފާނެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރީ‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ދުވަހަށް ޚާއްޞަ ކުރެވިފައި އޮތް ކަންތަތަކުގެ‬ ‫ތެރޭގައި އެންމެ ޚާއްޞަ އެއްކަމަކީ ސިފައިންގެ‬ ‫ފުރަތަމަ ބަޑިމުބާރާތެވެ‪ .‬މިބަޑި މުބާރާތް‬ ‫ބޭއްވުނީ ދޫނިދޫގައެވެ‪ .‬އެދުވަހު ބަޑިމުބާރާތު‬ ‫ގައި ސިފައިން ބަޑިޖަހާ ނިމުނިއިރު އެއްވަނަ‬ ‫ދަރަޖައިގައި ދެބޭފުޅަކު ހޮވިގެން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫އެދެ ބޭފުޅުންނަކީ ބަންދު މުޙައްމަދު ކަލޭފާނާއި‬ ‫ޅަރީތި ދޮންތުއްތުއެވެ‪ .‬މިދެބޭފުޅުންނަކީ ޕަންޖާބް‬ ‫ރެޖިމެންޓުގައި ތަމްރީނު ހޯއްދެވި ދެބޭފުޅުންނެވެ‪.‬‬ ‫ޅަރީތި ދޮންތުއްތުއާއި ނާއިބުގޭ ޅަތުއްތު އަކީ‬ ‫އެތަމްރީނުގައި އެންމެ މޮޅު ބަޑިޖެހުންތެރިންގެ‬ ‫ތެރޭގައި ފާހަގަ ކުރެވުނު ދެބޭފުޅުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދެވަނަ ދަރަޖައިގާ ހޮވިފައިވަނީ ސިފައިންގެ‬ ‫ވެރިޔާ އަލްއަމީރު މުޙައްމަދު އަމީން ދީދީއާއި‬ ‫މޫސާ ކަލޭފާނު ދޮންތުއްތު އެވެ‪ .‬ތިންވަނަ‬

‫ފުރަތަމަ ލަވަ ކިޔާފައި ބޭންޑާއެކު ރޫޓު‬ ‫މާރޗް ކޮށްފައި އައިސް ހެންވޭރު ބޯޅަބިމުގައި‬ ‫ހުއްޓުމަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ ތަނަށް ހުއްޓުނެވެ‪.‬‬ ‫އެވަގުތު ޢަލީ ކުޑަ ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނާއި‪،‬‬ ‫އައްޝައިޚް ޢަބްދުﷲ ފަހުމީދީދީ އާއި މުޙައްމަދު‬ ‫އަމީން ދީދީ ކޮޅައްތެދުވެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެވަގުތު ކެރަފާ މުޙައްމަދު ކަލޭފާނު ސިފައިންގެ‬ ‫ދިދަ ހިއްޕަވައިގެން ވަޑައިގެން ޢަލީ ކުޑަ‬ ‫ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނު އަރިހަށް ހުއްޓިވަޑައި‬ ‫ގެންނެވިއެވެ‪ .‬އެވަގުތު ޤާޟީ ޞަލަވާތް‬ ‫ވިދާޅުވުމަށްފަހު ޢަލީ ކުޑަ ރަންނަބަނޑޭރި‬ ‫ކިލެގެފާނު އަތްޕުޅަށް ދިދައެރުވުމުން އެދިދަ‬ ‫ކުޑަ ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނު ދެއްވީ‬ ‫ސިފައިންގެ ވެރިޔާ އަލްއަމީރު މުޙައްމަދު އަމީނު‬ ‫އަތްޕުޅަށެވެ‪ .‬މުޙަންމަދު އަމީނު އެދިދަ އެރުވީ‬ ‫ސިފައިންގެ އޮފިސަރ ވެލާނާގޭ އިބްރާހީމް‬ ‫މުޙައްމަދުދީދީ އަތްޕުޅަށެވެ‪ .‬މިދުވަހު ހިނގި‬ ‫މުހިންމު ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި ސިފައިން‬ ‫ބޭންޑާއެކު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ރޫޓް މާރޗް‬ ‫ކުރިއެވެ‪ .‬އޭރު އޮތް ބޭންޕާޓީއަކީ ސިފައިންއެކަނި‬ ‫ހިމެނޭ ބޭންޕާޓީ އެއް ނޫނެވެ‪ .‬އޭރު ބޭންޕާޓީގައި‬ ‫ތިބެނީ ސިފައިންނާ ޢާންމުންނެވެ‪ .‬އޭގެތެރޭގައި‬

‫ސިފައިން ފުރަތަމަ ބޭނުން ކުރި‬ ‫ސިފައިންގެ ލަވަ "ލެފް ރައިޓް ކުރިއަށް‬ ‫ފައިގެންދަމާ" މިލަވަ އަކީ ސުމުއްވުލް އަމީރު‬ ‫މުޙައްމަދު އަމީނު ހެއްދެވި ލަވައެކެވެ‪ .‬އަންޖަމަން‬ ‫އަމީންގައި ޝާއިޢު ކޮށްފައިވާ މިލަވައިގެ‬ ‫މައިގަނޑު ފެށެނީ [ފައްޓަމާ ސާދާ ބޭނުންނަޔާ!‬ ‫ގެންދަމާ ތާޒާވާހެން] މިފަދަ އިންނެވެ‪ .‬މިލަވަ‬ ‫ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ކީދުވަހަކީވެސް ސިފައިންގެ‬ ‫ފުރަތަމަ އަހަރީދުވަހެވެ‪.‬‬ ‫ފުރަތަމަ ފާހަގަ ކުރެވުނު އަހަރީ ދުވަހު‬ ‫މިފާހަގަ ކުރެވުނު ކަންތައްތަކަކީ ސިފައިންގެ‬ ‫ސިފަވަންތަކަން އިތުރުވެ ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި‬ ‫ސިފައިންގެ މަޤަބޫލުކަން އިތުރުވެގެން ދިޔަ‬ ‫ކަންތައްތަކެކެވެ‪ .‬އެދުވަހަށްފަހު ސިފައިންގެ‬ ‫އަހަރީދުވަސް މެދުނުކެނޑި ‪)1967( 1387‬‬ ‫އާއި ހަމައަށް ‪ 16‬ރަޖަބު ގައި ފާހަގަ ކުރަމުން‬ ‫އައެވެ‪ .‬މިގޮތުން ފުރަތަމަ ފާހަގަ ކުރެވުނު‬ ‫އަހަރީ ދުވަސް ވެގެން ދިޔައީ ވަރަށް ބޮޑު‬ ‫ސިފައިންގެ ޢީދެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬ސަރުކާރުގެ‬ ‫ލިޔުންތައް މީލާދީ ތާރީޚުން ބަލާގޮތަށް ހަމަ‬ ‫ޖެހުމާ ގުޅިގެން ‪ 33‬އަހަރަށްފަހު‪ ،‬ފުރަތަމަ‬ ‫އަހަރީ ދުވަސް ފާހަގަކުއި ހިޖުރީ ތާރީޚް ދިމާވާ‬

‫ދަރަޖައިގައި ތިންބޭފުޅުން ހޮވިފައި ވެއެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ކެޔޮޅުގޭ އަލިފުޅާއި‪ ،‬ނައިބުގޭ ޅަތުއްތު އާއި‬ ‫އޮގަރު ކަޅުހުއްތު އެވެ‪ .‬މިބޭފުޅުންނަށް އިނާމް‬ ‫ދެއްވީ ވަލީކޮމެޓީގެ މެމްބަރު އަލްއަމީރު އަލީކުޑަ‬ ‫ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނުގެ އަތްޕުޅުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަހު ދެން ފާހަގަ ކުރެވުނު‬ ‫އަނެއްކަމަކީ ސިފައިންނަށް ދިދަ ދެއްވުމެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ދިދަ ތައްޔާރުކުރެވުނީ އޭރު‬ ‫ތަޚުތަށް އިންތިޚާބު ކޮށްފައިވާ އަލްއަމީރު‬ ‫އަބްދުލްމަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނު ރާއްޖެ‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ ދުވަހަށް އެމަނިކުފާނަށް ޢިއްޒަތް‬ ‫އެރުވުމައްޓަކައި‪ ،‬ސިފައިންގެ ކަންތައްތައް‬ ‫ފުރިހަމަ ކުރުމުގެ ގޮތުންނެވެ‪ .‬ސިފައިންނަށް‬ ‫ފުރަތަމަ ދެއްވި ދިދައަކީ ފެއްސާ ހުދާ ނޫ‬ ‫ކުލަ ހިމެނޭގޮތަށް ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ ދިދައެވެ‪.‬‬ ‫އިނގިރޭސީންގެ‬ ‫ރާއްޖެ‬ ‫އެދުވަސްވަރަކީ‬ ‫ޙިމާޔަތުގައި އޮތް ދުވަސްވަރު ކަމަށްވާތީ‬ ‫ދިދައިގެ ދަނޑިޔާވީފަރާތުގައި ހުދު ފޮތިފަށަކުން‬ ‫ދަނޑިމައްޗެއް ލާފައި ހުރިކަމަށް އެކިއެކި‬ ‫ކަންކަން ހިނގާފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ ލިޔުމުން‬ ‫ސިފައިންނަށް ދިދަ ދެއްވުމުގެ‬ ‫އެނގެއެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަހު‬ ‫ވަގުތުގައި‪ ،‬އެކަންހިނގި ގޮތަކީ‪،‬‬ ‫ހެންވޭރު ބޯޅަބިމުގައި ސިފައިން ސިފައިންގެ‬

‫ހިމެނޭ އެއްބޭފުޅަކީ ރަތް ނިޒާރެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ބެއްޔަ ތުއްތުއަކީ ބޭންޕާޓީގައި ތިބި ޢާންމުންގެ‬ ‫ތެރެއިން ސިފައިންގެއާ ގުޅިވަޑައިގެންނެވި‬ ‫ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬ސިފައިން ބޭންޑާއެކު ރޫޓުމާޗެއް‬ ‫ފުރަތަމަ ކުރީވެސް ސިފައިންގެ ފުރަތަމަ‬ ‫އަހަރީ ދުވަހުއެވެ‪ .‬މިދުވަސްވަރު ބޭންޑް‬ ‫ސީދީއެވެ‪.‬‬ ‫މޫނިމާގޭ‬ ‫ދަސްކޮސްދެއްވަނީ‬ ‫ފަރިތަކުރުންތައް އޮންނަނީ މޫނިމާ ގޭގައެވެ‪.‬‬

‫މީލާދީ ތާރީޚަށް ބަލައިގެން ‪ 6‬ޖޫންގައި އަހަރީ‬ ‫ދުވަސް ބަލަން ފެށިއެވެ‪ .‬އޭގެފަހުން ‪1992‬‬ ‫އިން ފެށިގެން އަހަރީ ދުވަސް ފާހަގަ ކުރަމުން‬ ‫ދަނީ ‪ 21‬އޭޕްރިލް ކަމުގައި ބަލައިގެންނެވެ‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ ގެ ވާހަކަ‬ ‫އެކުންފުނީގެ ބާނީ ސޮއިޗީރޯ‬ ‫ހެދުމަށް‬ ‫ހޮންޑާއާއި ކުރިމަތިލާންޖެހުނު ގޮންޖެހުންތައް‬ ‫އެގެނީ ކާކަށްތޯއެވެ؟‬

‫ޕް ރަ އި ވެ ޓް މު ޙަ އް މަ ދު ޔާ މި ން‬

‫ހަޤީޤީ ކާމިޔާބު މީހުންނަކީ ކޮބައިކަން‬ ‫ބުނެދެވޭނީ ކާކަށްހެއްޔެވެ؟ ކާމިޔާބު މީހެކޭ‬ ‫އެމަސައްކަތްކުރާ‬ ‫އެމީހަކު‬ ‫ބުނެއުޅެނީ‬ ‫ދާއިރާއަކުން އާދަޔާއި ޚިލާފް ކުރިއެރުންތަކެއް‬ ‫ދިރިއުޅުމާއި‬ ‫ފަރާތްތަކަށެވެ‪.‬‬ ‫ހޯދާފައިވާ‬ ‫ވިޔަފާރީގެ ދާއިރާގައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ކާމިޔާބު‬ ‫މީހަކަށް ވުމަށްޓަކައި ކިހާވަރެއްގެ ހުރަސްތަކަކާއި‬ ‫ކުރިމަތިލާން ޖެހިފައިވާކަން އެނގެނީ ކާކަށް‬ ‫ހެއްޔެވެ؟ މިދެންނެވި ކާމިޔާބު މީހުން ކުރިއަރާ‬ ‫ދިއުމުގައި ފެއިލްވެފައިވަނީ ކިތައް ފަހަރުކަން‬ ‫އެނގެނީ ކާކަށްހެއްޔެވެ؟ މިލިޔުމުގައި މިބަލާލަނީ‬ ‫މޮޓޯސް އުފެއްދުމުގައި ދުނިޔޭގައި އެންމެ‬ ‫ނުފޫޒްގަދަ އެއް ފަރާތް ކަމުގައިވާ "ހޮންޑާ"‬ ‫ކުންފުނީގެ ބާނީ ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާގެ ހަޔާތުގެ‬ ‫ޞަފްޙާތަކުގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އަކީ‬ ‫ހޮންޑާ‬ ‫އެންމެންވެސް ދަންނަ ފަރިތަ ނަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ހޮންޑާ ކުންފުނީގެ ސައިކަލެއް ނެތް ޒުވާނަކު‬ ‫ރާއްޖޭގައި މަދުވާނެއެވެ‪ .‬ހޮންޑާގެ މަޝްހޫރުކަން‬ ‫ފެތުރިފައިވަނީ ރާއްޖޭގައި އެކަންޏެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އޭޝިޔާއާއި ޔޫރަޕް އަދި މުޅި ދުނިޔޭގައެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް މި ކުންފުނި ކާމިޔާބު ކުންފުންޏަކަށް‬

‫ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ އުފަން ވެފައިވަނީ‬ ‫‪ 1906‬ނޮވެމްބަރު ‪ 17‬ވަނަ ދުވަހު ޖަޕާނަށެވެ‪.‬‬ ‫އެއްފަދައިން‬ ‫ޤައުމުތަކެކޭވެސް‬ ‫އެހެން‬ ‫ނަވާރަސަތޭކަ ތިރީހުގެ އަހަރުތަކަކީ ދުނިޔޭގެ‬ ‫އެކިކަންކޮޅުތަކަށް އައިސްފައިވާ ބޮޑު ތަދުގެ‬ ‫އަސަރު ޖަޕާނަށް ވެސް ވަރަށް ބޮޑަށް‬ ‫ކޮށްފައިވާ ދުވަސްވަރެކެވެ‪ .‬ޖަޕާނުގެ އުފަން‬ ‫ރައްޔިތެއް ކަމުގައިވާ ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ ކިޔާ‬ ‫މީހަކު ސުކޫލްގައި އުޅެމުން ކުޑަ ވޯރކްޝޮޕެއް‬ ‫ހިންގަން ފަށާފައިވަނީ ‪ 1938‬ވަނަ އަހަރުގައެވެ‪.‬‬ ‫މިކުޑަ ވޯކްޝޮޕްގައި ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ ކުރާ‬ ‫މަސައްކަތަކީ ޕިސްޓަން ރިންގެއް ޑިޒައިން‬ ‫ކުރުމުގެ މަސައްކަތެއެވެ‪.‬‬ ‫ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާގެ މަޤްޞަދަކަށްވީ‬ ‫އޭނާގެ މި އުފެއްދުން ''ޓޮޔޯޓާ'' ކުންފުންޏައް‬ ‫ވިއްކާލުމެވެ‪ .‬ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ ގަބޫލްކުރަމުން‬ ‫އައީ މި އުފެއްދުމަކީ ފުރިހަމަ އަދި އަގުހުރި‬ ‫އުފެއްދުމަކަށް ހެދޭނެ ކަމުގައެވެ‪ .‬މި ކަން‬ ‫ކާމިޔާބުކުރުމަށްޓަކައި ރެޔާ ދުވާ މަސައްކަތް ކުރި‬ ‫އެވެ‪ .‬ކައިވެނިވެސް ކުރައްވައިގެން ހުންނެވި‬ ‫ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ އޭނާގެ ރައުސްމާލު އިތުރު‬ ‫އަނބިކަނބަލުންގެ‬ ‫ކުރުމަށް‬ ‫ގަހާނާ ކޮޅުވެސް ވިއްކާލި އެވެ‪.‬‬ ‫ދުވަހެއްގެ‬ ‫އެތައް‬ ‫ޕިސްޓަން‬ ‫މަސައްކަތަށްފަހު‬ ‫ރިންގްގެ މަސައްކަތް ނިންމާ‬ ‫އޭގެ ނަމޫނާއެއް ހިފައިގެން‬ ‫ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ ދިޔައީ ޓޮޔޯޓާ‬ ‫ކުންފުންޏަށެވެ‪ .‬އެ ޕިސްޓަން‬ ‫ރިންގު ޓޮޔޯޓާ ކުންފުންޏަށް‬ ‫ވިއްކާލުމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޓޮޔޯޓާ‬ ‫މިންގަނޑުތަކަށް‬ ‫ކުންފުނީގެ‬ ‫ނުފެތޭކަމަށްބުނެ އެ ޕިސްޓަން ރިންގު ގަތުމަށް‬ ‫އެމީހުން ދެކޮޅު ހެދިއެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން ސޮއިޗީރޯ‬ ‫ހޮންޑާގެ އެ އުފެއްދުމަށް ޓޮޔޯޓޯ ކުންފުނީގެ‬ ‫އިންޖިނިއަރުން މަލާމާތްވެސް ކުރިއެވެ‪ .‬ޓޮޔޯޓޯ‬ ‫ކުންފުނީގެ އިންޖިނިއަރުންގެ މަލާމާތާއެކުވެސް‬ ‫އެމަސައްކަތް ހުއްޓާ ނުލާ ކުރިއަށް ގެންދިޔައެވެ‪.‬‬

‫ތ ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ ކުރަމުންދިޔައީ‬ ‫އެމަސައްކަ ް‬ ‫ވސް ދަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ސްކޫލަށް ެ‬ ‫އާ ހިތްވަރަކާއެކު ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ ދެ‬ ‫އަހަރާއި ބައިވަންދެން ކުރި ބުރަ މަސައްކަތުގެ‬ ‫ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ޓޮޔޯޓާ ކުންފުންނިން‬ ‫އިއުލާނުކޮށްފައިވާ ޕިސްޓަން ރިންގު ހެދުމުގެ‬ ‫ކޮންޓްރެކްޓެއް‪ ،‬ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ ކާމިޔާބު‬ ‫ކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫ކަންދިމާކުރި ގޮތުން ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ‬

‫ޓޮޔޯޓާ ކުންފުނީގެ ކޮންޓްރެކްޓް ކާމިޔާބުކުރި‬ ‫ދުވަސްވަރަކީ ޖަޕާނު ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައަށް‬ ‫ސބަބާހުރެ‪،‬‬ ‫ތައްޔާރުވަމުން ދިޔަ ދުވަސްވަރެވެ‪ .‬މި ަ‬ ‫ޖަޕާނުގެ މޮޓޯ ކުންފުނިތަކަށް ޑިމާންޑް‬ ‫ބޮޑުވަމުންދިޔައެވެ‪ .‬ނަތީޖާއަކަށް ވެގެންދިޔައީ‬ ‫ޓޮޔޯޓާ ކުންފުންޏައް ޕިސްޓަން ރިންގު ސަޕްލައި‬ ‫ކުރުމަށް ފެކްޓްރީއެއް ހަދަން ޖެހުމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬

‫ތަދުމަޑުކަމުގެ‬ ‫އައިސްފައިވާ‬ ‫ދުނިޔެއަށް‬ ‫ސބަބުންނާއި އަދި ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ‬ ‫ަ‬ ‫ސަބަބުން ޖަޕާނުގެ ހާލަތު އޮތް ގޮތުން ފެކްޓްރީ‬ ‫ހަދަން ބޭނުން ކުރާނެ ސާމާނު ހޯދުމުގައި‬ ‫ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާއަށް ދަތިތަކަކާ ކުރިމަތިލާން‬ ‫ޖެހުނެވެ‪ .‬މިކަން މިހެން އޮތްނަމަވެސް ސޮއިޗީރޯ‬ ‫ހޮންޑާ އޭނާގެ މަސައްކަތް ހުއްޓައެއް ނުލި އެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންކްރީޓް ހެދުމުގެ އައު ގޮތެއް އިޖާދުކޮށްގެން‬ ‫ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ އޭނާގެ ފެކްޓްރީ ހަދާ ނިންމާލި‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫ޕިސްޓަން ރިންގު ހެދުމަށް ސޮއިޗީރޯ‬ ‫ހޮންޑާ ހެދި މިފެކްޓްރީގެ މަސައްކަތް ފެށިތާ‬ ‫ދުވަސްކޮޅެއް ނުވަނީސް ދެ ފަހަރެއްގެ މަތިން‬ ‫ޖަޕާނުގެ ދުޝްމިނުން އެ އިމާރާތައް ބޮން އެޅި‬

‫އެވެ‪ .‬ހަމައެޔާއެކު ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާއަށް ދަގަނޑު‬ ‫ލިބުންވެސް ހުއްޓުނެވެ‪ .‬އެތައް ދުވަހެއްގެ‬ ‫ބުރަ މަސައްކަތުން ކޮޅަށްޖެހި ވިޔަފާރި ބިމާއި‬ ‫ހަމަވީއެވެ‪ .‬ހެދޭނެ އެއްވެސް ގޮތެއް ނެތީއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ ހިތްވަރު‬ ‫ދޫނުކޮށް އެ މަސައްކަތް ކުރުމަށް ކުރެވެން އޮތް‬ ‫އެންމެހާ މަސައްކަތްތައް ކުރަމުން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާއަށް އަލި މަގެއް‬ ‫ފެނުނެވެ‪ .‬އެއީ އެމެރިކާގެ ބޮން އަޅާ ބޯޓު‬ ‫ތަކުން އުކާލާ ތެޔޮ ހުސްކުރި ދަގަނޑު ފީފާއެވެ‪.‬‬ ‫މިފީފާތައް އެއްކުރުމުގެ މަސައްކަތް ސޮއިޗީރޯ‬

‫ހޮންޑާ ފެށިއެވެ‪ .‬މި ތަކެއްޗައް އޭނާ ދިން‬ ‫ނަމަކީ ''ރައީސް ޓްރޫމަން ގެ ހަދިޔާ'' އެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ފެކްޓްރީ ކޮޅަށްޖަހާ އަލުން އެފެކްޓްރީގެ‬ ‫މަސައްކަތް ފެށިއެވެ‪ .‬ޖަޕާނަށް އައި ބިންހެލުމުގައި‬ ‫އަނެއްކާވެސް މިފެކްޓްރީ ހަލާކުވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިވަރުންވެސް‬ ‫ހޮންޑާ‬ ‫ސޮއިޗީރޯ‬ ‫ހިތްވަރު ދޫނުކޮށް މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ފަހުން ޖަޕާނަށް ތެޔޮ‬ ‫ލިބުމުގެ ދަތިތަކާ ކުރިމަތި ލާން ޖެހުނެވެ‪.‬‬

‫އެއްތަނުން އަނެއްތަނައް ދަތުރުކުރުމަށް ފައި‬ ‫މަގު ނުވަތަ ބައިސްކަލު ޚިޔާރު ކުރަން ޖަޕާނުގެ‬ ‫ރައްޔިތުންނަށް ޖެހުނެވެ‪ .‬މިސަބަބާހުރެ ކުޑަ‬ ‫އިންޖީނެއް ފަރުމާކޮށް ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ އޭނާގެ‬ ‫ބައިސްކަލުގައި އެ އިންޖީނު އެޅުވިއެވެ‪ .‬ސޮއިޗީރޯ‬ ‫ހޮންޑާގެ ބައިސްކަލުގައި އިންޖީނެއް އަޅުވައިގެން‬ ‫ދުއްވާތަން ފެނުމުން އޭނާ ގެ އަވައްޓެރިން ވެސް‬ ‫އެވައްތަރުގެ އިންޖީނެއް ބައިސްކަލުގައި އަޅުވަން‬ ‫ބޭނުންވިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެ އަވަށްޓެރިން‬ ‫ބޭނުންވާ ވަރަށް އިންޖީނު އުފެއްދުމަށް ބޭނުންވާ‬ ‫އާލާތްތައް ހޮންޑާއަކަށް ނުލިބުނެވެ‪.‬‬ ‫މިހާހިސާބުން ވެސް ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ‬ ‫އޭނާގެ މަސައްކަތް ހުއްޓައެއް ނުލިއެވެ‪.‬‬ ‫ޖަޕާނުގެ އިޤްތިޞާދު ކުރިއެރުވުމަށް ސޮއިޗީރޯ‬ ‫ހޮންޑާ ކުރާ މަސައްކަތުގައި އެހީތެރިވުމަށް އެދި‬ ‫‪ 18000‬ބައިސްކަލު ވިއްކާ ފިހައިރާގެ‬ ‫ވެރިންނަށް އޭނާ ސިޓީއެއް ފޮނުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ބައިސްކަލުގައި އިންޖީނު އެޅުމަށް‬ ‫ރިކުއެސްޓްކޮށްފައިވާ ‪ 5000‬މީހުންގެ‬ ‫ބައިސްކަލުގައި އަޅުވާ ކުޑަ އިންޖީނު‬ ‫ހެދުމަށް ބައިސްކަލް ވިއްކާ ފިހާރަތަކުގެ‬ ‫ވެރިން ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާއަށް ވީވަރަކުން‬ ‫ފައިސާގެ އެހީތައް ދިޔައީ ފޮނުވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ބައިސްކަލް‬ ‫ހޮންޑާގެ‬ ‫ސޮއިޗީރޯ‬ ‫އިންޖީނުގެ ފުރަތަމަ އުފެއްދުންތައް ރަނގަޅަށް‬ ‫މަސައްކަތް ކުރާ ވަރަށްވުރެ ބޮޑުވުމުން އިތުރު‬ ‫ބަދަލުތައް ގެނެސް ސޮޗިރޯ ހޮންޑާގެ ކުންފުނިން‬ ‫''ދަ ސުޕަރ ކަބް'' ގެ ނަމުގައި ކުޑަ އިންޖީނެއް‬ ‫ވުޖޫދައް ގެނައެވެ‪ .‬މި އިންޖީނު ވެގެންދިޔައީ‬ ‫ޖަޕާނަށް ލިބުނު ވަރަށްބޮޑު ކާމިޔާބީއަކަށެވެ‪.‬‬ ‫ޖަޕާނުގެ އިޤްތިޞާދުގައި ހޮންޑާ ކުންފުންޏަކީ‬ ‫ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ނުފޫޒްގަދަ ކުންފުންޏަކަށް‬

‫ވެގެންދިޔައެވެ‪ .‬އެހެން ކަމުން ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ‬ ‫އޭނާ އުފެއްދި ބައިސްކަލް އިންޖީނުތައް ޔޫރަޕާއި‬ ‫އެމެރިކާއައް އެކްސްޕޯޓު ކުރަން ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫މިހާހިސާބުން އޭނާގެ ވާހަކަ ނިންމާލީކީ‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬ސޮޗައިރޯ ހޮންޑާގެ ވިޔަފާރި އެންމެ‬ ‫ބޮޑަށް ހިނގާ އެމެރިކާއަށް ނަވާރަ ސަތޭކަ‬ ‫ހަތްދިހައިގެ އަހަރު ތަކުގެ ތެރޭގައި ތެޔޮ‬ ‫ލިބުމުގެ ދަތިތަކާއި ކުރިމަތިލާން ޖެހުނެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން އެމެރިކާގައި ކުދި ކާރުގެ ޑިމާންޑް‬

‫‪ ‬ހޮންޑާ ކުންފުނީގެ ބާނީ ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާ‬

‫ބޮޑުވެގެން ދިޔަތަން ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާއަށް‬ ‫ފެނުމުން ފުރުޞަތުގެ ބޭނުންހިފާ‪ ،‬ކުދި އިންޖީނު‬ ‫ފަރުމާކުރުމުގެ މާހިރުންގެ ނަމުން މަޝްހޫރުވެފައި‬ ‫އޮތް ހޮންޑާ ކުންފުނިން‪ ،‬ކުދި ކާރުތައް‬ ‫އުފެއްދުމުގެ މަސައްކަތް ފެށިއެވެ‪ .‬މިކާރުތައް‬ ‫ވެގެންދިޔައީ އޭގެ ކުރިން ދުވަހަކުވެސް‬ ‫އިންސާނުން ދެކިފައިނުވާވަރުގެ ކުދި ކާރުތައް‬ ‫ކަމުގައެވެ‪ .‬ހޮންޑާ ކުންފުނީގެ މިއުފެއްދުމާއެކު‬ ‫ދުނިޔޭގެ މާކެޓްގައި ހޮންޑާ ކުންފުނި ދިޔައީ‬ ‫ބޮޑެތި ކާމިޔާބީތަކެއް ހޯދަމުންނެވެ‪ .‬ސޮއިޗީރޯ‬ ‫ހޮންޑާ ނިޔާވެފައިވަނީ ލިވަރ ފެއިލް ވުމުގެ‬ ‫ސބަބުން ‪ 1991‬އޯގަސްޓް ‪ 5‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪.‬‬ ‫ަ‬ ‫މިއަދު އެމެރިކާއާއި ޖަޕާނުގައި ހުންނަ‬ ‫"ހޮންޑާ" ކުންފުނީގައި ‪ 100,000‬އައް ވުރެށް‬ ‫ގިނަ މުވައްޒަފުން މަސައްކަތް ކުރަމުންދެއެވެ‪.‬‬ ‫ހޮންޑާ ކުންފުންޏަކީ މިއަދު ދުނިޔޭގައިވާ އެންމެ ބޮޑު‬ ‫އެއް މޮޓޯ ކުންފުންޏެވެ‪ .‬މިކާމިޔާބީއަށް ސޮއިޗީރޯ‬ ‫ހޮންޑާއަށް ވާސިލު ވެވުނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ‪.‬‬ ‫ހޮންޑާ ކުންފުނީގެ ބާނީ ސޮއިޗީރޯ ހޮންޑާގެ‬ ‫ކާމިޔާބީގެ ތަޅުދަނޑިއަކީ ހަޔާތުގެ މަޤުޞަދެއް‬ ‫ކަނޑައަޅާ އެތައް ގޮންޖެހުންތަކަކާއެކުވެސް‬ ‫އެމަޤުޞަދު ހާސިލުކުރުމަށް ހުއްޓުމެއްނެތި‬ ‫ހިތްވަރާއެކު ކުރަމުން ދިޔަ މަސައްކަތްތަކެވެ‪.‬‬ ‫ހަޔާތުގެ މަޤްޞަދު ހާސިލު ކުރުމަށް ކުރަމުންދާ‬ ‫މަސައްކަތުގައި ކުރިމަތިވާ ނާކާމިޔާބީއަކީ ނިމުމެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އެއީ ފެށުމެކެވެ‪ .‬އާ ހިތްވަރަކާއެކު‬ ‫މަސައްކަތް ފަށަންވީ ކަމުގެ ސިގްނަލެކެވެ‪ .‬ގިނަ‬ ‫ނާކާމިޔާބީ ތަކާއެކު ހާސިލުރާ ކާމިޔާބީއަކީ ޙަޤީޤީ‬ ‫ކާމިޔާބީއެވެ‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫އިސްލާމީތާރީޚްގެ ދިރިހުރި މިސާލުތައް ކޮޕީކުރުން‬

‫"‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ޙަޔާތް ބާއްޖަވެރި‬

‫ކުރުމަށްޓަކައި ރިވެތި އަޚުލާޤަކީ އެންމެ މުހިންމު‬ ‫އެއްސިފައެވެ‪ .‬ﷲ ގެ ރުއްސެވުންއެދި މަސައްކަތް‬

‫ކުރުމަށް‬

‫ތަރުބިޔަތުކޮށްދޭ‬

‫ނަފްސު‬

‫ސިފައަކީ‬

‫މަކާރިމުލް އަޚްލާޤެވެ‪ .‬ވަކިވަކި ފަރުދުންނާއި‬

‫އެވަގުތު‬

‫ގައިކޮޅުގައި‬

‫އެ ީމހުން‬

‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬

‫ތަޅަންފެށިއެވެ‪.‬‬

‫މީސްތަކުން‬

‫ބުންޏެވެ‪ .‬އޭ އަބޫ ބަކްރެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނުގެ‬

‫ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ‪" .‬އެއްދުވަހަކު މުޝްރިކުންގެ‬ ‫ބަޔަކު ﷲގެ ގެފުޅުގެ ކައިރީގައި އިށީނދެ ތިއްބެވެ‪.‬‬ ‫ވާހަކަދައްކަމުން‬

‫އެމީހުން‬

‫ރަސޫލާ‬

‫ކަލާނގެތަކާއިމެދު‬ ‫ވާހަކަފުޅުތަކެއްގެ‬

‫ދިޔައީ‬

‫ވާހަކައެވެ‪.‬‬

‫‪z‬‬

‫އެމީހުންގެ‬

‫ޙަދީޘްކުރެއްވި‬

‫އެވާހަކަތަކުގައި‬

‫ހަމައިން ބޮޑެތި ޖަމާޢަތްތަކާއި ޢަސްކަރީ އަދަބު‬

‫އެކުވެރިޔާ ސަލާމަތްކުރައްވާށެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬

‫އެބައިމީހުން ވަނިކޮށް ﷲ ގެ ރަސޫލާ ‪ z‬އެތަނަށް‬

‫ފެންނަނީ‪ ،‬ރިވެތި އަޚްލާޤް އެތަނަކުން ނެތިއްޖެނަމަ‬

‫ކާފިރުތަކުން‬

‫ވަރަށް ސާފުކޮށް އެކަލޭގެފާނު ޖަވާބުދެއްވައެވެ‪.‬‬

‫އަޚުލާޤަށް‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬

‫ބަލައިލިއަސް‬

‫އަވަސްއަވަހަށް‬

‫ވަޑައިގެންހިނދު‬

‫އެމުޖުތަމަޢުއެއް ފަސާދަވެގެން ހިނގާދާނެ ކަމެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވަށައިލައިގެން ވާތީ ދެކެވަޑައިގެން‬

‫މާތް ސިފަތައް ނެތިފަނޑުވެގެން ދަނީ މަކާރިމުލް‬

‫ހަލާ ުކހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ވި ާދޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫ވެދެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އެމީހުން ސުވާލުކުރާކަމަކާއިމެދު‬ ‫އެމީހުން ބުންޏެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނު މިވެނި އެވެނި‬

‫"‬

‫އެމުޖުތަމަޢެއްގައި އޮންނަން ޖެހޭ ބަދަހި ގުޅުމާއި‬

‫ކަލޭމެންނަށް‬

‫ވާހަކަފުޅުތަކެއް ތިމަންމެންގެ ކަލާނގެތަކާއިމެދު‬

‫ޙަދީޘްފުޅުކުރެއްވީމުހެއްޔެވެ؟‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫އަޚްލާޤު އެތަނަކުން ނެތިގެން ދިއުމުންނެވެ‪ .‬މިފަދަ‬

‫ާފޅުވެގެންވާ ހެކިތައް އެކަލޭގެފާނު ކަލޭމެންނަށް‬

‫އިސްލާމީ ތާރީޚުގެ މަތިވެރި ޝަޚްޞިއްޔަތުތަކަށް‬

‫ގެނެސްދިންހިނދުވެސް‪ ،‬ތިމަންނާގެ ކަލާނގެއަކީ‬

‫ގައިކޮޅުގައި‬

‫ﷲ އޭ ބުނާމީހަކު ކަލޭމެން މަރަނީހެއްޔެވެ؟‬

‫އެކުވެރިޔާ‬

‫މަކާރިމުލް އަޚްލާޤެއް އަށަގަންނުވަން ބޭނުންނަމަ‬ ‫ތަބާވެ އެބޭކަލުން ކޮޕީކުރުމަކީ އަޅުގަނޑުމެން‬

‫ކުރަންޖެހޭނެކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މިލިއުމުގައި‬

‫ގަސްތުކުރަނީ‪،‬‬

‫ދިރިއުޅުމުގެ‬

‫އަޅުގަނޑު‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫އެބަޔަކީ‬

‫ބަލަންޖެހޭ‬

‫ނަމޫނާކަމުގައި‬

‫މާތް‬

‫އުފާވެރި ޚަބަރު މާތް ނަބިއްޔާ ‪ z‬ގެ ދޫފުޅުން‬ ‫ދެއްވާފައިވާ މާތް ޚަލީފާ އަބޫބަކުރު رضي اهلل عنه‬ ‫ގެ ޙަޔާތްޕުޅުން ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބައެއްކަންކަމެވެ‪.‬‬ ‫ދުޢާއަކީ‪ ،‬ﷲ ޞުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އަޅުގަނޑުގެ‬

‫ސބަބުން ގިނަބަޔަކަށް ފައިދާކުރަނިވި‬ ‫މިލިއުމުގެ ަ‬ ‫މަޢުލޫމާތުތަކެއްލިބި‪ ،‬މީގެ ސަބަބުން އީމާންތެރިކަން‬ ‫އިތުރުވެ ނަފްސުތަކަށް ހެޔޮ ބަދަލުތަކެއް އައުމެވެ‪.‬‬ ‫އަބޫބަކުރުއްޞިއްދީޤު ނުވަތަ ޢަބްދުﷲ‬

‫ބިން އަބޫ ޤުޙާފާ رضي اهلل عنه‬ ‫މުސްލިމުންގެ‬

‫ފުރަތަމަ‬

‫ޚަލީފާ‬

‫އަބޫބަކުރުއްޞިއްދީޤު رضي اهلل عنه އަކީ ކީރިތި‬ ‫ރަސޫލާ ‪ z‬ގެ ޒުވާންދުވަސްވަރުންފެށިގެން‬ ‫މުސްކުޅިފުޅު ޢުމުރާއިހަމައަށްވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ލޮބުވެތި‬

‫ރަސޫލުﷲ‬

‫ރަޙްމަތްތެރިޔާއެވެ‪.‬‬ ‫‪z‬‬

‫އެކަލޭގެފާނަކީ‬

‫ގެނެސްދެއްވި‬

‫ރިސާލަތު‬

‫ޤަބޫލުކުރައްވައި އެންމެ ފުރަތަމަ އިސްލާމްދީނަށް‬

‫ވެދެވަޑައިގެންނެވި‬

‫ބަސްމޮށުންތެރިކަމުގައި‬

‫ބޭކަލެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނަކީ‬ ‫ބަލާޣާތްތެރި‪،‬‬

‫މީސްތަކުންނަށް އޯގާތެރި އަދި އެހާމެ ދީލަތި‬

‫ބޭކަލެކެވެ‪ .‬ﷲ ގެ މަގުގައި ދީލަތިވެލެއްވުމުގައި‬

‫އެކަލޭގެފާނަކީ ދެވަނައެއްނެތް ނަމޫނާ ބޭކަލެކެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫އާއެކެވެ‪.‬‬

‫ހަމަކަށަވަރުން‬

‫ތަޅަންފެށިއެވެ‪.‬‬

‫މީސްތަކުން‬

‫އެހެން ބުނީމެވެ‪ ".‬އެވަގުތު އެމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ބުންޏެވެ‪.‬‬

‫އަބޫ‬

‫އޭ‬

‫ބަކްރެވެ‪.‬‬

‫ސަލާމަތްކުރައްވާށެވެ‪.‬‬

‫އަވަސްއަވަހަށް‬

‫ހިމަނާލަން‬

‫ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން ސުވަރުގެވަންތަވެރިއެއްކަމުގެ‬

‫‪50‬‬

‫ ‬

‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްސަލާމް ޙަފީޒް‬

‫ވަޑައިގެންހިނދު‬

‫ކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫ކާފިރުތަކުން‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވަށައިލައިގެން ވާތީ ދެކެވަޑައިގެން‬

‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫ހަލާކުހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫ކަލޭމެންނަށް‬

‫އިންސާނެއްގެ ކިބާގައި ހުންނާނެ އެންމެހާ މާތް‬

‫ފާޅުވެގެންވާ ހެކިތައް އެކަލޭގެފާނު ކަލޭމެންނަށް‬

‫އެހީތެރިކަމުން‬

‫ﷲ އޭ ބުނާމީހަކު ކަލޭމެން މަރަނީހެއްޔެވެ؟" ‪-‬‬

‫ގެނުވައިދޭ‬

‫އައްޔޫބް ސިޕްރާ‪ ،)2002(،‬ދަ ޕްރެޝިއަސް‬

‫އަދި ރަސޫލާ ‪ z‬ގެނެސްދެއްވި ދަޢުވަތާއި‬

‫ސާބިތުވަނީ‬

‫ސާބިތުކަމާއި‬

‫ދުރުހެލިވެލެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ދެމިހުންނަވާ މިންވަރެވެ‪.‬‬

‫ލިބިގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނަށް‬

‫ސިފަތަކެއް‬

‫ގެނެސްދިންހިނދުވެސް‪ ،‬ތިމަންނާގެ ކަލާނގެއަކީ‬

‫ވަރުގަދަ މީހުންކަމުގައި ހެއްދެވިއެވެ‪ .‬ދަތިއުނދަގޫ‬

‫ސުނަނު ސަޢީދު ބުނު މަންޞޫރު ((މުޙައްމަދު‬

‫އެކަލޭގެފާނުވިއެވެ‪.‬‬

‫ޕާރލްސް‪ ،‬ރިޔާދް‪ ،‬ދާރުއްސަލާމް)) މިޙާދިސާއިން‬

‫ޚިލާފު އެންމެހައި ކަންތައްތަކުން އެކަލޭގެފާނު‬

‫‪ z‬އަށް ހިމާޔަތް ދެއްވުމުގައި‬

‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬

‫ބަލިކަށިމީހުން‬

‫ޙާލަތްތަކުގައި‪،‬‬

‫ހިތްތަކަށް‬

‫ޝަޚްޞިއްޔަތެއްކަމުގައި‬

‫އަބޫބަކުރުގެފާނު‬

‫ޖޯޝް‬

‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬

‫ރަސޫލުﷲ‬

‫އެއްވެސް‬

‫މުޝްރިކުންގެ ދުއްތުރާތައް ނިހާޔަތަށް‬

‫އިސްލާމްދީން ޤަބޫލުކުރެއްވީ‪ ،‬އިތުރު ރަސޫލާ ‪z‬‬

‫ހިޖްރަކުރުމުގެ‬

‫މިއާއެކު‬

‫އެންމެ ފުރިހަމަ މާތް ސިފަތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ‪.‬‬

‫ހުއްދައަށްއެދިވަޑައިގެން ރަސޫލާ ‪ z‬ގެ އަރިހުގައި‬

‫ސިފަކުރެއްވުމުގައި‬

‫ﷲ‬

‫ފަސްޖެހިވަޑައިގަތުމެއްނެތި‬

‫އެންމެފުރަތަމަވެސް‬

‫ގެ ފަރާތްޕުޅުން އެކަލޭގެފާނަށް ތަޖުރިބާކުރެވިފައިވާ‬

‫ދިއުމުން ރަސޫލުﷲ ‪z‬‬ ‫ހުއްދަ‬

‫އަބޫބަކުރުގެފާނުވެސް‬

‫މުސްލިމުންނަށް‬

‫ދެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ހިޖްރަކުރެއްވުމުގެ‬

‫ސބަބުން‪ ،‬އިސްލާމްދީނުގެ‬ ‫ަ‬ ‫މިމާތް ސިފަތަކުގެ‬

‫ދެންނެވުމުން‬

‫އެކަލޭގެފާނަށް އެއްވެސް އޮޅުމެއްނެތެވެ‪.‬‬

‫ކަލޭގެފާނަށް ބައިވެރިޔަކު ކަނޑައަޅުއްވާފާނެއެވެ‪".‬‬

‫ތަޞައްވުރު‬

‫ފުރިހަމަ‬

‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫އީމާންވުމަށްފަހުގައި‬

‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫"އަވަސްވެނުގަންނާށެވެ!‬

‫އެ‬

‫ބައިވެރިޔަކީ‬

‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ފަހަރުގައި‬

‫ރަސޫލުﷲ‬

‫‪z‬‬

‫ކަމުގައި‬

‫މުޝްރިކުންގެ ނުހަނުގިނަ ދުއްތުރާތައް ތަހައްމަލު‬

‫ވުމަށް އުންމީދުކުރާޙާލު ދެސަވާރީ އެކަލޭގެފާނު‬

‫ޢަމްރު رضي اهلل عنه ގެ އަރިހުން އިމާމް ބުޚާރީ‬

‫ލިބިވަޑައިގަތުމުން‬

‫ކުރައްވަން‬

‫ޖެހިވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬

‫ޢަބްދުﷲ‬

‫ބިން‬

‫ތައްޔާރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ރަސޫލުﷲ‬

‫ހިޖްރަކުރެއްވުމުގެ‬

‫ހުއްދަ‬

‫‪ z‬އަށް‬

‫އެވާހަކަ އަބޫބަކުރުގެފާނަށް ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެހިނދު‬

‫ޙައްޤުތައް އޭނާގެ ކިބައިން ހޯދައިދިނުމުގައެވެ‪.‬‬

‫ވަޑައިގަތުމާއިމެދު ދެންނެވުމުން އެކަމަށް ރަސޫލާ‬

‫ތިޔަބައިމީހުން އަހުރެންނަށް ކިޔަމަންގަންނާށެވެ!‬

‫ރަސޫލާ ‪ z‬ގެ އަރިހުގައި އަބޫބަކުރުގެފާނު‬ ‫‪ z‬އެއްބަސްވެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އަސްމާ رضي اهلل‬

‫عنها ވިދާޅުވަނީ‪" ،‬މާތް ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ‪.‬‬

‫އެދުވަހު ތިމަންކަމަނާގެ ބައްޕާފުޅު އުފާފުޅުވެ‬ ‫ކީރިތިކުރެއްވި ފަދަޔަކުން އެހެންމީހަކު އުފަލުން‬ ‫ކީރިތިކުރެއްވީތީ‬

‫(މުޙައްމަދު‬

‫ތިމަންކަމަނާ‬

‫އައްޔޫބް‬

‫ނުދެކެމެވެ‪".‬‬

‫ސިޕްރާ‪،)2002(،‬‬

‫އަހުރެން ﷲ އަށް ކިޔަންތެރިވާ ހާ ހިނދަކު‬ ‫ﷲގެ‬

‫އަހުރެން‬

‫ތިޔަބައިމީހުން‬

‫އެއްކިބާވެއްޖެނަމަ‬

‫މަގުން‬

‫ކިޔަމަންތެރިކަން‬

‫އަހުރެންނަށް‬

‫އަދާކުރުމެއްނުވެއެވެ‪ ".‬މުސައްނަފް ޢަބްދުއްރައްޒާޤް‬

‫((މުޙައްމަދު‬

‫ސިޕްރާ‪،)2002(،‬‬

‫އައްޔޫބް‬

‫ދަ‬

‫ޕްރެޝިއަސް ޕާރލްސް‪ ،‬ރިޔާދް‪ ،‬ދާރުއްސަލާމް))‬

‫ޚަލީފާކަމުގައި‬

‫އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ‬

‫މުރުތައްދުވީމީހުންނާއި ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަކުރައްވާ‬ ‫އެމީހުންގެ‬ ‫އަދި‬

‫މައްޗަށް‬

‫ޔަމާމާ‬

‫ކާމިޔާބު‬

‫ހަނގުރާމާގައި‬

‫ދައުވާކުރެއްވި‬

‫ހޯއްދެވިއެވެ‪.‬‬

‫މުސައިލަމަތުލް‬

‫ރަސޫލުކަމަށް‬ ‫ކައްޒާބާއި‬

‫ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަކުރައްވާ އޭނާގެ ލަޝްކަރު‬

‫ބަލިކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫މީގެ އިތުރުން އަބޫބަކުރުގެފާނު ކުރެއްވި‬

‫ދަ‬

‫ސުވަރުގެވަންތަ ވެރިއެއްކަމުގެ އުފާވެރި‬

‫އެންމެ މުހިންމު މަސައްކަތަކީ ކީރިތި ޤުރުއާން‬

‫މިއީ ރަސޫލުﷲ ‪ z‬ދެކެ ލޯބިވުމުގެ ފުރިހަމަ‬

‫އެއްފަހަރަށްވުރެ ގިނަފަހަރު ވަނީ އަބޫބަކުރުގެފާނަށް‬

‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫ޕްރެޝިއަސް ޕާރލްސް‪ ،‬ރިޔާދް‪ ،‬ދާރުއްސަލާމް)‬ ‫ނަމޫނާއެކެވެ‪.‬‬

‫ޚަބަރު ރަސޫލުﷲ ‪ z‬ގެ މަތިވެރި ދޫފުޅުން‬ ‫އަބޫހުރައިރާ‬

‫ދެއްވާފައެވެ‪.‬‬

‫رضي اهلل‬

‫ޚަލީފާކަމުގެ ބުރަ ޒިންމާ އެކަލޭގެފާނާއި‬

‫عنه ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ރަސޫލުﷲ ‪z‬‬

‫ތަޤުރީރެއް އެކަލޭގެފާނު ދެއްވިއެވެ‪ .‬މިޒަމާނުގައި‬

‫ނުވަތަ މުދަލެއް) ﷲގެ މަގުގައި ހޭދަކޮށްފިމީހާއަށް‬

‫ޙަވާލުވެވިގެން ދިއުމާއިއެކު‪ ،‬މާނައިން ފުރިގެންވާ‬ ‫މިކިޔާ ޑިމޮކްރެސީ އުޅޭނީ މިފަދަ މިސާލުތަކަށްވުރެ‬ ‫މަސްއޫލިއްޔަތު‬

‫މާފަހަތުގައެވެ‪.‬‬

‫ޙަވާލުވެގެން‬

‫ދިއުމާއެކު މިންބަރަށް އަރައިވަޑައިގެން‪ ،‬ﷲ އަށް‬

‫ބިރުވެތިވާޙާލު‪ ،‬އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދުކުރުމަށްފަހު‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫މައްޗަށް‬

‫"އޭ‬

‫މީސްތަކުންނޭވެ!‬

‫ވެރިޔަކު‬

‫ކަމުގައި‬

‫ތިޔަބޭފުޅުންގެ‬ ‫އަހުރެން‬

‫ޚިޔާރުކުރެވިއްޖެއެވެ‪ .‬އަހުރެންނީ ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫ތެރެއިން މިކަމަށް އެންމެ އެކަށީގެންވާ މީހާކަމުގައި‬

‫ނުދެކެމެވެ‪ .‬އަހުރެން އިންޞާފާއި ޙައްޤުގެ މަގުގައި‬ ‫ހުރިހާ‬

‫ހިނދަކު‬

‫އެއްބާރުލުން‬

‫ތިޔަބައިމީހުން‬

‫ދޭށެވެ!‬

‫އަހުރެން‬

‫އަހުރެންނަށް‬ ‫އިންޞާފުގެ‬

‫މަގުން އެއްކިބާވެއްޖެނަމަ މަގަށް އަޅުވާދެއްވާށެވެ!‬ ‫ތެދުވެރިކަމަކީ‬

‫އިތުބާރެކެވެ‪.‬‬

‫ދޮގޮވެރިކަމަކީ‬

‫ޚިޔާނާތްތެރިކަމެކެވެ‪ .‬ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން‬ ‫އެންމެ ނިކަމެތި މީހަކީ އަހުރެންގެ ގާތުގައި އެންމެ‬

‫ގަދަފަދަ މީހާއެވެ‪ .‬އެއީ އޭނާގެ ޙައްޤު އޭނާ އަށް‬ ‫ލިބިދިނުމުގައެވެ‪ .‬އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން‬ ‫އެންމެ ގަދަފަދަ މީހަކީ އަހުރެންގެ ގާތުގައި‬ ‫އެންމެ ނިކަމެތި މީހާއެވެ‪ .‬އެއީ އެހެންމީހުންގެ‬

‫ޙަދީޘްފުޅުކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ދެވައްތަރެއް (އެއްޗެއް‬ ‫ސުވަރުގޭގެ‬

‫ކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ދޮރުކޮޅުތަކުން‬ ‫އޭ‬

‫ﷲގެ‬

‫ގޮވައިލާ‬

‫އަޅާއެވެ‪.‬‬

‫މުޚާތަބު‬ ‫މިއީ‬

‫އުފާވެރިކަމުގެ ގޮވައްޗެވެ‪ .‬މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން‬

‫ނަމާދުކޮށް އުޅުނު މީހުންނަށް ނަމާދުގެ ދޮރުކޮޅުން‬ ‫ގޮވައިލެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫މީސްތަކުންގެ‬

‫ތެރެއިން‬

‫ގޮވައިލެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫މީސްތަކުންގެ‬

‫ތެރެއިން‬

‫ޖިހާދުކޮށް އުޅުނު މީހުންނަށް ޖިހާދުގެ ދޮރުކޮޅުން‬ ‫ރޯދަހިފައި‬

‫ދޮރުކޮޅުން‬

‫ތެރެއިން‬

‫އުޅުނު‬

‫މީހުންނަށް‬

‫ގޮވައިލެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ޞަދަޤާތްކޮށް‬

‫އުޅުނު‬

‫އައްޞަދަޤާގެ‬

‫ދޮރުކޮޅުން‬

‫މައިންބަފައިން‬

‫ކަލޭގެފާނަށްޓަކައި‬

‫އައްރައްޔާންގެ‬ ‫މީސްތަކުންގެ‬ ‫މީހުންނަށް‬

‫ގޮވައިލެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫އަބޫބަކުރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬

‫އެއްމުސްޙަފްގެ‬

‫ގޮތުގައި‬

‫މިމަސައްކަތް‬

‫އެކުލަވައިލުމެވެ‪.‬‬

‫ކުރެއްވުމަށް‬

‫ޤަސްތުކުރެއްވީ‪،‬‬

‫ހަނގުރާމާގައި‬

‫ޔަމާމާ‬

‫މުސްލިމުންގެތެރެއިން ޤުރުއާން ހިތުދަސް ގިނަ‬

‫އަޞްޙާބުންނެއް ޝަހީދުވުމާއި ގުޅިގެން ޤުރުއާން‬

‫ގެއްލިހިނގައިދާނެކަމުގެ ބިރަށްޓަކައެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫ޢުމަރުގެފާނުގެ ލަފާފުޅާއި އެއްގޮތަށް ޤުރުއާން‬ ‫އެއްކޮށް ޖަމާކުރުމުގެ މަސައްކަތް ޒައިދު ބިން‬

‫ޘާބިތު رضي اهلل عنه އާއި ޙަވާލުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ކުރެއްވި މަސައްކަތުން އެކުލަވައިލެވުނު‬ ‫މުޞްޙަފު އަބޫބަރުގެފާނު ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވުމާއި‬ ‫އޮތީ‬

‫ހަމައަށް‬

‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬

‫އަތްޕުޅުގައެވެ‪.‬‬

‫ޙަފްޞާގެފާނުގެ‬

‫އަތްޕުޅަށެވެ‪.‬‬

‫އެއަށްފަހު ޢުމަރުގެފާނު‪ ،‬އެއަށްފަހު ޢުމަރުގެފާނުގެ‬ ‫ދަރިކަނބަލުން‬

‫(މުޙައްމަދު‬

‫ސިޕްރާ‪،)2002(،‬‬

‫އައްޔޫބް‬

‫ދަ‬

‫ޕްރެޝިއަސް ޕާރލްސް‪ ،‬ރިޔާދް‪ ،‬ދާރުއްސަލާމް)‬ ‫އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬

‫ލިބޭ‬

‫ޙަޔާތްޕުޅުން‬

‫ފިލާވަޅުތައް‬

‫ނުހަނު‬

‫ޤުރުބާނެވެ‪.‬‬

‫ގިނަގުނައެވެ‪ .‬ވުމާއެކު‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ދީނާއި‬

‫ގޮވައިލެވިއްޖެމީހަކަށް އެއްވެސް ހިތާމައެއް އަދި‬

‫ބަދަލުގައި‬

‫ޝަޚްޞިއްޔަތުތަކުން‬

‫ގޮވައިލެވޭނޭ މީހަކު ވާނޭހެއްޔެވެ؟ ރަސޫﷲ ‪z‬‬

‫އަޢުލާކަން ބޮޑުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އޭ‬

‫ﷲގެ‬

‫ރަސޫލާއެވެ‪.‬‬

‫މިދޮރުކޮޅުތަކުން‬

‫ބޭނުމެއް ނުޖެހޭހުއްޓެވެ‪ .‬މިހުރިހާ ދޮރުކޮޅުތަކަކުން‬ ‫ޙަދީޘްފުޅުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އާއެކެވެ‪ .‬އަދި ކަލޭގެފާނަކީ‬ ‫އޭގެތެރެއިން މީހެއްކަމުގައި އުންމީދުކުރަމެވެ‪- ".‬‬ ‫ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ‪ ،‬ޞަޙީޙް މުސްލިމް‪(( .‬މުޙައްމަދު‬

‫އައްޔޫބް ސިޕްރާ‪ ،)2002(،‬ދަ ޕްރެޝިއަސް‬

‫ބީރައްޓެހި‬ ‫މިސާލު‬

‫‪ ‬މިލިޔުން‬

‫ޝަޚްޞިއްޔަތުތައް‬

‫މިފަދަ‬

‫ލިބިގަތުން‬

‫މާތް‬

‫ކޮޕީކުރުމުގެ‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬

‫އިޞްލާޙުކޮށްފައިވަނީ‬

‫އައްޝައިޚް‬

‫މާ‬

‫އަޙުމަދު‬

‫ސަމީރު ބިން އިބްރާހިމް އެވެ‪.‬‬

‫ޕާރލްސް‪ ،‬ރިޔާދް‪ ،‬ދާރުއްސަލާމް))‬

‫‪51‬‬

‫ފުށިދިއްގަރު ފަރުމަތީގައި ‪ 5‬މީހުން މަރުވެ‪ ،‬އެކަކު ގެއްލުނު ހާދިސާ‬ ‫ނ ހިންގި އޮޕަރޭޝަނާއި ދޯނި ބަންޑުންޖަހާލި ޚަބަރު‬ ‫ހާދިސާއާގުޅިގެން ކޯސްޓްގާޑު ް‬ ‫ދިނުމަށް ަފޅުވެރި ައކު ‪ 4‬ނޯޓިކަލްމޭލަށް ފަތާފައިކުރި ދަތުރު‬ ‫ފުރައިގެން‬ ‫ކެޔޮދޫން‬ ‫ވ‪.‬‬ ‫މާލެއަށް ދަތުރުކުރަމުންދިޔަ ގަލޮޅު ޕެންޒީމާގޭ‬ ‫މުޙައްމަދު ޝާކިރުގެ ޔޮޓު ދޯނީގައި ‪13‬‬ ‫މީހުން ތިއްބެވެ‪ .‬އޭގެތެރޭގައި އަންހެނުންނާއި‬ ‫ކުޑަކުދިންވެސް ހިމެނެވެ‪ .‬ކުއްލިއަކަށްއައި‬ ‫ކޮޅިގަނޑު މަޑުވެލަންދެން ދޯނި މަޑުކޮށްލީ‬ ‫ކ‪ .‬ގުޅީކައިރީގައި އޮންނަ ފުށިދިއްގަރު ފަރު‬ ‫ކައިރީގައެވެ‪ .‬ބައެއް މީހުންތިބީ ނިދާފައެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންތިއްބާ ކުއްލިއަކަށް ނެގި ބިޔަރާޅަކާއެކު ދޯނި‬ ‫ފަރުމައްޗަށް ބަންޑުންޖަހާލިއެވެ‪ .‬އެ ހާދިސާގައި‬ ‫ގަލޮޅު ޕެންޒީމާގޭ މުޙައްމަދު ޝާކިރާއި އޭނާގެ‬ ‫އަނބިކަނބަލުން މުއުމީނާ ޢަލިދީދީ އާއި ގަލޮޅު‬

‫"‬

‫ސާރ ޖަ ން ޓް މޭ ޖަރ ޢަ ބް ދުﷲ ސަ ޢީ ުދ‬

‫ގުޅިއާއި ފުށިދިއްގަރުފަރާ ދެމެދުގައި އޮންނަ‬ ‫ކަނޑުއޮޅި ހުރަސްކޮށް ގުޅިއަށްއަރާ އެޚަބަރު‬ ‫އެރަށުގެ މީހުންނަށް ދިނެވެ‪ .‬ގާތްގަޑަކަށް ‪4‬‬ ‫ނޯޓިކަލް މޭލަށް ފަތާފައިއޭނާ ދިޔައީ އޭނާގެ‬ ‫އަނގަމަތި ވަރަށް ބޮޑަށް ޒަޚަމްވެފައި އޮއްވައެވެ‪.‬‬ ‫ދޯނި ބަންޑުންޖަހާލުމުން މީހުން ސަލާމަތް ކުރަން‬ ‫އުޅެނިކޮށް އެދޯނީގައި ތާށިވެފައިއޮތް ތެޔޮފީފާއެއް‬ ‫ނައްޓާލައިގެން އައިސް އަނގަމަތީގައިޖެހި އޭނާގެ‬ ‫ދަތްޕިލާ އޮތީ ފުނޑުފުނޑުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ބަންޑުންޖަހާލުމުން‬ ‫"ދޯ ި‬ ‫ނ‬ ‫ނ މީހުން ސަލާމަތްކުރުމަށް‪.‬‬ ‫ފުރަތަމަ އުޅު ީ‬ ‫ތގައި އުޅުމަށްފަހު އަޅުގަނޑާއި‬ ‫އެ މަސައްކަ ު‬

‫އަޅުގަނޑާއި ދިއްގަރު ައޙްމަދު މޫސާއާ ދެ ީމހުން ހާދިސާގެ‬

‫"‬

‫މަޢުލޫމާތު ދިނުމަށް ރަށެއް އަތު ެޖހޭތޯ މަސައްކަތްފެށީ‪ .‬ދެ ީމހުން‬ ‫ފަތައިގަތްތަނުން ދެ ލައިފް ޖެކެޓް ފެންމަތިން އަތުޖެހިއްޖެ‪.‬‬

‫ދެމީހުން ލައިފް ޖެކެޓް އަޅައިގެން އެކީގައި ފަތައިގަތީ‪ .‬އޭރުވެސް‬ ‫ވާރޭވެހޭ‪ .‬ދުނިޔެމަތި ވަރަށް އަނދިރިކޮށް އޮތީ‬

‫އާކަކާގޭ ޢާރިފާ އާއި އޭނާގެ ހަތަރު އަހަރުގެ‬ ‫ދަރިކަލުން ޝަމްސުއްދީން އަޝްރަފް ޙިލްމީއާއި‬ ‫ގަލޮޅު ދުންފިނިވިލާ ފާޠިމާމަނިކެ ނިޔާވިއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި މ‪ .‬އަތޮޅު ދިއްގަރު ނޫރާނީގޭ އަޙްމަދު‬ ‫މޫސާ ގެއްލުނެވެ‪ .‬އުފާވެރި ޗުއްޓީ ދަތުރު‬ ‫ނިމިގެން ދިޔައީ ‪ 5‬މީހުން ގެއްލިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫މި ހާދިސާ ހިނގީ ‪ 1991‬ވަނަ އަހަރުގެ‬ ‫ޖުލައިމަހުގެ ‪ 28‬ވަނަ ދުވަހުގެރޭ ގާތްގަޑަކަށް‬ ‫‪ 7:30‬ހާއިރުއެވެ‪.‬‬

‫ޚަބަރުދިނުމަށް ފަތާފައި ‪ 4‬ނޯޓިކަލް މޭލަށް‬

‫‪52‬‬

‫އަޙްމަދު މޫސާ‬

‫ދޯނި ބަންޑުންޖަހާލުމާއެކު އެދޯނިން‬ ‫ރ ހއ‪ .‬އުތީމު ކުދިރަތްމާގޭ ޙަސަން‬ ‫ދަތުރުކު ި‬ ‫ދ ފުށިދިއްގަރު ފަރުމަތިން ދަތުރުކޮށް‬ ‫މުޙައްމަ ު‬

‫ދިއްގަރު އަޙްމަދު މޫސާއާ ދެމީހުން ހާދިސާގެ‬ ‫އަތުޖެހޭތޯ‬ ‫ރަށެއް‬ ‫ދިނުމަށް‬ ‫މަޢުލޫމާތު‬ ‫މަސައްކަތްފެށީ‪ .‬ދެމީހުން ފަތައިގަތްތަނުން ދެ‬ ‫ލައިފް ޖެކެޓް ފެންމަތިން އަތުޖެހިއްޖެ‪ .‬ދެމީހުން‬ ‫ލައިފް ޖެކެޓް އަޅައިގެން އެކީގައި ފަތައިގަތީ‪.‬‬ ‫އޭރުވެސް ވާރޭވެހޭ‪ .‬ދުނިޔެމަތި ވަރަށް‬ ‫އަނދިރިކޮށް އޮތީ‪ .‬ދެމީހުންނަށް ފަތާފައިގޮސް‬ ‫އެރުނީ ފަރުމަތީގައިއޮތް އިސްކޮޅުޖެހޭ ތިލައެއް‬ ‫މައްޗަށް‪ .‬އެތަނުގައި ތިބީ ވިއްސާރަ ހުއްޓާލާ‬ ‫ކުޑަކޮށް މަޑުވޭތޯ ބަލަން‪ .‬އެގޮތަށް ވިއްސަކަށް‬ ‫ތިރީހަކަށް މިނިޓް ތިބެފައި އަނެއްކާވެސް‬ ‫ފަތައިގަތީ ރަށެއްގެ އަލި ފެންނާތީ" ޙަސަން‬ ‫މުޙައްމަދު ކިޔައިދެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާ‬

‫ބުނިގޮތުގައި‬

‫ފަރުމަތިން‬

‫ކުރިއަށެވެ‪ .‬ދެވަނައަށް ދިމާވި ގޭގެ ދޮރުމައްޗަށް އަރާ ސަލާންގޮވާލުމުން އެގެއިން‬ ‫ނުކުތީ ގާތްގަޑަކަށް ވިހިބާވީސް އަހަރުގެ އަންހެން ކުއްޖަކާއި މުސްކުޅި ފިރިހެނެކެވެ‪.‬‬ ‫"މިއީ ފުށިދިއްގަރު ފަރުމައްޗަށް ބަންޑުންޖަހާލި ދޯންޏެއްގެ މީހެކޭ‪ .‬މިއައީ އެޚަބަރު‬ ‫ދޭށޭ ބުނީމާ ފުރަތަމަ އެ މުސްކުޅި މީހާއަށް އެކަމެއް ޤަބޫލެއް ނުކުރެވުނު‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫އަޅުގަނޑުހުރި ހާލު ފެނުމުން އެމީހާ އެހެން މީހުންނަށް އަންގައިގެން މީހުން ސަލާމަތް‬ ‫ކުރުމުގެ ކަންތައްތައް ފެށި" ޙަސަން މުޙައްމަދު ބުނުއްވިއެވެ‪ .‬މި ޚަބަރު ލިބުމާއެކު‬ ‫ގުޅީ ރައްޔިތުންނާއި ގުޅީ ސްލިޕްވޭގައި މަސައްކަތްކުރާ މީހުން ދޯނިފަހަރުގައިގޮސް‬ ‫ބަންޑުންޖަހާލި ދޯނީގެ މީހުން ސަލާމަތްކުރުމުގައި ހަރަކާތްތެރިވާން ފެށިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ސިފައިންގެ ކޯސްޓްގާޑަށް މި ޚަބަރު ދިނެވެ‪.‬‬

‫ރޝަން‬ ‫ކޯސްޓްގާޑް ހިންގި އޮޕަ ޭ‬

‫ޙަސަން މުޙައްމަދު‬ ‫ނެއްޓި ކަނޑުއޮޅި ހުރަސްކުރަން ފަތައިގަތްއިރު ދެމީހުން ތިބީ‬ ‫އެއަކު އަނެކަކުގެ އަތުގައި ހިފައިގެންނެވެ‪ .‬އަތުންދޫކޮށްލީ‬ ‫ކަނޑުއޮޅީގެ މެދަކާ ހަމައަށް ދެވުނުތަކާ ދެމީހުންވެސް އަކުނިވަޔަށް‬ ‫ދަމަން ފެށުމުންނެވެ‪ .‬ދެމީހުންވެސް އެކަކު އަނެކަކާ ވާހަކަ‬ ‫ދައްކަންބުނެފައި މަސައްކަތް ކުރަމުންދިޔައީ އަކުނިވަޔަށް‬ ‫ދަމާފައިވާ ފައި ރަނގަޅު ކުރެވޭތޯއެވެ‪ .‬އަކުނިވަޔަށް ދަމާފައިވާ‬ ‫ޙަސަން މުޙައްމަދުގެ ފައި ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ރަނގަޅުވުމުން‬ ‫އޭނާ އަޙްމަދު މޫސާއަށް ގޮވަންފެށިއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އޭނާގެ އެއްވެސް‬ ‫ޚަބަރެއް ނުވިއެވެ‪" .‬ގޮވާގޮވާ އޭނާގެ ޚަބަރެއް ނުވުމުން އަޅުގަނޑު‬ ‫ވަރަށް ދެރަވެއްޖެ‪ .‬ވަރަށް ކަންބޮޑުވެ ހާސްވެ ބިރުގެންފި‪.‬‬ ‫އެހިސާބުން އަޅުގަނޑަކަށްވެސް ވާނުވާއެއް ނޭނގެ‪ .‬ދެން‬ ‫ނޭނގުނު ދެވޭ ނުދެވޭ ތަނެއްވެސް‪ .‬އެކަމަކުވެސް އަޅުގަނޑު‬ ‫ހިތްވަރުކޮށްފައި މޫނު ހުރި ދިމާލަށް ދިޔައީ ފަތަމުން" ޙަސަން‬ ‫މުޙައްމަދު ބުނުއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ކުއްލިއަކަށް ބާނިތައް ބޮޑުވަމުންދާކަން ޙަސަން‬ ‫މުޙައްމަދަށް ފާހަގަކުރެވެން ފެށިއެވެ‪ .‬އެއީ ކޮންމެވެސް‬ ‫ހިކިފަސްތަނެއް ކައިރިވަނީކަން އޭނާއަށް އެނގުނެވެ‪ .‬އެގޮތަށްނެތި‬ ‫ތިންވަނަ ބާނި ބިންދާލީ އޭނާގެ ބޯމައްޗަށެވެ‪ .‬އެބާންޏާއެކު‬ ‫ފަޅެއްގެ ތެރެއަށް އޭނާއަށް ވަދެވުނެވެ‪ .‬ކުރިމަތިން ފެންނަންއޮތް‬ ‫ރަށާދިމާލަށް ދެވޭތޯ އޭނާ ހިތްވަރު ކުރަމުންދިޔައެވެ‪" .‬އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ރަށަކަށް އެރިއްޖެ‪ .‬އޭރު ގަޔަކު އެއްވެސް ވަރެއްނެތް‪ .‬އެހިސާބުން‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ މޫނުމައްޗަށް އަދިރިވި‪ .‬އަޅުގަނޑު ހޭއެރިއިރުއޮތީ‬ ‫އެރަށުގެ ގޮޑުދޮށުގައި‪ .‬އެއީ ކޮންރަށެއްކަމެއް ނޭނގެ‪ .‬ރަށުތެރެއަށް‬ ‫އަރައިގެންގޮސް ގެތައް ފެންނަން ފެށުމުން އެއީ މީހުން ދިރިއުޅޭ‬ ‫ރަށެއްކަން އެނގުނު‪ ".‬ޙަސަން މުޙައްމަދު ބުނުއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭރުވެސް ވާރޭވެހެއެވެ‪ .‬އެރަށުން ފުރަތަމަ ޖެހުނު‬ ‫ގޭގެ ދޮރުމައްޗަށް އަރާ ސަލާންގޮވާލުމުން ޚަބަރެއްނުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެ ގޭގެ އަސްކެނިން ވާރޭފެންފޮދެއް ބޯލައިގެން ހިނގައިގަތީ‬

‫ދޯނި ބަންޑުން ޖަހާލިކަމުގެ މަޢުލޫމާތު ސިފައިންނަށް ލިބުނީ އެރޭ‬ ‫ގާތްގަޑަކަށް ‪ 11:30‬ގައެވެ‪ .‬މިހާދިސާގެ މަޢުލޫމާތު ލިބުނުއިރު ކޯސްޓްގާޑް‬ ‫އޮޕަރޭޝަންސްގައި ޑިއުޓީގައި ހުންނެވީ ލެފްޓިނަންޓް ކާނަލް ރިޓަޔަރޑް އިބްރާހީމް‬ ‫އަފްޒަލެވެ‪ .‬މި އޮޕަރޭޝަން ކުރިއަށްގެންދެވީ ކޯސްޓްގާޑުގެ އޭރުގެ ކޮމާންޑިންގ‬ ‫އޮފިސަރ އަލްމަރުޙޫމް ކާނަލް ޙުސައިން އިބްރާހީމްފުޅުގެ ސީދާ ބެއްލެވުމުގެ‬ ‫ދަށުންނެވެ‪ .‬ދޯނި ބަންޑުންޖަހާލި ކަމުގެ މަޢުލޫމާތު ކޯސްޓްގާޑަށް ދިނީ ކ‪ .‬ގުޅިން‬ ‫އެ މަޢުލޫމާތު ބޮލިފުށި ރިސޯޓަށް ދިނުމުން އެރިސޯޓުންނެވެ‪ .‬އެ މަޢުލޫމާތު ލިބުނުތާ‬ ‫ވިއްސަކަށް މިނިޓުގެ ތެރޭގައި ހާދިސާ ހިނގައިގެންއުޅޭ ސަރަޙައްދަށް ކޯސްޓްގާޑުގެ‬ ‫ސިފައިން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫"އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެހާ އަވަހަކަށް ދެވުނީ ކޯސްޓްގާޑް އޮޕަރޭޝަނުން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެކަން ނާނގަނީސް އެ ސަރަޙައްދަށް ދިއުމަށް ދަތުރުފެށުމުން‪.‬‬ ‫ސެޓުން ދައްކަމުންދިޔަ ވާހަކަތަކުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެ ހިތާމަވެރި ހާދިސާގެ‬ ‫މަޢުލޫމާތު ދިޔައީ ލިބެމުން‪ .‬އެހެންވެ‪ ،‬ކޯސްޓްގާޑް އޮޕަރޭޝަނުން އޯޑަރު އައިއިރު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ގާދޫކޮލުން ނިކުމެއްޖައިން" ފުރަތަމަ އެސަރަޙައްދަށް ދިޔަ އެން‪.‬‬ ‫އެސް‪.‬އެސް ‪( 11‬ފަހުން ކާނި ލޯންޗް) ގައި ދިޔަ މޭޖަރ ރިޓަޔަރޑް އަޙްމަދު ނަޢީމް‬ ‫(ބްރެޑް) ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ނަޢީމް ވިދާޅުވިގޮތުގައި އޭރު އެން‪.‬އެސް‪.‬އެސް ‪ 11‬ގެ‬ ‫ކެޕްޓަނަކީ ޢަބްދުލް ޢަޒީޒް ޢަލީ (ނަންނާރި ޢަޒީ) އެވެ‪.‬‬

‫ސިފައިންކުރި ޖެހިލުންކުޑަ މަސައްކަތް‬ ‫ފުށިދިއްގަރު ފަރާ ކައިރިއަށް ކޯސްޓްގާޑަށް ދެވުނުއިރު އެސަރަޙައްދުގައި‬ ‫ވަރަށް ރާޅުބޮޑެވެ‪ .‬ފަރުމައްޗަށް ބިންދަމުންދިޔަ ބޮޑެތި ބިޔަ ރާޅުތަކުގެ ތެރެއަށް‬ ‫ފޭބުމަށް ކެޕްޓަން‪ ،‬ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުލް ޢަޒީޒް ނެންގެވީ ހަތަރު މީހުންގެ ޓީމެކެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ ސާރޖަންޓް އަޙްމަދު ނަޢީމް (މޭޖަރ ރިޓަޔަރޑް އަޙްމަދު ނަޢީމް) އާއި ކޯޕްރަލް‬ ‫އަޙްމަދު ޢަލީ (އަހަންމައިދީ) އާއި ޕްރައިވެޓް އަޙްމަދު މުޙައްމަދު (ފަސްޓް ސާރޖަންޓް‬ ‫މުޙައްމަދު) އާއި ޕްރައިވެޓް އަދުޙަމް ރަފީޢު އެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ފޭބީ އަޙްމަދު ނަޢީމާއި‬ ‫އަދުޙަމް ރަފީޢުއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އަހަންމައިދީ އާއި އަޙްމަދު މުޙައްމަދު (މަނަދޫ)‬ ‫ފަރުމައްޗަށް ފޭބިއެވެ‪.‬‬ ‫"އަޅުގަނޑުމެން ފޭބީ ލައިޕް ޖެކެޓް އަޅައިގެން ފިންސް ލައްވައިގެން‪.‬‬ ‫ލައިފްޖެކެޓަށް ވައިއަޅައިގެން އެވެސްމަރޭ މިވެސްމަރޭ ބުނެފައި އަޅުގަނޑާއި‬ ‫އަހަންމައިދީއާ ދެމީހުން ފަރުމައްޗަށް ޖަހައިގަތީ‪ .‬އެވަގުތު ދެމީހުންނަށް އެއަކުއަނެކަކު‬ ‫ގެއްލިއްޖެ‪ .‬ދެން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ރާޅާއެކު ދެވުނީ ސީދާ ބަންޑުންޖަހާލާފައިގޮތް‬ ‫ދޯނި އޮތް ތަނަށް‪ .‬އެތަނުން ފުންމާލި ހަތަރު މީހުން ބައްދަލުވި‪ .‬ދެން ފަރުމަތި‬ ‫ބަލަމުން ދިޔައީ‪ .‬އެރޭ ފަތިސްވީއިރުވެސް އަޅުގަނޑުމެން ތިބީ ފަރުމަތީގަ‪ ".‬ފަސްޓް‬ ‫ސާރޖަންޓް އަޙްމަދު މުޙައްމަދު ބުނުއްވިއެވެ‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫މޭޖަރ (ރޓ) އަޙްމަދު ނަޢީމް‬

‫ފަސްޓް ސާޖަންޓް އަޙްމަދު މުޙައްމަދު‬

‫ސނ‪378 :‬‬

‫ސނ‪708 :‬‬

‫ސ‪.‬ސާޖަންޓް އަޙްމަދު ޢަލީ‬

‫ލާންސް ކޯޕްރަލް އަދުޙަމް ރަފީޢު‬

‫(ވަޒީފާއިން ވަކިވެފައި)ސނ‪802 :‬‬

‫(ވަޒީފާއިން ވަކިވެފައި)ސނ‪1291 :‬‬

‫ފަރުމައްޗަށް ފޭބި ޓީމުގެ މެންބަރުން‬

‫"‬ ‫ ‬

‫"ގެއްލުނު އަންހެން މީހާއާއި‬ ‫ތުއްތުކުއްޖާ ނެގީ އަޅުގަނޑާއި އަޙްމަދާ‪.‬‬ ‫އެދެމައިން އޮތީ ވަރަށް ކައިރި ކައިރީގައި‪.‬‬ ‫އެދެމައިން އޮތްގޮތުން ހީވަނީ އެންމެ‬ ‫ފަހުވަގުތާޖެހެންދެންވެސް އެ އަންހެންމީހާ‬ ‫މަސައްކަތްކޮށްފައި ވަނީ އެކުއްޖާގެ ފުރާނަ‬ ‫ސަލާމަތް ކުރެވޭތޯހެން" މިހާރު ސިފައިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތުން ވަކިވެލައްވާފައިވާ އަޙްމަދު ޢަލީ‬ ‫(އަހަންމައިދީ) ބުނުއްވިއެވެ‪ .‬އެ އަންހެން‬

‫ގެއްލުނު އަންހެން މީހާއާއި ތުއްތުކުއްޖާ‬

‫ނެގީ އަޅުގަނޑާއި އަޙްމަދާ‪ .‬އެދެމައިން އޮތީ ވަރަށް‬

‫"‬

‫ދޯނި ބަންޑުންޖަހާލި ސަރަޙައްދަށް‬ ‫ކޯސްޓްގާޑު ދިޔައިރު ގުޅީގެ ދެ ދޯންޏެއް‬ ‫ބަންޑުން ޖަހާލި ދޯނީގެ މީހުންނަށް‬ ‫އެސަރަޙައްދުގައި‬ ‫އެހީތެރިވުމަށް‬ ‫އުޅެއެވެ‪ .‬އޭރު އެހާދިސާގައި ނިޔާވި‬ ‫މީހުންގެ ތެރެއިން ފެނުނު މީހުންގެ‬ ‫ހަށިތަކާއި ހާލުދެރަވެފައިވާ ބައެއް‬ ‫މީހުންވަނީ ގުޅިއަށް ގެންގޮސްފައެވެ‪.‬‬ ‫ނިޔާވެފައިވާ ‪ 3‬މީހުންނާއި ހާލު‬ ‫ދެރަވެފައިވާ ‪ 7‬މީހުން ގޮވައިގެން‬ ‫ސިފައިންގެ ކޯސްޓްގާޑް މާލެއަށް‬ ‫ދަތުރު ކުރިއެވެ‪ .‬ފުރަހަމަ މާލެގެނައި‬ ‫ގ‪.‬ޕެންޒީމާގޭ‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫މީހުންގެ‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫ޝާކިރާއި‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫އަނބިކަނބަލުން މޫމިނާ ޢަލިދީދީއާއި‬ ‫ގ‪.‬ދުންފިނިވިލާ ފާޠިމާމަނިކެ ވަނީ‬ ‫ނިޔާވެފައެވެ‪ .‬އޭރުވަނީ ބަންޑުން‬ ‫ޖަހާލި ދޯނިން ދަތުރުކުރި ފިރިހެނަކާއި‬ ‫އަންހެނެއްގެ އިތުރުން ކުޑަ ކުއްޖަކު‬ ‫ގެއްލިފައެވެ‪ .‬އޭރު ސިފައިންގެ އިތުރު‬ ‫ލޯންޗް ފަހަރު އެސަރަޙައްދަށްގޮސް‬ ‫ހޯދުމުގެ‬ ‫މީހުން‬ ‫ގެއްލިފައިވާ‬

‫މަސައްކަތް ފަށައިފިއެވެ‪ .‬އެމީހުން ހޯދުމުގެ‬ ‫މަސައްކަތުގައި ހަމިންބާޑް ހެލިކޮޕްޓަރުވެސް‬ ‫ހަރަކާތްތެރިވިއެވެ‪ .‬ގެއްލިފައިވާ މީހުން‬ ‫ހޯދުމުގައި ހެލިކޮޕްޓަރުގައި ހަރަކާތްތެރިވެ‬ ‫ކާނަލް‬ ‫ލެފްޓިނަންޓް‬ ‫ވަޑައިގެންނެވި‬ ‫ރިޓަޔަރޑް އިބްރާހީމް އަފްޒަލް ވިދާޅުވީ‬ ‫ގެއްލުނު އަންހެން މީހާއާއި ތުއްތު ކުއްޖާ‬ ‫ފެނުނީ ޖެހިގެންއައި ދުވަހު ހެލިކޮޕްޓަރުގައި‬ ‫ތިބި މީހުންނަށް ކަމަށާއި އެމީހުން ނެގީ‬ ‫އޭރު ފަރުމަތީގައި ހަރަކާތްތެރިވަމުންދިޔަ‬ ‫ސިފައިން ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫ކައިރި ކައިރީގައި‪ .‬އެދެމައިން އޮތްގޮތުން ހީވަނީ‬

‫އެންމެ ފަހުވަގުތާޖެހެންދެންވެސް އެ އަންހެންމީހާ‬ ‫މަސައްކަތްކޮށްފައި ވަނީ އެކުއްޖާގެ ފުނާރަ ސަލާމަތް‬ ‫ކުރެވޭތޯހެން‬

‫މީހަކީ ގ‪ .‬އާކަކާގޭ ޢާރިފާ އެވެ‪ .‬ތުއްތު ކުއްޖަކީ އޭނާގެ ހަތަރު‬ ‫އަހަރުގެ ދަރިކަލުންނެވެ‪.‬‬ ‫ހުއްޓުމެއްނެތި ސިފައިން ހިންގި އޮޕަރޭޝަން އިތުރު‬ ‫ދުވަސްތަކަކަށް ކުރިއަށް ގެންދިޔައެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް މި ހާދިސާގައި‬ ‫ގެއްލުނު އަޙްމަދު މޫސާ ފެނިފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬މީގެ ‪ 21‬އަހަރު ކުރީގައި‬ ‫ހިނގާފައިވާ މި ކުއްލި ހިތާމަވެރި ހާދިސާގެ ހަނދާންތައް އަދިވެސް‬ ‫އެހާދިސާގައި ޝާމިލުވި މީހުންނާއި އެހާދިސާގައި ނިޔާވި ފަރާތްތަކުގެ‬ ‫އާއިލާތަކުގައި އިއްޔެވީ ކަމެއްހެން ހަނދާން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫މީހުންގެ ފުރާނަ ސަލާމަތްކޮށްދިނުމަށް މަސައްކަތްކޮށް މަރުވެފައިވާ‬ ‫މީހުން ހޯދުމުގައި ހަރަކާތްތެރިވި ސިފައިންގެ ހިތްތަކުގައިވެސް‬ ‫އެހަނދާންތައްވަނީ ބިންވަޅު ނެގިފައެވެ‪.‬‬

‫އީ ސިނގިރޭޓަކީ އާދައިގެ ސިގިރޭޓަށްވުރެ ރައްކާތެރި އެއްޗެއްތަ؟‬ ‫އިލެކްޓްރޯނިކް ސިގިރޭޓު ނުވަތަ އީ ސިގިރޭޓަކީ އާދައިގެ‬ ‫ސިގިރޭޓެއްގެ ވައްތަރު ޖަހާނޭހެން ޑިޒައިން ކުރެވިފައިވާ‪ ،‬ކުޑަ‬ ‫ބެޓެރީއެއްގެ ބާރުން މަސައްކަތްކުރާ އެއްޗެކެވެ‪ .‬އެހެން ސިގިރޭޓެކޭ‬ ‫އެއްފަދައިން‪ ،‬އީ ސިގިރޭޓުގައި ވެސް ނިކޮޓިން އޭ މިކިޔާ މާއްދާ ހިމެނެ‬ ‫އެވެ‪ .‬މީގައި ހިމެނޭ "އެޓޮމައިޒޭ'' އަކުން ނިކޮޓިން ހިމެނޭ މާއްދާ‬ ‫ހޫނުކޮށް އާތްވަށް ބަދަލުކޮށްލަ އެވެ‪ .‬އަދި އެތެރެއައް ދަމާލާއިރު މި‬ ‫އާވި ގަނޑު ހަށިގަނޑު އެތެރެއަށް ވަދެގެންދެއެވެ‪ .‬މި އާވި ދުން ކޮޅު‬ ‫ފެންނާނީ ސިގިރޭޓު ދުމުގެ ސިފައިގަ އެވެ‪.‬‬

‫ޕް ރަ އި ވެ ޓް މު ޙަ އް މަ ދު ޔާ މި ން‬

‫މި ތަކެތި އުފައްދާ ފަރާތްތަކުން ބުނާ ގޮތުގައި އިލެކްޓްރޯނިކް‬ ‫ސިގިރޭޓަކީ އާދައިގެ ސިގިރޭޓަށް ވުރެއް ރައްކާތެރި އެއްޗެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެމެރިކާގެ ފުޑް އެންޑް ޑްރަގް އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަންއިން އަންނަނީ މި‬ ‫ތަކެތީގެ ރައްކާތެރިކަމާމެދު ސުވާލު އުފައްދަމުން ނެވެ‪ .‬އެފް‪.‬ޑީ‪.‬އޭ‬ ‫އިން ކުރި ދިރާސާ ތަކެއްގައި މި ތަކެތިން ނިކޮޓިންގެ އިތުރުން ވިހަ‬ ‫މާއްދާ ތަކެއް ވެސް ވަނީ ފެނިފައެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި ކެންސަރަށް މަގު‬ ‫ފަހި ކޮށްދޭ މާއްދާ ތަކެއްވެސް ހިމެނެ އެވެ‪ .‬މިކަމުގެ ސަބަބުން އެފް‪.‬‬ ‫ޑީ‪.‬އޭ އިން ވަނީ އިލެކްޓްރޯނިކް ސިގިރޭޓުން އެބޭނުން ކުރާ މީހުން ގެ‬ ‫ސިއްޙަތައް ނުރައްކާ ހުރި ކަމުގެ އިންޒާރުތަކެއް ނެރެފައެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ކަމުން މީގެ އެންމެ އެދެވިގެންވާ ގޮތަކީ މީގައިވާ‬ ‫އ ނޭގޭޙާލުގައި މިފަދަ ތަކެތި ބޭނުން ނުކުރުމެވެ‪ .‬އަދި ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލު ކުރުމުން ދުރުވާން މަސައްކަތް ކުރައްވަނީނަމަ‬ ‫ޙަޤީޤި ނުރައްކާތަ ް‬ ‫ގ ބަދަލުގައި ބޭނުން ކުރާނެ މާރައްކާތެރި ގޮތްތައް އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫މި ފަދަ އެއްޗެއް ެ‬

‫‪cnutwgwSwa cswb IrwdWm‬‬ ‫ތުއްތުކުއްޖެއް ދުނިޔެއަށް އުފަންވާއިރު އެކުއްޖާގެ ކިބައިގައި‬ ‫ވަކި ޚާއްޞަ ބަހަކުން ވާހަކަ ދައްކާ މުޢާމަލާތް ކުރުމުގެ ޤާބިލްކަމެއް‬ ‫ނުހުރެއެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް ކޮންމެވެސް ގޮތަކުން މުޢާމަލާތް ކުރަން‬ ‫ބޭނުންވާކަން އެނގެއެވެ‪ .‬އެހެނީ ބަނޑުހައިވުމުންނާއި މިނޫންވެސް ޒަރޫރީ‬ ‫ބޭނުންތައް މަންމަ ނުވަތަ އެނޫންވެސް އެހެން ފަރާތެއްގެ މަދަދުވެރިކަމާއެކު‬ ‫ކުރަންޖެހޭނެތީއެވެ‪.‬‬ ‫ކުއްޖާ ދުނިޔެއަށް އުފަންވުމަށްފަހު އެކުއްޖާގެ ކިބާގައި‬ ‫އެންމެ ފުރަތަމަ އަށަގަންނަ ބަހަކީ މާދަރީ ބަހެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬ ‫މާދަރީ ބަސް އަށަގަނެ‪ ،‬އެބަހުގެ ޤަވާޢިދަށް ފައްތައިގެން ފަރިތަކަމާއެކު‬ ‫ވާހަކަދައްކަނީ ކިހިނެތްކަމާމެދު ސުވާލު އުފެދެއެވެ‪ .‬މިކަމާމެދު ވިސްނަވާ‬ ‫ބަހުގެ ޢިލްމުވެރިންވަނީ ‪ 19‬ވަނަ ޤަރުނުގައި ދިރާސާތަކެއް ތަހުލީލުކުރަން‬ ‫ފަށާފައެވެ‪ .‬މިކަމުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ބަސް އަށަގަތުމާމެދު ތަފާތު‬ ‫ތިން ނަޒަރިއްޔާތެއް ވަނީ ހޯދިފައެވެ‪ .‬އަދި ބަސް އަށަގަތުމުގައި ތަފާތު‬ ‫މަރުހަލާތަކެއް ކުއްޖާ ކަޑައްތު ކުރާކަމަށް ވަނީ ލިންގުއިސްޓިކް ހޯދުންތަކުން‬ ‫ހާމަވެފައެވެ‪.‬‬

‫ބަސް އަށަގަތުމުގެ ނަޒަރިއްޔާތުތައް‪:‬‬ ‫««ކުދިން ބަސްދަސްކުރަނީ ކޮޕީ ކޮށްގެންނޭ ބުނާ ނަޒަރިއްޔާތު‬ ‫(‪)Imitation Theory‬‬

‫‪56‬‬

‫މި ނަޒަރިއްޔާތުގައި ބުނާގޮތުން ކުޑަކުދިން ބަސް ދަސްކުރަނީ އަނެކުންގެ‬ ‫ވާހަކަ ދެއްކުން ކޮޕީ ކޮށްގެންނެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް މި ނަޒަރިއްޔާތުގައި‬ ‫ބޮޑެތި މީހުންގެ ވާހަކަ ދެއްކުން ކުދީންނަށް އެންމެ ފުރިހަމައަށް ކޮޕީ‬ ‫ނުކުރެވުން މައްސަލައެއްގެ ގޮތުގައި ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫««ކުދިން ބަސްދަސްކުރަނީ ބޮޑެތި މީހުން ތަރުހީބު ދީގެންގޭ ބުނާތިއަރީ‬ ‫(‪)Reinforcement Theory‬‬ ‫މިތިއަރީ ބުނާގޮތުން ކުދިން ބަސް ނުވަތަ ރަނގަޅު ޖުމްލަ ބޭނުންކުރަނީ‬ ‫ބޮޑެތިމީހުން ތަރުހީބު ދީގެނެވެ‪ .‬މި ތިއަރީއިން އެނގޭގޮތުގައި ކުދިން‬ ‫ރަނގަޅަށް ވާހަކަ ދައްކަން ދަސްކުރަނީ ނުބައިކޮށް ބޭނުންކުރާ ލަފްޒުތައް‬ ‫އަނެކުން ރަނގަޅުކޮށްދީ ކިޔައިދީގެންނެވެ‪ .‬މިގޮތުން ނުބައިކޮށް‬ ‫ބޭނުންކުރުމުން ރަނގަޅުކޮށްދިނުމުގެ އިތުރުން ރަނގަޅަށް ބޭނުންކުރުމުން‬ ‫އެކަމަށް ތައުރީފުކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫««ކުދިން ބަސްދަސްކުރަނީ ޠަބީއީގޮތުންނޭ ބުނާތިޔަރީ (‪Innateness‬‬ ‫‪)Theory‬‬ ‫މި ތިއަރީ ބުނާގޮތުން ބަސްދަސްކުރަނީ ވާރުތަވާ ޠަބީއީ‬ ‫ކަންތައްތަކެއްގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬މިގޮތުން ބަހެއް ރަނގަޅަށް އަށަގަތުމަށްޓަކައި‬ ‫ޠަބީއީ ބައެއް ޤާބިލްކަން ލިބިފައި ހުންނަންޖެހެއެވެ‪ .‬ނުވަތަ ހުރެއެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ކުއްޖާ ދުނިޔެއަށް އުފަންވާއިރު‪ ،‬އެކުއްޖާގެ ކިބައިގައި ބަހެއް‬ ‫ހަރުލުމުގެ ހުރިހާ އިންތިޒާމެއް ގުދުރަތީ ގޮތުން ހަމަޖެހިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫‪Description‬‬

‫‪Typical age‬‬

‫‪Stage‬‬

‫‪Repetitive CV patterns‬‬

‫‪6-8 months‬‬

‫‪Babbling‬‬

‫‪Single open-class words or word‬‬ ‫‪stems‬‬

‫‪9-18 months‬‬

‫‪"mini-sentences" with simple‬‬ ‫‪semantic relations‬‬

‫‪18-24 months‬‬

‫‪"Telegraphic" sentence structures‬‬ ‫‪of lexical rather than functional‬‬ ‫‪or grammatical morphemes‬‬

‫‪24-30 months‬‬

‫‪Grammatical or functional structures‬‬ ‫‪emerge‬‬

‫‪30+ months‬‬

‫ސޯސް‪:‬‬

‫ކޯ ޕް ރަ ލް ޢަ ލީ ނި ފާ ޢު‬

‫‪One-word stage‬‬ ‫‪(better one-morpheme or one‬‬‫)‪unit‬‬ ‫‪or holophrastic stage‬‬ ‫‪Two-word stage‬‬ ‫‪Telegraphic stage‬‬ ‫‪or early multiword stage‬‬ ‫)‪(better multi-morpheme‬‬

‫‪http://www.ling.upenn.edu/courses/Fall_2003/ling001/acquisition.htm‬‬

‫‪Later multiword stage‬‬

‫ބަސް އަށަގަތުމުގެ މަރުހަލާތައް‪:‬‬ ‫ކުއްޖާގެ ކިބައިގައި ބަސް އަށަގަތުމުގެ ޕްރޮސަސް ފެށެނީ‬ ‫އަޑުއަޑު ލެއްވުމުގެ (ބެބްލިންގް) މަރުހަލާއިންނެވެ‪ .‬މި މަރުހަލާ އަންނަނީ‬ ‫ކުއްޖާގެ އުމުރުން ‪ 6‬މަހާއި ‪ 8‬މަހާ ދެމެދުގައެވެ‪ .‬މި މަރުހަލާގައި ލައްވާ‬ ‫އަޑުތަކުގެ ތެރޭގައި އެކިފަހަރުމަތިން ލައްވާ ރުއިމުގެ އަޑާއި އެނޫނަސް‬ ‫ލައްވާ ތަފާތު އަޑުތައް ހިމެނެއެވެ‪ .‬މިފަދަ އަޑުތަކަކީ ކޮންމެހެން ކުއްޖާގެ‬ ‫މާހައުލުގައި ހިމެނޭ އަޑުތަކަށް ނުވެދާނެއެވެ‪ .‬މިމަރުހަލާގައި ކުއްޖާ ގިނައިން‬ ‫ބޭނުންކުރާނީ ތުންފަތުގެ (ބައިލޭބިއަލް) އަޑުތައްކަމަށްވާ ‪/‬މަ‪/،‬ބަ‪/،‬ޕަ‪ /‬ފަދަ‬ ‫އަޑުތައް ކަމަށް ލިންގްއިސްޓުން ހާމަކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ތުއްތު ކުއްޖެއްގެ ކިބައިގައި ބަސްއަށަގަތުމުގެ ދެވަނަ‬ ‫ހަރުފަތަކީ އެއް ލަފުޒުގެ މަރުހަލާ (‪ )One word phrases‬އެވެ‪ .‬މި‬ ‫މަރުހަލާ އަންނަނީ ކުއްޖާގެ އުމުރުން ‪ 9‬މަހާއި ‪ 18‬މަހާ ދެމެދުގައެވެ‪.‬‬ ‫ބަހަވީ އިލްމުވެރިން ހާމަކުރައްވަނީ މިމަރުހަލާގައި ކުއްޖާ ގިނައިން އޮއްޓަރުގެ‬ ‫ލަފުޒުތައް ބޭނުންކުރާނެ ކަމަށެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް 'ބައޯ'‪' ،‬ބޭބެ' ފަދަ ލަފުޒުތައް‬ ‫ބޭނުންކުރެއެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ބޭނުންކުރާ އެއްލަފުޒެއް އެތައް ކަމަކަށް‪،‬‬ ‫އެތައް މާނައެއްގައި ބޭނުންކޮށްފާނެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން 'ބައޯ' މިލަފުޒު ހުރިހާ‬ ‫ޖަނަވާރުންނަށް ނިސްބަތްކޮށްފާނެއެވެ‪ .‬އަދި 'ބޭބެ' މިލަފުޒު ފިރިހެނުންނަށް‬ ‫ނިސްބަތް ކޮށްފާނެއެވެ‪ .‬މިފަދަ ކޮންމެ ލަފުޒަކީވެސް ތުއްތުކުއްޖާއަށް‬ ‫ޖުމްލައެއް ކަމުގައި މަޝްހޫރު ބަހަވީ އިލްމުވެރިޔާ ވިކްޓޯރިޔާ ފުރޮމްކިން‬ ‫ހާމަކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް އެއޮތީ ބުޅަލެއް ނުވަތަ އެހެންވެސް‬ ‫ޖަނަވާރެކޭ ބުނުމުގެ ބަދަލުގައި ހަމައެކަނި 'ބައޯ' މިހެން ބުނެފާނެއެވެ‪.‬‬

‫މިފަދަ އެއްލަފުޒުގެ ޖުމްލައަށް ހޯލޯފުރެސްޓިކް ސެންޓެންސްއޭ ކިޔެއެވެ‪.‬‬ ‫ކުޑަކުއްޖެއްގެ ކިބައިގައި ބަސް އަށަގަތުމުގެ ތިންވަނަ‬ ‫މަރުހަލާއަކީ ދެލަފުޒުގެ މަރުހަލާ (‪ )Two word phrases‬އެވެ‪ .‬މި‬ ‫މަރުހަލައަކީ ކުއްޖާގެ އުމުރުން ‪ 18‬މަހާއި ‪ 24‬މަހާ ދެމެދު އަންނަ‬ ‫މަރުހަލާއެކެވެ‪ .‬މި މަރުހަލާގައި ކުއްޖާ ބޭނުންކުރަނީ އެއްލަފުޒުގެ މަރުހަލާގައި‬ ‫އޭނާ ބޭނުންކޮށްފައިވާ ލަފުޒުތައް ގުޅުވައިގެން ކަމަށް ވިކްޓޯރިޔާ ފުރޮމްކިން‬ ‫ހާމަކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬މި މަރުހަލާގައި ތުއްތުކުއްޖާ ދެލަފުޒު ހުއްޓުމެއްނެތި‬ ‫ބޭނުންކުރެއެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް އާންމު ގޮތެއްގައި ބޭނުންކުރަނީ އޮއްޓަރުގެ‬ ‫ދެ ލަފުޒެވެ‪ .‬މި މަރުހަލާގައި ނަން އެކަހެރިކޮށް ގިނަކޮށެއް ނުހަދައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫މަސައްކަތުގެ ލަފުޒުތައްވެސް ބޭނުންކޮށެއް ނުހަދައެވެ‪.‬‬

‫ކުއްޖާގެ ކިބައިގައި ބަސް އަށަގަތުމުގެ ހަތަރުވަ ަ‬ ‫ނ‬ ‫ހަރުފަތަކީ ދެލަފުޒަށް ވުރެ ގިނަ ލަފުޒު ބޭނުންކުރާ(‪better multi-‬‬ ‫‪ )morpheme‬ހަރުފަތެވެ‪ .‬މި މަރުހަލާއަކީ ކުއްޖާގެ އުމުރުން ‪ 24‬މަހާއި‬ ‫‪ 30‬މަހާ ދެމެދުގައި އަންނަ މަރުހަލާއެކެވެ‪ .‬މިމަރުހަލާ ފެށިގެން އަންނައިރު‬ ‫ތުއްތުކުއްޖާ ބޭނުން ކުރަނީ އޮއްޓަރުގެ ލަފުޒުތަކެވެ‪ .‬އަދި ގުޅުވާ އަކުރުތައް‬ ‫ބޭނުމެއް ނުކުރެއެވެ‪ .‬މި މަރުހަލާގައި މަސައްކަތުގެ ލަފުޒަށްވުރެ ގިނައިން‬ ‫އޮއްޓަރުގެ ލަފުޒު ބޭނުންކޮށްގެން ޖުމްލަ ހަދަންފަށައެވެ‪ .‬އެގޮތުން މި‬ ‫މަރުހަލާގައި ތިން ހަތަރު ލަފުޒު އެއްކޮށްގެން ޖުމްލަ ހަދައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ބައެއްފަހަރު އެއަށްވުރެ ދިގު ޖުމްލަވެސް ހަދައިފާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަސް އަށަގަތުމުގެ‬ ‫އެންމެ ފަހު މަރުހަލައަކީ ރަނގަޅަށް ވާހަކަ‬ ‫ދެއްކުމުގެ މަރުހަލާ (‪Later multiword‬‬ ‫‪ )stage‬އެވެ‪ .‬މި މަރުހަލާއަކީ ކުއްޖާގެ‬ ‫އުމުރުން ‪30‬މަސް ވުމަށްފަހު އަންނަ‬ ‫މަރުހަލާއެކެވެ‪ .‬މި މަރުހަލާގައި ގިނަ‬ ‫ލަފުޒުތައް ގުޅުވައިގެން ރަނގަޅަށް ވާހަކަ‬ ‫ދައްކަން ފަށައެވެ‪ .‬އަދި އޮއްޓަރުގެ‬ ‫ލަފުޒުތަކުގެ އިތުރުން މަސައްކަތުގެ‬ ‫ބޭނުން‬ ‫ރަނގަޅަށް‬ ‫ލަފުޒުތައްވެސް‬ ‫ކުރެއެވެ‪ .‬އަދި ބަސްކޮށާރު ވަރަށް ބޮޑަށް‬ ‫މުއްސަދިވެ‪ ،‬އެއްލަފުޒުގެ މަރުހަލާގައި‬ ‫ބޭނުންކުރާ 'ބައޯ' ގެ މާނަ ހަނިވެ‪ ،‬އޭގެ‬ ‫ބަދަލުގައި 'ބުޅާ' ނުވަތަ 'މުސަޅު' ފަދަ އެ‬ ‫ޖަނަވާރެއްގެ އަސްލު ނަން ބޭނުންކޮށްގެން ވާހަކަ ދައްކައެވެ‪.‬‬ ‫މިޒަމާނުގެ ބަހުގެ މާހިރުން ޤަބޫކުރައްވާ ގޮތުގައި ބަހަކީ‬ ‫ ‬ ‫އެކުއްޖަކު ދިރިއުޅޭ މާހައުލުގެ ކަންކަމާ ލާމެހިގެން ޠަބީއީ ގޮތުން ކުދިންނަށް‬ ‫އެނގި އޮޅުންފިލަމުންދާ އެއްޗެކެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް ޅަފަތުގައި ބަހުގެ‬ ‫މާހައުލަށް ކުއްޖާ ތަޢާރަފް ނުކުރެވިއްޖެނަމަ ފަހުން އެބަހެއް އަށަގަތުމުގައި‬ ‫ބޮޑެތި މައްސަލަތަކެއް ކުރިމަތިވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މާދަރީ ބަސް ކުއްޖާގެ‬ ‫ކިބައިގައި އަށަގެންނެވުމަށް ކުރެވޭނެ އެންމެ މުހިންމު ކަމެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫އަޅުގަނޑު ދެކެނީ ބަހުގެ ރަނގަޅު މާހައުލަކަށް ކުއްޖާގެ ޅައުމުރުގައި‬ ‫ތަޢާރަފް ކޮށްދިނުމެވެ‪.‬‬

‫‪57‬‬

‫ތާރީޚު އުނގެނުމުގެ‬ ‫ބޭނުން‬ ‫ޢަ ބް ދު އް ރަ ޝީ ދު ޙު ސަ އި ން‬

‫‪58‬‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނަކީ ފަހެ ކޮން ބައެއްތޯ‬ ‫އެވެ؟ ހަމަ ކަށަވަރުންވެސް އަޅުގަނޑުމެންނީ‬ ‫އިންސާނުންނީމުއެވެ‪ .‬އާދޭހެވެ‪ .‬އިންސާނުންނީމު‬ ‫އެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނަށް އަޅުގަނޑުމެންނަކީ‬ ‫އިންސާނުން ކަން އެނގެއެވެ‪ .‬ދިރޭ އެހެން‬ ‫އެއްޗެއްސާ ޚިލާފަށް އެއެއްޗިއްސަށް ނޭނގޭ‪،‬‬ ‫އިންސާނުންނަށް އެނގޭ ކިތަންމެ އެނގުންތަކެއް‬ ‫ހުރެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނަށް އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ކޮންމެ މީހެއްގެ މަންމައެއް ބައްޕައެއް ވާކަން‬ ‫އެނގެއެވެ‪ .‬އުފަންވި ތަނެއް‪ ،‬އުޅެބޮޑުވި‬ ‫މުޖުތަމަޢެއް ވާކަން އެނގެއެވެ‪ .‬އެ މުޖުތަމަޢުގައި‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށްވުރެ ކުރީން ކިތަށްމެބަޔަކު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫ވެސް‬ ‫އުޅެފައިވާކަން‬ ‫އެނގެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން މީގެ އެތަކެއް ސަތޭކަ‬ ‫އަހަރެއްގެ ކުރީން އުޅުނު މީހުން އުޅުނު ގޮތާއި‬ ‫އެމީހުންނަށް ދިމާވި ބޮޑެތި ކަންތައްތައް ވެސް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެނގެއެވެ‪.‬‬

‫މި ހުރިހައި ކަމެއް އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫އަންގައިދެނީ ކޮން އެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ އެ ކަންކަން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެނގޭ އެތަށް ގޮތެއް ހުރެ‬ ‫އެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެރާއްޖޭގެ ވާހަކަ ދައްކާނަމަ‬ ‫އެކަންކަން އެނގެނީ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ބައްޕަމެން‬ ‫ކާފަމެން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ކިޔައިދޭ ވާހަކަ‬ ‫ތަކުންނެވެ‪ .‬ކުރީގައި މިރާއްޖެއަށް އައިސް ގޮސް‬ ‫އުޅުނު ބިދޭސީން އެކި ބަސްބަހުން ލިޔެފައި‬ ‫ހުރި ދަތުރުނާމާ ތަކުންނެވެ‪ .‬އަހަރެމެންގެ‬ ‫ކާބަފައިންގެ ލިޔުން ތަކުންނެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ‬ ‫މަހާނަގައު ތަކުގައި ހުރި ލިޔުން ތަކާއި‬ ‫އެމީހުންގެ ފެންނަން ހުރި އާޘާރު ތަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެމީހުންގެކިބައިން އަޅުގަނޑުމެންނަނަށް‬ ‫ލިބުނު ރީތި އާދަތަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫މި ހުރިހައި އެއްޗެއް ލިޔެވި‬ ‫އެއްކުރެވިފައިވާ ފަތްފުށް ތަކަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ތާރީޚުގެ ފަތްފުށްތަކެވެ‪ .‬މިރާއްޖެ ސިފަ ކުރެވޭ‬

‫ގޮތެވެ‪ .‬އިންސާނީ ތާރީޚަކީ އިންސާނުން މި‬ ‫ދުނިޔޭގައި ދިރި އުޅެން ފެށީއްސުރެ އިންސާނު ް‬ ‫ނ‬ ‫މިދެންނެވިގޮތްތަކުގެ މަތީން ދުނިޔޭގެ އެތަން‬ ‫މިތާނގައި އުޅެމުން އައި ގޮތްތަކުގެ ލިޔުން‬ ‫ތަކެވެ‪ .‬ބިނާތަކެވެ‪ .‬އާޘާރު ތަކެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫އިންސާނީ ތާރީޚެވެ‪ .‬އެހެން ކަމުން ތާރީޚަކީ‬ ‫ޒަމާން ތަކުގެ ތެރެއިން ބައެއްގެ ތެރޭގައި‬ ‫ކަންތައްތައް ހިނގަމުން އައިގޮތް ކިޔައި‬ ‫ދީފައިވާ ނުވަތަ ލިޔެފައިވާ ލިޔުންތަކެވެ‪ .‬ނުވަތަ‬ ‫ފެންނަން ހުރި ދުވަސްވީ އާޘާރު ތަކެވެ‪.‬‬ ‫ޝައްކެއް ނެތެވެ‪ .‬ތަނެއްގައި‬ ‫ބަޔަކު ދިރިއުޅެން ފަށާ ދުވަހުން ފެށިގެން އެ‬ ‫ބައެއް އެތަނެއްގައި ދިރިއުޅުމުގެ ތާރީޚު ފެށުނީ‬ ‫އެވެ‪ .‬އެއްބަޔަކު އެ ބިމުގައި ވަޅުލެވެމުން‬ ‫ދިރިތިބި ބަޔަކާ ތަން ޙަވާލުކޮށްފައި ދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ހަނދާންތަކެއް ދޫކޮށްފައެވެ‪ .‬އިންސާނީ ތާރީޚުގެ‬ ‫ވަކިހިސާބަކުން މިފަދަ ހަނދާން ތަކުގެ ބޭނުން‬ ‫އިންސާނާ ދެނެގަނެ‪ ،‬ގަސްދުގައި އެފަދަ‬ ‫ހަނދާންތައް‪ ،‬ގިނަ ޒަމާންތަކަށް ދެމިހުންނާނޭގޮތް‬ ‫ހަދަންފެށި އެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް މިސްރުގެ އަހްރާމު‬ ‫ފަދަ ތަންތަނެވެ‪ .‬ޤައުމިއްޔަތާއި އަމިއްލަވަންތަ‬ ‫ޙަޟާރަތުގެ ނަޒަރުން ބެލިޔަސް މި ދެ ބަޔަކީ‬ ‫ވެސް ތާރީޚެވެ‪.‬‬ ‫ކުރީގެ ޒަމާން ތަކުގައި ގަބީލާ‬ ‫ތަކުގައިވެސް އެމީހުންނަށް ދިމާވާ ކަންތައް‬ ‫ލިޔެ އުޅުނެވެ‪ .‬އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް‬ ‫ޚަބަރު ކުރުމަށެވެ‪ .‬ނުވަތަ މިވެނި ކަމެއް ނުވީ‪،‬‬ ‫އެވެނިކަމެއް ނުކުރެވިގެންކަން ހަނދާން ކުރުމުގެ‬ ‫ބޭނުމުގައެވެ‪ .‬އަދި ދެން ދިމާވެދާނޭކަމަކަށް‬ ‫ތައްޔާރު ވުމުގައި ކުރީން ކަން ހިނގައިފައިވާ‬ ‫ގޮތުން ޢިބްރަތް ޙާޞިލު ކުރުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ‪.‬‬ ‫މި ގޮތަށް ލިޔެވުނު "އެތިކޮޅުތައް" މިއަދު‬ ‫ވެފައިވަނީއެބަޔެއްގެ ތާރީޚުގެ މުހިންމު ޞަފްޙާ‬

‫ތަކަކަށެވެ‪.‬‬

‫ބައްލަވައި‬ ‫ތާރީޚު‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫ލެއްވިޔަސް މި ފަދަ ކިތަންމެ މިސާލެއް‬ ‫ފެނި ވަޑައިގަންނަވާނެ އެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‬ ‫ދޮންބަންޑާރައިން‪ ،‬އެހެން ގޮތަކަށް ދަންނަވާ‬ ‫ނަމަ‪ ،‬މުލީގޭ ދޮން ޙަސަން މަނިކުފާނު‬ ‫ހޮޅީންގެކިބައިން ރާއްޖެ ސަލާމަތް ކުރެއްވި‬ ‫ރޭ‪ ،‬އަދި އޭގެ ފަހުން ރާއްޖެ ހިފަން ހޮޅީން‬ ‫އައި ފަހަރު ތަކުގައި އެ އަމަލު ކުރެއްވި ގޮތް‬ ‫ތަކުގައި‪ ،‬ރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގެ ކިތަންމެ ފިލާވަޅެއްގެ‬ ‫ބޭނުންފުޅު ހިތްޕަވައިފައިވާކަން ތާރީޚު ދިރާސާ‬ ‫ކުރައްވާ ބޭފުޅުންނަށް އެނގިވަޑައި ގަންނަވާނެ‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫އެތަންމިތާނގައި‬ ‫ދުނިޔޭގެ‬

‫ރަނގަޅު މުސްތަޤްބަލެއް ހޯދަން ބޭނުން މީހުން އަބަދުވެސް‬ ‫ބަލާނީ އެމީހުންގެ މާޒީ އަށެވެ‪ .‬ތާރީޚަށެވެ‪ .‬ޢިބްރަތް ހޯދާނީ‬ ‫ތާރީޚުންނެވެ‪ .‬ތާރީޚު ނޭނގި އެކަން ކުރާނީ ކިހިނެއް‬ ‫ހެއްޔެވެ؟ ޤައުމުގެ ދަރީންނަށް ޤައުމުގެ ތާރީޚު ނޭނގޭ ނަމަ‬ ‫އެމީހުންނަކަށް އެމީހުންގެ ޤައުމެއް ނޭނގޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އިންސާނުން އާބާދު ވުމާއި ތަފާތު ޙާލަތު‬ ‫ތަކުގައި އުޅެން ފެށުމާހަމައިން ތާރީޚް ފެށެ‬ ‫އެވެ‪ .‬އިންސާނީ ނަސްލުތައް އުފެދި ދަރިކޮޅު‬ ‫ތަކަށްބެހި‪ ،‬ބަސްތައް އުފެދި‪ ،‬ދީންތައް‬ ‫ފެތުރި‪ ،‬މިއިން ކޮންމެ ކަމަކުން ކުރިތައް‬ ‫ފަޅަމުން ހެދެމުން ބޮޑުވަމުން މިއަންނަނީ‬ ‫އިންސާނީތާރީޚުގެ ބިޔަ ގަހެވެ‪ .‬އެ ގަހުގެ‬

‫ސ ތަކުގެ ބޮޑު‬ ‫އޮށުން ފަޅައިގެން ހެދުނު ގަ ް‬ ‫ނމެ ފަތަކީވެސް‬ ‫ބަގީޗާގެ ކޮންމެ ގަހެއްގެ އެ ް‬ ‫ތާރީޚްޢިލްމުގެ ތަފާތު މައުޟޫޢެކެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމު ތަކުގެ ތާރީޚަށް ކުޑަކޮށް‬ ‫ވިސްނާ ވަޑައިގެން ބައްލަވާށެވެ‪ .‬އެއްބަޔަކު‬ ‫އެމީހުންގެ އަމިއްލަ ވަޒަނުގައި އެތިބަ އުޅެނީ‬ ‫އަހަރުގެ ގިނަ ދުވަސް ތަކެއްގައި ނުލާހިކު ގަދަ‬

‫ހޫނު ގައެވެ‪ .‬އުފަލުންނެވެ‪ .‬އެމީހުންނަކަށް މި‬ ‫ދުނިޔެއަކު އެ އަށްވުރެ ލޯބިވާ ތަނެއް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫އެޔާޚިލާފަށް އަނެއް ބަޔަކު އެ އުޅެމުން އަންނަނީ‬ ‫އަހަރުގެ ގިނަ ދުވަސްތަކެއްގައި ގަދަ ފިނީގައެވެ‪.‬‬ ‫ގަނޑުފެނުގަ އެވެ‪ .‬އުފަލުންނެވެ‪ .‬އެއީ އެމީހުންގެ‬ ‫ލޯބިވާ ވަޒަނެވެ‪ .‬އެތަނަކާ ދުޝްމަނެއްގެ ގޮތުން‬ ‫ހަމަ އެކަކަށްވެސް ކައިރި އެއް ނުވެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ސަބަބަކީ ވިސްނައިލަން ވަރަށް ފަސޭހަ‬ ‫ސަބަބެކެވެ‪ .‬ތިމާމެން އުޅެ ބޮޑުވި ފަސްގަނޑަށް‬ ‫ޖެހިފައިވާ ލޯތްބެވެ‪ .‬ތިމާމެންގެ ޙަޟާރަތު‬ ‫އެތާނގައިވުމެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި ތިމާމެންގެ ތާރީޚަކީ‬ ‫އެއީ ކަމުގައި ވުމެވެ‪.‬‬ ‫ތިމާމެންގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރި‬ ‫ކަމަށްޓަކައި ބައެއް ފަރާތް ތަކުން ކުރާބިނާތައް‬ ‫ތާރީޚީބިނާ ތަކަށް ވެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ޗައިނާގެ‬ ‫ބޮޑުފާރެވެ‪ .‬ހަމަ އެފަދައިން ތިމާމެންގެ ހަނދާން‬ ‫ދިރުވުމަށް ކުރާ ބައެއްބިނާ އަށްވެސް ތާރީޚީ‬ ‫ޙައިޘިއްޔަތު ލިބިފައި އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬މިސާލަކީ‬ ‫އާގަރާ ގައި އެހެރަ ތާޖުމަހަލް އެވެ‪ .‬މި‬ ‫އެކަންޏެއް ނޫނެވެ‪ .‬ކޮންމެ ޙަޟާރަތެއް‬ ‫ގައިވެސް ތިމާމެންނަކީ ތިމާމެންކަން ދެއްކުން‬ ‫ވެފައިވަނީ އިންސާނުން އަބަދުވެސް ހޯދަން‬ ‫ބޭނުންވާ ޝަރަފަކަށެވެ‪ .‬ތިމާމެންނަކީ މިވެނި‬ ‫ދަރިކޮޅަކަށް ނިސްބަތްވާ‪ ،‬މިވެނި ވެރިޔެއްގެ‬ ‫ޚިދުމަތުގައި އުޅުނު މިވެނި މީހުންގެ ދަރީންނޭ‬ ‫ނުވަތަ ތިމާގެ ޤައުމަށް މިވެނި ޚިދުމަތް ކޮށްފައި‬ ‫ތިބި މީހުންނޭ ބުނުން ވެފައި ވަނީ ގިނަ މީހުން‬ ‫ވަރަށް ފަޚްރުވެރި ކަމާއެކު ބުނެ އުޅޭބަހަކަށެވެ‪.‬‬ ‫ތިމާމެން ތިމާމެންނަށްޓަކައި ފަޚްރުވެރި ވުމުން‬ ‫ދައްކަނީ‪ ،‬ނުވަތަ ތިމާގެޤައުމުގެ މާޒީއަޓަކައި‬ ‫ފަޚްރުވެރި ވުމުން ދައްކަނީ‪ ،‬ނުވަތަ އެކަން‬ ‫ދަންނަ ކަމަށްހެދޭ ހެދުމުން ދައްކަނީ ތާރީޚަކީ‬ ‫ޤައުމިއްޔަތުގެ އަސާސެއް ކަމެވެ‪ .‬ކަން މިހެން‬

‫‪59‬‬

‫ހުރުމާއެކު‪ ،‬ޤައުމީލޯބި‪ ،‬ޤައުމުގެ ދަރީންގެ‬ ‫ހިތްތަކުގައި އަށަގެންނެވުމަށްޓަކައި ޤައުމުގެ‬ ‫ތާރީޚު ޤައުމުގެ ދަރީންނަށް އުނގަންނައި‬ ‫ދިނުމަކީ ހުރިހައި ޤައުމެއްގައިވެސް މިއަދު ކުރާ‬ ‫ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މިހައި‬ ‫ރަނގަޅެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެ‬ ‫ދެން ހިތަށް އަންނަ ސުވާލަކީ‬ ‫ހިސާބުން‬ ‫ޤައުމުގެ ދަރީންނަށް ޤައުމުގެ ތާރީޚު އެނގުމަކީ‬ ‫ހަމަ އެހައި މުހިންމު ކަމެއް ހެއްޔެވެ؟‬ ‫އެޤައުމެއްގެ ދަރީންނަށް އެ ޤައުމެއްގެ ތާރީޚު‬ ‫ހަމަ ކޮންމެހެން އެނގެން ޖެހޭނެ ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ނޭނގުނިއްޔާ ވާނީ ކީއްހެއްޔެވެ؟‬ ‫ފުރަތަމަ ދެ ސުވާލުގެ ޖަވާބަކީ‬ ‫ހަމަ ކޮންމެ ޤައުމެއްގެ‬ ‫ވެސް އާދޭހެވެ‪.‬‬ ‫ދަރީންނަށްވެސް އެމީހުން ގެ ތާރީޚު އެނގުމަކީ‬ ‫މުހިންމު ކަމެކެވެ‪ .‬އެއީ ހުރިހައި ޤައުމަކުންވެސް‬ ‫މުހިންމުކަން ދޭ ކަމެކެވެ‪ .‬އާދޭހެވެ‪ .‬ކޮންމެ‬ ‫ޤައުމެއްގެ ދަރީންނަށްވެސް އެބައެއްގެ ތާރީޚު‬ ‫އެނގެންޖެހޭނެ އެވެ‪ .‬ނޭނގުނިއްޔާ ވާނީ‬ ‫ކީއްހެއްޔޭތޯއެވެ؟ ވާނޭ ގޮތަކީ މިއެވެ‪.‬‬ ‫ތިމާއަކީކާކު‬ ‫ނޭނގި‬ ‫ތާރީޚު‬ ‫ކަމެއް ތިމާއަކަށް ނޭނގޭނެއެވެ‪ .‬ތާރީޚަކީ‬ ‫މާޒީ ދައްކައިދޭ ލޯގަނޑެވެ‪ .‬ތިމާމެންގެ‬ ‫އަސްލާއި ނަސްލާއި ކުރީގައި އުޅުނު މީހުން‬

‫ކުރި ރަނގަޅު ކަންތަކާއި ހެދި ގޯސް ތަކުގެ‬ ‫ފިލާވަޅުތައް ފެންނާނީ ތާރީޚުންނެވެ‪ .‬މިއަދު‬ ‫ޤައުމުގެ މިވެނި ކަމެއް މިވެނި ގޮތަކަށް މި‬ ‫އޮތީ ނުވަތަ ނެތީ ކީއްވެގެންކަން އެނގޭނީވެސް‬ ‫ތާރީޚުންނެވެ‪ .‬ރަނގަޅު މުސްތަޤްބަލެއް ހޯދަން‬ ‫ބޭނުން މީހުން އަބަދުވެސް ބަލާނީ އެމީހުންގެ‬ ‫މާޒީ އަށެވެ‪ .‬ތާރީޚަށެވެ‪ .‬ޢިބްރަތް ހޯދާނީ‬ ‫ތާރީޚުންނެވެ‪ .‬ތާރީޚު ނޭނގި އެކަން ކުރާނީ‬ ‫ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ޤައުމުގެ ދަރީންނަށް ޤައުމުގެ‬ ‫ތާރީޚު ނޭނގޭ ނަމަ އެމީހުންނަކަށް އެމީހުންގެ‬ ‫ޤައުމެއް ނޭނގޭނެއެވެ‪ .‬އެޅޭ ފިޔަވަޅުން މިދެވެނީ‬ ‫ކުރިޔަށް ކަމެއް ނުވަތަ ފަހަތަށް ކަމެއްވެސް‬ ‫ނޭނގޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުގެ ތާރީޚު ދަސްކުރާއިރު‪،‬އެކި‬ ‫ޒަމާނުގައި އެކި ކަންކަމުގައި އެކި ގޮތްގޮތަށް‬ ‫ޤައުމަށް ޚިދްމަތް ކުރި ޚިދްމަތްތެރީން‬ ‫ފެންނާނެއެވެ‪ .‬ޤައުމުގެ ސިޔާދަތަށްޓަކައި ޖިހާދު‬ ‫ކުރެއްވި އަބްޠާލުން ފެންނާނެއެވެ‪ .‬އެކިވަރަށް‬ ‫ޤައުމާދެކޮޅަށް ތެދުވި އަމިއްލަ ޤައުމުގެ ޚާއިނުން‬ ‫ވެސް ފެންނާނެއެވެ‪ .‬ޤައުމަށް އެކިގޮތް ގޮތުން‬ ‫އުނދަގޫކުރި އަދި ޤައުމު އަޅުވެތި ކުރަން އުޅުނު‬ ‫ފަރާތްތައް ވެސް އެނގޭނެއެވެ‪ .‬މި ޙާލަތުގައި‬ ‫ހަނދާން ބަހައްޓަންޖެހެނީ އަޅުގަނޑުމެން މި‬ ‫ދަސް ކުރަނީ ތާރީޚު ކަމެވެ‪ .‬މިދެންނެވީ މި‬

‫ދިރާސާ ތަކުން އަޅުގަނޑުމެންގެ ހިތް ތަކުގައި‬ ‫ޤައުމީ ޝުޢޫރާއި ލޯބި އުފެދޭނޭ ވާހަކަ އެވެ‪.‬‬ ‫އަދި މީސް ނުމީސް ވަކިވުމަކީ‪ ،‬ކަންކަމުގެ‬ ‫ޙަޤީޤަތް އެނގުމަކީ ޠަބީޢީ ގޮތުން ބަޔަކަށްދެވޭ‬ ‫ޤަދަރު އުފުލި‪،‬ބަޔަކާމެދު ހިތްބަރުކަން އުފެދި‬ ‫ދާނޭކަމެކެވެ‪ .‬ތާރީޚް ޢިލްމުވަކި މިއުސޫލަކުން‬ ‫އިސްތިސްނާ އެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޢިލްމަކީ‪،‬‬ ‫ތާރީޚް‬ ‫އާދޭހެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚަކީ‬ ‫ޤައުމުގެ‬ ‫ތިމާގެ‬ ‫ޚާއްޞަކޮށް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން އުނގެނި ދަސްކުރަން ޖެހޭ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަކީ ކޮންތާކުން‬ ‫އެއްޗެކެވެ‪.‬‬ ‫ކިހިނެއް އައި ބަޔެއްކަން އަންގައިދެނީ ތާރީޚް‬ ‫ކަމަށް ވާތީއެވެ‪ .‬ޒަމާނާއި އާދަކާދަޔަށް އަންނަ‬ ‫ބަދަލު އަޅުގަނޑުމެންނަށް އަންގައިދެނީ ތާރީޚް‬ ‫ކަމަށް ވާތީއެވެ‪ .‬މާޒީގައިޤައުމަށް ކުރިމަތިވި‬ ‫މުސީބާތްތަކުން ޤައުމު ސަލާމަތް ވީ ކިހިނެއްކަން‪،‬‬ ‫އެކަމުގައި އިސްނެންގެވީ ކޮން އަބްޠާލުންނެއްކަން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް އަންގައިދިނީ ތާރީޚް ކަމަށް‬ ‫ވާތީއެވެ‪ .‬އިއްޔެ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ހެދުނު‬ ‫ގޯސް ތަކުން މިއަދު ސަލާމަތްވެ ތިބުމުގެ‬ ‫ތާރީޚް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށްލިބެނީ‬ ‫ފިލާވަޅު‬ ‫ގެތެރެއިން ކަމަށް ވާތީ އެވެ‪.‬‬

‫ކޯޕްރަލް އާމިނަތު އަޒީމާ‬

‫އާއިޒް އާއި ޝައުނާއާ ދެމީހުން އޮތީ‬ ‫ވިއްސާރަވެހި‬ ‫މެދުކެޑުމެއްނެތި‬ ‫ނިދާށެވެ‪.‬‬ ‫ގުގުރަމުން ގެންދެއެވެ‪ .‬އާއިޒްގެ ތުއްތު ތުއްތު‬ ‫ދަރިއަކުހުރެވެ‪ .‬އާއިޒްއަކީ ސިފައިންގޭގައި‬ ‫މަސައްކުރާ މީހެކެވެ‪ .‬އާއިޒްގެ ދެމަފިރިން‬ ‫ގައިދޮށަށް އެ ތުއްތު ދަރިފުޅު ލައިގެންއޮވެ ނިދި‬ ‫ހަމަކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ‪ .‬އެ ކުޑަ މައުސޫމު‬ ‫ދަރިފުޅު ގުގުރާ ކޮންމެފަހަރަކު ސިއްސައިގެންގޮސް‬ ‫ރޯންފަށައެވެ‪ .‬އާއިޒް ހަދާނެގޮތް ބޮޑުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ގުގުރާ ވަރުން ނުނިދިފަ އޮތްވާ ފަތިސްވެ ހާ‬ ‫ގޮވާއަޑު އިވެން ފަށައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އާއިޒް ޕީޓީއަށް ދާން ތައްޔާރުވެލައިގެން‬ ‫ގެއިންނިކުމެގެން ހިގައްޖެއެވެ‪ .‬އޭރު ޝައުނާ‬ ‫ކުޑަދަރިފުޅު މަސަލަސްކުރެވޭތޯ އުޅެއެވެ‪ .‬އާއިޒް‬ ‫އާދައިގެމަތިން އޮފީހަށްގޮސް މަސައްކަތް ފެށިތަނާ‬ ‫ސިފައިންގެ ވެރިޔާގެ ފޯނެއް އައެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ‬ ‫ވެރިޔާގެ ގުޅާފައި ފުރަން ތައްޔާރުވުމަށް‬ ‫އެންގިއެވެ‪ .‬އާއިޒް ކުޑަކޮށް މާޔޫސްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ކުޑަ ދަރިފުޅު އެހާކުޑައިރު ރަށުން ބޭރަށް ދާން‬

‫ޖެހުމުންނެވެ‪ .‬އެ ނޫންއެހެން ގޮތެއްވެސް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ވަޒީފާގައި އުޅޭއިރު ނޯ ސަރ އެއް‬ ‫ނޯއްނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މަސައްކަތް ނިންމުމަށްފަހު އާއިޒް‬ ‫ގެޔަށް އައެވެ‪ .‬އޭރު ޝައުނާ ކުޑަ ދަރިފުޅު‬ ‫ގޮވައިގެން އުޅޭތީ އާއިޒްވެސް ކުޑަ ދަރިފުޅާއި‬ ‫އެކު މަޖާކޮށްލާފައި ހިގައްޖެއެވެ‪ .‬ހަވީރުވަމުން‬ ‫ދާވަރަކަށް އުޑުމަތި ބަނަވަމުން ދެއެވެ‪.‬‬ ‫އާއިޒް‬ ‫ކޮޓަރިއަށްއައިރު‬ ‫ޝައުނާ‬ ‫ފޮށްޓަށް އެއްޗެހި އަޅަމުން ދެއެވެ‪ .‬އެވަގުތު‬ ‫ޝައުނާ އާއިޒްކައިރިން ކޮންތާކަށްތޯ ފުރަން‬ ‫ތިއުޅެނީ އަހާލިއެވެ‪ .‬އާއިޒް ބުނީ އައްޑޫއަށް‬ ‫އޮފިސަރުން ތަކެއް ގޮވައިންގެން ފުރަން‬ ‫ދާންޖެހޭކަން ޗީފް އެންގިވާހަކައެވެ‪ .‬ޝައުނާ‬ ‫ވަރަށްދެރަވިއެވެ‪ .‬އެކަމު ވަރަށް އުފާވެސްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ އޭނަގެ ފިރިމީހާއަކީ އަކީ ސިފައިންގެ‬ ‫މީހަކަށް ވީތީއެވެ‪ .‬ޝައުނާ ރޭގަނޑުކެޔުމަށް ފަހު‬ ‫ނިދަން އޮށޯއްވެއްޖެއެވެ‪ .‬އޭރުވެސް ވަރަށް ބޯކޮށް‬ ‫ވާރޭވެހެމުން ދެއެވެ‪.‬‬

‫އޭރުވެސް‬ ‫ފުރައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އާއިޒް‬ ‫ވާރޭވެހި ގުގުރާ ވިދަމުން ދެއެވެ‪ .‬އާއިޒްމެން‬ ‫ފުރައިގެން ހުވަދޫ ކަނޑަށް އެރިތަނާ ޖެހި‬ ‫ބޮޑުރާޅަކުން ދޯނީގެ ބުރަފަތި ނައްޓާލިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭރު ދޯންޏައް ދިޔަވަމުން ދެއެވެ‪ .‬ފޯނުން‬ ‫ގުޅޭތޯ އުޅެއުޅެ ގުޅޭގޮތެއް ނުވިއެވެ‪ .‬އެހިސާބަށް‬ ‫ރޭންޖެއް ނުލިބެއެވެ‪ .‬އާއިޒްގެ ކޮމާންޑްގެދަށުން‬ ‫ފެން ހިއްކަންފެށުނެވެ‪ .‬ފެންހިއްކަންފެށިތަނާ‬ ‫އަނެއްކާވެސް ބޮޑު ރާޅެއްޖެހުމާއި އެކު ވަރަށް‬ ‫ބޮޑަށް ދިޔަވަމުންދެއެވެ‪ .‬ދޯނި އަޑިޔަށް‬ ‫ދާންފަށައިފިއެވެ‪ .‬އާއިޒް އެއްމެންގެ އަތަށް‬ ‫ލައިފްޖެކެޓް ދިނުމަށްފަހު ދޯނީގެ ގެގަނޑުގެ‬ ‫ތެރެއަށް ވަދެވުނުތަނާ ދޯނިއެއްކޮށް އަޑިޔަށް‬ ‫ހިގައްޖެއެވެ‪ .‬އެއްމެން އަތުގުޅައިގެން ތިބީއެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށް ގިނައިރު ފަހުން އެތަނުން އެކަކު‬ ‫ކޮމާންޑަރުގެ ވާހަކަ އެހިއެވެ‪ .‬އެކަކަށްވެސް‬ ‫ކޮމާންޑަރުވީތަން ނޭގޭ ވާހަކަ ބުނުމުން އެންމެން‬ ‫ވެގެން ކޮމާންޑަރަށް ގޮވަން ފަށައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮމާންޑަރުގެ ޚަބަރެއް ނުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންތިއްބައި އިރުއަރައިފިއެވެ‪ .‬އޭރު‬ ‫އެހިސާބުގަނޑުގައި ދޯންޏެއް އުޅެއެވެ‪ .‬އެމީހުން‬ ‫ފެނުމާއި އެކު އެންމެން ދޯންޏަށް އެރުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެދޯނި ކައްޕި ކޯސްޓްގާޑައް ސެޓުން ގުޅުމަށްފަހު‬ ‫ދޯނި އަޑިޔަށް ދިޔަ ޚަބަރުދިނެވެ‪ .‬ވަގުތުން‬ ‫ކޯސްޓްގާޑު އައިސް ބްރިގޭޑިޔާ ޖެނެރަލް އާއިޒް‬ ‫ހޯދުމުގެ މަސައްކަތް ފެށިއެވެ‪ .‬އާއިޒް ހޯދަމުން‬ ‫ދަނިކޮށް ކޯސްޓްގާޑް މީހުންނަށް އާއިޒް ފެނުނީ‬ ‫‪ 2‬މޭލު ބޭރުން މަރުވެފައި އޮއްވައެވެ‪ .‬އާއިޒް‬ ‫ކޯސްޓްގާޑަށް ނެގުމަށްފަހު ހުރިހާ އޮފިސަރުންތަށް‬ ‫ކޯސްޓްގާޑަށް އަރުވައިގެން މާލެ އަތުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެއިން ޝައުނާއަށް ގުޅާފައި‬ ‫އާއިޒް މަރުވި ޚަބަރު ދިނުމުން ކުއްލި‬ ‫ޝޮކެއް ލިބުނެވެ‪ .‬ޝައުނާއަށް ހޭލެވުމާއިއެކު‬ ‫އާއިޒް ކޮބައިތޯ ބަލާލިއެވެ‪ .‬އޭރު އާއިޒް އޮތީ‬ ‫ނިދާފައެވެ‪ .‬ފަތިސް ނަމާދަށް ބަންގި ގޮވަނީއެވެ‪.‬‬ ‫ޝައުނާ އަށް މިފެނުނީ ހުވަފެނެއްކަން އެގުމުން‬ ‫ނަމާދުކުރުމަށްފަހު އޭނަގެ ފިރިމީހާ ހެޔޮހާލުގައި‬ ‫ލެއްވުމަށްއެދި ﷲގެ ހަޟްރަތުގައި ދުޢާ ކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫‪ -‬ނިމުނީ ‪-‬‬

‫‪61‬‬

‫ސިފައިންނާއި ހަށިހެޔޮކަން‬

‫‪62‬‬

‫ހަށިހެޔޮކަމަކީ ކޮންމެ އިންސާނަކު‬ ‫ވެސް އެންމެ އެދޭނެ އެއް ކަމެވެ‪ .‬ހަށިހެޔޮކަންމަތީ‬ ‫ތިބުމަކީ ކޮންމެ އިންސާނަކަށްވެސް ލިބޭނެ‬ ‫އެހާމެ އުފާވެރި އަދި ހިންހަމަޖެހުމެކެވެ‪.‬‬ ‫ހަށިހެޔޮކަން އެކި ގޮތްގޮތަށް މާނަ‬ ‫ކުރެވިދާނެވެ‪ .‬ޖުމްލަކޮށް ބަލިތަކުން ދުރުހެލިވެ‬ ‫ހުރުމާއެކު‪ ،‬އާންމު ގޮތެއްގައި މަސައްކަތްކޮށް‬ ‫ކޮށް ނިމިގެން އިތުރަށް ކުޅިވަރު ކުޅެ‪ ،‬ނުވަތަ‬ ‫މަސައްކަތް‬ ‫ފިޒިކަލް‬ ‫އެހެނިހެން‬ ‫ހަށިގަނޑުގައި‬ ‫ހަކަތަ‬ ‫ކުރުމުގެ‬ ‫ހުރުމަކީ ހަށިހެޔޮކޮށް ހުރުން ކަމަށް‬ ‫ބެލެވިދާނެއެވެ‪ .‬ބަލިތަކުން ދުރުހެލިވެ‬ ‫ހުރުމަށް މާނަކޮށް އުޅެނީ ދުޅަހެޔޮ‬ ‫ވުމަށެވެ‪ .‬ހަށިހެޔޮކަމަށް ބެލެވެނީ‪،‬‬ ‫ބޮޑަށް ހަށިގަނޑުން ކުރާ ގިނަގުނަ‬ ‫މަސައްކަތް ކުރުމަށް ހަކަތަ‪ ،‬ޚާއްޞަކޮށް‬ ‫ފިޒިކަލް މަސައްކަތް ކުރުމަށް ހަކަތަ‬ ‫ނުވަތަ ބާރު ހުރުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ގައުމެއްގެ‬ ‫ސިފައިންނަކީ‬ ‫'އައްޑަނަ' ކަމުގައި ބެލެވޭ ބައެކެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ ސިފައިންގެ މީހަކީވެސް ގައުމަށް‬ ‫ހެޔޮހިތުން ގުރުބާން ވުމަށް މާތްﷲ‬ ‫ގަންދީ ހުވާކޮށްގެން ތިބޭބައެކެވެ‪.‬‬ ‫ހެޔޮނިއަތުން ޤުރުބާން ވެވޭނީ ޤާބިލްކަން‬ ‫ހުރެގެނެވެ‪ .‬ޤާބިލްކަން އިތުރު ކުރެވޭނީ އެތަކެއް‬ ‫ތަމްރީނެއް ހަދައިގެންނެވެ‪ .‬އެގޮތުން ކޮންމެ‬ ‫ސިފައިންގެ މީހަކުވެސް އެމީހެއްގެ ޤާބިލްކަން‬ ‫ހުރި މިންވަރަކުން ތަމްރީނުތައް ހަދައިގެން‬ ‫ޤާބިލްކަށް އިތުރު ކުރުމަކީ 'ލާޒިލް' ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ސިފައިންނަކީ އާންމުންނާއި ޚިލާފަށް‬ ‫އެތަކެއް މަސައްކަތްތަކެއް ޤައުމެއްގެ ކުރިމަގަށް‬ ‫އަބަދުމެ އަބަދަށް ކުރުމަށް ތިބޭބައެކެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ޤާބިލްކަން‪ ،‬ނުވަތަ ހުނަރުވެރިކަން‬ ‫އެކިމީހުންގެ ހުންނާއި އެކިވަރަށެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ ހާލަތެއްގައިވެސް ކޮންމެ‬ ‫ރޭންކެއްގެ ސިފައިން ތިބި ނަމަވެސް އަދި‬ ‫އެމީހަކީ މަސައްކަތްކުރާ ދާއިރާގެ ފަންނީ‬

‫މާހިރަކަށްވި ނަމަވެސް‪ ،‬ސިފައިންގެ މީހަކީ‬ ‫'ހަށިހެޔޮކަން' އެއްކިބާ ކުރެވޭނެ މީހެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ހަށިހެޔޮވުމަކީ ކޮންމެ ސިފައިންގެ މީހަކަށްވެސް‬ ‫ލާޒިމް ކުރާކަމެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ގަންދީ ކޮށްފައިވާ‬ ‫ހުވާ ފުރިހަމަކުރެވޭނީ ހަށިހެޔޮކޮށް ތިބެގެނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި 'ފިޓް' ސޯލްޖަރެއްގެ ގޮތުގައި ހުރުމަކީ‬

‫ލެފްޓިނަންޓް ކާނަލް ޑރ‪ .‬ޙުސައިން ޙަލީމް‬

‫ކޮންމެ ސިފައިންގެ މީހެއްގެ މައްޗަށް ލާޒިމް‬ ‫ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ޤަވާއިދުން ކަސްރަތު ކޮށްގެން މެނުވީ‬ ‫ހަށިހެޔޮކޮށް ނުތިބެވޭނެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ޤަވާއިދުން ކަސްރަތު ކުރުމަކީ ކޮންމެ ސިފައިންގެ‬ ‫މީހަކުވެސް ކުރަންޖެހޭ‪ ،‬އަދި ކުރަން ފަސޭހަވެސް‬ ‫ކަމެކެވެ‪ .‬ކޮންމެ އިންސާނަކަށް ވެސް ލިބެނީ‬ ‫ދުވާލަކު ‪ 24‬ގަޑިއިރެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ކޮންމެ ރޭންކެއްގެ ސޯލްޖަރަކަށްވެސް‬ ‫ހަމަހަމައެވެ‪ .‬ކަސްރަތު ނުކޮށް ފިޓްނަސް‬ ‫ޓެސްޓުން ފެއިލްވުމަކީ ސިފައިންގެ‬ ‫މީހެއްގެ ގޮތުގައި ހުރުމަށް ކުފޫ‬ ‫ހަމަނުވާކަމުގެ ހެއްކެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ސިފައިންގެ މީހަކަށް ހުރެގެން ވާނީ‬ ‫ސިފައިންގެ ފިޓްނަސް މިންގަޑުން‬ ‫ރަނގަޅަށް ފާސްވާ މީހުނަށް އެކަނިކަން‬ ‫ހުރިހާސިފައިން ހިތުގައި ބިންވަޅު‬ ‫ނެގިފައި ވާންވާނެއެވެ‪ .‬ސުނާމީއެއް‬ ‫ނުވަތަ އެފަދަ ބޮޑު ކާރިސާއެއް ނުވަތަ‬ ‫ހާދިސާއެއް ގައުމަށް ދިމާވާނީ ނޭގި‬ ‫ހުއްޓައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ހަށިހެޔޮކޮށް‬ ‫އަބަދުމެ ތިބުން މިވަނީ އިންތިހާއަށް‬ ‫މުހިންމު ކަމަކަށް ވެފައެވެ‪.‬‬ ‫‪ 1988‬ނޮވެމްބަރު ‪ 3‬ފަދަ ދުވަހެއް‬ ‫އަތުވެއްޖެނަމަ ގައުމު ސަލާމަތް ކުރުމުގައި‬ ‫ހަށިގަނޑާއި ފުރާނައިން ޤުރުބާން ވާން‬ ‫ޖެހިއްޖެނަމަ ޤުރުބާންވުމަކީ ކޮންމެ ސިފައިންގެ‬ ‫މީހެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބު ވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ނޮވެމްބަރު ‪ 3‬ވަނަ ދުވަހު ޤައުމަށްޓަކައި‬

‫ޤުރުބާންވި ބަޠަލުންގެ ތެރޭގައި ހިމެނިލައްވާ ޝަހީދު ޝޭޑީ‪،‬‬ ‫(މެކާނޯ) އަދި ޙުސައިން އާދަމް ފަދަ ބަޠަލުންނަކީ ހަށިހެޔޮކަމަށް‬ ‫ލޯބިކުރި‪ ،‬ހަށިހެޔޮ ސޯލްޖަރުންތަކެކެވެ‪ .‬އެބަޠަލުން އެދުވަހު‬ ‫ފުރާނައިން ޤުރުބާންވުމަށް ޖެހިލުމެއްނެތި ކުރިމަތިލީ‪،‬‬ ‫ހަށިހެޔޮކޮށް ތިބުމުން ކަމާއި މެދަކު ޝައްކެއްނެތެވެ‪.‬‬ ‫ޝަހީދު ޙުސައިން އާދަމަށް ބަލައިފިނަމަ‪ ،‬އޭނާއަކީ‬ ‫ކުޅަދާނަ ދުވުންތެރިއެއްގެ އިތުރުން ކުޅަދާނަ ފެތުން‬ ‫ތެރިއެއްވެސްމެއެވެ‪ .‬މިފަދަ ކަންކަމުން ދޭހަވަނީ‬ ‫ޝަހީދު ކޯޕްރަލް ޙުސައިން އާދަމްއަކީ ޤަވާއިދުން‬ ‫ނަތީޖާއަކީ‬ ‫ސޯލްޖަރެއްކަމެވެ‪.‬‬ ‫ކަސްރަތުކުރާ‬ ‫ޤައުމަށްޓަކައި ފުރިހަމަ ސޯލްޖަރެއްގެ ޒިންމާ‪،‬‬ ‫އެންމެ ތަންކޮޅެއްވެސް ފަސްނުޖެހި ކުރިމަތިލާ ޤައުމު‬ ‫ދިފާއުކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫ޢުދުވާނީ‬ ‫މިފަދަ‬ ‫ދިމާވާ‬ ‫ޤައުމަށް‬ ‫ހަމަލާތަކުގެ އިތުރުން އެހެނިހެން ބުރަމަސައްކަތްވެސް‬ ‫ސިފައިން އަންނަނީ ކުރަމުންނެވެ‪ 2011 .‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ރާއްޖޭގައި ބޭއްވި ސާކު ސަމިޓަށް އައްޑުއަތޮޅުގައި އެޅުނު‬ ‫ކޮންވެންޝަން ސެންޓަރުގެ މަސައްކަތްތަކަކީ‪ ،‬ސިފައިންގެ‬ ‫ހަށިހެޔޮކަން ރަމްޒުކޮށްދިން ފަހުގެ ތާރީޚުގައި ކުރެވުނު އެހާމެ‬ ‫ބޮޑު މަސައްކަތެކެވެ‪ .‬ފޫހިކަމެއްނެތި‪ ،‬ކެއިންބުއިމެއްނެތި‬ ‫ތިބެންޖެހުނު ނަމަވެސް ޝަކުވާއެއްނެތި ކުރި އެމަސައްކަތް‬ ‫އެހާ ފުރިހަމަޔަށް ކުރެވޭނީ ހަމަ ޔަޤީނުންވެސް ހަށިހެޔިކޮށް‬ ‫ތިބޭ ބަޔަކަށްކަން ޔަޤީނެވެ‪.‬‬ ‫ޤަވާއިދުން ކަސްރަތުކޮށް އުޅުމަކީ ދިރިއުޅުމުގެ ބަޔަކަށް‬ ‫ހަދަން އުނދަގޫ ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ހަފްތާއަކު ‪ 4‬ނޫނީ ‪ 5‬ދުވަހު‪ ،‬ކޮންމެ‬ ‫ދުވަހަކު ތިރީސް ނޫނީ ސާޅިސް ފަސް މިނެޓްވަންދެން ކަސްރަތު‬ ‫ކުރުމުން ފުދޭނެއެވެ‪ .‬ކަސްރަތު ކުރާކަށް ވަކި ވަގުތެއް ނޯވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހެދުނާއި މެންދުރާއި ހަވީރާއި ރޭގަނޑެވެ‪ .‬އަދި ދަންވަރުވެސްމެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަސްރަތު ގަޑީގައި ކުރެވިދާނެ ކަސްރަތުތައްވެސް އެހާމެގިނައެވެ‪.‬‬ ‫ހިނގުމެވެ‪ .‬ދުވުމެވެ‪ .‬ފެތުމެވެ‪ .‬ބައިސްކަލު ދުއްވުމެވެ‪ .‬ކުޅިވަރުކުޅުމެވެ‪.‬‬ ‫މިހެންގޮސް ކޮޅުން ނުލާހާ ގިނައެވެ‪.‬‬ ‫ކަސްރަތުން ލިބޭފައިދާތަށް އެހާމެގިނައެވެ‪ .‬ހަށިގަނޑު‬ ‫ބައްޓަންވެ ރީތިކޮށްދެއެވެ‪ .‬ހަށިގަނޑު ލުއިވުމެވެ‪ .‬ނޭވާލާ ނިޒާމް‬ ‫ރަނގަޅުވުމެވެ‪ .‬ކަށިތައް‪ ،‬މަސްތައް‪ ،‬ހުޅުތައް ވަރުގަދަ ކޮށްދެއެވެ‪.‬‬ ‫ސިކުނޑި ތަނަވަސް ކޮށްދެއެވެ‪ .‬އެކިބާވަތްތަކުގެ ސްޓްރެސްތަކުން‬ ‫ދުރުހެލި ކޮށްދެއެވެ‪ .‬އަރާމުކޮށް ނިދާލެވެއެވެ‪ .‬އުވާވެރިކަން‬ ‫އިތުރުކޮށްދެއެވެ‪ .‬ބަލިތަކުން ދުރުހެލި ކޮށްދެއެވެ‪ .‬މިހެންގޮސް‬ ‫ކަސްރަތުގެ ސަބަބުން ލިބޭ ފައިދާތައް ކިތަންމެހާވެސް ގިނައިން ބުނެދެވިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންނާއި އާމުންނާ ހުންނަ އެންމެ ބޮޑު އެއް ތަފާތަކީވެސް ހަށިހެޔޮކަމެވެ‪ .‬ކުފޫ‬ ‫ހަމަވާ ސިފައިންގެ މީހެއްގެ ބައްޓަން (އެތެރެއިން އެގުމުގެ ބަދަލުގައި) ބޭރަށްވެސް އެގޭނެއެވެ‪ .‬ސްމާޓު‬ ‫ވާނެއެވެ‪ .‬ބަޑެއް ނުހުންނާނެއެވެ‪ .‬މަސައްކަތެއް ކުރަންވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ވާރެއެއް އަތްވެއް ނޯންނާނެވެ‪.‬‬ ‫ރެއެއް ދުވާލެއް ނޯންނާނެއެވެ‪ .‬ވަކިން ޚާއްޞަކޮށް 'ވަރުބަލިކަން" އިޙްސާސް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ވަރުބަލިވި ނަމަވެސް ބޭރުފުށުން އެކަމެއް ނުފެންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ސިފައިންނާއި ހަށިހެޔޮކަން މިވަނީ ލާމެހިލެވިފައެވެ‪ .‬އަދި ސިފައިންނަކީ‬ ‫ގައުމުގައި ތިބި އެންމެ "ހަށި ރީތި" މީހުން ކަމުގައި ހެދުމަށް އިތުރަށް މަސައްކަތް‬ ‫ކުރަމާތޯއެވެ‪.‬‬

‫‪63‬‬

the kinetic elements towards MNDF, the non-kinetic elements are being hotly debated over.

Conclusion

As mentioned at the outset, this article, which is the first in a series focused on "Professionalism," is intended only to briefly outline the aspects of a profession.

As we diligently move towards professionalism; the most pertinent question we have to ask is... is MNDF a Profession? Or is it a government bureaucratic superstructure, contained within which are several distinct and independent professions, each of which have a unique expertise and a jurisdiction of its own? What is the historical evolutionary process that created this entity? Most pressingly, the constitution of Maldives demands that MNDF be ready and prepared to use military strength to defend and secure the state, but is there a Maldivian Profession of Arms, producing the required expert knowledge?

Main References:

1. Don M. Snider, “The Army Profession and Ethic: To Maintain the Army as a Military Profession During the Defense Reduction,” Lecture presentation at 351st Civil Affairs Command.

2. ---------------------- “Stewards of the Profession,” Lecture at US Naval War College Ethics Seminar, November 2012, USNWC, New Port, Rhode Island.

3. US Army Field Manual 1: The Army 4. Ronald R. Fogleman, “The Profession of Arms,” Air Power Journal, Fall 1995.

5. ADRP 1 The Army Profession, Headquarters, Department of the Army, 2012.

ް‫އެއްބައެއް އެއް ޤައުމެއ‬

ް‫ ޖަޢުފަރު ޢަބްދުއްރަޙުމާނ‬3‫ވޮރަންޓް އޮފިސަރ‬

ޭ‫ސުލްޙަޔަށް ލޯބި ކުރާ ރައްޔިތަކީ ދިވެހިންނ‬ ޭ‫ޚުލްޤުހެޔޮ ގޮތްތަކުގާ އިސްވެތިބީ ދިވެހިންނ‬

ޭ‫އުންމަތަށް ނަޞްރުއެދޭށޭ ބުނަނީ ދިވެހިންނ‬

ޭ‫އެއްބައެއް އެއްޤައުމެއް މީ އެބުނާ ދިވެހިންނ‬

ް ު‫ކުލުނުވެރި ހިތްތަކަކުން ގުޅުވި މިމުޅި މާޙައުލ‬ ‫ނ‬ ް‫އުޅުމުގާ އާދަތަކެއް ވާކަމުގައި ދައްކައިގެނ‬

ް‫އުޅުނު ބައެކޭ މިޖަޒީރާ ތަކުގެ މިއަހުލުވެރިނ‬

ޭ‫އެއްބައެއް އެއްޤައުމެއް މީ އެބުނާ ދިވެހިންނ‬

ް ެ‫އެކަކު އަނެކެއްގެ އުފާތައް ނުކުރޭ މަޙްރޫމ‬ ‫އ‬ ް‫އެކަކުއަނެކެއްގެ އެދުންތައް ނުކުރޭ ބޭކާރެއ‬

ް‫އެގޮތުގައި ޤައުމުބިނާ ކޮށްއެދަނީ އެކިދީލުނ‬

ޭ‫އެއްބައެއް އެއްޤައުމެއް މީ އެބުނާ ދިވެހިންނ‬

ީ ާ‫ކަނޑުމަހާ ފަލަމަޑިއަށް ދަހިވެތިކަން ހުންނ‬ ‫ތ‬ ް‫ދަނޑުފަނގުން ލާބަ އެހޯދާނެ މިކަނޑުމަސްރޯދިނ‬

ް‫ދަނޑިފަނުން ގެދޮރު އަޅައިގެން އުޅުނީ ހިތުލޯބިނ‬

ޭ‫އެއްބައެއް އެއްޤައުމެއް މީ އެބުނާ ދިވެހިންނ‬

ި ަ‫އައިސުނާމީ ފަދަ ބިރުވެރި އެކިއެކިޙާލަތުގ‬ ‫އ‬ ި‫ޖާނު މާލާއެކުދީފާނެ އެފަދަ ކަންކަމުގައ‬

ް‫ޙާލުގައިވާހިނދު މިތުރުންގެ ހިތަށްލުއިކޮށްދިނ‬

ޭ‫އެއްބައެއް އެއްޤައުމެއް މީ އެބުނާ ދިވެހިންނ‬

ޭ ެ‫އިސްކޮޅާ ރޫފަ ތަފާތަސް މީހަމަ އެއްބައ‬ ‫ކ‬ ޭ‫ބަސްބުނާ އިރު ދެގޮތެއް ހުއްޓަސް މީ އެއް ބައެކ‬

ޭ‫މިލްކުވެރިދިވެހިބަހާ އަކުރެއްވެސް އޮތްބައެކ‬

ޭ‫އެއްބައެއް އެއްޤައުމެއް މީ އެބުނާ ދިވެހިންނ‬

64

personal liability’ does not only apply to life and death situations.

It equally applies to situations when military professionals have to stand their ground and dissent, perhaps against an unconstitutional order.

Under such circumstances, the ‘resignation card’ symbolizes ‘unlimited personal liability’ as the officer is prepared to sacrifice his career, rank and all that he has worked for and achieved.

But, the ultimate act of sacrifice and one which denotes best the concept of ‘unlimited personal liability’ is the fact that each military professional is bound by oath to lay down his or her life in the defense of the nation.

Effectiveness

65

Another defining character of professions is that they are judged solely, or largely, on the basis of their effectiveness.

While some measure of efficiency is desirable, is it only secondary to the achievement of the desired end-state. For

example, a society under peril from an enemy poised to attack would not dither to ponder over the cost of arms and ammunition.

It would only wish to be saved, regardless of the cost, and the role of the military profession (in this case) would be to achieve that end-state. On the other hand, an efficient, yet ineffective profession is completely useless, and would be unable to serve the society.

MNDF as a Profession or a Professional MNDF: Which is Which?

The initial steps of MNDF's quest for professionalism should be aimed at establishing the fundamentals of the profession.

What is the unique expertise of our profession? What is our jurisdiction and what are the organizational and legislative structures that grant us legitimacy?

In every sense, the primary responsibility of our profession, according to the constitutional

and legislative foundations, is the armed defense and security of our nation. MNDF may never be held accountable for failing to undertake sundry activities, but the Maldivian people would demand and expect answers it fail its constitutional mandate.

Therefore, our unique expertise is, and should be the design, development and employment of combat power required to maintain the sovereignty and integrity of our state. Our jurisdiction lies in the arena of armed defense (and offense).

According to the constitution of Maldives, no responsibility within this area has been devolved to any other profession. Legitimacy for MNDF to practice its unique expertise, within this jurisdiction, has been granted through the constitution of Maldives.

Of course, in the present multi-dimensional battlefield, it would be hubris to think that MNDF alone can defend and secure the state without assistance from other areas such as immigration, policing, law enforcement, customs, as well as intelligence. But the area of armed defense is solely the jurisdiction of MNDF. Yet, there are some other areas which do not have such a clear demarcation of jurisdictions, and we find ourselves competing with other professions for control of these areas. One pertinent example is the area of Counter-Terrorism, where we are competing with Maldives Police Services, though there is a legislative restriction preventing the police from bearing arms. While this pushes

with the society. Legitimacy is established through legislative, organizational or social mechanisms that direct the clients to the profession to solve problems that are particular to their jurisdiction. The grant of legitimacy is not undying and eternal; it has to be constantly renewed by serving the interests of the society, in the manner prescribed by the society.

Application of Professional Expertise in New Situations includes abstract theoretical knowledge as well as experiential and tacit skills. Professions entail a life-long pursuit of education and knowledge and they establish their own education and training systems to instill these knowledge and expertise in their member. They also establish various levels of certification, often based on a highly meritocratic order.

As individuals rises within the profession, they are required to undertake more study and develop their expertise to cope with new challenges.

Professions have 'Jurisdictions' obtained through negotiations with the society (and with other professions), within which they practice and apply their unique expertise. Demarcation of such jurisdictions enables professions to fully develop their expertise in the particular field. It also enables the clients to readily identify which profession is most suited to deal with a particular problem. For example, the

spiritual and religious aspects of the society are the jurisdiction of the clergy. The business of healing the sick is practiced only by physicians and law is practiced only by the lawyers.

Similarly, the jurisdiction of the military is the arena of armed defense and offense. The basic imperative of every profession is to expand and grow.

Professions constantly compete with other similar professions for larger jurisdictions. Similarly, sub-professions within main professions compete with the parent profession to establish their own jurisdiction.

Closely tied to jurisdiction is 'Legitimacy' which the society bestows upon the profession, either by granting a legal status or by common accord. The grant of legitimacy means that the profession has been 'allowed' to develop and apply their expertise and that the profession can continue to serve, so long as the stewards (of the profession) maintain the profession and maintain the 'trust'

Professions, or rather, practitioners engaged in professions apply their unique expertise to new situations every day. For example, a doctor is well educated in the identification and treatment of diseases, but each patient he diagnoses and treats differ from one another. Similarly, a military profession knows every detail about how to launch an attack, but his application of that knowledge differs based on the terrain, the enemy, the weather conditions and a host of other factors that present varying situations. Professions apply their expert knowledge to the new situations and then internalize it by adding it to the existing body of knowledge, thereby increasing the expertise of the profession.

Unlimited Personal Liability

Some professions, like the profession of arms, entail serving with â&#x20AC;&#x2DC;unlimited personal liability.â&#x20AC;&#x2122; The clause of â&#x20AC;&#x2DC;unlimited

66

Making sense of

"Professionalism"

The recent few years has been a time of tremendous change in MNDF. The organizational structure, operational philosophy, military training and education system as well as the operational employment have all undergone dramatic changes. The central theme of these transformations has been the drive towards making MNDF a Professional organization, and ensures that all its serving members are Professionals. But, 'Profession' is a term that is being used very loosely and carelessly in our organization. Often times, it is used to refer to technical competency or proficiency at a certain skill. While these certainly are constituent parts of the Professional character, the concept of the Profession is much broader. The aim of this article is to explain what a profession is, and briefly outline the aspects of a profession.

While there are several aspects to a Profession, this article focuses only on the foremost of these aspects.

What is a Profession?

67

In sociological terms, Professions are groups of people engaged in vocations that produce uniquely expert

work specific to a particular jurisdiction that is vital for the wellbeing of the society, and who are legitimized through legislature or by common accord and are self-policed by an internal code of ethics. A vocation, unlike an occupation, is often a lifelong 'calling,' which an individual commits to. The central motivation to serve in such 'callings' is based on the intrinsic rewards of the

profession, rather than on extrinsic and materialistic gains.

A professional may entail a pecuniary reward, but this is only secondary to the satisfaction that he derives from engaging in the profession and serving. The first and primary professions such as the clergy and medicine were

Cpt. Hassan Amir

such vocations and individuals felt almost a 'sacred' urge or desire to serve. Professions serve the interests of the society and not their own interests, and their members have to abide by the highest ethical and moral standards that reinforce their 'servant-ethic.'

Unique Expertise, Jurisdiction and Legitimacy

The sine qua non of a

profession is the design and production of expert knowledge specific to a certain area, and the application of that expertise to solve new problems. The lessons learnt from this process is internalized and added to the professional expertise. The unique expertise of Professions

MFC-7360 Print/Scan / Copy/ Fax

% 0 2 Off

COPIER PLUS PVT. LTD.

Compact Monochrome Laser Multi-Function Centre with Fax The MFC-7360 offers print, scan, copy and fax capabilities in one compact unit. Fast, high quality prints, combined with affordable toner make this perfect for home and small offices.

Copier Plus Pvt. Ltd. H. Kuredhimaage, Majeedhi Magu, Maleâ&#x20AC;&#x2122;, Maldives Tel: 3312121, Fax: 331 5931 info@copierplus.com.mv www.copierplus.com.mv