Addana Magazine 14

‫‪utcsiruhif‬‬ ‫ނަންބަރު‪ | 14 :‬ނޮވެމ ްބަރ ު ‪2013‬‬

‫‪26‬‬

‫‪18‬‬

‫‪52‬‬

‫‪28‬‬

‫‪44‬‬

‫‪68‬‬

‫‪.06‬‬

‫ކަވަރ ސްޓޯރީ‪ :‬ތިނެއް ނޮވެމްބަރު‬

‫‪.05‬‬ ‫‪.08‬‬

‫ޤައުމީ ޚިދުމަތުގައި ވަރުބަލިވުމެއްނެތި‬

‫ޢުދުވާނީ ޙަމަލާއަށް ‪ 25‬އަހަރު‬

‫ބޮޑުތަކުރުފާނު ޕޯޗުގީޒުންގެ އަޅުވެތިކަމު ް‬ ‫ނ‬ ‫ރާއްޖެ ސަލާމަތްކުރެއްވިއިރު ރާއްޖޭގެ ދީނީ‬ ‫ޙާލަތު އޮތްގޮތް‬

‫‪.11‬‬

‫އާބަން ސާރޗް އެންޑް ރެސްކިއު ޓީމެއް‬ ‫އެކުލަވާލުން‪.‬‬

‫‪.17‬‬

‫ބަންޑާރައިން ކޮރެވެ‪ .‬ޚިދުމަތް ކޮރެއްނޫނެވެ‪.‬‬

‫‪.21‬‬

‫ނ އާދަމަކީ އާދަޔާޚިލާފު‬ ‫ކޯޕްރަލް ޙުސައި ް‬ ‫އިންސާނެއް ނޫން!‬

‫‪.22‬‬

‫ފޮތެއްގެ ތަޢާރުފް‪ :‬ނޮވެމްބަރު ތިނެއް‬

‫‪.30‬‬

‫ނ ޤުރުބާން‬ ‫ދަލާއި‪ ،‬ކަރުނައާއި‪ ،‬ފުރާ ަ‬ ‫ށގެން އުފެއްދި ޤައުމީ ލޯބި‬ ‫ކޮ ް‬

‫‪.32‬‬

‫ދިވެހިބަސް ‪ -‬ދިވެހީން ެގ ޙިމާޔަތުގެ‬ ‫އައްޑަނަތަކުގެ ހިޔަލަށް‪...‬‬

‫‪.34‬‬

‫"ސްވަސްތީ ސިރީ ތީމު ޭގ ރަންފިރޭރު‬ ‫މިނި އަބާރަނަ މަހާރަދުން"‬

‫‪.36‬‬

‫ރހީމް ޙަބީބް‬ ‫ކޮމާންޑަރ އަންނަބީލް އިބް ާ‬

‫‪.38‬‬ ‫‪.41‬‬ ‫‪.42‬‬ ‫‪.43‬‬ ‫‪.46‬‬

‫‪58‬‬

‫ހައްދުންމަތީ ކަޅައިދޫ އާބާދުވުމާއި ފަޅުވުން‬

‫‪ 12‬ރައީސް މައުމޫންގެ ޚާއްޞަ އިންޓަވިއު‬

‫‪54‬‬ ‫‪50‬‬

‫ހަރުބަހާއި މުސްކުޅިބަސް‬

‫‪qcov qTrAmqs‬‬

‫ަކޅު މުޙައްމަދު ރަސްގެފާނު‬ ‫އަމިއްލައަށް މަރުވާ ޖަންގަލި‬ ‫އުޖާލާ ޙަޔާތެއްތޯ؟ ހިތްދަތިކަންތޯ؟‬

‫‪.48‬‬

‫ނޑްރައިވްގެ އައިކަންއަކަށް އަމިއްލަ ފޮޓޯ‬ ‫ޕެ ް‬ ‫ހިމަނާނީ ިކހިނެއް؟‬

‫‪.56‬‬ ‫‪.61‬‬ ‫‪.62‬‬

‫ހީހީ ހަލާކު‬ ‫ޑިޕްރެޝަން‬ ‫ޤަބޫލު ކުރިއަސް ނުކުރިއަސް‬

‫‪24‬‬

‫ސިފައި ްނ‬ ‫ބަލައިގަންނަން‬ ‫ޖެހެނީ ސިފައިންގެ‬ ‫ގޮތުގައެވެ‪.‬‬

‫‪qDOb qlawirOTiDew‬‬ ‫އެޑިޓަރ‬ ‫މޭޖަރ ޙުސައިން ޢަލީ‬ ‫ޑެޕިއުޓީ އެޑިޓަރ‬ ‫ފަސްޓް ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްލަޠީފް ޢަލީ‬ ‫ސާރޖަންޓް މޭޖަރ ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު‬ ‫މެނޭޖިންގ އެޑިޓަރ‬ ‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްސަލާމް ޙަފީޒް‬ ‫އެސޯސިއޭޓް އެޑިޓަރ‬ ‫ސްޓާފް ސާރޖަންޓް ޙުސައިން ޞަލާޙް ޔޫސުފް‬ ‫ސްޓާފް ސާރޖަންޓް މުޙައްމަދު ސަޢީދު‬ ‫ނ މެނޭޖަރ‬ ‫ޕްރޮޑަކްޝަ ް‬ ‫މދު ޔަޒީދު ސަޢީދު‬ ‫ކޯޕްރަލް މުޙައް ަ‬ ‫އެސިސްޓެންޓް އެޑިޓަރ‬ ‫ލާންސް ކޯޕްރަލް ޙަސަން އަކްރަމް‬

‫އެޑިޓަރުގެ ބަސް‬

‫ނަޞްރުގެ ދުވަހުގެ ހަނދާން އާކުރާއިރު‬ ‫އެއީ‬

‫ބިރުވެރި‬

‫ދުވަހެކެވެ‪.‬‬

‫އެއީ‬

‫ނާމާންކަމާއި‬

‫ނުތަނަވަސްކަން‬

‫އިންތިހާއަށް‬

‫ކުރިމަތިކުރުވި ދުވަހެކެވެ‪ .‬އެއީ ބަޔާންކުރަންވެސް ދަތި އިޙްސާސްތަކެއް ކުރުވި ދުވަހެކެވެ‪.‬‬

‫ސަބަބަކީތޯއެވެ‪ .‬އެއީ މިޖީލު ދުށް އެންމެ ނުރައްކާތެރި ދުވަސް ކަމަށްވާތީއެވެ‪ .‬އަދި އެއީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ މިލޮބުވެތި ވަޠަނުގެ މިނިވަންކަން ނިގުޅައިގަތުމަށްޓަކައި ބަޔަކު މަސައްކަތް‬ ‫ކުރި ދުވަހެއް ކަމަށް ވާތީއެވެ‪ .‬އެހެނަސް ކީރިތި ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަން އެއަށްވުރެ މާބޮޑެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި ސިފައިންގެ ހިތްވަރުގަދަ ޖިހާދާއި‪ ،‬ދިވެހި އެންމެހާ ލޮބުވެތި ރައްޔިތުންގެ ހެޔޮދުޢާއާއެކު‪،‬‬

‫މާތްﷲ ދިވެހީންނަށް މަތިވެރިކުރެއްވި ނަޞްރަކީ ދިވެހީން ތާއަބަދު އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް‬ ‫ޙަމްދުކޮށް ޝުކުރުވެރިވާނެ ނަޞްރެކެވެ‪ .‬އަލްޙަމްދުލިއްލާހި‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬

‫މިފާހަގަކުރަނީ‬

‫އެތާރީޚީ‬

‫ނަޞްރުގެ‬

‫ސިލްވަރ‬

‫ޖުބިލީއެވެ‪.‬‬

‫ޝައްކެއްނެތްގޮތުގައި ނަޞްރުގެ ދުވަހަކީ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ގިނަ ފިލާވަޅުތަކެއް ލިއްބައިދިން‬ ‫ދުވަހެކެވެ‪ .‬ދިވެހީންގެ ލޯތައް ހުޅުވި‪ ،‬ޒަމާނާގުޅޭގޮތުން ޤައުމަށް ކުރިމަތިވެދާނެ އެތައްކަމަކަށް‬

‫ވިސްނުން ހުޅުވާލި ދުވަހެކެވެ‪ .‬މިކަމުގެ އަލީގައި އަޅުގަނޑުމެން ވަނީ ނުހަނު ގިނަގުނަ‬ ‫ކުރިއެރުންތަކެއް ހޯދާފައެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު ދެކޭގޮތުގައި އެންމެ ބޮޑު ކުރިއެރުމަކީ ‪ 1988‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރު މަހުގެ ‪ 3‬ވަނަ ދުވަހު ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާއަށް ކުރިމަތިވި އިމްތިޙާނުން‬

‫ޢިބްރަތް ޙާޞިލްކޮށް ޒަމާނާއި އެކަށީގެންވާގޮތަށް ދިވެހި އަސްކަރީ ސަފުތައް ރުކުރުވާލުމުގައި‬

‫ލިބިފައިވާ ހަލުވި އަދި މުހިންމު ކުރިއެރުންތަކެވެ‪ .‬އެހެނަސް ޤައުމުގައި އަސްކަރީ ޤާބިލްކަމެއް‬ ‫އޮތުމަކުން ސަލާމަތުގެ އައްސޭރީގައި ޤައުމު ތާއަބަދު އޮންނާނެކަމަށް ހީކުރުމަކީ ކުށްހީއެކެވެ‪.‬‬

‫މިޤައުމަށް އެންމެ މުހިންމީ މިޤައުމުދެކެ އިންތިހާއަށް ލޯބިވާ ދަރިންތަކެއް ތިބުމެވެ‪.‬‬

‫ޤައުމީ ލޯތްބާއި ޤައުމީ ވަޙުދަތަކީ ޤައުމަކަށްޓަކައި ކިހާ މުހިންމު އެއްޗެއްކަން ވަޒަންކުރެވޭފަދަ‬ ‫ދަރިންތަކެއް ތިބުމެވެ‪ .‬ޤައުމީ ޖޯޝާއި ޤައުމީ ޝުޢޫރުން ހިތްތައް ފުރިގެންވާފަދަ ދަރިންތަކެއް‬

‫ޤައުމުގައި ތިބުމެވެ‪ .‬ފަރުދީ މަސްލަޙަތާއި މާއްދީ ފައިދާއަށްވުރެ‪ ،‬ޤައުމީ ފައިދާއާއި ޤައުމީ‬

‫އެޑިޓޯރިއަލް އެސިސްޓެން ްޓ‬ ‫ވޮރަންޓް އޮފިސަރ ‪ 3‬އިބްރާހީމް ޢުމަރު‬ ‫ވޮރަންޓް އޮފިސަރ ‪ 1‬ޢަބްދުﷲ ފިރާޤު‬ ‫ކޯޕްރަލް ޢަލީ ނިފާޢު‬ ‫އެޑްވަޓައިސިންގ މެނޭޖަރ‬ ‫ސްޓާފް ސާރޖަންޓް ނަޞްރުﷲ ނަޢީމް‬ ‫ސާރޖަންޓް މޫސާ ފުއާދު‬ ‫ލޭއައުޓް އަ ިދ ޑިޒައިންގ‬ ‫މދު ޔަޒީދު ސަޢީދު‬ ‫ކޯޕްރަލް މުޙައް ަ‬

‫މަސްލަޙަތު އިސްކުރާ ދަރީންތަކެއް ތިބުމެވެ‪ .‬މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން ކުރަންޖެހިފައިވަނީ ވަރަށް‬ ‫ނުރައްކާތެރި ހަނގުރާމައެކެވެ‪ .‬ކޮންމެ ދުވަހަކު އަޅުގަނޑުމެންގެ ސިކުނޑިތަކާއި ކުޅެލުމަށްޓަކައި‬

‫ކެނޑިނޭޅި‬

‫ކުރަމުންދާ‬

‫މަސައްކަތްތަކަކީ‬

‫އެކަމަށް‬

‫އަޅުގަނޑުމެން‬

‫ސަމާލުނުވެއްޖެނަމަ‪،‬‬

‫މުޅިޤައުމަށްވެސް އަސަރުކުރާނެފަދަ ކަންކަމެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ފާރަވެރި ނުވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ޤައުމީ‬ ‫މަސްލަޙަތާއި ޤައުމީ ވަޙްދަތު ގެއްލުވާލާ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ޢަޤީދާ ބަލިކަށި ކޮށްލުވާފަދަ‬

‫ނުރައްކާތެރި ހަނގުރާމައެކެވެ‪ .‬އެއީތޯއެވެ‪ .‬ފިކުރީ ހަނގުރާމައެވެ‪ .‬މިއީ މިއަދު ދިވެހި ކޮންމެ‬ ‫ފަރުދަކުވެސް ސަމާލުވާންޖެހިފައިވާ ހަނގުރާމައެކެވެ‪ .‬ވިސްނާ ފިކުރުކުރަން ޖެހިފައިވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ޝައްކެއްނެތެވެ‪ ،‬އައްޑަނައިގެ މިޢަދަދު ޚާއްޞަވަނީ ފަޚުރުވެރި ނަޞްރުގެ ދުވަހަށެވެ‪.‬‬

‫ދުވަހުގެ އިޚުލާޞްތެރި ހެޔޮއެދުމާއި ތަހުނިޔާ ކިއުންތެރިންނަށް އަރިސްކުރަމެވެ‪ .‬އައްޑަނައިގެ‬ ‫މިޢަދަދުވެސް ފުރިހަމަވެގެން މިދަނީ އައްޑަނައިގެ ލިޔުންތެރިންގެ މުއްސަނދި ލިޔުންތަކުންނެވެ‪.‬‬

‫އަދި ކިއުންތެރިންނާއި ހަމައަށް އައްޑަނަ މިފޯރުކޮށްދެވެނީ ހެޔޮއެދޭ ގިނަ ފަރާތްތަކެއްގެ‬ ‫އެހީގައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިހުރިހާ ފަރާތްތަކަށް ވަރަށް އިޚްލާޞްތެރި ޝުކުރެއް ރައްދުކުރަމެވެ‪.‬‬

‫މާތްﷲ ދިވެހި ދީބު މިނިވަންކަންމަތީ އަބަދުމެ ލަހައްޓަވާށިއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 3‬ނޮވެމްބަރު ‪2013‬‬

‫މޭޖަރ ޙުސައިން ޢަލީ‬ ‫އެޑިޓަރ‬

‫މީޑިއާ އެންޑް ޕަބްލިޝިންގ ސާރވިސް ‪ /‬އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬ ‫ފޯން‪ | 3322607 :‬ފެކްސް‪ | 3312840 :‬އީ މެއިލް‪addana@mndf.gov.mv :‬‬

www.mndf.gov.mv

‫ޤައުމީ ޚިދުމަތުގައި ވަރުބަލިވުމެއްނެތި‬

‫ފަސް ޓް ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއް ލަޠީ ފް ޢަ ލީ‬

‫މެރިޓައިމް އެވެއަރނަސް އާއި އަލިފާން ނިއްވުމުގެ‬ ‫ހުނަރުތައް ދަސްކޮށްދީ އެކަމަށް ހޭލުންތެރިކަން‬

‫އިތުރުކުރުމުގެ‬

‫ގެންދިޔުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ހުވަދު‬

‫ރަށެއްގައި‬

‫މުހިންމު‬

‫ޕްރޮގްރާމް‬

‫ކުރިއަށް‬

‫އަތޮޅު‬

‫ދެކުނުބުރީގެ‬

‫ހަތަރު‬

‫މަސައްކަތް‬

‫ނިންމާ‬

‫ހޭލުންތެރި‬

‫ހިންގުމުގެ‬

‫ކުރުމުގެ‬

‫މުހިންމު‬

‫ޕްރޮގްރާމް‬

‫ރައްޔިތުންނަށް މުހިންމު މަޢުލޫމާތުތަކެއް ދެވުނު‬

‫ކަމުގެ ހިތްހަމަޖެހުން ސަދަން އޭރިއާ އަށާއި‬ ‫ޝިޕް ޝަހީދު ޢަލީގެ ސެއިލަރުންނަށް ލިބުނެވެ‪.‬‬ ‫ކަނޑުމަތީގައި އުޅުމުގެ ބުރަ އަދި ވަރުބަލިކަން‪،‬‬

‫ސ‪.‬ފޭދޫ ބަނދަރުގައި އޮވެފައި ސީ‪.‬ޖީ‪.‬‬

‫އެސް ޝަހީދު ޢަލީ ފުރީ ޏ‪.‬ފުވައްމުލަކަށާއި‬ ‫ގދ‪ .‬ކާޑެއްދޫ އަށް ގެންދަންޖެހޭ ސާމާނުތަކެއް‬

‫ގެންދިޔުމަށެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން ގދ އަތޮޅުގެ‬ ‫ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުންނާއި ސްކޫލް ކުދިންނަށް‬ ‫ސަލާމަތާއި‬

‫ކަނޑުމަތީގެ‬

‫ރައްކާތެރިކަމާއި‪،‬‬

‫އަލިފާން ނިއްވުމާ ބެހޭ ގޮތުން ހޭލުންތެރިކަން‬ ‫އިތުރުކުރުމުގެ ޕްރޮގްރާމް ހިންގުންވެސް މިދަތުރުގެ‬

‫މަޤްޞަދުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ހެނދުނުގެ‬

‫ދަތުރުފަށައި‬ ‫ބޭލުމަށްފަހު‬

‫ހިތްގައިމު‬

‫ފުވައްމުލަކަށް‬

‫ކާޑެއްދޫއަށް‬

‫ޖެހިގެންއައި‬

‫ދުވަހު‬

‫އެފަދަ އުޅަނދެއް އެވަގުތުގައި އުޅެފާނެކަމަށް‬ ‫ލަފާނުކުރެވޭތީ‬

‫ޝިޕްގެ‬

‫މިސްރާބު‬

‫ބަދަލުކޮށް‬

‫އެނބުރި އައިސް ލ‪.‬އަތޮޅު ގާދޫ ބޭރުގައި ބަނދަރު‬ ‫ކުރިއެވެ‪ .‬އޭރު ޝިޕް ޝަހީދު ޢަލީ ހުއްޓުމެއްނެތި‬

‫ދުއްވާތާ ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 18‬ގަޑިއިރުވީއެވެ‪.‬‬

‫އައްޑޫ ކަނޑާއި ހުވަދޫ ކަނޑު އަދި‬

‫ދަތުރުފެށިއެވެ‪.‬‬

‫ބަދަލުވެގެންދިޔައެވެ‪.‬‬

‫ހިންގުމަށް‬

‫ރޭވިފައިވާ‬

‫އެވެއަރނަސް ޕްރޮގްރާމްތައް ވަގުތުން ފަސްކޮށް‪،‬‬

‫ކޯސްޓްގާޑާއި އޭރިއާ ކޮމާންޑް (ސަދަން އޭރިއާ)‬

‫އިން އެންގެވި ގޮތަށް ދ‪ .‬ކުދަހުވަދޫ އާއި ދިމާލުން‬ ‫ބޭރުން ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 25‬މޭލު ބޭރުން ރާއްޖޭގެ‬ ‫ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދަށް ޤަވާޢިދާ ޚިލާފަށް ވަދެގެން‬ ‫އުޅޭކަމަށް ޝައްކު ކުރެވޭ މަސްވެރިކަން ކުރާ‬ ‫ބޭރުގެ ބޯޓުތަކެއް އުޅޭކަމުގެ ޚަބަރު މަސްވެރިން‬

‫ދިނުމާއި ގުޅިގެން އެކަން ބަލާ‪ ،‬ފިޔަވަޅު އެޅުމަށް‬ ‫އެސަރަޙައްދަށް ޝިޕްގެ މިސްރާބު ބަދަލުކުރިއެވެ‪.‬‬

‫‪ 240‬މޭލު ދުއްވާ ރިޕޯޓް ކުރި ފަރާތުން‬

‫ދިން ސަރަޙައްދާ ހަމައަށް ގޮސް އެސަރަޙައްދު‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫މަޢުލޫމާތު ދިރާސާކޮށް ބެލުމުން އެސަރައްދުގައި‬

‫ފަރާތްތަކުން ދެބަހެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬

‫ބާލަންޖެހޭ‬

‫ތަކެތި‬

‫ކައިރިވެފައި ވަނިކޮށް ލިބުނު ފޯނު ކޯލާއެކު މުޅި‬ ‫ދަތުރުގެ‬

‫އެއްވެސް އުޅަނދެއް އެހިސާބުން ނުފެނުމާއި‪ ،‬ދިން‬

‫ވަގުތުގައި‬

‫ކަޑައްތުކޮށް ކާޑެއްދޫ ބޭރުގައި ނަގިލި ލުމަށް‬ ‫ހުރިހާ‬

‫ވިޒުއަލީ‬

‫ރާއްޖޭގެ އަތޮޅުތަކުގެ ބޭރުން ގިނަ ވަގުތުތަކެއްގައި‬

‫ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 53‬ނޯޓިކަލް މޭލުގެ ދިގު ރާސްތާ‬

‫ކަމެއް‬

‫އަދި‬

‫ރާޑަރުން‬

‫ބެލުމަށްފަހު‬

‫އެފަދަ‬

‫ދުއްވާފައި އައުމަކީ ބުރަ ކަމެއްކަން ކަނޑުދަތުރުކުރާ‬ ‫އިޙްސާސް‬

‫އެބުރަކަން‬

‫ކުރެވުނު‬

‫ނަމަވެސް‬

‫ކޯސްޓްގާޑް ޝިޕްގެ ސެއިލަރުން އަވަސްވެގަތީ ޝިޕް‬

‫ރަނގަޅަށް ދޮވެފައި ބޭއްވުމަށާއި މެޝިނަރީޒްތަކަށް‬

‫ޖެހިފައިވާ‬

‫ބައެއް‬

‫މައްސަލަތައް‬

‫ޙައްލުކޮށް‪،‬‬

‫އަނެއްކާވެސް ސެއިލިންގ (ދަތުރު) ފެށެންވާއިރަށް‬

‫ޝިޕް ރަނގަޅު ކޮންޑިޝަންގައި ބޭއްވުމަށްޓަކައި‬ ‫ކުރަންޖެހޭ މަސައްކަތްތައް ކުރުމަށެވެ‪ .‬މިހުރިހާ‬ ‫ކަމެއް ކުރިއަށްދިޔައިރު ޝިޕްގެ ކްރޫއިންނަށް‬ ‫ކެއިންބުއިމުގެ‬

‫ކަންކަން‬

‫މަސްއޫލިއްޔަތުވެސް‬

‫ހަމަޖެއްސުމުގެ‬

‫އަދާކުރަމުންދިޔައީ‬

‫ބުރަ‬

‫ޝިޕް‬

‫ޝަހީދު ޢަލީގެ ހިތްވަރުގަދަ ސެއިލަރުންނެވެ‪.‬‬ ‫ހެނދުނު‬

‫އައްޑޫއިން ފުރިތާ ‪ 24‬ގަޑިއިރުފަހުން‪،‬‬

‫ދެކުނުބުރިއަށް‬

‫އިރުއެރުމާއެކު‬

‫ދިޔުމަށްޓަކައި‬

‫ހުވަދު‬

‫އަތޮޅު‬

‫ދަތުރުފެށިއެވެ‪.‬‬

‫ކުރިންވެސް ރޭވިފައިވާގޮތަށް އެއަތޮޅުގެ ބައެއް‬ ‫ރަށްރަށުގެ‬

‫ރައްޔިތުންނާއި‬

‫ކިޔަވާ‬

‫ކުދިންނަށް‬

‫ހޭލުންތެރިކަމުގެ ޕްރޮގްރާމްގައި މަޢުލޫމާތު ދެއްވި‬

‫ޓީމުގެ‬

‫މެމްބަރުންގެ‬

‫އެރަށްރަށުގެ‬

‫މޫނުމަތިން‬

‫ރައްޔިތުންނަށް ދެއްކުމެއްނެތިއެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ‬

‫ކުރަމުންދާ‬

‫ކޯސްޓްގާޑުން‬

‫މަސައްކަތްތަކުގެ ތެރެއިން ކޯސްޓްގާޑުގެ އެއް‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް‬

‫އުޅަނދުން‬

‫ގަޑިއިރުގެ‬

‫‪72‬‬

‫ތެރޭގައި މަސައްކަތްތަކުގެ ތެރެއިން ބައެކެވެ‪.‬‬

‫މިމަސައްކަތްތައް ޝިޕް ޝަހީދު ޢަލީ އާއި އެމް‪.‬އެން‪.‬‬

‫ޑީ‪.‬އެފް ސަދަން އޭރިޔާ ގުޅިގެން ކުރިއަށްދިޔައިރު‬

‫ރާއްޖޭގެ އެހެން ހުރިހާ ސަރަޙައްދެއްގައިވެސް‬ ‫ކޯސްޓްގާޑުގެ މަސްއޫލިއްޔަތު އަދާކުރުމުގެ ގޮތުން‬ ‫ކެނޑިނޭޅި މަސައްކަތް ކުރެވެމުންދެއެވެ‪.‬‬

‫އެމް‪.‬އެންޑީ‪.‬އެފް ކޯސްޓްގާޑުގެ ސިފައިން‬

‫ދަނީ އެބޭކަލުންގެ ޢާއިލާ އާއި ދުރުގައި ދިވެހި‬

‫ޤައުމަށާއި ރައްޔިތުންނަށް އަގުވަޒަން ނުކުރެވޭފަދަ‬ ‫ޚިދުމަތްތަކެއް‬

‫ދެމުންނެވެ‪.‬‬

‫ދަނީ‬

‫ޢާއިލާތަކުން‬

‫ޤުރުބާނީތަކެއް‬

‫އެބޭކަލުންގެ‬

‫އެކަމަށްޓަކައި‬ ‫ދިވެހި‬

‫ވަމުންނެވެ‪.‬‬

‫ބޮޑެތި‬

‫ޤައުމުގެ‬

‫ސަލާމަތާއި މިނިވަންކަމަށްޓަކައެވެ‪ .‬ދިވެހިންނާއި‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬

‫ސަރަޙައްދުން‬

‫ޙާލުގައިޖެހޭ‬

‫މަސައްކަތް‬

‫ކުރުމުގައެވެ‪.‬‬

‫ބޭރު ޤައުމު ތަކުގެ މީހުންގެ ފުރާނަ އާއި މުދާ‬

‫ސަލާމަތްކުރުމުގެ‬

‫ކަމުގައިވާ‬

‫ދިވެހިންގެ‬

‫ލޭނާރު‬

‫ކަނޑުތައް‬

‫ރައްކާތެރިކޮށް‬

‫މަސްވެރިކަމަށް‬

‫އުނިކަމެއް އަތުވެދާނެފަދަ ޙަރަކާތްތަކުން ދިވެހި‬ ‫ބެލެހެއްޓުމުގައެވެ‪.‬‬

‫ކޯސްޓްގާޑުގެ ސިފައިން ޤައުމީ މި މުހިންމު‬

‫މަސައްކަތް ކުރަމުންދަނީ ޤައުމު ފަޚުރުވެރިވާނޭފަދަ‬

‫ފެންވަރެއްގައެވެ‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ސާރޖަންޓް މޭޖަރ ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު‬

‫‪ 1988‬ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ ޢުދުވާނީ‬ ‫‪ 25‬އަހަރު ފުރިފައިވާއިރު‬ ‫ޙަމަލާއަށް‬ ‫ބޮޑެތި‬ ‫ކަންތައްތަކަށްވަނީ‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ރާއްޖެއާއި‬ ‫އައިސްފައެވެ‪.‬‬ ‫ބަދަލުތަކެއް‬ ‫ދުނިޔޭގެ‬ ‫ޤައުމުތަކާއި‬ ‫އަވަށްޓެރި‬ ‫ހާލަތަށްވެސްވަނީ ބަދަލުތަކެއް އައިސްފައެވެ‪.‬‬ ‫އޭރު ދުނިޔޭގައި އެންމެ ނުރައްކާތެރި އަދި ނަން‬ ‫މަޝްހޫރު ޓެރަރިސްޓުން ހަރަކާތްތެރިވަމުން‬ ‫ދިޔައީ ސްރީލަންކާގެ އުތުރާއި އިރުމަތީގައި‬ ‫ތަމަޅައިންގެ ވަކި ދައުލަތެއް އުފެއްދުމަށެވެ‪.‬‬ ‫އެ މަސައްކަތުގައި ހަރަކާތްތެރިވި ‪36‬‬ ‫ޖަމާޢަތުގެ ތެރެއިން އެއް ޖަމާޢަތަކީ ޕީޕަލްސް‬ ‫ލިބަރޭޝަން އޯގަނައިޒޭޝަން އޮފް ޓެމިލް އީލާމް‬ ‫(ޕްލޯޓް) އެވެ‪ .‬ހެންވޭރު ހާޖަރާގޭ ޢަބްދުﷲ‬ ‫ލުޠުފީ އިސްވެހުރެ‪ ،‬އިތުރު ހަ ދިވެއްސެއްގެ‬ ‫ބައިވެރިވުމާއި އެހީތެރިކަން ހޯދައިގެން ޕްލޯޓުގެ‬ ‫ހަނގުރާމަވެރިން މާލެގެނެސް‪ ،‬ރާއްޖޭގެ ޤާނޫނީ‬ ‫ނުރައްކާތެރި‬ ‫ވައްޓާލުމަށްދިން‬ ‫ސަރުކާރު‬ ‫ޓެރަރިސްޓް ޙަމަލާއަށްފަހު ރާއްޖޭގެ ޤައުމީ‬ ‫ސަލާމަތާއި ދިފާޢީ ސިޔާސަތަށް ބޮޑެތި‬ ‫ބަދަލުތަކެއް ވަނީ ގެނެސްފައެވެ‪.‬‬

‫އެއީ ސިފައިންގެ މައިމަރުކަޒު ފިޔަވާ ސިފައިންގެ އިތުރު އެހެން‬

‫މަރުކަޒެއްނެތް ދުވަހެކެވެ‪ .‬މާލެ ފިޔަވާ ރާއްޖޭގެ އެހެން ހިސާބެއްގައި‬ ‫ސިފައިން ޑިޕްލޮއި ކުރެވިފައިނެތް ދުވަހެކެވެ‪ .‬އަސްކަރީ ޢިލްމާއި‬

‫ހުނަރު ލިބިފައިވާ ސިފައިން މަދު ދު ަވހެކެވެ‪ .‬ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދު‬

‫ބެ ެލހެއްޓުމަށާއި ރާއްޖޭގެ ބޯޑަރ ޙިމާޔަތް ކުރުމުގެ މަސައްކަތް‬

‫ކުރަންހުރީ ފައިބަރގްލާސް ކުދިކުދި ލޯންޗްތަކެއްގައެވެ‪ .‬އޭރު‬ ‫ސިފައިންގެ އަދަދު މަދެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ މައި މަރުކަޒާއި ރައީސް‬ ‫އޮފީސްފަދަ ތަންތަނުގެ ބޭރުގައި ސިފައިން ޑިއުޓީއަދާކުރަމުން ދިޔައީ‬

‫‪6‬‬

‫ރައްކާތެރި ކަވަރެއްނެތިއެވެ‪.‬‬

‫ޓެރަރިޒަމުގެ ބިރުވެރި މަންޒަރުތަކާއި‬ ‫އަޑުތަކުން ދިވެހިން ހޭލައްވާލީ ނޮވެމްބަރު‬ ‫ތިނެއްގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލާ ދިނުމަށް ދުސްމިނުން‬ ‫މާލެއަރާ ބަޑިތަޅައިގަތުމުންނެވެ‪ .‬ކުށެއްނެތް‬ ‫ދިވެހިންގެ ލެއިން ދިވެހި ބިންގަނޑު ތެމެން‬ ‫ފެށުމުންނެވެ‪ .‬އެއީ ސިފައިންގެ މައިމަރުކަޒު‬ ‫ފިޔަވާ ސިފައިންގެ އިތުރު އެހެން މަރުކަޒެއްނެތް‬ ‫ދުވަހެކެވެ‪ .‬މާލެ ފިޔަވާ ރާއްޖޭގެ އެހެން‬ ‫ހިސާބެއްގައި ސިފައިން ޑިޕްލޮއި ކުރެވިފައިނެތް‬ ‫ދުވަހެކެވެ‪ .‬އަސްކަރީ ޢިލްމާއި ހުނަރު‬ ‫ލިބިފައިވާ ސިފައިން މަދު ދުވަހެކެވެ‪ .‬ކަނޑުގެ‬ ‫ސަރަޙައްދު ބެލެހެއްޓުމަށާއި ރާއްޖޭގެ ބޯޑަރ‬ ‫ޙިމާޔަތް ކުރުމުގެ މަސައްކަތް ކުރަންހުރީ‬ ‫ފައިބަރގްލާސް ކުދިކުދި ލޯންޗްތަކެއްގައެވެ‪.‬‬ ‫އޭރު ސިފައިންގެ އަދަދު މަދެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ‬ ‫މައި މަރުކަޒާއި ރައީސް އޮފީސްފަދަ ތަންތަނުގެ‬ ‫ބޭރުގައި ސިފައިން ޑިއުޓީއަދާކުރަމުން ދިޔައީ‬ ‫ރައްކާތެރި ކަވަރެއްނެތިއެވެ‪ .‬އަސާސީ ތަމްރީނު‬ ‫ނިންމާ ސިފައިންނަށް ދެވެމުންދިޔައީ މުގުރެވެ‪.‬‬ ‫އޭރު ދިވެހި ސިފައިން ކުރަމުންދިޔަ މައިގަނޑު‬ ‫މަސައްކަތަކީ އަމަން ބެލެހެއްޓުމެވެ‪ .‬މާލެތެރެ‬ ‫އިސްވެރިންނާއި‬ ‫ސަރުކާރުގެ‬ ‫ޕެޓްރޯލްކޮށް‬ ‫ސަލާމަތީގޮތުން‬ ‫ތަންތަން‬ ‫މުހިންމު‬ ‫ބެލެހެއްޓުމެވެ‪ .‬އަލިފާން ނިއްވައި ޢާންމު‬ ‫ރައްޔިތުންނަށް އެހީތެރިވުމެވެ‪ .‬އެއިރެއްގައި‬ ‫ރައްޔިތުންނަށް ބޮޑުވެއްޖެ ކޮންމެ ކަމެއްގައި‬ ‫ޢަމަލީގޮތުން ބައިވެރިވެ އެހީތެރިވުމެވެ‪.‬‬ ‫ޢުދުވާނީ‬ ‫ތިނެއްގެ‬ ‫ނޮވެމްބަރު‬ ‫ޙަމަލާއަށްފަހު އެންމެ އަވަހަށް އެންމެ ބޮޑު‬ ‫އިސްކަމެއްދީގެން ކުރެވުނު ކަމަކީ ޤައުމީ ދިފާޢީ‬ ‫އައްޑަނަ ކަމުގައިވާ ސިފައިންގެ ސަފުތައް‬ ‫ވަރުގަދަކޮށް ދިވެހި ސިފައިންގެ އަދަދު އިތުރު‬ ‫ކުރުމުގެ މަސައްކަތެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް‬ ‫ވަންނަން ބޭނުންވާ "ފުރިހަމަ ޞިއްޙަތެއް ހުރި‬ ‫ޒުވާނުންނަށް" އެކަމުގެ ފުރުޞަތު ‪1988‬‬ ‫ނޮވެމްބަރު ‪ 13‬ވަނަ ދުވަހު ޢާންމުކޮށް‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ހުޅުވާލިއެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން ‪ 20‬ނޮވެމްބަރު‬ ‫‪ 1988‬ގައި ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް އަންހެނުން‬ ‫ވެއްދުމަށް އިތުރު އިޢުލާނެއް ކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫އެހިސާބުން ފެށިގެން ސިފައިންގެ ޚިދުމަތަށް‬ ‫ފުރަތަމަ ފަހަރަށް އަންހެނުން ވައްދައި‪،‬‬ ‫ސިފައިންގެ އަދަދު އިތުރުކޮށް ތަޢުލީމާއި‬ ‫ތަމްރީނުދީ އިންސާނީ ވަސީލަތް އައީ ބާރު‬ ‫ދުވެއްޔެއްގައި ތަރައްޤީ ކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ޢުދުވާނީ‬ ‫ތިނެއްގެ‬ ‫ ނޮވެމްބަރު‬ ‫ޙަމަލާއާ ގުޅިގެން ސިފައިންނަށް ދެވެމުންދިޔަ‬ ‫ތަމްރީނުތަކަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ތަޖުރިބާކާރުގެ‬ ‫އަސްކަރީ‬ ‫އިންޑިއާގެ‬ ‫އަސާސީ‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫އެހީތެރިކަމާއެކު‬ ‫ތަމްރީނު ހަރުދަނާކޮށް‪ ،‬އެއްގަމާއި ކަނޑުގައި‬ ‫ހަނގުރާމަކުރާނެ ހުނަރުތައް ދަސްކޮށްދީ‪،‬‬ ‫ސިފައިންނަކީ ހަތިޔާރަށް އަހުލުވެރި ބަޔަކަށް‬ ‫ހެދުމުގެ މަސައްކަތް ފެށުނެވެ‪ .‬އަސާސީ‬ ‫ފެންވަރަށްވުރެ މައްޗަށް ސިފައިންގެ އަސްކަރީ‬ ‫ޤާބިލުކަން އިތުރުކުރުމަށްދެވޭ ތަމްރީނެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ‪ 1989‬ވަނަ އަހަރު ސްޕެޝަލް‬ ‫ޓާސްކް ފޯސް ޓްރޭނިންގ ތަޢާރަފުކޮށް‬ ‫ހިންގަންފެށިއެވެ‪ .‬އަދި ލީޑަރޝިޕް ހުނަރުތައް‬ ‫ލިއްބައިދީ ޤާބިލު ލީޑަރުން ބިނާކުރުމަށް ‪1990‬‬ ‫ވަނަ އަހަރު އެންސީއޯ ކޭޑަރ ކޯސް ހިންގަން‬ ‫އެއަށްފަހު ތަފާތު ދާއިރާތަކުން‬ ‫ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫އިންސްޓްރެކްޓަރުން ތަމްރީނުކުރާ ކޯސްތަކާއި‬ ‫ފަންނީ ދާއިރާތަކުން މީހުން ބިނާކުރާ ކޯސްތައް‬ ‫އަދި‬ ‫ފަރުމާކޮށް ހިންގަންވަނީ ފަށާފައެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖެއިން ބޭރުން އަސްކަރީ ތަމްރީނު‬ ‫ހޯދުމުގެ ފުރުޞަތުތައް އިތުރަށްހޯދައި‪ ،‬ގިނަ‬ ‫އަދަދެއްގެ ބަޔަކުވަނީ އަސްކަރީ ތަމްރީނުތައް‬ ‫ފުރިހަމަކޮށްފައެވެ‪ .‬މީގެއިތުރުން ތަފާތު ފަންނީ‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫ދާއިރާތަކުން ގިނަ އަދަދެއްގެ ބަޔަކުވަނީ‬ ‫ފާއިތުވި ފަންސަވީހަކަށް އަހަރު ބިނާކޮށް ޢަމަލީ‬ ‫މައިދާނަށް ނެރެފައެވެ‪.‬‬ ‫ ‪ 1991‬ވަނަ އަހަރު އިންޑިއާގެ‬ ‫ކޯސްޓްގާޑާއި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކޯސްޓްގާޑު ގުޅިގެން‬ ‫ޓްރޭނިންގ‬ ‫ޖޮއިންޓް‬ ‫"އިންޑޯ‪-‬މޯލްޑިވްސް‬ ‫އެކްސަސައިޒް ދޯސްތީ" ކުރިއަށް ގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ ބޭރުގެ އަސްކަރިއްޔާއަކާއެކު ދިވެހި‬ ‫ސިފައިން ބޭއްވި ފުރަތަމަ އަސްކަރީ ތަމްރީނެވެ‪.‬‬ ‫އެކްސަސައިޒް ދޯސްތީ ބާއްވަމުންދާތާ ‪20‬‬ ‫އަހަރު ވެފައިވާއިރު ‪ 2012‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ބޭއްވި މި އެކްސަސައިޒުގައި ސްރީލަންކާވެސް‬ ‫ވަނީ ބައިވެރިވެފައެވެ‪ 1993 .‬ގައި ޔޫއެސް‬ ‫ނޭވީއާއި ކޯސްޓްގާޑް ގުޅިގެން "ޖޮއިންޓް މިލިޓަރީ‬ ‫ސާރޗް އެންޑް ރެސްކިއު އެކްސަސައިޒް"‬ ‫ބޭއްވިއެވެ‪ 2009 .‬ކުން ފެށިގެން އިންޑިއާގެ‬ ‫އެމްއެންޑީއެފް‬ ‫އިންޑިއާގައި‬ ‫އާމީއާއެކު‬ ‫މެރީންސްދަނީ "އެކްސަސައިޒް އެކުވެރިން"ގެ‬ ‫ނަމުގައި އެކްސަސައިޒެއް ބާއްވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ހަމައެހެންމެ އެމެރިކާއާއި ދިވެހިރާއްޖެ ގުޅިގެން‬ ‫ތަމްރީނުތައް‬ ‫އެކްސަސައިޒްތަކާއި‬ ‫ތަފާތު‬ ‫ދަނީ ބާއްވަމުންނެވެ‪ .‬މި އެކްސަސައިޒުތަކުގެ‬ ‫ސަބަބުން ޖޮއިންޓް އޮޕަރޭޝަން ކޮންސެޕްޓަށް‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންވަނީ ހޭނިފައެވެ‪ .‬އަދި ބޭރުގެ‬ ‫އަސްކަރިއްޔާތަކާ އޮތް ބަދަހި ގުޅުމުގެ ސަބަބުން‬ ‫ދިފާޢީ ހަކަތައަށް އިތުބާރާއި ޔަގީންކަންވަނީ‬ ‫ލިބިފައެވެ‪.‬‬ ‫ޢުދުވާނީ‬ ‫ތިނެއްގެ‬ ‫ ނޮވެމްބަރު‬ ‫ޙަމަލާއަށްފަހު ޤައުމީ ސަލާމަތަށްހުރި ނުރައްކާތައް‬ ‫ދެނެގަނެ‪ ،‬ޑިފެންސް ޕްލޭނެއް ތައްޔާރުކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫އިންޑިއާގެ ފަންނީ ތަޖުރިބާކާރުގެ ލަފާހޯދައިގެން‬ ‫ތައްޔާރުކުރި މަގުޗާޓުގައިވާގޮތަށް މާލޭގައި‬

‫ސިފައިންގެ އިތުރު މަރުކަޒުތައް ބިނާކޮށް‪،‬‬ ‫އަތޮޅުތަކަށް ސިފައިންގެ ޚިދުމަތް ފުޅާކުރުމުގެ‬ ‫މަސައްކަތް ފެށިއެވެ‪ 30 .‬މެއި ‪ 2008‬ގައި‬ ‫ވުޖޫދަށް އައި ސިފައިންގެ ފުރަތަމަ ޤާނޫނުގެ‬ ‫ސަބަބުން ސިފައިންގެ މަޤްޞަދާއި ސިފައިންގެ‬ ‫ވާޖިބާއި ސިފައިންގެ މަސްއޫލިއްޔަތު ވަރަށް‬ ‫ސާފުކޮށްވަނީ ބަޔާން ކުރެވިފައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ސިފައިންގެ އެތެރޭގެ ޤަވާޢިދުތަކަށް އެ ޤާނޫނުން‬ ‫ބާރުލިބި‪ ،‬ސިފައިންގެ މެދުގައި އަސްކަރީ‬ ‫އަޚްލާޤު އާލާކޮށް ދަމަހައްޓާނެ ހަރުދަނާ‬ ‫ވެލިއު ސިސްޓަމެއްވަނީ ޤާއިމު ކުރެވިފައެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންވެންޝަނަލް ނޭވީއެއް ނެތް ނަމަވެސް‬ ‫ކޯސްޓްގާޑުގެ ޚިދުމަތް ތަރައްޤީކޮށް ވައިގެ‬ ‫ޚިދުމަތްވަނީ ފެށިފައެވެ‪ .‬އޭރިއާ ކޮމާންޑްތައް‬ ‫ޤާއިމުކޮށް އޮޕަރޭޝަންތައް އޭރިއާ ކޮމާންޑްތަކުން‬ ‫ކުރިއަށް ގެންދާގޮތަށްވަނީ ބަދަލު ކުރެވިފައެވެ‪.‬‬ ‫ތަމްރީނުދޭނެ މަރުކަޒުތައް އިތުރުކޮށް ރާއްޖޭގެ‬ ‫އުތުރާއި ދެކުނުގައިވެސް ތަމްރީނުތައްދަނީ‬ ‫ދެވެމުންނެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ ދީނީ އަޤީދާ‬ ‫މަސައްކަތްތަކުގެ‬ ‫ކުރެވޭ‬ ‫ހަރުދަނާކުރުމަށް‬ ‫އިތުރުން ސިފައިންނަކީ ޕްރޮފެޝަނަލް ބަޔަކަށް‬ ‫ހެދުމަށް ހިންގޭ ހަރަކާތްތަކާއެކު ސިފައިންގެ‬ ‫އިދާރީ އޮނިގަނޑާއި އޮޕަރޭޝަނަލް ޗެއިން‬ ‫އޮފް ކޮމާންޑްވަނީ ސާފުކޮށް ފެންނާނެހެން‬ ‫ބަޔާން ކުރެވިފައެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ ކުރިއަރާފައިވާ‬ ‫ބަލައި‬ ‫ކަންތައްތައް‬ ‫އަސްކަރިއްޔާތަކުގެ‬ ‫ސްޓްރެކްޗަރ‬ ‫ރޭންކް‬ ‫ދިރާސާކޮށްގެން‬ ‫އަށްވަނީ ބަދަލުތަކެއް ގެނެސް‪ ،‬ޕްރޮމޯޝަން‬ ‫ނިޒާމާއި ވެލްފެއަރ ސިސްޓަމް ވަނީ ހަރުދަނާ‬ ‫ކުރެވިފައެވެ‪.‬‬ ‫ތިނެއްގައި‬ ‫ނޮވެމްބަރު‬ ‫‪1988‬‬ ‫ދިވެހިންގެ ތެރެއިން ‪ 19‬މީހުން ޝަހީދުވިއިރު‬ ‫އޭގެތެރޭގައި ‪ 8‬މީހުންނަކީ ސިފައިންނެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ތެރެއިން ޝަހީދުވި މީހުންގެ‬ ‫ތެރޭގައި ދީނާއި ޤައުމަށްޓަކައި ދުސްމިނުންނާ‬ ‫ކުރިމަތިލައި ޖިހާދުކޮށް ޝަހީދުވި ނަމޫނާ‬ ‫ޚިދުމަތްތެރިންތަކެއްވަނީ ފެނިގެން ގޮސްފައެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަހު ދިވެހިން ދައްކުވައިދިން އެކުރިވެރިކަމާއި‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަމާއި ދީނާއި ޤައުމަށްއޮތް ލޯތްބަކީ‬ ‫ބޭރުގެ ޓެރަރިސްޓް ޖަމާޢަތެއްގެ އަތްދަށަށް‬ ‫މި ވަޠަން ދިއުމަށް ހުރަސްއެޅި މައިގަނޑު‬ ‫ސަބަބެވެ‪ .‬އޭގެފަހުން ޤައުމު ބިނާކޮށް ދިފާޢީ‬ ‫ހަރުދަނާ ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅައި‪ ،‬ސިޔާސީ‬ ‫ގޮތުން ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެނެސް އާ ޤާނޫނު‬ ‫އަސާސީއެއްގެ ހިޔާވަހިކަން ހޯދައި ޒަމާނީ‬ ‫ޑިމޮކްރަސީ ރާއްޖެއަށް ގެނެސްފައި މިވަނީވެސް‬ ‫ދިވެހިންގެ ބުރަ މަސައްކަތުންނެވެ‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ޢަބްދުއްރަޝީދު ޙުސައިން‬

‫ތަޢާރުފް ކުރެއްވީ‪ ،‬ޣާޒީ ބަންޑާރައިންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިބަސް ލިޔުމުގެ ފަސޭހަ އުޞޫލުތަކެއް‬ ‫އެ ރަދުން ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ފަހަރަށް‬ ‫ރާއްޖޭގައި އަމިއްލަ ފައިސާއެއް ހިންގަވަން‬ ‫ފެއްޓެވި އެވެ‪.‬‬

‫ބޮޑުތަކުރުފާނު ޕޯޗުގީޒުންގެ އަޅުވެތިކަމުން ރާއް ެޖ‬ ‫ސަލާމަތްކުރެއްވިއިރު ރާއްޖޭގެ ދީނީ ޙާލަތު އޮތް ގޮ ތް‬ ‫ޝައްކެއް ނެތެވެ‪ .‬ދިވެހި ޤައުމު ދެކެ‬ ‫ލޯބިވާ‪ ،‬ދިވެހި ތާރީޚުން އެއްވެސް މިންވަރެއް‬ ‫އެނގޭ ދިވެހި އެއްވެސް ދަރިޔަކު މި ބަހަކަށް‬ ‫އިންކާރެއް ނުކުރާނެ އެވެ‪ .‬އައްސުލްޠާނުލް ޣާޒީ‬ ‫މުޙައްމަދު ބޮޑު ތަކުރުފާނު ސިރީ ސަވާދީއްތަ‬ ‫މަހާރަދުން‪ ،‬އާދެ‪ ،‬ޣާޒީ ބަންޑާރައިންނަކީ‪،‬‬ ‫ދިވެހި ފަސްގަނޑުން އުފެދުނު އެންމެ‬ ‫ޚިދްމަތްތެރި ދިވެހި ދަރި އެވެ‪ .‬އެ މާތް ޤައުމީ‬ ‫ބަޠަލް ޕޯޗުގީޒުންގެ އަޅުވެތިކަމުން ދިވެހިރާއްޖެ‬ ‫ސަލާމަތް ކުރެއްވި ހަރުދަނާ ޖިހާދަކީ‪ ،‬އެކަމުގައި‬ ‫ތަފާތު ފިލާވަޅު ތަކެއް އެކުލެވިގެންވާ‪ ،‬އެކަން‬ ‫އުނގެނޭ ބަޔަކަށްވެސް ފައިދާއިން ފުރިގެންވާ‬ ‫އަގުހުރި ޖިހާދެކެވެ‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ޕޯޗުގީޒުންގެ ކިބައިން ބޮޑުތަކުރުފާނު‬ ‫ރާއްޖެ މިނިވަން ކުރެއްވި ތާރީޚީ ރެޔަކީ‬ ‫ހިޖްރައިން‪ 981‬ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލް އައްވަލު‬ ‫މަހުގެ ‪ 1‬ވަނަ ރެޔެވެ‪ .‬މީލާދީ ގޮތުން ‪1573‬‬ ‫ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި މަހުގެ ‪ 2‬ވަނަރެއެވެ‪.‬‬ ‫ޝައްކެއް ނެތް ގޮތުގައި އެއީ އެންމެ ފާހަގަ‬ ‫ކުރެވޭ‪ ،‬އަދި އެންމެ ފަސޭހައިން އެންމެންގެ‬

‫ހިތްތަކަށްވެސް ގެނެވޭ އެންމެ ބޮޑު ޚިދްމަތެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެއީ އެމާތް ރަދުންގެ ގުނައި ޢަދަދު‬ ‫ނުކުރެވޭ އެހެން ޚިދުމަތް ތަކުގެ ފެށުންވެސް‬ ‫މެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަންޑާރައިން‪،‬‬ ‫ޣާޒީ‬ ‫އާދޭހެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހީންގެ ގެއްލިފައިވާ މިނިވަންކަން އަނބުރައި‬ ‫ދިވެހީންނަށް ހޯއްދަވައި ދެއްވިއެވެ‪ .‬ދިވެހި‬ ‫ފަސްގަނޑުގައި ހުރި އިސްލާމީ ދަންމަރު‬ ‫ކަނިވެ ނިވެމުން ދަނިކޮށް‪ ،‬އެދަންމަރު އަލުން‬ ‫ދިއްލަވައި ހުޅުދާން ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ‬ ‫ވެރިކަމުގެ ނިޒާމު ހަރުދަނާ ކުރައްވައި‪ ،‬ބޮޑެތި‬ ‫އިޞްލާޙް ތަކެއް ގެންނެވި އެވެ‪ .‬ދިވެހި ދިފާޢީ‬ ‫ނިޒާމަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެންނަވައި‪،‬‬ ‫ލަޝްކަރުތައް ވަކި ހަމަތަކެއްގެ މަތީން‬ ‫ތަރުތީބު ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ރަސްކަމުގެ ދާއިރާގެ‬ ‫ކަންތައްތައް‪ ،‬އާދަކާދައިގެ މަގުން ހިނގާނޭ‬ ‫އޮމާން ގޮތްތަކެއް ހަމަޖެއްސެވިއެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ‬ ‫ފަހަރަށް ދިވެހި ދައުލަތުގެ ނިޝާނެއް އުފެއްދެވި‬ ‫އެވެ‪ .‬އަދިއަދަށްވެސް ދިވެހި ދައުލަތުން ބޭނުން‬ ‫މަޙަލްދީބިއްޔާ"‬ ‫"އައްދައުލަތުލް‬ ‫ކުރައްވާ‬

‫އަދި މިނޫންވެސް ކިތަންމެ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އެ ރަދުންގެ އަދި އަދަށް ދާންދެން ދެމިހުރި‬ ‫މިފަދަ ޚިދުމަތްތަކުގެ މައްޗަށް މީހަކަށް އެއްޗެއް‬ ‫އޮޅުން ފިލާގޮތަށް ކުރުގޮތަކަށް ނަމަވެސް‬ ‫މިހެން ލިޔެލާ ލިޔުމެއްގައި ބަލައިލުމަކީ ފަސޭހަ‬ ‫ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑު‬ ‫ބޮޑުތަކުރުފާނު‬ ‫ބަލައިލާނީ‬ ‫މިލިޔުމުގައި‬ ‫ޕޯޗުގީޒުންގެ އަޅުވެތިކަމުގެ ދަށުން ރާއްޖެ‬ ‫ސަލާމަތްކުރެއްވިއިރު ރާއްޖޭގެ ދީނީ ޙާލަތު އޮތް‬ ‫ގޮތުގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫ ތާރީޚުން އެނގޭ ގޮތުގައި ދިވެހި‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫އިސްލާމްދީން‬ ‫ރަސްކަލުންކުރެ‬ ‫ޚިޔާރު ކުރެއްވީ އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‪ ،‬އާދެ ދަރުމަވަންތަ މަހާރަދުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެރަދުންނާއި އެރަދުންގެ ފަރާތްޕުޅުން އިސްލާމީ‬ ‫ހިދާޔަތު ރާއްޖެއަށް ފެތުރުއްވި ޢިލްމުވެރިޔަކު‬ ‫އޭރު ރާއްޖެއަށް ތަޢާރަފްކުރެއްވީ ސުންނީ‬ ‫ހަތަރު މަޛްހަބުންކުރެ މާލިކީ މަޛްހަބެވެ‪.‬‬ ‫އަމީން‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫ސުމުއްވުލްއަމީރު‬ ‫ލިޔުއްވާގޮތުގައި އެކަން ހިނގީ ‪ 2‬ރަބީޢުލްއާޚިރު‬ ‫‪548‬ހ ގައެވެ‪ .‬ޕޯޗުގީޒުން ރާއްޖޭގެ ވެރިކަން‬ ‫ހިފައި ރާއްޖެއަޅުވެތި ކުރީ ‪965‬ހ ގައެވެ‪ .‬އާދެ‪،‬‬ ‫އޭގެ ‪ 417‬ނުވަތަ ‪ 400‬އެތައް އަހަރެއްގެ‬ ‫ފަހުންނެވެ‪ .‬އޭރު ރާއްޖޭގައި ދީނީ ޢިލްމު‬ ‫އުނގަންނައިދޭނޭ އެންމެ ފިޤުހުވެރިޔަކުވެސް‬ ‫ނެތްތާ ކިތަންމެ ޒަމާނެއްވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ ރާއްޖޭގެ ދީނުގެ ކަންތައްތައް މިފަދަ‬ ‫ޙާލަތެއްގައި އޮއްވައި ރާއްޖޭގެ މައްޗަށް ވެރިވީ‬ ‫ޕޯޗުގީޒުންނެވެ‪ .‬އެޒަމާނުގެ ހުޅަނގުގެ އެންމެ‬ ‫އެނގިވަޑައިގަންނަވާނޭ‬ ‫ބާރެވެ‪.‬‬ ‫ގަދަފަދަ‬ ‫ފަދައިން ޤައުމެއް އަޅުވެތި ކުރުމަށްފަހު ޔޫރަޕްގެ‬ ‫ޤައުމުތަކުން އެންމެ އިސްކަންދީ އެޒަމާނުގައި‬ ‫އެންމެ ބޮޑަށް މަސައްކަތް ކޮށްފައިވާކަމަށް‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ތާރީޚުން ދައްކަނީ އެއަޅުވެތި ކުރާ ޤައުމެއްގައި‬ ‫އެމީހުންގެ ދެކަމެއް ފެތުރުމަށެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ކަމަކީ‬ ‫އެމީހުންގެ ބަސް އެތާނގެ މީހުން ވާހަކަ ދައްކާ‬ ‫ބަހަކަށް ހެދުމެވެ‪ .‬ދެވަނަ ކަމަކީ އެމީހުންގެ‬ ‫ދީން އެތަނަކަށް ފެތުރުމެވެ‪ .‬މީގެ މިސާލުތައް‬ ‫އިނގިރޭސިން އަޅުވެތިކުރި ޤައުމުތަކުންނާއި‬ ‫ޕޯޗުގީޒުން އިސްތިޢުމާރުކުރި ޤައުމުތަކުންނާއި‬ ‫އަދި އެހެން ވެސް ޔޫރަޕްގެ ޤައުމުތަކުން‬ ‫އެމީހުންގެ ބާރުގެ ދަށަށް ގެންދިޔަ ޤައުމުތަކުން‬ ‫އެހެރީ ފެންނާށެވެ‪.‬‬ ‫ގިނައެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ މިސާލުތައް‬ ‫ޕޯޗުގީޒުން ވެރިވެގަތް ތަންތާނގައި މިއަދުވެސް‬ ‫ވާހަކަ ދައްކާ ބަހަށް ބަލާއިރު އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫އަވަށްޓެރި އިންޑިޔާގެ ގޯވާގެ ރަސްމީ ބަހަކީ‬ ‫ކޮންކެނީ ކަމުގައި އިންޑިޔާ ސަރުކާރުން‬ ‫ގިނަ‬ ‫ގޯވާގެ‬ ‫ވިޔަސް‬ ‫ކަނޑައަޅާފައި‬ ‫މީހުން އަދިވެސް ވާހަކަ ދައްކަނީ ޕޯޗުގީޒް‬ ‫މީގެ އިތުރުން ކޮންކެނީ ލިޔާ‬ ‫ބަހުންނެވެ‪.‬‬ ‫އަކުރު އުވައިލައި ޕޯޗުގީޒްބަސް ލިޔާ އަކުރުން‬ ‫ކޮންކެނީބަސް ލިޔުމަށް އެކި ފަހަރު މަތިން‬ ‫މަސައްކަތް ކުރެވިފައިވާކަމަށް ބުނެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދާދި ފަހަކުންވެސް ގޯވާގެ ރަސްމީ ބަހަކީ‬ ‫ޕޯޗުގީޒްބަސް ކަމަށް ހެދުމަށްވެސް މަސައްކަތް‬ ‫ކުރެވުނު ކަމަށްވެއެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން ޕޯޗުގީޒުން‬ ‫އަޅުވެތިކުރި (މިހާރު މިނިވަންވެފައިވާ) ބްރެޒިލް‬ ‫އާއި މޮޒަންބީކްއާއި އެންގޯލާއާއި ގިނީބިސާއޯ‬ ‫އާއި މަކާއޯ އާއި ކޭޕްވަރޑޭއާއި އިންޑިޔާ‬ ‫ކައިރީގައި‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނާއި‬ ‫ކަނޑުގައި‬ ‫މިއޮތް މޮރިޝަސްގައި މީހުން ވާހަކަ ދައްކައި‬ ‫އުޅެނީ ޕޯޗުގީޒް ބަހުންނެވެ‪ .‬ޤާނޫނު ބުނާގޮތުން‬ ‫މޮރިޝަސްގެ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައި ވާހަކަ‬ ‫ދައްކަން ޖެހޭނީ ޕޯޗުގީޒް ބަހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ ދިވެހިން ވާހަކަ ދައްކާ ބަހަށް‬ ‫ބަލާއިރު ކޮންމެ ގޮތަކަށް ނަމަވެސް ދިވެހިން‬ ‫އަދިވެސް ވާހަކަ ދައްކަނީ ދިވެހިބަހުންނެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ މާނައަކީ ދިވެހި ބަހުގެ ތެރެއަށްވެސް‬ ‫ޕޯޗުގީޒު ބަހުގެ ބައެއް ލަފުޒު ވަދެފައި ނެތެކޭ‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް އަދަރާދަގޮނޑި‪ ،‬މިނަން‬ ‫އެގޮނޑިއަށް ދީފައިވަނީ ޕޯޗުގީޒް މީހަކަށް‬ ‫އެކަށީގެންވާކަމަށް‬ ‫ނިސްބަތްކޮށްކަމަށްވުން‬ ‫އަލްފާޟިލާ ނަސީމާ މުޙައްމަދު ލިޔުއްވައެވެ‪.‬‬ ‫މިއާއެކު ގަލޮޅުގައި އޮންނަ ދޮން އަދަރާދަ‬ ‫ހިނގުންވެސް ހިތްޕުޅަށް ގެންނަވާށެވެ‪ .‬މީގެ‬ ‫އިތުރުން މިހާރު އަޅުގަނޑުމެން ބޭނުންކުރާ‬ ‫ލަފުޒުތަކުގެ ތެރެއިން އަރުމާޒު‪ ،‬އަލަމާރި‪،‬‬ ‫މޭޒު‪ ،‬ބިސްކޯދު‪ ،‬މަރުތެޔޮ‪ ،‬ބާލިދީ‪ ،‬ކަރުދާސް‪،‬‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫ޕާން‪ ....‬ގެ އަސްލަކީ ޕޯޗުގީޒް ބަސްކަމަށް‬ ‫އެކަމަނާ ލިޔުއްވައެވެ‪ .‬ޙަޤީޤަތަށް ބަލާއިރު‬ ‫މީކީ އެހައިބޮޑު މައްސަލައެއްނޫނެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ބަހުގައި ސިންގަޅަ‪ ،‬އުރުދޫ‪،‬‬ ‫އިނގިރޭސި‪ ،‬ޢަރަބި އަދި މިނޫންވެސް‬ ‫ލަފުޒުތައް‬ ‫އައިސްފައިވާ‬ ‫ބަސްބަހުން‬ ‫އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިކަމަކީ ދިވެހިބަހަށް‬ ‫ލިބިފައިވާ މުއްސަނދި ކަމެއްކަމަށް ބަލަމާ‬ ‫ހިންގަވާށެވެ‪.‬‬ ‫ ދެން އޮތީ ދީނެވެ‪ .‬އެއްވެސް‬ ‫ކްރިސްޓިއަނުން‬ ‫ނެތި‬ ‫އިސްތިސްނާއެއް‬ ‫އަޅުވެތިކުރި ނުވަތަ ވެރިވެގަނެގެން އުޅުނު‬ ‫ހުރިހާ ތަނެއްގައިހެން ދިރިއުޅޭ މީހުން މިއަދުވަނީ‬ ‫ކްރިސްޓިއަނުންނަށްވެފައެވެ‪ .‬މީގެ އެންމެ ރީތި‬ ‫މިސާލު އެންމެ ކައިރިން އިންޑިޔާގެ ގޯވާއާ‬ ‫ހަމައިން އަޅުގަނޑު ކުރިން މިއިޝާރާތްކުރި‬ ‫ޤައުމުތަކާއި ހަމައަށް ބައްލަވަމުން ގެންދެވީމައި‬

‫ޕޯޗުގީޒުންގެ އަޅުވެތިކަމުން ރާއްޖެ މިނިވަ ް‬ ‫ނ‬ ‫ރހާ‬ ‫ކުރެއްވުމަށްފަހު ޣާޒީ ބަންޑާރައިން އޭރު ހު ި‬ ‫ގޮތަކުން ވަރަށް ނިކަމެތި ޙާލަތެއްގައި އޮތް‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެ ފުދުންތެރި އަމިއްލަ ސިޔާދަތެއްގެ މަތީގައި‬ ‫އޮވެވޭފަދަ ޤައުމަކަށް ހެއްދެވުމުގެ ބުރަ މަސައްކަތް ުޕޅު‬ ‫ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬މިމަސައްކަތްޕުޅުގެ ތެރޭގައި އެރަދުންނަށް‬ ‫ހަމަޖައްސަވަން އެންމެ ދަތިފުޅުވީ އިސްލާމްދީނުގެ‬ ‫މައްސަލައެވެ‪ .‬ސަބަބަކަށްވީ ރާއްޖޭގައި ދީނުގެ‬ ‫ކަންތައްތައް އޭރު އޮތް ޙާލަތެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގައި‬ ‫އެއްވެސް ވަރަކަށް ދީނީ ޢިލްމު ދެނެވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫އެންމެ ޢިލްމުވެރިޔަކުވެސް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށް ރީތިކޮށް ފެނިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މިވާހަކަކޮޅު‬ ‫ ކޮންމެއަކަސް‬ ‫ލިޔުމަށް‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫މިދަންނަވައިލީ‬ ‫ތަންހޯދުމަށެވެ‪ .‬ޕޯޗުގީޒުންގެ އަޅުވެތިކަމުން‬ ‫ޣާޒީ ބަންޑާރައިން ރާއްޖެ ސަލާމަތްކުރެއްވިއިރު‬ ‫ޕޯޗުގީޒުން ރާއްޖޭގެ މައްޗަށް އެމީހުންގެ ގޮތްތައް‬ ‫ފެތުރުމަށް މަސައްކަތް ކުރަމުންއަންނަތާ ‪15‬‬ ‫އަހަރަށްވުރެ ގިނަ ދުވަސް ވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ ޕޯޗުގީޒުން އިންޑިޔާ ކަނޑަށް ވެރިވީ‬ ‫‪1503‬މ ގައެވެ‪ .‬އޭރުއްސުރެ ރާއްޖެއަށް އަތްގަދަ‬ ‫ކުރުމަށް އެމީހުން އައީ މަސައްކަތްކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެގޮތުން އެންމެ އިސްކަމެއް ދީފައިވަނީ އޭރު‬ ‫ދިވެހިންގެ ބަލިކަށިވެފައިވާ އިސްލާމީ ޢަޤީދާގެ‬ ‫ނާޖާއިޒު ބޭނުން ހިފައި ކްރިސްޓިއަން ދީނުގެ‬ ‫ނުފޫޒު މިތާނގައި ފެތުރުމަށެވެ‪ .‬މިކަމުގެ‬ ‫އެންމެ ފާޅުކަން ބޮޑު އެއްހެއްކަކީ ‪ 9‬ވަނަ‬

‫ޙަސަން ރަސްގެފާނު ކްރިސްޓިއަން ދީން‬ ‫ޤަބޫލު ކުރެއްވި ޤަބޫލުކުރެއްވުމެވެ‪ .‬އޭރު އަދި‬ ‫ރާއްޖެ ޕޯޗުގީޒުންގެ އަޅުވެތިކަމުގެ ދަށަކަށް‬ ‫ނުދެއެވެ‪ 9" .‬ވަނަ ޙަސަން ރަސްގެފާނު ދިވެހި‬ ‫ތަޚުތުގައި ރަސްކަން ކުރައްވާތާ ‪ 2‬އަހަރާ‬ ‫‪ 5‬މަސް ދުވަސް ވުމަށްފަހު އިސްލާމްދީނުން‬ ‫ވަކިވެވަޑައިގަތުމަށް ގަސްދު ކުރައްވައި އެކަން‬ ‫ފާޅު ކުރައްފައިފި" ކަމަށް ސުމުއްވުލް އަމީރު‬ ‫މުޙައްމަދު އަމީން ލިޔުއްވައެވެ‪ .‬މިކަމެއް ހިނގީ‬ ‫އެރަދުން މާލޭގައި ހުންނަވައެވެ‪ .‬ކޮއްޗޭއަށް‬ ‫ވަޑައިގަތީ އޭގެ ފަހުންނެވެ‪ .‬ދެން ފާދިރީންގެ‬ ‫އަތްމަތީގައި ރަސްމީ ގޮތުން ކްރިސްޓިއަން‬ ‫ދީނަށް ވެދެވަޑައިގަތީއެވެ‪ .‬މިކަމެއް ހިނގީ‬ ‫‪1552‬މ ގައެވެ‪ .‬ޕޯޗުގީޒުން ރާއްޖެ ހިފީ އޭގެ‬ ‫‪ 6‬އަހަރުފަހުން ‪ 1558‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫ މިހާދިސާއިން ‪ 3‬ކަމެއް އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫ހިތަށްވަދެއެވެ‪ .‬އެއްކަމަކީ ރާއްޖޭގައި އޭރު‬ ‫އިސްލާމީ ޢަޤީދާ ބަލިކަށިވެފައިވާ މިންވަރެވެ‪.‬‬ ‫ދެވަނަކަމަކީ ޕޯޗުގީޒުން ރާއްޖެ އަޅުވެތިކުރުމުގެ‬ ‫ކުރިންވެސް ރާއްޖެއަށް ނުވަތަ ރާއްޖޭގެ‬ ‫ކޮންމެވެސް ބައެއްގެ ތެރެއަށް ކްރިސްޓިއަން‬ ‫ދީނުގެ އަސަރު ވަދެފައިވާކަމެވެ‪ .‬ތިންވަނަ ކަމަކީ‬ ‫ރާއްޖޭގެ "އިސްސަފު" ގެ ބައެއް ބޭފުޅުންނަށް‬ ‫ކްރިސްޓިއަން ދީނަކީ ވެރިކަން ހޯއްދެވުމުގައި‬ ‫ހަތިޔާރެއްކަން‬ ‫ހިއްޕެވިދާނޭ‬ ‫ބޭނުންފުޅު‬ ‫ކޮންމެވެސް ބަޔަކު އޭރު ވިސްނައިދީފައިވާކަމެވެ‪.‬‬ ‫ކުރެވޭ‬ ‫ހިތަށް‬ ‫ އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫މިތަޞައްވުރަށް ބާރުލިބޭ ހެއްކަކީ އަނެއްކާވެސް‬ ‫ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީންގެ‬ ‫ލިޔުއްވުމެކެވެ‪ .‬އެމަނިކުފާނު ލިޔުއްވައެވެ‪.‬‬ ‫އަކުރުން އަކުރަށް ވިދާޅުވެލައްވާށެވެ‪.‬‬ ‫މިފަހަރު މިދަނީ‬ ‫ "މިބައިމީހުން‬ ‫ރާއްޖޭގެ އެންމެން ކްރިސްތީ ކުޅައުމަށް‬ ‫ގަދަދައްކައި އެދީނަށް ނުވަތް މީހަކުނަމަ‬ ‫އެމީހަކީ އުތީމު ތިންބަދަވީންނަށް ވާގިދޭ މީހަކު‬ ‫ކަމުގައި ހައްޔަރުކޮށް ޤަތުލުކޮށް ހެދުމުގެ ހުއްދަ‬ ‫ވިދާޅުބަސް އަނދިރި އަނދިރިންގެ ކިބައިން‬ ‫ލިބިގެންނެވެ‪ .‬މިބައި މީހުން އެރި ރަށްރަށުގެ‬ ‫މީހުންކުރެ ބައެއް މީހުން ދީނާހުރެ ޝަހީދުވެ‬ ‫މިގޮތުން ކަންތައް ހިނގަމުން އެބަދެއެވެ‪.‬‬ ‫މިހެން ކަން ހުއްޓައި ‪981‬ހ މިވަނަ އަހަރު‬ ‫ޞަފަރުމަހު ‪ 30‬ދުވަހު (‪ 1‬ޖުލައި ‪1573‬މ)‬ ‫މާލޭގެ ‪ 4‬އަވަށަށް އަނދިރި އަނދިރީންގެ މާގަދަ‬ ‫އަމުރުފުޅެއް ނުކުމެއްޖެއެވެ‪ .‬މިއަމުރުފުޅަކީ‬ ‫މާދަމާ އިރުއެރީމައި ‪ 4‬އަވަށުގެ އެންމެން‬ ‫ފައިއިނދޭފުރައިން އަނދިރިއަނދިރިންގެ ކިއްލާ‬

‫‪9‬‬

‫ކައިރިއަށް އައިސް އެންމެން ރުހުމުގައި ކްރިސްތީ‬ ‫ދީން ގަބޫލުކޮށް ސަލީބަށް ސަލާންކޮށް ރާބޮއި‬ ‫އުޅޭށެވެ‪ .‬މިހެން މިކަން ނުކުޅަ ކޮންމެ މީހަކީ‬ ‫މާދަމާ އިރުއޮއްސޭއިރު ދުނިޔޭގައި ނުހުންނާނޭ‬ ‫މީހެކެވެ‪".‬‬

‫ޣާޒީ ބަންޑާރައިން ރާއްޖޭގައި އިސްލާމީ ތަޢުލީމް‬ ‫ޢާންމު ކުރައްވަން ކުރެއްވި މަސައްކަތްޕުޅުގައި‬ ‫އޭރު ކްރިސްޓިއަން ދީނަށް އުޅުނު ދިވެހިންގެ‬ ‫ވާހަކައެއް ލިޔުއްވާފައި ނުވާތީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫މިއަދު ‪ .....‬މިއަދުގެ ޙާލަތާމެދު ވިސްނާއިރު‬ ‫އަދި ޕޯޗުގީޒުން ވެރިކަން ކުރި އެހެން‬ ‫ޤައުމުތަކުގައި ކަންކޮށްފައިވާ ގޮތަށް ބަލާއިރު‬ ‫މިހާރު މިއީ އަޅުގަނޑުގެ ހިތުގައި ސުވާލު‬ ‫އުފެދޭ މައްސަލައެކެވެ‪.‬‬

‫ މިލިޔުއްވުމުން ދެކަމެއް އަޅުގަނޑަށް‬ ‫އެބަ ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ‪ .‬އެއްކަމަކީ ރާއްޖޭގެ‬ ‫އަތޮޅުތަކުގެ ތެރެއިން އޭރު ޕޯޗުގީޒުންގެ‬ ‫އަތްދަށުގައި ހުރި އަތޮޅުތަކަށް ކްރިސްޓިއަން‬ ‫އަނދިރިއަނދިރިން‬ ‫ފެތުރުމަށް‬ ‫ދީން‬ ‫ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން މިޝަންތައް ފޮނުވަމުން‬ ‫ގެންދިޔަކަމެވެ‪ .‬މިހެން މިދެންނެވީ ޞަލާޙުއްދީނު‬ ‫މިޕެރެގްރާފް ފައްޓަވަމުން "މިބައި މީހުން‬ ‫މިފަހަރު މިދަނީ" އޭ ލިޔުއްވާފައި އޮތީމައެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެފަހަރު ފޮނުއްވީ އެގޮތުން ފޮނުއްވި އެންމެ‬ ‫ފަހު މިޝަންކަމެވެ‪ .‬އަދި އެ މިޝަން ފޮނުއްވީ‬ ‫މުޅި ރާއްޖެއިން އިސްލާމްދީން މުޅިން ފޮހެލައި‬ ‫ގަދަބާރުން ނަމަވެސް މުޅި ރާއްޖޭގެ އެންމެން‬ ‫ކްރިސްޓިއަން ދީނަށް ވެއްދުމަށްކަމެވެ‪ .‬މިކަމުން‬ ‫ދޭހަވަނީ އެއީ އޭރު ތަކުރާރުކޮށް ކުރެވެމުން‬ ‫ވާނަމަ‬ ‫އެހެންކަމަށް‬ ‫ކަމާއި‬ ‫އައިކަމެއް‬ ‫ކްރިސްޓިއަން ދީން ޤަބޫލުކޮށްގެން ތިބި މަދު‬ ‫ބަޔަކު ނަމަވެސް ރާއްޖޭގެ އެކިކަންކޮޅުގައި އޭރު‬ ‫ތިބުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެއްކަމެވެ‪.‬‬

‫ އާދޭހެވެ‪ .‬ޕޯޗުގީޒުންގެ އަޅުވެތިކަމުން‬ ‫ރާއްޖެ މިނިވަން ކުރެއްވުމަށްފަހު ޣާޒީ‬ ‫ބަންޑާރައިން އޭރު ހުރިހާ ގޮތަކުން ވަރަށް‬ ‫ނިކަމެތި ޙާލަތެއްގައި އޮތް ދިވެހިރާއްޖެ‬ ‫ފުދުންތެރި އަމިއްލަ ސިޔާދަތެއްގެ މަތީގައި‬ ‫އޮވެވޭފަދަ ޤައުމަކަށް ހެއްދެވުމުގެ ބުރަ‬ ‫މަސައްކަތްޕުޅު ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬މިމަސައްކަތްޕުޅުގެ‬ ‫ތެރޭގައި އެރަދުންނަށް ހަމަޖައްސަވަން އެންމެ‬ ‫ދަތިފުޅުވީ އިސްލާމްދީނުގެ މައްސަލައެވެ‪.‬‬ ‫ސަބަބަކަށްވީ ރާއްޖޭގައި ދީނުގެ ކަންތައްތައް‬ ‫އޭރު އޮތް ޙާލަތެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގައި އެއްވެސް‬ ‫ވަރަކަށް ދީނީ ޢިލްމު ދެނެވަޑައިގަންނަވާ އެންމެ‬ ‫ޢިލްމުވެރިޔަކުވެސް ނެތެވެ‪ .‬އެގޮތަށް އޮންނަތާ‬ ‫އެތައް ޒަމާނެއްވުމުގެ ސަބަބުން މުޅި ރާއްޖެވަނީ‬ ‫ޖަހާލަތުގެ އަނދިރިކަމުގެ ތެރެއަށް ވެއްޓިފައެވެ‪.‬‬

‫ކިޔަވަން‬ ‫ އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އުޅުނުއިރުވެސް ބުރާރަ މުޙައްމަދުފުޅު ކިޔުއްވާ‬ ‫ގޮތަށް ބޮޑުތަކުރުފާނު ވާހަކައާއި ޞަލާޙުއްދީން‬ ‫ލިޔުއްވި މިފޮތާއި އަޅުގަނޑުމެން ކިޔައި‬ ‫އުޅުނީމުއެވެ‪ .‬އޭރު އަޅުގަނޑުމެންނަށް ބޮޑަށް‬ ‫ހީކުރެވިފައި އޮތީ މިފަދަ ލިޔުންތަކުގައި‬ ‫އެހެންވެސް ބައެއް ފުލޯކު ވާހަކަ ހުންނަފަދައިން‬ ‫މިއީވެސް މިވާހަކައިގެ ތެރޭގައި އޮތް ތާރީޚީ‬ ‫ފުލޯކެއްކަމަށެވެ‪ .‬އެހެން އޭރު ހީކުރެވޭ ސަބަބަކީ‬ ‫ސުމުއްވުލް އަމީރު މުޙައްމަދު އަމީނުވެސް އަދި‬ ‫ޞަލާޙުއްދީނުވެސް އަދި އެހެން ފޮތެއްގައިވެސް‬

‫ ކޮންމެއަކަސް މާތްﷲގެ ވާގިފުޅާއެކު‬ ‫ޣާޒީ ބަންޑާރައިންގެ ޒަޢާމަތުގައި ޝޭޚު މުޙައްމަދު‬ ‫ޖަމާލުއްދީން ރާއްޖެ ދުރުވެ އެތައް ބަޔަކަށް‬ ‫ދީނުގެ ޢިލްމު އުނގަންނައި ދެއްވައި ދީނުގެ‬ ‫ޢިލްމު އުނގަންނައިދޭނޭ އިލްމުވެރިންތަކެއް‬ ‫ތައްޔާރު ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި މުޅި ރާއްޖޭގެ‬ ‫ކަންކޮޅުތަކަށް ދީނުގެ މައިގަނޑު ޙުކުމްތައް‬ ‫ފޯރުކޮށްދެއްވަން ފެށްޓެވިއިރު "ތިމައުރެން‬ ‫އިހުގައި ތިބީ ކޮން މަޛުހަބެއްގައިކަމެއް‬ ‫ނުދަނެތެވެ‪ .‬ދަންނަކަމަކީ އިސްލާމްދީނަކީ‬ ‫ރާއްޖޭގެ ދީންކަމެވެ‪ .‬ދީނުގެ ކަންތައްތަކުގެ‬

‫ކ ފެނުން އިސްތިންޖާ‬ ‫ތެރެއިން ދަންނަކަމަ ީ‬ ‫ދން ލިޔުއްވައެވެ‪.‬‬ ‫ކުރުމެވެ"‪ .‬ޞަލާޙުއް ީ‬ ‫ ކޮންމެއަކަސް ޝޭޚު ޖަމާލުއްދީން‬ ‫އާދެ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެން އެންމެން ދަންނަ ވާދޫ‬ ‫ދަންނަކަލޭފާނު ރާއްޖެއަށް ފެތުރުއްވި ސުންނީ‬ ‫ހަތަރު މަޛުހަބުން ކުރެ ޝާފިޢީ މަޛުހަބެވެ‪.‬‬ ‫މާލޭގައި ދީނީ ޢިލްމުވެރިން އުފެއްދެވުމަށްފަހު‬ ‫ވާދުއަށް ވަޑައިގަތުމުން ރާއްޖޭގެ އެތަންމިތަނުން‬ ‫އެކަލޭގެފާނު އަރިހަށް މީސްތަކުން އައިސް އެކަލޭގެ‬ ‫ފާނު އަރިހުން އެދުރުވިއެވެ‪ .‬މިގޮތުގެ މަތިން‬ ‫ދާދި އަވަހަށް މިރާއްޖެއަށް އިސްލާމީ ދަންމަރުގެ‬ ‫އަލިކަން ހުޅުދާންވެގެން ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬ޣާޒީ‬ ‫ބަންޑާރައިން ފުރައުއްތަވީއިރު ރާއްޖޭގެ ހުރިހައި‬ ‫ކަންކޮޅަކަށް އިސްލާމްދީންވަނީ ފެތުރިފައެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭގައި ބޮޑެތި ފިޤުހު ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ތިއްބެވިއެވެ‪ .‬ޚާއްސަކޮށް މާލެއާއި އައްޑުއާއި‬ ‫ފުވައްމުލަކާއި ވާދޫގައެވެ‪.‬‬ ‫ މާތްﷲ ޣާޒީ ބަންޑާރައިންނަށާއި‬ ‫ދިވެހި ޤައުމު މިނިވަން ކުރުމަށާއި ޤައުމު‬ ‫ބިނާ ކުރުމަށް އެރަދުންނަށް ވާގިވެރިވެދެއްވި‬ ‫އެންމެހައި މުޖާހިދުންނަށް ސުވަރުގޭގެ ދާއިމީ‬ ‫ނިއުމަތް މިންވަރު ކުރައްވާށިއެވެ‪ .‬އެމާތް‬ ‫ދިވެހި ދަރީންގެ ފިޔަވަޅުމަތީ ހިނގާނޭ ދިވެހިން‬ ‫މިބިންމަތީގައި އަބަދުވެސް ލައްވާށިއެވެ‪ .‬އާމީން‪.‬‬ ‫ޙަވާލާ‪:‬‬ ‫‪g g‬ބޮޑުތަކުރުފާނު ވާހަކަ – ޞަލާޙުއްދީން‬ ‫‪g g‬ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬

‫ތާރީޚުގެ‬

‫ތަންތަންކޮޅު‬

‫‪-‬‬

‫މުޙައްމަދު އަމީން‬ ‫‪g g‬ބޮޑުތަކުރުފާނު ‪ -‬ޙަސަން އަޙްމަދު މަނިކު‪،‬‬ ‫ފަތްތޫރަ ‪22‬‬ ‫‪g g‬ދިވެހި ބަހުގެ ތެރެއިން ‪ -‬ނަސީމާ މުޙައްމަދު‪،‬‬ ‫ހަވީރު‪ 1 ،‬ޖޫން ‪2013‬‬

‫އާރބަން ސާރޗް އެންޑް ރެސްކިޔު ޓީމެއް އެކުލަވާލުން‬

‫ފަސްޓް ލެފްޓިނަންޓް އަޙްމަދު‬ ‫ފާއިޒް ރަޝާދު‬

‫ބަނގްލަދޭޝްގެ‬

‫ޢަދަދު ‪ 126‬އަށް އަރައެވެ‪ .‬އަދި މީގެތެރޭގައި‬

‫އަސަރާއި ހިތާމަޔަކީ އަނެކުންގެވެސް އިހްސާސް‬

‫ކުރީކޮޅު‬

‫މިއަހަރު‬

‫ފެކްޓްރީ އިމާރާތެއް ވެއްޓި ‪100‬އަށް ވުރެ ގިނަ‬

‫ހާދިސާތައް އަށެކެވެ‪ .‬އަދި ސީދާ ރެސްކިޔު ކުރުމުގެ‬

‫ރަނގަޅު ވަސީލަތަކާއިއެކު މަސައްކަތް ކުރާނެ‬

‫ވެރިރަށް ޑާކާގެ ރަށް ބޭރުގައި ހުރި އަށް ބުރީގެ‬

‫މީހުން މަރުވެފައިވާ ކަމަށް ޚަބަރު ފެތުރިގެން‬ ‫ބިރުވެރިކަމާއި‬

‫ދިޔައީ‬

‫ހިތާމައިން‬

‫ފުރިގެންވާ‬

‫ހާލުގައެވެ‪ .‬އަދި މީހުން ސަލާމަތްކުރާ ފަރާތްތަކަށް‬ ‫އެހީތެރި ވުމަށް އެސަރަހައްދުގެ ޢާންމުންވެސް‬ ‫އެހީތެރިވަމުން ދިޔަ ކަމަށް މީޑިއާ އިން ޚަބަރު‬

‫ފަތުރާފައި ވެއެވެ‪ .‬މިއިމާރާތް ބައުކަމުން ބޭނުން‬ ‫ނުކުރުމަށް‬

‫ވަނީ‬

‫ފެކްޓްރީގެ‬

‫އަންގާފައެވެ‪.‬‬

‫ވެރި‬

‫ފަރާތަށްވެސް‬

‫ބަނގްލަދޭޝްގައި‬

‫ވެއްޓިގެން‬

‫މަގުމައްޗަށް‬

‫ގަސް‬

‫ހާދިސާތަކަށް‬

‫ހަރަކާތްތެރިވި‬

‫ހަރަކާތްތެރިވި‬

‫އަދަދު‬

‫‪18‬އެވެ‪.‬‬

‫މިއީ އަޅުގަނޑުމެއް ފަދަ ކުޑަ ޤައުމެއްގައި އަދި‬ ‫ޚާއްޞަކޮށް އެންމެ ގިނައޭ ދަންނަވަން ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ބޭރުގެ‬

‫ރެސްކިޔު‬

‫ވެށީގެ ހުރި ނުރައްކާ ރަގަޅަށް އެގިގަންނާނެއެވެ‪.‬‬

‫ރެސްކިޔު‬

‫ޓީމްތައް ފަޔަރ އެންޑް ރެސްކިޔު ސާރވިސްތަކުގައި‬

‫ނަމަ ވަގުތުން ހޯދައި ގަނެވޭނެއެވެ‪ .‬އެއްވެސް‬

‫ހިންގުމަށް‬

‫ޚާއްޞަކުރެވިފައިވާ‬

‫ތެރޭގައި އަދި ވަކި ޚާއްޞަބައެއްގެ ގޮތުގައި‬

‫މީހަކު ނުރައްކަލެއްގައި ނުވަތަ ތާށިވެފައި ތިބި‬ ‫ތަނެއް ހަލާކުކޮށްގެން މީހަކު ހޯދަން ޖެހިއްޖެނަމަ‬

‫ވަމުންނެވެ‪.‬‬

‫ފާރުތައް‬

‫ގިނަވެ‬

‫ކަމަށާއި‬

‫ސަބަބުން‬

‫ފަޔަރ‬

‫އެންޑް‬

‫އެންޑް ރެސްކިޔު ޓީމެއް "ސާރ ޓީމެއް"‬

‫ފަރާތުން ބަލައި ފާސްކޮށްގެން އިމާރާތް‬

‫އުފައްދަވައި‪،‬‬

‫ބިލްޑިންގ‬

‫ގިއަރ‬

‫ކޯޑަށް އެއްވެސް ބެލުމެއްނެތި އެވަގުތަކު‬

‫މިއީ‬

‫ބޭނުންވާގޮތަކަށް ގެދޮރު ހަދަމުން ދިޔުމުގެ‬

‫މުޅިން‬

‫ޓީމެކެވެ‪.‬‬

‫ނަތީޖާއަކީ ފެންވަރު ދެރަ ސަލާމަތީ ގޮތުން‬

‫މިޓީމަށް‬

‫ވަނީ‬

‫އަލަށް‬

‫ޕްރޮޓެކްޓިވް‬

‫ޙަވާލުކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫އެކުލަވާލެވުނު‬

‫ޢާންމުރައްޔިތުންނަށް‬

‫ދެމުންގެންދާ‬

‫ރައްކާތެރިނޫން އިމާރާތްތަކުގައި މީހުން‬

‫ފަޔަރ‬

‫އެންޑް‬

‫ރެސްކިޔުގެ ޚިދުމަތް އިތުރަށް ފުޅާކޮށް‬

‫ދިރިއުޅެން ޖެހުމެވެ‪ .‬މިއަހަރުގެ ޖޫން‬

‫ހަރުދަނާ‬

‫މަހު މާލޭގެ މެދުތެރޭގެ ސަރަހައްދެއްގައި‬ ‫ގެސްޓުން‬

‫ރެސްކިޔު‬

‫‪ 29‬އޯގަސްޓް ‪ 2013‬ގައި ސާރޗް‬

‫ކުރާ ހުރިހާ އިމާރާތްތަކަކީ ކަމާއި ބެހޭ‬

‫އުޅެމުން‬

‫ހިދުމަތްދޭންތިބި‬

‫ސަރވިސްގެ މާލޭ ފަޔަރ ސްޓޭޝަންގައި‪،‬‬

‫ހިގަމުން ދެއެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގައި އިމާރާތް‬

‫ދިޔަ‬

‫އަދި‬

‫ކުރެވެއެވެ‪.‬‬

‫ވެއްޓުމުގެ ހާދިސާތައް މަދުން ނަމަވެސް‬

‫ކުރާތަންތަނަށް‬

‫ބަދަލު‬

‫އަންނަމުންދާ‬

‫ކުރިއެރުން ހޯދަންޖެހޭ ކަން ފާހަގަ‬

‫ބިންގަނޑު ދަމައިގެންގޮސް އިމާރާތްތައް‬

‫ނުވުމާއި‬

‫ޒަމާނަށް‬

‫ފަރާތްތައްވެސް މިބަދަލު ތަކަށް ހޭނި‬

‫ޖެހިގެން ހުރި އިމާރާތްތައް ހަދަމުންދާއިރު‬ ‫ބަލަންވާވަރަށް‬

‫މީހަކުވެސް‬

‫ހޯދިދާނެއެވެ‪.‬‬

‫އިމާރާތްތަކަށް‬

‫އަރިއަޅާލުމާއި‬

‫ނުބެލުމުގެ‬

‫ވަގުތުން‬

‫ލިބިފައިވާ‬

‫އަންނަ ބަދަލުތަކާއެއްގޮތަށް މީހުންނާއި‬

‫އާދެ! ރާއްޖޭގައިވެސް ދުވަހެއް‬ ‫ވެއްޓުމާއި‬

‫އާލަތްތައް‬

‫ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ބޭނުންކޮށް އެފަދަ‬

‫ހާދިސާތައް އަންނަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް އިތުރު‬

‫ދުވަހަކަށް‬

‫އޮވެއްޖެނަމަ‬

‫ހަރަކާތްތެރިވެ ޕްރައިމަރީ ސާރޗް ހިންގުމާއިއެކު‬

‫އިމާރާތްތައް ވެއްޓި މީހުން މަރުވުމުގެ‬

‫ބައުއިމާރާތްތައް‬

‫ޓީމެއް‬

‫ވަގުތުން‬

‫އަދި ސެކަންޑަރީ ސާރޗެއް ކުރުމުން އެއްވެސް‬

‫އޮޕަރޭޝަންތައް‬

‫ޤައުމުތަކުގައި‬

‫ނޫންތޯއެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް ތަމްރީންވެފައިތިބި‬

‫ފެށުމެކެވެ‪.‬‬

‫ދިހަބުރި‬

‫ކުރުމަށް‬

‫މިއީ‬

‫ރައްޔިތުން‬

‫ރަނގަޅު‬

‫މިޚިދުމަތް‬

‫ބަލައިގަތުމުގައި ޔަޤީންކަން އިތުރުކޮށް‬

‫ހޮޓަލެއްގައި ހިނގި އަލިފާނުގެ ހާދިސާއެއްގައިވެސް‬

‫އުފައްދާފައި‬

‫ތަކަކީ‬

‫ހަލުވިކަމާއެކު ހަރަކާތްތެރިވާނެ މިފަދަ ޓީމެއްގެ‬

‫ބޮޑުދައްޗަކަށްވީ ސަލާމަތްތެރިކަމާ އެކު ނުކުމެވޭނެ‬

‫ބަލާ އެހާލަތަކާއި ގުޅޭގޮތަށް ތައްޔާރު ކުރެވިފައިވާ‬

‫އޮޕަރޭޝަންތަކުގައި ސީދާ ރައްޔަތުންނާއި ގާތުން‬

‫މީހުން ސަލާމަތުން ބޭރަށް ނުކުތުމަށް އެއްމެ‬ ‫ގޮތްތައް މަދުވުމާއި އަލިފާނުން ރައްކާތެރިވުމަށް‬

‫އަޅަންޖެހޭ ފިޔަވަޅު މަދުވުމެވެ‪ .‬ގިނަ ފަހަރަށް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް ހޭވެރިކަން ވެވެނީ ހިތާމަވެރި‬ ‫ހާދިސާއެއް ދިމާވުމުންނޭ ވެސް ދެންނެވިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 2012‬ވަނަ އަހަރު ހިނގި ހާދިސާތަކުގެ ތެރެއިން‬

‫ސީދާ އަލިފާނާއި ގުޅުމެއްނެތި‪ ،‬މާލޭ ފަޔަރ‬ ‫ސްޓޭޝަނުން‬

‫ޙަރަކާތްތެރިވި‬

‫‪www.addana.mv‬‬

‫ހާދިސާ‬

‫ތަކުގެ‬

‫ހުރެއެވެ‪.‬‬

‫މިފަދަ‬

‫ޓީމް‬

‫އެވަގުތަކު ދިމާވާ އޮޕަރޭޝަންގެ ބޮޑުކުޑަމިނަށް‬

‫ޚާއްޞަ ޓީމްތަކެކެވެ‪ .‬އެއީ މިކަމަށް ހިގާނެ ޚަރަދާއި‬

‫ބޭނުންވާނެ ވަސީލަތްތައް އަދި މީހުން ހޯދުމާއި‬ ‫ގެންގުޅުމަށް ފަސޭހައަކަށާއި ހަރުދަނާ ކަމާއެކު‬

‫މެނޭޖް ކުރުމަށެވެ‪ .‬ކުއްލިއަކަށް ކަމެއް ދިމާވެގެން‬ ‫އުޅޭއިރު‬

‫ގެއްލިގެންދާ‬

‫ކޮންމެ‬

‫ވަގުތަކީވެސް‬

‫ވަރަށް މުހިންމު އެއްޗެކެވެ‪ .‬އެހެނީ ތިމާގެ މީހަކު‬ ‫ފުރާނަގެއްލިގެން ދިޔުމުން ތިމާޔަށް ކުރާ ފުން‬

‫ސަބަބުން‬

‫ހިނގާފާނެ‬

‫ނުރައްކާތެރި‬

‫ރެސްކިޔު‬

‫ޚިދުމަތް ލިބެމުންދާނެއެވެ‪ .‬މިޓީމަށް ރާއްޖެއިންނާއި‬

‫ރާއްޖެއިން ބޭރުން ތަމްރީން ހޯދައިދީ އިކުއިޕް‬

‫ކުރުމަކީ ވެސް ވަރަށް ބޭނުންތެރި ކަމެކެވެ‪ .‬މިފަދަ‬ ‫ޓީމެއް އުފެއްދިއްޖެނަމަ އިތުރު ކުރިއެރުންތަކަކާއި‬ ‫އައު ތަސައްވަރެއް ކަޑައެޅި‪ ،‬އިތުރު ފުރިހަމަ‬

‫ކަމެއް ފަޔަރ އެންޑް ރެސްކިޔު ސާރވިސްއަށް‬ ‫ލިބިގެން ދާނެކަން ޔަޤީނެވެ‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫ޚާއްޞަ އިންޓަރވިއު‬

‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލާއަކީ ދިވެހިންގެ‬ ‫ތާރީޚު ބަދަލުކޮށްލި ކަމެއް‪ :‬ރައީސް މައުމޫން‬ ‫ލިޔުނީ‪ :‬ސާރޖަންޓް މޭޖަރ ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު‬

‫‪12‬‬

‫‪ 1988‬ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލަ ކުރިމަތިވިއިރު ރާއްޖޭ ެގ‬ ‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަދި ސިފައިންގެ އެންމެ މަތީވެރިޔާ ހުންނެވީ‬ ‫މާލޭގައެވެ‪ .‬ދުސްމިނުން ދެމުންދިޔަ ވަރުގަދަ ޙަމަލާތަކުގެ ައޑާއި‬ ‫ރައްދުގައި ދިވެހި ސިފައިން ދެމުންދިޔަ ހިތްވަރުގަދަ ޙަމަލާތަކުގެ‬ ‫އަޑުތައް އިވިވަޑައިގަންނަވާ ހިސާބުގައެވެ‪ .‬އެޙަމަލާއާބެހޭ ގޮތުން‬ ‫ރައީސް މައުމޫން މިހާތަނަށް ދެއްވި އެންމެ ތަފްޞީލު ބަސްދީގަތުން‬ ‫ދެއްވާފައިވަނީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރުން ‪ 2012‬ވަނަ‬ ‫ައހަރު ނެރުނު "ނޮވެމްބަރު ތިނެއް" ފޮތުގެ މަސައްކަތްކުރި ދިރާސާ‬ ‫ޓީމުގެ ކެޕްޓަން ޢަބްދުﷲ ޢަލީ އަށާއި ސާރޖަންޓް މޭޖަރ ޢަބްދުﷲ‬ ‫ސަޢީދަށެވެ‪ .‬ތިރީގައި މިވަނީ ‪ 2012‬އޯގަސްޓް ‪ 12‬ވަނަ ދުވަހު‬ ‫ރައީސް މައުމޫން ދެއްވި އެ ބަސްދީގަތުމުގެ ބައެއް ސުވާލުތަކާއި‬ ‫ޚުލާސާ ޖަވާބުތަކެވެ‪.‬‬

‫ނޮވެންބަރ ތިނެއްގެ ކުރިން ޙަމަލާއާ ެބހޭ އެއްވެސް މަޢުލޫމާތެއް‬

‫އެނގިވަޑައިގެންފައި އޮތްތޯ؟‬

‫އެނގިފައެއްނެތް‪ .‬އެހެންނަމަވެސް ދޭތެރެދޭތެރެއިން‬ ‫އަންނާނެ އިންޓެލިޖެންސް ރިޕޯޓްތައް‪ .‬ބަޔަކުއެބައުޅެއޭ މިވެނި‬ ‫އެވެނިކަމެއްކުރަން‪ 1988 .‬ޖުލައި ‪26‬ގެ ކުރިން އެކަހަލަ‬ ‫ވާހަކަތަކެއް އައި‪ ،‬އެކަމަކު ޖުލައި މަހާއި އޯގަސްޓް މަހާއި‬ ‫ސެޕްޓެންބަރ މަސް ދިޔައިމަ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންތިބީ އެހިސާބުން‬ ‫އެކަން ނިމުނީކަމަށް ބަލައިގެން‪ ،‬އެހެންވެ ނޮވެމްބަރު ‪ 3‬ގެ‬ ‫އެކަންތައްއައީ އެކަމާއިބެހޭ އެއްވެސް މަޢުލޫމާތެއް ނުލިބި‪.‬‬

‫ޙަމަލާދޭން ފެށިކަން މަނިކުފާނަށް ފުރަތަމަ އެނގި ަވޑައިގަތީ‬

‫ކިހިނެއްތޯ؟‬

‫ނޮވެމްބަރު ދެވަނަ ދުވަހުގެރޭ އިރާކޮޅުން ފެށިގެން‬ ‫އަޅުގަނޑު އުޅުނީ މަސައްކަތުގައި‪ .‬އޭރުއޮތީ އިންތިޚާބުން‬ ‫ކާމިޔާބުވެ‪ ،‬ނޮވެމްބަރު ‪11‬ގައި ތިންވަނަދައުރާ ހަވާލުވާގޮތަށް‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ައޅުގަނޑުމެން ނުކުންނަން އުޅުނުތަނުން އާދަމް ނަޢީމް‬

‫މ ތިމަންނަ މިދަނިއްޔޭ‪ .‬ތިމަންނަ‬ ‫އެހެންވީ ަ‬ ‫އޔޭ ވިދާޅުވެފަ ފޯނު ބޭއްވީމަ އަޅުގަނޑަށް‬ ‫މިދަނި ް‬ ‫އޖެ ވަރަށް ސީރިއަސް ކަމެއްކަން‪.‬‬ ‫އެނގި ް‬

‫ނުފެނެއޭ‪ .‬ވަރަށް ނުރައްކަލޭ ބަޑިހިފައިގެން ތިބި ީމހުން‬

‫ކަންތައްތައް‬

‫ދުރުވެ‬

‫ބުނުއްވީ‬

‫ކާރުގައިދާކަށް‬

‫އެއްގޮތަކަށްވެސް‬

‫އެކިތަންތާގައި އެބައުޅެއޭ ެއހެންވީމަ އެއްގޮތަކަށްވެސް‬ ‫ކާރުގައި ނުކުންނަވާކަށް ނުވާނެއޭ‪ .‬ހިނގައިފައި ދަނިކޮށް‬ ‫ކަމެއްދިމާވިއަސް ދުވެފައިގޮސް ތަނަކަށް ފިލަން ވަދެވިދާނެއޭ‪.‬‬ ‫ހުރިހާކަމެއް ނިމިފަ‪ .‬އަޅުގަނޑު ގަސްތުކުރީ‬ ‫‪ 11‬ނޮވެމްބަރު ‪ 1988‬ގައި ތިންވަނަ ފަހަރަށް‬ ‫(ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާކަމާ) ހަވާލުވެ ކުރިއަށް‬ ‫ގެންދާނެ ކަންތައްތަކާއިދޭތެރޭ ވިސްނާލައި‬ ‫އެކަމާއިބެހޭ ނޯޓްތަކެއް ތައްޔާރުކުރުމަށް‪ .‬އޭރު‬ ‫ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުގައި އުޅުއްވި‬ ‫މުޙައްމަދު ޞާދިޤް ތީމުގެއަށް ގެނެސްގެން‬ ‫އެ މަސައްކަތް ކުރަން އިނީ ގާތްގަނޑަކަށް‬ ‫އެރޭ ‪ 1:30‬ވަންދެން‪ .‬އެގަޑީގައި ކުޑަކޮށް‬ ‫ވިއްސާރަކޮޅެއްއައި ހިސާބަކަށް ގުގުރާވެސް‬ ‫އޮށޯތްއިރު‬ ‫ނިދަން‬ ‫އަޅުގަނޑު‬ ‫ހެދި‪.‬‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް ދޭއްޖަހައިފާނެ‪ .‬އޭރު ނިދިގޮތަށް‬ ‫ދެން އަޅުގަނޑަށް ހޭލެވުނީ އާދަޔާ ޚިލާފު‬ ‫އަޑުތަކަކަށް‪ .‬ފުރަތަމަ ހޭލާފައި ހިތަށްއެރީ‬ ‫ގުގުރަނީއޭ‪ ،‬ރަނގަޅަށް ވިސްނާލުމުން ގުގުރަނީ‬ ‫ނޫންކަން އެނގިއްޖެ‪ .‬ދެން ނަސްރީނާއަށް‬ ‫ގޮވާފައި ބުނެފިން ގުގުރަނީއެއްނޫނޭ ކޮންމެސް‬ ‫އެހެންކަހަލަ އަޑެކޭ‪ .‬ނަސްރީނާ ފުރަތަމަވެސް ބުނީ‬ ‫ހަވާ އަރުވަން ބޭނުންކުރާ ކަހަލަ އެއްޗެތިތަކެއް‬ ‫ގޮވަނީހެންނޭ ހީވަނީ‪ .‬ފަޓާސްތަކެއް ގޮވާ ކަހަލަ‬ ‫އަޑެއް ގޮވަނީ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނަކީ އޭގެކުރިން‬

‫އުޅެފަހުރިބައެއްނޫންވީމަ‬ ‫ހަނގުރާމައެއްގައި‬ ‫ބަޑީގެ ވަޒަނުގެ އަޑުތަކެއްކަމެއް ކުއްލިއަކަށް‬ ‫ހިތަކަށް ނުވަދޭ‪ .‬ދެންއެގޮތައް ހީކޮށްގެން‬ ‫އެކަމަކު އަޅުގަނޑު ހިތަށްއެރީ މިއީ ބަލަންޖެހޭނެ‬ ‫ކަމެކޭ‪ .‬ދެން އަޅުގަނޑު ފޯނުކުރީ އެތެރޭ ފޯނުން‪.‬‬ ‫އެތެރޭގައިތިބޭ ސިފައިންގެ ބޭކަލުންނާ‪ .‬އެރޭ‬ ‫ތިބީ ސާރޖަންޓް އިބްރާހީމް ޤާސިމް (ކެލާ) އާއި‬ ‫ޕްރައިވެޓް އިބްރާހީމް ޢަލީ‪ .‬އަޅުގަނޑު ފޯނުކުރީމާ‬ ‫ފޯނުނެގީ އިބްރާހީމް ޢަލީ‪ .‬ނަގާފަބުނީ ސިފައިންގެ‬ ‫ދޮރަށް ބަޔަކު ބަޑިޖަހަނިއްޔޭ‪ .‬އެހިސާބުން‬ ‫އެނގުނީ މިއީ ވަރަށް ބޮޑު ގޯހެއްކަން‪ .‬ދެން‬ ‫އަޅުގަނޑު އިލްޔާސްއާ ގުޅަން މަސައްކަތްކުރީ‪.‬‬ ‫ހަމައެވަގުތު އިލްޔާސް ގުޅުއްވައިފި‪ .‬ނަސްރީނާ‬ ‫އެފޯން ނެގީ‪ .‬ނަސްރީނާ އައިސްބުނީ އިއްލަބޭ‬ ‫ބުނުއްވިއޭ ވަރަށް ބޮޑު ގޯހެއް އެބަ ހިނގައޭ‪،‬‬ ‫ވަރަށް އަވަހަށް ގުޅާބަލާށޭ‪ .‬ދެން އަޅުގަނޑު‬ ‫ކޮޓަރި ފޯނުން އިލްޔާސާ ގުޅީ‪ .‬އޭރު ގާތްގަޑަކަށް‬ ‫‪ 4:30‬ވާނީ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް ހޭލެވުނީ ‪4:25‬‬ ‫ގައި‪ .‬އިލްޔާސް ވިދާޅުވީ ވަރަށް ބޮޑު ގޯހެއް‬ ‫ހިނގައިގެންނޭ މިއުޅެނީ‪ ،‬ބަޔަކު ސިފައިންގެއަށް‬ ‫ޙަމަލާދެނިއްޔޭ‪ .‬މިގެއަށްވެސް އަތުވެއްޖެޔޭ‪.‬‬

‫ތީމުގެއިން‬

‫ނުކުމެވަޑައިގަތުމުގެ‬

‫ހިނގާދިޔައީ ކިހިނެއްތޯ؟‬

‫އެއްވެސް ބަޔަކު ބަޑިހިފައިގެން އައިސް‬ ‫ސިފައިން ގެއަށް ޙަމަލާދެންޏާ އެންމެފުރަތަމަ‬ ‫އަމާޒަކަށްވާނީ ރައީސަކަށް ހުރިމީހާ ދެއްތޯ‪.‬‬ ‫އެހެންވެ ވަގުތުން އަޅުގަނޑު ނަސްރީނާކައިރީބުނީ‬ ‫އަވަހަށް ހިނގާށޭ ތީމުގެއިން ނުކުންނަމާ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ތައްޔާރުވެގެން ކާރުގެންނާށޭ‬ ‫އަންގާލީމާ ޑުރައިވަރު ޢަލީ މޫސާ ކާރުގެނައީ‪.‬‬ ‫އުޅުނުތަނުން‬ ‫ނުކުންނަން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އާދަމް ނަޢީމް ދުރުވެ ބުނުއްވީ ކާރުގައިދާކަށް‬ ‫އެއްގޮތަކަށްވެސް ނުފެނެއޭ‪ .‬ވަރަށް ނުރައްކަލޭ‬ ‫އެކިތަންތާގައި‬ ‫ތިބިމީހުން‬ ‫ބަޑިހިފައިގެން‬ ‫އެބައުޅެއޭ އެހެންވީމަ އެއްގޮތަކަށްވެސް ކާރުގައި‬ ‫ނުކުންނަވާކަށް ނުވާނެއޭ‪ .‬ހިނގައިފައި ދަނިކޮށް‬ ‫ތަނަކަށް‬ ‫ދުވެފައިގޮސް‬ ‫ކަމެއްދިމާވިއަސް‬ ‫ފިލަން ވަދެވިދާނެއޭ‪ .‬އެކަމަކު ކާރުގައިވިއްޔާ‬ ‫ކޮންތާކަށްތޯއޭދާނީ‪ ،‬އެހެންވެ އަޅުގަޑުމެން ކާރު‬ ‫ދޫކޮށްލައިފައި ނިކުންނަންދިޔައީ‪ .‬އޭރު ކެލާ‬ ‫އިބްރާހިމްބެ ބުނުއްވި ކާރުގައިދާންވީ ނޫންތޯއޭ‬ ‫ސިފައިންގެއަށް‪ ،‬އެގޮތަށް ފުރަތަމަ ޚިޔާލުއޮތީ‪.‬‬ ‫ފުރަތަމަވެސް އާދަމް ނަޢީމް ބުނުއްވީ ހިންގަވާށޭ‬ ‫ހުދުއަސުރުމާގެއަށް‪.‬‬ ‫ގެއަށް‬ ‫ތިމަންނަމެން‬ ‫ދެންއަޅުގަނޑުމެން ނިކުމެ ހިލާލީގޭ ފުރަގަހުން‬ ‫އެއޮންނަގޯޅިން ވަރަށް ބާރަށް ހިނގައިފައިދިޔައީ‪.‬‬ ‫އާދަމް ނަޢީމް ހުންނެވީ ކުރީގައި އަޅުގަނޑާއި‬ ‫ސައުދިއްޔާ‬ ‫ޤައްސާނާއި‬ ‫ނަސްރީނާއާއި‬ ‫(މެއިޑެއް) ދެން އިބްރާހިމްބެ (ނުކުތީ)‪.‬‬

‫އިބްރާހިމްބެ ހުންނެވީ ހަތިޔާރު ހިފައިގެން‪.‬‬ ‫ތިރިކުރައްވާށޭ‪.‬‬ ‫ހަތިޔާރު‬ ‫އަޅުގަނޑުބުނީ‬ ‫ފަހަތުން ދުރުވާށޭ ހަތިޔާރު އެއްގޮތަކަށްވެސް‬ ‫ފެންނަގޮތަށް ނުބަހައްޓަވައި‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ދިޔައީ ވަރަށްބާރަށް ހިނގައިފައި‪ .‬ﷲގެ‬ ‫ރަޙުމަތްފުޅުން އެއްވެސްކަމަކާއި ދިމައެއްނުވޭ‪.‬‬ ‫ގޮސް އާދަމް ނަޢީމް ގެއަށް ވަންނަން‬ ‫ބެލިއިރު ދޮރުހުރީތަޅުލައިފަ‪ .‬އާދަމް ނަޢީމު‬ ‫އުޅުއްވި ފާރުމަތިން އަރަންވެސް އެކަމުއެއީމާ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ވުމުން‬ ‫އުނދަގޫކަމަކަށް‬ ‫ގޮސްވަނީ ގުލިސްތާނުގެއަށް‪ .‬އެންމެންވެސް‬ ‫ހީކުރީ އަޅުގަނޑުމެން ތިބީ ހުދުއަސުރުމާގޭގައޭ‪.‬‬ ‫އެންމެބޮޑަށް ހުދުއަސުރުމާގޭގައި ތިބިކަމަށް‬ ‫(މީހުންނަށް) ހީވި ސަބަބަކީ ހުދުއަސުރުމާގޭ‬ ‫ގެނެސްގެން‬ ‫ނަރުއިތުރުކޮށްގެން‬ ‫ފޯނު‬ ‫ގުލިސްތާނުގޭގައި އިނދެގެން އެފޯނު އަޅުގަނޑު‬ ‫ބޭނުންކުރީމަ‪ .‬އެފޯނުން އަޅުގަނޑާ ގުޅޭތީ‪.‬‬ ‫ޙަޤީޤަތުގައި އަޅުގަނޑު ހުރީ ގުލިސްތާނުގޭގައި‪.‬‬

‫އިންޑިއާގެ‬

‫ކިހިނެއްތޯ؟‬

‫‪14‬‬

‫އަސްކަރީ‬

‫އެހީ‬

‫ލިބިގެންދިޔައީ‬

‫ގުލިސްތާނުގެއަށްގޮސްފަ‬ ‫އަޅުގަނޑު‬ ‫އެކިބޭބޭފުޅުންނަށް ގުޅީމަ މިއެނގުނީ (ރާއްޖެއަށް‬ ‫އަރައިގެން މިއުޅެނީ) ބޭރުބައެއްކަން‪ .‬އަޅުގަނޑު‬ ‫ގުޅިން މޭޖަރ އަންބަރީ ޢަބްދުއްސައްތާރަށް‪.‬‬ ‫އޭރު އަންބަރީ ހުންނެވީ ބޭރުގައި‪ ،‬ބައިސްކަލުގައި‬ ‫ތަންތަނަށް ވަޑައިގެން ބައްލަވާހެއްދެވި‪ .‬ދެން އެ‬ ‫މަޢުލޫމާތު އަޅުގަނޑަށްލިބުނީމަ އަޅުގަނޑުވިސްނީ‬ ‫ބޭރުބައެއް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ޙަމަލާދީފިއްޔާ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެނަށް ނުހިފެހެއްޓިދާނެއޭ‪ .‬އެހެންވެ‬ ‫ވަގުތު ނަގާނުލަންވެގެން އަޅުގަނޑު ނިންމީ‬ ‫އިންޑިއާއަށް ގުޅަން‪ .‬އޭރު ހައެއް ޖަހައި‬ ‫އިރުއަރައިފާނެ‪ .‬އަޅުގަނޑު އުޅުނީ ސީދާ‬ ‫(އިންޑިއާގެ ބޮޑުވަޒީރު) ރަޖީވް ގާނދީއަށް‬ ‫ގުޅަން‪ .‬އެކަމަކު ނަންބަރުނެތީމަ އަނީސާއަށް‬ ‫ގުޅާލާފަ އަޅުގަނޑު ދެންނެވިން ރަޖީވްގާނދީއާ‬ ‫ގުޅޭނެ ނަންބަރެއް ދެއްވާށޭ‪ .‬އަނީސާ ވިދާޅުވީ‬ ‫ނަންބަރު އޮންނާނެއޭ އޮފީހުގަ ގެއަކުނެތޭ‪ .‬ދެން‬ ‫ތިމަންނަ ބަލާނަމޭ އިންޑިއަން ހައިކޮމިޝަނާ‬ ‫ގުޅައިގެން ނަންބަރު ލިބޭތޯ‪ .‬ލަސްވާތީ ވަގުތުން‬ ‫ފޮރިން މިނިސްޓަރ ފަތުޙުﷲ ޖަމީލަށް ގުޅާފަ‬ ‫ދެންނެވިން މިހެންމިހެން ދިމާވެގެނޭ މިއުޅެނީ‬ ‫އަޅުގަނޑު ބޭނުމޭ ރަޖީވްގާނދީއަށް ގުޅަން‬ ‫އެހެންނަމަވެސް ނަންބަރެއް ނުލިބެއޭ‪ ،‬ތިޔަ‬ ‫ބޭފުޅުން އިންޑިއަން ފޮރިން މިނިސްޓްރީއަށް‬

‫އަޅުގަނޑުބޭނުމޭ‬ ‫ވިދާޅުވާށޭ‬ ‫ގުޅުއްވާފައި‬ ‫ރަޖީވްގާނދީއަށް ގުޅަން‪ ،‬އަދި އަޅުގަނޑު‬ ‫ބޭނުމޭ މިކަންތަކުގައި އިންޑިއާގެ އަސްކަރީ‬ ‫އެހީއަށް އެދެން‪ .‬ދެން އެބޭފުޅުން އެމަސައްކަތް‬ ‫ކުރެއްވި‪ .‬އެކަމަކު އަޅުގަނޑަށް ރަޖީވްގާނދީއަކާ‬ ‫ސީދާ ވާހަކައެއް ނުދެއްކުނު‪.‬‬

‫އެހެން‬

‫ޤައުމެއްގެ‬

‫އެދިވަޑައިގެންނެވިންތޯ؟‬

‫އެހީތެރިކަމަށް‬

‫އަޅުގަނޑު ބޭނުންވީ އެމެރިކާއަށްވެސް‬ ‫ގުޅަން‪ .‬އޭރު މިދުހަތު ޙިލްމީ ހުންނެވީ‬ ‫އެމެރިކާގެ ކޮންސިއުލާ އެޖެންޓަކަށް‪ .‬އެހެންވެ‬ ‫އަޅުގަނޑު މިދުހަތައް ދެންނެވީ ކޮޅުނބުގައި‬ ‫މިސްޓަރ‬ ‫ސަފީރު‬ ‫އެމެރިކާ‬ ‫ހުންނަވާ‬ ‫ސްޕެއިނަށް ގުޅުއްވާފަ ވިދާޅުވާށޭ މިވެނިކަހަލަ‬ ‫ކަމެއްދިމާވެގެނޭ މިއުޅެނީ އަޅުގަނޑުމެން ބޭނުމޭ‬ ‫އެމެރިކާގެވެސް އެހީ‪ .‬ބޭރުބަޔަކު ރާއްޖެއައިސް‬ ‫ކުރަނީއޭ‪،‬‬ ‫މަސައްކަތް‬ ‫ހިފަން‬ ‫ރާއްޖެ‬ ‫ގެއްލޭށޭ‬ ‫މިނިވަންކަން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫އިންޑިއާއަށޭ ފަސޭހައިން އަވަހަށް އާދެވޭނީ‬ ‫އެހެންވީމަ އިންޑިއާއިން އެކަންކޮށްދޭނެއޭ‪ ،‬ދެން‬ ‫އިންޑިއާ ސަރުކާރުންވެސް އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫އަންގަވައިފި‪ ،‬އިންޑިއާ ސަރުކާރުން އެހީ‬ ‫ވަރަށް އަވަހަށް އެބަފޮނުއްވަމޭ‪ ،‬އެހެންވެ‬ ‫ހަމަޖެހުނީ‪،‬‬ ‫އެހީ‬ ‫އިންޑިއާސަރުކާރުގެ‬ ‫ދެން‬ ‫ސަޕޯޓާއިއެކީގައި‪،‬‬ ‫އެމެރިކާގެވެސް‬ ‫އެވަގުތު އަޅުގަނޑުކައިރީ އެބޭފުޅުން ވިދާޅުވި‬ ‫އިރުއޮއްސުމުގެ ކުރިން އިންޑިއާ ސިފައިން‬ ‫އިންޑިއާ‬ ‫އެހެންނަމަވެސް‬ ‫އަންނާނެއޭ‪،‬‬ ‫ރޭގަނޑު‬ ‫އާދެވުނުއިރު‬ ‫ސިފައިންނަށް‬ ‫ނުވައެއްޖަހައި ނުވަގަޑިބައިވެދާނެ‪ .‬ފުރަތަމަ ބޯޓު‬ ‫ހުޅުލެއަށް ޖެއްސުމާއިއެކީގައި ކޮމާންޑަރަކަށް‬ ‫ވަޑައިގެންނެވި ބްރިގޭޑިއާރ ފާރޫޤު ބަލްސާރާ‬ ‫އަޅުގަނޑަށް ހުޅުލޭގައި ހުންނަވައި ގުޅުއްވާފަ‬ ‫ވިދާޅުވި އަޅުގަނޑުމެން މިއައީ މައުމޫނު‬ ‫ރައްކާތެރި ކުރާށޭ‪ ،‬ތިމަންނަމެނަށް އިންޑިއާ‬ ‫ސަރުކާރުން އަންގަވާފައޮތީ ރައީސް ރައްކާތެރި‬ ‫ކުރައްވާށޭ އެކަމަށޭ މިއައީ‪ .‬އަވަހަށް އަންނާށޭ‬ ‫ފެންނަގޮތުގައި‬ ‫ތިމަންނަމެނަށް‬ ‫މިކޮޅަށް‬ ‫އެންމެ ސެކުއަރ ތަނަކީ ހުޅުލެއޭ‪ .‬މިތަން‬

‫ައޅުގަނޑުމެން ނުކުންނަން ުއޅުނުތަނުން އާދަމް ނަޢީމް ދުރުވެ‬ ‫ބުނުއްވީ ކާރުގައިދާކަށް އެއްގޮތަކަށްވެސް ނުފެނެއޭ‪ .‬ވަރަށް‬ ‫ނުރައްކަލޭ ަބޑިހިފައިގެން ތިބި ީމހުން އެކިތަންތާގައި އެބަ ުއޅެއޭ‬ ‫ެއހެންވީމަ އެއްގޮތަކަށްވެސް ކާރުގައި ނުކުންނަވާކަށް ނުވާނެއޭ‪.‬‬ ‫ހިނގައިފައި ދަނިކޮށް ކަމެއްދިމާވިއަސް ދުވެފައިގޮސް ތަނަކަށް‬ ‫ފިލަން ވަދެވިދާނެއޭ‪.‬‬ ‫މިއުޅެނީ‪ ،‬އެހެންވެ އަޅުގަނޑު ބޭނުމޭ އެކުވެރި‬ ‫ޤައުމުތަކުގެ އެހީ‪ .‬ދެން އެމްބެސެޑަރ ސްޕެއިންނާ‬ ‫ގުޅުއްވާފަ އަޅުގަނޑަށް ޖަވާބު ދެއްވި‪ .‬ދެން‬ ‫އަޅުގަނޑު ސީދާ ގުޅިން އެމްބެސެޑަރ ސްޕެއިނާ‬ ‫މެންދުރުން އަނބުރާ ގާތްގަޑަކަށް ދޭއްޖެހިއިރު‪.‬‬ ‫ސްޕެއިން ވިދާޅުވީ ތިމަންނަމެން ތިކަމާއިދޭތެރޭ‬ ‫ވަރަށްބޮޑަށް ވިސްނާފަ އެންމެފަހުން ނިންމައިފީމޭ‬ ‫އެންމެ ފަސޭހައިން އެހީވެދެވޭނީ އިންޑިއާއިން‬ ‫ކަމަށްވާތީ އިންޑިއާއިން މިކަން ކުރަން‪،‬‬ ‫ތިމަންނަމެންގެވެސް އެއްބާރުލުމާއި އެކީގަ‪.‬‬ ‫ތިމަންނަމެންތިބޭނަމޭ ބަލަން ތިމަންނަމެންނާއި‬ ‫އިންޑިއާއާ ގުޅިގެނޭ މިކަންހިންގާނީ‪ .‬އެކަމަކު‬

‫ކޮންޓްރޯލް ކޮށްފީމޭ‪ .‬އަޅުގަނޑު ދެންނެވިން‬ ‫ވަރަށް ނުރައްކާވާނެއޭ ލޯންޗަކަށް އަރައިގެން‬ ‫ތިމަންނަމެން‬ ‫ދެންވިދާޅުވީ‬ ‫ތިރަށަށްދާން‪.‬‬ ‫ލޯންޗްވެސް ފޮނުވަފާނަމޭ‪ .‬ދެން އަޅުގަނޑު‬ ‫ދެންނެވީ އެއްގޮތަކަށްވެސް ތިގޮތްކަމަކުނުދާނެއޭ‪.‬‬ ‫އެމީހުންނަކަށް (ދުސްމިނުންނަށް) އަޅުގަނޑު‬ ‫ހުރިތަނެއްވެސް ނޭނގެއޭ‪ .‬ތިޔަ ބޭފުޅުން‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާށޭ‪ .‬ދެން ކާނަލް ޖޯޝީ ދުރުވި‬ ‫އެރޭ ގާތްގަނޑަކަށް ތިންގަޑިބައި އެހާކަންހާއިރު‬ ‫އިރު ގުލިސްތާނުގެއަށް‪ .‬ކާނަލް ޖޯޝީ ދުރުވެ‬ ‫ވިދާޅުވި‬ ‫ބައްދަލުކުރައްވައި‬ ‫އަޅުގަނޑާއި‬ ‫ބްރިގޭޑިއަރ ފާރޫޤް ބަލްސާރާ ފޮނުވައިގެނޭ‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫މިއައީ‪ .‬ހިނގާށޭ ތިމަންނަމެންނާ އެކީގައި‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ތައްޔާރުވެގެން ނުކުމެގެން‬ ‫ދިޔައީ ކާރެއްގައި‪ ،‬އެކާރުގެ ކުރީ ސީޓުގައި‬ ‫އިންނެވީ ލެފްޓިނަންޓް މޫސާ ޢަލީ ޖަލީލް‪.‬‬ ‫ދެން އަޅުގަނޑާއި ނަސްރީނާއާއި ޣައްސާން‬ ‫ފަހަތު ސީޓުގައިތިބީ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ކާރުގައި‬ ‫ތިބި އިރު ވަށައިގެން އިންޑިއާ ސިފައިން‬ ‫ތިބި‪ .‬ވަރަށް ބާރަށް ކާރު ދުއްވާފައި ދިޔައީ‬ ‫އިންޑިއާ ސިފައިން ދުވެފައައީ (ކާރާއެކުގައި)‬ ‫ބަޑި ހިފާފަ‪ .‬އެމީހުންނާއެކުގޮސް ސިފައިންގެ‬ ‫ތެރެއަށް ވަނީ‪ .‬އަޅުގަނޑު ސިފައިންގެއަށް ފަތިހު‬ ‫ގޮސްފައި‪ ،‬ހަނދާންވާ ގޮތުގައި ހެނދުނު ‪7:00‬‬ ‫ޖެހިއިރު ޤައުމާ މުޚާތަބުކޮށް ވާހަކަ ދެއްކިން‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ތިބީ ގަދަވެ ސަލާމަތުންނޭ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ރާއްޖެ އޮތީ ސަލާމަތުންނޭ‪.‬‬ ‫މާތްﷲ ނަޞްރު ދެއްވައިފިއޭ‪ .‬ރައްޔިތުންނަށް‬ ‫އަޅުގަނޑު އެމެސެޖު ދިނިން‪ .‬އަޅުގަނޑު އަޑުން‬

‫އެދުވަހު ޑިފެންސް މިނިސްޓަރުގެ ނާއިބު އިލްޔާސް‬ ‫އިބްރާހީމްގެ އިތުރުން ވަޒީރުންނާ އެއްވެސް‬

‫ކަމެއްގައި މަޝްވަރާކުރައްވާ ހެއްދެވިންތޯ؟‬

‫ވަރަށް މަދު ބޭފުޅަކާ ގުޅިން‪ .‬އަޅުގަނޑު‬ ‫ހަނދާނެއް ނެތް ކޮން ބޭފުޅުންނެއް ކަމެއް‪ .‬އެހެން‬ ‫ނަމަވެސް ބައެއް ބޭފުޅުންނާ ގުޅިން‪ .‬އެންމެ‬ ‫ގިނައިން އަޅުނގަޑު ގުޅީ ސިފައިންނަށް‪ .‬މޭޖަރ‬ ‫އަންބަރީ އަބްދުއް ސައްތާރާ އަޅުގަނޑު ވަރަށް‬ ‫ގިނައިން ގުޅިން‪ .‬މޭޖަރ މުޙައްމަދު ޒާހިރު‪.‬‬ ‫އޭރު ސިފައިންގެ (އެތެރޭގައި) އެންމެ އިސްކޮށް‬ ‫ތިއްބެވި މޭޖަރ މުޙައްމަދު ޒާހިރާއި މޭޖަރ‬ ‫އާދަމް ޒާހިރާ އާއި ކެޕްޓަން އަޙްމަދު ނަޢީމް‬ ‫މުޙައްމަދު‪ ،‬މިތިން ބޭފުޅުންނަށް އަޅުގަނޑު‬ ‫ގުޅަމުން ގެންދިޔައިން‪ .‬ސިފައިންގެ އެތެރޭގެ‬ ‫ޙާލާއި ބޭރުގެ ޙާލަތު ބެލިން‪ .‬މިނިސްޓަރުންނާ‬

‫ައޅުގަނޑުމެން އެއްވެސް ވަރަކަށް ޕްރޮގްރެސް ލައިޓަށް ޙަމަލާ‬ ‫ދޭކަށް ނުބުނަން‪ .‬އެއްވެސް ހާލެއްގައި އިނގޭތޯ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް‬ ‫އިނގުނު ޓެރަރިސްޓުން ޕްރޮގްރެސް ލައިޓަށް އަރައިގެން‬

‫މިނިސްޓަރ އަޙްމަދު މުޖްތަބާއާއި އަދި ދިވެހިންގެ ބަޔަކު‬ ‫ގޮވައިގެން ދިޔައީކަން‪ަ .‬އޅުގަނޑު އިންޑިއާ ސަރުކާރުގައި‬

‫އެދިފައި އޮންނާނީ މުޖްތަބާއާއި ދުސްމިނުން ރަހީނުކޮށްގެން‬

‫ގެންދިޔަ މީހުން ސަލާމަތް ކޮށްދެއްވާށޭ‪.‬‬ ‫ގ އަޑުން ފޮނުވީ‪.‬‬ ‫އ ދިވެހި ރާއްޖޭ ެ‬ ‫ރިކޯޑް ކޮށްފަ ި‬ ‫ވހު ހެނދުނު‪.‬‬ ‫ބރު ‪ 4‬ވަނަ ދު ަ‬ ‫އެއީ ނޮވެމް ަ‬

‫ގުޅާ މަޝްވަރާ ކުރާކަށް ފުރުސަތެއް ވަގުތެއް‬ ‫ނުލިބޭ‪.‬‬

‫ކުރިއަށްދިޔައީ‬

‫އޭރު ސިފައިންގެ އެތެރޭގައި އިސްކޮށް މިތިއްބެވީ‬

‫އިންޑިއާގެ‬

‫ކިހިނެއްތޯ؟‬

‫އަސްކަރީ‬

‫އެހީ‬

‫އަޅުގަނޑު ފޮރިން މިނިސްޓަރ ފަތުޙުﷲ‬ ‫ޖަމީލަށް ދަންނަވައިގެން ފަތުޙުﷲ އެކަން‬ ‫ކޮށްދެއްވީ‪ .‬އެކަން ކުރެއްވި ބޭފުޅަކީ އިބްރާހީމް‬ ‫ޙުސައިން ޒަކީ‪ .‬އިބްރާހީމް ޙުސައިން ޒަކީ‬ ‫އިންޑިއާގެ ކަމާބެހޭ ފަރާތްތަކާ ގުޅުއްވައިގެން‬ ‫ވާހަކަފުޅު ދައްކަވައި އަޅުގަނޑުގެ މެސެޖްތައް‬ ‫އެކޮޅަށް ޕާސް ކުރައްވައި އެކޮޅުން ލިބޭ މެސެޖު‬ ‫އަޅުގަނޑާ ހަމައަށް ފޮނުއްވައި މިހެން ހެއްދެވީ‪.‬‬

‫‪www.addana.mv‬‬

‫ުމޅިން މޭޖަރ ރޭންކުގެ ބޭކަލުން‪ ،‬މުޙައްމަދު‬ ‫ޒާހިރު މިކަމުގައި ލީޑް ރޯލް ނެންގެވީ މަނިކުފާނުގެ‬

‫އެއްވެސް އިރުޝާދެއްގެ ދަށުންތޯ؟‬

‫އެވަގުތު ދިމާވި ގޮތުން އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ހީވަނީ އެތިންބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން މިކަހަލަ‬ ‫ކަމަކަށް އެންމެ އަވަހަށް ރެސްޕޮންޑް ކުރައްވާނެ‬ ‫ބޭފުޅަކަށް މޭޖަރ މުޙައްމަދު ޒާހިރު ކަންނޭނގެ‬ ‫ހުންނެވީ‪ .‬ކޮންމެއަކަސް މުޙައްމަދު ޒާހިރާ‬ ‫ގިނައިން ގުޅެމުން ދިޔައީ‪ .‬އަޅުގަނޑު ފޯނު‬ ‫ކުރަނީ މުޙައްމަދު ޒާހިރު ނަންބަރަކަށް ނޫން‪.‬‬

‫މ ފޯނު ނަންގަވާ‬ ‫ށ ގުޅީ ަ‬ ‫ސިފައިންގެ ފޯނަ ް‬ ‫އމަދު ޒާހިރަށް‪.‬‬ ‫ނ މުޙަ ް‬ ‫ބޭކަލުން ދަންނަވަ ީ‬

‫ތީމުގެއިން ނުކުންނެވުމުގެ ކުރިން ސިފައިންގެއަށް‬ ‫ގުޅުއްވިންތޯ؟‬

‫އަޅުގަނޑު ތީމުގެއިން ނުކުތުމުގެ‬ ‫ކުރިން ތީމުގެ އޮފީސް ކޮޓަރިއަށް ވަދެފައި‬ ‫ސިފައިންގެއަށް ގުޅިން‪ .‬މޭޖަރ މުޙައްމަދު‬ ‫ޒާހިރު ފޯނު ނެންގެވީ‪ .‬ސިފައިންގެ ވަށައިގެން‬ ‫ބަޔަކު ޙަމަލާދެމުންދާ ވާހަކަ މުޙައްމަދު ޒާހިރު‬ ‫ވިދާޅުވި‪ .‬އަޅުގަނޑު ދެންނެވިން ސާބިތު ކަމާއެކު‬ ‫ތިއްބަވާށޭ‪ .‬އެއްގޮތަކަށްވެސް އަމާން ދީގެން‬ ‫ނުވާނެޔޭ‪ .‬ހުރިހާ ބޭފުޅުން ތިއްބަވައިގެން ހަމަ‬ ‫ގަދަޔަށް މަސައްކަތް ކުރައްވާށޭ‪ .‬އެވާހަކަތައް‬ ‫ދައްކާ ހަދާފައި އެތަން ތަޅުލާފައި އަޅުގަނޑު‬ ‫ނުކުތީ‪.‬‬

‫ރަހީނުން ގެންދިޔަ ޕްރޮގްރެސް ލައިޓަށް ޙަމަލާ‬

‫ދިނުމަށް ދިވެހި ސަރުކާރުން އެންގެވިތޯ؟‬

‫ނޫން ނޫން‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން އެއްވެސް‬ ‫ވަރަކަށް ޕްރޮގްރެސް ލައިޓަށް ޙަމަލާ ދޭކަށް‬ ‫ނުބުނަން‪ .‬އެއްވެސް ހާލެއްގައި އިނގޭތޯ‪.‬‬ ‫ޓެރަރިސްޓުން‬ ‫އިނގުނު‬ ‫އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ޕްރޮގްރެސް ލައިޓަށް އަރައިގެން މިނިސްޓަރ‬ ‫އަޙްމަދު މުޖްތަބާއާއި އަދި ދިވެހިންގެ ބަޔަކު‬ ‫ގޮވައިގެން ދިޔައީކަން‪ .‬އަޅުގަނޑު އިންޑިއާ‬ ‫ސަރުކާރުގައި އެދިފައި އޮންނާނީ މުޖްތަބާއާއި‬ ‫ދުސްމިނުން ރަހީނުކޮށްގެން ގެންދިޔަ މީހުން‬ ‫އެއްގޮތަކަށްވެސް‬ ‫ކޮށްދެއްވާށޭ‪.‬‬ ‫ސަލާމަތް‬ ‫އެބޯޓަށް ޙަމަލާ ދޭށެކޭ އެކަހަލަ ވާހަކައެއް‬ ‫ދައްކާފައެއް ނޯންނާނެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން އެންމެ‬ ‫ބޮޑު އިސްކަމެއްދީގެން ކުރިކަމަކީ ދިވެހި‬ ‫ރައްޔިތުންގެ ފުރާނަ ސަލާމަތް ކުރުން‪.‬‬

‫ނޮވެމްބަރު‬

‫ތިނެއްގެ‬

‫ޙަމަލާގައި‬

‫އެންމެ‬

‫ކަންބޮޑުވެވަޑައިގެންނެވި ވަގުތަކީ ކޮބައިތޯ؟‬

‫އެންމެ ކަންބޮޑުވި ވަގުތަކީ ޙަމަލާގެ‬ ‫އެންމެ ކުރީކޮޅު‪ .‬ކުއްލިއަކަށް ސިއްސައިގެން‬ ‫ދިޔަ މިކަހަލަކަމެއް ކުރިމަތިވުމުން‪ .‬ތީމުގެއިން‬ ‫ނިކުތް ވަގުތާއި ސިފައިންގެ ކަންމަތި ގޮށްވާލި‬ ‫އަޑު އިވުނު ވަގުތުވެސް‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް‬ ‫‪ 24‬ގަޑިއިރު ވަންދެންވެސް ވަރަށް ކަންބޮޑު‬

‫‪15‬‬

‫ވެފައި ހުރީ‪ .‬އަޅުގަނޑު ދަންނަވާލަން ބޭނުންވާ‬ ‫ވާހަކައަކީ ޙަޤީޤަތުގައިވެސް ތިނެއް ނޮވެމްބަރުގެ‬ ‫ޢުދުވާނީ ޙަމަލާއަކީ ދިވެހިންގެ ތާރީޚް ބަދަލުކޮށްލި‬ ‫ކަމެކޭ‪ .‬ނޮވެމްބަރު ‪3‬ގެ ކުރިން އަޅުގަނޑު‬ ‫ނުގެންގުޅެމޭ ސެކިއުރިޓީ މީހެއްވެސް‪ .‬ހެނދުނު‬ ‫އަޅުގަނޑު އޮފީހަށް ދާއިރު އަޅުގަނޑާއެކު‬ ‫ހުންނަވާނީ އަޅުގަނޑުގެ ޑްރައިވަރު ޢަލީ‬ ‫މޫސަ‪ .‬އޭނައާއި އެކީގައި އެކަނި އަޅުގަނޑު‬ ‫ދާނީ އޮފީހަށް‪ .‬ދެން މެންދުރު އަންނާނީ‪ .‬ހަވީރު‬ ‫ނުވަތަ ރޭގަނޑު ދާންވެއްޖެޔާ އަޅުގަނޑު އެކަނި‬ ‫ކާރު ދުއްވާފައި ދާނީ‪ .‬އަޅުގަނޑު އެކަނިމާއެކަނި‬ ‫ގޮސް ރައީސް އޮފީހަށްވަދެ އެތަނުގައި ކާރު‬ ‫ބާއްވައިފައި ރައީސް އޮފީހުގައި ކުރަން ޖެހޭ‬ ‫މަސައްކަތްތައް ކޮށްފައި އެނބުރި ކާރުގައި ގެއަށް‬ ‫އަންނަނީ‪( .‬އެވަގުތުތަކުގައި) ޑްރައިވަރެއްވެސް‬ ‫ސެކިއުރިޓީ މީހެއްވެސް ނުހުންނާނެ‪ .‬އޭގެ‬ ‫ފަހުން އަޅުގަނޑުމެން ސެކިއުރިޓީ މީހުން‬ ‫ގެންގުޅެން ޖެހުނީ‪ .‬އެހެންވީމާ ކިހާ ބޮޑު‬ ‫ބަދަލެއްތޯ ރާއްޖޭގެ ޙަޔާތަށް އެއައީ‪ .‬ކުރިން‬ ‫އެހާ އޮމާންކޮށް ރީތިކޮށް އޮތް ތަނެއް‪ .‬އޭގެ‬ ‫ފަހުން އެންމެން ބިރުވެރިކަމެއްގެ ތެރޭގައި މި‬ ‫އުޅެނީ‪.‬‬

‫ޤުރުބާނީއަށް‬

‫މަތިވެރި‬

‫ދަރިއަކަށްވީތީ‬

‫ވާހަކައެއްވެސް‬

‫ފަޚުރުވެރިވަން‪.‬‬

‫ދަންނަވާލާނަން‪.‬‬

‫އެހެން‬

‫އެދުވަހު‬

‫އިލްޔާސް ހުންނެވި ގައްދަޑުގެއިން ހަތިޔާރު‬

‫ހިފައިގެން ސިފައިންގެ ދެބޭކަލަކު އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫ޙިމާޔަތަށްވެސް ވަޑައިގެންނެވި‪ .‬އެއީ ކޯޕްރަލް‬

‫އަޙްމަދު ވާފިރު (ދޮންއެނބޫ ޅަހުއްތު) އާއި‬ ‫ޕްރައިވެޓް ޙަސަން ޢަލީ (ތުޅާދޫ)‪ .‬އެދެބޭކަލުން‬ ‫ފުރާޅުމަތިން‬

‫ދުރުވެ‬

‫ފައިބަންނަވައިގެން‬

‫ހުދުއަސުރުމާގެއަށް ވަދެގެން އައީ ހަތިޔާރުވެސް‬

‫ހިއްޕަވައިގެން‪ .‬އެބޭކަލުން ވަރަށް ކުޅަދާނަ‪،‬‬ ‫ވަރަށް މޮޅު‪ .‬އެދެބޭކަލުންނާއި އަދި އިތުރު‬

‫ބޭކަލުންވެސް ފާރައަށް ތިއްބެވި‪ .‬ދޭތެރެއަކުން‬ ‫އަހާނެ‬

‫ދުސްމިނުން‬

‫އެބަފެނެއޭ‬

‫ބޭރުން‬

‫ބަޑިޖަހަންވީތޯއޭ‪ .‬އަޅުގަނޑު ދަންނަވަން ނޫނެކޭ‬ ‫އެއްގޮތަކަށްވެސް‬

‫ބަޑިޖަހައިފިއްޔާ‬ ‫ތިބިތަން‬

‫އެގުނީމާ‬

‫ބަޑިޖަހައިގެން‬

‫އެމީހުނަށް‬

‫އެމީހުންގެ‬

‫ނުވާނެއޭ‬

‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އެތައްބަޔަކު‬

‫އައިސް އެޓޭކްކޮށްފިއްޔާ ނޯންނާނެޔޭ ހަދާނެ‬

‫އެދުވަހު އިލްޔާސް ހުންނެވި ގައްދަޑުގެއިން ހަތިޔާރު ހިފައިގެ ް‬ ‫ނ‬ ‫ސިފައިންގެ ދެބޭކަލަކު ައޅުގަނޑުގެ ޙިމާޔަތަށްވެސް ވަޑައިގެންނެވި‪.‬‬ ‫އެއީ ކޯޕްރަލް އަޙްމަދު ވާފިރު (ދޮންއެނބޫ ޅަހުއްތު) އާއި‬ ‫އެދެބޭކަލުން އައިސް‬ ‫ޕްރައިވެޓް ޙަސަން ޢަލީ (ތުޅާދޫ)‪.‬‬ ‫ފުރާޅުމަތިން ފައިބައިގެން ހުދުއަސުރުމާގެއަށް ވަދެގެން އައީ‬ ‫ހަތިޔާރުވެސް ހިފައިގެން‪ .‬އެބޭކަލުން ވަރަށް ކުޅަދާނަ‪ ،‬ވަރަށް‬ ‫މޮޅު‪ .‬އެދެބޭކަލުންނާއި އަދި އިތުރު ބޭކަލުންވެސް ފާރައަށް ތިއްބެވި‪.‬‬

‫ޙަމަލާ ދެމުން ދިޔަ ގަޑީގައި ސިފައިންގެއިން‬

‫ބަޔަކު ރެކީއަށް ބޭރަށް ނިކުތް‪ .‬ނުކުތުމުގެ‬

‫ކުރިން އެ މަޢުލޫމާތު ލިބިވަޑައިގަނެފައި ވޭތޯ؟‬

‫އާދެ! އަޅުގަނޑަށް އެނގުނު‪ .‬އެއީ‬ ‫އަޅުގަނޑު ހިތުން އަސްކަރީ ގޮތުން ކުރަން‬ ‫ޖެހޭނެކަމެއް ކަންނޭނގެ‪ .‬އެއީ މިސާލަކަށް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް ނޭނގޭ ބޭރު މީހުން‬ ‫އައިސް ތިބީ ކިހާ ވަރަކަށް ކަމެއް‪ .‬އެމީހުން‬ ‫ކޮން ތަންތަނެއްގައި ކަމެއް ތިބީކީ‪ .‬އެ މަޢުލޫމާތު‬ ‫ލިބިގެންތާ އެމީހުނަށް ޙަމަލާ ދެވޭނީ‪ .‬އެހެންވީމާ‬ ‫އެއީ އަޅުގަނޑަށްވެސް އެނގިގެން ހިނގި‬ ‫ކަމެއް‪ .‬ސިފައިންގެ ދިހަ ބޭކަލުން ނިކުތްތަނުން‬ ‫ތިން ބޭކަލުން ޝަހީދުވީ‪.‬‬

‫ތިބީ‪ .‬އެއީ ކުޅަދާނަ ހިއްވަރުގަދަ ދެ ބޭކަލުން‪.‬‬

‫ބޭރަށް ނިކުތުން އިތުރަށް މަނާ ކުރެއްވިންތޯ؟‬

‫އިތުރަށް ާފހަގަ ކޮށްލައްވަން ބޭނުންފުޅުކަމެއް‬

‫އާދެ‪ .‬ބޭރަށް ނިކުން ‪ 10‬ބޭކަލުންގެ‬

‫ތެރެއިން ‪ 3‬ބޭކަލަކު ޝަހީދުވީ‪ .‬އެއީ ވަރަށް‬

‫ބޮޑުކަމެއް‪ .‬އަޅުގަނޑު ބޭނުންވި ކަމެއް ނޫން‬ ‫އެއީ‪ .‬އެހެން ދިމާވީމާ އަޅުގަނޑު ދެންނެވިން‬ ‫ދެން ހަމަތިއްބަވާށޭ އެތެރޭގައި‪ .‬އިންޑިއާގެ‬ ‫އަސްކަރީ މަދަދު ލިބެންދެން‪ .‬އެދުވަހު ސިފައިން‬

‫‪16‬‬

‫އަޅުގަނޑު‬

‫ދިވެހި‬

‫ކުރި‬

‫ހިތްވަރާއި‬

‫ޤައުމަށްޓަކާވެވަޑައިގެންނެވި‬

‫އިންޑީއާގެ ބޮޑުވަޒީރު ރަޖީވް ގާނދީއާއި ގުޅާ‬ ‫އެއްބަސްވި ގޮތަށް ހުރިހާކަމެއްވެސް ދިޔައީ‪.‬‬ ‫ރަޖީވް ގާނދީ ވިދާޅުވި ކިހާދުވަހަކުހޭ ސިފައިން‬ ‫ބައިތިއްބަންވީ‪ .‬އޭރު މުޅިން ހުރިހާކަމެއް‬ ‫ހަމައެއްނުޖެހޭ އަދި ޕްރޮގްރެސް ލައިޓްގައި‬ ‫އެމީހުން ފިލައިގެން ދިޔަ ނަމަވެސް އޭގެ‬ ‫އިތުރުބަޔަކު ރާއްޖޭގައި ނެއްކަމެއްވެސް ނޭނގެ‪.‬‬ ‫އަދި މިކަން ނިމޭނީ ކިހާހިސާބަކުން ކަމެއްވެސް‬ ‫ނޭނގެ‪ .‬އެހެންވެ އަޅުގަނޑު ދެންނެވިން‬ ‫ކުޑަދުވަސްކޮޅަކު ބައިތިއްބަވާށޭ އަޅުގަނޑު‬ ‫ފަހުން ދަންނަވާނަމޭ‪ ،‬ދެން ފަހުން އަޅުގަނޑު‬ ‫ދެންނެވިން އެއްއަހަރު ދުވަހުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ނިމޭނެއޭ މިކަމާގުޅޭ ކަންތައްކުރުމާއި ތަޙްޤީގު‬ ‫ކުރުމާއި ޝަރީއަތް ކުރުމާއި މި ހުރިހާކަމެއް‬ ‫ނިމެންދެން އިންޑިއާ ސިފައިން ތިބިއްޔާ‬ ‫އަޅުގަނޑަށް ރަނގަޅޭ‪ .‬އެހެންވެ ވިދާޅުވި‬ ‫އެންމެ ރަނގަޅޭ އެއް އަހަރު ދުވަސް ވަންދެން‬ ‫ބައިތިއްބާނަމޭ‪ .‬ހަމައެގޮތަށް އެކަން ދިޔައީ‪.‬‬ ‫އެއް އަހަރުވީ ދުވަހު އަޅުގަނޑުމެން އިޙުތިފާލެއް‬ ‫ބާއްވާފަ އެމީހުންނަށް ޝުކުރު އަދާކޮށްފަ‬

‫ގޮތެއް‪ .‬އަޅުގަނޑު ދެންނެވިން ދުސްމިނުން‬

‫މިގެއަށް‬

‫ނުވަންނަހާހިނދަކު‬

‫ބަޑިއެއްޖަހާނެކަމެއްނެތޭ‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑުމެން‬

‫އެހެންވެ‬

‫އެމީހުން‬

‫އެބައޮތްތޯ؟‬

‫އަދި‬ ‫އެދުވަސްވަރުވެސް‬ ‫އާދެ!‬ ‫ފަހުންވެސް މީހުން ވަރަށް ވާހަކަ ދެއްކި‬ ‫އިންޑިއާ މީހުންގެ ރޭވުމެކޭ ކިޔައިގެން‪ .‬އަދި‬ ‫އިންޑިއާ ސިފައިން ދެން ރާއްޖެއިން ނުފައިބާނެއޭ‬ ‫ކިޔައިގެންވެސް އަޑުފެތުރުނު‪ .‬އެކަމަކު އެއީ‬ ‫ކަނޑައެޅިގެން ދޮގު‪ .‬އަޅުގަނޑު ފަހުން‬

‫އިންޑިއާ ސިފައިން ފައިބައިގެންދިޔައީ ‪1989‬‬ ‫ވަނަ އަހަރު ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގައި‪ .‬އެދައްކާ‬ ‫ވާހަކައަކީ ޙަޤީޤަތެއް ނޫންކަން އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ޔަގީން އިންޑިއާގެ އެއްވެސް ރޭވުމެއްނެތް‪.‬‬ ‫އިންޑިއާ މީހުން އައީ އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ސަޕޯޓަކަށް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫އެދުމަކަށް‬ ‫އައީ‪ .‬އޭރު ރާއްޖެއާއި އިންޑިއާއާ ދެމެދު‬ ‫އޮތީ ވަރަށް ރަނގަޅު ގުޅުމެއް‪ .‬އަޅުގަނޑާއި‬ ‫ރަޖީވް ގާނދީއާ ދެމެދު އޮތް ރަޙުމަތްތެރިކަން‬ ‫ވަރަށް ބޮޑު‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ތެރޭގައި އެއްވެސް‬ ‫މައްސަލައެއްނެތް‪ .‬ވަރަށް އޮމާންކޮށް ވަރަށް‬ ‫ރީތިކޮށް ހުރިހާކަމެއްވެސް ދިޔައީ‪.‬‬

‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ބަންޑާރައިން ކޮރެވެ‪ .‬ޚިދުމަތް ކޮރެއްނޫނެވެ‪.‬‬

‫މޭޖަރ (ރޓ) ޙުސައިން ޝާކިރު‬

‫ ‬

‫އާދެ! އެއީ ކޮރުބަންޑާރައިންނެވެ‪ .‬އެއީ ޢަލީ ފާށަނާކިލެގެފާނެވެ‪ .‬ދިޔަމިގިލީ ރަދުންނާއި އައިމިނާ‬

‫ކަބައިދި ކިލެގެ ގެ ލޮބުވެތި ދަރިކަލުންނެވެ‪ .‬އިބުރާހީމް ރަސްގެފާނުގެ ރަސްކަމުގައި އެތައްގޮތަކުން‬ ‫އެރަދުންނަށް އެހީތެރިކަން ދެއްވި އެރަދުންގެ ނުހަނުލޯބި ުފޅުވާ ކޮއްކޯފުޅެވެ‪ .‬އަރުމާޒު ހައްދަވައިގެން‬ ‫ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ ހާލު ައހުވާލު ބެއްލެވުމަށް ރާއްޖޭގެ ހުރަހަށާއި ދިގަށް ބޭބޭފުޅުގެ އަރިހުގައި‬ ‫ދަތުރުކުރެއްވި ކުޅަދާނަ ދަތުރުވެރިއެކެވެ‪.‬‬ ‫ޢަލީ ފާށަނާކިލެގެފާނު ރަސްކަމަށް‬ ‫އިސްވެވަޑައިގެންނެވުމުން ފެނިގެން ދިއައީ‬ ‫ބައެއްގެ ހިތުގައި ފިތުނައިގެ އަލިފާން ރޯވެ‬ ‫އަދަންފެށިތަނެވެ‪ .‬އަމިއްލަފުޅުކޯލުތެރެއިންނެވެ‪.‬‬ ‫ފާށަނާކިލެގެފާނަށް ބޮޑުބޭބެ ވިދާޅުވާ ފާޠުމާ‬ ‫ރަނިކިލެގެފާނުގެ ފިރިކަލުންގެ ހިތްޕުޅުގައެވެ‪.‬‬ ‫ޅިޔަން މަނިކުފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި މިރޯވެ އަދަމުން‬ ‫ދިޔަ ގިނިން ދިވެހި ރަސްކަމުގެ ކިއްލާގެ މައްޗަށް‬ ‫ފޮށިގެންދިޔައީ މަލަބާރުންގެ އަނިޔާވެރިކަމެވެ‪.‬‬ ‫ރޯވިއަލިފާންގަނޑު ނިވުނީ މާލޭގެ ބޮޑުބައެއް‬ ‫އަންދާއަޅިއަށް ހަދާފައެވެ‪ .‬ވެރިކަމުގެ ކިއްލާ‬ ‫ފަޅުކޮށްފައެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ ތާރީޚަށް ބޮޑުހުސްކަމެއް‬ ‫ގެނެސްފައެވެ‪ .‬ފޫނުބެއްދޭނެ ގެއްލުންދީފައެވެ‪.‬‬ ‫ދިއައީ‪،‬‬ ‫ފުރައިގެން‬ ‫މަލަބާރުން‬ ‫ފަޅުކޮށް‬ ‫ކޯލު‬ ‫ރަސްކަމުގެ‬ ‫ހަމައެކަނި‬ ‫ރަދުންނާއި ތުއްޕުޅު ވަލީ ޢަހުދާއި ދައުލަތަށް‬ ‫ނުހަނުވަފާތެރި އިޚުލާޞްތެރި ތިން ހަތަރުބޭފުޅަކު‬ ‫ޖަހައިގަނެގެންނެއް ނޫނެވެ‪ .‬ރަދުންގެ ދެލޮލުގެ‬

‫ސ ޖަހައިގަނެގެންނެވެ‪ .‬މާލޭގެ މައްޗަށް‬ ‫ނޫރުވެ ް‬ ‫ނގެ އަނިޔާވެރިކަން ޢާންމުކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫އެމީހު ް‬ ‫އަނިޔާވެރިކަމާއި ލޭއޮހުރުވުމަށް ނުއެދޭ‬ ‫ރަދުން އޭނާގެ ރައިއްޔަތުންގެ ޙައްގުގައި‬ ‫ސުލްހައަށް އެދި މަލަބާރުގެ ހޮޅިންގެ ލަޝްކަރަށް‬ ‫ހުށައެޅި ހުށައެޅުމުގެ ނަތީޖާއަކީ‪ ،‬ނުހަނު‬ ‫ލޯބިވާ އަމިއްލަ ވަޠަން އަބަދަށްޓަކައި ދޫކޮށް‬ ‫ހަނގުރާމައިގެ އަސީރެއްގެ ގޮތުގައި ލޮލަށް‬ ‫ނުފެންނަ ހާލުގައި މަލަބާރަށް ގެންދެވުމެވެ‪.‬‬ ‫އަނިޔާގެ‬ ‫ރާޖާގެ‬ ‫އަލީ‬ ‫ކަންނަންނޫރު‬ ‫ދަށުގައި އޭނާގެ ބާރުހިނގާ އެކިރަށްރަށުގައި‬ ‫ގެންގުޅުމަށްފަހު މަލިކަށް ފޮނުވާލައްވާފައި‬ ‫ހުއްޓައި‪ ،‬އުމުރުފުޅުން ‪ 41‬އަހަރު ފުޅުގައި‪،‬‬ ‫‪ 1757‬ޖޫން ‪ 25‬ވަނަ ދުވަހު އަވަހާރަވެ‬ ‫މަލިކުގައި ވަޅުފުޅުލެވުމެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ‪ ،‬ހިތްވަރުގަދަ ޖެހިލުން ކުޑަ ދީނާއި‬ ‫ގައުމާއި ރައިއްޔަތުންނަށް އަމިއްލަ ނަފުސަށްވުރެ‬

‫ބޮޑަށް އިސްކަންދެއްވި ރަސްކަލެކެވެ‪ .‬ގައުމާއި‬ ‫ވަޠަނަށްޓަކައި ޖިހާދުކޮށް ޝަހީދުވެ ދިޔަ‬ ‫މުޖާހިދެކެވެ‪ .‬ޝަހީދުވި ޢަލީ ރަސްގެފާނާއި‬ ‫އުތީމު ޢަލީ ޚަޠީބު ފަދަ ޢަލީ ފާށަނާކިލެގެފާނު‬ ‫އެކެވެ‪.‬‬ ‫މުކައްރަމް‬ ‫އައްސުލްޠާނު‬ ‫އެއީ‪،‬‬ ‫މުޙައްމަދު އިމާދުއްދީނު (ތިންވަނަ) ސިރީ‬ ‫ނަވަރަންނަ ކީރިތި މަހާރަދުން ނުވަތަ ސިރީ‬ ‫ނަވަރަންނަ ކީރިތި އައުދާނަ ކައްތިރި ބަވަނަ‬ ‫މަހާރަދުން ނެވެ‪ .‬ރަސްކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ‬ ‫‪ 1750‬ފެބްރުވަރީ ‪ 24‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪.‬‬ ‫މިރަދުން މަލަބާރުގެ ހޮޅިން ރަހީނުކުރީ ‪1752‬‬ ‫ޑިސެމްބަރ ‪ 19‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪.‬‬ ‫އުފެދުމުގައި‬ ‫ޖިސްމާނީގޮތު ް‬ ‫ނ‬ ‫ނ "ކޮރު" ގެ ލަގަބުން‬ ‫ހުރި އުނިސިފައަކު ް‬ ‫ނިސްބަތްކުރެވުނަސް‪ ،‬ޚިދުމަތުގައި "ކޮރު"‬ ‫ކަމެއްނެތް ބަޠަލެކެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހިންގެ ނަޞްރުގެ ދުވަހުގެ ހަނދާން‬ ‫ދިވެހިން ހުރީ ކިހާވަރަކަށްބާ!‬

‫ވޮރަންޓް އޮފިސަރ‪ 3‬ޖަޢުފަރު‬ ‫ޢަބްދުއްރަޙުމާން‬

‫‪ 1988‬ނޮވެމްބަރު ‪ 3‬ވަނަ ދުވަހުގެ ވަރަށް ފަތިހު ހެންވޭރު ހާޖަރާގޭ‬ ‫ސގަރު‬ ‫ޢަބްދުﷲ ލުތުފީއާއި އަ ްއޑު އަތޮޅު ހިތަދޫ ޕެރިސްހޮލިޑޭ ަ‬

‫ނޞިރު‪ ،‬ސްރީލަންކާގެ ތަމަޅައިންގެ ‪ 80‬ވަރަކަށް މީހުނާއި‬ ‫އަޙުމަދު ާ‬

‫ހަތިޔާރާއެކު މާލެއަރައި ރާއްޖޭގެ ދިފާޢީ މަރުކަޒަށް ޙަމަލާދީ ޤައުމުގެ‬ ‫ކުށެއްނެތް ރައްޔިތުން ނިދިން މަޙްރޫމުކޮށް ޤައުމަށް ހަލަބޮލިކަން ގެނުވީ‬

‫‪18‬‬

‫ޤައުމުގެ ވެރިކަން ބޭނުމުގައެވެ‪.‬‬

‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ބައެއް‬ ‫މަޖިލީހުގެ‬ ‫ރައްޔިތުންގެ‬ ‫މެމްބަރުންނަށް ރިޝްވަތު ދީގެން ‪1983‬‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫ރައްޔިތުންމަޖިލީހުން‬ ‫ވަނައަހަރު‬ ‫ރައީސްކަމަށް އިންތިޚާބު ކުރާނޭ މީހަކު އައްޔަން‬ ‫ކުރަން ނަގާ ވޯޓުގެ ނަތީޖާ ބަދަލު ކޮށްލަން‬ ‫ބަޔަކު މަސައްކަތް ކުރީވެސް ޤައުމުގެ ވެރިކަމުގެ‬ ‫ބޭނުމުގައެވެ‪.‬‬ ‫މާޝިނަރީން‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫‪1980‬ގެ‬ ‫ގެންނަން ރާވައިގެން ބަޔަކު މަސައްކަތް‬ ‫ކުރަމުން ގެންދިޔައީވެސް ރާއްޖޭގެ ވެރިކަން‬ ‫ބޭނުންވެގެންނެވެ‪ .‬ބޮޑު ބުރާސްފަތި ގެ‬ ‫ނަމުގައި ބަޣާވާތެއް ކުރީވެސް ރާއްޖޭގެ ވެރިކަން‬ ‫ބޭނުންވެގެންނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިއިން އެއްވެސް‬ ‫ފަހަރެއްގައި އެބޭނުންވެގެން އުޅުނު އެއްވެސް‬ ‫މީހަކަށް ވެރިކަން ލިބޭނޭ ފުރުސަތެއް ނުލިބެއެވެ‪.‬‬ ‫މާޒީގައި މިނޫނަސް ކިތަންމެ ކަމެއް‬ ‫މިއުޞޫލުން ވެރިކަމުގެ ދަހިވެތި ކަމުގައި ކޮށްފައި‬ ‫ވާކަން ތާެރީޚުގެ ފަތްފުއްތަކުން އެނގި ހާމަވެގެން‬ ‫ދެއެވެ‪ .‬މިއިން ކޮންމެ ކަމެއްގެ އަޑީގައި އަމިއްލަ‬ ‫އެދުން އިސްކުރެވިފައިވާ ކަމުގައި ދަންނަވަން‬ ‫ޖެހޭއިރު އެފަދަ މީހުން ޤައުމާއި ދީނާއި‬ ‫ރައްޔިތުންނާމެދު ކުޑަވެސް ފިކުރެއް ކޮށްފައި‬ ‫ނުވާކަން މާރަނގަޅަށްވެސް އެނގި ހާމަވެއެވެ‪.‬‬ ‫ގައި‬ ‫‪3‬‬ ‫ނޮވެމްބަރު‬ ‫‪1988‬ގެ‬ ‫ރާއްޖޭގައި އުފެދިފައި އޮތް ޤާނޫނީ ސަރުކާރު‬ ‫ބަދަލު ކޮށްލުމަށްޓަކައި ދުރާލާ ރާވައިގެން‬ ‫ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ކުރެވެމުން‬ ‫މަސައްކަތްތަކެއް‬ ‫ސްރީލަންކާގައި ތިބެގެން ކުރަމުން ގެންދިޔަ‬ ‫މި މަސައްކަތް ކާމިޔާބުކުރުމަށްޓަކައި މާލޭގެ‬ ‫ޗާޓްތައް ކުރެހުމާއި ރެކީއަށް މާލެ އައުން ފަދަ‬ ‫މުހިންމު އެތައް ކަމެއް ކުރިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެންމެ ފަހު ވަގުތު ދުސްމިނުން އައިސް މާލެ‬ ‫އަރައ ސިފައިންގެ މައި މަރުކަޒަށް ޙަމަލާ‬ ‫ދިނުމުގެ ކުރިން އެމީހުންގެ އަތުން ވަޒަން‬ ‫ގޮވައި ސިފައިންގޭގައި ދަމަށް ތިބި މީހުންގެ‬

‫ައޅުގަނޑުމެންގެ ފުރާނައާއި ޖާނާއި މުދަލަކީ‬ ‫ޤައުމަށްވުރެ‬

‫މާކުޑަ‬

‫އެއްޗެކެވެ‪.‬‬

‫މިކަން‬

‫ައޅުގަނޑުމެންނަށް ވަނީ މާޒީވެ ދިޔަ އެތައް‬ ‫ބިރުވެރިކަމެއްގައި‬

‫ޤައުމު‬

‫ދެކެ‬

‫ލޯބިވާ‬

‫މިޤައުމަށް ހެޔޮ އެދޭ ދަރިންގެ ފަރާތުން‬ ‫ދައްކައިދީފައެވެ‪ .‬މިކަން ހާމަވެގެން ދިޔަ‬ ‫އެއްކަމަކީ މީގެ ފަންސަވީސް އަހަރުކުރިން‬ ‫މި ޤައުމަށް ކުރިމަތިވި އުދުވާނީ ޙަމަލާގައެވެ‪.‬‬ ‫ސަމާލުކަމަށް އެކަން ގެނެސްދެއްވީ މާތްﷲގެ‬ ‫މަތިވެރިކަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ތަމަޅައިންގެ ކޮމާންޑަރު ވަސަންތީ އޭނާ‬ ‫އަމިއްލައަށް ރާވާފައިވާ ގޮތާ ޚިލާފަށް އެހެން‬ ‫ހަނގުރާމަވެރިންނަށް އެމީހުންގެ މަޤާމުތަކަށް‬ ‫ވާޞިލު ނުވެވެނީސް ހިތް އަވަސްވެގެން‬ ‫ސިފައިންގެ މައިމަރުކަޒަށް ހަމަލާ ދިނުމުގެ‬ ‫ސަބަބުން ސިފައިންގެ މައިމަރުކަޒުގެ ގޭޓުގައި‬ ‫ޑިއުޓީއަށް ތިބި ޝަހީދު ކޯޕްރަލް ޙުސައިން‬ ‫އާދަމާއި ފްރައިވެޓް އާދަމް މުޙައްމަދު ޤުލްބަކާ‬ ‫ދުސްމިނުންނަށް ރައްދު ޙަމަލާ ދިނުމުން‬ ‫ރާވާފައިވާގޮތަށް‬ ‫އެމީހުން‬ ‫ދުސްމިނުންނަށް‬ ‫ކުރިއަށް ނާދެވުނީވެސް މާތްﷲ ގެ މަތިވެރި‬ ‫ކަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިފާހަގަ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫މިއަދު‬ ‫ކުރަނީ ނޮވެމްބަރު ‪ 3‬ގެ ޢުދުވާނީ ޙާމަލާގައި‬ ‫ދިވެހިންނަށް ލިބުނު ނަޞްރުގެ ރިހިޔޫބީލްއެވެ‪.‬‬ ‫ވޭތުވެ ދިޔަ ތާންގައި މި ޤައުމަށް ކުރިމަތިވަމުން‬ ‫އައި ނުރައްކާތެރި ޙާލަތްތަކާއި ލިބެމުން ދިޔަ‬ ‫އިންތިހާ ދަރަޖައިގެ ގެއްލުންތައް ހަނދާނަށް‬ ‫ގެންނަން ޖެހެއެވެ‪ .‬ޤައުމުގައި އުފެދުނު ޤައުމަށް‬ ‫އަނިޔާވެރިކަމުން‬ ‫ޚާއިނުންގެ‬ ‫ޚިޔާނަތްތެރި‬

‫ޤައުމަށް ކުރިމަތިވި ހިތްދަތި ވޭނީ އަސަރުތަކުން‬ ‫ލިބިފައިވާ އަސަރުގަދަ ހިތި ތަޖުރިބާއާއި މެދު މީ‬ ‫ވިސްނާލަންޖެހޭ ފުރުސަތެކެވެ‪ .‬މިއަދުވެސް އެފަދަ‬ ‫ދަރިން އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން އުފެދިދާނެތޯ‬ ‫މިއީ ކޮށްލަންޖެހޭ ސުވާލެކެވެ‪.‬‬ ‫މީހެއްގެ‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫މުހިންމު‬ ‫މާ‬ ‫ޤައުމަކީ‬ ‫ކުރިމަތީގައިވެސް‬ ‫އެއްޗެކެވެ‪ .‬މާ ބޮޑު އެއްޗެކެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ފުރާނައާއި ޖާނާ މުދަލަކީ ޤައުމަށްވުރެ މާކުޑަ‬ ‫އެއްޗެކެވެ‪ .‬މިކަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ވަނީ‬ ‫މާޒީވެ ދިޔަ އެތައް ބިރުވެރިކަމެއްގައި ޤައުމު‬ ‫ދެކެ ލޯބިވާ މިޤައުމަށް ހެޔޮ އެދޭ ދަރިންގެ‬ ‫ފަރާތުން ދައްކައިދީފައެވެ‪ .‬މިކަން ހާމަވެގެން‬ ‫ދިޔަ އެއްކަމަކީ މީގެ ފަންސަވީސް އަހަރުކުރިން‬ ‫މި ޤައުމަށް ކުރިމަތިވި ޢުދުވާނީ ޙަމަލާގައެވެ‪.‬‬ ‫އެ ދުވަހު ޤައުމު ދެކެ ލޯބިވާ ދަރިން ޖަހަޖަހާ‬ ‫ހުރި ދުސްމިނުންގެ ބަޑިތަކުގެ ކުރިމައްޗަށް‬ ‫ނުކުމެގެން ދިޔައީ މަރަކަށް ފުރާނައަކަށް ބިރެއް‬ ‫ނެތި ހިތްވަރާއި ޖޯޝާއެކުގައެވެ‪ .‬ޤައުމަށްޓަކައި‬ ‫ޖިހާދުކުރުމުގެ މަތިވެރި ރޫޙުގައެވެ‪ .‬އެކަން‬ ‫މިއަދުވެސް ހަނދާންކުރާނެ އެއްބަޔަކީ އެދުވަހު‬ ‫ޝަހީދުވެ ދިޔަ އަބްޠާލުންގެ އަނބިދަރިންނާއި‬ ‫ވެދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެކުވެރިންކަމުގައި‬ ‫ހެޔޮއެދޭ‬ ‫ކަންވާންވީ އެހެންތޯއެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމަކީ އަހަރުމެން އެންމެން އުފެދި‬ ‫ބޮޑުވި ތަނެވެ‪ .‬އެތަނަށްޓަކައި ހިތާ ނަފްސުން‬ ‫ޤުރުބާންވެ ޝަހީދުވެ ދިޔަ ބަޠަލެއްގެ ލޭ މި ޤައުމުގެ‬ ‫ފަސްގަނޑަށް އޮހޮރުވާލަނީ އެތައް ބައެއްގެ ފުރާނަ‬ ‫ސަލާމަތްކޮށްދިނުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬އެތައް ބައެއްގެ‬ ‫ގެދޮރާ މުދާ ހިމާޔަތްކޮށްދިނުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ޝައްކެއް ހުރި ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ޙަޤީގަތުގައި‬ ‫އެބޭފުޅުންގެ ޖިހާދަކީ ފަނޑުވުމެއް ނެތް‬ ‫ޖިހާދެކެވެ‪ .‬ކަން މިހެން ހުރިއިރު ނޮވެމްބަރު‬ ‫ތިނެއްގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލާގައި ނަވާރަ ދިވެހިން‬ ‫ޝަހީދު ކުރި އެ އަނިޔާވެރިކަމުގެ ވާހަކަތައް‬ ‫ހަނދާންނެތި ފަނޑުވެދާނީ ކޮންފަދައަކުންތޯއެވެ‪.‬‬

‫ނޮވެމްބަރު ‪ 3‬ގެ ބަޠަލު‪ :‬ކޯޕްރަލް ޝަހީ ުދ‬ ‫ޙުސައިން އާދަމަކީ އާދަޔާޚިލާފު އިންސާނެއް ނޫން!‬ ‫ ‪ 1988‬ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރު ތިންވަނަ‬ ‫ދުވަހު ރާއްޖެ ތަޖުރިބާކުރި ހާދިސާއަކީ ފަހުގެ ތާރީޚުގައި‬ ‫ރާއްޖެ ދެކެފައިވާ އެންމެ ބިރުވެރި އަދި އެންމެ ނުރައްކާތެރި‬ ‫ހާދިސާއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީތޯއެވެ‪ .‬އެހާދިސާގެ ސަބަބުން‬ ‫ދިވެހީންގެ މިނިވަންކަމަށް ލޮޅުން އެރިއެވެ‪ .‬އެހެނަސް ކީރިތި‬ ‫ﷲ ގެ ހެޔޮ ރަޙްމަތްފުޅުން މިނިވަންކަން އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫އަތަކުން ބީވެގެނެއް ނުދެއެވެ‪ .‬އެހާދިސާއަކީ އެތައް‬ ‫ގޮތަކުން ފާހަގަކުރެވޭ ހާދިސާއެކެވެ‪ .‬ވަކިން ޚާއްސަކޮށް‬ ‫އެހާދިސާގެ ސަބަބުން ރާއްޖޭގެ އުދަރެހުން ފާއްދާލި‬ ‫ވަރަށް އަގުހުރި ޝަޚުސިއްޔަތެއްގެ ވާހަކައަކީ ތާއަބަދު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ދައްކަންޖެހޭފަދަ މުހިންމު ވާހަކައެކެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަހު ދިވެހީންނަށް ލިބުނު މަތިވެރި ނަޞްރާއި ފަތަޙައިގެ‬ ‫އެންމެ މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރި ފަރުދަކީ ކޯޕްރަލް‬ ‫ޝަހީދު ޙުސައިން އާދަމެވެ‪ .‬އެއީ އެބަޠަލަކަށްޓަކައި މިއަދު‬ ‫މުޅި ޤައުމު ފަޚުރުވެރިވާ ޝަޚުސިއްޔަތެވެ‪.‬އެއީ މިޖީލުގެ‬ ‫ޝަހީދީ ބަޠަލެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ނަމޫނާއެއްކަމުގައި‬ ‫ދެކެންޖެހޭ ހިތްވަރުގަދަ ފަހުލަވާނެކެވެ‪ .‬ހުޝިޔާރުކަމާއި‪،‬‬ ‫ބިރުކުޑަކަމާއި‪ ،‬ޖެހިލުންކުޑަކަމުގެ އެފަދަ ދެވަނައެއް ނެތް‬ ‫ކުޅަދާނަ ޤާއިދެކެވެ‪ .‬އެއީ ކޯޕްރަލް ޝަހީދު ޙުސައިން‬ ‫އާދަމެވެ‪.‬‬ ‫އެފަދަ އަގުހުރި ޝަޚުސިއްޔަތަކަށް ކޯޕްރަލް‬ ‫ޝަހީދު ޙުސައިން އާދަމް ވެގެން ދިޔައިރު‪ ،‬އޭނާއަކީ‬ ‫އާދަޔާއި ޚިލާފު މީހެއްތޯއެވެ‪ .‬ނޫނެކެވެ‪ .‬ކޯޕްރަލް ޝަހީދު‬ ‫ޙުސައިން އާދަމަކީ އެއްވެސް ޙާލެއްގައި އާދަޔާއި ޚިލާފު‬ ‫މީހެއްނޫނެވެ‪ .‬އޭނާއަކީ ވަރަށް އާދައިގެ ޢާއިލާއަކުން‬ ‫އައިސްފައިވާ‪ ،‬އާދައިގެ ފަރުދެކެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬ ‫އޭނާއަކީ އާދަޔާއި ޚިލާފު ސަޚުސިއްޔަތެކެވެ‪.‬‬ ‫ނޮވެމްބަރު ތިންވަނަދުވަހު ކޯޕްރަލް ޝަހީދު‬ ‫ޙުސައިން އާދަމް ޢަމަލުކުރިގޮތް ވަރަށް ތަފާތެވެ‪ .‬އޭނާގެ‬ ‫ފަރާތުން ފެނިގެން ދިޔަ ހުޝިޔާރުކަމާ ޖެހިލުންކުޑަކަމަކީ‬ ‫ދިވެހި ކޮންމެ ދަރިއަކުވެސް‪ ،‬ނަމޫނާއެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ބަލައިގަނެ‪ ،‬ޢިބްރަތް ޙާޞިލްކުރަންޖެހޭފަދަ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އަމުރަށް ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރުމުގައި ދެއްކި ރިވެތި‬ ‫މިސާލާއި‪ ،‬ޑިއުޓީއަށް ފަރުވާތެރިވުމުގަ ދެއްކި މޫރިތި‬ ‫ނަމޫނާއާއި‪ ،‬ދީނާ ރައްޔިތުންނާއި‪ ،‬ދިވެހި ޤައުމަށް‬ ‫އިޚުލާޞްތެރިވުމުގައި ދެއްކި ދެވަނައެއްނެތް މިސާލަކީ‪،‬‬ ‫ތާއަބަދު އަޅުގަނޑުމެން އެވާހަކަތައް ދެއްކިކަމުގައިވިއަސް‪،‬‬ ‫ޝުކުރުވެރިނުވެވޭނެފަދަ ކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬ ‫އެޙާލަތުގައި ކޯޕްރަލް ޝަހީދު ޙުސައިން އާދަމް‬ ‫އެގޮތައް ޢަމަލުކުރުމަށް އޭނާގެ ނަފުސު ޤަބޫލުކޮށް‪ ،‬އެކަމަށް‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫މޭޖަރ ޙުސައިން ޢަލީ‬

‫ހިތާއިރޫޙުން އިޖާބަދިނީ ކީއްވެގެންކަން ވިސްނާލަން‬ ‫ޖެހެއެވެ‪ .‬ކޯޕްރަލް ޝަހީދު ޙުސައިން އާދަމަކީ ރިވެތި‬ ‫އަޚުލާޤަށް ވަރަށް ލޯބިކުރި‪ ،‬އަދި އެއަޚުލާޤުގައި‬ ‫ސާބިތުވެހުރި ފަހުލަވާނެކެވެ‪ .‬އެގޮތުގައި އޭނާއަށް‬ ‫ސާބިތުވެ ހުރެވުނީ އޭނާގެ ކިބައިގައިވާ ތަޤްވާވެރިކަމުގެ‬ ‫މަތިވެރިކަމުންކަން ޤަބޫލުކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬ކޯޕްރަލް ޝަހީދު‬ ‫ޙުސައިން އާދަމަކީ އެންމެ ކުޑައިރުންސުރެ‪ ،‬ނަމާދަށް‬ ‫ލޯބިކުރި‪ ،‬އަދި ޒުވާން ޢުމުރުގައިވެސް ނަމާދުކުރުމަށް‬ ‫ޚާއްޞަ ސަމާލުކަމެއް ދިން ފަހުލަވާނެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫އޭނާގެ ކިބައިގައިވާ އީމާންތެރިކަމާ‪ ،‬އޭނާގެ ޢަޤީދާގެ‬ ‫ވަރުގަދަކަމަކީ ނުރައްކާތެރި ހަތިޔާރުތަކުގެ ކުރިމަތީގައި‬ ‫މުޤާބިލާކުރުމަށް އޭނާގެ އަތުގައި އޮތް އެންމެ ބޮޑު‪،‬‬ ‫އަދި އެންމެ ބަރު ހަތިޔާރެވެ‪ .‬ﷲގެ ހެޔޮރަޙްމަތްފުޅުން‬ ‫އާޚިރުގައި‪ ،‬އަދި ޙަޤީޤަތުގައިވެސް މިދެންނެވި‬ ‫އީމާންތެރިކަމާއި މަތިވެރި ޢަޤީދާ ހަނގުރާމައިގައި‬ ‫ވަރަށް މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރިކަން އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ޤަބޫލުކުރަންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ތާރީޚުގައިވެސް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ވަރަށް‬ ‫އަގުރި ބަޠަލުން ފެނިފައި އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ބޮޑުތަކުރުފާނާއި‪،‬‬ ‫ދޮންބަންޑާރައިންނާއި‪ ،‬އަލިރަސްގެފާނުފަދަ ބަޠަލުންނަކީ‪،‬‬ ‫ތާއަބަދު އެބަޠަލުންނަށް ދިވެހިން ޝުކުރުވެރިވާނެފަދަ‬ ‫ބަޠަލުންނެވެ‪ .‬އަދި އެބޭފުޅުންގެ ޒިކުރާ އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އަބަދުވެސް އާކުރާނަމުއެވެ‪ .‬އެބޭފުޅުންނަކީ މިލޮބުވެތި‬ ‫ޤައުމު މިހިސާބަށް ގެނައުމުގައި ބޮޑެތި ޤުރުބާންތަކެއް‬ ‫ވެފައިވާ ބަޠަލުންތަކެކެވެ‪ .‬މިނޫނަސް އަގުހުރި‬ ‫އެތައް ދަރިންނެއް މިޤައުމުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫ފެނިފައިވެއެވެ‪ .‬މިހުރިހާ ބޭފުޅުންނަށްވެސް ދިވެހިންގެ‬ ‫ހިތްތައް ވަނީ ޝުކުރުން ފުރިފައެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންނަމަވެސް ޝަހީދު ޙުސައިން އާދަމަކީ‬ ‫ފަހުގެ ތާރީޚު ދެކެފައިވާ އެންމެ ކުޅަދާނަ ބަޠަލެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާއަކީ ޒަމާނީ ހަތިޔާރާ އުންޑަތަކުގެ ކުރިމަތީގައި‪،‬‬ ‫އެއްވެސް ޖެހިލުމެއްނެތި ބަޣާވާތްތެރިންނާއި ކުރިމަތިލި‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ ބަޠަލެވެ‪ .‬އޭނާއަކީ އިސްލާމްދީނުގެ‬ ‫ދިފާޢުގައި ފަހުނޭވަޔަން ދަންދެން ހަނގުރާމަކުރި‬ ‫ޢަޒުމް ވަރުގަދަ ބަޠަލެވެ‪ .‬އޭނާއަކީ ދިވެހި ލޮބުވެތި‬ ‫ޤައުމުގެ ޙައްޤުގައި ޢާއިލާއާއި ނަފުސު މިޤައުމަށްޓަކައި‬ ‫ޤުރުބާންކުރި ފަންވަރުގަދަ ބަޠަލެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ކޯޕްރަލް ޝަހީދު ޙުސައިން އާދަމަކީ އާދަޔާއި ޚިލާފު‬ ‫އިންސާނަކަށް ނުވިކަމުގައިވިއަސް‪ ،‬އޭނާއަކީ އާދަޔާއި‬ ‫ޚިލާފު ޝަޚުސިއްޔަތެއްކަމަށް އިއްތިފާޤު ވާންޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫‪ufurAWat egqwetof‬‬

‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއް‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރު‬

‫އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް‬

‫‪ 3‬ނޮވެމްބަރު ‪2012‬‬ ‫‪ 1988‬ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރު މަހުގެ ތިންވަނަ ދުވަހު ދިވެހިރާއް ެޖ‬ ‫ ‬ ‫ދުށް ޢުދުވާނީ ޙަމަލާއަކީ‪ ،‬ދިވެހި ތާރީޚުގެ މުހިންމު ޞަ ުފޙާއެކެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ނނަށް ދިން‬ ‫ދިވެހީންގެ ބަޔަކު އިސްވެ ތިބެ‪ ،‬ދި ެވހި ރާއްޖެއަށާއި‪ ،‬ދިވެހީ ް‬ ‫ލާ އިންސާނީ އަނިޔާތަކެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެ ތަފުޞީލުތައް އެނގުމުގެ‬ ‫ައހަންމިއްޔަތު ބޮޑެވެ‪ .‬އެ ދުވަހާއި އިހަށް ދުވަހުގެ ހަރު މީހުންނަށެވެ‪.‬‬ ‫އިއްޔެއާއި މި އަދުގެ ޒުވާނުންނާއި ޅަ ދަރީންނަށެވެ‪ .‬މާދަމާއާއި އަންނާން އޮތް‬ ‫ޒަމާންތަކުގެ ޖީލުތަކަށެވެ‪ .‬ދިވެހި ތާރީޚު އުނގަންނައި ދެއްވާ މުދައްރިސުންނާއި‬ ‫ތާރީޚު ދިރާސާ ކުރާ ކޮންމެ ދަރިވަރަކަށެވެ‪.‬‬ ‫[ނޮވެމްބަރު ތިނެއް] މި ފޮތަކީ އިސްވެ‬ ‫ދެންނެވި ޢުދުވާނުގެ މައްޗަށް އެކުލަވައިލެވިފައި‬ ‫ވާ ވަރަށް ތަފުޞީލީ ފޮތެކެވެ‪ .‬މިއީ ޤައުމީ ދިފާޢީ‬ ‫ބާރުގެ އުފެއްދުމެކެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ ތާރީޚު ލިޔާ‬ ‫ކޮމިޓީގެ ޢިލްމީ މަސައްކަތެކެވެ‪ .‬މި ކޮމިޓީއަކީ‬ ‫ދިވެހި ޢަސްކަރީ ތާރީޚު ލިޔެ އެކުލަވައިލުމުގެ‬ ‫ސިލްސިލާގެ ފުރަތަމަ ފޮތް ކަމުގައި ވާ 'ދިވެހި‬ ‫ޢަސްކަރީ ނިޒާމުގެ ފެށުން' މި ފޮތް ވެސް‬ ‫ތަޞްނީފު ކުޅަ ކޮމިޓީއެވެ‪' .‬ނޮވެމްބަރު ތިނެއް'‬ ‫މިއީ އެ ސިލްސިލާގެ ދެ ވަނަ ފޮތެވެ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫ނ ޕްލޯޓު ޖަމާޢަތުގެ‬ ‫[ވަސަންތީ އެދިގެ ް‬ ‫މއި ޢަބްދުﷲ ލުޠުފީ‬ ‫ލީޑަރު އުމާ މަހޭޝްވަރަ ާ‬ ‫ފުރަތަމަ ބައްދަލުވީ ‪1987‬ގެ ފަހުކޮޅު މައުންޓު‬

‫ލެވެނިޔާއިންނެވެ‪ ... .‬ޕްލޮޓު ޖަމާޢަތަކީ‪،‬‬ ‫ސްރީލަންކާގެ އުތުރާއި އިރުމަތީގައި ވަކި‬ ‫ސްރީލަންކާގެ‬ ‫އުފެއްދުމަށް‬ ‫ދައުލަތެއް‬ ‫ސަރުކާރާ ދެ ކޮޅަށް ހަނގުރާމަ ކުރި‬ ‫އެންމެ ބޮޑު ޖަމާޢަތް ކަމަށް ވާ 'އެލްޓީޓީ'‬ ‫އިން ވަކިވެގެން އުފެދުނު ޖަމާޢަތެކެވެ]‪.‬‬ ‫(ޞ‪.)27 .‬‬ ‫މި ފޮތް ބުނާ ގޮތުން ‪1988‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރު މަހުގެ ތިންވަނަ ދުވަހުގެ‬ ‫ރޭ ހަތިޔާރު ހިފައިގެން ބޭރުގެ ޓެރަރިސްޓު‬ ‫ޖަމާޢަތަކާއި ދިވެހީންގެ މަދު ބަޔަކާ ގުޅިގެން‬ ‫މާލެ އަރައި ދިން ޢުދުވާނީ ޙަމަލާއަކީ‪ ،‬ދުރާލައި‬ ‫ރޭވިގެން ދީފައިވާ‪ ،‬ވަރަށް ނުރައްކާތެރި‬

‫ޙަމަލާއެކެވެ‪ .‬މަޤުޞަދަކީ ރާއްޖޭގައި އޭރު އޮތް‬ ‫ޤާނޫނީ ސަރުކާރު ބަދަލު ކޮށްލުމެވެ‪ .‬ދިވެހީންގެ‬ ‫ދީނީ އަޚުލާޤީ‪ ،‬ބައެއްކަލަ ހިފެހެއްޓުންތަކުގެ‬ ‫ގޮށް މޮހާލާނޭ ވިސްނުމެއް އޮތް ސަރުކާރެއް‬ ‫ގެނައުމެވެ‪.‬‬ ‫މި ޙަމަލާގައި ބޭރުން ބައިވެރިވެފައި ވަނީ‪،‬‬ ‫ސްރީލަންކާގެ ޓެރަރިސްޓު ޖަމާޢަތެއް ކަމުގައި‬ ‫ވާ ޕްލޮޓު ޖަމާޢަތުގެ ހަނގުރާމަވެރީންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހީންގެ ތެރެއިން ޢަމަލީ ގޮތުން އިސް‬ ‫ކޮށް އުޅުނު އެކަކީ ހ‪ .‬ހާޖަރާގޭ ޢަބްދުﷲ‬ ‫ލުޠުފީއެވެ‪ .‬ކަންކަން ރޭވުމުގައި ދިވެހި‬ ‫ވިޔާފަރިވެރިއެއްކަމުގައި ވާ ސިއްކަ އަޙްމަދު‬ ‫އިސްމާޢީލު މަނިކާއި‪ ،‬އޭރު ސިފައިން ތެރޭގައި‬ ‫އިސްކޮށް އުޅުނު ބައެއް މީހުން ބައިވެރިވެފައި ވާ‬ ‫ކަމަށް މި ފޮތް ބުނެއެވެ‪ .‬އަދި އެމީސްމީހުންގެ‬ ‫ވަކި ވަކި ދައުރު ވަރަށް ރަނގަޅަށް އޮޅުން‬ ‫ފިލުވައި ދީފައި ވެއެވެ‪ .‬މައްސަލައިގެ ސަރިޔަތް‬ ‫ނިމި‪ ،‬އެކި އެކި މީހުންނަށް އައި ހުކުމްތަކަށް‬ ‫ދާންދެނެވެ‪.‬‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫އަޅުގަނޑަށް އެންމެ ޝައުޤުވެރި އެއް‬ ‫ވާހަކައަކަށް ވީ‪ ،‬މި ޢުދުވާނު ކާމިޔާބު ވެއްޖެ‬ ‫ނަމަ ތަމަޅައިންގެ މަޞްލަޙަތަށްޓަކައި ރާއްޖޭން‬ ‫އެ މީހުންނަށް ފަހިކޮށްދޭން ކަނޑައަޅައިފައި‬ ‫ހުރި ކަންކަމެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ ދިވެހިރާއްޖެ‬ ‫ހިފުމަށްޓަކައި ދިވެހީންގެ ބަޔަކު ލަންކާގެ‬ ‫ޓެރަރިސްޓު ޖަމާޢަތަކާ ގުޅިގެން‪ ،‬އަސްކަރީ‬ ‫ތަމްރީނުތައް ހޯދީމާ އެކަމުން ލިބިދޭ މާނަތައް‬ ‫ވެސް‪ ،‬އަޅުގަނޑަކަށް ކުޑަ އަޖައިބަކަށް‬

‫ބަނޑޭރިގަނޑު ވަނީ ބޯ ކަރުދާހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ތިބާގެ ގެޔާއި އެންމެ ކައިރީގައި ހުރި ފޮތް‬ ‫ފިހާރަޔަކަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ‪ .‬މާލޭގެ ކޮންމެ‬ ‫ފޮތް ފިހާރަޔަކަށް ވަޑައިގަތަސް‪ 200 ،‬ވަރަކަށް‬ ‫ރުފިޔާ ގެންދަވަނިކޮށް މި އަގު ބޮޑު ތާރީޚީ‬ ‫ޚަޒާނާއަކީ ތިބާގެ މިލްކެކެވެ‪.‬‬ ‫ފޮތް ލިޔެވިފައި ވަނީ ހަމަ އެކަނި‬ ‫ތަޙުޤީޤަށް ސާބިތުވި ކަންކަން ހާމަ ކޮށްދެއްވުމުގެ‬ ‫ވިސްނުމުގައި ކަމަށް ފެނެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫މި ޢުދުވާނާ ގުޅޭ ގޮތުން އުފެދިފައި ހުރި‬ ‫މުހިންމު ބައެއް ސުވާލުތަކަށް މި ފޮތުން‬ ‫ޖަވާބު ނުލިބޭކަން ވެސް‬ ‫ފާހަގަ ކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫އެހެނީ މި‬

‫ނުވިއެވެ‪.‬‬ ‫‪1 9 9 1‬‬ ‫ސ މި ހާދިސާއާ‬ ‫ވަނަ އަހަރު ވެ ް‬ ‫ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ލިޔެވިފައި‬ ‫ފޮތެއް‬ ‫ގުޅޭ‬ ‫'ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލާ' މި‬ ‫ނަމުގައެވެ‪ .‬މި ފޮތް ޝާއިޢު ކުރައްވައިފައި‬ ‫ވަނީ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް‪ ،‬އެ ފޮތަށް ވުރެ މި ފޮތް މާ‬ ‫މުއްސަނދިކަމުގައި ދަންނަވާން ކެރެއެވެ‪ .‬ކީއްވެ‬ ‫ތޯއެވެ؟ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާއިން ފެށިގެން އެކި‬ ‫އެކި ކަންކަން ލޮލުން ދެކި އަތުން ހިފި އެތައް‬ ‫ބައެއްގެ ބަސްދީގަތުން މި ފޮތުގައި ހިމެނިފައި‬ ‫ސަރުކާރުގެ‬ ‫ޢަސްކަރިއްޔާއާއި‬ ‫ވާތީއެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެ އިސް މަސްއޫލުވެރި ފަރާތްތަކުގެ‬ ‫ތަޖުރިބާތައް‪ ،‬ކިޔައިލާން ލިބޭތީއެވެ‪ .‬ޢާންމު‬ ‫އެތައް ބައެއްގެ ޤުރުބާނީއާއި ޖިހާދު ސޫރަ‬ ‫ވާތީއެވެ‪ .‬އާ ފޮޓޯތަކެވެ‪ .‬ޗާޓުތަކެވެ‪ .‬ޚާއްޞަ‬ ‫ބައެއް މަންޒަރުތައް އަތުކުރެހުމުން (‪)sketch‬‬ ‫ސިފަކޮށް ދީފައި ވެސް ވެއެވެ‪.‬‬ ‫މ ފޮތުގައި ވަނީ ‪ 321‬ޞަފުޙާއެވެ‪.‬‬ ‫ި‬ ‫ކލަ ޗާޕެކެވެ‪ .‬އޮފު ކަރުދާހުގައެވެ‪.‬‬ ‫ު‬ ‫މިއީ‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫ޙަމަލާ ރޭވުމުގައި އޭރުގެ ސަރުކާރުގައި‬ ‫ހިމެނިވަޑައިގަންނަވާ އިސް ބައެއް ބޭފުޅުންގެ‬ ‫ދައުރެއް އޮތް ކަމަށް ވާހަކަ ދެކެވެއެވެ‪10 .‬‬ ‫ނޮވެމްބަރު ‪ 2012‬ގެ 'ހަވީރު' ނޫހުގައި ފާޠިމަތު‬ ‫ޝިފުލީން ލިޔުއްވައިފައި ވާ ޚަބަރެއްގައި ވެސް‬ ‫ވެއެވެ‪.‬‬ ‫[ޕްލޮޓުގެ ލީޑަރު އުމާމަހޭޝްވަރަން‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ ކޮޓަރިތެރެއިން ދުށިން] (އިބްރާހީމް‬ ‫ޙުސައިން ޒަކީ‪ .)2012 ،‬އޭރުގެ ސަރުކާރުގައި‬ ‫ފޮރިން މިނިސްޓްރީގެ ސީނިޔަރ އަންޑަރ‬ ‫ސެކްރެޓަރީގެ މަގާމުގައި ހުންނެވި ބޭފުޅަކު‪ ،‬އެ‬ ‫ހާދިސާ ހިނގައި ދިޔަ ތާ ‪ 25‬އަހަރު ފަހުން‬ ‫ވިދާޅުވެފައި ވާ މި ވާހަކައަކީ މި ދެންނެވި‬ ‫ބަހުގެ މިސާލެކެވެ‪ .‬މި ފަދަ ބުނުންތަކާ‬ ‫'ނޮވެމްބަރު‬ ‫ގުޅިގެން އުފެދޭ ސުވާލުތަކަށް‬ ‫ތިނެއް' ޖަވާބެއް ނުދެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫އެއް މާނައެއްގައި މިއީ ފޮތުގައި ވާ އުނިކަމެއް‬ ‫ކަމުގައި ބެލެވިދާނެއެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ މި‬

‫ހާދިސާ ކުރިމަތިވުމުން ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށުގައި‬ ‫ރައްޔިތުން ޢަމަލު ކުރި ގޮތަކީ އެ ޒަމާނުގެ‬ ‫ދިވެހީންގެ ޤައުމީ ލޯތްބާއި އަޚުވަންތަކަމުގެ‬ ‫ލާމަސީލު ނަމޫނާއެކެވެ‪ .‬ރަށްރަށުގައި ރައްޔިތުން‬ ‫ދެއްކި އެކުވެރިކަމެވެ‪ .‬ކިޔަމަންތެރިކަމެވެ‪.‬‬ ‫އިސްކުޅަ ދުޢާވެރިކަމެވެ‪ .‬މި ފަދަ ކަންކަން‬ ‫ހިމަނައި ލެއްވި ނަމަ ހާދަހައިވާ ފުރިހަމަ ވީހޭ‬ ‫ހިތަށް އަރައެވެ‪ .‬އަމުދުން މި ދުވަސްވަރަކީ‬ ‫ދިވެހި ޤައުމީ ބަދަހިކަމުގެ ހުރިހައި މަޑުލަކުން‬ ‫ދިޔަ ހިލިފައި ވާ ދުވަސްވަރަކަށް ވާތީއެވެ!‬ ‫'ނޮވެމްބަރު ތިނެއް' އަކީ އެ ފޮތް‬ ‫އެކުލަވައިލެވުނު މަފުހޫމު (‪)Concept‬އަށް‬ ‫ބަލާ އިރު‪ ،‬ދޯހަޅި މަސައްކަތެކޭ ހަމަ ހިލައި‬ ‫ނުބުނެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ކިއެއްތަ އެއީ ނުހަނު‬ ‫ރަނގަޅު ފިސާރި ފުރިހަމަ އެހާމެ ޢިލްމީ‬ ‫ދިރާސާއެކެވެ‪ .‬މަޢުލޫމާތު ނަގައިފައި ވަނީ‬ ‫އެކަމަށް އެންމެ އެކަށޭނަ މަޞްދަރުތަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫ތަފާތު އެކި ފަރާތްތަކުގެ މަޢުލޫމާތާއި ތަޖުރިބާގެ‬ ‫އަލީގައި މުޅި ހާދިސާ ކިޔައިދީފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫މަންޒަރު ނުދެކޭ މީހާއަށް ތަސްވީރުގެ އެހީގައި‬ ‫އޭނާގެ ސިކުނޑީގައި ހާދިސާ ކުރަހައިދެއެވެ‪.‬‬ ‫ޖުމުލަކޮށް ބުނުމުގެ ބަދަލުގައި ކޮންމެ ކަމެއް‬ ‫ވަރަށް ތަފުސީލުކޮށް އަކުރުން އަކުރަށް‪،‬‬ ‫އަދަދުން އަދަދަށް‪ ،‬ހިނދުން ހިނދަށް ހާމަ‬ ‫ކުރެއެވެ‪ .‬ޤައުމުގެ ސަލާމަތް އޮތީ ޤައުމުގެ‬ ‫ދަރީން ކިހިނެއް އެމީހުންގެ ޢަމަލުތައް‬ ‫ބަހައްޓައިގެންކަން ހިތަށް އިޙްސާސް ކޮށްދެއެވެ‪.‬‬ ‫ގިނަ މަޢުލޫމާތަކީ ހަމަ އެކަނި އެ ފޮތުން ނޫން‬ ‫ފޮތަކުން‪ ،‬އެ ގޮތުން ނޫން ގޮތަކުން މިހާރު‬ ‫ހޯދެން ނެތް މަޢުލޫމާތެވެ‪ .‬ވީމާ‪ ،‬މި ފޮތް ތިބާގެ‬ ‫ފޮތް އަލަމާރިކޮޅުގައި ނެތް ނަމަ؛ އެއީ ދެން ފޫ‬ ‫ބެއްދޭ ވަރުގެ ފަޅު ކަމަކަށް‪ ،‬ދޫ ކޮށްލާ ވަރުގެ‬ ‫ހުސް ކަމަކަށް ވާނެ ތޯއެވެ؟‬

‫މަޢުލޫމާތު‪:‬‬ ‫(‪.)1991‬‬ ‫އޮފީސް‪.‬‬ ‫§ §ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬ ‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ ޢުދުވާނީ ޙަމާލާ‪ .‬މުޞައްނިފު‬ ‫§ §ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރު‪.)2012( .‬‬ ‫ނޮވެމްބަރު ތިނެއް‪( .‬ސިފައިންގެ ތާރީޚު ‪ .)2‬މާލެ‪:‬‬ ‫މީޑިޔާ އެންޑް ޕަބްލިޝިންގ ސަރވިސް‬ ‫§ §އާމިނަތު ޝިފުލީން‪ .)2012( .‬އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫ކޮޓަރިތެރޭން އުމާ މަހޭޝްވަރަން ދުށިން‪ :‬ޒަކީ‪.‬‬ ‫ހަވީރު‪ ،‬ނެގީ‪:‬‬ ‫‪http://www.haveeru.com.mv/dhivehi/‬‬ ‫‪news/129775‬‬ ‫§ §ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު‪ .)2012( .‬ސިފައިންގެ ފުރަތަމަ‬ ‫ތާރީޚު ފޮތް‪ .‬އައްޑަނަ‪ ،‬ނެގީ‪:‬‬ ‫‪http://addana. mv/10209‬‬ ‫§ §ޙުސައިން ޢަލީ‪ .)2013( .‬ބަސްދީގަތުން‬

‫‪23‬‬

‫ލެފްޓިނެންޓް ކާނަލް (ރޓ)‬ ‫ޢަބުދުއްޝުކޫރު ޢަބްދުﷲ‬

‫މީލާދީ ސަނަތުން ‪ 1892‬ގައި ދި ެވހިރާއްޖޭގައި ސިފައިންގެ ނަމުގައި ބަޔަކު‬

‫އުފެދުނީއްސުރެ‪ 2008 ،‬އޭޕްރިލް ‪ 30‬ގައި‪ ،‬އެންމެ މިޒަމާނުގެ ޑިމޮކްރެޓިކް‬

‫އަދި މިލިޓްރީ އުޞޫލްތަކާއެކު ސިފައިންގެ ޤާނޫނެއް ތަސްދީޤު ކުރެވުމާ ހަމައަށް‬ ‫ސިފައިން މަސައްކަތްކުރަމުން އައީ އެއްވެސް ޤާނޫނެއް ނެތިއެވެ‪ .‬ރަސްމީގޮތުން‬

‫ސިފައިން އުފެދުނުތާ ‪ 40‬އަހަރު ފަހުން ‪ 22‬ޑިސެމްބަރ ‪ 1932‬ގައި‬

‫އެކުލަވާލެވުނު ދި ެވހިރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ޤާނޫނުއަސާސީގައި‪ ،‬ސިފައިން ނުވަތަ‬ ‫އަސްކަރުގެ ވާހަކަ ބަޔާން ކުރެވިފައިވަނީ ވެސް ހަމައެކަނި ‪ 3‬މާއްދާއެއްގައެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ ވެސް ޤާނޫނު ހަދާ މަޖިލިސް‪ ،‬އެމަ ްއޗަށް ޢަމަލްކުރުން ލާޒިމްވާ ދެ‬

‫މާއްދާއަކާއި‪ ،‬ރަދުން އެމައްޗަށް ޢަމަލު ކުރުން ލާޒިމްވާ މާއްދާއެކެވެ‪.‬‬

‫އިސްވެ ދެންނެވި ފަދައިން ސިފައިންގެ‬ ‫ޤާނޫނު ‪ 2008‬ގައި ވުޖޫދަށް އައުމާހަމައަށްވެސް‬ ‫އައީ‬ ‫ކުރަމުން‬ ‫މަސައްކަތް‬ ‫ސިފައިން‬ ‫އެއިރެއްގައި ސިފައިންގެ ވެރީންގެ ގޮތުގައި‬ ‫ތިއްބެވި ބޭފުޅުން އަމިއްލައަށް ހެއްދެވި‬

‫‪24‬‬

‫ގަވައިދުތަކަކާއި އެއްގޮތް ާ‬ ‫ވ‬ ‫ގޮތުގެމަތީންނެވެ‪ .‬އެބޭފުޅުން އަމިއްލައަށް‬ ‫އެ ގަވައިދުތައް ހެއްދެވިކަމަކު‪ ،‬އެއިން‬ ‫އެއްވެސް ގަވައިދެއްގައި ސިފައިންނަށް‬ ‫ލިބެންޖެހޭ އެއްވެސް ޙައްޤެއް‪ ،‬އެއްވެސް‬ ‫ޢިނާޔަތެއް ހިމަނުއްވާ ހައްދަވާފައެއް‬

‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަހަރުން އަހަރަށް ފުރިހަމަކުރެވެމުން‪،‬‬ ‫އިޞްލާޙްކުރެވެމުން އައި ސިފައިންގެ ގަވައިދު‬ ‫މުޅިންވެސް ބިނާވެގެން އައީ ސިފައިންގެ‬ ‫ވާޖިބާއި މަސްއޫލިއްޔަތާއި‪ ،‬ސިފައިންގެ މީހުން‬ ‫އެކިކަންކަމުގައި ޢަމަލުކުރަންޖެހޭގޮތް ބުނެދީ‪،‬‬ ‫ސިފައިންގެ މީހުން ގައުމަށް ޚިދުމަތްކުރުމުގައި‬ ‫ޢަމަލުތައް ބަހައްޓަންޖެހޭ ގޮތުގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ ނަތީޖާއަކީ‪ ،‬ސިފައިންގެ ކޮންމެ‬ ‫މީހަކީ ވަކިމީހަކުދެކެ ނުވަތަ ވަކިބަޔަކުދެކެ‬ ‫ބިރުގަންނާން ނުޖެހޭ‪ ،‬ޤައުމުގެ ދިފާޢުގައި‬ ‫ހޭލާހުރި ދިވެހި ދަރިއަކަށް ވުމެވެ‪ .‬ދިވެހި‬ ‫ޤައުމަށް ތެދުވެރި ވަފާތެރި‪ ،‬ޤައުމުދެކެ‬ ‫ލޯބިވާ އިޚްލާޞްތެރި ދަރީންތަކެއް ހިމެނޭ‬ ‫ވަރުގަދަބާރެއް‪ ،‬ދިވެހިސިފައިންގެ ނަމުގައި‬ ‫ތަރައްޤީވެ‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫އެކަތިގަނޑެއްގެ‬ ‫ކުރިއަރަމުން ދިއުމެވެ‪ .‬އެބައިމީހުންނަކީ ބޭރުގެ‬ ‫ދުސްމިނުން ބިރުގަންނަ‪ ،‬ޤައުމުގައި އުފެދޭ‬ ‫ޚާއިނުންނާއި ޤައުމުފަސާދަކުރާ ފާސިދުން‬ ‫ޖެހިލުންވާ ބައެއްގެގޮތުގައި ހެދިބޮޑުވަމުން‬ ‫ކުރިއަރަމުން ދިއުމެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ތާރީޚުގެ ތެރެއަށް ނަޒަރު‬ ‫ހިންގާލާއިރު މިރާއްޖެއަކީވެސް ދުނިޔޭގެ ގިނަ‬ ‫އެހެން ޤައުމުތަކެކޭ އެއްފަދައިން‪ ،‬ނުވަތަ‬ ‫އަރާހުރިގޮތެއްގައި‬ ‫އެއަށްވުރެވެސް‬ ‫ވެރިކަމުގެ ތަޚުތު ހޯދުމަށް ޤައުމުގެ‬ ‫ބޮޑުން‪ ،‬ކޯޅުންތަކެއް ކޯޅުނު ގައުމެކެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ފާހަގަ ކޮށްލަންޖެހޭ ކަމަކީ ރާއްޖޭގެ‬ ‫ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި ބައިބައިވުން އުފެއްދުމުގެ‬ ‫އެއްވެސް ޢަމަލެއް ދުރާލާ ރާވައިގެން އެއިން‬ ‫އެއްވެސް ފަރާތަކުން ކޮށްފައި ނުވާކަމެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ޚާއްޞަގޮތެއްގައި ސިފައިން‪ ،‬ނުވަތަ ސިފައިން‬ ‫އުފެދުމުގެ ކުރީގައިވެސް ތިބެފައިވާނޭ ސަލާމަތީ‬ ‫ޚިދުމަތްތެރީންގެ މެދުގައި ފިތުނައުފައްދައި‪،‬‬ ‫ރާއްޖޭގެ އަމަންބެލެހެއްޓުމުގެ މަސައްކަތުން‬ ‫ފޫހިކުރުވައި ހަދާފައި ނުވާކަމެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ނަންހުރި‬ ‫ދުނިޔޭގެ‬ ‫ސަލާމަތީ‬ ‫ވެސް‬ ‫ޑިމޮކްރެސީއެއްގައި‬ ‫ހިނގާ‬ ‫އެޑިމޮކްރަސީއެއްގައި‬ ‫ޚިދުމަތަކީ‬ ‫ތަފާތު އޮއިވަރުތަކާއި ތަފާތު ނުފޫޒުތަކުން‬ ‫އަދި އެ‬ ‫އެއްކިބާވެފައިވާ ޚިދުމަތެކެވެ‪.‬‬ ‫ގޮތަށް އެކަން ބޭއްވުމަށް އެ ޤައުމު ޤައުމުގެ‬ ‫ގަވައިދުތައް‬ ‫އެހެނިހެން‬ ‫ޤާނޫނުއަސާސީއާ‬ ‫ބައްޓަން ކުރެވި‪ ،‬ރައްކާތެރި ކުރެވިފައި ވޭ‬ ‫މެއެވެ‪ .‬އަދި އެ ފަދަ ޤައުމު ޤައުމުގެ ތަޢުލީމީ‬ ‫މުޤައްރަރުތަކުގައި ވެސް‪ ،‬އެ މުއައްސަސާތައް‬ ‫އެގޮތުގެ މަތީން ބަލައިގަތުމުގެ ވިސްނުން‬

‫ވިޔަސް‪ ،‬އެފަރާތެއްގެ ބާރާ‪ ،‬ހައިބަތާ‪ ،‬ޤަދަރުވެރިކަމާ‪ ،‬ފައިސާވެރިކަމުގެ‬ ‫ނުފޫޒެވެ‪ .‬އަދި ކަނޑައެޅިގެން ނުބައިކަމާއި ނުލަފާކަން ފޯރުވާފާނެކަމުގެ‬ ‫އިންޒާރުތައްދީ ތަފާތު އެހެނިހެން ފަރާތްތަކުން ފަތުރާ ބިރުވެރިކަމާ‬ ‫ބިރުގެންނެވުމުގެ ނުފޫޒުންވެސް މިންޖުވެގެން ވުމެއެވެ‪.‬‬ ‫ސަލާމަތީ ޚިދުމަތެއް‪ ،‬ސަލާމަތީ ޚިދުމަތެއްގެ ގޮތުގައި ކުރިއަށް‬ ‫ގެންދެވޭނީ އަދި ގައުމުގެ ސަލާމަތާއި އިސްތިޤުލާލް ނެގެހެއްޓޭނީ‪ ،‬ސަލާމަތީ‬ ‫ޚިދުމަތް އަދާކުރާބަޔަކު‪ ،‬އިސްވެދެންނެވި އެންމެހައި ބާވަތުގެ ނުފޫޒުން‬ ‫ސަލާމަތްވެ ތިބެގެންނެވެ‪ .‬އެގޮތަށް އެބަޔަކު ބޭތިއްބުމަށް‪ ،‬ގައުމުގެ‬ ‫ސަރުކާރާ‪ ،‬ޤާނޫނު ހަދާ މަޖިލީހާ‪ ،‬މިނިވަން މުއައްސަސާތަކާ‪ ،‬އަމިއްލަ‬ ‫ޖަމާޢަތްތަކާ ޖަމްޢިއްޔާތަކާއި އެންމެހައި ފަރުދުން ގުޅިގެން މަސައްކަތް‬ ‫ކޮށްގެންނެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި ސިފައިންގެ މުއައްސަސާއަކީ ވަރަށް ޚާއްޞަ ސިފަތަކެއް‬ ‫އެމީހުންނަށް ދެވޭ ތަމްރީނުތަކުގައި ހިމެނިގެން‪ ،‬ދިވެހި ގައުމުގެ‬ ‫މިނިވަންކަމާއި ސިޔާދަތަށް ގެއްލުމެއް ލިބިދާނެ އެންމެހައި ކަންކަމަށް‬ ‫ފާރަވެރިވެ ތިބި ހިތްވަރުގަދަ ފަހުލަވާނުންތަކެއް ތިބި މުއައްސަސާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ކޮނޑުމަތީން‬ ‫މޭމަތިންނާއި‬ ‫އެމީހުންގެ‬ ‫ފެންނާން އެހުރީ އެމީހުން ދިވެހި ގައުމަށާއި‬ ‫ޑިމޮކްރެސީއެއްގެ އެންމެ އަސާސީ އެއް ސިފައަކީ‪ ،‬އެޑިމޮކްރަސީއެއްގެ‬ ‫ރައްޔިތުންނަށް ކޮށްދީފައިވާ ޚިދުމަތެވެ‪.‬‬ ‫ދުސްމިނުންގެ ކިބައިން ޤައުމު‬ ‫ކޮންމެ ރައްޔިތަކުމެ‪ ،‬ނުފޫޒުން ސަލާމަތްވެފައިވުމެވެ‪ .‬ވެރިކަމުގެ‬ ‫ސަލާމަތްކުރުމުގެ ތަމްރީނުތަކާ‬ ‫ދާއިރާގެ‪ ،‬ނުވަތަ އެހެންފަރާތެއްގެ ވިޔަސް‪ ،‬އެފަރާތެއްގެ‬ ‫ސިފަވަންތަ ހުނަރުވެރިކަން‬ ‫ކުރި‬ ‫އުނގެނުމަށް‬ ‫ބާރާ‪ ،‬ހައިބަތާ‪ ،‬ޤަދަރުވެރިކަމާ‪ ،‬ފައިސާވެރިކަމުގެ ނުފޫޒެވެ‪.‬‬ ‫މަސައްކަތުގެ މަތިވެރިކަމެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ކަނޑައެޅިގެން ނުބައިކަމާ ނުލަފާކަން ފޯރުވާފާނެކަމުގެ‬ ‫ވުމާއެކު މިފަދަ‪،‬ޤައުމީ ޚިދުމަތުގައި‬ ‫ދެމިތިބި ބައެއްގެ‪ ،‬ޢުމުރުން ދުވަސްވީ‬ ‫އިންޒާރުތައްދީ ތަފާތު އެހެނިހެން ފަރާތްތަކުން ފަތުރާ ބިރުވެރިކަމާ‬ ‫މައިންބަފައިންނާއި އަނބިދަރީންނާއި‬ ‫ބިރުގެންނެވުމުގެ ނުފޫޒުންވެސް މިންޖުވެގެން ވުމެއެވެ‪.‬‬ ‫ބެލުމެއްނެތި‪،‬‬ ‫ޙާލު‬ ‫ގެދޮރުގެ‬ ‫ނުރައްކާތެރި ކޮންމެ ޙާލަތެއް ގައުމަށް‬ ‫ދިމާވާ ކޮންމެ ފަހަރަކު‪ ،‬ޤައުމާއި‬ ‫ރައްޔިތުންގެ ޙައްޤުގައި ތިމާގެ ޤައުމީ ޚިދުމަތް އިސްކޮށް‪،‬‬ ‫ހިމަނައި‪ ،‬އެ ވިސްނުން ޅަދަރީންގެ ހިތްތަކުގައި‬ ‫ޤައުމަށްޓަކައި ތިމާގެދަލާއި ލޭ އޮހޮރުވާލުމުގެ އަގު ތިމާގެ އަމިއްލަ‬ ‫އުފެއްދޭނޭ ގޮތްތައް ކަނޑައަޅައި‪ ،‬އެގޮތްމަތީން‬ ‫އަތުން ދައްކަންޖެހޭގޮތަށް ކަންކަން ބަދަލުވެގެން‪ ،‬ބައްޓަންވެގެން‬ ‫ޒުވާން ޖީލު ހާނައި ތަރުބިއްޔަތު ކުރަމުން‬ ‫ދިއުމީ އިންސާފެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި މިފަދަ ގޮތަކަށް މިކަންކަން‬ ‫ދެއެވެ‪ .‬ޑިމޮކްރެސީއެއްގެ އެންމެ އަސާސީ‬ ‫ނިމިދިއުމަށް މިދެންނެވި ޚިދުމަތްތެރީންނަށް މަޖުބޫރުވާފަދަ ގަދަފަދަ‬ ‫އެއް ސިފައަކީ‪ ،‬އެޑިމޮކްރަސީއެއްގެ ކޮންމެ‬ ‫ނުފޫޒު‪ ،‬އެއްވެސް ހައިސިއްޔަތަކުން މިފަދަ ބަޔަކަށް ފޯރުވުމަކީ‬ ‫ރައްޔިތަކުމެ‪ ،‬ނުފޫޒުން ސަލާމަތްވެފައިވުމެވެ‪.‬‬ ‫އެއްވެސް ފަރާތަކަށް ލިބިފައިވާ ޙައްޤެއް ނުމެނޫންމެއެވެ‪.‬‬ ‫ވެރިކަމުގެ ދާއިރާގެ‪ ،‬ނުވަތަ އެހެންފަރާތެއްގެ‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫‪25‬‬

‫ދިވެހި ޤައުމު ޙިމާޔަތްކުރުމުގައި ހުރި ގޮންޖެހުންތައް‬

‫‪26‬‬

‫އައްޑަނަ މަޖައްލާގެ މިޢަދަދު މިނެރެވެނީ‬ ‫ރާއްޖޭގެ ފަޚުރުވެރި ނަޞްރުގެ ދުވަހުގެ‬ ‫މުނާސަބަތާއި ގުޅުވައިގެންނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫މިދުވަހުގެ ހެޔޮއެދުންތައް އައްޑަނަ މަޖައްލާގެ‬ ‫ލޮބުވެތި ކިޔުންތެރިންނަށް އަރިސްކުރަމެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫މިދުވަސް މާތް ﷲ އަޅުގަނޑުމެންނަށް މިންވަރު‬ ‫ކުރެއްވިކަމަށްޓަކައި‪ ،‬ޙަމްދުކޮށް ޝުކުރުވެރިވަމެވެ‪.‬‬ ‫މިފަދަ ކޮންމެ މުނާސަބަތެއްގައިވެސް ދުވަހާއި ގުޅޭ‬ ‫ހާދިސާތަކުން ޢިބްރަތް ޙާޞިލްކޮށް‪ ،‬ޤައުމީރޫޙާ‪،‬‬ ‫ޙުއްބުލްވަޠަނުގެ ސިފަ އަޅުގަނޑުމެންގެ ކިބައިގައި‬ ‫ހަރުލެއްވުން މުހިންމެވެ‪ .‬މި ޤައުމީ ޒިންމާއާ‬ ‫ޤައުމީ ވާޖިބު އަޅުގަނޑުމެންގެ ހިތްމައްޗަށް‬ ‫ގެނެސް‪ ،‬ޤައުމާދޭތެރޭ ޚާއްޞަގޮތެއްގައި ވިސްނާ‬ ‫ޤައުމުގެ މަސްލަޙަތާ‪ ،‬ޤައުމުގެ ސަލާމަތާ‬ ‫ރައްކާތެރިކަމަށްޓަކައި ތިމާއަށް ވެވޭނީ ކޮން‬ ‫ހިއްސާއެއް‪ ،‬އަދި ކިހާވަރަކަށްތޯ ވިސްނާލުމަށްޓަކާ‬ ‫ލިއްބައިދޭ ރަނުގެ ފުރުސަތެއްކަމަށްވެސް ދެކެމެވެ‪.‬‬ ‫ކަންމިހެން އޮތްއިރު‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންނަކީ ޤައުމާއި‬ ‫ރައްޔިތުންގެ ޙައްޤުގައި އަޅުގަނޑުމެންގެ ފުރާނަ‬ ‫ޤުރުބާން ކުރަންޖެހުނު ކަމުގައިވިއަސް އެކަމަށް‬ ‫އެއްވެސް ފަސްޖެހުމެއްނެތި‪ ،‬ޤުރުބާންވުމަށް‬ ‫މިފަދަ‬ ‫ބަޔަކަށްވާއިރު‪،‬‬ ‫ތިބި‬ ‫ތައްޔާރަށް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ސބަބުން‬ ‫ަ‬ ‫ދުވަސްތަކުގެ‬ ‫ހިތްތަކުގައި ޤައުމީ ރޫޙާ ޤައުމީ ޖޯޝް‬ ‫އޮތްކަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ޝައްކެއް‬ ‫އިތުރުވާކަމީ‬ ‫ހަމައެއާއެކު މިފަދަ ދުވަސްތަކަކީ ޤައުމު އެދޭ‬ ‫އަމާޒަށް ދަތުރުކުރުކުރުމުގައި އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ޢަޒުމްތައް ވަރުގަދަކުރުމަށްޓަކައި ލިއްބައިދޭ‬ ‫ފުރުސަތެއްވެސް މެއެވެ‪.‬‬ ‫ގުޅޭގޮތުން‬ ‫ދުވަސްތަކާ‬ ‫މިފަދަ‬ ‫ހިނގާފައިވާ ހާދިސާތަކަށް ޚާއްސަކޮށް ނިސްބަތްވާ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫ބޭފުޅަކުވެސް‪،‬‬ ‫ކޮންމެ‬

‫ޚިޔާލާއި ފިކުރުގެ ހަނގުރާމައަކީ‪،‬‬ ‫ވަރަށް ނުރައްކާތެރި ހަނގުރާމައެކެވެ‪.‬‬ ‫މިފަދަ ކޮންމެ ހަނގުރާމައަކުންވެސް‬ ‫އަސަރު ފޯރުވަނީ މައިގަނޑު‬ ‫އެއްކަމަކަށެވެ‪ .‬ޤައުމުގެ ދީނާއި‪،‬‬ ‫ޤައުމުގެ މިނިވަންކަމާއި‪ ،‬ބަހާއި‪،‬‬ ‫އާދަކާދަޔާއި ސަޤާފަތަށެވެ‪.‬‬ ‫ދައްކަވާފައިވަނީ ނުހަނު މަތިވެރި ނަމޫނާތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ޚިދުމަތުގާ ސާބިތުވެ ތިބުމަށާ‪،‬‬ ‫ހިތްވަރު އާކުރުމަށް ބޭނުންކުރެވިދާނެ މުހިންމު‬ ‫ފިލާވަޅުތަކެއް އެބޭފުޅުން ވަނީ ދޫކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬ ‫ޚާއްޞަ‪ ،‬އެންމެ ޖެހިލުން ކުޑަ‪ ،‬އަދި އެންމެ‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ ބަޠަލު ކަމުގައިވާ ޝަހީދު ހުސައިން‬ ‫އާދަމް އަޅުގަނޑު ފާހަގަކޮށްލަމެވެ‪ .‬ޒަމާނީ‬ ‫ހަތިޔާރުތަކުގެ ކުރިމަތީގަ‪ ،‬ދީނާ ވަޠަނުގެ ދިފާޢުގަ‪،‬‬ ‫އަމިއްލަ އެއްވެސް އެދުމެއްނެތި‪ ،‬އިސްލާމް ދީނާ‬ ‫މިލޮބުވެތި ޤައުމުގެ ދިފާޢުގަ ޖިހާދުކޮށް‪ ،‬ހިތާ‬ ‫ރޫޙުން‪ ،‬ޖާނު ޤުރުބާންކޮށް އެދިޔައީ ޤައުމުގެ‬ ‫މިނިވަންކަން ޙިމާޔަތް ކުރުމަށްޓަކާ ފަރުދަކަށް‬ ‫ކުރެވޭނެ އެންމެ މަތިވެރި ޚިދުމަތް ޤައުމަށްޓަކައި‬ ‫ކޮށްދެއްވާފައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިފަދަ ކޮންމެ‬ ‫މުނާސަބަތެއްގައި މިފަދަ އަބްޠާލުންގެ ޒިކުރާ‬ ‫އާކޮށް‪ ،‬މިބޭބޭފުޅުންގެ އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކަށް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ޝުކުރުވެރިވާންޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ ޒަމާނަކަށް ބެލިކަމުގައިވިއަސް‪،‬‬ ‫ތަފާތު އެކިދާއިރާތަކުން ޤައުމުތައް ދަނީ‬ ‫ތަޖުރިބާކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ކަންތައްތައްކެއް‬

‫މޭޖަރ ޙުސައިން ޢަލީ‬

‫އޭގެތެރޭގައި ބައެއްޤައުމުތައް ތަރައްޤީވުމުގައި‬ ‫ގޮންޖެހުންތަކަކާ ކުރިމަތިލާއިރު‪ ،‬ބައެއް ޤައުމުތައް‬ ‫ދަނީ މިނިވަންކަން ހޯދުމުގައި ބޮޑެތި ގޮންޖެހުންތަކާ‬ ‫ކުރިމަތިލަމުންނެވެ‪ .‬ބައެއް ޤައުމުތައް ދާޚިލީ‬ ‫ގޮތުން ކަންތައްތަކާއި ކުރިމަތިލަމުންދާއިރު‪،‬‬ ‫ބައެއް ޤައުމުތައް ދަނީ ޚާރިޖީގޮތުން ނުރައްކާތެރި‬ ‫ގޮންޖެހުންތަކާއި ކުރިމަތިލަމުންނެވެ‪ .‬މިނޫނަސް‬ ‫މިބާވަތުގެ އެތައް ކަމެއް ހިނގައެވެ‪ .‬މީ ދުނިޔޭގެ‬ ‫ޤާނޫނެވެ‪ .‬ބެލެވޭގޮތުގައި ކުރިމަގުގައިވެސް މިކަން‬ ‫އޮންނާނީ ހަމަމިހެންނެވެ‪ .‬ކަންމިހެން އޮތްއިރު‪،‬‬ ‫ބެލެހެއްޓުމުގައިވެސް‬ ‫ޙިމާޔަތްކޮށް‬ ‫ޤައުމު‬ ‫މިކަން އޮތީ މިހެންނެވެ‪ .‬އެކިޤައުމުތަކައް‬ ‫އެނުރައްކާތަކުގެ‬ ‫ނުރައްކާތަކާ‪،‬‬ ‫ކުރިމަތިވާ‬ ‫ތަފާތެވެ‪.‬‬ ‫ޙާލަތްތަކުގައި‬ ‫އެކި‬ ‫މިންވަރު‬ ‫މިދެންނެވި ގޮންޖެހުންތަކުން ސަލާމަތްވެވުން‬ ‫އޮންނަނީ‬ ‫ބިނާވެފައި‬ ‫މައިގަނޑުގޮތެއްގައި‬ ‫އެޤައުމެއްގެ އިޖުތިމާޢީ ކަންތައްތަކާއި‪ ،‬އިޤްތިޞާދީ‬ ‫ފުދުންތެރިކަމަށާއި‪ ،‬ތަރައްޤީގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫މިކަންތައްތަކަށް ބަރޯސާވެގެން ދާއިރާތައް ތަރައްޤީ‬ ‫ކުރެވޭއިރު‪ ،‬ހުރިހާ ގޮންޖެހުންތަކާއި ކުރިމަތިލާ‪،‬‬ ‫މުޤާބިލާ ކުރުމުގެ ފުދުންތެރިކަމާއި ކުޅަދާނަކަން‬ ‫ނެތުމަކީ ކިތަންމެ ތަރައްޤީ އަދި ކިތަންމެ‬ ‫މުއްސަދި ޤައުމެއްވެސް ތަޖުރިބާ ކުރަންޖެހިދާނެ‪،‬‬ ‫ދުނިޔެ ހެކިދޭ ކަންކަމެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫މިކުޑަކުޑަ ރާއްޖެއަށް ބެލިކަމުގައިވިއަސް‪ ،‬ވަރަށް‬ ‫ބޮޑެތި ގޮންޖެހުންތައް އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ޓެރަރިޒަމާ‬ ‫ހައްދުފަހަނައަޅާ‬ ‫ދީނީގޮތުން‬ ‫ޕައިރެސީއާއި‬ ‫ދިއުމާއި ހިއުމަން ޓްރެފިކިންގ‪ ،‬އަދި މަޢުލޫމާތުގެ‬ ‫ހަނގުރާމައާއި ކުރިމަތިވެދާނެ ޢުދުވާނަކީ ޤައުމީ‬ ‫ނަޒަރަކުން ބަލާއިރު އަޅުގަނޑުމެންނަށް ހުރި‬ ‫ބޮޑެތި ގޮންޖެހުންތަކެވެ‪ .‬މިކަންތައްތަކަކީ އޭގެ‬ ‫އަސަރު އެކި ޙާލަތްތަކުގައި އެކި މިންވަރަށް‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫މިކަންތައްތަކަށް‬ ‫ކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬ ‫ކޮށްފާނެ‬ ‫ސަމާލުވެ‪ ،‬ފާރަވެރިވުމަކީ އަޅުގަނޑުމެން މިއަދު‬ ‫ކޮންމެހެންވެސް ކުރަންޖެހިފައިވާކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މިދެންނެވި ކަންތައްތަކުގެ އިތުރުން‬ ‫މިޒަމާނަށް ބަލާއިރު‪ ،‬މާނުރައްކާތެރި ހަގުރާމައެއް‬ ‫ވަނީ ފެންމަތިވެފައެވެ‪ .‬ބަވަނަވެފައިވާ މިދުނިޔޭގަ‬ ‫ޤައުމަށް ކުރިމަތިވާ ޢުދުވާނަކީ‪ ،‬ހަމައެކަނި‬ ‫ޢުދުވާންތަކެއް‬ ‫ކުރިމަތިވާ‬ ‫އަސްކަރީގޮތުން‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬ޤައުމަށް ކުރިމަތިވެދާނޭ އެކިކަހަލަ‬ ‫ހަނގުރާމަތައް އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އޭގެތެރެއިން‪،‬‬ ‫ޚިޔާލާއި ފިކުރުގެ ހަނގުރާމައަކީ‪ ،‬ވަރަށް‬ ‫ނުރައްކާތެރި ހަނގުރާމައެކެވެ‪ .‬މިފަދަ ކޮންމެ‬ ‫ފޯރުވަނީ‬ ‫އަސަރު‬ ‫ހަނގުރާމައަކުންވެސް‬ ‫މައިގަނޑު އެއްކަމަކަށެވެ‪ .‬ޤައުމުގެ ދީނާއި‪،‬‬ ‫ޤައުމުގެ މިނިވަންކަމާއި‪ ،‬ބަހާއި‪ ،‬އާދަކާދަޔާއި‬ ‫ސަޤާފަތަށެވެ‪ .‬މިކަންތައްތަކަކީ ލިޔެލަން ކިތަންމެ‬ ‫ފަސޭހަ ބަސްތަކެއްނަމަވެސް‪ ،‬ބީވެއްޖެނަމަ‪،‬‬ ‫އުނދަގޫ‬ ‫ވަރަށް‬ ‫އަނބުރާހޯދަން‬ ‫އަލުން‬ ‫ކަންކަމެވެ‪ .‬އެކަމާހެދި ތާއަބަދު ކަރުނަ އޮހޮރަން‬ ‫ޖެހިދާނެ ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬މިއީ ޤައުމިއްޔަތުގެ‬ ‫ތަނބުތަކެވެ‪ .‬އޭގެން އެންމެ ތަނބަކަށް ލޮޅުން‬ ‫އެރިއަސް‪ ،‬ޤައުމުގެ "މިނިވަންކަމުގެ ޢިމާރާތަށް"‬ ‫ލޮޅުންއަރާނެކަން ކަށަވަރެވެ‪ .‬މިދެންނެވި ފަދަ‬ ‫ފިކުރީ ހަނގުރާމަތަކުން ނަޞްރުލިބޭނީ‪ ،‬ޤައުމުގެ‬ ‫އެދުން އިސްކޮށްގެންނެވެ‪ .‬އަމިއްލަ އެދުން‬ ‫ނައްތާލެވިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމެއްގެ ދިފާޢީ ބާރަކީ އެޤައުމުގެ‬ ‫މިނިވަންކަމުގެ ހިތެވެ‪ .‬ދިފާޢީ ބާރަކީ އެތަނެއްގައި‬ ‫ވަކި ސުލޫކެއް‪ ،‬އަދި ވަކި ތަރުތީބަކުން ކަންތައްތައް‬ ‫ރޭވި‪ ،‬ކިޔަމަންތެރިކަމުގެ ސިއްކަ ޖެހިގެން‪،‬‬ ‫ވަކި އަސާސެއްގެ މަތީގައި މަސައްކަތްކުރަމުން‬ ‫އަންނަ ޝަރަފުވެރި މުއައްސަސާއެވެ‪ .‬ދިފާޢީ‬ ‫ބާރެއްގެ ހަމައެކަނި ބޭނުމަކީ ބޭރުން އަންނަ‬ ‫ސަލާމަތްކުރުމަށް‬ ‫ޤައުމު‬ ‫ޢުދުވާނުތަކުން‬ ‫މަސައްކަތްކުރުމެއްނޫނެވެ‪ .‬އަދި ކިއެއްތޯއެވެ‪.‬‬ ‫ހަތިޔާރާއެކު ހަމައެކަނި އަސްކަރީ ޙަރަކާތްތައް‬ ‫ހިންގުމެއްވެސްނޫނެވެ‪ .‬ޤައުމަށްދިމާވާ ތަފާތު‬ ‫ޤައުމާއި‬ ‫މުސީބާތްތަކުން‬ ‫ނުރައްކާތަކާއި‬ ‫ރައްޔިތުން ސަލާމަތްކޮށް‪ ،‬ރައްކާތެރިކުރުމުގައި‬ ‫ރައްޔިތުންނަށް އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދިނުމުގައި‬ ‫އެންމެ ކުރީ ސަފުގައި‪ ،‬އެއްވެސް ފޫހިކަމެއްނެތި‪،‬‬ ‫ހީވާގިކަމާއި ސާބިތުކަމާއެކު އަތުކުރި އޮޅާލައިގެން‬ ‫ބާރުގެ‬ ‫ދިފާޢީ‬ ‫ބަޔަކީ‬ ‫މަސައްކަތްކުރާ‬ ‫ފަހުލަވާނުންނެވެ‪ .‬މީގެ މިސާލުތައް ސުނާމީގެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫ހާދިސާގައި‬ ‫ހިތާމަވެރި‬ ‫ވަނީ ކިތަންމެ ރަގަޅަކަށްވެސް ސާބިތުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ހަމައެއާއެކު‪ ،‬ޤައުމަށް ދިމާވާ ކޮންމެ‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫ބޮޑުކަމެއްގައި އެހީތެރިވެ މަދަދުގާރުވުމަށްޓަކައި‬ ‫ދިފާޢީ ބާރުގެ މީހުން ތިބެނީ އެބައިމީހުންނަށް‬ ‫ލިއްބައިދޭ ތަމްރީނުތަކުން ވަރަށް ބޮޑަށް‬ ‫އިހުޒަމާނުގައިވެސް‪،‬‬ ‫އަހުލުވެރިވެފައެވެ‪.‬‬ ‫އަދި މިއަދުވެސް ރާއްޖޭގެ ކަންކޮޅުތަކުން‬ ‫މިމަންޒަރުތަކެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަ‬ ‫ފެންނަމުންދަނީ‬ ‫ކުރިމަގުގައިވެސް އަޅުގަނޑުމެން ތިބޭނީ ހަމަ‬ ‫މިގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫މުނާސަބާތަކުގައި‬ ‫މިފަދަ‬ ‫އާދެ‪.‬‬ ‫ފަރުދެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން ޤައުމަށް ކޮށްދެވޭނީ‬ ‫ސުވާލުކޮށްލުމަކީ‬ ‫ނަފުސީކޮށް‬ ‫ކޮންކަމެއްތޯ‬ ‫ބުއްދިވެރިކަމެކެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ ނަޒަރުގައި‬ ‫މުހިންމު‬ ‫އެންމެ‬ ‫ކުރެވޭނެ‬ ‫ފަރުދީގޮތުން‬ ‫ޤައުމަށް‬ ‫ލޯބިވުމެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުދެކެ‬ ‫ކަމަކީ‬ ‫ތެދުވެރިވުމެވެ‪ .‬ޤައުމަށް އިޚްލާސްތެރިވުމެވެ‪.‬‬

‫އެހެންކަމުން ޤައުމުގެ ދުލުން އާދޭހާއެކު‬ ‫ގޮވަމުންދަނީ "އަޅުގަނޑުމެން މިޤައުމު ދެކެ‬ ‫ލޯބިވާށޭ" އެވެ‪" .‬މިޤައުމަށްޓަކާ ޝަހީދުވާން ކެރޭ‬ ‫ބަޠަލުން ބޭނުމޭ" އެވެ‪" .‬ޤައުމީ މަސްލަޙަތަށްވުރެ‬ ‫ފަރުދީ މަސްލަޙަތު އިސްނުކުރާށޭ" އެވެ‪" .‬ޤައުމުގެ‬ ‫ސިޔާދަތާއި‪ ،‬އިސްތިޤްލާލު ރައްކާތެރިކޮށް‪،‬‬ ‫ޙިމާޔަތްކުރާނީ ދިވެހިންނޭ" އެވެ‪" .‬ދިވެހިންގެ‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަން ދަމަހައްޓާނީވެސް ދިވެހިންނޭ"‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫މާތް ﷲ ގެ ވާގިފުޅާއި‪ ،‬ދިވެހި‬ ‫ހެޔޮދުޢާއާއެކު‪،‬‬ ‫ރައްޔިތުންގެ‬ ‫ލޮބުވެތި‬ ‫ކުރިމަގުގައިވެސް ސިފައިން ތިބޭނީ ޤައުމީ‬ ‫ޚާދިމުންގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬މިލޮބުވެތި ޤައުމުގެ‬ ‫ދފާޢުގައި ދިވެހި ރައްޔިތުންގެ ޙިމާޔަތުގައި‬ ‫ި‬ ‫އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު އަބަދުވެސް މަސައްކަތްކުރާ‬

‫މާއްދިއްޔަތަށް ތިމާގެ ހިތާ ސިކުނޑި ހެއްލުނަ‬ ‫ނުދިނުމެވެ‪ .‬މާޒީގައި ޤައުމަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ‬ ‫ނުރައްކާތެރި އެންމެހައި ކަންތައްތަކަށް ބަލާއިރު‬ ‫މިޤައުމަށް އުފަން‪ ،‬މިޤައުމުގެ ދަރިން ޤައުމަށް‬ ‫ޣައްދާރުވެފައިވާކަމުގެ މަންޒަރު ވަނީ ފެނިފައެވެ‪.‬‬ ‫ޚާއްޞަގޮތެއްގައި މިނިވަންކަން ގެއްލިފައިވާ‬ ‫ހަމަކޮންމެ ފަހަރަކުވެސް ދިވެހި ދަރިންތަކެއް‬ ‫ޚާއިނުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ޕޯޗްގީޒުންގެ އަތްދަށަށް ރާއްޖެ‬ ‫ދިޔައީ ‪ 9‬ވަނަ ޙަސަން ރަސްގެފާނު މުގުލުގައި‬ ‫ހުންނަވައިގެން ރޭވިރޭވުންތަކުންނެވެ‪ .‬ހޮޅީންގެ‬ ‫އަނިޔާވެރި ވަކިތަކުގެ ތެރެއަށް ދިވެހިން މެހިގެން‬ ‫ދިޔައީ‪ ،‬މަޝްހޫރު ހަސަން ތާޖުއްދީނުގެ ދެދަރިން‬ ‫ކަމުގައިވާ ޝަމްސުއްދީނާއި މުހުޔިއްދީނުގެ‬ ‫ކެހިވެރިކަމުންނެވެ‪ .‬ހަމަ އެބީދައިން ތިނެއް‬ ‫ނޮވެމްބަރަކީވެސް ޢަދުއްވުންތަކެއްގެ އަމިއްލަ‬ ‫އެދުމުގެ ޝިކާރައަކަށް ރާއްޖެ ހަދާލުމަށްޓަކައި‬ ‫ކުރި މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާއެވެ‪ .‬މިފަދަ އެއްވެސް‬ ‫ކަމަކީ ޤައުމަށް ހެޔޮއެދުމުގެ ނިޔަތުގައި ކުރި‬ ‫ކަމެކޭ ދެންނެވޭކަށްނެތެވެ‪.‬‬

‫ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬ތިމާގެ އަމިއްލަ އުފާތަކާއި‪،‬‬ ‫އަމިއްލަ ޙަޔާތް ޤުރުބާންކުރަންޖެހުނަސް‪ ،‬ޤައުމީ‬ ‫ޚިދުމަތުގާ އަޅުގަނޑުމެން ފަހަކަށް ނުޖެހޭނަމެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ތިބޭނީ މާތްވެގެންވާ އިސްލާމް‬ ‫ދީނުގެ މަތިވެރި ޢަޤީދާގައި ސާބިތުވެ‪ ،‬ޤައުމީ‬ ‫ޚިދުމަތުގައި އަމިއްލަ ނަފުސަށްވުރެ ޤައުމީ‬ ‫އިސްކޮށްގެންނެވެ‪.‬‬ ‫އަބަދުވެސް‬ ‫ޚިދުމަތް‬ ‫ޒަމާނީ ހަތިޔާރާއި އުންޑަތަކުގެ ކުރިމަތީގައި‪،‬‬ ‫އެއްވެސް ޖެހިލުމެއްނެތި" އާދޮނގޭ‪ ،‬ފިސާރި‬ ‫އައިސްބަލާށޭ" ބުނެ ކޮންމެފަދަ ޢުދުވާނަކާވެސް‬ ‫ކުރިމަތިލުމަށް‪ ،‬ސިފައިން ތިބީ ތައްޔާރަށެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެ ފަހުނޭވަޔާޖެހެންދެންވެސް "މީ އަހުރެންގެ‬ ‫ދީނޭ‪ ،‬ލާހިކެއްނޫނޭ މިދީން ބަދަލުކޮށްލާކަށޭ"‬ ‫ޙިމާޔަތްކުރުމަށްޓަކާ‬ ‫އިސްލާމްދީން‬ ‫ބުނެ‬ ‫ސިފައިން ތިބީ ތައްޔާރަށެވެ‪ .‬ޢާއިލާއާއި ނަފުސު‬ ‫ޤުރުބާންކޮށްގެންވެސް‪" ،‬މީ އަހުރެންގެ ޤައުމޭ‪،‬‬ ‫މިޤައުމުން އެންމެ ކައިވަތެއްވެސް ނިކަން‬ ‫ގެންދަބަލާށޭ" ބުނެ ޤައުމަށްޓަކާ ޖިހާދުކޮށް‬ ‫ޝަހީދުވާން ސިފައިން ތިބީ ތައްޔާރަށެވެ‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫ލެފްޓިނަންޓް ކާނަލް (ރޓ)‬ ‫އިބްރާހީމް އަފްޒަލް‬

‫‪ 2011‬ވަނަ ައހަރުއިންޑިޔާ ކަނޑުތެރޭގައި އޮމާން ކައިރިން ދަތުރު ކުރި އެމެރިކާ ެގ‬ ‫ޔޮޓެއް ސޯމަލިޔާގެ ކަނޑުފޭރޭ ބަޔަކު އަތުލައިގަނެ އޭގައިތިބި އެމެރިކާގެ ‪ 4‬މީހަކުވަނީ‬ ‫މަރާލާފައެވެ‪ .‬މިޢަމަލު ހިންގި ީމހުން މިހާރުވަނީ އަތުލައިގަނެ މި ީމހުންގެ ޝަރީޢަތް‬ ‫ކޮށްނިންމާފައެވެ‪ .‬އަދި އެމެރިކާގެ މައިސަރުކާރުން މަސައްކަތް ކުރަމުންދަނީ މި ީމހުނަށް‬ ‫މަރުގެ އަދަބު ދިނުމަށެވެ‪ .‬މިއީ މިގޮތަށް އެމެރިކާގައި ތިބި ސޯމަލިޔާގެ ‪ 12‬ވަރަކަށް‬ ‫މީހުން ތެރެއިން މެރުމަށް ޙުކުމް ކުރުމަށް އެންމެގާތްކަން ބޮޑު ތިންމީހުނެވެ‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫ކަން މިހެން އޮތްކަމުގައި ވީނަމަވެސް‬ ‫ނޭއްގާނި‬ ‫ގޮތްނޭގޭ‬ ‫ކަނޑުފޭރޭމީހުންގެ‬ ‫އިންސާނިއްޔަތާއި ޚިލާފު އެތައް ޢަމަލުތަކެއް‬ ‫ރެކޯރޑް ކުރެވިފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެހެނަސް‬ ‫މިފަދަ ގިނަ ކަންތައްތައް މިހާރުދަނީ އެނގި‬ ‫ހާމަވަމުންނެވެ‪ .‬އާންމުކޮށް ކުދި އުޅަނދު‬ ‫ފަހަރުގައި ދަތުރުކުރާ ފަރާތްތަކުގެ ކަންތައް‬ ‫ނިމިދަނީ މިގޮތަކަށް ނޫނެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‬ ‫ގައުމަކުން‬ ‫މުއްސަނދި‬ ‫އެމެރިކާފަދަ‬ ‫ކަނޑުފޭރޭމީހުން ޑިމާންޑްކުރާވަރަށް ރެންސަމް‬ ‫(ފައިސާ) ނުދެވޭތީއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ މިފަދަ‬

‫ކުދި އުޅަނދުފަހަރުގެ މީހުންނަކީ އާއްމުކޮށް‬ ‫އިންޑިޔާ‪،‬ޕާކިސްތާން‪ ،‬އިންޑޮނީޝިޔާ ފަދަ‬ ‫ގައުމު ތަކުގެ އެހާ އަތްމަތި ތަނަވަސް ނޫން‬ ‫މީހުން ކަމުގައިވާތީއެވެ‪.‬‬

‫އަތުލައިގަނެގެން ގެންގުޅޭތާ އޭރު އަހަރު‬ ‫ދުވަސް ވެދާނެއެވެ‪ .‬އަދި މިމީހުންނާ ދޭތެރޭ‬ ‫އިންސާނިއްޔަތާ ޚިލާފު އެތައް ޢަމަލުތަކެއް‬ ‫ހިންގާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް ‪ 2011‬ވަނަ އަހަރު ނޭޓޯގެ‬ ‫ގައުމުތައްގުޅިގެން ހިންގި އޮޕަރޭޝަނެއް ކަމަށްވާ‬ ‫"އޮޕަރޭޝަން އޯޝަން ޝީލްޑް" ގައި އެތައް‬ ‫ސަތޭކަ މަސްވެރިންނަކާއި އެހެނިހެން އުޅަނދު‬ ‫ފަހަރާއި އެއުޅަނދުފަހަރުގެ އެތައް ބަޔަކުވަނީ‬ ‫ސަލާމަތް ކޮށްފައެވެ‪ .‬ސަލާމަތްކުރެވުނު މީހުން‬ ‫މަޢުލޫމާތުދިން ގޮތުގައި މިމީހުން ކަނޑުފޭރޭމީހުން‬

‫އިންސާނީ ހައްޤުތަކާއި ބެހޭ އެތައް‬ ‫ކަމަކާއި ޚިލާފަށް ކަނޑުފޭރޭމީހާއަށް ލިބޭ މަދު‬ ‫ފުރުޞަތުތަކުގައި ހުޅަނގުގެ އެކިގައުމުތަކުގެ‬ ‫މީހުންރަހީނު ކުރުމުގެ އިތުރުން‪ ،‬މިގޮތަށް‬ ‫ރަހީނުކުރެވޭ އެހެނިހެން އިންސާނުން ވިޔަފާރީގެ‬ ‫ގޮތުގައި ވިއްކުމާއި‪ ،‬ހަތިޔާރުގެ ވަގުވިޔަފާރިއާއި‬ ‫ޑްރަގް ގެ ވިޔަފާރި މި މީހުންގެ ނެޓްވޯކްގެ‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ނ ގަބޫލް‬ ‫ތެރެއިން ކުރެއެވެ‪ .‬އ‪.‬ދ އި ް‬ ‫ޓގެ ގޮތުގައި‬ ‫މގެ މައި ޕޮއިން ް‬ ‫ކުރާގޮތުގައި މިކަ ު‬ ‫އތުރު ސޯމާލިޔާއެވެ‪.‬‬ ‫ބޭނުން ކުރަނީ ު‬ ‫މާފަސޭހަ‬ ‫ހުއްޓުވުމަކީ‬ ‫މިކަން‬ ‫ކަމެއްނޫނެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް ބައިނަލްއަޤްވާމީ‬ ‫ގުޅިފައިވާ ފަރާތްތަކުން ދަނީ ވަރަށް ރަގަޅަށް‬ ‫ޕެޓްރޯލްކޮށް މިސަރަހައްދު ބަލަހައްޓަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންނަމަވެސް އ‪.‬ދ އިން ކަނޑައަޅާފައިވާ‬ ‫ގޮތުން އުޅަނދު ފަހަރުން ކުރަމުން މިގެންދާ‬ ‫ޕެޓްރޯލް ތަކުގައިވެސް ކަނޑުފޭރޭ މީހުން އަތުލާ‬ ‫ހިފެހެއްޓެނީ ހަމައެކަނި ކުއްލި ޙަމަލާއެއްގައި‬ ‫އިންސާނުންގެ ފުރާނަޔަށް ގެއްލުންވެދާނެ ކަމުގެ ހާލަތެއްގައި އެކަންޏެވެ‪ .‬އެހެންކަމާއިއެކު ކަނޑުފޭރޭ މީހުން ލިބޭހަނި ފުރުސަތުތަކުގެ ބޭނުން ފުރިހަމަކަމާއެކު‬ ‫ދަނީ ހިފަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ކަނޑުފޭރުމާއި‪ ،‬އިންސާނުން ރަހީނު ކުރުން ފަދަކަން ކަންކަން ހުޓުވުމަށް‬

‫ބައިނަލްއަޤްވާމީ މުޖްތަމައުން އެމެރިކާގެ އެފް‪.‬ބީ‪.‬އައި‪ ،‬އިއުރޯޕޯލް‪،‬‬

‫ރަހީ ު‬ ‫ނ‬ ‫އިންސާނު ް‬ ‫ނ‬ ‫ކަނޑުފޭރުމާއި‪،‬‬ ‫ނ ހުޓުވުމަށް‬ ‫ކުރުން ފަދަކަން ކަންކަ ް‬

‫ބައިނަލްއަޤްވާމީ މުޖްތަމައުން އެމެރިކާ ެގ‬ ‫އެފް‪.‬ބީ‪.‬އައި‪ ،‬އިއުރޯޕޯލް‪ ،‬އިންޓަޕޯލް ފަދަ‬

‫ޖަމާއަތްތަކާއި ގުޅިގެން މަސައްކަތް ކުރު ް‬ ‫ނ‬ ‫ވަރަށް މުހިންމެވެ‪ .‬އެހެނީ ކަނޑުފޭރޭ‬ ‫މީހުންގެ އެންމެހައި ނެޓްވާރކްތަކުގައި ފައިސާ‬ ‫ދައުރުވުމާއި‪ ،‬މިކަމާއި ގުޅުންހުރި ހުރިހާކަމެއް‬ ‫ހައްލު ކުރެވޭނީ މި ފަރާތްތަކާއި ގުޅިގެން‬ ‫މަސައްކަތް ކޮށްގެންކަމުގައިވާތީއެވެ‪.‬‬ ‫އިންޓަޕޯލް ފަދަ ޖަމާއަތްތަކާއި ގުޅިގެން މަސައްކަތް ކުރުން ވަރަށް މުހިންމެވެ‪ .‬އެހެނީ ކަނޑުފޭރޭ‬ ‫މީހުންގެ އެންމެހައި ނެޓްވާރކްތަކުގައި ފައިސާ ދައުރުވުމާއި‪ ،‬މިކަމާއި ގުޅުންހުރި ހުރިހާކަމެއް‬ ‫ހައްލު ކުރެވޭނީ މި ފަރާތްތަކާއި ގުޅިގެން މަސައްކަތް ކޮށްގެންކަމުގައިވާތީއެވެ‪ .‬އަދި މިފަދަ‬ ‫ހައްޔަރުކޮށް‬ ‫ފަރާތްތަކަށް ފައިސާދީގެން މިކަން ކުރުވުމުގައި އެންމެ އިސްކޮށްތިބި ބަޔަކު‬ ‫ޝަރީޢަތުގެ ކުރިމައްޗަށް ގެނެވިގެންނެވެ‪ .‬ނޫންނަމަ މިކަމުގައި ކުރިޔަށް ދެވޭނެ އަލިމަގެއްނެތެވެ‪.‬‬ ‫މިހާރުވެސް ގިނަ މަސައްކަތް ތަކެއް ކުރެވެމުންދާއިރު ހުޅަނގުއެފްރިކާގެ ގިނަ ގައުމުތަކެއް‬ ‫ގުޅިގެން މިއަހަރު ޖޫންމަހުގެ ފަހުކޮޅު ކެމަރޫންގައި ބޭއްވި ބައްދަލުވުމުގައި ކަނޑުފޭރޭ މީހުންނާއި‬ ‫މެދު އަމަލުކުރާނެ ގޮތެއް "ކޯޑް އޮފް ކޮންޑަކްޓް" އެއް ވަނީ އެކުލަވާލާފައެވެ‪ .‬މިއީ އިރުމަތީ‬ ‫އެފްރިކާގެ ގައުމުތަކާއި ބައެއް އަރަބި ގައުމުތައް ގުޅިގެން ‪ 2009‬ގައި އެކުލަވާލި "ކޯޑް އޮފް‬ ‫ކޮންޑަކްޓް" އާއި އެއްގޮތަށް މިސަރަހައްދު ތަކުގައި ކަނޑުފޭރުމުގެ މައްސަލަތަކުގައި އެހީވުމަށް‬ ‫އެކުލަވާލި އެއްބަސްވުމެކެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް މިއިން ކޮންމެ ކަމަކަށްވެސް މިކަންކަމުގައި ބޭނުންކުރާނެ އެކަށީގެންވާ އުޅަނދު‬ ‫ފަހަރާއި އާލާތް ނެތުމަކީ ބޮޑު މައްސަލައެއް ގޮތުގައި ފާހަގަ ކުރެވިފައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬ކަނޑުފޭރުމާއި‬ ‫ކަނޑުފޭރޭ މީހުން އުޅަނދު ފަހަރުގައި ތިބޭ މީހުން ރަހީނުކޮށްގެން އެކިއެކި ގޮތްގޮތަށް މިހިންގާ‬ ‫ލާއިންސާނިީ ޖަރީމާތައް ހުއްޓުވޭނީ ފިސާރިކެރިގެން ބައިނަލްއަޤްވާމީ މުޖުތަމަޢު ގުޅިގެން އެންމެން‬ ‫އެކުގައި މަސައްކަތް ކޮށްގެން ކަމުގައި ޔަޤީނެވެ‪.‬‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫‪29‬‬

‫ދިވެހީންގެ ޤަދީމީ ރަށްވެހި ކަމުގެ ތެރެއިން‬ ‫ކަށިމާ އަޙުމަދު ޝާކިރު‬

‫ދަލާއި‪ ،‬ކަރުނައާއި‪ ،‬ފުރާނަ ޤުރުބާން ކޮށްގެން އުފެއްދި ޤައުމީ ލޯބި‬ ‫" ދިލި މި ލޯ ދާހިނދުގައި ކުދީންނޭ‬

‫ގިލިތައް ނަގާ ކެނބު ގަދައަށް ޖަހާށޭ‬

‫ވިލިގެން އަ ނުދަނީސް ލި ފުރުމެއް މި ނުފެނޭ ވިލަކުން މަގޭ އޮޑި ނުނަގާން ބުނާށޭ "‬ ‫ފަޚުރުވެރި‬ ‫ރާއްޖެއަކީ‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ތާރީޚަކާއި‪ ،‬ޝަރަފުވެރިކަން ދަމަހައްޓަމުން‬ ‫އައި ސަޤާފަތެއްގެ ވެރިބަޔަކު ދިރިއުޅެމުން‬ ‫އައިސްފައިވާ ރާއްޖެ އެކެވެ‪ .‬ބޭރު ޤައުމު ތަކުން‬ ‫އަންނަ ކަނޑުފޭރޭ މީހުންނާއި‪ ،‬ލުޓޭރުންގެ‬ ‫ދުއްތުރާތައް ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން މި ރާއްޖެއަށް‬ ‫ލިބެމުން އައި ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬މިރާއްޖޭގައި‬ ‫އުޅުނު ބަޔަކު މަދުފަހަރަކު މެނުވީ އަބަދުވެސް‬ ‫އުޅެމުން އައިސްފައި ވަނީ މިނިވަން ކަމާއެކީގަ‬ ‫އެވެ‪ .‬އެކަމަކު ރާއްޖޭގެ ތާރީޚު ލިޔުއްވި‬ ‫ޢިލްމުވެރިން މި ރާއްޖޭ ސިފަ ކުރައްވައިފައި‬ ‫ވަނީ އެހެން މީހުންނާ ބެހުމެއްނެތް‪ ،‬އަދި‬ ‫ދިރިއުޅުމަށްޓަކައި ބުރަ މަސައްކަތް ތަކެއް‬ ‫ކޮށްގެން ވަރަށް އުފާވެރި ދިރިއުޅުމެއް ވޭތު‬ ‫ކުރަމުން އައި ބައެއް ދިރި އުޅެމުން އައިސްފައިވާ‬ ‫ރާއްޖެއެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ‪.‬‬ ‫މި ކުޑަކުޑަ ދިވެހި ރާއްޖެ ދުނިޔެއަށް‬ ‫ތަޢާރުފު ވާންފެށީ އިއްޔެއަކު މިއަދަކު ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށް ކުރީއްސުރެ އެކަން ވަނީ ފެށިފައެވެ‪.‬‬ ‫މިކަމުގެ އެންމެ ބޮޑު ސަބަބެއް ކަމުގައި‬ ‫ފެންނަނީ މި ރާއްޖެ އޮތް މަޤާމެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ‬ ‫އިރުން ހުޅަނގަށް ނުވަތަ ހުޅަނގުން އިރަށް‬ ‫ދަތުރުކޮށް އުޅުނު ދަތުރުވެރީންގެ ވަދެދުވާ‬

‫ދިވެހީންގެ ޤަދީމީ ރަށްވެހި ކަމުގެ ތެރެއިން އުފެދިގެން އައި މި ދެންނެވި ޤައުމީލޯބި‬ ‫ފޫއަޅުވާލަން ސޯޅަވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި އައި ޕޯޗްގީޒު މީހުންނަކަށްވެސް އަދި ‪ 18‬ވަނަ‬ ‫ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި އައި ހޮޅިންނަކަށްވެސް އަދި ‪ 19‬ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި ޙިމާޔަތުގެ‬ ‫ދީލަތި އަތް ދިއްކޮށްލި އިނގިރޭސީންނަކަށްވެސް އޭގެ ަފހުން ‪ 20‬ވަނަ ޤަރުނުގެ‬ ‫‪30‬‬

‫ތެރޭގައި އައި ތަ ަމޅަ ޓައިގަރުންނަކަށްވެސް އެފުރުސަތެއް ދި ެވހި ކާބަފައިނެއް ނުދިނެވެ‪.‬‬

‫ނެރެއްކަހަލަ ގޮތަކަށް އޮތް ދިވެހިރާއްޖެ‬ ‫އެމީހުން ބަލައިގަތީ ޝައުގުވެރި ނަޒަރަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ވިޔަފާރިކަމު ދުއްވި މީހުންނާއި‪،‬‬ ‫ދީން ފެތުރުމުގެ މަގުސަދުގައި ދަތުރު ކުރި‬ ‫މީހުންނާއި‪ ،‬ދުނިޔޭގެ އައު މަންޒިލްތައް ހޯދަން‬ ‫ދަތުރު ކުރި މުސާފިރުންނަށް ވެސް ދިވެހިރާއްޖެ‬ ‫އޮތީ ފެނިފައެވެ‪ .‬ނަތީޖާއަކީ ބޭރު ދުނިޔެއަށް މި‬ ‫ރާއްޖެ ތަޢާރުފު ވާން ފެށުމެވެ‪ .‬އަދި ދުނިޔޭގެ‬ ‫އެތަން މިތަނުން މީހުން އައިސް ވަޒަންވެރިވާން‬ ‫ފެށުމެވެ‪ .‬މި ވަޒަން ވެރިވުމުގެ ތާރީޚު މީލާދީން‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ފުރަތަމަ ޤަރުނާ ހަމައަށްވެސް ގޮސްފައިވާކަމަށް‬ ‫ބައެއް ލިޔުންތަކުން ފެންނާން އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އަނެއްބައި ލިޔުންތަކުން ފެންނާން ހުރި‬ ‫ގޮތުގައި މީލާދީ ސަނަތުގެ ދެތިން ސަތޭކަ އަހަރު‬ ‫ކުރީއްސުރެ މިރާއްޖޭގައި މީހުން ދިރިއުޅެމުން‬ ‫އައިސްފައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚުގެ މިދެންނެވި ދުރު މާޒީން‬ ‫ފަތްފުށްތައް އުކަމުން އަންނައިރު ފާހަގަ ކުރެވޭ‬ ‫ކަންތައްތަކެއް އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އެއީ ކޮންމެ‬ ‫ޒަމާނެއްގައި މިރާއްޖޭގައި މީހުން ވަޒަންވެރިވާން‬ ‫ފަށައިފައިވި ނަމަވެސް މިރާއްޖޭގައި އުޅުނީ‬ ‫އެއްޤައުމަކުން އައި ބައެއް ނޫން ކަމެވެ‪.‬‬ ‫‪ 1899‬ވަނަ އަހަރު ޖޯން ސްޓެއިންލީ‬ ‫ގާޑެނިއަރ ހެއްދެވި ދިރާސާ އަކަށްފަހު އޭނާ‬ ‫ޔަގީން ކަމާއެކު ވިދާޅުވެފައި ވަނީ ދިވެހި‬ ‫ރާއްޖޭގެ ވަޒަން ވެރީންނަކީ އިންޑިޔާއިންނާއި‪،‬‬ ‫އެފްރިކާއިންނާއި‪،‬‬ ‫އިންނާއި‪،‬‬ ‫ސްރީލަންކާ‬ ‫އާއި‬ ‫އިންޑޮނީސިއާ‬ ‫މެދުއިރުމަތިންނާއި‪،‬‬ ‫މެލޭސިއާއިން އައި ބައެއް ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫މިރާއްޖެއިން ފޮނުވައިލައި‪ ،‬ރާއްޖެ މިނިވަން‬ ‫ކުރިއެވެ‪ .‬އެ މިނިވަން ކަމަށްޓަކައި އެމީހުންގެ‬ ‫ދީން ވެސް ޤުރުބާން ކުރިއެވެ‪ .‬އަދި ޚުދު‬ ‫އެމީހުންގެ ފުރާނަވެސް ޤުރުބާން ކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫ޒަމާނުއްސުރެ އެބައިމީހުން ގަބޫލުކޮށްގެން ތިބި‬ ‫ޣައިރު ދީނުގެ ބަދަލުގައި މާތްވެގެންވާ އިސްލާމް‬ ‫ދީނުގެ މަތިވެރި ދަންމަރުގެ ގަދަ އަލިން ﷲ ގެ‬ ‫ރަޙުމަތްފުޅާއެކު މިޤައުމު އުޖާލާ ކޮށް ދެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެއީކީ އޭރަކުވެސް ކުޑަކުޑަ ޤުރުބާނީއެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬ކުރިމަތީގައި ހުރި ހުރަސްތަކާއި‬ ‫ގޮންޖެހުން ތަކެއްވެސް މަދެއް ނުމެނޫންމެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ޤައުމަށްޓަކައި‪ ،‬އެދުވަހު އެ ލޮބުވެތި‬ ‫ކާބަފައިން އެ ޤުރުބާނީވެސް ވެ ވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫މީލާދީން ސޯޅަވަނަ ޤަރުނަށް އަޅައިގެން އިރު‬ ‫އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ މިސަރަހައްދުގެ އަވައްޓެރި‬ ‫ޤައުމުތަކުގެ އައްސޭރިފަށުގެ ރަށްރަށަށް އަތް‬ ‫ގަދަކުރަމުންދިޔަ ޕޯޗުގީޒުންގެ އަނިޔާވެރި‪ ،‬އަދި‬ ‫ކެހިވެރި މަޅިތަކުގައި ދިވެހީން ވަނީ ކިތަންމެ‬ ‫ރަނގަޅަކަށްވެސް ޖެހިފައެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬ ‫އަނދަވަޅުން ސަލާމަތް ވުމަށް ދިވެހި ކާބަފައިން‬

‫ޤައުމުދެކެ ލޯބި ވުމުގެ ސިފަ ދަރީންގެ ހިތްތަކުގައި އުފެއްދީ އެއްދުވަހަކުން ދެދުވަހަކުން‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އެތައް ދު ަވހެއްގެ މަސައްކަތުންނެވެ‪ .‬އެތަކެއް ހިތި ތަޖުރިބާތަކަކާވެސް އެކުގައެވެ‪.‬‬ ‫ވޭނާއި ކެކުޅުން އުފުލައިގެންނެވެ‪ .‬އިންސާނެއްގެ ހިތުގައި ލޯތްބެއް އުފެދިގެން އަންނަނީ‬ ‫އޭނާގެ ހިތުގެ ޖަޒުބާތުތަކާ ކޮންމެވެސް ސިފައެއްގައި ކުޅެލެވިގެންނެވެ‪ .‬އެއީ ވަޠަނީ‬ ‫ލޯތްބެއް ކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬އަދި ޢިސްޤީ ލޯތްބެއް ކަމުގައިވިޔަސް މިކަން އޮތީ ިމހެންނެވެ‪.‬‬ ‫ވަޠަނީ ލޯތްބެއް އުފެއްދުމަށްޓަކައި މައިންބަފައިން އެ ދަރީންތަރުބިއްޔަތު ކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫މިދެންނެވި ތަފާތު ޤައުމު ތަކުން އައި‬ ‫ބަޔަކު މިރާއްޖޭގައި ވަކިވަކި ރަށް ރަށުގައި‬ ‫ދިރިއުޅުން ބިނާކުރަމުން ގެންދަން ފެށިނަމަވެސް‬ ‫އެމީހުންގެ މެދުގައި ބަދަހި ކަމެއް އުފެދިގެން‬ ‫އައިސްފައި ވެއެވެ‪ .‬އެ ބަދަހިކަން އުފެދުނީ‬ ‫ދީނީ ވަރަށް ވަރުގަދަ އެއްބައިވަންތަ ކަމެއްގެ‬ ‫ސަބަބުންނެވެ‪ .‬އަދި އެބައިމީހުންގެ ހިތުގައި‬ ‫މިޤައުމަށްޓަކައި އުފެދުނު ޤައުމީ ލޯތްބެއްގެ‬ ‫ވަރުގަދަ ކަމުންވެސްމެއެވެ‪ .‬އެ ވަރުގަދަ‬ ‫ލޯތްބާއެކު އުފެދިގެން ދިޔަ ރޫޙާނީ ގުޅުމެއްގެ‬ ‫ސަބަބުން ދުރުދުރުގައި‪ ،‬ކުދިކުދި ރަށްރަށުގައި‬ ‫އުޅުނު މީހުންތައް އެކަތިގަނޑަކަށް ހަދައިދިނެވެ‪.‬‬ ‫އެމީހުންގެ މި ލޯބިވާ ވަޠަނަށްޓަކައި ހުރިހައި‬ ‫އެއްޗެއް ޤުރުބާން ކުރިއެވެ‪ .‬މަހާބަރަނަ‬ ‫މަހާރަދުންގެ ދުވަސްވަރު މިރާއްޖެ އަޅުވެތި‬ ‫ކޮށްގެން ތިބި ދެކުނު އިންޑިޔާގެ ޗޯޅާއިން‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫އެދެއްކެވި ލާމަސީލު މިސާލަކީ ގައުމަކަށްޓަކައ‪ި،‬‬ ‫ގައުމުގެ ދަރީން އަދާކުރި ޤައުމީ ވާޖިބުތަކެއްގެ‬ ‫ލާމަސީލު މިސާލެކެވެ‪ .‬ދުސްމިނުންގެ އަތުން‬ ‫ދިވެހީންތައް މަރަމުން‪ ،‬ގެންދިޔަ އަނިޔާވެރި‬ ‫ގޮތްތަކާއި‪ ،‬ހުވަފަތްވަމުން ދިޔަ އަނބީންތަކާއި‪،‬‬ ‫މަގުމަތިވަމުން ދިޔަ ކުދި ދަރީންގެ ޙައްގުގައެވެ‪.‬‬ ‫އަދި މާތްވެގެންވާ އިސްލާމް ދީނާއި މި ޤައުމުގެ‬ ‫މިނިވަން ކަމަށްޓަކައިވެސް މެއެވެ‪ .‬މި ޤައުމުގެ‬ ‫ޖެހިލުންކުޑަ ބަޠަލުން އެދުވަހު އެ ބެންނެވި‬ ‫ޖިހާދުގެ ކަމަރަކީ‪ ،‬އިންޑިޔާ ކަނޑުން އުދުހެމުން‬ ‫މި ކުދިކުދި ޖަޒީރާ ތަކާދިމާއަށް އަނިޔާވެރި‬ ‫ކަމުގެ ކިތަންމެ ތޫނު ލޮންސިތަކެއް އައި‬ ‫ކަމުގައިވިޔަސް ދިވެހި ޤައުމުގެ ޤައުމީ ލޯތްބަށް‬ ‫ލޮޅުމެއްވެސް އަރުވައި ނުލެވޭނޭ ފަދަ ހިތްވަރު‬ ‫ހުރި ކަމަރެކެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހީންގެ‬

‫ޤަދީމީ‬

‫ރަށްވެހި‬

‫ކަމުގެ‬

‫ތެރެއިން އުފެދިގެން އައި މި ދެންނެވި ޤައުމީލޯބި‬ ‫ފޫއަޅުވާލަން ސޯޅަވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި އައި‬ ‫ޕޯޗްގީޒު މީހުންނަކަށްވެސް އަދި ‪ 18‬ވަނަ‬ ‫ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި އައި ހޮޅިންނަކަށްވެސް އަދި‬ ‫‪ 19‬ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި ޙިމާޔަތުގެ ދީލަތި‬ ‫އަތް ދިއްކޮށްލި އިނގިރޭސީންނަކަށްވެސް އޭގެ‬ ‫ފަހުން ‪ 20‬ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި އައި ތަމަޅަ‬ ‫ޓައިގަރުންނަކަށްވެސް އެފުރުސަތެއް ދިވެހި‬ ‫ކާބަފައިނެއް ނުދިނެވެ‪ .‬ދިވެހީންގެ ބަދަހި‬ ‫ސަފުތައް މިއިން އެއްވެސް ބަޔަކަށް ފޫއަޅުވައެއް‬ ‫ނުލެވުނެވެ‪ .‬މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީނުގެ‬ ‫ކުރިބޯށި އުފުރައެއް ނުލެވުނެވެ‪.‬‬ ‫މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން ލިބިގަންނަންވި‬ ‫ޢިބުރަތަކީ މިއެވެ‪ .‬ތިމާގެ ޤައުމަކީ ތިމާއަށް‬ ‫ކިހައި ވަރެއްގެ އަގެއް ހުރި އެއްޗެއްކަން‬ ‫ހަމަ ކޮންމެ ދިވެއްސަކުވެސް ދެނެގަންނަން‬ ‫އެބަޖެހެއެވެ‪ .‬ޤައުމު ރޮމުންދާ ރުއިމުގެ އަޑު‬ ‫ކާބަފައިން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫އަބަދުވެސް‬ ‫ގެންދިޔައީ އަހަމުންނެވެ‪ .‬ގައުމިއްޔަތުގެ ރޫޙާނީ‬ ‫ބާރު ގެންދިޔައީ އިތުރު ކުރަމުންނެވެ‪ .‬އެހެން‬ ‫ނޫންނަމަ އަޅުގަނޑުމެންގެ މި ފަޚުރުވެރި ދިވެހި‬ ‫ރާއްޖެ މިހެނެއް ނޯތީހެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުދެކެ ލޯބި ވުމުގެ ސިފަ ދަރީންގެ‬ ‫ހިތްތަކުގައި އުފެއްދީ އެއްދުވަހަކުން ދެދުވަހަކުން‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އެތައް ދުވަހެއްގެ މަސައްކަތުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެތަކެއް ހިތި ތަޖުރިބާތަކަކާވެސް އެކުގައެވެ‪.‬‬ ‫ވޭނާއި ކެކުޅުން އުފުލައިގެންނެވެ‪ .‬އިންސާނެއްގެ‬ ‫ހިތުގައި ލޯތްބެއް އުފެދިގެން އަންނަނީ އޭނާގެ‬ ‫ހިތުގެ ޖަޒުބާތުތަކާ ކޮންމެވެސް ސިފައެއްގައި‬ ‫ކުޅެލެވިގެންނެވެ‪ .‬އެއީ ވަޠަނީ ލޯތްބެއް‬ ‫ކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬އަދި ޢިސްޤީ ލޯތްބެއް‬ ‫ކަމުގައިވިޔަސް މިކަން އޮތީ މިހެންނެވެ‪ .‬ވަޠަނީ‬ ‫ލޯތްބެއް އުފެއްދުމަށްޓަކައި މައިންބަފައިން‬ ‫އެ ދަރީންތަރުބިއްޔަތު ކުރިއެވެ‪ .‬ޤައުމަކީ‬ ‫ކޮންއެއްޗެއްކަން ދަސްކޮށްދިނެވެ‪ .‬ދީނީ ޢަޤީދާ‬ ‫ހަރުދަނާ ކުރުމަށް މަސައްކަތް ތަކެއް ކޮށްދިނެވެ‪.‬‬ ‫އެކިދިމަދިމާއިން މެދު ނުކެނޑި އެދުވަސްވަރު‬ ‫އައި ޙަމަލާ ތަކުގެ ވާހަކައާއި‪ ،‬ގެއްލިގެން ދިޔަ‬ ‫ފުރާނަ ތަކުގެ ވާހަކައާއި‪ ،‬ބިކަ ޙާލުގައި ޖެހުނު‬ ‫ޢާއިލާތަކުގެ ވާހަކަތައް ކިޔައި ދިނެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން މިއަދު މި ދިރި އުޅެނީ‬ ‫އެލޮބުވެތި ފަސްގަޑުގައެވެ‪ .‬އަބަދާއަބަދު އާވެ‬ ‫އާލާވަމުން ދަނީ ޤަދީމީ ރައްވެހި ކަމުގެ ތެރެއިން‬ ‫އުފެދިގެން އައި ޤައުމީ ލޯބީގެ މަތީންނެވެ‪ .‬ﷲ‬ ‫ރަޙުމަތްފުޅުގެ މަތިވެރި ކަމާއެވެ​ެ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫ދިވެހިބަސް ‪ -‬ދިވެހީންގެ ޙިމާޔަތުގެ‬ ‫އައްޑަނަތަކުގެ ހިޔަލަށް‪...‬‬ ‫އަމިއްލަވަންތަކަމުގެ އެންމެ މަތިވެރި‬ ‫ރަމްޒަކީ ބަހެވެ‪ .‬އަމިއްލަވަންތަކަމާއި ގުޅިފައިވާ‬ ‫އެތައްކަމެއްގެ އިޙުސާސާއި ޝުޢޫރުގެ ހާމަކޮށް‬ ‫ފާޅުކުރުމުގައި އެންމެ ބޮޑު ދައުރެއް އަދާކުރަނީ‬ ‫ތިމަތިމާމެންގެ ބަހެވެ‪ .‬ދިވެހީންނަމަ ދިވެހިބަހެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިބަހަކީ ޚާއްޞަ އެތައް ސިފަތަކެއް އެއަށް‬ ‫ހޯދައި‬ ‫މުއްސަނދިބަހެކެވެ‪.‬‬ ‫ލިބިގެންވާ‬ ‫ދިރާސާކުރަން ޖެހޭ އެތައް އެތައް ކަމެއް ބަހުގެ‬ ‫ސައިންސުގެ ގޮތުން ދިވެހިބަހުގައި އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫ބަހުގެ ޠަބީޢަތުގައި ވާ ގޮތުން‬ ‫ބަސް އެއްޒަމާނުން އަނެއް ޒަމާނަށް ދަނީ‬ ‫ބަދަލުވަމުންނެވެ‪ .‬ޠަޠައްވަރު ވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ އޭގެ ފިޠުރަތެވެ‪ .‬މިއީ ބަހަށް ލިބިގެންވާ‬ ‫އެންމެ އަޖައިބުވަނިވި ފިޠުރަތެވެ‪ .‬އިނގިރޭސި‬ ‫ބަހުގެ މަޝްހޫރު ބަސްވާރު‪ ،‬ޑޭވިޑްކްރިސްޓަލް‬ ‫(‪ )1997‬ހާމަކުރައްވައިފައިވާ ގޮތުގައި ބަހަކީ‬ ‫ދިރުންހުރި އެއްޗެކެވެ‪ .‬އެ ދާނީ އާވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިރެމުންނެވެ‪ .‬ދިވެހިބަހުގެ އެންމެ ފުންނާބު އުސް‬ ‫އެއް އަދީބުކަމުގައިވި އައްޝައިޚު ޙުސައިން‬ ‫ޞަލާޙުއްދީން (‪ )1988‬ބަޔާންކުރައްވާ ގޮތުގައި‬ ‫ބަސްބަހީ މީހުން ހަދާ އެއްޗެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ޤުދުރުތުން ހިންގަވާ އެއްޗެކެވެ‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫އަހަރުކުރިން އުފަންވެފައިވާ ބަހެއްކަމަމާއި‬ ‫ދިވެހި ބަސް އުފެދި ތަރައްޤީވެގެން އައީ‬ ‫ވަރަށް ގިނަ ބޭރުބަސްބަހުގެ އެހީތެރިކަމާއެކުގައި‬ ‫(‪)1998‬‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫ނަސީމާ‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ޙުސައިން‬ ‫ބަޔާންކުރައްވައިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޞަލާޙުއްދީން (‪ )1988‬ހާމަކުރައްވާ ގޮތުގައި‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ މާދަރީބަސް އުފެދިގެން އައީ‬ ‫އެތައް ބަހެއް އެކުވެ މަސްހުނިވެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ދުނިޔޭގެ ހަވާދުމަގުގެ ހާމަ‬ ‫މެދުގައި އޮތް ޤައުމަކަށް ވުމުން ހިންދުކަނޑު‬ ‫ނައުޒޯންގަށް‬ ‫ދަތުރުކުރާ‬ ‫ހުރަސްކޮށް‬ ‫ކަނޑުގެ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ދަތުރުކުރެވެނީ‬

‫އަޝްރަފް ޢަލީ‪،‬ލިލީމާގެ‪،‬‬ ‫ގއ‪ .‬ނިލަންދޫ‬ ‫ދިވެހިބަހުގެ އެކެޑަމީގެ ރައީސް‬

‫ސަރަޙައްދުންވެސް ލައިފައެވެ‪ .‬މިހެންވުމުން‬ ‫އެކިއެކި މުހުތާދުތަކުގައި އެބައިމީހުން ރާއްޖޭގެ‬ ‫އެކިއެކި ރަށްރަށުގައި މަޑުކުރާންޖެހުނު ޖެހުން ވީ‬ ‫އެބައިމީހުން ވާހަކަދައްކާ ބަހާއި އެބައިމީހުންގެ‬ ‫ސަގާފަތާއި އާދަކާދަ ދިވެހިންގެ ބަހާއި ސަގާފަތާ‬ ‫މަސްހުނިވުމެވެ‪.‬‬

‫ދުނިޔެއަށް ރާއްޖެ ތަޢާރަފްވީވީހެން‬ ‫މިކަންދިޔައީ ޢާންމުވަމުން ކަމުގައި މުޙައްމަދު‬ ‫ވަޙީދު (‪ )2008‬ހާމަކުރައްވައެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫މިޒަމާނުގެ ދިވެހިބަހުން ދަންނަވާނަމެ ދުނިޔެ‬ ‫މާނަކުރެވިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަވަނަވުންކަމުގައި‬ ‫މެދުގައިވާ‬ ‫ދޭދޭޤައުމުތަކުގެ‬ ‫ބަވަނަވުމަކީ‬ ‫އިޤުތިޞާދީ އިޖުތިމާޢީ ސަގާފީ އިންތައް‬ ‫މާނައެއްގައިމެ‬ ‫ހުރިހައި‬ ‫ފުނޑުފުނޑުވެ‬ ‫އެއްބައެއްވަންތަވުމެވެ‪ .‬އިޖުތިމާޢީ ގުޅުންތައް‬ ‫ދުރުގައިތިބޭ އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކާ ލާމެހެމުން‬

‫ދިވެހިބަހަކީ ސަލާމާއި ޞަލަވާތްލެއްވި‬ ‫ޢީސާގެފާނު ދުނިޔެއަށް ވަޑައިގަތުމުގެ ‪500‬‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ދިޔުމެވެ‪ .‬ބަވަނަވުމުގެ ތެރެއިން ބަހަށް ކުރާ‬ ‫އެއް އަސަރަކީ ބޭރުގެ ބަސްބަހުން ނުވަތަ‬ ‫ބޮޑެތި ބަސްބަހުން އައުލަފުޒުތައް ވަނުމެވެ‪ .‬މި‬ ‫އަސަރު ދިވެހިބަހަށްވެސް ދަނީ ކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ޙަޤީޤަތުގައި މިއީ ބަހުގެ އަޅުވެތިކަމޭ ނުވަތަ‬ ‫ވެސް‬ ‫އިމްޕީރިއަލިޒަމޭ‬ ‫ލިންގުއިސްޓިކް‬ ‫މިހާރު‬ ‫ގިނަދިވެހީން‬ ‫ދެންނެވިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މަސްހުނިބަހަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫ވާހަކަދައްކަނީ‬ ‫ދިވެހިބަހުން ކަނޑައެޅިފައި ހުރި ނަލަ މޫރިތި‬ ‫ލަފުޒުތައް ހުއްޓާ އިނގިރޭސިބަހުގެ ލަފުޒުތައް‬ ‫ބޭނުންކުރަނީ މަދެއްކޮށެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ ބަސް‬ ‫އުވިގެން ދިޔުމަށް މެދުވެރިވާ ސަބަބުތަކުގެ‬ ‫ތެރެއިން ސަބަބެކެވެ‪.‬‬ ‫ބަސްބަދަލުވަމުން ދާދިޔުމާއެކު ދުނިޔޭގެ‬ ‫ބަސްބަހަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ އެންމެ ބޮޑު ގޮން‬

‫ޖެހުމަކީ ބާރުވެރި‪ ،‬ނުފޫޒުގަދަ ބަސްބަސްހުގެ‬ ‫ގޮށްމުށްތަކުގެ ތެރެއަށް ކުދިކުދި ބަސްބަސް‬ ‫ލެވި ފިތި ބާރުވެ ޗިސްޗިސްވެގެންދިޔުމަށް‬ ‫މެދުވެރިވެފައިވާ ޒަމާނީ ބަވަނަވަންތަކަމުގައި‬ ‫ބަހުގެ ޢިލްމުވެރިއެއް ކަމުގައިވާ ރޮބަރޓް‬ ‫ފިލިޕްސަން (‪ )2009‬ހާމަކުރައްވައިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫މި ގޮތުން ކުރާ އެންމެ ބޮޑު ނޭދެވޭ އަސަރަކީ‬ ‫ބޭރު ބަސްބަހުގެ ލަފުޒުތައް ބޭނުންކުރުމުން‬ ‫ބަދަލުވުމާއި‬ ‫ބަސްކޮށާރު‬ ‫އަމިއްލަބަހުގެ‬ ‫ބަސް އެހެންބަސްބަހާ މަސްހުނިވެ ބަހުގެ‬ ‫އަމިއްލަވަންތަކަން ގެއްލުން ކަމުގައި ޗާލޮޓް‬ ‫ހޮފްމަން (‪ )1991‬ބަޔާންކުރައްވައިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިބަސް އަދު އޮތް މަޤާމުގެ މައްޗަށް‬ ‫ނަމަ‬ ‫ވިސްނައިވަޑައިގެންފި‬ ‫ފުންކޮށް‬ ‫ތެދުކަން‬ ‫ވާހަކަފުޅުގެ‬ ‫ބޭބޭފުޅުންގެ‬ ‫މި‬ ‫ޤަބޫލުފުޅުކުރެއްވޭނެއެވެ‪ .‬‬ ‫ދޭދޭ‬

‫މުޢާމަލާތްތަކުގައްޔާއި‬

‫‪www.addana.mv‬‬

‫ފަންނީ‬

‫ފިޠުރަތާ އިދިކީލަކޮށް ބަސް ބަދަލުވުމަށް‬ ‫މެދުވެރިވެފައިވާ‬

‫ޒަމާނީ‬

‫ބަވަނަވަންތަކަމާ‬

‫މިއަދު ދިވެހިބަސް ރަށްޓެހިކަންބޮޑު ކަވާސާ‬ ‫ބަހެއްގެ ގޮތުގައި ހަދަން އެބަޖެހެއެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫ވަރަށް‬

‫ފަސޭހަކަމެކެވެ‪.‬‬

‫އެކަންކަންކުރަން‬

‫ދަންނަ ހުނަރުވެރި މޮޅު ދިވެހިދަރީން އެބަ‬

‫ތިއްބެވެ‪ .‬ދިވެހިބަހުން ކަންކަން ނުކުރެވޭކަމުގެ‬ ‫ޝަކުވާކުރާ ފަރާތްތަކަށް ދޭނޭ ޖަވާބު އެ‬

‫ދަރީންނަށް އެނގޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ގ ބޭނުން‬ ‫އެކިއެކި ކަންކަމުގައި ދިވެހިބަހު ެ‬ ‫ކުލަވަރު‬ ‫ކެނޑެމުންދާކަހަލަ‬ ‫މަޑުމަޑު ް‬ ‫ނ‬ ‫ނ ދެއެވެ‪.‬‬ ‫ށ އައިސް އެބަފެންނަމު ް‬ ‫މިފަހަކަ ް‬

‫އެއްބަޔަކު ކުރަނީ ކުރިއަރަމުންދާ ޓެކްނޮލޮޖީއާ‬ ‫ރައްޓެހި ބަހަކަށް ދިވެހިބަސް ނުވާކަމުގެ‬ ‫ޝަކުވާއެވެ‪ .‬ފަސޭހައިން އެފަދަ ވަސީލަތްތަކުގެ‬ ‫އަލީގައި މުއާމަލާތްނުކުރެވުމުގެ ޝަކުވާއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންޕިޔުޓަރުން އުފައްދާ ތަފާތު ކަންކަމުގަޔާއި‬ ‫ބޭނުންކުރަންޖެހޭ‬ ‫ސައިޓުތަކުގައި‬ ‫ހަދާ‬ ‫ކޯޑާއި އެކަންކަމުގެ އުސޫލުތައް ކަނޑައަޅައި‬ ‫މިންކުރަން ބޭނުންވާ އިބްތިދާޢީ އުކުޅުތަކާއި‬ ‫އެހެނިހެން ފަންނީ ކަންކަން ދިވެހިބަހުން‬ ‫ނުކުރެވޭކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ތިބީ‬ ‫ކުރަން‬ ‫މިކަންކަން‬ ‫ބަސްބަހުން‬ ‫ބޭރުގެ‬ ‫ކޮންބައެއްތޯއެވެ؟‬ ‫އުނގެނިގެން ތަޢުލީމުގެ އުސްއުސްކުރިބޯށިތައް‬ ‫ޙާޞިލްކުރެވޭތޯ އަޅުގަނޑުމެން މި އުޅެނީ‬ ‫ކޮން މަޤްޞަދެއްގައިތޯއެވެ‪.‬؟ ދިވެހި ޤައުމުގެ‬ ‫ކަރާމާތާއި ޝުހުރަތުގެ ވާހަކަ އުޑަށް އުފުލަން‬ ‫ތިބި ދިވެހިޤައުމުގެ ދަރީންގެ ހިތްތަކުގައި‬ ‫ދިވެހިވަންތަކަމުގެ މައްޗަށް ނެތް ކުލުނެއް ދެން‬

‫ހުންނާނީ ކޮންބައެއްގެތޯއެވެ؟‬ ‫ޝަކުވާކޮށްކޮށް އަޅުގަނޑުމެން ހަމަ‬ ‫ތިބެންވީތޯއެވެ! ދުނިޔޭގެ ގަދަބަސްބަހުގެ ނޭދެވޭ‬ ‫އޮއިވަރުތަކުން ދިވެހިބަސް ދަފަރާކުރަން ތިބީ ހަމަ‬ ‫ދިވެހީންނެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނެވެ‪ .‬ދިވެހިބަސް‬ ‫ޙިމާޔަތުގެ އައްސޭރިއަކަށް ގެންދިޔުމަށް ކުރަން‬ ‫ޖެހޭ އެތައް މަސައްކަތްތަކެއް އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫އަދާކުރަން ޖެހޭ އެތައް މަސްއޫލިއްޔަތެއް‬ ‫އެބަވެއެވެ‪ .‬ޙާޞިލްކުރާ ޢިލްމާއި ޙިލްމުގެ‬ ‫ބޭނުން ހެޔޮގޮތަށް ހިފުމަކީ އަޅުގަނޑު ޤަބޫލާކުރާ‬ ‫ގޮތުގައި ތިމާގެ އަމިއްލަވަންތަ ޤައުމަށް‬ ‫އެކަންކަމުގެ ހިޔަލުގައި ޚިދުމަތްކުޅައުމެވެ‪.‬‬ ‫ތިމާގެ އަމިއްލަވަންތަ ގޮތްތައް ނެރެހާމަކޮށް‬ ‫ދެއްކުމުގައި މަދަދުވެރިވުމެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިބަސް ދަނީ ބަދަލުވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދާނީވެސް ބަދަލުވަމުންނެވެ‪ .‬ބަދަލުވުމަކީ ބަހުގެ‬ ‫ފިޠުރަތެވެ‪ .‬ފިޠުރަތާ އިދިކީލަކޮށް ބަސް ބަދަލުވުމަށް‬ ‫މެދުވެރިވެފައިވާ ޒަމާނީ ބަވަނަވަންތަކަމާ މިއަދު‬ ‫ދިވެހިބަސް ރަށްޓެހިކަންބޮޑު ކަވާސާ ބަހެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ހަދަން އެބަޖެހެއެވެ‪ .‬އެއީ ވަރަށް‬ ‫ފަސޭހަކަމެކެވެ‪ .‬އެކަންކަންކުރަން ދަންނަ‬ ‫ހުނަރުވެރި މޮޅު ދިވެހިދަރީން އެބަ ތިއްބެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިބަހުން ކަންކަން ނުކުރެވޭކަމުގެ ޝަކުވާކުރާ‬ ‫ފަރާތްތަކަށް ދޭނޭ ޖަވާބު އެ ދަރީންނަށް‬ ‫އެނގޭނެއެވެ‪ .‬މައްސަލައަކީ ޓެކްނޮލޮޖީއަށް‬ ‫ބަސްތަބާކުރުވަން އުޅުމުގެ މައްސަލައެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ ވާނޭކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ވާނޭކަން ހަމަ‬ ‫ވާނެއެވެ‪ .‬އެކަމަކީ ބަހުގެ ޠަބީޢަތަށް ޓެކްނޮލޮޖީ‬ ‫ތަބާކުރުވުމެވެ‪ .‬އެއީ އިންސާނީ އުފެއްދުމެވެ‪.‬‬ ‫ބަހަކީ ޠަބީޢީ ޤުދުރަތީ އުފެއްދުމެކެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ދިމާ އިދިކޮޅު ދެ ކަމެކެވެ‪ .‬ވީމާ‪ ،‬ފަސޭހަވާނީ‬ ‫ރަނގަޅުވާނީ‪ ،‬ކަންވާނީ‪ ،‬ބަހުގެ ޠާބީޢަތަށް‬ ‫ޓެކްނޮލޮޖީ ތަބަޢަކުރެވޭތޯ ކަމުގެ ހުނަރުވެރިން‬ ‫ފަންނުވެރިން މަސައްކަތްކުރީމައެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިބަސް އަދު އޮތީ މުޅި ދިވެހި‬ ‫އުންމަތުގެ އެހީއާއި މަދަދަށް އެދިއެދިއެވެ‪.‬‬ ‫އަޅައިލުމާއި‬ ‫ފިރުމުންތަކާއި‬ ‫ދިވެހީންގެ‬ ‫އޯގާތެރިކަމަށް ފެންބޮވައިގެންފައެވެ‪ .‬ދިވެހީން‬ ‫އެންމެ އިސްކަންދޭ އެންމެ ލޯބިވާ ބަހަކަށް‬ ‫ހެދުމުގެ އިލްތިމާސްކޮށްކޮށެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ އެކި‬ ‫ދިމަދިމާއިން އަންނަ ބަހުގެ އަޅުވެތިކަމުގެ‬ ‫ކަސްތޮޅުތަކުން ދަފަރާކޮށް އަންނާން އޮތް‬ ‫ޖީލުތަކަށް ދިވެހިބަސް ވާސިލްކޮށްދީ ބަހަށް‬ ‫ހޭހަންކުރާނޭ ދިވެހި ދަރީންނަށް އެދި ގޮވަގޮވައެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހީންގެ ޙިމާޔަތުގެ އައްޑަނަތަކުގެ ފިނިހިޔަލަށް‬ ‫ބޭނުންވެފައެވެ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫"ސްވަސްތީ ސިރީ ތީމުގޭ ރަންފިރޭރު މިނި އަބާރަނަ މަ ހާ ރަ ދު ން"‬ ‫ނަސީމާ މުޙައްމަދު‬

‫‪34‬‬

‫ހިންދުކަނޑުގައި ދިވެހިރާއްޖެ އޮންނަނީ‬ ‫އެންމެ ގިނައިން ވިޔަފާރި ނައުތައް އެންމެ‬ ‫ގިނައިން ދަތުރުކޮށް އުޅުނު ހިސާބުގައެވެ‪.‬‬ ‫މެދުޒަމާނުގައި ޔޫރަޕަށް ބޭނުންވެފައިވާ ހަވާދު‬ ‫އުފުލާ މަގުތަކުގެ ސަންތު (މެދު) ކަމަށްވާ‬ ‫ހިސާބުގައެވެ‪ .‬ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ވަރަށް ކުރީ‬ ‫ޒަމާނުއްސުރެ‪ ،‬ކައިރީ ޤައުމުތަކުން އަންނަ‬ ‫ކަނޑުފޭރޭ މީހުންގެ އަމާޒަކަށް ވެފައި އޮންނަ‬ ‫ޤައުމެކެވެ‪ .‬މީލާދީން ‪ 9‬ވަނަ ޤަރުނުން ފެށިގެން‬ ‫‪ 13‬ވަނަ ޤަރުނާ ހަމައަށް‪ ،‬މި ފަދައިން އެންމެ‬ ‫ގިނައިން ރާއްޖެއަށް އައިސް އުޅުނު ބަޔަކީ‬ ‫ދެކުނު އިންޑިޔާގެ ޗޯޅާއިންގެ މީހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ޚަބަރު‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫މިބައިމީހުންނަކީ‬ ‫ރަނގަޅަށް ދަންނަ ބައެކެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ ތާރީޚީ‬ ‫ލިޔުމެއްގައި ވެސް ރާއްޖޭގެ ވާހަކަ ލިޔެފައި‬ ‫ވެއެވެ‪ .‬ޗޯޅާއިންގެ ރަސްކަން އޮތީ އިންޑިޔާގެ‬ ‫ދެކުނާއި އިރުމަތީގައި މިހާރުގެ ތަމިލްނާޑު ވެސް‬ ‫ހިމެނިގެންވާ ހިސާބުގައެވެ‪ .‬މި ބައިމީހުންގެ‬ ‫ބާރު އެންމެ ގަދަވެފައިވަނީ މީލާދީން ‪ 10‬ވަނަ‬ ‫ޤަރުނުން ފެށިގެން ‪ 11‬ވަނަ ޤަރުނުގެ މެދެއްހާ‬ ‫ހިސާބަށެވެ‪ .‬ޗޯޅާއިންގެ ވެރިކަމުގެ ބާރު ދެރަވާން‬ ‫ފެށީ‪ ،‬މީލާދީން ‪ 13‬ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ދެކުނު އިންޑިޔާގެ އެހެނިހެން ރަސްރަސްކަމުގެ‬ ‫ބާރު ގަދަވާން ފެށުމުންނެވެ‪.‬‬

‫ރާޖަރާޖާ ޗޯޅާ މިރޭއްވެވުމުގެ‬ ‫މަތިން ކަންތައް ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މި ގޮތުން‪،‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ އުތުރުން ތިލަދުންމައްޗާއި މަލިކު‬ ‫އަތޮޅާ އޭނާ ހިއްޕެވީ‪ ،‬ކަނޑުމަތީ ހަނގުރާމައެއް‬ ‫ކުރެއްވުމަށް ފަހުގައެވެ‪ .‬އެއިރު މި ދެ އަތޮޅު‬ ‫ހިއްޕެވި ގޮތަށް ސަތޭކަ އަހަރަށްވުރެ ގިނަ ދުވަހު‬ ‫ޗޯޅާއިންގެ ދަށުގައި މި ދެ އަތޮޅު އޮތް ކަމަށް‬ ‫ބުނެވެއެވެ‪ .‬މި ދެންނެވި ހަނގުރާމަ ހިނގި‬ ‫އަހަރެއް ކަނޑައެޅިގެން އެނގޭކަށް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް މިއާއި ދާދި އެއް ދުވަސްވަރެއްގައި‬ ‫ސިރީލަންކާގެ އުތުރުގެ ބައެއްވެސް އެބައިމީހުން‬ ‫ހިފި ކަމަށް ބުނެވެއެވެ‪ .‬ސްރީލަންކާގެ އުތުރުގެ‬ ‫ރަށްތަކަށް އެމީހުންގެ އެއްގަމު ސިފައިން‬ ‫ފޮނުއްވައިގެން‪ ،‬ރާޖަރާޖަ ޗޯޅާ އެތަންތަން‬ ‫ހިއްޕަވާފައި ވަނީ‪ ،‬މީލާދީން ‪ 993‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުގައި ކަމަށް ވުމާއި އެކު‪ ،‬ރާއްޖޭގެ ރަށްތައް‬ ‫ހިއްޕެވީ ވެސް އެއާ ގާތް ދުވަސްވަރެއްގައި ކަމަށް‬ ‫ފެނެއެވެ‪ .‬ރާޖަރާޖާގެ ދަރިކަލުން ރާޖެންދުރަ ޗޯޅާ‬ ‫ވެސް‪ ،‬އޭނާގެ ބައްޕަ ގެންގުޅުއްވި ހަނގުރާމަވެރި‬ ‫އުޞޫލުތައް ގެންގުޅުއްވިއެވެ‪ .‬ލަންކާގެ އިތުރު‬ ‫ރަށްތައް ރާޖެންދުރަ ޗޯޅާހިއްޕެވީ‪1017 ،‬މ‬ ‫އާއި ‪1018‬މ ގައެވެ‪ .‬ލަންކާއިން ޗޯޅާއިން‬ ‫ފައްސާލައި އެ ޤައުމު މިނިވަން ކުރީ ‪1077‬މ‬ ‫ވަނަ އަހަރުއެވެ‪.‬‬

‫ދެކުނު އިންޑިޔާގެ ޗޯޅާ ވެރިކަމުގެ‬ ‫އެންމެ ބާރުގަދަ ދުވަސްވަރަކީ‪ ،‬ރާޖަރާޖަ‬ ‫ޗޯޅާ ‪ 1‬ގެ ރަސްކަމުގެ ދުވަސްވަރާއި‪ ،‬އޭނާގެ‬ ‫ދަރިކަލުން ރާޖެންދުރަ ޗޯޅާ ތަޚުތު ފަޅުފިލުއްވެވި‬ ‫ދުވަސްވަރު އެވެ‪ .‬މިއީ މީލާދީން ‪ 984‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުން ފެށިގެން ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 1044‬ވަނަ‬ ‫އަހަރަށެވެ‪ .‬އެ ދުވަސްވަރަކީ‪ ،‬ކަނޑުމަތީގައްޔާއި‬ ‫އެއްގަމުގައި‪ ،‬ޗޯޅާއިންގެ ބާރު ގަދަވެފައިވާ‬ ‫ދުވަސްވަރެކެވެ‪ .‬އެއާއި އެކު އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ‬ ‫ވިޔަފާރި ނުހަނު ގަދައަށް ހިނގަމުންދިޔަ‬ ‫ދުވަސްވަރެކެވެ‪ .‬ހަވާދާއި އަދި އެހެން ވިޔަފާރި‬ ‫ތަކެތި‪ ،‬ދުރު އިރުމަތީގެ ރަށްރަށުން ހޯދައިގެން‪،‬‬ ‫މެދުއިރުމަތީގެ ނާފަހަރަށް އަރުވައި ބަރާކޮށްގެން‬ ‫އިންޑިޔާ ކަނޑު ހުރަސްކޮށް ދަތުރު ކުރި‬

‫ޗޯޅާ ދަރިކޮޅުގެ މި ދެ ރަސްކަލުންނަކީ‬ ‫އެ ދަރިކޮޅުގެ ރަސްރަސްކަލުންގެ ތެރެއިން ވަރަށް‬ ‫ބާރުގަދަ ދެ ބޭފުޅުން ކަމަށް ތާރީޚުގައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ސަތޭކައަށް ވުރެ ގިނަ އަހަރު ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ރަށްތަކެއް އެމީހުން ހިފައިގެން ތިބުމުގެ‬ ‫ސަބަބުން‪ ،‬އެމީހުން ގެންގުޅުނު ޑްރަވީޑިއަން‬ ‫ބަހުގެ އަސަރުތަކެއް ދިވެހި ބަހަށް ކޮށްފައި‬ ‫ވާކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ‪ .‬ދިވެހިބަހުގައި މި‬ ‫ބަހުގެ އަސަރުތައް ހުންނަ ކަމަށް ބަހުގެ ބައެއް‬ ‫މާހިރުން ދެކިވަޑައިގެންފައި ވެއެވެ‪ .‬އަދި މި‬ ‫ކަމުގެ ހެކީގެ ގޮތުގައި ޑްރެވީޑިއަން ބަހުން‬ ‫އައިސްފައިވާ ބައެއް ލަފުޒުތައް ދައްކަވާފައި‬ ‫ވެސް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ދުވަސްވަރެވެ‪ .‬ކަނޑުފޭރުމުގައި ދުއްވާއުޅުނު‬ ‫ދެކުނު އިންޑިޔާގެ އުޅަނދުތައް އެއިރު‬ ‫އަބަދުވެސް ތިބެނީ‪ ،‬މި ދެންނެވި ފަދަ ވިޔަފާރި‬ ‫ނާފަހަރަށް ފާރަލާ ބަލަބަލައެވެ‪ .‬އަތުލައިގަނެވޭ‬ ‫ކޮންމެ ނަވަކީ‪ ،‬ލިބޭ ނުހަނު ބޮޑު ފައިދާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ކަނޑުފޭރުމުގެ މަސައްކަތް ކުރިއެރުއްވުމަށްޓަކައި‬ ‫ރާޖަރާޖަ ޗޯޅާ ޤަސްދުކުރެއްވީ‪ ،‬މި ދެންނެވި‬ ‫ވިޔަފާރި ނައުފަހަރު ދަތުރުކުރާ މަގުގައި އޮންނަ‬ ‫ރަށްތަކެއް ކަމުގައިވާ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަށްތަކެއް‬ ‫ހިއްޕެވުމަށެވެ‪ .‬އެއިރުން އެ ރަށްރަށުގައި ފިލާ‬ ‫ތިބެފައި‪ ،‬ވިޔަފާރި ނަވެއް ފެންނައިރަށް އެއެއްޗަކާ‬ ‫އަތުލައިގަތުން‬ ‫ހަނގުރާމަކޮށް‬ ‫ދިމާކޮށްލާ‬ ‫ޗޯޅާއިންގެ ނައުފަހަރަށް ފަސޭހަވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަށްތައް ޗޯޅާއިންގެ‬ ‫ކިބައިން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވައި‪ ،‬އަނެއްކާވެސް‬ ‫ފުރިހަމަ މިނިވަންކަން އޮތް ‪ 14‬އަތޮޅު ހިމެނޭ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެ ދިވެހީންނަށް ހޯއްދަވައިދެއްވީ‪،‬‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ ދިވެހި ބަޠަލު ސިރީ މަހާބަރަނަ‬ ‫މަހާރަދުންނެވެ‪ .‬އެ ޒަމާނަށް ވިސްނާލާއިރު‪،‬‬ ‫ކުޑަ‬ ‫ކުރެއްވީ‬ ‫މަހާރަދުން‬ ‫މަހާބަރަނަ‬ ‫މަސައްކަތްޕުޅެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެހެނީ‪ ،‬ހަނގުރާމަ‬ ‫އެ ކުރެއްވީ އެ ޒަމާނުގައި އިންޑިޔާ ކަނޑުގައި‬ ‫އުޅުނު އެންމެ ބާރުގަދަ މީހުންނާ ދެކޮޅަށެވެ‪.‬‬ ‫އެ ޒަމާނުގައި މުޅި އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ‬ ‫އައްސޭރިފަށުގައި އޮތް ހުރިހާ ޤައުމުތަކުގެ‬ ‫މީހުންވެސް ޗޯޅާއިންގެ ނަން އިވުމުން ވެސް‬ ‫ބިރުގަންނަ ބައެކެވެ‪ .‬އިންޑިޔާއިން ފެށިގެން‬ ‫އިންޑޮނީޝިޔާއާއި ހަމައަށް ހުރި ހުރިހައި ރަށެއް‬ ‫ހެން ވަނީ އެބައިމީހުންގެ ބާރުގެ ދަށުގައެވެ‪.‬‬ ‫މަހާބަރަނަ މަހާރަދުންނަކީ‪،‬‬ ‫ތީމުގޭ ދަރިކޮޅުގެ ފުރަތަމަ ރަސްކަލުން ކަމަށް‬ ‫ބައެއް މުއައްރިޚުން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ބުނެވޭ‬ ‫ގޮތުގައި މި ރަދުންނަކީ‪ ،‬ސިރީ ބޮވަނަ އާނަންދަ‬ ‫މަހާރަދުންގެ ދަރިކަލުންނެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ އެންމެ‬ ‫އާޘާރީ ލިޔުންތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ އިސްދޫ‬ ‫ލޯމާފާނާއި ދަނބިދޫ ލޯމާފާނު ފެށެނީ މަހާބަރަނަ‬ ‫ރާދަވަޅީގައި‪،‬‬ ‫ނަފުޅުންނެވެ‪.‬‬ ‫ރަދުންގެ‬ ‫"ސްވަސްތީ ސިރީ ތީމުގޭ ރަންފިރޭރު މިނި‬ ‫އަބާރަނަ މަހާރަދުން" މި ނަންފުޅުން މި‬ ‫ރަދުންނަށް ނިސްބަތްކޮށްފައި ވެއެވެ‪ .‬މި‬ ‫ރަދުން ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ‪ ،‬މީލާދީން‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް ‪1121‬މ ވަނަ އަހަރު (‪515‬ހ)‬ ‫ގައި ކަމަށް ބެލެވެއެވެ‪ .‬އިސްދޫ ލޯމާފާނުގައިވާ‬ ‫މަޢުލޫމާތުން ބަލައި ހިސާބުކުރާ އިރު‪ ،‬ސިރީ‬ ‫މަހާބަރަނަ މަހާރަދުން ފުރައުއްތަވީ‪ ،‬މީލާދީން‬ ‫‪1142‬މ ވަނަ އަހަރު (‪536‬ހ) އެވެ‪ .‬މި‬ ‫ލޯމާފާނުގައި ލިޔެފައިވާ ގޮތުން‪ ،‬މި ރަދުން‬ ‫ރަސްކަންކުރެއްވީ ‪ 21‬އަހަރުއެވެ‪ .‬މި ރަދުންގެ‬ ‫އަނބިކަނބަލެއްގެ އަދި ދަރިކަލެއްގެ މަޢުލޫމާތެއް‬ ‫އެނގޭކަށް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫އިސްދޫ ލޯމާފާނުގައި‪" ،‬މި ރަދުން މުޅި‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްގެފާނަށް ވެވަޑައިގަތުމުން"‬ ‫މި ޢިބާރާތް އޮތުމާއިވެސް އެކީގައި‪ ،‬މި‬ ‫ރަދުންގެ ރަސްކަމުގައި‪ ،‬ރޫޅި‪ ،‬ބައިބައިވެފައިވާ‬ ‫ރަށްތައް އެއް ޤައުމަކަށް ހެއްދެވި ކަމަށް ޤަބޫލު‬ ‫ކުރެވެއެވެ‪ .‬އަވަށްޓެރި އިންޑިޔާގެ ލިޔުމެއްގައި‬ ‫ބުނެފައިވާ ގޮތުން‪ ،‬އޭގެ ތަންކޮޅެއް ކުރިން ދިވެހި‬ ‫ތަޚުތުގައި އިންނެވި ރަސްކަލެއް އަވަހާރަވުމަށް‬ ‫ފަހު‪ ،‬ރާއްޖޭގައި ހަމަނުޖެހުންތަކެއް ހިނގި‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫ދުވަސްވަރެއް އައެވެ‪ .‬ލަފާކުރެވޭ ގޮތުގައި‬ ‫މިއީ މަހާބަރަނަ މަހާރަދުންގެ ކުރިން އޮތް‬ ‫ރަސްކަމުގައި ހިނގި ހަމަނުޖެހުންތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚުގެ‬ ‫އެވޭލާގެ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ތެރެއިން އެނގޭ ހިސާބުން‪ ،‬ޗޯޅާއިން ފަދަ‬ ‫ވަރުގަދަ ބަޔަކު ބަލިކުރައްވައި‪ ،‬ޤައުމަށް‬ ‫މިފަދަ އަގުހުރި ޚިދުމަތެއް އަދާކުރައްވައިފައިވާ‬ ‫ފުރަތަމަ ބަޠަލުގެ ގޮތުގައި މި ރަދުން‬ ‫ފާހަގަކުރެވެންޖެހެއެވެ‪ .‬ވާހަކައިން ރިވާވެގެން‬ ‫އައިސްފައިވާ ގޮތުގައި‪ ،‬މި ކާމިޔާބީ ހޯއްދެވުމުގެ‬ ‫ފަހުން‪ ،‬މި ރަދުންނަށް އެރުވިފައިވާ ނަންފުޅަކީ‬ ‫"ސާދަ އަތޮޅާއި ދެހާސް ޖަޒީރާގެ ރަސްގެފާނު"‬ ‫އެވެ‪ .‬ރާދަވަޅީގައި ލިޔެފައިވާ ގޮތުގައި‪،‬‬ ‫ހިޖުރައިން ‪ 530‬ވަނަ އަހަރާ ‪ 6‬މަސް ވީތަނާ‬ ‫(‪1136‬މ) "ތީމުގޭ ކެއިމަލާކަލޯ" ކިޔުނު މި‬ ‫ރަދުންނަށް "ސުވަސްތީ ސިރީ ތީމުގޭ ރަންފިރޭރު‬ ‫މިނިއަބާރުނަ މަހާރަދުން" ގެ ނަންފުޅު‬ ‫އެރުވުނެވެ‪ .‬މިހެން ކަމަށްވާނަމަ‪ ،‬ޗޯޅާއިންނާ‬ ‫ހަނގުރާމަކުރައްވައި‪ ،‬އެމީހުން ބަލިކުރައްވައި‬ ‫ރާއްޖެއިން ފޮނުވައިލެއްވީ‪ ،‬މީލާދީން ‪1136‬މ‬ ‫މި ދުވަސްވަރުގައި ކަމަށް ވެދާނެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އެ ކަމުގެ ޢިނާމެއް އެރުވުމުގެ ގޮތުން‪ ،‬މި‬ ‫ނަންފުޅު‪ ،‬އޭރުގެ ދިވެހީން އެރުވީކަމަށް ވުމަކީ‬ ‫އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ސިރީ މަހާބަރަނަ މަހާރަދުން ރަސްކަން‬ ‫ކުރެއްވި އިރު‪ ،‬ދިވެހިރާއްޖޭގެ މީހުންނަކީ‬ ‫ބުޑިސްޓުންނެވެ‪ .‬ރާއްޖެ އިސްލާމްވީ މި ރަދުންގެ‬ ‫ފަހުން ‪1142‬މ ވަނަ އަހަރު ރަސްކަމަށް‬ ‫އިސްވެވަޑައިގެންނެވި‪ ،‬ސިރީ ތްރިބުވަނަ އާދީއްތަ‬ ‫މަހާރަދުންގެ ރަސްކަމުގައެވެ‪ .‬މި ރަދުންނަކީ‪،‬‬ ‫މަހާބަރަނަ މަހާރަދުންގެ އުޚުތު ހެނެވި‬ ‫މާވާކިލެގެގެ ދަރިކަލުންނެވެ‪ .‬ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫މަޝްހޫރު ދަރުމަވަންތަ ރަސްގެފާނެވެ‪ .‬އެހެން‬ ‫ގޮތަކަށް ދަންނަވާނަމަ އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު‬ ‫އިބްނި ޢަބްދުﷲ ސިރީ ބުވަނަ އާދީއްތަ‬ ‫މަހާރަދުންނެވެ‪.‬‬ ‫މަހާބަރަނަ މަހާރަދުންގެ ރަސްކަން‬ ‫އޮތީ "މަލިކައްޑޫ ދެމެދު" ގައި ކަމަށް ވެސް‬ ‫ބުނެވެއެވެ‪" .‬މަލިކައްޑޫ" އަކީ މަލިކާއި‬ ‫އައްޑޫއެވެ‪ .‬އެވޭލާ ޒަމާނުގައި‪ ،‬މަލިކަކީ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސާދަވަނަ އަތޮޅު ކަމަށްވާ‬ ‫މަލިކު އަތޮޅު ކަމަށް ވާރިދުވަމުން އައިސްފައިވާ‬ ‫ވާހަކައިގައި ބުނެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫މަހާބަރަނަ މަހާރަދުންނަކީ "ކެއިމަލާ‬

‫ކަލޯ" ނުވަތަ "ކޮއިމަލާ ކަލޯ" ކަމުގައި‬ ‫ބައެއް ރާދަވަޅިތަކުގައި ވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ކެއިމަލާ ކަލޯއަކީ މި ރަދުން ކަމެއް‪ ،‬ނުވަތަ‬ ‫މީގެ ކުރީގެ ރަސްކަލެއް ކަމެއް ޔަޤީނެއް‬ ‫ނުކުރެވެއެވެ‪ .‬ކެއިމަލާއާ ބެހޭ ގޮތުން ރިވާވެގެން‬ ‫އައިސްފައިވާ ވާހަކަ ދެ ގޮތަކަށް ކިޔައެވެ‪ .‬އެއް‬ ‫ގޮތަކީ‪ ،‬ކެއިމަލާއަކީ ލަންކާއިން ވަޑައިގެންނެވި‬ ‫ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬ދެވަނަ ގޮތަކަށް ބުނެވެނީ މި ބޭފުޅަކީ‬ ‫އިންޑިޔާއިން ވަޑައިގަތް ބޭފުޅެއް ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫މަލާބާރުގައި ބައެއް މާތް މީހުންނަށް "ކެއިމަލް"‬ ‫ގެ ލަޤަބު ދީފައިވާ ކަން ވެސް ފާހަގަކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫(ބޫޝޯން ‪:1988‬ޞ ‪ .)225‬ކެއިމަލާ ކަލޯއާއި‬ ‫އެ މަނިކުފާނުގެ ޢާއިލާ ރާއްޖެއަށް ވަޑައިގެން‬ ‫އުޅުއްވި ރަށް ކަމަށް ވާހަކައިގައި ބަޔާންކުރާ‬ ‫މާޅޮސްމަޑުލު އުތުރުބުރީ ރަސްގެތީމުގައި‪،‬‬ ‫އިހުޒަމާނުގައި ބުޑިސްޓު ދީނުގެ މޮނާސްޓްރީއެއް‬ ‫ހުރި ކަމުގެ ނިޝާންތައް ފެނިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްގެތީމަށް އިހަށް ކިޔައި އުޅުނީ "ތީމު"‪،‬‬ ‫މި ނަމުންނެވެ‪"( .‬ތީމު" ނުވަތަ "ތީވު" އަކީ‬ ‫ޑްރެވީޑިއަން ލަފްޒެކެވެ‪ .‬މާނައަކީ ޖަޒީރާއެވެ‪).‬‬ ‫‪1343‬މ ގައި އިބްނު ބަޠޫޠާ ރާއްޖެއަށް‬ ‫ވަޑައިގެންނެވިއިރު ވެސް މި ރަށަށް ކިޔައި‬ ‫އުޅުނީ "ތީމު" އެވެ‪ .‬ލަފާކުރެވޭ ގޮތުގައި‪،‬‬ ‫"ތީމު" ގައި ދުވަސްތަކެއް ވަންދެން މި ބޭފުޅުން‬ ‫ތިއްބެވުމަށް ފަހުގައި‪ ،‬މާލެވަޑައިގެން ރަސްކަން‬ ‫ޤަބޫލުފުޅު ކުރެއްވީއެވެ‪ .‬މި ޢާއިލާއަށް "ތީމުގޭ‬ ‫ޢާއިލާ" ގެ ނަމުން ނިސްބަތް ކުރެވެނީ‪ ،‬މި‬ ‫ބޭފުޅުން ރާއްޖެވަޑައިގެން ފުރަތަމަ ތިއްބެވި‬ ‫ރަށުގެ ނަމުން ކަމަށް ބުނެވެއެވެ‪ .‬މި ދަރިކޮޅަށް‬ ‫"މާލޭ ދަރިކޮޅު" ނުވަތަ "މަލެއި ދަރިކޮޅު"‬ ‫ވެސް ކިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ނޯޓު‪:‬‬

‫‪ 1949‬މ ވަނަ އަހަރު ސުމުއްވުލް އަމީރު މުޙައްމަދު‬

‫އަމީން ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނު ލިޔުއްވި "ތަންޤީޙުކުރެވުނު ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ތާރީޚުގެ ތަންތަންކޮޅު" ގައި މަހާބަރަނަ މަހާރަދުންނަށް "ތީމުގޭ‬ ‫މަހާ ކަލަމިންޖާ" ގެ ނަންފުޅު ދެއްވައިފައި ވެއެވެ‪ .‬މިއީ އެ‬ ‫ރަދުންގެ ނަންފުޅެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ ފޮތް ލިޔުއްވިއިރު އަރާފައިވާ‬ ‫އޮޅުމެއްކަމަށް ލަފާ ކުރެވެއެވެ‪( .‬ތަންޤީޙު‪1949 ....‬މ‪ :‬ޞ‪.)26‬‬ ‫‪1 .1‬ނަސީމާ މުހައްމަދު‪2012 :‬މ‪ .‬ތީމުގޭ މަހާބަރަނަ މަހާރަދުން‬ ‫( ދުވަހު ނޫސް ހަވީރަށް ލިޔެފައިވާ މަޒުމޫނު)‬ ‫‪2 .2‬ރާދަވަޅި‪1779 :‬މ‪ ،-1797‬މި ދެމެދުގެ‪( .‬ޤައުމީ‬ ‫މަރުކަޒުގެ އަރުޝީފު)‬ ‫‪3 .3‬ކޭ‪.‬އެން ޗައުދަރީ ލިޔުއްވި "ޓްރޭޑް އެންޑް ސިވިލައިޒޭޝަން‬ ‫އިން ދަ އިންޑިއަން އޯޝަން" ‪1985‬މ‪.‬‬ ‫‪4 .4‬ކްލެރަންސް މެލޯނީ ‪ 1980 :‬ޕީޕްލް އޮފް ދަ މޯލްޑިވް‬ ‫އައިލަންޑްސް‪ ،‬އޮރިއެންޓް ލޮންގްމަންސް‪ ،‬މެޑްރާސް‪.‬‬ ‫‪5 .5‬ދަ ނިޔޫ އެންސައިކްލޮޕީޑިއާ ބްރިޓެނިކާ‪ 15 ،‬ވަނަ‬ ‫އެޑިޝަން‪ ،‬ޗިކާގޯ ‪1989‬މ‪.‬‬ ‫‪6 .6‬ޖެނިވީވް ބޫޝޯން؛ ‪ .1988‬ރީޖަންޓް އޮފް ދަ ސީ‬ ‫(ތަރުޖަމާ ލުއީޒް ޝެކްލީ) އޮކްސްފޯޑް ޔުނިވާސިޓީ ޕްރެސް‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫ކޮމާންޑަރ އަންނަބީލް އިބްރާހީމް ޙަބީބް‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތްތެރިންގެ ތެރޭގައި އުފެދުނު ޚާއްޞަ ޚިދުމަތްތެރިއެއް‬

‫ވޮރަންޓް އޮފިސަރ‪3‬‬ ‫ޖަޢުފަރު ޢަބްދުއްރަޙުމާން‬

‫އަންނަބީ ްލ އިބްރާހީމް ޙަބީބަކީ ީމހުން ޢާންމުކޮށް ކިޔާގޮތުންނަމަ ކާށިދޫގޭ މަނިއް ުޕޅެވެ‪ .‬އިބްރާހީމް ޙަބީބްގެ މަންމާ ުފޅު‬

‫ކާށިދޫގޭ ދޮންގޮމާގެ ޢާއިލާގެ ފެށުމަކީ އައްސުލްޠާނުލް ޣާޒީ ޙަސަން ޢިއްޒުންދީނު ދޮންބަންޑާރައިންނެވެ‪ .‬އިބްރާހީމް ޙަބީބުގެ‬ ‫ދޮށްޓަށް ތިއްބެވި ދެބޭ ުފޅުންނަކީ އަލްއަމީރު މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީއާއި އަލްއަމީރު ޙަސަންފަރީދު ދީދީއެވެ‪ .‬އަދި ރާ ްއޖޭގައި‬ ‫‪ 31‬އަހަރު ރަސްކަން ކުރެއްވި އައްސުލްޠާނު މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީނު ( ‪ 3‬ވަނަ) އަކީ އިބްރާހީމް ޙަބީބުގެ މަންމަ‬

‫ފަރާތުގެ ބޮޑުބޭބޭފުޅެވެ‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫ބޮޑުފުޅުވަމުން‬ ‫ޙަބީބު‬ ‫އިބްރާހީމް‬ ‫އައީ މާލޭގެ ރަސްކަމުގެ ބޮޑު ގަނޑުވަރު‬ ‫ތެރޭގައި ޝާހީ ޚާންދާނުގެ ތެރޭގައެވެ‪.‬‬ ‫އެޒަމާނުގެ ފެންވަރަށް ރާއްޖެއިން ތަޢްލީމް‬ ‫ވަޑައިގަތީ‬ ‫ދެން‬ ‫ޙާސިލްކުރެއްވުމަށްފަހު‬ ‫އިންޑިޔާގެ މެޑްރާސްއަށެވެ‪ .‬މެޑްރާސްގައި‬ ‫‪ 5‬އަހަރާއި ‪ 8‬މަސްދުވަސް ވަންދެން މަތީ‬ ‫ހުންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޙާސިލްކުރައްވަން‬ ‫ތަޢްލީމް‬ ‫ހިސާބު‬ ‫އޮރުދޫބަހާއި‬ ‫އިނގިރޭސިބަހާއި‬ ‫ޢިލްމަށް މޮޅު ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް‬ ‫ދެނެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬ ‫ޖަރުމަންބަސްވެސް‬

‫ހުންނެވި‬ ‫ޙާސިލްކުރައްވަން‬ ‫ތަޢްލީމް‬ ‫ދުވަސްވަރު ހޮބީއެއްގެ ގޮތުން މިއުޒިކް‬ ‫ކުޅުއްވާ އަމިއްލަފުޅަށް މިއުޒިކް ނޯޓް ލިޔުއްވާ‬ ‫ހެއްދެވިއެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް‬ ‫އިންޖީނުގެ މަސައްކަތްވެސް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ކަމަށްވެއެވެ‪.‬‬ ‫ތަޢްލީމު ޙާސިލްކޮށްގެން އެނބުރި‬ ‫ރާއްޖެ ވަޑައިގެންނެވީ ‪ 9‬ޝަޢުބާން ‪1358‬‬ ‫އިންނެވީ‬ ‫ރަސްކަމުގައި‬ ‫އޭރު‬ ‫ގައެވެ‪.‬‬ ‫އައްސުލްޠާނު ހަސަން ނޫރައްދީނު (‪2‬ވަނަ)‬ ‫އެވެ‪ .‬ވަޒީރުލް އަސްކަރިއްޔާއަކީ ބޮޑުވަޒީރު‬

‫ސުމުއްވުލްއަމީރު މުޙައްމަދު ފަރީދު ދީދީއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 1942‬ގައި އިންޑިޔާގެ ޕަންޖާބް ރެޖިމެންޓްގައި‬ ‫ތަމްރީނު ޙާސިލްކުރަން ފޮނުވި ‪ 13‬ބޭފުޅުންގެ‬ ‫ތެރޭގައި ވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ހުންނެވީ‬ ‫އިބްރާހީމް ޙަބީބެވެ‪ .‬މިދުވަސްވަރު ދެވަނަ‬ ‫ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި ދުރު އިރުމަތީ‬ ‫އޭޝިޔާގައި ތިބޭ އިނގިރޭސި ސިފައިންގެ‬ ‫ސްޕްރީމް ކޮމާންޑަރ ލޯޑް ލުއި މައުންޓް‬ ‫ބެޓްން ސިލޯނަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅެއްގައި‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންގެ ފަރާތުން ތަމްރީނު ހަދަން‬ ‫ގޮސް ތިބި ޓީމާއި ބައްދަލުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭގެ ފަރާތުން ވާހަކަދެއްކެވީ އަންނަބީލް‬ ‫އިބްރާހީމް ޙަބީބެވެ‪ .‬މިއީ ދިވެހި ސިފައިންނަށް‬ ‫ލިބުނު ވަރަށް ބޮޑު ފަޚްރެކެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ‬ ‫ތެރޭގައި ބްރާސް ބޭންޑް އުފެދިގެން އައީ‬ ‫އިބްރާހީމް ޙަބީބުގެ މޭސްތިރިކަމުގެ ދަށުގައެވެ‪.‬‬ ‫އެގޮތުން ސިފައިންނަށް ބޭންޑްގައި ކުޅޭ‬ ‫އިސްޓްރޫމަންޓްތައް ކުޅެން ދަސްކޮށްދެއްވުމުގައި‬ ‫ގިނަގުނަ މަސައްކަތްޕުޅުތަކެއް ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެމަސައްކަތް ކުރެއްވީ އިބްރާހީމް ހަބީބުގެ‬ ‫އަމިއްލަ ގެކޮޅު ކަމަށްވާ މާފަންނު ހުޅަނގު‬ ‫ގޭގައެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގޭގައި އިބްރާހީމް ހަބީބު‬ ‫ހުންނެވީ ސަރޖަންޓް ރޭންކްގައެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ރޭންކްތައް އުފެދިގެން އައި ދުވަސްވަރެވެ‪.‬‬ ‫ބައެއް ލިޔުންތަކުގައި ދެވަނަ އޮފިސަރގެ‬ ‫ގޮތުގައިވެސް ލިޔެފައިވެއެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތުގެ ދުވަސްވަރަށް ބަލާއިރު ޕެރޭޑް‬ ‫ކޮމާންޑަރެއްގެ ގޮތުން މަސައްކަތް ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫އެދުވަސްވަރު ރާއްޖޭގައި ކުޅެމުންދިޔަ ޤައުމީ ސަލާމުގެ ރާގު‬ ‫ބޭރުން އައިސް އޮތް އިނގިރޭސި މަނަވަރެއްގެ މީހުން ބޭނުންވެގެން އަމިއްލަ‬ ‫އަތްޕުޅުން މިއުޒިކް ނޯޓްތައް ލިއުއްވައިދެއްވިއެވެ‪ .‬މިއީ އެފަންނުގައި‬ ‫އިބްރާހީމް ޙަބީބުގެ ކުޅަދާނަކަން ހާމަވެގެން ދިޔަކަމެކެވެ‪ .‬އޭރު ރާގު ކުޅެން‬ ‫ދަސްކުރަނީ ހަރުމޯނިއަމްގައި އެރާގު ކުޅެމުންދާއިރު އެއަޑު އަހައިގެން‬ ‫އެއަޑު އިންސްޓްރޫމަންޓުން ކުޅެންދަސްކޮށްގެންނެވެ‪ .‬ހަމަ ހިފެހެއްޓުމުގެ‬ ‫ގޮތުން މިއުޒިކް ނޯޓަކީ އޭރު ދިވެހިން ދަންނަ އެއްޗެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އިބްރާހީމް ޙަބީބުގެ ޙަޔާތްޕުޅުގެ ފަހުކޮޅުގައި ވަރަށް ބޮޑެތި‬ ‫ހިތާމަފުޅުތަކެއް އުފުއްލަވަން ޖެހިވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬އޭނާގެ ބޭބޭފުޅު‬ ‫އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ދީދީ ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު‬ ‫ރާއްޖެއިން ސިލޯނަށް ދަތުރު ކުރި އެޗް‪ .‬އެމް‪.‬އެސް މާލޮއީ ކިޔާ އިނގިރޭސި‬ ‫މަނަވަރެއްގައި ދަތުރު ކުރައްވަނިކޮށް ދުސްމިނުންގެ ޙަމަލާއަކުން ގެއްލުމާއި‬ ‫އެދުވަސްވަރު މަންމާފުޅު އަވަހާރަވުމާއި އަދި އެދުވަސްވަރު ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ‬ ‫މަސްރަޙަށް އައި ބަދަލުތަކާ ހުރެ އުޅުއްވަން ޖެހިވަޑައިގަތީ ނަފްސާނީ‬ ‫އާލާސްކަންފުޅެއްގެ ތެރޭގައި ކަމަށްވެއެވެ‪ .‬އެކަމަށް ފަރުވާ ހޯއްދަވަން‬ ‫އިންޑިޔާގެ މެޑްރާސްއަށް ވަޑައިގެން ފަރުވާ ހޯއްދެވުމަށްފަހު މާލެވަޑައިގެން‬ ‫ހުންނަވަނިކޮށް އަވަހާރަވީ ‪ 28‬މާޗް ‪1958‬ގައެވެ‪ .‬އެނގިފައިވާ ގޮތުން‬ ‫އިބްރާހީމް ޙަބީބް ކުރެއްވީ އެންމެ ކައިވެނިފުޅެކެވެ‪.‬‬

‫އޭނާގެ ބޭބޭ ުފޅު އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ދީދީ ދެވަނަ ބޮޑު‬

‫ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު ރާއްޖެއިން ސިލޯނަށް ދަތުރު‬

‫ކުރި އެޗް‪ .‬އެމް‪.‬އެސް މާލޮއީ ކިޔާ އިނގިރޭސި މަނަވަރެއްގައި‬ ‫ދަތުރު ކުރައްވަނިކޮށް ދުސްމިނުންގެ ޙަމަލައަކުން ގެއްލުމާއި‬ ‫އެދުވަސްވަރު މަންމާފުޅު އަވަހާރަވުމާއި އަދި އެދުވަސްވަރު‬

‫ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ މަސްރަޙަށް އައި ބަދަލުތަކާ ހުރެ‬ ‫އުޅުއްވަން ޖެހިވަޑައިގަތީ ނަފްސާނީ އާލާސްކަންފުޅެއްގެ‬

‫ތެރޭގައި ކަމަށްވެއެވެ‪.‬‬

‫އިބްރާހީމް ޙަބީބްގެ ޢާއިލާގެ ބޭފުޅުން ވިދާޅުވާ ގޮތުން އިބްރާހީމް‬ ‫ޙަބީބު ފަހަކަށް އައިސް ހުންނެވީ ސުމުއްވުލް އަމީރު މުޙައްމަދު އަމީނުގެ‬ ‫ބޮޑުވަޒީރު ކަމުގެ ދައުލަތުގެ ފަރާތުން ހުޅަނގު ގޭގައި ހިލިހިލާ ޖަހައި‬ ‫ހައްޔަރު ކުރައްވާފައެވެ‪ .‬ގޭތެރޭގެ އެކި ހިސާބު ތަކަށް ދެވޭ ގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫ބުނެވޭ ގޮތުގައި އިބްރާހީމް ޙަބީބު ލިބިވަޑައިގަތީ އެންމެ ދަރިކަނބަލެކެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ މ‪.‬ހުޅަނގުގޭ ޙަބީބާއެވެ‪ .‬މަޝްހޫރު މިއުޒިކް ކުޅުންތެރިއެއްކަމަށްވާ‬ ‫އަލްފާޟިލް ފާއިދު ފާރޫޤްގެ މަންމައެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ ކޮމާންޑަރ އަންނަބީލް‬ ‫އިބްރާހީމް ޙަބީބް ސިފައިންގެއަށް ކޮށްދެއްވާފައިވާ އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކުގެ‬ ‫އަގުވަޒަން ކުރުމުގެ ގޮތުން ‪ 2007‬ވަނައަހަރުގެ ސިފައިންގެ ދުވަހުގެ‬ ‫މުނާސަބަތުގައި އޮތް ޚާއްޞަ ރަސްމިއްޔާތުގައި އަންނަބީލް އިބްރާހީމް‬ ‫ޙަބީބްގެ ހަނދާނަށް ''މަތިވެރި ޚިދުމަތުގެ ހަނދާނީ އައްޑަނަ'' އެރުވުނެވެ‪.‬‬ ‫މިއައްޑަނައާއި ޙަވާލުވެ ވަޑައިގެންނެވީ އަންނަބީލް އިބްރާހީމް ޙަބީބްގެ‬ ‫ދަރިކަނބަލުން އަލްފާޟިލާ ޙަބީބާ އިބްރާހީމް ޙަބީބެވެ‪ .‬އައްޑަނަ ޢާއިލާއާއި‬ ‫ޙަވާލުކޮށްދެއްވީ އޭރުގެ ސިފައިންގެ ވެރިޔާގެ ނާއިބު އަދި މިނިސްޓަރ‬ ‫އޮފް ޑިފެންސް އެންޑް ނޭޝަނަލް ސެކިއުރިޓީ އޮނަރަބްލް އިސްމާޢީލް‬ ‫ޝަފީޢުއެވެ‪.‬‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫ހަނދާނާއި ތާރީޚަށްޓަކައި‪:‬‬

‫ހައްދުންމަތީ ކަޅައިދޫ އާބާދުވުމާއި ފަޅުވުން‬

‫ ‬

‫ސ‪ .‬ސާޖަންޓް ޠޯޙާ އަބޫބަކުރު‬

‫އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފްގެ ބޭނުންތަކަށް ތަރައްޤީކުރުމަށްޓަކައި މިރަށް އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފާއި ސަރުކާރުން ޙަވާލުކުރެއްވީ‪ 21 ،‬އޮކްޓޯބަރ‬ ‫‪2010‬ގައެވެ‪ .‬މިކަމުގެ ލިޔުމުގައި މެދުދެކުނު ޕްރޮވިންސްގެ ޤައުމީ އިދާރާގެ ފަރާތުން ސޮއިކުރެއްވީ‪ ،‬ސްޓޭޓް މިނިސްޓަރ އަޙުމަދު‬

‫މުޖުޠަބާއެވެ‪ .‬އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފްގެ ފަރާތުން ސޮއިކުރެއްވީ‪ ،‬އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ސެންޓްރަލް އޭރިއާގެ ކައްދޫ ޕޯސްޓްގެ އޮފިސަރ އިންޗާރޖްކަމުގައި‬ ‫ހުންނެވި ކެޕްޓަން މުޙައްމަދު ރިފްޢަތު މޫސާ އެވެ‪ .‬ރަސްމީކޮށް އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ކަޅައިދޫ ޕޯސްޓް ުހޅުވުނީ‪ 3 ،‬ނޮވެމްބަރު ‪ 2011‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫ރޙައްދުގެ ޤައުމީ އިދާރާގެ ސްޓޭޓް ސެކްރެޓަރީ‬ ‫ހުޅުވައިދެއްވުމުގެ ގޮތުން ަކޅައިދޫ ޕޯސްޓްގައި ޤައުމީ ދިދަ ނަންގަވައިދެއްވީ‪ ،‬މެދު ދެކުނު ސަ ަ‬ ‫ނޞޫރެވެ‪.‬‬ ‫ޙުސައިން ޢުމަރެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ ދިދަ ނަންގަވައިދެއްވީ ސެންޓްރަލް އޭރިއާގެ ކޮމާންޑަރ ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް ޒަކަރިއްޔާ މަ ް‬ ‫މިހާރު ކަޅައިދޫ ބޭނުންކުރެވެނީ‪ ،‬އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ސެންޓްރަލް އޭރިއާގެ ކޯސްޓްގާރޑް އުޅަނދުފަހަރުގެ ބަނދަރެއްގެގޮތުގައާއި‪ ،‬ޑައިވިންގ‬ ‫ސެލްގެ ބޭނުންތަކަށާއި ކައްދޫ ޓްރޭނިންގ ސެންޓަރުގައި ހިންގޭ ބައެއް ތަމްރީންތަކުގައެވެ‪.‬‬ ‫ރަށް އާބާދުވުން‪:‬‬

‫‪38‬‬

‫އަންޒަމާނުއްސުރެ މީހުން ދިރިއުޅެފައިވާ‬ ‫ޤަދީމީ ރަށްރަށްހުރި‪ ،‬ހައްދުންމަތީގެ ރަށްތަކުގެ‬ ‫ތެރެއިން ކަޅައިދޫއަކީ މާކުރިއަކުން މީހުން‬ ‫ދިރިއުޅެފައިވާ ރަށެއްކަމުގައި ކަނޑައެޅޭނެ‬ ‫ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ފެންނާކަށެއް‬ ‫ހެތްކެއް‬ ‫ތާރީޚީ‬

‫އިސްލާމްދީނުގެ މަތިވެރި ހިދާޔަތުގެ އަލި‬ ‫މިދީބަށް ފޯރުމުގެ ކުރީގެ އާސާރެއް ވެސް‬ ‫ޤަދީމީ‬ ‫ހުރިކަމަކަށްނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިރަށުގައި‬ ‫ނަމަކުން ނިސްބަތްވެވޭ ހިސާބެއްވެސް މިރަށަކު‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬ޒަމާނުއްސުރެ ފަޅުރަށެއްގެގޮތުގައި‬ ‫އޮތްނަމަވެސް‪ ،‬މިރަށް އޮންނަ ހިސާބުގެ‬ ‫ގޮތުންނާއި‪ ،‬ރަށުގެ ފަޅަކީ ދެމޫސުމަށްވެސް މަޑު‬

‫ބަނދަރަކަށްވުމުގެ ސަބަބުން މިއީ އިހު ޒަމާނުގައި‬ ‫ދަތުރުވެރިންނާއި މަސްވެރިން އަރައިފޭބުން‬ ‫އިތުރު ރަށެކެވެ‪ .‬ރަށުގެ އިރުމަތީފަރާތު ތޮށްޓަކީ‬ ‫ރަނގަޅަށް ހުއިފަތް ހެދުމުގެ ސަބަބުން ބޮލި‬ ‫އާލާވާ ތޮށްޓަކަށްވުމަކީވެސް ރަށުގެ ފައިދާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ރަށް އާބާދުވުމާއިބެހޭގޮތުން އަލިކަމެއް‬ ‫ލިބެނީ‪ ،‬މިރަށުގެ ދެކުނުން އުވަދެވިފުށްޓާއި‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ޖެހިގެން އޮންނަ ބަރެސްދޫ ފަޅުވުމާއިބެހޭގޮތުން‬ ‫އެވާހަކައިގާ‬ ‫ނާޑުކަތާއިންނެވެ‪.‬‬ ‫ދެކެވޭ‬ ‫ވާގޮތުން "ބަރެސްދޫގެ އެންމެން ބޮޑުމާލޫދު‬ ‫ހަރުގެއަށް ޖަމާވެފައި ވަނިކޮށް ހަރުގޭގެ ދޮރުން‬ ‫ހާލެއްގެ ސިފައިގައި ހުރި އެއްޗެއް ވަދެގެން‬ ‫އައިސް އެއްވެފައި ތިބި މީހުން ކާންފެށީއެވެ‪.‬‬ ‫އެސޮރުގެ އަތްދޮށުން ސަލާމަތްވީ މަދުމީސްކޮޅު‬ ‫އެރަށުގައި ތިބެން ނުކެރިގެން ރަށް ދޫކޮށް‬ ‫ކަޅައިދުއަށް ދިޔައީ ކަމަށާއި ކަޅައިދޫގައި މީހުން‬ ‫ދިރިއުޅެންފެށީ އޭގެ ފަހުން" ނެވެ‪( .‬މުޙައްމަދު‬ ‫އިބްރާހީމް ލުޠުފީ‪.)1994 ،‬‬ ‫އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް އިސްކަންދަރު‬ ‫‪ 2‬ގެ ދުވަސްވަރާއި ހަމައަށް އައިއިރު‬ ‫ކަޅައިދުއަކީ މީހުން ވަޒަންވެރިވެގެން އުޅޭ ރަށެއް‬ ‫ނޫންކަންއެނގެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިދުވަސްވަރުގައި‪،‬‬ ‫ކަޅައިދޫއަށް އަރާ ފައިބާމީހުންނާއި ރަށުގައި‬ ‫ތިބޭ މީހުން އިތުރުވަމުންދިޔަކަން އެނގެއެވެ‪.‬‬ ‫މިކަން އެނގެނީ މިރަދުންގެ ޒަމާނުގައި ގަމު‬ ‫މިސްކިތަށް ދެއްވާފައިވާ ބޯގަ ފަތްކޮޅަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިފަތްކޮޅުގައިވާގޮތުން‪ ،‬ކަޅައިދުއަކީ އިހުއްސުރެ‪،‬‬ ‫ގަމު މިސްކިތުގެ ވަޤުފު ރަށެކެވެ‪.‬‬ ‫"ސުވާސްތީ ސިރީ މަތަމަހާ ސިރީ‬ ‫ރަންނަވަލޯކަ އަބާރުނަ ސިއާކަ ސާސްތުރަ‬ ‫އައުދަ ކީރިތި ކައްތިރި އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް‬ ‫އިސްކަންދަރު ބަވަނަ މަހާރަދުން ވިދާޅީން‪ .‬މަގޭ‬ ‫ވޮނަދޮނަ ރާއްޖޭ ހައްދުންމަތީ ޚަޠީބު މަލިން‬ ‫މުދިމުން ގެމިމާން ކުދިބޮޑު ކަމުވެ އުޅޭ އެންމެ‬ ‫އަޅުތަކުނަށް ވިދާޅުފަތެ‪ .‬ތިބާ އަތޮޅު ގަމު‬ ‫އައްނާއިބު ޙުސައިން އަޅާ ތިމަން ރަދުންގެ‬ ‫މާތް ފާތުރާދަށު ދަންނަވައިގަތްބަހީ‪ ،‬ގަމު ހުކުރު‬ ‫މިސްކިތު ވަޤުފު ކަޅައިދޫއެވެ‪ .‬ކިޔާ ރައްގަޑު‬ ‫އިހުވިޔަސް މިމިސްކިތަށް ވަޤުފުކޮއްފައި އޮންނަ‬ ‫ރަށެކެވެ‪ .‬މިހެންވެ ފުރަބަންޑާރާ ކަތީބަކު‬ ‫ނުލައި‪ ،‬އޮންނަ ރައްގަނޑެކެވެ‪ .‬މިހައިރު‬ ‫ބަންޑާރާ ކަތީބަކު ނުލައްވައި ރަށުމީހުން‬ ‫އެކުވެރިވެ ނުތިބޭނެތެވެ‪ .‬ފުރަބަންޑާރަ ކަތީބަކު‬ ‫ލައްވައި ދަރުމަކުރައްވައިފައި މިކަޅައިދުއެވެ‬ ‫ކިޔާ ރައްގަޑު ގަމު މިސްކިތު ރަށެއްކަމު‬ ‫ހަނދާނަށް ފަތްކޮޅެއް ދެއްވައި ދަރުމަކުރައްވާން‬ ‫އެދި ގޮވައިގަތްހިދު މިބަސް އައްސަވައި‬ ‫ޤަބޫލުކުރައްވައިގެން ހުބަހިރިއާ ސުއްދައިން‬ ‫ވިދާޅީން‪ ،‬މަގޭ ވޮނަދޮނަ ރާއްޖޭ ހައްދުންމައްޗަށް‬ ‫ރަސްބަންޑާރަފުށުން ރަސްކަމާ ކެމަށްދާހައި‬ ‫އަޅުނާއި‪ ،‬އެހެނިހެން ކިބަކިބައިން ކަންކަމުދާހައި‬ ‫އަޅުންނާއި‪ ،‬ހައްދުންމަތީ އެންމެ ރަށްރަށު‬ ‫އެންމެ އަޅުތަކުނަށް ވިދާޅުފަތެ‪ .‬ކަޅައިދޫ ގަމު‬ ‫ހުކުރު މިސްކިތު ރަށެކެވެ‪ .‬މިރަށަށް އަރާއި‪،‬‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫ނެތް އަނިޔާއެއް ނުކުރަނީކޮށު‪ .‬މިތަންމަގުން‬ ‫ސިރީ ރަންނަވަލޯކަ އަބާރަނަ ސިއާކަ ސާސްތުރަ‬ ‫އައުދަ ކީރިތި ކައްތިރި ބަވަނަ މަހާރަދުންގެ‬ ‫ކައްތިރި މުދިގެއްސުމަށް މިފަތް ލިއުއްވުމުގެ‬ ‫ހުއްދަ ވިދާޅުބަސްފުޅާއިނުކުމެ ބަޑޭރި އިބްރާހީމް‬ ‫އަޅާކީ ހިނދު ޢުމަރު ގަދަހަމާންތި އަޅާލީން‪".‬‬ ‫(ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުން ފެނިފައިވާ‬ ‫ދުވަސްވީ ލިޔުންތައް‪2010 ،‬މ)‪( .‬ނޯޓް‪:‬‬ ‫ދިވެސް އަކުރުން އަޞްލުއޮތް މިފަތްކޮޅު‬ ‫ތާނަކުރެއްވީ އަލްފާޟިލް ގަމު އައްނާއިބު ޙަސަން‬ ‫އިބްރާހީމް ދީދީ އެވެ‪ .‬ތާނަކުރެއްވި ތާރީޚަކަށް‬ ‫ޖައްސަވާފައިވަނީ ‪ 14‬މެއި ‪1962‬މ‪ .‬އެވެ‪).‬‬

‫ޙަސަން ނޫރައްދީން ޖިއްދާގައި އަވަހާރަވުމާއި‬ ‫ގުޅިގެން‬

‫މާލޭގައި‬

‫ކަމުގެތެރޭގައި‪،‬‬

‫ހިނގި‬

‫ކުރިން‬

‫ފިތުނަވެރި‬

‫"ވަޒީރުކަމުން‬

‫ދުރުކުރެއްވި މޫސާ ދޮށިމޭނާ ތަކުރުފާނު‬

‫ކަޅައިދުވަށް ފޮނުވާލެއްވިޔެވެ‪".‬‬ ‫ހިނގާފައިވަނީ‪،‬‬

‫ޙަސަން‬

‫މިކަން‬

‫ނޫރައްދީން‬

‫ރަދުންގެ އަރިހުގައި ޙައްޖަށްދިޔަ މީހުންގެ‬ ‫ތެރެއިން އެނބުރި އާދެވުނުމީހުން ހިޖުރައިން‬

‫‪ 1214‬ވަނަ އަހަރު ރަޖަބްމަހު ‪ 15‬ވީ‬

‫ބުރާސްފަތި ދުވަހު މާލެއައުމަށް ަފހުގައެވެ‪.‬‬

‫"އައްނާއިބު‬ ‫މިވާ‬ ‫މިފަތްކޮޅުގައި‬ ‫ޙުސައިން" އަޅާއަކީ‪ ،‬ހައްދުންމަތީ ގަމު‬ ‫އަލްޤާޟީ ޙަސަން ތާޖުއްދީނާ އެއްބަފާ‬ ‫އަފީފުއްދީންއެވެ‪.‬‬ ‫ޙުސައިން‬ ‫އައްނާއިބު‬ ‫މިފަތްކޮޅުގެ އަލީގައި އޮޅުމެއްނެތި އެނގޭގޮތުގައި‬ ‫އެދުވަސްވަރު ކަޅައިދޫގައި މީހުންތިބި ނަމަވެސް‬ ‫"ރަސްމީގޮތުން" ކަޅައިދޫއަކީ މީހުން ދިރިއުޅޭ‬ ‫ރަށެއްގެ ގޮތުގައި ނުހިމެނޭކަމެވެ‪ .‬ހަމައެއާއެކު‬ ‫އައްނާއިބު އަފީފުއްދީން އެދިވަޑައިގެންނެވި ގޮތަށް‬ ‫އެރަށަށް ކަތީބަކުވެސް ލައްވާފައިވާކަމެއްވެސް‬ ‫މިފަތްކޮޅުން ދޭހައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ބަދަލުގައި‬ ‫އެރަށަކީ ގަމު މިސްކިތުގެ ވަޤުފު ރަށެއްގެގޮތުގައި‬ ‫ދެމިއޮތުމުގެ އަމުރު މައުރޫފް ނެރުއްވީއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ތާރީޚު ފޮތުގައި ކަޅައިދޫގެ‬ ‫އައިސްފައިވަނީވެސް‬ ‫ފުރަތަމައަށް‬ ‫ވާހަކަ‬ ‫މަތީގައިދެންނެވިފައިވާ‪ ،‬އަލްޤާޟީ ޙަސަން‬ ‫ތާޖުއްދީންގެ ކޮއްކޯފުޅު އައްނާއިބު ޙުސައިން‬ ‫އަފީފުއްދީން ނިޔައުވި ވާހަކަގެނައުމަށްފަހުގައެވެ‪.‬‬ ‫ޙުސައިން އަފީފުއްދީންގެ ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި‬

‫ކަޅައިދޫ ޝައިޚް ޙަސަން ކަލޭގެފާނު ހިމެނޭކަން‬ ‫ބަޔާންކުރުމުގައެވެ‪ .‬ޙުސައިން އަފީފުއްދީން‬ ‫ނިޔައުވީ ހިޖުރައިން ‪ 1159‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ރަބީޢުލްއައްވަލު މަހު ‪ 07‬ވީ ބުދަ ވިލޭރެއި‬ ‫ފަތިހުގެ ވަގުތެއްގައެވެ‪ .‬މީލާދީގޮތުން މިތާރީޚަކީ‪،‬‬ ‫‪ 30‬މާރޗް ‪ 1736‬އެވެ‪.‬‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫އައްސުލްޠާން‬ ‫ޣިޔާޘުއްދީންގެ ރަސްކަމުގައި މާލޭގައި ހިނގި‬ ‫ގުޅިގެން‬ ‫މައްސަލަގަނޑަކާއި‬ ‫ސިޔާސީ‬ ‫އެއްބަފާ‬ ‫އެއްބަނޑު‬ ‫ދޮންބަންޑާރައިންނާއި‬ ‫"ޙުސައިން ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނުންގެ ފުތް މުޙައްމަދު‬ ‫މަނިކުފާނު ކަޅައިދޫއަށް ފޮނުއްވައިލެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ފޮނުއްވައިލެއްވި‬ ‫ކަޅައިދުވަށް‬ ‫މީނާ‬ ‫ފުރައިގެންދަނިކޮށް‬ ‫އެއޮޑި‬ ‫އޮޑިމަތީގައި‬ ‫ދާން‬ ‫އެމަނިކުފާނުގޮވައިގެން‬ ‫މާލެއިން‬ ‫ފޮނުއްވި ޢަސްކަރަކާއި ދެކޮޅުވެގެން އެމީހާ‬ ‫އެއޮޑިޔާއިގެން‬ ‫އަދި‬ ‫ބަންނަވައިފިޔެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭން ނިކުމެގެންދާންވެސް ދިމާކުރެއްވިޔޭ‪..‬‬ ‫އެކަމަކު އެކަންތައް އެހެނަކުން ނުވެވުނޭ‪..‬‬ ‫ދެން ފަހެ އެމީހާޔާއި ޞުލްޙަވެ‪ ..‬އެމީހާ‬ ‫މޮހައިލެއްވިޔޭ‪..‬ދެން އެޔަށްފަހު އެއޮޑިޔައިގެން‬ ‫ގޮސް ހައްދުންމަތީ ކަޅައިދުވަށް އޭނާ ބާލައިފައި‬ ‫މާލެއިން އޭނާ ގެންގޮސްލާން ފޮނުއްވިމީހާ މާލެ‬ ‫އައިސް އެކަންތައް ވީގޮތުގެ ވާހަކަ ދެންނެވީމާއި‬ ‫އަނެއްކާ ޢަސްކަރުންކުރެން ގަދަފަދަ ތިން މީހުން‬ ‫މާލެއިން ފޮނުއްވަވައި އެ މުޙައްމަދު މަނިކުފާނު‬ ‫ވަރަށް ތަޅައިފައި ކަޅައިދޫގައި ބެހެއްޓެވިޔޭ‪..‬ދެން‬ ‫މިޔަށްފަހު އަހަރެއްހައި ދުވަހުން މިމުޙައްމަދު‬ ‫މަނިކުފާނު މާލެ ގެންނެވީއެވެ‪( ".‬ދިވެހި‬ ‫ތާރީޚް‪ .)1993 ،‬މިކަންހިނގި ދުވަސްވަރަކީ‬ ‫ޣިޔާޘުއްދީން ރަދުންގެ ރަސްކަމުން ‪ 3‬ވަނަ‬ ‫އަހަރާއި ‪ 6‬ވަނަ އަހަރާއި ދެމެދުގައިކަމުގައި‬ ‫ފެނެއެވެ‪ .‬ޣިޔާޘުއްދީން ރަދުން ރަސްކަން ފެށުނީ‪،‬‬ ‫‪ 2‬ރަމަޟާން ‪1180‬ހ‪ .‬ގައި ދޮންބަންޑާރައިން‬ ‫ފަސްދާނަށް ވަޑައިގަތުމުންނެވެ‪ .‬މީލާދީގޮތުން‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫‪1767‬‬ ‫ފެބުރުއަރީ‬ ‫‪1‬‬ ‫މިއީ‬ ‫މަނިކުފާނު‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫ލަފާކުރެވޭގޮތުގައި‬ ‫ކަޅައިދޫއަށް ފޮނުއްވައިލެއްވިފައިވާނީ ‪1769‬މ‪.‬‬ ‫އިން ‪1771‬މ‪ .‬އާއި ދެމެދުގައެވެ‪ .‬މިދުވަސްވަރު‬ ‫ކަޅައިދޫގައި މީހުން އުޅުނުކަމާއިމެދު އެއްވެސް‬ ‫އޮޅުމެއްނެތެއްނޫންތޯއެވެ‪ .‬އެހެނީ‪ ،‬ކަޅައިދޫއަކީ‬ ‫މަނިކުފާނުފަދަ‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫ފަޅުރަށެއްނަމަ‬ ‫ބޮޑަކު އެރަށަށް ފޮނުއްވައި ނުލައްވާނެތީއެވެ‪.‬‬ ‫އަދިހަމައެއާއެކު‪ ،‬އަންދުވަހު އާދައިގެމަތިން‬ ‫ފޮނުވައިލެވެނީ ނުވަތަ އަރުވައިލެވެނީ މީހުން‬ ‫ދިރިއުޅޭ ރަށްރަށަށް ކަމަށްވެފައި އޮތުމެވެ‪.‬‬ ‫ތާރީޚުން ދެން ފެންނަނީ‪ ،‬ޣިޔާޘުއްދީން‬

‫‪39‬‬

‫‪40‬‬

‫ރަދުން ‪ 7‬އަހަރު ރަސްކަންކުރެއްވުމަށްފަހު‬ ‫އެހިނގައިދިޔަ‬ ‫ޙައްޖަށްވަޑައިގަތުމާއިގުޅިގެން‬ ‫ކުރިން‬ ‫ހިނގައިދިޔުމަށްފަހު‬ ‫ކަންކަން‬ ‫މިދެންނެވި‪ ،‬ކަޅައިދޫއަށް ފޮނުއްވައިލެއްވުނު‬ ‫ރަސްކަމަށް‬ ‫މަނިކުފާނު‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫އައްސުލްޠާން‬ ‫އިސްވެވަޑައިގެންނެވިތަނެވެ‪.‬‬ ‫އިސްކަންދަރު‬ ‫ޝަމްސުއްދީން‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫މިނަންފުޅުގައެވެ‪ .‬މިރަސްކަމުގައި "ކަޅައިދޫ‬ ‫ފުތް‬ ‫ނާއިބުތަކުރުފާނުންގެ‬ ‫ޙަސަން‬ ‫މާފަތްކަންދެއްވެވިއެވެ‪".‬‬ ‫މޫސާތަކުރުފާނަށް‬ ‫މިޙަސަން‬ ‫‪)1993‬‬ ‫(ދިވެހިތާރީޚް‪،‬‬ ‫އިސްވެދެންނެވުނު‬ ‫ނާއިބުތަކުރުފާނުންނަކީ‬ ‫ކަޅައިދޫ ޝައިޚު ޙަސަން ކަލޭގެފާނެވެ‪.‬‬ ‫މުޙައްމަދު މަނިކުފާނު ކަޅައިދޫގައި ހުންނެވިއިރު‬ ‫އެހީތެރިވެދެއްވާފައިވާނެ‬ ‫ބޮޑަށް‬ ‫އެންމެ‬ ‫ހަމަ‬ ‫ގާތީ‬ ‫އެންމެ‬ ‫ފަރާތަކަށްވުންވެސް‬ ‫މިކަލޭގެފާނުގެ އާއިލާއިން ކަމަށް ވުމަކީ‬ ‫އެންމެ ގާތްގޮތެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުދެކޭގޮތުގައި‪،‬‬ ‫ކަޅައިދުއަކީ މީހުންދިރިއުޅޭ ރަށެއްގެގޮތުގައި‬ ‫"ރަސްމީގޮތުން" ހިމެނިގެންދިޔައީ‪ ،‬ޢިލްމުވެރި‬ ‫ޙަސަންކަލޭފާނާއި‪ ،‬ރަސްކަމުގެ ދަރުބާރުގައި‬ ‫ބަސްވިކޭ‪ ،‬ވަޒީރެއްގެގޮތުގައި މޫސާތަކުރުފާނު‬ ‫ހިމެނިގެންދިޔަ މިދުވަސްވަރުގައެވެ‪.‬‬ ‫އައްސުލްޠާނު ޙަސަން ނޫރައްދީންގެ‬ ‫ރަސްކަމުގައި‪" ،‬ކަޅައިދޫ ޙަސަން ނާއިބު‬ ‫ތަކުރުފާނުންގެ ފުތް މޫސާ ހަކުރާތަކުރުފާނަށް‬ ‫މިޔަށްފަހު‬ ‫ދެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ދޮށިމޭނާކަން‬ ‫ފަސްވަނައަށްވީ ދުވަހު މީނާގެ އަތުހުރި މުދާ‬ ‫ފޭރިފައި ހައްދުންމަތީ ފޮނަދޫއަށް ފޮނުވާލެއްވުނެވެ‪.‬‬ ‫ދެން ދެއަހަރެއްހައި ދުވަސްވުމަށްފަހު އޭނާގެ‬ ‫ބައްޕާގެ ރަށަށް ކަޅައިދުވަށް ދިޔައުމުގެ އަމުރުފުޅު‬ ‫ލިބިގެންދިޔައެވެ‪( ".‬ދިވެހިތާރީޚް‪)1981 ،‬‬ ‫މިރަދުން ރަސްކަމުގައި އިންނެވީ‪ 2 ،‬ރަމަޟާން‬ ‫‪1192‬ހ‪ .‬އިން ‪ 17‬ޝަޢުބާން ‪1213‬ހ‪.‬‬ ‫އަށެވެ‪ .‬މީލާދީ ގޮތުން މިދުވަސްވަރަކީ‪1778 ،‬‬ ‫ވަނައަހަރުގެ ސެޕްޓެމްބަރ އިން ‪1799‬‬ ‫ގެ ޖެނުއަރީ ‪24‬ގެ ނިޔަލަށެވެ‪ .‬މިރަދުންގެ‬ ‫ދުވަސްވަރު ފަޅުވެފައިވާ ރަށްރަށްކަމުގައި ދިވެހި‬ ‫ތާރީޚް (‪ )1993‬ބަޔާންކުރަނީ ‪ 7‬ރަށެކެވެ‪.‬‬ ‫މިރަށްތަކުގެތެރޭގައި ހައްދުންމަތީގެ އެއްވެސް‬ ‫ރަށެއް ނުހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޖިއްދާގައި‬ ‫ނޫރައްދީން‬ ‫ޙަސަން‬ ‫އަވަހާރަވުމާއި ގުޅިގެން މާލޭގައި ހިނގި‬ ‫ކުރިން‬ ‫ކަމުގެތެރޭގައި‪،‬‬ ‫ފިތުނަވެރި‬ ‫"ވަޒީރުކަމުން ދުރުކުރެއްވި މޫސާ ދޮށިމޭނާ‬ ‫ތަކުރުފާނު ކަޅައިދުވަށް ފޮނުވާލެއްވިޔެވެ‪".‬‬ ‫މިކަންހިނގާފައިވަނީ‪ ،‬ޙަސަން ނޫރައްދީން‬

‫ރަދުންގެ އަރިހުގައި ޙައްޖަށްދިޔަމީހުންގެތެރެއިން‬ ‫އެނބުރި އާދެވުނުމީހުން ހިޖުރައިން ‪1214‬‬ ‫ވަނަ އަހަރު ރަޖަބްމަހު ‪ 15‬ވީ ބުރާސްފަތި‬ ‫ދުވަހު މާލެއައުމަށްފަހުގައެވެ‪ .‬މީލާދީގޮތުން‬ ‫މިއީ ‪ 13‬ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 1799‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫މޫސާ ދޮށިމޭނާ ތަކުރުފާނު ނިޔައުވީ މިފަހަރު‬ ‫ފޮނުވާލެވިފައިހުންނަވަނިކޮށެވެ‪.‬‬ ‫ކަޅައިދުވަށް‬ ‫މިދޮށިމޭނާ‬ ‫ދާދިފަހަކާއިޖެހޭންދެންވެސް‬ ‫ތަކުރުފާނުގެ ޒިޔާރަތަށް ނަދުރު ބުނެގެން‬ ‫އެކިރަށްރަށުގެ‬ ‫ޞަދަޤާތްދިނުމަށް‬ ‫އުޅުނެވެ‪.‬‬ ‫ގޮސް‬ ‫ކަޅައިދުވަށް‬ ‫މީހުން‬ ‫ދެކުނުފަރާތުގައި‬ ‫ބާމިސްކިތުގެ‬ ‫ކަޅައިދޫ‬ ‫ދޮށިމޭނާތަކުރުފާނުގެ ބިސްތާނަ މިހާރުވެސް‬ ‫(‪2013‬މ) އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬މިބިސްތާނައިގާ‬ ‫ދެންހުރި ގަލަކީ ލަފާކުރެވޭގޮތުގައި ޙަސަން‬ ‫މިދެގަލުންކުރެ‬ ‫މަހާނަގަލެވެ‪.‬‬ ‫ކަލޭފާނުގެ‬ ‫އެއްގަލުގެ މެދެއްހާތަނުންހުރީ ބިންދާލާފައެވެ‪.‬‬ ‫ޒަމާނުއްސުރެ ދޫދޫމަތިން ކިޔެމުން‬ ‫އަންނަ ނާޑުކަތާއާއި‪ ،‬އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް‬ ‫އިސްކަންދަރު‪ -2‬ގެ ފަތްކޮޅަށާއި‪ ،‬ތާރީޚު‬ ‫ފޮތްފޮތުގައި ހުރި މިރަށާއިގުޅޭ ވާހަކަތަކަށް‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫ކަޅައިދޫގެ‬ ‫ރިޢާޔަތްކުރާއިރު‪،‬‬ ‫ބަލަހައްޓަންތިބި‬ ‫ރަށް‬ ‫ވަޒަންވެރީންނަކީ‬ ‫މީހުންނާއި‪ ،‬ބަރެސްދޫ އިން ދިޔަ މީހުންނާއި‪،‬‬ ‫އެކި ގޮތްގޮތުން ރަށަށްއައިސް އިޖުތިމާއީ‬ ‫ގުޅުންތައް ހިނގައި ރަށުގައި ވަޒަންވެރިވީމީހުން‬ ‫ރަށް‬ ‫އެކަށީގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަމުގައިވުން‬ ‫ބަލަހައްޓަންތިބި މީހުންނަކީ ގަމުން އައިސްތިބި‬ ‫މީހުންނެވެ‪ .‬ގަމުގެ ދަރިކޮޅުތައް ކަޅައިދޫގެ‬ ‫އެންމެ ފުރަތަމަ ކަޅައިދޫގެ މުދިމެއްކަމުގައި‬ ‫ހަމަޖެއްސެވި ކަޅައިދޫ ދޮންދީދީ އަކީވެސް ގަމަށް‬ ‫ނިސްބަތްވާމީހެކެވެ‪ .‬މީނާގެ އަޞްލުނަމަކީ‬ ‫ޔޫސުފް އަޙުމަދު ދީދީއެވެ‪ .‬މީނާއަކީ‪ ،‬ގަމު‬ ‫ނެވިއަލިބޭގެ ދޮން އިނބުރޭމު (އިބްރާހީމް)‬ ‫ތަކުރުފާނުގެ އަލިމަނިކުފާނުގެ އަޙުމަދު ދީދީގެ‬ ‫ދޮންދީދީ (ޔޫސުފް) އެވެ‪.‬‬

‫ކަޅައިދޫ ރައްޔިތުން ދިރިއުޅުނު މުއްދަތެއް‬ ‫އެނގޭކަށްނެތެވެ‪ .‬ބަރެސްދޫގައި ދިރިއުޅެން‬ ‫ދަތިވެގެން ކަޅައިދޫ ރައްޔިތުން އެނބުރި‬ ‫ކަޅައިދޫއަށް ބަދަލުވީއެވެ‪( .‬އަޙުމަދު ނަޢީމް‪،‬‬ ‫‪.)2013‬‬ ‫އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް ނޫރައްދީންގެ‬ ‫ރަސްކަމުން ދެވަނަ އަހަރުގައި ފަނޑިޔާރުންނާއި‬ ‫އަމީރުންނާއި ވަޒީރުން ރަސްކަމުގެ ދަރުބާރަށް‬ ‫ގެންނަވައި އަމުރުކުރެއްވީ‪ ،‬ރަށްރަށުގެ އާބާދީ‬ ‫އުނި އިތުރުވެފައިވުމުގެ ސަބަބުން ކުރީގެ‬ ‫ރަސްރަސްކަލުން ދެއްވާފައިވާ ފަތްކޮޅުތަކުގައި‬ ‫ހުރިމަގުން ވާރުދުރޯ ދިނުމަށް ރައްޔިތުންނަށް‬ ‫ފެނިވަޑައިގަންނަވާތީ‬ ‫ނުކުޅަދާނަވެއްޖެކަމަށް‬ ‫ހަމަޖެއްސުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ވާރު‬ ‫ބޯހިމަނުއްވައި‬ ‫މިއަމުރުފުޅާއި ގުޅިގެން ބޯހިމެނިއިރު ކަޅައިދޫ‬ ‫ހިމަނާފައިވަނީ މީހުން ވަޒަންވެރިވެ އުޅޭ ވަޤުފު‬ ‫ރަށެއްގެގޮތުގައެވެ‪ .‬ކަޅައިދޫއިން ނެގުމަށް‬ ‫ހަމަޖައްސާފައިވާ ވަރުވާއަކީ‪ 28 ،‬ކޯއްޓޭ‬ ‫ބޮއްޔާއި ‪ 140‬ރުފިޔާއެވެ‪ .‬މިބޯހިމެނުމުގައި‬ ‫ބަރެސްދޫ ހިމެނެނީ މީހުން ވަޒަންވެރިވެ‬ ‫ނޫޅޭ ވަޤުފު ރަށެއްގެގޮތުގައެވެ‪( .‬ބެލް‪،‬‬ ‫‪1940‬މ‪ :‬ޞ‪ .)102.‬މިމަޢުލޫމާތުގެ އަލީގައި‬ ‫ދަންނަވަންޖެހެނީ ދުވަސްވީމީހުން ކިޔައިދޭ ގޮތް‬ ‫ޞައްޙަކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ރަށުގެ އާބާދީ އިތުރުވަމުން ގޮސްފައިވަނީ‬ ‫ލަސްލަހުންނެވެ‪ .‬އާބާދީ އިތުރުވަމުންގޮސް‪،‬‬ ‫އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީން ‪ 3‬ގެ‬ ‫ރަސްކަމުގައި‪ 1911 ،‬ވަނަ އަހަރު ބޯހިމެނިއިރު‬ ‫ރަށުގެ އާބާދީއަކީ ‪ 95‬މީހުންނެވެ‪ .‬އެއީ ‪49‬‬ ‫ފިރިހެނުންނާއި ‪ 46‬އަންހެނުންނެވެ‪ .‬މީހުން‬ ‫އުޅޭ ‪ 23‬ގެހުއްޓެވެ‪ .‬އޭގެ ‪ 10‬އަހަރުފަހުން‬ ‫‪1921‬މ‪ .‬ގައި ބޯހިމެނިއިރު އާބާދީއަކީ‬ ‫‪ 106‬އެވެ‪ .‬އެއީ ‪ 56‬ފިރިހެނުންނާއި ‪50‬‬ ‫އަންހެނުންނެވެ‪ .‬ރަށުގައިހުރީ މީހުން އުޅޭ‬ ‫‪ 27‬ގެއެވެ‪( .‬މިނިސްޓްރީ އޮފް ޕްލޭނިންގ‪،‬‬ ‫‪1921‬މ)‪ .‬‬

‫ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ފަޅުވުން‪:‬‬

‫ރިފަރެންސް‪:‬‬

‫ރަށުގެ ދުވަސްވީމީހުންގެ ހަނދާނުން‬ ‫އެނގޭގޮތުގައި‬ ‫ވާހަކަތަކުން‬ ‫ކިޔައިދޭ‬ ‫ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ކަޅައިދޫ ފަޅުވީ‪ ،‬މިރަށުގެ‬ ‫ބަރެސްދޫއަށް‬ ‫މިއަތޮޅު‬ ‫ރައްޔިތުން‬ ‫މިކަން‬ ‫ބަދަލުކުރެއްވުމާއިގުޅިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ހިނގީ އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް ނޫރައްދީންގެ‬ ‫(‪1882‬މ އިން ‪1886‬މ އަށް) ރަސްކަމުގައި‬ ‫‪1882‬މ ހިސާބުގައެވެ‪ .‬އޭރު ކަޅައިދޫގައި‬ ‫މީހުންދިރިއުޅުނީ ‪ 08‬ގޭގައެވެ‪ .‬ބަރެސްދޫގައި‬

‫‪1 .1‬ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީސް‪2010 ،‬މ‪ :‬ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬ ‫ޔން‪ .‬މާލެ‪ :‬ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬ ‫އޮފީހުން ފެނުނު ދުވަސްވީލިޔެކި ު‬ ‫އޮފީސް‪.‬‬ ‫‪2 .2‬އެޗް‪.‬ސީ‪.‬ޕީ ބެލް‪1940 ،‬މ‪ :‬ދަ މޯލްޑިވް އައިލެންޑްސް‪،‬‬ ‫މޮނޮގްރާފް އޮން ދަ ހިސްޓްރީ އާކިއޮލޮޖީ އެންޑް އެޕިގްރަފީ‪.‬‬ ‫ސިލޯން ގަވަރމަންޓް ޕްރެސް‪ ،‬ކޮލޮމްބޯ‪1985( .‬މ ގައި ދިވެހި‬ ‫ބަހާއިތާރީޚަށްޚިދުމަތްކުރާޤައުމީމަރުކަޒުން އަލުން ޗާޕުކުރައްވާފައި‪).‬‬ ‫‪3.3‬އިދުރީސް ޙުސައިން ލ‪.‬ގަން‪2010 ،‬މ‪ :‬ބަސްދީގަތުން‪.‬‬ ‫‪4.4‬ޢަބުދުލްޙަމީދު ރުޝްދީ ލ‪.‬ކަޅައިދޫ‪2013 ،‬މ‪ :‬ބަސްދީގަތުން‪.‬‬ ‫‪5.5‬މޭޖަރ (ރޓ) އަޙުމަދު ނަޢީމް‪2013 ،‬މ‪ :‬ބަސްދީގަތުން‪.‬‬ ‫‪6 .6‬މުޙައްމަދު އިބްރާހީމް ލުޠުފީ‪1994 ،‬މ‪ :‬އަވަސްކަޅިއަކުން‬ ‫ހައްދުންމަތި‪ .‬ފަތްތޫރަ ‪.180‬‬ ‫‪7 .7‬ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށްޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު‪1981 ،‬މ‪ :‬ދިވެހި‬ ‫ތާރީޚް‪ .‬މާލެ‪ :‬ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު‪.‬‬

‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫‪s‬‬ ‫‪c b‬‬ ‫‪w Li ku s‬‬ ‫‪c mu ai hW b‬‬ ‫‪w r‬‬ ‫‪u hw‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤް‬

‫ހިތި ކަދޫވެލެއް ެގ ބުޑަށް ފެން ކަމުގައި މާމުއި އެޅިޔަސް އޭގައި ައޅާ‬ ‫އެ ްއޗެއް ފޮން ެޏއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫އިށީންނާނެ ގަލެއް ނުބަލައި އުދުއްސައި ނުގަންނާށެވެ‪.‬‬

‫އަސްލު ނުބައި‪ ،‬ވިޔާނުދާ މީހަކަށް ކިތަންމެ ހެޔޮ ނަސޭހަތެއް‬

‫ތިމާ އަދާކުރާ ވަޒީފާއަށްވުރެ ރަނގަޅު ވަޒީފާއެއް ހޯދާފައި‬ ‫ނޫނީ‪ ،‬ހުރި ވަޒީފާ ދޫކޮށްނުލާށެވެ‪.‬‬

‫ދިނަސް އެއިން އޭނާއަކަށް އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނުކުރާނެއެވެ‪.‬‬

‫ނަރެ ްއހާތަން ދޫކޮށްލިއްޔާ ކެނބެ ްއހައިތަން ދަމައިގަންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ހެދިފައިވާ ހަރުދަނާ "ޤާނޫނާއި" ގަވާއިދު ފަދަ ކަންކަމުން‬ ‫ކިތަންމެ ކުޑަ ދުލެއް ދިނަސް އެއިން ހޯދާ ނޭކަށޭނަ ފައިދާ‬ ‫ބޮޑުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ވަގަކަށް ހާސް ދުވަހެވެ‪ .‬ވެރިޔަކަށް އެއް ދުވަހެވެ‪.‬‬

‫މ ދުވަހަކު‬ ‫ނ ކުރާ ނޭދެވޭ ކަންތައް ކިތައް ެ‬ ‫ސިއްރު ް‬ ‫ކން ބޭޒާރުވާ‬ ‫އކު ކުރަމުން ގެންދިޔަޔަސް‪ ،‬އެ ަ‬ ‫މަޖަލާ ެ‬ ‫ހ އެ ހުރިހައިކަމެއް ފެނަށް ދިޔައީއެވެ‪.‬‬ ‫ދުވަ ު‬

‫ރޅެވެ‪ .‬ކުދި އެއްޗިއްސަށް ކުދި ރާޅެވެ‪.‬‬ ‫ބޮޑެތި އެއްޗިއްސަށް ބޮޑެތި ާ‬

‫އެ ކަކުންޏެއް ހަރުކޮންނަން ވާނީ އެ ކަކުންޏެއްގެ ވަރުންނެވެ‪.‬‬

‫ބޮޑެތި މީހުންނާ ދިމާވާނީ ބޮޑެތި ކަންތަކާއެވެ‪" .‬ކުދި‬

‫ނ ވާނީ‪ ،‬ނުވަތަ ދިރިއުޅެންވާނީ އެ‬ ‫އެ މީހަކު ހޭދަކުރަ ް‬ ‫މީހެއްގެ ވަރުން ނެވެ‪.‬‬

‫މީހުންނާ" (އާދައިގެ މީހުންނަށް) ދިމާވާނީ އާދައިގެ‬ ‫ކަންތަކާއެވެ‪.‬‬

‫ކަންވެ ނަންނުވިޔަސް ކަންނުވެ ނަންނުވާށެވެ‪.‬‬ ‫ތ ނަން‬ ‫ނ އެކަމުގެ ރީ ި‬ ‫ރަނގަޅު ކަމެއް ކޮށްގެ ް‬ ‫ނވާ ރީތި‬ ‫ށ އެކަމުން ލިބެ ް‬ ‫ނުލިބުނަސް ކަމެއް ނުކޮ ް‬ ‫ނަން ލިބި ނުގަންނާށެވެ‪.‬‬

‫ކުޑަ ގަހަކަށްވުރެ ބޮޑު ގަހެއްގެ ހިޔާ ބޮޑުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ށ އެހީވެދެވޭ ވަރަށްވުރެ‪ ،‬ތަނަވަސް‬ ‫އާދައިގެ މީހަކަ ް‬ ‫ހވެ ދެވޭލެއް މާ ބޮޑުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މީހުންނަށް އެ ީ‬

‫ށ އެޅި ބިންގަލެއް ކެއްޗާ ހަމަޔަށް ނެންގަސް‬ ‫ކައްޗަ ް‬ ‫ނނީ ކައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫އޮން ާ‬

‫ނުބައިގޮތަކަށް ފެށިއްޖެކަމެއް ކިތަންމެ ކުރިއެރިޔަސް‬ ‫އެކަމެއް‬

‫އޮންނާނީ‬

‫ފެންނާނެވެސް މެއެވެ‪.‬‬

‫‪www.addana.mv‬‬

‫ހަމަ‬

‫ނުބައިކޮށެވެ‪.‬‬

‫އެކަން‬

‫ބަސްނުވިކޭ އޮޑީގެ ދިރުނބާ ޮކޅަށް ނާރާށެވެ‪.‬‬ ‫ތިމާގެ އަމުރަށް ބޯނުލަނބާ‬ ‫އަމުރުކުރަން ނުހުންނާށެވެ‪.‬‬

‫ބަޔަކަށް‬

‫އިހަށް ނުވި ރައްކަލެއް ފަހަކުން ނުވެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ނ ހުރުމެވެ‪.‬‬ ‫މ ސަލާމަތު ް‬ ‫މ ކަމަކީ‪ ،‬ތި ާ‬ ‫ފުރަތަ ަ‬ ‫ވކި ފަހަކުން‬ ‫މތް ނުވެ ަ‬ ‫ނ ތިމާ ސަލާ ަ‬ ‫ކުރި ް‬ ‫މއް ނުކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަ ެ‬

‫އެ މީހަ ުކ ކެހި ކަނޑުލެއްގެ ހިތި ފިލުވާނީ‬ ‫އެމީހެކެވެ‪.‬‬

‫އެ މީހަކު ފެށި ކަމެއް ނިންމާންވާނީވެސް‬

‫އެމީހަކުއެވެ‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫‪unWfegcswr udwmcawHum uLwk‬‬ ‫ ‬

‫ކޯޕްރަލް ޢަލީ ނިފާޢު‬

‫އައްސުލްޠާން ކަޅު މުޙައްމަދު ސިރީ ދަންމަރު ބޮވަނަ މަހާރަދުންނަކީ ހިލާލީ ދަރިކޮޅަށް ނިސްބަތްވެ‬

‫ވަޑައިގަންނަވާ ރަސްކަލެކެވެ‪ .‬ބައްޕާ ުފޅަކީ އައްސުލްޠާން ޢުމަރު(ދެވަނަ) ސިރީ ލޯކަ ސުންދުރަ ަމހާރަދުންނެވެ‪.‬‬

‫މަންމާފުޅަކީ ސިއްތި ރަނިކިލެގެއެވެ‪ .‬މި ރަދުންނަށް ރާދަވަޅީގައި ނިސްބަތް ކޮށްފައިވަނީ "މުހައްމަދު ކަލަމިންޖާ‬ ‫ނޞާރާދީނަށް‬ ‫ސިރީ ދަރުމަ ބޮވަނަ ަމހާރަދުން" މިގޮތަށެވެ‪ .‬މިރަދުންނަކީ އިސްލާމްދީން ދޫކުރައްވައި ަ‬

‫ވެދެވަދައިގަތް‪ ،‬މަޝްހޫރު ޙަސަން (ނުވަވަނަ) ގެ ކާފާފުޅެވެ‪.‬‬ ‫މި ރަދުން ތިން ފަހަރެއްގެ މަތިން‬ ‫ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްކަން‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫ތާރީޚީ ފަތްފުއްތަކުން އެނގޭ ގޮތުގައި‬ ‫މަކަރުވެރި‪،‬‬ ‫ރަސްގެފާނަކީ‬ ‫ކަޅުމުޙައްމަދު‬ ‫އަނިޔާވެރި ރަސްކަލެކެވެ‪ .‬ތިންފަހަރުމަތިން‬ ‫ރާއްޖޭގެ ރަސްކަން ‪ 30‬އަހަރާއި ‪ 9‬މަސް‬ ‫ދުވަހު ކުރެއްވި ކަމަށް ދިވެހި ތާރީޚަށް އައު‬ ‫އަލިކަމެއްގައި ބަޔާންކޮށްފައިވެއެވެ‪ .‬މި ފޮތުގައި‬ ‫ކަޅު މުޙައްމަދު ރަސްގެފާނާ ބެހޭގޮތުން އިތުރަށް‬ ‫ބަޔާންކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި "މި ރަސްގެފާނަކީ‪،‬‬ ‫ނުލަފާ‪ ،‬އަނިޔާވެރި‪ ،‬މަކަރުވެރި‪ ،‬އަދި ގޮށްމުށު‬ ‫ބާރުން ރަސްކަން ކުރެއްވި ރަސްކަލެއް ކަމުގައި‬ ‫ތާރީޚު ބަޔާންކުރެއެވެ"‪' .‬ދިވެހި ތާރީޚަށް އައު‬ ‫އަލިކަމެއް'ގައި ‪ 30‬އަހަރާއި ‪ 9‬މަސް ކަމުގައި‬ ‫އޮތްނަމަވެސް މުޙައްމަދު އަމީން ހާމަކުރައްވާ‬ ‫ގޮތުގައި ތިން ފަހަރުމަތީން ‪ 32‬އަހަރާއި‬ ‫ނުވަމަސް ދުވަސް ވާންދެން މިރަދުން ރަސްކަން‬ ‫ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ރަސްކަމުގެ ފުރަތަމަ ދައުރު‪:‬‬

‫މަޝްހޫރު ތާރީޚު ލިޔުންތެރިޔާ‬ ‫ ‬ ‫ނަސީމާ މުޙައްމަދު "ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަހުންނާއި‬ ‫ރަނިން" މި ފޮތުގައި ހާމަކުރައްވާ ގޮތުގައި‬ ‫ކަޅު މުޙައްމަދު ރަސްގެފާނު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް‬ ‫ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ‪1490‬މ ގައެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް 'ދިވެހި ތާރީޚަށް އައު އަލިކަމެއް'‬ ‫އަދި 'ތަންޤީހު ކުރެވުނު ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ތާރީޚުގެ ތަންތަންކޮޅު'ގައި ވާގޮތުން ރަސްކަމަށް‬ ‫އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ‪1491‬މ ގައެވެ‪ .‬މި ތިން‬ ‫މަސްދަރުންވެސް އެނގޭފަދައިން ފުރަތަމަ‬ ‫‪ 42‬ފަހަރަށް ރަސްކަން ކުރައްވާފައިވަނީ ‪ 9‬މަސް‬

‫ކަޅު މުޙައްމަދު ރަސްގެފާނުގެ ވެރިކަމު ެގ‬ ‫ދެވަނަ ދައުރުގައި ކަންނަންނޫރު‬ ‫ޢަލީރާޖަގެ ނުފޫޒު ރާއްޖޭގެ މައްޗަށް‬ ‫އޮތެވެ‪ .‬އަދި އެދުވަސްވަރު މާލެއާއި‬ ‫ބޭރުގެ ފަރާތްތަކަށް އެރަދުންގެ‬ ‫ވެރިކަން ބާރުގަދަ ވެރިކަމެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ފެނިގެން ދިޔައީވެސް ކަންނަންނޫރުގެ‬ ‫އިސްލާމުންގެ ވެރިޔާގެ ބާރުގެ‬ ‫ދަށުގައި ހުންނެވުމުންކަމަށް ނަސީމާ‬ ‫މުޙައްމަދު ހާމަކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދުވަހުއެވެ‪ .‬މުޙައްމަދު އަމީން ހާމަކުރައްވާފައިވާ‬ ‫ގޮތުގައި "‪ ...‬މީނާ ރަސްކަން ކުރައްވާތާ ‪9‬‬ ‫މަސްދުވަސް ވީތަނާ މީނާގެ ކޮއްކޯފުޅު ޔޫސުފް‬ ‫ރަސްކަމަށް ވެރިވެ ވަޑައިގެންފިއެވެ"‪ .‬މި‬ ‫ދައުރުގައި ހިގައިދިޔަ ކަންތައްތަކުގެ ތަފްސީލެއް‬ ‫އެގޭކަން ނެތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެދުވަސްވަރުގައި‬ ‫އިސްމާއިލް‬ ‫ކުރެއްވީ‬ ‫ފަނޑިޔާރުކަން‬ ‫ދުވަސްވަރަކީ‬ ‫އެ‬ ‫ޝަރަފުއްދީންކަމާއި‬ ‫ދުވަސްވަރެއްކަން‬ ‫ހަލަބޮލި‬ ‫ކޮއިލުތެރޭގައި‬ ‫ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬މިކަމަށް ބާރުލިބޭގޮތަށް ނަސީމާ‬ ‫މުޙައްމަދު ހާމަކުރައްވަނީ "‪ ...‬ތަޚުތު‬ ‫ބަދަލުވަމުން ގޮސްފައިވާލެއް އަވަސްކަމުން‪ ،‬މި‬ ‫ދުވަސްވަރަކީ ރަސްކަމުގެ ކޮއިލުތެރޭގައި ގިނަ‬

‫ހަމަނުޖެހުންތަކެއް‬ ‫ދޭހަވެއެވެ"‪.‬‬

‫ހިނގި‬

‫ދުވަސްވަރެއްކަން‬

‫ރަސްކަމުގެ ދެވަނަ ދައުރު‪:‬‬ ‫ކަޅު މުޙައްމަދު ރަސްގެފާނު ދެވަނަ‬ ‫ފަހަރަށް ރަސްކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ‬ ‫އައްސުލްޠާން ޢަލީ (ހަތަރުވަނަ) ސިރީ އައުދަ‬ ‫ވީރަ މަހާރަދުންގެ ރަސްކަން‪ ،‬ކަންނަންނޫރު‬ ‫އަތުލެއްވުމަށްފަހު‬ ‫އެހީފުޅާއެކު‬ ‫މާމަލޭގެ‬ ‫‪1494‬މ ގައެވެ‪ .‬ދެވަނަ ފަހަރަށް ރަސްމަކަށް‬ ‫އިސްވެވަޑައިގެން ‪ 15‬އަހަރު ދުވަހުގެ ދިގު‬ ‫މުއްދަތަކަށް ރަސްކަން ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ތާރީޚު‬ ‫ލިޔުއްވުންތެރިންގެ ލިޔުއްވާފައިވާ ގޮތުގައި ކަޅު‬ ‫މުޙައްމަދު ރަސްގެފާނު އެ ތަޚުތު އަތުލެއްވީ‬ ‫ކަންނަންނޫރު ޢަލީ ރާޖާ އަރިއަހަށް އެހީ‬ ‫ހޯއްދަވަން ވަޑައިގަތުމަށްފަހު މާލެއަށް އެނބުރި‬ ‫ވަޑައިގަތް ފަހުންނެވެ‪ .‬ބުނެވޭ ގޮތުގައި ދެވަނަ‬ ‫ފަހަރަށް ވެރިކަން ހޯއްދެވުމުގައި އެހީތެރިކަން‬ ‫ފޯރުކޮށްދެއްވި ކަންނަންނޫރު އަލީ ރާޖާ‬ ‫ނުވަތަ މާމަލޭއަށް ބަދަލެއް ދޭންޖެހުނެވެ‪.‬‬ ‫އަލީރާޖާ ވެދެއްވި އެހީގެ ބަދަލުގެ ތަފްޞީލް‬ ‫ނޭނގުނު ނަމަވެސް އެއިރު ވެވަޑައިގެންނެވި‬ ‫އެއްބެސްވުމެއްގެ ދަށުން ދިވެހިރާއްޖެއިން‬ ‫ކުރަމުން ގެންދިޔަ ރޯނާއި ހިކިމަހުގެ ވިޔަފާރި‬ ‫ކަންނަންނޫރު އިސްލާމުން އެމީހުންގެ އަމިއްލަ‬ ‫ފިޔަފާރިއަކަށް ހަދައިލިކަމަށް ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫ ކަޅު‬ ‫ވެރިކަމުގެ ދެވަނަ ދައުރުގައި ކަންނަންނޫރު‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫ނުފޫޒު‬ ‫ޢަލީރާޖާގެ‬ ‫އޮތެވެ‪ .‬އަދި އެދުވަސްވަރު މާލެއާއި ބޭރުގެ‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ފަރާތްތަކަށް އެރަދުންގެ ވެރިކަން ބާރުގަދަ‬ ‫ވެރިކަމެއްގެ ގޮތުގައި ފެނިގެން ދިޔައީވެސް‬ ‫ކަންނަންނޫރުގެ އިސްލާމުންގެ ވެރިޔާގެ ބާރުގެ‬ ‫ދަށުގައި ހުންނެވުމުންކަމަށް ނަސީމާ މުޙައްމަދު‬ ‫ހާމަކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬މި ދައުރުގައި ބޭރުގެ‬ ‫މަޝްހޫރު ބައެއް ފަރާތްތަކުން ރާއްޖެއަށް‬ ‫ޒިޔާރަތްކޮށްފައިވާކަން ހާމަވެއެވެ‪ .‬މިދައުރުގެ‬ ‫ރަސްކަން ނިމުމަކަށްއައީ ‪ 15‬އަހަރަށްފަހު މި‬ ‫ރަދުންނަށް ބޮޑުބޭބެ ވިދާޅުވާ ކޮއްކޯފުޅު ޙަސަން‪،‬‬ ‫ރަސްކަމަށް ވެރިވެ ވަޑައިގަތުމުންނެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫‪158‬މ (‪914‬ހ) ގައެވެ‪.‬‬

‫ރަސްކަމުގެ ަފހު ދައުރު‪:‬‬ ‫ކަޅު މުޙައްމަދު ރަސްގެފާނު ތިންވަނަ‬ ‫ފަހަރަށް ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ‪1512‬މ‬ ‫(‪918‬ހ) ގައެވެ‪ .‬އެއީ އައްސުލްޠާން ޢަލީ‬ ‫(ފަސްވަނަ) އަވަހާރަވުމުން‪ ،‬ނުވަތަ ޝަހީދު‬ ‫ކޮށްލުމުންނެވެ‪ .‬މި ދައުރުގައި ‪ 17‬އަހަރު‬ ‫ރަސްކަން ކުރެއްވި ކަމަށްވެއެވެ‪ .‬މި ދައުރަކީ‬ ‫ޕޯޗުގީޒުން ރާއްޖޭގައި ފުރަތަމަ ފައިތިލަ‬

‫ސާބިތުކުރި ދައުރު ކަމުގައި ތާރީޚު ހެކިދެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަޅު މުޙައްމަދު ރަސްގެފާނުގެ ރަސްކަމުގެ‬ ‫ތިންވަނަ ދައުރުގައި ދިވެހީންނާއި ޕޯޗުގީޒުންނާ‬ ‫ދެމެދުގައި ވަރަށް ގިނަ ތަފާތު މުއާމަލާތްތައް‬ ‫ހިނގާފައިވާކަން ސާބިތުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ ކަޅުމުޙައްމަދު ރަސްގެފާނުގެ ފަހު‬ ‫ދައުރުގެ ރަސްކަން ނިމުނީ އެ ރަދުން ‪1528‬މ‬ ‫ގައި އަވަހާރަ ވުމުންނެވެ‪ .‬ފަހު ދައުރު ރަސްކަން‬ ‫ކުރައްވާފައިވަނީ ‪1512‬މ – ‪1528‬މ (‪918‬ހ‬ ‫– ‪935‬ހ) އަށެވެ‪.‬‬

‫‪!!ilwgcnwj Wvurwm cSwawlcaimwa‬‬ ‫ބިޔަ ބޮޑު ޖައްގައްޔެއްގެ ތެރެއިން ވަރަށް‬ ‫ތަފާތު‪ ،‬ވަރަށް ގިނަ ދިރުންތައް ފެންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ތަފާތު ވައްތަރުތަކުގެ ވަލު ޖަނަވާރުތަކެވެ‪.‬‬ ‫ދޫނިސޫފާސޫތްޕެވެ‪ .‬ފަނިފަކުސާތަކެވެ‪ .‬ތަރުކާރީ‬ ‫އާއި މޭވާއެވެ‪ .‬ތަފާތު ފޯމޭޝަނަށް ހެދިފައި‬ ‫ހުންނަ ހިލައާއި ގަލެވެ‪ .‬ބިޔަބޮޑެތި ގަސްތަކެވެ‪.‬‬ ‫ތަފާތު‬ ‫ޤުދުރަތްތެރިކަމުގެ‬ ‫މިހެންގޮސް‪،‬‬ ‫މަންޒަރުތަކާއި ދިރުންތަކެވެ‪.‬‬ ‫މިހުރިހާ ޤުދުރަތްތެރިކަމަކާއިއެކުވެސް‪،‬‬ ‫ޖަންގަލިތަކާއި އެންމެ ބީރައްޓެހި ބަޔަކަށް ވެފައި‬ ‫އޮންނަނީ އަޅުގަނޑުމެން އިންސާނުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދޮގެއްތޯއެވެ‪ .‬އިންސާނުންގެ ހިލަމެއް ދުނިޔޭގެ‬ ‫ބޮޑެތި ޖަންގަލިތަކުން ފެންނާނީ ވަރަށް މަދު‬ ‫ފަހަރަކުއެވެ‪ .‬އެފަދަ މަންޒަރެއް ފެނިއްޖެނަމަ އެއީ‬ ‫ހައިރާންކުރުވަނިވި ކަމަކަށް އޮންނަނީ ވެފައެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އަމުދުން‪ ،‬މަރުވެ ކުނިވެފައިވާ އެތައް‬ ‫ސަތޭކަ އިންސާނުންގެ ހަށިތައް ޖަންގައްޔަކުން‬ ‫ފެނުމަކީ އަޖައިބުކުރުވަނިވި ކަމަކަށް ވެދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ދަންނަވަން މިއުޅެނީ އެފަދަ ޖަންގައްޔެއްގެ‬ ‫ވާހަކައެވެ‪.‬‬ ‫އެޖަންގައްޔަށް ކިޔަމުންދާ "ރަސްމީ"‬ ‫ނަމަކީ "އޯކިގަހާރާ ފޮރެސްޓް" އެވެ‪ .‬ޖަޕާނުގައި‬ ‫އޮންނަ ބޮޑު ބިޔަ ޖަންގައްޔެކެވެ‪ .‬ބަލާބެލުމަށް‬ ‫ޤުދުރަތީ ރީތިކަމުން ފުރިއުތުރިފައިވާ ހިތްގައިމު‬ ‫ޖަންގައްޔެކެވެ‪ .‬އެތައް ދިރުންތަކެއްގެ ގެދޮރެވެ‪.‬‬ ‫މިޖަންގަލި "މަޝްހޫރު" ވެފައިވަނީ އާދަޔާއި‬ ‫ޚިލާފު ނަމަކުންނެވެ‪ .‬އާދެ! "ސުއިސައިޑް‬ ‫ފޮރެސްޓް" ގެ ނަމުންނެވެ‪ .‬ދިވެހި ބަހުން‬ ‫ބުނާނަމަ‪" ،‬އަމިއްލައަށް މަރުވާ" ޖަންގައްޔޭ‬ ‫ކިޔަމާ ހިނގާށެވެ‪ .‬މިފަދަ ނަމަކުން އެޖަންގަލި‬ ‫މަޝްހޫރުކަން ހޯދީ ކީއްވެބާއޭ ސުވާލު އުފެދޭ‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫ދެއްތޯއެވެ‪ .‬ވިދާޅުވަމުން ގެންދަވާށެވެ‪.‬‬ ‫ގިނަ‬ ‫އަހަރުތަކުގައި‪،‬‬ ‫ވޭތުވެދިޔަ‬ ‫އަދަދެއްގެ މަރުވެފައިވާ އިންސާނުންގެ ހަށިތައް‬ ‫އެޖަންގަލީގެ ތެރެއިން ވަނީ ފެނިފައެވެ‪ .‬ގިނަ‬ ‫އަދަދެކޭ މިދެންނެވީ އެކެއް ދެމީހެއްގެ ވާހަކައެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬ގާތްގަނޑަކަށް ސަތޭކައެއްހާ މީހުންގެ‬ ‫މަރުވެފައިވާ ހަށިގަނޑު ކޮންމެ އަހަރަކުވެސް‬ ‫އެޖަންގަލީގެ ތެރެއިން ނެރެމުންދާކަމަށް ވެއެވެ‪.‬‬ ‫މަރުވެފައިވަނިކޮށް ޖަންގަލީގެ ތެރެއިން ފެނިފައިވާ‬ ‫ގިނަ މީހުން ހުންނަނީ ދަންޖެހިފައެވެ‪ .‬ބައެއް‬ ‫މީހުން މަރުވެފައިވާތާ އެތައް އަހަރެއް ފަހުންވެސް‬ ‫ޖަންގަލީގެ ތެރެއިން ފެންނަކަމަށް ވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދިވެސް އެތައް ބަޔަކު މިބޮޑު ފުން ޖަންގަލީގެ‬ ‫ތެރޭގައި މަރުވެފައިވާނޭ ކަމަށް ޖަޕާނުގެ ކަމާބެހޭ‬

‫ކޯޕްރަލް އިބްރާޙީމް އަޙްމަދު‬

‫ފަރާތްތަކުން ލަފާކުރެއެވެ‪ .‬އެމީހުން ހޯދުމަށް‬ ‫ކޮންމެ އަހަރަކުވެސް ޖަންގަލީގެ ތެރޭގައި އަތްފުނާ‬ ‫އަޅައެވެ‪ .‬އެހެނަސް‪ ،‬އެތަނުގެ ބިޔަބޮޑުކަމާހުރެ‬ ‫އެންމެ ފުންމިނާ ހަމައަށް އަތްފުނާ ނޭޅެނީ‬ ‫ކަމަށްވެއެވެ‪.‬‬ ‫ސުވާލު އުފެދޭ ކަމަކީ އެހާގިނަ ބަޔަކު‬ ‫މިޖަންގަލީގެ ތެރޭގައި މަރުވުމުގެ އަސްލު‬ ‫ސަބަބަކީ ކޮބައިބާވައެވެ‪ .‬މިކަމާ ގުޅޭގޮތުން‬ ‫ދޫދޫމަތިން ކިޔަމުން އަންނަ‪ ،‬ތުހުމަތު ކުރެވޭ‬ ‫ފަރާތެއް އޮވެއެވެ‪ .‬އެންމެންގެ އިނގިލި މިކަމުގައި‬ ‫ދިއްކުރެވެނީ ޖަޕާނުގެ ލިޔުންތެރިއަކު ލިޔެފައިވާ‬ ‫ލޯބީގެ އަސަރުގަދަ ވާހަކައަކާ ދިމާއަށެވެ‪.‬‬ ‫އެވާހަކައަށް ކިޔާ ނަމަކީ "ކުރޯއި ޖުކާއި" އެވެ‪.‬‬ ‫މިވާހަކާގައި އުޅޭ ލޯބިވެރިޔާއަށް އޭނާގެ ބައިވެރިޔާ‬ ‫ނުލިބި އޯކިގަހާރާ ޖަންގަލީގެ ތެރޭގައި ދަންޖެހިގެން‬ ‫މަރުވަނީއެވެ‪ .‬ތުންތުންމަތިން ދެކެވެމުން އަންނަ‬ ‫ގޮތުގައި‪ ،‬މިވާހަކަފޮތް ޝާއިޢުކުރުމާއެކުހެން‬ ‫މިޖަންގަލީގެ ތެރޭގައި އަމިއްލައަށް ދަންޖެހިގެން‬ ‫މީހުން މަރުވާން ފެށިކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު‬ ‫ހުއްޓުމެއްނެތި މިއަދާ ހަމައަށްވެސް ދަނީ މަރުވާ‬ ‫މީހުންގެ އަދަދު އިތުރުވަމުންނެވެ‪ .‬މިކަމެއް‬ ‫ފެށުނުފަހުން އަހަރަކު ފަންސާހަކަށް މަރުވެފައިވާ‬ ‫ހަށިގަނޑު ނެރެމުން އައިސް‪ ،‬މިހާރު އެކަން‬ ‫ދެގުނައަށް ވަނީ ބޮޑުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް‪ ،‬އެންމެ ފަހުގެ ނޭވާ‬ ‫ދުއްވާލުމަށް އެބަޔަކު މިޖަންގަލި އިޚްތިޔާރު‬ ‫އެކުރަނީ ކީއްވެކަމެއް އެއްވެސް ބަޔަކަށް‬ ‫ސީދާ ބުނެދޭކަށް ނޭނގެއެވެ‪ .‬އަދި ގޮތްނޭނގޭ‬ ‫މިކަންތައްގަނޑުގެ ތަފްސީލީ ޖަވާބެއް އެއްވެސް‬ ‫މީހަކަށްވެސް ނުދެވެއެވެ‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫ޗައިނާގެ ގޮނޑު ހޮވާމީހަ ުކ‬ ‫ދުނިޔެއަށް ދެއްކި ރިވެތި މިސާލު‬ ‫ޕީޕަލްސް ރިޕަބްލިކް އޮފް ޗައިނާ އަކީ ބިމުގެ ގޮތުންނާއި އަދި އާބާ ީދ‬ ‫ ‬ ‫ގޮތުންވެސް އެންމެ ބޮޑު ޤައުމެވެ‪ .‬ޗައިނާގެ ސަރުކާރުން ޢާންމުކޮށްފައިވާ ހިސާބުތައް‬ ‫ދައްކާގޮތުގައި ‪ 2013‬ސެޕްޓެމްބަރު މަހާއި ހަމައަށް އެޤައުމުގެ އާބާދީ އަކީ‬ ‫‪ 1,362,391,575‬އެވެ‪ .‬މިއީ ޗައިނާގެ ބައެއްގެ ގޮތުގައި އެޤައުމުން ބަލާ ޓައިވާނާއި‬ ‫ހޮންކޮންގ އަދި މަކާއޯގެ އާބާދީ ފިޔަވާ އެޤައުމުގެ އާބާދީގެ މިންވަރެވެ‪ޮ .‬ހންކޮންގގެ‬ ‫އާބާދީއަކީ ‪ 7,204,364‬އެވެ‪ .‬ޓައިވާނުގެ އާބާދީއަކީ ‪ 23,151,339‬އެވެ‪.‬‬ ‫އަދި މަކާ ޯއގެ އާބާދީއަކީ ‪ 591,900‬އެވެ‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫އާބާދީ‬ ‫އެޤައުމުގައި‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫ކޮންޓޯލް ކުރުމަށް ޚާއްޞަ ފިޔަވަޅުތަކެއްވެސް‬ ‫އެޤައުމުގެ ސަރުކާރުންވަނީ އަޅާފައެވެ‪ .‬ބިޔަ‬ ‫އާބާދީއާއެކު އެގައުމުގައިވަނީ އިޖްތިމާޢީ އަދި‬ ‫އިޤްތިޞާދީ މައްސަލަތައްވެސް އިންތިހާއަށް‬ ‫އިތުރުވެފައެވެ‪ .‬ތިރީގައި މިވަނީ ޗައިނާގެ ފަޤީރު‬ ‫އަންހެނަކު މުޅި އިންސާނިއްޔަތަށް ދެއްކި ރިވެތި‬ ‫މިސާލެކެވެ‪ .‬އޭނާގެ ހުރި އިންސާނިއްޔަތުކަމެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާގެ ޚުލްޤު ހެޔޮކަމެވެ‪.‬‬ ‫ޗައިނާގެ ގޮނޑު ހޮވާ މީހަކު ވިހެއުމަށްފަހު‬ ‫މަގުމައްޗަށް އެއްލާލާފައިވާ ތިރީހަށްވުރެ ގިނަ ކުޑަ‬ ‫ކުދިން ހޮވާ އެކުދިންގެފުރާނަ ސަލާމަތްކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ކުދިންގެ މަންމައެއްގެ ގޮތުގައި އެކުދިން‬ ‫ބަލާ ބޮޑު ކުރީވެސް މިކުދިން ހޮވި އަންހެނެއް‬ ‫ކަމުގައިވާ‪ ،‬މިހާރު އުމުރުން ‪ 88‬އަހަރު‬ ‫ވެފައިވާ ލޯއި ޒިއޯޔިން އެވެ‪ .‬ލޯއި ޒިއޯޔިން‬ ‫ދެ ކިޑްނީ ފެއިލްވުމާއި ގުޅިގެން ހޮސްޕިޓަލުގައި‬ ‫މިހާރުދަނީ ފަރުވާ ކުރަމުންނެވެ‪ .‬މި އަންހެން‬ ‫މީހާ ކުދިން ހޮވާފައިވަނީ އޭނާ ދިރިއުޅޭ އަވަށެއް‬ ‫ކަމުގައިވާ ޖިންހުއާ އިންނެވެ‪ .‬މި އަވަށަކީ‬

‫ކޯޕްރަލް މުޙައްމަދު ޔަޒީދު ސަޢީދު‬

‫ކުނިގޮނޑުންހޮވާ ކުދިން ބަލާ ބޮޑުކުރަނީ އޭނާގެ‬ ‫ރައްޓެހިންގެ ގޭގެއަށް ގެންގޮސްގެނާއި އަދި‬ ‫އާއިލާ މީހުންގެ ގޭގައި ބައިތިއްބައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ޒިއޯޔިން އެންމެ ފަހުން ހޮވި ކުއްޖާގެ‬ ‫އުމުރަކީ އެންމެ ‪ 7‬އަހަރެވެ‪ .‬މިކުއްޖާ އޭނާ‬ ‫ހޮވާފައިވަނީ އޭނާގެ އުމުރުން ‪ 82‬ވަނަ‬ ‫އަހަރު ޑަސްބިނެއްގެ ތެރެއިންނެވެ‪" .‬އަހަރެން‬ ‫އުމުރުން ކިތަންމެ ދުވަސްވީ ނަމަވެސް އެކުއްޖާ‬

‫¿ ¿ޒިޔޯއިން ގެންގުޅޭ ކުދިން ސްކޫލަށް ފޮނުވުމުގައި ހަރަކާތްތެރިވަނީ‪.‬‬

‫ޗައިނާގެ ޒެޖިއަންގް ޕްރޮވިންސްގެ އިރަށް އޮންނަ‬ ‫އަވަށެކެވެ‪.‬‬ ‫ޒިއޯޔިންގެ ފިރިމީހާ ވަނީ މީގެ‬ ‫‪ 17‬އަހަރު ކުރިން މަރުވެފައެވެ‪ .‬އޭނާގެ‬ ‫ފިރިމީހާ މަރުވުމަށްފަހު ޒިއޯޔިން މަގުމަތިންނާ‬

‫ކުނިތަކުގެ ތެރޭގައި އޮވެ މަރުވެގެން ދާކަށް‬ ‫އަހަރެން ބޭނުމެއްނުވި‪ .‬އެކުއްޖާ ފެނުނުއިރު‬ ‫އޭނާގެ ލޯބިކަމާއި މައުސޫމްކަން އަހަންނަށް‬ ‫ފެނިގެން ދިޔަ‪ .‬އަހަރެން ގެއަށް އައިއިރު އައީ‬ ‫އެކުއްޖާ ނަގައިގެން‪ .‬އަހަރެން މިކުއްޖާ ގެއަށް‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫¿ ¿ޒިއޯޔިން ކިޑްނީ ފެއިލް ވުމާ ގުޅިގެން ހޮސްޕިޓަލުގައި އެޑްމިޓް ކުރެވިފައިވާއިރު ކައިރީގައި އޭނާ ގުންގުޅޭ ދަރިން‪.‬‬

‫ގެނައި އިރު އަހަރެންގެ ގެއަކީ ވަރަށް ކުޑަ‬ ‫ރަށްފުށުގެ ގެއެއް‪ .‬އަހަރެން އެކުއްޖާ ގެއަށް‬ ‫ގެނެސް ނަރުހަކަށް ދައްކައިގެން ފަރުވާކޮށްގެން‬ ‫ބޮޑު ކުއްޖެއްގެ ގޮތުގައި ހަދާފައި އެހުރީ‪ .‬އެއީ‬ ‫މިހާރު ސިއްޙަތުވެސް ރަނގަޅު އުފާވެރި ކަމާއެކު‬ ‫ދިރިއުޅެމުންދާ ކުއްޖެއް‪ ".‬ޒިއޯޔިން އެންމެ ފަހުން‬ ‫ހޮވި ކުއްޖާއާއި ބެހޭވާހަކަތައް ނޫސްވެރިންނާ‬ ‫ހިއްސާ ކުރަމުން ކިޔައިދިނެވެ‪.‬‬ ‫ޒިއޯޔިން ހޮވި ކުދިންގެ ތެރެއިން‬ ‫ދޮށްޓަށް ތިބި ކުދިންނަކީ ހަގަށް ތިބި ކުދިން‬ ‫ބެލުމުގައި އޭނާއަށް ވަރަށް އެހީތެރިވެދޭ‬ ‫ކުދިންތަކެކެވެ‪" .‬އަހަރެންނަށް ފުރަތަމަ ކުއްޖަކު‬ ‫ފެނުނީ ‪ 1972‬ވަނަ އަހަރު ގޮނޑު ހޮވަމުން‬ ‫ދަނިކޮށް‪ .‬އެކުއްޖާ އަހަންނަށް ފެނުނީ ކުނިތަކުގެ‬ ‫ތެރޭއަށް އެއްލާލާފައި އޮއްވާ‪ .‬އަހަރެން އެކުއްޖާ‬ ‫ކައިރިއަށް ގޮސް ބެލިއިރުވަނީ މަރުވެފައި‪ .‬އެއީ‬ ‫އަންހެން ކުއްޖެއް‪ .‬އޭނާ ފުރާނަ ސަލާމަތްކުރެވި‬ ‫ބޮޑު ކުރެވުނުނަމަ އަހަރެމެންނަށް ވަރަށްބޮޑު‬ ‫އަހަރެން‬ ‫ގެނެސްދިނީސް‪.‬‬ ‫އުފާވެރިކަމެއް‬ ‫ހުރިނަމަ‬ ‫ދުނިޔޭގައި‬ ‫އޭނާ‬ ‫ދެކޭގޮތުގައި‬ ‫ގޮނޑުންނާއި މަގުމަތިން އަހަރެން ހޮވި ހުރިހާ‬ ‫ކުދިންނަށްވެސް ވަރަށް ބޮޑަށް އަޅާލާ ރަނގަޅު‬ ‫ކުއްޖަކަށް އެކުއްޖާ ވާނެ‪ ".‬ޒިއޯޔިން އޭނާއަށް‬ ‫އެންމެ ފުރަތަމަ ފެނުނު ކުއްޖާގެ ވާހަކަތައް‬ ‫ކިޔައިދިނެވެ‪.‬‬ ‫ގޮނޑު‬ ‫ބުނިގޮތުގައި‬ ‫ޒިއޯޔިން‬ ‫ހޮވުމަށްވުރެ އިންސާނުންގެ ފުރާނައަކީ މާ‬ ‫މުހިއްމު އެއްޗެކެވެ‪ .‬ޒިއޯޔިން ކިޔައިދިން ގޮތުގައި‬ ‫އެކުދިންނަކީ ކޮންމެވެސް ބައެއްގެ ލޯތްބާއި‬ ‫އަޅާލުން ބޭނުންވާ ކުދިންތަކެކެވެ‪ .‬އެކުދިންނަކީ‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫"އޭނާ ސަރުކާރު ލަދުގަންނަވާލައިފި‪.‬‬ ‫އެ އަންހެނާގެ ކުރިމަތީގައި އެއްޗެއް‬ ‫ބުނަންކެރޭނެ‬

‫މީހަކު‬

‫މިގައުމަކު‬

‫ނހުންނާނެ‪.‬‬ ‫ު‬

‫އޭނާއަކީ‬

‫އެއްވެސް‬

‫ވަރަކަށް ފައިސާ ހުރި މީހެއް ނޫން‪.‬‬ ‫އެކަމަކު އޭނާވަނީ އަނިޔާވެރި ގޮތެއްގައި‬ ‫މަރާލުމަށް‬

‫އެއްލާލާފައިވާ‬

‫އެތައް‬

‫ކުދިންގެ ފުރާނައެއް ސަލާމަތްކޮށްފައި‪.‬‬

‫އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ދެވަނެއް ނުވާފަދަ‬ ‫ތޫނުފިލި ކުދިންތަކެކެވެ‪ .‬އެހާ އަގުހުރި ކުދިންތައް‬ ‫މަގުމައްޗަށް އެއްލާލާ ސަބަބެއް އެއްގޮތަކަށްވެސް‬ ‫އޭނާއަކަށް ނުވިސްނުނެވެ‪.‬‬ ‫ޒިއޯޔިން ގެ އަމިއްލަ އުފަން އަންހެން‬ ‫ދަރިއަކުވެސް ހުރެއެވެ‪ .‬ޒަންގް ކޭޔިން ނަމަކަށް‬ ‫ކިޔާ މިކުއްޖާގެ އުމުރުން މިހާރުވަނީ ‪ 49‬އަހަރު‬ ‫ވެފައެވެ‪ .‬އޭނާގެ މަންމަ ފަދައިން އެނާއަކީވެސް‬ ‫މަގުމައްޗަށް އެއްލާލާ ކުދިން ހޮވާ އެކުދިން ބަލާ‬ ‫ބޮޑުކުރަން ދަސްވެފައިވާ އަންހެނެކެވެ‪ .‬މި ރިވެތި‬ ‫އަޚްލާޤް އޭނާއަށް ލިބިފައިވަނީ އޭނާގެ މަންމަގެ‬ ‫ފަރާތުންނެވެ‪.‬‬ ‫"އޭނާ ސަރުކާރު ލަދުގަންނަވާލައިފި‪ .‬އެ‬ ‫އަންހެނާގެ ކުރިމަތީގައި އެއްޗެއް ބުނަންކެރޭނެ‬ ‫މީހަކު މިގައުމަކު ނުހުންނާނެ‪ .‬އޭނާއަކީ އެއްވެސް‬ ‫ވަރަކަށް ފައިސާ ހުރި މީހެއް ނޫން‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫އޭނާވަނީ އަނިޔާވެރި ގޮތެއްގައި މަރާލުމަށް‬ ‫އެއްލާލާފައިވާ އެތައް ކުދިންގެ ފުރާނައެއް‬ ‫ސަލާމަތްކޮށްފައި‪ ".‬ޗައިނާގެ ޖިންހުއާ ގެ‬ ‫ރައްވެއްސަކު ޒިއޯޔިންގެ އާ ބެހޭގޮތުން އޭނާގެ‬ ‫ޝުޢޫރު ފާޅުކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫ޗައިނާގައި ކުޑަކުދިން މެރުން އަދަޔާއި‬ ‫ޚިޔާފަށް ގިނަވެފައިވަނީ އާބާދީއާއި ގުޅޭގޮތުން‬ ‫އެޤައުމުގެ ސަރުކާރުން ގެންގުޅޭ ދޯހަޅި‬ ‫ސިޔާސަތުގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬ޗައިނާގެ އާބާދީ‬ ‫ކޮންޓްރޯލް ކުރުމުގެ ސިޔާސަތުގެ ދަށުން‬ ‫ކޮންމެ ދެމަފިރިއަކުވެސް ހޯދަންޖެހެނީ ކޮންމެ‬ ‫ޖިންސަކުންވެސް އެއްކުދިންނެވެ‪.‬‬ ‫ރިފަރކުރީ‪:‬‬ ‫‪http://icantbelieveit.org/‬‬

‫¿ ¿ޒިއޯޔިން ދިރިއުޅޭގޯތީގައި ގޮނޑުން ހޮވާ ތަކެތި ބަހައްޓާފައި‪ .‬އަދި ޒިޔޯއިން ގެންގުޅޭ ކުއްޖަކު ގޯތި ތެރޭގައި ކުޅެނީ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫އުޖާލާ ޙަޔާތެއްތޯ؟‬ ‫ހިތްދަތިކަންތޯ؟‬ ‫ ‬

‫ބާއްޖަވެރި ޒަވާޖީ ޙަޔާތަކީ ކޮންމެ މީހެއްގެވެސް އެންމެބޮޑު އެއް އުންމީދެވެ‪ .‬ރަނ ަގޅު‬

‫ބައިވެރިޔަކު ހޯދައި އުފާވެރި ޙަޔާތަކީ "ވަޔަކުން" ލިބޭހައި ފަސޭހަ އެއްޗެއްނޫނެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫ތިމާގެ ދިރިއުޅުމުގައި ތިމާ ގެންގުޅޭ އުޞޫލުތަކާއި ތިމާ ޤަބޫލުކުރާ ޤަބޫލުރުންތަކުގެ މައްޗަށް‬ ‫ބިނާވެފައިވާ އެއްޗެކެވެ‪ .‬ހަމަ ެޖހޭ ދިރިއުޅުމެއް ބިނާވަނީ ޙަޔާތުގެ މައިދާނުގައި ތިމާ ނިންމާ‬

‫ނިންމުންތަކާއި ގެންގުޅޭ ރަނގަޅު އާދަތަކުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬މިގޮތުން އަޅުގަނޑު ބަލައިލާނީ ޒަވާޖީ‬ ‫ރހެލިވާންޖެހޭ އާދަތައް އަދި ގެންގުޅެންޖެހޭނެ އާދަތަކާއި‬ ‫ޙަޔާތެއް ބާއްޖަވެރިކުރުމުގައި ދު ު‬ ‫ސިފަތަކުގެ މަ ްއޗަށެވެ‪.‬‬

‫ ދިރިއުޅުމުގައި އެއްބާރުލުން ނުދޭ‬ ‫މައްސަލައަކީ ވަރަށްގިނައިން ދިމާވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ބައިވެރިޔާ އެއްބާރުލުންދީ އެހީތެރިކަން‬ ‫މިހެންނުވާނޭ‬ ‫މިކަން‬ ‫ފޯރުކޮށްދިންނަމަ‬ ‫އަރާ ޙާލަތްތަކާ ވަރަށްގިނައިން ދިމާވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިހެންކަންކަން ދިމާވަނީ ތިމާމެން ގެންގުޅޭ‬ ‫ނުރަނގަޅު އާދަތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬ރަނގަޅު‬ ‫އާދަތަކަށް ބަލައިލުމުގެ ކުރިން ދިރިއުޅުން ވީރާނާވާ‬ ‫ސަބަބުތައް ދެނެގަތުމަކީ މުހިންމުކަމެއްކަމުގައި‬ ‫ދެކެމެވެ‪.‬‬

‫ނުރަނގަޅު އާދަތައް‬

‫‪46‬‬

‫ދެމަފިރިއެއްގެ ގުޅުމުގައި މައްސަލަތައް‬ ‫ކަމުގައި‬ ‫ސަބަބުތައް‬ ‫ޢާންމު‬ ‫ކުރިމަތިވާ‬ ‫ބެލެވެނީ ޝަކުވާގިނަކުރުމާއި‪ ،‬އެކަކު އަނެކަކުގެ‬ ‫ކުށްވެރިކުރުމާއި‪،‬‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ކުށްދެއްކުން‬ ‫ފާޑުކިއުމާއި‪ ،‬ރުޅިއެރުވުމާއި‪ ،‬ބިރުދެއްކުމާއި‬ ‫އެކިކަހަލަ އަދަބުދިނުމުގެ ޢަމަލުތަކެވެ‪ .‬ބައެއް‬ ‫މީހުން އެމީހުންގެ ބައިވެރިޔާ ތިމާބޭނުންވާގޮތަކަށް‬ ‫މިވެނިއެވެނި ކަމެއް ކުރުވުމަށް އިންތިހާއަށް‬ ‫ނުފޫޒުފޯރުވައެވެ‪ .‬އަދި ބައިވެރިޔާ ތިމާދެކެވާލޯބީގެ‬ ‫އެގޮތަށް‬ ‫އޭނާ‬ ‫ފައިދާނަގައި‬ ‫ނާޖާއިޒް‬ ‫އަނބުރައިލުމަށް މަޖުބޫރުކުރުވައެވެ‪ .‬މިގޮތުން‪،‬‬ ‫ނިމިދެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަންތައް‬ ‫ތިމާބޭނުންވާގޮތަށް‬

‫ނަމަވެސް އޭގެ ބަދަލުގައި ތިމާގެ ދިރިއުޅުމުން‬ ‫ބީވެގެންދާ ބައި ނުހަނު ބޮޑެވެ‪ .‬ދެމަފިރިންގެ‬ ‫ގުޅުމުގެ ބަދަހިކަމާއި ލޯބި ނެތިގެންދެއެވެ‪ .‬ބައެއް‬ ‫މީހުން ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި ތިމާގެ ބައިވެރިޔާ‬ ‫ހިތްދަތިކޮށްލީނުންގޮސް އޭނާއަށް ކެތްނުކުރެވޭ‬ ‫ތިމާބޭނުންވާގޮތަށް‬ ‫ވެސް‬ ‫ވަރުކޮށްލައިގެން‬ ‫ކަންކަން ކުރެވުމަކީ އަނބިދަށު ނުވުމެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެގޮތަކަށް ކަންކަން ވުމަކީ ތިމާއަށް ލިބޭ‬ ‫ކާމިޔާބެއްކަމުގައި ދެކެއެވެ‪ .‬މިއީ ވަރަށްބޮޑު‬ ‫ނޭނގިނަމަވެސް‪،‬‬ ‫ތިމާއަށް‬ ‫ކުށްހީއެކެވެ‪.‬‬ ‫މިކަންކަމުގެ ސަބަބުން ދެމީހުންގެ ދެމެދުގައި‬ ‫އޮންނަ ގާތްކަމާއި އޯގާތެރިކަން ފޫހިކަމަށް‬ ‫ބަދަލުވެގެންދެއެވެ‪ .‬މިފަދަ ބައެއް ނުރަނގަޅު‬ ‫އާދަތަކަށް ބަލައިލަމާ ހިނގާށެވެ‪.‬‬

‫ޝަކުވާ ގިނަކުރުން‬ ‫ކަންކަމާ ހިތްހަމަ ނުޖެހުމުން ޝަކުވާ‬ ‫ކުރުމަކީ އިންސާނާގެ ޠަބީޢަތެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬ ‫އެޝަކުވާކުރެވެނީ‬ ‫ޝަކުވާކުރާއިރު‬ ‫ތިމާ‬ ‫އެކަމަށް އެކަށޭނަ ސަބަބަކާ ލައިގެންތޯ‬ ‫ބެލުމަކީ މުހިންމުކަމެކެވެ‪ .‬އަދި ސަބަބަކާއި‬ ‫ލައިގެން ވިޔަސް‪ ،‬ޝަކުވާ މާގިނަކުރުމަކީ‬ ‫އޭގެ‬ ‫ކުރިމަތިވާނެކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މައްސަލަތައް‬ ‫ބަދަލުގައި‪ ،‬އޯގާތެރިކަމާއެކު ވާހަކަދައްކައިގެން‪،‬‬

‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްސަލާމް ޙަފީޒް‬

‫ރީތިގޮތުގައި‪ ،‬ރަނގަޅު ވަގުތުގައި ތިމާގެ‬ ‫އިޙުސާސްތައް ޙިއްސާކުރުމަކީ މައްސަލަތައް‬ ‫މަދުކުރެވޭނެ ސަބަބެކެވެ‪ .‬ޝަކުވާގެ ބަދަލުގައި‬ ‫ތިމާވެސް ޝަކުވާއިން ޖަވާބުދާރީ ވެއްޖެނަމަ‬ ‫ޙާލަތު އިތުރަށް ގޯސްވެގެންދެއެވެ‪.‬‬

‫ފާޑުކިއުން‬ ‫އެކަކު އަނެކެއްގެ ކަންކަމަށް ފާޑުކިޔާ‬ ‫ހެދުމަކީ ޒަވާޖީ ގުޅުމުގައި ކިލަނބުކަން‬ ‫ސަބަބުން‬ ‫މިކަމުގެ‬ ‫އުފައްދާކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ބައިވެރިޔާގެ އަމިއްލަ ނަފްސުގެ އިތުބާރުގެއްލި‬ ‫ދިރިއުޅުންމަތިން ފޫހިވާގޮތްވެއެވެ‪ .‬ދިވެހިބަހުގައި‬ ‫އަށް‬ ‫ކްރިޓިސިޒަމް"‬ ‫"ކޮންސްޓްރަކްޓިވް‬ ‫ބޭނުންކޮށް އުޅެނީ ބިނާކުރަނިވި ފާޑުކިއުމެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް އަޅުގަނޑު ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި އެއްވެސް‬ ‫ދުރުހެލިވުމަކީ‬ ‫ފާޑުކިއުމާއި‬ ‫ސިފައެއްގައި‬ ‫ފާޑުކިއުމަކީ‬ ‫ބިނާކުރަނިވި‬ ‫ރަނގަޅުގޮތެވެ‪.‬‬ ‫ނަޞޭޙަތްތެރިވުމެކެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުދެކޭގޮތުގައި‬ ‫ނުވަތަ މަޢުލޫމާތު ޙިއްސާކުރުމެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪،‬‬ ‫ބައިވެރިޔާ ހިތުގަނުޖެހޭނެގޮތަށް ނަޞޭޙަތްތެރިވެ‬ ‫ރީތިގޮތް ބުނެދިނުމަކީ ދިރިއުޅުން އުޖާލާ ކުރުމަށް‬ ‫ކުރެވިދާނެ މުހިންމު ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ކުށްދެއްކުން ނުވަތަ ކުށްވެރިކުރުން‬ ‫އިންސާނާއަކީ ޠަބީޢީގޮތުން ކުށަށް‬ ‫އަރައިގަނެވޭ ބައެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ކުށެއް‬ ‫ކުރެވޭއިރަށް އެކަކު އަނެކަކު ކުށްވެރިކޮށް‬ ‫ދޫކޮށްލަންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އާދަ‬ ‫ކުށްދެއްކުމުގެ‬ ‫ހުރިހައިކަމަކުން‬ ‫ތިމާ‬ ‫ކުށްދެއްކުމަކީ‪،‬‬ ‫ދިމާލަށް‬ ‫އަނެކާއާއި‬ ‫ބަރީޢަވެގަނެ‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ކުރެވޭކަމެއްކަމުގައި‬ ‫އިނގިލިދިއްކުރުމަށް‬ ‫ގިނަފަހަރު ވެދެއެވެ‪ .‬ބައިވެރިޔާއަށް ކުށެއް‬ ‫ކުރެވިއްޖެނަމަ އެކަންތައް އެވަނީ ވެނިމިފައެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމުގައި "ހިފައިދަމައިހެދުމުގެ" ބަދަލުގައި‬ ‫ރިވެތިމަގު‬ ‫ޙައްލުކުރުމުގެ‬ ‫މައްސަލަ‬ ‫ޚިޔާރުކުރުމަކީ އަމާންދިރިއުޅުމުގެ އައްސޭރި‬ ‫ސާދާކޮށްލުމަށް ކޮށޭނެ މަގެކެވެ‪ .‬އަދި މިފަދަ‬ ‫ކަންކަމުގައި‪ ،‬މާފުކުރުމުގެ އިސްލާމީ ރިވެތި‬ ‫އުޞޫލުގެ ބޭނުންހިފަންޖެހެއެވެ‪ .‬މާފުކުރުމަކީ‬ ‫ވެއްޓޭނެކަމެއްކަމުގައި‬ ‫ދަށުދަރަޖައަށް‬ ‫ތިމާ‬ ‫އެއްގޮތަކަށްވެސް ދެކިގެންނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ރުޅިއެރުވުން‬ ‫އެންމެހައި‬ ‫ރުޅިއަންނަ‬ ‫ބައިވެރިޔާ‬ ‫ކަންކަމުން ދުރުހެލިވާށެވެ‪ .‬އެއްކަމެއް ކުރުމަށް‬ ‫ބައިވެރިޔާ ކިބައިން ތަކުރާރުކޮށް ނޭދޭށެވެ‪.‬‬ ‫ބުނުމުން‬ ‫ކުރަން‬ ‫ކަމެއް‬ ‫ދެތިންފަހަރު‬ ‫ނުކޮށްފިނަމަ އޭގެ މާނަ ތިމާއަށް ވަރަށް‬ ‫ސާފުވާންޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬ބައިވެރިޔާ އެކަންތައް‬ ‫ކުރަން ބޭނުން ނުވުމެވެ‪ .‬ނުވަތަ އޭނާގެ އަމިއްލަ‬ ‫ވަގުތުގައި އެކަންތައް ކުރާނެކަމެވެ‪ .‬އިތުރަށް‬ ‫ތަކުރާރުކޮށް އެކަމަށް އެދުމަކީ ބައިވެރިޔާ‬ ‫ރުޅިއަންނާނެކަމެއްކަމުގައި ވެދެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪،‬‬ ‫ޒަވާޖީ ޙަޔާތުގެ ބައިވެރިން އެކަކު އަނެކަކު‬ ‫އެދޭކަންކަން ކޮށްދިނުމަކީވެސް ލޯބިދެމެހެއްޓުމަށް‬ ‫މުހިންމު ކަމެކެވެ‪ .‬މިތަނުގައި އަޅުގަނޑު‬ ‫މިމާނަކުރަނީ‪ ،‬ބައިވެރިޔާއަށް ބައެއްފަހަރު ކަމެއް‬ ‫ނުކޮށްދެވުމުން އޭނާ ރުޅިއަންނާނެހެން ކަންކަން‬ ‫ނުކުރުމަށެވެ‪ .‬އެއީ އަބަދު އެވާހަކަދެއްކުމުން‬ ‫ބައިވެރިޔާ ހިތްނުތަނަވަސް ނުކުރުމެވެ‪.‬‬

‫ބިރުދެއްކުން‬ ‫ގެންގުޅޭ‬ ‫ތިމާ‬ ‫ބައިވެރިޔާއަކީ‬ ‫ކުޅޭކުޅޭ ބުދެއްކަމުގައި ނުދެކޭށެވެ‪ .‬އޭނާގެ‬ ‫ހުރިހާކަމެއް ތިމާގެ އަތްދަށުލައި "ދަށުކޮށްގެން"‬ ‫ގެންގުޅޭ ބީދައިން އޭނާއާއި ކަންކަމުގައި‬ ‫މުއާމަލާތުނުކުރާށެވެ‪ .‬މިވެނިކަމެއް ނުކޮށްފިއްޔާ‪،‬‬ ‫ނޫނީ‬ ‫ހަދާނަމޭ‪،‬‬ ‫ގޮތެއް‬ ‫މިވެނިއެވެނި‬ ‫ދެންހަދާނެގޮތް އެނގޭނީ ތިމަންނާއަށޭ‪ ،‬މިފަދަ‬ ‫ޖުމްލަތަކުން ބައިވެރިޔާއަށް ބިރުދައްކައި މާޔޫސް‬ ‫ކުރުވާނަމަ ތިމާއަކީ ތިމާގެ ބައިވެރިޔާއަށް ހުރި‬ ‫ޙިމާޔަތެއްކަމުގައި އޭނާ ނުދެކޭނެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އޭނާ ދެކޭނީ‪ ،‬ބައިވެރިޔާއަކީ ހަރުކަށި އުޞޫލުގެ‬ ‫މީހެއްކަމުގައެވެ‪ .‬ނަތީޖާއަކަށްވަނީ އޭނާއަށްވުރެ‬ ‫އޯގާތެރިވާނެ އެހެން ފަރާތަކަށް ބޭނުންވުމެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫އިންސާނީ އާދައެވެ‪ .‬މިފަދަކަންކަމުން ޒަވާޖީޙަޔާތް‬ ‫ރޫޅެންދިމާވުމަކީ ވަރަށް ޢާންމުކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫ބިރުދައްކައިން‬

‫ތިމާބޭނުންވާ‬

‫ކަންކަން‬

‫ޙާޞިލުނުވެއްޖެނަމަ ބައިވެރިޔާއަށް އެކިކަހަލަ‬

‫އަދަބު‬

‫ދިނުމަކީވެސް‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫މުޖުތަމަޢުގައި ހިނގާކަމެކެވެ‪ .‬އަދަބޭ ބުނުމުން‬ ‫އޭގެ މާނައަކީ ހަމައެކަނި ޖިސްމާނީގޮތުން‬

‫އަދަބުދޭ ާވހަކައެއްނޫނެވެ‪.‬‬

‫ޢާންމުގޮތެއްގައި‬

‫ރހެނުން‪ ،‬ބައިވެރިޔާގެ އަޑު ނޭހުމާއި‪،‬‬ ‫ފި ި‬ ‫ސަމާލުކަންނުދިނުންފަދަ ކަންކަން ކުރެއެވެ‪.‬‬

‫އަދަބުދިނުން‬ ‫ބިރުދައްކައިން ތިމާބޭނުންވާ ކަންކަން‬ ‫ޙާޞިލުނުވެއްޖެނަމަ ބައިވެރިޔާއަށް އެކިކަހަލަ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ދިނުމަކީވެސް‬ ‫އަދަބު‬ ‫މުޖުތަމަޢުގައި ހިނގާކަމެކެވެ‪ .‬އަދަބޭ ބުނުމުން‬ ‫އޭގެ މާނައަކީ ހަމައެކަނި ޖިސްމާނީގޮތުން‬ ‫އަދަބުދޭ ވާހަކައެއްނޫނެވެ‪ .‬ޢާންމުގޮތެއްގައި‬ ‫ފިރިހެނުން‪ ،‬ބައިވެރިޔާގެ އަޑު ނޭހުމާއި‪،‬‬ ‫ސަމާލުކަންނުދިނުންފަދަ ކަންކަން ކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫އަންހެނުން ގެންގުޅޭ އުޞޫލުތަކުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ލޯބިކުރުމަށް އިންކާރުކުރުން އަދި އެއްވެސް‬ ‫ކަމަކަށް ތަޢުރީފުކޮށް އިޙްތިރާމް ނުކުރުންފަދަ‬ ‫ކަންކަން ހިމެނެއެވެ‪ .‬މިފަދަ ކަންކަމުގައި‬ ‫ބައިވެރިން ބޮޑަށް ބަލަނީ އަނެކާ އެންމެ ބޭނުންވާ‬ ‫ކަމަކުން މަހުރޫމްކުރުމަށް ނުވަތަ ތަހަންމަލް‬ ‫ކުރަން އުނދަގޫކަމެއް ކުރުމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫މިފަދަކަންކަމުން ނުކުންނާނެ ނަތީޖާއަކީ ދިރިއުޅުން‬ ‫ބަނގުރޫޓްވުންނޫން ދެން ކޮންކަމެއްތޯއެވެ؟‬

‫އުފާވެރި ޙަޔާތަކަށް ބޭނުންވާ މާއްދާތަށް‬ ‫‪1 .1‬ރަނގަޅަށް މުޢާމަލާތުކުރުން‬ ‫‪2 .2‬އިޙުތިރާމްކުރުން‬ ‫‪3 .3‬އިތުބާރުކުރުން ނުވަތަ ތެދުވެރިކަން‬ ‫‪4 .4‬އެކުގައި ވަގުތުހޭދަކުރުން‬ ‫‪5 .5‬އެހީތެރިވެދީ ހިތްވަރުދިނުން‬ ‫‪6 .6‬ހިނިތުންވުމާއި ސަމާސާކުރުން‬ ‫އަށް‬ ‫ބައިވެރިޔާ‬ ‫‪7 .7‬ދިރިއުޅުމަށާއި‬ ‫އަހަންމިއްޔަތުކަން ދިނުން‬ ‫‪8 .8‬އިޚްލާޞްތެރި ބައިވެރިވުމެއް‬ ‫‪9 .9‬އަޑުއެހުން‬ ‫‪1010‬ދުޅަހެޔޮ ޖިންސީގުޅުން‬ ‫‪1111‬ދެމީހުން ގަޔާވާ ކަންކަން ހުރުން‬ ‫‪1212‬އެކަކު އަނެކަކު ބަލައިގަތުން‬ ‫‪1313‬ރޫޙާނީގޮތުން ނަފްސު ތަރައްޤީ ކުރުމުގައި‬

‫ޙިއްސާވު ް‬ ‫ނ‬ ‫‪1414‬ދެމީހުންގެވެސް އެއްގޮތް ޤަބޫލުކުރުންތަކާއި‬ ‫އުޞޫލުތައް ހުރުން‬ ‫‪1515‬އެކުވެރިކަން‬ ‫‪1616‬މަޝްވަރާކުރުން‬ ‫‪1717‬އެކުގައި މަޖާވަގުތުތައް ހޭދަކުރުން‬ ‫‪1818‬ލޯބިވެތި ޙަރަކާތްތައް ނުވަތަ ރޮމޭންސް‬ ‫‪1919‬ބައިވެރިޔާގެ އިޙްސާސްތައް ދެނެގަތުން‬ ‫އެމެރިކާގެ ނަފްސާނީ ޢިލްމުވެރިއެއް‬ ‫ކަމުގައިވާ ވިލިއަމް ގްލޭޒަރ ލިޔެފައިވާ "އެއިޓް‬ ‫ލެޒަންސް ފޮރ ހެޕިއަރ ރިލޭޝަންޝިޕް"‬ ‫މިފޮތުގައި ބާއްޖަވެރި ޙަޔާތަކަށް ބޭނުންވާ‬ ‫ރަނގަޅު ހަތް އާދައެއް ބަޔާންކޮށްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ‪:‬‬ ‫‪1.1‬އަޑުއެހުން‬ ‫‪2.2‬އެހީތެރިވުން‬ ‫‪3.3‬ހިތްވަރުދިނުން‬ ‫‪4.4‬އިތުބާރުކުރުން‬ ‫‪5.5‬އިޙްތިރާމްކުރުން‬ ‫‪6.6‬ޤަބޫލުކުރުން‬ ‫‪7.7‬ތަފާތުތައް ނައްތައިލުން (ކިމް އޮލިވަރ‪،‬‬ ‫ސީކްރެޓްސް އޮފް ހެޕީ ކަޕްލްސް‪)2011 ،‬‬ ‫ސިފަޔަކީ‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫މިއިން‬ ‫ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންނުކުރިނަމަވެސް ޢާންމުކޮށް‬ ‫އެނގޭނެކަންކަންކަމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ޒަވާޖީ‬ ‫ޙަޔާތެއް ބާއްޖަވެރިކުރުމުގައި‪ ،‬ޙަޔާތަށް އުނިކަން‬ ‫ގެނުވައި ގޯސް އާދަތަކާއި ދުރުހެލިވުމަކީ‬ ‫މުހިންމު‬ ‫އުޖާލާކުރުމަށް‬ ‫ދިރިއުޅުން‬ ‫ޙަޤީޤަތަކީ‪،‬‬ ‫ދެނެގަންނަންޖެހޭނެ‬ ‫ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އެއްވެސް މީހަކީ ކުށްތަކުން ބަރީޢަވެފައިވާ‬ ‫ތިމާގެ‬ ‫އެހެންކަމުން‪،‬‬ ‫މީހެއްނޫންކަމެވެ‪.‬‬ ‫ބައިވެރިޔާގެ އުނިސިފަތަކާމެދު ފިކުރުކުރުމުގެ‬ ‫ބަދަލުގައި ތިމާގެ ކިބާގައި ހުރި ނުރަނގަޅު‬ ‫އާދަތަކަކީ ކޮބައިކަން ހޯދައިބަލައި‪ ،‬އެކަންކަން‬ ‫ރަނގަޅުމަގަށް އެޅުވުމަކީ ޒަވާޖީ ޙަޔާތެއްގެ‬ ‫މައްސަލަތައް ހައްލުކުރުމަށް އޮތް އެންމެ‬ ‫ފަސޭހަ މަގެވެ‪ .‬ބައިވެރިޔާގެ މައްޗަށް ނުފޫޒު‬ ‫ފޯރުވަން މަސައްކަތް ކުރުމުގެ ބަދަލުގައި އުޖާލާ‬ ‫ދިރިއުޅުމަކަށް ބޭނުންވާ މާއްދާތަކަށް ފިރިމީހާ‬ ‫އަދި އަނބިމީހާވެސް އިސްކަންދޭންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަދަހި ވަރުގަދަ އަދި ލޯބިވެތި ދިރިއުޅުމެއް‬ ‫ލިބޭނީ އޭރުންނެވެ‪.‬‬ ‫~ ~ރިފަރެންސް‪ :‬ކިމް އޮލިވަރ‪،2011 ،‬‬ ‫ސީކްރެޓްސް އޮފް ހެޕީ ކަޕްލްސް‪ ،‬ފުރަތަމަ‬

‫އެޑިޝަން‪ ،‬އެމެރިކާ‪ ،‬އިންސައިޑް އައުޓް‬ ‫ޕްރެސް‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫ޕެންޑްރައިވްގެ އައިކަންއަކަ ްށ‬ ‫އަމިއްލަ ފޮޓޯ ހިމަނާނީ ކިހިނެއް؟‬

‫ޓެކްނޮލޮޖީގެ ޙަޤީޤަތް‬ ‫އެންމެ ފުރަތަމަ ކޮމްޕިއުޓަރ މައުސް‬ ‫ކޯޕްރަލް ުމޙައްމަދު ޔަޒީދު ސައީދު‬

‫ސިސްޓަމަށް ޕެންޑްރައިވް ޖަހާ‪ ،‬މައި ކޮމްޕިއުޓަރ ހުޅުވާއިރު އެ ފެންޑްރައިވްގެ‬ ‫އައިކަންއަކަށް އަމިއްލަ ފޮޓޯއެއް ފެންނަ ގޮތަށް ހަދާލެވިދާނެވެ‪ .‬މިއީ ދާދި ފަސޭހައިން ކުޑަ‬ ‫ވަގުތުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި ކުރެވިދާނެ ކަމެކެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ނޯޓްޕޭޑް ހުޅުވާލާށެވެ‪ .‬އޭގެ ފަހުގައި‬ ‫ތިރީގައިމިވާ އިނގިރޭސި ލިޔުންކޮޅު ހަމަ އެގޮތަށް ޓައިޕްކޮށްފައި އެ ފައިލް ޕެންޑްރައިވަށް ސޭވް‬ ‫ކޮށްލާނީއެވެ‪.‬‬ ‫]‪[autorun‬‬ ‫"‪icon="filename.ico‬‬

‫މިކޯޑް ސޭވްކުރާނީ އޮޓޯރަންޑޮޓްއައިއެންއެފް (‪ )autorun.inf‬މިނަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫އެއަށްފަހު އަމިއްލަ ފޮޓޯ ނުވަތަ ބޭނުންވާ ފޮޓޯއެއް ހޯދުމަށްފަހު އައިކަންއަކަށް ބަދަލު‬ ‫ކުރާނީއެވެ‪ .‬ފޮޓޯ އައިކަން އަކަށް ބަދަލުކުރާނެ ދެ ގޮތެއް ބުނެދީފާނަމެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ގޮތަކީ‬ ‫އޮންލައިންކޮށް ފޮޓޯ އައިކަންއަކަށް ބަދަލު ކުރުމެވެ‪ .‬އޮންލައިންކޮށް ފޮޓޯ އައިކަންއަކަށް ކޮންވާޓް‬ ‫ކުރުމަށް ބްރައުޒަރ ހުޅުވުމަށްފަހު (‪ )www.xiconeditor.com‬މި ވެބްސައިޓަށް ވަންނާށެވެ‪.‬‬ ‫ވެބްސައިޓް ހުޅުވުމުން ފޮޓޯ އިމްޕޯޓްކޮށް ބޭނުންވާ ސައިޒަކަށް ފޮޓޯ ސެޓް ކުރުމަށްފަހު އެކްސްޕޯޓް‬ ‫ބަޓަނަށް ކްލިކްކޮށް އެފޮޓޯ ޕެންޑްރައިވްއަށް ސޭވްކޮށްލާނީއެވެ‪ .‬އައިކަންގެ ނަމަކަށް ޖަހާނީ‬ ‫ނޯޓްޕެޑްގައި އައިކަންގެ ނަމަކަށް ޖެހި ނަމެވެ‪ .‬މަތީގައިވާ ގޮތުންނަމަ އައިކަންގެ ނަމަކަށް‬ ‫ޖަހާނީ އިނގިރޭސި އަކުރުން ފައިލްނޭމް (‪ )filename‬އެވެ‪ .‬މީގެ ބަދަލުގައި ބޭނުން ނަމެއްވެސް‬ ‫ޖެހިދާނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ކުރިން ނޯޓްޕެޑްގައި ލިޔުނު ކޯޑްގެ ދެވަނަ ލައިންގައި އިންނަ ނަންވެސް‬ ‫ހަމަ އެގޮތަށް ބަދަލު ކުރަންޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފޮޓޯ އައިކަންއަކަށް ހަދާނެ ދެވަނަ ގޮތަކީ ސޮފްޓްވެއާއެއް ޑައުންލޯކޮށް އިންސްޓޯލް‬ ‫ކުރުމެވެ‪ .‬މިގޮތުން މި ‪ http://image-2-icon-converter.en.softonic.com‬ލިންކުން‬ ‫ޑައުންލޯޑް ކުރެވޭ ސޮފްޓްވެއާ ބޭނުންކޮށްގެން ފޮޓޯ އައިކަންެއަކަށް ހަދާލެވިދާނެއެވެ‪ .‬ކުރިން ބުނިހެން‬ ‫ސޮފްޓްވެއާ ބޭނުންކޮށްގެން އައިކަން ހެދިނަމަވެސް އައިކަން ސޭވްކޮށް އެ އައިކަންގެ ނަމަކަށް‬ ‫ޖަހަންވާނީ އިނގިރޭސިން ނޯޓްޕެޑްގައިވެސް ޖެހި ނަމެވެ‪ .‬އެއީ ފައިލްނޭމް (‪ )filename‬އެވެ‪.‬‬ ‫ފޮޓޯގައި އެނޫން ނަމެއް ޖަހައިފިނަމަ ޕެންޑްރައިވްއަށް ކުރިން ސޭވްކުރި އޮޓޯރަންޑޮޓްއައިއެންއެފް‬ ‫(‪ )autorun.inf‬ފައިލް ނޯޓްޕެޑްގައި ހުޅުވާ އޭގައިވާ އައިކަންގެ ނަންވެސް ބަދަލު ކުރަންޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ސަބަބަކީ ފޮޓޯގައި ޖަހާ ނަމާއި އައިއެންއެފް ފައިލްގައި ޖަހާ ނަމާއި ދިމާވެގެން ނޫނީ ފޮޓޯއެއް‬ ‫ނުފެންނާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫އެއަށްފަހު ފޮޓޯއަށް ރައިޓް ކްލިކް ކޮށްލާފައި ޕްރޮޕަޓީސްއަށް ދާނީއެވެ‪ .‬ދެން ޕްރޮޕަޓީސް‬ ‫ޑައިލޮގް ބޮކްސްގެ ތިރީގައި އިންނަ ހައިޑް ބަޓަނަށް ކްލިކްކޮށް އޯކޭއަށް ކްލިކްކޮށްލާނީއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އޮޓޯރަންޑޮޓްއައިއެންއެފް (‪ )autorun.inf‬ފައިލްއަށްވެސް މިގޮތަށް ހަދާ ދެފައިލް ހައިޑްކޮށްލާށެވެ‪.‬‬ ‫އެއަށްފަހު ޕެންޑްރައިވް ސިސްޓަމުން ރިމޫވްކޮށް އަލުން ޕެންޑްރައިވް ސިސްޓަމަށް ޖަހާށެވެ‪.‬‬ ‫މައިކޮމްޕިއުޓަރ ހުޅުވާލާއިރު ޕެންޑްރައިވްގެ އައިކަންއަކަށް މިހާރު ފެންނާނީ އެ ފޮޓޯއެވެ‪.‬‬

‫ގިނަ މީހުން ހީކުރަނީ އެންމެ ފުރަތަމަ‬ ‫ކޮމްޕިއުޓަރ މައުސްއެއް އުފައްދާފައިވަނީ ‪1970‬‬ ‫ވަނަ އަހަރު ޒެރޮކްސް އާރކްކަމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެއީ ޙަޤީޤަތެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެންމެ ފުރަތަމަ‬ ‫އުފައްދާފައިވަނީ‬ ‫މައުސްއެއް‬ ‫ކޮމްޕިއުޓަރ‬ ‫އެންޖެލްބާޓްއެވެ‪ 1963 .‬ވަނަ‬ ‫ޑޯގްލާސް‬ ‫އަހަރު މިމައުސް ހަދާފައިވަނީ ލަކުޑިންނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އޭގެ ވީލް ހަދާފައިވަނީ ދަގަނޑުންނެވެ‪.‬‬

‫އައިބީއެމްގެ ފުރަތަމަ ހާޑްޑިސްކް‬ ‫އައިބީއެމްއިން ފުރަތަމަ ހާޑް ޑްރައިވެއް‬ ‫ވުޖޫދަށް ގެނެސްފައިވަނީ ‪ 1956‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުއެވެ‪ .‬އައިބީއެމްއިން މި ހާޑްޑިސްކަށް‬ ‫ދީފައިވާ ނަމަކީ " އައިބީއެމް މޮޑެލް ‪350‬‬ ‫ޑިސްކް ފައިލް" އެވެ‪ .‬އައިބީއެމްއިން ނެރުނު‬ ‫ފުރަތަމަ ޖެނެރޭޝަންގެ ހާޑްޑިސްކްގެ ސައިޒް‬ ‫ވަރަށް ބޮޑެވެ‪ .‬ބޮޑު އަލަމާރިއެއްގެ ސައިޒްގައި‬ ‫ހެދި މިހާޑްޑިސްކްގައި ސޭވް ކުރެވެނީ އެންމެ ‪5‬‬ ‫އެމްބީގެ ޑާޓާއެވެ‪.‬‬

‫އެންމެ ފުރަތަމަ ޕާލްމްޓޮޕް ކޮމްޕިއުޓަރު‬

‫ދުނިޔޭގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ޕާލްމްޓޮޕް‬ ‫ކޮމްޕިއުޓަރެއް އުފެއްދީ ‪ 1989‬ވަނަ އަހަރުގައެވެ‪.‬‬ ‫އޭގެ ދެ އަހަރު ފަހުން މަޝްހޫރު އިނގިރޭސި‬ ‫އެކްޝަން ފިލްމް "ޓަރމިނެޓާ‪ "2-‬ގައި ބޭނުން‬ ‫ކުރެވުނެވެ‪ .‬މި ޕާލްމްޓޮޕް ޓާމިނެޓާ‪ 2-‬ގައި ޖޯން‬ ‫ކާނަރ ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ އޭޓީއެމް ހެކްކޮށްގެން‬ ‫ލާރި ނެގުމަށެވެ‪.‬‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ޕެންޑްރައިވްގައި ހުރި ހުރިހާ ފައިލެއް ގެއްލިއްޖެ! ދެން ހަދާނީ ކިހިނެއް؟‬ ‫މެނޫއަށް ގޮސް ފޯލްޑަރ އެންޑް ސަރޗް އޮޕްޝަނަށް ކްލިކްކޮށްލާށެވެ‪.‬‬ ‫ފޯލްޑަރ އެންޑް ސަރޗް އޮޕްޝަނަށް ކްލިކްކޮށްލުމުން ފެންނަ‬ ‫ޑައިލޮގް ބޮކްސްގެ ވިއު (‪ )view‬ޓެބަށް ކްލިކްކޮށްލާށެވެ‪.‬‬

‫މިއީ ވަރަށް ގިނަ މީހުންނަށް ދިމާވާ މައްސަލައެކެވެ‪ .‬ޕެންޑްރައިވަށް‬ ‫މި މައްސަލަ ދިމާވުމުން އޭގައި ފެންނަން ހުންނާނީ ހަމައެކަނި ޕެންޑްރައިވްގެ‬ ‫ޝޯޓްކަޓެކެވެ‪ .‬އެއަށް ކްލިކްކޮށްގެންވެސް ފައިލްތަކެއް ނުފެންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަކު ޕެންޑްރައިވްގައި ޑާޓާތައް ހުރިކަމަށް އޭގެ ޕްރޮޕަޓީސްއިން‬ ‫ދައްކާނެއެވެ‪ .‬ދެން ހަދާނީ ކިހިނެއް؟‬

‫ވިއު ޓެބަށް ކްލިކް ކުރުމުން ފެންނަ އެޑްވާންސް ސެޓިންގެ‬ ‫ތެރޭގައި ހުރި ރޭޑިއޯ ބަޓަންގެ ތެރެއިން "‪ "Show hidden files‬ޖަހާފައި‬ ‫އިން ރޭޑިއޯ ބަޓަންއަށް ކްލިކްކޮށްލާށެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ރޭޑިއޯ ބަޓަންއާއި‬ ‫ޖެހިގެން ތިރިއަށްހުރި ތިން ޗެކް ބޮކްސްގައި ފާހަގަ ޖެހިފައި ހުރި ތިން‬ ‫މާރކް ކްލިކްކޮށްލުމުން އަންޗެކް ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އޭގެ އެންމެ ތިރިން‬ ‫"‪ "Hide Protected Operating system files‬މިހެން ޖަހާފައި އިންނަ‬ ‫ޗެކް ބޮކްސް އަންޗެކް ކުރުމުން ވޯރނިންގ މެސެޖެއް އަންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެމެސެޖްގައި އިންނަ ޔެސް ބަޓަންއަށް ކްލިކްކޮށްލުމަށްފަހު ޑައިލޮގް‬

‫މި މައްސަލަ ދިމާވުމުން ވަރަށް ގިނަ މީހުން ޕެންޑްރައިވް‬ ‫ފޯމެޓްކޮށްލައެވެ‪ .‬މިއީ އެއްގޮތަކަށްވެސް ހާސްވާންވީ ވަރުގެ ކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އެއްފަހަރަށްވުރެ ގިނަ ފަހަރު އަޅުގަނޑަށް މިމައްސަލަ ދިމާވުމުން އޭގެ‬ ‫ހައްލުވަނީ ހޯދާފައެވެ‪ .‬މި ލިޔުމުގައި މިފަދަ މައްސަލައެއް ޕެންޑްރައިވްއަށް‬ ‫ދިމާވުމުން ހައްލު ކުރާނެ ގޮތް ބުނެދެވޭތޯ މަސައްކަތްކޮށްލާނަމެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެ ފުރަތަމަ މައިކޮމްޕިއުޓަރަށް ގޮސް ޕެންޑްރައިވް ހުޅުވާލާށެވެ‪.‬‬ ‫އެއަށްފަހު ހުޅުވޭ އެކްސްޕްލޯރާގެ ވާތް ފަރާތުގައި މަތީ ކަނުގައިވާ އޮގަނައިޒް‬

‫ބޮކްސްގެ ތިރީގައި އިންނަ "‪ "OK‬ބަޓަންއަށް ކްލިކްކޮށްލާށެވެ‪.‬‬ ‫އޭރުން މަތިން ތިފެންނަ ތަސްވީރުގައި ފާހަގަކޮށްފައިވާ ގޮތަށް‬ ‫ފަނޑުކޮށް އައިކަންއެއް ފެންނާނެއެވެ‪ .‬އެއަށް ޑަބަލް ކްލިކް‬ ‫ކުރުމުން ހުޅުވޭއިރު ޕެންޑްރައިވްއިން ގެއްލުނު ހުރިހާ ފައިލެއް އޭގެ‬ ‫ތެރޭގައި ފެންނަން ހުންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ދެން ހުރިހާ ފައިލެއް ސެލެކްޓް ކުރުމަށްފަހު ކަޓް ކޮށްގެން‬ ‫އެ ފޯލްޑަރއިން ބޭރަށް ނުކުންނާނީއެވެ‪ .‬އަދި އެއަށްފަހު ކަޓްކުރި‬ ‫ފައިލްތައް ޕެންޑްރައިވްއަށް ޕޭސްޓްކޮށްލާނީއެވެ‪ .‬ދެން އެއްކަލަ‬ ‫ފަނޑުކޮށް ފެނުނު އައިކަން ނުވަތަ ފޯލްޑަރ ޑިލީޓްކޮށްލާށެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ފެންނަން އިންނަ ޕެންޑްރައިވްގެ ޝޯޓްކަޓް އައިކަންވެސް‬ ‫ޑިލީޓްކޮށްލާނީއެވެ‪ .‬އޭރުން ޕެންޑްރައިވްއަށް އަރާފައިވާ ވައިރަހުން‬ ‫ސަލާމަތްވީއެވެ‪ .‬މިއީ ވިންޑޯސް ސެވަން އޮޕަރޭޓިންގ ސިސްޓަމް‬ ‫އަޅާފައިވާ ކޮމްޕިއުޓަރ ސިސްޓަމްތަކުން މިކަން ކުރާނެ އުސޫލެވެ‪.‬‬ ‫ވިންޑޯސް އެކްސްޕީ ނަމަ ޕެންޑްރައިވް ހުޅުވުމަށްފަހު ޓޫލްސް‬ ‫މެނޫއަށް ގޮސް ފޯލްޑަރ އޮޕްޝަން ސެލެކްޓްކޮށްގެން މިލިޔުމުގައި‬ ‫ކިޔާދީފައިވާ އިރުޝާދާއި އެއްގޮތަށް ޢަމަލުކުރުމުން ރަނގަޅުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪49‬‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫‪qcov qTrAmqs‬‬

‫ވއ‪ 1‬ޢަބްދުﷲ ފިރާޤް‬

‫‪ I’m‬ޓްރޭޑްމާރކްގެ ދަށުން އުފައްދާ "އައި‪.‬އޭމް ސްމާރޓް ވޮޗް" އަކީ ކުރިއަށް އޮތް ދުވަސްތަކުގައި މަޤްބޫލުކަން ހޯދާނެ‬ ‫އަތުކުރީ ގަޑިއެއްކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ‪ .‬މީ ހަމައެކަނި ގަޑިއެއް ނޫނެވެ‪ .‬ފޯނާއި ލިންކް ކުރެވޭ ޔުނިޓެއްވެސްމެއެވެ‪.‬‬

‫މީގެ ސަބަބުން ފޯން ޖީބުގައި އޮތަސް ނުވަތަ ވޮލެޓްގައި އޮތަސް ފަސޭހަކަމާއި އެކު ފޯނު ބޭނުންކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 2014‬ވަނަ އަހަރުގެ ނިޔަލަށް ‪ 15‬މިލިއަށް ޔުނިޓް ވިކޭނެކަމަށް ލަފާކުރާއިރު ‪ 2020‬ވަނައަހަރާއި ހަމައަށް‬

‫‪ 400‬މިލިއަށް ޔުނިޓް ވިކޭނެކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫މި އަތުކުރި ގަޑިއާއި‬ ‫ބޭނުން‬ ‫ގުޅާލުމަށް‬ ‫ފޯނާ‬ ‫ކުރަނީ ބުލޫޓޫތު އެވެ‪ .‬ފޯނަށް‬ ‫އަންނަ ކޯލް‪ ،‬މެސެޖް އަދި‬ ‫އީމެލް ފަދަ މުހިންމު ކަންކަން‬ ‫އަތުކުރީގަޑީގެ‬ ‫ސްމާރޓް‬ ‫މި‬ ‫ފެންނަން‬ ‫ޑިސްޕްލޭއިން‬ ‫މެސެޖް‬ ‫އަދި‬ ‫ހުންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނުވަތަ އީމެއިލް ކިޔާލެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ސިސްޓަމަކަށް‬ ‫އޮޕަރޭޓިންގ‬ ‫މި ގަޑިތަކުގައި ބޭނުންކުރަނީ‬ ‫"އައި އޭމް ޑްރޮއިޑް‪ "2‬ކިޔާ‬ ‫މޮޑިފައި ކުރެވިފައިވާ އެންޑްރޮއިޑް‬ ‫އޮޕަރޭޓިންގ ސިސްޓަމެކެވެ‪ .‬މީ‬ ‫މިވަގުތު‬ ‫ގަޑިތަކުގައި‬ ‫ސްމާރޓް‬ ‫ބޭނުންކުރާ އެންމެ ފުރިހަމަ އޮޕަރޭޓިންގ‬ ‫ސިސްޓަމެވެ‪.‬‬

‫މިގަޑިތައް ތައްޔާރު ކުރެވެނީ އިން‬ ‫ބިލްޓް އެޕްލިކޭޝަންތަކާއިވެސް އެކުގައެވެ‪.‬‬ ‫ބޭނުމަކީ ފަސޭހަކަމާއިއެކު ގަޑި ބޭނުންކުރުމުގެ‬ ‫ފުރުޞަތު ހޯދައި ދިނުމެވެ‪ .‬ފާހަގަކޮށްލެވޭ އިން‬ ‫ބިލްޓް އެޕެލިކޭޝަން ތަކުގެ ތެރޭގައި މެއިލް‪،‬‬ ‫އެޑްރެސް ބުކް‪ ،‬އެސް‪.‬އެމް‪.‬އެސް‪ ،‬ވެދަރ‪،‬‬ ‫އެޕޮއިންޓްމެންޓްސް‪ ،‬ސްޓޮކް މާރކެޓް‪،‬‬ ‫ކޮމްޕަސް ފަދަ އެޕްލިކޭޝަންތައް ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ އިތުރުން އެންމެ މަޤްބޫލް ފޭސްބުކް‬ ‫އާއި ޓުވިޓަރ ފަދަ އެތައް އެޕްލިކޭޝަނެއް‬ ‫ހިމެނެއެވެ‪ .‬އަދި ވަރަށް ގިނަ ކުލަތަކެއްގައި‬ ‫މިގަޑި ތައްޔާރު ކޮށް މާރކެޓް ކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫މީގެތެރޭގައި ކަޅުކުލަ‪ ،‬ނޫކުލަ‪ ،‬ފެހިކުލަ‪،‬‬ ‫ރީންދޫކުލަ‪ ،‬ރަތްކުލަ‪ ،‬ފިޔާތޮށިކުލަ އަދި‬ ‫ސިލްވަރކުލަ ފަދަ ގިނަކުލަތައް ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫މި ގަޑިއަށް ޚާއްޞަ ކުރެވިފައިވާ‬ ‫އެޕްލިކޭޝަން ސްޓޯރަކީވެސް ފާހަގަނުކޮށް‬

‫ދޫކޮށްލެވޭވަރު ސްޓޯރެއްނޫނެވެ‪" .‬އައި މާރކެޓް"‬ ‫(‪ )i’market‬ގެ ނަންދީފައިވާ މި ސްޓޯރުގައި‬ ‫ގަނެވޭގޮތަށް ހުންނަ އެޕްލިކޭޝަނާއި‪ ،‬އަދި‬ ‫ފްރީ ކޮށް ލިބެންހުންނަ އެޕްލިކޭޝަން ވެސް‬ ‫ގިނައެވެ‪ .‬މިގޮތުން ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބައެއް‬ ‫ފްރީ އެޕްލިކޭޝަންގެ ތެރޭގައި ބެޓެރީ‪ ،‬ކޭމް‬ ‫ޝަޓަރ‪ ،‬ބައި ލިސްޓް‪ ،‬ކައުންޓް ޑައުން‪،‬‬ ‫ކަރަންސީ ކޮންވާރޓަރ‪ ،‬އައި‪.‬ކިޔު ޓެސްޓް‪،‬‬

‫މައި ޓާސްކް‪ ،‬ސްޓޮޕް ވޮޗް‪ ،‬ޓޯޗް‪ ،‬ޓިއުނަރ‪،‬‬ ‫ޔުނިޓް ކޮންވަރޓަރ ފަދަ ވަރަށް ބޭނުންތެރި‬ ‫އެޕްލިކޭޝަން ހުރިކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ‪.‬‬

‫މުހިން ުމ ބައެއް ސްޕެސިފިކޭޝަންތައް‬ ‫‪ ‬ސައިޒް އަދި ބަރުދަން‪:‬‬ ‫‪gg‬ދިގުމިން‪ 52.90 :‬އެމް‪.‬އެމް‪.‬‬ ‫‪gg‬ފުޅާމިން‪ 40.60 :‬އެމް‪.‬އެމް‪.‬‬ ‫‪gg‬ބޯމިން‪ 10 :‬އެމް‪.‬އެމް‪.‬‬ ‫‪gg‬ބަރުމިނުގެ ގޮތުން ތަފާތު ސައިޒުތައް‬ ‫މިގޮތުންބަލާއިރު‬ ‫ހުންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 90/95/130/170‬ގްރާމްގެ ގަޑި‬ ‫ހުންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ ‬މެމޮރީ‪:‬‬ ‫‪gg‬ފްލޭޝް ޑްރައިވް ‪ 4‬ޖީ‪.‬ބީ‪.‬‬ ‫‪gg‬ރޭމް ‪ 128‬އެމް‪.‬ބީ‪.‬‬ ‫‪ ‬ޕްރޮސެޗަރ‪ :‬ސީ‪.‬ޕީ‪.‬ޔޫ ‪IMX233‬‬ ‫‪gg‬ޑިސްޕްލޭ‪ 1.54 :‬އިންޗި ކަލަރ‬ ‫ޓީ‪.‬އެފް‪.‬ޓީ ޑިސްޕްލޭ‪.‬‬ ‫‪gg‬ރިޒޮލޫޝަން‪x 240 240 :‬‬

‫ޕިކްސެލް‬ ‫‪ ‬ޕަވަރ އެންޑް ބެޓެރީ‪:‬‬ ‫‪gg‬ބިލްޓް އިން ރިޗާރޖަބްލް ‪ 450‬މިލި‬ ‫އެމްޕެއަރ ބެޓެރީ‪.‬‬ ‫‪gg‬އެޑަޕްޓަރު ބޭނުން ކޮށްގެން ނުވަތަ‬ ‫ކަނެކްޝަނުންވެސް‬ ‫ޔޫ‪.‬އެސް‪.‬ބީ‬

‫ޗާރޖް ކުރެވޭ‪.‬‬ ‫‪gg‬ބްލޫޓޫތު އޮން ނުކުރާނަމަ ޗާރޖް‬ ‫ނުކޮށް ‪ 48‬ގަޑިއިރު ބޭނުން ކުރެވޭ‪.‬‬ ‫އަދި ބުލޫޓޫތާއި އެކު ‪ 24‬ގަޑިއިރު‬ ‫ބޭނުން ކުރެވޭ‪.‬‬ ‫‪ ‬އޯޑިއޯ ޕްލޭބެކް‪ :‬އެމް‪.‬ޕީ ‪3‬‬ ‫‪ ‬މެޓީރިއަލް‪ :‬މި ގަޑި ހެދުމުގައި ބޭނުން‬ ‫ކޮށްފައިވަނީ އެއް ވައްތަރެއްގެ މެޓީރިއަލް‬ ‫އެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެކި ޑިޒައިންތަކަށް ޚާއްޞަ‬ ‫ކުރެވިފައިވަނީ އެކި މެޓީރިއަލް އެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ފާހަގަކުރެވޭ ބައެއް މެޓީރިއަލް‬ ‫ތެރޭގައި އެލްމިނިއަމް‪ ،‬ޓައިޓޭނިއަމް‪،‬‬ ‫ސިލްވަރ އަދި ގޯލްޑް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ ‬ސެންސަރސް‪ :‬ސެންސަރސްގެ ގޮތުގައި‬ ‫މެގްނެޓޯމީޓަރ އަދި އެކްސެލެރޯމީޓަރ‬ ‫ބޭނުންކޮށްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ ‬ކަނެކްޓާސް‪ 3.5 :‬އެމް‪.‬އެމް ހެޑްފޯން‬ ‫ޖެކް‪ ،‬މައިކްރޯ ފޯން އަދި ބިލްޓް އިން‬ ‫ސްޕީކަރ‬

‫‪ ‬ލެންގްއޭޖްސް‪ :‬ވަރަށްގިނަ ލެންގްއޭޖް‬ ‫ތަކެއް މި ސްމާރޓް ގަޑިއަށް ސަޕޯރޓް‬ ‫ކުރާނެއެވެ‪ .‬އޭގެތެރޭގައި‪ ،‬އިންގްލިޝް‪،‬‬ ‫ފްރެންޗް‪،‬‬ ‫ޗައިނީސް‪،‬‬ ‫އިޓަލިއަން‪،‬‬ ‫ކޮރިއަން‪،‬‬ ‫ޖަޕަނީސް‪،‬‬ ‫ޖާރމަން‪،‬‬ ‫ސްޕެނިޝް‪ ،‬ޗެކް‪ ،‬ޑަޗް‪ ،‬ޕޮލިޝް އަދި‬ ‫ރަޝިއަން ފާހަގަ ކޮށްލެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ އައި އޭމް ވޮޗް ސްމާރޓް ވޮޗް އަކީ‬ ‫ސްޓޭންޑް އެލޯން ފޯނެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަތުކުރީ‬ ‫ގަޑިއެކެވެ‪ .‬ފޯނުގެ ފަންކްޝަން ކުރުމަށްޓަކައި‬ ‫ސްމާރޓް ފޯނަކާއި ކަނެކްޓް ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫މި ގަޑި ވޯރކް ކުރާނީ އެންޑްރޮއިޑް ‪ 4‬ކުން‬ ‫މަތި‪ ،‬އައި‪.‬އޯ‪.‬އެސް ‪ 4‬ކުން މަތި އަދި ބްލެކްބެރީ‬ ‫‪ 10‬ކުން މަތީގެ އޯ‪.‬އެސް ތަކަށެވެ‪.‬‬ ‫ މިހާރުވެސް ބާޒާރުގައި ލިބެންހުރި‬ ‫މީގެ ގަޑިއެއްގެ އަގަކީ ގާތްގަނޑަކަށް ‪$399‬‬ ‫ޑޮލަރެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ލިމިޓެޑް އޮފަރ އެއްގެ‬ ‫ދަށުން އޮންލައިން ސްޓޯރުން ‪ $299‬އަށް‬ ‫ލިބެއެވެ‪.‬‬

‫ލ‪.‬ކޯޕްރަލް ޙަސަން އަކްރަމް‬

‫‪52‬‬

‫އުޅެން‬ ‫ދުނިޔޭގައި‬ ‫ފައިސާއަކީ‬ ‫ބޭނުންނަމަ އެއާ ނުލާ ނޫޅެވޭނެ އެއްޗެކެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ‪ ،‬އިޤްތިޞާދީ މާހިރުންގެ ވާހަކައެކެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ހަމައެހެންމެ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިންވެސް‬ ‫ހުރިހާ މީހުން ޤަބޫލުކުރާ ޙަޤީޤަތެކެވެ‪.‬‬ ‫މިހެން މިކަން އޮތްނަމަވެސް‪ ،‬ލޯބިވެރިންނަށް‬ ‫މުހިންމުވާނީ‬ ‫ފައިސާއަށްވުރެ‬ ‫އަބަދުވެސް‬ ‫ލޯތްބެވެ‪ .‬ފަހަރުގައި ކާންބޯނެ ލާރި ނެތި‪،‬‬ ‫ކުލި ނުދެއްކިގެން ގެއިން ނިކުންނަންޖެހި‪،‬‬ ‫މިމައްސަލަތައް ފުނިޖެހި ވަރިވާން ޖެހުނަސް‬ ‫ފަރުވާލެއް ނެތެވެ‪ .‬މިހާ ހިސާބުން މިފައިސާގެ‬ ‫ވާހަކަ ދައްކަމާތޯ އެވެ‪.‬‬ ‫ނޫހަކުން‬ ‫އިނގިރޭސިވިލާތުގެ‬ ‫ހާމަކުރާގޮތުގައި‪ ،‬މޮސްކޯގެ އެއަރޕޯރޓެއްގެ‬ ‫ކާގޯގައި ‪ 20‬ބިލިއަން ޔޫރޯ ވެރިއަކު ނެތިފައި‬ ‫ހުންނަތާ މިހާރުވަނީ ހަ އަހަރު ފާއިތުވެގެން‬ ‫ގޮސްފައެވެ‪ .‬ފަހަރުގައި މި ‪ 20‬ބިލިއަން‬ ‫ޔޫރޯއަކީ އިރާޤުގައި ކުރިން ވެރިކަން ކުރެއްވި‬ ‫ސައްދާމް ޙުސައިންގެ މިލްކިއްޔާތުކަމަށްވުމީވެސް‬ ‫އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މި ފައިސާ މޮސްކޯގެ‬ ‫ސެރެމެޓީވޯ އެއަރޕޯރޓްގައި ރައްކާކުރެވިފައިހުރީ‬ ‫ރަޝިޔާގެ މޮސްކޯއަށް އެ ފޮނުވިގޮތަށް ބަންދު‬ ‫ކުރެވިފައެވެ‪ .‬މި ‪ 20‬ބިލިއަން ޔޫރޯ‪200 ،‬‬ ‫ޕެލެޓްގައި ރައްކާކުރެވިފައިވާއިރު‪ ،‬މިއިން‬ ‫ކޮންމެ ޕެލެޓެއްގައިވެސް ‪ 100‬މިލިއަން ޔޫރޯ‬ ‫ވެއެވެ‪ .‬އަދި މިފައިސާއަކީ ވަގު ފައިސާއެއްވެސް‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އިން‬ ‫ކަސްޓަމްސް‬ ‫ރަޝިޔާގެ‬ ‫މިފައިސާގެ ވެރިފަރާތް ހޯދުމުގެ މަސައްކަތް‬

‫ކުރިއަށްގެންދާއިރު‪،‬‬ ‫ހުއްޓާނުލާ‬ ‫އަދިވެސް‬ ‫މި ފައިސާގެ އަސްލު ވެރިފަރާތް ހޯދިފައެއް‬ ‫ނުވެއެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‪ ،‬އެމަސައްކަތް‬ ‫ފަރާތްތަކުންދަނީ‬ ‫ކަމާބެހޭ‬ ‫ރަޝިޔާގެ‬ ‫ހުއްޓުމެއްނެތި ކުރަމުންނެވެ‪ .‬މުޅި ދުނިޔޭގެ‬ ‫އިޤްތިޞާދުވެސް މިހާ ދަތި ދުވަސް ވަރެއްގައި‬ ‫މިފައިސާ ހޯދުމަށް އެތައް ބަޔަކު‪ ،‬އެބަޔަކަށްވީ‬ ‫ވަރަކުން މަސައްކަތް ކުރާނެކަމީ ދުވާލުގެ އިރު‬ ‫ފަދައިން އެނގޭކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‪،‬‬ ‫މިފައިސާގެ ވެރިފަރާތްކަމަށް ބުނެ ދަޢުވާކުރާ‬ ‫ކޮންމެ މީހަކުވެސް މިފައިސާއަކީ އެބައެއްގެ‬ ‫އަމިއްލަ އެއްޗެއްކަން ކަމާބެހޭ އިދާރާތަކަށް‬ ‫ޔަޤީން ކޮށްދޭން ޖެހެއެވެ‪ .‬ވޭތުދިޔަ ހަ އަހަރު‬ ‫ދުވަހުގެ ތެރޭގައި މަކަރާއި ޙީލަތް ހަދައިގެން‬ ‫މިފައިސާ ހޯދުމަށް އެތައްބަޔަކު މަސައްކަތް‬ ‫ކޮށްފައިވާއިރު‪ ،‬މިވީ ހަ އަހަރުގެ ތެރޭގައިވެސް‬ ‫މިފައިސާއަކީ އެމީހެއްގެ އަމިއްލަ އެއްޗެއްކަން‬ ‫އެއްވެސް މީހަކަށްވަނީ ސާބިތުކޮށް ނުދެވިފައެވެ‪.‬‬ ‫އަދި މިފައިސާ ހޯދުމަށް މަސައްކަތްކުރި‬ ‫ކޮންމެ މީހަކަވެސް މިވީހާތަނަށްވަނީ ރަޝިޔާގެ‬ ‫ކަސްޓަމްސް ކުރިމަތީގައި ފެއިލްވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް‪ ،‬މި ‪ 20‬ބިލިޔަން ޔޫރޯ‬ ‫ރަޝިޔާގެ މޮސްކޯއަށް އެތެރެވެފައިވާ ގޮތަށް‬ ‫ބަލާއިރު‪ ،‬ސުވާލުތަކެއް ކުރިމަތި ކުރުވައެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން މިހާ ގިނަ ޢަދަދެއްގެ ފައިސާ ޙަވާލުވާނެ‬ ‫ފަރާތެއްގެ ނަން ނެތި ޖަރުމަނުން ރަޝިޔާއަށް‬ ‫އެތެރެވެފައިވުމީވެސް ޖަވާބު ލިބިފައިނުވާ ކުޑަ‬ ‫ސުވާލެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިފައިސާ ރައްކާކުރެވިފައިވާ‬ ‫އެއަރޕޯރޓަށް‪،‬‬ ‫ސެރެމެޓީވޯ‬ ‫މޮސްކޯގެ‬

‫ގެނެވިފައިވަނީ ޖަރުމަނުގެ ފްރޭންކްފާރޓުން‬ ‫‪ 2007‬ވަނަ އަހަރުގެ އޯގަސްޓް މަހުގެ ‪7‬‬ ‫ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪ .‬ބައެއް ހޯދުންތަކުން ހާމަވާ‬ ‫ގޮތުގައި މިފައިސާއަކީ ޖަރުމަންގެ ބޭންކަކުން‬ ‫ނަގައިގެން ގެނެސްފައިވާ ފައިސާއެވެ‪ .‬މިފައިސާ‬ ‫ރަޝިޔާއަށް އެތެރެވީ ދުވަހުން ފެށިގެންވެސް‬ ‫އެއަރޕޯޓްގައި ކާގޯގެ ގޮތުގައިވަނީ ވަރުގަދަ‬ ‫ސަލާމަތީ ފިޔަވަޅުތަކާއެކު ރައްކާކުރެވިފައެވެ‪.‬‬ ‫ދުނިޔޭގެ‬ ‫ވާހަކަ‬ ‫މިފައިސާގެ‬ ‫އެކިކަންކޮޅުތަކުގައި ގަދަވެފައިވާއިރު‪ ،‬ރަޝިޔާގެ‬ ‫ކަމާބެހޭ ފަރާތްތަކާ ޙަވާލާދީ ނޫސްތަކުން‬ ‫ހާމަކުރާ ގޮތުގައި‪ ،‬މިފައިސާގެ ވެރިފަރާތް‬ ‫ކަސްޓަމްސްވަނީ‬ ‫ރަޝިޔާގެ‬ ‫ހޯދުމުގައި‬ ‫ފެއިލްވެފައެވެ‪ .‬މީގެ ސަބަބެއްކަމަށް އެފަދަ‬ ‫ފަރާތްތަކުން ތުހުމަތުކުރަނީ‪ ،‬މިފައިސާ ކާގޯގެ‬ ‫ގޮތުގައި ރަޝިޔާއަށް އެތެރެވިއިރު ޙަވާލުވާނެ‬ ‫މީހެއް އެނގެންނެތި އެތެރެވެފައި ވުމެވެ‪.‬‬ ‫ކުރީގެ‬ ‫އިރާޤުގެ‬ ‫މިފައިސާއާ‬ ‫ރައީސް ސައްދާން ޙުސައިންއާ ގުޅުވައިގެން‬ ‫އަޑު ފަތުރާއިރު‪ ،‬މިފައިސާ ޖާރމަނީއަށް‬ ‫އެތެރެވެފައިވަނީ އޭނާ ވެރިކަމުން ވެއްޓުނުތާ‬ ‫ހަތަރު އަހަރު ފަހުންނެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ‬ ‫ދަންޖައްސާ މަރާލިތާ ‪ 8‬މަސް ފަހުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން‪ ،‬އިރާޤުގެ ރައީސްކަމުގައި މުޅި‬ ‫ދުނިޔެއަށް ނުފޫޒުގަދަ ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ފާހަގަކުރެވިގެންދިޔަ މީހަކު އޭނާގެ ވެރިކަން‬ ‫ނިމި‪ ،‬ވާނެ އެއްޗެއް ވަންދެން އޭނާގެ މިލްކިއްޔާތު‬ ‫ރަޝިޔާއަށް ފޮނުވުން ލަސްކުރަންވީ އެއްވެސް‬ ‫ސަބަބެއް ނެތެވެ‪ .‬މިފަދަ ކަމެއްކުރާނަމަ‪،‬‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ކުރަން ފަސޭހަވާނީވެސް އޭނާގެ ވެރިކަމުގެ‬ ‫ދުވަސްވަރުގައި ނޫންތޯއެވެ‪ .‬ހިފާ ހައްޔަރު‬ ‫ކުރީމަކާ ނޫނެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‪ ،‬މިފައިސާއާ‬ ‫ސައްދާމް ޙުސައިނާ ގުޅުވައިގެން ވާހަކަ ދެކެވޭ‬ ‫އެހެން ސަބަބެއް އެބައޮތެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬އޭނާގެ‬ ‫ވެރިކަން ވެއްޓުމުގެ ކުރިން ‪ 7.5‬ބިލިއަން‬ ‫ޕައުންޑް ރަޝިޔާއަށް ގެންދެވިފައިވާކަމަށް ދެކެވޭ‬ ‫ވާހަކަތަކެވެ‪ .‬އެކަމަކު‪ ،‬މިއީ ‪ 20‬ބިލިޔަން ޔޫރޯއާ‬ ‫ގާތްކުރާ އަދަދެއްވެސް ނޫނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪،‬‬ ‫މިވާހަތަކުގައި އެއްވެސް އަސްލެއް ނެތްކަމަށް‬ ‫ނިންމިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މިފައިސާއާއި ސައްދާމް ޙުސައިންއާ‬ ‫ގުޅުވައިގެން ދެކެވޭ ވާހަކަތައް އެއްފަރާތަށް‬ ‫ޖައްސާލަނީ‪ ،‬ރަޝިޔާގެ މާފިޔާއާ މިފައިސާއާ‬ ‫ގުޅުންހުރިކަމަށް ދެކެވޭ ވާހަކަތަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫ރަޝިޔާގެ މާފިޔާގެ ވާހަކައަކީ ދެއްކުމަށްވުރެ‬ ‫ނުދެއްކުން ރަނގަޅު ވާހަކައެކެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ‬ ‫ބާރު މުޅި ދުނިޔޭގައި ހިނގާކަމަށް ޚުދު‬ ‫ޤަބޫލުކުރާއިރު‪،‬‬ ‫ސީއައިއޭއިން‬ ‫އެމެރިކާގެ‬ ‫މިފައިސާއަކީ ރަޝިޔާގެ ކޮރަޕްޓް ލީޑަރުން‬ ‫ގަނެލުމަށްޓަކައި ރަޝިޔާގެ މާފިޔާ ގޭންގުތަކުން‬ ‫އެތެރެކޮށްފައިވާ ފައިސާކަމަށްވެސް ބުނެވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންނަމަވެސް‪ ،‬މިފައިސާ ޚަބަރު މުޅި‬ ‫ދުނިޔެއަށް ފެތުރިގެންދިއުމާ އެކު‪ ،‬ރަޝިޔާގެ‬ ‫މާފިޔާ އިން މިކަމާ ދުރަށްޖެހިފައިވާކަމަށާއި‪،‬‬ ‫އަދި މިފައިސާ އާ ޙަވާލުވުމަކީ މިހާރު ވަރަށް‬ ‫މާފިޔާއިން‬ ‫ނުރައްކާތެރިކަމެއްކަމަށްވެސް‬ ‫ފަރާތްތަކުން‬ ‫މިފަދަ‬ ‫ޤަބޫލުކުރާކަމަށް‬ ‫ހާމަކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫މިހާ ހިސާބުން މިފައިސާ ރަޝިޔާއަށް‬ ‫ފޮނުވާފައިވަނީ ކާކު ތޯ އާއި‪ ،‬ކީއްކުރަން ތޯ‬ ‫ސުވާލު އުފެދެއެވެ‪ .‬މިފައިސާ ފޮނުވި ފަރާތުގެ‬ ‫މަޢުލޫމާތުގެ ގޮތުގައި ރަޝިޔާގެ ކަސްޓަމްސް އަށް‬ ‫ލިބިފައިވާ ލިޔުންތަކުން އެނގޭގޮތުން‪ ،‬މިފައިސާ‬ ‫ފޮނުވާފައިވަނީ އިރާނަށް ނިޞްބަތްވާ އުމުރުން‬ ‫‪ 45‬އަހަރުގެ ފާޒިން ކޯރާނިއަން މުތުލަޤް ކިޔާ‬ ‫މީހެކެވެ‪ .‬އޭނާގެ ޕާސްޕޯރޓް ކޮޕީއެއް ރަޝިޔާގެ‬ ‫ކަސްޓަމްސް އަށް ލިބިފައިވާއިރު‪ ،‬މީނާއާ ބެހޭ‬ ‫މިނޫން އެހެން އެއްވެސް މަޢުލޫމާތު މިވީހާތަނަށް‬ ‫ލިބިފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬މިފައިސާ އޭނާ ރަޝިޔާއަށް‬ ‫އެނގިފައިނުވާއިރު‪،‬‬ ‫ކީއްކުރަންތޯ‬ ‫ފޮނުވީ‬ ‫މިފައިސާއަކީ އޭނާއާ އެއްވެސް ގުޅުމެއްހުރި‬ ‫އެއްޗެއްކަމަށް ރަޝިޔާގެ ކަމާބެހޭ ފަރާތްތަކުން‬ ‫ޤަބޫލެއް ނުކުރެއެވެ‪ .‬ފަހަރުގައި އެއީ މިހާ‬ ‫ގިނަދުވަސްވެފައިވާއިރުވެސް އޭނާގެ ޚަބަރެއް‬ ‫ރަޝިޔާގެ ކަމާބެހޭ ފަރާތްތަކަށް ލިބިފައި‬ ‫ނުވުމުންކަމަށް އެކަށީގެން ވެދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫‪a a‬ރަޝިޔާއަށް ފައިސާ ފޮނުވާފައިވާކަމަށް ެބލެވޭ އިރާނަށް ނިޞްބަތްވާ އުމުރުން ‪ަ 45‬އހަރުގެ‬ ‫ފާޒިން ކޯރާނިއަން މުތުލަޤް ކިޔާ މިހާގެ ޕާސްޕޯރޓް ކޮޕީ‪.‬‬

‫އެތައް‬ ‫ހޯދުމަށް‬ ‫މިފައިސާ‬ ‫މިކަމަށް‬ ‫ދަޢުވާކޮށްފައިވާއިރު‪،‬‬ ‫ބަޔަކު‬ ‫ދަޢުވާކޮށްފައިވަނީ‬ ‫ވަރުގަދައަށް‬ ‫އެންމެ‬ ‫"ދަ‬ ‫ފައުންޑޭޝަނެއްކަމަށްވާ‬ ‫ރަޝިޔާގެ‬ ‫ވޯލްޑް އޮފް ކައިންޑް ޕީޕަލް" އިން ނެވެ‪.‬‬ ‫ހޯދުމަށް‬ ‫މިފައިސާ‬ ‫އެހެންނަމަވެސް‪،‬‬ ‫އެފައުންޑޭޝަނުންކުރި އެއްވެސް މަސައްކަތެއް‬ ‫ކާމިޔާބުވެފައިނުވާއިރު‪ ،‬މިފައުންޑޭޝަންގެ މައި‬ ‫އިދާރާ ޤާއިމްކުރެވިފައިވަނީ ޔޫކުރޭންގައެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން‪ ،‬މިފައިސާ ރަޝިޔާގެ މޮސްކޯއަށް‬ ‫ފޮނުވަންޖެހޭ އެއްވެސް ސަބަބެއް ނެތްކަމަށް‬ ‫މޮސްކޯގެ ކަސްޓަމްސް އިން ހާމަކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫މިފައިސާއާބެހޭ ގޮތުން‪ ،‬ރަޝިޔާގެ‬ ‫ކަސްޓަމްސް އެކްސްޕާރޓެއްކަމަށްވާ ވެޑިމް‬ ‫ލިއަލިން ހާމަކުރާ ގޮތުގައި މިހާ ގިނަ ޢަދަދެއްގެ‬ ‫ފައިސާ ފޮނުވާފައިވާއިރު އެއާއި ޙަވާލުވެވާނެ‬ ‫ވަކި ފަރާތެއް އިނގެން ނެތުމަކީ މިކަމުގައި‬ ‫އެކުލެވިގެންވާ‬ ‫ކަންތައްތަކެއް‬ ‫ގޮތްނޭނގޭ‬ ‫ކަމުގެ ހެއްކެކެވެ‪ .‬އޭނާ ލަފާކުރާ ގޮތުން‬ ‫މިފައިސާއަކީ ރަޝިޔާއިން އެއްވެސް މީހަކު‬ ‫ޙަވާލުވާ ގޮތަށް ފޮނުވާފައިވާ ފައިސާއެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތަށް ހަވާލުވާނެ މީހެއް އެނގެންނެތް‬ ‫ފައިސާއެއް ރަޝިޔާއަށް ނުފޮނުވާނެކަމަށް އޭނާ‬ ‫ޤަބޫލުކުރާއިރު‪ ،‬މިފައިސާއަކީ ރަޝިޔާގެ ބޯޑަރު‬ ‫ހުރަސްކޮށް ކޮންމެވެސް އެހެން ތަނަކަށް ގެންދާ‬ ‫ފައިސާއެއްކަމަށްވެސް އޭނާ ޤަބޫލު ކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫މިފައިސާއާ ޙަވާލުވާނެ ފަރާތެއްނެތި‬ ‫ހަ އަހަރު ފާއިތުވެގޮސްފައިވާއިރު‪ ،‬މިފައިސާ‬ ‫ނައްތާނުލާ ބަހައްޓާފައިވާކަމީވެސް އެތަކެއް‬ ‫ސުވާލުތަކެއް އުފެދޭކަމެވެ‪ .‬ރަޝިޔާގެ ކަމާއިބެހޭ‬ ‫ފަރާތްތަކުން ހާމަކުރާ ގޮތުގައި މިފައިސާ‬ ‫ނައްތާލަންޖެހޭ އެއްވެސް ސަބަބެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫އަދި މިފައިސާއަކީ ވަގު ފައިސާ ނޫންކަމާއި‪،‬‬ ‫ބޭންކަކުން‬ ‫ޖަރުމަނުގެ‬ ‫މިފައިސާއަކީ‬ ‫ފައިސާކަމަށްވެސް‬ ‫ސައްޙަ‬ ‫ބޭރުކޮށްފައިވާ‬ ‫ކަސްޓަމްސް އިން ހާމަކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫އަސްލުވެރިފަރާތް‬ ‫މިފައިސާގެ‬ ‫ހޯދިފައިނުވާއިރު‪ ،‬މި ފައިސާ ފޮނުވި މީހާގެވެސް‬ ‫އެހެންކަމުން‪،‬‬ ‫ނުވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ޚަބަރެއްވަނީ‬ ‫ކަމާއި‪،‬‬ ‫އެއްޗެއް‬ ‫ކާކުގެ‬ ‫މިފައިސާއަކީ‬ ‫ރަޝިޔާއަށް ކޮން ބޭނުމެއްގައި އެތެރެކޮށްފައިވާ‬ ‫ފައިސާއެއްކަންވެސް ރަޝިޔާގެ އިންޓަލިޖެންސަށް‬ ‫ހޯދިފައި ނުވެއެވެ‪ .‬ބެލެވޭ ގޮތުގައި މިފައިސާއަކީ‬ ‫ކޮންމެވެސް ބޮޑު ބޭނުމަކަށް‪ ،‬ކޮންމެވެސް ބަޔަކު‬ ‫ދައުރުކުރަމުންދާ ފައިސާ އެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‪،‬‬ ‫މިހާރު މިފައިސާއަކީ ރަޝިޔާގެ ކަމާބެހޭ‬ ‫ފަރާތްތަކުން ފުލް ސެކިއުރިޓީގައި ބަލައްޓާ‬ ‫ފައިސާއަށް މިވަނީ ވެފައެވެ‪ .‬ފައިސާއަކީ‬ ‫ލޯބިވެރިން‬ ‫އެއްޗެއްނޫންކަމަށް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ޤަބޫލުކުރާއިރު‪ ،‬މިފައިސާއަށް އެތައްބައެއްގެ‬ ‫ހިތްތަކުގައި ޚާއްޞަ ލޯތްބެއް ދެވި‪ ،‬މިފައިސާދެކެ‬ ‫އެތައްބަޔަކު މިވަނީ ބޭއިޚްތިޔާރުގައި ނަމަވެސް‬ ‫ޙާޤީޤީ ލޯބި ވެވިފައެވެ‪ .‬ހިތް އެދޭ އަންހެން‬ ‫ކުއްޖަކު ހޯދުމަށް ނުކުރާހާ މަސައްކަތް‬ ‫މިފައިސާ ހޯދުމަށް އެތައްބަޔަކު ހުއްޓުމެއްނެތި‬ ‫ކުރަމުންދާއިރު‪ ،‬ފަހަރުގައި މިއީ ލޯބިވެރިން‬ ‫ޤަބޫލުކުރާ ވާހަކައަށްވެސް ނުވެދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪Reference:‬‬ ‫‪¨¨ http://www.businessinsider.com‬‬ ‫‪¨¨ http://www.independent.co.uk/‬‬ ‫‪¨¨ Russia Beyond The Headlines, 2007‬‬ ‫‪– 2013‬‬ ‫‪¨¨ http://www.russiaslam.com‬‬ ‫‪¨¨ http://batcountryword.com‬‬ ‫‪¨¨ http://www.independent.co.uk‬‬ ‫‪https://www.cia.gov/library‬‬

‫¨¨‬

‫‪53‬‬

‫ޕްރައިވެޓް އަޙްމަދު ސަލީމް‬

‫ޢުމުރުން އެންމެ ‪ 9‬އަހަރުގައި ޖިންސީ ގޯނާގެ ޝިކާރައަކަށް އޭނާ ވިއެވެ‪ .‬އަދި ޢުމުރުން ‪ 13‬އަހަރުގައި ގެއިން ފިލައިގެންގޮސް‪،‬‬ ‫ ‬ ‫ޢުމުރުން ‪ަ 14‬އހަރުގައި ބަލިވެއިނެވެ‪ .‬އޭގެފަހުން ޢުމުރުން ‪ 17‬އަހަރުގައި ރީތީގެ ރާނީއަކަށްވުމަށްފަހު ޢުމުރުގެ ‪ 20‬ގެ އަހަރުތަކުގައި‬ ‫މަސްތުވާތަކެތި ގިނަ ޢަދަދަކަށް ބޭނުންކުރިއެވެ‪ .‬އެއަށް ަފހު އެމެރިކާގެ ޤައުމީ ޓީވީއަށް އެރި ކަޅު ނަސްލަށް ނިސްބަތްވާ ފުރަތަމަ އެމެރިކާ‬ ‫އަންހެނާކަމުގައިވެ‪ ،‬ޢުމުރުން ‪ 32‬އަހަރުގައި މިލިއަނަރަކަށް އޭނާ ވިއެވެ‪ .‬މިއީ އާދަޔާޚިލާފު އެހެންނަމަވެސް ޙަޤީޤީ ާވހަކައެކެވެ‪.‬‬ ‫އޯޕްރާ ވިންފްރޭ އޭނާގެ ދިރިއުޅުމުގައި‬

‫ބައްޕައަކީ ކާކުކަން ނުވެސް ދަނެއެވެ‪.‬‬

‫އޭނާއަށް މަންފާކުރިއެވެ‪.‬‬

‫ޚިޔާރުކުރީ އޭނާއަށް ފެނުނު އެންމެ ފަސޭހަ ގޮތްތައް‬

‫އޭނާ ފޮނުވާލިއެވެ‪ .‬އޭރު އޯޕްރާއަށް އޭނާގެ‬

‫ކުށްވެރިއެއްނުކުރެއެވެ‪.‬‬

‫އޭނާގެ‬

‫އޯޕްރާ ކުރިން އަދާކުރި ވަޒީފާގައި އޭނާއަކީ‬

‫އޭނާގެ‬

‫މީހެއްކަމުގައި ވިޔަސް ބަލްޓިމޯ ބްރޯޑްކާސްޓިންގ‬

‫ކަމުގައިވީނަމަވެސް‬ ‫އެއްވެސްމީހަކު‬

‫މިސިސިޕީގެ‬

‫އޭނާގެ‬

‫އޭނާ‬

‫ނިންމުންތަކާއިމެދު‬

‫ކަސިއަސްކޯއަށް‬

‫އެހެންނަމަވެސް‬

‫އޯޕްރާއަށް‬

‫އެޅުވުމަށް‬

‫މަގުފަހިކޮށްދިނީ‬

‫ނިސްބަތްވާ‬

‫ތޫނުފިލިކަން ހެޔޮގޮތުގައި ބޭނުންކޮށް ރަނގަޅު‬

‫ދުވަސްތަކުގައި ކިތަންމެ ދަތި އުނދަގޫތަކަކާއި‬

‫ބައްޕަގެ ފަރާތުން ދަސްވި އަދަބު އަޚުލާގެވެ‪ .‬އޭގެ‬

‫މަޝްހޫރު މީހަކަށްވާނޭކަން ޚުދު އޭނާއަށްވެސް‬

‫ބުއްދިވެރި ވާހަކަދެއްކުމަށް މަޝްހޫރު ކުއްޖެއް‬

‫ފަދައިން‬

‫އޭނާ ބައިވެރިވެ އެމުބާރާތް ކާމިޔާބުކޮށް‪ ،‬ޓެނެސީ‬

‫ހޭދަކުރަން‬

‫ހޯދިއެވެ‪ .‬އަދި ބްރޯޑްކާސްޓް ކޮމިއުނިކޭޝަން‬

‫ދިމާވި ހިތާމަތަކަކީ މަދު ކަންތައްތަކެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ރިޕޯޓަރެއްގެ ގޮތުގައި ޕާޓްޓައިމްކޮށް މަސައްކަތް‬

‫ބައްޕަވަނީ އޯޕްރާެ މަންމަ ދޫކޮށް ގޮސްފައެވެ‪.‬‬

‫ދެން ކުއްލިއަކަށް ފެންނަންފެށީ ކުރިން‬

‫ކުޑައިރުގެ‬

‫މިއަންހެންކުއްޖާއަށް‬

‫އޭނާގެ‬

‫ކުރިމަތިލާންޖެހުނަސް‪،‬‬

‫ކުރިމަގުގައި‬

‫އޭނާއަކީ‬

‫އަބަދުވެސް ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫އޯޕްރާ‬

‫ވިންފްރޭ‬

‫ބުނެފައިވާ‬

‫މަގަށް‬

‫ސަބަބުން ސްކޫލުގައި އޭނާއަކީ ކިޔެވުމުގައި މޮޅު‪،‬‬ ‫ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި ލޯކަލް ރީތީގެ މުބާރާތެއްގައި‬

‫"ލިބޭ ހިތާމަ ތަޖުރިބާއަށް ހެދުމުގެ" އުސޫލަކީ‬

‫ސްޓޭޓް ޔުނިވަރސިޓީ އިން ސްކޮލަރޝިޕްއެއް‬

‫ޖެހުމުން ދަސްވީކަމަކަށް ވެދާނެއެވެ‪ .‬އޭނާއަށް‬

‫ކިޔަވަން ފަށައި ނޭޝްވިލް ޓީވީ ސްޓޭޝަންގައި‬

‫އަވަށެއްގައި‬

‫އޭނާގެ‬

‫ދިރިއުޅުން‬

‫އެންމެ ފުރަތަމަ އޯޕްރާ އުފަންވުމަށްފަހު‬

‫އޭނާގެ‬

‫ކުރަން ފެށިއެވެ‪.‬‬

‫ބެލެހެއްޓީ‬

‫އޭނާގެ‬

‫ބަސްނާހައި އުޅުނު މި ކުއްޖާ ހުއްޓުމެއްނެތި‬

‫ވަޞީލަތެއްނެތް‪ ،‬އޫރު ގެންގުޅޭ ފާމެއްގައެވެ‪.‬‬

‫ތަނެވެ‪ .‬އޯޕްރާގެ ޢުމުރުން އެންމެ ‪ 19‬އަހަރުގައި‬

‫މިލްވައުކީއަށެވެ‪ .‬އެތާގައި ޢާއިލީ ރަޙުމަތްތެރިއަކާއި‬

‫އަންހެން އެފްރޯ‪-‬އެމެރިކަން ބްރޯޑްކާސްޓަރއަށް‬

‫އޯޕްރާ‬

‫އެންމެ‬

‫ފުރަތަމަ‬

‫މާމައެވެ‪ .‬އެމީހުން ދިރިއުޅުނީ ފެނުގެ އެއްވެސް‬

‫ހަލުވިކަމާއިއެކު ކުރިޔަށް ފިޔަވަޅު އަޅަމުންދާ‬

‫އޭގެފަހުން ދެން އޭނާގެ މަންމައާއިއެކު ބަދަލުވީ‬

‫ސްކޫލުން ވަކިވުމަށްފަހު ނޭޝްވިލްގެ ފުރަތަމަ‬

‫ގާތްތިމާގެ މީހެއްގެ ފަރާތުން އޭނާއަށް ޖިންސީ‬

‫ވެގެންދިޔައެވެ‪.‬‬

‫އޯޕްރާ ފުރާވަރަށް އެރިއިރު އޭނާވީ ބަސްނާހާ‬

‫ކުރުމަށްފަހު ބަލްޓިމޯ ބްރޯޑްކާސްޓިންގ‬

‫މިވަޒީފާގައި‬

‫ގޯނާއާއި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ކުރިމަތިލާންޖެހުނެވެ‪.‬‬

‫ބުރަކޮށް‬

‫ކަންކަމާއި ދެކޮޅުހަދާ ކުއްޖަކަށެވެ‪ .‬އުޅެންޖެހުނު‬

‫ސްޓޭޝަންގައި‬

‫އެންމެ ‪ 14‬އަހަރުގައި އޭނާވަނީ ބަލިވެއިނދެ‬

‫މާކެޓިންގ ސެގްމަންޓްތައް އެކުލެވޭ‪،‬‬

‫ނިޔާވެފައެވެ‪.‬‬

‫ޗެލެންޖްތަކާއި‬

‫ނުރަނގަޅު‬

‫މާޙައުލުގެ‬

‫ސަބަބުން‬

‫ޢުމުރުން‬

‫ފިރިހެންކުއްޖަކު ވިހާފައެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ އެއް‬

‫‪54‬‬

‫ކެތްތެރިކަން ކޮޅުންލުމުން އޭނާގެ ބައްޕަގެ ގެއަށް‬

‫މި ނިންމުމަކީ އޭނާއަށް ހެދުނު ގޯހެއްކަމުގައި‬

‫ހަފްތާއަށްފަހު‬

‫އެންމެފަހުން‬

‫އެކުއްޖާވަނީ‬

‫އޯޕްރާއާއިމެދު‬

‫އޭނާގެ‬

‫މަންމަގެ‬

‫‪3‬‬

‫ފެށިއެވެ‪.‬‬

‫މީހުން‬

‫އަހަރުދުވަހު‬

‫މަޑުމައިތިރި‪ ،‬އަމިއްލަ ނަފްސު ކޮންޓްރޯލް ކުރެވޭ‬

‫ސްޓޭޝަން‬

‫ބަދަލުވީފަހުން ބަލާބެލުމަށް‬

‫އޭނާ‬

‫ފެންނަނީ ވަރުބަލިވެފައި ހުންނަ މަންޒަރެވެ‪.‬‬ ‫ކެމެރާގެ ކުރިމައްޗަށް އެރުމުގެ ކުރިން ޓެކްސް‬

‫ކޮޕީ ކިޔުމަށް އޭނާ ހަނދާން ނެތުނެވެ‪" .‬ބްލާޒޭ"‬ ‫މި‬

‫ލަފްޒު‬

‫ބާބަޑޮސްއަކީ‬

‫ނުބައިކޮށް‬

‫ޢިބާރާތްކުރެވުނެވެ‪.‬‬

‫ކެލިފޯރނިއާގެ‬

‫ތަނެއްކަމުގައި‬

‫ނުހަނު‬

‫މަސައްކަތް‬

‫މަސައްކަތްކުރަން‬

‫މިސްޓޭޝަންއަކީ‬

‫ޤަދަރުކުރާ‪،‬‬

‫މާޙައުލުގައި‬

‫ސބަބުން‬ ‫ފުރަތަމަ ހީވިޔަސް ފަހުން މިނިންމުމުގެ ަ‬

‫އިތުރު‬

‫އިތުރު‬

‫މަސައްކަތުގެ‬

‫ކުރިމަތިލާންޖެހޭ ތަނެކެވެ‪ .‬އޯޕްރާގެ‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫އޮޅުމަކުން‬

‫ބެލުންތެރިންގެ‬

‫ބުނެވި‬

‫ހުނުން‬

‫ދިނުމަށްޓަކައި ކަނލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ގޮތެވެ‪".‬‬

‫މީހެއްގެ‬

‫އިޚްތިޔާރުކުރެވުނު‬

‫އޭނާއަށް އަމާޒުވިއެވެ‪ .‬އޭގެއިތުރުން އަލިފާނުގެ‬

‫ޙާދިސާއެއްގައި‬

‫ގާތުގައި‬

‫ގެއްލުން‬

‫"އެ‬

‫ކުރެވެނީ‬

‫ނުރައްކާތެރި‬

‫ކޮންކަހަލަ‬

‫ލިބުނު‬

‫ހާދިސާއަށްފަހު‬

‫އިޙްސާސްތަކެއްތޯ؟"‬

‫ސުވާލުކުރުމަށްފަހު‪ ،‬ކެމެރާ ކުރިމަތީ ރޮއެ‪،‬‬ ‫ފަހުން އަންހެނެއްގެ އިޙްސާސްތައް ދެއްކުނީތީ‬

‫މާފަށް އެދުނެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް އޯޕްރާގެ ޓޯކްޝޯވ ހުށަހަޅައިދިން‬ ‫ފުރަތަމަ‬

‫މަގަކީ‬

‫އޭނާއަށް‬

‫ދުވަހު‬

‫މަގެއްކަން‬

‫ރަނގަޅު‬

‫ދައްކައިދިނެވެ‪.‬‬

‫"ހީވީ ހިތްހަމަޖެހުމުގެ ނޭވާއެއް ލެވުންހެންނެވެ‪.‬‬

‫ހަޤީޤަތުގައި‬

‫ވާންޖެހޭނީވެސް‬

‫އިޙްސާސް‬

‫މިހެންނެވެ‪ ".‬މި ޝޯވ ހިމެނިގެން ދިޔައީ‬ ‫ޓީވީގެ މައިގަނޑު އެއް ޝޯވގެ ގޮތުގައެވެ‪.‬‬

‫ކަންމިހެން ހުރުމާއިއެކު‪ ،‬ސްޓޭޝަންގެ‬

‫އޭގެއިތުރުން މިޝޯވ ގެ އޯޑިއަންސްގެ ބޮޑު‬

‫ހުންނަގޮތްވެސް‬

‫އެއްގޮތް ސިފަތައް އޯޕްރާގެ ސީދާ‪ ،‬ސާދާ‪ ،‬މަޖާ‬

‫މެނޭޖްމަންޓަށް‬ ‫ހުށަހަޅައިދޭ‬

‫އޯޕްރާ‬

‫ގޮތާއި‪،‬‬

‫ކަމަކުނުދިޔައެވެ‪.‬‬

‫އޭނާ‬

‫ކެމެރާ‬

‫އޭނާ‬

‫ކުރިމަތީ‬

‫އިސްތަށިގަނޑު‬

‫ބަހައްޓާގޮތް ކަމުނުދާކަމާއި‪ ،‬އޭނާގެ ނޭފަތް‬

‫މާ ބޮޑު ކަމާއި‪ ،‬އޭނާގެ ދެލޮލޮގެ ދެމެދުގައިވާ‬ ‫ދުރުމިން‬

‫ޝަކުވާކޮށް‬

‫މާ‬

‫ބޮޑުކަމަށް‬

‫ހިތްހަމަނުޖެހުން‬

‫އެމީހުން‬

‫ބުނެ‬

‫ފާޅުކުރިއެވެ‪.‬‬

‫އަދި އޭނާ ހުންނަގޮތް ރީތިކުރުމަށް ނިއުޔޯކްގެ‬ ‫ރަނގަޅު ސެލޫންއަކަށް ފޮނުވިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެސެލޫންއިން‬

‫ރީތިކުރުމަށް‬

‫އޭނާ‬

‫ކުރި‬

‫މަސައްކަތުގެ އާޚިރު ނަތީޖާއަކަށްވީ އޭނާގެ‬ ‫ބޮލުން އިސްތަށި ފޭބުމެވެ‪ .‬އޭނާއާއި ގުޅޭ‬

‫ވިގެއް ހޯދޭގޮތެއް ނުވުމުން ދެންވެސް ކެމެރާގެ‬ ‫ކުރިމައްޗަށް‬

‫އޭނާ‬

‫(އެއަށްފަހު‬

‫އެރިއެވެ‪.‬‬

‫އޭނާ ބުންޏެވެ‪" .‬ތިމާއަކީ ބަލްޓިމޯގެ ޚަބަރު‬

‫ބްރޯޑްކާސްޓްކުރާ ބޯ ތަލަ ކަޅު މީހެއްނަމަ‬ ‫ތިމާއަށް ތިމާއާއި ބެހޭގޮތުން ވަރަށް ގިނަ‬

‫ކަންތައްތަކެއް ދަސްވާނެއެވެ‪)".‬‬

‫ބަޔަކީ އަންހެނުންކަމުގައި ވުމުން އެމީހުންނާއި‬

‫މިޒާޖުން ފެންނަމުންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ހަތް‬

‫އޭގެ‬

‫ފަހުން‬

‫ޗިކާގޯގެ‬

‫އަހަރު‬

‫އެމީހުންގެ‬

‫ފަރާތުން‬

‫ސްޓޭޝަނެއްގެ ސަމާލުކަން އޯޕްރާގެ ޝޯވއަށް‬

‫ލިބިގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ޗިކާގޯއަށް‬

‫އަދި‬

‫ބަދަލުވެ‬

‫ކުރުމުގެ‬

‫ޑައިރެކްޓް‬

‫އަދި‬

‫ލިބުނެވެ‪.‬‬

‫އޭ‪.‬އެމް‬

‫ޗިކާގޯ‬

‫ފުރުޞަތު‬

‫ޝޯވ‬

‫އޯޕްރާއަށް‬

‫ބޭނުންކޮށް‬

‫މިފުރުޞަތުގެ‬

‫އެއްމަސްދުވަސް ތެރޭގައި އެ ޝޯވއަކީ އެންމެ‬

‫މަޤްބޫލު ޝޯވކަމުގައި އޭނާ ހަދައިދިނެވެ‪1985 .‬‬ ‫ވަނަ އަހަރު އެޝޯވ އިތުރަށް ތަރައްޤީކޮށް "ދި‬

‫އޯޕްރާ ވިންފްރޭ ޝޯވ" ގެ ނަން ދެވުނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެޝޯވ މިހާރު ދަނީ ޤައުމީ ފެންވަރުގައި‬

‫ބްރޯޑްކާސްޓްކުރެވެމުންނެވެ‪.‬‬

‫ކުރިން ލަފާކުރެވިފައިނުވާ ‪ 15‬އަހަރަށް‬

‫ވުރެ ދިގު ކާމިޔާބު އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި‪ ،‬އޯޕްރާ‬ ‫ވަރަށް ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ބެލުންތެރިންނާއި‬

‫އޯޕްރާއަށް ކާމިޔާބީއަށް ވާޞިލް ވެވޭނެ‬

‫ޙިއްސާކޮށްފައިވެއެވެ‪ .‬މީގެ ތެރޭގައި އޭނާއަށް‬

‫ނެތަސް‪ ،‬އޭގެ ކުރިޔަށް އޮތް އަހަރަކީ އޭނާގެ‬

‫ފަލަވާ ބާވަތްތައް އެކުލެވޭ ކާނާއާއި ދުރުހެލިވެ‬

‫ކަމަށް އެއިރު އެއްވެސް މީހަކަށް ލަފާކުރެވިފައި‬ ‫ކާމިޔާބީގެ ރަން ދުވަސްތަކެވެ‪ .‬އޯޕްރާއާއިމެދު‬ ‫ސްޓޭޝަންއިން ހިތްހަމަނުޖެހި‪ ،‬އޭނާއަކީ ޓީވީ‬

‫ޚަބަރު ބްރޯޑްކާސްޓް ކުރުމުގެ ވަޒީފާ އަދާކުރުމުގެ‬ ‫ޤާބިލުކަން‬

‫މީހެއްކަމުގައި‬

‫އެމީހުން‬

‫ނެތް‬

‫ކޮންޓްރެކްޓް‬

‫އުވާލުމުން‬

‫ބްރޯޑްކާސްޓަރއެއްގެ‬

‫ވަޒީފާއިން‬

‫ނިންމިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ސްޓޭޝަނާއި އޯޕްރާއާއި‬ ‫ވެވިފައިވާ‬

‫ދެމެދު‬

‫ސަލާމަތްވުމަށް‪،‬‬ ‫ދަށްކޮށް‪،‬‬

‫އެމީހުން‬

‫އޭނާގެ‬

‫މަޤާމް‬

‫ޕްރެޒެންޓަރއެއްގެ ވަޒީފާއަށް ބަދަލުކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާ‬

‫ހުށަހަޅައިދޭންޖެހުނީ‬

‫ގޭގައި‬

‫ތިބޭ‬

‫އަނބިންނާއި ބެހޭގޮތުން އުފައްދާފައިވާ "ޕީޕަލް‬ ‫އަރ ޓޯކިންގ" ނަމަކަށް ކިޔާ ޓޯކް ޝޯއެކެވެ‪.‬‬

‫މި ޝޯވ ޓީވީން ދައްކަމުން ގެންދިޔައީ ދުވާލު‬

‫ގަޑީގައެވެ‪.‬‬

‫އޯޕްރާ‬

‫ބުނެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫"ކަމެއްގައި‬

‫ފެއިލްވުމަކީ އެމީހަކު އިޚްތިޔާރުކުރި މަގަކީ‬

‫ނުރަނގަޅު މަގެއްކަން އޭނާއަށް ހަނދާންކޮށް‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫ދިމާވި‬

‫ގޮންޖެހުންތަކާއި‪،‬‬

‫ކާމިޔާބީތަކާއި‪،‬‬

‫ޑައިޓްކުރުމާއި ބެހޭގޮތުންނާއި (އޭނާގެ ހަށިގަނޑުގެ‬ ‫ބަރުމިން އެންމެ އެކަށޭނެ ބަރުމިނާއި ހަމައަށްވަނީ‬

‫ވާޞިލްވެފައެވެ)‪،‬‬

‫އެނާއާއި‬

‫ދެކޮޅަށް‬

‫ރޭންޗްއެއްގެ‬

‫ވެރިފަރާތުން‬

‫ދަޢުވާކޮށްފައިވާ‬

‫ޝަރުޢީ‬

‫މައްސަލައަކާއި ބެހޭގޮތުންނާއި (މިމައްސަލައިގައި‬ ‫މޮޅުވީ‬

‫އޯޕްރާއެވެ‪،).‬‬

‫މާކެޓިންގ‬

‫އޯޕްރާގެ‬

‫ސެގްމަންޓް ވެރިކަންކުރާ "ޓީވީ ގާބޭޖް" ނަމަކަށް‬ ‫ކިޔާ ޕްރޮގްރާމެއް (އޯޕްރާވަނީ އެންމެ މަތީ‬

‫ރޭޓިންގްސް ހޯދާފައެވެ) ހިމެނެއެވެ‪ .‬އޭނާއަށް‬ ‫ތަޙައްމަލްކުރަންޖެހުނު ދަތިތަކަށް ފަހުގައިވެސް‬

‫ފެއިލްވުމަކީ ހެދޭ ގޯހެއްކަމުގައި އޭނާ ނުދެކެއެވެ‪.‬‬ ‫"ފެއިލްވުމަކީ އަހަރެން ޤަބޫލުކުރާ ކަމެއްނޫނެވެ‪".‬‬ ‫އޯޕްރާ‬

‫ބުންޏެވެ‪.‬‬

‫"ކުރަންޖެހޭ‬

‫މަސައްކަތާއި‬

‫ގަޔާވާނަމަ އެއީ ފެއިލްވުމެއްނޫނެވެ‪".‬‬

‫ރިފަރެންސް‪:‬‬

‫‪www.oprah.com‬‬ ‫‪www.independent.co.uk‬‬ ‫‪www.achievement.org‬‬ ‫‪www.forbes.com‬‬

‫‪55‬‬

‫‪ukAlah IhIh‬‬

‫ވޮރަންޓް އޮފިސަރ ‪ 3‬އިބްރާހީމް އުމަރު‬

‫ސްޕެލިންގ މިސްޓޭކް‬ ‫ފޮޓޯކޮޕީ ހައްދާތާކަށް ގޮސް އެތަނުން ނަގައިދިން ފޮޓޯ ކޮޕީގެ ފެންވަރު‬ ‫ރަނގަޅުކަމަށްޓަކައި އަލިފުޅުބޭ އެތަނުގެ މުއައްޒަފުންނަށް ތައުރީފުކުރުމަށް ފަހު ވަރަށް‬ ‫ފަރުވާތެރިކަމާއެކު އަސްލާއި ކޮޕީއަޅާކިޔަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬ފޮޓޯކޮޕީ ހައްދާތަނުގެ މުއައްޒަފު‬ ‫ސުވާލުކުރިއެވެ‪ " .‬އެހާތައުރީފުކޮށްފައި ތިހާވަރަށް އަސްލާއި ކޮޕީއަށް ތިޔަބަލަނީ ކީއްވެ‬ ‫ހެއްޔެވެ؟" ޖަވާބުގައި އަލިފުޅުބޭ ބުންޏެވެ‪" .‬ސްޕެލިންގ މިސްޓޭކެއް ހުރިތޯ ބަލަންވާނެ‬ ‫ނޫންހެއްޔެވެ؟"‬

‫ުފ ަރ ަތ ަމ ޯރ ަދ‬

‫ދ ހިފިދުވަހެވެ‪.‬‬ ‫ދަރިފުޅު އޭނާގެ ފުރަތަމަ ރޯ ަ‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ ‪ 6‬އަހަރުގެ‬ ‫ން އޭނާ މަސަލަސް ކުރެވޭތޯ‬ ‫ބޮވާ ކަމުގެ ޝަކުވާކުރާވަރު‬ ‫ބަނޑުހައިވެ ފެން‬ ‫ވީރު ފަހެއް ޖަހާކަންހާއިރު‬ ‫ސައްކަތްކުރަމުންދިޔައެވެ‪ .‬ހަ‬ ‫އަންހެނުން މަ‬ ‫ބުނީ ރޯދައަށް ތިބޭ ކުދިން‬ ‫ފިރުމާލުމަށްފަހު އަންހެނުން‬ ‫ދަރިފުޅުގެ ބޮލުގައި‬ ‫ށްދޭންވީ ކޮންކަމެއްހެއްޔެވެ‪.‬‬ ‫ދޭންވާނެއެވެ‪ .‬ދަރިފުޅަށް ކޮ‬ ‫ބުނާކަންތައް ކޮށް‬ ‫"މަންމާ އަވަހަށް ބަންގި‬ ‫ހިނިތުންވެލާފައި ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫ދަރިފުޅު ވަރަށް‬ ‫ޣުރިބް ނަމާދު) ގޮވަންވީނު"‪.‬‬ ‫(މަ‬

‫އެއްސުވާލަކަށް އެކިފަހަރު އެކިޖަވާބު‬

‫‪56‬‬

‫ދޯންޏެއްގައި ދަތުރު ކުރަމުން‬ ‫ދިޔަ މުސްކުޅި ފުރައިގެ މީހަ ު‬ ‫ކ އޭނާއާއި‬ ‫ޖެހިގެން އިންމީހެއް‬ ‫ގާތުގައި ގަޑިންވީ ކިހާ އިރެއްތޯ‬ ‫އަހާލިއެވެ‪ .‬އެމީހާ ގަޑިންވީއިރު‬ ‫ބުނުމުން އަނެ‬ ‫އްކާވެސް ކުޑައިރުކޮޅެއް ފަހުން ގަ‬ ‫ޑ‬ ‫ި‬ ‫ނ‬ ‫ް‬ ‫ވ‬ ‫ީ‬ ‫ކ‬ ‫ި‬ ‫ހ‬ ‫ާ‬ ‫އ‬ ‫ި‬ ‫ރ‬ ‫ެ‬ ‫އ‬ ‫ް‬ ‫ތ‬ ‫ޯ‬ ‫ސ‬ ‫ު‬ ‫ވ‬ ‫ާ‬ ‫ލ‬ ‫ު‬ ‫ކ‬ ‫ު‬ ‫ރ‬ ‫ި‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާ އަނެއްކާވެ‬ ‫ސް ގަޑިންވީއިރު ބުނުމުން އަނެ‬ ‫އްކާވެސް ކުޑައިރުކޮޅެއް ފަހުން‬ ‫ގަނޑިންވީ ކިހާ‬ ‫އިރެއްތޯ ސުވާލު ކުރިއެވެ‪ .‬އޭ‬ ‫ނ‬ ‫ާ‬ ‫އ‬ ‫ަ‬ ‫ނ‬ ‫ެ‬ ‫އ‬ ‫ް‬ ‫ކ‬ ‫ާ‬ ‫ވ‬ ‫ެ‬ ‫ސ‬ ‫ް‬ ‫ޖ‬ ‫ަ‬ ‫ވ‬ ‫ާ‬ ‫ބ‬ ‫ު‬ ‫ދ‬ ‫ި‬ ‫ނ‬ ‫ު‬ ‫މ‬ ‫ަ‬ ‫ށ‬ ‫ް‬ ‫ފަހު‬ ‫އެހާއަވަސް އަވަހަ‬ ‫ށް ގަޑިންވީއިރެއް ބަލަނީ ކީއް‬ ‫ވެތޯ ސުވާލުކުރިއެވެ‪ .‬މުސްކުޅި‬ ‫މީހާ ނުލަފާ‬ ‫ވައްތަރަކަށް ހީލާފައި ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫މ‬ ‫ި‬ ‫ޒ‬ ‫ަ‬ ‫މ‬ ‫ާ‬ ‫ނ‬ ‫ު‬ ‫ގ‬ ‫ަ‬ ‫އ‬ ‫ި‬ ‫އ‬ ‫ި‬ ‫ތ‬ ‫ު‬ ‫ބ‬ ‫ާ‬ ‫ރ‬ ‫ު‬ ‫ހ‬ ‫ި‬ ‫ފ‬ ‫ޭ‬ ‫މ‬ ‫ީ‬ ‫ހުން‬ ‫ވަރަށް މަދުވާނެއެ‬ ‫ވެ‪ .‬އަހަރެން ކަލޭ އިމްތިހާނުކޮށް‬ ‫ލީއެވެ‪ .‬އެއްސުވާލަކަށް އެކިފަހަރު‬ ‫ތިޔަދިނީ އެކިޖަވާބެވެ‪.‬‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫ޙަޤީޤީ ޙާދިސާ‬

‫މިއީ‬

‫ފަޅުރަށަކަށް ދަތުރު ދިޔަ ދެ ޖިންސުގެ ޒުވާނުންތަކެއް މަސްހުނިވެ ކޯޅިކޯޅިއަށް މަޖާކޮށް ުއޅުމުގެތެރޭގައި ޖިންނީންގެ ސަބަބުން‬

‫ކުރިމަތިވި އާދަޔާޚިލާފު ނާމާން ބިރުވެރި ޙަޤީޤީ ހާދިސާ އެކެވެ‪ި .‬މހާދިސާގައި ބޭނުންކޮށްފައިވާ ނަންނަމާއި ތަންތަނަކީ އަސްލެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ މިހާދިސާ ކުރިމަތިވި ީމހުންގެ ރައްކަލަކަށްޓަކައެވެ‪.‬‬

‫އަހަރެންނަކީ އުމުރުން ‪ 18‬އަހަރުގެ‬ ‫ނޫކަށި ފުރައިގެ ޒުވާނެކެވެ‪ .‬އެކުގައި އުޅޭ‬ ‫ރައްޓެހިންނާއިއެކު މަޖާކުރުމާއި ސަކަރާތް‬ ‫ޖެހުމުގައި ގިނަ ވަގުތު ހޭދަކުރަމުންދާ މީހަކީމެވެ‪.‬‬ ‫ހަތަރު މަތިފުށް މާލޭ މީހެއްކަމުން އުޅެ‬ ‫ބޮޑުވަމުން ދިޔައީ މާލޭގެ މަގުތައް މަތީގައެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެންގެ މިޒާޖުގެ ސަބަބުން އެކުގައި އުޅޭ‬ ‫އަންހެން ކުދިންނާއި ފިރިހެން ކުދިން ދުވަހެއް‬ ‫ދުވަހަކަށް ދިޔައީ އިތުރުވަމުން ނެވެ‪ .‬މުސްކުޅިން‬ ‫ބުނާ ބީދައިން "ދަތްހުރިއިރު ކާށި ކެއުމަކީ"‬ ‫އަހަރެންގެ އާދަޔަކަށް ވަނީ ވެފައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެދުވަސްވަރު އަހަރެންނަށް ދިމާވި މިހާދިސާއަކީ‬ ‫އަހަރެންގެ ދިރިއުޅުން މުޅިންހެން ބަދަލުކޮށްލި‬ ‫ހާދިސާއެކޭ ބުންޏަސް ދޮގަކަށް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބައެއް މީހުންނަށް މިވާހަކައަކީ ތެދުކަމުގައި‬ ‫އަހަރެންގެ‬ ‫މިހާދިސާއަކީ‬ ‫ހީނުކުރެވުނަސް‬ ‫ލޮލަށް ފެނިފައިވާ އަދި މިހާރުވެސް ހިތުތެރޭގައި‬ ‫އަބަދުހެން އާވަމުންދާ ހާދިސާއެކެވެ‪.‬‬

‫‪58‬‬

‫އެއީ ‪ 2008‬ވަނަ އަހަރުގެ މާރޗް‬ ‫މަހުގެ ފަހުކޮޅުން ދުވަހެކެވެ‪ .‬އަހަރެންނާއި‬

‫އަހަރެންގެ އެކުވެރިން މަޖާކޮށްލުމަށް ކ‪.‬ގާފަރު‬ ‫ކައިރީ އޮންނަ ފަޅުށަކަށް އޯވަނައިޓަކަށް ދާން‬ ‫ނިންމައިފީމެވެ‪ .‬މިރަށަކީ ކ‪.‬ތަނބުރުދޫ ފަދަ‬ ‫ކުޑަ ރަށެކެވެ‪ .‬މިދަތުރުގައި އަހަރެންގެ އިތުރުން‬ ‫ޝިފާއުއާ އަޙްމަދާ އިސްމާޢިލާ މާހިލް އަދިވެސް‬ ‫އިތުރު ‪ 5‬ވަރަކަށް ފިރިހެން ކުދިންނާއި ޒުވާން‬ ‫‪ 7‬އަންހެން ކުދިންނާއެކު ޖުމްލަ ‪ 15‬މީހުން‬ ‫ބައިވެރިވިއެވެ‪.‬‬ ‫ދަތުރަށް ބޭނުންވާ ހުރިހާ ސާމާނެއް‬ ‫ހޯދުމަށްފަހު ދޯންޏެއް ކުއްޔަށް ހިފައިގެން‬ ‫މިދަތުރުގެ އެންމެހާ ބައިވެރިން އެރަށަށް‬ ‫ދިއުމަށް ދޯނީގައި މިސްރާބު ޖެހީ އެދުވަހުގެ‬ ‫ހަވީރުގެ ވަގުތެއްގައެވެ‪ .‬އެރަށަށް ދެވުނު އިރު‪،‬‬ ‫އިރުއޮއްސެން ކައިރިވެއްޖެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ދޯނި ފަޅަށް ވަނުމާއެކު ދަތުރުގެ ހުރިހާ‬ ‫ބައިވެރިން އެރަށުގައި އޮންނަ ކުޑަ ޑިންގީ‬ ‫ގަނޑެއްގައި ރަށަށް ފޭބިއެވެ‪ .‬އަހަރެމެން‬ ‫އެރަށަށް ފޭބުމާއެކު ރަށް ބަލަހައްޓާ ބިދޭސީ‬ ‫މީހާ ހުންނަން ހަދާފައިހުރި ކުޑަވަރެއްގެ‬ ‫ގެއެއް އެ ބިދޭސީ މީހާ އަހަރެމެންނަށް‬

‫ޕޮލިސް ސާޖަންޓް އަޙުމަދު ނާފިޢު‬

‫ދެއްކިއެވެ‪ .‬އަދި ހަލުވި ހިނގުމެއްގައި ގޮސް‬ ‫ޑިންގީއަށް އަރާ އަހަރެމެން އައި ދޯންޏަށް‬ ‫އެމީހާ އެރިއެވެ‪ .‬އޭރު އެމީހާގެ އަތުގައި‬ ‫ހަތިމެއް އޮތުމުން އަހަރެމެންނަށް ކޮންމެވެސް‬ ‫ވަރެއްގެ ހައިރާންކަމެއް ލިބުނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެއީ އޭނާ އެކަނި ހުންނައިރު ކިޔަވަންވެގެން‬ ‫ގެންގުޅޭ ޚަތިމެއްކަމަށް ހީކުރީމެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އޭނާ ދިރިއުޅޭ އެކުޑަ ގެއަށް ވަންއިރު‬ ‫އެގޭތެރޭގައިވެސް އެކިދިމަދިމާލުގައި ޚަތިމުތައް‬ ‫ބަހައްޓާފައި ހުއްޓެވެ‪ .‬އަހަރެމެން މާބޮޑަކަށް‬ ‫އެކަމަށް ސަމާލުކަމެއް ނުދެމެވެ‪ .‬އަހަރެމެން‬ ‫ގެނައި އެއްޗެހިތައް އެކުޑަ ގެގަނޑުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ބެހެއްޓުމަށްފަހު އެނގެގަނޑާއި ކައިރީގައި ކުޑަ‬ ‫ޓެންޓެއްޖަހައި ހީސަކަރާތް ޖެހުމާއި‪ ،‬މަޖާކުރުމުގެ‬ ‫މިދަތުރުގައި‬ ‫ފަށައިފީމެވެ‪.‬‬ ‫ކުޅިވަރުތައް‬ ‫ހިމެނޭ ހުރިހާ އެންމެންނަކީވެސް އެކުގައި‬ ‫އުޅޭ ވަރަށްގާތް ރައްޓެހިންތަކެއްކަމަށްވުމުން‬ ‫އެކަކު އަނެކަކާއި ގައިގޯޅިވެ މަސްހުނިވުމަކީ‬ ‫މިދަތުރުގެ ބައިވެރިން އެންމެ ފޯރިއާއިއެކު‬ ‫ކުރިއަށް ގެންދިޔަ އަދި މުޅި ދަތުރުގެވެސް‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫އެހެންކަމުން އަހަރެންވެސް‬ ‫މަޤްޞަދެވެ‪.‬‬ ‫ފޭރާމަކާނުލައި‬ ‫އެއްފަދައިން‬ ‫އެމީހުންނެކޭ‬ ‫އެމީހުންނާއި ބައިވެރިވެ‪ ،‬އެމީހުން ޖަހަމުންދިޔަ‬ ‫ބެރަށް ފައިހަމަކޮށް ނަށަމުން ގެންދިޔައީމެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ހަމަ ބުއްދިފިލާދާފަދަ "ބުއިންތައް''‬ ‫ބޮމުން ގެންދިޔައީމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އިރުގެ‬ ‫އަލިކަން ފަނޑުވެ ރަތްވިލާ އޮއްސި ރަށަށް‬ ‫އަނދިރިކަން ވެރިވުމުން އަހަރެމެން ނިންމީ‬ ‫ރަށުގެ އަތިރިމަތީގައި ބޮޑު އަލިފާންގަނޑެއް‬ ‫ރޯކޮށް އެރޭގެ ކެއުމަށް ބާބަކިއު ހަދަން‬ ‫ތައްޔާރުވުމަށެވެ‪ .‬މިގޮތުން ދަތުރުގެ ނަގާ‬ ‫ކިޔާ އެކެއްކަމަށްވާ ޝިފާއު މާލެއިން ގެނައި‬ ‫މަސްތައް ހިފައިގެން މަސްކަނޑަށް ގޮނޑުދޮށަށް‬ ‫ދިޔައެވެ‪ .‬އަދި އަޙްމަދުވެސް ރަށްބަލާލުމަށްޓަކައި‬ ‫ރަށުގެ ދުރުފަރާތު ހޭޅިފަށުން ހިނގާލަން‬ ‫ދިޔައެވެ‪ .‬މާހިލްވެސް ރަށްބަލާލުމަށްޓަކައި‬ ‫އެކަނި ރަށުތެރެއަށްނިކުތެވެ‪ .‬އެމީހުން މިގޮތަށް‬ ‫ރަށުތެރެއަށް ދިޔަކަމެއް އަހަރެންނަކަށް ފުރަތަމަ‬

‫އޭނާ ކެނޑިމަސްތައް ޓެންޓްކައިރިއަށްގެންގޮސް‬ ‫މަސްފިހަން ތައްޔާރުކުރުމުގެ މަސައްކަތަކާއިގެން‬ ‫ކުރިއަށްދިޔައެވެ‪ .‬އިރުކޮޅެއް ނުވެ މާހިލް ވަރަށް‬ ‫ބާރަށް ދުވެފައި ރަށުގެ ހޭޅިފަށުން ލާފައި‬ ‫އަންނަތަން ފެނުނެވެ‪ .‬އަދި އައިސް މާހިލްވެސް‬ ‫ބުނީ ހަމަ ޝިފާއު ބުނިހެންނެވެ‪ .‬މިރަށް ރަނގަޅެއް‬ ‫ނޫން! ކުޑަކުދިން ރޯއަޑުވެސް ރަށުތެރޭން އިވޭ!‬ ‫މީހުން އަހަންނަށް ގޮވާ އަޑުވެސް އިވޭ! މިހެން‬ ‫ބުނުމުން އަހަރެމެން ހީގަންފައި ބުނީމެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ހީވާގޮތެވެ‪ .‬އަހަރެމެން ނޫން އެހެން ބަޔަކު‬ ‫މިރަށަކު ނޫޅޭނެއެވެ‪ .‬ސަކަރާތް ޖަހަންޏާ އަޑު‬ ‫އަޑު އިވޭނެއެވެ‪ .‬މިހާރުވެސް ޓެންޓްކައިރީ‬ ‫އެޖަހާ ސަކަރާތް ނިކަން ބަލާބަލާށެވެ‪ .‬އަޑެއް‬ ‫ނުއިވޭ ހެއްޔެވެ‪ .‬މިހެން ބުނުމުން މާހިލްވެސް‬ ‫މާބޮޑުކަމަކަށް ނަހަދާ ޓެންޓްކައިރިއަށް ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ޝިފާއު އާއި މާހިލް އެދެއްކި އެއްވެސްވާހަކައަކަށް‬ ‫އަހަރެން ސަމާލުކަމެއް ނުދީ ސަކަ ވާހަކައިގައި‬

‫އެވަގުތު ޝިފާއު ވަރަށް ބިރުންހުރެ ބުންޏެވެ‪' .‬އަހަރެން މަސްކަނޑަށް‬ ‫ގޮނޑުދޮށުގައި އިންއިރު ޖެހިގެން މަސްކަނޑަން އިނީވެސް ހަމަ އަހަންނެވެ‪''.‬‬ ‫އެވަގުތު އަޙްމަދު ބުންޏެވެ‪'' .‬އަހަރެންވެސް ކުޑަކަމުދާންވެގެން ހޭޅިފަށުގައި‬ ‫ހުއްޓާ އަހަރެންނާއި ޖެހިގެން ހަމަ އަހަރެން ކުޑަކަމުދާން ހުއްޓާ ދުށީމެވެ‪''.‬‬ ‫މިހެން ބުނުމުން އަހަރެމެންގެ ހިތަށް އިތުރަށް ބިރުވެރިކަން ވަދެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ނޭގެއެވެ‪ .‬އޭރުވެސް ޓެންޓްކައިރީގައި ދަތުރުގެ‬ ‫އެންމެހާ އަންހެން ބައިވެރިންނާއި ދެން‬ ‫ތިބި ފިރިހެން ބައިވެރިން ކޯޅި ކޯޅިވަރަށް‬ ‫މަޖާކުރަމުންދާތަން ފެނެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫އެމީހުން ދިޔަތަނެއް ބަލަން އަހަރެންނާއި‬ ‫އިތުރު ބައިވެރިއަކު ގޮނޑުދޮށުގައި ރޯކޮށްފައި‬ ‫ހުރި ބޮޑު އަލިފާންގަނޑާއި ދިމާލަށް ދަނިކޮށް‬ ‫ޝިފާއު ވަރަށް ބާރަށް ހަލުވި ހިނގުމެއްގައި‬ ‫ދިމާލަށް‬ ‫އަހަރެމެންނާއި‬ ‫މަސްހިފައިގެން‬ ‫އަންނަތަން ފެނުނެވެ‪ .‬އޭރު އޭނާ ހުރީ ވަރަށް‬ ‫ބޮޑަށް ހާސްވެ ބިރުގަންފައެވެ‪ .‬އަދި އައިސް‬ ‫ބުންޏެވެ‪ .‬މިރަށް އެހާ ރަނގަޅެއް ނޫން‪.‬‬ ‫ދާން ހިނގާ! މިހެން ބުނުމުން އަހަރެމެން‬ ‫މަޖަލަކަށް އެކަން ހަދާލީމެވެ‪ .‬ތީ ބިރުން އުޅޭތީ‬ ‫ހީވާގޮތެއްކަމަށް ބުނުމުން ވެގެން އުޅޭގޮތެއް‬ ‫ޝިފާއު ނުބުންޏެވެ‪ .‬އެއީ އަހަރެމެން އެކަން ޤަބޫލު‬ ‫ނުކޮށް މަޖަލަކަށް ހަދާނެތީއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫ތިއްބައި އަޙްމަދު އެތަނަށް އަތުވެއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އޭނާ ވަރަށް ބިރުން ހުރެ މިހާރުން މިހާރަށް‬ ‫މިރަށުން ފުރައިގެންދާން ހިނގާށޭ ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫މިހެން ބުނުމުން ބިރުގަންނަނީ ކޮންކަމަކާހޭ‬ ‫ޓެންޓްކައިރިއަށް އިއްސެމެންނާއިއެކު ބާބަކިއު‬ ‫ރެޑީކުރަން ދާން ހިނގާށޭ ކިޔައި އަޙުމަދު‬ ‫ގޮވައިގެން ޓެންޓުކައިރިއަށް ދިޔައިރުވެސް‬ ‫މާހިލް އާއި ޝިފާއު ވަރަށް ހާސްވެ ބިރުން‬ ‫އުޅޭހެން ހީވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިކަން އެއްވެސް‬ ‫އަންހެން ކުއްޖަކަށް އެމީހުންވެސް ނާންގައެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ އަންހެން ކުދިންނަކީ މާއަވަހަށް ބިރުގަންނަ‬ ‫ބަޔަކަށްވެފައި އެކުދިން ބިރުން ހޭވެސް‬ ‫ނެތިދާނެތީއެވެ‪ .‬އޭރުވެސް މިވަނީ ކީއްކަމެއް‬ ‫ހުދު އަހަރެންނަކަށް ނޭގެއެވެ‪ .‬އަހަރެން އެއިން‬ ‫އެއްވެސް ވާހަކައެއް ޤަބޫލެއްވެސް ނުކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން އަހަރެންވެސް ގަސްތުކުރީ‬ ‫ރަށްކުޑަކޮށް ބަލައިލާން ރަށުގެ އަނެއްފަރާތަށް‬

‫ދިއުމަށެވެ‪ .‬މިގޮތުން ރަށުތެރެއަށް ނުދާ ފިރިހެން‬ ‫ކުއްޖަކު ހުރުމުން އޭނައާއި އެކު އަހަރެން ރަށުގެ‬ ‫ދުރު ފަރާތަށް ނިކުތީމެވެ‪ .‬ނިކުތްއިރު އަހަރެމެން‬ ‫ރޯކުރި އަލިފާންގަނޑު ގޮޑުދޮށުން ފެންނަން‬ ‫ހުރުމުން ހައިރާންކަން ލިބުނެވެ‪ .‬ހިތަށް‬ ‫އެރިއެވެ‪ .‬އަނެއްކާވެސް މިއާދެވުނީ ކުރިން‬ ‫ތިބި ތަނަށެވެ‪ .‬މިހެން ހިތާ އަލިފާންގަނޑުގެ‬ ‫ކައިރިއަށްދިޔައީމެވެ‪ .‬ކުއްލިއަކަށް އެ ބޮޑު‬ ‫އަލިފާންގަނޑު ގެއްލިއްޖެއެވެ‪ .‬އަހަރެމެންގެ‬ ‫ފައި ޖެހުނީ މޫދުގައެވެ‪ .‬މިހެން މިކަން ވުމުން‬ ‫އަހަރެމެން ވަރަށް ބިރުގަތެވެ‪ .‬އަދި އެމީހުން‬ ‫އެބުނީ ތެދެއްކަމަށް ޔަޤީންކޮށް ވަރަށް ބާރަށް‬ ‫ޓެންޓްކައިރިއަށް‬ ‫ކަހަލަގޮތަކަށް‬ ‫ދުވެފައި‬ ‫ދިޔައީމެވެ‪ .‬އަހަރެމެން އެހާބާރަށް އައިސް‬ ‫ހާސްވެފައި ތިބުމުން ކޮންމެވެސް ނުބައެއް‬ ‫އުޅޭކަމަށް އަންހެން ކުދިންނަށްވެސް ހީކުރެވި‬ ‫އެމީހުންވެސް ބިރުން އުޅެން ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭރު އަންހެން ކުދިންތައް ތިބީ ޓެންޓްކައިރީ‬ ‫ހިސާބުތަކުގައި ކޯޅި ކޯޅިއަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫މާބޮޑަށް އެކަމާ އަޅާނުލައި ޝިފާއުއަށް‬ ‫ދިމާވިކަންތައް ސާފުކޮށް އޭނާ ކައިރިން‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ޝިފާއު‬ ‫އެވަގުތު‬ ‫އަހާލީމެވެ‪.‬‬ ‫ބިރުންހުރެ ބުންޏެވެ‪' .‬އަހަރެން މަސްކަނޑަށް‬ ‫ގޮނޑުދޮށުގައި އިންއިރު ޖެހިގެން މަސްކަނޑަން‬ ‫އިނީވެސް ހަމަ އަހަންނެވެ‪ ''.‬އެވަގުތު އަޙްމަދު‬ ‫ބުންޏެވެ‪'' .‬އަހަރެންވެސް ކުޑަކަމުދާންވެގެން‬ ‫ހޭޅިފަށުގައި ހުއްޓާ އަހަރެންނާއި ޖެހިގެން‬ ‫ހަމަ އަހަރެން ކުޑަކަމުދާން ހުއްޓާ ދުށީމެވެ‪''.‬‬ ‫މިހެން ބުނުމުން އަހަރެމެންގެ ހިތަށް އިތުރަށް‬ ‫ބިރުވެރިކަން ވަދެއްޖެއެވެ‪ .‬އެމީހުން ކުރިން‬ ‫އެނބުނީ ތެދެއްކަން އެނގިއްޖެއެވެ‪ .‬އަހަރެން‬ ‫ވަރަށް ބިރުގަތެވެ‪ .‬އަދި ރަށުގެ ނާމާންކަން‬ ‫އިހުސާސް ކުރެވެން ފެށިއެވެ‪ .‬މި އެންމެންގެ‬ ‫މޫނުމަތިންވެސް ފެންނަމުން ދަނީ ބިރުވެރިކަމުގެ‬ ‫އިހުސާސްތަކެވެ‪ .‬އެވަގުތު ވަރަށް ހާސްވެގެން‬ ‫މިހާރުން މިހާރަށް ފުރައިގެންދާން ހިނގާށޭ‬ ‫އަހަރެން ބުނީމެވެ‪ .‬މިހެން ބުނުމަށްފަހު ހުރިހާ‬ ‫އެންމެން އަލިފާންގަނޑު ކައިރިއަށް ޖަމާވުމަށް‬ ‫އެންގީމެވެ‪ .‬ޖަހާފައިހުރި އަލިފާންގަނޑުގެ‬ ‫ކައިރިއަށް އެންމެން ޖަމާވުމުން އެންމެން ހަމަތޯ‬ ‫ބަލައިލިއިރު ކަމަކުދާކަށް ނެތެވެ‪ .‬އިއްސެ އެއް‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬ޓެންޓްކައިރީ ހުރެފައި އޭނަ އެދިޔައީ‬ ‫އަނެއްކާ ކޮންތާކަށްބާވައެވެ‪ .‬އަހަރެންނާއި އަދި‬ ‫އިތުރު ކުއްޖަކާއި ދެމީހުން ވަރަށް ބިރުން ތިބެ‬ ‫އޭނާ ހޯދުމަށް ރަށުގެ ހޭޅިފަށުން ވަލުތެރެއަށް‬ ‫ވަނީމެވެ‪ .‬އެވަގުތު ހިތަށް ވެރިވެގެންދިޔައީ‬ ‫ނާމާންކަމެވެ‪ .‬ގަހުގެ ފަތްތައް ހެލިލާގޮތުން‬

‫‪59‬‬

‫ބައެއް ފަހަރު ސިއްސައިގެންވެސް ދެއެވެ‪.‬‬ ‫ހީވަނީ ފަހަތުން މީހަކު އަންނަ ހެންނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ފަހަތް ބަލާނުލާ ކުރިއަށް ހިގަމުން‬ ‫ގެންދިޔައީމެވެ‪ .‬އިސާހިތަކު މީހަކު ވަލުތެރެއިން‬ ‫ނިކުމެގެންދާ މަންޒަރު ފެނުނެވެ‪ .‬އަދި އެއީ‬ ‫އިއްސެކަން އެނގުމުން އިއްސެއަށް ވަރަށް‬ ‫ބާރަށް ގޮވާލީމެވެ‪ .‬މިއަޑަށް އަހަރެމެންނާއި‬ ‫ދިމާލަށް ވަރަށް އުފަލުން ހެމުން ހެމުން އިއްސެ‬ ‫އައެވެ‪ .‬އިއްސެ ހެވިފައި ހުރުމުން އިއްސެ‬ ‫ތިޔައި ކޮންތާކުންތޯ އަހަރެމެން އަހާލީމެވެ‪.‬‬ ‫އިއްސެ ބުންޏެވެ‪ .‬މިއައީ މިރަށުން ފެނުނު‬ ‫ވަރަށް ސަޅި ބިޓަކާއި އެއްކޮށް ''މަޖާކޮށްލާފަ‪''.‬‬ ‫އެއީ ވަރަށް ރީތި ކުއްޖެ‪ .‬މިހާތަނަށް އެވަރުގެ‬ ‫ރީތިކުއްޖެއް އަދި ނުދެކެން‪ .‬އިއްސެ މިހެން‬ ‫ބުނުމުން އަހަރެމެންނަށް އިތުރު ހައިރާންކަމެއް‬ ‫ލިބުނެވެ‪ .‬ސުވާލުތައް އުފެދެން ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭރު ދޯނިން އަހަރެމެންނާއިއެކު އައި ހުރިހާ‬ ‫އަންހެން ކުދިންވެސް ހަމަޔަށް އަލިފާންގަނޑު‬ ‫ކައިރީތިއްބެވެ‪ .‬އަދި ހިތާ ހިތާ ސުވާލުކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫އިއްސެ އެއައީ އަނެއްކާ ކޮންކުއްޖެއް ކައިރިއަށް‬ ‫ވަދެފައި ހެއްޔެވެ‪ .‬އެއައީ ރަނގަޅު ކުއްޖެއް‬ ‫ކައިރިއަކުން ނޫނެވެ‪ .‬މިރަށުގައި ދެން އިތުރު‬ ‫އަންހެން ކުއްޖަކު އުޅޭނެ ހެއްޔެވެ؟ އިއްސެ‬ ‫އެއައީ ގޯހެއް ހަދާފައެވެ‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫އިއްސެ އެދެއްކި ވާހަކަތަކާއި ގުޅިގެން‬ ‫އެޚިޔާލުގައި އަހަރެމެން ތިބުމަށްފަހު އިތުރު‬ ‫އެއްވެސް ވާހަކައެއް ނުދައްކާ އިއްސެ ގޮވައިގެން‬ ‫ރޯކޮށްފައިވާ އެ ބޮޑު އަލިފާންގަނޑުގެ ކައިރިއަށް‬ ‫ނިކުތީމެވެ‪ .‬އޭރު އެންމެންގެ މޫނުމަތިންވެސް‬ ‫ބިރުވެރިކަމުގެ އިޙްސާތައް ފެންނަމުން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫މިވަނީ ހުދު ކީއްކަމެއް އެއްވެސް އަންހެން‬ ‫ކުއްޖަކަށް ނޭގެއެވެ‪ .‬މިރަށް ވަރަށް ނާމާން!‬ ‫މިހާރުން މިހާރަށް ފުރަންވީ! އަހަރެން ބުނީމެވެ‪.‬‬ ‫މިހެން ބުނުމާއެކު ދަތުރުގައި ބައިވެރިވި‬ ‫އަންހެން ކުދިންނަށާއި އިއްސެއަށް ވަކިން‬ ‫ހައިރާންކަމެއް ލިބި‪ ،‬ސިހިގެން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންނަމަވެސް އެމީހުން އިތުރު ސުވާލެއް‬ ‫ނުކުރެއެވެ‪ .‬އަހަރެމެންވެސް އިއްސެއަކަށް‬ ‫އެކަމެއް ނާންގަމެވެ‪ .‬އަވަހަށް ސަލާމަތުން‬ ‫ދޯންޏަށް އެރޭތޯ މަސައްކަތްފެށީމެވެ‪ .‬ދޯނީގައި‬ ‫އިން ރަށްބަލަހައްޓާ ބިދޭސީ މީހާއަށް އަހަރެމެން‬ ‫ގޮވުމުން ދޯނިންގ ފައިބައިގެން ޑިންގީގައި‬ ‫އެއްގަމަށް އައެވެ‪ .‬އެމީހާ ރަށުގެ ގޮނޑުދޮށަށް‬ ‫ފޭބުމާއެކު އަވަސް އަވަހަށް ބާރަށް ހިނގާފައިގޮސް‬ ‫ގެއަށްވަދެ ދޮރުޖެހި މަންޒަރު ފެނުނެވެ‪ .‬އެވަގުތު‬ ‫އޭނާގެ އަތުގައި ޚަތިމުއޮތް އޮތުމުން މިރަށުގެ‬

‫ނާމާންކަން ވަކިން ބޮޑަށް އިޙްސާސް ކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ބަލަން ނުތިބެ ފަހަރަކު ‪ 4‬މީހުން‬ ‫ޑިންގީގައި ދޯންޏަށް އަރުވަމުން ގެންދިޔައީމެވެ‪.‬‬ ‫(އެއީ ކުޑަ ޑިންގީއެއްކަމުން އެއަށް އެރެނީ‬ ‫ފަހަރު ‪ 4‬މީހުންނަށެވެ‪ ).‬އަހަރެމެންނާއެކު ‪17‬‬ ‫މީހުން މިދަތުރުގައި ބައިވެރިވުމުން ކޮންމެވެސް‬ ‫އެކަކަށް ފަހުން އަރަން މަޑުކުރަން ޖެހުނެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން އެންމެ ފަހުން ދޯންޏަށް އަރަންޖެހުނީ‬ ‫އަހަރެމެންގެ ތެރެއިން މިފަދަ ކަމަކާ ދިމާނުވާ‬ ‫ކުއްޖަކަށެވެ‪ .‬އެއީ ނާޝިދު އެވެ‪ .‬ޑިންގީގައި‬ ‫ކަނބަން ހުރީ އަޙްމަދު އެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ނާޝިދުބަލާ އަޙްމަދު ޑިންގީގައި އެއްގަމަށް‬ ‫ކަނބައިގަތެވެ‪ .‬އޭރު އަހަރެމެން އެންމެވެސް‬ ‫ތިބީ ރަށާދިމާލަށް ބަލަހައްޓައިގެން ބިރުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިހެން ތިއްބައި ކުއްލިއަކަށް ހޭޅިފަށުން ހަމަ‬ ‫ނާޝިދުގެ ސިފައިގައި ހުރި މީހަކު ހިނގާފައި‬ ‫އައިސް ނާޝިދާއި އެއްހަމައެއްގައި ޖެހިގެން‬ ‫ހުއްޓުނެވެ‪ .‬އޭރު އަޙްމަދު ޑިންޑީ ގޮނޑުދޮށަށް‬ ‫ގާތްކުރަނީއެވެ‪ .‬އަޙްމަދަށްވެސް ލިބުނީ ކުއްލި‬ ‫ހައިރާންކަމެކެވެ‪ .‬ހަދާނެގޮތް ހުސްވެފައި ބިރުން‬ ‫ބަލަން ހުއްޓެވެ‪ .‬ކުރިމަތީން ފެންނަންހުރީ ދެ‬ ‫ނާޝިދު އެވެ‪ .‬އެތަނުން ހަޤީޤީ ނާޝިދަކީ‬ ‫ކޮބައިބާވައޭ އޭރު ދޯނީގައި ތިބި މީހުން ބިރުން‬ ‫ތިބެ ކިޔަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ބިރުން ހުރެ‬ ‫އަޙްމަދު ޑިންގީ ގޮނޑުދޮށަށް ކައިރިކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ބުންޏެވެ‪ .‬ތިތަނުން ނާޝިދު ކިޔާ މީހަކު‬ ‫ހުރިއްޔާ ބިސްމި ކިޔާފައި ޑިންގީއަށް އަރާށެވެ‪.‬‬ ‫މިހެން ބުނުމުން އެތަނުން އެކަކު ހިނގާފައި‬ ‫އައިސް ބިސްމިކިޔާފައި އެރުމުން ބަލާކަށް‬ ‫ނުހުރެ ދޯންޏާއި ވީކޮޅަށް ޑިންގީ ކަބައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ނާޝިދު އާއި އަޙްމަދު ދޯންޏަށް އެރިއެވެ‪.‬‬ ‫އެވަގުތު ގޮނޑުދޮށުގައި ނާޝިދުގެ ސިފައިގައި‬ ‫ހުރި ދެވަނަ މީހާ ހޭޅިއާ ދިމާލަށް ހިނގައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫ދެންފެނުނީ އެއަށްވުރެ ބޮޑު ހައިރާންކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މީހާ‬ ‫ހުރި‬ ‫ސިފައިގައި‬ ‫އެނާޝިދުގެ‬ ‫ހިނގާފައިދާވަރަކަށް ދޯނީގައި ތިބި އެންމެންގެ‬ ‫ސިފައަށް އެ އެމީހާ ބަދަލުވަމުންދާތަނެވެ‪.‬‬ ‫ދޯނީގައި ތިބި އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުންގެ‬ ‫ސިފައަށެވެ‪ .‬މިކަމާ އަހަރެމެން ވަރަށް‬ ‫ބިރުގަތެވެ‪ .‬އަދި އަންހެންކުދިންތައް ބިރުން‬ ‫ރޯން ފެށިއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ދޯނި ފަޅުން‬ ‫ނުކުމެގެން މާލެއާއިދިމާއަށް މިސްރާބު ޖެހިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭރުވެސް އަހަރެން ހުރީ އެ މީހާއައި ދިމާލަށް‬ ‫ބަލާށެވެ‪ .‬ކުއްލިއަކަށް އެމިހާ ގެއްލިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ދެންފެނުނީ ރަށުތެރެއިން އަރައިގެން އައި‬ ‫ބޮޑު އަލިފާންގުޅައެއް ދޯނީގެ މަތިންލާފައި‬ ‫ވަރަށް ބާރަށް ދިޔަތަނެވެ‪ .‬މުޅި އެސަރަހައްދު‬

‫ދިއްލިގެން ދިޔައެވެ‪ .‬އަހަރެމެން ބިރުން‬ ‫ވިރިވިރި ތިބި ނަމަވެސް އަހަރެންނަކަށްވެސް‬ ‫ކުރެވޭނެކަމެއް ނެތެވެ‪ .‬ދޯނީގައި ތިބި އަންހެން‬ ‫ކުދިން ތައް ހަޅޭއްލަވައި ރޮމުން ގެންދެއެވެ​ެ‪.‬‬ ‫ގިސްލާމީހުން ގިސްލަމުން ދެއެވެ‪ .‬އެންމެވެސް‬ ‫ވިސްނާށެވެ‪.‬‬ ‫ދެންވާނެގޮތަކާއިމެދު‬ ‫ތިބީ‬ ‫ހަދާނެގޮތް ހުސްވެފައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އަޙްމަދުގެ‬ ‫ރަށްޓެހި ރުޤުޔާ (ހުއްދަ ފަންޑިތަ ނުވަތަ ފަރުވާ‬ ‫ދިނުމަށް ހެދޭ ފަންޑިތަ) ހަދާ މީހެއްކަމަށްވާ‬ ‫އިބްރާހީމްބެ މާލޭގައި ހުރުމުން އިބްރާހީމްބެއަށް‬ ‫ވަގުތުން އަޙުމަދު ފޯނުން ގުޅާ އެވާހަކަތައް‬ ‫ކިޔައިދިނެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެމެންނަށް މާލެއާދެވުނީ އެރޭގެ‬ ‫ދަންވަރު އެވެ‪ .‬އަދި ދޯނި ގާތްކުރިއިރު‬ ‫އިބްރާހީމްބެ ދޯނީގެ އިންތިޒާރުގައި ހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ދޯނިން އެއްވެސް މީހަކު ފޭބިޔަނުދީ‬ ‫އިބްރާހިމްބެ ދޯންޏަށް އަރާ ކިޔަވަން ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫އެވަގުތު އިއްސެއަށް ގޮތްތަކެއް ވާންފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އޭނާ ޖިންނި މޮޔަވެފައިވާ މީހެއް ފަދައިން‬ ‫ދޯނިތެރޭގައި އުޅެމުންދިޔައެވެ‪ .‬އިއްސެއަކީ‬ ‫ވަލުތެރެއިން ފެނުނު އަންހެން ކުއްޖާއާއި‬ ‫ގާތްގުޅުމެއް ބެހެއްޓި މީހާއެވެ‪ .‬އިބްރާހީމްބެ‬ ‫ބަލާކަށް ނުހުރެ ބުންޏެވެ‪'' .‬އަހަރެންގެ އަތުގައި‬ ‫ހިފާ! ދެން ކޮންމެ މީހަކުވެސް ދޯނިން ފައިބާ!‬ ‫މިހެން ބުނުމުން ހުރިހާ އެންމެން އެގޮތަށް‬ ‫އިބްރާހިމްބެގެ އަތުގައި ހިފައިގެން ދޯނިން‬ ‫ފޭބިއެވެ‪ .‬އޭރުވެސް އިއްސެ ދޯނީގައި ހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫އިބްރާހިމްބެ އޭނަގެ ގާތަށްގޮސް ކިޔަވަން ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އޭނަ ހަމަޔަކަށް އަޅުވައިގެން ދޯނިން‬ ‫ބޭލިއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ ގަޔަށް ބަލާލިއިރު އޭނަގެ‬ ‫ގައިގެ އެތަން މިތާނގައި މީހަކު ވަކި އަޅާފައި‬ ‫ހުރިކަހަލަ ނިޝާންތައް ފެންނަން ހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫އެނބުރި މާލެ އާދެވުނުނަމަވެސް އަހަރެންގެ‬ ‫ހިތުން ދުވަހަކުވެސް މިދަތުރުގެ ހަނދާންތައް‬ ‫ފިލައިގެނެއް ނުދެއެވެ‪ .‬މިއީ އަހަރެމެންނަށްވެސް‬ ‫އުޅެވުނު ގޮތުން ދިމާވި ޖިންނީންގެ ކަންތައް‬ ‫ގަނޑެކެވެ‪ .‬ޢުމުރުގައިވެސް ކުރި އެ ނާމާން‬ ‫ދަތުރެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އަހަރެން ކުރިން އުޅުނު‬ ‫އެއުޅުން ދޫކޮށްލާ ﷲ އަށް ބިރުވެތިވެ ކުރެވުނު‬ ‫ކުށަށް ތަޢުބާވެއްޖައީމެވެ‪ .‬އަދި ރަނގަޅު‬ ‫ވަޒީފާއަކަށްވަދެ މިއަދު މިހުރީ އާއިލާއާއިއެކު‬ ‫ހެޔޮލަފާ ރަނގަޅު ދިރިއުޅުމެއް ގައެވެ‪.‬‬ ‫އިރާދަކުރެއްވިއްޖާ ދެން ދުވަހަކުވެސް އެފަދަ‬ ‫ގޮތަކަށް ނޫޅުމަށް އަޒުމް ކަނޑައަޅައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬ ‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

‫‪qnaCerqpiD‬‬ ‫މިލިޔުމަކީ އައްޑަނަ މަޖައްލާއިން އެދުނު އެދުމަކަށް ސޮސައިޓީ ފޮރ ހެލްތު‬

‫އެޑިއުކޭޝަންއިން އައްޑަނަ މަޖައްލާގައި ޝާއިޢު ކުރުމަށް ފޮނުވި މަޒުމޫނެކެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ އަހަރެއްގެ އޮކްޓޯބަރ ‪10‬‬ ‫ވަނަ ދުވަހަކީ ނަފްސާނީ ދުޅަހެޔޮކަމުގެ ދުވަސް‬ ‫ކަމުގައި ޑަބް‪.‬ލިޔު‪.‬އެޗް‪.‬އޯ އިން ފާހަގަ ކުރާ‬ ‫ދުވަހެވެ‪ .‬މިދުވަސް ފާހަގަކުރުމުގެ ބޭނުމަކީ‬ ‫ނަފްސާނީ ދުޅަހެޔޮކަމާއިބެހޭ ގޮތުން ވީހާވެސް‬ ‫ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ހޭލުންތެރިކަން އިތުރު‬ ‫ކުރުމެވެ‪ .‬މިގޮތުން މިއަހަރުގެ ޝިއާރެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ހަމަޖައްސާފައިވަނީ "ޑިޕްރެޝަން‪ :‬އަ‬ ‫ގްލޯބަލް ކްރައިސިސް"‪ .‬އެވެ‪.‬‬

‫‪Society for Health Education‬‬

‫އ ހުރުމަކީ ޑިޕްރެޝަން‬ ‫ޖިސްމާނީ އަލާމާތްތަ ް‬ ‫މވާ ޢާންމު ކަންކަމެވެ‪.‬‬ ‫ހުންނަމީހުންނަށް ދި ާ‬

‫‪ ‬ނުތަނަވަސްވުން‪ ،‬އިތުރު ޙަރަކާތްތަކެއް‬ ‫ކުރުން‪ ،‬ނުވަތަ ޙަރަކާތް ލަސްވުން‪.‬‬

‫އ ނުވަތަ މިޒާޖަށް ބަދަލު‬ ‫‪ ‬އަބަދު ދެރަވެފަ ި‬ ‫އައިސްފައިހުރުން‪.‬‬

‫ނ ކުޑަވުމާއި‬ ‫‪ ‬ކަންކަމަށް ދެވޭ ސަމާލުކަ ް‬ ‫ކަންކަން ނިންމުމަށް ދަތިވުން‪.‬‬

‫ސ ފަސޭހަކަމާއި‬ ‫‪ ‬އާއްމުކެޮށް ނުވަތަ އަބަދުވެ ް‬ ‫ނ އުނދަގޫވުން‬ ‫އެކު ކުރާކަންތައް ކުރަ ް‬ ‫ނުވަތަ ނުކުރެވުން‪.‬‬

‫ލ ނަފްސުގެ އަގު ވަޒަންނުކުރެވުމާއި‪،‬‬ ‫‪ ‬އަމިއް ަ‬ ‫ސ ކުށްވެރިކުރުން‪.‬‬ ‫ނަފް ު‬

‫ޑިޕްރެޝަނަކީ ކޮބާ؟‬ ‫ޑިޕްރެޝަން އަކީ މީހުންނަށް ނަފްސާނީ‬ ‫ގޮތުން ދިމާވާ އެކިއެކި އުނދަގޫ ނުވަތަ ބަލިތަކުގެ‬ ‫ތެރެއިން އެއްއުނދަގުލަކަށް ނުވަތަ އެއްބަޔަކަށް‬ ‫ކިޔާ ނަމެކެވެ‪ .‬ދިރިއުޅުމުގައި ދިމާވާ‪( ،‬ދޭދޭ‬ ‫ގުޅުންތައް) ޙަޔާތުގެ ގުޅުމެއްގެ މައްސަލައެއް‪،‬‬ ‫ހިތާމަވެރިކަމެއް‪،‬‬ ‫މަރުވުމުގެ‬ ‫މީހަކު‬ ‫ވަޒީފާގެއްލުން ނުވަތަ ބަލިވުން ފަދަ ކަންކަމުގެ‬ ‫ސަބަބުންވެސް ބައެއް މީހުން ޑިޕްރެޝަން‬ ‫އަށް ހިގައިދާނެއެވެ‪ .‬ޑިޕްރެޝަންގެ ސަބަބުން‬ ‫ކަންތައްތައް‬ ‫ދިރިއުޅުމުގެ‬ ‫އިންސާނާއަށް‬ ‫ކުރިމަތިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އުދަގޫތަކަކާއި‬ ‫ކުރުމަށް‬ ‫މިކަމަށް އެދެވޭ ފަރުވާ ދެވިއްޖެނަމަ މިކަމުން‬ ‫އަރައިގަނެވިދާނެއެވެ‪ .‬މިކަމަށްދެވޭ ފަރުވާތަކުގެ‬ ‫ތެރޭގައި ކައުންސެލިންގ ދިނުމާއި ޑޮކްޓަރީ‬ ‫ފަރުވާ ހިމެނެއެވެ‪ .‬ކުރު މުއްދަތެއްގެ ތެރޭގައި‬ ‫ބައެއް މީހުންނަށް މިކަމުން އަރައިގަނެވޭއިރު‬ ‫އަނެއް ބައިމީހުނަށް ދިގު މުއްދަތެއް ހޭދަވެއެވެ‪.‬‬

‫އާއްމުކޮށް ފެންނަ ބައެއް އަލާމާތްތައް‬ ‫ޑިޕްރެޝަން ހުންނަ ގިނަ މީހުން‬ ‫ބުނާގޮތުގައި އެމީހުންނަށް މިކަމުގެ އަލާމާތްތަކުގެ‬ ‫އަސަރު ކުރުވަނީ ހެދުނުގެ ވަގުތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ބޮލުގައި ރިހުމާއި‪ ،‬ހިތްތެޅުމާއި‪ ،‬މޭގައި‬ ‫ރިހުމާއި އާއްމުކޮށް އެކިތަންތާގައި ރިހުންފަދަ‬ ‫‪www.addana.mv‬‬

‫‪S H E‬‬

‫‪" ‬ދިރިހުރުމުގެ ބޭނުމެއް ނެތް" ފަދަ މާޔޫސީ‬ ‫ވިސްނުމާއި އެކު ފިކުރުތައް ގިނަވުން‪.‬‬

‫ޑިޕްރެޝަން އަށް ޑައިގްނޯޒް ކުރެވޭނީ‪:‬‬ ‫ދުވަހަކުމެ‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ޑިޕްރެޝަނަކީ‬ ‫ބޭނުންކުރެވޭ އާއްމު ބަހެކެވެ‪" .‬އަހަރެން މިހުރީ‬ ‫ޑިޕްރެސްވެފައި" ކަމުގައި މީހުން ބުނެފާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޑިޕްރެސްވުން ނުވަތަ ހިތްދަތިވެފައިހުރުމާއި‬ ‫ޑިޕްރެޝަންގެ ބަލި ހުރުމަކީ ތަފާތުކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ޑިޕްރެޝަން މިބައްޔަށް މީހަކު‬ ‫ޑައިގްނޯސް ކުރާނީ އިންތިހާޔަށް މާޔޫސްކަމާއި‬ ‫ހިތާމައިގައި މީހަކު ވަކި މުއްދަތަކަށް އުޅުމުން‪،‬‬ ‫އެކަމާއި ގުޅޭ ޑޮކްޓަރެކެވެ‪ .‬އަމިއްލަ އަށް‬ ‫ތިމަންނަ މިހުރީ ޑިޕްރެޝަންގައި ކަމަށް ހީވާ‬ ‫އަލާމަތްތަކެއް ހުރިކަމަށް ފާހަގަކުރެވޭ ނަމަ‬ ‫ޑޮކްޓަރަށް ދައްކާލުން ބުއްދިވެރިވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޝައުގުވެރިކަމާ ި‬ ‫އ‬ ‫‪ ‬ކުރިން‬ ‫ކުރިކަންތައްކުރުމުން އެކަމުން‬ ‫ނުލިބުން‪.‬‬

‫އެކު‬ ‫އުފަލެއް‬

‫‪ ‬ނިދުމަށް ބަދަލު އައުން‪ ،‬މާގިނައިން ނިދުން‬ ‫ނުވަތަ ނިދަން އުނދަގޫވުން‪.‬‬ ‫ލ އައުން‪ ،‬ކާހިތްނުވުން‪،‬‬ ‫ށ ބަދަ ު‬ ‫‪ ‬ކެއުމަ ް‬ ‫ތ ގިނައިން ކާހިތްވުން‪.‬‬ ‫ވން ނުވަ ަ‬ ‫ނުކެ ު‬ ‫‪ ‬ވަރުބަލިވުމާއި ހަކަތަ މަދުވުން‪.‬‬

‫މިކަމާއި ގުޅޭ ގޮތުން ނުވަތަ ދިރިއުޅުމުގެ‬ ‫ކަމަކާމެދު މަޝްވަރާކުރައްވަން ބޭނުންފުޅުވާނަމަ‬ ‫ތިރީގައިވާ ނަމްބަރ އަށް ގުޅުއްވާލައްވާ‪.‬‬ ‫§§‪ / 3318804‬އެކްސްޓެންޝަން ‪174‬‬ ‫އ އޮތްނަމަ ޝީގެ‬ ‫§§ޚިޔާލެއް ނުވަތަ ސުވާލެ ް‬ ‫ވެބްސައިޓްގައި ލިއުއްވަވާ‪.‬‬ ‫‪www.she.org.mv‬‬

‫‪61‬‬

‫ޤަބޫލުކުރިއަސް ނުކުރިއަސް‬

‫ލ‪.‬ކޯޕްރަލް އަޙްމަދު ފަޒީލް‬

‫ޓީވީ ބަލަން އިންދާ މަރުވި އަންހެނާ ފެނުނީ ‪ 42‬އަހަރު ފަހުން‬ ‫ދިރިއުޅުނު ގޭގެ ސިޓިންގ ރޫމްގެ ޓީވީ ކުރިމަތީގައި ހުރި ސޯފާއެއްގައި އިންދާ މަރުވި‬ ‫އަންހެނެކެވެ‪ .‬އޭރު އޭނާ އިށީދެނގެން އިން ސޯފާގެ ކުރިމަތީހައި ހުރި ކުޑަ މޭޒެއްގައި‬ ‫ކަޅުސައިތައްޓެއްވެސް ހުއްޓެވެ‪ .‬ބެލެވޭ ގޮތުގައި މިއަންހެން މީހާ މަރުވެފައިވަނީ ސައިތަށި‬ ‫ހިފައިގެން އައިސް ޓީވީ ކުރިމަތީގައި ހުރި ސޯފާގައި އިށީނދެ އިންދައެވެ‪ .‬މިއަންހެން‬ ‫މީހާ އުފަން ވެފައިވަނީ ‪ 1924‬ވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬ކްރޮއޭޝިޔާއަށް އުފަން މިއަންހެން‬ ‫މީހާކުރިމަތީގައި ހުރި ޓީވީއަކީ ބްލެކް އެންޑް ވައިޓް ޓީވީއެކެވެ‪.‬‬ ‫ކްރޮއޭޝިޔާގެ ފުލުހުން މައުލޫމާތު ދޭ ގޮތުގައި މިއަންހެންމީހާ ގެއްލިއްޖެ ކަމަށް އޭނާގެ‬ ‫އަވަށްޓެރިން ފުލުހުންނަށް ރިޕޯޓްކޮށްފައިވަނީ ‪ 1966‬ވަނަ އަހަރުއެވެ‪ .‬އެހެންކަމަށްވާނަމަ‬ ‫އޭނާ ގެއްލިގެން އަވަށްޓެރިން ފުލުހުންނަށް ރިޕޯޓްކޮށފައިވަނީ އޭނާގެ އުމުރުން ‪ 42‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުގައެވެ‪ .‬އޭނާގެ އަވަށްޓެރިން ހީކޮށްގެން ތިބީ އޭނާ ދިރިއުޅޭ ފްލެޓް ޒަގްރަބް ކިޔާ‬ ‫އަވަށަކަށް ބަދަލު ކުރީ ކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫މިއަންހެނާ ފެނިފައިވަނީ އޭނާ ގެއްލިގެން‬ ‫އުޅޭކަމަށް ފުލުންނަށް ރިޕޯޓް ކުރިތާ ‪ 42‬އަހަރު‬ ‫ފަހުން ގޭގެ ސިޓިންގ ރޫމްގައި އިންދައެވެ‪.‬‬ ‫ހެޑްވިގަ ގޯލިކް ނަމަކަށް ކިޔާ މިއަންހެނާއަކީ‬

‫ފުލުހުންނަށް މިއެޕާޓްމަންޓް ތެރެއަށް ވަދެވިފައިވަނީ ޖަލުން ފިލި މީހަކު ހޯދުމަށް‬ ‫ހިންގި ޚާއްޞަ އޮޕަރޭޝަނެއްގެ ތެރޭގައެވެ‪ .‬ގޭގައި ވަރަށް ބައިވަރު އެއްޗެހި ހުރިއިރު މިއިން‬ ‫ޒަމާނަކު އެގެއަށް އެއްވެސް މީހަކު ވަދެފައިވާކަމުގެ ނިޝާނެއް ފެންނާކަށް ނެތެވެ‪ .‬އެހެން‬ ‫ނަމަވެސް ގޭގެ ބައެއް ތަންތަނުގައި މަކުނުވާ ހުރި ކަމަށް ފުލުހުން މަޢުލޫމާތުދެއެވެ‪.‬‬

‫ހިޓްލަރު އެތައް ފަހަރަކު މަރުން ސަލާމަތްވި‬

‫‪62‬‬

‫‪ 69‬ކުދިން ވިހޭ އަންހެނާ‬

‫ރުގެ ފިރިހެން ކުއްޖަ ު‬ ‫ކ‬ ‫އުމުރުން ހަތަރު އަހަ‬ ‫‪ 1894‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ކިޔާ ނަމަކީ އެޑޯލްފް‬ ‫ކުރެވުނެވެ‪ .‬މިކުއްޖާއަށް‬ ‫ގެނބެނިކޮށް ސަލާމަތް‬ ‫މަތިން އޭނާ މަރާލަން‬ ‫ތަފާތު އެތައް ފަހަރެއްގެ‬ ‫ލަރުއެވެ‪ .‬ހިޓްލަރު ވަނީ‬ ‫އޯޑިއޯންސްތަކުގައި ވާހަކަ‬ ‫ހިޓް‬ ‫ފައެވެ‪ .‬މިގޮތުން ބައެއް‬ ‫ވ‬ ‫ެ‬ ‫ތ‬ ‫ް‬ ‫މ‬ ‫ަ‬ ‫ލ‬ ‫ާ‬ ‫ސ‬ ‫ަ‬ ‫ދިން ޙަމަލާއިން‬ ‫ޙަމަލާ ދީގެންނާއި ބައެއް‬ ‫ކޮށްގެންނާއި އަދި ކާރަށް‬ ‫ރ‬ ‫ު‬ ‫ހ‬ ‫ަ‬ ‫މ‬ ‫ް‬ ‫ބ‬ ‫ޮ‬ ‫އ‬ ‫ި‬ ‫ގ‬ ‫ަ‬ ‫ދައްކާ ޕޯޑިއަމް‬ ‫ބަޔަކު ހިޓްލަރު މަރާލަން‬ ‫ޙަމަލާ ދީގެންވެސް އެތައް‬ ‫ނ‬ ‫ް‬ ‫އ‬ ‫ި‬ ‫ލ‬ ‫ަ‬ ‫ތ‬ ‫ޯ‬ ‫ސ‬ ‫ް‬ ‫ފ‬ ‫ި‬ ‫އެއްވުންތަކުގައި‬ ‫ޓްލަރުވަނީ ހަނިގޮތަކުން‬ ‫ކޮންމެ ފަހަރަކުވެސް ހި‬ ‫ނ‬ ‫ް‬ ‫އ‬ ‫ި‬ ‫އ‬ ‫ެ‬ ‫ެ‪.‬‬ ‫ވ‬ ‫އ‬ ‫ެ‬ ‫މަސައްކަތްކުރި‬ ‫ކަމަށް އައުމުގެ ކުރިން‬ ‫ގެ އިތުރުން އޭނާ ވެރި‬ ‫މ‬ ‫ީ‬ ‫ެ‪.‬‬ ‫ވ‬ ‫އ‬ ‫ެ‬ ‫ފ‬ ‫ަ‬ ‫ވ‬ ‫ެ‬ ‫ތ‬ ‫ް‬ ‫މަރުން ސަލާމަ‬ ‫އޭނާ މަރާލަން އުޅެނެވެ‪.‬‬ ‫އްޗިއްސަށް ވިހަ ލައިގެން‬ ‫އ‬ ‫ެ‬ ‫ކ‬ ‫ާ‬ ‫އ‬ ‫ި‬ ‫ގ‬ ‫ަ‬ ‫އ‬ ‫ް‬ ‫ލ‬ ‫ެ‬ ‫ޖަރުމަނުގެ ހޮޓަ‬ ‫ގެން ކާއެއްޗެއްހި ނުކައި‬ ‫ތަނަކަށް އަވަހަށް ދާންވެ‬ ‫ރުވެސް އޭނާ ސަލާމަތްވީ‬ ‫އެފަހަ‬ ‫ދިއުމުގެ ސަބަބުންނެވެ‪.‬‬

‫ރަޝިޔާއަށް އުފަ‬ ‫ން އަންހެނަކުވަނީ ‪69‬‬ ‫ކު‬ ‫ދިން ވިހައި ދުނިޔޭގައި‬ ‫އެންމެ ގިނަ ކުދިން‬ ‫ވިހެއިކަމުގެ ރިކޯޑް ހޯ‬ ‫ދާފައެވެ‪ .‬އަދި އެންމެ‬ ‫ގި‬ ‫ނަ ޓްވިންސް ހޯދާފައިވާ‬ ‫ކަމުގެ ދުނިޔގެ ރިކޯޑް‬ ‫މިއަންހެން މީހާއަށްވަނީ‬ ‫ލިބިފައެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫މިއަންހެން މީހާއަށް‬ ‫‪ 16‬ސެޓްގެ ޓްވިންސް‬ ‫ލިބިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫މަޢުލޫމާތު‪http://ritemail.blogspot.com/ :‬‬

‫‪www.mndf.gov.mv‬‬

LESSONS FROM THE SACRIFICE OF THE HEROES OF 3RD NOVEMBER The Maldives has been inhabited for well over 2000 years (Source: National Centre for Linguistic and Historical Research) and have been independent for much of its history.

Notable exceptions include the 16 years of Portuguese backed rule, 3 years of Malabar rule and the 80 odd years that the country was a British protectorate. Looking at these periods of foreign dependency, it can be seen that there have been Maldivians involved in each of these incidents. The Portuguese, Dutch, Malabar and the British have all tried to enforce their will on the Maldives. And every time, Maldivians have shown that they were an independent people and that they had the courage to do what it took to remain so.

The latest direct assault on Maldivian Independence occurred on the 3rd of November 1988. A group of traitors staged a coup d’état attempt using 80 guerilla fighters from the Sri Lankan terrorist group PLOTE. However, the security forces of the Maldives put up a brave fight and thwarted the attack, holding on until 1600 paratroopers were sent by India to aid them.

The Martyrs of November 3rd in particular and the security forces in general, displayed uncommon valor, bravery, commitment to Islam and unity while making the ultimate sacrifice for the independence and the peace of the nation. We owe it to them to keep these ideals in mind while keeping intact, the independence of the nation they laid their lives down for. So that their sacrifice would not have been in vain. These are the men that our young service men and women have to look up to as examples. These are the men that have set the standard for

www.mndf.gov.mv

In particular, as the members of the profession of arms of our nation we have an ethical obligation

to

ensure

that we uphold our professionalism no matter the circumstances. We as an organization also need to maintain our unity. us as soldiers.

At this point in time, the country is going through a stage of transition from one way of governance to another. This is a period of predictable uncertainty, confusion and seemingly unsurmountable challenges. As we try to forge a new, democratic identity for our nation and foster social harmony and economic growth, there is no denying the division among us as a people. However, we need to remember that no matter what our political orientation is, whatever our world views are, we are one people, who belong to the same independent country. The task of nation-building is no doubt herculean and we all have to contribute to this noble task in our own capacities.

In particular, as the members of the profession of arms of our nation we have an ethical obligation to ensure that we uphold our professionalism no matter the circumstances.

We as an organization also need to maintain our unity. To do this it is nec-

Lt. Ahmed Nazwan

essary to look beyond our differences and work in our capacity to do our duty to the nation. We need to respect the views of others and demand respect for ours. And most importantly, however different the point of view might be, it is vital to keep in mind what the main organizational goals are.

Democracy cannot survive without accountability, but in transitional democracies the formal accountability mechanisms associated with democratic governance are typically ineffective. “Horizontal accountability” in the form of check-and-balance mechanisms between various state institutions usually does not function well due to the poor capacity of state institutions. “Vertical accountability” through general elections very often fails to bring state actors to account. In these conditions there will be times when the limits of discipline may seem to conflict with the transitory demands of immediate importance but we have to trust in the civilian political institutions and remain apolitical ourselves. This is the level of professionalism required by the armed forces to keep on the right track, regardless of the circumstances to escort the nation as it passes on its voyage through the stormy waters of transition into the relative calm of the harbor of democracy that we are heading for.

The heroes of November the 3rd 1988 were willing to make the ultimate sacrifice to defend our independence and way of life and give up their lives. Now we have to ask ourselves whether we can sacrifice personal views in order to remain united.

Whether we can do the right thing and make the nation our priority.

64

VIP Security Traditionally while MNDF gives security cover to VVIP and VIPs, it is the mandate of health ministry to give medical cover. The recent past had seen MNDF Medical Service giving medical cover there by relieving the IGMH doctors to the equally important business of treating patients.

Hospital Ship The military is a unique position to cooperate with other military

to bring about Aid in to the country.

A classic example is the Chinese hospital ship “Arc Peace” which visited Maldives and was anchored in Male’ port Area. This is a massive ship with 300 bed capacities and eight operation theaters capable of conducting 40 major surgeries per day. Almost three thousand consultations were carried out in 16 specialties across ten islands. The ship also carried out a number of medical checkups and surgeries.

FUTURE Emergency Medical Service

65

The Maldives at present lack a proper Emergency Medical Ser-

vice. And the institution for mandate to establish such a service is also a little hazy. MNDF is collaborating with Ministry of Health to plan out such a service in Maldives.

Operate With Other Military Labs In the past we had seen collaboration with military labs for research especially into new emergent diseases. Two classical examples would be the study done on scrub typhus and the discovery of Chikun-

gunya in Maldives through the US Army collaborated research lab (AFRIMS) in Thailand. There is more potential for such collaboration especially through the military mechanism.

CONCLUSION Although the main interest of MNDF Medical Service would be medical force protection which is defined by the North Atlantic Treaty Organization (NATO) as “the conservation of the fighting potential of a force so that it is healthy, fully combat capable, and can be applied at the decisive time and place” the role it can play in the public health sector is huge. Especially in a resource

poor country like Maldives the Medical Service needs to be utilized to the maximum for the greater gain of all.

MNDF has been interested in public health because it needs to be healthy to do its job, and to protect those for whom it is responsible. It plays a useful role in advancing public health. It takes advantage of the public health system but at times it has contributed to the public health system. MNDF requirements are slightly different than those of the

society, and so are the military›s tools. But science and command authority have to come together to prevent disease. We need to find areas where we can collaborate in new fields and also advance in already exiting domains. Health is not a function of one single entity and together the civilian sector and the military need to strive hard to find common grounds where we can work to augment the health sector without duplicating our work.

The contents of this paper reflect the personal opinion of the author and in no way represents the official stand of Maldives National Defence Force or Ministry of Defence. www.addana.mv

own safety board with appointed members and rules to oversee the safety aspect.

Medical Camps Traditionally the military had conducted medical camps annually with distribution of free medicine much before the advent of insurance schemes. Although this practice had fizzled out, the military still conducts medical camps in the islands bringing in specialist where they are least available. We do this through our relation with friendly armies. This year saw two Pakistani Medical Corp specialists who had gone to the northern atolls and five Indian medical Corp specialists who had gone to the central atolls. Talks are already underway to make this a regular event repeated several times yearly.

First aid Cover There is no formally recognized body giving first aid cover to events in Maldives. Although Red Crescent is coming up in this field often the stake holders are left groping for means to give first aid cover. MNDF medical Service traditionally trained to give cover to MNDF events was slowly forced in to take on this responsibility. At present we are giving cover to many events in Maldives like road runs, swimming competitions etc.

Medical Evacuation MNDF, through its Coast Guard had been traditionally involved in medical evacuation especially in rough weather when the civilian boats will refuse to travel or when travel advisory has been given. Although most of the time local doctors from the government facility are employed some of the times it’s our doctors and paramedics who carry out the task. And now with the www.mndf.gov.mv

formation of MNDF Air Wing and commissioning of the helicopter, increasingly number of patients is being air lifted.

Fire Emergencies MNDF Fire and Rescue Services employ its own ambulances and paramedics when attending fire incidents. With no established emergency medical service this was deemed necessary and unavoidable to save lives of the public.

Disaster Operations It is the mandate of the military in the Maldives to assist in disasters. Almost all the the aspect of disaster is directly or indirectly related to health. MNDF Medical Service had played an active role in all the major disasters including the Tsunami of 2004 and MNDF also has a lead role to play in other potential disasters like Airport emergencies.

Senahiya Opened in Sept 2012 Senahiya has 24 hour casualty service, multispecialty consultancies, laboratory services and admission services. It also has some specialized services like ECHO ad TMT etc.

Senahiya is presently open for almost all uniformed services in the Maldives like MNDF, MNDF veterans, Police, Immigration, Customs and their families. Senahiya has a policy that any service it provides, if not available in the governmental facilities would be opened to the public. Under this policy guidance Senahiya presently open to echocardiography to the general public.

The opening of Senahiya not only cuts the amount of work hours the uniformed personnel waits in queue waiting for consultation but also seriously decongest the government facilities making them more easily

assessable to the public.

Helping The Tertiary Care Center Sometimes the MNDF is in a position to get unique resources through its friendly armies through the military approach and is in a unique position to help out the civilian tertiary hospital. Of late its note worth that Medical Service provided IGMH with a anesthetist to tide their crisis of shortage of anesthetists. Ministry of Defence is also at present in consultation with the IGMH to try and provide them with some much needed equipment.

Even at present some equipment from Medical Service had been lent to governmental hospitals.

SAARC Security Sometimes in large operations MNDF is sometimes entrusted with overseeing health tasks because it might be easy to operate and manage these tasks under the MNDF machinery due to sheer scale and distance. One such task is the recent held SAARC summit in Addu City where MNDF collaborated with civilian health sector and infact acted as the lead agency to give medical cover to seven head of states and over hundred delegation spread over three different islands. In this effort MNDF doctors helped strengthen Hithadhoo Hospital by imparting them training and conducting simulation emergency exercises.

Equipment By being in the business of giving medical cover especially on the move MNDF had overtime acquired certain equipment like Stretchers, AEDs and Ventilators etc which could be used in national emergencies.

66

scheme without any additional burden to the exchequer.

The military had in the past collaborated with the health sector in so many health issues under the whole of government approach.

As the medical services developed in the Maldives National Defence Force the role of the military in health is changing from just providing mere manual labour to highly specific tasks.

AREAS OF COOPERATION Vector Control And Communicable Diseases Traditionally the military had been involved in all vector control efforts of the Ministry of Health.

Particularly noteworthy is the annual programme for eradication of rats which had been slowly phased of with the urbanization. Military had also been involved in fogging operations for mosquito control and had participated in the recent programme for mosquito eradication.

67

It had also involved in other areas of communicable disease.

The military was involved in the task force for pandemic influenza preparedness and during the swine flu pandemic the military had been designated for different tasks related to quarantine which would bring them in direct contact with the suspected cases. For this the military had conducted its own training programmes and had been one of the first to embrace the newly available vaccine when there was some amount of doubt amongst the general population. The military had also offered several opportunities for Ministry of health and Disaster Management officials to get trained in pandemic preparedness thorough its military to military cooperation with foreign armies.

Training MNDF has been instrumental giving health related training. All personal in MNDF are basic first aid trained. It also have specialized Basic Field First course and from time to time run specialized courses jointly with other friendly armies.

It also trains its own paramedics, nurses, doctor and specialists through friendly military institutions.

Many of the short term courses are also offered to civilian counter parts. Last year saw a US Army Pacific Command and MNDF sponsored International conference on Disease Surveillance being held in Maldives. A number of seats were

given to the health ministry in this conference.

MNDF Medical Service is also actively involved in disseminating medical traning. In the past Medical Service had been actively involved in teaching the mandatory First aid to School teachers. Medical Service had also involved itself in teaching first aid to volunteers like Red Crescent in the Maldives.

Awareness Programme MNDF through its area commands is constantly running medical awareness programmes in the islands. MNDF doctors had given talks in school assemblies on

health and had been on national media promoting health. It’s also participating in the national effort to create awareness against certain diseases and health aspects like HIV/AIDS, Smoking etc through collaborative efforts with the Ministry of Health. MNDF Medical Service employees became the first governmental department to have been recognized as to have ceased smoking.

Health Screening MNDF has vigorous health screening before entry into the service and is planning on periodic health screening in the near future.

Apart from that Medical Service also helps in screening school children. This year itself Medical Service doctors had conducted health screening programmes in many schools. Medical Service is working closely with the School health programmes and has a number of events in the preplanning stage.

Sanitation and Cleaning The military gives a lot of importance to this aspect and has special inspections to oversee the cleanliness of the eating messes and the living facilities. Perhaps military may be the only organization in Maldives currently having its www.addana.mv

Role Of Military In

Maldivian Healthcare System

The military is involved in public health because diseases do not respect a uniform. The mosquito cannot tell whether the arm is in a uniform or not. The military has to protect itself. Campaigns have been affected (even lost) because a force was unhealthy due to communicable disease. The military also has to protect the people on its bases or communities. It must keep it’s forces healthy.

Out of this need, rose the notion of Military health. The military health is as old as the presence of war and enemies. But at that time the burden was on treating battle injuries. It gained wide acceptance during the era of germ theory when the focus was on the prevention of communicable diseases as mean of keeping the force healthy.

In particularly the early acceptance of small pox inoculation by the army and the fight against malaria is worthy of mention. Although the www.mndf.gov.mv

onus remained on communicable diseases and its treatment, the focus slowly shifted to all aspects of health and in particular, importance was given to the preventive aspect.

The military slowly opened its own medical colleges and laboratories and finally in peace time the shift turned to research although there still remain certain military specific health issues. Today some of the finest hospitals and medical research facilities are owned by the military.

LTC Dr Ali Shahid Mohamed.MD

HISTORY In Maldives the military, Maldives National Defence Force, (MNDF) is still developing. In particular the military medical service is still in its infancy. The Medical Service, the body responsible for health in the army started as a small desk in the general headquarters in the 1980s. The military soon had a separate hour dedicated to its staff in the then Central hospital. Then a small clinic was established with a single doctor. This operation was slowly expanded to include several visiting consultants. It had its first uniformed doctors in 2008. Presently the MNDF has a full functional unit called Senahiya giving all services ranging from consultation, investigation to admission and employs in-house doctors and specialists including persons deputed from friendly armies. It also employs a number of visiting consultants.

It functions under the Asandha

68

www.mndf.gov.mv