Addana Magazine 09 by Addana Magazine

‫އެތެރޭގައި‬ ‫ނަންބަރު‪ | 09 :‬އޭޕ ް ީރލ ް ‪ | 2011‬އައްޑަނަ‬

‫ސ‬ ‫ކ ެވ ް‬ ‫ނޖެ ުހ ް‬ ‫ޮގ ް‬ ‫ނ ަތކާ ެއ ު‬

‫ށ‬ ‫ކރި ަމ ަގ ް‬ ‫ު‬ ‫ނ‬ ‫ރ ުވ ް‬ ‫ަތ ްއ ާ‬ ‫ޔ ު‬

‫ރ‬ ‫ަރ ްއޔި ުތ ް‬ ‫ނ ެގ އި ުތބާ ު‬ ‫ސ ެއ ްއގެ‬ ‫ސ ާ‬ ‫ލިބި ަފއިވާ މު ައ ްއ ަ‬ ‫ނ‪.‬ޑީ‪ެ .‬އފް‬ ‫ޮގތު ަގއި ެއމް ‪ެ .‬އ ް‬ ‫‪<< 08‬‬

‫ވަޠަނުގެ ރީތިނަން‬ ‫ދިފާޢުކޮށްދޭށެވެ‪.‬‬

‫‪<< 16‬‬

‫ނހެނ ް‬ ‫އެހ ެ ި‬ ‫ ހަށިހެޔޮކަން ސޯލްޖަރެއްގެ މުސްތަޤުބަލް ‪7...................‬‬ ‫ ރާއްޖޭގެ ސަރަޙައްދު ބެލެހެއްޓުމުގައި އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬ ‫ކޯސްޓްގާޑު ‪20 .................................................‬‬

‫‪<< 4‬‬

‫ދ‬ ‫ރ ޫ‬ ‫މާ ަވއި ޫ‬ ‫ބ ު‬ ‫ދ އާއި ު‬ ‫ކނ ު‬ ‫ައދި ަފރި ޫ‬ ‫ދ މީ ުހ ް‬ ‫ނ ެއ ައ ޮތޅު‬ ‫ނ ަފ ަރ ް‬ ‫ޮނޅި ަވ ަރ ް‬ ‫ބ ަ‬ ‫ދލު‬ ‫ށ ަ‬ ‫ނގި‬ ‫ރ ަމ ް‬ ‫ނ ހި ް‬ ‫ށ ސި ަފއި ް‬ ‫ކ ު‬ ‫ު‬ ‫ނ‬ ‫ޝ ް‬ ‫ޮއ ަޕ ޭ‬ ‫ރ ަ‬

‫‪<< 10‬‬

‫ ބަނގުރަލަކީ ޞިއްޙަތަށް ގެއްލުންހުރި އެއްޗެއްތަ؟‪24 ....‬‬ ‫ ސިފައިން އުފެދުމުގެ ކުރިން ޢަސްކަރީ ނިޒާމް ރޭވިފައި‬ ‫އޮތް ގޮތް ‪30 ...................................................‬‬ ‫ ތިކިޖެހިތާނަ ‪32 ................................................‬‬ ‫ އޮނަރަބަލް އަލްފާޟިލް ޢަބްދުލް ޙަންނާން ޙަލީމް ‪34 ....‬‬ ‫ ނިމުމެއްނެތް ރުއިން ‪37 ......................................‬‬

‫‪<< 26‬‬

‫ ރޫޙާނީ ސިފައިން ‪38 ..........................................‬‬

‫‪<< 14‬‬

‫ ޤައުމުގެ ކުރިމަގު ‪40 ..........................................‬‬ ‫ ކަޅު ނަސްލުގެ މީހަކަށް ލިބުނު ފުރަތަމަ އޮސްކާ އެވޯޑް‪41.......‬‬

‫ޙަޤީޤީ ހާދިސާ‬

‫ ބޮޑު ރަސްގެފާނު ‪42 ..........................................‬‬ ‫ ސިފައިންނަށް މުސާރަ ޙަލާލުވޭ ހެއްޔެވެ ‪45 ..............‬‬ ‫ ޓެކްނޮލޮޖީ ‪46 ..................................................‬‬ ‫ ޓެރަރިޒަމް މަނާ ކުރާ ޤާނޫނަށް ޓެރަރިޒަމްގެ ތުޙުމަތު‪40 ...‬‬ ‫ ނުލިބުނު އުފާ ‪54 ..............................................‬‬

‫‪2‬‬

‫ ލޫދިފާ ބެލުމަށްފަހު ‪57 ........................................‬‬

‫ނ‬ ‫ބ ް‬ ‫ޖި ް‬ ‫ނނީގެ ަ‬ ‫ސ ަ‬ ‫ބ ު‬ ‫ށ ކުރި ަމތި ވި‬ ‫ޢާއިލާ ައ ަކ ް‬

‫ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގައި އޮފިސަރ‬ ‫ޓްރޭނިންގ ވިންގެއް ޤާއިމުކުރުން!‬ ‫‪<< 18‬‬

‫ނ ައދި ެވ ް‬ ‫ދި ެވހި ސި ަފއި ް‬ ‫ލޅު‬ ‫ސތިބީ ަގ ޮ‬ ‫ދ ަގއި‬ ‫ދނޑަ ް‬ ‫ކޅެ ް‬ ‫ަ‬ ‫ށ ު‬ ‫ކތުމު ެގ ުއ ްއމީ ު‬ ‫ނ ނި ު‬

‫ިސ‬ ‫ބި ުރ ެވ ި‬ ‫ރ ހާދ ާ‬ ‫‪<< 48‬‬

‫‪<< 52‬‬

‫އ ެ ިޑޓ ޯ ިރއަލ ް‬

‫އ ެ ިޑޓަރ‬ ‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުﷲ ޢަލީ‬

‫ޑެޕިއ ު ީޓ އ ެ ިޑޓަރ‬ ‫ވ‪.‬އޮފިސަރ ގްރޭޑް ‪ 2‬ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު‬

‫ސނިއަރ އެސޯ ި‬ ‫ީ‬ ‫ސއޭޓ ް އ ެ ިޑޓަރ‬ ‫ވޮރަންޓް އޮފިސަރ ގްރޭޑް ‪ 2‬އަޙުމަދު ޢަބްދުﷲ‬

‫އެސޯ ި‬ ‫ސއޭޓ ް އ ެ ިޑޓަރ‬ ‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްލަޠީފް ޢަލީ‬

‫އެ ި‬ ‫ސ ް‬ ‫ސޓެންޓ ް އ ެ ިޑޓަރ‬ ‫ސ‪.‬ސާޖަންޓް ޝަމްސުލް ފަލާޙް‬ ‫ކޯޕްރަލް ޙުސައިން އަކްރަމް‬

‫މާކ ެ ިޓންގ މެނޭޖަރ‬ ‫ކޯޕްރަލް މޫސާ ފުއާދު‬ ‫ލ‪ .‬ކޯޕްރަލް މުޙައްމަދު ފައިޞަލް‬

‫ޕްރޮ ޑަކ ް ަ‬ ‫ޝނ ް އިންޗ ާ ޖ ު‬ ‫ލ‪ .‬ކޯޕްރަލް މުޙައްމަދު ޔަޒީދު ސަޢީދު‬

‫އ ެ ިޑޓ ޯ ިރ އަލ ް އ ެ ި‬ ‫ސ ް‬ ‫ސޓެންޓ ް‬ ‫ލާންސް ކޯޕްރަލް ޢަލީ ނިފާޢު‬ ‫ލާންސް ކޯޕްރަލް އިބްރާހީމް ނަވާސް ފަތުޙީ‬ ‫ޕްރައިވެޓް އިބްރާހީމް އަޙުމަދު‬

‫ސޓާފ ް‬ ‫މެގ ަ ިޒނ ް ް‬ ‫ލ‪.‬ކޯޕްރަލް އަޙުމަދު ނިޒާރު‬

‫ލޭއައުޓ ް އެންޑ ް ިޑޒ ަ ިއނިންގ‬ ‫ލ‪ .‬ކޯޕްރަލް މުޙައްމަދު ޔަޒީދު ސަޢީދު‬

‫ކަވަރ ިޑޒ ަ ިއނިންގ‬ ‫ޕްރައިވެޓް އިބްރާހިމް އަޙުމަދު‬

‫މި މަޖައްލާއަކީ މިނިސްޓްރީ އޮފް އިންފޮމޭޝަންގައި ‪2007‬‬ ‫އޭޕްރީލް ‪ 19‬ވަނަ ދުވަހު ރަޖިސްޓްރީ ކުރެވިގެން އަހަރަކު‬ ‫ދެފަހަރު ނެރެމުން އަންނަ މަޖައްލާއެކެވެ‪.‬‬

‫ް‬ ‫ބަސ‬ ‫ެއ ިޑޓ ުަރ ެގ‬

‫ކުރިއަށް ބެލުން‬ ‫ކުރިއަށް ބެލުމަކީ އެމީހަކު ހުރި ހިސާބަކުން ކުރިއަށް ބެލުމެވެ‪ .‬އެމީހަކު ހުރިތަނަކުން‬ ‫ކުރިއަށް ބެލުމެވެ‪ .‬އެމީހަކު ދާންއޮތް މިސްރާބު ބެލުމެވެ‪ .‬އެހެން ނުވާކަމުގައި ވަނީނަމަ ދާންބޭނުންވާ‬ ‫މަގު އޮޅި‪ ،‬ބޭނުންވާ މަންޒިލަށް ވާސިލްނުވެވިދާނެއެވެ‪ .‬ކުރާކޮންމެކަމެއްގައިވެސް ހާޞިލްކުރަންބޭނުންވާ‬ ‫ލަނޑުދަނޑިއެއް އެކަށައެޅުން މުހިންމުވަނީ އެހެންވީމައެވެ‪ .‬މިހާރުގެނަމަ ކޮންމެ ކަމެއްގައިވެސް މަގުޗާޓެއް‬ ‫އޮންނަންވާނެއެވެ‪ .‬އެމަގުޗާޓްގައި ވާގޮތަށް މަސައްކަތް ކުރާކަމުގައި ވަނީނަމަ ފަސޭހަކަމާއިއެކު ބޭނުންވާ‬ ‫ލަނޑުދަނޑިއަށް ވާޞިލުވެވޭނެއެވެ‪ .‬ދީނީ ކަންކަމުގައިވެސް ރަނގަޅުގޮތް އޮޅުންފިލުވައިގެން ދެދުނިޔޭގެ‬ ‫ބާއްޖަވެރިކަމަށް އެދި މަސައްކަތް ކުރުމަކީ މުހިންމުކަމެކެވެ‪ .‬އަދި ދިރިއުޅުމުގައި ތިމާގެ ކުރިމަގަށާއި‬ ‫އާޚިރަތުގެ ބާއްޖަވެރިކަމަށް ވިސްނައިގެން މަސައްކަތްކުރުމަކީ ކުރިއަށް ބެލުންކަމުގައިނޫނީ ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ފަދަ ބޮޑެތި މުއައްސަސާތަކުގައި ދެވޭ ތަޢުލީމާއި ތަމްރީނުތައްވެސް‬ ‫ބައްޓަންވެފައިވަނީ ކުރިމަގަށް ވިސްނައިގެންދެވޭނެ ތަޢުލީމާއި ތަމްރީނުތައްކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫އިންސާނީ ވަޞީލަތް ތަރައްޤީކޮށް އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރ ވަރުގަދަކުރުމަކީ އެތަނެއްގެ‬ ‫މުސްތަޤުބަލު އެންމެބޮޑަށް ދައްކުވާދޭނެ ކަންތައްތައްކަން ޔަޤީނެވެ‪ .‬މިގޮތުންކުރާ ކަންތައްތަކަކީ އެބަޔަކަށް‬ ‫ހުރިގޮންޖެހުންތައް ދެނެގަތުމަށްފަހު ކުރާ ކަންތައްތަކަށް ވާނެއެވެ‪ .‬އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ގެ އަމާޒަކީ‬ ‫ސިފައިންގެ ޤާނޫނު ‪ 1/2008‬އަށް ފުށުނާރާގޮތައް ސްޓްރެޓެޖިކް ޑިފެންސް ޑައިރެކްޓިވް ތަންފީޒުކުރުން‬ ‫ކަމުގައިވާއިރު އެއީ ހަމަޔަގީނުންވެސް ބުރަ އެހާމެ ބޮޑު މަސައްކަތެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިއަދު ސިފައިން‬ ‫އަތުކުރި އޮޅާލަންޖެހިފައިވަނީ ޑިފެންސް ޑައިރެކްޓިވް ތަންފީޒު ކުރުމަށެވެ‪ .‬މިފަދަ ބޮޑުކަމެއް އަލަށް‬ ‫ވުޖޫދަށްއައިސް ތަންފީޒުކުރުމުގައި ދަތިތަކެއް ހުންނާނެއެވެ‪ .‬އެދަތިތައް ހައްލުކުރުމުގައި ބައެއްކަހަލަ‬ ‫ބަދަލުތައް ގެންނަން ޖެހޭނެކަމީ ޝައްކެއް‪ ،‬ވަސްވާހެއް އޮތްކަމެއްނޫނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިހާރުގެ‬ ‫ބަހުންނަމަ ކޮންމެކަމެއްގައިވެސް އެންމެ ކާމިޔާބުގޮތަކީ ޓެސްޓް އެންޑް އެޖެސްޓްކުރުމެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް އައުކަމެއްގެގޮތުގައި ޑިމޮކްރަސީ ތަޢާރަފުވެގެންއައުމުން ޑިމޮކްރަސީގެ ޅަފަތުގައި ދިމާވާ‬ ‫ކަންތައްތަކަކުން ދިވެހި ޤައުމާއި ވަޠަން ސަލާމަތްކުރުމަކީ ކޮންމެ ދިވެއްސެއްގެ ބޮލުގައި އެޅިފައިވާ‬ ‫ޒިންމާއެއްކަމުގައި ހެޔޮހިތުން ޤަބޫލުކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬މިބީދައިން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރުން‬ ‫ނުވަތަ އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް އިން ކުރަންޖެހޭ ކަންތައްތައްވެސް ނުހަނުގިނައެވެ‪ .‬އަދި ބުރައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫އަބަދުވެސް ސިފައިން ތިބެންޖެހިފައިވަނީ ނަފްސާނީ އަދި ޖިސްމާނީގޮތުން ތައްޔާރުވެގެންނެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތްތަކާއި ގުޅޭ އެކިއެކި ފަންނުން މީހުން ބިނާކޮށް‪ ،‬އުފައްދާ ވަޞީލަތް ތަރައްޤީ‬ ‫ކުރުމަކީ މިހާރު ސިފައިން އެންމެ އިސްކަމެއްދީގެން ކުރަންޖެހިފައިވާ ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން‬ ‫މިއަދުވަނީ ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގައި އެން‪.‬ސީ‪.‬އޯ އެކަޑަމީއެއް ޤާއިމުކޮށް އޮފިސަރުންނަށް ތަމްރީނުދޭނެ‬ ‫މަރުކަޒެއް " އޮފިސަރ ޓްރޭނިންގ ވިންގު" ގެ ނަމުގައި ޤާއިމުކޮށްފައެވެ‪ .‬އަދި މީގެ އިތުރުންވެސް‬ ‫މެރިންކޯރގެ ޓްރޭނިންގ ސްކޫލަކާއި ކޯސްޓްގާޑުގެ ޓްރޭނިންގ ސްކޫލެއްގެ މަސައްކަތްވެސް ވަނީ‬ ‫ފެށިފައެވެ‪ .‬މިއީ ވޭތުވެދިޔަތަނުން ޢިބުރަތް ހާޞިލްކޮށްގެން ސިފައިންގޭގައި‪ ،‬މުސްތަޤުބަލަށްޓަކައި‬ ‫ފައްޓާފައިވާ ނުވަތަ އަޅާފައިވާ ވަރަށް މުހިންމު ފިޔަވަޅެއް ކަމުގައި ދެކެމެވެ‪ .‬މީގެ ކުރިންވެސް‬ ‫ސިފައިންގެ ކުރިމަގަށް ވިސްނައިގެން ތަފާތު ތަމްރީނުތައްދޭ މަރުކަޒުތައް ބިނާކުރުމަކީ ސިފައިންގޭގައި‬ ‫ޚާއްޞަ ސަމާލުކަމެއް ދީގެން ކޮށްފައިވާކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ކުރިމަގަށް ވިސްނާ ކަންތައްތައް ކުރުމުގައި އަބަދުވެސް ކުރަމުންދާ ކަންތައްތައް‬ ‫އިތުރައް މުރާޖާކޮށް ޒަމާނަށްއެކަށޭނަ ރަނގަޅު ގޮތްތަކަކަށް ކަންތައްތައް ބަދަލުކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެގޮތުގެމަތިން ގެނެވޭބަދަލުތަކަކީ ކުރިއަށްވިސްނާ ފިކުރު ކުރުމަށްފަހު ގެނެވޭ ބަދަލުތަކަކަށްވެސް‬ ‫ވާންޖެހެއެވެ‪ .‬ފަހަރެއްގައި އެފަދަބަދަލުތައްގެނެވޭވަގުތު އެބަދަލުތަކާއިމެދު ފުންކޮށްވިސްނާފައިނުވާ‬ ‫ބައެއްގެ ހިތައް ތަފާތު އިހުސާސްތަކެއް ކުރެވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެފަދަ ބަދަލުތަކުގެ‬ ‫މުހިންމުކަން ދެނެގަނެވޭނީ ދުރަށް ވިސްނާ ފިކުރުކުރާ މީހުންނަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ކޮންމެ މީހަކީވެސް‬ ‫ކުރިމަގަށްވިސްނާ ފިކުރުކުރާ މީހަކަށްވުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުﷲ ޢަލީ‬ ‫(އެޑިޓަރ)‬

‫‪--------------------------------------------------------‬‬‫ޗާޕްކުރީ‪ :‬މީޑިއާ އެންޑް ޕަބްލިޝިންގ ސާރވިސް‪،‬‬ ‫އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬

‫މީޑިއާ އެންޑް ޕަބްލިޝިންގ ސާރވިސް ‪ /‬އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬ ‫ފެކްސް‪3312840 :‬‬ ‫ފޯން‪ 3322607 :‬‬ ‫އީމެއިލް‪media@mndf.gov.mv :‬‬

‫‪3‬‬

‫ށ‬ ‫ކރި ަމ ަގ ް‬ ‫ު‬ ‫ނ‬ ‫ރ ުވ ް‬ ‫ަތ ްއ ާ‬ ‫ޔ ު‬ ‫ ‬

‫ބްރިގޭޑިއާ ޖެނެރަލް ފަރުޙަތު ޝަހީރު‬

‫ދުނިޔޭގެ މަސްރަޙު އަދުމިވަނީ އެންމެންވެސް ފޯކާސްޓްކުރިފަދައިން ނޭގުމުގެ މާހައުލެއްގެ‬

‫ތެރޭގައިއޮވެ‪ ،‬ތަސައްވުރު ކުރެވިފައިނުވާ ތަފާތުގިނަ ހާދިސާތަކާއި ކާރިސާތަކުން ފުރިފައެވެ‪.‬‬

‫މިކަންކަމުގެ ތެރޭގައި ސިޔާސީ‪ ،‬އިޖްތިމާޢީ‪ ،‬އިޤުތިޞާދީ‪ ،‬އިންސާނީ އަދި ތިމާވެއްޓާއި ގުޅުންހުރި‬

‫ގިނަކަންކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ‪ .‬މިލިޔުންލިޔަމުންދާއިރު ބައިނަލްއަޤުވާމީ ސިޔާސީ މަސްރަޙުން އެންމެ‬

‫ހައިރާން ކުރަނިވިގޮތަކަށް ބަދަލުވަމުންދަނީ މެދުއިރުމައްޗެވެ‪ .‬ކުއްލިއަކަށް ގިނަޤައުމުތަކެއްގެ ހާލަތު‬

‫ބަދަލުކުރުމަށް‪ ،‬ރައްޔިތުންގެބާރު ބޭނުންކުރަމުންދާ މަންޒަރެވެ‪ .‬އަދިއެކަމަށް އެކިޤައުމުތަކުގައި‬ ‫ދެކޮޅަށާއި އެއް ޮކޅަށް ރައްޔިތުންތެދުވެ އޭގެސަބަބުން އިޖްތިމާޢީ އިޤްތިޞާދީ އަދި އިންސާނީ‬ ‫މުޞީބާތްތައްވެސް ނުކުންނަމުންދާ މަންޒަރެވެ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ބަލަންތިބޭއިރު‪،‬‬ ‫މިމަންޒަރުތައް‬ ‫ ‬ ‫ޤައުމުތަކުގެ އަޝްކަރިއްޔާތައް މިހާލަތްތަކުގައި‬ ‫ޢަމަލު ކުރަމުންދާގޮތާއި ބައެއް ޤައުމުތަކުގައި‬ ‫ބޭނުންކުރަމުންދާ ގޮތްތަކަކީ މިއަދު އެއިން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ޢިބްރަތްތަކެއް‬ ‫ވަރަށްގިނަ‬ ‫ދިމިޤްރާތީ‬ ‫ކަންކަމެވެ‪.‬‬ ‫ހާސިލުކުރަންޖެހޭ‬ ‫ވެރިކަމުގެނިޒާމްތަކަށް ޤައުމުތައް ވަދެގެންދާއިރު‪،‬‬ ‫މިނިޒާމްއަކީ މިއަށްވުރެ ވަކި ރަނގަޅު ނިޒާމެއް‬ ‫އަދި ހޯދިފައިނުވާ ނިޒާމަކަށްވާތީ‪ ،‬މިނިޒާމް‬ ‫އަދި‬ ‫ރައްކާތެރިކޮށްދީ‬ ‫ހިމާޔަތްތެރިކޮށް‬ ‫އާލާވުމަށް ފުރުޞަތު ހޯދައިދޭން ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އަޝްކަރިއްޔާގެ‬ ‫ޤައުމުތަކުގެ‬ ‫މިކަމުގައި‬ ‫ދައުރު ވަރަށްބޮޑެވެ‪ .‬ޤައުމުގެ މިނިވަންކަމާއި‬ ‫ޝަޙުޞު‬ ‫ޤައުމީ‬ ‫އަދި‬ ‫އިސްތިޤްލާލް‬ ‫ހިމާޔަތްކޮށް ރައްކާތެރިކޮށްދިނުމުގެ އެންމެ‬ ‫އާޚިރު އައްޑަނައަކަށް ވެފައިމިވަނީ އެޤައުމެއްގެ‬ ‫ކިތަންމެ ކުޑަނަމަވެސް ދިފާޢީބާރެވެ‪ " .‬ހޮނަސްޓް‬ ‫ބްރޯކަރުން" ގެ ދައުރު އާދެ! ޤައުމުގެ ހާލަތު‬ ‫ބަދަލުތަކުގެތެރެއިން ވުޖޫދުވެ‪ ،‬އައު ކަންކަމާއި‪،‬‬ ‫ފިކުރުތަކާއި‪ ،‬އިހުސާސްތަކާއި‪ ،‬ނިޒާމްތައް‬ ‫ނުކުމެގެން އަންނައިރު މީޒާނުން ކައްސާލިޔަނުދީ‬ ‫ހައްލުކޮށްދިނުމުގައި އެހީތެރިވާންޖެހޭ ބަޔަކަށް‬ ‫ޤައުމުތަކުގައި‬ ‫މިހެންނުވާ‬ ‫ވާންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އިންސާފާއި ހަމަގެއްލި‪ ،‬ޤާނޫނާއި ގަވާއިދުތައް‬ ‫މުގުރި‪" ،‬އެނަކީ" ތެރެއަށް ޣަރަޤުވެގެންދާ‬

‫ދިވެހިސިފައިންނަކީ މިއަދުގެ ހާލަތަށް އެކަނި ފިކުރުހިންގައިލައިގެ ް‬ ‫ނ‬ ‫ތިބެވޭނެ ބަޔަކަށް ވެވޭކަށްނެތެވެ‪ .‬މިހާރު މިތިބަ ހިސާބުން‪ ،‬ޤައުމުގެ‬ ‫ނޑް" ތައް ހުރިގޮތަށްވިސްނާ ދިރާސާކޮށް‪ ،‬ކުރިމަތިލާން ެޖހޭނެ‬ ‫"ޓްރެ ް‬ ‫ގޮން ެޖހުންތައްހޯދައި ދެނެގަތުމަކީ ކޮންމެހެން ކުރަންޖެހޭނެކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ހަމައެކަނި އެދުވަ ެހއްގައި ޖެހޭކަމެއް ހައްލުކޮށްލުމުގެ ވިސްނުމުންނުކުމެ‬ ‫ދުރުރާސްތާއަށް ވިސްނައިގެން މުއައްސަސާ ބިނާކުރަން އެބަޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫"ނޭނގުމުގެ" މާހައުލު އަދިވެސް އޮތީ ހަމައެގޮތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ހިތާމަވެރި މަންޒަރު ބައިނަލްއަޤުވާމީ މަޝްރަހުން‬ ‫ފެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔިތުން‪،‬‬ ‫ޤައުމެއްގެ‬ ‫ ‬ ‫އެބައެއްގެ އުޅުން ޚިޔާރުކޮށްފައިވާ ގޮތާއި‬ ‫(ރާއްޖޭގައި ނަމަ އިސްލާމްދީން)‪ ،‬ޤައުމުގެ‬ ‫މިނިވަންކަމާއި އިސްތިޤުލާލް ހިމާޔަތްކޮށް‪،‬‬ ‫މަސައްކަތުގައި‬ ‫ކޮށްދިނުމުގެ‬ ‫ރައްކާތެރި‬ ‫ޤުރުބާންކޮށްދިނުމަށް‬ ‫ފުރާނައިން‬ ‫ޖާނާއި‬ ‫ﷲ ގަންދީ ހުވާކުރުވައިފައިވާ ބަޔަކަށް‪،‬‬ ‫ރައްޔިތުންގެ ބައިތުލްމާލުން ޚަރަދުކުރުމަށްފެށީ‪،‬‬ ‫މަޤުޞަދު‬ ‫މަތިވެރި‬ ‫އިސްވެދެންނެވި‬ ‫ހާސިލްކޮށްދިނުމަށެވެ‪ .‬ދިވެހިން ޚިޔާރުކުރިގޮތަށް‬ ‫ދިވެހިންގެ މިކުޑަޤައުމު މިއަދުމިވަނީ ދިމިޤްރާތީ‬

‫ބަދަލުތަކެއްގެނެސް‪ ،‬އެކަން ދަސްކޮށް ހަރުދަނާ‬ ‫ކުރުމުގެ މަސައްކަތްތަކެއް ފަށައިފައެވެ‪ .‬މިކަމުގެ‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ދިވެހިސިފައިންވެސްވަނީ‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫މަޢުނަވީ އަދި ހަރުދަނާ ގިނަ ފިޔަވަޅުތަކެއް‬ ‫އަޅައި‪ ،‬މިފަދަ ނިޒާމްއަކަށް ފެތުމަށްޓަކައި‬ ‫މަސައްކަތްފަށައިފައެވެ‪ .‬ބަދަލަކީ އޭގެޒާތުގައި‬ ‫އެއަށް‬ ‫ބަލައިގަތުމަށާއި‬ ‫އިންސާނުންނަށް‬ ‫އަޙުލުވެރިވުމަށް ވަގުތުނަގާކަމެކެވެ‪ .‬އެހެނީ‬ ‫ކޮންމެ ބަދަލެއްވެސް ވިސްނުމާ ފިކުރުގެ‬ ‫ބަދަލާއިވެސް ގުޅިފައިވެއެވެ‪ .‬އަދިހަމައެހެންމެ‬ ‫ފައިދާއާއިވެސް‬ ‫މަންފާއާއި‬ ‫އެއިންލިބިދޭ‬ ‫ގުޅިފައިވެއެވެ‪ .‬ތިބިހާލަތުން ހިތްހަމަޖެހުން‬ ‫ހޯދައިގެންތިބެ އެއިންބޭރުން ލޮލަށްފެނި އަތުން‬

‫‪5‬‬

‫ނުހިފާ ހާލަތަކަށް ވާސިލްވުމަށް ފަސްޖެހުމަކީ‬ ‫ތަބީޢީކަމެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪ ،‬އަދުގެ މަޢުލޫމާތުގެ‬ ‫އެބަދަލުތަކުގެ‬ ‫ބަދަލުތަކާއި‬ ‫ދުނިޔޭގައި‪،‬‬ ‫ބަދަލުކުރެވި‬ ‫މަޢުލޫމާތު‬ ‫ފައިދާތަކުގެ‬ ‫ނުވާހިނދު‪،‬‬ ‫ދަތިކަމަކަށް‬ ‫ހިއްސާކުރުމަކީ‬ ‫ހެޔޮބަދަލުތައް‬ ‫ބޭނުންކޮށްގެން‬ ‫މިމީޑިއަމް‬ ‫ގެނައުމަކީ ކުރެވޭނެ ކަންކަމެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިސިފައިންނަކީ މިއަދުގެ ހާލަތަށް‬ ‫ ‬ ‫އެކަނި ފިކުރުހިންގައިލައިގެން ތިބެވޭނެ ބަޔަކަށް‬ ‫މިތިބަހިސާބުން‪،‬‬ ‫މިހާރު‬ ‫ވެވޭކަށްނެތެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުގެ "ޓްރެންޑް" ތައް ހުރިގޮތަށްވިސްނާ‬ ‫ކުރިމަތިލާންޖެހޭނެ‬ ‫ދިރާސާކޮށް‪،‬‬ ‫ގޮންޖެހުންތައްހޯދައި ދެނެގަތުމަކީ ކޮންމެހެން‬ ‫ކުރަންޖެހޭނެކަމެކެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި އެދުވަހެއްގައި‬ ‫ޖެހޭކަމެއް ހައްލުކޮށްލުމުގެ ވިސްނުމުންނުކުމެ‬ ‫ދުރުރާސްތާއަށް ވިސްނައިގެން މުއައްސަސާ‬ ‫"ނޭނގުމުގެ"‬ ‫އެބަޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ބިނާކުރަން‬

‫ނުފޫޒުގެ ޒަމާންތައް ޚިޔާލަށް ގެނެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހިތްވަރުލިބެނީ‬ ‫ކަންމިހެންއޮތްނަމަވެސް‪،‬‬ ‫އެޒަމާނަކާއި ގުޅޭގޮތުން ދިވެހި ދައުލަތަށް‬ ‫އެފަދަބާރުތަކުގެ ނުފޫޒާއި އަތްގަދަކުރުމުގެ‬

‫ޢިލްމާއި ޙިލްމުގެ ހަތިޔާރަށް ބޮޑު އިންވެސްޓްމެންޓެއް ކުރުމަ ީކ‬ ‫ދި ެވހި ޤައުމުގެ މިނިވަންކަމާއި އިސްތިޤުލާލް ހިމާޔަތްކުރުމަށް ެއޅޭނެ‬ ‫އެންމެ ުމހިންމު އެއްފިޔަ ަވޅެވެ‪ެ .‬އހެންކަމުން ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާ‬ ‫މިއަދު މިޖެހެނީ "ލަރނިންގ އޮގަނައިޒޭޝަން" އަކަށް ނުވަތަ‬ ‫"އުގެނުމުގެ ރޫޙުގައި ދެމިއޮންނަ މުއައްސަސާ" އަކަށްވާށެވެ‪.‬‬ ‫ޢިލްމީގޮތުންނާއި ފިކުރީގޮތުން ދިވެހި ދައުލަތް ހިމާޔަތްކުރުމުގެ‬ ‫ބުރަމަސައްކަތް ހިއްސާކުރުމުގައި އެންމެ ކުރީސަފުގައި ޢިލްމީގޮތުން‬ ‫ފުންނާބު އުސް އޮފިސަރ ކޯރ އެއް ބިނާކުރުމަކީ ކުރިމަގަށް‬ ‫ތައްޔާރުވުމަށްއޮތް އެންމެ ޮބޑު މަސައްކަތްކަމުގައި ައޅުގަނޑު ދެކެމެވެ‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫މާހައުލު އަދިވެސް އޮތީ ހަމައެގޮތުގައެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން އިންޑިއާ ކަނޑުން މުހިންމު‬ ‫އިސްތިރާޖީ ޖަގަހަޔަކަށް ރާއްޖޭގެ ޖިއޮގްރަފީ‬ ‫ވެގެންދާއިރު‪ ،‬ބައިނަލްއަޤުވާމީ މަސްރަޙުގައި‬ ‫ބޮޑެތި ޤައުމުތަކުގެ ޢަމަލްތަކާއި ހަރަކާތްތައް‪،‬‬ ‫މިސަރަހައްދަށް ދެމުންގެންދާ ސަމާލްކަންމިވަނީ‬ ‫ވަރަށްބޮޑަށް އުފުލިފައެވެ‪ .‬ތާރީޚުގެތެރެއަށް‬ ‫ބަލާއިރުވެސް މިފަދަ ހާލަތްތައް ފެނިގެން‬ ‫ގޮސްފައިވެއެވެ‪ .‬އިނގިރޭސީންގެ އިސްތިޢުމާރީ‬ ‫ޒަމާނާއި‪ ،‬ޕޯޗުގީޒުން‪ ،‬ހޮޅީން އަދި މަލަބާރީންގެ‬

‫ޢަމަލުތަކާއި މުޤާބިލާ ކުރުމަށް ބޭނުންކޮށްފައިވާ‬ ‫މޮޅު ޙިކުމަތުޢަމަލީ އެވެ‪ .‬އަސްކަރިއްޔާއެއްނެތް‪،‬‬ ‫އިޤްތިޞާދީ ބާރެއްނެތް‪ ،‬މީސްކޮޅުމަދު ‪1190‬‬ ‫ޖަޒީރާގެ މައްޗަށް އެކުލެވޭ މިކުޑަ ޤައުމު މިފަދަ‬ ‫ބާރުތަކާއި މޮޅަށް މުޤާބިލާކޮށްގެން މިއަދާއި‬ ‫ހަމައަށް މިޤައުމު ވާސިލްކޮށްދީފައިވާ ގޮތަކީ‬ ‫އަދު ކޮންމެ ދިވެއްސަކުވެސް ފުންކޮށްވިސްނައި‬ ‫ޢިބްރަތްތަކެއް ހާސިލު ކުރަންޖެހޭ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން‪ ،‬ޒަމާނީ ހަތިޔާރާއި‬ ‫ ‬ ‫ކުރިމަގުގެ‬ ‫އަދަދަށްވުރެ‬ ‫މީހުންގެ‬

‫ދިވެހި‬ ‫މުޤާބިލާކުރުމަށް‬ ‫ގޮންޖެހުންތަކާއި‬ ‫އަސްކަރިއްޔާއަށް‬ ‫އެހީވުމަށް‬ ‫ދައުލަތަށް‬ ‫ބޭނުންވަނީ ތަޢުލީމާއި ތަމްރީނުގެ އެންމެމަތީ‬ ‫ފަންތީގައި ހާސިލުކޮށްފައިވާ ޒުވާން ތޫނުފިލި‬ ‫ސިކުނޑިތަކެއްގެ އަޙުލުވެރީންނެވެ‪ .‬ތަޢުލީމީ‬ ‫އޮފިސަރުންނެވެ‪ .‬އަދި މިއޮފިސަރުންގެ ތަޢުލީމް‬ ‫ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮތެއްގައި ކުރިޔަށް ގެންދިޔުމަށް‬ ‫މަގުފަހިވާނޭ ވަސީލަތްތަކެކެވެ‪ .‬ޢިލްމާއި ޙިލްމުގެ‬ ‫ހަތިޔާރަށް ބޮޑު އިންވެސްޓްމެންޓެއް ކުރުމަކީ‬ ‫ދިވެހި ޤައުމުގެ މިނިވަންކަމާއި އިސްތިޤުލާލް‬ ‫އެންމެމުހިންމު‬ ‫އެޅޭނެ‬ ‫ހިމާޔަތްކުރުމަށް‬ ‫އެއްފިޔަވަޅެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާ‬ ‫މިއަދު މިޖެހެނީ "ލަރނިންގ އޮގަނައިޒޭޝަން"‬ ‫އަކަށް ނުވަތަ "އުނގެނުމުގެ ރޫޙުގައި ދެމިއޮންނަ‬ ‫މުއައްސަސާ" އަކަށްވާށެވެ‪ .‬ޢިލްމީގޮތުންނާއި‬ ‫ފިކުރީގޮތުން ދިވެހި ދައުލަތް ހިމާޔަތްކުރުމުގެ‬ ‫އެންމެ‬ ‫ހިއްސާކުރުމުގައި‬ ‫ބުރަމަސައްކަތް‬ ‫ކުރީސަފުގައި ޢިލްމީގޮތުން ފުންނާބު އުސް‬ ‫އޮފިސަރ ކޯރ އެއް ބިނާކުރުމަކީ ކުރިމަގަށް‬ ‫ތައްޔާރުވުމަށްއޮތް އެންމެބޮޑު މަސައްކަތްކަމުގައި‬ ‫އަޅުގަނޑު ދެކެމެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ޤައުމުގެ ދިމިޤްރާތީ ނިޒާމް‬ ‫ ‬ ‫ހަރުދަނާވެ‪ ،‬ސާފުސީދާ ޢަދުލުވެރި މާހައުލަކަށް‬ ‫ވާސިލްވުމަށް ކުރެވެމުންދާ މަސައްކަތްތައް‬ ‫ވެރިކަމުގެ‬ ‫ދިމިޤްރާތީ‬ ‫ހިމާޔަތްކުރެވި‪،‬‬ ‫ނިޒާމްއެއް ދިރިދެމެހެއްޓޭނީ މިދިވެހިޤައުމުގެ‬ ‫ކުޑަ ދިފާޢީބާރާކީ "އެޕޮލިޓިކަލް" (ސިޔާސީ‬ ‫ނުފޫޒުތަކުން އެއްކިބައިވެފައިވާ) "ޕްރޮފެޝަނަލް"‬ ‫ބައެއްގެގޮތުގައި ޤާއިމްވެ ތިބެގެންނެވެ‪ .‬މިމަގުން‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ހުރިހާފަރާތްތަކުންވެސް‬ ‫ހިނގުމަށް‬ ‫އެހީތެރިވުމަކީ‪،‬‬ ‫ހިތްވަރުދީ‬ ‫ސިފައިންނަށް‬ ‫ދެމެހެއްޓުމަށް‬ ‫އުފައްދާ‬ ‫ދިވެހިސިފައިން‬ ‫މަޤުޞަދު‬ ‫އެކަށައަޅައިފައިވާ‬ ‫ރައްޔިތުން‬ ‫ހާސިލުވާނޭ ހަމައެކަނި ގޮތެވެ‪.‬‬

‫ހަށިހެޔޮކަ ް‬ ‫ނ‬ ‫ސޯލްޖަރެއްގެ މުސްތަގްބަލް‬ ‫މޭޖަރ ޑރ‪ .‬ޙުސައިން ޙަލީމް‬

‫އިސްލާމްދީނާއި‪ ،‬ޤައުމު ދިފާޢު‬ ‫ ‬ ‫ފުރާނައިން‬ ‫ހަށިގަނޑާއި‬ ‫ކުރުމުގައި‪،‬‬ ‫ޤުރުބާންވާން ޖެހިއްޖެ ހިނދެއްގައި ޤުރުބާންވާން‬ ‫ތައްޔާރަށްތިބި ހަމައެކަނި ބަޔަކީ އެޤައުމެއްގެ‬ ‫ސިފައިންނެވެ‪.‬‬ ‫އާދެ‪،‬‬ ‫އަސްކަރިއްޔާއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 1988‬ގެއުދުވާނީ ހަމަލާގައި ޤައުމައްޓަކައި‬ ‫ދިވެހިސިފައިންވަނީ‬ ‫ޤުރުބާންވާންޖެހުމުން‬ ‫އެކަން ކިތަންމެ ރަނގަޅަކަށްވެސް ދީނާއި‪،‬‬ ‫ޤައުމަށްޓަކައި ކޮށްފައެވެ‪ .‬ސިފައިންނަކީ މިފަދަ‬ ‫ބޮޑު ޒިންމާއެއް ބޮލުގައި ހެޔޮހިތުން އަޅައިގެން‬ ‫އުޅެންޖެހޭ‪ ،‬އަދި އުޅޭވެސް ބައެކެވެ‪ .‬މިފަދަ‬ ‫ބޮޑު ޒިންމާއެއް އުފުލުމުގައި ސޯލްޖަރެއްގައި‬ ‫ހުންނަންޖެހޭ އެތަކެއް ސިފަތަކެއްހުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ތަޢުލީމާއި ތަމްރީނު ލިބިފައިވާ ޢިލްމީ‬ ‫ ‬ ‫އަދި ހުނަރުވެރި ސިފައިން ވާންޖެހޭނެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ އަޚްލާޤާއި ސުލޫކު‬ ‫ ‬ ‫ރަނގަޅުވާން ޖެހޭނެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންނަކީ ކަންކަމަށް ޤާބިލް އަދި‬ ‫ ‬ ‫ކެރޭ ބަޔަކަށް ވާންޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތަށް ކޮޅުން ނުލާހާވެސް ރަނގަޅު‬ ‫ ‬ ‫ސިފަތަށް އަށަގަނެފައިތިބި ދިވެހި ދަރިންނަށް‬ ‫ވާން އެބަޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްވެ ދެންނެވުނު ކަންކަމަށް ޤާބިލު‬ ‫ ‬ ‫ވުމަކުންވެސް އަދި މުޅިއަކުން ނުފުދެއެވެ‪ .‬އާދެ‪،‬‬ ‫ކިތަންމެ މަތީފެންވަރުގެ ތަމްރީނެއްހަދާފައި‬ ‫ތިއްބަސް‪ ،‬އަދި ކިޔަވާފައި ތިއްބަސް‪ ،‬ހަށިހެޔޮ‬ ‫މީހަކަށް ނުވާނަމަ ސިފައިންގެ ވާޖިބު އޭގެ އެންމެ‬

‫ރަނގަޅަކަށް ނުއުފުލޭނެއެވެ‪ .‬އިނގިރޭސިބަހުން‬ ‫ހަށިހެޔޮކަމަކީ ފިޒިކަލް ފިޓްނަސްއެވެ‪ .‬އާދެ‪،‬‬ ‫ދުނިޔޭގެ ކޮންމެ ޑޮކްޓަރެއްވެސް ދުޅަހެޔޮ‬ ‫ޞިއްޙަތެއްގައި‪ ،‬ދުނިޔޭގައި އުޅުމަށް އޮތް އެންމެ‬ ‫ރަނގަޅު ފަރުވާއަކީ ގަވާއިދުން ކަސްރަތުކޮށް‬ ‫ހަށިހެޔޮކޮށް ތިބުމަށް ތަކުރާރުކޮށް އިޝާރާތް‬ ‫ކުރެއެވެ‪ .‬މިއީ ސަބަބުތަކެއް ނެތިއެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ލިޔެ‬ ‫ލިބޭފައިދާ‬ ‫ކަސްރަތުން‬ ‫ ‬ ‫ކަސްރަތުން‬ ‫ގިނައެވެ‪.‬‬ ‫ހުސްނުވާހާވެސް‬ ‫ލިބޭފައިދާތައް ހަތަރު ބަޔަކަށް ބަހާލެވިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފުރަތަމަ ކަމަކަށް‪ ،‬ކަސްރަތުން ހަށިހެޔޮކަން‬ ‫މީގެތެރޭގައި‬ ‫ކޮށްދެއެވެ‪.‬‬ ‫އިތުރު‬ ‫ހިމެނޭކަންކަމަކީ‪ ،‬ބުންވަރު ރަނގަޅުވުން‪،‬‬ ‫ހަށިގަނޑުގެ ހަކަތަ އިތުރުވުން‪ ،‬ހަށިގަނޑުގެ‬ ‫ބާރުއިތުރުވުން‪ ،‬ފްލެކްސިބިލިޓީ ރަނގަޅުވުން‬ ‫މިގޮތަށް އެތައްކަމެކެވެ‪ .‬ދެވަނަ ކަމަކަށް‬ ‫ކަސްރަތުން ދުޅަހެޔޮކަން (ޖިސްމާނީ) އިތުރު‬ ‫ޑައިބެޓީސް‪،‬‬ ‫މީގެތެރޭގައި‪،‬‬ ‫ކޮށްދެއެވެ‪.‬‬ ‫ހައިޕަރޓެންޝަން‪ ،‬ކެންސަރ ފަދަ ހުރިހާ‬ ‫ތިންވަނަ‬ ‫ދުރުހެލިކޮށްދެއެވެ‪.‬‬ ‫ބައްޔަކުން‬ ‫ކަމަކަށް ހަށިހެޔޮކަމުން ނަފްސާނީ ހަކަތަ‬ ‫އިތުރުކޮށްދެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން‪ ،‬ހިތްވަރުގަދަވުން‪،‬‬ ‫އުފާވެރިކަން ލިބުން‪ ،‬މާޔޫސްކަމުން ދުރުހެލި‬

‫ކޮށްދިނުންފަދަ ކަންކަން ހިމެނެއެވެ‪ .‬ހަތަރުވަނަ‬ ‫ކަމަކަށް‪ ،‬ހަށިހެޔޮކަމުން ރޫހާނީ ކަންވެސް‬ ‫އިތުރުވުމަށް މަގުފަހިކޮށްދެއެވެ‪ .‬ހަށިހެޔޮވެފައި‬ ‫ދުޅަހެޔޮނަމަ އަޅުކަން ކުރުމުގެ ހިތްވަރާއި‪،‬‬ ‫ގިނައިރު އަޅުކަމެއްގައި ދެމިހުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްވެ ދެންނެވުނު ކަންކަމާއި‬ ‫ ‬ ‫ސޯލްޖަރަކާއި ވަރަށް ގާތް ގުޅުމެއް ވެއެވެ‪ .‬އާދެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން މިވަޒީފާ އަދާކުރެވޭނީ އިސްވެ‬ ‫ދެންނެވުނު ހުރިހާ ކަމަކުން އެންމެ ކުރީސަފުގައި‬ ‫ތިބެގެނެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ މީހަކަށް ވެވޭނީ‬ ‫އިސްވެ ދެންނެވުނު ކަންކަން ފުރިހަމަވެގެނެވެ‪.‬‬ ‫ދުނިޔެއަށް މިއަންނަ ތަރައްޤީއާއި ހެޔޮ‬ ‫ބަދަލުތަކެކޭ އެއްފަދައިން އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫މިދިވެހިރާއްޖެއަށްވެސް މިއަންނަނީ އެތަކެއް‬ ‫ބަދަލުތަކެއް އަންނަމުންނެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ‬ ‫ސިފައިންގެއަށް އަންނަމުންދާ ބަދަލުތަކާއެކު‬ ‫ތަޢުލީމާއި ތަމްރީނު ލިބިފައިވާ އިޚްލާޞްތެރި‬ ‫ސޯލްޖަރުން ބޭނުންވެއެވެ‪ .‬އަދި ސިފައިންނަކީ‬ ‫ފިޒިކަލް އެތަކެއް މަސައްކަތެއްވެސް ކުރަންޖެހޭ‬ ‫ހަށިހެޔޮވާންވެސް‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫ބައެކެވެ‪.‬‬ ‫ޖެހެއެވެ‪ .‬މިފަދަ މާހައުލެއްގައި ސިފައިންގޭގައި‬ ‫ކުރިމަގު އޮންނާނީ ރަނގަޅަށް‪ ،‬ތަޢުލީމާއި‬ ‫ތަމްރީނު ލިބިފައިވާ މީހުންނާއި ހަށިހެޔޮކަން‬ ‫ރަނގަޅު މީހުންނަށެވެ‪ .‬ކަން މިހެން އޮތްއިރު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ކޮންމެ ސޯލްޖަރެއްވެސް‬ ‫ހަށިހެޔޮކޮށް ތިބެން އެބަލާޒިމް ކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ސިފައިންގެ މީހެއްގެ މުސްތަޤުބަލު‬ ‫ރަނގަޅު ކުރުމަށްޓަކައި ހަށިހެޔޮވެ ތިބެމާތޯއެވެ‪.‬‬ ‫މިނޫން އެހެންގޮތެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ސ‬ ‫ނ ެ‬ ‫ކ ެވ ް‬ ‫ޖ ުހ ް‬ ‫ޮގ ް‬ ‫ނ ަތކާ ެއ ު‬

‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުއްލަޠީފް ޢަލީ‬

‫ރ‬ ‫ަރ ްއޔި ުތ ް‬ ‫ނ ެގ އި ުތބާ ު‬ ‫ސ ެއ ްއ ެގ‬ ‫ލި ި‬ ‫ސ ާ‬ ‫ބ ަފއިވާ މު ައ ްއ ަ‬ ‫ޮގ ުތ ަގ ި‬ ‫ނ‪.‬ޑީ‪ެ .‬އފް‬ ‫އ ެއމް ‪ެ .‬އ ް‬ ‫ ‬

‫ދިވެހި ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ޤާނޫނު އަސާސީގެ ނުވަވަނަ ބާބުގެ ‪ 243‬ވަނަ‬

‫ރށްވެސް‬ ‫މާއްދާގެ ހ އަދި ށ ގައި ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުގެ މަޤްޞަދުތައް ވަ ަ‬ ‫ފުޅާވެފައި ބޮޑެވެ‪ .‬އަދި މިޤާނޫނު އަސާސީން ބާރު ލިބިގެން ހަދާފައިވާ ސިފައިންގެ‬ ‫ޤާނޫނުގެ ހަތްވަނަ މާއްދާގައި ސިފައިންގެ މަސްއޫލިއްޔަތުތަކުގެ ތެރޭގައި ނުހިމެނޭ‬ ‫ކަމެކޭ ދެންނެވިދާނެއެވެ‪ .‬އެހާވެސް ދި ެވހި ސިފައިންނާއި ހަވާލު ކުރެވިފައިވާ‬ ‫މަސްއޫލިއްޔަތުތައް‬

‫ގިނައެވެ‪.‬‬

‫ރހާ‬ ‫ިމހު ި‬

‫މަސްއޫލިއްޔަތުތަކާއި‬

‫ވާޖިބުތަކެއް‬

‫ހަވާލުވެފައިވާ މުއައްސަސާއަކަށް ކުރިމަތިވާނެ ގޮންޖެހުންތައްވެސް ގިނަވާނެކަން‬ ‫ޔަގީނެވެ‪ .‬ޤުދުރަތީގޮތުން ދިވެހިރާއްޖެ އުފެދިފައިވާ ގޮތާއި ރާއްޖެ އޮތް ލޮކޭޝަނުގެ‬ ‫ގޮތުންވެސް އިތުރު ގޮންޖެހުންތަކާއި ކުރިމަތިލާންޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫އިންޑިޔާ ކަނޑުގައި އޮތް މިކުޑަކުޑަ‬ ‫ ‬ ‫ޤައުމުގެ ބޮޑުމިނުގެ ނުވަދިހަ ނުވަ ޕަސަންޓަކީ‬ ‫ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދުކަމުން ދިވެހިރާއްޖެއަށް‬ ‫އަދި އެމް‪.‬އެންޑީ‪.‬އެފް އަށްވެސް ކުރިމަތިވެފައިވާ‬ ‫ކުރިމަތިވާނެ‬ ‫މުސްތަޤުބަލުގައިވެސް‬ ‫އަދި‬ ‫އެންމެ ބޮޑު ގޮންޖެހުމަކީ ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދު‬ ‫ރައްކާތެރިކަމާއެކު ހިމާޔަތްކޮށް ބެލެހެއްޓުމެވެ‪.‬‬ ‫ބެލެހެއްޓުމޭ‬ ‫ސަރަޙައްދު‬ ‫ކަނޑުގެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ބުނާއިރު އެކަމުގައި ވަރަށްގިނަ‬ ‫ގޮތްގޮތުން އެކަންކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި‬

‫އަސްކަރީގޮތުން ކުރިމަތިވެދާނެ ނުރައްކަލަކުން‬ ‫ޤައުމު ދިފާޢުކުރުމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތު އުފުލުމުގެ‬ ‫އިތުރަށް ވަރަށް ގިނަ އަދި އެހާމެ މުހިންމު އެހެން‬ ‫މަސްއޫލިއްޔަތު ތަކެއްވެސް އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އަދާކުރަން އެބަޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖެއަށް‬ ‫ކަނޑުމަގުން‬ ‫ ‬ ‫އަސްކަރީ‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ކުރިމަތިވެދާނެ‬ ‫ސަލާމަތްކުރުމުގެ‬ ‫ޤައުމު‬ ‫ނުރައްކަލަކުން‬ ‫އިތުރުން ރާއްޖޭގެ މަސްކަނޑުތައް ހިމާޔަތްކޮށް‬ ‫މަސްވެރިކަމުގެ‬ ‫މަސްވެރިންނަށް‬ ‫ދިވެހި‬

‫ސިނާއަތުން ލިބޭ ފައިދާ އޭގެ އެންމެ ފުރިހަ ަ‬ ‫މ‬ ‫ގޮތުގައި ލިއްބައިދިނުމަކީވެސް އެމް‪.‬އެންޑީ‪.‬‬ ‫އެފް ކޯސްޓުގާޑުން އުފުއްލަވަމުން ގެންދަވާ‬ ‫ވަރަށް މުހިންމު ޤައުމީ މަސައްކަތެކެވެ‪.‬‬ ‫މަސްވެރިކަމަށް‬ ‫މަސްވެރިން‬ ‫ކަނޑުގަދަވެ‬ ‫ނުފުރި ރަށުގައި ތިބެންޖެހުނަސް ކަނޑުމަތީގައި‬ ‫ހަރަކާތްތެރިވާ ދިވެހި ސިފައިން ޢާއިލާ އާއި‬ ‫ދުރުގައި މަސްކަނޑުތައް ހިމާޔަތް ކުރުމަށްޓަކައި‬ ‫ވަރުބަލިކަމެއްނެތި ދަނީ މަސައްކަތް ކުރަމުންނެވެ‪.‬‬

‫ކަނޑުމަތީގެ ސަލާމަތީ ކަންކަން ބަލަހައްޓަމުން‪،‬‬ ‫މަސްކަނޑުތައް ހިމާޔަތްކުރުމުގެ މުހިންމު‬ ‫މަސްއޫލިއްޔަތުވެސް އުފުލަމުން ކަނޑުމަތީގައި‬ ‫ދިވެހި ސިފައިން އަދާކުރާ މުހިންމު އަނެއް‬ ‫މަސްއޫލިއްޔަތަކީ ކަނޑުމަތީގައި ހާލުގައިޖެހޭ‬ ‫ސަލާމަތްކޮށްދިނުމުގެ‬ ‫މުދާ‬ ‫މީހުންނާއި‬ ‫މަސައްކަތާއި ރާއްޖޭގެ އެކިއެކި ކަންކޮޅުތަކުން‬ ‫ބަލިވެގެން އެމަޖެންސީގައި މާލެއަށް ނުވަތަ‬ ‫ހޮސްޕިޓަލްތައް ނުހުންނަ ރަށްރަށުން އެފަދަ‬ ‫ގެންގޮސްދިނުމުގެ‬ ‫ބަލިމީހުން‬ ‫ރަށްރަށަށް‬ ‫ފުރާނައަށްވުރެ‬ ‫އަމިއްލަ‬ ‫މަސައްކަތެވެ‪.‬‬ ‫ބޮޑަށް ބަލިވެ އޮތް މީހާ އާއި އެމީހާގެ‬ ‫ހިނިތުންވުމެއް‬ ‫މެމްބަރުންނަށް‬ ‫ޢާއިލާގެ‬ ‫ހިތްހަމަޖެހުން‬ ‫ލިބޭ‬ ‫ގެނެސްދެވިއްޖެނަމަ‬ ‫ލިބިގަންނަމުން ކޮންމެ ސިފައިންގެ މީހަކުވެސް‬ ‫މަސައްކަތް ކުރަމުންދަނީ ޤައުމީ މަތިވެރި ވާޖިބު‬ ‫އަދާކުރުމުގެ މަތިވެރި ރޫޙުގައެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ކަނޑުމަތީގައި‬ ‫ ‬ ‫ސިފައިން އަދާކުރަމުންދާ ދައުރުގެ‬ ‫އިތުރަށް އެއްގަމުގައިވެސް ސިފައިން‬ ‫ދަނީ ޤައުމީ ސަލާމަތާއި ގުޅުންހުރި‬ ‫ތަފާތު ކަންކަން ކުރުމުގެ އިތުރަށް‬ ‫ޤައުމު އާރާސްތު ކުރމުގައްޔާއި‬ ‫ރައްޔިތުންނަށް‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ކުރިމަތިވާ ތަފާތު ކަންކަމުގައި‬ ‫އިސްދައުރެއް އަދާކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ގޯސްވުމުގެ‬ ‫މޫސުމް‬ ‫ޤުދުރަތީ‬ ‫ސަބަބުންނާއި‬ ‫ކާރިސާތަކުން‬ ‫އެކިއެކި‬ ‫ރާއްޖޭގެ ރަށްތަކަށް ލިބޭ‬ ‫ގެއްލުންތަކުގައި‬ ‫އެކިއެކި‬ ‫ދިވެހި ރައްޔިތުންގެ އެންމެ‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ފަރާތަކީ‬ ‫އެކުވެރި‬ ‫ސިފައިންކަން ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށަށް‬ ‫މިހާތަނަށް ކުރިމަތިވި ގިނަ ހާދިސާތަކުގައި‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންވަނީ ސާބިތުކޮށްދީފައެވެ‪.‬‬ ‫ވާރޭވެހި ފެންބޮޑުވެއްޖެނަމަވެސް ރާއްޖޭގެ ގިނަ‬ ‫ރަށްތަކެއްގައި ދިވެހި ސިފައިންގެ އެހީތެރިކަން‬ ‫ދަނީ ފޯރުކޮށްދެމުންނެވެ‪ .‬އެހިތްހަމަޖެހުންދަނީ‬ ‫އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ގެ ހުރިހާ ފަންތިއެއްގެ‬ ‫ސިފައިންވެސް ހިއްސާކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ސިފައިން ދިވެހި ޤައުމަށާއި‬ ‫ ‬ ‫ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް ކުރަމުންމިދާ އަގުހުރި‬ ‫އިހުސާސް‬ ‫ހިތްހަމަޖެހުން‬ ‫ޚިދުމަތްތަކުގެ‬ ‫ކުރަމުންދާއިރު އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފްގެ މިދެންނެވި‬ ‫ޚިދުމަތްތައް ދިވެހި ޤައުމަށް ފޯރުކޮށްދިނުމުގައި‬ ‫ދެމިތިބުމަށްހުރި ހުރަސްތައްވެސް މަދެއްނޫނެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަން‬ ‫ދެމެހެއްޓުމަށް ކުރިމަތިވާނެ ގޮންޖެހުންތައްވެސް‬ ‫އެހާމެ ގިނައެވެ‪ .‬މިހުރަސްތަކާއި ގޮންޖެހުންތައް‬ ‫ހުރަސްކޮށް ސަލާމަތުގެ އައްސޭރިއަކަށް ދިވެހި‬ ‫ޤައުމު ވާސިލްކޮށް ދިނުމަށް ކުރަންހުރި‬ ‫ދަތިތަކެއް‬ ‫ކުރުމަށްހުރި‬ ‫މަސައްކަތްތައް‬ ‫މަދެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ ‬ ‫ފުޅާވެ‬ ‫މަސްއޫލިއްޔަތުތައް‬ ‫މަސައްކަތާއި‬ ‫އެނިސްބަތުން‬ ‫އިތުރުވަމުންދިޔަނަމަވެސް‬ ‫އިތުރު‬ ‫ސިފައިން‬ ‫ލަޝްކަރަށް‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ކުރުމަށް އަޅުގަނޑުމެނެް ޤައުމުގެ އިޤުތިޞާދު‬ ‫ތަނެއްނުދެއެވެ‪ .‬ދިވެހި ރައްޔިތުން ދިވެހި‬ ‫ލިބިގަތުމަށްއެދޭ‬ ‫ފަރާތުން‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތްތައް އެގޮތުގައި އަދި އެވަގުތުތަކުގައި‬ ‫ފޯރުކޮށް ދިނުމަށް އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފްގައި ހުރި‬

‫ގ ސަބަބުން‬ ‫ވަސީލަތްތައް "ލިމިޓެޑް" ވުމު ެ‬ ‫ރ ހުރަސްތައް‬ ‫އެގޮތުގައި ފޯރުކޮށް ދިނުމަށްހު ި‬ ‫ގިނައެވެ‪.‬‬ ‫ކަނޑުމަގުން ދިވެހިރާއްޖެ މިދަނީ‬ ‫ ‬ ‫މިހާރުވެސް‬ ‫ހާދިސާތަކާއި‬ ‫ނުރައްކާތެރި‬ ‫މުޅި‬ ‫މިވަގުތު‬ ‫ކުރިމަތިލަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދުނިޔެއަށްވެސް ބިރަކަށްވެފައިވާ ޕައިރަސީގެ‬ ‫މިކުޑަކުޑަ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ނުރައްކަލަށް‬ ‫ޤައުމު މިވަނީ ހުށަހެޅިފައެވެ‪ .‬ލަންކާގެ‬ ‫މަސްބޯޓުތައް ފަހާ ދުއްވާ އެބޯޓުފަހަރު އަތުލާ‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންނާއި ހަވާލު ކުރަމުންދިޔަ‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ މަސްވެރިންނަށް މިއަދު މިވަނީ އޭރު‬ ‫އެކުރެވުނީ ރަނގަޅުކަމެއްނޫންކަން ޤަބޫލުކޮށް‪،‬‬

‫މިކުރިމަތިލަނީ ނުރައްކާތެރި ކަމަކާކަމުގައި ދެކި‬ ‫ރާއްޖޭގެ ކަނޑުތަކުގައި ދިމާވެދާނެ ނުރައްކާތެރި‬ ‫ހޭލުންތެރިވާންޖެހިފައެވެ‪.‬‬ ‫ހާދިސާތަކާއިމެދު‬ ‫ރައްކާތެރިވެ‬ ‫ނުރައްކަލުން‬ ‫ޕައިރެޓުންގެ‬ ‫މަސްވެރިކަން‬ ‫މަސްކަނޑުތަކުގައި‬ ‫ތިބެ‬ ‫ކުރުމުގައި ޝާމިލްވެގެން އުޅުމަށް މަސްވެރިން‬ ‫ސަމާލުކަންދޭންޖެހެއެވެ‪ .‬ނޫންނަމަ މިއަހަރުގެ‬ ‫ފެބުރުއަރީ ‪16‬ވަނަ ދުވަހު ހއ‪ .‬އުލިގަމުން‬ ‫ފުރައިގެން ދަތުރުކުރަމުން ދިޔަ ޔޮޓަށް ދިމާވިފަދަ‬ ‫ހިތާމަވެރި ހާދިސާ އަކާއި ކުރިމަތިލާންޖެހުމަކީ‬ ‫ކައިރި ކަމެކެވެ‪ .‬މަސްވެރިންނަށް ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދަކީ ރައްކާތެރި ތަނެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ބާއްވައި ދިނުމަށް ކެނޑިނޭޅި‬ ‫މަސައްކަތް ކުރަމުންދިޔަ ނަމަވެސް އެކަމަށް‬ ‫ބޭނުންވާނެ އެންމެ އެކަށީގެންވާ ވަސީލަތްތައް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ އަތުގައި ނެތެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ކަނޑުދަތަރު‬ ‫މަސްވެރިންނާއި‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ފަތުރުކުރާ ފަރާތްތަކުގެ އާދޭސްތައް އޭގެ‬ ‫އެންމެ ފުރިހަމަގޮތުގައި އަދާކުރުމަށް ހުރި‬ ‫އެހެންކަމާއެކު‬ ‫ގޮންޖެހުމެކެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށްބޮޑު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް ޖެހިފައިވަނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫އެހީތެރިކަމާއެކު‬ ‫ނޭވީތަކުގެ‬ ‫އެކުވެރި‬ ‫މިގޮންޖެހުންތަކާއި ކުރިމަތިލާށެވެ‪ .‬ޕައިރަސީ‬ ‫އާއިބެހޭ ޤާނޫނެއްނެތި ރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ‬ ‫ސޯމާލިޔާގެ‬ ‫އަތުލެވޭ‬ ‫ސަރަޙައްދުން‬ ‫ޢަމަލުކުރާނެ‬ ‫ރައްޔިތުންނާއިމެދު‬ ‫ގޮތްތަކެއް ކަނޑައެޅުމަކީ ސިފައިންގެ‬ ‫މަސްއޫލިއްޔަތެއްކަމުގައި‬ ‫ޤައުމުގެ‬ ‫ނުވިނަމަވެސް‬ ‫ސަލާމަތަށް ދިމާވެދާނެ އިތުރު‬ ‫ނުރައްކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ މުޅި ޤައުމު ސިޔާސީ‬ ‫ވެފައިވާ ދުވަސްވަރެއްގައި‬ ‫ސިޔާސީ އޮއިވަރުން ދިވެހި‬ ‫ދުރުގައި‬ ‫އެކަހެރިކޮށް‬ ‫ސިފައިން‬ ‫ބޭތިއްބުމަކީވެސް ކުރިމަތިވެފައިވާ ވަރަށްބޮޑު‬ ‫ޗެލެންޖެކެވެ‪ .‬އެންމެ ސިފައިންގެ މީހެއްގެ‬ ‫ފަރާތުން ފެންނަ އެފަދަ ޢަމަލެއްގެ ސަބަބުންވެސް‬ ‫ރައްޔިތުން ސިފައިންނާއިމެދު ދެކޭ ދެކުން‬ ‫ބަދަލުވެދާނެ ކަމެކެވެ‪ .‬މިހާތަނަށްވެސް ސިޔާސީ‬ ‫ބަދަލުތަކާއި އެންމެ ޕްރޮފެޝަނަލްކޮށް ކުރިމަތިލާ‬ ‫ރައްޔިތުންގެ އިތުބާރު ހޯދާފައިވާ ޤައުމުގެ‬ ‫އަޝްކަރީ އުދަރެހަށް އެއްވެސް ނުސާފުކަމެއް‬ ‫އަޔަނުދީ ރައްޔިތުންގެ ލޯތްބާއި އިތުބާރު‬ ‫ލިބިފައިވާ މުއައްސަސާއެއްގެ ގޮތުގައި އެމް‪.‬‬ ‫އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ބޭއްވުމަކީ އަޅުގަނޑުމެން ދިވެހި‬ ‫ސިފައިންގެ ޢަޒުމެވެ‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫އޮޕަރޭޝަން އެއްފަސް ހދ‪2011 -‬‬ ‫ވއ‪ 2.‬ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު‬

‫ދ‬ ‫ދ ައ ި‬ ‫ދ ަފރި ޫ‬ ‫ރ ޫ‬ ‫މާ ަވއި ޫ‬ ‫ބ ު‬ ‫ދ އާއި ު‬ ‫ކނ ު‬ ‫ނ ަފ ަރ ް‬ ‫ނ ެއ ައ ޮތޅު ޮނޅި ަވ ަރ ް‬ ‫މީ ުހ ް‬ ‫ބ ަ‬ ‫ދލު‬ ‫ށ ަ‬ ‫ނ‬ ‫ރ ަމ ް‬ ‫ޝ ް‬ ‫ނގި ޮއ ަޕ ޭ‬ ‫ނ ހި ް‬ ‫ށ ސި ަފއި ް‬ ‫ރ ަ‬ ‫ކ ު‬ ‫ު‬ ‫ ‬

‫އެއްފަސް ކުރުމުގެ މަޝްރޫޢުގެ ދަށުން ހދ‪ .‬މާވައިދޫ އާއި ހދ‪ .‬ކުނބުރުދޫ އަދި ހދ‪ .‬ފަރިދޫ ީމހުން އެއަ ޮތޅު‬

‫ނޮޅިވަރަންފަރަށް ބަދަލު ކުރުމަށް އެރަށުގައި ވަނީ މި ތިން ރަށުގެ މީހުންނަށް ‪ 180‬ގެ އަޅައިދީފައެވެ‪ .‬އެރަށް ރަށުގެ‬

‫ރައްޔިތުން އިންތިޒާރު ކުރަމުން ދިޔައީ ނޮޅިވަރަންފަރަށް ބަދަލުވެވޭނެ ދުވަހަކަށެވެ‪ .‬މި ތިން ރަށަކީވެސް ގާމަތީ ތިންރަށެވެ‪.‬‬ ‫ލަފާފުރުންދަތި‪ ،‬ދިރިއުޅެން އުނދަގޫ‪ ،‬އަދި ދިރި ުއޅުމުގެ އަސާސީ ބޭނުންތައް ފުއްދުމަށް ދަތިވުމުގެ ސަބަބުން ރައްޔިތުން‬

‫ބޭނުންވެފައިވަނީ ވީހާވެސް އަވަހަކަށް އެބައި މީހުންގެ އާ ދިރި ުއޅުމަށް ބަދަލުވާށެވެ‪ .‬ހދ‪ .‬މާވައިދޫ އާއި ހދ‪ .‬ކުނބުރުދޫ‬

‫އަދި ހދ‪ .‬ފަރިދޫގެ ރައްޔިތުންނާއި‪ ،‬އެމީހުންގެ މުދަލާއި‪ ،‬އެރަށްރަށުގައި ހުރި ދައުލަތުގެ އެންމެހާ ތަކެތި ސަލާމަތްތެރިކަމާއި‬ ‫ރައްކާތެރިކަމާއެކު ހދ‪ .‬ނޮޅިވަރަންފަރަށް ބަދަލުކުރުމަށް އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ނޮދަން އޭރިއާއިން ‪ 2011‬ޖެނުއަރީ ‪ 22‬އިން‬ ‫ސ ހދ‪ "2011 -‬އެވެ‪.‬‬ ‫ރޝަނަށް ދީފައިވާ ނަމަކީ " އޮޕަރޭޝަން އެއްފަ ް‬ ‫‪ 31‬އަށް ހިންގި އޮޕަ ޭ‬

‫ޕްލޭނިންގ‬

‫‪10‬‬

‫އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ހެޑްކްއޯޓަރޒް އިން‬ ‫ ‬ ‫ހދ‪ .‬އަތޮޅުގެ މި ތިންރަށުގެ މީހުން ބަދަލުކުރުމުގެ‬ ‫މަސައްކަތް އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ނޮދަން އޭރިއާ‬ ‫އާ ޓާސްކް ކުރުމުން ނޮދަން އޭރިއާއިން އެ‬ ‫އޮޕަރޭޝަން ކުރިއަށް ގެންދާނެ ގޮތުގެ ޕްލޭނެއް‬ ‫ހެދުމަށްޓަކައި ސާވޭ ކުރިއެވެ‪ .‬އެރަށްރަށަށް‬ ‫ގޮސް އެރަށްރަށުގެ ލަފާފުރުމުގެ ކަންތައްތަކާއި‪،‬‬ ‫ގޮނޑުދޮށުގެ ވެލިގަނޑާއި‪ ،‬މަގުތައް އަދި‬ ‫ގެތަކުގައި ހުރި ތަކެތީގެ މިންވަރާއި ބަދަލު‬ ‫ކުރަންޖެހޭ މީހުންގެ އަދަދާއި ބަލިމީހުންނާއި‬ ‫އަދަދުތައް‬ ‫އަންހެނުންގެ‬ ‫ކުޑަކުދިންނާއި‬ ‫ދެނެގަތެވެ‪ .‬ރަށްރަށުގެ އޮފީސްތަކާއި މީހުން‬ ‫ބަދަލުވުމުގެ މަސައްކަތް ކުރުމަށް އުފައްދާފައިވާ‬

‫އިތުރު ް‬ ‫ނ‬ ‫ޓީމުގެ‬ ‫ހެޑްކްއޯޓާރޒް ޓީމެވެ‪.‬‬

‫ލޮޖިސްޓިކް‬

‫ޓީމަކާއި‬

‫މާވައިދޫ‬

‫ރަށު ކޮމެޓީތަކުގެ އެހީތެރިކަމާއެކު ރަށްރަށުގެ‬ ‫އޮޕަރޭޝަނަށް ބޭނުންވާ ގިނަ މަޢުލޫމާތުތަކެއް‬ ‫އެއްކުރިއެވެ‪ .‬ރަށްރަށުގެ ޗާޓްތައް ކުރަހާ‬ ‫ރައްޔިތުންނާ ބައްދަލުކޮށް އޮޕަރޭޝަން ކުރިއަށް‬ ‫ގެންދާނެ ގޮތުގެ މަޢުލޫމާތުދިނެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު‬ ‫އޮޕަރޭޝަން ކުރިއަށް ގެންދިއުމަށް ބޭނުންވާ‬ ‫އާލާތްތައް ދެނެގަނެ‪ ،‬އޮޕަރޭޝަން ކުރިއަށް‬ ‫ގެންދާނެގޮތުގެ ޕްލޭން އެކުލަވާލިއެވެ‪.‬‬ ‫އުފުލާނެ‬ ‫މީހުން‬ ‫އެޕްލޭންގައި‬ ‫ ‬ ‫އިންތިޒާމުތައް‬ ‫ބުއިމުގެ‬ ‫ކެއުން‬ ‫ގޮތާއި‬ ‫ހަމަޖައްސާނެގޮތާއި‪ ،‬ދަތުރުފަތުރުގެ ކަންތައްތައް‬ ‫ކުރާނެގޮތުގެ އިތުރުން ސިފައިން ތިބޭނެ ތަންތަން‬ ‫އަދި މަސައްކަތް ކުރާނެ ގޮތުގެ ޕްލޭންވެސް‬ ‫ހިމަނާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އޮޕަރޭޝަން ފެއްޓުން‬ ‫މި އޮޕަރޭޝަން ފެށުނީ ‪2011‬‬ ‫ ‬ ‫ޖެނުއަރީ ‪ 22‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪ .‬އޭރިއާ ކޮމާންޑަރ‬ ‫ބްރިގޭޑިއަރ ޖެނެރަލް އަޙްމަދު މުޙައްމަދުގެ‬ ‫ދަށުން އޮޕަރޭޝަންގެ ކޮމާންޑަރެއްގެ ގޮތުން‬

‫ހދ‪ .‬މާވައިދޫއަކީ ‪ 554‬މީހުންގެ‬ ‫ ‬ ‫އާބާދީއެއް އޮތް ރަށެކެވެ‪ 101 .‬ގެ އެރަށުގައި‬ ‫ހުއްޓެވެ‪ .‬މިރަށާއި ނޮޅިވަރަންފަރާ ދެމެދު ‪11.7‬‬ ‫ނޯޓިކަލް މޭލް ހުރެއެވެ‪ .‬ލޭންޑިންގ ކްރާފްޓްގައި‬ ‫ކޮޅަކަށް ދެގަޑިއިރު ނަގައެވެ‪ .‬ނޮޅިވަރަންފަރުން‬ ‫‪ 78‬ގެ މިރަށު މީހުންނަށް ލިބިފައިވާއިރު‬ ‫މިރަށުގައި ފަޅުގޭގެ ގޮތުގައި ‪ 23‬ގެ ހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫ވިޔަފާރިކުރާ ހުރީ ދެ ފިހާރައެވެ‪ .‬މީހުންނާއި‬ ‫މުދާ އެރުވުމަށް ބެޑްހެދީ މިރަށުގެ އިރުއުތުރު‬ ‫ފަރާތުގައި އޮންނަ އޮޅުގައެވެ‪ .‬މިރަށުގައި‬ ‫ޖެނުއަރީ ‪ 22‬އިން ‪ 27‬އަށް މަސައްކަތް‬ ‫ކުރަންޖެހުނެވެ‪ .‬ޖުމުލަ މަސައްކަތް ކުރެވުނީ‬ ‫ފަސް ދުވަހުއެވެ‪ .‬އެއް ދުވަސް ގެއްލުނީ‬ ‫މޫސުން ގޯސްވުމުގެ ސަބަބުން އެއްގޮތަކަށްވެސް‬ ‫މަސައްކަތް ނުކުރެވިގެންނެވެ‪.‬‬

‫އޮޕަރޭޝަންގެ ބައިވެރިން‬

‫ ‬ ‫އެމް‪.‬އެން‪.‬‬ ‫އޮޕަރޭޝަންގައި‬ ‫މި‬ ‫ ‬ ‫ޑީ‪.‬އެފް ނޮދަން އޭރިއާއިން މަޑިވަރު ‪ ،‬ހަނިމާދޫ‪،‬‬ ‫އުލިގަމު‪ ،‬ކުޅުދުއްފުށި ޕޯސްޓުގެ ސިފައިންނާއި‬ ‫މެރީންސް ޑިޕްލޮއިމަންޓް ޔުނިޓް‪ 6-‬އަދި‬ ‫ކޯސްޓްގާޑް ސްކޮޑްރަން ބައިވެރިވިއެވެ‪ .‬މީގެ‬ ‫އިތުރުން އެޓޭޗްމަންޓްގެ ގޮތުގައި މި އޮޕަރޭޝަން‬ ‫ކުރިއަށް ގެންދިއުމަށް މާލޭ އޭރިއާގެ މެރީންސް‬ ‫ޑިޕްލޮއިމަންޓް ޔުނިޓް‪ 5-‬ގެ ސިފައިންގެ އިތުރުން‬ ‫ކޯސްޓްގާޑް ވިންގ‪ ،‬މީޑިއާ އެންޑް ޕަބްލިޝިންގ‬ ‫ސާރވިސް‪ ،‬ކޮމިއުނިކޭޝަން އިލެކްޓްރޯނިކްސް‬ ‫އެންޑް އިންފޮމޭޝަން ޓެކްނޮލޮޖީ ސާރވިސް‪،‬‬ ‫ކުއާޓަރމާސްޓަރ‬ ‫ސާރވިސް‪،‬‬ ‫މެޑިކަލް‬ ‫ސާރވިސް‪ ،‬އިލެކްޓްރިކަލް އެންޑް މެކޭނިކަލް‬ ‫އިންޖިނިއަރސް އަދި ޓްރާންސްޕޯޓް ސާރވިސްގެ‬ ‫ފަރާތުން ސިފައިން ބައިވެރިވިއެވެ‪.‬‬

‫މަސައްކަތްކުރެއްވީ ނޮދަން އޭރިއާގެ ޑެޕިއުޓީ‬ ‫ކޮމާންޑަރ މޭޖަރ އަޙްމަދު ޖިހާދެވެ‪ .‬ޖެނުއަރީ‬ ‫‪ 22‬ވަނަ ދުވަހުގެ ފަތިހު ‪ 5:30‬ގައި‬ ‫އޮޕަރޭޝަންގެ ޢަމަލީ މަސައްކަތް ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫ފުރަތަމަ މަސައްކަތް ފެށީ މާވައިދޫގައެވެ‪.‬‬ ‫މާވައިދޫގެ މަސައްކަތް ނުނިމެނީސް ކުނބުރުދޫގެ‬ ‫މަސައްކަތް ވަނީ ފަށާފައެވެ‪ .‬އަދި ކުނބުރުދޫގެ‬ ‫މަސައްކަތް ނުނިމެނީސް ފަރިދޫގެ މަސައްކަތްވަނީ‬ ‫ފަށާފައެވެ‪ .‬އޮޕަރޭޝަން ކުރިއަށް ގެންދެވުނީ‬ ‫ލޮރީ އަދި ލޭންޑިންގ ކްރާފްޓް ބޭނުންކޮށްގެން‬ ‫ރޯރޯ ( ރޯލް އޮން ރޯލް އޮފް ) ސިސްޓަމަށެވެ‪.‬‬ ‫މުޅި އޮޕަރޭޝަން ބަހާލެވުނީ މައިގަނޑު ‪4‬‬ ‫ބަޔަކަށެވެ‪ .‬އެއީ ލޯޑިންގ ޓީމާއި އޯފްލޯޑިންގ‬

‫ކުނބުރުދޫ‬ ‫ހދ‪ .‬ކުނބުރުދޫއަކީ ‪ 354‬މީހުންގެ‬ ‫ ‬ ‫އާބާދީއެއް އޮތް ރަށެކެވެ‪ .‬ޖުމުލަ ‪ 87‬ގެ‬ ‫ހުރިއިރު ފަޅުގޭގެ ގޮތުގައި ‪ 20‬ގެ ހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫ނޮޅިވަރަންފަރުން ފުރަތަމަ ފިޔަވަހީގައި ގެ‬ ‫ލިބިފައިވަނީ ‪ 67‬ގެއަކަށެވެ‪ .‬ވިޔަފާރި ކުރާ ހުރީ‬ ‫އެއް ފިހާރައެވެ‪ .‬ކުނބުރުދޫއާއި ނޮޅިވަރަންފަރާ‬ ‫ދެމެދުގެ ދުރުމިނަކީ ‪ 5.8‬ނޯޓިކަލް މޭލެވެ‪.‬‬ ‫އެލް‪.‬ސީ‪.‬ވީ ގައި މިދެރަށް ދެމެދުގައި ކޮޅަކަށް‬ ‫ގަޑިއެއްހާއިރު ނަގައެވެ‪ .‬މީހުންނާއި މުދާ‬ ‫އެރުވުމަށް ބެޑް ހެދީ ރަށުގެ ހުޅަނގު ފަރާތުގައި‬

‫‪11‬‬

‫އޮތް އޮޅާދިމާލުގައެވެ‪ .‬މިރަށުގެ މަސައްކަތް‬ ‫ނުނިމެނީސްވަނީ‬ ‫މަސައްކަތް‬ ‫މާވައިދޫގެ‬ ‫ފަށާފައެވެ‪ .‬އެގޮތުން މިރަށުގެ މަސައްކަތް‬ ‫ކުރިއަށް ގެންދިޔައީ ‪ 26‬އިން ‪ 29‬އަށް ޖުމުލަ‬ ‫ހަތަރު ދުވަހުއެވެ‪.‬‬

‫ފަރިދޫ‬ ‫ހދ‪ .‬ފަރިދޫއަކީ ‪ 237‬މީހުންގެ‬ ‫ ‬ ‫އާބާދީއެއް އޮތް ރަށެކެވެ‪ .‬ޖުމުލަ ހުރީ ‪45‬‬ ‫ގެއެވެ‪ 11 .‬ފަޅުގެ ހުރިއިރު ނޮޅިވަރަންފަރުން‬ ‫ފުރަތަމަ ފިޔަވަހީގައި ގެ ލިބިފައިވަނީ ‪35‬‬ ‫ގެއަކަށެވެ‪ .‬މިރަށުގައި ވިޔަފާރިކުރާ ހުރީ އެންމެ‬ ‫ފިހާރައެކެވެ‪ .‬މިރަށާއި ނޮޅިވަރަންފަރާ ދެމެދުގައި‬ ‫‪ 6.4‬ނޯޓިކަލް މޭލް ހުރެއެވެ‪ .‬ލޭންޑިންގ‬ ‫ކްރާފްޓްގައި މިދެރަށް ދެމެދުގައި އެއް ގަޑިއިރާއި‬

‫ދި ެވހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރުގެ އެހީތެރިކަމާއެކު ހދ‪ .‬މާވައިދޫ‬ ‫އާއި ހދ‪ .‬ކުނބުރުދޫ އަދި ހދ‪ .‬ފަރިދޫގެ ރައްޔިތުން އެއަ ޮތޅު‬

‫ނޮޅިވަރަންފަރަށް ބަދަލުކުރުމަށް ސަރުކާރުން ނިންމެވި ނިންމެވުން‬ ‫ވީއެންމެ ރަނ ަގޅަކަށް ފުރިހަމަ ކުރުމުގެ ގޮތުން އެރަށްރަށުގެ‬ ‫ރައްޔިތުން ގެންދަން ބޭނުންވާ ކޮންމެ އެއްޗެއްވެސް ސިފައިންވަނީ‬

‫މި އޮޕަރޭޝަންގައި ނޮޅިވަރަންފަރަށް ގެންގޮސްދީފައެވެ‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫މިރަށުގައި‬ ‫ހޭދަވެއެވެ‪.‬‬ ‫ފަސްމިނެޓްވަރު‬ ‫މީހުންނާ މުދާ އެރުވުމަށް ބެޑް ހެދީ ރަށުގެ‬ ‫އިރުއުތުރު ފަރާތުގައި އޮންނަ އޮޅާދިމާލުގައެވެ‪.‬‬ ‫މިރަށުގެ މަސައްކަތް ކުނބުރުދޫގެ މަސައްކަތް‬ ‫ނުނިމެނީސްވަނީ ފަށާފައެވެ‪ .‬އެގޮތުން ‪ 28‬ވަނަ‬ ‫ދުވަހު ފެށި މަސައްކަތް ނިންމާލީ ‪ 30‬ވަނަ‬ ‫ދުވަހުއެވެ‪ .‬މަސައްކަތަށް ހޭދަވީ ތިން ދުވަހެވެ‪.‬‬

‫ތިންރަށުން އުފުލުނު ތަކެއްޗާއި ލޯޑާއި މީހުން‬ ‫މާވައިދޫ އާއި ކުނބުރުދޫ އަދި ފަރިދޫގެ‬ ‫ ‬ ‫އާބާދީގައި ހިމެނޭ ‪ 1145‬މީހުންގެ ތެރެއިން‬ ‫އޮޕަރޭޝަން ފެށިއިރު ރަށުގައި ތިބި ހުރިހާ‬ ‫އެންމެން މި އޮޕަރޭޝަންގައި ސިފައިންވަނީ‬ ‫ނޮޅިވަރަންފަރަށް ގެންގޮސްދީފައެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން‬ ‫އޮޕަރޭޝަން ހިނގަމުންދިޔައިރު‪ ،‬އެކިއެކި‬ ‫ބޭނުންތަކުގައި ނޮޅިވަރަންފަރުން އެރަށްރަށަށް‬ ‫ދާންބޭނުންވާ މީހުންވެސް އެރަށްރަށަށްވަނީ‬ ‫ގެންގޮސްދީފައެވެ‪ .‬ތިންރަށުގެ ‪ 234‬ގެއެއްގެ‬ ‫މުދަލާއި އެރަށްރަށުގައި ހުރި ރަށު އޮފީސްތަކާއި‬ ‫މެޖިސްޓްރޭޓް ކޯޓްތަކާއި ސްކޫލްތަކާއި ޞިއްޙީ‬ ‫މަރުކަޒުތަކާއި މިސްކިތްތަކާއި އިންޖީނުގެތަކުގައި‬ ‫ހުރި ހުރިހާ ތަކެއްޗެއްވެސް އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬ ‫އިންވަނީ ނޮޅިވަރަންފަރަށް ގެންގޮސް އެތަކެތި‬ ‫ތަންތަނުގައި‬ ‫ހަމަޖެހިފައިވާ‬ ‫ބެހެއްޓުމަށް‬ ‫ބަހައްޓައިދީފައެވެ‪ .‬ތިންރަށުން ޖުމުލަ ‪26‬‬ ‫ބޮއްކުރާ‪ 14 ،‬ޖަނަރޭޓަރ (ހަލާކުވެފައިވާ‬ ‫ޖަނަރޭޓަރުތަކާއެކު ) ‪ 160 ،‬ފެންއަޅާ ކަޅުހަން‪،‬‬ ‫ގެންދެވުނުއިރު ޖުމުލަ ‪ 234‬ލޮރީގެ މުދާވަނީ‬

‫އުފުލިފައެވެ‪ .‬އަދި ލޮރީއަށް ނާރުވާ ސީދާ‬ ‫ލޭންޑިންގ ކްރާފްޓަށް އަރުވައިގެންވެސް ބައެއް‬ ‫ކަހަލަ މުދާވަނީ އުފުލިފައެވެ‪ .‬ކަޅުހަންތަކާއި‬ ‫ބޮއްކުރާތަކާއި ދަގަނޑު ހޮޅިއާއި ލޮރީއަށްވުރެ‬ ‫ދިގު ލަކުޑީގެ ބާވަތްތައް މީގެތެރޭގައި ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫މީހުން އުފުލުމަށް ބޭނުންކުރީ ކޯސްޓްގާޑުގެ‬ ‫ފާސްޓްލޭންޑިންގ ކްރާފްޓެވެ‪ .‬މުދާ ލޯޑްކުރުމަށް‬ ‫ކޮންޓްރެކްޓް އުސޫލުން ‪ 18‬ލޮރީއާއި ދެ‬ ‫ލޭންޑިންގ ކްރާފްޓް ބޭނުން ކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ބެޑްހެދުމަށް އެކްސްކަވޭޓަރެއްވެސްވަނީ‬ ‫ބޭނުންކުރެވިފައެވެ‪.‬‬

‫އޮޕަރޭޝަން ނިންމާލުން‬ ‫އެބައެއްގެ އުފަންރަށުން އެހެން ރަށަކަށް‬ ‫ ‬ ‫ދިރިއުޅުން ބަދަލުކުރުމަކީ ފަސޭހަކަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ދިރިއުޅުމަށް ބޭނުންކުރާ ހުރިހާ އެއްޗެއް‬ ‫ހިފައިގެން އުފަންރަށް ފަޅުކޮށް އެހެން ރަށަކަށް‬ ‫ބަދަލުވާއިރު ރައްޔިތަކަށް އެއީ އުފުލަން ވަރަށް‬ ‫ބޮޑު ބުރައެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ޤައުމީ ދިފާޢީ ބާރުގެ އެހީތެރިކަމާއެކު ހދ‪.‬‬ ‫މާވައިދޫ އާއި ހދ‪ .‬ކުނބުރުދޫ އަދި ހދ‪.‬‬ ‫ފަރިދޫގެ ރައްޔިތުން އެއަތޮޅު ނޮޅިވަރަންފަރަށް‬ ‫ބަދަލުކުރުމަށް ސަރުކާރުން ނިންމެވި ނިންމެވުން‬ ‫ވީއެންމެ ރަނގަޅަކަށް ފުރިހަމަ ކުރުމުގެ ގޮތުން‬ ‫އެރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ގެންދަން ބޭނުންވާ ކޮންމެ‬ ‫އެއްޗެއްވެސް ސިފައިންވަނީ މި އޮޕަރޭޝަންގައި‬ ‫ނޮޅިވަރަންފަރަށް ގެންގޮސްދީފައެވެ‪ .‬އެގޮތުން‬ ‫ހިފާގެންގުޅޭ ތަކެތީގެ އިތުރުން ގެތަކުގެ‬

‫ޓިނުތަކާއި ގެވަޑާމުގެ ލަކުޑިތަކާއި ދޮރުފަދަ‬ ‫ތަކެތިވެސް ހިމެނެއެވެ‪ .‬ރަށްރަށުގެ ސަރުކާރުގެ‬ ‫ރަސްމިއްޔާތެއް‬ ‫ދިދަތައް‬ ‫އޮފީސްތަކުގެ‬ ‫ބާއްވާ ބޭލުމަށްފަހު ސިފައިން އެރަށްރަށުން‬ ‫ފޭބިއިރު އެރަށްރަށުގެ ގިނަ ގެތަކުގައި ހުރީ‬ ‫ހަމައެކަނި ރާނާފައިހުރި ފާރުގަނޑު އެކަންޏެވެ‪.‬‬ ‫ރައްޔިތުންނާއި މަޝްވަރާކޮށް މި އޮޕަރޭޝަން‬ ‫ސިފައިން ކުރިއަށް ގެންދިއަގޮތުން ރައްޔިތުންގެ‬ ‫ފަރާތުން ސިފައިންނަށްވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް‬ ‫ތަޢުރީފުކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫މި އޮޕަރޭޝަން ކުރިއަށްދިޔައިރު‬ ‫ ‬ ‫އޮޕަރޭޝަން ބައްލަވާ ލެއްވުމަށް ނާއިބު ރައީސް‬ ‫ޑރ‪ .‬މުޙައްމަދު ވަޙީދު ޙަސަންމަނިކާއި‪ ،‬ޗީފް‬ ‫އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް މޭޖަރ ޖެނެރަލް މޫސާ ޢަލީ‬

‫ޖަލީލާއި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުންނާއި‬ ‫މަތި އުތުރު ޕްރޮވިންސް އޮފީހުގެ ބޭފުޅުން‬ ‫ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬އޮޕަރޭޝަން ނިންމުމުގެ‬ ‫ގޮތުން މާލޭގައި ބޭއްވި ރަސްމިއްޔާތުގައި‬ ‫‪ 2011‬ފެބްރުއަރީ ‪ 19‬ވަނަ ދުވަހު ރާއްޖޭގެ‬ ‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަދި ސިފައިންގެ އެންމެމަތީ‬ ‫ވެރިޔާ މުޙައްމަދު ނަޝީދު ވިދާޅުވީ ‪ 11‬ދުވަހުގެ‬ ‫ތެރޭގައި އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފުން އެމަސައްކަތް‬ ‫ނިންމަވާފައިވަނީ ވަރަށް ފަރުވާތެރިކަމާއި އަދި‬ ‫ޕްރޮފެޝަނަލް ކަމާއިއެކީގައިކަމަށެވެ‪" .‬އެކަން‬ ‫އެހެން ނުކުރެވުނުނަމަ ދިމާވެދާނެ ކިތަންމެ‬ ‫ކަމަކުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް މިއަދު މިވަނީ‬ ‫އެއްކިބާ ވެވިފައި" ސިފައިންގެ އެންމެމަތީވެރިޔާ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް‬ ‫(ތޮއްޑޫ)‬

‫ވަ‬

‫ރަށް ފާގަތި ބުސްތާނެއްގައި‬ ‫ހިނގަމުން‬ ‫ލިޔުންތެރިޔަކު‬ ‫ދިޔަ އެވެ‪ .‬ގަސްތައް ގިނަ‬ ‫ތިޔާގި ބުސްތާނެކެވެ‪ .‬އޭގެ‬ ‫ގަސްތައް‬ ‫ބިޔަ‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫ހުއްޓެވެ‪ .‬ފޮނި މޭވާގެ ގަސްތައް ހުއްޓެވެ‪ .‬ވެޔޮ‬ ‫ގަސްތައް ހުއްޓެވެ‪ .‬ހަރު ލަކުޑީގެ ބާވަތްތައް‬ ‫ވެސް ވެ އެވެ‪ .‬ގަސްތައް ހެދިފައިވާލެއް ބޯކަމުން‬ ‫އަވިކޮޅެއް ލިބެނީ ވެސް މަދު ދިމާއަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫އިޙްސާސް‬ ‫ހޫނުކަން‬ ‫އަވީގެ‬ ‫ ‬ ‫ކުރަން ނުޖެހުނަސް‪ ،‬ވަރުބަލިކަން އިޙްސާސް‬ ‫ކުރަން ޖެހުނެވެ‪ .‬ވަރުބަލި ފިލުވައިލުމުގެ‬ ‫ބޭނުމުގައި ލިޔުންތެރިޔާ އެތާ ގަހެއްގެ ދަށުގައި‬ ‫އިށީނދެލިއެވެ‪.‬‬ ‫''احلمد هلل''‬ ‫ކުއްލިޔަކަށް ލިޔުންތެރިޔާ އަށް‬ ‫ ‬ ‫އިވުނީ މިހެން ގޮވާލެވުނު އަޑެވެ‪ .‬އޭނާ މަތި‬ ‫‪14‬‬ ‫ބަލައިލި އެވެ‪ .‬އޭރު ކުރިމަތީގައި ހުރި ވަރަށް‬

‫އޭ އަހަރެންގެ މަންމަ ކަމުގައި ހިމެނު ު‬ ‫ނ‬ ‫ގަހާ އެވެ! ދުވަސްތަކަކަށް ފަހު‪ ،‬ތިބާ‬ ‫އަހަރެން ބިންމައްޗަށް ވައްޓާލީތީ‪ ،‬މި އަދު‬ ‫އަހަރެން ތިބާއާ މެދު ކިހިނަކުން ހީކުރާނެ‬ ‫ކަމަށް ތިބާ ހީކުރަމު ހެއްޔެވެ؟ އަހަރެން‬ ‫ތިބާއަށް ޒީނަތްތެރިކަން ނުދެމު ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ެފހިސުންދުސީ ފޭރާމުން ފޭރާން ނުލައްވަމު‬ ‫ރޅިޔާއެކު ހިތްގައިމު‬ ‫ހެއްޔެވެ؟ ފިނި ވައި ޯ‬ ‫މިޔުޒިކުތައް ުކޅެނުދެމު ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ބިޔަ ގަހަކުން ފަތެއް ދޮންވެގެން ވެއްޓެވެ‪.‬‬ ‫މަޑުވައިރޯޅިޔާ ކުޅެމުން އައި ފަތް އެ އައި ގޮތަށް‬ ‫އައިސް ގަސްބުޑަށް ބިންމައްޗަށް ވެއްޓުނެވެ‪.‬‬ ‫ލިޔުންތެރިޔާ ވިސްނުންތެރިކަމާއެކު‬ ‫ ‬

‫އެ ފަތަށް ބަލަން އިނެވެ‪ .‬އިރުކޮޅަކުން އެ ފަތް‬ ‫ވާހަކަ ދައްކަން ފެށި އެވެ‪.‬‬ ‫'' އަހަރެން ކުޅަދުންވަންތަ މާތް ﷲ‬ ‫ ‬ ‫އަށް ޙަމްދު ކުރަމެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއީ އެ ކަލާނގެ‬ ‫ޒާތުފުޅު ފިޔަވައި ކޮންމެ އެއްޗަކަށް އަޖަލެއް‬ ‫މިންވަރު ކުރެއްވި ރަސްކަލާނގެ އެވެ‪ .‬އެއީ އެ‬ ‫ކަލާނގެ މި ދުނިޔޭގައި ލެއްވި އިލާހީ ޤާނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަ އެއްވެސް މަޚުލޫޤަކަށް މި ޤާނޫނާ ޚިލާފެއް‬ ‫ނުވެވޭނެ އެވެ‪.‬‬ ‫އޭ އަހަރެންގެ މަންމަ ކަމުގައި‬ ‫ ‬ ‫ހިމެނުނު ގަހާ އެވެ! ދުވަސްތަކަކަށް ފަހު‪،‬‬ ‫ތިބާ އަހަރެން ބިންމައްޗަށް ވައްޓާލީތީ‪ ،‬މި‬ ‫އަދު އަހަރެން ތިބާއާ މެދު ކިހިނަކުން ހީކުރާނެ‬ ‫ކަމަށް ތިބާ ހީކުރަމުހެއްޔެވެ؟ އަހަރެން ތިބާއަށް‬ ‫ޒީނަތްތެރިކަން ނުދެމުހެއްޔެވެ؟ ފެހިސުންދުސީ‬ ‫ނުލައްވަމުހެއްޔެވެ؟‬ ‫ފޭރާން‬ ‫ފޭރާމުން‬ ‫ފިނިވައިރޯޅިޔާއެކު ހިތްގައިމު މިޔުޒިކުތައް‬ ‫ކުޅެނުދެމުހެއްޔެވެ؟ ވާރޭގެ ތިކިތަކާއެކު ރީތި‬

‫އިރުގެ‬ ‫ނެށުންތައް ނަށައިނުދެމުހެއްޔެވެ؟‬ ‫ލ ބެބުޅުންތައް‬ ‫ދޯތިތަކުގެ އެހީގައި އުޖާ ާ‬ ‫ބަބުޅައިނުދެމުހެއްޔެވެ؟‬ ‫އެކަންކަމުގެ އަގަކީ މިއީ ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ ‬ ‫މި އަދު މި އޮތީ ބިންމަތީގަ އެވެ‪ .‬ވެލިގަނޑު‬ ‫މަތީގަ އެވެ‪ .‬ކުލަގެއްލިފަ އެވެ‪ .‬ސިފަގެއްލިފަ‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫ގަހާ އެވެ! ބުނަންހެއްޔެވެ؟ އަހަރެން‬ ‫ ‬ ‫ތިބާއާ މީން އެއްވެސް ސުވާލެއް ނުކުރާނަމެވެ‪.‬‬ ‫އެއްވެސް ޝަކުވާއެއް ނެތެވެ‪ .‬އަހަރެން ތިބާއާ‬ ‫މެދު ދެކެނީ މި ބަޔާން ކުރި ގޮތަކަށްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެ ފުރަތަމަ ނުކުތާއަކީ ތޯ އެވެ؟ ތިބާ‬ ‫އަށް އަހަރެން އެއްލައިލެވިދާނެ ކަމަކަށް‬ ‫އަހަރެން ގަބޫލެއް ނުކުރަމެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ އެ‬ ‫ކަމަކީ އިރާދަފުޅާ ގުޅިފައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ކީއްހެއްޔެވެ؟ ތިބާގެ މައިވަންތަކުގެ ތެރޭން‬ ‫އަހަރެން މި ދުނިޔެއަށް ނޭވައިލީ ނޭވައިލުމަކީ‬ ‫ވެސް ޤުދުރަތުގެ ޤާނޫނާ ގުޅިފައިވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ގަހާ އެވެ! އަހަރެންގެ ހިތް ތިބާޔާ‬ ‫ ‬ ‫މެދު މާ ސާފެވެ‪ .‬މާ ހެވެވެ‪ .‬މާ އިޚްލާޞްތެރި‬ ‫އެވެ‪ .‬ވަރަށް މަތީގައި ލައްކަ ދުވަހު‬ ‫އިނދެފީމެވެ‪ .‬އެ ތާ އިނދެގެން ގަހުގެތިރިޔަށް‬ ‫ވިސްނީމެވެ‪ .‬އަހަންނަށް ވިސްނުނީ މުޅިން‬ ‫އެހެންކަންތައްތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫އެ ދުވަހު އަހަންނަށް ލިބުނު‬ ‫ ‬ ‫ޅަނދޮޅުކަމާއި އާރޯކަން‪ ،‬ފެހިކަމާއި ތާޒާކަން‬ ‫ގުޅިފައިވަނީ އަހަރެންގެ ކުރިން ތަނޑިންލުހިގެން‬ ‫ބިމަށްވެއްޓުނު ފަތްތަކާ އެވެ‪ .‬އެ ފަތްތައް‬ ‫ގަސްބުޑުގައި ފަނާވެ ދިޔައީ އެވެ‪ .‬ގަހުގައި‬ ‫ގެންފައިވާ މޭވާ އޭގެ ޙައްޤުވެރީންނަށް ފޮނިކަމާއި‬ ‫އެ‬ ‫ތާޒާކަންމަތީ ލިބިދިނުމަށްޓަކަ އެވެ‪.‬‬ ‫ޤުރުބާނީން ގަހަށް ކާދު ލިބުނެވެ‪ .‬ކާނާ ލިބުނެވެ‪.‬‬ ‫އެ ކާނާގެ ހަކަތައިން އަހަންނަށް އާރޯކަމާއި‬ ‫ތާޒާކަން ލިބުނީ އެވެ‪'' .‬‬ ‫ކުއްލިޔަކަށް ވިލާ ބޯވެލައިފި އެވެ‪.‬‬ ‫ ‬ ‫ގުގުރާލުމަކާ އެކު ވިދާލައިފި އެވެ‪ .‬ވައިރޯޅި‬ ‫ބާރުވެލައިފި އެވެ‪ .‬ކެރީގެ ތުނިތުނި ފައްތަކެއް‬ ‫ގަސްތަކާއި ބިންގަނޑު ތެންމަން ފަށައިފި އެވެ‪.‬‬ ‫މި ވަގުތު އެ ފަތް ގަދަ އަޑުން އާދޭސް‬ ‫ ‬ ‫ކުރަންފެށި އެވެ‪ '' .‬އޭ ވައިރޯޅި އާ އެވެ! އަހަރެން‬ ‫މި ތަނުން ދުރަށް ނުގެންދާށެވެ! އަހަރެން މި ތާ‬ ‫އޮވެ ނިމިގެންދާން ދޫކޮށްދޭށެވެ! އޭ ބިންގަނޑާ‬ ‫އެވެ‪ .‬ވީއެންމެ އަވަހަކަށް އަހަރެން ބިމުހުރި‬ ‫ވެއްޔަށް ހަދާލަދޭށެވެ! އޭ ވާރޭ ވިލާގަނޑާ‬ ‫އެވެ! ތިބާގެ ދީލަތި އޮހޮރާލުމުގައި އަހަރެން‬ ‫ކުދިކުދި ކޮށްލާށޭވެ! މި ފަސްގަނޑު އަހަރެންގެ‬ ‫ތާސީރުން ފުރާލަދޭށެވެ! މިހިރަ ގަހުގެ މައިމުލާ‬

‫ހަމައަށް އެ އަސަރުތައް ފާއްދާލަ ދޭށެވެ! މި‬ ‫ތާނގައި އަހަރެން ފުނޑުފުނޑުކޮށްލައިދޭށެވެ!‬ ‫އޭ ގަހާ އެވެ! މި އަދު އަހަރެން‬ ‫ ‬ ‫ބޭނުންވަނީ މި ފަދައިން ވާށެވެ‪ .‬އަހަރެން މި‬ ‫ފަސްގަނޑުގައި ފީވެ ވެއްޔަށްވެގެން މި ދަނީ‬ ‫އެވެ‪ .‬އުފަލާއެކުގަ އެވެ‪ .‬ޝުކުރާ އެކުގަ‬ ‫އެވެ‪ .‬ތިބާ ދެމި ހުންނާށެވެ‪ .‬އަހަރެންގެ މި‬

‫ޤައުމެއްގެ ނިސްބަތުގައި ފަރުދެއް ެގ‬ ‫މިއީ‬ ‫ވެސް‬ ‫ހައިސިއްޔަތަކީ‬ ‫ނަސީބާއި‬ ‫ނހެއްޔެވެ؟‬ ‫ނޫ ް‬ ‫ބަދުނަސީބު‪ ،‬ހާލަތާއި އާދަތު އެއީ‬ ‫މޫސުމީ އެއްޗެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ޤައުމެއްގެ މުވާޠިނަކު ބައެއް ފަހަރަށް‬ ‫ޚާއްޞުންގެ ގިންތީގައި ބައެއް‬ ‫ފަހަރަށް އާންމުންގެ ގިންތީގައި‬ ‫ހިމެނުމީ ދުނިޔޭގެ ޠަބީޢަތެވެ‪.‬‬

‫އަމާނާތްތެރިވުމަކީ‬

‫ވ މަސްއޫލިއްޔަތަށް‬ ‫ކުރެއް ި‬ ‫މި އެވެ!''‬ ‫ވާރޭ‬ ‫ގުގުރައިގަތުމާއެކު‪،‬‬ ‫ ‬ ‫އޮއްސައިގެންފި އެވެ‪ .‬ވިދާލާ ވިދުވަރުން‬ ‫ހަލުއި‬ ‫ފިތްކަނޑައިގެންދާހައި ވެ އެވެ‪.‬‬ ‫ދުވެގޮސް‬ ‫ފިޔަވަޅުތަކެއްގައި ލިޔުންތެރިޔާ‬ ‫ރައްކާތެރި ނިވަލަކުން ހިޔަލެއް ހޯދި އެވެ‪ .‬އެ‬ ‫ގަހާއި ދާދި ކައިރިންނެވެ‪ .‬އޭނާ ދުށީ ބޯވާރޭގެ‬ ‫ތިކިތަކާއި‪ ،‬ގަދަވައިގެ ރޯޅިފައްތަކާއެކު‪ ،‬އެ‬ ‫ފަތް ބިމުގެ ވެލިގަނޑުގެ ތެރެއަށް އެކުވެ‬ ‫މަސްހުނިވަމުންދާތަނެވެ‪ .‬ބިމުގެ ތެތް ކިސަޑުން‬ ‫ކަފުންވެ‪ ،‬އެ ކަޅުވެލިގަނޑުގެ ކަށްވަޅުގައި‬ ‫ބުސުނޑީގެތެރޭގައި‬ ‫އުސުނޑި‬ ‫ކުނިތަކާ‬ ‫ސަންދޯކުއެޅިގެން ދިޔަ ތަނެވެ‪.‬‬ ‫މި މަންޒަރު ދެކެންހުރި ލިޔުންތެރިޔާ‬ ‫ ‬ ‫ހިތަށް އެރި އެވެ‪ .‬ޤައުމެއްގެ ނިސްބަތުގައި‬ ‫މިއީ‬ ‫ވެސް‬ ‫ހައިސިއްޔަތަކީ‬ ‫ފަރުދެއްގެ‬ ‫ނޫންހެއްޔެވެ؟ ނަސީބާއި ބަދުނަސީބު‪ ،‬ހާލަތާއި‬ ‫އާދަތު އެއީ މޫސުމީ އެއްޗެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ފަހަރަށް‬ ‫ބައެއް‬ ‫މުވާޠިނަކު‬ ‫ޤައުމެއްގެ‬

‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޚާލިދު ބިން ވަލީދަކީ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ ހަނގުރާމަވެރި އުކުޅުތަކުގެ‬ ‫އާދަޔާ ޚިލާފުކަމުގެ ސަބަބުން‪ ،‬އެކަލޭގެފާނާ މެދު ޔޫރަޕުގެ ޔުނިވަރސިޓީތަކުގައި ދިރާސާތައް‬

‫ކުރެވޭ ބޭކަލެކެވެ‪ .‬އިސްލާމީ ތާރީޚުގައި އެކަލޭގެފާނު މަޝްހޫރުވެވަޑައިގެންފައިވަނީ‪ ،‬މާތްﷲ‬ ‫ކާފަރުންގެ މައްޗަށް އުރައިން ދަންމަވައިގަތް ކަނޑީގެ ނަމުގަ އެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ޝާމުކަރައިގައި‬ ‫އެތައް ހަނގުރާމައެއް ކާމިޔާބު ކުރައްވަމުން ގެންދަވަނިކޮށް މަދީނާއިން އައި ޚަލީފާގެ ކުއްލި‬

‫ސިޓީފުޅަކުން ހަނގުރާމައިގެ ކޮމާންޑަރުކަމުން އެކަލޭގެފާނު ވަކި ކުރެއްވުނެވެ‪ .‬އެ ސިޓީފުޅުގައި‬ ‫ޚަލީފާ އަންގަވައިފައިވަނީ‪ ،‬އެ ވަގުތުން ފެށިގެން ލަޝްކަރުގެ ކޮމާންޑަރުކަމުން ޚާލިދުގެފާނު‬

‫ވަކި ކުރައްވައިފި ކަމުގަ އެވެ‪ .‬އަދި އަބޫޢުބައިދަތުގެފާނު އެމަގާމަށް ހަމަޖައްސަވައިފިކަމުގަ‬ ‫އެވެ‪ .‬ނަމޫނާ ޚާލިދުގެފާނު ވަގުތުން އެކަން އަބޫ ޢުބައިދަތުގެފާނަށް އަންގަވައި އަނެއް ދުވަހު‬

‫އާދައިގެ އިސްލާމެއްގެ ގޮތުގައި އަބޫ ޢުބައިދާގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ޖިހާދަށް ނިކުމެވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬

‫އޯޑަރަށް ކިޔަމަންވެވަޑައިގަތުމާއެކު‪ ،‬އުންމަތަށް ނަޞްރުހޯއްދެވުމަށެވެ‪.‬‬

‫ޤުރުބާނީން އާ ފަތްތައް ފޮޅުވާށެވެ‪ .‬އާ ފަތްތަކަށް‬ ‫ދިރުންދޭށެވެ‪ .‬އާ ފެހިކަމާއި ތާޒާކަން ނެރެދޭށެވެ‪.‬‬ ‫ތިބާގެ‬ ‫މޭވާޔަށް ފޮނިކަން ލިއްބައިދޭށެވެ‪.‬‬ ‫ޚިދުމަތުގައި އަހަރެން ފިދާވެގެން މި ދަނީ‪،‬‬ ‫ރޯޝަންކަމަށްޓަކައި‬ ‫މާދަމާ ތިބާ ދެކޭނެ‬ ‫ފަޚްރުވެރިވަމުންނެވެ‪ .‬ދީލަތި ކަމާއެކު ތިބާގެ މޭވާ‬ ‫އޭގެ ޙައްޤުވެރީނަށް ބަހައިދިނުމުގައި ސާބިތުވެ‬ ‫ހުންނާށެވެ! އަހަރެންގެ އަބަދުގެ އުފަލަކީ އެއީ‬ ‫އންމީދަކީ‪ ،‬ހެޔޮ ދުޢާއަކީ އެއީ އެވެ‪.‬‬ ‫އެވެ‪ު .‬‬ ‫ޤުދުރަތުން އަހަރެން ޚަލްޤުކުރައްވައި ހަވާލު‬

‫އ ފަހަރަށް‬ ‫ޚާއްޞުންގެ ގިންތީގައި ބައެ ް‬ ‫ނމީ ދުނިޔޭގެ‬ ‫އާންމުންގެ ގިންތީގައި ހިމެ ު‬ ‫ޠަބީޢަތެވެ‪.‬‬ ‫ހިތަށްއެރި‬ ‫ލިޔުންތެރިޔާ‬ ‫ ‬ ‫އެވެ‪ .‬ގަހެއްގެ ބުޑަށް ވެއްޓުނު ފަތެއްގެ‬ ‫ކިބައިން ނަމަވެސް މި ލިބުނީ ލިޔެލަން‬ ‫ކިހައި ރަނގަޅު‪ ،‬ކިހައި ރީތި ވާހަކަ‬ ‫އެއްހެއްޔެވެ؟ ޢިބްރަތް ޙާޞިލުކުރާނެ‬ ‫ކޮންމެ ވެސް ބަޔަކު ތިބޭނެކަމާ މެދަކު‬ ‫ކުޑަ ވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫ަވޠަނުގެ ރީތިނަން‬ ‫ދިފާޢުކޮށްދޭށެވެ‪.‬‬ ‫ކަޝިމާ އަޙުމަދު ޝާކިރު‬

‫ ‬

‫ދި ެވހި ޤައުމީ ދިދައާއި ދިމާލަށް ބަލައިލެވޭ ކޮންމެ ފަހަރަކު އަޅުގަނޑުގެ ހިތައް އަރައެވެ‪ .‬ޖައްވުގެ ތެރޭގައި‬

‫ވިހުރެމުން ެއހެރަދަނީ ފެއްސާއި ރަތާއި ހުދު ުގޅާލެވިފައިވާ ފޮތިގަނޑެކެވެ‪ .‬އޭގައި އެވަނީ ވަރަށް ތަފާތު ތިން‬

‫ކުލައެވެ‪ .‬އެކަމަކު ދި ެވހި ޖައްވުގެ ތެރޭގައި ވިހުރެމުން އެދަނީ ޤައުމުގެ ކަރާމަތާއި‪ ،‬ޤައުމީ އެއްބައިވަންތަކަމާއި‬ ‫މިނިވަންކަން‪ ،‬އެދިދަ ދެކޭ ކޮންމެ ީމހަކަށް ދައްކައިދެމުންނެވެ‪ .‬އިރުވައި މޫސުމުގައި ަހޅައިގެ ބާރު ވަޔާއި‪ ،‬ހުޅަނގު‬

‫މޫސުމުގެ ގަދަ ކޮޅިގަނޑުތަކާއި ގުޅިގެން އެ އުފެދޭ ގަދަ ވައިގެ ތެރޭގައިވެސް އެ ދިދަ އެ ހުންނަނީ ސާބިތުކަމާއެކު‬ ‫އޭގެ ވާޖިބު އަދާކުރުންމަތީގައެވެ‪ .‬ގަދަ ކޮޅިގަނޑުގެ ތެރޭގައި އެ ދިދަ ވީދި ފުނޑުފުނޑު ވެގެންގޮސް އެންމެ ަފހު‬

‫ފޮތި ޮކޅު އެއައްސާފައިވާ ފޮތިކޮޅު ވަކިވެދާންދެންވެސް އެ ހުންނަނީ އެގޮތުގައެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު ހިތައް އަރައެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ ‬ ‫ކޮންމެ ޤައުމެއް ކަމުގައިވިއަސް އެޤައުމެއްގެ‬ ‫ޤައުމީ ދިދަ އެބުނެދެނީ ހާދަހާވާ ބޮޑު‬ ‫ވާހަކައެކެވެ‪ .‬އެދައްކައިދެނީ ހާދަހައި ރީތި‬ ‫މިސާލެކެވެ‪ .‬ޤައުމަށްޓަކާ އެޤައުމެއްގެ ފަރުދުންގެ‬ ‫ކޮނޑުގައި އެޅިފައިވާ ޒިންމާއެކެވެ‪ .‬އަދާކުރަން‬ ‫ޖެހިފައިވާ ވާޖިބުތަކެއް އެބައޮތްކަމެވެ‪ .‬އެކަން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން ކިތައް މީހުން‬ ‫ދަނޭބާއެވެ‪.‬‬ ‫އެއޮތީ‬ ‫މާޒީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ ‬ ‫ފެންނާށެވެ‪ .‬ޢިބްރަތްތެރި އެތައް ފިލާވަޅުތަކެއްގެ‬ ‫ތެރެއިންނެވެ‪ .‬ޤައުމަށްޓަކައި ޝަހީދުވެދިޔަ އެތައް‬ ‫ބައެއްގެ ލޭކޯރުތައް ދިވެހި ޤައުމީ ފަސްގަނޑުގައި‬ ‫އަދިވެސް ފެންނަން އެބައޮތްކަމުގައި ޤަބޫލުފުޅު‬ ‫ޖިހާދުކުޅަ‬ ‫ޤައުމަށްޓަކައި‬ ‫ކުރައްވާށެވެ‪.‬‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ ބަޠަލުންތަކެއްގެ ޝަރުފުވެރި‬ ‫ހަށިތައް މިޤައުމުގެ ފަސްގަނޑުގައި ވަނީ‬ ‫ވަޅުލެވިފައެވެ‪ .‬އެ ޒިކުރާތައް ހަނދާންކުރަން‬ ‫‪ 16‬ބޭނުންބަޔަކު މިއަދާއި ޖެހެންދެންވެސް އެކަން‬ ‫ކުރަމުން އެބަދެއެވެ‪.‬‬

‫މުސްތަޤުބަލުގައި ޤައުމަށް ކުރިމަތިވެދާނެ‬

‫ކަންކަމަށް ތައްޔާރުވާއިރު ައޅުގަނޑުމެން‬ ‫ކުރަން ޖެހޭ ކަންތައްތަކެއް އެ ަބހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫އެކަންކަމަށް‬ ‫އަޅާނުލާ‬

‫އިސްކަމެއް‬

‫ތިބެފައި‬

‫ނުދީ‪،‬‬

‫ހަމަކުއްލިއަކަށް‬

‫ނުކުމެ ކަންތައްތަކެއް ކުރެވިދާނެކަމަށް‬

‫އެއްގޮތަކަށްވެސް ހީފުޅު ނުކުރައްވާށެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ އެއްވެސް ބަޔަކަށް ކުރެވިފައި‬

‫އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫މުސްތަޤުބަލެވެ‪.‬‬ ‫އޮތީ‬ ‫ދެން‬ ‫ ‬ ‫މިޤައުމުގެ މުސްތަޤުބަލާއިމެދު ޚިޔާލުކޮށް‪،‬‬ ‫ވިސްނާ ފިކުރުކުރާކަށް މާޒީވެދިޔަ ޒަމާންތަކުގެ‬ ‫ދަރީންނެއް ދެން ދުވަހަކުވެސް ނާންނާނެވެ‪.‬‬

‫އަދި އަންނަނިވި ޖީލުތަކުގައި ދުނިޔެއަށް‬ ‫އަތުވެދާނެ ދިވެހި ދަރިންނަކާވެސް އެކަން‬ ‫ހަވާލެއް ނުކުރެވޭނެވެ‪ .‬އެއީ އެޖީލު އަދި‬ ‫ދުނިޔެއަށް ނާންނާތީއެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ މިޤައުމުގެ‬ ‫މުސްތަޤުބަލާއިމެދު ވިސްނަން ތިބި ބަޔަކީ‬ ‫މިޖީލުގެ ދަރިންކަން‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެންކަން‪،‬‬ ‫ޝައްކެއްވެސް ނެތި މިއޮތީ އެނގޭށެވެ‪ .‬އެހެން‬ ‫ކަމަށްވާނަމަ އަޅުގަނޑުމެންގެ ވާޖިބުތަކެއްވެސް‬ ‫އޮންނަން ވާނެތާއެވެ‪ .‬ވިސްނަންޖެހޭ ރަނގަޅު‬ ‫ކުރަންޖެހޭ ކަންތައްތަކެއްވެސް ހުންނާނެތާއެވެ‪.‬‬ ‫ޓެކްނޮލޮޖީގެ ކުރިއެރުންތަކާއި ޢިލްމީ‬ ‫ ‬ ‫އަލިކަމުގެ ތެރެއިން ލާފައި ފަހަތަށް‪ ،‬އަދި‬ ‫ހާލަތަށް ބަލާކަށް އެންމެ ސިކުންތަކަށްވެސް‬ ‫ކުރިއަށެވެ‪.‬‬ ‫މިދަނީ‬ ‫މަޑުޖެހިލުމެއްނެތި‬ ‫އިންސާނުން މިތިބީ ތަރައްޤީއާއި ތަހުޒީބުގެ‬ ‫އަޅުންނަށް ވެފައެވެ‪ .‬ބޭނުންވަނީ މިނިވަންކަމެވެ‪.‬‬ ‫ތިމާގެ އަމިއްލަ ޙައްޤެވެ‪ .‬އެހެންމީހެއްގެ‬ ‫މިނިވަންކަމެއް‪ ،‬އެހެންމީހެއްގެ ޙައްޤެއް އެއީ‬ ‫އަހުރެމެން ފިކުރު ކުރަންވީ ކަމެއް ނޫނޭ‬ ‫ބުނަމުންމިދަނީ ކުރިއަށެވެ‪ .‬އެދާ ދިއުމުގައި‬

‫ހޯދަންޖެހޭ ފައިސާގެ ތަނަވަސްކަން ލިބިގަންނަމުންނެވެ‪ .‬އަތުޖެހުނުގޮތަކަށް‬ ‫އެތަނަވަސްކަން ހޯދަމުންނެވެ‪ .‬ދީނަކަށް ޤައުމަކަށް މުޖުތަމަޢުއަކަށް‬ ‫މީހަކަށްވެސް ބަލާލުމެއް ނެތިއެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ ސަބަބުން އަހަރެމެންގެ‬ ‫ދިވެހި ވަންތަ ރީތި އަޚުލާޤީ‪ ،‬އިޖްތިމާޢީ ފޭރާމުގައި ޖެހެމުންދަނީ ކޮން‬ ‫ކުލަތަކެއްތޯ ބަލާވެސް ނުލައެވެ‪ .‬ނުވަތަ އެރީތި ސާފު ހުދު ފޭރާމުގައި‬ ‫ކިހައްޑިޔަ ޖެހެމުން އެބަދާކަންވެސް އެނގިތިބެއެވެ‪.‬‬ ‫ބާރު ސްޕީޑުގައި ދުއްވަމުން ދިޔަ ދެ ސައިކަލު ކުޑަކޮށް‬ ‫ ‬ ‫މަޑުކޮށްލަ ބަލާށެވެ‪ .‬ދެން ހިޔާބޮޑު ގަހެއްގެ ދޮށަށް ހުއްޓި ބަލާށެވެ‪.‬‬ ‫އެއަށްފަހު ސައިކަލުން ފައިބާ ސައިކަލުގެ ކުރިއާއި ފަހަތުގެ ޓަޔަރަށް ނަޒަރު‬ ‫ހިންގާލަ ބަލާށެވެ‪ .‬ގޭނިފައި އެބަހުރި ހެއްޔެވެ‪ .‬ޓަޔަރު ފުރަތަމަ‬ ‫ގަނެގެން ގެނައިރު ހުރި ރާޅުކަން ނުވަތަ‬ ‫ފިތްތައް އެބަހުރި ހެއްޔެވެ‪ .‬ނޫނެކެވެ‪.‬‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬ހުރީ އޮމާން ވެފައެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ‬ ‫ބަލާށެވެ‪.‬‬ ‫ވިސްނާލަ‬ ‫އެއްދުވަހަކުން ކުއްލިއަކަށްވީ‬ ‫ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެފުރޮޅަށް‪،‬‬ ‫ރަބަރަށް‪ ،‬ގަލަށް އެވީގޮތެއް‬ ‫ބޭނުމެއްވެސް‬ ‫ބަލާކަށް‬ ‫ނުވޭ ނޫންހެއްޔެވެ‪ .‬ޓަޔަރު‬ ‫ބައުވީމާ ޓަޔަރު ބަދަލުކޮށްލީމާ‬ ‫ނިމުނީއެވެ‪.‬‬ ‫ދަރިންނަށް‬ ‫ލޮބުވެތި‬ ‫ ‬ ‫މިވާހަކައެވެ‪.‬‬ ‫ދަންނަވަންއޮތީ‬ ‫ކުރިއަރަމުން‬ ‫ތަހުޒީބުވަމުން‬ ‫ދާ ދުނިޔޭގައި ކިތަންމެ ބާރަށް އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ކުރިއަށްދާން ބޭނުންވިއަސް އަދި އެހެންމީހުންނާމެދު ޚިޔާލު ނުކުރިއަސް‬ ‫ޤައުމުގެ މުސްތަޤުބަލާމެދު ވިސްނަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މިޤައުމަށް ވަމުންދާގޮތް‬ ‫އަބަދުވެސް ބަލާ އިސްލާހު ކުރަންޖެހޭ ކަމެއް އޮތްނަމަ އެކަމެއް އިސްލާޙު‬ ‫ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ ސައިކަލުގެ ޓަޔަރަށް އެވީގޮތް ޤައުމަށް ވެއްޖެނަމަ‬ ‫ދެން އަހަރެމެންނަށް އެހެން ޤައުމެއް ނުލިބޭނެތީއެވެ‪ .‬އަހަރެމެންގެ‬ ‫ޤައުމުދެކެ އަހުރެމެން މިވާ ލޯބި އެހެންޤައުމެއްދެކެއެއް ނުވެވޭނެތީއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ނޫންނަމަ ތިމާގެ މައިމީހާދެކެ އެވާލޯބި އެހެން ކޮންމެ މީހަކު‬ ‫ދެކެވެސް ވާންވީ ނޫންހެއްޔެވެ‪ .‬އެކަމަކު ކިތަންމެ ވަރުން އުޅުނަސް‬ ‫އެލޯތްބެއް ނުވެވޭނެއެވެ‪ .‬އެކުލުނެއް ނުއުފެދެއެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުގެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫މިއަދު‬ ‫ ‬ ‫މުސްތަޤުބަލާއިމެދު ވަރަށްބޮޑަށް ޚިޔާލު ކުރަން ވެއްޖެއެވެ‪ .‬މަޒީގެ‬ ‫ތެރެއިން އަޅުގަނޑުމެންނާއި ހަމައަށް ލިބިފައިހުރި ހުރިހާ ރަނގަޅު‪ ،‬ރީތި‬ ‫ސިފަތަކެއް މުސްތަޤުބަލުގެ ދަރީންނާއި ހަމައަށް ފޯރުކޮށްދިނުމަށް ވަރުގަދަ‬ ‫ޢަޒުމެއް ކަނޑައަޅަން ވެއްޖެއެވެ‪ .‬ބޭރުގެ ނުފޫޒުތައް މިއޮތްދަނީ ވަށައިގެން‬ ‫އޮހެމުންނެވެ‪ .‬ޤައުމުތަކަށް ބޭނުންގޮތެއް ހަދަމުންނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންވެސް ތިބެން ޖެހޭނީ ފިސާރި ރަނގަޅަށް ތައްޔާރުވެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމު ދިފާޢު ކުރުމަށް ކަމަރު ބަނދެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ކަންކަމަށް‬ ‫ކުރިމަތިވެދާނެ‬ ‫ޤައުމަށް‬ ‫މުސްތަޤުބަލުގައި‬ ‫ ‬ ‫ތައްޔާރުވާއިރު އަޅުގަނޑުމެން ކުރަން ޖެހޭ ކަންތައްތަކެއް އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫އެކަންކަމަށް އިސްކަމެއް ނުދީ‪ ،‬އަޅާނުލާ ތިބެފައި ހަމަކުއްލިއަކަށް ނުކުމެ‬ ‫ކަންތައްތަކެއް ކުރެވިދާނެކަމަށް އެއްގޮތަކަށްވެސް ހީފުޅު ނުކުރައްވާށެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ އެއްވެސް ބަޔަކަށް ކުރެވިފައި އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެކަމަކީ ދަރިންގެ‬

‫ނ ކުރާން‬ ‫ހިތްތަކުގައި ޤައުމީ ލޯބި އުފެއްދުމެވެ‪ .‬ޤައުމީ ރޫޙުގައި ކަންކަ ް‬ ‫ދަސްކޮށް ދިނުމެވެ‪ .‬ޤައުމީ އެއްބައިވަންތަކަން އުފެއްދުމެވެ‪ .‬މިކަން‬ ‫ތއް ކަމެއް‬ ‫ކުރެވޭނީ އެތައް ބައެއްގެ މަސައްކަތުންނެވެ‪ .‬އަމިއްލަ އެ ަ‬ ‫ޤުރުބާން ކޮށްގެނެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ދިވެހީންނަކީ ޒަމާނުއްސުރެ ޤައުމީ ކަންކަމުގައި‬ ‫ ‬ ‫ވަރަށް ވަރުގަދަ ޢަޒުމަކާއިއެކު މަސައްކަތް ކުރަމުން އައިބަޔަކީމުވެ‪.‬‬ ‫އާދަކާދައާއި ސަގާފަތް ދަމަހައްޓަމުންވެސް އައި ބަޔަކީމުއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިވަންތަކަމަށް ލޯބި ކުރީމުއެވެ‪ .‬ބޮޑެތި މީހުންނަށާއި މައިންބަފައިންނަށް‬ ‫ޤަދަރުކޮށް އިޙްތިތާމްކުރީމުއެވެ‪ .‬ދީނީ ކަންކަމަށް އިސްކަންދީ އާއިލީ‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަން ދެމެހެއްޓީމުއެވެ‪ .‬އިޖްތިމާޢީ ގުޅުން ބަދަހި ކުރީމުއެވެ‪.‬‬ ‫ސުލްޙަ މަސަލަސްކަމަށް ލޯބި ކުރީމުއެވެ‪ .‬މިއީ ހަމަ‬ ‫ކުރެވެންހުރި‬ ‫ސާބިތު‬ ‫ޤައިމުވެސް‬ ‫ޙަޤީޤަތްތަކެވެ‪ .‬ބޭރުގެ މުވައްރިޚުންގެ‬ ‫ލިޔުއްވުންތަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫ވިސްނާއިރު‬ ‫މުސްތަޤުބަލާއިމެދު‬ ‫ފުރަތަމަ ބަލަންވީ އަޅުގަނޑުމެންގައި‬ ‫މިދެންނެވި‬ ‫އަށަގެންފައިހުރި‬ ‫ސިފައިތައް އުނިވެގެން ނެތިގެން‬ ‫ދަނީ ކީއްވެގެންތޯއެވެ‪ .‬ކޮންބައެއްގެ‬ ‫އިޙުމާލުންތޯއެވެ‪ .‬އެކަމެއް ބަލާފައި‬ ‫އެކަންކަމަށް ފަރުވާ ކުރަންވީއެވެ‪.‬‬ ‫ނުވަތަ ރަނގަޅު ކުރެވޭނެ ގޮތްތަކެއް‬ ‫ހޯދަންވީއެވެ‪ .‬މިއަދު އަޅުގަނޑުމެނަށް‬ ‫ލިބިފައި މިއޮތް ވަގުތުގެ ބޭނުން ނުހިފައި‬ ‫ދޫކޮށްލައިފިނަމަ ފަހުން ކުރެވޭނެ ކަމެއް‬ ‫ނޯންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ލޯބިވާ ވަޠަނަކީ ހާދަ އަގުބޮޑު އެއްޗެކެވެ‪ .‬އޮޑިޖެހި ނޫޓަކުން‪،‬‬ ‫ ‬ ‫އަދި ބުދުޖެހި ނޫޓަކުންވިއަސް ވީދި ފުނޑުފުނޑުވެފައިވާ އިޖްތިމާޢީ‬ ‫ފޭރާމެއް ނުގަނެވޭނެއެވެ‪ .‬ދެން އެގަނެވޭނީ އަނެއްކާވެސް ޤައުމީ‬ ‫ލޯބިންނެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމަށް ލިބިފައިވާ ރީތިނަން‬ ‫ދިފާޢު ކުރުމަށް އަތުކުރި އޮޅާލަން ވެއްޖެއެވެ‪ .‬ވަކި މީހަކު ނޫނެވެ‪ .‬ފައި‬ ‫އިންދޭ ފުރައިންނެވެ‪ .‬މިތަންވަޅު އަޅުގަނޑުގެ ހަނދާނަށް އަންނަނީ ދިވެހި‬ ‫ޅެންވެރިކަމުގެ "ޓިޔުލިޕްމާ" ހައްދަވާފައިވާ އަސަރުގަދަ ޅެމެއްގެ ދެތިން‬ ‫ބައިތެކެވެ‪ .‬ވިދާޅުވެ ލައްވާށެވެ‪.‬‬ ‫"ނިފާގީ ބަލިތަކުން އުންމަތް ދިފާޢުކުރަން އަލުން ފަށަމާ‪،‬‬ ‫މިފާގަތި ޢަމަލުގައި އެންމެން ހިފައިގެން ޚިދުމަތް ކުރަމާ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫އެތައް ޖީލެއްގެ އަޖުދާދުން އެތައް ޤަރުނެއްގެ އަބުޠާލުން‪،‬‬ ‫އެތައްހާސް ދިވެހި އަފްރާދުން މިތަންވަޅު އަދި ހަނދާން ކުރަމާ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫މުޅިންހެން ރޫޅިފައި ޚިދުމަތް މޮޅިން އޮތް މުޅި ދިވެހި އުންމަތް‪،‬‬ ‫ރުޅިން އުވި ގެއްލިދިޔަ ހިންމަތް މުޅިން އަދު އާކުރަން ފަށަމާ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫ނަސީބުގެ ބައްތި ނިއްވާލަން އުޅޭ ޤައުމުގެ އަދުއްވުންނަށް‪،‬‬ ‫މުސީބާތުގެ ދުވަސް ލެއްވުން އަދައިގެން ތިބެ ދުޢާ ކުރަމާ "‬ ‫ ‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ ދުޢާއަކީ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ﷲ ހެޔޮ ވިސްނުން‬ ‫ ‬ ‫ދެއްވައި އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރޭގައި އަށަގަންނަމުންދާ ވިޔާނުދާ ކަންތައްތައް‬ ‫މިންޖު ކުރައްވާ ސަލާމަތް ކުރެއްވުމެވެ‪ .‬ސުލްޙަވެރިކަމާއި އަމާންކަން‬ ‫މިޤައުމުގައި ލެއްވުމެވެ‪ .‬އާމީން‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާގައި އޮފިސަރ‬ ‫ޓްރޭނިންގ ވިންގެއް ޤާއިމުކުރުން!‬ ‫މީގެ އަހަރުތަކެއް ކުރިން‪ 1892 ،‬ގައި‬ ‫އުފެދުނު "ސިފައިން" ތަފާތު ތަރީޚްތަކުގައި‬ ‫ތަފާތު ނަންނަމަށް ބަދަލުވެ‪ ،‬އެއްދުވަހުން‬ ‫އަނެއްދުވަހަށް ދަނީ ތަފާތު އޮޅިގަނޑުތައް‬ ‫ގިރާކޮށް ތަފާތު ކުރިއެރުންތައް ހޯދަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ނަމަވެސް ވީއެންމެއަވަހަކަށް އަމިއްލަ‬ ‫ހިންދެމިލުމަކީ‬ ‫ކޮޅަށްތެދުވެ‬ ‫ފައިމައްޗަށް‬ ‫ކޮންމެ ބަޔަކުވެސް އެންމެބޮޑަށް ބޭނުންވާނެ‬ ‫އެއްކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ޒަމާނަށް އަންނަ‬ ‫ހޯދަމުންދާ‬ ‫ސިފައިން‬ ‫ހެޔޮބަދަލުތަކާއެކު‬ ‫ކުރިއެރުންތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެފާހަގަކޮށްލެވޭ‬ ‫އެއްކަމަކީ އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފްގައި އޮފިސަރ‬ ‫ޓްރޭނިންގ ވިންގެއް ޤާއިމުވެގެންދިއުމެވެ‪.‬‬ ‫މިޓްރޭނިންގ ވިންގު ޤާއިމުކުރުމުގެ ކުރިން‬ ‫އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް އަށް ބޭނުންވާ އޮފިސަރުން‬ ‫ތައްޔާރުކުރެވެމުން ދިޔައީ ކޮންމެވެސް ބޭރު‬ ‫ޤައުމެއްގެ އެހީތެރިކަމާއެކު އެޤައުމަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް މިއަދު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢީ‬ ‫ބާރަކީ އެބާރަށް ބޭނުންވާ އޮފިސަރުން ބިނާކޮށް‬ ‫އުފެއްދުމުގެ ޤާބިލްކަން ލިބިފައިވާ ބަޔަކަށް‬ ‫މިވަނީ ވެފައެވެ‪.‬‬

‫އޮފިސަރ ޓްރޭނިންގ ވިންގުގެ ބިންގާ ެއޅުން‬ ‫އޮފިސަރ ޓްރޭނިންގ ވިންގެއް‬ ‫ ‬ ‫ޓްރޭނިންގ‬ ‫ގިރިފުށި‬ ‫ޤާއިމްކުރުމަށްޓަކައި‬ ‫ޓްރޭނިންގ‬ ‫އޮފިސަރ‬ ‫ސްކޫލްގައި‬ ‫ވިންގުގެ ނަމުގައި އިމާރާތެއްގެ ބިންގާ‬ ‫އަޅުއްވާދެއްވާފައިވަނީ ‪ 2010‬ޖުލައި ‪27‬‬ ‫ގައި ސިފައިންގެ އެންމެމަތީވެރިޔާ އަދި‬ ‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ މުޙައްމަދު ނަޝީދު އެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަ އެތާރީޚްގައި އޮފިސަރ ޓްރޭނިންގ ވިންގު‬ ‫ވަނީ ގިރިފުށި ޓްރޭނިންގ ސްކޫލުގައި ސިފައިންގެ‬ ‫އެންމެމަތީވެރިޔާ އިފްތިތާޙް ކޮށްދެއްވާފައެވެ‪.‬‬ ‫އޮފިސަރ ޓްރޭނިންގ ވިންގު އިފްތިތާޙު‬ ‫ނަންބޯޑު‬ ‫އެވިންގުގެ‬ ‫ކޮށްދެއްވުމުގެގޮތުން‬ ‫‪ 18‬ކަޝްފުކޮށްދެއްވާ ދިދަ ނަންގަވާދެއްވުމަށްފަހު‬

‫ގިރިފުށީގަ ިއ‬ ‫އެދެނީ‬ ‫ައޅުގަނޑު‬ ‫އޮފިސަރ‬ ‫މިއިފްތިތާޙްކުރެވުނު‬ ‫ހަމައެކަނި‬ ‫ވިންގަކީ‬ ‫ޓްރޭނިންގ‬ ‫ދިވެހި ސިފައިން ތަމްރީނުކުރެވޭ‬ ‫ތަނެއްގެގޮތުގައި އޮތުމުގެ ބަދަލުގައި‬ ‫މުޅިމިސަރަޙައްދުން ސިފައިން ތަމްރީނު‬ ‫ހޯދަން އަންނަތަނަކަށް ވެގެންދިއުން‪.‬‬ ‫ވާހަކަފުޅުދައްކަވަމުން‬ ‫އެރަސްމިއްޔާތުގައި‬ ‫އެމަނިކުފާނު ވިދާޅުވީ "އަޅުގަނޑު އެދެނީ‬ ‫ގިރިފުށީގައި މިއިފްތިތާޙްކުރެވުނު އޮފިސަރ‬ ‫ޓްރޭނިންގ ވިންގަކީ ހަމައެކަނި ދިވެހި ސިފައިން‬ ‫އޮތުމުގެ‬ ‫ތަނެއްގެގޮތުގައި‬ ‫ތަމްރީނުކުރެވޭ‬ ‫ބަދަލުގައި މުޅިމިސަރަޙައްދުން ސިފައިން ތަމްރީނު‬ ‫ހޯދަން އަންނަތަނަކަށް ވެގެންދިއުން" ކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫މިރަސްމިއްޔާތުގައި ވާހަކަފުޅުދައްކަވަމުން ޗީފް‬ ‫އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް މޭޖަރ ޖެނެރަލް މޫސާ ޢަލީ‬ ‫ޖަލީލު ވިދާޅުވީ "މިހުޅުވޭ އޮފިސަރ ޓްރޭނިންގ‬ ‫މިކަންތައް‬ ‫އެންމެފުރިހަމައަށް‬ ‫ވިންގުގައި‬ ‫ކުރެވޭނެ ވަޞީލަތްތައް އަދި ނެއްކަމުގައިވިއަސް‬

‫ލެފްޓިނަންޓް ޢަބްދުﷲ ޢަލީ‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ އުންމީދަކީ މުސްތަޤްބަލުގައި‬ ‫ދުނިޔޭގެ އެހެން އަސްކަރިއްޔާތަކުގައިވެސް‬ ‫ދެވޭފަދަ މަތީ ފަންތީގައި މިއެކަޑަމީންވެސް‬ ‫ތަމްރީން ދިނުން" ކަމުގައެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ‬ ‫އެކިރޭންކްތަކުގެ އޮފިސަރުންނާއި އެން‪.‬ސީ‪.‬އޯ‬ ‫އެކެޑަމީގައި ހަރަކާތްތެރިވަމުންދިޔަ ސިފައިން‬ ‫ވެގެންދިޔައީ‬ ‫މިރަސްމިއްޔާތު‬ ‫ބައިވެރިވި‬ ‫ސިފައިންގެ ތާރީޚްގައި އައު ޞަފުހާއެއް ރަތް‬ ‫އަކުރުން ލިޔެވިގެންދިޔަ ދުވަހަކަށެވެ‪.‬‬

‫އޮފިސަރ ކެޑިޑޭޓް ކޯސް އިފްތިތާޙްކުރުން‬ ‫އޮފިސަރ ޓްރޭނިންގ ވިންގެއް‬ ‫ ‬ ‫އެވިންގުން‬ ‫އުފެއްދުމަކީ‬ ‫ފުރިހަމަގޮތުގައި‬ ‫ފަރުމާކޮށް ތަފާތު ކޯސްތައް ހިންގަންފެއްޓުމެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން އެއުންމީދީ ދުވަސް ސިފައިންގެ‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ފެނިގެންދިއުމަކީ‬ ‫ހަޔާތުގައި‬ ‫ކޮންމެމީހަކުވެސް ނުލާހިކު އިންތިޒާރުކުރާ‬ ‫ދުވަހަކަށް ވެފައިވަނިކޮށް އެވިންގުގެ ފުރަތަމަ‬ ‫ކޯސް "އޮފިސަރ ކެޑިޑޭޓް ކޯސް" އޭރުގެ‬

‫މިނިސްޓަރ އޮފް ޑިފެންސް އެންޑް ނޭޝަނަލް‬ ‫ސެކިއުރިޓީ އޮނަރަބަލް އަމީން ފައިޞަލް‬ ‫އޮކްޓޯބަރު‬ ‫‪2010‬‬ ‫އިފްތިތާޙްކޮށްދެއްވީ‬ ‫‪ 3‬ގައެވެ‪ .‬އެދުވަހުގެ ރަސްމިއްޔާތުގައި‬ ‫ވާހަކަފުޅުދައްކަވަމުން ޑިފެންސް މިނިސްޓަރ‬ ‫ވިދާޅުވި "ދިވެހި ސިފައިން ތަރައްޤީގެ‬ ‫ދުވެލީގައި‪ ،‬އަދު މިދަނީ ފަހި ދުވެއްޔެއްގައި‬ ‫ވަރަށް ހަލުވިކަމާއިއެކު ދަތުރު ކުރަމުންކަމަށާއި‬ ‫މިކަމުގެ ސިއްރަކީ ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި‬ ‫ތަމްރީނުވެފައިވާ ސިފައިން‪ ،‬އަދުގެ ސަރުކާރުގެ‬ ‫ކެނޑިނޭޅި‬ ‫އެއްގޮތައް‬ ‫ސިޔާސަތުތަކާއި‬ ‫ކުރަމުންދާ މަސައްކަތްކަމަށެވެ‪ ".‬އަދި ހަމަ‬ ‫އެރަސްމިއްޔާތުގައި ވާހަކަފުޅު ދައްކަވަމުން‬ ‫ވައިސް ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް ބްރިގޭޑިއާ‬ ‫ޖެނެރަލް ފަރުޙަތު ޝަހީރު ވިދާޅުވީ " ކުރިމަގުގައި‬ ‫އޮފިސަރ ޓްރޭނިންގ ވިންގުގައި އޮފިސަރުން‬ ‫ޕްރޮފެޝަނަލް ޑިވޮލެޕްމަންޓަށް އަމާޒްކުރެވިގެން‬ ‫އެހެންކޯސްތަކާ‪ ،‬ސެމިނަރ‪ ،‬ވޯކްޝޮޕްތައް‬ ‫ތަރައްޤީކޮށް ހިންގޭނެކަމަށާ‪ ،‬އަސްކަރިއްޔާއަށް‬ ‫ޚާއްޞަކުރެވިގެން އުފައްދާ ތަޢުލީމާއި ތަމްރީނުގެ‬ ‫މަރުކަޒުގައި ދިވެހި ސިވިލްސާރވިސް އަދި‬ ‫ކޯޕަރޭޓް ސެކްޓަަރއަށްވެސް ބޭނުންހިފޭނެފަދަ‬ ‫ހުޅުވާލުމަކީ‬ ‫ކުރިމަގުގައި‬ ‫ފުރުޞަތުތައް‬ ‫ސިފައިންގެ ތަޞައްވުރެއް" ކަމުގައެވެ‪ .‬ކުލަގަދަ‬ ‫ގޮތެއްގައި ބޭއްވުނު މިފަޚުރުވެރި ރަސްމިއްޔާތަކީ‬ ‫މިނޫންވެސް ތަފާތު އައު ކަންތައްތަކެއް‬ ‫ސިފައިންގެ ހަޔާތުގައި ވުޖޫދަށްއައި ދުވަހެކެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ޑިފެންސް އިންސްޓިޓިއުޓް ފޮރ‬ ‫ޓްރޭނިންގ އެންޑް އެޑިއުކޭޝަންގެ އޮންލައިން‬ ‫މެނޭޖްމަންޓް ސިސްޓަމް (ސިލްކް) އިފްތިތާޙް‬ ‫ކޮށްދެއްވުމުގެ އިތުރުން ސިފައިންގެ ތާރީޚްގައި‬ ‫އަލަށް ތައްޔާރުކުރި އޮފިސަރ ކެޑިޑޭޓުންގެ‬ ‫ރޭންކް ސްޓްރަކްޗަރ އިފްތިތާޙް ކޮށްދެއްވި‬

‫ފަޚުރުވެރި ދުވަހަކީވެސް އެދުވަހެވެ‪.‬‬

‫ކޯހަށް ކެޑިޑޭޓުން ހޮވުން‬

‫މިކޯހަކީ ރާއްޖޭގައި ހިންގި ފުރަތަމަ‬ ‫ ‬ ‫އޮފިސަރ ކެނޑިޑޭޓް ކޯހަށްވުމުން މިކޯހަށް‬ ‫ކެޑިޑޭޓުން ހޮވުމުގައި ބަލާފައިވަނީ އެކެޑަމިކަލީ‬ ‫އަދި ޓެކްނިކަލީ ވަކިފެންވަރެއްގެ ކޯސްތައް‬ ‫ހަދާފައިތިބި ސިފައިންނާއި އޮފިސަރ ކެޓަގަރީން‬ ‫ޔަންގުއޮފިސަރ ފަދަ ކޯސްތައް ހަދާފައިތިބި‬ ‫ފަންނީ‬ ‫އަދި‬ ‫ތަޢުލީމީ‬ ‫ސިފައިންނެވެ‪.‬‬ ‫ޒުވާނުންނަށް އަމާޒުކޮށް ހުޅުވާލި ފުރުޞަތުގައި‬ ‫‪ 42‬ސިފައިން ބައިވެރިވިއެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬ ‫އެބައިވެރިންގެތެރޭން ކޯހަށް ބޭނުންވާ ޝަރުޠު‬ ‫ފުރިހަމަވާ ފަރާތްތަކަކީ ކޮބައިތޯބެލުމަށް ‪2010‬‬ ‫ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 9‬ވަނަ ދުވަހުންފެށިގެން‬ ‫ބޭއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޓެސްޓްތަކެއް‬ ‫ސިލެކްސަން‬ ‫އެޓެސްޓުތަކުން ފާސްވިފަރާތްތަކަށް އޮފިސަރ‬ ‫ޓްރޭނިންގ ވިންގުން ފުރުޞަތު ދިނެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫އެމީހުންނަށް ދެވިފައިވަނީ އިނގިރޭސި ފެންވަރު‬ ‫ދެނެގަނެވޭނެ ތަފާތު ޓެސްޓްތަކާ‪ ،‬ތޫނުފިލިކަން‬ ‫ބެލުމުގެ ޓެސްޓްތަކާ‪ ،‬ލީޑަރޝިޕް އިވެލުއޭޝަން‬ ‫ފިޓްނަސް‬ ‫ފިޒިކަލް‬ ‫ޓެސްޓެއްގެއިތުރުން‬ ‫ޓެސްޓްތަކެކެވެ‪ .‬ސިލެކްޝަން ޓެސްޓްތަކަށްފަހު‬ ‫ކޯހަށްހޮވުނު ‪ 39‬ކެޑިޑޭޓުންނާއެކު ފުރަތަމަކޯސް‬ ‫ރަސްމީކޮށް ފައްޓާފައިވަނީ ‪ 2010‬އޮކްޓޯބަރ ‪3‬‬ ‫ގައެވެ‪.‬‬

‫ން‬ ‫ޕާސް އައުޓް ވު ‬

‫އޮފިސަރ ކެޑިޑޭޓް ކޯސް ނިންމުމުގެ‬ ‫ ‬ ‫ރަސްމިއްޔާތަކީ ނުވަތަ ޕާސިންގ އައުޓަކީ‬ ‫އެހެނިހެން ޤައުމުތަކުގެ އަސްކަރިއްޔާގައި ވަރަށް‬ ‫ކުލަގަދަކޮށް ފާހަގަކުރާ ރަސްމިއްޔާތެކެވެ‪.‬‬ ‫ސަބަބަކީ އެރަސްމިއްޔާތުގައި ޕާސް އައުޓްވާ‬

‫ކެޑިޑޭޓުންނަކީ މުޅިންއައު ހަޔާތެއް ފަށާ‬ ‫ބަޔަކަށްވާތީއެވެ‪ .‬ހަމައެގޮތައް ދިވެހި ސިފައިންގެ‬ ‫އޮފިސަރ ޓްރޭނިންގ ވިންގުން ހިންގި ފުރަތަމަ‬ ‫ކެޑިޑޭޓް ކޯހުން ފާސްވެ ޕާސް އައުޓްވި‬ ‫ކެޑިޑޭޓުންނަކީ އެވަގުތުން ފެށިގެން ސިފައިންގެ‬ ‫ޤާނޫނުގެ ‪ 25‬ވަނަ މާދާގެ (ހ) ގެ ދަށުން‬ ‫މިނިސްޓްރީ އޮފް ޑިފެންސް އެންޑް ނޭޝަނަލް‬ ‫ސެކިއުރިޓީ ހިންގުމާއި ހަވާލުވެހުރިފަރާތުން‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާއީ ބާރުގެ އޮފިސަރަކަށް‬ ‫ކަމިޝަންޑްކޮށްފައިވާ ބައެކެވެ‪ .‬މައިގަޑު ތިން‬ ‫ހަރަކާތެއްގެމައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ ކުލަގަދަ‬ ‫މިރަސްމިއްޔަތުގެ އެންމެ ފަޚުރުވެރި ހަރަކާތަކީ‬ ‫އޮފިސަރެއްގެގޮތުގައި ކަމިޝަންޑް ކުރެވުނުކަމުގެ‬ ‫ރަމްޒެއްގެގޮތުން ހަވާލުކުރައްވާ ކަނޑި ފާސްވި‬ ‫ޖުމްހޫރިއްޔާގެ‬ ‫ރަޢީސުލް‬ ‫ކެޑިޑޭޓުންނަށް‬ ‫އަތްޕުޅުން ހަވާލުކުރެއްވުމާއި ޕާސިންގ އައުޓް‬ ‫ޕެރޭޑްކުރުމެވެ‪ .‬ދެވަނަ ހަރަކާތަކީ ކޯހުންފާސްވި‬ ‫ކެޑިޑޭޓުންނަށް ކަމިޝަންޑް ރޭންކް ނުވަތަ‬ ‫ޔުނީފޯމް‬ ‫ކެޑިޑޭޓް‬ ‫މަޤާމް‪،‬‬ ‫އޮފިސަރ‬ ‫ގަލަސްގައި އެކެޑިޑޭޓެއްގެ ޢާއިލާގެ މެމްބަރަކު‬ ‫އަޅުވާލަދިނުމެވެ‪ .‬ތިންވަނަ ހަރަކާތަކީ ފާސްވި‬ ‫ކެޑިޑޭޓުންގެ އުފަލާއި ޝަރަފުގައި ޢާއިލާއާއި‬ ‫އެއްކޮށްބޭއްވި ޑިނަރ ނައިޓެވެ‪ .‬މިއިން ކޮންމެ‬ ‫ކަމަކީވެސް ދިވެހިތާރީޚްގައި ވަކިން ޚާއްޞަކޮށް‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންގެ ތާރީޚްގައި ރަތް އަކުރުން‬ ‫ފަވާލެވިފައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ދެންނެވޭނީ‬ ‫މިހާރު ދިވެހި ސިފައިންވެސް މިދަނީ ފުރިހަމަ‬ ‫އަސްކަރިއްޔާއަކަށްވުމަށް ކޮށަންޖެހޭ ހުރިހާ‬ ‫މަގެއް ކޮށަމުން އެމަގުތަކުން ހިނގަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އަބަދުވެސް ދިވެހި ސިފައިންނަކީ ނަމޫނާ‬ ‫މިސާލުތަކުން މަގުދައްކާ އެމަގުން ހިނގުމުގެ‬ ‫ތައުފީޤު މާތްﷲ މިންވަރުކުރައްވާ ބައެއްކަމުގައި‬ ‫ލައްވާށިއެވެ‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫ރާއްޖޭގެ ސަރަޙައްދު ބެލެހެއްޓުމުގައި އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ކޯސްޓްގާޑް‬ ‫ވއ‪ 2.‬ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު‬

‫ޤާނޫނާއި ޤަވާޢިދާ ޚިލާފަށް ރާއްޖޭގެ އިޤްތިޞާދީ‬ ‫ސަރަޙައްދަށް ވަދެއުޅުނު ޭބރުގެ ދެމަސްބޯޓެއް‬ ‫ޝޕް ޣާޒީ އިން އަތުލި ހާދިސާ‬ ‫އެއްފަހަރާ ކޯސްޓްގާޑް ި‬ ‫ ‬

‫ދުވަހަކީ ‪ 2010‬މާޗް މަހުގެ ‪ 24‬ވަނަ ދު ަވހެވެ‪ .‬ގަޑިން މެންދުރު ‪ 01:30‬އެވެ‪.‬‬

‫ހއ‪ .‬އުލިގަމު ކައިރިން އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ނޮދަން އޭރިއާގައި އޮތް ކޯސްޓްގާޑް ޝިޕް ޣާޒީ‪،‬‬

‫ރާއްޖޭގެ އެންމެ އުތުރުގެ ސަރަޙައްދު ޕެޓްރޯލް ކުރުމަށް ނިކުތެވެ‪ .‬މި ޕެޓްރޯލް އަކީ ރާއްޖޭގެ‬ ‫ސަރަޙައްދުގެ ޤައުމީ ސަލާމަތީ ކަންތައްތައް ބެލެހެއްޓުމަށާއި ރާއްޖޭގެ ސަރަޙައްދަށް ޤަވާޢިދާ‬ ‫ރޙައްދުގައި ދަތުރުކުރާ ބޭރުގެ‬ ‫ޚިލާފަށް ވަދެއުޅޭ މަސްބޯޓްފަހަރު ހޯދުމަށާއި ރާއްޖޭގެ ސަ ަ‬ ‫ުއޅަނދު ފަހަރުގެ ހަރަކާތްތައް ބަލާ މޮނީޓަރ ކުރުމާއި އެފަދައެއްވެސް ުއޅަނދެއް ޤަވާޢިދާއި‬

‫ޚިލާފު ޢަމަލެއް ހިންގާނަމަ ހިފެހެއްޓުމަށް ފެށި ޕެޓްރޯލެކެވެ‪ .‬މިޕެޓްރޯލްގައި ރާއްޖޭގެ މަސް‬ ‫ކަނދުފަތިތަކުން ޤަވާޢިދާ ޚިލާފަށް މަސްވެރިކަން ކުރޭތޯ އާއި ރާއްޖޭގެ އުތުރުގެ ސަރަޙައްދުން‬

‫ދަތުރުކުރާ އުޅަނދު ަފހަރުގެ ހަރަކާތްތައް ބަލާ މޮނީޓަރ ކުރުމަށްވެސް ހަމަޖެހިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫‪20‬‬

‫ފުރަތަމަ ކޮންޓެކްޓް‬ ‫ކޯސްޓްގާޑް‬ ‫އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬ ‫ ‬ ‫އޮޕަރޭޝަންސް އާއި ކޯސްޓްގާޑް ޝިޕް‬ ‫ޣާޒީ ގުޅިގެން ފެށި މިޕެޓްރޯލްގައި ފުރަތަމަ‬ ‫ރާޑަރ ކޮންޓެކްޓެއް ޖަހާފައިވަނީ ހއ‪.‬‬ ‫ތުރާކުނުގެ ހުޅަނގުއުތުރުން ‪ 27‬މޭލު ބޭރުން‬ ‫އެދުވަހު މެންދުރުފަހު ‪ 02:00‬ހާއިރުއެވެ‪.‬‬ ‫ޝިޕް‬ ‫ޝައްކުކުރެވިގެން‬ ‫މިކޮންޓެކްޓަށް‬ ‫ޣާޒީއިން އެކޮންޓެކްޓާއި އިންޓަސެޕްޓްކޮށް‬ ‫ބެލިއިރު އެއީ ރާއްޖޭގެ މަސްވެރިކަންކުރާ‬ ‫އުޅަނދެއްކަން އެގުނެވެ‪ .‬މި އުޅަނދުގެ އިތުރުން‬ ‫ޝިޕް ޣާޒީއަށް އެ ސަރަޙައްދުން ރާއްޖޭގެ‬ ‫މަސްވެރިކަންކުރާ ދެ އުޅަނދަކާ ދިމާވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިއުޅަނދުތައް އައިޑެންޓިފައި ކުރުމަށްފަހު‬ ‫އީ‪.‬އީ‪.‬ޒެޑާއި ގާތްގަޑަކަށް ‪ 24‬މޭލު ދެކުނަށް‬ ‫ޖެހިލުމަށްފަހު ހުޅަނގަށް މިސްރާބުބަދަލުކޮށް‬

‫ދަތުރުކުރަންފެށިއެވެ‪ .‬ދަތުރުކުރަމުން ދިޔައިރު‬ ‫ރާއްޖޭގެ އިރުން ހުޅަނގަށް ދަތުރުކުރަމުންދިޔަ‬ ‫އޭ‪.‬އައި‪.‬އެސް ދެ ކޮންޓެކްޓް ޖެހިއެވެ‪.‬‬

‫ޝައްކުކުރެވޭ ދެ ުއޅަނދުފެނުން‬ ‫އިރުން‬ ‫އުތުރުގައި‪،‬‬ ‫ރާއްޖޭގެ‬ ‫ ‬ ‫ހުޅަނގަށް ދަތުރުކުރަމުންދިޔަ ކޯސްޓްގާޑް‬ ‫ޝިޕް ޣާޒީ ދަތުރުކުރަމުން ދިޔައީ ކުރިއްސުރެ‬ ‫ހަމަޖައްސާފައިވާ ޕެޓްރޯލް ޕްލޭނާ އެއްގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫އެރޭ ‪ 9‬ޖެހިއިރު ތުރާކުނާ ‪ 160‬މޭލު ބޭރުން‬ ‫ޑްރިފްޓުކުރުމަށްޓަކައި ޝިޕް މަޑުކުރިއެވެ‪.‬‬

‫ފުރަތަމަ‬

‫ކައިރިކޮށް‬

‫އުޅަނދާ‬

‫ސާރޗް ލައިޓުން އަލިކޮށް ބެލިއިރު‬

‫އެއީ‬

‫ލަންކާ‬

‫މަސްބޯޓެއްކަން‬

‫ޔަގީންކުރެވުނެވެ‪ .‬އެއިރު އެ ީމހުންތިބީ‬

‫ދާ ައޅައިގެން ދާ ދަމާށެވެ‪ .‬ހަމަ‬

‫އެވަގުތު މަސައްކަތްކުރުން ހުއްޓާލާ‬ ‫އެންމެން‬

‫ހާޒިރުވުމަށް‬

‫ުއޅަނދުގެ‬

‫ކުރީކޮޅަށް‬

‫އަޑުގަދަކުރާއިން‬

‫އެނައުންސް ކުރަންފެށިއެވެ‪.‬‬

‫އޭރުވެސް ދިޔައީ ރާޑަރ ސާވައިލެންސް‬ ‫ކުރަމުންނެވެ‪ .‬އެރޭ ‪ 11:47‬ހާއިރު ތުރާކުނާ‬ ‫‪ 152‬މޭލު ބޭރުން ރާޑަރަށް އަނެއްކާވެސް ދެ‬ ‫ކޮންޓެކްޓް ޖެހިއެވެ‪ .‬މިދެކޮންޓެކްޓް ޖަހާފައިވަނީ‬ ‫ޝިޕާ ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 23‬މޭލު ދުރުންނެވެ‪ .‬އޭރު‬ ‫އެދެ އުޅަނދުވެސް އޮތީ މަޑުކޮށްގެންކަމަށްވުމުން‬ ‫އިތުރަށް މިދޭތީގެ ހަރަކާތްތައް މޮނީޓަރ‬ ‫ކުރަންފެށިއެވެ‪ .‬އެރޭ މެންދަމު ‪12:15‬‬ ‫ހާއިރު އެ އުޅަނދުފަހަރާއި ‪ 10‬މޭލަށް ކައިރި‬ ‫ކޮށްފިއެވެ‪ .‬އޭރު އެ ދެއުޅަނދު ދޭތެރޭގައި ‪6‬‬ ‫މޭލު ހުއްޓެވެ‪ .‬އެހިސާބަށް ކައިރިކުރުމަށްފަހު‬ ‫ޝިޕް މަޑުކޮށް އިތުރަށް އެ ދެއުޅަނދުގެ‬

‫ހަރަކާތްތައް ބަލަމުންގެންދިޔައެވެ‪ .‬އޭރު ފުރަތަމަ‬ ‫ފެނުނު އުޅަނދު އޮތީ ރާއްޖޭގެ އީއީޒެޑުގެ ‪7‬‬ ‫މޭލު އެތެރޭގައެވެ‪ .‬ދެވަނަ އުޅަނދުއޮތީ ރާއްޖޭގެ‬ ‫އީއީޒެޑުގެ ‪ 10‬މޭލު އެތެރޭގައެވެ‪.‬‬

‫ފުރަތަމަ އުޅަނދަށް ބޯޑް ކުރުން‬ ‫އެރޭގެ ފަތިހު އެމް‪.‬އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް‬ ‫ ‬ ‫ނޮދަން އޭރިއާގެ ކޯސްޓްގާޑް ސޮކޮޑްރަން‬ ‫ކޮމާންޑަރ މޭޖަރ އަޙްމަދު ޖިހާދަށް ގުޅާ ޝިޕް‬ ‫ޣާޒީއިން މި މަޢުލޫމާތު ދިނުމަށްފަހު އެއާރ‬ ‫އިންޓަރސެޕްޓްކުރުމަށް ދަތުރުކުރަންފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫މި ކޮންޓެކްޓުތަކަކީ ރާއްޖޭގެ އުޅަނދުތަކެއް‬ ‫ނޫންކަމަށް ޝައްކުކުރެވޭތީ ‪4:45‬ގައި ޝިޕް‬ ‫އެކްޝަން ސްޓޭޝަނަށް ގެނެސް‪ ،‬ބޯޑްކުރަން‬ ‫ބޯޑުކުރުމަށްޓަކައި‬ ‫ހާލަތެއްގައި‬ ‫ޖެހިއްޖެ‬ ‫ބޯޑިންޓީމުރެޑީކުރިއެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ‬ ‫އުޅަނދާ ކައިރިކޮށް ސާރޗް‬ ‫ލައިޓުން އަލިކޮށް ބެލިއިރު‬ ‫އެއީ ލަންކާ މަސްބޯޓެއްކަން‬ ‫އެއިރު‬ ‫ޔަގީންކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫ދާއަޅައިގެން‬ ‫އެމީހުންތިބީ‬ ‫ދާ ދަމާށެވެ‪ .‬ހަމަ އެވަގުތު‬ ‫ހުއްޓާލާ‬ ‫މަސައްކަތްކުރުން‬ ‫އެންމެން އުޅަނދުގެ ކުރީކޮޅަށް‬ ‫ހާޒިރުވުމަށް އަޑުގަދަކުރާއިން‬ ‫ކުރަންފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫އެނައުންސް‬ ‫އެއަށްފަހު ‪ 0552‬ހާއިރު‬ ‫ހަތިޔާރާއެކު‬ ‫ބޯޑިންޓީމު‬ ‫އެއަށްއަރާ އެބޯޓު ސިފައިންގެ‬ ‫ދަށަށްގެނައެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންޓްރޯލްގެ‬ ‫އެބޯޓުގައިތިބީ‬ ‫އޭރު‬ ‫ހަތަރުމީހުންނެވެ‪ .‬މި ބޯޓަކީ‬ ‫ރުސަހަން ޕްޓާ‪ -4‬އެވެ‪.‬‬

‫ދެވަނަ ުއޅަނދު ފިލަން މަސައްކަތް ކުރުން‬ ‫ބޯޑްކޮށްގެން‬ ‫މިބޯޓަށް‬ ‫ ‬ ‫އުޅެނިކޮށް ދެވަނަ ބޯޓް ރުސަހަން ޕްޓާ‪-6‬‬ ‫ދަތުރުކުރަންފެށިއެވެ‪ .‬އެވަގުތު ކުރިން ސިފައިން‬ ‫ބޯޑްކުރި ރުސަހަންޕްޓާ‪ -4‬ގައި ކޯޕްރަލް ޖަލީލު‬ ‫ޢަބްދުﷲ (ސނ‪ ، )3551 :‬ލާންސް ކޯޕްރަލް‬ ‫ފާރޫޤު ޙުސައިން (ސނ‪ )5728 :‬އަދި‬ ‫ޕްރައިވެޓް އަޙްމަދު އަސްފާން (ސނ‪)6541 :‬‬ ‫ބޭތިއްބުމަށްފަހު ދެވަނަ ބޯޓް އަތުލުމަށް ޝިޕު‬ ‫ދަތުރު ކުރަން ފެށިއެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ އިރުމައްޗަށް‬ ‫ވާގޮތަށް ދަތުރުކޮށް ފިލަން މަސައްކަތްކުރި‬

‫‪21‬‬

‫ބޯޓުގެ ސްޕީޑަކީ ގަޑިއަކު ‪ 07‬މޭލެވެ‪ .‬އެބޯޓާކައިރިކޮށް ކުރީ ބޯޓެކޭއެއްގޮތަށް‬ ‫އޭގައިތިބިމީހުން ކުރީކޮޅަށް ފޮނުވާފައި ހަތިޔާރާއެކު ބޯޓަށް ބޯޑުކުރެވުނީ‬ ‫‪ 06:25‬ގައެވެ‪ .‬މިބޯޓަށް ބޯޑްކުރީ ލެފްޓިނަންޓް ޙަސަން ސަޢީދު (ސނ‪:‬‬ ‫‪ ، )5671‬ޕްރައިވެޓް އިބްރާހިމް ޒުހޫރު (ސނ‪ ، )5682 :‬ޕްރައިވެޓް‬ ‫އަޙްމަދު ތަސްލީމް (ސނ‪ )6254 :‬އަދި ޕްރައިވެޓް ޙަސަން މުޙައްމަދު‬ ‫(ސނ‪ ) 6711 :‬އެވެ‪ .‬އޭރު އެބޯޓްގައި ހަތަރު މީހުން ތިއްބެވެ‪.‬‬

‫ކާމިޔާބުކަމާއެކު އޮޕަރޭޝަން ނިންމާލުން‬ ‫ކޯސްޓްގާޑް ޝިފް ޣާޒީ އިން ކުރިއަށްގެންދިޔަ އޮޕަރޭޝަން‬ ‫ ‬ ‫ނިންމާލާފައިވަނީ ވަރަށް ކާމިޔާބުކަމާއެކުގައެވެ‪ .‬ދެބޯޓް އެއްފަހަރާ ކޯސްޓްގާޑް‬ ‫ޝިޕް ޣާޒީ އިން ހިފަހައްޓާފައިވަނީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ މަސްވެރިކަމާބެހޭ ޤާނޫނު‬ ‫‪ 5/87‬ގެ (‪ )7‬ވަނަ މާއްދާ އާއި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދުތަކާބެހޭ‬ ‫ޤާނޫނު ‪ 6/96‬ގެ (‪ )14‬ވަނަ މާއްދާއާއި ޚިލާފުވުމާއި ގުޅިގެން ކޯސްޓްގާޑް‬ ‫ޝިޕް ޣާޒީގެ ކެޕްޓަނަށް ސިފައިންގެ ޤާނޫނު ‪ 1/2008‬ގެ (‪ )41‬ވަނަ‬ ‫މާއްދާއިން ލިބިދީފައިވާ އިޚްތިޔާރުގެ ދަށުންނެވެ‪ .‬މި އޮޕަރޭޝަން ހިންގިއިރު‬ ‫ކޯސްޓްގާޑް ޝިޕް ޣާޒީގެ ކެޕްޓަނަކަށް ހުންނެވީ ލެފްޓިނަންޓް އަޙްމަދު‬ ‫ފާތިޙެވެ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫‪a‬‬

‫ގ މީހުން ރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދުގައި‬ ‫ޓ – ‪ 6‬ބޯޓު ެ‬ ‫ނ ޕު ާ‬ ‫‪a‬ރުސަހަ ް‬ ‫މގެ މަސައްކަތްކުރަނީ‬ ‫އތް ދައު ނެގު ު‬ ‫އވާ ޮ‬ ‫އަޅާފަ ި‬

‫‪a‬‬

‫ޓ ‪ 4‬ބޯޓުގެ މީހުން ރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދުގައި‬ ‫‪a‬ރުސަހަން ޕު ާ‬ ‫ދއު ނެގުމުގެ މަސައްކަތްކުރަނީ‬ ‫އަޅާފައިއޮތް ަ‬

‫ގ ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދުން އެޅި‬ ‫ރުސަހަން ޕުޓާ ‪ 6‬ބޯޓުގެ މީހުން ރާއްޖޭ ެ‬ ‫ވ މަހެއް‬ ‫ދަލުގައި ޖެހިފައި ާ‬

‫‪a‬‬

‫ޓ ‪ 4‬ބޯޓުގެ މީހުން ރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދުން‬ ‫ނ ޕު ާ‬ ‫‪a‬ރުސަހަ ް‬ ‫އއް މަސް‬ ‫އވާ ބަ ެ‬ ‫ހިފާފަ ި‬

‫ޓ ‪ 6‬ބޯޓުގެ ދައު ނަގަމުން ދިޔައިރު ޖީޕީއެސް ޕޮޒިޝަން އަދި‬ ‫‪a‬ރުސަހަން ޕު ާ‬ ‫ބޯޓުގެ ކެޕްޓަން‬

‫ލކީ‬ ‫ބނގު ަރ ަ‬ ‫ަ‬

‫މޭޖަރ (ރޓ) ޙުސައިން ޝާކިރު‬

‫ނ‬ ‫ޞި ްއ ަޙ ަތ ްއ ެގ ްއލު ް‬ ‫ޗ ްއ ަތ؟!‬ ‫ުހރި ެއ ްއ ެ‬

‫ ‬

‫ިމ ސުވާލުކުރުމުން ީމހުން ޖަވާބުގައި ބުނާނީ ކީކޭ ބާވައޭ ހިތައް އަރައެވެ‪.‬‬

‫އެހެންނަމަވެސް‪ ،‬ޑްރަގް ބޭނުންކުރުމަކީ ޞިއްޙަތައް ގެއްލުން ހުރިކަމެއްތޯ މީހަކާ‬ ‫ސުވާލުކޮށްފިނަމަ ކޮންމެ މީހަކުވެސް އާއެކޭ ބުނާނެކަން ކަށަވަރެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬ކީއް ެވގެންތޯ‬ ‫ށފިނަމަ ޑްރަގުން ލިބޭ ގިނަ ގެއްލުންތައް ކިޔާދޭނެއެވެ‪ .‬ޖިސްމާނީ‬ ‫ސުވާލުކޮ ް‬ ‫ގެއްލުންތަކާއި މާލީގެއްލުމާއި ސައިކޮލޮޖިކަލް ގެއްލުން ތަކުގެ ވާހަކަތައް ކިޔާދޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ހަމަ މި މޭރުމުން ސިނގިރޭޓު‬ ‫ ‬ ‫ބުއިމަކީ‪ ،‬ނޫނީ ދުންފަތުގެ އިސްތިޢުމާލުކުރުމަކީ‬ ‫ހުރިކަމެއްތޯ‬ ‫ގެއްލުން‬ ‫ޞިއްޙަތައް‬ ‫ސުވާލުކޮށްފިނަމަ އާއެކޭ ބުނުމުގެ އިތުރުން‬ ‫ސިނގިރޭޓު ފޮށީގެ ބޭރުގައި އެއީ ގެއްލުން‬ ‫ހުރިކަމެއް ކަމުގައި ލިޔެފައިވާކަމަށާއި ސިނގިރޭޓު‬ ‫ބުއިމުން ކެންސަރ ޖެހޭވާހަކަ ހަމަ ކޮންމެ‬ ‫މީހަކުހެން ކިޔާދީ އެ ނުރަނގަޅު އާދައިގެ ވާހަކަ‬ ‫ދައްކާނެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަމުން ލިބޭ މާލީގެއްލުން‬ ‫ވިޔަނުކުރެވޭހާ ބޮޑުކަމުގަ ބުނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަނގުރަލަކީ ޞިއްޙަތަށް ގެއްލުންހުރި‬ ‫ ‬ ‫އެއްޗެއްތޯ ކުރެވޭ ސުވާލަށް ޖަވާބެއް ހޯދުމަށް‬ ‫ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތާއި ބެހޭ ޖަމުޢިއްޔާގެ‬ ‫ރެކޯޑްތަކަށް ބަލައިލާއިރު ބަނގުރަލާއި ގުޅުންހުރި‬ ‫އެކްސިޑެންޓާއި‬ ‫ކެންސަރާއި‬ ‫ބަލިތަކާއި‬ ‫އަމިއްލައަށް މަރުވުންފަދަ މަރުވާ މީހުންގެ‬ ‫ޖުމްލައަކީ‪ ،‬ދުނިޔޭގެ ކަންކޮޅުތަކުގައި އަހަރަކު‬ ‫‪ 24‬މަރުވާ މީހުންގެ ޖުމްލައިގެ ގާތްގަނޑަކަށް‬

‫ސައްތައިން ‪ 3.8‬އެވެ‪.‬‬ ‫ބަނގުރަލަކީ ދުނިޔޭގައި އެންމެ‬ ‫ ‬ ‫މަސްތުވާތަކެތީގެ‬ ‫ބޭނުންކުރާ‬ ‫އާންމުކޮށް‬ ‫އެއްބާވަތެވެ‪ .‬ބަނގުރާ ބުއިމުން ދުނިޔޭގައި‬ ‫އަހަރަކު ‪ 69.4‬މިލިއަން މީހުނަކީ ނުކުޅެދޭ‬ ‫މީހުންނަށް ބަދަލުވެގެން ދެއެވެ‪ .‬ބަނގުރަލަކީ‬ ‫ޞިއްޙީގޮތުން މިފަދަ ނުރައްކާތެރި "ޑްރަގް"‬ ‫އަކަށް ވެފައިވާއިރު އިންސާނުން ބަނގުރަލާ‬ ‫ދުރުކުރުމަށް‪ ،‬މީހުން ދުންފަތާއި ދުރުކުރަން‬ ‫ކުރެވޭވަރުގެ ބޮޑުކެމްޕޭންއެއް ދުނިޔޭގެ އެއްވެސް‬ ‫ޤައުމެއް ކުރެވެމުން ދެއެކޭ ނުދެންނެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަނގުރާ ނޫނީ އަލްކޮހޮލް ވެފައިވަނީ އަބަދުވެސް‬ ‫އިޖުތިމާއީ ބުއިމެއްކަމުގައެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬ ‫ޙަޤީޤަތަކީ އެއީކަމުގައި ދެންނެވޭކަށްނެތެވެ‪.‬‬ ‫ޙަޤީޤަތަކީ ބަނގުރާ ނޫނީ އަލްކޮހޮލް އަކީ އިޖުތިމާޢީ‬ ‫ވެށި ގަބޫލުކުރާ ޑްރަގެއް ކަމުގައިވުމެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫އަމިއްލަ ހަށިގަނޑު ވިހަކުރުމަށް އަމިއްލައަށް‬ ‫ބޭނުންކުރެވޭ ޒަހަރެއްކަމެއް އެއްވެސް މީހަކު‬

‫ޤަބޫލުކުރާހެނެއް ހިއެއްނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަލްކޮހޮލް‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ބަނގުރާ‬ ‫ ‬ ‫(‪ )ethanol‬އަކީ ޑްރަގްއެކެވެ‪ .‬ބޭނުންކުރެވޭ‬ ‫ނިސްބަތަކުން އެއީ ބައެއްފަހަރަށް ‪sedative‬‬ ‫އެކެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރަށް ‪)tranquilliser‬‬ ‫އެކެވެ‪ .‬އަދި ‪ hypnotic‬ނުވަތަ ‪anaesthetic‬‬ ‫އެކެވެ‪ .‬ބަނގުރާ ނޫނީ އަލްކޮހޮލޮ ބޭނުންކުރުމަކީ‬ ‫ގިނަ ސޮސައިޓީ ތަކުގައި ހުއްދަކުރެވިފައިވާ‬ ‫ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި ނަހަމަގޮތުގައި ބޭނުންކުރުމަކީ‬ ‫އިޖުތިމާޢީ މައްސަލައެއް ކަމުގައި ދެކެވެ‪.‬‬ ‫އިޖުތިމާޢީ ބުއިމެއްކަމުގައި ބަނގުރާ‬ ‫ ‬ ‫ދުށުމަށްވުރެ މެޑިކަލްގޮތުންނާއި އިޖުތިމާޢީ‬ ‫ގޮތުން އޭގައިހުރި ނުރައްކާތެރި ކަމުގެ މައްޗަށް‬ ‫ބަލާލުން މުހިންމެވެ‪ .‬ބަނގުރަލަކީ އިންސާނާގެ‬ ‫ގުނަވަންތަކަށް‬ ‫ނިޒާމަށާއި‬ ‫ހަށިގަނޑުގެ‬ ‫ގެއްލުންދޭ ޒަހަރެކެވެ‪.‬‬ ‫ހިތުގެ‬ ‫ބުއިމުން‬ ‫ބަނގުރާ‬ ‫ ‬ ‫މައްސަލަތައް މެދުވެރިވެއެވެ‪ .‬އޭގެތެރޭގައި ހިތް‬ ‫ހިނގުމުގައި ވަކިހަމައެއް ނެތުން ބައެއްފަހަރު‬ ‫މާއަވަސްވެފައި ކުއްލިއަކަށް ލަސްވެގެންދިއުން‬ ‫ނުވަތަ ‪ arrhythmia‬ހިތްބޮޑުވުން ނުނީ‬ ‫‪ cardiomypoathy‬ފަދަ މައްސަލަތައް‬ ‫ހިމެނެއެވެ‪ .‬ބަނގުރާބުއިމުން ބްލަޑް ޕްރެޝަރަށް‬ ‫ވާރުތަކުރައެވެ‪ .‬އަދި މިބަލި އަލްކޮހޮލް‪-‬‬ ‫އިންޑިއުސްޑް ހައިޕަރ ޓެންސަން ‪alcohol-‬‬ ‫‪ induced hypertension‬ބަދަލުވެގެންދެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަނގުރަލަކީ ބަލިޖައްސާ ވަސީލަތެކެވެ‪ .‬ބަނގުރާ‬ ‫ބަލިތަކަށް ވާރުތަކޮށް ސެންޓްރަލް‬ ‫ބުއިމުން‬ ‫ގެއްލުންދެއެވެ‪.‬‬ ‫ސިސްޓަމްއަށް‬ ‫ނާވްސް‬ ‫ސިކުނޑީގެ މައްސަލަތައް މެދުވެރިވެހަނދާން‬

‫ބަލިވެއެވެ‪ .‬ބަނގުރާބުއިމަކީ ސްޓްރޯކްއަށް‬ ‫މަގުފަހިވެދާ ކަމެކެވެ‪ .‬ބަނގުރަލުގެ ސަބަބުން‬ ‫އެތެރެހަށީގެ ގުނަންތައް ހަލާކުވެ އެތެރެހަށިން‬ ‫ލޭ އައުން މެދުވެރިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަނގުރާ ބޭނުންކުރުމުން ތަފާތު‬ ‫ ‬ ‫ސައިކޭޓްރިކް ނިޝާންތައް ފާޅުވެ ބަނގުރާބޯ‬ ‫މީހުންގެ ޕެރިފެރަލް ނާވްސް ‪peripheral‬‬ ‫‪ nerves‬އަށް ބަލިޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަނގުރަލުގެ ބުއިންތައް ބުއިމުން‬ ‫ ‬ ‫ވޮލަންޓަރީ މަސްފައްތަކުގެ ބާރު‪ ،‬އަލުން‬ ‫އަނބުރާ ގެނެސްނުގަނެވޭވަރަށް ދެރަވެ ޖިންސީ‬ ‫ނުކުޅެދުންތެރިއަކަށް ބަދަލުވެގެން ދެއެވެ‪.‬‬ ‫ހަށިގަނޑު‬ ‫ބުއިމުން‬ ‫ބަނގުރާ‬ ‫ ‬ ‫ހޫނުވެ ދާހިއްލައެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ހަށިގަނޑުގެ‬ ‫ޓެމްޕަރޭޗަރ ދަށަށް ގޮސް ‪Hypothermia‬‬ ‫ޖެހެއެވެ‪ .‬އަދި އެންމެފަހުން މަރުވެއެވެ‪ .‬އަލްކޮހޮލް‬ ‫ބޭނުންކުރުމުން ‪( oesophagus‬ކާއެއްޗެތި‬ ‫ދަތުރުކުރާހޮޅި) އަށް ކެންސަރ ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ކްރޮނިކް ގެސްޓްރައިޓިސް ‪chronic‬‬ ‫‪ gastritis‬ޖެހެއެވެ‪ .‬ބަނގުރާ ބޯމީހުންނަށް‬ ‫‪chronic‬‬ ‫ޕޭންކްރިޓައިޓިސް‬ ‫ކްރޮނިކް‬ ‫‪ pancreatitis‬ޖެހެއެވެ‪ .‬އަލްކޮހޮލްގެ ސަބަބުން‬ ‫ގިނަގިނައިން ބޭރަށް ހިންގައެވެ‪ .‬ބަނގުރާބޯ‬ ‫ކޮންމެ ސަތޭކަމީހެއްގެ ތެރެއިން ދިހައަކުން‬ ‫ފެށިގެން ވިހިމީހުނާ ދެމެދުގެ އަދަދަކަށް ‪fatty‬‬ ‫‪ infiltration hepatitis‬އަދި ‪cirrhosis‬‬ ‫ފަދަ ބަލިތައް ލިވަރަށް ޖެހެއެވެ‪ .‬ޖޯންޑިސް‬ ‫‪ jaundice‬ޖެހި ބަނޑަށް ތަދުވެ އަދި‬ ‫ހަށިގަނޑުގެ ތަފާތުބައިތަކުގައި ފެންހެދެއެވެ‪.‬‬ ‫ފިރިހެނުންނަށް ‪ gynaecomastia‬ޖެހި‬ ‫‪ testes‬ގެ ބާރުދެރަވެއެވެ‪ .‬އަލްކޮހޮލިކް ލިވަރ‬ ‫ޑިޒީޒް ޖެހިފައި ތިބޭ އަންހެނުންނަށް މަސްވަރު‬ ‫ޖެހުމުގައި މައްސަލަތަކާ ދިމާވެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ފިރިހެނުންގެ ގައިގާ ހުންނަ ސިފަތައް ނުވަތަ‬ ‫ނިޝާންތައް ފާޅުވެއެވެ‪ .‬އަލްކޮހޮލިކް ލިވަރ‬ ‫ޑިޒީޒް ޖެހުމުން ޑަކުޓަރުން އެމީހަކާއިމެދު‬ ‫އުންމީދު ކަނޑާލައެވެ‪ .‬ބަނގުރާބުއިމުން ޖިންސީ‬ ‫ނުކުޅެދުންތެރިކަމާއި އެހެނިހެން އޮޅުންބޮޅުންތަކާ‬ ‫ފިރިހެނުންނާކުރިމަތިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަނގުރާ ބޯ އަންހެނުން ވިހާދަރިފުޅަށް‬ ‫ ‬ ‫‪)fetal alcoholic syndrome (FAS‬‬ ‫ޖެހި އެކުދިންގެހަށިތައް އައިބުވެ ބަސްމޮށުންތެރި‬ ‫ކަމާއި އިވުމުގައި މައްސަލަތައް ހުންނަކަން‬ ‫ފާހަގަކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަނގުރާ ބޯމީހަކު ކުއްލިއަކަށް ބަނގުރާ‬ ‫ ‬ ‫ބުއިން ހުއްޓާލުމަކީ ދަތި ނުރައްކާތެރިކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ބޯމިންވަރުމަދުކޮށްލުމުން‬ ‫އެފަދަމީހުން‬

‫‪ anxiety، fits‬ނިދުމުގައި މައްސަލަތަކާއި‬ ‫ފަދަ‬ ‫‪)delirium‬‬ ‫‪tremens‬‬ ‫‪(TD‬‬ ‫ފުރާނައާ މެދު ބިރުގަންނަންޖެހޭ މައްސަލަތައް‬ ‫ކުރިމަތިވެދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ބޯމީހެއްގެ‬ ‫ބަނގުރާ‬ ‫ ‬ ‫މަސައްކަތުގެ ދާއިރާއިން ފެނިގެންދާނީ އޭނާގެ‬ ‫ނާގާބިލުކަން އިތުރުވެ ކުރާމަސައްކަތުގެ ފެންވަރު‬ ‫ދަށްވެ މަސައްކަތައް ނާންނަ ދުވަސްތައް‬ ‫އެކްސިޑެންޓްތައްވެ‬ ‫ދާތަނެވެ‪.‬‬ ‫ގިނަވަމުން‬ ‫މަސައްކަތުން ސަސްޕެންޑް ކުރާތަނެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާގެ ޢާއިލާގެ ތެރެއިން ފެނިގެންދާނީ‬ ‫ ‬ ‫ދެބަސްވުންތަކާއި ޒުވާބުތައް އިތުރުވެގެން ދިއުމާ‬ ‫ތިމާގެ ޢާއިލާ އިހުމާލުކުރެވުމާއި ޢާއިލާތެރޭ‬ ‫މާރާމާރީ ހިގުމާއި ގެއިން ފިލައިގެން ދިއުމާއި‬ ‫މަންޒަރެވެ‪.‬‬ ‫ގަބޫލުނުކުރާ‬ ‫އެއްވެސްކަމެއް‬ ‫އިޖުތިމާއީގޮތުން ފެނިގެންދާނީ ރައްޓެހިންނާއި‬ ‫ދުރުހެލިވުމާއި އިޖުތިމާއީ އަގުތަކަށް އެއްވެސް‬ ‫ޙުރުމަތް‬ ‫ތިމާގެ‬ ‫ބެލުމެއްނެތިކަންކުރުމާއި‬ ‫އެހެންމީހުންގެ ކުރިމަތީވެއްޓިގެން ދާތަނެވެ‪.‬‬ ‫ތިމާގެ މަގާމު ގެއްލި އެމީހުނާ ދުރުހެލިވުމެވެ‪.‬‬ ‫ދަރަންޏަށް‬ ‫ތާއަބަދު‬ ‫އަތުން‬ ‫މީހުންގެ‬ ‫ހޯދަންޖެހުމެވެ‪.‬‬ ‫ތަކެތި‬ ‫ނަފުސުގައި‬ ‫މީހެއްގެ‬ ‫ކުޅެދުންތެރިކަން‬ ‫ހުންނަ‬ ‫ނެތިގެންދިއުމެވެ‪ .‬ޤާނޫނީ‬ ‫ގޮތުން އެމީހަކު އަބަދު‬ ‫ޤާނޫނާއި ޤަވާޢިދާ ޚިލާފު‬ ‫މަސްތުގެ‬ ‫ވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ހާލުގައި ތަކެތި ދުއްވުމެވެ‪.‬‬ ‫ކުދިކުދި ކުށްތަކާއި ވައްކަން‬

‫ކުރުމެވެ‪ .‬ކްރިމިނަލް ގޭންގުތަކާއި ގުޅުމާއި‬ ‫އ ކޯޓްގައި‬ ‫މައްސަލައަކަށް ފަހު މައްސަލައެ ް‬ ‫ފައިލް ކުރެވިގެން ދިއުމެވެ‪.‬‬ ‫މި ނުރައްކާތެރި ޑްރަގާއި ގުޅިގެން‬ ‫ ‬ ‫ދުނިޔޭގެ ބައެއް ޤައުމުތަކުގަ ޑި އެޑިކްސަން‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ހިންގައެވެ‪.‬‬ ‫ޕްރޮގްރާމްސްތައް‬ ‫ޤައުމެއްގައި ނޮން އެޑިކްސަން ޕްރޮގްރާމެއް‬ ‫ހިންގާކަން އެނގިފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބިރުވެރި‬ ‫ކުރެވޭ‬ ‫އެންމެފަހުން‬ ‫ ‬ ‫ސުވާލަކީ މީހުން‪ ،‬ހަށިގަނޑަށް ގެންލުން‬ ‫ދޭތަކެތި ބޭނުންކުރަނީ ކީއްވެތޯ ކުރެވޭ‬ ‫ސުވާލެވެ‪ .‬ޤައުމުތަކުން ރެވިނިއު ހޯދުމަށް‬ ‫އަލްކޮހޮލް ވިއްކަނީ ކީއްވެތޯއާއި އެހޯދާ‬ ‫ރެވްނިއުއިން އަލްކޮހޮލްއާ ގުޅުންހުރި ބަލިތަކަށް‬ ‫ފަރުވާކުރުމަށް ޚަރަދުކުރަނީ ކީއްވެގެންތޯ ޑރ‪.‬‬ ‫އަރުވީތި ރަމަޔޮގައި ސުވާލުކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫‪First you take a drink, then the‬‬ ‫‪drink takes a drink, then the‬‬ ‫‪drink takes you. – Francis Scott‬‬ ‫‪Key Fitzgerald.s‬‬ ‫(މަޢުލޫމާތު ހޯދާފައިވަނީ ‪ 6‬ފެބްރުއަރީ ‪2011‬‬ ‫ދުވަހު "ދަ ހިންދޫ" ދުވަހު ނޫސްގައި‪ ،‬އަންދުރަ‬ ‫ޕަރުދޭޝް‪/‬އިންޑިއާ ގެ ފޯމަރ އެޑިޝަނަލް‬ ‫ޑައިރެކްޓަރ ‪Dr.Araveeti Ramayogaiah‬‬ ‫‪Alcohol‬‬ ‫‪too‬‬ ‫“‪is‬‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވާ‬ ‫‪ ”injurious to health‬މަޒުމޫނުންނެވެ‪).‬‬

‫‪25‬‬

‫ސ‪.‬ސާޖަންޓް ޝަމްސުލް ފަލާޙް‬

‫މި ލިޔުމުގައި މިބަލާލަނީ‪[ ،‬އިސްލާމްދީނާއި ޓެރަރިޒަމް] މި މަ ުއޟޫއަށް އިންސާފުކުރެވޭތޯއެވެ‪ .‬މައިގަނޑުގޮތެއްގައި އަލިއަޅުވާލެވިފައިވާނީ‪،‬‬ ‫އިސްލާމްދީނާއި ޓެރަރިޒަމްއާ ގުޅުމެއްވޭތޯ ބެލުމަށާއި‪ ،‬ދީނީގޮތުން ހައްދުފަހަނައަޅައިދިއުމަށް މެދުވެރިވާ ސަބަބުތަކާއި‪ ،‬އޭގެ ސަބަބުން‬ ‫ޓެރަރިޒަމްއަށް މަގު ަފހިވެގެންދާގޮތުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬މިލިޔުން އެކުލަވާލުމުގައި‪ ،‬ކީރިތި ޤުރުއާނާއި‪ ،‬ސުންނަތާއި‪ ،‬އަދިވެސް މި މަ ުއޟޫއާގުޅޭގޮތުން‬ ‫އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ބަޙުޘްތަކާއި‪ ،‬ކަމާ ުގޅޭ އެކިއެކި ލިޔުންތައް ދިރާސާކޮށް‪ ،‬ހަވާލާދެވިފައިވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ހައްދުފަހަނައަޅާދިއުމާއި ޓެރަރިޒަމް‬ ‫ޓެރަރިޒަމްގެ ވާހަކަ ދެއްކޭ ކޮންމެ‬ ‫ ‬ ‫ފަހަރަކު‪ ،‬ޓެރަރިޒަމްގެ ޢަމަލުތައް ހިންގަން‬ ‫ދިއުމުގެ‬ ‫ހައްދުފަހަނައަޅައި‬ ‫މެދުވެރިވަނީ‪،‬‬ ‫ސަބަބުންކަމަށް ވަރަށްބޮޑަށް ބަޙުޘްކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދުނިޔޭގެ އަދުގެ މަސްރަޙަށް ނަޒަރުހިންގާއިރު‪،‬‬ ‫އެންމެ ބޮޑަށް ފާހަގަކުރެވޭ ކަމަކީ‪ ،‬އިސްލާމް‬ ‫ދީނުގެ ހައްދު ފަހަނައަޅާފައިވާ ޖަމާޢަތްތަކަށް‪،‬‬ ‫ޓެރަރިސްޓުންގެ ގޮތުގައި އިނގިލި ދިއްކުރެވޭ‬ ‫ޚާއްޞަގޮތެއްގައި ފާހަގަކުރެވެނީ‪،‬‬ ‫ކަމެވެ‪.‬‬ ‫‪ 2001 26‬ގެ ސެޕްޓެމްބަރުމަހުގެ ‪ 11‬ގައި‬ ‫އެމެރިކާގެ ޓްވިން ޓަވަރަށް ދިން ޓެރަރިސްޓް‬

‫ދީނާއި‪،‬‬ ‫އިސްލާމް‬ ‫ފަހުން‪،‬‬ ‫ހަމަލާގެ‬ ‫ހައްދުފަހަނައަޅައިދިއުމާއި ޓެރަރިޒަމާގުޅުވުމަށް‪،‬‬ ‫ދީނީގޮތުންނާއި‪ ،‬ސިޔާސީގޮތުން އެކިފެންވަރުގައި‬ ‫މަސައްކަތްތައް ކުރެވޭ މަންޒަރެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪،‬‬ ‫ޓެރަރިޒަމް ހުއްޓުވުމަށް ކުރެވޭ ކޮންމެކަމެއްގައި‪،‬‬ ‫އެންމެ އިސްކަމެއް ދެވެނީ‪ ،‬ދީނުގެ ނަމުގައި‬ ‫ހަރަކާތްތެރިވާ މިފަދަ ޖަމާޢަތްތަކާއި ގްރޫޕްތަކުގެ‬ ‫މިކަން‬ ‫މައިތިރިކުރުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ޢަމަލުތައް‬ ‫ކުރުމަށްޓަކައި‪ ،‬ހައްދުފަހަނައަޅައި ދިއުމަށް‬ ‫މެދުވެރިވާ ސަބަބުތައް އެނގެން ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ހައްދުފަހަނަ‬ ‫މިބަލާލަނީ‪،‬‬ ‫މިހާހިސާބުން‬ ‫އަޅައިދިއުމަށް މެދުވެރިވާ ބައެއް ސަބަބުތަކަށެވެ‪.‬‬

‫ހައްދުފަހަނައަޅައިދިއުމަށް‬ ‫ސަބަބުތައް‬

‫މެދުވެރިވާ‬

‫އަދުގެ‬ ‫އުންމަތުގެ‬ ‫އިސްލާމީ‬ ‫ ‬ ‫މަޝްހޫރު ޢިލްމުވެރިއެއްކަމަށްވާ އައްޝައިޚް‬ ‫ވިދާޅުވާގޮތުން‪،‬‬ ‫ޤަރްޟާވީ‬ ‫ޔޫސުފުލް‬ ‫ހައްދުފަހަނަ އަޅައި ދިއުމަކީ‪' ،‬ކުއްލިއަކަށް‬ ‫ނޫންކަމުގައެވެ‪ .‬އަދި އެއީ‪،‬‬ ‫އުފެދޭ ކަމެއ'ް‬ ‫އެންމެ ކަމެއްގެ ސަބަބުން ދިމާވާ‪ ،‬ނުވަތަ‬ ‫ގުޅިފައިވާ ނުވަތަ ލާމެހިފައިވާ ތަފާތު ގިނަ‬ ‫ކަންތައްތަކެއްގެ ސަބަބުން ކުރިމަތިވާ ނުވަތަ‬ ‫ނުކުންނަ ނަތީޖާއެކެވެ‪.‬‬

‫ދީނީ ޢިލްމު އެންމެ އެކަށީގެންވާ ގޮތުގައި‪،‬‬ ‫ނުދެވުމަކީ‪،‬‬ ‫ސިފައެއްގައި‬ ‫ރަސްމީ‬ ‫ހައްދުފަހަނައަޅައިދިއުމަށް މެދުވެރިވާ ވަރަށް‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ސަބަބެއްކަމަށް‬ ‫މައިގަނޑު‬ ‫ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ އެކި ޤައުމުތަކުގައި‪،‬‬ ‫ސަރުކާރުގެ ރަސްމީ ދިރާސީ ނިޒާމުގެ ބޭރުން‪،‬‬ ‫ވަކިވަކިން ސިއްރުވެރިގޮތުގައިވެސް‪ ،‬އިސްލާމީ‬ ‫ތަޢުލީމު‪ ،‬ވަކި ފިކުރަކަށް ލެނބޭގޮތަށް ހަރުކަށި‬ ‫ޚިޔާލުތައް އަށަގަންނާނޭފަދައިން‪ ،‬އުނިއިތުރު‬ ‫ގެނެސްގެން ފޯރުކޮށްދެމުން ދެއެވެ‪ .‬މިފަދަ‬ ‫ހާލަތްތަކުގައި‪ ،‬ހައްދުފަހަނައަޅާފައިވާ މީހުންނަށް‬ ‫ތެދު މަގު އުނގަންނައިދީ އެމީހުންނާއި‬ ‫ބަދަލުގައި‬ ‫ބަޙުޘްކުރުމުގެ‬ ‫ޢިލްމީގޮތުން‬ ‫އެމީހުންނަށް ހަރުކަށި އަދަބުތައް ދިނުމަކީވެސް‬ ‫ހައްދުފަހަނައަޅާފައިވާ މީހުން އިތުރުވުމުގެ ބޮޑު‬ ‫ސބަބެކެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ފަރާތްތަކުން‪ ،‬ރަސްމީ‬ ‫ަ‬ ‫ތަޢުލީމެއް ނެތި‪ ،‬ދީނީ ފޮތްތަކާއި‪ ،‬ޤުރުއާން‬ ‫ތަރުޖަމާއާއި ސުންނަތުގެ ފޮތްތައް އަމިއްލައަށް‬ ‫ކިޔައި ޝަރުޢީ ޙުކުމްތައް އަމިއްލައަށް މާނަކޮށް‬ ‫ހެދުމުގެ ސަބަބުންވެސް‪ ،‬ހަރުކަށި ޚިޔާލުތައް‬ ‫އުފެދެން މެދުވެރިވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪ ،‬ރަސްމީ‬ ‫ރަނގަޅު ދީނީ ތަޢުލީމެއް ފޯރުކޮށް ނުދެވުމަކީ‪،‬‬ ‫ހައްދުފަހަނައަޅައިދިއުމަށް މެދުވެރިވާ ވަރަށް‬ ‫މައިގަނޑު ސަބަބެކެވެ‪.‬‬ ‫މީޑިއާއަކީވެސް‪ ،‬ހައްދު ފަހަނައަޅައި‬ ‫ ‬ ‫ދިއުން އިތުރުކޮށް‪ ،‬އެކަން ކުރިއަރުވައިދޭން‬ ‫އެހެނީ‪،‬‬ ‫ވަސީލަތެކެވެ‪.‬‬ ‫މަގުފަހިކޮށްދޭ‬ ‫އިންޓަރނެޓް ފަދަ ވަސީލަތްތަކުގައި‪ ،‬ތަފާތު‬ ‫ގިނަ ސައިޓުތަކެއް‪ ،‬އެހެން ދީންތަކުގެ މީހުންނާ‬ ‫ނަފުރަތުކުރުވުމަށާއި‪ ،‬ހަރުކަށި އަދި ލާއިންސާނީ‬ ‫ޢަމަލުތައް ހިންގުމަށް ހިތްވަރުދޭ ގޮތްތަކާއި‬ ‫ވިސްނުންތައް ހާމަކޮށް ފާޅުކުރަމުންދެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ވެގެންދަނީ‪،‬‬ ‫ނަތީޖާއަކަށް‬ ‫ކޮންޓްރޯލެއްނެތި‪ ،‬މިފަދަ ތަކެތި ކިޔާމީހުން‬ ‫ހަރުކަށި ޚިޔާލުތަކަށް އެމީހުންގެ ވިސްނުން‬ ‫ކަސިޔާރުކޮށްލުމެވެ‪ .‬މީގެ އާޚިރު ނަތީޖާއަކީ‪،‬‬ ‫ހައްދުފަހަނަ އަޅައިދިއުމެވެ‪.‬‬

‫ދީނީ‬

‫ޢިލްމު‬

‫އެންމެ‬

‫އެކަށީގެންވާ‬

‫ނުވަތަ‬ ‫ޖަމާޢަތްތަކުގެ‬ ‫މިފަދަ‬ ‫ ‬ ‫މީހުންނަށް‬ ‫ބޯލަނބާ‬ ‫ވިސްނުންތަކަށް‬ ‫ވިސްނޭގޮތުގައި އެމީހުން ނޫން ދެންތިބޭ‬ ‫(އެމީހުންގެ ވިސްނުމަށް ތަބާވާމީހުން ފިޔަވައި)‬ ‫މީހުންނަކީ ކާފަރުންނެވެ‪ .‬މިއީ ޙަޤީޤަތުގައި‬ ‫ވަރަށް ބޮޑު މައްސަލައެކެވެ‪ .‬މީގެ ސަބަބުން‪،‬‬ ‫އަސްކަރީ ބާރުތަކުގެ އިތުރުން‪ ،‬މައުސޫމު‬ ‫މަދަނީންނަށް (އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުންނާއި‬ ‫ކުޑަކުދީން) ހަމަލާތައް ދޭން އެބައިމީހުން ފަހެއް‬ ‫ނުޖެހެއެވެ‪ .‬އަދިވެސް ފާހަގަކުރެވޭ އަނެއްކަމަކީ‪،‬‬ ‫އަނިޔާވެރިކަމާއި‪،‬‬ ‫ޚުދުމުޚުތާރުވެރިކަމާއި‪،‬‬ ‫ޚިޔާނާތް ތަނެއްގައި މާގިނަވެއްޖެނަމަވެސް‪،‬‬ ‫މަގުފަހިވާކަމެވެ‪.‬‬ ‫ހައްދުފަހަނައަޅައިދިއުމަށް‬ ‫އެހެނީ‪ ،‬ދީނާއި ދައުލަތް ވަކިވެގެންގޮސް‪،‬‬ ‫ސިޔާސަތުތަކަށް އަންނަ ބަދަލުތަކާގުޅިގެން‪،‬‬ ‫ދީނަށް ނޭދެވޭ އަސަރުތައް ކުރާ ދަނޑިވަޅުތަކުގައި‬ ‫ދީނީ ޢިލްމުވެރިންގެ ދަރުސްތައް ވަރަށް‬ ‫ހަރުކަށިކަން‬ ‫ނުދީފިނަމަ‪،‬‬ ‫ވިސްނައިގެން‬ ‫މުޖުތަމަޢުގައި އަށަގަނެއެވެ‪ .‬އެހެނީ‪ ،‬އެފަދަ‬ ‫ހާލަތްތަކުގައި‪ ،‬ހަރުކަށި ޚިޔާލުގެ ޖަމާޢަތްތަކާއި‪،‬‬ ‫ގްރޫޕުތަކުން ބަލާނީ އެ ވެރިކަމަކާ ދެކޮޅުހަދައި‪،‬‬

‫ގޮތުގައި‪،‬‬

‫ރަސްމީ‬

‫ސިފައެއްގައި‬

‫ނުދެވުމަކީ‪،‬‬

‫ހައްދު ަފހަނައަޅައިދިއުމަށް މެދުވެރިވާ ވަރަށް މައިގަނޑު ސަބަބެއްކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދުނިޔޭގެ އެކި ޤައުމުތަކުގައި‪ ،‬ސަރުކާރުގެ ރަސްމީ ދިރާސީ ނިޒާމުގެ ބޭރުން‪ ،‬ވަކިވަކިން‬ ‫ސިއްރުވެރިގޮތުގައިވެސް‪ ،‬އިސްލާމީ ތަޢުލީމު‪ ،‬ވަކި ފިކުރަކަށް ލެނބޭގޮތަށް ހަރުކަށި ޚިޔާލުތައް‬ ‫އަށަގަންނާނޭފަދައިން‪ ،‬އުނިއިތުރު ގެނެސްގެން ފޯރުކޮށްދެމުން ދެއެވެ‪.‬‬

‫ގެނައުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ނިމުމަކަށް‬ ‫އަނިޔާވެރިކަން‬ ‫އެމީހުންނަށް‬ ‫ގިނަފަހަރަށް‬ ‫ނަމަވެސް‪،‬‬ ‫ނޭނގިތިއްބާ‪ ،‬އެމީހުންގެ މި މަސައްކަތް‬ ‫ބަދަލުވެގެންދަނީ‪ ،‬ލާއިންސާނީ ހަރަކާތްތަކާއި‬ ‫ޖަރީމާތައް ހިންގާ‪ ،‬ދީން މަނާކުރާ އެތައް‬ ‫ހަމަލާތަކެއް މައުސޫމް ރައްޔިތުންނަށް ލިބިގެންދާ‬ ‫ހަރަކާތްތަކަކަށެވެ‪.‬‬ ‫ދީނުގެ ނަމުގައި ހިންގާ ހަރަކާތްތަކެއް‬ ‫ ‬ ‫ކަމަށްވާތީ ގިނަ ފަހަރަށް މިފަދަ ހަރަކާތްތަކާމެދު‬ ‫ފިޔަވަޅު އެޅުމަށް ސަރުކާރުތަކުން ނުކުޅެދެއެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ މައިގަނޑު އެއް ސަބަބަކީ‪ ،‬ދީނީ‬ ‫ހެދިފައިވާ‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަމާބެހޭގޮތުން‬ ‫ޤާނޫނުތައް އެންމެ އެކަށީގެންވާ ގޮތުގައި‬ ‫ތަންފީޛުކުރުމަށް‬ ‫ފެތޭނެގޮތަށް‬ ‫ޒަމާނަށް‬ ‫ނުކުޅެދުމެވެ‪ .‬ދިވެހިރާއްޖެއަށް ބަލާއިރުވެސް‪،‬‬ ‫އެއްބައިވަންތަކަން‬ ‫ދީނީ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ހިމާޔަތްކުރުމުގެ ޤާނޫނަކީ ‪ 1994‬ގައި‬ ‫އެހެންކަމުން‪،‬‬ ‫ޤާނޫނެކެވެ‪.‬‬ ‫އެކުލަވާލެވުނު‬ ‫އެންމެ އެދެވޭގޮތުގައި‪ ،‬މުޖުތަމަޢުގައި މިހާރު‬ ‫ހިނގާ ކަންތައްތަކަށް މިޤާނޫނުން ތަސައްލީއެއް‬ ‫ލިބޭކަމަކަށް ނުފެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފެންނަ‬ ‫މޫނުމައްޗަށް‬ ‫ދުނިޔޭގެ‬ ‫ ‬ ‫ގޮތުގައި‪ ،‬ހުޅަނގުގެ ޤައުމުތަކުން‪ ،‬ހަތިޔާރު އެޅި‬ ‫އިސްލާމީ ޖަމާޢަތްތަކަށް ޓެރަރިޒަމްގެ އިނގިލި‬ ‫ދިއްކުރާއިރު‪ ،‬އެ ޖަމާޢަތްތަކަށް ހަތިޔާރު ލިބެނީ‬ ‫ކިހިނެއްތޯ ބަލަންޖެހެއެވެ‪ .‬މިކަމުގައި ދެ ކަމެއް‬ ‫ފާހަގަކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬ހަތިޔާރު ހޯދުމާއި‪،‬‬ ‫ހަތިޔާރު ހޯދުމަށް ފައިސާ ލިބޭގޮތެވެ‪ .‬މިފަދަ‬ ‫ޖަމާޢަތްތަކަށް މާލީ ގޮތުން އެހީތެރިވާ ގިނަ‬ ‫ބަޔަކުވެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‪ ،‬އުސާމާ ބިން ލާދިން‬ ‫އަކީ ސަޢޫދީ މަހުޖަނެކެވެ‪ .‬އޭނާ އަލްޤާއިދާއަށް‬

‫‪27‬‬

‫އަދިވެސް‪،‬‬ ‫ކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ހޭދައެއް‬ ‫އެތައް‬ ‫އަފްޣާނިސްތާނާއި ޕާކިސްތާނުފަދަ ޤައުމުތަކުގައި‪،‬‬ ‫ހަތިޔާރު ހޯދުމަށް މަސްތުވާތަކެތި ވިއްކުމާއި‬ ‫އެހެނިހެން ގޭންގު ޖަރީމާތައް ހިންގައިގެން‪ ،‬އެކި‬ ‫ޤައުމުތަކުގައި މިފަދަ ޖަމާޢަތްތަކުގެ ވިސްނުމަށް‬ ‫ބޯލަނބާ މީހުންނަށް ފައިސާދީ މާލީގޮތުން‬ ‫ވިޔަފާރިތައް ކޮށް‪ ،‬ތަނަވަސް ކޮށްދެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަތީޖާއަކަށްވަނީ ގިނަ ބަޔަކު ފައިސާގެ‬ ‫ދަހިވެތިކަމުގައިވެސް މި މަޅީގައި ޖެހުމެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ހަމަލާތަކަށް ދަތުރުތައްކުރުމާއި ހަތިޔާރުތައް‬ ‫ގަތުމެވެ‪ .‬މިފަދަ ޖަމާޢަތްތަކަށް ހަތިޔާރު‬ ‫ފޯރުކޮށްދިނުމުގައި މިކަމުގައި ދުނިޔޭގެ ބޮޑެތި‬ ‫ބާރުތަކުގެ ދައުރުވެސް ވަރަށް ބޮޑެވެ‪ .‬އެހެނީ‬ ‫މިކަމުގައި އެފަރާތްތަކުގެ ވިޔަފާރި މަޞްލަޙަތު‬ ‫ހިމެނޭތީއެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުތަކުގައި‬ ‫ހުޅަނގުގެ‬ ‫ ‬ ‫މުސްލިމުންނާދޭތެރޭ ގެންގުޅޭ ތަފާތުކުރުމުގެ‬ ‫ފަލަސްޠީނުގެ‬ ‫އިސްރާއީލުން‬ ‫ކަންތަކާއި‪،‬‬ ‫މައުސޫމް މަދަނީންނާ ދޭތެރޭ ހިންގާ ލާއިންސާނީ‬ ‫ތަފާތުގިނަ‬ ‫ސަބަބުންވެސް‬ ‫ޖަރީމާތަކުގެ‬ ‫މައްސަލަތައް ކުރިމަތިވެއެވެ‪.‬‬

‫ޓެރަރިޒަމާއި އިސްލާމްދީނާއި ގުޅުމެއް ވޭތަ؟‬ ‫ޓެރަރިޒަމާ‬ ‫ދީނާއި‬ ‫އިސްލާމް‬ ‫ ‬ ‫ގުޅުމެއްވޭތޯ ކުރެވޭ ބަޙުޡަކީ ވަރަށް ހޫނު‬ ‫ބަޙުޘެކެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި‪،‬‬ ‫މަޖިލިސްތަކާއި‬ ‫އެކިއެކި‬ ‫ބައިނަލްއަޤްވާމީ‬ ‫މި‬ ‫މަހާސިންތާތަކުގައި‪،‬‬ ‫ޖަލްސާތަކާއި‪،‬‬ ‫މައުޟޫއަށް އެއްކޮޅަށާއި ދެކޮޅަށް ގިނަ‬ ‫‪ 28‬ބަޙުޘްތަކެއް ކުރެވެއެވެ‪ .‬ހުޅަނގުން ކުރާ‬

‫ތުހުމަތުތައް އިސްލާމީ ޤައުމުތަކުން ނަފީކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަޔާންކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪ ،‬އިސްލާމް‬ ‫އިސްލާމް ދީނަކީ‪ ،‬ފަހަރެއްގައިވެސް‬ ‫ ‬ ‫ހއްދުފަހަނައަޅައިދިއުމާއި‪ ،‬ޓެރަރިޒަމަށް‬ ‫ދީނަކީ‪ަ ،‬‬ ‫ހައްދުފަހަނައަޅައިދިއުމަށް‬ ‫ހަރުކަށިކަމާއި‬ ‫ބާރުއަޅާ ދީނެއްކަމަށް ބުނާނޭ ޖާގައެއް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ބަލާއިރު‪،‬‬ ‫ސުންނަތަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ބާރުއަޅާ އަދި ތަރުޙީބުދޭ ދީނެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިކަން ‬ ‫ސިފަކުރައްވަމުން އަލްއަޒުހަރު ޔުނިވަރސިޓީގެ‬ ‫ކީރިތި ރަސޫލާ ވަނީ‪ ،‬ހަނގުރާމައިގައި‬ ‫ކުރީގެ ޝެއިޚުލްއަޒްހަރު އައްޝައިޚް މުޙައްމަދު‬ ‫ވެސް އަންހެނުންނާއި ކުޑަކުދިން މެރުން‬ ‫ސައްޔިދު ޠަންޠާވީ ‪ 11‬ޖުލައި ‪ 2003‬ގައި‬ ‫މުސްލިމުންނާއި‬ ‫މަނާ ކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬ ‫މެލޭޝިޔާގައި އޮތް އިސްލާމީ ޢިލްމުވެރިންގެ‬ ‫ނުމެރުމަށާއި‪،‬‬ ‫ކާފަރުން‬ ‫ސުލްޙަވެގެންއުޅޭ‬ ‫ބަޙުޘެއްގައި ވިދާޅުވެފައިވަނީ‪ ،‬އިސްލާމްދީނުގައިވާ‬ ‫ތަންތަނުގައި ހުޅު ނުޖެހުމަށާއި‪ ،‬އަނިޔާވެރި‬ ‫ޖިހާދާއި ހައްދުފަހަނައަޅައިދިއުމާ ހުރި ތަފާތަކީ‪،‬‬ ‫ލާއިންސާނީ ޢަމަލުތައް ނުހިންގުމަށް އަމުރު‬ ‫އުޑާއި ބިމާހުރި ތަފާތެއް ކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ ‬ ‫އެހެންކަމުން‪ ،‬އިސްލާމް ދީނަކީ‪،‬‬ ‫ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ސޫރަތުލް މާއިދާގެ ‬ ‫‪ 32‬ވަނަ އާޔަތާއި‪ ،‬އާލްއިމްރާނު ސޫރަތުގެ ‪133‬‬ ‫ސަމާޙަތުގެ‬ ‫މަސަލަސްކަމާއި‪،‬‬ ‫ސުލްޙަ‬ ‫ދީންކަމާއި‪ ،‬މީހުންގެ ފުރާނައާއި މުދަލާއި‬ ‫ޔުނިވަރސިޓީ އޮފް ޯޖޑަންގެ ފަރާތުން‬ ‫ގޮވަތި ގެދޮރަކީ ޙުރުމަތްތެރިވެގެންވާ‬ ‫އެކަންކަމަށް‬ ‫ކަމާއި‪،‬‬ ‫އެއްޗެހި‬ ‫ހަ އް ދު ފަ ހަ ނަ އަ ޅަ އި ދި އު މާ ބެ ހޭ ގޮ ތު ން‬ ‫އިޙްތިރާމްކުރުމަށާއި‪ ،‬ރައްކާތެރިވުމަށާއި‬ ‫މިޞްރުގައި ސާރވޭއެއް ކުރިއެވެ‪.‬‬ ‫ނުދިނުމަށް‬ ‫ގެއްލުމެއް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫އިސްލާމް ދީން ބާރުއަޅާކަމަށް ދީނީ‬ ‫އަޣުލަބިއްޔަތު ތާޢީދުކުރީ‪ ،‬އެއީ‬ ‫ފަތްފުށްތަކަށް ބެލުމުން އެނގެއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްލާމްދީނާ އެއްވެސް‬ ‫މިއަދު‬ ‫އުންމަތް‬ ‫ގުޅުމެއްވާ އިސްލާމީ‬ ‫ޓެރަރިޒަމްއަކީ‬ ‫ޤަބޫލުކުރާގޮތުގައި‬ ‫އެއްޗެއް ނޫންކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫އިސްލާމް ދީނާއި އެއްވެސް ގުޅުމެއްވާ‬ ‫ވަނައާޔަތާއި ‪ 134‬ވަނަ އާޔަތާއި‪ ،‬އައްނަހުލު‬ ‫އެއްޗެއްނޫނެވެ‪ .‬ޔުނިވަރސިޓީ އޮފް ޖޯޑަންގެ‬ ‫ސޫރަތުގެ ‪ 125‬ވަނަ އާޔަތުންފެށިގެން ‪128‬‬ ‫ހައްދުފަހަނައަޅައިދިއުމާބެހޭގޮތުން‬ ‫ފަރާތުން‬ ‫ވަނަ އާޔަތާހަމައަށް‪ ،‬އަދި އައްނިސާ ސޫރަތުގެ‬ ‫މިޞްރުގައި ސާރވޭއެއް ކުރިއެވެ‪ .‬އަޣުލަބިއްޔަތު‬ ‫‪ 135‬ވަނަ އާޔަތާއި‪ ،‬އައްޝޫރާ ސޫރަތުގެ ‪40‬‬ ‫ތާޢީދުކުރީ‪ ،‬އެއީ އިސްލާމްދީނާ އެއްވެސް‬ ‫ވަނަ އާޔަތުން ފެށިގެން ‪ 43‬ވަނަ އާޔަތާހަމައަށް‪،‬‬ ‫ގުޅުމެއްވާ އެއްޗެއް ނޫންކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ހުޅަނގުގެ‬ ‫ނަމަވެސް‪،‬‬ ‫އެހެން‬ ‫އަދި ސޫރަތުލްޔޫނުސްގެ ‪ 26‬ވަނައާޔަތާއި ‪ 27‬‬ ‫ވަނަ އާޔަތުގައި‪ ،‬ކުށެއްނެތި މީހުން މެރުމާއި‪،‬‬ ‫ޤައުމުތަކުންދަނީ‪ ،‬ޓެރަރިޒަމްއަކީ އިސްލާމްދީނާ‬ ‫މީހުންނަށް ގެއްލުން ދިނުމަކީ މަނާކަމެއް‬ ‫ގުޅުންހުރި‪ ،‬އިސްލާމްދީން ބާރުއަޅާ އެއްޗެއްކަމަށް‬ ‫ކަމާއި‪ ،‬އިސްލާމްދީން ނަފްރަތު ކުރާކަމެއްކަމަށް‬ ‫ބުނެ ވަކާލާތުކުރަމުންނެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‪،‬‬

‫ފާހަގަކުރެވޭ ކަމަކީ‪ ،‬އިސްލާމް ދީނަށް‬ ‫ނިސްބަތްވާ ބަޔަކު‪ ،‬ދީން ރަނގަޅަށް ނޭނގިތިބެ‬ ‫ދީނުގެ ނަމުގައި ލާއިންސާނީ ޢަމަލުތަކެއް‬ ‫ހިންގި ނަމަވެސް‪ ،‬އެއީ ދީނުގައި އަންގަވާފައިވާ‬ ‫ގޮތްކަމަށް ހެދޭނޭ އެއްވެސް ހަމައެއް ނެތްކަމެވެ‪.‬‬ ‫މިއުޞޫލުން ބަލާއިރު‪ ،‬ހުޅަނގު ޤައުމުތަކާއި‪،‬‬ ‫އިސްލާމްދީނަށް ރައްދުދޭ ކާފަރުންގެ ޒުވާބުތައް‬ ‫ބާޠިލްކަމަށް ބުނުމުގެ ފުރުޞަތު އެބައޮތެވެ‪.‬‬

‫ނިންމުން‬ ‫ދިރާސާތަކުން‬ ‫ދެވުނު‬ ‫ހަވާލާ‬ ‫ ‬ ‫އެނގި ހާމަވެގެންދަނީ‪ ،‬އިސްލާމް ދީނާއި‬ ‫ޓެރަރިޒަމާ ގުޅުމެއް ވާކަމަށް ސާބިތުކުރުމަށް‪،‬‬ ‫ހުޅަނގުންނާއި ކާފަރުން އެތައް މަސައްކަތެއް‬ ‫ކުރަމުން ދާކަމެވެ‪ .‬އަދި މިކަމަށް ފުރިހަމައަށް‬ ‫ރައްދުދީ‪ ،‬މުސްލިމުންގެ މޫނުގައި ޖެހިފައިވާ‬ ‫މި ލައްގަނޑުން ސަލާމަތްވުމަށް‪ ،‬އިސްލާމީ‬ ‫އުންމަތްވަނީ ނުކުޅެދިފައެވެ‪ .‬މިކަމަށް ފުރިހަމަ‬ ‫ޙައްލެއް ގެނައުމަށް‪ ،‬ހުޅަނގުން ބުނާހާ ގޮތެއް‬ ‫ނުހަދައި‪ ،‬ޤައުމުގެ ޤާނޫނުތަކާއި ގަވާއިދުތައް‬ ‫މުރާޖަޢާކުރުމާއި‪ ،‬ދީނީ ތަޢުލީމު ރަނގަޅު‬

‫އިސްލާމީ އުންމަތް މިއަދު ޤަބޫލުކުރާގޮތުގަ ިއ‬ ‫ޓެރަރިޒަމްއަކީ އިސްލާމް ދީނާއި އެއްވެސް ގުޅުމެއްވާ‬ ‫އެއްޗެއްނޫނެވެ‪ .‬ޔުނިވަރސިޓީ އޮފް ޖޯޑަންގެ‬ ‫ފަރާތުން ހައްދުފަހަނަ ައޅައިދިއުމާބެހޭގޮތުން މިޞްރުގައި‬ ‫ސާރވޭއެއް ކުރިއެވެ‪ .‬އަޣުލަބިއްޔަތު ތާޢީދުކުރީ‪،‬‬ ‫އެއީ އިސްލާމްދީނާ އެއްވެސް ގުޅުމެއްވާ އެއްޗެއް‬ ‫ނޫންކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫ދިނުމާއި‪،‬‬ ‫މުޤައްރަރެއްގެދަށުން‬ ‫މިކަމަށް‬ ‫ދަރުސްތަކުގައި‬ ‫ދީނީ‬ ‫ގިނައިން އަލިއެޅުވުން މުހިންމެވެ‪.‬‬ ‫އެހެނީ‪ ،‬އިސްލާމްދީނަކީ‪ ،‬ޓެރަރިޒަމާ‬ ‫އެއްވެސް ގުޅުމެއްވާ ދީނެއެް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އިސްލާމްދީނަކީ‪ ،‬އެދީނުގެ ނަމުންވެސް‬ ‫ސަލާމަތްތެރިކަމާއި‬ ‫ދޭހަވާފަދައިން‪،‬‬ ‫ސުލްޙައިގެ ދީނެވެ‪.‬‬

‫ރިފަރެންސް‬ ‫‪1.1‬ޑޭވިޑް ޝެފަރ އިސްލާމް އެންޑް ޓެރަރިޒަމް‪ :‬އަ ހިޔުމަނިސްޓް ވިއު‪ ،‬ދަ ހިޔުމަނިސްޓް‪ ،‬ވޮލިއުމް ‪ ،62‬އިޝޫ ‪.3‬‬ ‫‪2.2‬ކޯޒަޒް އޮފް އެކްސްޓްރީމިޒަމް‪ ،‬އަލްއުއްމަ‪ ،‬އޯގަސްޓް ‪.1982‬‬ ‫‪3.3‬އައިބިޑް‪ .‬ޗެޕްޓަރ ‪ ، 2‬ޕެރަ ‪.2‬‬ ‫‪4.4‬މުޙައްމަދު ލަމީން ކިތާބް‪ ،‬ދަ މެއިން ކޯޒަޒް އޮފް އެކްސްޓްރީމިޒަމް‪.‬‬ ‫‪5.5‬މުޙައްމަދު ޝަހީމް ޢަލީ ސަޢީދު‪ ،‬ދީނީގޮތުން ހައްދުފަހަނައަޅައިދިއުން‪ :‬ސަބަބުތަކާއި ޙައްލުތައް‪.‬‬ ‫‪6.6‬ކޯޒަޒް އޮފް އެކްސްޓްރީމިޒަމް‪ ،‬އަލްއުއްމަ‪ ،‬އޯގަސްޓް ‪.1982‬‬ ‫‪7.7‬އާރމްސް އެންޑް ދަ ޓެރަރިސްޓް‪ ،‬ދަ ޖާރނަލް އޮފް އިންޓަރނޭޝަނަލް ސެކިޔުރިޓީ އެފެއަރޒް‪ ،‬ފޯލް ‪.2009‬‬ ‫‪8.8‬ޞަޙީޙް މުސްލިމް‪ ،‬ޙަދީޘް ނަންބަރު‪ ،1744 :‬އަދި ޞަޙީޙް އަލްބުޚާރީ‪ ،‬ޙަދީޘް ނަންބަރު‪.3015 :‬‬ ‫‪9.9‬ޞަޙީޙް އަލްބުޚާރީ‪ ،‬ޙަދީޘް ނަންބަރު‪ ،3166 :‬އަދި އިބްންމާޖާ‪ ،‬ޙަދީޘް ނަންބަރު‪.2686 :‬‬ ‫‪1010‬އަބޫދާއޫދް‪ ،‬ޙަދީޘް ނަންބަރު‪.2675 :‬‬ ‫‪1111‬ދަ ވޮޝިންގޓަން ޓައިމްސް‪ 19 ،‬ފެބްރުއަރީ ‪.2010‬‬

‫‪29‬‬

‫ނ ޮއތް‬ ‫ނ ުއ ެފ ުދމުގެ ކުރި ް‬ ‫ސި ަފއި ް‬ ‫ރ ިވ ަފއި ޮއތް ޮގތް‬ ‫ސ ަކރީ ނިޒާމް ޭ‬ ‫ަޢ ް‬

‫ވއ‪ 1.‬ޖައުފަރު ޢަބްދުއްރަޙުމާން‬

‫‪ 1903‬ން ‪ 1934‬އަށް ރަސްކަމުގައި ހުންނެވި އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީން ‪ 3‬ރަސްމީ އިއްޒަތުގައި ދެބައިލަޝްކަރީން ބަޔަކު ބޮޑު‬ ‫ގަނޑުވަރުގެ މެދު ދޮރޯށިން ނުކުމެގެން ވަޑައިގަންނަވަނީ‪ = .‬ފޮޓޯ ‪ 1920‬ގެ އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި =‬

‫ދިވެހި ރާއްޖޭގައި މީހުން ދިރިއުޅެން‬ ‫ ‬ ‫ފެށީއްސުރެން ފެށިގެން‪ ،‬ރާއްޖެ ދިފާޢު ކުރުމުގެ‬ ‫މަސްއޫލިއްޔަތު އުފުލާބަޔަކު ތިބޭނޭކަމާމެދަކު‬ ‫އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ‪ .‬އެގޮތުން އޭރު‬ ‫އޮތް ދިފާޢީ ލަޝްކަރުގެ ވާހަކައަށް ބާލާއިރު‬ ‫ތަފާތު ލިޔުންތަކުން ދިވެހި ލަޝްކަރެއްގެ ވާހަކަ‬ ‫އައިސްފައި ވާކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ‬ ‫އެކިއެކި ބާރުތަކުން އިންޑިޔާކަނޑުގައި ހިންގި‬ ‫ގަދަފަދަ ކުރިމަތިލުން ތަކުގައި މިޤައުމުގެ‬ ‫ދީނާ މިނިވަންކަމާ ސިޔާދަތައްޓަކައި ވަރަށް‬ ‫އެލަޝްކަރުން‬ ‫ހަނގުރާމަތަކެއް‬ ‫ގިނަ‬ ‫ކޮށްފައިވާކަން ތާރީޚުން ސާބިތު ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިންނާއި ކުރިމަތިވި އެފަދަ ކަންކަމާ‬ ‫ގުޅިގެން ދިވެހީންގެ ކިބައިން ފެނިގެންދިޔަ‬ ‫ހިތްވަރާ ފަންވަރު ލިޔުންތަކުން މިއަދުވެސް‬ ‫ފެންނަން ހުރިކަން ޤަބޫލު ކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކުރީގެ ތާރީޚީ ބޯދާ ލިޔުންތަކުން‬ ‫ ‬ ‫އުފެދުމުގެ‬ ‫ސިފައިން‬ ‫އެނގޭގޮތުގައި‪،‬‬ ‫ކުރިން ދިވެހިންގެތެރޭގައި ދިފާޢީ ބާރެއް‬ ‫އޮތެވެ‪ .‬އެއީ ދިވެހި ލަޝްކަރެވެ‪ .‬އެލަޝްކަރުގެ‬ ‫އެންމެ މަތީ ވެރިއަކީ‪ ،‬ރަސްކަމުގެ މަޤާމުގައި‬ ‫އަމުރުކުރައްވާ‬ ‫ލަޝްކަރަށް‬ ‫ހުންނަވައި‬ ‫އެންމެއިސް ކޮމާންޑަރެވެ‪ .‬މިހާރުގެ ބަހުން‬ ‫ދަންނަވާނަމަ ކޮމާންޑަރ އިން ޗީފް އެވެ‪ .‬މިކަން‬ ‫ދާދި ފަހަކާ ޖެހެދެންވެސް‪ ،‬އަދި މިހާރުވެސް‬ ‫އޮތީ މިފަދަ އިންނެވެ‪ .‬ޝަހީދު ޢަލީރަސްގެފާނުގެ‬ ‫ޒަމާނަށްބެލިޔަސް‪ ،‬އަދި އޭގެ ދުއިސައްތައެއްހާ‬ ‫‪30‬‬ ‫އަހަރުފަހުން މީލާދީން ‪1767‬ން ‪1773‬‬

‫ށް ރަސްކަމުގައި ހުންނެވި އައްސުލްޠާނު‬ ‫މުޙައްމަދު ޣިޔާސުއްދީނު (ހާޖީބަންޑާރައިން)‬ ‫ގެ ހަނގުރާމައަށް ބެލިއަސް މިކަން ވަރަށް‬ ‫ރަނގަޅަށް ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬ހާޖީ ބަންޑާރައިގެ‬ ‫ހަނގުރާމައިގައި އެރަދުންވެސް ޢަމަލީ ގޮތުން‬ ‫ބައިވެރިވަޑައިގެންނެވިކަން އެނގެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ރާއްޖޭގައި އެންމެ ފުރަތަމަ‬ ‫ ‬ ‫ދިވެހި ލަޝްކަރު ރޭވިފައިވާ ގޮތަށް‬ ‫އޮތް‬ ‫ބަލާއިރު‪ ،‬އެނގެނީ ބެހިފައި އޮތީ ދެބަޔަކަށް‬ ‫ކަމެވެ‪ .‬އިސްތިންވަރާ ފަސްތިންވަރުގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫ބަޑިކޮށީ މީހުން ބޮޑުބުރުޒުގައި ބަޑިޖަހަން ތައްޔާރުވެގެން‪.‬‬ ‫ފޮޓޯ ‪ 1901‬ގައި‬

‫ކުރީގައި ރަދުން ތަންތަނަށް ވަޑައިގަންނަވާއިރު‬ ‫ޢިއްޒަތުގައި ރުކުރުވާ ލެވިފައި އޮންނަ ''ދެބައި‬ ‫ލަޝްކަރިން'' ގެގޮތުގައި ކިޔޭ ދެބަޔަކީ‬ ‫އިސްތިންވަރާ ފަސްތިންވަރަށެވެ‪ .‬އިސްތިންވަރަށް‬ ‫ބަލާއިރު އިސްތިންވަރުގައި ތިންވަރެއް އޮވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ '' ދޮށިމޭނާވަރު‪ ،‬ހަކުރާވަރު‪ ،‬ވެލާނާވަރު''‬ ‫މިތިންވަރެވެ‪ .‬ފަސްތިންވަރުގައިވެސް އޮންނަނީ‬ ‫''ފާމުދޭރިވަރާއި‪ ،‬މާފަތްވަރާއި‪ ،‬ދަހަރާވަރު''އެވެ‪.‬‬ ‫މިދެންނެވި ވަރުތަކާ ހަވާލުވެގެން‬ ‫ ‬

‫ތިއްބަވާ ވެރިންނަށް ބޮޑު މުސްކުޅިން ނުވަތަ‬ ‫ވަޒީރުންނޭވެސް ކިޔައެވެ‪ .‬ކީރިތި މަހާރަދުންގެ‬ ‫އެންގެވުމުގެ މަތިން ލަޝްކަރުގެ އެންމެ‬ ‫ހާކަންތައްތައް ހިންގަވަނީ މިބޭފުޅުންނެވެ‪ .‬މިގޮތުގެ‬ ‫މަތިން ދޮށިމޭނާވަރުގެ ވެރިއަކަށް ހުންނަވަނީ‬ ‫ދޮށިމޭނާ ބޭކަލެކެވެ‪ .‬ދޮށިމޭނާ ކިލެގެއަކީ ފަންސަ‬ ‫ފުރަދާނަކަން ދެއްވާފައިވާ ބޭކަލެކެވެ‪ .‬ހަކުރާވަރުގެ‬ ‫ވެރިއަކަށް ހުންނަވަނީ ހަކުރާބޭކަލެކެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ހަކުރާ މަނިކުފާނެވެ‪ .‬ވެލާނާވަރުގެ ވެރިއަކަށް‬ ‫ހުންނަވަނީ ވެލާނާ ބޭކަލެކެވެ‪ .‬ވޭލާނާކަމަކީ‬ ‫ބޭރާބެހޭ ވަޒީރުކަމުގައިވެސް ވެއެވެ‪ .‬އަދިމިއީ‬ ‫މިހާރުގެގޮތަށްނަމަ '' ޗީފް އެޑްމިރަލް''‬ ‫ގެދަރަޖައިގައި ހުންނަވާ ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬ކަނޑުގެ‬ ‫އަރުމާދުތަކުގެ ވެރިޔާވެސް މެއެވެ‪ .‬މާފަތްވަރުގެ‬ ‫ވެރިއަކަށް ހުންނަވަނީ މާފަތް ބޭކަލެކެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫މާފަތް ތަކުރު ނުވަތަ މާފަތް ކިލެގެ ކަމެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ ބޮޑުފުރަދާނަކަން ދެއްވާފައިވާ ބޭކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ފާމުދޭރިވަރުގެ ވެރިއަކަށް ހުންނަވަނީ ފާމްދޭރި‬ ‫ބޭކަލެކެވެ‪ .‬މިއީވެސް ފަންސަ ފުރަދާނަކަން‬ ‫ދެއްވާފައިވާ ބޭކަލެކެވެ‪ .‬ދަހަރާވަރުގެ ވެރިއަކަށް‬ ‫ހުންނަވަނީ ދަހަރާ ބޭކަލެކެވެ‪ .‬މިއީ ދަހަރަދަ‬ ‫ކިލެގެ އެވެ‪ .‬މިއީވެސް ފަންސަ ފުރަދާނަކަން‬ ‫ދެއްވާފައިވާ ބޭކަލެކެވެ‪ .‬ފަންސަ ފުރަދާނަ‬ ‫ކަމަކީ ކުރީގައި ރަސްކަން ހިންގަވަން ތިއްބަވާ‬ ‫ފަސް ވަޒީރުން ދެވޭ ދަރަޖައެކެވެ‪ .‬ބޮޑުފުރަދާނަ‬ ‫އަކީވެސް ވަޒީރުންގެ ދަރަޖައެވެ‪.‬‬ ‫އުތީމު ބޮޑުތަކުރުފާނު ޕޯރޗްގީޒުންގެ‬ ‫ ‬ ‫އަޅުވެތިކަމުން ރާއްޖެ މިނިވަން ކުރެއްވުމަށްފަހު‪،‬‬

‫ދިވެހި ލަޝްކަރު އެކުލަވާ ލެއްވުމުގައި‬ ‫ކުރިޔާ ތަފާތު ގޮތަކަށް ލަޝްކަރު ތަރުތީބު‬ ‫އެރަދުން‬ ‫ކުރެއްވިކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ލަޝްކަރު އެކުލަވާލުމުގައި ތިންބައަކަށް‬ ‫ބެއްސެވިއެވެ‪ .‬ވަރުހަގުންނާއި ޢަސްކަރުންނާއި‬ ‫އައްތާރަ ފަނިންނެވެ‪ .‬ވަރުހަގުން ކަމުގައި‬ ‫ހަމަޖެއްސެވީ ކުރިން އިސްތިންވަރުގެ ގޮތުގައި‬ ‫އޮތް ދޮށިމޭނާވަރު‪ ،‬ހަކުރާވަރު‪ ،‬ވެލާނާވަރެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަޖެއްސެވީ‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫ޢަސްކަރުންގެ‬ ‫ވަރުހަނގުންގެ ތިންވަރާއި މާފަތްވަރާއި ދަހަރާ‬ ‫ވަރެވެ‪ .‬މިފަސްކޮށި ނުވަތަ މިފަސްގެ އަށް‬ ‫އެކުގައި ކިޔަނީ ފަހޮޅިއެވެ‪ .‬ދެން އޮތީ އައްތާރަ‬ ‫ފަނިންނެވެ‪ .‬މިބައިގައި ހިމެނެނީ ފާމްދޭރިވަރެވެ‪.‬‬ ‫ރަދުންގެ އެންމެއަރިހުގައި މަސައްކަތް ކުރާ‬ ‫ދެގެދޭތެރެމީހުން މަސައްކަތް ކުރަނީ މިބައިގައެވެ‪.‬‬ ‫މިއިން ވަރެއްގައި ހިމެނުމަކީ އޮޅިމެދެއްގައި‬ ‫ވުމެވެ‪ .‬ލަޝްކަރުގައި ހިމެނޭ ކޮންމެ މީހަކީ‬ ‫މިހާރު މިމުއައްސަސާގެ ކޮންމެ މީހަކަށް‬ ‫ސިފައިންގެ މީހެކޭ ކިޔާގޮތަށް ހަނގު ބޭކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ލަޝްކަރުގެ މިތިންބައިގެ ވެރިންގެ‬ ‫ ‬ ‫ދަށުން މަސައްކަތް ކުރުމަށް ކުޑަމުސްކުޅިން‬ ‫އެގޮތުން‬ ‫ތިބެއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްކުރައްވާފައި‬ ‫ވަރުހަނގުންގެ ތެރޭގައި ‪ 10‬ކުޑަ މުސްކުޅިން‬ ‫ނާއި ޢަސްކަރުގައި ‪ 10‬ކުޑަމުސްކުޅިންނާއި‬ ‫އައްތާރަ ފަނިންގެ ތެރޭގައި ‪ 7‬ކުޑަމުސްކުޅިން‬ ‫ތިބެއެވެ‪ .‬މިއީ އަތްދަށު ސަރުދާރުންނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި މީގެ އިތުރުން މަސައްކަތު ސަރުދާރުން‪،‬‬ ‫ބުރުޒު ބަނޑޭރިން ވަޑިހަނގުބޭކަލުން އަދި‬ ‫ކުދިހަނގުބޭކަލުންވެސް ތިއްބަވައެވެ‪ .‬ދިވެހި‬ ‫ލަޝްކަރުގެ ބައިތައް ‪1960‬ގެ އަހަރުތަކުގެ‬ ‫ތެރޭގައި އުވުމާހަމައަށް ޢަސްކަރު ކުސްކިޅުން‬ ‫އިސްވަރު ސަރުދާރުން ތިއްބެވިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ބެރު ދުންމާރި ތާޅަފިލިވެރިންގެ ތެރޭގައިވެސް‬ ‫އެކިދަރަޖައިގެ ނަންކިޔޭ ބޭފުޅުން ތިއްބެވިކަން‬ ‫ދާދި ފަހަކާޖެހެންދެންވެސް‬ ‫އެނގެއެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ މަޤާމްތަކަށް ކިޔަމުން އައީ‬ ‫ސިފައިންގެ ސަރުދާރު‪ 1 ،‬ނަމްބަރު ސަރުދާރު‪،‬‬ ‫‪ 2‬ނަމްބަރ ސަރުދާރު‪ 3 ،‬ނަމްބަރު ސަރުދާރު‪،‬‬ ‫‪ 4‬ނަމްބަރު ސަރުދާރު މިފަދައިންނެވެ‪1993 .‬‬ ‫ލފާޟިލް ބާބާގޭ‬ ‫ވަނައަހަރު ޖެނުއަރީ ‪ 7‬ގައި އަ ް‬ ‫ދޮންމަނިކުވިދާޅުވެ ދެއްވި ގޮތުގައި‪ ،‬އެންމެ‬ ‫ފަހުން އައްސުލްޠާނު މުޙައްމަދުފަރީދުދީދީގެ‬ ‫މަޖިލީހަށް‬ ‫ރަސްކަމުގެ ދުވަސްވަރުގައި‬ ‫އަރާ ބޭކަލުންގެގޮތުގައި (މިހާރުގެ ގޮތަށް‬ ‫ރަސްމިއްޔާތުތަކުގައިބައިވެރިވާ‬ ‫ބޮޑެތި‬ ‫ދަރަޖައިގެބޭކަލުން) ތިއްބެވި ހަވަރުގެ ހަ‬ ‫އިސްވަރު‬ ‫ދޮށިމޭނާވަރު‬ ‫ސަރުދާރުންނަކީ‪،‬‬

‫‪ 1930‬ވަނަ އަހަރު ރާއްޖެ ވަޑައިގެންނެވި އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ އޮފިސަރުންގެ ޝަރަފުގައި‬ ‫ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑުގައި ދަނޑިކޮށްޓާއި އައްޑަނަ ކޮށީ މީހުންގެ ކުޅި ޖެހުން‪.‬‬

‫ސަރުދާރު ބާބާގޭ ދޮންމަނިކު‪ ،‬ހަކުރާވަރުގެ‬ ‫ސަރުދާރު މައިޒާންދޮށުގޭ ޙުސައިން ކަލޭފާނު‪،‬‬ ‫ވެލާނާވަރު ސަރުދާރު ކޮށީގޭ ޙުސައިކަލޭފާނު‪،‬‬ ‫ކަނދިލި‬ ‫ސަރުދާރު‬ ‫ފާމުލަދޭރިވަރު‬ ‫ސަރުދާރު‬ ‫ދަހަރާވަރު‬ ‫އިސްމާޢީލްމަނިކު‪،‬‬ ‫މާކޮށާރުގޭ މެދު ހޮއްކޮ‪ ،‬މާފަތްވަރުގެ ސަރުދާރު‬ ‫މަންދު ކުޑަ ޙަސަންމަނިކު އެވެ‪.‬‬ ‫މިނިޒާމުގައި ލަޝްކަރުގެ މަސައްކަތް‬ ‫ ‬ ‫ހިނގަމުން އައީ މުޅިލަޝްކަރު ‪ 10‬ކޮއްޓެއްގެ‬ ‫މައްޗަށް ބަހާލެވިގެންނެވެ‪ .‬އަދި މި‪ 10‬ކޮށިވެސް‬ ‫ތިންބަޔަކަށް ވަނީ ބެހިފައެވެ‪ .‬އެއީ ބަޑި‬ ‫ކޮށީގެ ކޮށިތަކާއި އައްޑަނަ ކޮށީގެ ކޮށިތަކާއި‬ ‫ދަނޑިކޮށީގެ ކޮށިތަކެވެ‪ .‬ބަޑިކޮށީގައި އޮންނަނީ‬ ‫ބަންޑާރަކޮއްޓާއި ފާދިއްޕޮޅު ކޮއްޓާއި ތުރުކީ‬ ‫ކޮއްޓާއި މޫދު ކޮއްޓެވެ‪ .‬އައްޑަނަކޮށީގައި‬ ‫އޮންނަނީ ބަންޑާރަކޮށި‪ ،‬ފާލުކޮށި ހޮޅިކޮއްޓެވެ‪.‬‬ ‫ދަނޑިކޮށީގައި އޮންނަނީ އައްޑޫ ކޮށި ރަނަހަމާންތި‬ ‫ކޮށި‪ ،‬ބަބުރު ކޮއްޓެވެ‪ .‬މިއިން ކޮންމެ ކޮއްޓަކީ‬ ‫މިހާރު ކިޔާގޮތުން ޕްލެޓޫނެއްކަމުގައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަލްމަރުޙޫމް ބާބާގޭ ދޮންމަނިކު‬ ‫ ‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވާ ''ދިވެހި އާދަކާދަ'' މިފޮތުގައި‬ ‫ތިއްބެވި ކުޅިކޮށީ‬ ‫ވާގޮތުން އެންމެފަހުން‬ ‫އެދުރުބޭކަލުންނަކީ ‪ 5‬ބޭކަލެކެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން‬ ‫ހަވާލުވެގެން ތިއްބެވި ކޮށިތަކާއި ނަންތައް‬ ‫ތިރީގައި އެވަނީއެވެ‪.‬‬ ‫ ބަންޑާރަކޮށީ އެދުރު ކަލޭފާނު ‪-‬‬ ‫ކަކާގޭ ޢަބްދުﷲ ފާށަނާ ކިލެގެފާނު‪.‬‬ ‫ ރަނަހަމާންތި ކޮށީ އެދުރުކަލޭފާނު ‪-‬‬ ‫އެއްގަމުގޭ ޢަބްދުﷲ ދީދީ‪.‬‬ ‫ ފާލުކޮށީ އެދުރުކަލޭފާނު ‪ -‬މާކަނާގޭ‬ ‫ކުޑަތުއްތު ދީދީ‪.‬‬ ‫ އައްޑޫކޮށީ އެދުރުކަލޭފާނު ‪-‬‬ ‫އަލްމުޙުތަރަމް ދަނޑިކޮށީގޭ މޫސާ މަނިކު‪.‬‬

‫ ހޮޅިކޮށީ އެދުރުކަލޭފާނު ‪ -‬އ ަ ލ ް މ ު ޙ ު ތ ަ ރ ަ މ ް‬ ‫އެދުރުމަނިކު ދޮންމަނިކު‪.‬‬ ‫ދިވެހި ލަޟްކަރަށް ފުރަތަމަ އުޖޫރަ‬ ‫ ‬ ‫ދެއްވީ އައްސުލްޠާން މުޙަންމަދު ތަކުރުފާނުލް‬ ‫ޢައުޡަމް ސިރީ ސަވާދީއްތަ މަހާރަދުންނެވެ‪.‬‬ ‫ލަޝްކަރުގެ މީހުންނަށް އުޖޫރައަކަށް ދެއްވާ‬ ‫އެއްޗަކީ‪ ،‬ބަނޑުހަނޑުލެވެ‪ .‬ކިޔަމުން އައިސްފާވާ‬ ‫ގޮތުގައި ބަނޑުހަނޑުލަކަށް ދެއްވަނީ މަހަކު ‪24‬‬ ‫ނާޅި ހަނޑުލެވެ‪.‬‬ ‫ބޮޑުބޭކަލުންނަށް‬ ‫ލަޝްކަރުގެ‬ ‫ ‬ ‫ބަނޑު ހަނޑުލުގެ އިތުރުން ބޮޑު ހަލާއި‬ ‫ހަނޑޫ މުޅިއެއް ދެއްވާ ކަމަށްވެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އިތުރުން‪،‬‬ ‫ބަނޑުހަނޑުލުގެ‬ ‫ލަޝްކަރަށް‬ ‫ދެއްވާފައި އޮންނަ ރަށްތަކެއްވެސް އޮވެއެވެ‪.‬‬ ‫އޭގެ ތެރޭގައި މީހުން އުޅޭ ރަށްރަށާއި‪ ،‬މީހުން‬ ‫ނޫޅޭ ރަށްވެސް ހިމެނެއެވެ‪ .‬މިރަށްތައް ޚާއްޞަ‬ ‫ކުރައްވާފައި އޮންނަނީ އެކި ދަރަޖަތަކަށާއި‪ ،‬އަދި‬ ‫ހަވަރަށެވެ‪ .‬މިގޮތުން ‪ 8‬ދަރަޖައަކަށް ‪ 42‬ރަށް‬ ‫ކަނޑައަޅުއްވާފައިވެސް އޮވެއެވެ‪ .‬ދިވެހިރާއްގައި‬ ‫‪ 1892‬ގައި ދިވެހި ސިފައިން އުފެދި ސިފައިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތް ކުރިއަރާ ދިވެހި އަޝްކަރިއްޔާ‬ ‫އޭގެޒާތުގައި އަމިއްލައަށް ކުރިޔަށް ދިއުމުގެ‬ ‫ޤާބިކަންލިބި ހުއްޓިނެތި ހިނގާފަދަ ނިޒާމަކުން‬ ‫ޚިދުމަތް ދެވެން ފެށުމާހަމައަށް މިދެންނެވި‬ ‫ލަޝްކަރާއި ލަޝްކަރުގެ ބައިތައް ދެމިއޮތެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭގައި އެންމެ ފަހުން ރަސްކަން ކުރެއްވި‬ ‫އައްސުލްޠާމު މުޙައްމަދު ފަރީދުލްއައްވަލުގެ‬ ‫ރަސްކަން ނިމުމާއެކު މިދެންނެވި ލަޝްކަރުގެ‬ ‫މަސައްކަތްވެސް ނިމުމަކަށް އައިސް ޤައުމު‬ ‫ދިފާޢު ކުރުމުގެ ހުރިހާ ޒިންމާއަކާ ހަވާލުވެގެން‬ ‫ތިބީ މިއަދު މިދެކޭ ދިވެހި ސިފައިން ނެވެ‪.‬‬ ‫މމަޢްލޫމާތު‪'' :‬ދިވެހި ޢަސްކަރީނިޒާމްގެ ފެށުން''‬ ‫ ި‬ ‫މިފޮތުގެ ބާބު ‪ 1‬އިން‪.‬‬ ‫ ލިޔުނީ‪ :‬ޖަޢުފަރު ޢަބްދުއްރަޙުމާނ‬

‫‪31‬‬

‫ތިކިޖެހި ތާނަ‬

‫ލ‪.‬ކޯޕްރަލް ޢަލީ ނިފާޢު‬

‫ތަހުޒީބާއި ތަމައްދުންގެ ތެރެއަށް ނޭވާލެވެންފެށުމާ ުގޅިގެން ދުނިޔޭގެ ކޮންމެކަމެއް މިއަންނަނީ ތަރައްޤީވެ ކުރިއަރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެގޮތުން އެކިމަރުޙަލާތައް ކަޑައްތުކޮށް ލިޔުންތެރިކަންވެސް މިއަންނަނީ ތަރައްޤީގެ ހަރުފަތްތައް ގިރާކުރަމުން ކަމުގައި‬ ‫ސހުނިވެގެންކަން ފަހުގެ‬ ‫ޤަބޫލުކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬ދިވެހިންގެ މާދަރީބަސް [ދިވެހިބަސް] އުފެދިފައިވަނީ އެތައްބަހެއް މަ ް‬ ‫ހޯދުންތަކުން އެގިހާމަވެއެވެ‪ .‬އެކަން އެންމެ ބޮޑަށް ފާހަގަ ކުރެވެނީ ދިވެހިންގެ ލިޔުންތެރިކަމުގައި ކުރިން ލިޔެ‬ ‫އު ުޅނު ގޮތައް ބަލާލުމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ބަހުން ސިޓީއެއް ލިޔާއިރު އަރަބިއަކުރުން ނުވަތަ އޮރުދޫ‬ ‫ ‬ ‫އަކުރުން ލިޔަންޖެހޭ ކިތައްމެ ޖުމްލައެއް ހުރެއެވެ‪ .‬އެއީ އެބަސްބަހުން‬ ‫ލިޔެވޭ ޖުމްލަތައް އަރަބިން ނުވަތަ އޮރުދޫއިން ލިޔެގެން ނޫނީ އޭގެ‬ ‫ފުރިހަމަ މާނަ ދޭހަވާގޮތަށް އެބަހެއް ލިޔަން އުދަނގޫ ވާތީއެވެ‪ .‬އަދި މީގެ‬ ‫އިތުރުން އެކަމުގެ އެންމެ މުހިންމު މަޤްސަދެއްކަމުގައި ބެލެވެނީ ދިވެހި‬ ‫ބަހުގެ ތެރެއަށް ބޭރުގެ ބަސްބަހުންއައި ލަފުޒުތަކާއި ދިވެބަހުން އުފެދިފައި‬

‫‪32‬‬

‫ހުރި ބަސްތައް އެއް އަކުރުތަކަކުން އެއްގޮތަކަށް ކިޔޭއިރު މަޚުރަޖުން‬ ‫އެބަހުގެ މާނަ ދޭހަވާ ބަސްބަސް ހުރުމުން ކޮންމެހެން އެފަދަ ބަސްބަހުގައި‬ ‫ތިކިޖަހަން ޖެހުމެވެ‪ .‬މިގޮތުން ބަލާއިރު ޚަބަރު ‪ -‬ހަބަރު‪ ،‬ޢަމަލު‪ -‬އަމަލު‪،‬‬ ‫ރޫޙު‪ -‬ރޫހު‪ ،‬ރަޙުމަތްފުޅު‪ -‬ރަހުމަތް ތެރިއެއް‪ ،‬ޢަސްކަރު ރުކުރުވާލެވިފައި‪-‬‬ ‫އަސްކަރު ދަމާލައިގެން މިފަދައިން ހުރިއެތައް ބަހެކެވެ‪ .‬މިއިން ކޮންމެ‬ ‫ބަހަކީ އޭގެ ތަފާތު މާނައެއް ދޭހަވާ ބަހެއްކަން އެނގެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬

‫މމޭރުމުން ބަލާއިރު ޤަލަމް‪ ،‬ޤައުމު‪ ،‬ފަޚުރު‪ ،‬ޤަރްނު‪ ،‬ބަޠޮލެއް މިފަދަ‬ ‫ި‬ ‫ބަސްބަހަކީ އެއަކުރުތަކާއި ފިލިތައް ބޭނުންކޮށްގެން ކިޔޭ އެހެންމާނައެއް‬ ‫ދޭހަވާ ދެވަނަ ބަހެއް ނެތް ބަސްބަސް ކަމަށްވާތީ އެފަދަ ބަސްބަހުގައި ތިކި‬ ‫ނުޖަހާ ބޭނުންކުރި ނަމަވެސް މާބޮޑެތި މައްސަލަތަކެއް ކުރިމަތިވާނެ ކަމަކަށް‬ ‫ނުފެނެއެވެ‪.‬‬ ‫މިދެންނެވި ޙަޤީޤަތުގެ މައްޗަށް ބަލާއިރު އެއްވެސް އޮޅުމެއް‬ ‫ ‬ ‫ނެތް ގޮތުގައި އެނގެނީ‪ ،‬ތިކިޖެހި ތާނައަކީ ދިވެހި ބަހުގައި ހިމެނޭ‬ ‫ޢަރަބި އަކުރުތަކުގެ އަޑު‪ ،‬ނުވަތަ މަޚުރަޖު ނެރުމަށްޓަކައި ބައެއް ތާނަ‬ ‫އަކުރުތަކުގައި ތިކި ޖަހައިގެން އުފައްދާފައިވާ އަކުރުތަކެއް ކަމެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ތާނާގައި އޮންނަ ‪ 24‬އަކުރުގެ ތެރެއިން [ހ] އިން‬ ‫ ‬ ‫ފެށިގެން [ވ] އާ ހަމައަށް އޮންނަ ނުވަ އަކުރަކީ ޢަރަބި އަކައިގެ ނުވަ‬ ‫އަކުރުކަމަށް ބަހުގެ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި ދެވަނައަށް އޮންނަ‬ ‫ނުވަ އަކުރަކީ ( [މ] އިން ފެށިގެން [ޑ] އާ ހަމައަށް) ދިވެހި އަކައިގެ‬ ‫ނުވަ އަކުރު ކަމަށްވެސް އެފަރާތްތަކުން އިއްތިފާޤުވެއެވެ‪ .‬ބާކީ އޮންނަ ހަ‬ ‫އަކުރަކީ ބޭރުން ވެއްދި ވިޔަނިތައް ކަމަށްވާ ޖ‪ ،‬ޗ‪ ،‬ޒ‪ ،‬ޓ‪ ،‬ޕ‪ ،‬ޔ‬ ‫މިއަކުރުތަކެވެ‪ .‬ކަންމިހެން އޮތްނަމަވެސް ‪ 1957‬ވަނަ އަހަރުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ތާނަ ލިޔުމުގައި ބޭނުންކުރެވޭ ޢަރަބި އަކުރުގެ ބަދަލުގައި ބޭނުންކުރާނޭ‬ ‫ތާނަ އަކަތަކެއް ވުޒާރަތުލްމަޢާރިފުން ކަނޑައެޅުއްވިއެވެ‪ .‬އެއީ އަޅުގަނޑު‬ ‫މިދަންނަވާ [ތިކިޖެހި ތާނަ] އެވެ‪.‬‬ ‫އެ އަކުރުތަކަކީ‪ -:‬ث –ޘ‪،‬ح –ޙ‪،‬خ –ޚ‪،‬ذ –ޛ‪ ،‬ص–ޞ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫ض–ޟ‪ ،‬ط–ޠ‪ ،‬ظ–ޡ‪ ،‬ع–ޢ‪ ،‬غ–ޣ‪ ،‬ق–ޤ މިއެވެ‪.‬‬

‫މިސާލު‬

‫ތިކިޖެހި ތާނަ‬

‫ޢަރަބި އަކުރު‬

‫ޙަދަޘް‬

‫ޘ‬

‫ث‬

‫ޙާކިމުން‬

‫ޙ‬

‫ح‬

‫ޚަބަރު‬

‫ޚ‬

‫خ‬

‫އަލްއުސްތާޛު‬

‫ޛ‬

‫ذ‬

‫ޞަދުރު‬

‫ޞ‬

‫ص‬

‫އަލްފާޟިލް‬

‫ޟ‬

‫ض‬

‫ބަޠަލުން‬

‫ޠ‬

‫ط‬

‫ޡ‬

‫ظ‬

‫ޢިއްފަތް‬

‫ޢ‬

‫ع‬

‫ޣީބަ‬

‫ޣ‬

‫غ‬

‫އމު‬ ‫ޤަ ު‬

‫ޤ‬

‫ق‬

‫ސުވާލަކީ މި އަކުރުތަކަކީ ދިވެހި ބަހުގައި ހިމަނަންޖެހޭ‬ ‫ ‬ ‫އަކުރުތަކެއް ތޯއެވެ؟ ނުވަތަ މި އަކުރުތައް ނުހިމަނައިފި ނަމަ ވާނީ‬ ‫ކިހިނެތްތޯއެވެ؟ ނޫނީ މި އަކުރުތަކުގެ ސަބަބުން ބަހަށް ލިބެނީ އިތުރު‬ ‫ފުރިހަމަ ކަމެއްތޯއެވެ؟ ނޫންނަމަ އުނިކަމެއްތޯއެވެ؟ މި ސުވާލުތަކުގެ‬ ‫ޖަވާބުގެ ކުރިން އަޅުގަނޑުގެ އަމިއްލަ ތަޖުރިބާއެއް ހިއްސާ ކޮށްލާނަމެވެ‪.‬‬ ‫މި ރާއްޖޭގައި ނެރޭ އެންމެބޮޑު އެއް ނޫހުގެ އެޑިޓަރުކަން ކޮށްފައިވާ ނަން‬ ‫މަޝްހޫރު ނޫސްވެރިއަކު ބުނި އަޑު އަޅުގަނޑުއެހީމެވެ‪[ .‬އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫އެޑިޓަރކަމުގެ ދަށުގައި ތިކިޖެހި ތާނަ ބޭނުންކުރާކަށް ބާރެއްނާޅަން‪ .‬އެއީ‬ ‫އެކި މީހުން އެކި ގޮތަށް ތިކި ޖަހާތީ] އެވެ‪ .‬މިކަމާ ގުޅޭގޮތުން ދިވެހިބަހާ‬ ‫ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒުގެ މުޝީރުކަން ކޮށްފައިވާ އަލްފާޟިލާ‬ ‫ނަސީމާ މުޙައްމަދު ކަލޭފާނުގެ އަރިހުގައި އަޅުގަނޑު ސުވާލު ދެންނެވީމެވެ‪.‬‬ ‫ޖަވާބުގައި ވިދާޅުވީ ތިކިޖެހިތާނައަކީ ކޮންމެހެންވެސް ބޭނުން ކުރަންޖެހޭ‬ ‫އެއްޗެއްކަމުގައެވެ‪ .‬އެއީ އެއްގޮތަކަށްވެސް އެކިމީހުން އެކިގޮތަށް ތިކި‬ ‫ޖަހާތިއޭ ކިޔައިފައި ދޫކޮށްލަންވާނެކަމެއް ނޫންކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫މި ރާއްޖޭގައި ނެރޭ އެންމެބޮޑު އެއް ނޫހު ެގ‬ ‫އެޑިޓަރުކަން ކޮށްފައިވާ ނަން މަޝްހޫރު‬ ‫ނޫސްވެރިއަކު ބުނި އަޑު ައޅުގަނޑުއެހީމެވެ‪.‬‬ ‫[ ައޅުގަނޑުގެ އެޑިޓަރކަމުގެ ދަށުގައި ތިކި ެޖހި‬ ‫ތާނަ ބޭނުންކުރާކަށް ބާރެއްނާޅަން‪ .‬އެއީ އެކި‬ ‫ީމހުން އެކި ގޮތަށް ތިކި ަޖހާތީ] އެވެ‪.‬‬ ‫ތެދެކެވެ‪ .‬ތިކިޖެހި ތާނަ ބޭނުން ނުކުރާނަމަ ބަސްބަހުގެ މާނަ‬ ‫ ‬ ‫އޮޅި މަޚުރަޖު ނެރުމުގައި ދަތިތަކެއް ހުރެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް [އަމަލު] މި‬ ‫ބަސް ތިކިނުޖަހައި މިގޮތަށް އޮންނައިރު އޭގެ މާނައަކީ އެއްޗެއް ކައިގެން‬ ‫ނުވަތަ ބޮއިގެން ނުވަތަ ބޭނުންކޮށްގެން ނޫންނަމަ އެނޫންވެސް ގޮތަކުން‬ ‫މަސްތުވުމެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް ތިކިޖެހި ތާނަ ބޭނުންކޮށްގެން [ޢަމަލު]‬ ‫މިހެން ލިޔުމުން މާނަ ވަރަށް ބޮޑަށް ތަފާތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އަލިފުގެ ތިރީގައި‬ ‫ޖަހާލާ ތިކި ފިޔަވައި އެހެން އެއްވެސް ތަފާތެއް ލަފުޒަކުން ނުފެނެއެވެ‪.‬‬ ‫[ޢަމަލު] ގެ މާނައަކީ ކުރާ ކަންތައް ނުވަތަ މަސައްކަތެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫ތިކިޖެހިތާނަ ބޭނުންނުކޮށް ކުރާކަންތައް ނުވަތަ މަސައްކަތް ދޭހަވާ ބަހެއް‬ ‫ރަދީފަކުނެތެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ތިކި ޖެހިތާނައަކީ ވަރަށްވެސް ބޭނުންތެރި‬ ‫އެއްޗެއްކަމުގައި އަޅުގަނޑު ދެކެވެ‪ .‬ބޭނުން ނުކުރާނަމަ ދިވެހި ބަހުން‬ ‫އުނިކަމާއި އައިބުކަން ފެންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ވިސްނާލަންވީ ތިކިޖެހިތާނަ ހިތު ހުރިގޮތަކަށް ބޭނުން‬ ‫ ‬ ‫ނުކުރުމަށެވެ‪ .‬ހިތަށްއެރި ކޮންމެ އަކުރެއްގައި ފިލި ޖެހޭކަށްނޯވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ނޫސްވެރިޔާ ފާހަގަ ކުރެއްވިފަދައިން އެކިމީހުން އެކިގޮތަށް ތިކިޖަހާ‬ ‫ނިޒާމެއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬އެއްބަޔަކު [ޚާއްޞަ] މިބަހުގައި ތިކި ޖަހާއިރު‬ ‫އަނެއްބަޔަކު ނުޖަހައެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް މިހުން [ހާއްޞަ] މިހެން ލިޔާއިރު‬ ‫އަނެއްބަޔު [ޚާއްސަ] މިގޮތަށް ލިޔެފައިވާތީ ފެނެއެވެ‪ .‬ދެން އުފެދޭ‬ ‫ސުވާލަކީ މިތަނުން ރަނގަޅުގޮތް ފާހަގަކުރާނީ ކިހިނެތްތޯއެވެ؟ ޖަވާބު‬ ‫ވަރަށްވެސް ސާފެވެ‪' .‬ދިވެހި ބަސްފޮތް ‪ '2006‬ބޭނުން ކުރާނީއެވެ‪ .‬މި‬ ‫ސޮފްޓްވެއަރ އެންމެންވެސް ފޮލޯ ކުރާނަމަ އެކި މީހުން އެކިގޮތަށް ތިކި‬ ‫ޖަހާތަން ފެންނަލެއް އިންތިހާއަށް މަދުވެ ތިކިޖެހި ތާނަ ބޭނުންކުރަންވާ‬ ‫ރަނގަޅުގޮތް އޮޅުންފިލާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫ވއ‪ 1.‬ޖައުފަރު ޢަބްދުއްރަޙުމާން‬

‫ދ ަމތް ަތ ެކ ްއ‬ ‫ނ ެގ ައ ް‬ ‫ސި ަފއި ް‬ ‫ށ ގ ަ‬ ‫ިނގު ަ‬ ‫ނ ޚި ު‬ ‫ޝ ުޙސި ްއ ަޔ ެތ ްއ‬ ‫ޮކ ް‬ ‫ށ ެ‬ ‫ޞ ަ‬ ‫ދ ްއވާ ަފއިވާ ޚާ ްއ ަ‬ ‫ ‬

‫ސިފައިންގެ ވެރިޔާގެ ނާއިބު އޮނަރަބަލް ޢަބްދުލް ޙަންނާނު ޙަލީމް‬

‫(ސ‪.‬ނ‪ )75 :‬އަކީ‪ ،‬އެއްވެސް މަޖުބޫރުކަމެއް ނެތި ސިފައިންގެ މީހެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ޤައުމަށް ޚިދުމަތް ކުރެއްވުމުގެ މަތިވެރި ޢަޒުމްގައި ސިފައިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތާ ގުޅިވަޑައިގެންނެވި ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުގައި ހުރި ބުރަކަން‬ ‫ދެނެވަޑައިގެން ހުންނަވައިވެސް މި މުއައްސަސާގެ އެންމެ އާދައިގެ މީހެއްގެ‬ ‫ވަޒީފާއަށް ކުރިމަތިލެއްވީ‪ ،‬ލުއިފަސޭހަ ކަމުގައި‪ ،‬ޝަރަފުވެރި މަޤާމެއްގައި‪،‬‬ ‫‪34‬‬

‫ރޞަތު ލިބިވަޑައިގެންފައި ވަނިކޮށްކަން ާފހަގަ ކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހުންނެވުމުގެ ފު ު‬

‫ޤައުމީ ޚިދުމަތައްޓަކައި ހެއު ނިޔަތުގައި‬ ‫ ‬ ‫ގުޅިވަޑައިގަތުމަށް‬ ‫ޚިދުމަތާއި‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫ޤަސްދު ފުޅުކުރެއްވިއިރު‪ ،‬ހުންނެވި ކަމަށްވަނީ‪،‬‬ ‫ސިފައިންގެ އާދައިގެ މީހެއްގެ މަޤާމަށްވުރެ‬ ‫މަޤާމެއްގައޭ‬ ‫ޝަރަފުވެރި‬ ‫އެތައްގޮތަކުން‬ ‫ދެންނެވުމަކީ ކުށަކަށް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޢަބްދުލްޙަންނާން ޙަލީމުގެ ޤައުމީ‬ ‫ ‬ ‫ޚިދުމަތުގެ ސިލްސިލާ ފެށިގެން އަންނަނީ‪،‬‬ ‫މަދުރަސީ ދައުރު ނިންމަވާ ލެއްވުމަށްފަހު‬ ‫އެންމެ ފުރަތަމަ އަދާކުރައްވަން ފެއްޓެވި‬ ‫ވުޒާރަތުއްދާޚިލިއްޔާގެ ށ‪ .‬ގެ ކާތިބުކަމުގެ‬ ‫މަޤާމުން ފެށިގެންނެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރަށް ބަލާއިރު‬ ‫މި މަޤާމަކީ ޝަރަފުވެރި މަޤާމެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬

‫ސިފައިންގެއަށް ވަދެވަޑައިގަތުމުގެ ޚިޔާލުފުޅު‬ ‫އޭރުވެސް ހިތްޕުޅުގައި އޮންނަކަމަށްވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއަށްފަހު އެވުޒާރާގެ ސެކްރެޓަރީގެ މަޤާމަށް‬ ‫ބަދަލުވެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ސިފައިންގެ‬ ‫ޚިދުމަތާ ގުޅިވަޑައިގެންނެވުމަށް ގެންގުޅުއްވާ‬ ‫ޚިޔާލުފުޅާ ދުރަށް ވަޑައިގެންނެވުނު ކަމަކަށް‬ ‫ނުވެއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ވަޒީރުލް އަޢުޡަމް‬ ‫އޮފީހުގެ ހިންގާ ސެކްރެޓަރީގެ މަޤާމް ލިބި‬ ‫ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެންމެ އަދާކުރާ‬ ‫ހިތްޕުޅުވާ ވަޒީފާއަކީ ސިފައިންގެ މީހެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ޤައުމަށް ޚިދުމަތްކުރުން ކަމުގައިވާތީ‪،‬‬ ‫އެންމެ އާދައިގެ ސިފައިންގެ މީހެއްގެ ވަޒީފާގައި‬ ‫ޤައުމަށް ޚިދުމަތް ކުރައްވަން ފެއްޓެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަލީމް‬ ‫ޢަބްދުލްޙަންނާނު‬ ‫ ‬ ‫އަދާކުރަން‬ ‫ވަޒީފާ‬ ‫ސިފައިންގެމީހެއްގެ‬ ‫ފެއްޓެވުމުގެ ކުރިން މަސައްކަތް ދަސްކުރެއްމުގެ‬ ‫ޖެހިވަޑައިގަތް‬ ‫ކުރައްވަން‬ ‫ގޮތުން‬ ‫މަސައްކަތެއްކަމަށް ވަނީ ގާތެޅުމާއި ރޭނުމާ‬ ‫މިފަދަ ބުރަ މަސައްކަތްތަކެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި‬ ‫ފާހަގަކުރެވޭ އެއް މަސައްކަތަކީ ރަންޖެހި ކޮށީގައި‬ ‫ސިފައިންގެ މީހުން ދިރިއުޅޭނޭ މަރުކަޒެއް‬ ‫އިމާރާތް ކުރުމަށް ކުރެވުނު ބުރަ މަސައްކަތެވެ‪.‬‬ ‫އެތަން ހަދާ ނިމުމުން ސިފައިންގެއަށް ވަންނަން‬ ‫އެފަހަރު މަސައްކަތް ކުރި ހުރިހާ މީހުން‬ ‫ތިބޭތަނެއްގެ ގޮތުގައި ހަމަޖެހުނީ ރަންޖެހި‬ ‫ކޮއްޓެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ ތެރޭގައި ރަންޖެހިކޮށީގައި‬ ‫އުޅޭސިފައިންނަށް ''ރަންޖެހިސިފައިން'' މިހެން‬ ‫ކިޔާވެސް އުޅުނުކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬ރަންޖެހިކޮށްޓަކީ‬ ‫މިހާރުގެ ރައީސްއޮފީސް ހުރި ބިމަށް ކިޔާނަމެވެ‪.‬‬ ‫އެބޭފުޅުން ރަންޖެހި ކޮށީގައި ދިރިއުޅޭއިރު‬ ‫ކެއުމަށްޓަކައި ވަޑައިގަންނަވަންޖެހެނީ އޭރުގެ‬ ‫ސިފައިންގެ ހެޑްކުއާޓާރޒް [ބޮޑުގެ] އަށެވެ‪.‬‬ ‫ފާޚާނާކޮށް ފެންވަރައި ހަދަނީ ރަންޖެހި ކޮށީ‬

‫ސިފައިން ރަންޖެހި ކޮށީގައިކަމަށާއި‪ ،‬ބޮޑުގޭގައި‬ ‫ދިރިއުޅޭ މީހުން ގަނޑުވަރުގެ ބޭރު ބޮޑުއަށީގެ‬ ‫އިރުން ހުންނަ ގިފިލިން ކަމަށް އޭރުގެ‬ ‫ސިފައިންގެ ތެރޭގައިހުރި އެކަމަޑޭޝަންގެ ހާލަތު‬ ‫ކިޔައި ދެއްވަމުން ޢަބްދުލް ޙަންނާނު ޙަލީމް‬ ‫ވިދާޅުވެ ދެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ސަރުދާރު ޢަބްދުލް‬ ‫ ‬ ‫ޙަންނާން ޙަލީމަކީ ސިފައިންގެ އާދައިގެ މީހެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައާއި ސިފައިންގެ ‪ 3‬ނަމްބަރު ސަރުދާރުގެ‬ ‫މަޤާމާއި ސިފައިންގެ ސަރުދާރުގެ މަޤާމްވެސް‬ ‫ފުރުއްވި ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬އަދި މީގެ އިތުރުން‬ ‫ސިފައިންގެ ވެރިޔާގެ ނާއިބުގެ އެހީތެރިޔާގެ‬ ‫މަޤާމާއި ސިފައިންގެ ވެރިޔާގެ ނާއިބުގެ މަޤާމްވެސް‬ ‫ފުރުއްވި ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬މަޝްހޫރު ދެކުނު ބަޣާވާތާ‬ ‫ގުޅިގެން ފުރަތަމަ ސިފައިން‪ ،‬އެލްޒަބަތުބޯޔާގައި‬ ‫ދެކުނަށް ކުރިދަތުރުގައި ޢަބްދުލްޙަންނާން ޙަލީމް‬ ‫ބައިވެރިވެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬އެފަހަރު ދިޔަ‬ ‫ސިފައިންގެ ‪ 30‬މީހުންގެ ކޮމާންޑަރެއްގެ ގޮތުން‬ ‫ވަޑައިގެންނެވީ އޭރުގެ ސިފައިންގެ ވެރިޔާގެ‬ ‫ނާއިބު އަދި ސިފައިންގެ ކޮމާންޑަރ އަދި‬ ‫މަޙްކަމަތުލް އަމަން ޢާއްމުގެ ވަކީލް ދައްޕަރު‬ ‫މޫސާމަނިކުއެވެ‪ .‬އޭގެފަހުން ‪ 1959‬ގައި އޭރުގެ‬

‫ވަޒީރުންޢައުޡަމް ޞާޙިބުއް ދައުލާ އިބްރާހީމް‬ ‫ނާޞިރު އެމް‪.‬ވީ މޯލްޑިވްސްޓާރގައި ޢާންމުންގެ‬ ‫ގިނަ އަދަދެއްގެ ރައްޔިތުންނާއި ސިފައިންގެ‬ ‫‪ 100‬މީހުންގެ ފައުޖަކާއެކު ތިނަދޫއަށް ކުރެއްވި‬ ‫ދަތުރުފުޅުގައިވެސް ޢަބްދުލްހަންނާން ޙަލީމް‬ ‫ބައިވެރިވެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬އޭރު ސިފައިންގެ‬ ‫ތެރޭގައި ގެންގުޅޭހަތިޔާރެއްކަމަށް ވަނީ ތުރީ އޯ‬ ‫ތުރީ ރައިފަލާއި އެސް‪.‬އެމް‪.‬ޖީ އެވެ‪.‬‬ ‫ދަތުރުގައި‬ ‫މިކުރި‬ ‫ތިނަދުއަށް‬ ‫ ‬ ‫ބައިވެރިވެ‬ ‫ޙަލީމް‬ ‫ޢަބްދުލްޙަންނާނު‬ ‫ވަޑައިގެންނެވީ ޒަވާޖީޙަޔާތެއް ފެއްޓެވިތާ ވަރަށް‬ ‫މަދު ދުވަސްކޮޅެއް ވީތަނާއެވެ‪ .‬ދަތުރުގެ ދިގުމިން‬ ‫އެނގިވަޑައި ނުގަންނަވާތީ ގެންދެވީ އެންމެ‬ ‫ޔުނިފޯމަކާއި އާދައިގެ އެންމެ ހެދުންކޮޅެއް‬ ‫ކަމަށްވެއެވެ‪ .‬ކަންދިމާވި ގޮތުން ތިނަދޫގައާއި‬ ‫ފުވައްމުލަކުގައި ސިފައިން ބެއިތިއްބެވިއިރު‬ ‫ޢަބްދުލްޙަންނާނަށް ހުންނަވަން ޖެހި ވަޑައިގަތީ‬ ‫ފުވައްމުލަކުގައެވެ‪ .‬އެފަހަރު ސިފައިން ތިބީ‬ ‫ފުވައްމުލަކު ބަހާރުގޭގައެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރު‬ ‫ކުރެއްވި ތަޖުރިބާ ކިޔައިދެއްވަމުން އެޒަމާނުގައި‬ ‫ޢާއިލާގެ ހާލު މިހާރުހާ ފަސޭހައިން ބެލޭނެ‬ ‫ވަސީލަތެއް ނޯންނަ ކަމަށާއި‪ ،‬ސިޓީއެއްވެސް‬ ‫ޢާއިލާއާ ހަމައަށް ފޮނުވެނީ އެއަތޮޅުން މާލެއަށް‬ ‫އަންނަ އޮޑިއަކުން ކަމަށާއި އެހެންކަމުން‬ ‫ޢާއިލާގެ ޚަބަރެއްލިބެނީ ދެމަސް ނުވަތަ‬ ‫ތިންމަސް ފަހުން ކަމަށާއި‪ ،‬އަދި ގެއިން‬ ‫ފޮނުވި އެއްޗެތިކޮޅު ގެންދިޔަ އޮޑި ފުވައްމުލަކާ‬ ‫ދިމާއަށް ދަތުރުކުރި ދުވަހު ކުރެވުނު އިޙްސާސް‬ ‫ކިޔައިދެއްވަމުން [އެއްދުވަހަކު ހެނދުނުގެ‬ ‫ވަގުތެއްގައި ރަށުތެރެއިން އަންނަނީ އަންނަނީއޭ‬ ‫ގޮވާއަޑު ކުއްލިއަކަށް އިވެން ފަށައިފި‪ .‬ވަރަށް‬ ‫ޙައިރާންވެގެން އުޅޭގޮތެއް ބެލިއިރު މިވާގޮތަކީ‬ ‫އުތުރުން ދެކުނަށް ދަތުރުކުރާ އޮޑިއެއްގެ ރިޔާ‬ ‫ފެންނަނީ‪ .‬ނަމަވެސް އެދުވަސްވަރު ދަތުރުކުރަނީ‬ ‫ރިޔަލުގައި ކަމަށްވާތީ ވައިމަޑުވެ އެއޮޑި‬ ‫ބަލަބަލާތިއްބާ ލޮލުކޮޅަށް އޮބާލީ އެއޮޑިއަށް‬

‫އެދުވަސްވަރު ކުރެއްވި ތަޖުރިބާ ކިޔައިދެއްވަމުން އެޒަމާނުގައި ޢާއިލާގެ‬ ‫ހާލު މިހާރުހާ ފަސޭހައިން ބެލޭނެ ވަސީލަތެއް ނޯންނަ ކަމަށާއި‪،‬‬ ‫ސިޓީއެއްވެސް ޢާއިލާއާ ހަމައަށް ފޮނުވެނީ އެއަތޮޅުން މާލެއަށް‬ ‫އަންނަ އޮޑިއަކުން ކަމަށާއި އެހެންކަމުން ޢާއިލާގެ ޚަބަރެއްލިބެނީ‬ ‫ދެމަސް ނުވަތަ ތިންމަސް ފަހުންވެ‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫‪36‬‬

‫ބެހިގެން ދެވުނީ ސިލޯނަށް‪ .‬އެއޮޑިން އެއަތޮޅަށް‬ ‫އަތޮޅުވެރިކަމު ވަޑައިގެންނެވި ކުޑަ އަޙުމަދުމަނިކު‬ ‫ވެސް ވަޑައިގެންނެވި‪ .‬އަދި ގެއިން ފޮނުވި ހެދުމާއި‬ ‫ބައެއް ތަކެތިވެސް ފޮނުވީ އެއޮޑިން‪ .‬އެތަކެތި‬ ‫ލިބުނީ ‪ 6‬މަސްފަހުން‪ .‬ކުޑައަޙުމަދުމަނިކުވެސް‬ ‫ސިލޯނުން މާލެވަޑައިގެންފައި ދެން ފުވައްމުލަކަށް‬ ‫ވަޑައިވަތީ] ކަމުގައި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މިއޮޑިއަކީ‬ ‫ފުވައްމުލަކު ޑޮކްޓަރ ޒާހިރު ޙުސައިންގެ ބައްޕަ‬ ‫ދަނޑިމަގު ކުދުބޭގެ ޙުސައިންދީދީގެ [ނަސްރުލް‬ ‫މަންނާނު] ނަމަކަށް ކިޔާ އޮޑިއެވެ‪.‬‬ ‫ޢަބްދުލް ޙަންނާނުހަލީމު ސިފައިންގެ‬ ‫ ‬ ‫ޚިދުމަތާ ގުޅިލެއްވިއިރު ތަމްރީނުގެ ގޮތުން‬ ‫ފުރަތަމަ ކަސްރަތު ދަސްފުޅުކުރެއްވި ކަމަށާއި‬ ‫ޕެރޭޑް ކުރަން ފެށުނީ ވަޒީފާ ދެއްވިފަހުން‬ ‫ކަމަށާއި ޕެރޭޑް ދަސްކޮށްދެއްވުމުގައި ޅަރީތި‬ ‫ދޮންތުއްތު‪ ،‬މުޙައްމަދުހާޖީ ދޮންތުއްތު‪ ،‬މޮޓަރ‬ ‫ޙަސަންމަނިކުމެންފަދަ ބޭފުޅުން އުޅުއްވާކަމަށާއި‬ ‫ފަހުން ‪ 1959‬ގައި ސްރީލަންކާގެ އާމީ މޭޖަރެއް‬ ‫ކަމަށްވާ މޭޖަރ (ރިޓަޔަޑް) ޑީ‪.‬އެފް ފޮސްޓަރ‬ ‫ރާއްޖެ ގެންނަވައި‪ ،‬ސިފައިންނަށް ޕެރޭޑް‬ ‫ދަސްކޮށްދެއްވިއިރު އޭނާގެ އަރިހުން ޕެރޭޑް‬ ‫ދަސްފުޅުކުރެއްވި ކަމަށްވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޢަބްދުލް ޙަންނާނުޙަލީމުގެ ސިފައިންގެ‬ ‫ ‬ ‫ވެރިޔާގެ ނާއިބުގެ އެހީތެރިޔާ ކަމާއި ސިފައިންގެ‬

‫ގ ވިޔަފާރި‬ ‫އީ‪.‬ކޭއިން މަސްބޭރުކޮށް އެސް‪.‬އީ‪.‬ކޭ ެ‬ ‫އގެ ގޮތުގައި‬ ‫ފުޅާކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން ޓްރޭޑް މާކެ ް‬ ‫‪ S.E.K‬މަޙުކަމަތުއް ތިޖާރާގައި ‪ 12‬އޭޕްރިލް‬ ‫‪ 1964‬ގައި ރަޖިސްޓްރީ ކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫ޙަންނާން‬ ‫ޢަބްދުލް‬ ‫އޮނަރަބަލް‬ ‫ ‬ ‫ސިފައިންގޭގައި އަދާކުރެއްވި‬ ‫ޙަލީމްއަކީ‬ ‫އެންމެ މަތީ މަޤާމްތަކުގެ އިތުރުން މިނިސްޓަރ‬ ‫އޮފް ޕަބްލިކް ސޭފްޓީގެ މަޤާމް ފުރުއްވި‬ ‫ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬ސަރުކާރަށް ދިގު މުއްދަތެއްގައި‬ ‫ޚިދުމަތް ކުރެއްވިއިރު ޚިދުމަތުގެ ދުވަސް‬ ‫ދާއިރާއަކީ‬ ‫ގިނައިންހޭދަކުރެއްވި‬ ‫އެންމެ‬ ‫ސިފައިންގެއެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރު ފާހަގަ ކޮށްލެވޭ‬ ‫ހެދުމުގެ‬ ‫އެއަރޕޯރޓް‬ ‫އެއްމަސައްކަތަކީ‬ ‫ޢަބްދުލް‬ ‫އެމަސައްކަތުގައި‬ ‫މަސައްކަތެވެ‪.‬‬ ‫ބައިވެރިވެ‬ ‫ޢަމަލީގޮތުން‬ ‫ހަންނާންޙަލީމަކީ‬ ‫ވަޑައިގެންނެވި ޚިދުމަތްތެރިއެކެވެ‪ .‬ކަންކަން‬ ‫ކުރުވުމުގައި މުރާލިކަމާއި ހީވާގިކަމާއެކު ކުރިޔަށް‬ ‫ވަޑައިގެންނެވި ލީޑަރެކެވެ‪ .‬ކަންކަން ކުރުވުމުގައި‬ ‫ލިބިފައިވާ ވަސީލަތް ކިތައްމެ މަދުކަމުގައި‬ ‫ވީނަމަވެސް ޚިދުމަތްކުރުމުގެ ރޫޙުގައި ޚިދުމަތުގެ‬ ‫ދުވަސްތައް ކުރިޔަށްގެންދެވި ޚާދިމެކެވެ‪.‬‬ ‫ޢަބްދުލް ޙަންނާނުގެ ނާއިބުކަމުގެ‬ ‫ ‬ ‫ދުވަސްވަރު ފަހާގަ ކުރެވޭ އަނެއްކަމަކީ ސިފައިން‬ ‫ބޯޓުފުންކުރުމަށް ކުރަމުންދިޔަ މަސައްކަތްތަކާއި‪،‬‬

‫ވެރިޔާގެ ނާއިބުކަމުގެ މަޤާމުގެ ދުވަސްވަރަށް‬ ‫ބަލާއިރު އެދުވަސްވަރު ސިފައިންގެ އެކުވެރި‬ ‫ކުންފުނި ހުރިހާ ސިފައިންގެ ތަނެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ޚާޒާންދާރެއްގެ‬ ‫މަސައްކަތުގައި‬ ‫ހެއްދުމުގެ‬ ‫ގޮތުން އިސްދައުރެއް އަދާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫އެސް‪.‬އީ‪.‬ކޭގެ ދައުރު ފުޅާ ކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން‬ ‫އޭގެފަހުންވެސް ވަރަށް ގިނަ މަސައްކަތް‬ ‫ޕުޅުތަކެއް ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި ހުޅުލޭގައި‬ ‫ބަނދެގެން ދެމަސްބޯޓު ސިފައިންގެ ކުންފުންޏަށް‬ ‫ހޯއްދަވައިގެން މަސްވެރިކަން ކުރެއްވުމުގެ‬ ‫އިތުރުން އައްޑޫދަތުރުކޮށް ހެއްދެވުމާއި އެސް‪.‬‬

‫ބޯޓު އަތުލުމަށް ކުރެވުނު މަސައްކަތްތަކެވެ‪.‬‬ ‫އެމް‪.‬ވީ‪ .‬ދިއްފުށިމާދޫ‪ ،‬އެމް‪.‬ވީ ތިންގަޑުވިނަ‪،‬‬ ‫އެމް‪.‬ވީ އިސްދޫމުލި ފުންކުރުމަށް ސިފައިން‬ ‫ކުރި ބުރަ މަސައްކަތްތަކަކީ މިކަމުގެ ދަލީލެކެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެމް‪.‬ވީ ގާފަރާއި އެމް‪.‬ވީ އިސްދޫއާއި‬ ‫އެމް‪.‬ވީ މަގުއްދޫ ފަދަ ބޯޓުފަހަރަކީ ރާއްޖޭގެ‬ ‫ޤަވާއިދާއި ޚިލާފަށް ވަދެއުޅޭ‬ ‫ސަރަޙައްދަށް‬ ‫ބޯޓްފަހަރު އަތުލުމަށް ސިފައިން އެއްވެސް‬ ‫ފޫހިކަމެއްނެތި ދިޔަ ދުވަސްވަރެއްގައި އަތުލި‬ ‫ބޯޓުފަހަރެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުމަތުގެ ނަމުގައި‬ ‫ ‬

‫އެންމެ އާދައިގެ މީހެއްގެ ގޮތުން ފެއްޓެވި‬ ‫ދަތުރުގައި ސިފައިންގެ ވެރިޔާގެ ނާއިބުގެ މަޤާމާ‬ ‫ހަމައަށް ވާސިލުވެވަޑައިގެންނެވިއިރު ޢަބްދުލް‬ ‫ޙަންނާނު ޙަލީމުގެ ތަޖުރިބާގައި ސިފައިންގެ‬ ‫ހުރިހާ ފަންތިއެއްގައި އަދި ހުރިހާ ގިންތިއެއްގައި‬ ‫ތަޖުރިބާ ލިބިވަޑައިގެންފައިވާނެކަމީ އެއްވެސް‬ ‫ޝައްކެއް އޮތް ކަމެއްނޫނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫މިއަދުގެ ސިފައިންނަށް ވިދާޅުވަން ބޭނުންފުޅު‬ ‫ބަސްފުޅެއް އޮތްތޯ ދަންނަވާލުމުން މާގިނަ‬ ‫ވިދާޅުވީ]‬ ‫ނުނަންގަވައި‬ ‫ވަގުތެއްވެސް‬ ‫ސިފައިންނަކީ އެއިރެއްގައި އޮތް ސަރުކާރަކަށް‬ ‫އެހީތެރިވާންޖެހޭ ބައެއްކަމަށްވާތީ އެގޮތުގައި‬ ‫ދެމިތިބެންވާނެ[ ކަމުގައެވެ‪ .‬މިޖުމްލަ ވިދާޅުވުމުން‬ ‫ކުއްލިއަކަށް ހަނދާނަށްއައީ މީގެ ބައްތިރީހަކަށް‬ ‫އަހަރު ކުރިން ޢަބްދުލް ޙަންނާން ޙަލީމް‬ ‫ސިފައިންގެ ޚިދުމަތާ ވަކިވެވަޑައިގަންނަވަމުން‬ ‫އެވަގުތު ސިފައިންގެ ތެރޭގައި ތިއްބެވި‬ ‫ބޭފުޅުންނާ ބައްދަލުކުރައްވައި ދެއްވި ނަޞޭޙަތާ‬ ‫އިރުޝާދު ކަމަށް‪ ،‬އަޅުގަނޑަށް ބައެއް ބޭފުޅުންގެ‬ ‫ފަރާތުން އިވިފައިވާ އިބާރާތެވެ‪] .‬އަޅުގަނޑު‬ ‫މމަޤާމުން ވަކިވުމުން ދެން މިމަޤާމާ‬ ‫މިއަދު ި‬ ‫ހަވާލުވާ ވެރިއެއްގެ އަރިހުގައި ތެދުވެރިކަމާ‬ ‫މަސައްކަތްކުރުންމަތީ‬ ‫އިޚްލާސްތެރިކަމާއެކު‬ ‫ދެމިތިބުމަށް އިލްތިމާސްކުރަން[ މިބަސްކޮޅެވެ‪.‬‬ ‫އޮނަރަބަލް ޢަބްދުލް ޙަންނާންޙަލީމަކީ‬ ‫ ‬ ‫މިހާރުވެސް ސިފައިންގެ ކަންކަމާމެދު ޚިޔާލްފުޅު‬ ‫ބައްހައްޓަވާ ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬ސިފަންނަށް ލިބޭ‬ ‫ކޮންމެ ކާމިޔާބީއެއްގެ އުފާ އިޙްސާސް ކުރައްވާ‬ ‫ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬ޢަބްދުލް ޙަންނާނު ހަލީމުގެ‬ ‫މިމަތިވެރި ޚިދުމަތައްޓަކައި ‪ 2007‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ސިފައިންގެ ފަރާތުން ]ސިފައިންގެ ޚިދުމަތުގެ‬ ‫ޝަރަފުގެ ހަނދާން[ އައްޑަނަ އެރުވުނު‬ ‫ބޭފުޅުންގެ ތެރޭގައި އަބްދުލް ޙަންނާނު ޙަލީމު‬ ‫ހިމެނި ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އައްޑަނައިގައި‬ ‫ސިފައިންގެ ފަރާތުން ލިޔެފައިވަނީ "މިއީ‬ ‫ސިފައިންގެ ސަރުދާރު އަދި ސިފައިންގެ‬ ‫ވެރިޔާގެ ނާއިބު ޢަބްދުލް ޙަންނާން ޙަލީމް‬ ‫ސިފައިންގެ ސަރުދާރުގެ ގޮތުންނާއި ސިފައިންގެ‬ ‫ވެރިޔާގެ ނާއިބުގެ މަޤާމުގައި ހުންނަވައިގެން‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ވަފާތެރިކަމާއެކު‬ ‫އިޚްލާސްތެރިކަމާ‬ ‫ޤައުމަށާއި ދިވެހި ސިފައިންނަށް ކޮށްދެއްވާފައިވާ‬ ‫މަތިވެރި ޚިދުމަތްތަކުގެ އަގުވަޒަން ކުރުމުގެ‬ ‫ގޮތުން ދިވެހި ސިފައިން ވެދުންކުރާ ޝަރަފުގެ‬ ‫ހަނދާނެކެވެ‪ ".‬މިމަތިވެރި ޚިދުމަތްތަކުގެ ބަދަރު‬ ‫މާތްﷲ ދަރުމައިން މިންވަރު ކުރައްވާށިއެވެ‪.‬‬ ‫އާމީން‪.‬‬

‫ނިމުމެއްނެތް ރުއިން‬

‫ލ‪.‬ކޯޕްރަލް އަޙުމަދު ނިޒާރު‬

‫ކުޑަ ކުއްޖަކު މަންމަގެ ފުރާނަނެތް މަސްގަނޑު މަތީ ފިރުކެނި ކޮށް ދުށީމެވެ‪.‬‬

‫"އެދުވަސްވަރު ހަނދާނަށް ގެނައުމަކީ ވަރަށްވެސް ހިތްދަތިކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ ‬ ‫ނަމަވެސް އަހަރެމެންގެ ހަޔާތުގެ މާޒީ އަހަރެންނަކަށް ހަނދާނަކުން ފޮހެއް‬ ‫ނުލެވޭނެއެވެ‪ ".‬ރަޝިޔާގެ ސޮވިއެޓް ޔޫނިއަން ގެ ދަށުގައިވާ ބެލެރެސްގެ‬ ‫ސިޓީއެއް ކަމަށްވާ މިންކު ސިޓީ އަށް އުފަން ނިއޯލީނާ އޮދޮނިނޮވާ އޭނާގެ‬ ‫ހަޔާތުގެ ފަތްފުއްތަށް ކިއުންތެރިންނަށް ހިއްސާކޮށްލިއެވެ‪ .‬ނިއޯލީނާ ހައި‬ ‫ސްކޫލުގައި ތަޢުލީމު ހާސިލު ކުރަމުންދިޔަ ދުވަސްވަރެވެ‪ .‬އެއްދުވަހަކު‬ ‫އޭނާ މެންދުރު ކައި އަވަދިވީތަނާހެން ސިފައިންގެ މީހަކު އެގެއަށް އައެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ނިއޯލީނާ ޤައުމަށް ޚިދުމަތް ކުރުމަށްޓަކައި އޭނާއާއިއެކު ހަމަ މިހާރު‬ ‫ސިފައިންގެއަށް ރިޕޯރޓް ކުރަން ދާންޖެހޭކަމަށް ބުންޏެއެވެ‪ .‬މި ގޮތަށް‬ ‫ކުދިން ނެގެމުންދާ ކަމާއި އަދި މުޅިޤައުމުވަނީ ހަނގުރާމައެއްގެ ތެރޭގައި‬ ‫ކަމަށްވެސް ރޭޑިއޯއިން ދާދި ދެންމެ ޢިއުލާންކުރިކަމަށް ނިއޯލީނާގެ މަންމަ‬ ‫ވެސް ބުންޏެއެވެ‪.‬‬ ‫މާގިނައިރު ތަކެއް ނުނަގައެވެ‪ .‬ނިއޯލީނާ ގެއާއި ދާދި ގާތުން‬ ‫ ‬ ‫އޮންނަ ރަޝިއަން އެއަރފޯސް ގެ ބޭހަކަށް ކުއްލިގޮތަކަށް ޖަރުމަނުން‬ ‫ހަމަލާދޭން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬ފުލުފުލުން އަޅަމުން ދިޔަ ބޮންތަކުގެ ސަބަބުން‬ ‫ހީވަނީ ބޮޑު ބިންހެލުމެއް އައިސްގެން އުޅޭހެނެވެ‪ .‬ނިއޯލީނާމެން ތިބި ގޭގޭ‬ ‫ފާރުތަށް ހީވަނީ ހަމަ ދެންމެ ދެންމެ ބިމާ ހަމަވެދާނެ ހެންނެވެ‪ .‬ކުޑަހިނދު‬ ‫ކޮޅެއްގެތޭރޭގައި ރަޝިޔާގެ އެ އަސްކަރީ ވައިގެ ބަނދަރުގައި ހުރި ހުރިހާ‬ ‫ވައިގެ އުޅަނދުތަކެއް ސުންނާފަތިކޮށް ބިމާއި ހަމަހަމަ ކޮށްލިއެވެ‪.‬‬ ‫ނިއޯލީނާގެ މަންމަ އޭނާގެ ގައިގާ އޮޅުލައި ގަތެވެ‪" .‬ދަރިފުޅާ‬ ‫ ‬ ‫ތީ އަދި ކުޑަ ކުއްޖެއް ތި ދަނީ ހަނގުރާމައަށް ‪..‬މަގޭ ދަރި ފުޅާ ނުދޭ‪"!..‬‬ ‫މަންމަ ގިސްލާ ރޮއި އާދޭސް ކުރަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ނިއޯލީނާއަށް‬ ‫ހަމަ އެކަނި ބުނެލެވުނީ "މަންމާ އަހަންނަށް ޖެހޭނީ ދާން‪ "...‬ސިފައިންގެ‬ ‫މައި މަރުކަޒާހަމައަށް އާދެވުމުން ނިއޯލީނާއަށް ފެނިގެން ދިޔައީ ސިޓީގެ މެދު‬ ‫ތެރެއިން އޮންނަ އަސްކަރީ ވައިގެ ބަނދަރަށް ވެސް ބޮންއަޅައި މުޅިތަން‬

‫ސުންނާފަތި ކޮށްލައިފައިވާ މަންޒަރެވެ‪ .‬އޭނާއަށް ޖެހުނީ އެއާރ ފީލްޑް‬ ‫ޑިޕާރޓްމަންޓް އޮފް ބެލޫރޫސިއާ މިލިޓަރީ ޑިސްޓްރިކްޓްގައި މަސަތްކަތް‬ ‫ކުރުމަށެވެ‪ .‬އެތަނުން ސީނިއަރ އޮފިސަރަކު ބެލަރެސްއަށް އިޝާރާތް‬ ‫ކޮށްލަމުން ބުންޏެވެ‪" .‬އަހަރެމެން އަތުގައި މިހުރި ޗާރޓްތަކަކީ މުޅި‬ ‫ސޯވިއެޓް ޔޫނިއަންގެ އެއަރ ފީލްޑް ގެ ޗާރޓް ތަކެވެ‪ .‬ނިއޯލީނާގެ ވަޒީފާ‬ ‫އަކީ މި ޑޮކިއުމެންޓްތަށް ބެލެހެއްޓުމެވެ‪ .‬ހަނގުރާމަކުރަން ވެއްޖިއްޔާ‬ ‫ހަނގުރާމަ ކުރާނީ އަހަރެމެންނެވެ‪".‬‬ ‫ޖަރުމަނުގެ ރަހުމުކުޑަ ވައިގެ ވަރުގަދަ ހަމަލާތަކުގެ ސަބަބުން‬ ‫ ‬ ‫ބެލޫރޫސިއާ ސިޓީގެ ވައިގެ ބަނދަރުވެސް ވަނީ ބޭނުން ނުކުރުވޭވަރަށް‬ ‫ހަލާކުވެފައިކަމުން އެތަނުގެ ހެޑްކުއަރޓާރސްގައި ހުރިނަމަ ހުރި‬ ‫ކަރުދާސްތަކެއް ޕިކަޕްތަކަށް އަޅާ ބަރާކުރުމަށް ފަހުން އަސްކަރީ އެހެން‬ ‫ދަތުރު ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫މަރުކަޒަކަށް ދިއުމަށް ސިފައިންނާއެކު ނިއޯލީނާ‬ ‫މަގުތަކުގައި ދުއްވާފައި ދިޔައިރު ބެލެރެސް އަށް ފެނުނީ މުޅި އެއަވަށްގަނޑު‬ ‫ކަހަލަގޮތަކަށް ސުންނާފަތިވެފައި ވަނިކޮށެވެ‪ .‬އެތަންމިތާ ދެޖިންސުގެ ކުޑަ‬ ‫އަދި ބޮޑެތިމީހުންގެ މަރުވެފައިވާ ހަށިތަކެވެ‪ .‬މަރުނުވެ ދިރިހުރި މީހަކުނަމަ‬ ‫ރޮމުން ދެކޮޅަށް ދުވަނީއެވެ‪ .‬ކުޑަވަރުގެ ފިރުކޭ އުމުރުގެ ތުއްތު ފިރިހެން‬ ‫ކުއްޖަކު ރޮމުން އެކުއްޖާގެ މަންމަގެ ފުރާނަނެތް މަސްގަނޑުމައްޗަށް‬ ‫ފިރުކިފަ އަރަނިކޮށް ނިއޯލީނާއަށް ފެނުނެވެ‪.‬‬ ‫މި ފެނުނު ހިތްދަތި މަންޒަރުތަކުން ފަޅައިގެން ދާން‬ ‫ ‬ ‫ކައިރިވެފައިއިން ނިއޯލީނާއަށް މާގިނައިރަކު މި މަންޒަރު ދެކޭކަށް ކެތެއް‬ ‫ނުކުރެވުނެވެ‪ .‬ހިފެހެއްޓުމެއްނެތި އޭނާގެ ދެލޮލުން ހޯސްލާފައި ފޭދިގަތް ފެން‬ ‫ނިއޯލީނާ ގެ އެ މައުސޫމު ދެކޯތާފަތަށް އޮހޮރެމުން ދިޔަ ވަގުތު އޭނާއަށް‬ ‫އަޑުން އަޑުނަގައިފާ ރޮއިގަނެވުނެވެ‪.‬‬ ‫"ސޮވިއޭޓް ޔޫނިއަން އޮފް ރަޝިޔާ އުވިއްޖެއެވެ‪ .‬ބެލުރެސް އަށް‬ ‫ ‬ ‫ފުރި ހަމަ މިނިވަންކަން ލިބި ރަޝިޔާއިން ވަކިވެ އަމިއްލަ ދައުލަތެއްވެސް‬ ‫އުފެދިއްޖެއެވެ‪ .‬މިހާރު އަހަރެންނަކީ ރަޝިޔާއަށް ނިސްބަތްވާ މީހެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަކު އެހަނދާންތަށް އަދިވެސް އަހަރެންނަކާ ދުރަކަށް ނުދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫އަދިވެސް ރޮވެނީއެވެ‪ .‬ހަނދާންވާހަމަ ކޮންމެ ފަހަރަކު ރޮވެނީއެވެ‪".‬‬

‫‪37‬‬

‫ޫރ ާޙނީ ސ ަިފއ ްިނ‬

‫އިސްނަގާ ކުރިއަށްދާނީ ސިފައިން‪،‬‬ ‫އޭގެ ރޫޙާނީ ބާރުން ‪.....‬‬ ‫އެއީ ބުނަންނޭނގެ‪ ،‬ކިޔާދޭން ނުކެ ޭ‬ ‫ރ‬ ‫ ‬ ‫ފަދަ ބިރުވެރި ދުވަހެކެވެ‪ 2004 .‬ވަނަ އަހަރުގެ‬ ‫ޑިސެމްބަރ ‪ 26‬ވަނަ ދުވަހެވެ‪ .‬ރާއްޖެގަޑިން‬ ‫‪ 9:20‬ހިނގިވަގުތެވެ‪ .‬ކުއްލިއަކަށް ބާރު‬ ‫ތުރުތުރު‬ ‫ބިންގަނޑު‬ ‫އަޑުފައްގަނޑެއްއިވި‬ ‫އަޅައިގަތެވެ‪ .‬ބިންގަނޑަށްއެރި ލޮޅުމާއެކު ހީވީ‬ ‫ހަމަ ދެންމެދެންމެ ޢިމާރާތްތައް ބޯމައްޗަށް‬ ‫ވެއްޓިދާނެ ހެންނެވެ‪ .‬ހަމައެއާއެކު ފެނިގެންދިޔައީ‬ ‫ބިރުން ފިތްކަނޑައިގެންދާފަދަ ބިޔަ ރާޅުތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫ސުނާމީގެ ނަމުން ނަންދެވިފައިވާ ރާޅުތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫އެރާޅުތަކާއެކު ރާއްޖޭގެ ޖަޒީރާ ރަށްތައް‬ ‫ދެފެން ދޭތެރެއަށް އަޑިޔަށް ދިޔައެވެ‪ .‬އޭރު‬ ‫ރަށުތެރޭގެ ކުލަވެސް ވަނީ ކަނޑުގައި ހުންނަ‬ ‫ބަލާލިއިރު‬ ‫ކަނޑުމައްޗަށް‬ ‫ނޫކުލައިގައެވެ‪.‬‬ ‫ފެންނަނީ މުޅި ކަނޑު ކެކި އުތުރިއަރާ‬ ‫މަންޒަރެވެ‪ .‬ފެންއެއްޗެއް ކެކޭފަދައިންނެވެ‪.‬‬ ‫އެގޮތުން ފުލުފުލުން ތިން ރާޅު ރަށުތެރެއަށް އަރާ‬ ‫ފައިބައިގެން ދިޔައިރު ރަށްތައްވަނީ މުޅިންހެން‬ ‫ދޮވެވި‪،‬ގެދޮރުތައް ސުންނާފަތިވެފައެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫މީހުންތައް‬ ‫ބިރުވެރިދުވަހެކެވެ‪.‬‬ ‫ހިތާމަވެރި‬ ‫‪38‬‬ ‫ކޮޅުކޮޅުމައްޗަށް ރޮއެހޭރެމުން ދުވެނަގަނީއެވެ‪.‬‬

‫އެމީހުންގެ ޢާއިލާގެ މީހުންތައް ހޯދާ މުދާތައް‬ ‫ސަލާމަތް ކުރެވޭތޯއެވެ‪ .‬ކުދި ޅަދަރިންނާއި‬ ‫މުސްކުޅި މައިން ބަފައިން ހޯދުމަށް ރަށުތެރޭގައި‬ ‫ފަތަނީއެވެ‪ .‬މުޅި ރަށުތެރެވަނީ މާކަނޑަކަށް‬ ‫ބަދަލުވެފައެވެ‪ .‬ހަތަރު އުދަރެސް ފެނުޖެހުނު‬ ‫ކަހަލައެވެ‪ .‬ޤިޔާމަތްވީ ކަހަލައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ކުރާނެކަމެއް ނެތެވެ‪ .‬ސުނާމީ ރާޅުތަކާއެކު ގިނަ‬ ‫ދިވެހިންތަކެއްގެ ފުރާނަ ﷲގެ ހަޞުރަތަށް‬ ‫ގެންދަވައިފިއެވެ‪ .‬ކުޑަކުދިންނާއި ޒުވާނުންނާއި‬ ‫މުސްކުޅިންވެސް ހިމެނިގެންނެވެ‪ .‬އެދުވަހު‬

‫ނފިޢު (ޕޮލިސް)‬ ‫ކޯޕްރަލް އަޙްމަދު ާ‬

‫އެއްވެސް މީހަކަށް (އެހިނދުކޮޅުތެރޭ) ކުރެވުނު‬ ‫އެއްވެސްކަމެއް ނެތެވެ‪ .‬ވީކަމެއްވެ ނިމިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫މަދު ސިކުންތުކޮޅެއްގެތެރޭ މުޅި ޤައުމު ފަނާވެގެން‬ ‫ދިޔަ ކަހަލައެވެ‪ .‬މިއީ ﷲ އެދުވަހު މިންވަރު‬ ‫ކުރެއްވި ގޮތެވެ‪ .‬މިދުވަހަކީ އިންސާނުންގެ‬ ‫އެއްވެސް ބާރެއް މިދުނިޔެމަތީގައި ނެތްކަމުގެ‬ ‫ތަޖުރިބާތަކެއް ކުރުވި ދުވަހެކެވެ‪ .‬ބަލަބަލާ‬ ‫ތިއްބައި ތިމާގެ އަނބިދަރިންނާއި މައިންބަފައިން‬ ‫މަރުވެގެން ދިޔަދުވަހެވެ‪ .‬އިންނާ ލިﷲ ވައިންނާ‬ ‫ޢިލައިހި ރާޖިޢޫން‪.‬‬

‫ދެންއޮތީ‪ ،‬މިފަދަ މުސީބާތްތަކުން ދިވެހި ޤައުމު‬ ‫ސަލާމްތަކޮށްދެއްވުންއެދި ﷲގެ ހަޞުރަތުގައި‬ ‫ދުޢާ ދެންނެވުމެވެ‪ .‬އާދެ! އެދުވަސްމަތިން‬ ‫ހަނދާންވާ ކޮންމެ ވަގުތަކު‪ ،‬ހަމަ ދެންމެހިނގާދިޔަ‬ ‫ކަމެއްގެ އިހްސާސްތައް ކުރެވުނެވެ‪ .‬އެދުވަސް‬ ‫މިދިވެހިންގެ ހިތަކުން ދުވަހަކުވެސް ފިލައިގެން‬ ‫އަބަދުވެސް‬ ‫އެހަނދާންތައް‬ ‫ނުދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ހިތްތަކުގައި އާވެއާވެ އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ހުންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މިކާރިޘާގައި ގިނަ ޢާއިލާތަކެއްގެ‬ ‫ ‬ ‫ބަޔަކު މިދުނިޔެ ދޫކޮށްފައިވާއިރު ރާއްޖޭގެ އެކި‬ ‫ކަންކޮޅުތަކެއްގައި އުޅެމުންދާ އެތައް ބަޔެއްގެ‬ ‫ގެދޮރު ވަނީ ނެތިގޮސްފައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ދިވެހިން‬ ‫އަޚްވަންތަކަން‬ ‫ކެތްތެރިކަމާއި‪،‬‬ ‫މިކަމުގައި‬ ‫އެހީތެރިކަން‬ ‫އެކެއްގެ‬ ‫ދައްކައިދިނެއެވެ‪.‬‬ ‫އަނެކާއަށް ފޯރުކޮށް ދީގެންނެވެ‪ .‬މިކާރިޘާ އާއި‬ ‫ގުޅިގެން ދިވެހި ސިފައިން ދިވެހިރައްޔިތުންނަށް‬ ‫''ފެހިއަލި ލިބޭތޯ'' އެތައް ގުރުބާނީތަކެއް ވަމުން‬ ‫ގެންދެވިއެވެ‪ .‬ހިތްވަރާއި އަޒުމާއެކު ހިތާއި‬ ‫ރޫހުން ބައިވެރިވެގެންނެވެ‪ .‬ދިވެހި ރައްޔިތުންގެ‬ ‫ނިވާފަތްގަނޑެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ‬ ‫ދިވެހިރައްޔިތުންވެސް އެދުވަހު ތިބީ ހަމަ މިއަޒުމާ‬ ‫ހިތްވަރުގައެވެ‪ .‬ސިފައިންފަދައިންނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ ގަލަން މިހިންގާލަނީ އެދުވަހު‬ ‫ސަލަމަތީ ބާރުތަކުން އަދި ވަކިން ޚާއްޞަކޮށް‬ ‫އެދުވަހު ދިވެހި ސިފައިންގެ މަތިވެރި ރޫޙެވެ‪.‬‬ ‫އެމީހުން އެދުވަހު އެދައްކައިދިން ގޮތްނޭނގޭ‬ ‫ބާރުތަކެވެ‪ .‬ދިވެހި ޤައުމަށްޓަކައި ދިވެހި‬ ‫ސިފައިން ވެފައިވާ ގުރުބާނީތައް އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ސިފަކުރެވޭ ގޮތެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންނަކީ ޤައުމަށްދިމާވާ‬ ‫ ‬ ‫ކޮންމެ ހާދިޘާއެއްގައިވެސް ރައްޔިތުންނާއި އެންމެ‬

‫ގާތުން ޚިދުމަތް ދެމުންދާ އެއްބައެވެ‪ .‬އެގޮތުން‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ދިމާވާ ޤުދުރަތީ ކާރިޘާ ތަކުގައި‬ ‫ސިފައިން ދައްކުވައިދީފައިވަނީ އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫ހިތަށް ނުގެނެވޭފަދަ ގަދަފަދަ ހިތްވަރެކެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަހުގެ އެ ކާރިޘާގައި ގެދޮރު ހަލާކުވެ ބިމާ‬ ‫ހަމަވެފައިވާ ދިވެހި ރައްޔިތުންގެ ގެދޮރު އަލުން‬ ‫އާރާސްތުކުރުމުގައެވެ‪ .‬ހާލުގައި ޖެހިފައިވާ‬ ‫ރައްޔިތުން ސަލާމަތްތެރިކަމާއެކު ރައްކާތެރި‬ ‫މާހައުލަކަށް ގެންގޮސްދިނުމުގައެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ‬ ‫މުދާ ސަލާމަތް ކުރުމުގައެވެ‪ .‬އެގޮތުން މިކާރިޘާ‬ ‫އާއި ގުޅިގެން ގެއްލުން ލިބުނު ދިވެހިރައްޔިތުން‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ނިޔަތުގައި‬ ‫ކުރުމުގެ‬ ‫ސަލާމަތް‬ ‫ސިފައިން ރާއްޖެގެ ހުރިހާ ކަންކޮޅުތަކެއްގައި‬ ‫ހަރަކާތްތެރިވަމުން ގެންދިޔައެވެ‪ .‬އަދި ވަކިން‬ ‫ޚާއްޞަކޮށް މިކާރިޘާގައި އެންމެ ބޮޑަށް ގެއްލުން‬ ‫ލިބުނު ރަށްތަކަށް އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދިނުމުގައި‬ ‫ސިފައިން ވަނީ ހަރަކާތްތެރިވެފައެވެ‪ .‬ޖޯސާ‬ ‫ފޯރިއާއިއެކުގައެވެ‪ .‬މީގެއިތުރުން މިކާރިޘާގައި‬ ‫ގެއްލުނު މީހުން ހޯދުމުގެ މަސައްކަތްވެސް‬ ‫ސިފައިން ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ‪ .‬އެގޮތުން‬ ‫ކަނޑުމަތިން ފެންނަ މީހުންގެ ފުރާނަ ނެތް‬ ‫މަސްގަނޑުތަކާއި ރަށްރަށަށް ލައްގާފައިވާ‬ ‫މީހުންގެ ފުރާނަ ނެތް މަސްގަނޑުތަކުގެ ޖަނާޒާގެ‬ ‫ގެންދިއުމުގައިވެސް‬ ‫ކުރިއަށް‬ ‫ކަންތައްތައް‬ ‫ސިފައިން ދިޔައީ އެމީހުންގެ ދީލަތި އެހީތަށް‬ ‫ފޯރުކޮށްދެމުންނެވެ‪.‬‬ ‫މީ ހަމަ ދިވެހި ސިފައިންނެވެ‪ .‬ދިވެހި‬ ‫ ‬ ‫ރައްޔިތުންނަށްޓަކައި އެދުވަހު އެމީހުން ނުވާ‬ ‫ޤުރުބާނީއެއް ނެތެވެ‪ .‬ނުކުރާކަ މަސައްކަތެއް‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬ހާލުގައި ޖެހިފައިވާ ރައްޔިތުންނަށް ވަގުތީ‬ ‫ހިޔާވަހިކަން ހޯދައިދިނުމުގައި ރެއާއި ދުވާލު‬

‫ކެނޑި ނޭޅި ބުރަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރަމުން‬ ‫ގެންދިޔައެވެ‪ .‬ހާލުގައި ޖެހުނު މީހުން ސަލާމަތުގެ‬ ‫އަށްސޭރި ތަކަށް ބަދަލުކުރުމުގައިވެސް ހަމަ‬ ‫މިފަދައެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ އަމިއްލައަށް އިސްނަގައި‬ ‫ރޫޙާއި ޖާނުން ޤުރުބާން ވަމުންނެވެ‪ .‬އެދުވަހު‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ ހިތަށް އެންމެ ފުރަތަމަވެސް‬ ‫ސިފަވެގެންދިޔައީ ސިފައިންގެ ލަވައެވެ‪'' .‬‬ ‫އިސްނަގާ ކުރިއަށް ދާނީ ސިފައިން‪ ،‬އޭގެ ރޫޙާނީ‬ ‫ބާރުން'' މިޢިބާރާތްކޮޅެވެ‪.‬‬ ‫ދުވަހެކެވެ‪.‬‬ ‫ހަޔާތުން‬ ‫އެއީވެސް‬ ‫ ‬ ‫އަޅުގަނޑު މިއަދު އެދުވަސް ސިފަ ކުރަނީ އެއީ‬ ‫ސިފަވަންތަ ސިފައިންގެ ދުވަހެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިންނަށް އިތުރު ބާރަކާއި ހިތްވަރެއް ލިބުނު‬ ‫ދުވަހެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬އެދުވަހު ސިފައިން‬ ‫އެދައްކުވައިންދިން ރިވެތި ނަމޫނާ މިއަދު ދިވެހި‬ ‫ރައްޔިތުން ވަނީ ބަލައިގަނެފައެވެ‪ .‬އެމީހުން‬ ‫ސިފައިންނަށްޓަކައި ފަޚުރުވެރިވެއެވެ‪ .‬އެދުވަހު‬ ‫ސިފައިންގެ ކޮންމެ މީހަކާއެކު އިތުރު ‪100‬‬ ‫މީހުންގެ ބާރު އެމީހުންގެ ހަށިގަނޑުގައި ހުއްޓޭ‬ ‫ބުނުމަކީ ދޮގަކަށް ނުވާނެއެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ‬ ‫އެއްވެސް މީހެއްގެ މޫނުމަތިން އެދުވަހު‬ ‫ވަރުބަލިވުމުގެ އެއްވެސް އިހްސާސެއް ނުފެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފެންނަނީ ހިތްހަމަޖެހުމާއި ހިތްވަރެވެ‪ .‬އެއްބަނޑު‬ ‫އެއްބަފާކަމެވެ‪ .‬ލޯތްބާއި އޯގާތެރިކަމެވެ‪ .‬ކުލުނާއި‬ ‫އިޚްތިރާމެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ އިސްނެގުމާއި ރޫޙެވެ‪.‬‬ ‫ޖޯޝާއި ފޯރިއެވެ‪ .‬ޤައުމަށްޓަކައި އޮތް ލޯތްބާއި‬ ‫އިޙްލާސްތެރިކަމެވެ‪ .‬އެއިން ކޮންމެ މީހެއްގެ‬ ‫ކިބައިންވެސް ބުނަން ނޭގޭފަދަ ބާރުތަކެއް‬ ‫އަޅުގަނޑު‬ ‫ކަހަލައެވެ‪.‬‬ ‫ފެންނަމުންދިޔަ‬ ‫ސިފަކުރާގޮތުގައި އެދުވަހު ހަރަކާތްތެރިވި ހުރިހާ‬ ‫ސިފައިންނަކީވެސް ހަމަ ރޫޙާނީ ސިފައިންނެވެ‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫ނ ް‬ ‫ށ ެ‬ ‫ެ‬ ‫ރ ޤާ ޫ‬ ‫ކ ާ‬ ‫ޓ ަރރި ަޒ މް ަމ ާ‬ ‫ނ ަ‬ ‫ޓ ަރރި ަޒ މްގެ ުތހް ަމތު‬ ‫ނ ު‬ ‫އައްޝައިޚް ޢަލީ ޒާހިރު ބިން ސަޢީދު ޤާސިމް‬

‫‪40‬‬

‫މިހާރަކަށް އައިސް އެންމެގަދައަށް‬ ‫ ‬ ‫ދެކެވޭ އެއްވާހަކައަކީ ޓެރަރިޒަމްގެ ވާހަކައެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ މިއަދުދުނިޔެއަށް ދިމާވެފައިވާ އެންމެ‬ ‫ނުރައްކާތެރި މައްސަލަކަމުގައި ބައެއް މީހުން‬ ‫ބުނެއެވެ‪ .‬ޓެރަރިޒަމުން ސަލާމަތްވުމަށްޓަކައި‬ ‫ދުނިޔޭގެ ފެންވަރުގައްޔާއި ޤައުމީ ފެންވަރުގައި‬ ‫ތަފާތު ހަރަކާތްތައް ދުނިޔޭގެ ކަންކޮޅުތަކުގައި‬ ‫އެއިން‬ ‫ދެއެވެ‪.‬‬ ‫ކުރިއަށް‬ ‫މެދުނުކެނޑި‬ ‫ސަލާމަތްވުމަށްޓަކައި ކެނޑިނޭޅި މަސައްކަތް‬ ‫އެންމެންގެ‬ ‫ޓެރަރިޒަމަކީ‬ ‫ކުރެވެމުންދާ‬ ‫ވިސްނުމުގައި އެކައްޗެއްތޯ މިއީ އުފެދޭ ސުވާލެކެވެ‪.‬‬ ‫މިސުވާލު އުފެދެނީ ދެކެވޭ ވާހަކަތަކުންނާއި އިވޭ‬ ‫އަޑުތަކުންނެވެ‪ .‬އެކި މީހުންއޭގެ މާނަކުރަނީ‬

‫ނ ހުރި އިރު ޙަޤީޤީ ޓެރަރިޒަމަކީ‬ ‫ކަން މިހެ ް‬ ‫ކޮބައިބާވައެވެ‪.‬‬ ‫ޓެރަރިޒަމް ‪ Terrorism‬މިބަސް‬ ‫ ‬ ‫އުފެދިފައި ވަނީ "‪ "Terror‬މިލަފްޒުންނެވެ‪.‬‬ ‫‪terrere‬‬ ‫މިއީ ލެޓިން ބަހެއް ކަމުގައިވާ‬ ‫އިން އައިސްފައިވާ އިނގިރޭސި ބަހެކެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ މާނައަކީ ބިރުދެއްކުމެވެ‪ .‬ކުރިއަރާފައިވާ‬ ‫ޤައުމުތަކުގައި މިބަސް ތަފާތު މަފްހޫމުގައި‬ ‫ބޭނުންކުރެވިފައި އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް‬ ‫ފަހަކަށް އައިސް ޓެރަރިޒަމްގެ މާނަ ކުރެވިފައި‬ ‫ވަނީ ކުށެއްނެތް މީހުން މެރުމަށެވެ‪2004 .‬‬ ‫ވަނައަހަރު ޔުނައިޓެޑް ނޭޝަންސް ސެކްރެޓަރީ‬ ‫ޖެނެރަލްގެ ރިޕޯޓްގައި ޓެރަރިޒަމް މާނަކޮށްފައިވަނީ‬

‫އެކިގޮތަށެވެ‪ .‬ބައެއްމީހުންގެ ވިސްނުމުގައި‬ ‫އިސްލާމްދީނަކީ އަލިފުން ޔާއަށް ޓެރަރިޒަމެވެ‪.‬‬ ‫އެދީނަށް‬ ‫ވިސްނުމުގައި‬ ‫އަނެއްބައެއްގެ‬ ‫ފުރިހަމައަށް އުޅޭމީހުންނަކީ ޓެރަރިސްޓުންނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމެއްގައުޅޭމީހުން އޭގެތެރޭގައި ނުހިމެނޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބައެއްމީހުންގެ ވިސްނުމުގައި ފަރުޟް ފަސްނަމާދު‬ ‫ގަޑިން ގަޑިއަށް ކުރާނީވެސް ޓެރަރިސްޓުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިކަހަލަ އެތައް ފިކުރުތަކެއް ފެތުރެމުންއެބަދެއެވެ‪.‬‬ ‫އެކިމީހުން ޓެރަރިޒަމްގެ އިންފާރު ކަނޑައަޅަނީ‬ ‫އެކި ހިސާބުގައެވެ‪ .‬ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އެކަކުގެ‬ ‫ގާތުގައި ޓެރަރިސްޓަކަށްވާ މީހާ އަނެކަކުގެ‬ ‫ގާތުގައި އެފަދަމީހަކުކަމުގައި ނުވެއެވެ‪ .‬މިގޮތައް‬ ‫ތަފާތު މާނަތައް ކުރުމުގައި އެބައެއްގެ ވިސްނުމާއި‬ ‫ފިކުރުގެ އަސަރު ވަރަށް ބޮޑުކަން ޔަގީނެވެ‪.‬‬

‫ކަމެއް ކުރުމަށް ނުވަތަ ނުކުރުމަށް ބަޔަކަށް‬ ‫ބިރުދެއްކުމުގެ ގޮތުން‪ ،‬ސަރުކާރަށް ނުވަތަ‬ ‫އިންޓަނޭޝަނަލް އޮގަނައިޒޭޝަނަކަށް ކަމެއް‬ ‫މަޖުބޫރު ކުރުވުމުގެ މަޤްޞަދުގައި‪ ،‬ހަނގުރާމަ‬ ‫ނުކުރާ މަދަނީން ޤަޞްތުގައި މެރުން ނުވަތަ‬ ‫ޖިސްމާނީގޮތުން ބޮޑެތި ޒަޚަމްތައް ކުރުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ޓެރަރިޒަމް މާނަކުރުމުގައި އެންމެން އެއްބަސްވާ‬ ‫ނެތްކަމަށް‬ ‫ޑެފިނިޝަނެއް‬ ‫ޔުނިވާރސަލް‬ ‫ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޢިލްމުވެރިންވެސް‬ ‫ހުޅަގުގެ‬ ‫މިމޭރުމުން ވާހަކަ ދައްކަވަމުން އެމެރިކާގެ‬ ‫ޖޯޖްޓައުން ޔުނިވަރސިޓީގެ ސެންޓަރ ފޮރ‬ ‫ޕީސް އެންޑް ސެކިޔުރިޓީ ސްޓަޑީސްގެ‬ ‫ޑިރެކްޓަރ އަދި ޓެރަރިޒަމާއި ކައުންޓާރ‬ ‫އިންސާޖެންސީ ސްޓަޑީސް ގެ ސްޕެޝަލިސްޓް‬

‫ޓެރަރިޒަމާއި‬ ‫ހޮފްމަން‬ ‫ބުރުސް‬ ‫ޑރ‪.‬‬ ‫އެހެނިހެން ޖަރީމާ ތަކާއި ތަފާތުވާ ސިފަތަކެއް‬ ‫ބަޔާންކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އެސިފަތަކުގެ ތެރޭގައި‬ ‫ބިރުދެއްކުމުގެ ވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ބައެއްމީހުން ޓެރަރިޒަމްގެ ވައްތަރުތައް ބަޔާން‬ ‫ކުރައްވާފައިވާއިރު އޭގެތެރޭގައި އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ތެރޭގައި އެހާބޮޑަށް އަޑު ނީވޭ ވައްތަރުތައްވެސް‬ ‫ހިމަނުއްވާފައި ވެއެވެ‪ .‬އެގޮތުން ސްޓްރަކްޗަލް‬ ‫ޓެރަރިޒަމާއި ޕޮލިޓިކަލް ޓެރަރިޒަމްގެ ވާހަކަ‬ ‫ފާހަގަ ކޮއްލެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޓެރަރިޒަމަށް އެންމެން އެއްބަސްވާ‬ ‫ ‬ ‫ޚާއްޞަ ޑެފިނިޝަނެއް ނެތްއިރު އަދި‬ ‫މަޝްހޫރު‬ ‫ބައެއް‬ ‫އިސްލާމުންނޫން‬ ‫ދުނިޔޭގެ އިންޓަނޭޝަނަލް‬ ‫ޢިލްމުވެރިންނާއި‬ ‫ޖަމާޢަތްތަކުން ޓެރަރިޒަމްގެ ޑެފިނިޝަނުގައި‬ ‫ދީނެއްގެ ވާހަކަ ގެނެސްފައި ނުވާ އިރު‬ ‫ބަޔަކު‬ ‫އުޅޭހާ‬ ‫އެދީނަށް‬ ‫އިސްލާމްދީނާ‬ ‫ޓެރަރިޒަމްގެ ލޭބަލްޖެހެންވީ ކީއްވެތޯ މިއީވެސް‬ ‫އުފެދޭ ސުވާލެކެވެ‪ .‬މުސްލިމު ނަމެއްކިޔާ މީހަކު‬ ‫ނުވަތަ ބަޔަކު ހިންގާ ޖަރީމާއެއް އިސްލާމްދީނަށް‬ ‫ނިސްބަތް ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ ދިވެއްސަކު‬ ‫ކުރާ ގޯސްކަމެއް ހުރިހާ ދިވެހިންގެ ބޮލުގައި‬ ‫ނޭޅޭ ފަދައިންނެވެ‪ .‬ޓެރަރިޒަމްގެ ޢަމަލުތަކަކީ‬ ‫ހަމައެކަނި މުސްލިމުންގެ ނަމުގައި ތިބޭ‬ ‫މީހުން ހިންގާ ޢަމަލެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެހެނިހެން‬ ‫ދީންތަކުގެ މީހުންވެސް އެފަދަ ޢަމަލުތައް‬ ‫ކުރަމުންދެއެވެ‪ .‬އިޒްރާއީލް ސިފައިންގެ ފަރާތުން‬ ‫ފަލަސްތީނުގެ ކުށެއްނެތް ރައްޔިތުން މަރުވެފައި‬ ‫ވާކަމަށާއި‪ ،‬އިންޑިއާގެ ސަރުކާރާއި ވަކިވެ ވަކި‬ ‫ދައުލަތެއް ޤާއިމުކުރަން އުޅޭ ހިންދޫ ޖަމާޢަތެއް‬ ‫ކަމަށްވާ 'މާއޮއިސްޓުން' ގެ ފަރާތުން ތަފާތު‬ ‫ލޭއޮހޮރުވުންތައް އިންޑިއާގެ ކަންކޮޅުތަކުގައި‬ ‫ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން ހިނގާ ކަމަށާއި‪ ،‬އެމެރިކާގައި‬ ‫ކޮންމެ ދުވަހަކުހެން ގޭންގް މާރާމާރީތައް ހިނގާ‬ ‫ކަމަށާއި‪ ،‬ޖާނުންފިދާވުމުގެ ހަމަލާތައް ދިނުމުގައި‬ ‫މަޝްހޫރު ލަންކާގެ ތަމަޅަ ޓައިގަރުންގެ ފަރާތުން‬ ‫ކުށެއްނެތް އެތައް ރައްޔިތުންނެއް މަރުވެފައިވާކަމީ‬ ‫މީޑިއާގައި ދެކެވިފައިވާ ވާހަކަތަކެވެ‪ .‬އެމެރިކާގެ‬ ‫ޕޮލިޓިކަލް ސައިންޓިސްޓް ރޮބަރޓް އެންތަނީ‬ ‫ވަނީ ‪ 1980‬އާއި ‪ 2003‬ވަނަ އަހަރާއި‬ ‫ދެމެދު ދުނިޔޭގެ ކަންކޮޅުތަކުގައި ހިންގާފައިވާ‬

‫ޖާނުންފިދާވުމުގެ ހަމަލާތަކުގެ ޑޭޓާރބޭހެއް‬ ‫އެކުލަވާލާފައެވެ‪ 315 .‬ޖާނުން ފިދާވުމުގެ‬ ‫ހަމަލާއަށް ރިޔާއަތްކޮށް އޭނާ ހާމަކުރައްވާ‬ ‫ގޮތުގައި އަމިއްލައަށް ޖާނު ގޮއްވާލައިގެން‬ ‫ދީފައިވާ ހަމަލާތަކަކީ ދީނީ ވިސްނުމުގައި‬ ‫ދެވިފައިވާ ހަމަލާތަކެއް ނޫންކަމަށާއި އެއީ‬ ‫ސިޔާސީ މައްސަލަތަކުގައި ދެވިފައިވާ ހަމަލާ‬ ‫ތަކެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި މީގެ އިތުރުން ސީ‪.‬އައި‪.‬‬ ‫އޭގެ ކުރީގެ އެނަލިސްޓެއްކަމަށްވާ މައިކަލް‬ ‫އޭނާގެ ‪ 22‬އަހަރުގެ ސީ‪.‬އައި‪.‬އޭގެ މަސައްކަތުގެ‬ ‫ތަޖުރިބާގެ އަލީގައި ވިދާޅުވާގޮތުގައި އެމެރިކާއަށް‬ ‫ދެވޭ ޓެރަރިސްޓް ހަމަލާތަކުގެ ސަބަބަކީ ދީނީ‬ ‫ނުވަތަ ސަގާފީ ސަބަބަކުން އަންނަ ހަމަލާތަކެއް‬ ‫ނޫންނެވެ‪ .‬އެފަދަ ހަމަލާތައް އަމާޒުވަނީ އެމެރިކާގެ‬ ‫ފޮރިން ޕޮލިސީގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ‬ ‫ހާމަކުރައްވާގޮތުގައި އެމީހުން ނަފުރަތު ކުރަނީ‬ ‫އަހަރެމެންނަށް ނޫންކަމަށާއި އަހަރެމެން ކުރާ‬ ‫ކަންތަކަށް ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫ޝައްކެއްނެތްގޮތުގައި‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ ‬ ‫އިސްލާމްދީނުގައި ޓެރަރިޒަމްގެ އެއްވެސް‬ ‫ޢަމަލަކަށް އެއްވެސް ޖާގައެއް ނެތެވެ‪ .‬އެދީނަކީ‬ ‫ރަޙުމްކުރުމުގެ ދީނެވެ‪ .‬އޯގާތެރިކަމުގެ ދީނެވެ‪.‬‬ ‫އަމަންއަމާންކަމާއި‬ ‫ދީނެވެ‪.‬‬ ‫ލުއިފަސޭހަ‬ ‫މަސްލަހަތަށް ލޯބިކުރާ ދީނެވެ‪ .‬އަނިޔާވެރި‬ ‫ވުމާއި ބިރުދެއްކުމުގެ ދީނެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ގެއްލުން ލިބިގަތުމާއި ގެއްލުން ދިނުމުގެ‬ ‫ދީނެއް ނުމެނޫންމެއެވެ‪ .‬އެދީނުގައި ގޯހީ‬ ‫މިވެނިކަމެކޭ ބުނެވޭނެ އެއްވެސްކަމެއްނެތެވެ‪.‬‬ ‫ހައްތާވެސްހުރީ ރަނގަޅު ކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬ ‫އެކުވެރިކަމާއި އެއްބާރުލުމެވެ‪ .‬އަޅާލުމާއި‬ ‫ހެޔޮބަސްބުނުމާއި‬ ‫ހަމްދަރުދީވުމެވެ‪.‬‬ ‫ހެޔޮކަންތައްތައް ކުރުމެވެ‪ .‬ހިންހަމަޖެހުމާއި‬ ‫ހަމަހަމަ‬ ‫ޖައްސައިދިނުމެވެ‪.‬‬ ‫ހިތްހަމަ‬ ‫ކަމާއި ޢަދުލު އިންސާފެވެ‪ .‬މިނިވަންކަމާއި‬ ‫ރައްކާތެރިކަމެވެ‪ .‬އަފްރާދުންނާއި މުޖްތަމަޢަށް‬ ‫ލާބަޔާއި މަންފާއެވެ‪ .‬އެދީނުގައިވާ އެންމެހައި‬ ‫އަމުރުތަކާއި ނަހީތަކަކީ އޭގެ ފަހަތުގައި‬ ‫ބޮޑެތި ޙިކުމަތްތަކެއް ވާކަންކަމެވެ‪ .‬އެދީނަށް‬ ‫ލިބިގެންވާ އެންމެރީތި އެއްސިފައަކީ ރަޙުމަތެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ ރަޙްމަތުގެ ދީނެވެ‪ .‬އެދީނުގެ ހުރިހާ‬ ‫ކަމަކީވެސް ރަޙްމަތެކެވެ‪ .‬ރަޙްމަތުގެ ސިފައިން‬ ‫އެއްފަރާތްވެގެންވާ އެއްވެސްކަމެއް އެދީނުގައި‬ ‫ނުވެއެވެ‪ .‬އެކަން އެހެން ނުވާންވީ އެއްވެސް‬ ‫ސަބަބެއްނެތެވެ‪ .‬އެދީން ބާވާލެއްވި ފަރާތަކީ‬ ‫ކޮޅުނެއްކޮޅަށް އޯގާވަންތަ ރަޙްމާންވަންތަ ރަޙީމް‬ ‫ވަންތަ މާތްﷲ އެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ ވަޙީ ކުރައްވާފައި‬ ‫ت كُلَّ َشيْ ٍء (األعراف‬ ‫ވެއެވެ‪ .‬وَر َ ْح َمتِي وَ ِ‬ ‫س َع ْ‬

‫‪ ) 156 :‬މާނައީ‪" :‬ތިމަން ﷲ ގެ ރަޙްމަތް‬ ‫ހުރިހާއެއްޗެއްގެމައްޗަށް ތަނަވަސްވެގެންވެއެވެ‪".‬‬ ‫އެދީން ޢަމަލީގޮތުން އުގަންނަވައިދެއްވީ ރަޙުމާއި‬ ‫އޯގާތެރިކަމުން ފުރިގެންވާ މާތް ނަބިއްޔާ‬ ‫މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް‬ ‫އެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީ ކުރައްވާފއިވެއެވެ‪ .‬وَ َما‬ ‫ك ِإلاَّ ر َ ْح َم ًة لِّل َْعا مَلِني َ) (األنبياء ‪107 :‬‬ ‫أَر ْ َسلْ َنا َ‬ ‫) މާނައީ‪" :‬އަދި عالمތަކަށް رحمةއެއްކަމުގައި‬ ‫މެނުވީ‪ ،‬ތިމަން ﷲ ކަލޭގެފާނު ނުފޮނުއްވަމެވެ‪".‬‬ ‫އެދީނުގެ ދަސްތޫރު ކަމުގައިވާ ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ‬ ‫ބޮޑުވެގެންވާ ރަޙްމަތެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީ‬ ‫آن َما‬ ‫ކުރައްވާފއިވެއެވެ‪ .‬وَن ُ َنزِّلُ ِم َن الْقُ ر ْ ِ‬ ‫ُه َو ِشفَ اء وَر َ ْح َم ٌة لِّل ُْمؤ ِْم ِنني َ وَال َ ي َ ِزي ُد‬ ‫الظَّ مِالِني َ إَال َّ َخ َسارا ً) (اإلسراء ‪ .)82 :‬މާނައީ‪:‬‬ ‫"ތިމަންރަސްކަލާނގެ قرآنން مؤمنންނަށް رحمة‬ ‫އާއި‪ ،‬شفاءކަމުގައިވާ ތަކެތި ބާވައިލައްވަމެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެ قرآنން‪ ،‬އަނިޔާވެރިވި މީހުންނަށް‬ ‫ގެއްލުމެއް މެނުވީ އިތުރެއް ނުވާހުށްޓެވެ‪".‬‬

‫އިސްލާމްދީނުގައި ހަގުރާމަ ކުރުމާއި‬ ‫ ‬ ‫ޖިހާދު ކުރުމާއި ކުށަށް އަދަބު ދިނުމަކީ‬ ‫ހަމަޖެހިފައިވާ ވަކި ހަމަތަކަކާއި އުސޫލުތަކަކުން‬ ‫ކުރެވޭ ކަމެކެވެ‪ .‬ހަމަ ހިތަށް އެރިހާ ގޮތަކަށް‬ ‫ކުރެވޭ ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ކާފަރަކު ކާފަރަކަށް‬ ‫ވާތީ މަރަންޖެހޭ އުސޫލެއް ދީނުގައި ނޯވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުސްލިމުންނާއި އެއްބަސްވެ އަޙްދެއްގެ މަތީގައި‬ ‫ތިބޭ ކާފަރަކު މެރުމަކީ ބޮޑުފާފައެއްކަން‬ ‫ބަޔާންކުރައްވަމުން ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ‬ ‫ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ح َة اَلجْ َن َّ ِة‬ ‫َم يَر َ ْح رَائِ َ‬ ‫َ‬ ‫"منْ ق َ َتلَ ُم َعا ِهدا ً ل ْ‬ ‫َ‬ ‫وَ ِإنَّ رِ َ‬ ‫يح َها لِ ُي َ‬ ‫وج َد ِمنْ َم ِسير َ ِة أرْب َ ِعني َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫اما ً" (أ ْخر َ َج ُه الْ ُب َخارِ ّي ُ) މާނައި‪" :‬އަހްދެއްގެ‬ ‫عَ ّ‬ ‫ޤަތުލުކޮށްފިމީހަކަށް‬ ‫ކާފަރަކު‬ ‫މަތީގައިވާ‬ ‫ސުވަރުގޭގެ ވަސްވެސް ނުފެންނާނެއެވެ‪ .‬އެތަނުގެ‬ ‫މީރުވަސް ސާޅީސް އަހަރުގެ ރާސްތާގެ ދުރުމިނަށް‬ ‫ހުރެއެވެ‪".‬‬ ‫މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީނަކީ މުޅި‬ ‫ ‬

‫ކަންތައްތަކާއި‬ ‫ލާއިންސާނީ‬ ‫ ‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ޢަމަލުތަކަކީ‬ ‫އަނިޔާވެރިކަމުގެ‬ ‫ޙާލެއްގައި އިސްލާމްދީން ޤަބޫލުކުރާ ކަމެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އަނިޔާވެރިކަމަކީ ކަނޑައެޅިގެ ޙަރާމް ކަމެއްކަން‬ ‫ބަޔާންކުރައްވާ ޤުދްސީ ޙަދީޘެއްގައި މާތްﷲ‬ ‫ت‬ ‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬يَا ِع َبادِي ِإن ِّي َحر َّ ْم ُ‬ ‫ُم ُم َحر َّ ًما‬ ‫ا َ ُّ‬ ‫لظل َْم عَ لَى نَف ِ‬ ‫ْسي وَ َج َعلْ ُت ُه ب َ ْي َنك ْ‬ ‫َ‬ ‫م) މާނައީ‪" :‬އޭ‬ ‫ف اََل تَظَّ ا مَلُوا ( أ ْخر َ َج ُه ُم ْ‬ ‫س ِل ٌ‬ ‫ތިމަންﷲގެ އަޅުތަކުންނޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އަނިޔާވެރިވުން ތިމަންﷲ އަމިއްލަ ނަފްސަށް‬ ‫ޙަރާމްކުރައްވައިފީމެވެ‪ .‬އަދި ތިޔަބައި މީހުންގެ‬ ‫މެދުގައިވެސް އެއީ ޙަރާމް ކަމެއް ކަމުގައި‬ ‫ލައްވައިފީމެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެއްބަޔަކު‬ ‫އަނެއްބަޔަކަށް އަނިޔާވެރި ނުވާށެވެ‪".‬‬

‫އިންސާނިއްޔަތަށް ހުރި ރަޙްމަތަކަށްވާއިރުވެސް‬ ‫އެދީނާ އެދީނުގެ އަހްލުވެރިންނަށް އަންނަހަމަލާތައް‬ ‫މަދެއްނޫނެވެ‪ .‬އިސްލާމީ ޝަރީޢަތަކީ ޓެރަރިޒަމްގެ‬ ‫ޢަމަލުތައް މަނާ ކުރާ އެންމެ ބާރުގަދަ ޤާނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އަޖައިބުކަމަކީ އެދީން އެންމެބޮޑަށް ދެކޮޅުހަދާ‬ ‫އަނިޔާވެރިކަމާއި ބިރުދެއްކުމާއި ޓެރަރިޒަމްގެ‬ ‫ޢަމަލުތައް އެދީނަށާއި އެދީނުގެ އަހްލުވެރިންނަށް‬ ‫މިއީ ބަޔަކު ޤަސްތުގައި‬ ‫ނިސްބަތްކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫ނުވަތަ ނޭންގިގެން ކުރިކަމެއްކަމުގައިވިއަސް‬ ‫ވަރަށް ދެރަކަމެކެވެ‪ .‬އަބުރުވެރިއެއްގެ އަބުރު‬ ‫ގެއްލުވާލުމަށްވުރެ‪ ،‬ކުށެއްނެތް އިންސާނަކަށް‬ ‫ދޮގުތުހުމަތު ކުރުމަށްވުރެ‪ ،‬ﷲ ބާވާލެއްވިދީނަށް‬ ‫ޙައްޤުނޫންއެއްޗެއް ބުނުމަކީ މާނުބައިކަންބޮޑު‬ ‫ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫ނަސީމާ މުޙައްމަދު‬

‫ތަޢާރަފު‬ ‫އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން‬ ‫ ‬ ‫(އެއްވަނަ) ސިރީ ކުލަ ސުންދުރަ ކައްތިރި‬ ‫ބަވަނަ މަހާރަދުންނަކީ‪ ،‬އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް‬ ‫(ތިންވަނަ) އާއި ވަރަށް ތިމާގެ ބޭފުޅެކެވެ‪.‬‬ ‫ކަލާފާނުގެ ބޮޑުބޭބޭފުޅު‪ ،‬އުތީމު ޢަލީ ތަކުރުފާނަކީ‬ ‫އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީންގެ މަންމަ‬ ‫ފަރާތްޕުޅުގެ މުނިކާފާފުޅެވެ‪ .‬ތުއްޕުޅު އިރުއްސުރެ‬ ‫ވާސައިގައި‬ ‫ގަނޑުވަރުތެރޭގެ‬ ‫އުޅުއްވީ‬ ‫(މާހައުލުގައި) އެވެ‪ .‬އާންމު ގޮތެއްގައި‬ ‫މިބޭފުޅާއަށް ނިސްބަތްކޮށް އުޅުނީ "ކަޅުތުއްކަލާ"‬ ‫ގެ ނަންފުޅުންނެވެ‪ .‬އެނގިފައިވާ ގޮތުގައި‪،‬‬ ‫"ތުއްކަލާ"ގެ މާނައަކީ "ޒުވާން އަމީރު"އެވެ‪.‬‬ ‫ފަހަކަށް އައިސް މިރަދުންނަށް ނިސްބަތްކޮށް‬ ‫އުޅުނީ "ބޮޑުރަސްގެފާނު" ގެ ނަންފުޅުންނެވެ‪.‬‬ ‫‪ 42‬ލަފާކުރެވެނީ މިނަންފުޅު ލިބިވަޑައިގެންފައިވަނީ‪،‬‬

‫ޝހީދުކޮށްލުމަށް‬ ‫ކަނޑުމަތީގެ ހަނގުރާމައިގައި މަލާބާރީން ކަލާފާނު ަ‬ ‫ފަހު‪ ،‬ދި ެވހިތަޚުތުގެ ވަލީއަޙުދު ކަމަށްވާ ކަޅުތުއްކަލާ އެ ީމހުން‬

‫ހައްޔަރުކޮށްގެން ކަންނަންނޫރަށް ގެންދިޔައެވެ‪ .‬އެމަނިކުފާނު‬

‫އެތާނގައި އެގާރަ އަހަރުވަންދެން ހައްޔަރުކޮށްފައި އަލީރާޖާ‬ ‫ބެހެއްޓެވިއެވެ‪.‬‬

‫އެރަދުންގެ އިސްކޮޅުފުޅާއި ހައިބަތުގެ މައްޗަށާއި‬ ‫ވަރުގަދަ ޝަޚްޞިއްޔަތުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށްފައި‬ ‫ކަމަށެވެ‪ .‬ތާރީޚީ ލިޔުންތަކުގައި‪ ،‬މިރަދުންނަށް‬ ‫އަރުވައިފައިވަނީ‪،‬‬ ‫ލަޤަބު‬ ‫"ޝުޖާޢީ"ގެ‬ ‫ކަމެއްގައި‬ ‫ހުރިހައި‬ ‫ދިމާވެވަޑައިގަތް‬

‫އެމަނިކުފާނު ސާބިތުކުރެއްވި ހިތްވަރުފުޅާއި‪،‬‬ ‫ބިރުފުޅުކުޑަކަމަށްޓަކައެވެ‪ .‬ހުރިހައި ގޮތަކުން‬ ‫ފާހަގަކުރެވޭ‬ ‫މިރަދުންނަކީ‬ ‫ބަލާއިރުވެސް‪،‬‬ ‫ވަރުގަދަ ޝަޚްޞިއްޔަތެކެވެ‪.‬‬ ‫ވަޑައިގަތީ‬ ‫ޝަހީދުވެ‬ ‫ކަލާފާނު‬ ‫ ‬

‫‪1609‬މ ވަނަ އަހަރުގެ ފެބްރުއަރީ މަހު‪،‬‬ ‫ދުޝްމިނުންގެ ބަޔަކު ރާއްޖެ އައިސް‪،‬‬ ‫ހަނގުރާމައެއްގައެވެ‪.‬‬ ‫ކުރި‬ ‫ކަނޑުމަތީގައި‬ ‫އެއަށްފަހު ރަސްކަންކުރެއްވީ ކަލާފާނުގެ ދެބޭންގެ‬ ‫ދެދަރި ބޭފުޅެއްކަމަށްވާ ކަޅުކަމަނާފާނެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫އުތީމު ޙަސަން ތަކުރުފާނުގެ ދަރިކަނބަލެކެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަނާގެ އަށެއްކަ އަހަރުގެ ރަސްކަމަށްފަހު‪،‬‬ ‫ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ އައްސުލްޠާން‬ ‫ޙުސައިން ފާމުލަދޭރިކިލެގެފާނެވެ‪ .‬މިރަދުން‬ ‫އެގާރަ އަހަރު ރަސްކަންކުރެއްވުމަށް ފަހު‬ ‫އަވަހާރަވުމުން ދެން ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ‬ ‫ކަޅުތުއްކަލާއެވެ‪.‬‬ ‫ހަނގުރާމައިގައި‬ ‫ކަނޑުމަތީގެ‬ ‫ ‬ ‫މަލާބާރީން ކަލާފާނު ޝަހީދުކޮށްލުމަށް ފަހު‪،‬‬ ‫ދިވެހިތަޚުތުގެ ވަލީއަޙުދު ކަމަށްވާ ކަޅުތުއްކަލާ‬ ‫އެމީހުން ހައްޔަރުކޮށްގެން ކަންނަންނޫރަށް‬ ‫އެތާނގައި‬ ‫އެމަނިކުފާނު‬ ‫ގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ހައްޔަރުކޮށްފައި‬ ‫އަހަރުވަންދެން‬ ‫އެގާރަ‬ ‫ކަޅުތުއްކަލާއަށް‬ ‫ބެހެއްޓެވިއެވެ‪.‬‬ ‫އަލީރާޖާ‬ ‫ކަންނަންނޫރުން ސަލާމަތްވެވަޑައިގެން ރާއްޖެއަށް‬ ‫ވަޑައިގެންނެވުނީ‪ ،‬އައްސުލްޠާން ޙުސައިން‬ ‫ފާމުލަދޭރިކިލެގެފާނު އަވަހާރަވުމަށް ފަހުގައެވެ‪.‬‬

‫ކަޅުތުއްކަލާ ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތުން‬ ‫ކަޅުތުއްކަލާ ރަސްކަމަށް އިސްވެ‬ ‫ ‬ ‫ވަޑައިގެންނެވީ‪" ،‬އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު‬ ‫ޢިމާދުއްދީން ‪ ،1‬ސިރީ ކުލަ ސުންދުރަ ކައްތިރި‬ ‫ބަވަނަ މަހާރަދުން" މި ނަންފުޅުގައެވެ‪ .‬އެއިރު‬ ‫މާލޭގައި ހުންނެވި ފަރަންސޭސި ދަތުރުވެރިޔާ‬ ‫ޕިރާޑުގެ ލިޔުއްވުމުން އެނގެނީ‪ ،‬މިރަދުންގެ‬ ‫ކުރީގެ ނަންފުޅަކީ "އިބްރާހީމްކަލާ" ކަމެވެ‪.‬‬ ‫އިސްވެވަޑައިގަތް‬ ‫ރަސްކަމަށް‬ ‫މިރަދުން‬ ‫އަހަރެއް އެނގެން ނެތުމާއެކު‪ ،‬މިތާރީޚު ހޯދަން‬ ‫މަސައްކަތްކުރުމުގައި‪ ،‬ބައެއް މުހިންމު ލިޔުންތައް‬ ‫ދިރާސާކުރެވުނެވެ‪ .‬މިމަޢުލޫމާތަށް ބަލާއިރު‪،‬‬ ‫އައްސުލްޠާން ޙުސައިން ފާމުލަދޭރި ކިލެގެފާނު‬ ‫ރަސްކަމަށް‬ ‫ކަޅުތުއްކަލާ‬ ‫އަވަހާރަވުމާއި‪،‬‬ ‫އިސްވެވަޑައިގަތުމާ ދެމެދުގައި ތަޚުތު ހުހަށް ހުރި‬ ‫ދުވަސްކޮޅެއް ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ލިބިފައިވާ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫ ‬ ‫ދުވަސްވީ ރާދަވަޅިއެއްގެ އެހީގައި‪ ،‬ކަޅުތުއްކަލާ‬ ‫ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތް ތާރީޚު ހިސާބުކޮށް‬ ‫ބަލާއިރު‪ ،‬އެދުވަހަކީ ‪ 26‬މުޙައްރަމް ‪1031‬‬ ‫(‪ 11‬ޑިސެމްބަރު ‪ )1621‬އެވެ‪ .‬އޭގެ ފަހުން‬ ‫ހިނގައިފައިވާ އެތައް ކަމެއްގެ ތާރީޚުތަކާ‬ ‫އަޅައިބަލާއިރުވެސް‪ ،‬މިއީ ޞައްޙަ ތާރީޚުކަމަށް‬

‫ފެނެއެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ބަލާއިރު‪ ،‬ޙުސައިން‬ ‫ފާމުލަދޭރިކިލެގެފާނުގެ ރަސްކަމުގެ ނިމުމާއި‪،‬‬ ‫ކަޅުތުއްކަލާގެ ރަސްކަމުގެ ފެށުމާ ދެމެދުގައި‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް އެއް އަހަރާއި ދިހަވަރަކަށް‬ ‫މަސްދުވަހުގެ މުއްދަތެއް އޮވެއެވެ‪ .‬ބޮޑުރަސްގެފާނު‬ ‫އަވަހާރަވި ތާރީޚަކީ‪ 5 ،‬ޝައްވާލް ‪1058‬‬ ‫(‪ 23‬އޮކްޓޯބަރ ‪ )1648‬ކަމުން‪ ،‬އަލަށް‬ ‫ހޯދުނު ތާރީޚުތަކަށް ބަލާއިރު‪ ،‬ރަސްކަމަށް‬ ‫އިސްވެވަޑައިގެންނެވިއިރު އުމުރުފުޅަކީ ‪40‬‬ ‫ނުވަތަ ‪ 41‬އަހަރުފުޅުކަން އެނގެއެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްކަން ކުރައްވައިފައިވަނީ ގާތްގަނޑަކަށް ‪27‬‬ ‫އަހަރުއެވެ‪.‬‬ ‫ކަޅުތުއްކަލާ ރަސްކަމަށް އިސްވެ‬ ‫ ‬ ‫ވަޑައިގަތުމާ ބަޔަކު ދެކޮޅު ހެދިކަމަށްވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިކަމާމެދު އަލްއުސްތާޛު މުޙައްމަދު އިބްރާހީމް‬ ‫ލުޠުފީ‪" ،‬އުތީމު ދަރިކޮޅުގެ ރަސްކަން"‬ ‫މިފޮތުގައި ލިޔުއްވައިފައިވާ ބަޔާނެއް މިހިސާބުން‬ ‫ހިމަނައިލަމެވެ‪:‬‬ ‫"‪ . .‬އުތީމު ރަސްކަމަށް ތައުޔީދު ކުރާ‬ ‫ ‬ ‫މީހުން ކަޅުތުއްކަލާއަށް ބައިޢަތު ހިފައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ބަޔަކު އޭނާއާ ޤަބޫލުނުވީ އޭނާގެ‬

‫ދިޔައީއެވެ‪ .‬މުޢުތަބަރު ގޮތުން ވާރިދުވާގޮތުގައި‬ ‫ކަޅުތުއްކަލާގެ މަންމަ އާމިނާ މާވާކިލެގެ‬ ‫ތިންފަށް ވެވަޑައިގަތުމުން ފަށްކެނޑުއްވުމަށް‬ ‫ކާވެނިބެއްލެވީ ގަލޮޅު ބޮޑުމަގު ޢުމަރު އާއެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ލިބިވަޑައިގަތް ދަރިކަލަކީ 'ކަޅުތުއްކަލާ'‬ ‫އެވެ‪( ".‬ލުޠުފީ‪ ،‬އުތީމު ދަރިކޮޅުގެ ރަސްކަން‪،‬‬ ‫‪2006‬މ‪ :‬ޞ ‪.)61‬‬ ‫އެންމެ ފަހުން ދިރާސާ ކުރެވުނު‬ ‫ ‬ ‫މުސްކުޅި ރާދަވަޅިން އެނގޭ ގޮތުގައި‪،‬‬ ‫މިރަސްކަން އޮތީ ‪ 11‬ޑިސެމްބަރު ‪1621‬‬ ‫އިން ‪ 23‬އޮކްޓޫބަރ ‪ 26( 1648‬މުޙައްރަމް‬ ‫‪ 1031‬އިން ‪ 5‬ޝައްވާލް ‪1058‬ހ) އަށެވެ‪.‬‬ ‫ޢިމާދުއްދީން‪،1‬‬ ‫މުޙައްމަދު‬ ‫އައްސުލްޠާން‬ ‫ބޮޑުރަސްގެފާނު‪ ،‬ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތްތާ‬ ‫މާގިނަ ދުވަސްތަކެއް ނުވަނީސް‪ ،‬އެރަދުންގެ‬ ‫ކުރިން ރާއްޖޭގެ ތަޚުތުގައި ރެދަލިކުރެއްވި ދެ‬ ‫ރަސްކަލުން ކަމުގައިވީ ކަލާފާނާއި‪ ،‬ޙުސައިން‬ ‫ފާމުލަދޭރިކިލެގެފާނާ ދެ ބޭފުޅުންވެސް ކައިވެނިފުޅު‬ ‫ބައްލަވައިގެންނެވި ކަނބާ ޢާއިޝާ ރަނިކިލެގެފާނާ‬ ‫ކައިވެނިފުޅު ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މިކަމަނާ ކަލާފާނަށް‬ ‫ރައްކައުވި ދެބޭފުޅުން ތުއްޕުޅުއިރު އަވަހާރަވީއެވެ‪.‬‬

‫އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން‪ ،1‬ބޮޑުރަސްގެފާނު‪،‬‬ ‫ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތްތާ މާގިނަ ދުވަސްތަކެއް ނުވަނީސް‪،‬‬ ‫އެރަދުންގެ ކުރިން ރާއްޖޭގެ ތަޚުތުގައި ރެދަލިކުރެއްވި ދެ‬

‫ރަސްކަލުން ކަމުގައިވީ ކަލާފާނާއި‪ ،‬ޙުސައިން ފާމުލަދޭރިކިލެގެފާނާ‬ ‫ސ ކައިވެނިފުޅު ބައްލަވައިގެންނެވި ކަނބާ ޢާއިޝާ‬ ‫ދެ ބޭފުޅުންވެ ް‬

‫ރަނިކިލެގެފާނާ ކައިވެނިފުޅު ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މިކަމަނާ ކަލާފާނަށް‬

‫ރައްކައުވި ދެބޭ ުފޅުން ތުއްޕުޅުއިރު އަ ަވހާރަވީއެވެ‪.‬‬ ‫ބައްޕަގެ މަޤާމު ދަށްކަމުންނެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގައި‬ ‫އާދަކާދަ އޮންނަ ގޮތުން ނަސަބުގެ ގޮތުން ދަރި‬ ‫މާތްވަނީ ބައްޕަގެ ފަރާތުންނެވެ‪ .‬އަދި މަންމަގެ‬ ‫ފަރާތުންވެސް އެމާތްކަން ވާރުތަވެއެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫އެމީހަކު މާތްވަނީ ހަތްދޮށު ކޮއްޔެއްލެވި އެމީހަކު‬ ‫އަމީރަކަށް ވުމުންނެވެ‪ .‬މިގޮތުން ކަޅުތުއްކަލާގެ‬ ‫މައިފުށުން މާތްކަން ލިބުނު ނަމަވެސް ބައްޕަގެ‬ ‫ލިބިވަޑައިނުގަތުމުން‬ ‫އެމާތްކަން‬ ‫ފަރާތުން‬ ‫ކަޅުތުއްކަލާ ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގެންފައި‬ ‫އޭނާގެ ބައްޕައަށް މާފަތްކަމަށް ކޮލިލެއްވުމުން‬ ‫ކުއްލިއަކަށް އޭނާގެ ނަސަބު މާތްވެގެން‬

‫ޙުސައިން ފާމުލަދޭރިކިލެގެފާނާ މިކަމަނާ ކުރެއްވި‬ ‫ކައިވެނިފުޅުން‪ ،‬ދަރިކަނބަލަކާއި ތިން ދަރިކަލުން‬ ‫ލިބިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ބޮޑުރަސްގެފާނަށް އިބްރާހީމް‬ ‫ކިޔުނު ދަރިކަލަކު މިކަމަނާ ރައްކައުވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިބޭފުޅަކީ ފަހުން އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް‬ ‫އިސްކަންދަރު ‪( 1‬އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު)‬ ‫މިދަރިކަލުން‬ ‫ބޮޑުރަސްގެފާނަށް‬ ‫އެވެ‪.‬‬ ‫ލިބިވަޑައިގަތުމަށް ފަހު‪ ،‬ހަލާކުވެފައި އޮތް‬ ‫ރަސްކަމުގެ ކޮއިލު އަލުން ބިނާ ކުރައްވައި‪،‬‬ ‫ކޮއިލު ވަށައިގެން ފާރުލައްވައި ބަޑިދޮރު‬ ‫ކަނޑުއްވައި‪ ،‬ފާރުގެ ބޭރުން ކަންޒު ކޮންނަވައި‬

‫‪43‬‬

‫މާލޭގެ ަފޅަށް ވަންނަން އޮތް ނެރު ވަނީ‪ ،‬ގައުއަޅައިފައިވާ ދޯނިތަކެއް ފައްތައިލައިގެން ބައްދައިލައިފައެވެ‪.‬‬ ‫ެއހެންކަމުން ޕޯޗުގީޒުންނަށް މާލެއަކަށް ނުފޭބުނެވެ‪ .‬އެތައް ދުވަހެއް ވަންދެން މިނައުތަކުން މާލެއަށް‬ ‫ބަޑިޖަހައި‪ަ ،‬ފޅަށް ވަދެވޭނޭ ގޮތެއް ނެތިގެން‪ ،‬އެންމެ ފަހުން ބެއްލިއާގޯއަށް ޖެހުނީ އެނބުރި ގޯވާއަށް‬ ‫ދާށެވެ‪ .‬ދިޔައީ ވިލިނގިލީގައި ހުރި މިސްކިތް އަންދާލައިފައެވެ‪ .‬މި ހަނގުރާމައިގައި ބައިވެރިވީ ޕޯޗުގީޒު‬ ‫ީމހަކު ކުރަހައިފައިވާ ޗާޓެއްގައި‪ ،‬އެމީހުންގެ ނައުތައް ކުރަހާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮއިލުގެ ރައްކައުތެރިކަން އިތުރުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ޕޯޗުގީޒުންގެ ވަރުގަ ަދ ހަމަލާއަކާއި‪،‬‬ ‫ނ ރާއް ޭޖގެ ދިފާޢީ ނިޒާމް‬ ‫ބޮޑުރަސް ެގފާ ު‬ ‫ޤާއިމް ކުރެއްވުން‬ ‫މިރަސްކަމުގައި ޕޯޗުގީޒުންގެ ވަރަށް‬ ‫ ‬ ‫ވަރުގަދަ ހަމަލާއެއް ދިވެހިރާއްޖެއާ ކުރިމަތިވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިކަން ހިނގީ ‪1631‬މ ވަނަ އަހަރުގެ އެޕްރީލް‬ ‫މަހުގެ ތެރޭގައެވެ‪ .‬މިހަމަލާގައި‪ ،‬އެމީހުންގެ‬ ‫ހަނގުރާމަމަތީ ނައުފަހަރުގެ ފަނަރަ ނައު ހިމެނުނު‬ ‫އަރުމާޒެއް ރާއްޖެއާ ދެކޮޅަށްއައެވެ‪ .‬ވެރިޔަކަށް‬ ‫އައީ ކަނާރާގެ ޗީފް ކެޕްޓަން ޑޮމިންގޯސް‬ ‫ފެރޭރާ ބެއްލިއާގޯ އެވެ‪ .‬ޕޯޗުގީޒުން މިފުލީޓު‬ ‫ރާއްޖެއަށް ފޮނުވީ‪ ،‬ގޯވާއަށް ވަޑައިގެންނެވި‬ ‫ނުވަވަނަ ޙަސަން ރަސްގެފާނުގެ ކާފަދަރިކަލުން‬ ‫ޑޮމް ފިލިޕްގެ އެދިވަޑައިގަތުމުގެ މަތިން‪،‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއިން އޭނާއަށް ލިބިވަޑައިގަންނަވަންވާ‬ ‫ޖިޒީ ފުރިހަމައަށް ލިބިވަޑައިގަންނަވާނޭ ގޮތް‬ ‫ހައްދަވައިދެއްވުމަށް‪ ،‬ޕޯޗުގީޒު ރަސްގެފާނު‬ ‫އެންގެވުމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ވައިސްރޯއިއަށް‬ ‫ގޯވާގެ‬ ‫(ބެލް‪،‬އެކްސާރޕްޓާ‪1998،...‬މ‪:‬ޞ ‪.)104‬‬ ‫މިފުލީޓު މާލެއަށް އައިއިރު މާލެ އޮތީ‬ ‫ ‬ ‫ހަނގުރާމައަށް ތައްޔާރުވެފައެވެ‪ .‬މާލޭގެ ފަޅަށް‬ ‫ވަންނަން އޮތް ނެރު ވަނީ‪ ،‬ގައުއަޅައިފައިވާ‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫ބައްދާލައިފައެވެ‪.‬‬ ‫ދޯނިތަކެއް‬ ‫ޕޯޗުގީޒުންނަށް މާލެއަކަށް ނުފޭބުނެވެ‪ .‬އެތައް‬ ‫ދުވަހެއް ވަންދެން މިނައުތަކުން މާލެއަށް‬ ‫ބަޑިޖަހައި‪ ،‬ފަޅަށް ވަދެވޭނޭ ގޮތެއް ނެތިގެން‪،‬‬ ‫އެންމެ ފަހުން ބެއްލިއާގޯއަށް ޖެހުނީ އެނބުރި‬ ‫ގޯވާއަށް ދާށެވެ‪ .‬ދިޔައީ ވިލިނގިލީގައި ހުރި‬ ‫މިސްކިތް އަންދާލައިފައެވެ‪ .‬މި ހަނގުރާމައިގައި‬ ‫‪ 44‬ބައިވެރިވީ ޕޯޗުގީޒު މީހަކު ކުރަހައިފައިވާ‬ ‫ޗާޓެއްގައި‪ ،‬އެމީހުންގެ ނައުތައް ކުރަހާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އަދި‪ ،‬މާލެއިން ހަ ބޮޑުބަޑިން ހަނގުރާމަކުރާ‬ ‫ތަނާއި‪ ،‬މާލޭގެ އުތުރު ފަރާތުގައި އޮތް ވަރުގަދަ‬ ‫ތޮށްޓަކާއި‪ ،‬ރަށުގެ މެދުގައި ހުރި ކިއްލާއެއް‬ ‫ދައްކަނީ‬ ‫މިކިއްލާއިން‬ ‫ކުރަހައިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހަނގުރާމައިގެ ކުރިން ބިނާކުރެއްވި ރަސްކަމުގެ‬ ‫ކޮއިލާއި‪ ،‬ކޮއިލު ވަށައިގެންވާ ފައުރާއި ކަންޒުކަމަށް‬ ‫ވެދާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪ ،‬ތާރީޚުން އެނގޭގޮތުގައި‪،‬‬ ‫އެއިރު މާލޭގައި އޮތީ ފަސް ބޮޑުބަޑިއެވެ‪ .‬ހަ‬ ‫ބޮޑުބަޑިއެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެކުރެހުމުގައި‪ ،‬މައިފާރާއި‬ ‫ބުރުޒުތައް ހިމެނިފައިނުވާތީ‪ ،‬މިތަންތަނަކީ އޭގެ‬ ‫ފަހުން ހެއްދެވި ތަންތަންކަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫އެނގެއެވެ‪ .‬މި ހަމަލާއަށްފަހު ޕޯޗުގީޒުންގެ އިތުރު‬ ‫ހަމަލާއެއް ބޮޑުރަސްގެފާނުގެ ރަސްކަމުގައި‬ ‫ރާއްޖެއަށް އައިކަމެއް އެނގޭކަށް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫މިހަނގުރާމައިގެ ފަހުން‪ ،‬މާލޭގެ‬ ‫ ‬ ‫ދިފާޢީ ނިޒާމު ވަރުގަދަ ކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން‬ ‫ވަރަށް ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ބޮޑުރަސްގެފާނު‬ ‫ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ރަސްކަމުގެ ކޮއިލާ ގުޅިގެންވާ‬ ‫ހިސާބުގައި ބޮޑުކޯއްޓޭ ބިނާކުރައްވައި ބުރުޒު‬ ‫ހެއްދެވިއެވެ‪" .‬މާލޭގެ އެހެން ކަންކޮޅުތަކުގައި"‬ ‫ވެސް ބުރުޒު ހައްދަވައި ބަޑިދޮރު ކަނޑުއްވައި‬ ‫ހެއްދެވިއެވެ‪ .‬އަދި މިއިން ކޮންމެ ދެ ބުރުޒެއްގެ‬ ‫ދެމެދުގައި‪ ،‬ފާރުލައްވައި މިފާރުގައިވެސް ބަޑިދޮރު‬ ‫ކެނޑުއްވިއެވެ‪ .‬މިހެން ހެއްދެވުމަށް ފަހު‪،‬‬ ‫ދުޝްމިނުންނަށް މާލެ ތެރެއަށް ވަދެވޭނެގޮތެއް‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬މީގެފަހުން ރަށްވަށައިގެން ތޮށިލައްވައި‪،‬‬ ‫ވަދެނިކުމެވާނޭހެން‬ ‫ތޮށިން‬ ‫އޮޑިފަހަރަށް‬ ‫ނެރުކަނޑުއްވައި ހެއްދެވިއެވެ‪ .‬އަދި އެހިނދު‬ ‫މާލެ ދިފާޢުކުރުމަށް ހުރި ބޮޑުބަޑި މަދުކަމުން‪،‬‬ ‫އަސޭކަރަޔަށް އޮޑިޔެއް ފޮނުއްވައިގެން ރަތުލޯ‬ ‫ބަޑީގެ ސާދަ ބަޑި ބައްލަވައިގަތެވެ‪ .‬މިތަކެއްޗާއި‬ ‫އަދި އެދުވަސްވަރު ރާއްޖެއަށް އުރުނު އެކިއެކި‬ ‫ނައުފަހަރުން ލިބިވަޑައިގަތް ބަޑިތައް ބޭނުންފުޅު‬ ‫ކުރައްވައިގެން‪ ،‬މާލޭގެ ދިފާޢީ ނިޒާމު އެކަށީގެންވާ‬

‫ވަރަށް ފުރިހަމަ ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދުގައިވާ‬ ‫ ‬ ‫ވަރަށް ގިނަ ޤައުމުތައް އެއިރު ބޭނުންވެފައިވަނީ‬ ‫ޕޯޗުގީޒުންގެ ހަރުކަށި އިސްތިޢުމާރީ ބާރުގެ‬ ‫ދަށުން ސަލާމަތްވުމަށެވެ‪ .‬މިސަރަޙައްދުގައި‬ ‫ނުވާ‬ ‫ދަށުގައި‬ ‫ބާރުގެ‬ ‫ޕޯޗުގީޒުންގެ‬ ‫ޤައުމުތަކަށް ބޭނުންވެފައި ވަނީ‪ ،‬ޕޯޗުގީޒުންގެ‬ ‫ހަމަލާތަކުން ރައްކައުތެރިކޮށްދޭނޭ ބަޔެކެވެ‪.‬‬ ‫މިސަބަބުތަކަށްޓަކައި‪ ،‬މިޤައުމުތަކުން އެކިއެކި‬ ‫ޤާއިމުކުރަމުން‬ ‫ޑަޗްމީހުންނާ‬ ‫ގުޅުންތައް‬ ‫ވެސް‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް‬ ‫ގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ބޭނުންވެފައި އޮތީ‪ ،‬ޕޯޗުގީޒުންނާއި މަލާބާރީން‬ ‫ފަދަ ދުޝްމިނުންގެ ނުރައްކަލުން ސަލާމަތްވެގެން‬ ‫ތިބުން ކަމަށްވާތީ‪ ،‬މިދުވަސްވަރު ރާއްޖެއިންވެސް‬ ‫ފޮނުއްވަން‬ ‫ވެދުން‬ ‫ގަވަރުނަރަށް‬ ‫ޑަޗް‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއިން‬ ‫ފެށްޓެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޖިޒީ ފޮނުއްވިކަން އެނގެން އޮތީ‪ ،‬މީލާދީން‬ ‫‪ 1645‬ވަނަ އަހަރުއެވެ‪ .‬އޭގެފަހުން ކޮންމެ‬ ‫އަހަރަކު އެއްފަހަރު‪ ،‬ސިލޯނުގައި ވެރިކަންކުރާ‬ ‫އިސްތިޢުމާރީ ފަރާތްތަކަށް ދިވެހިރާއްޖެއިން‬ ‫ރަސްމީގޮތުން ޖިޒީ ފޮނުއްވަން ފެއްޓެވިއެވެ‪.‬‬ ‫އާދެ! މިއީވެސް ރާއްޖެ ރައްކާތެރި ކުރެއްވުމުގެ‬ ‫ގޮތުން ބޮޑުރަސްގެފާނު އެއިރު އެޅުއްވި‬ ‫ފިޔަވަޅެކެވެ‪.‬‬ ‫ރަސްގެފާނަކީ‬ ‫ބޮޑު‬ ‫އާދެ!‬ ‫ ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ގިނަ ގޮތްގޮތުން މަތިވެރި‬ ‫ރަސްކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ކޮށްދެއްވި‬ ‫ޚިދުމަތްތަކެއް‬ ‫އެރަދުން ނިސްބަތްވާ އުތީމު ދަރިކޮޅުގެ ޚާއްޞަ‬ ‫ސިފަފުޅުތައް އެރަދުންގެ ޝަޚުޞިއްޔަތުގައި‬ ‫ހިމެނިފައިވީ ހައިބަވަންތަވެރި ރަސްކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ނަންފުޅު‬ ‫އެމަނިކުފާނުގެ‬ ‫ދިވެހިތާރީޚުގައި‬ ‫ރަން އަކުރުން ފަވާލުން‪ ،‬ހުރިހައި ގޮތަކުން‬ ‫ޙައްޤުވެގެންވާ ބަޠަލެކެވެ‪.‬‬

‫ސިފައިންނަށް މުސާރަ ހަލާލުވޭ ހެއްޔެވެ؟‬

‫ޕްރައިވެޓް ޝިއާޒް ޖާބިރު ‪6274‬‬ ‫(އެމްޑީޔޫ‪)6-‬‬

‫މުސާރަ ހަލާލުވާރަށް މަސައްކަތް‬ ‫ ‬ ‫ގިނައިން‬ ‫ވަރަށް‬ ‫މިއީ‬ ‫ކުރެވޭހެއްޔެވެ؟‬ ‫ކުރިމަތިވާ‬ ‫ސިފައިންނާ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫ސުވާލުތަކެކެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރު ރައްޓެހިންގެ‬ ‫ފަރާތުންނެވެ‪ .‬އަނެއްބައި ފަހަރު އާންމު‬ ‫ރައްޔިތުންގެ ފަރާތުންނެވެ‪ .‬އަދި މަދުން ނަމަވެސް‬ ‫ސިފައިންގެ ބައެއް މީހުންގެ ފަރާތުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިފަދަ ސުވާލުތައް ކުރާ ފަރާތްތަކަށް އަޅުގަނޑު‬ ‫ދަންނަވާލަން ބޭނުންވަނީ ސިފައިންނަށް މުސާރަ‬ ‫ލިބެނީ ސިފައިންނާއި ހަވާލުވެފައިވާ ބުރަ‬ ‫މަސްޢޫލިއްޔަތެއްގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬ސިފައިން‬ ‫މިލޮބުވެތި ދީނާއި ޤައުމަށްޓަކައި ކޮށްދީފައިވަނީ‬ ‫އަގު ނުކުރެވޭފަދަ ޚިދުމަތްތަކެކެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ކުރިމަގުގައިވެސް މިފަދައިން ޚިދުމަތް ކުރުމުގައި‬ ‫ދެމިތިބޭނެ ކަމާމެދު އެއްވެސް ޝައްކެއްނެތެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ބަލާއިރު ނޮވެމްބަރު ތިނެއްގެ އުދުވާނުގައި‬ ‫ދިވެހި ސިފައިން ދައްކުވައިދީފައިވަނީ‬ ‫ތަޢުރީފު ހައްޤުވާވަރުގެ ޚިދުމަތެކެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަހު ޝަހީދު ޙުސައިން އާދަމް‬ ‫މިޤައުމުގެ ބިންމައްޗަށް އޮހޮރުވާލެއްވި‬ ‫ލޭގެ އަގު ފައިސާއިން އަގުކުރެވޭނެ‬ ‫ހެއްޔެވެ؟ މީގެ އިތުރުން އެދުވަހު‬ ‫މީހަކުވެސް‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ސިފައިންގެ‬ ‫މިޤައުމަށްޓަކައި ވީޤުރުބާނީގެ އަގު‬ ‫ފައިސާއިން ދޭނަމަ ކިހާ ޢަދަދަކަށް‬ ‫ފައިސާ ދޭންޖެހޭނެބާއެވެ؟ ލޯބިވާ‬ ‫އަނބިމީހާއާއެކު އަރާމު ތަންމަތީގައި‬ ‫އިވުމުން‬ ‫ބަޑިޖަހާއަޑު‬ ‫އޮވެފައި‪،‬‬ ‫ނިދަން ނޯވެވިގެން ސިފައިންގެއަށް އައުމަށް‬ ‫ނިކުތީ ކޮން އަމިއްލަ އެދުމެއް އޮވެގެންބާއެވެ؟‬ ‫އެދުވަހު މާލޭތެރެ ޕެޓްރޯލް ކުރުމަށްޓަކައި‬ ‫ނިކުތް ސިފައިންގެ މީހުންގެ ކެރުންތެރިކަމަށް‬ ‫ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ކުރެވޭނެ‬ ‫އަގު‬ ‫ފައިސާއިން‬ ‫މިކަންކަމާމެދު ވިސްނާނުލާނަން ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ޑިސެމްބަރު ‪26‬ވަނަ ދުވަހުގެ ސުނާމީ‬ ‫ ‬ ‫ކާރިސާގައި ދިވެހި ސިފައިން ދައްކުވައިދީފައިވަނީ‬ ‫ހަނދާނުން ފޮހެލެވޭނެ ޚިދުމަތެއް ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ގެއްލުންލިބުނު‬ ‫ދުވަހުގައި‬ ‫އެހިތާމަވެރި‬ ‫ރަށްރަށަށް ދަތުރުކޮށް ދިވެހި ސިފައިން ކުރި‬ ‫ބުރަ މަސައްކަތަކީ ފައިސާއިން އަގުކުރެވިދާނެ‬ ‫މަސައްކަތެއްތޯއެވެ؟ ރައްޔިތުމީހާގެ ޢާއިލައާއި‬ ‫ގެދޮރާއި މުދާ ސަލާމަތް ކުރުމަށްޓަކައި‪ ،‬އަމިއްލަ‬

‫ޢާއިލާއާއި ގެދޮރާއި މުދާ ދޫކޮށް ދިޔައީ ބޮޑު‬ ‫ފައިސާގަނޑެއް ލިބޭނެކަމުގެ އުއްމީދުގައިތޯއެވެ؟‬ ‫ސިފައިންގެ މީހުންގެ ބަހުންނަމަ އުތުރުގެ‬ ‫މީހާ ދެކުނަށް‪ ،‬ދެކުނުގެ މީހާ އުތުރަށް ދިޔައީ‬ ‫ނިޔަތުގައިތޯއެވެ؟‬ ‫ބަލާލުމުގެ‬ ‫އާރަށްތަކެއް‬ ‫ނޫނެކެވެ‪ .‬އެމީހުން އެފަދައިން ކަންކުރީ އެއީ‬ ‫ޤައުމީ ވާޖިބެއްކަމުގައި ދެކިގެނެވެ‪ .‬ނަމެވެސް‬ ‫އަގުކުރާނަމަ‬ ‫ފައިސާއިން‬ ‫މިޚިދުމަތަށް‬ ‫ކިހާވަރަކަށް ފައިސާ ހަރަދުވާނެބާއެވެ؟ މިކަމާ‬ ‫ހަމަ ސުވާލު ނޫފެދޭ ހެއްޔެވެ؟‬ ‫‪ 2007‬ވަނަ އަހަރު ފަހުކޮޅު‬ ‫ ‬ ‫މޯރީ ގަރާޖުގައި އަލިފާން ރޯވި ހާދިސާއަކީ‬ ‫ސިފައިން ކުރެއްވި ޚިދުމަތްތަކުގެ ތެރެއިން‬ ‫ފާހަގަކުރަންޖެހޭވަރުގެ ޚިދުމަތެކެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ‬ ‫ތާރީޚުގައި ދިމާވި އެންމެ ބޮޑު އެއް އަލިފާނުގެ‬ ‫މިހާދިސާގައި ސިފައިން ދައްކުވައިދީފައިވަނީ‬

‫ފައިސާއިން އަގުކުރެވޭވަރުގެ ޚިދުމަތެއްތޯއެވެ؟‬ ‫އަލިފާން ނިއްވުމަށްޓަކައި އެއްވެސް ބިރެއްނެތި‬ ‫ފުރާނަ‬ ‫އެމީހުންގެ‬ ‫ސިފައިން‬ ‫ދިވެހި‬ ‫އަތްމައްޗަށްލައިގެން ނުކުތް ދުވަހު‪ ،‬އެކަމުގެ‬ ‫އަގު ފައިސާއިން ހޯދަން އުޅުނު ނަމަ އެމީހުނަށް‬ ‫ކިހާ ޢަދަދަކަށް ފައިސާ ދޭންޖެހޭނެބާއެވެ؟ މީގެ‬ ‫އިތުރުން މިރާއްޖޭގައި ދިމާވެފައިވާ ތަފާތު އެތައް‬ ‫އަލިފާނުގެ ހާދިސާއެއްގައި ދިވެހި ސިފައިން‬ ‫ދައްކުވައިދީފައިވަނީ އަގު ނުކުރެވޭފަދަ ޤައުމީ‬ ‫ޚިދުމަތްތަކެކެވެ‪ .‬ސިފައިންނަށް މުސާރަ ހަލާލުވޭހޭ‬ ‫ބުނެ ސުވާލު އުފައްދަމުންގެންދާ ފަރާތްތަކަށް‬ ‫އެކަމުގެ އަގު ފައިސާއިން ދެވޭނެބާއެވެ؟‬ ‫މިދިގު‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ ‬ ‫ތާރީޚުގައި ކުރެވިފައިހުރި ހުރިހާ ޤައުމީ‬

‫ސިފައިން‬ ‫ދިވެހި‬ ‫މަސައްކަތެއްގައިވެސް‬ ‫ވަނީ އެންމެ ކުރީސަފުގައި ނިކުމެފައެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމީ ބޮޑެތި މައްސަލަތަކުން ފެށިގެންގޮސް‬ ‫ރަށްރަށުގައި ބޭއްވޭ ތަފާތު ކުޑަކުދިންގެ‬ ‫ހަވީރުތަކުގައިވެސް ސިފައިން އަންނަނީ އެންމެ‬ ‫ފުރިހަމަ އެއްބާރުލުން ދެމުންނެވެ‪ .‬މިގޮތުން‬ ‫ބަލާއިރު ސަލްޓަން ޕާރކުގައި ބޮންގޮށްވާލުމާއި‬ ‫މާލެއަށް ބޮޑުރާޅުއެރުމާއި އެނަމާ ބޯޓު ބަންޑުން‬ ‫ޖަހާލުން ފަދަ ހާދިސާތަކުގައި ދިވެހި ސިފައިން‬ ‫އަގުނުކުރެވޭނެފަދަ‬ ‫ދައްކުވައިދީފައިވަނީ‬ ‫އިންޓަރނޭޝަނަލް‬ ‫މާލޭ‬ ‫ޚިދުމަތްތަކެވެ‪.‬‬ ‫އެއާޕޯރޓު ހެދުމާއި ސުވައިން ފުލޫއަށް މީހުން‬ ‫ދެއްވާފައިވާ‬ ‫ސިފައިން‬ ‫ޓެސްޓުކުރުމުގައި‬ ‫ގިރަމުންދާ‬ ‫އެކިރަށްރަށުގެ‬ ‫އެހީތެރިކަމާއި‬ ‫ސަރަޙައްދުގައި ޖަމްބޯ ބޭގު ޖެހުމާއި މާލޭގެ އާ‬ ‫ލޯކަލް މާރުކޭޓު ހެދުންފަދަ ބޮޑެތި މަސައްކަތް‬ ‫ދިވެހި ސިފައިން ކޮށްފައިވަނީ ޤައުމީ‬ ‫ޚިދުމަތެއްގެ ގޮތުގައި އެކަންދެކިގެނެވެ‪.‬‬ ‫ ދިވެހި ސިފައިން މިތިބީ ތައްޔާރަށެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމަށް ކުރިމަތިވެދާނެ ކަމަކަށް‬ ‫ބަލަބަލައެވެ‪ .‬ކަމެއް ދިމާވެއްޖެ‬ ‫ހާލަތެއްގައި ކެރިހުރެ އެކަމަކާއި‬ ‫ޢަޒުމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ލުމުގެ‬ ‫ކުރިމަތި‬ ‫ޤައުމަށްޓަކައި ލޭއޮހޮރުވާލަން ޖެހިއްޖެ‬ ‫ނަމަ އުފަލާއިއެކު ލޭއޮހޮރުވާލާށެވެ‪.‬‬ ‫ދީނާއި ޤައުމަށްޓަކައި ފިދާވުމަށް‬ ‫ތައްޔާރަށެވެ‪ .‬ދުޝްމަނުންގެ ފުށުން‬ ‫އަތުވެދާނެ ހަމަލާއަކަށް ތައްޔާރުވެ‬ ‫އެމީހުން ބަލިކޮށްލުމުގެ ޖޯޝުގައެވެ‪ .‬ޤުދުރަތީ‬ ‫ހާދިސާތަކުން ރައްޔިތުންނާއި އެމީހުންގެ މުދާ‬ ‫ސަލާމަތްކުރުމުގެ މަޤުޞަދުގައެވެ‪ .‬މިފަދައިން‬ ‫ދިވެހި ސިފައިން މިތިބެނީ ޤައުމު ތިމާއަށް‬ ‫ގޮވާލާނެ ވަގުތަކަށް ބަލަބަލައެވެ‪ .‬އެވަގުތު‬ ‫ޖެހުމުން މުޅި ދިރިއުޅުން ދޫކޮށް ޤައުމުގެ‬ ‫މަސްލަޙަތު ކުރިއަށްނެރެގެން ނިކުތުމަށް ދިވެހި‬ ‫ސިފައިން މިތިބީ ތައްޔާރަށެވެ‪ .‬ސިފައިން މުސާރަ‬ ‫ހަލާލުކުރަނީ މިފަދަ ދަނޑިވަޅުތަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިން މުސާރަ ހަލާލުކުރަނީ އެމީހުންނާއި‬ ‫ހަވާލުވެފައިވާ ބުރަ މަސްއޫލިއްޔަތުންނެވެ‪.‬‬ ‫ސިފައިން މުސާރަ ހަލާލުކުރަނީ ސިފައިންގެ‬ ‫މީހަކަށްވީތީއެވެ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫ނނީ ކިހ ެ‬ ‫ިނތް‬ ‫ނ ާ‬ ‫ޓ ޮއ ް‬ ‫ނ ެގ މާ ެކ ް‬ ‫ސމާ ް‬ ‫ރ ް‬ ‫‪ަ 2015‬ވ ަ‬ ‫ޓ ޯފ ު‬ ‫ނ ައ ަހ ު‬ ‫ށ ޚާއްޞަ އައިއޯއެސް‬ ‫އަދި އެޕުލް ފޯނަ ް‬ ‫ށ ލަފާކުރެވެނީ ‪15.3‬‬ ‫ހިއްސާކުރާނެކަމަ ް‬ ‫އިންސައެްތައެވެ‪.‬‬ ‫ދައްކާގޮތުގައި‬ ‫މިދިރާސާއިން‬ ‫ ‬ ‫ނޮކިޔާގެ ސިމްބިއަން ‪ 2015‬ވަނަ‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް‬ ‫ހަމައަށްދާއިރު‬ ‫އަހަރާ‬ ‫މަރުވާނެއެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް ނޮކިޔާއިން‬ ‫މިކަމަށް ވަނީ ފިސާރި ވަކަރެއް ޖަހާފައެވެ‪.‬‬ ‫ވ އިންޓަނޭޝަނަ ް‬ ‫މާކެޓް ރިސާޗު ފާމެއްކަމަށް ާ‬ ‫ ‬ ‫ލ މިކަން މިހެންވާނެ ކަމަށް މާކުރިން‬ ‫އ ‪ 2015‬ވަ ަ‬ ‫ޑާޓާ ކޯޕަރޭޝަނުން ލަފާކުރާގޮތުގަ ި‬ ‫ނ ނޮކިޔާއަށް އެނގިތިބެ ވަނީ މައިކްރޯސޮފްޓާ‬ ‫އަހަރުގެ ސްމާޓް ފޯނުގެ ބާޒާރު ‪ 49‬އިންސައްތައަ ް‬ ‫ށ ފޫގަޅާލުމަށްފަހު ވަނީ "ވިންޑޯސް ފޯން ‪"7‬‬ ‫ކުރިއަށްޖެހޭނެކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫‪ 2010‬ވަނަ އަހަރު ‪ 76.9‬ބިލިއަން މޯބައިލް‬ ‫ ‬ ‫އެޕްލިކޭޝަން ޑައުންލޯޑްކޮށްފައިވާއިރު ‪ 2014‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫‪ 76.9‬ބިލިއަން ޑައުންލޯޑްކުރާނެކަމަށް އައިޑީ‪.‬ސީގެ މި‬ ‫ހޯދުމުން ލަފާކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫އޮޕަރޭޓިންގ‬ ‫މޯބައިލް‬ ‫އިތުރުން‬ ‫މީގެ‬ ‫ ‬ ‫ސިސްޓަމްތަކުގެ ހަނގުރާމައަށް ބަލާއިރު އެންމެ ބޮންތީގައި‬ ‫އުޅޭނެކަމަށް ލަފާކުރެވެނީ މިހާރުވެސް މޯބައިލް އޯއެސްގައި‬ ‫ރަސްކަންކުރަމުން އަންނަ ގޫގުލްގެ އެންރޮއިޑެވެ‪ .‬އައިޑީސީގެ‬ ‫ހޯދުންތަކަށްބަލާއިރު އެންޑްރޮއިޑް ‪ 45‬އިންސައްތަ‬ ‫ހިއްސާކުރާއިރު މަޝްހޫރު ބްލެކްބެރީ ‪ 13.7‬އިންސައްތަ‬

‫ފޭސްބުކު ޕްލޭސަސް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން ގިނަ މީހުންނަކީ އެވަގުތެއްގައި ކުރާ މުހިންމު ކަންތައްތައް‬ ‫ ‬ ‫ރައްޓެހިންނާއި ޙިއްސާކޮއްލަން ބޭނުންވާ މީހުންނެވެ‪ .‬މިގޮތުން ދަތުރުދިޔަޔަސް މޮޅުކަމެއް ކުރެވުނަސް‬ ‫ޕާޓީއެއް ބޭއްވިޔަސް‪ ،‬ކުރަން ބޭނުންވާ ކަމެއް ޙާސިލުކުރެވުނަސް އެވާހަކަ އާންމުކޮށް ސޯޝަލް‬ ‫ނެޓްވޯކުތައް މެދުވެރިކޮށް ރައްޓެހިންނާއި ޙިއްސާކޮށްލާ ވާހަކަތަކެކެވެ‪ .‬އެއީ ހަމައެކަނި ލިޔެލާ‬ ‫ޓެކްސްޓް ކޮޅެއް ގޮތުގައެއް ނޫނެވެ‪ .‬ފޮޓޯއާއި‪ ،‬ވީޑިއޯތަކުގެ ސިފައިގައެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ފޭސްބުކަށް އެންމެ ފަހުން ތަޢާރަފުކުރި އެއް ފީޗާ ކަމަށްވާ "ފޭސްބުކު ޕްލޭސަސް"‬ ‫ ‬ ‫އަކީ ތިމާ އެވަގުތު އެހުންނަ ތަނެއް ފޭސްބުކުގެ ރައްޓެހިންނާއި ޙިއްސާކޮށްލުމަށް ބޭނުންކުރާ ފީޗާއެކެވެ‪.‬‬ ‫މޯބައިލް ފޯނަށް އަމާޒުކޮށްފައިވާ މިފީޗަރއިން ރައްޓެހިން އުޅޭ ނޫޅޭ ހިސާބު ބަލާލެވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން އަޅުގަނޑުމެން ތަނަކަށް ދަތުރުކުރާއިރު މަޑުކޮށްލާ ކެފޭތަކާއި‪ ،‬ރަށްރަށުގެ‬ ‫ ‬ ‫ޚާއްޞަ ތަންތަނަށް ޗެކިންގ ކުރުމުން އެތަނަކަށް ޒިޔާރަތްކުރިކަން ފޭސްބުކު ފްރެންޑްސް އަށް‬ ‫ކޮންތަނެއްގައި އޮތް‬ ‫އެނގިގެންދާނެއެވެ‪ .‬އަދި ރައްޓެހިންނާ ޢާއިލާ މީހުންނަށް މެޕުން އެއީ‬ ‫ހިސާބެއްކަންވެސް ބަލާލެވިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މިސާލަކަށް އުތީމު ގަނޑުވަރަށް ޒިޔާރަތްކުރިކަން ރައްޓެހިންނަށް އަންގާދިނުމަށް‬ ‫ ‬ ‫ޗެކިންގ އެއް ކުރެވިދާނެއެވެ‪ .‬އަދި އެވަގުތު އެތަނަކަށް ޒިޔާރަތްކުރި ފްރެންޑްސް އެނގޭގޮތަކަށް‬ ‫ޓެގް ވެސް ކޮށްލެވޭނެއެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން އެތަނުގައި ކުރެވުނު ތަޖުރިބާގެ ވާހަކަވެސް ބޭނުންނަމަ‬ ‫ލިޔެލެވިދާނެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން ތިމާގެ އެހެން ރައްޓެހިންތައް އެކި ދުވަސްވަރު އުތީމު ގަނޑުވަރަށް‬ ‫ޒިޔާރަތްކޮށް ޗެކިންންތަކުގައި ލިޔެފައިވާ ވާހަކަތަކާއި ނަގާފައިވާ ފޮޓޯތައް ކޮންމެ ދުވަސްވަރަކުވެސް‬ ‫‪46‬‬ ‫ބަލާލެވިދާނެއެވެ‪.‬‬

‫ލ‪.‬ކޯޕްރަލް އިބްރާހިމް ނަވާސް ފަތުޙީ‬

‫ފައްކާކޮށްފައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ‪ 2015‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުގެ ބާޒާރުގައި ވިހި އިންސައްތައާއެކު‬ ‫ވާދަކުރާނީ‬ ‫ފަހަތުން‬ ‫އެންޑްރޮއިޑުގެ‬ ‫ވިންޑޯސް ފޯން ‪ 7‬އެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫އެޕުލްގެ‬ ‫ވާދަވެރި‬ ‫މުސްތަޤުބަލުގައި‬ ‫އައި އޯއެސް އާއި ބްލެކްބެރީން ފަހަތަށް‬ ‫ޖައްސާލުން ވެގެންދާނީ މިދެއޯއެސްގެ‬ ‫ޑިވެލޮޕަރުންނަށް ކެތްކުރެވޭވަރުގެ ކަމެއް‬ ‫ދިރާސާކުރާ‬ ‫މަސްރަހު‬ ‫ނޫންކަމަށް‬ ‫ފަރާތްތަކުން ލަފާކުރެއެވެ‪.‬‬

‫ޙަޤީޤީ ހާދިސާ‬

‫ިސ‬ ‫ށ ކުރި ަމތި ިވ ބި ުރ ެވ ި‬ ‫ނ ޢާއިލާ ައ ަކ ް‬ ‫ރ ހާދ ާ‬ ‫ބ ް‬ ‫ޖި ް‬ ‫ނނީ ެގ ަ‬ ‫ސ ަ‬ ‫ބ ު‬

‫ލ‪.‬ކޯޕްރަލް މުޙައްމަދު ޔަޒީދު‬

‫ިމހާދިސާގެ ސަބަބުން އެތައް އަހަރަކު ދިރިއުޅުނު ގެއާއި އަލްވަދާޢު ކިޔަން ެޖހުނު‬

‫‪aa‬އާތިފް ދިރިއުޅުނު ކަނީޒުގެ‪ .‬ފޮޓޯގެ ވާތްފަރާތުން އެފެންނަނީ މިސްކިތް‪ .‬އަދި ފޮޓޯގެ ކަނާތް ފަރާތުގޭގެ ފުރަގަހުން އެފެންނަނީ‬ ‫ބޮޑު ބަނބުކެޔޮ ގަހެއް‪ .‬މިގޯތީގެ ޙަޤުވެރިން ފިޔޯރީގައި އުޅުނު ނަމަވެސް މިއީ ފަޅު ގޯއްޗެއް‪.‬‬

‫"އެއީ ‪ 2004‬ވަނަ އަހަރުގެ ބޮޑު ޗުއްޓީ އެވެ‪ .‬މާލޭގައި ވަޒީފާ އަދާކުރާ‪ ،‬ގދ‪ .‬ފިޔޯރީއަށް އުފަން އާތިފް‪ ،‬ބޮޑު ޗުއްޓީގައި‬ ‫ރަށަށް ދިޔައީ މަޖާ ކޮށްލާށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އޭނާއާ ކުރިމަތިވީ އިންތިހާ ދަރަޖައިގެ ހިތާމަ އާއި ބިރުވެރިކަމެވެ‪ .‬އޭނާގެ ބައްޕަ‬ ‫ނިޔާވި ކަމުގެ ހިތާމައެވެ‪ .‬ޖިންނީގެ ގޯނާގެ ސަބަބުން އުފަންވީއްސުރެ ދިރިއުޅުނު ގެއާ ތާއަބަދަށް ޢަލްވަދާޢު ކިޔަން ޖެހުނު‬ ‫ބިރުވެރި ހާދިސާއެވެ‪ .‬އާތިފް ވަނީ މިވާހަކަތައް އައްޑަނަ‬

‫މަޖައްލާއާ ހިއްސާ ކޮށްފައެވެ‪ .‬މިވާހަކަ ލިޔެފައި ވަނީ އޭނާގެ‬

‫ދުލުން ކިޔައިދިން ގޮތަށެވެ‪".‬‬

‫އަހަރެން ޗުއްޓީގައި ރަށަށްގޮސް‬ ‫ ‬ ‫ހުއްޓާ ބައްޕަ ނިޔާވެއްޖެ އެވެ‪ .‬ބައްޕަގެ‬ ‫ކަށުކަމާކެމީގެ ކަންތައްތައް އިރުއޮއްސުމުގެ‬ ‫ކުރިން ނިންމާލައިފީމެވެ‪ .‬ބައްޕަ ނިޔާވުމުން‬ ‫ލިބުނު މޮޅިވެރިކަމާއި ހިތްނުތަނަވަސްކަން‬ ‫ފިޔަވައި އިތުރު އެއްވެސްކަމެއް އެދުވަހު‬ ‫ނުކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫އިޙުސާސެއް‬ ‫އަހަންނަކަށް‬ ‫ޗުއްޓީގެ ހަރަކާތްތަކުގައި އުޅެފައި އޭރު‪،‬‬ ‫އަންނަނީ‬ ‫ގެއަށް‬ ‫އާންމުކޮށް‬ ‫އަހަރެން‬ ‫ރޭގަނޑު ބާރަ ނުވަތަ އެކެއް ޖަހާއިރު އެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ލިބިފައިވާ މޮޅިވެރިކަމުގައި އެރޭ‬ ‫ދިހައެއް ޖަހައި ބޮޑުވިތަނާ އަހަރެން ގެއަށް‬ ‫ވަދެއްޖައީމެވެ‪ .‬އެރޭ އަހަރެން ގެއަށް އައީ ވިހި‬ ‫ބުރި ބެޓަރީ ލެއްވޭގޮތަށް ހަދާފައިވާ ބައްތިއެއް‪،‬‬ ‫ރައްޓެއްސެއްގެ އަތުން ހޯދައިގެން ބޭނުންވާނެ‬ ‫ބޮކި ގަނެ‪ ،‬އާ ބެޓަރި ލައްވައިގެނެވެ‪ .‬އެއީ‪،‬‬ ‫އިރު އޮއްސުމާއެކުވެސް އެރޭ އަހަންނަށް އާދަޔާ‬ ‫ޚިލާފުގޮތަކަށް ގެ ސިފަކުރެވުމުންނެވެ‪ .‬ގެއަކީ‬ ‫މެދުން މަގެއް އޮވެފައި ފަރާތެއްގައި ހަތަރު‬ ‫ކޮޓަރި ހުންނަ ބޮޑު ގެއެކެވެ‪ .‬ބޮޑު ސިޓިން‬ ‫‪ 48‬ރޫމެއްވެސް ހުރެއެވެ‪ .‬ގޭގެ މެދުން އޮންނަ މަގު‬

‫ނިމޭތަނުގައި‪ ،‬ބޭރަށް ނިކުމެވޭ ދޮރެއް ހުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ގޭގެ ފުރަގަހުގައި ބޮޑު ބަނބުކޮޔޮ ގަހެއް‬ ‫ހުރުމާއި އެކިބާވަތުގެ ގަސްތައް ގޭގެ ވަށައިގެން‬ ‫ހެދިފައިވުމުގެ ސަބަބުން އެސަރަޙައްދު އޮންނަނީ‬ ‫ވަރަށް އަނދިރިކޮށެވެ‪.‬‬

‫ހާދިސާ ފެށުނުގޮތް‪:‬‬ ‫އެރޭ ގެއަށް އައިއިރު ދޮރު ހުރީ‬ ‫ ‬ ‫ލައްޕާފައެވެ‪ .‬ގެއަށްވަނުމާއެކު ކުރެވުނީ ވަރަށް‬ ‫ބިރުވެރި އިހުސާސެކެވެ‪ .‬ގޭ މެދުގައި އޮތް‬ ‫މަގުގައި ދެ ފޫޓް ހޮޅިބުރިއެއް ދިއްލާފައި އޮތް‬ ‫ނަމަވެސް އަލިކަމެއް އިހުސާސެއް ނުކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ރައްޓެއްސެއްގެ އަތުން ގެނައި‬ ‫އެއްކަލަ ބޮޑު ޓޯޗުން ގޭގެ ވަލުފަރާތުގެ ދޮރާ‬ ‫ދިމާއަށް އަލިކޮށްލީމެވެ‪ .‬އެއާއެކު ހިތުގައި ވަރަށް‬ ‫ބައިވަރު ސުވާލުތަކެއް އުފެދުނެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‬ ‫ކުރިން ގޭ މައިދޮރު ކައިރީގައިހުރެ ތިންބުރި‬ ‫ކުޑަކުޑަ ބައްތިއަކުން އަލިކޮށްލިޔަސް ގޭގެ‬ ‫ބިއްދޮށު ފާރު ރީއްޗަށް ފެނިފައި‪ ،‬މިރޭ ވިހިބުރި‬ ‫ބެޓަރީގެ ބައްތިއެއްގެ އަލިން ހަމަ އެފާރާއި ދޮރު‬

‫ނުފެންނަހާ އަނދިރިވުމެވެ‪ .‬އަދި ގޭތެރޭގައި‬ ‫ބަޔަކު އުޅޭހެންވެސް ހީވުމެވެ‪ .‬އެކިދިމަދިމާއަށް‬ ‫މީހުން ދުވާހެންވެސް ހީވުމެވެ‪ .‬ގްރޫޕް ހަދައިގެން‬ ‫ވާހަކަ ދައްކާ އަޑުވެސް އިވުމެވެ‪ .‬މިހުރިހާ ކަމަކާ‬ ‫ހެދި ގަތްބިރުން އަހަރެންގެ ގައިން ދިޔައީ ހީބިހި‬ ‫ނަގައިގެންނެވެ‪ .‬ފިލްމުތަކުގައި ފަޅުގޯއްޗަކަށް‬ ‫ރޭގަނޑު މީހަކު ވަނުމުން ވާކަހަލަ ނާމާން‬ ‫އިހުސާސެއް އެވަގުތު އަހަންނަށް ކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ޢަޒުމް ކަނޑައެޅީ ގޭގެ އެއްވެސް‬ ‫މީހަކަށް އެވާހަކަ ހިއްސާނުކޮށް އަވަހަށް‬ ‫ނިދުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ނިދާ ކޮޓަރިއަށް ވަނުމުން ކޮންމެވެސް‬ ‫ ‬ ‫ކަންތަކެއް ގޭ ތެރޭގައި ހިނގާފައި ހުރިކަން‬ ‫އެނގިއްޖެއެވެ‪ .‬މަންމަ އާއި އަދި އެއްބަނޑަށް‬ ‫ހުރި ހަމައެކަނި އަންހެން ކޮއްކޮ އޮތީ އަހަރެމެންގެ‬ ‫(ފިރިހެނުން ނިދާ) ކޮޓަރީގައެވެ‪ .‬ކޮޓަރިއަށް ވަދެ‬ ‫އެއްވެސް މީހަކު ހޭލައި އޮތްތޯވެސް ބަލާނުލައި‬ ‫އެންމެ ފުރަތަމަވެސް ހުރިހާ ދޮރެއް ތަޅުލާފައި‬ ‫ހުރިތޯ ޔަޤީންކުރުމަށް ޗެކްކޮށްލީމެވެ‪ .‬ދެން އެ‬ ‫ބިރުވެރި އަޑުތަކާއި ޚިޔާލުތަކާ ދުރަށް ދިއުމަށް‬ ‫އަހަރެން ގެންގުޅޭ ސީ‪.‬ޑީ ޕްލޭޔަރު ހޯދައިގެން‬ ‫ލަވަ އަޅުވާލައިގެން ނިދަން ޖައްސާލައިފީމެވެ‪.‬‬ ‫ނިދަން ޖައްސާލުމުން އަދި އެހެން‬ ‫ ‬ ‫ކަމެއް ފާހަގަ ކުރެވުނެވެ‪ .‬ގިފިލިތެރޭގައި ބަޔަކު‬ ‫އުޅޭހެން ހީވުމެވެ‪ .‬ގިފިލި ހުންނަނީ ހިޔާ ނުކޮށެވެ‪.‬‬ ‫އެހިސާބުން އަހަރެން ސަމާލުވުމަށް މަޖުބޫރު‬ ‫ވެއްޖެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ އެދުވަހު ބައްޕަގެ ޙައްޤުގައި‬ ‫ޞަދަޤާތް ކުރުމަށް ބައިވަރު ލާރި ގެންގުޅުނުކަން‬ ‫ރަށުގެ ގިނަ ބަޔަކަށް އެނގޭނެއެވެ‪ .‬އަހަރެންނަށް‬ ‫ވިސްނުނު ގޮތުގައި މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރާ‬ ‫މީހުންނަށް އެކަން އެނގިގެން އެފައިސާތަކަށް‬ ‫ފާރަލަނީއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ގޭތެރެއިން ވަޅިއެއް‬ ‫ހޯދައިގެން ގެނެސް ބާލީސްދަށަށް ލައިގެން‪،‬‬ ‫އެވަރުން ހިތްހަމަ ނުޖެހިގެން ގެންގުޅުނު‬ ‫ބްރިފްކޭސްވެސް ހުރިތަނުން ނަގައިގެން ގެނެސް‪،‬‬ ‫އެނދާއި ފާރާ ދޭތެރެއަށް ލައިފީމެވެ‪ .‬ގެންގުޅުނު‬ ‫ހުރިހާ ފައިސާއެއް ހުރީ އޭގައި ކަމަށް ވާތީއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެއް އަތުން ބައްތި ހިފައިގެން ވަޅިވެސް‬ ‫ފަސޭހައިން އަތުޖެހޭ ހިސާބުގައި ބާލީސްދަށު‬

‫ބާއްވައިގެން ތައްޔާރުވެލީމެވެ‪ .‬ވަގުންގެ މީހަކު‬ ‫ގެއަށް ވަދެއްޖެނަމަ‪ ،‬ސަލާމަތްވުމަށް ޓަކައެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް އިރުކޮޅެއްފަހުން ގިފިލި ތެރެއިން‬ ‫އިވުނު އަޑު ކެނޑިއްޖެއެވެ‪ .‬އެހެން އޮއްވާ‬ ‫އަހަރެންނަށް ވެސް ނިދިއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ހުވަފެނުން ލިބުނު މެސެޖްތައް‪:‬‬ ‫"މާ އުފަލުގައި އުޅެން ނަހަދާތި!"‬ ‫ ‬ ‫ނިދުނު ތަނާހެން‪ ،‬ން މީހަކު މިހެން ބުނި‬ ‫ކުއްލިއަކަށް‬ ‫ސިހިގެންގޮސް‬ ‫އަޑުއިވިގެން‬ ‫ތެދުވެއްޖައީމެވެ‪ .‬ހަމައެއާއެކު ބައްޕަ ނިޔާވުމުގެ‬ ‫ދެ ދުވަސް ކުރިން ފެނުނު ހުވަފެނުގެ މަތިންވެސް‬ ‫ހަނދާން ވެއްޖެއެވެ‪ .‬އެހުވަފެނުގައި ފެނުނީ‪،‬‬ ‫ހުސިންބެ (ރަށުގައި އުޅޭ ފަންޑިތަ ހަދާ މީހެއް)‬ ‫އައިސް އަހަރެންގެ ގާތުގައި މިހެން ބުނަނިކޮށެވެ‪.‬‬ ‫"އާތިފް އެވެ‪ .‬މިގޭގައި ދެން ޓާގެޓް ކުރެވޭ މީހަކީ‬ ‫ކަލެއެވެ‪ .‬ކަލެއަކަށްވެސް މިތާގައި ނޫޅެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫މިކަން ހަނދާން ކުރާށެވެ‪ ".‬މިދެ ހުވަފެނާމެދު‬ ‫ވިސްނާލުމުން ގޯހެއް އުޅޭހެން ހީވި ނަމަވެސް‬ ‫ހުވަފެނަކީ ބިލާހެކޭ މީހުންބުނާތީ‪ ،‬އަނެއްކާވެސް‬ ‫އޮށޯވެލައިފީމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އޮށޯތުމުގެ ކުރިން‬ ‫އަނެއްކާވެސް ހުރިހާ ކުޑަދޮރެއްގައި ތަންޑު‬ ‫އެޅުވިފައި ހުރިތޯ ބެލީމެވެ‪ .‬އޭރު އެއް ކުޑަ‬ ‫ދޮރުގައި ތަންޑު ނޭޅުވި ހުއްޓެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬ ‫އެ ދޮރުގެ ތަންޑު އެޅުވުމަށްފަހު އަނެއްކާވެސް‬ ‫އޮށޯވެ ލޯ މަރާލައިފީމެވެ‪.‬‬ ‫ގޮތް‬ ‫"އަޑުނީވެނީތަ؟‬ ‫ ‬ ‫މިހެން‬ ‫ހުވަފެނުގައި‬ ‫ދޫނުކުރާނަންތަ؟"‬ ‫ބުނިއަޑަށް އަނެއްކާވެސް ސިހިގެންގޮސް ދެވަނަ‬ ‫ފަހަރަށް ހޭލެވިއްޖެއެވެ‪ .‬ހަމަ އެޔާއެކު ރުކެއް‬ ‫ކަނޑާފައި ވައްޓާލިފަދަ ބާރުއަޑެއް މިސްކިތާ‬ ‫ދިމާއިން އިވިއްޖެ އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެއީ ރުކަކުން‬ ‫ވެއްޓުނު ފަނެކޭ ހީކޮށް އަނެއްކާވެސް އަޅާނުލައި‬ ‫އޮތީއެވެ‪ .‬އެހެން އޮއްވާ ކުއްލިއަކަށް ގޭ ފުރާޅު‬ ‫އެއްކޮށް ގުޑުގުޑު އަޅައިގަތެވެ‪ .‬ހީވީ ބިންހެލުމެއް‬ ‫އައިހެންނެވެ‪ .‬ޓިނުތައްވެސް ހީވަނީ ދެންމެ‬ ‫ދެންމެ ވިއްސައިގެން ހިނގައިދާނެ ހެންނެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް އެއީ ވައިގަދަވުމުން ވީކަމެއް‬ ‫ކަމަށްހީކޮށް މަޑުމަޑުން އޮތީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ހިތުގައި ޝައްކު އުފެދިފައިވާތީ ދެން އަހަރެން‬ ‫އޮތީ ފިސާރި ހުށިޔާރު ވެގެންނެވެ‪ .‬އެހެންއޮއްވާ‬ ‫ކުއްލިއަކަށް ބިރުގަންނަ ޒާތަކަށް ކުޑަދޮރު‬ ‫ހުޅުވިއްޖެއެވެ‪ .‬އެއީ އަހަރެންގެ ދެއަތުން ތަންޑު‬ ‫އެޅުވި ކުޑަދޮރެވެ‪ .‬ދޮރު ހުޅުވުނީ މީހަކު ދޮރުގައި‬ ‫ޖަހާ ކުއްލިއަކަށް ހުޅުވާލާ ގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫އެހިސާބުން އަހަރެން ވަރަށް ބިރުގެންފިއެވެ‪.‬‬

‫އެއީ ތަޅުލާފައިހުރި ދޮރެއް އެގޮތަށް ހުޅުވެންވީ‬ ‫އެއްވެސް ސަބަބެއް ނުވިސްނޭތީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ވަގުން އުޅޭކަމަށް ހީކޮށް ކުއްލިއަކަށް އެނދުން‬ ‫ފުންމާލައިގެން ބައްތިން އަލިކޮށް އެ ސަރަޙައްދު‬ ‫ބަލާލައިފީމެވެ‪ .‬އެއްވެސް މީހެއްގެ ހިލަމެއް‬ ‫ބޭރުން ފެންނާކަށް ނެތެވެ‪ .‬އެހެންވެ އަނެއްކާވެސް‬ ‫އެދޮރު ލައްޕައި ތަންޑު އަޅުވައިފީމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ދެން އޮށޯތުމުގެ ކުރިން ގޭގެ ހުރިހާ ކޮޓަރިއަކާއި‬ ‫ހުރިހާ ތަނެއް ވަކިވަކިން ބައްތިން އަލިކޮށް‬ ‫ބަލައިފީމެވެ‪ .‬ގޭތެރޭގައި އެހެން އެއްވެސް‬ ‫މީހަކު އުޅޭތޯއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ގޭގެ އެއްވެސް‬ ‫ތަނަކުން ގޭތެރޭގައި މީހެއްގެ ހިލަމެއް ނުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންވުމުން އަނެއްކާވެސް އައިސް އެނދުގައި‬ ‫އޮށޯވެއްޖައީމެވެ‪ .‬ކުޑައިރުކޮޅަކުން އަނެއްކާވެސް‬ ‫ނިދިއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ފަހުގެ އިންޒާރު‬ ‫"ކަލެއަށް އޮވެދޭނަން" އަނެއްކާވެސް‬ ‫ ‬ ‫ބުނިއަޑަށް‬ ‫މީހަކު‬ ‫މިހެން‬ ‫ނިދުނުތަނާ‬ ‫ސިއްސައިގެން ގޮސް‪ ،‬ހޭލެވުނުއިރު ކަމަކު ދާކަށް‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬ގެ ހީވަނީ ފުނޑުފުނޑު ވެދާނެ ހެންނެވެ‪.‬‬ ‫ފުރާޅު ބާރަކަށް ތެޅެނީ އެވެ‪ .‬ބަދިގޭގައި ހުރި‬ ‫ތެއްޔާއި ސަމުސާ ތަޅުވާ އަޑު އިވެއެވެ‪ .‬ގޭގެ‬ ‫އެތަންމިތާގައި ތަޅާއަޑުވެސް އިވެއެވެ‪ .‬ހީވަނީ‬ ‫މިޔުޒިކު ކުޅެން ނުދަންނަ ބޭންޑެއްގެ ބަޔަކު‬ ‫އެއްވެ ބެރުޖަހާ ހެންނެވެ‪ .‬ޚާއްޞަކޮށް ގޭގެ‬ ‫ބިއްދޮށު ފަރާތުގެ ދޮރުވެސް އޭރު ހީވަނީ މީހަކު‬ ‫ވަރަށް ބާރަށް ތަޅައި ނައްޓާލަފާނެ ހެންނެވެ‪.‬‬ ‫އެވަގުތު ކުރިން ހުޅުވުނުގޮތަށް އަނެއްކާވެސް‬ ‫ކުޑަދޮރެއް ހުޅުވިއްޖެއެވެ‪ .‬އަހަރެން ކުއްލިއަކަށް‬ ‫ތެދުވެ ގެންގުޅުނު ވަޅި ފައިގައި ހަރުކޮށް‪،‬‬ ‫ގޭގައި އޮތް ކުޑަ ޓޯޗުބައްތި ޖީބަށް ޖަހައި‪ ،‬ބޮޑު‬ ‫ބައްތީގައި އައު ބޮއްކެއް ހަރުކޮށް‪ ،‬ދެބައްތިވެސް‬ ‫ތައްޔާރުކޮށްފީމެވެ‪ .‬އަހަރެން ހީކުރީ ކޮޓަރީގައި‬ ‫ތިބި ޢާއިލާގެ އެހެން މީހުންތިބީ ނިދާފައި‬ ‫ކަމަށެވެ‪ .‬މިހާރު ގޭތެރެއިން އެއިވޭ އަޑުތަކުގެ‬ ‫ސަބަބުން ގޭގައި ހިނދުކޮޅަކުވެސް ތިބުމަކީ‬ ‫ރަނގަޅު ކަމެއްނޫން ކަމުގައި އެވަގުތު އަހަންނަށް‬ ‫ވިސްނުނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ކޮޓަރިން ބޭރަށް‬ ‫ނުކުމެ މުޅި ސަރަޙައްދަށް އަލިކޮށް ބަލައިފީމެވެ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް އެއްވެސް މީހެއްގެ ހިލަމެއް‬ ‫ފެންނާކަށް ނެތެވެ‪ .‬އެގޮތަށް އަލިކުރަމުންގޮސް‬ ‫މިސްކިތާއި ދިމާއަށްވެސް އަލިކޮށްފީމެވެ‪ .‬އޭރު‬ ‫މިސްކިތުގެ ގަޑިން މެންދަމު ‪ 2:40‬ވީއެވެ‪.‬‬ ‫މިސްކިތުގައި ކޮންމެވެސް މީހަކު ނަމާދު ކުރަން‬ ‫ހުއްޓެވެ‪ .‬އެތަން ފެނުމުން ކޮންމެވެސްވަރެއްގެ‬

‫ހިތްހަމަ ޖެހުމެއް ލިބުނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިއިވޭ‬ ‫އަޑުތަކަކީ މާބޮޑު ކަމަކަށް ނަހަދާ ހުރިހާ‬ ‫ދޮރެއްވެސް އަނެއްކާ ރަނގަޅަށް ލައްޕައި‬ ‫ތަޅުލުމަށްފަހު އެނދުގައި ޖައްސާލައިފީމެވެ‪.‬‬ ‫ދެތިންރޭ ނުނިދާ ހުރުމުގެ ސަބަބުން އެނދުގައި‬ ‫އޮށޯތުމާއެކު ނިދެއެވެ‪" .‬ކަލެއަށް އަޑު ނީވެނީހޭ‪.‬‬ ‫ފުރާނަ ބޭނުންތަ؟" ހުވަފެނުން މިހިސާބަށް‬ ‫(ހުސިންބެ) ބުނިތަނާ ސިއްސައިގެން ގޮސް‬ ‫ހޭލެވިއްޖެއެވެ‪ .‬ކުއްލިއަކަށް ބަލާލެވުނީ ކުޑަދޮރާ‬ ‫ދިމާއަށެވެ‪ .‬އޭރު ކުޑަދޮރެއްވަނީ ހުޅުވިފައެވެ‪.‬‬ ‫ކުރިން އިވުނު އަޑުތައް މިހާރު މާގަދައެވެ‪.‬‬ ‫ހީވަނީ ނަގޫރޯޅިއެއް އަރައިގެން އުޅޭހެނެވެ‪.‬‬ ‫އެހިސާބުން ގޭގައި މަޑުކުރުމަކީ ރައްކާތެރިގޮތެއް‬ ‫ނޫންކަން ޔަޤީންވެއްޖެވެ‪ .‬ދެން ގެއަށް އަންނާނީ‬ ‫ފަންޑިތަ ހަދާމީހަކާ ބައްދަލުކޮށް ވާނުވާ އޮޅުން‬ ‫ފިލުވުމަށްފަހު ކަމަށް ޢަޒުމް ކަނޑައަޅައި‬ ‫ޢާއިލާގެ ދެންތިބި މީހުންނަށް މިއަޑުތައް އިވޭތޯ‬ ‫ބެލުމަށް ކޮޓަރީގެ ހޮޅިބުރި ދިއްލާލައިފީމެވެ‪.‬‬

‫އެހެން ގެއަކަށް ބަދަލުވުން‬ ‫ކޮޓަރީގެ ބޮކި ދިއްލުމާއެކު މަންމަ‬ ‫ ‬ ‫ކުއްލިއަކަށް ދެލޯ މެރިއެވެ‪ .‬އެއާއެކު‪ ،‬މަންމަ‬ ‫އޮތީ ހޭލާހޭ އަހަރެންނަށް އަހާލެވުނެވެ‪ .‬މަންމަ‬ ‫"އާއެކޭ" ބުނެލިއެވެ‪ .‬މިތާގައި އެއްވެސް ކަމެއް‬ ‫އެބަ ހިނގާތޯ އަހަރެން ސުވާލު ކުރީމެވެ‪ .‬ބޭބެ‬ ‫ގަންނަ ހުރިހާ ސަކަރާތެއް ފެނެއޭ އަޑުއިވެއޭ‬ ‫އަޒުއްލާ އާއި މަންމަ އާއި ދެމީހުންވެސް‬ ‫ބުނެފިއެވެ‪ .‬އަޒުއްލާ އަކީ އަހަރެންގެ އެންމެ‬ ‫ހަގު ކޮއްކޮއަށް ލޯބިން އަހަރެން ކިޔާނަމެވެ‪ .‬އެހާ‬ ‫ހިސާބުން‪ ،‬އެމީހުންވެސް ތިބީ ބިރުން ހަދާނެގޮތް‬ ‫ނޭނގިފައިކަން އަހަންނަށް ވިސްނުނެވެ‪.‬‬ ‫އަހަންނަށް ފެނުނު ކަންކަމާއި‪،‬‬ ‫ ‬ ‫ހުވަފެނުގައި ލިބުނު މެސުޖުތަކުގެ ސަބަބުން‪،‬‬ ‫ތިބުމަކީ‬ ‫ގޭތެރޭގައި‬ ‫ހިނދުކޮޅަކަށްވެސް‬ ‫ރައްކާތެރި ކަމަކަށް ނުވާތީ އެންމެން ގޮވައިގެން‬ ‫ގެއިން ނުކުންނަން ދަތުރު ހަދައިފީމެވެ‪ .‬ކުރީގައި‬ ‫ހުރެގެން ކޮޓަރިން ނުކުމެ ގޭގެ ބިއްދޮށު ފަރާތު ދޮރާ‬ ‫ދިމާއަށް އެއްކަލަ ބޮޑު ބައްތިން އަލިކޮށްލީމެވެ‪.‬‬ ‫އެއާއެކު ކުއްލިއަކަށް އޭގެ ބޮކި އަނދައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އެވަގުތު ޖީބުގައި އޮތް ކުޑަބައްތި ނަގައިފައި‬ ‫ފަޔާއި ދިމާ ބިމަށް އަލިކުރަން އަޒުއްލާ ގާތުގައި‬ ‫ބުނެ‪ ،‬ބޮޑު ބައްތީގެ ބޮކި ބަދަލުކޮށްފީމެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫އަނެއްކާވެސް ގޭގެ ވަލުފަރާތުގެ ދޮރާ ދިމާއަށް‬ ‫ބޮޑުބައްތިން އަލިކޮށްލީމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ދޮރު‬ ‫ކީއްކުރަން ހެއްޔެވެ؟ ގޭގެ ފާރުވެސް ނުފެނެއެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެން ކުރީގައި ހުރެގެން އަޒުއްލާ‬ ‫ ‬

‫‪49‬‬

‫އަތަށް ކުޑަ ބައްތި ދީފައި އޭނާ އެންމެ ފަހަތުގައި‬ ‫ބަހައްޓައިގެން ނުކުމެގެން ދިޔައީ މަގުގެ އަނެއް‬ ‫ފަރާތުގައި ހުރި އަހަރެމެންގެ ރައްޓެއްސެއް‬ ‫ކަމުގައިވާ ކަލޯދައްތަމެންގެ ގެއަށެވެ‪ .‬އެގޭ‬ ‫މީހުންނަށް ގޮވާގޮވާ އެއްވެސް ޚަބަރެއް ނުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންވެ ދެން ނައްޓާލީ އާބޭމެން ގެއަށް ދާށެވެ‪.‬‬ ‫އާބެއަކީ އަހަރެންގެ ތިމާގެ މީހެކެވެ‪ .‬ކިތަންމެ‬ ‫ދުރުގައި އާބޭގެ ގެހުއްޓަސް ދެން އެންމެ ބޮޑު‬ ‫ހިމާޔަތެއް ލިބޭނީ އެތަނުންކަމަށް ބަލާފައި‪،‬‬ ‫އެގެއަށް ދާން ގަސްތުކުރީއެވެ‪.‬‬ ‫އާބެމެންގެ ގެއަށްދާން ނައްޓާލިތަނުން‬ ‫ ‬ ‫"ބޭބޭ އެހެރީ" އޭ އަޒުއްލާ ބުނެފިއެވެ‪ .‬އެހެން‬ ‫ބުނުމާއެކު އެދިމާއަށް އަޅުގަނޑާއި މަންމައަށް‬ ‫ބަލާލެވުނީ އެއްފަހަރާއެވެ‪ .‬އޭރު މިސްކިތާވީ‬ ‫ފަޅީގައި ގޭގެ ގޯތިތެރޭގައި ހުރި ފޭރުގަހެއްގެ‬ ‫ކައިރީގައި އަނެއް ފަރާތަށް މޫނު އަނބުރައިގެން‬ ‫ވިއްސަކަށްފޫޓްގެ ބިޔަ މީހަކު ހުއްޓެވެ‪ .‬ގޭ‬ ‫ފުރާޅުމަތިން އެމީހެއްގެ ބޯ އަރައެވެ‪ .‬އެހިސާބުން‬ ‫މަންމަ އަޒުއްލާގެ މޫނުގައި އަތްއަޅައި އަނެއް‬ ‫ފަރާތަށް އަނބުރާލާފައި "މިތަނަށް އަލިކުރާށޭ"‬ ‫ބުނެފިއެވެ‪ .‬ދެން އާބެމެން ގެއަށް ދާން‬ ‫ނައްޓާލައިފީމެވެ‪ .‬ގެއާ ޖެހިގެން އޮތް "ބެރިމަގު"‬ ‫ކިޔާމަގުން ދާން އުޅެފައި އެމަގުން ދިއުމަކީ‬ ‫އަމާން ކަމަކަށް ނުވާތީ އަހަރެމެން ދިޔައީ ބޮޑު‬ ‫މަގުންނެވެ‪ .‬ބޮޑު މަގުންގޮސް އެޅީ އާބެމެންގެ‬ ‫ހުރި މަގަށެވެ‪ .‬އެއީވެސް ދިގު މަގެކެވެ‪.‬‬ ‫އެމަގުގައި ރަށުގައި ކުރިން ކަތީބުކަން ކުރި‬ ‫ކުޑަ އަހަންމަދޭބޭގެ ގެ ފަޅަށް ހުއްޓެވެ‪ .‬އެގެއާއި‬ ‫ޖެހިގެން ހުންނަނީ އަންހެން މިސްކިތެވެ‪ .‬އެގެއާ‬ ‫އަރާ ހަމަވިތަނާ އަޑެއް އިވިއްޖެއެވެ‪ .‬އެދިމާއަށް‬ ‫ބަލާލިއިރު އެގެއާއި އަންހެން މިސްކިތާ ދެމެދުގައި‬ ‫އޮތް ހުސްޖާގާގައި ކުރިން ފެނުނު ބޮޑު މީހާ‬ ‫ހުއްޓެވެ‪ .‬ހަމަ އެސިފައިގައި އެކުލައިގައި‬ ‫ފުރަގަސް ދީގެނެވެ‪ .‬ދެން ހިނގުން ބާރުކޮށް‬ ‫‪50‬‬ ‫ގޮސް އާބެމެން ގޭމީހުންނަށް ގޮވާލައިފީމެވެ‪ .‬އޭރު‬

‫އާބެ ވީ ފަރުމަސްވެރިކަމު ގޮހެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެގޭގައި ތިބޭތާ އިރުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އާބެ‬ ‫މަހުން އަތުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ދެވަނަ ރޭގައި ކަންތައް ދިމާވިގޮތް‬ ‫ދެވަނަ ރޭގެވެސް ގޭގައި ނިދުމުގެ‬ ‫ ‬ ‫އުންމީދުގައި އާބެމެން ގެއިން ގެއަށްދާން‬ ‫ހިނގައިގެންފީމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ފަޅުގޯއްޗާއި‬ ‫އަރާހަމަވިތަނާ ފިނި ވައިރޯޅިއެއް ޖެހުނުހެން‬ ‫ހީވިއެވެ‪ .‬ގައިން ދިޔައީ ހީބިހި ނަގައިގެނެވެ‪.‬‬ ‫ދެން ކުއްލިއަކަށް ބަލާލެވުނީ އެފަޅު ގޯތީގެ‬ ‫ތެރެއަށެވެ‪ .‬އޭރު ފަޅުގޯތީގެ ބިއްދޮށުގައި އޮތް‬ ‫އޮޅުދަނޑާއި ދިމާލުގައި ކުޅިވަރު ކުޅުމަށް‬ ‫ކުލަބޮކިތައް ދިއްލާފާއިވާގޮތަށް ތިރީހަކަށްފޫޓް‬ ‫ފުޅާމިނުގައި ޒީނަތްތެރިކޮށް ދިއްލާފައިވަނިކޮށް‬ ‫ފެނިއްޖެއެވެ‪ .‬ޕިރަމިޑެއްގެ ސިފައިގައެވެ‪ .‬އެ‬ ‫އަލިގަނޑުގެ އުސްމިން ވަރަށް މައްޗަށް ހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫އެހިސާބުން ހިތުގައި ބިރުވެރިކަން އުފެދުނު‬ ‫ނަމަވެސް ހިތްވަރުކޮށްފައި ދިޔައީ ގެއަށެވެ‪.‬‬ ‫ގެއާއި އަރާހަމަވެފަ ބެލިއިރު އަނެއްކާވެސް‬ ‫ކުރިންރޭ ހުރިތަނުގައި ހަމަ އެއްކަލަ މީހާ‬ ‫އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެރޭ ގޭގައި ނިދުމަކީ‬ ‫ރައްކާތެރިކަމަކަށް ނުވާތީ އެރޭ އަހަރެމެން ނިދީ‬ ‫ކަލޯދައްތަމެން ގޭގައެވެ‪.‬‬

‫ފަންޑިތަ ހަދާ ީމހެއްގެ އިރުޝާދު‬ ‫ކަންތައް ދިމާވިގޮތުން‪ ،‬އަހަރެންގެ‬ ‫ ‬ ‫ހުވަފެނުގައި ފެނުނު ހުސިންބެއާ ވާހަކަ‬ ‫ދެއްކީމެވެ‪ .‬ވީ ހުރިހާ ގޮތެއް ކިޔައިދިނީމެވެ‪.‬‬ ‫ހުސިންބެ ބުނިގޮތުގައި ބައްޕަ އަކީ ޖިންނި‬ ‫އަވަލާފައިވާ މީހަކަށް ވުމާއެކު ބައްޕަ ގެންގުޅުނު‬ ‫އެއްޗެހި ނައްތާލަން މަންމައަށް އިރުޝާދު‬ ‫ދިނީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ރަށުގައި އުޅޭ ވަރަށް ފަޤީރު‬

‫މީހަކު އެތަކެތި ބޭނުން ވާހަކަ ބުނުމުން މަންމަ‬ ‫ގޭގައި އެތަކެތި ނައްތާނުލައި ބެހެއްޓީއެވެ‪.‬‬ ‫އެއަށްފަހު އަވަށްޓެރިންގެ އިރުޝާދާއެކު‪ ،‬ޖިންނި‬ ‫ރައްކަލަށް މީހަކު ލައްވައި ފަންޑިތަ ހެއްދީއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ޖިންނި ޝައިޠާނުންގެ ބަޔަކު‬ ‫ގޭތެރޭގައި ތާށިވީއެވެ‪ .‬އެކަން ރަނގަޅު ކުރެވެން‬ ‫އޮތީ ގެ އަށް ހެދި އެތިފަހަރު ނައްތާލައިގެންނާއި‬ ‫އިތުރު ފިޔަވަޅުތައްވެސް އަޅައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެން މާލެ އައިސް މަޝްހޫރު‬ ‫ ‬ ‫ފަންޑިތަ ހަދާ މީހަކާ ބައްދަލުކޮށް ހުރިހާ‬ ‫ވާހަކައެއް ހިއްސާކުރީމެވެ‪ .‬އަދި ‪ 1998‬ވަނަ‬ ‫އަހަރު ކ‪.‬ވިލިގިލީ ރިސޯޓުގެ އެނދެއްގައި‬ ‫ބައްޕަ ނިދާފައި އޮއްވާ ވައްޓާލި ވާހަކަ އާއި‬ ‫ބަލިވެ އޮތް އިރު ބައްޕައަށް ދިމާވި އެކި‬ ‫ހާދިސާތައް ކިޔައިދީފީމެވެ‪ .‬ކ‪.‬ވިލިނގިލީގައި‬ ‫ދިމާވި ހާދިސާއަށްފަހު ބައްޕަގެ އެއްފަރާތުންވަނީ‬ ‫ވާގިނެތިފައެވެ‪ .‬އޭނާ ބުނިގޮތުގައި ބައްޕައާއެކީ‬ ‫އުޅުނީ އެންމެ ޖިންނިއެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެއްބަޔަކު‬ ‫ގޭގައި މަޑުކޮށްފައި ބައްޕަގެ ގަބުރާއެކުވެސް‬ ‫ޖިންނިތަކެއް ދާނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ވަޅުލާ ހިސާބުން‬ ‫އެމީހުންނަށް އެ މައްޔިތާ ގެއްލުނީއެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫އެމީހުން އެނބުރި އަންނާނީ ކުރިން ބައްޕަ ބަލިވެ‬ ‫އޮތް ތަނަށެވެ‪ .‬އެތަންވާނީ އެމީހުންގެ ދާއިމީ‬ ‫ޖަގަހަ އަކަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ޖިންނި ރައްކަލަށް‬ ‫ހެދި އެތިފަހަރުގައި އެއްބަޔަކު އެތެރޭގައި‬ ‫ތާށިވެފައި ތިބިއިރު އަނެއްބަޔަކަށް ނުވަދެވިފައި‬ ‫ތިބުމުން ތާށިވެފައި ތިބި މީހުން ނިކުންނަން ކުރާ‬ ‫މަސައްކަތުގައި ބިރުވެރިކަންތަކާއި ދިމާވަނީއެވެ‪.‬‬ ‫ބައްޕަޔަށް އެހެން ދިމާވާން ލަފާކުރެވެނީ އެވޭލާ‬ ‫ޒަމާނުއްސުރެ ގޯއްޗާހެދި އެއްބަޔަކު އަނެއް‬ ‫ބަޔަކަށް ކަންވެރިކަން (ފަންޑިތަ) ހެދީމައެވެ‪.‬‬ ‫މަންމަ ދައްކާފައިހުރި ވާހަކަތަކާއި އަހަރެންގެ‬ ‫ހާދިސާތަކަށް‬ ‫ދިމާވެފައިވާ‬ ‫ހަނދާނުގައި‬ ‫ވިސްނާލުމުން އެއީ ތެދު ޙަޤީޤަތްކަން ޤަބޫލު‬ ‫ކުރެވެއެވެ‪ .‬ދެން ޓާގެޓް ކުރެވޭނެ މީހަކީ‬ ‫އަހަރެންކަންވެސް އެނގުނެވެ‪ .‬އެއީ ދިމާވެފައިވާ‬ ‫ހާދިސާތަކާއި ބައިވަރު ސަބަބުތަކެއް ހުރެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އެގޯތީގައި ދެން ބަޔަކަށް ދިރިއުޅެވޭނީ ގޭ‬ ‫ފުރާޅު ނަގާފައި ވާރެ އާއި އަވީގައި ޒަމާންތަކެއް‬ ‫ވަންދެން ބަހައްޓައިގެންކަމަށް އޭނާ އިރުޝާދު‬ ‫ދިނެވެ‪ .‬މިހާރު އެގެ ފެނުނަސް ބިރުގަނެއެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރެންގެ ނަސޭހަތަކީ ޢާއިލާގެ މީހަކުވެސް‬ ‫އަދި އެއްވެސް އިންސާނަކުވެސް ދުވަހަކުވެސް‬ ‫އެގޯތީގައި ދިރި ނުއުޅުމެވެ‪ .‬އެއީ ރައްކާތެރި‬ ‫ކަމަކަށް ނުވާތީއެވެ‪ .‬މިހާރު އަހަރެންގެ ޢާއިލާ‬ ‫ދިރިއުޅެނީ މަންމަ އާއި އެއްބަނޑު އެއްބަފާ‬ ‫ބޭބެއެއްގެ ގޭގައެވެ‪ .‬އެތައް ޒަމާނެއްވަންދެން‬ ‫އުޅުނު ގެއާއި އަބަދުގެ އަބަދަށް އަލްވަދާޢު‬ ‫ކިޔާފައެވެ‪.‬‬

‫ަޤ ުއ ުމ ެގ ުކރ ަިމ ުގ‬ ‫އަބަދުވެސް މިޤައުމަށް ފާގަތިކަމާއި ރައްކާތެރިކަމޭ އެދެ ީ‬ ‫ނ‬ ‫މަދަދުތައް ﷲ ދެއްވުން އެދި ދެއަތް އުފުލާ ދުޢާ ކުރަނީ‬ ‫ ‬ ‫ރާއްޖެ އާރާސްތުކޮށްފައިވަނީ އެކަތައިގެ ހަރުދާ ގަދަފަދަ‬ ‫ ‬ ‫ބިންގަލެއްގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫‪1.1‬މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީން‬ ‫‪2.2‬ސައްތައިން ސައްތަމުސްލިމު ޤައުމަކަށްވުން‬ ‫‪3.3‬ދިވެހިންގެ ޤައުމީ ބަސް ދިވެހި ބަހަށްވުން‬ ‫‪4.4‬އަމިއްލަ ސަޤާފަތެއް ރާއްޖޭގައި އޮތުން‬ ‫‪5.5‬އިންސާނިއްޔަތުކަމަށް ދިވެހިން ލޯބިކޮށް އަހުލުވެރިވުން‬

‫މިކަންތައްތަކާއި މިނޫންވެސް މިފަދަ އެތައްކަންތައްތަކެއްވަނީ‬ ‫ ‬ ‫ދިވެހިންގެ ޤައުމިއްޔަތާއި ގުޅިފައެވެ‪.‬‬

‫މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީން‬

‫މިނިސްޓްރީ އޮފް އިސްލާމިކު އެފެއާޒުންނާއި އަމިއްލަ‬ ‫ ‬ ‫ފަރާތްތަކުން ދީން ކުރިއަރުވާ ދިވެހިންގެ އަގީދާއާއި އީމާންކަން ހަރުދަނާ‬ ‫ކުރައްވަން ކުރައްވާ ތަފާތު އެތަކެއް މަސައްކަތްތަކަކުން މިސްކިތްތަކަށް‬ ‫ނަމާދަށް ދާމީހުން ގިނަވެއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި ހައްޖަށް ދާ މީހުންނާއި ޒަކާތްދޭ‬ ‫މީހުންވެސްއިތުރު ވެއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި މިސްކިތްތަކުގެ އާއި ގޭގައި ޤުރުއާން‬ ‫ކިޔަވާމީހުން އިތުރުވެ އާންމު ވެއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހިންގެ ޤައުމީ ބަސް‬

‫ބަސްކުރިއަރުވަން ސްކޫލްތަކުންނާއި އަމިއްލަ ފަރާތްތަކުން‬ ‫ ‬ ‫ބަހުސް މުބާރާތްތައް ބޭއްވުމާއި ޅެންވެރިކަން ކުރިއަރުވަން ކުރާ‬ ‫މަސައްކަތްތައް ފާހަގަކުރެވޭހާ ގިނަ ވެއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ސަޤާފަތް‬

‫ދިވެހި ރާޤުތައް ހެދުމާއި ބޮޑުބެރު ޖެހުމާއި އިހުޒަމާނުގައި‬ ‫ ‬ ‫ކުޅުނު ސަގާފީ ކުޅިވަރުތައް އެކިއެކި މުނާސަބަތުގައި ކުޅެ‪ ،‬އެކަންކަން‬ ‫ތަރަށްޤީކުރަން ކުރާ މަސައްކަތްތައްވެސް އިތުރުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫މީޑިއާ‬

‫ތ ކުރިއަރަމުންދާ މީޑިއާއެއް ރާއްޖޭގައި‬ ‫އެއްވެސް ހާސްކަމެއްނެ ި‬ ‫ ‬ ‫ށ ގަލަމާއި ދުލުގެ މިނިވަންކަން އޮތް‬ ‫އެބައޮތެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގައި އޮތްވަރަ ް‬ ‫ޤައުމެއް މި ހިސާބަކު ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ހާމަކުރެވުނު ކަންކަމުގެ އަލީގައި އެއްޗެއް ދަންނަވާނަމަ‬ ‫ ‬ ‫ދަންނަވަން ޖެހޭނީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކުރިމަގު ވަރަށް އުޖާލާ ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމުގެ ކުރިމަގު އުޖާލާވެ ތަރައްޤީވުމަށް ދިވެހި ދަރިންއެދެއެވެ‪.‬‬ ‫ ‬ ‫ދެޖިންސުގެ ދަރިންނެވެ‪ .‬މަސައްކަތް ކުރަނީވެސް އެމަޤުޞަދުގައެވެ‪.‬‬ ‫އެނިޔަތުގައެވެ‪ .‬ނަތީޖާ ފެންނަމުންދަނީ ހިތްހަމަޖެހޭ ގޮތެއްގައެވެ‪.‬‬

‫ހައިވަކަރު އަޙުމަދުފުޅު‬

‫ތަޢުލީމީ ހާލަތު‬

‫ނ އެއް އަހަރުން‬ ‫ނ ދަރިވަރުވާކުދި ް‬ ‫ސްކޫލްތަކުންނާއި ކޮލެޖްތަކު ް‬ ‫ ‬ ‫ދ ވަރަށް ބޮޑެވެ‪.‬‬ ‫ގށް ކުރެވޭ އުންމީ ު‬ ‫އަނެއް އަހަރަށް ގިނަވަމުންދާތީ ކުރިމަ ަ‬

‫މަތީ ތަޢުލީމުގެ ހާލަތު‬

‫ރާއްޖޭގައި މަތީ ތަޢުލީމު ހާސިލުކުރައްވައިގެން ތިއްބެވި‬ ‫ ‬ ‫ޢިއްޒަތްތެރިން ވަރަށް ގިނައެވެ‪ .‬އެބޭފުޅުން ތަޢުލީމު ފެތުރުއްވުމަށް ގިނަ‬ ‫ގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް އެބަކުރައްވައެވެ‪ .‬އެބޭފުޅުން ސްކޫލްތަކުގައާއި‬ ‫ކޮލެޖްތަކުގައާއި އަމިއްލަގޮތުންވެސް ތަޢުލީމު ފެތުރުއްވުމާއި މީހުން‬ ‫ބިނާކުރެއްވުންފަދަ މުހިންމު މަސައްކަތްތައް ކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ‬ ‫އިތުރުން ފޮތް ލިޔުއްވުމުގެ މަސައްކަތްވެސް ކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ކޮލެޖް‬ ‫ހިންގަވަނީ އަމިއްލަ ދެފަރާތަކުންނެވެ‪ .‬އަދި އެކަމުގެ ސަބަބުން ތަޢުލީމީ‬ ‫މަސްރަޙުވަނީ ތަޢުލީމީ ވާދަވެރި މަސްރަޙަކަށް ބަދަލުވެފައެވެ‪ .‬މިހާރުވަނީ‬ ‫ޤައުމީ ޔުނިވާސިޓީ ސަރުކާރުން އުފައްދާފައެވެ‪.‬‬

‫މަސައްކަތްތެރިކަން‬

‫ދަނޑުވެރިކަން‬ ‫މަސްވެރިކަމާއި‬ ‫ފަތުރުވެރިކަމާއި‬ ‫ ‬ ‫ތަރައްޤީކުރައްވަން ސަރުކާރުން ކުރައްވާ މަސައްކަތްތަކުން ދަނީ ވަރަށް‬ ‫ކާމިޔާބީ ނަތީޖާއެއް ފެންނަމުންނެވެ‪ .‬ފަތުރުވެރިކަންވަނީ ބޭރު ރާއްޖެތަކުގެ‬ ‫މާހައުލުތަކުގައި ނަމޫނާ ފަތުރުވެރިކަމެއްގެ ގޮތުގައި ފާހަގަކުރެވިފައެވެ‪.‬‬

‫ރާއްޖޭގެ އެއްރަށް އަނެއް ރަށާއި ދަތުރުފަތުރުގެ ގޮތުން ގުޅާލުން‬ ‫ޖާޒީރާ ޤައުމަކަށް ރާއްޖެވީކަމުގެ ސަބަބުން އެއްރަށުން‬ ‫ ‬ ‫އަނެއްރަށަށްގޮސް އައިސްވުން އެކަމަށް އެދޭމީހުންނަށް ދަތިވެފައިވަނިކޮށް‬ ‫ސަރުކާރުން ދަތުރުފަތުރުގެ ނިޒާމު ހަމަޖެއްސެވުމުން އެކަމުގެ ފަސޭހަތައް‬ ‫ރައްޔިތުނަށް ލިބި ކުޑަކުޑަ ޚަރަދަކުން ބޭނުންތައް ފުއްދެން ފެށުމުން‬ ‫ރައްޔިތުން އުފާވެރިކަމުގެ ޝުޢޫތުތައް ފާޅުކުރަން ފަށައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ކުރިމަގުގެ ދެފަރާތުގައިވަނީ ޤައުމީ ގަހާއި ޤައުމީ މަލުގެ އާރޯ‬ ‫ ‬ ‫ބަގީޗާތަކެވެ‪ .‬ފަތްތަކުގެ ކުލަ ވަރަށް ފެއްސެއެވެ‪ .‬މާތަކާއި އިހާތައްވަނީ‬ ‫ދޮންވެ ފައްކާވެފައެވެ‪ .‬މަތިން ފެންނަނީ ގަދަ ނޫކުލައިގެ އުޑެއެވެ‪ .‬އުޑުގައި‬ ‫ތަރިތައް ވިދާ ބަބުޅަނީއެވެ‪ .‬އެ ރިހި ދޯދިތަކުން ބިމަށް ސަދަޤާތްކުރާ ހަނދު‬ ‫ފަތަރާސީކަމާއި ރަނިވަވަންތަކަމާއެކު ތަރިތަކުގެ ދުނިޔޭގައި ރަސްކަން‬ ‫ކުރަމުން ދަނީއެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމީ ޙަޔާތުގެ އުދަރެހުން އާ ކުލަތަކެއް އެފެންނަ ީ‬ ‫ނ‬ ‫ޤައުމީ ގަހާއި ޤައުމީ މަލުން އާރޯވަމުން ބިންތައް ދަނީ‬ ‫ ‬ ‫ފެއްސާއި ރަތާއި ހުދުން ޖައްވާ ފަޒާ ޖަރީވެގެން‬ ‫އެންމެން ދެކޭހިތުން ތިބި ބޮޑުމަންޒަރޭ އެފެންނަނީ‬ ‫ ‬

‫‪51‬‬

‫ވއ‪ 2.‬އަޙުމަދު ޢަބްދުﷲ‬

‫ނ ައދި ެވ ް‬ ‫ދި ެވހި ސި ަފއި ް‬ ‫ލޅު‬ ‫ސތިބީ ަގ ޮ‬ ‫ދ ަގއި‬ ‫ދނޑަ ް‬ ‫ކޅެ ް‬ ‫ަ‬ ‫ށ ު‬ ‫ކ ުތމު ެގ ުއ ްއމީ ު‬ ‫ނ ނި ު‬ ‫ޑީ‪.‬އެސް‪.‬ސީ ވަނީ ‪ަ 1‬އހަރުތެރޭ ‪ 3‬މުބާރާތުގައިވާދަކޮށް ‪ 2‬މުބާރާތުގެ ތަށި އުފުލާލައިފައި‬ ‫ ‬

‫ދިވެހި ސިފައިން ފުޓްބޯޅަ ކުޅެން ފަށާފައިވަނީ ‪1940‬ގެ‬

‫އަހަރުތަކުގެ ފަހުކޮޅު ސުމުއްވުލް އަމީރު މުޙައްމަދު އަމީނު ދޮށިމޭނާ‬

‫ކިލެގެފާނުގެ ބޮޑުވަޒީރު ކަމުގެ ދުވަސްވަރުގައި ކަމަށް ތާރީޚީ ބައެއް‬ ‫ލިޔުންތަކުން ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގައި އޭރު ރަސްމީ ސިފައެއްގައި‬

‫ފުޓްބޯޅަ ުކޅެވެމުން އައިސްފައިވަނީ މާލޭގެ އަވަށްތަކުގެ މެދުގައެވެ‪.‬‬

‫އެދުވަސްވަރު ސިފައިންނަށްވެސް މެޗްތައްކުޅުމުގެ ދައުވަތު ލިބި މާލޭގެ‬ ‫އަވަށްތަކާއެކު މެޗްތައް ކުޅެފައިވާކަން ތާރީޚް ހެކިދެއެވެ‪.‬‬ ‫މިފަހުގެ ތާރީޚެއްގައި ސިފައިން‬ ‫ ‬ ‫ޤައުމީ ފެންވަރުގެ ފުޓްބޯޅަ މުބާރާތެއްގައި‬ ‫ވާދަކޮށްފައިވަނީ ފުޓްބޯލް އެސޯސިއޭޝަން‬ ‫އޮފް މޯލްޑިވްސް އިން އިންތިޒާމްކޮށްގެން‬ ‫ސަރުކާރު އޮފީސް ކުންފުނިތަކަށް ހުޅުވާލައިގެން‬ ‫‪1989‬ވަނަ އަހަރު ބާއްވަންފެށި ރެފްރީސް‬ ‫ކަޕްގައެވެ‪ .‬ފަސް ފަހަރު ބޭއްވި މިމުބާރާތުގައި‬ ‫‪ 52‬ދިވެހި ސިފައިންވަނީ ތިންފަހަރު ފައިނަލްގައި‬ ‫ކުޅެ އެއްފަހަރު ތަށި އުފުލާލައިފައެވެ‪ .‬އާދެ‪،‬‬

‫މިއީ ފުޓްބޯޅައިގައި ދިވެހި ސިފައިން އެންމެ‬ ‫ފުރަތަމަ ހޯދި އެންމެ ފޮނި ކާމިޔާބީއެވެ‪.‬‬ ‫‪1993‬ވަނައަހަރު ގަލޮޅު ރަސްމީ ދަނޑުގައި‬ ‫ކުޅެވުނު ފަސްވަނަ ރެފްރީސްކަޕްގެ ފައިނަލް‬ ‫މެޗްގައި ރާއްޖޭގައި ޖެހި ފުރަތަމަ ރަންގޯލާއެކު‬ ‫ދިވެހި ސިފައިން މޮޅުވިފަހުން ރެފްރީސްކަޕް‬ ‫ހުއްޓާލައިފައެވެ‪.‬‬ ‫ބޭއްވުންވަނީ‬ ‫މުބާރާތް‬ ‫ހުއްޓާލުމާއެކު‬ ‫ބޭއްވުން‬ ‫ރެފްރީސްކަޕް‬ ‫އޭރު ސިފައިންގޭގައި ތިބި މިކުޅިވަރުކުޅޭ‬

‫ކުޅުންތެރިން މާޔޫސްވިއެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ އެންމެ‬ ‫ޝަރަފްވެރި ދަނޑުކަމުގައިވާ ގަލޮޅު ދަނޑަށް‬ ‫އަރާ ޤައުމީފެންވަރުގެ މުބާރާތެއްގައި ކުޅުމުގެ‬ ‫ފުރުޞަތު ގެއްލުމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިގު‬ ‫ދުވަހުގެ‬ ‫އަހަރު‬ ‫‪16‬‬ ‫ ‬ ‫އިންތިޒާރަކަށްފަހު ދިވެހި ސިފައިން ޤައުމީ‬ ‫ފެންވަރުގައި ފުޓްބޯޅަ ކުޅެން ނިކުންނާނެ ކަމުގެ‬ ‫ފެހި ސިގްނަލްއެއް ލިބިގެން ގޮސްފައިވަނީ‬ ‫‪ 2008‬ވަނަ އަހަރުގެ ފަހުކޮޅުއެވެ‪ .‬އެއަހަރު‬ ‫ހަވާލުވެލެއްވި‬ ‫މިނިސްޓަރކަމާ‬ ‫ޑިފެންސް‬ ‫އޮނަރަބަލް އަމީން ފައިޞަލް މީޑިއާ ގައި‬ ‫ދެއްވި ބަސްދީގަތުމެއްގައި ދިވެހިސިފައިން‬ ‫ޤައުމީފެންވަރުގެ ފުޓްބޯޅަ މުބާރާތްތަކުގައި‬ ‫ވާދަކުރާނެ ކަމަށް ވިދާޅުވުމުންނެވެ‪ .‬އެމަނިކުފާނުގެ‬ ‫އެވާހަކަފުޅު ތަކަށް އިތުރު ބާރެއްލެވިގެން‬ ‫ދިޔައީ ‪2009‬ވަނަ އަހަރު ފެބްރުއަރީ ‪24‬ވަނަ‬ ‫ދުވަހުގެރޭ ކަޅުތުއްކަލާކޮށީގައި ބޭއްވި އެމް‪.‬‬ ‫އެން‪.‬ޑީ‪.‬އެފް ސްޕޯރޓްސް ނައިޓްގައި ފުޓްބޯޅަ‬ ‫ހިފައިގެން ސިފައިންގެ ހަތަރުފާރުން ބޭރަށް‬ ‫ނިކުމެ މުބާރާތްތަކުގައި ވާދަކުރަންވެއްޖެކަމަށް‬ ‫ޗީފް އޮފް ޑިފެންސް ފޯސް މޭޖަރ ޖެނެރަލް‬ ‫މޫސާ ޢަލީ ޖަލީލް އިޢުލާން ކުރެއްވުމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް ދިގުމާޒީ އަކަށްފަހު‬ ‫ ‬

‫ޤައުމީފެންވަރުގައި ފުޓްބޯޅައިގައި ސިފައިން‬ ‫ވާދަކުރަން ނިންމީ ފޮނި އުއްމީދު ތަކަކާއެކު‬ ‫މިގޮތުން ދިވެހި ސިފައިންގެ ކްލަބްގެ ފުޓްބޯޅަ‬ ‫ޓީމެއް އެކުލަވާލުމުގެ މަސައްކަތް ފެށުނެވެ‪.‬‬ ‫ޑީ‪.‬އެސް‪.‬ސީގެ ފުޓްބޯޅަ ޓީމް ބައްޓަން‬ ‫ކޮށްފައިވަނީ ދިވެހި ޤައުމީ ފުޓްބޯޅަށް ރަންމެޑެލް‬ ‫ހޯދި ޓީމްގެ އެސިސްޓެންޓް ކޯޗް އަލްފާޟިލް‬ ‫އިޙުސާނު އަބްދުލް ޣަނީ އެވެ‪ .‬އިޙުސާނުގެ‬ ‫ބުރަ މަސައްކަތުން ޓީމެއް އެކުލަވާލާ މުބާރާތް‬ ‫ތަކުގައި ވާދަކުރުމަށް ތައްޔާރުވިއެވެ‪ .‬ޑީ‪.‬އެސް‪.‬‬ ‫ސީ ފުޓްބޯޅަ ޓީމްގެ ޖޯޒީ ލޯންޗް ކުރުމުގެ‬ ‫ރަސްމިއްޔާތު ބާއްވާފައިވަނީވެސް ރާއްޖޭގައި‬ ‫އެންމެ‬ ‫ބޭއްވި‬ ‫ރަސްމިއްޔާތެއް‬ ‫އެފަދަ‬ ‫ފުރިހަމަކޮށެވެ‪ .‬އޭރުގެ ޓީވީ މޯލްޑިވްސްގައި‬ ‫( އެމް‪.‬އެން‪.‬ބީ‪.‬ސީ ވަން ) ބޭއްވި ކުލަގަދަ‬ ‫ފުޓްބޯޅަ‬ ‫ޑީ‪.‬އެސް‪.‬ސީ‬ ‫ރަސްމިއްޔާތެއްގައި‬ ‫ޓީމްގެ ޖޯޒީ ލޯންޗްކޮށްފައިވަނީ ‪ 2009‬ޖުލައި‬ ‫މަހުގެ ‪01‬ވަނަ ދުވަހުގެރެއެވެ‪ .‬ޑީ‪.‬އެސް‪.‬ސީ‬ ‫ފުޓްބޯޅަ ޓީމް އިފްތިތާހްކުރެވިފައިނީ ‪2009‬‬ ‫ޖުލައި ‪ 03‬ވަނަ ދުވަހުގެ ރެއެވެ‪ .‬ޑީ‪.‬އެސް‪.‬‬ ‫ސީ ފުޓްބޯޅަ ޓީމް އިފްތިތާޙް ކުރުމުގެ ގޮތުން‬

‫ދެވަނަ ބުރުގައި ޕޮލިސްކްލަބް އާއި ކުޅުނު‬ ‫މެޗެވެ‪ .‬ތިންވަނަ ޑިވިޜަންގެ ފައިނަލްގައި‬ ‫ޕޮލިސް ކްލަބް ބަލިކޮށްފައިވަނީ މެޗްގެ ފުރިހަމަ‬ ‫ވަގުތުހަމަވިއިރު ‪1-1‬ން އެއްވަރުވެފައިވުމުގެ‬ ‫ސަބަބުން ޕެނަލްޓީޖަހައިގެން ‪ 4‬ލަނޑު ‪3‬‬ ‫ލަނޑުގެ ތަފާތުންނެވެ‪ .‬މިމުބާރާތުގައި ޑީ‪.‬އެސް‪.‬‬ ‫ސީ އިން ޖުމްލަ ‪ 33‬ގޯލް ޖަހާފައިވާއިރު‬ ‫ބައިކޮޅަށް ވަދެފައިވަނީ ‪ 4‬ލަނޑެވެ‪.‬‬ ‫ޑީ‪.‬އެސް‪.‬ސީ ގެ ދެވަނަ މުބާރާތަކީ‬ ‫ ‬ ‫ޤައުމީ ފުޓްބޯޅަ މުބާރާތުގެ ދެވަނަ ޑިވިޜަން‬ ‫ފުޓްބޯޅަ މުބާރާތެވެ‪ 17 .‬މެއި ‪2010‬ގައި‬ ‫ފެށި މިމުބާރާތުގެ ތަށިވެސް ދިވެހި ސިފައިންގެ‬ ‫ކްލަބުންވަނީ އުފުލާލައިފައެވެ‪ .‬މިމުބާރާތުގެ‬ ‫ފައިނަލްގައި ކްލަބް އީގަލްސް ބަލިކޮށް‬ ‫ޗެމްޕިއަންކަން ޑީ‪.‬އެސް‪.‬ސީ ހޯދި އިރު‬ ‫ބަލިވެފައިވަނީ އެންމެ މެޗަކުންނެވެ‪ .‬ޑީ‪.‬އެސް‪.‬‬ ‫ސީގެ ތިންވަނަ މުބާރާތަކީ ‪19‬ވަނަ އެފް‬ ‫އޭ ކަޕެވެ‪ .‬މިމުބާރާތުގެ ތިންމެޗުން މޮޅުވެ‬ ‫ކްއާރޓަރ ފައިނަލަށް ދާން ކުޅުނު ހަތަރުވަނަ‬ ‫މެޗްގައި ކްލަބް ވިޔަންސާ އަތުން ‪3-1‬ން ބަލިވެ‬ ‫އެމުބާރާތުން ކެޓިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ދެވަނަ ޑިވިޜަން‬

‫ގެނައި‬ ‫ރާއްޖެ‬ ‫ރަންމެޑަލް‬ ‫މުބާރާތުގެ‬ ‫ދުވަސްވަރުކަމުގައިވިޔަސް ފުޓްބޯޅައިގެ ރޫޙްވަނީ‬ ‫ވަރަށްބޮޑަށް ދަށްވެގެންގޮސްފައެވެ‪ .‬ޚާއްޞަކޮށް‬ ‫ބޮޑެތި ކްލަބްތައް ކުޅޭއިރު ގަލޮޅު ދަނޑަށް‬ ‫މީހުންވަންނަ ޢަދަދު ވަރަށް މަދުވެފައިވާކަން‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ‪ .‬ކޮންމެއަކަށް‬ ‫ގެންދިއުމަށް‬ ‫އާއުސްމިންތަކަކަށް‬ ‫ފުޓްބޯޅަ‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންގެ ޙިއްސާއަކީ މުހިއްމު‬ ‫އެއްޗެއްކަމަށް ރާއްޖޭގެ ބޮޑެތި ކްލަބްތަކުގެ‬ ‫ކޯޗުންނާއި ފުޓްބޯޅައިގެ ތަޖްރިބާކާރުން އޭރު‬ ‫ބުނަމުންއައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ފުޓްބޯޅައިގައި‬ ‫ސިފައިން ހޯދަމުންދިޔަ ކާމިޔާބީ ތަކުގެ‬ ‫ސަބަބުން އެމީހުން ބުނަމުން އައި ވާހަކަ‬ ‫ޤަބޫލު ކުރެވިގެންދިޔައެވެ‪ .‬މީގެ‬ ‫ތެދުކަމަށް‬ ‫ހެއްކަކީ ‪ 01‬އަހަރުގެ ތެރޭގައި ‪ 3‬މުބާރާތުގައި‬ ‫ކމިޔާބުކުރުމެވެ‪ .‬މިއީކީ ކުޑަ‬ ‫ވާދަކޮށް ‪ 02‬ތަށި ާ‬ ‫ކާމިޔާބީއެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިއީ ފަޚްރުވެރިވުން ހައްޤު‬ ‫ކާމިޔާބީއެކެވެ‪2009 .‬ވަނަ އަހަރަކީ ދިވެހި‬ ‫ސިފައިންގެ ކްލަބްގެ ރަން އަހަރެވެ‪ .‬ޑީ‪.‬އެސް‪.‬‬ ‫ސީގެ ނަން މީޑިއާގައި ގުގުމެމުން ދިޔައަހަރެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް ފުރަތަމަ ޑިވިޜަނަށް‬ ‫ ‬

‫ގަލޮޅުރަސްމީދަނޑުގައި ސްރީލަންކާގެ އާރމީ‬ ‫ފުޓްބޯޅަ ޓީމާއެކު ޚާއްޞަ ފުޓްބޯޅަ މެޗެއް‬ ‫ކުޅެވިފައިވެއެވެ‪ .‬މިމެޗް ‪ 1-0‬ގެ ނަތީޖާއިން‬ ‫ކާމިޔާބުކޮށްފައިވަނީ ޑީ‪.‬އެސް‪.‬ސީ އެވެ‪.‬‬ ‫ޑީ‪.‬އެސް‪.‬ސީ ގެ ފުރަތަމަ މުބާރާތަކީ‬ ‫ ‬ ‫ޤައުމީ ފުޓްބޯޅަ މުބާރާތުގެ ތިންވަނަ ޑިވިޜަންގެ‬ ‫މުބާރާތެވެ‪ 2009 .‬ނޮވެމްބަރ ‪ 05‬ވަނަ ދުވަހު‬ ‫ފެށި މިމުބާރާތް ޑީ‪.‬އެސް‪.‬ސީ ކާމިޔާބުކުރީ ކުޅުނު‬ ‫އެއްވެސް މެޗަކުން ބަލިނުވެއެވެ‪ .‬މިމުބާރާތުގައި‬ ‫ޑީ‪.‬އެސް‪.‬ސީ ކުޅުނު ދެމެޗެއްވަނީ ދެވަނަ‬ ‫ފަހަރަށް ކުޅުވާފައެއެވެ‪ .‬އެއީ ފުރަތަމަ ބުރުގައި‬ ‫ބީޖީ ސްޕޯރޓްސް އާއި ބައްދަލުކުރި މެޗާއި‪،‬‬

‫މުބާރާތް ކާމިޔާބުކުރުމާއެކު ދިވެހި ސިފައިންނަށް‬ ‫ފުރަތަމަ ޑިވިޜަންގައި ވާދަކުރުމަށް ކުޅެންޖެހޭ‬ ‫ފުރަތަމަ ޑިވިޜަން ކޮލިފިކޭޝަން މުބާރާތުން‬ ‫ޖާގަ ލިބުނެވެ‪ .‬އަދި މިއާއެކު ރާއްޖޭގެ ބޮޑެތި‬ ‫ކްލަބްތަކާއެކު ފުރަތަމަ ޑިވިޜަންގައި ވާދަ‬ ‫ކުރުމަށް ހުރަސްކުރަން ޖެހޭ އެންމެ ފަހުގެ‬ ‫މަރުޙަލާއަށް ދިވެހި ސިފައިންގެ ކްލަބުން‬ ‫ތައްޔާރުވާންފެށިއެވެ‪ .‬ހުރިހާ ސިފައިންވެސް ތިބީ‬ ‫އުފަލުން އެމީހުންގެ ޓީމުން ހޯދަމުންދާ ފޮނި‬ ‫ކާމިޔާބިއަށް ފަޚުރުވެރިވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމީ‬ ‫ސިފައިން‬ ‫ދިވެހި‬ ‫ ‬ ‫ފުޓްބޯޅައިގެ ތެރެއަށް ނިކުމެވުނީ ޞަރަޙައްދީ‬

‫ދިވެހި ސިފައިންގެ ފުޓްބޯޅަޓީމް އަރަން‬ ‫ހިއްލާލި ފައިވަނީ ބިންދައިގެން ގޮސްފައެވެ‪.‬‬ ‫ފުރަތަމަ ޑިވިޜަން ކޮލިފައިވުމަށް ކުޅެވޭ‬ ‫އެފް‪.‬އޭ‪.‬އެމް‬ ‫ކޮލިފައިވަނިކޮށް‬ ‫މުބާރާތަށް‬ ‫އިންވަނީ ދިވެހި ސިފައިންގެ ކްލަބަށް ޤައުމީ‬ ‫ފެންވަރުގެ މުބާރާތްތަކުގައި ވާދަ ނުކުރެވޭގޮތަށް‬ ‫ޑީ‪.‬އެސް‪.‬ސީގެ‬ ‫މިހިސާބުން‬ ‫ނިންމާފައެވެ‪.‬‬ ‫މިޗެޕްޓަރ ނިމުނީއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އަދިވެސް‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންގެ އުއްމީދެއް ގެއްލުވައެއް‬ ‫ނުލައެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ އެންމެމަތީ ފުޓްބޯޅައިގައި‬ ‫ވާދަކުރުމަށް ގަލޮޅުދަނޑަށް ނިކުތުމަށް ދެކޭ‬ ‫ހުވަފެން އަދިވެސް އަންނަނީ ދެކެމުންނެވެ‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫ުކ ުރ ާވ ަހ ަކ‬

‫ލ‪ .‬ކޯޕްރަލް އާމިރު އަބްދުއްރަޙީމް‬

‫މަންމާ އެކީއްވެ؟ އޭނަ ކިހާ‬ ‫ ‬ ‫ރަނގަޅު ! ލައިހާ ފުރަތަމަ ފަހަރަށް މަންމަ އާ‬ ‫ކުރިމަތިލިއެވެ‪ ".‬ދަރިފުޅާ " މަންމަގެ އަޑުއައީ‬ ‫ކެނޑިކެނޑިގެންނެވެ‪ .‬ދަރިފުޅާ މަންމަ އަށް‬ ‫ވެސް އޭނަ ކަމުދެޔޭ‪ ،‬އެކަމަކު ކައިވެންޏަކީ‬ ‫ހާދަ ބޮޑުކަމެކޭ‪ ،‬މަންމަ ކިހިނެތް ދަރިފުޅު‬ ‫ކައިވެނި ކޮއްދޭނީ‪ ،‬ވޭނީ ރިހުމެއް އެއަޑުގައި‬ ‫އެކުލެވިފައިވާއިރު ‪ ،‬ދެލޮލުން ހޯސްލާފައި ކަރުނަ‬ ‫އޮހެމުން ދެއެވެ‪ .‬ލައިހާއަށް ލިބުނީ ހައިރާން‬ ‫ކަމެވެ‪ " .‬ނުވިސްނުނު" ލައިހާ ބުނެލިއެވެ‪.‬‬ ‫"މަންމައަށް އެނގޭ މިދުވަހާ ކުރިމަތިލާން‬ ‫ޖެހޭނެކަން‪ ،‬މަންމަ ގަޔަކުނެތް ދަރިފުޅަށް‬ ‫މިވާހަކަތައް ކިޔާދޭހާ ހިތްވަރެއް‪ ،‬ހުއްޓަހުއްޓަމުން‬ ‫މަންމަ ވާހަކަ ދައްކަމުންދިޔައެވެ‪ .‬ހަމައެއާއެކު‬ ‫ތަޅުލާފައިވާ ހަމަ އެކަނި‬ ‫އަލަމާރީގައި‬ ‫ވަތްގަނޑު ހުޅުވައިގެން ކޮންމެވެސް އެއްޗެއް‬ ‫‪ 54‬ހޯދަމުންދެއެވެ‪ .‬އަން މިއޮތީ ބާވެފައިވާ ސިޓީ‬

‫އުރައެއް ލައިހާ އަތަށް މަންމަ ދިއްކޮއްލިއެވެ‪.‬‬ ‫މީގައިވާނެ ތިހުރިހާ ސުވާލެއްގެ ޖަވާބު‪ ،‬އަދި‬ ‫މަންމަ އަށް ތިކަމުގައި ވެދެވެން އޮތްނަމަ އޮތް‬ ‫އެހީއެއްވެސް ‪ " ،‬މަންމަގެ އެ ވާހަކަތަކުން‬ ‫ލައިހާގެ ސިކުނޑި ސުމަކަށް ވަމުންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ލައިހާ އެސިޓީ އުރަ ހިފައިގެން‬ ‫ ‬ ‫އެނދުމަތީ އޮށޯވެލިއެވެ‪ .‬އޭގައިވާ ސިޓީ‬ ‫ނިއުޅައިލައިގެން ކިޔަން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬ސިޓީ‬ ‫ކިޔަމުން ދިޔަވަރަކަށް ލައިހާގެ ދެލޮލުން‬ ‫ކަރުނައިގެ ވާރޭ އޮހެމުންދެއެވެ‪ .‬މަޑުމަޑުން‬ ‫ގިސްލެވެން ފެށުނެވެ‪ .‬ސިޓީކިޔާނިންމާލުމަށް‬ ‫ފަހު އަނެއްކާވެސް އެ އުރަ ބަލާލިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭގައިވަނީ ކުލަނުވާ ފޮޓޯގަނޑެކެވެ‪ .‬ލައިހާ‬ ‫އިސްދަށަށް ޖަހާލިއެވެ‪ .‬މިއޮއްހުރިހާ ދުވަހު‬ ‫ހަޤީޤަތެއް‪.......‬‬ ‫ބޮޑު‬ ‫‪..................‬މިހާ‬ ‫މައްސަލައެއް‬ ‫ލައިހާ ކަރުނަ ފޮހެލިއެވެ‪.‬‬ ‫މާފު ކުރޭ‬ ‫ނެތް މަންމާ‪ ........‬ލައިހާއަށް‬

‫‪....... ،‬ދެން ދުވަހަކުވެސް ކައިވެންޏަކަށް‬ ‫ނޭދޭނަން‪ ،‬ތި މަންމަ ނުރޮއްވާނަން‪...............‬‬ ‫ފުރިހަމަ އަޒުމަކާއި އެކު އެހެން ބުނިކަމަށް‬ ‫ވިޔަސް ލައިހާ އަކަށް ކެތެއް ނުކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫ބާރަށް ރޮއިގަނެވުނެވެ‪ .‬މަންމަ އައިސް ލައިހާ‬ ‫ބުރަކަށީގައި ފިރުމާލުމުން މަންމަ ގައިގައި ލައިހާ‬ ‫ބައްދައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫ޒުވާނެކެވެ‪.‬‬ ‫ތައުލީމީ‬ ‫ރާހިލަކީ‬ ‫ ‬ ‫ފުދުންތެރި ޢާއިލާ އެއްގައިވާ ހަމަ އެކަނި‬ ‫ދަރިފުޅެވެ‪ .‬އެހެނަސް ރާހިލް ހުންނަނީ‬ ‫އަބަދުވެސް މާޔޫސްވެފައެވެ‪ .‬ދެރަވެފައެވެ‪ .‬އޭނާ‬ ‫ގަބޫލު ކުރާގޮތުގައި އޭނާ އަކީ އެކަނިވެރިއެކެވެ‪.‬‬ ‫ނިކަމެއްޗެކެވެ‪ .‬ސަބަބެއް ނެތިއެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާގެ ހުރިހާ ވެސް އުފަލަކީ އޭނާގެ ވާން‬ ‫އުޅޭ އަނބިމީހާ ލައިހާއެވެ‪ .‬ރާހިލްގެ ހަޔާތުން‬ ‫އުނިވެފައިވާ ހުރިހާ އުފަލެއް ލައިހާ ހޯދައިދޭނެ‬ ‫ކަމުގެ ފުރިހަމަ ޔަގީންކަން ރާހިލްއަށް އޮވެއެވެ‪.‬‬

‫އާދައިގެ މަތިން ރާހިލް އޮތީ ލައިހާ އުނގުގައި‬ ‫ބޯ އަޅާލައިގެންނެވެ‪ .‬އެހެން އޮވެގެން އޭނާގެ‬ ‫މާޒީގެ އެކިވާހަކަތައް ކިޔައިދެމުން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫"ލައީ ‪ ،‬ލައިއަށް އެނގޭތަ؟ ދުވަހަކުވެސް‬ ‫މަންމަ އަހަންނަން ސައިތައްޓެއްވެސް ހަދައި‬ ‫ނުދޭ ‪ ،‬އަބަދުވެސް ކައްކަން އުޅޭ ހަފިއްތަ‬ ‫އަހަރެން‬ ‫ކަމެއްކޮއްދޭނީވެސް‪،‬‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫ހުންނަމޭ މަންމަ އާއި ބައްޕަ ދެކިލާ ހިތުން‬ ‫ކިތައްމެ ރެއަކު ނުނިދާ ‪ ،‬ދޭއް‪ ،‬ތިނެއް ޖަހާ‬ ‫ފަހުން ގުޅާފަ ބުނެދާނެ މަންމަމެން މިއުޅެނީ‬ ‫ބިޒްނަސް ކަމެއްގައި ރާއްޖޭން ބޭރުގައޭ‪ ،‬ކަމެއް‬ ‫ބޭނުންވަންޏާ ފިހާރައިގައި އުޅޭ ކޮންމެވެސް‬ ‫މީހަކަށް ގުޅާލާށޭ‪ ،‬ކޭޝްކާޑު އޮންނާނޭ‬ ‫ވަތްގަނޑުގައި ‪................،‬އެކަހަލަ ރޭރޭ‬ ‫އަހަންނަން ނުވެސް ނިދޭ ހާދަ ދެރަވެޔޭ‪.......‬‬ ‫ލައި ހާދަ ނަސީބު ރަނގަޅޭ ލައި މަންމަ ކިހާ‬ ‫މޮޅު އެކަނިމާ އެކަނި ލައިގެ ހުރިހާ ކަމެއް‬ ‫ބަލަހައްޓަމުން ލައިއަށް ކިހާ ލޯބިދޭ ‪...........‬‬ ‫އަހަންނަށް ލޯބިދޭ ހުންނާނީ ހަމަ އެކަނި‬ ‫ލައި ދެން ހަފިއްތަ‪.........،،‬ބޭނުންވަރަކަށް‬ ‫އަހަންނަށް ރުފިޔާދޭ އެހެނަސް އަޅާލާ ލޯތްބެއް‬ ‫ނުދޭ އަހަރެން ހުންނަނީ އެ ދެމީހުންގެ‬ ‫ފިރުމާލުމަކަށް ފެންބޮވައިގެންފައި‪......... ،‬ލައީ‬ ‫‪..‬ރާހިލް ގޮވާލިއެވެ‪ .‬އެހެނަސް ލައީއެއްވެސް‬ ‫ޖަވާބެއްނުދިނެވެ‪ .‬މަޑުމަޑުން ރާހިލްގެ ބޮލުގައި‬ ‫ފިރުމާލަފިރުމާލަ އިނެވެ‪ .‬ލައީގެ ނަޒަރުހުއްޓިފާ‬ ‫ވަނީ މާ ދުރަށެވެ‪ .‬ކަޅިޖަހާ ނުލާ އެއް ދިމާލަކަށް‬ ‫ނަޒަރު ހުއްޓާލައިގެން ލައިހާ އިނެވެ‪ .‬ފުން‬ ‫ވިސްނުމެއްގެ ތެރެއަށް ގެބިފައެވެ‪.‬‬ ‫ލައީ ރާހިލް ލައިހާ އަތުގައި ހިފާފައި‬ ‫ ‬ ‫ތަޅުވާލިއެވެ‪ .‬ލައިހާ ދިޔައީ ސިއްސައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންވިސްނުމެއްގައި‪.....‬؟ ރާހިލް އަހާލިއެވެ‪.‬‬ ‫ލައިހާ ތެދުވާން އުޅެންފެށުމުން ރާހިލްވެސް‬ ‫ތެދުވިއެވެ‪ " .‬އަހަންނަށް މާފުކުރޭ އަހަންނަކަށް‬ ‫ނެތް ރާހިލައާ އިނދެވޭކަށް‪ ".‬ލައިހާ އަވަސް‬ ‫އަވަހަށް ބުނެލިއެވެ‪ .‬ރާހިލްއަށް ލިބުނު ދެރައަށް‬ ‫ވުރެ ވީހައިރާންކަން ބޮޑެވެ‪ .‬ރާހިލް ހުރީއެވެ‪.‬‬ ‫ގަނޑުވެފަ ކަހަލަ އެވެ‪ .‬އެ ހަމަ ހިމޭންކަން‬ ‫ފޫއަޅުވާލީ ލައިހާ އެވެ‪ " .‬އަހަންނަށް މާފު‬ ‫ކޮށްދޭނަންތަ؟ އަހަންނާ އެހީ ވެދޭނަންތަ؟ "‬ ‫ލައިހާ އާދޭސް ކުރާ ރާގަކަށް ބުންޏެވެ‪" .‬‬ ‫އަހަންނަކަށް ނޭގޭ ލައިހާ ތިކިޔާ އެއްޗެއް"‬ ‫ރާހިލް ހުރީ ވާނުވާ ނޭނގިފައެވެ‪ .‬އަން މީތިކިޔާލާ‬ ‫އޭރުން އެނގޭނެ ލައިހާ ރާހިލް އަތަށް އެ ސިޓީ‬ ‫ލިއެވެ‪ .‬ރާހިލް ވަގުތުން ކިޔަން ފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫ދަރިފުޅާ ލައިހާއަށް‬ ‫ ‬

‫މަންމަގެ ހިތް ވިރި އޮހެމުން‬ ‫ ‬ ‫މިދަނީ ދަރިފުޅަށް ޙަޤީޤަތް އަންގައިދޭނެހާ‬ ‫ހިތްވަރު ނެތިގެންނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ދަރިފުޅަށް‬ ‫މިކަން އަންގަން މަޖުބޫރެވެ‪ .‬ދުލުން ބަޔާން‬ ‫ނުކުރެވިގެން‪ ،‬ގަލަމުގެ އެހީ މިހޯދަނީ އެހެން‬ ‫ގޮތެއް ނެތިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫މަންމަ ލޯބިވާ ލައިހާއެވެ‪ .‬ތިއީ މަންމަ‬ ‫ ‬ ‫ގެ ދަރިއެއް ނޫނެވެ‪ .‬މަންމަ އަކީ ދަރިމައިނުވާ‬ ‫އަންހެނަކީމެވެ‪ .‬މަންމައާއި މަންމަގެ ހުރިހާވެސް‬ ‫އުފަލަކީ މަންމަގެ ފިރިމީހާއެވެ‪ .‬މަންމަ‬ ‫އެދިއެދިވެސް އޭނާ އެހެން ހަޔާތެއް ފަށާނެ‬ ‫ގޮތެއް މަންމަ އަކަށް ނުހެދުނެވެ‪ .‬އޭނާގެ ބަހަކީ‬ ‫އިރާދަފުޅުން އަހަރެމެންނަންވެސް ދަރިއަކު‬ ‫ދަމުނަމާދުކޮށްގެން‬ ‫ތޯއްޗެކެވެ‪.‬‬ ‫ދެއްވަފާނެ‬ ‫ފަތިސްވަންދެން ދަރިއަކުލިބުން އެދި ދުޢާކޮށްކޮށް‬ ‫މަންމަމެން ތިބެނީ މަދުރެއަކު ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އެއީވެސް އެފަދަ ރެއެކެވެ‪ .‬މަންމަމެން‬ ‫ ‬ ‫ތިބޭ ބަޔާއި ޖެހިގެން އުޅޭބައިގައި އުޅޭ‬ ‫ދެމަފިރިން ވަރަށް ޒުވާބު ކުރާނެއެވެ‪ .‬އެރޭވެސް‬ ‫އެދެމީހުންގެޒުވާބުގެ އަޑުއިވެން ފަށައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަ އެއާއިއެކު ތުއްތު ކުއްޖަކު ރުއިމުގެ އަޑު‬ ‫އިވިއިވި ހުއްޓެވެ‪ .‬އިރުގަނޑެއް ފަހުން ޒުވާބުގެ‬ ‫އަޑު ކެނޑިއްޖެއެވެ‪ .‬އެހެނަސް ރުއިމުގެ އަޑަކަށް‬ ‫ބަދަލެއް ނާދެއެވެ‪ .‬ވަރުބަލިކަން ފިޔަވައެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެ ފަހުން ކެތްނުވެގެން މަންމަމެން އެ ބަޔަށް‬ ‫ހިނގައްޖައީމެވެ‪ .‬މަންމައަށް ފެނުނު މަންޒަރުން‬ ‫ބަސް ހުއްޓުނެވެ‪ .‬އެދެމަފިރިން ދިޔައީއެވެ‪ .‬ތި‬ ‫ދަރިފުޅު ބާއްވައިފައެވެ‪ .‬މަންމަމެން އެނބުރި‬ ‫ކޮޓަރިއަށް އައީ ދަރިފުޅު ގޮވައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫އެކަނިކޮށްލަން ނުކެރިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫އެމީހުން‬ ‫ހީކުރީ‬ ‫މަންމަމެން‬ ‫ ‬ ‫ރުޅިމަޑުވީމާ ދަރިފުޅު ހޯދާނެ ކަމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫މިއަދާ ހަމައަށްވެސް ދަރިފުޅު ހޯދާކަށް މީހަކު‬ ‫ނާދެއެވެ‪ .‬މަންމަމެން އެގެއިން ނުކުތީ ދަރިފުޅު‬ ‫މަންމަމެނަށް ލިބުނުތާ އަށް އަހަރު ފަހުންނެވެ‪.‬‬ ‫މަންމަމެނަށް މާތްﷲ ދެއްވި ތި އަމާނާތަކީ‬ ‫މަންމަގެ އަމިއްލަ ބަނޑުން އުފަންވި ދަރިއެއް‬ ‫ކަމަށް ގަބޫލު ކުރީމެވެ‪ .‬މަންމައާއި މަންމަގެ‬ ‫ފިރިމީހާގެ ހުރިހާ އުފަލެއް ދަރިފުޅަށް ހިބަކޮށް‬ ‫ދިނީމެވެ‪ .‬މަންމަ ހުވަފަތް ވުމުންވެސް އެހެން‬ ‫ދިރިއުޅުމެއް ނުހޯދީ ދަރިފުޅު ރޯން ޖެހިދާނެތީއެވެ‪.‬‬ ‫މަންމަ‬ ‫ދަރިފުޅާއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ ‬ ‫އަކަށް ދަރިފުޅުގެ އަސްލެއް ނޭގެއެވެ‪ .‬އެންމެ‬ ‫ކުޑަ މިނުން ނަމެއްވެސް ނޭނގެއެވެ‪ .‬މަންމަ‬ ‫ދަރިފުޅަށް ލައިހާގެ ނަމުން ނަން ދިނީއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ކަމުން ކައިވެންޏަކަށް ދަރިފުޅަށް‬

‫ކުރިމަތިލެވޭނީ ދަރިފުޅުގެ އުފަން މައިންބަފައިން‬ ‫ހޯދާފައެވެ‪ .‬ދަރިފުޅުގެ އަސްލު ހޯދާފައެވެ‪.‬‬ ‫މަންމައަށް ވެދެވެންއޮތް ހަމަ އެކަނި އެހީ އަކީ‬ ‫މި ސިޓީއުރަ އެތެރޭގައިމިވާ ފޮޓޯއެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ދަރިފުޅުގެ އުފަން މަންމަގެ ފޮޓޮއެކެވެ‪ .‬ދަރިފުޅުގެ‬ ‫އުފަން މައިންބަފައިންގެ ނަންވެސް މި މަންމަ‬ ‫ނުދެނެހުރީމެވެ‪ .‬ދަރިފުޅަށް ޙަޤީޤަތް ނާންގާ‬ ‫ލަސްކުރެވުނީތީ މި މަންމައަށް މާފު ކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ދަރިފުޅަށް ދަރިފުޅުގެ މައިންބަފައިން‬ ‫ފެނުނަސް މި މަންމަ އަކީ ދަރިއަކުނެތް މީހަކަށް‬ ‫ނުހެދުން އެދެމެވެ‪.‬‬ ‫ދަރިފުޅު ދެކެ ލޯބިވާ މަންމަ‬ ‫ ‬ ‫ރާހިލް ހުރީ ކޮސްވެފައެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ ކަންތައްތައް‬ ‫އަރާފައިބަމުންދާ ގޮތާއި ދޭތެރޭގައެވެ‪ .‬ހީވެއެވެ‪.‬‬ ‫ރާހިލްގެ ބަސް ހުސްވީއެވެ‪ .‬ރާހިލް އަހަރެން‬ ‫ކިހިނެއް މަންމަމެން ހޯދާނީ ކިހިނެއް ހަދާނީ‪......‬‬ ‫އެންމެ ފަހުން ލައިހާ ސުވާލު ކޮށްލިއެވެ‪.‬‬ ‫ފެށި ހިސާބަކުންނެއްނު ފެށޭނީ ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫ހިނގާ ލައި މަންމައަށް ލައި ލިބުނު ގެޔަށް‬ ‫ފަހަރެއްގާ ދާނެ މަގެއް ފެނިދާނެކަންނޭގެ‪..........‬‬ ‫ބޮލުގައި ހިފަހައްޓައިގެން އިނދެ ރާހިލް‬ ‫ބުނެލިއެވެ‪.‬‬ ‫މައިންބަފައިން‬ ‫ލައީ‪............‬ލައި‬ ‫ ‬ ‫މި ކައިވެންޏާ ނުގަބޫލުވެއްޖިއްޔާ ލައި ރާހިލް‬ ‫ދޫކޮށްލާނީދޯ!!!! ލައިހާގެ ދެލޮލަށް ބަލަންހުރެ‬ ‫ރާހިލް ސުވާލު ކޮށްލިއެވެ‪ .‬ލައި ސިހިފައި‬ ‫ރާހިލްގެ ދެއަތުގައި ހިފަހައްޓާލިއެވެ‪ .‬އަހަރެމެން‬ ‫ވަކި ކުރެވޭނެ ވަނީ ހަމައެންމެ ބާރެއް އެއީ‬ ‫މަރު ހަމަޖެހިލަމުން ލައިހާ ބުންޏެވެ‪ .‬އަސްލު‬ ‫ބުނަންތަ ؟ އަހަރެން މިދަތުރުފެށީ މަންމަ‬ ‫އެދުނީމާ އެހެންނޫންނަމަ ދެނެހުރިކަމަށްވެސް‬ ‫ނުހެދީމުސް‪.........‬ލައިހާ އެހެން ބުނެލިރާގުން‬ ‫ރާހިލް ހީލިއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮބާ މިހާރު ޑޭޓް ކަނޑައަޅައިފިންތަ؟‬ ‫ ‬ ‫ޑެޑީމެން މި ވެއިޓު ކުރަނީ އެދުވަހަށް އިނގޭ‪..‬‬ ‫ރާހިލްގެ ބައްޕަ ބުނެލިއެވެ‪ .‬ކަމެއް އެބައޮތް މެރީގެ‬ ‫ކުރިން ނިންމަންޖެހޭ‪ ....‬އެކަން ހަމަޖެހުނުހާ‬ ‫އަވަހަކަށް ޑޭޓް ދޭނަން ‪ ..‬އޯކޭ ރާހިލް ވެސް‬ ‫ބައްޕަމެންނާ ވާހަކަދައްކަނީ އެމީހުންގެ ރާގަށެވެ‪.‬‬ ‫އިތުރު ސުވާލަކަށް ފުރުޞަތު ނުދީ ރާހިލް ގޮސް‬ ‫ކޮޓަރިއަށް ވަނެވެ‪.‬‬ ‫"އައްސަލާމްއަލައިކުމް " ރާހިލް‬ ‫ ‬ ‫ސަލާމް ގޮވާލިއެވެ‪.‬ސަލާމް ރައްދު ކުރަމުން‬ ‫ބޭރަށް ނުކުތީ ދެބައި އުމުރުގެ އަންހެނެކެވެ‪.‬‬ ‫ރާހިލް ކުރިއަށް ޖެހިލާފައި އެފޮޓޯ ދައްކާލިއެވެ‪.‬‬ ‫" ދައްތާ ‪....‬މީނަ ދަންނަންތަ؟ " ރާހިލް‬

‫‪55‬‬

‫ސުވާލު ކޮށްލިއެވެ‪ " .‬އާނ ދަންނަން ތީ‬ ‫އާއިޝަތު ‪ " ،‬އެމީހާ ޖަވާބު ދިނެވެ‪" .‬‬ ‫އެހެންތަ މިހާރު އޭނަކޮބާ؟" އަވަސް އަވަހަ ް‬ ‫ށ‬ ‫ލައިހާ ސުވާލު ކޮށްލިއެވެ‪ .‬އެދައްތަ ލައިހާ‬ ‫އަށް ބަލާލީ ސުވާލުގެ ނަޒަރަކުންނެވެ‪ " .‬މިއީ‬ ‫ލައިހާ އެ އާއިޝަތުގެ ދަރިއެއް ‪ ،‬އަހަރެމެން‬ ‫މި މަސައްކަތް ކުރަނީ ލައިހާއަށް ލައިހާގެ‬ ‫މައިންބަފައިންނާއި ބައްދަލުވޭތޯ؟ " ރާހިލް‬ ‫އެމީހުންގެ މަޤްޞަދު އަންގާލަ ދިނެވެ‪ .‬އެއާއި‬ ‫އެކު އެދައްތަގެ ލޮލުން އޮހިގަތީ ކަރުނައެވެ‪.‬‬ ‫ލައިހާގެ ގައިގައި އޮޅުލައޮޅުލާފައި ރޯންފެށިއެވެ‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫" ދަރިފުޅަށް އެނގޭތަ ؟ މީ‬ ‫ ‬ ‫ދަރިފުޅުގެ ދޮންތަ‪ .‬އެ ހާދިސާ ހިނގި އި ު‬ ‫ރ‬ ‫ބޭރުގައި‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭން‬ ‫ދިރިއުޅެނީ‬ ‫ދޮންތަ‬ ‫ދަރިންނަން ކިޔަވައިދޭންވެގެން‪ ،‬ދޮންތަ ރާއްޖެ‬ ‫އައީ އޭގެ ދިހަ އަހަރު ފަހުން‪ ،‬ފޯނުން ދޮންތަ‬ ‫ގާތު ބުނި ދަރިފުޅު ބައްޕައަށް ދިން ވާހަކަ‪،‬‬ ‫ދޮންތަ މާލެއައިސް ދަރިފުޅު ބައްޕަ ހޯދީ ވަރަށް‬ ‫މަސައްކަތުން”‪ ...........‬ދޮންތަގެ އަޑު ކުރިއަށް‬ ‫ވުރެވެސް ކުރަކިވާން ފެށިއެވެ‪ .‬ދެލޮލުން އޮހެމުން‬ ‫ދިޔަ ކަރުނަތައް އަތުގެ ނުފުށުން ފޮހެލިއެވެ‪" .‬‬ ‫ދެން ކިހިނެއްވީ" ކެތްތެރިކަން ކޮޅުންލާފައިވާ‬ ‫ލައިހާ އަހާލިއެވެ‪ ".‬ދޮންތަ ދަރިފުޅުގެ ބައްޕައާއި‬ ‫ބައްދަލު ކުރިން‪ ،‬އަދި ދަރިފުޅު ކޮބާތޯ ސުވާލު‬ ‫ކުރިން‪ ،‬ދޮންތަގެ ސުވާލުން ދަރިފުޅުގެ ބައްޕައަށް‬ ‫ލިބުނީ ޝޮކެއް ‪ ،‬އިރުކޮޅެއްގެ ހަމަހިމޭން‬ ‫ކަމަކަށް ފަހު ދަރިފުޅުގެ ބައްޕަ ބުނީ ބައްޕަ‬ ‫ދަރިފުޅު ނުގެންދާ ކަމަށް ‪ ،‬ބައްޕަ ޔަގީންކޮށްގެން‬ ‫ހުރީ މަންމަ ގެންދިޔަކަމަށް ‪ ،‬ދަރިފުޅު މަންމަގެ‬ ‫ކައިރިން އާދޭސްކުރުމުން ބުނީ ބައްޕަ ގެންދިޔަ‬ ‫ކަމަށޯ މި ހުންނަނީ‪ ،‬އެރޭ ޒުވާބު ކޮށްފައި ބޭރަށް‬ ‫ގޮސްފައި އައިއިރަކު ނެތޯ ދަރިފުޅެއްވެސް‪،‬‬ ‫ބައްޕަ އެއްވެސް‪ .‬އެހެންވެ މަންމަ ހީކުރީ‬ ‫ބައްޕަ ގެންދިޔައީ ކަމަށް ‪ ،‬ބައްޕައަށްވެސް ހަމަ‬ ‫އެލަނޑު ލިބި ބައްޕަވެސް ހުރީ ކުށްހީގައި‪،‬‬ ‫އެކަކު އަނެކަކު ގާތު ހޭ އަހާލުމެއް ނެތި ދިހަ‬ ‫އޭރު ދަރިފުޅަށް ވާނީ‬ ‫އަހަރު ވެ ދިޔައީ‪،‬‬ ‫ހަތަރުމަސް‪ ،‬އެމީހުންގެ ޒުވާބުގައި އެމީހުންނަން‬ ‫ދަރިފުޅުވަނީ ގެއްލިފަކަން އެނގުނީ އޭގެ ދިހަ‬ ‫އަހަރު ފަހުން‪ ،‬އެކަކު އަނެކަކަށް ދީދީ ތިބީ‪،‬‬ ‫އެ އެނގުނީވެސް ދޮންތައާއި ހެދި ‪ ،‬ދަރިފުޅުގެ‬ ‫ނަމަކީ ލައިހާ އެއްނޫން ތީ ޝިޒްނީ‪......‬ރާހިލް‬ ‫އާއި ލައިހާވެސް ތިބީ ދޮންތަގެ ވާހަކަތައް‬ ‫ކަނުލައި އަޑު އަހާށެވެ‪" .‬ޝިޒްނީ ރާހިލްއަށް‬ ‫އެނަން ތަކުރާރު ކޮށްލެވުނެވެ‪ " .‬އާނ ޝިޒްނީ‬ ‫އަނެއްކާވެސް ދޮންތަ ފެށިއެވެ‪ .‬އެއީ ދަރިފުޅަށް‬

‫ތިހެން ދިމާވުމުގެ އަސްލު‪ ،‬ޝިޒްނީ އަކީ‬ ‫މަހުޖަނެއްގެ ހުރި އެންމެ ދަރިއެއް‪ ،‬ދަރިފުޅު‬ ‫ބައްޕަ ވަރަށް ސިއްރުން ކުޅެމުންއައި ލޯބީގެ‬ ‫ކުޅިގަނޑެއް އެއީ‪ ،‬ދަރިފުޅަށް ޝިޒްނީ ކީވެސް‬ ‫އެހެންވެ‪ ،‬އެކަން ދަރިފުޅުގެ މަންމައަށް‬ ‫އެނގުމުން މައްސަލަޖެހެންފެށީ‪ ،‬އެންމެފަހުން‬ ‫ހައްދުން ނެއްޓިގެން ކަންތައް ދިޔައީ‪ ،‬މިހާރު‬ ‫އެއީ ދަރިފުޅުގެ ދޮންމަންމަ" ހިތި ހިނިތުން‬ ‫ވުމަކާއި އެކު ދޮންތަ ހުއްޓާލިއެވެ‪.‬‬ ‫" ވަރަށް މަސައްކަތް ކުރިން ދަރިފުޅު‬ ‫ ‬ ‫ހޯދަން‪ .‬ނަން ބަދަލުވީމަކަން ނޭނގެ ނުފެނުނީ‬ ‫ދޯ" ފުންނޭވާއެއްލުމަށް ފަހު ދޮންތަ ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫ޙަޤީޤަތް ފަޅާއެރުމުން ރާހިލް އިނީ ފުން‬ ‫ވިސްނުމެއްގެ ތެރެއަށް ގެއްލިފައެވެ‪.‬‬ ‫އެމީހުންގެ ވާހަކަ އަޑު އަހަން‬ ‫ ‬ ‫ދޮންތަބެ ދޮރުމަތީ ހުއްޓެވެ‪ .‬ގުޅަންވީނު‬ ‫އެންމެންނަން މިގެޔަށް އައުމަށް މި އުފާ ވަރަށް‬ ‫ކުލަގަދަކޮށް ފާހަގަ ކުރަންވާނެ ‪ ،‬ލައިހާ ގަޔާ‬ ‫ކައިރިކޮއްލަމުން ބޮލުގައި ފިރުމާލަމުން ދޮންތަބެ‬ ‫ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫ވަކިވަކި‬ ‫ގަނޑާއި‬ ‫ބައިގަނޑު‬ ‫ ‬ ‫ފަރުދުން އެގެޔަށް ޖަމާވަމުން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ހީވެސް ނުކޮށްތިބި އުފަލެއް އެބައިމީހުންނަން‬ ‫ލިބުނީތީއެވެ‪ .‬އާއިޝަތަށް ލައިހާ ފެށުނީއްސުރެ‬ ‫އަތުން ދޫކޮށްވެސް ނުލައެވެ‪ .‬ޢާއިލާގެ ފިރިހެން‬ ‫މެންބަރުންގެ އަމާޒަކަށް ހެދީ ރާހިލްއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެނަސް ލައިހާ އާއި ރާހިލްގެ ހިތް ހީވަނީ‬ ‫މޭފަޅާލައިފައި ނުކުންނަން އުޅޭހެންނެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫ދެމީހުންވެސް ހީކުރީ އެމީހުންގެ މަންޒިލް‬ ‫ފެނުމުން ވީ ގޮތެއް ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫އުފާކުރުންތަކުގެ‬ ‫އެ‬ ‫ ‬ ‫އެމީހުންގެ ކައިވެނީގެ ކަންތައް ނިންމުމުގެ‬ ‫ވާހަކަވެސް ދެކެވުނެވެ‪ .‬އެންމެންގެ މޫނު‬ ‫އުފާވެރިކަމާއި‬ ‫ފެންނަނީ‬ ‫މަތީންވެސް‬ ‫ހިތްހަމަޖެހުމެވެ‪" .‬އޭނ އަދިވެސް ނުނިމޭތަ؟‬ ‫ޝިޒްނީވެސް ގޮވައިގެން އާދޭ‪ ،‬އަވަސް އިނގޭ"‬ ‫އައިޝަތު ވާހަކަ ދައްކަމުން ދިޔައީ ލައިހާގެ‬ ‫ބައްޕައާއެވެ‪" .‬އާނ މިދަނީ‪ .‬އާޖެންޓް މީޓިންގ‬ ‫އެއްގައި އިނީމަ ލަސްވީ‪ .‬ޓެން މިނެޓްސް‬ ‫ތެރޭގައި މި ދަނީ‪"،‬‬ ‫ކުއްލިއަކަށް ކަރަންޓް ކެނޑުނެވެ‪.‬‬ ‫ ‬ ‫މުޅި ތަނުގައި ކަޅު އަދިރިކަން ރަސްކަން‬ ‫ކުރަމުންދެއެވެ‪ .‬ވަގުތުގެ ބޭނުންކޮށް ރާހިލް‬ ‫އައިސް ލައިހާ އަތްދަނޑި މައްޗަށް އުފުލާލިއެވެ‪.‬‬ ‫އިރުކޮޅެއްފަހުން ކަރަންޓްއައެވެ‪ .‬އޭރުވެސް‬ ‫ރާހިލްމެން ތިބީ އެހެންނެވެ‪.‬‬ ‫ރާހިލް ހައިރާންވީ އެތަނަށް ރާހިލްގެ‬ ‫ ‬

‫މައިން ބަފައިން އައުމުންނެވެ‪" .‬މަމް އެން‬ ‫ޑޭޑް މިތާ" ރާހިލް ހައިރާންކަމުން ފުރިގެންވާ‬ ‫ހާލު ލައިހާ ބިންމަތީ ބަހައްޓަމުން އަހާލިއެވެ‪.‬‬ ‫ކީކޭ ޑެޑީ އޭ އެކަމަކު އެއީ ލައިހާގެ ބައްޕަ"‬ ‫އާއިޝަތު ބޭއިޚުތިޔާރުގައި ކަހަލަ ގޮތަކަށް‬ ‫ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫ލައިހާއަށް ހީވީ ފައިދަށުން ބިންގަނޑު‬ ‫ދެމިގަތް ހެނެވެ‪ .‬ބޯމައްޗަށް ފަރުބަދަތައް ވެއްޓުނު‬ ‫ހެންނެވެ‪ .‬ކަޅު އަނދިރިގަނޑެއް އައިސް އޭނާ‬ ‫ވަށާލި ހެނެވެ‪ .‬ކަނޑާ ވައްޓާލި ރުއްގުޅިއެއްހެން‬ ‫ލައިހާ މުށިގަނޑު މައްޗަށް ވެއްޓުނެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެންވެސް ތިބީ ލިބުނު ކުއްލި‬ ‫ ‬ ‫ޝޮކުން ވާނުވާ ނޭގިފައެވެ‪ .‬އެއްބަޔަކު ބަސް‬ ‫ހުއްޓިފައިވާއިރު އަނެއްބަޔަކު ހަޅޭ ލަވަނީއެވެ‪.‬‬ ‫އެއްބަޔަކު އާށޯޚުވެފައި ވާއިރު އަނެއް ބަޔަކު‬ ‫ތިބީ ހަދާނެގޮތެއް ކުރާނެ ކަމެއް ނޭގިފައެވެ‪.‬‬ ‫ރާހިލްއަށް ހީވީ ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ‬ ‫ ‬ ‫ހިތާމައެއް އޭނާއަށް އެކަނި މިލްކުވ ހެނެވެ‪.‬‬ ‫ރާހިލްއަށް ހޭވެރިކަންވީ ލައިހާ ވެއްޓުނު‬ ‫އަޑަށެވެ‪" .‬ލައީ" އަޑުގެ ނެތްތަނަށް ރާހިލް‬ ‫ހަޅޭލަވައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫ލައިހާ ހޭ އެރީ ހޮސްޕިޓަލަށް‬ ‫ ‬ ‫ގެންދިޔަތާ ތިންގަޑިއިރު ފަހުންނެވެ‪.‬ލޯހުޅުވާލި‬ ‫ވަގުތު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް މަންމައާއި ބައްޕަ‬ ‫އެއްތަނެއްގައި ތިއްބާ ފެނުނެވެ‪ .‬ލައިހާ އަށް‬ ‫ލޯމަރާލެވުނެވެ‪" .‬ދަރިފުޅާ މަންމައާއި ބައްޕައަށް‬ ‫މާފުކުރޭ!" މަންމަގެ އަޑު އިވިގެން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ލައިހާއަށް ބޮލުގައި ބާރަށް ހިފަހައްޓާލެވުނެވެ‪.‬‬ ‫ހީކުރެވުނެވެ‪ .‬ޙަޤީޤަތް ނޭނގުނު ނަމައެވެ‪.‬‬ ‫މާފުކޮށްފިން އެއޮތްގޮތަށް އޮވެ ލައިހާ ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫ދެތުންފަތް ލައްޕާ ބާރުކުރިތަނާ ލައިހާ ކެއްސަށް‬ ‫ފެށިއެވެ‪ .‬އަނގައިގެ ދެ މިޔަކަނުން ލޭފޭދެން‬ ‫ފެށިއެވެ‪ .‬އެއާއެކު ލޯ ހުޅުވާލިއެވެ‪ .‬ރާހިލްއާއި‬ ‫ހަތަރުކަޅި ހަމަކޮއްލަމުން އެތަށް މެސެޖު‬ ‫ތަކެއް ދިނެވެ‪ .‬ލައިހާގެ ހަށިގަނޑު ހަމަހިމޭން‬ ‫ވަމުންވަމުން ގޮސް އެއްކޮށް ހިމޭންވިއެވެ‪ .‬ލިބުނު‬ ‫ހިތްދަތިކަމަށް ކެތްނުކުރެވިގެން އަބަދުގެ އަބަދަށް‬ ‫ނިދާލީއެވެ‪ .‬ރާހިލްއަށް ވީ ވަޢުދު ސާބިތު ކަމާއި‬ ‫އެކު ފުއްދަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެން ރޯން ފެށިއެވެ‪ .‬ރާހިލް‬ ‫ ‬ ‫ލައިހާގެ ފުރާނަ ނެތް ހަށިގަނޑުގައި ބޯ‬ ‫އަޅާލަމުން ރޮމުން ބުނަމުން ދިޔައެވެ‪" .‬ލައީ‬ ‫ތި ދިޔައީ ދުނިޔެއަށް އަހަރެން ގިނަކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫ބަރުދާސްތު ނުކުރެވޭފަދަ ދަތިތަކާއި ބަރުބާދު‬ ‫ވެދާފަދަ ލަދަކާއި އެކުގައެވެ‪ .‬ތިއީ އަހަންނަށް‬ ‫ދުނިޔޭން ލިބުނު ހަމަ އެކަނި ލޯތްބެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ނުލިބުނު އުފަލެވެ‪.‬‬

‫ޕްރައިވެޓް އިބްރާހިމް އަޙުމަދު‬

‫ލޫދިފާ ބެލުމަށްފަހު‪!!...‬‬ ‫މިޤައުމުގެ ހާލަތު އަމިއްލަ ނަފުސުގެ‬ ‫ ‬ ‫ދުލުން މިނާލެވުނީ އެރެއަށް ފަހުއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު‬ ‫އުޅެބޮޑުވަމުންދިޔަ މާހައުލަކީ އަޚުލާޤީ ގޮތުން‬ ‫ދަށު ދަރަޖައަކަށް ވެއްޓިފައިވާ ކުށްވެރިންގެ‬ ‫ހާއްޔެއްކަން "ހަމަވިސްނުނީ" އެރެއަށް ފަހުއެވެ‪.‬‬ ‫މުޖުތަމަޢުގައި ހިނގަމުންދިޔަ ކަންތައްތަކަށް‬ ‫"ވިސްނުމުގެ ފިކުރުން" މީގެ ކުރިން ބަލާނުލެވުނީ‬ ‫ކީއްވެބާއޭ އެރޭ އަޅުގަނޑުގެ ހިތަށް އެރިއެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ޚިޔާލުގައި‬ ‫ޒުވާންކަމުގެ‬ ‫ވިސްނުންކޮށި ސިނކުޑިތައް ޣަރަޤުވެގެންދާ‬ ‫މަންޒަރު ހަމަ ލޮލަށް ދައްކުވައިދިނީ އެރެއެވެ‪.‬‬ ‫އާދެ! އެރެއަކީ ދިވެހިފިލްމު "ލޫދިފާ"‬ ‫ ‬ ‫އޮލިމްޕަހުން ނެރެ‪ ،‬އެތީނާ ސިނަމާގައި‬ ‫ދައްކަންފެށި ފުރަތަމަ ރެއެވެ‪ .‬ނަސީބު‬ ‫ކަންދިމާކުރި ގޮތުން އެރޭ އަޅުގަނޑަށް ފިލްމުގެ‬ ‫ޓިކެޓް ދިނީ ރައްޓެއްސެކެވެ‪ .‬ރަހުމަތްތެރިއާއަށް‬ ‫ލިބުނު ހިލޭ ދެ ޓިކެޓުން އެއް ޓިކެޓް އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ހަދިޔާ ކުރީއެވެ‪.‬‬ ‫އެރޭ ފިލްމަށް ދިޔައީ މަޖާކޮށްލާށެވެ‪.‬‬ ‫ ‬ ‫ކޮންމެހެން ދިވެހި ފިލްމެއް ބަލާ ހިތަކުން‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬މީގެ ކުރިންވެސް ދެ ރެއަކު ދިވެހި‬ ‫ފިލްމެއް ބަލާލަން ސިނަމާއަށް ދިޔައީމެވެ‪.‬‬ ‫އަބަދުވެސް ފެންނަމުންދަނީ އެއް މަންޒަރެކެވެ‪.‬‬ ‫އެއް ވާހަކަތަކެކެވެ‪ .‬ފޫހިކަމުން ފުރިގެންވާ‬ ‫ރައްޓެހިންގެ‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫ހަރަކާތްތަކެވެ‪.‬‬ ‫ތަޢުރީފްގެ ބަސްތައް އޮހިގެންދިޔަ "ލޫދިފާ"‬ ‫އިންވެސް ވަކި ތަފާތެއް ނުފެންނާނޭ އަޅުގަނޑު‬ ‫އޭރު ބުނަމުން ދިޔައީމެވެ‪.‬‬ ‫އެހެނަސް ދަންނަވަންތޯއެވެ! ދިވެހި‬ ‫ ‬ ‫ފިލްމު "ލޫދިފާ" އަކީ ތަފާތު ފިލްމެކެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށް ތަފާތު ފިލްމެކެވެ‪ .‬ފިލްމު ފެށިގެން‬ ‫ނިމެންދެން ބަލަން އިންއިރުވެސް އެއްވެސް‬ ‫ފޫހިކަމެއް ނުފެނުނެވެ‪ .‬ފިލްމުގެ ހުރިހާ‬ ‫މަންޒަރެއްވެސް ގެނެސްދީފައިވާގޮތް ތަފާތެވެ‪.‬‬

‫އަތުރާލާފައިވާގޮތް ޝައުޤުވެރިއެވެ‪ .‬ފިލްމުގެ‬ ‫ގިނަ ތަރިންނަކީ ފިލްމީ ދާއިރާގައި ތަންކޮޅެއް‬ ‫ހަގު ފަންނާނުންނަށްވިޔަސް‪ ،‬އެފަރާތްތަކުން‬ ‫ހުށަހަޅައިދީފައިވާ އެކްޓިންގ ވަރަށް ހަޤީޤަތާއި‬ ‫އެއްގޮތެވެ‪ .‬ފުރިހަމައެވެ‪ .‬އަދި ފިލްމުގެ‬ ‫ވާހަކަ މާބޮޑަށްވެސް ތަފާތެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އުޅެބޮޑުވަމުންދިޔަ މާހައުލުގައި ހިނގަމުންދާ‬ ‫އެތައްކަމެއް ތަފާތު ވާހަކަތަކެއްގެ މައްޗަށް އެ‬ ‫ފިލްމުގައި ގެނެސްދީފައިވެއެވެ‪ .‬ކުރުގޮތަކަށް‬ ‫ބުނާނަމަ އެފިލްމުގައި އަޅުގަނޑު ދެކެން‬ ‫ބޭނުންވި ހުރިހާ ރަހައެއް އެކުލެވިގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިފިލްމުގެ ވާހަކައަކީ އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫ ‬ ‫ހިތަށް އެންމެ އަސަރުކުރުވި ކަންތަކެވެ‪ .‬ފިލްމުގެ‬ ‫އެންމެ ފުރަތަމަ ސިކުންތުން ފެށިގެންވެސް‬ ‫ފިލްމު ނިމެންދެން އަޅުގަނޑު ބަލަން އިނީ‬ ‫ފިލްމުގެ‬ ‫ޝައުޤުވެރިކަމާއެކުއެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ފަހުބަޔަށް ދިޔައިރު‪ ،‬ހަޤީޤަތުގައި އަޅުގަނޑަށް‬ ‫އިނދެވުނީ ފެންކަޅިވެފައެވެ‪.‬‬ ‫އައިއިރު‪،‬‬ ‫މިހިސާބަށް‬ ‫ލިޔުން‬ ‫ ‬ ‫ފިލްމުން ފެނުނު މަންޒަރުތަކަށްވެސް ކުޑަގޮތަކަށް‬ ‫އަލިއަޅުވާލަން ޖެހޭނެ ދެއްތޯއެވެ‪ .‬އާއެކެވެ‪.‬‬ ‫މުއްސަދިކަމުގެ‬ ‫ދައްކުވައިދެނީ‬ ‫ފިލްމުގައި‬ ‫ބާރު ފަޤީރުކަމުގެ މައްޗަށް ވެރިވެގަންނަ‬ ‫އަރާމާއި‬ ‫މުއްސަދިކަމުގެ‬ ‫މަންޒަރުތަކެވެ‪.‬‬ ‫ފަޤީރުކަމުގެ ހިތްދަތިކަން މިނެކިރަން ނޭނގޭ‬ ‫ބައެއްގެ ދިރިއުޅުން ދައްކުވައިދޭ މަންޒަރުތަކެވެ‪.‬‬ ‫ފަޤީރުކަން އިންތިހާއަށް ދިޔުމުން ފައިސާއަށް‬ ‫ޓަކައި‪ ،‬ބޭއިޚްތިޔާރުގައި ކުރެވޭ ބޮޑެތި ކުށްތަކެވެ‪.‬‬ ‫އެކުށްތަކުގެ ސަބަބުން އެކަހެރި ޢާއިލާތައް‬ ‫އިތުރަށް ފަޤީރުވެ‪ ،‬އެކަހެރިވަމުންދާ ތަނެވެ‪.‬‬ ‫ލޯތްބާއި ކުލުނަކީ ވަކި ބައެއްގެ ނަޒަރުގައި‬ ‫ހަމައެކަނި ފައިސާކަމަށް ދެކޭ މަންޒަރުތަކެވެ‪.‬‬ ‫ތޮއްޖެހިފައިވާ މާލޭގެ ޢާއިލާތަކުގައި ދިމާވާ‬ ‫މައްސަލަތަކެވެ‪.‬‬ ‫އިޖުތިމާޢީ‬ ‫އެހެނިހެން‬

‫ޢާއިލާތަކުގައި ޖިންސީ އަނިޔާކުރުމާއި‪ ،‬އެފަދަ‬ ‫އަންހެންކުދިން މުޖުތަމަޢުގައި ބޭކާރުވެގެންދާ‬ ‫މަންޒަރުތަކެވެ‪ .‬އޭގެ ސަބަބުން އެކުދިން ގޯސް‬ ‫ގޯޅިތަކުން އުޅެމުންދާ މަންޒަރުތަކެވެ‪ .‬މިފަދަ‬ ‫އިޖުތިމާޢީ އެތައް މައްސަލަތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް‪ ،‬ފިލްމުން ދައްކުވައިދޭ‬ ‫ ‬ ‫އާންމު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫މަންޒަރުތަކަކީ‬ ‫މުޖުތަމަޢުގައި ކޮންމެ ދުވަހަކުވެސް ހިނގަމުން‬ ‫އަންނަ ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ލޮލަށް‬ ‫މަންޒަރުތަކެވެ‪.‬‬ ‫ފެންނަމުންދާ‬ ‫އަބަދުވެސް‬ ‫ވެގެން‬ ‫ބަޔަކަށް"‬ ‫"ކަނު‬ ‫އެހެނަސް‪،‬‬ ‫އެމަންޒަރުތައް‬ ‫އުޅުނީ‪،‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫"ތިމާއާ‬ ‫ހަދައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ނުފެންނަކަމަށް‬ ‫ބެހޭ ކަމެއް ނޫނޭ" ހިތަށް އަރުވައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ބެލުމަށްފަހު‪،‬‬ ‫މިފިލްމު‬ ‫އެހެންނަމަވެސް‬ ‫މުޖުތަމަޢުގެ ތެރޭގައި ހިނގަމުންއައި ނޭދެވޭ‬ ‫އެޅުވުމަކީ‬ ‫"ހަމަމަގަށް"‬ ‫ކަންތައްތައް‬ ‫ފަރުދީގޮތުންވެސް ކުރަން ޖެހިފައިވާކަމެއްކަން‬ ‫ވިސްނުނެވެ‪ .‬މިކަންތައްތައް ހައްލުކުރުމަށް‬ ‫އެންމެމަތީ ފަންތީން ފެށިގެން‪ ،‬ޒިންމާދާރު‬ ‫މުއައްސަސާތަކާއި‪ ،‬ފަރުދީ ޖަމިއްޔާތަކާއި‪،‬‬ ‫އެންމެ ދަށު ފަންތީގެ މީހުންގެވެސް ޒިންމާތަކެއް‬ ‫ވާންޖެހޭކަން އިހުސާސް ކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ ކުރިން މި ސްޓައިލަށް ދިވެހި‬ ‫ ‬ ‫ފިލްމު ހަދައިގެން ސިނަމާތަކުގައި އެޅުވިހެނެއް‬ ‫އަޅުގަނޑަކަށް ހިއެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ހަމަޤައިމުވެސް‬ ‫އަޅުގަނޑެއް މިފަދަ އެހެން ދިވެހި ފިލްމެއް‬ ‫ނުބަލަމެވެ‪ .‬ދިވެހިން ދެވިހިފާފައިވާ ބޮލީވުޑްގެ‬ ‫ނުފެނެއެވެ‪.‬‬ ‫މިފިލްމަކުން‬ ‫ނާޗަރަންގީއެއް‬ ‫ދެބަދޭތެރެއިން ދިވެހި ފިލްމުތަކުން ފެންނަފަދަ‬ ‫"ލަވަސެޓް" ތަކެއްވެސް މި ފިލްމަކުން‬ ‫ނުފެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޓެކްނިކަލް‬ ‫ފިލްމުގެ‬ ‫ ‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ކޮށްފައިވަނީ‬ ‫މަސައްކަތްތައްވެސް‬ ‫ފާހަގަކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫ފަރުވާތެރިކަމާއެކީގައިކަން‬ ‫ފަރުވާކުޑަ ކޮށްލާފައިވާ އެއްވެސް ކަމެއް‬ ‫އަޅުގަނޑަކަށް ނުފެނުނެވެ‪ .‬އެރޭ އަޅުގަނޑު‬ ‫ފިލްމު ބެލުމަށްފަހު ސިނަމާއިން ނިކުތީ‬ ‫ހިތްހަމަޖެހިގެންނެވެ‪" .‬ހަޤީޤީ" ދިވެހި ފިލްމެއް‬ ‫ބަލާލެވުނުކަމުގެ އިހުސާސް އެރޭ އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ކުރެވުނެވެ‪.‬‬

‫‪57‬‬

can be easily achieved by installing a simple stand-alone smoke alarm in the circulation spaces (hallways) of the house. Regularly tested and batteries replaced, such a simple equipment will act as your â&#x20AC;&#x153;eyes and earsâ&#x20AC;? for any possible fire threat even when you are sleeping.

2. Fire Emergency Plan This is a simple plan that will tell everyone how to act in

a fire situation. Key information that should be included in such a plan are:``Assembly point (where everyone should gather in a fire) ``How to alert the emergency responders (Fire & Rescue Service hotline is 118) ``Evacuation routes (should always include alternate routes) ``Layout of the house (which would be of great importance to the fire fighters when trying to rescue someone

from within the house)

3. First aid fire fighting equipments Having a 2kg Carbon dioxide and a 9 liter water fire extinguisher will allow a quick and ready medium to extinguish any small fires expected in a house. Also having a fire blanket in the kitchen would become handy during fires in cooking pots and pans.

4. Training and maintenance of equipments It is very important that everyone is trained to use the available fire fighting

equipments at home. Together with that, proper maintenance of all fire safety equipments is also a vital component for achieving the intended fire safety goals. Registered Fire Safety Companies can help you in achieving these objectives. The MNDF Fire & Rescue Service is also available should you need guidance on any issues relating to your home fire safety. Alternatively, you could also arrange a date and time for a Residential Fire Safety Survey of your home with our Fire Inspectors. This can be initiated by sending an official request to the Ministry of Defense, and would help us identify and explain the specific hazards found in your home while also giving us, the firefighters, a better understanding of your home layout. All in all, it is never too late to take the necessary precautions against a possible home fire. And simple precautions such as those described above will go a long way in preventing unwanted fires and protecting your homes, family and your belongings from the devastating effects of the Mysterious Intruder. So pick up your phone, dial , and give us a call to discuss your options now, for it may be too late to postpone it for tomorrow!

Beware of the Mysterious Intruder!

Lt. Mohamed Nadheem Ibrahim (FRS)

It never arranges an appointment. Not a single phone call or even a faint knock on your door. Yet it comes, creeping inside, from nowhere, and greets you out of the blue, bringing you news, mostly shocking and heartbreaking. Feeding on your stuff, breathing your air, changing its shape and size as it desires, manifesting itself as black fog or orange plasma, the mysterious intruder continues to punish you, for not being aware of its existence! And to beware, you need to know who you are dealing with! So how about a quick word on the “Mysterious Intruder” first!

A FIRE starts when a fuel in the presence of oxygen comes in contact with a heat source that raises the fuels temperature to its auto-ignition temperature. Simply put, this means that for a fire to start there should be fuel, oxygen and a source of heat, all present in the right amount at the right time. Pretty much everything around us qualifies for fuel while the atmospheric air contains 21% of oxygen which is more than enough to sustain a fire. Although you can limit the amount of fuel to some extent, there is practically nothing you can do with the air. As we cannot completely eliminate the fuel and oxygen from our daily life, we are forced to live with them while

concentrating all our efforts to prevent the heat from finding its way to the counterparts, thus completing the “Fire Triangle”. The most effective strategy for preventing fires lies in countering the heat sources, which could take the form of thermal, electrical, chemical or nuclear. While for the most part, thermal and electrical sources of heat are responsible for home fires, unattended cooking and misuse of electrical equipments are some of the most common causes for such fires. In the year 2010, MNDF Fire & Rescue Service attended a total of 59 house fires in the Capital. Out of them, 12 were due to cooking gas and 47 due to electrical. So the big question is, can we PREVENT our homes from these fires? If so, HOW can we go about it? One

could

argue

that

preventing a fire means doing everything to make sure a fire never breaks out. In other words, identifying all potential heat sources and making sure they don’t contribute to the completion of the “Fire Triangle” which would undoubtedly result in a fire. However, in my dictionary, preventing fires would also mean precautions taken to minimize the consequences of a fire, should one occur. And clearly this means that there would be a lot more to it than just installing a fire extinguisher and a fire blanket in the home. Below are some important areas for consideration.

1. Early warning The first step in any fire is to identify the existence of the fire by the occupants. The quicker you know this the more time you have before untenable conditions are reached. This

WHY IS FUTURE PLANNING IMPORTANT?

We were born many years ago. Our parents raised us to become decent human beings. We learnt life lessons, made some mistakes and are still continuing to do so. Some of us chose a career, while the others were given options. We were introduced to a different environment. Suddenly we came to know that we knew nothing of the world. Our thinking was so limited, that we never thought about how our parents were getting money to provide us with adequate education, best health care facilities and everything we ever thought of. We never thought it would be hard to earn it. After we start on a job, we save some money, get married and have kids. How many of us think ahead and plan for the future? It almost doesnâ&#x20AC;&#x2122;t occur to us that our life revolves around our keen financial and

future planning. There are many reasons why people refrain from planning for the future. These include avoiding the thinking about becoming dependent on other people in some part of our life, which is a natural tendency. Most people donâ&#x20AC;&#x2122;t like to think about getting older or needing help from another person. No one wants to think about a time when they may be in a crisis. This may be the reason why planning ahead gets put off for later. Planning ahead allows us to have more control over our future. This also means less emotional and financial stress on us and our family. However, some people realize that it is important to plan and begins with small, easy steps. These people become successful later in life. Planning is of fundamental importance to

Sgt. Aishath Mala

the quality of our life as it helps us shape our life by ensuring our continuing prosperity. It also helps in forecasting the future making it visible to some extent. It helps us bridge from where we are and where we want to go. Most of us are passive spectators who watch our life unfold day by day. And it never occurs to us to plan our life for the future. As a result, we spent our last days thinking about what and where we went wrong. In order to avoid this situation we could do a little planning individually, even though it may change later. We can start living our lives on purpose. Even though planning wont totally eradicate the unexpected twists and turns in our lives, but it will help us become an active participant in our life , intentionally shaping our future.

our borders or allied nations in a near future. But this added dimension will not change the requirement for our force to provide humanitarian aid and peace keeping operations. Hence our soldiers and sailors need to be well trained and prepared to conduct any of the above operations simultaneously in any given area of operation. Given the size of our force and the area of operation, it will be a hard and quite impossible task for MNDF to deploy forces to all the atolls and islands with senior enlisted leaders or officers attached to them. Most of the time, the force will engage in operations in a decentralized approach and task organized to 4 to 5 man teams. Therefore the need to provide leadership to these 4 to 5 man teams who will be conducting the above mentioned Three Block War is significant. These leaders have to be able to take independent action and make major decisions and decisions that could have strategic impact in national level. General Krulak called them “Strategic Corporals”. The Strategic Corporal is the notion that leadership in complex, rapidly evolving mission environments such as public order restoring or direct action military operations, devolves lower and lower down the chain of command to better exploit time-critical information into the decision making process, ultimately landing on the 4 to 5 man team leaders who are mostly corporals. While

The Strategic Corporal is the notion that leadership in complex, rapidly evolving mission environments such as public order restoring or direct action military operations, devolves lower and lower down the chain of command to better exploit time-critical information into the decision making process, ultimately landing on the 4 to 5 man team leaders who are mostly corporals.

conducting operations such as “Operation Effas” or riot control, obtaining mission instructions from remotely located command may result in mission failure or in casualties to both MNDF personnel and civilians or infrastructure. Hence the responsibility lies on that team leader to analyze the mission and make the critical decision that could have strategic impacts. So, how do we prepare our soldiers and sailors for the complex, high-stakes, asymmetrical battlefield of the Three Block War? How do we

develop junior leaders prepared to deal decisively with the sort of real world challenges that we have confronted and will confront in the future? The first step in developing these soldiers is recruiting bold, capable and intelligent men and women of character in to MNDF and putting them through basic training that will make MNDF values more than words to them. After the basic training, a commitment to a lifelong professional

development is the second step on the road to build the Strategic Corporals. Developing integrity, courage, initiative, decisiveness, mental agility and personal accountability are qualities and attributes that are required to be instilled in this professional development. The third and final step to create Strategic Corporals is developing and sustaining Leadership. Our soldiers and sailor s have to understand the principles and concepts of combat leadership and master them in order to operate and lead in the “Three Block War” in Maldives.

“The Three Block War” in Maldives The significant need to train “Strategic Corporals”

The Three Block War is a concept described by General Charles Krulak, United States Marine Corps. As the 31st Commandant of the US Marines, General Krulak analyzed and illustrated the complex spectrum of challenges likely to be faced by soldiers in the 21st century battlefield. The modern day soldiers can neither be trained just as war fighters nor as humanitarian aid providers or as peacekeepers. But they need to be trained to conduct full scale military action, peacekeeping operations and humanitarian aid simultaneously within the space of three

contiguous city blocks.

Lt. Ali Ihusaan

Soldiers and sailors of Maldives National Defence Force are engaged in peacekeeping / public order maintenance operations and humanitarian operations in a regular basis. At the same time we train to conduct full scale military operations and especially Military Operations in Urbanized Terrain (MOUT). Looking at the dynamics of our surrounding countries and security threats faced by international environment, it is very likely that soldiers and sailors of MNDF will be engaged in direct action military operations within

Islamic Bank