Czy wiesz jak (skutecznie) uczysz? by Advantage-szkolenia

CZY WIESZ, JAK (SKUTECZNIE) UCZYSZ?

"NAJWYŻSZYM POZIOMEM UMIEJĘTNO CI EDUKACYJNYCH, JEST SZTUKA OBUDZENIA W DOROSŁYM UCZNIU KREATYWNO CI, PRZY WYKORZYSTANIU PROSTYCH POMOCY DYDAKTYCZNYCH" ALBERT EINSTEIN

STRONA | 01

Krótki spis treści: Co to jest widoczne uczenie się? Co pokazuje barometr wpływu? Ile warta jest praca domowa? Interwencja nr 1 - Jak to przełożyć na działania w sali? Interwencja nr 2 - Jak to przełożyć na działania w sali? Interwencja nr 3 - Jak to przełożyć na działania w sali? Podsumowanie Teachers are to DIE for!

STRONA | 02

E EU C Z E N I E | A D V A N T A G E S Z K O L EW N IIADJO Ę ZCYZKN OW

(SIĘ)

Każdy z nas Lektorów ma własne wyobrażenia na temat tego, co stanowi o efektywności procesu nauczania i uczenia się języka obcego. Nasze przekonania na temat tego, co się sprawdza na lekcji wynikają ze zdobytej w trakcie studiów i kursów wiedzy, lektury, przefiltrowanej przez nasze własne doświadczenia i z tego też względu są one zabarwione dużą dozą subiektywizmu. Spróbujmy podejść do tego tematu bardziej obiektywnie, zgodnie z nurtem EBT - Evidence Based Teaching (wspominaliśmy o nim w pliku szkoleniowym nr 3), czyli pedagogiki/edukacji opartej na faktach i dowodach naukowych, a nie - jak to często ma miejsce na własnym osądzie lub tradycji edukacyjnej. Jako punkt odniesienia wykorzystamy wyniki badań, które pojawiły się kilka lata temu. Chodzi o publikacje pt. Visible Learning / Widoczne uczenie się (2009) oraz Visible Learning for Teachers / Widoczne uczenie się dla nauczycieli (2011) autorstwa prof. Johna Hattiego. Krótkie wprowadzenie do tematu: koncepcja Visible Learning to wynik ponad 25 letnich badań, w trakcie których prof. Hattie wraz ze swoim zespołem dokonał łącznie ok. 1600 metaanaliz ponad 95 tysięcy badań edukacyjnych przeprowadzonych wśród 300 mln uczniów. Celem badań było ustalenie w oparciu o dane naukowe, jakie czynniki mają największy wpływ na polepszenie efektów nauczania (zaznaczmy, że badania były przeprowadzone głównie w szkołach podstawowych i średnich). Hattie wyłonił ok. 252 elementów tzw. interwencji edukacyjnych (początkowo lista obejmowała 138 działań, ona zmienia się i wydłuża), którym następnie przypisał wartość - tzw. rozmiar efektu (effect size), czyli określił jak duży wpływ na proces uczenia się ma konkretne działanie podejmowane w szkole. Generalnie - jak przyznaje prof. Hattie - wszystko działa, ale pewne interwencje – np. stosowane przez nauczycieli strategie/metody pracy - działają trochę lepiej, inne trochę gorzej. Jeśli czynnik miał pozytywny wpływ na skuteczność nauczania (mówimy o pożądanych efektach), otrzymywał on wartość powyżej 0,4, która została uznana za wartość graniczną.

Im wyższa wartość, tym większy wpływ. Nas interesują

przede wszystkim te działania, które znajdują się na prawo od poziomu przeciętnego (0,4) i których pozytywny wpływ na zwiększenie efektywności procesu uczenia i nauczania został udowodniony na podstawie setek tysięcy badań.

| ADVANTAGE SZKOLENIA JĘZYKOWE

STRONA | 03

Nie będziemy zajmować się wszystkimi czynnikami, które wyodrębnił Hattie. Skupimy się na kilku elementach, ważnych w naszym kontekście nauczania, ale zanim do tego przejdziemy zapraszamy do krótkiego ćwiczenia. Poniżej znajduje się tabela. Proszę zaznaczyć w drugiej kolumnie (Kolejność) - dla uproszczenia - numerami od 1 do 10 wagę poszczególnych czynników. 1 oznacza najwyższy wpływ, 10 najniższy. Np. jeśli uważamy, że „motywacja” w największym stopniu wpływa pozytywnie na skuteczność procesu nauki, przypisujemy jej cyfrę „1” itd.

Powyższa tabela została przygotowana na podstawie zestawienia z 2018r. (Klucz na końcu pliku.) Wyniki badań prof. Hattiego dla wielu osób związanych z edukacja okazały się być dużym zaskoczeniem. Z reguły największe zdumienie i niedowierzanie wśród nauczycieli (i rodziców) wzbudza „niska pozycja” pracy domowej - poniżej wartości granicznej 0,4. Ale uwaga! Są 2 powody, dla których praca domowa znalazła się w naszym zestawieniu pomimo niskiej wartości. 1.Po pierwsze - podobnie jak sam prof. Hattie - chcemy przestrzec Was drodzy Lektorzy przed powierzchowną lekturą wyników jego badań i wynikającym z tego automatycznym odrzuceniem jakichś naszych dotychczasowych działań, tylko dlatego że otrzymało ono niską wartość w zestawieniu prof. Hattiego. Pamiętajmy, że to są wartości uśrednione i nie zapominajmy że - jak zawsze - ważny jest kontekst, w którym pracujemy i który powinien być punktem odniesienia do podejmowania decyzji o zmianie warsztatu/technik pracy. O czym poniżej w pkt nr 2. 2.Po drugie – po bardziej wnikliwej lekturze okazuje się bowiem, że rozmiar efektu pracy domowej różni się w zależności od kontekstu edukacyjnego. W przypadku szkół podstawowych rozmiar efektu wynosi -0,08 (czyli pokazuje zdecydowanie brak pozytywnego wpływu), ale już w przypadku szkół ponadpodstawowych wynosi on 0,50. Prawdopodobnie ta różnica wynika z tego, że uczniowie szkół średnich mają wypracowane strategie uczenia się, stąd wyraźny pozytywny wpływ pracy własnej w domu. Tego samego możemy teoretycznie oczekiwać od naszych dorosłych słuchaczy. A zatem dobra wiadomość jest taka, że praca domowa/praca własna ma sens! Co prawda, często okazuje się, że nasi dorośli kursanci nie potrafią się sami skutecznie uczyć, a już zwłaszcza języka obcego, ale to temat na osobne szkolenie.

| ADVANTAGE SZKOLENIA JĘZYKOWE

STRONA | 04

CO WPŁYWA NA WIDOCZNE UCZENIE SIĘ? Przyjrzyjmy się wybiórczo kilku pozostałym czynnikom, które mają wysoki wpływ na skuteczność nauczania i zastanówmy się, czy i jak możemy je włączyć w nasz warsztat lektorski.

1.Pozycja nr 1 to przewidywanie przez słuchaczy wyników, jakie uzyskają/oczekiwania słuchaczy wobec własnych osiągnięć (ang. self – reported grades). Rozmiar efektu wynosi aż 1,33. Okazuje się i badania to potwierdzają, że uczniowie potrafią z dużą dokładnością określić poziom swojej wiedzy i umiejętności, a tym samym określić np. prawdopodobny wynik z egzaminu, testu, kartkówki.

Jak to przełożyć na działania w sali? Na przykład, pytając słuchaczy na początku zajęć o to, ilu nowych zwrotów

chcą

się

nauczyć

dzisiejszej lekcji. Czy też prosząc ich o określenie, jaki wynik chcieliby uzyskać z testu.

I teraz najważniejsza rzecz. Rolą lektora jest zachęcić słuchacza do „przekroczenia” własnych oczekiwań i uzyskania jeszcze lepszego wyniku. W ten sposób zachęcamy i mobilizujemy kursanta do świadomego podjęcia większego wysiłku; słuchacz bardziej się stara i w większym stopniu świadomie koncentruje się na jak najlepszym wykonaniu danego zadania. Jest bardziej uważny, zaangażowany i skupiony na osiągnięciu wyznaczonego (ambitnego) celu, co siłą rzeczy skutkuje uzyskaniem wyższego wyniku. To z kolei przekłada się na większą pewność siebie i wiarę w swoje umiejętności, a zatem de facto służy podtrzymaniu długofalowej motywacji, koniecznej do dalszego rozwoju oraz do robienia postępów. To jest trochę takie samonapędzające się koło - istne perpetum mobile.

STRONA | 05

2. Celowa praktyka/celowe ćwiczenie (ang. deliberate practice) to nr 2 w powyższym zestawieniu (0,79). Jak wiemy utrwalanie wprowadzonego materiału jest bardzo istotne w procesie uczenia się i wydaje się szczególnie istotne na kursach firmowych, na których zarówno my - lektorzy - jak i sami słuchacze dysponują mocno ograniczonym czasem. W celowej praktyce (w odróżnieniu od automatycznego, mechanicznego powtarzania) chodzi o maksymalne koncentrowanie się i podejmowanie bardzo celowych działań zarówno podczas uczenia tych rzeczy, które są nowe dla kursantów, jak też podczas utrwalania tego materiału i doskonalenia tych umiejętności, które stanowią dla nich pewną trudność. Jak twierdzi prof. Hattie: tu nie chodzi o ilość czasu poświęcanego na ćwiczenia, ale o to na ile go mądrze i „celowo” – wykorzystujemy.

Jak to przełożyć na działania w sali? Na przykład, „nie marnując” czasu na powtarzanie

powtórne

przerabianie

materiału, który słuchacze już znają. Warto korzystać, zwłaszcza na wyższych poziomach, z elementów metody TTT, czyli TEST TEACH TEST. A więc najpierw sprawdzamy stan wiedzy/umiejętności następnie

słuchaczy

skupiamy

się

(TEST),

tylko

wprowadzaniu i ćwiczeniu tego materiału i tych umiejętności, dzięki którym wypełnimy daną lukę wiedzową (TEACH), a następnie sprawdzamy,

jakim

stopniu

kursanci

opanowali prezentowany materiał (TEST).

Z kolei w odniesieniu do organizacji sesji powtórkowych, warto połączyć celowe ćwiczenia z powtarzaniem rozłożonym w czasie (czyli połączyć „deliberate practice” z „distributed = spaced practice”) i wypracować sobie jakiś system (nawet w formie tradycyjnych papierowych fiszek dzielonych na osobne „podgrupy”), który pozwoli nam wyodrębnić ten materiał językowy, o którym wiemy, że sprawia kursantom trudność albo na utrwaleniu którego nam szczególnie zależy, a następnie regularnie i systematycznie wracać do tego materiału. Słowem, nasze sesje powtórkowe powinny być bardziej wybiórcze, świadome i nakierowane = celowe. Na podstawie badań językoznawców wiemy, że osoba ucząca się dowolnego języka obcego powinna „zetknąć się” z nową leksyką co najmniej kilka/ kilkanaście razy ( od 7 do 15 razy), by móc ją „przenieść” z wiedzy pasywnej do aktywnej, czyli ją w pełni przyswoić i zacząć aktywnie używać. Innym sposobem wykorzystania deliberate practice jest celowe nakierowanie uwagi słuchaczy oraz pewnego rodzaju „wymuszanie” użycia konkretnej struktury lub leksyki w danym ćwiczeniu, zadaniu. Zazwyczaj takie działanie podejmujemy w ramach kontrolowanych ćwiczeń (controlled practice) po wprowadzeniu

nowego

materiału,

ale

warto

nakierowywać

ten

sposób

uwagę

kursantów

świadome=celowe stosowanie/ćwiczenie danej struktury, leksyki przy okazji innych aktywności. Na przykład, na etapie rozgrzewki/small talk’u, gdy zadaniem kursantów jest opowiedzenie o weekendzie, warto zwrócić ich uwagę na poprawne użycie czasu przeszłego. Lub - w trakcie dyskusji- chcąc przećwiczyć konkretną leksykę, możemy ją umieścić na kartach, które następnie rozdajemy słuchaczom. Ich zadaniem jest celowe użycie danego zwrotu z karty w trakcie wypowiedzi. Po wykorzystaniu karty, można ją odłożyć. Osoba, która pozbędzie się największej liczby kart zostaje „zwycięzcą”.

STRONA | 06

3. Informacja zwrotna 0,70 (która jest ważnym elementem składowym Oceniania kształtującego) plasuje się bardzo wysoko w zestawieniu prof. Hattiego. O obydwu tych elementach wspominaliśmy w pliku szkoleniowym nr 1 i obydwa działania wydają się bardzo istotne na kursach firmowych. Tytułem krótkiego przypomnienia: ocenianie kształtujące (w opozycji do oceniana sumującego) to ocenianie pomagające się uczyć, czyli bieżące monitorowanie postępów osoby uczącej się w taki sposób, aby móc przekazać jej informację na temat tego, co już potrafi, a nad czym powinna dalej popracować i w jaki sposób.

Jak to przełożyć na działania w sali? Warto przekazywać słuchaczom informacje o celach lekcji (o tym, jak to zrobić pisaliśmy w pliku nr 3) wraz z jasnymi kryteriami sukcesu, czyli informacją o tym skąd będziemy wiedzieć, że te cele zostały osiągnięte. Takie postępowanie współgra z podejściem naszej szkoły do prowadzenia zajęć (Goal-Oriented Method) oraz z zasadami uczenia osób dorosłych (przy okazji zwróćmy uwagę na wysokie "notowania" podawania celów zajęć – 0,68). Nasi firmowi kursanci doceniają wymierne korzyści wyniesione z zajęć, pomagajmy im je zauważyć, bo one nie zawsze są dla nich tak oczywiste. Świadomość poczynionych postępów nawet tych małych jest bardzo motywująca.

Udzielanie i przyjmowanie informacji zwrotnej nie jest wcale łatwe zarówno dla lektora jak i słuchacza, ale od kilku lat badania niezmiennie pokazują, jak istotna jest ona w procesie uczenia się. Z reguły - zarówno lektorzy jak i nasi kursanci - zgadzają się co do zasady, że informowanie o postępach ma sens i jest oczekiwane. Aby informacja zwrotna była wartościowa i rozwijająca powinna składać się z 4 elementów (więcej informacji w pliku szkoleniowym nr 1) oraz być regularnie przekazywana. Informacja zwrotna jest szczególnie ważna, gdy stawiamy słuchaczom ambitne cele (stanowiące dla nich wyzwanie i wychodzące poza ich „obszar komfortu”), ponieważ aby im sprostać, potrzebują oni wtedy

większego wsparcia z naszej strony. Konkretne, praktyczne i przekazane

„prostym” językiem (bez zbędnej terminologii) wskazówki dotyczące tego, które aspekty i w jaki sposób można poprawić są bardzo pomocne dla uczących się osób. Prof. Hattie zwraca uwagę na fakt, że „a lot of feedback is given, little is received” – a zatem warto upewnić się, że słuchacze „słyszą” i rozumieją nasz komunikat. (Tak przy okazji warto zwrócić uwagę na wysoki rozmiar efektu, czyli pozytywny wpływ umiejętności jasnego przekazu informacji (0,75). Ta umiejętność odnosi się nie tylko do jasnego przekazu wiedzy, ale do komunikowania się w ogóle). Przy okazji nie zapominajmy o zbieraniu feedbacku od kursantów na temat „naszego” sposobu prowadzenia zajęć. Warto zapytać słuchaczy o to, w którym momencie lekcji, wykonując jakiego rodzaju aktywności nauczyli się najwięcej. Co ich zdaniem zadecydowało o tym, że ten fragment lekcji był najbardziej efektywny z ich punktu widzenia? To są bardzo istotne informacje zwrotne dla nas Lektorów.

STRONA | 07

Pełna i uaktualniona lista interwencji edukacyjnych badanych przez prof. Hattiego znajduje się tutaj. https://visible-learning.org/hattie-ranking-influences-effect-sizes-learning-achievement/ Jest ona ciągle poszerzana, dodawane są nowe czynniki, zmieniają się nieznacznie przypisane wcześniej wartości, ale zasadniczo działania opisywane wcześniej jako posiadające pozytywny wpływ na osiągnięcia dalej takimi pozostają. Zachęcamy do zapoznania się z znajdującym się na tej stronie zestawieniem. Warto zwrócić uwagę na wysokie pozycje różnych angażujących metod i technik pracy takich jak (wg. zestawienia z 2018r) np.: jigsaw method (“układanka” 1,20); strategia polegająca na integrowaniu nowej wiedzy z wcześniejszą (0,93); mikronauczanie (0,88); dyskusje klasowe (0,82); wspieranie ucznia by mógł samodzielnie „wspinać się” w nowe rejony wiedzy, (ang. scaffolding 0.82); podsumowywanie (0,79); mnemotechniki (0,76); uczenie się nawzajem (0,74); rozłożenie w czasie a kumulacja ćwiczeń (0,60) itp. To są elementy, które z reguły pojawiają się (lub powinny) na zajęciach językowych. Nie ze wszystkich technik możemy korzystać na kursach firmowych, zwłaszcza indywidualnych, na przykład Jigsaw method. Ale możemy już się pokusić o jej wprowadzenie na zajęciach grupowych, 2-3 osobowych, tworząc „jednoosobowe grupy” i rozdzielając pomiędzy nimi zadania. W największym skrócie – jigsaw method polega na tym, że każdy ze słuchaczy staje się ekspertem w obrębie zleconego mu zadania i następnie dzieli się tą wiedzą z pozostałymi kursantami. Następuje wymiana informacji między kursantami, słuchacze uczą się nawzajem. Poprawne wykonanie końcowego zadania zależy od zaangażowania wszystkich członków/grup oraz skutecznego przekazania własnej porcji wiedzy. Jigsaw method sprawdzi się zarówno w odniesieniu do gramatyki, leksyki, jak i sprawności językowych.

Na koniec kilka słów tytułem podsumowania: 1.Aby uczenie i uczenie się było skuteczne musi być widoczne, a to oznacza, że zarówno nauczyciel/lektor jak i uczeń/słuchacz wie czego (się) uczy (czyli zna cele i kryteria sukcesu), wie ku czemu zmierza i co chce osiągnąć! Obie strony aktywnie poszukują i otrzymują informację zwrotną i ją wykorzystują! 2.W swej publikacji Prof. Hattie wielokrotnie zachęca nauczycieli do zmiany nastawienia i przeniesienia punktu ciężkości z tego, co nauczyciele robią na to, jak uczniowie się uczą. „Znaj siłę swojego wpływu!” „Know your impact” mówi autor publikacji. To nauczyciele/lektorzy są najważniejszym elementem efektywnego/skutecznego nauczania dlatego, że to my lektorzy jesteśmy agentami zmian! Od tego, co robimy (lub nie), zależy jakie widoczne postępy ( lub nie) poczynią nasi słuchacze. Ale - co ważne - nie wystarczy „tylko” eksperymentować z nowymi sposobami pracy. Po wprowadzeniu jakiejkolwiek zmiany powinniśmy obserwować, jakie ta zmiana przynosi skutki w odniesieniu do grupy słuchaczy, z którymi współpracujemy. Czy są widoczne dowody (czyli w naszym przypadku np. pożądane zachowania językowe słuchaczy) na to, że ta modyfikacja działa? Że przynosi widoczną pozytywną zmianę? 3.U podstaw skutecznego nauczania leży chęć i otwartość na wprowadzanie zmian w warsztacie lektorskim. Prof. Hattie podkreśla jeszcze jeden aspekt; obok dążenia do innowacyjności i rozwoju ważny jest również (a może przede wszystkim ) entuzjazm i zaangażowanie zarówno nauczycieli, jak i osób uczących się. Znamy to doskonale z własnego doświadczenia; entuzjazm i zaangażowanie lektora potrafi być zaraźliwe, „łatwo przenosi” się na naszych słuchaczy i w ten sposób pozytywnie wpływa na ich zaangażowanie oraz postawę wobec nauki, a to z kolei jest widoczne w ich postępach. Tego zaraźliwego entuzjazmu i chęci eksperymentowania i rozwoju życzymy wszystkim naszym lektorom w obecnym roku szkolnym i nie tylko. Pamiętajmy Teachers are the change agents! Teachers are to DIE for! (Ddiagnosis, I-intervention, E-evaluation) J

STRONA | 08

Klucz