Innovatie Bouw en Energie 2010-2011 by Aeneas Media

innovatie 2010 | 2011

Bijlage van

b o u w e n e n e r g i e

102814

WIj vErbINdEN oNs tot EEN duurzaam partNErsHIp

ENCI. HEt CEmENt voor EEN zEkErE toEkomst ENCI doet al jaren méér dan het produceren en leveren van cement. We gaan steeds voor de beste kwaliteit. Voor duurzame producten aangepast aan de noden van de tijd. Voor een sterk en dynamisch partnership met onze klanten, en vandaag meer dan ooit voor ecoresponsibility. In ons productieproces én in ons beleid. Zo hebben we, samen met onze klanten, oog voor de volgende generaties. Dat is ENCI. Vroeger, nu en in de toekomst.

CMYK

Meer over onze aanpak vindt u op www.eco-responsibility.nl

W’all-in-One

Goed samenspel voor alle spelers in de bouw!

W’all-in-One, voorzetwand met veel ingebouwd voordeel W’all-in-One® is een nieuw, hoogwaardig thermisch

HR-isolatie® en gipskartonplaat dient meteen als

isolerend voorzetwandsysteem. Het is het resultaat

dampremmende folielaag in de spouw. Door de

van goed samenspel tussen systeemwandontwik-

reﬂecterende werking van de folie wordt de

kelaar Faay Vianen en isolatiespecialist EcoTherm.

Rc-waarde van de gehele constructie met 0,57

W’all-in-One is dan ook met recht een voorzetwand-

verhoogd. Bovendien is W’all-in-One licht van

systeem met veel ‘ingebouwd’ voordeel!

gewicht, duurzaam en recyclebaar. Nog meer

Zo bereikt W’all-in-One al bij 60 mm dikte Rc 2,65,

‘ingebouwd’ voordeel: blijvend hoog thermisch

bij 70 mm dikte Rc 3,05. Daarmee voldoen deze

rendement, ongevoelig voor vocht, aantrekkelijk

panelen aan het Bouwbesluit. Met als extra voordeel:

geprijsd, verkrijgbaar in vier dikten (40, 50, 60, 70 mm).

een ruimtebesparing van wel 50%(!) vergeleken met een traditionele voorzetwand op basis van minerale

Kijk op www.wallinone.nl voor meer informatie,

wol (uitgaande van een gelijke isolatiewaarde).

zoals antwoord op de vraag waarom W’all-in-One in

Ander voordeel: de unieke materiaalcombinatie van

maar liefst 5 opzichten sneller te monteren is!

innovatie

Voorwoord

Strategische innovatie

Scoren

My home is my castle

Innovatie blijkt van onschatbare waarde voor onze economie. Diverse studies tonen aan dat iedere euro die gestopt wordt in innovatie, met een factor 5 tot 10 wordt terugverdiend via economische activiteiten. Onze kenniseconomie zie ik als het versterken van de economie op specifieke thema’s, waar duurzame energie er wat mij betreft één van is. Sommige mensen twijfelen daaraan. Maar als je berekent hoeveel huishoudens jaarlijks betalen aan energie (7 miljoen x 2000 euro = 14 miljard euro), en wij zouden dat in plaats van aan het buitenland te betalen in onze eigen economie kunnen stoppen, dan kun je daar niet omheen. Ideeën zijn er genoeg. Het besef begint te groeien dat eerst probleem of kans moet worden geïdentificeerd, en daarna gericht moet worden gezocht naar een innovatie. Duurzame energie bijvoorbeeld is moeilijk te integreren in bestaande huizen. Echter als gemeenten hun doelstellingen van 20 procent duurzame energie in 2020 willen halen, zal vooral in bestaande gebouwen iets moeten gebeuren. Zonnepanelen integreren in een dak is eigenlijk alleen logisch als het dak toch al aan vervanging toe is. Voor isolatie geldt hetzelfde. Een logische optie voor energieopwekking zijn daarom de ramen omdat deze relatief gemakkelijk te vervangen zijn. Het schakelbare raam van Peer+ dat energie opwekt noem ik dan ook een strategische innovatie. Bovendien heb je geen dure, lelijke zonneschermen meer nodig die veel energie kosten in het productieproces. Op basis van deze redenering verwacht je dat investeerders in de rij staan, maar dat valt tegen. De innovatie zelf is niet het probleem, maar de exploitatie ervan. Banken en overheden moeten overtuigd worden van het belang van deze innovatie en aannemers zullen het moeten gaan zien als een standaard product. Via een huurconstructie worden dit soort producten een stuk aantrekkelijker gemaakt. De vraag is: wie gaat dat initiëren en organiseren?

Crisissen hebben altijd ook een zonnige kant. Als veranderaar wrijf je je zelfs in je handen. Een beetje zoals Bones in Lucky Luke. Nooit zijn bedrijven en relatiekringen méér bereid om te veranderen dan in crisistijd. Juist dan kun je scoren. ‘Elk nadeel heb zijn voordeel’ zou een andere scorende landgenoot zeggen. De bereidheid is groot, maar lukt het dan ook? Probleem is dat we in de voorbije periode te veel op prijs hebben geconcurreerd en mede daarom gewend zijn om op kosten te sturen. De marges zijn voor velen te klein geweest om reserves op te bouwen die het investeren in deze mindere periode mogelijk had kunnen maken. De bereidheid tot innoveren is er dan wel, maar de middelen niet. Dan wordt het een kwestie van overleven en kom je niet aan vernieuwen toe. No change? Then you’ll not change. Het beeld is dat 60 procent van de bedrijven in wezen alleen maar schuilt tot de bui over is. Aan de andere kant heeft zo’n 10 procent wel kunnen sparen en investeert nu gericht (Watch out! Here they come). En dan blijft er nog zo’n 30 procent over die probeert zonder middelen of op basis van wat subsidie toch te innoveren. Soms heel creatief, soms wat krampachtig. Niet kansloos, maar zeker ook niet kansrijk? Veranderen wordt massaal onderschat. Het nieuwe product staat immers nooit op zichzelf. De verandering strekt zich altijd ook uit over de eigen organisatie, het proces, de klantbenadering, de nazorg, etcetera. Onder andere daarover proberen wij te berichten. bouwIQ brengt licht in de duisternis door successen te tonen, het realistische achtergrond verhaal te vertellen, visies te etaleren en, met opbouwende ondertoon, door kritisch te zijn. Daarmee helpt het bouwIQ-platform uitgerekend nu om het scorend vermogen op te krikken.

Iedereen droomt ervan om van zijn woning zijn plekje te maken. De veel geciteerde titel ‘My home is my castle’ onderstreept dit nog eens, maar aanbieders op de woningmarkt beseffen dat nog te weinig. Ze worden belemmerd door hun eigen (voor-)oordeel, dat een open benadering van de opborrelende vraag en daarbij behorende innovatie in de weg staat. De bouwwereld is paternalistisch. De deskundigen – architecten, producenten, bouwers – denken te weten wat goed is voor de mens en een begrijpelijke toelichting is niet nodig. Ze vergeten in wezen hun eigen afwegingen bij de keuze van een woning en de aanpassing ervan. Of ze denken dat hun afweging aan een bovennatuurlijke waarde is ontleend. Terugkering naar de titel ‘My home is my castle’ en de betekenis voor de toekomstige ontwikkelingen in de bouw, moet het besef domineren dat de bewoner poogt met zijn woning – zowel buiten als binnen – zijn identiteit en erbij behorende imago te ondersteunen. Als dat zo is, dan verwacht je ook dat hier in het aanbod bewust op ingespeeld wordt. Maar helaas is de werkelijkheid anders. Of het nu om de koopsector of de huursector gaat, nog steeds overheerst de opvatting dat je blij moet zijn dat je een woning hebt. Professionals weten precies waar je behoefte aan hebt. Zij kunnen deze houding aannemen, omdat er recent een structureel tekort was. En nu het om innovatie gaat, moet de roep om de eigen invulling van de individuele bewoner niet vergeten worden. In het aanbod moet ruimte geschapen worden om deze individualiteit vorm te geven. Dat houdt in dat het confectiepak niet per bouwblok of buurt gekozen behoeft te worden, maar dat de keuze uit het maatschappelijk assortiment individueel kan zijn. Eindelijk wordt wonen echt leuk en wordt hiervoor de basis gelegd bij de innovatie.

Jacques Kimman Hoofdredacteur Energie+

Jos Lichtenberg Hoofdredacteur bouwIQ

Martin Liebregts Hoofdredacteur Renovatie

innovatie

Inhoud

Inhoud Energie via het raam Collectief bouwmeesterschap als netwerk Zonnewarmte via het dakpaneel Alcoa Architectuursystemen Brink Climate Systemen Intergas Verwarming BUVA rationale bouwprodukten Duco Ventilation & Sun Control ista J.E. StorkAir Zehnder Airdeck Rockfon Tonzon

Colofon 6 8 10 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

Innovatie Bouw en Energie is een bijlage die eenmaal per jaar verschijnt bij de vakbladen Energie+, bouwIQ en Renovatie. Uitgeverij Æneas, uitgeverij van vakinformatie bv Postbus 101, 5282 AC Boxtel Tel.: 0411 650085, fax: 0411 650080 Internet: www.aeneas.nl Email: mail@aeneas.nl Projectleiding Hanneke Schaap Verkoop Roy Faas Fannie Groenen Redactie Janneke Klunder Martin Liebregts Frank Stofberg, BOOM Vormgeving Twin Media bv, Culemborg © 2010 Æneas, uitgeverij van vakinformatie bv

Foto’s voorpagina boven: Solarsiedlung; architect: Rolf Disch onder: Jérôme Desmedt, UCL; bron: LEHR; architect: Jo Quirynen

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever stelden deze uitgave zorgvuldig en naar beste weten samen, maar kunnen niet instaan voor de juistheid van de weergegeven informatie. Zij aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen gebaseerd op de informatie uit deze uitgave. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belanghebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever.

innovatie

Energiebesparing via het raam

Energie besparen op verwarming, koeling en verlichting door invallend zonlicht te reguleren via het raam. Dat is het principe van Smart Energy Glass, een uitvinding van Peer+. Gezichten achter dit bedrijf zijn Teun Wagenaar en Casper van Oosten. Op de Technische Universiteit Eindhoven werd de technologie min of meer per toeval uitvonden. Over twee jaar verwachten ze het energiebesparende glas volledig op de markt te kunnen brengen. “Het concept is eigenlijk een keer ontstaan tijdens een vrijdagmiddagexperiment ergens in 2006”, vertelt Wagenaar. “Men probeerde de techniek uit op een oppervlakte van 1x1 centimeter. Het licht kwam er knalrood uit, maar het werkte. Vanaf toen zijn twee studenten onderzoek gaan uitvoeren naar de commerciële haalbaarheid en de technische mogelijkheden van energieopwekking. Technisch bleek dit te kunnen, en de markt zou het fantastisch vinden om het te gebruiken.” Twee jaar na oprichting en na veel onderzoeken en testen, is Smart Energy Glass niet onopgemerkt gebleven. Het concept won in 2008 de Herman Wijffels Innovatieprijs voor duurzame innovaties en dit jaar dong het mee naar de Green Challenge Award van de Postcode Loterij. Wagenaar: “Door de prijzen hebben we veel media-aandacht gekregen, nationaal en internationaal. We kregen meer dan 400 aanvragen wereldwijd, onder andere uit Brazilië, Nepal en Turkije.”

Drie manieren Smart Energy Glass is een raam dat op drie behoeften inspringt; verlichting, comfort verhoging en energiebesparing. Allereerst kan het concept worden gebruikt voor zonwering doordat het raam in drie verschillende tinten ofwel standen kan worden ingesteld: donker, licht en diffuus. Donker wordt gebruikt als het buiten zeer licht is met volle zon. Als het

grijs is buiten, in de winter, dan wordt de lichte stand gebruikt. De diffuse stand is er om het binnenkomende licht beter te verdelen. “In de winter en herfst heb je vaak van dat lage scherpe licht, het glare effect. Dan doe je vaak de lamellen alsnog dicht, om vervolgens bij te lichten met kunstlicht. Daar proberen wij aan te ontkomen: het scherpe licht wordt verdeeld via de diffuse stand. Op dit moment zijn we met de faculteit bouwkunde van de TU/e aan het onderzoeken hoe donker en diffuus het moet zijn om dat effect weg te nemen”, volgens Wagenaar. De toepassing van donker glas (solar control glass), zoals dat nu in sommige kantoorgebouwen in Nederland al gebeurt, is niet het hele jaar door een succes, vindt hij. “In de winter zit je dan met de gebakken peren want dan moet je alles bijlichten.” Bijkomend pluspunt voor comfort bij het product van Peer+, is dat er keuze is uit verschillende kleuren. Het kleurenmengsel kan aangepast worden in bijvoorbeeld groen-, grijs-, blauw- of bruintinten. Het tweede kenmerk van het concept is energiebesparing. Door het raam af te stellen op de hoeveelheid licht die van buiten afkomstig is, is het energiebesparend voor het gebruik van onder andere verlichting en koel- of verwarmingssystemen in het gebouw. Wagenaar: “Onze focus ligt op energiebesparing in gebouwen. Uit Amerikaans onderzoek is gebleken dat 39 procent van de energie die nu in een kantoorgebouw gebruikt wordt, naar verwarming gaat. Dat is een groot gedeelte. Koeling zorgt voor 13

procent, verlichting voor 28 procent. Een koelapparaat aan de buitenkant van een gebouw zoals je dat nu ziet, is bovendien vaak hartstikke lelijk. Men moet gedacht hebben: ‘we moeten koeling hebben, maakt niet uit waar’.” Als derde is het de bedoeling dat de Smart Energy Glasses gaan zorgen dat ofwel de warmte binnenblijft als het koud is buiten, of juist buiten blijft als het daar warm is. Voor landklimaten als het Turkse of Russische, waar al interesse is getoond voor het product, is deze factor van groot belang.

Het principe Daglicht dat op de buitenste ruit van het dubbelglas valt, wordt via een coating die tussen de twee ruiten is aangebracht, omgezet in elektriciteit. Deze omzetting vindt voornamelijk plaats in twee van de drie standen waarin het raam gezet kan worden, namelijk in donkere en diffuse toestand. In de lichte stand wordt minder energie omgezet. Dit omzetten gebeurt als volgt. Bij de binnenste ruit – die een tikkeltje dikker is dan een normale – zijn aan de zijkant rondom kleine zonnecellen bevestigd. Deze zorgen voor de energieomzetting. Het licht dat op de coating straalt, wordt naar de zijkant geleid waar

innovatie

Energiebesparing via het raam

Smart Energy Glass biedt comfort en keuze

de zonnecelletjes zitten. Deze zetten het licht om in elektriciteit, die onder andere wordt gebruikt voor het voeden van de elektronica voor het schakelen en het ontvangen van afstandsbedieningsignalen. In de toekomst zullen ook led-verlichting of actieve ventilatie gevoed kunnen worden. De unieke gepatenteerde technologie die toegepast wordt voor Smart Energy Glass is een mix van bestaande technologieën. Peer+ maakt gebruik van de lcd-technologie zoals die in televisies wordt toegepast, en de al bestaande photovoltaïsche technologie voor zonnecellen. Op het moment zijn de oprichters van Peer+ Wagenaar en Van Oosten met hun team zo ver dat ze kleine ramen kunnen produceren, van 35x40 centimeter. “Het productieproces voor grote ramen is hetzelfde, alleen zijn daar grotere machines voor nodig. Ons volgende doel is om naar 1x1,5 meter te gaan,” vertelt Wagenaar. Hoewel het product dus nog deels in ontwikkeling is, is het plan om voor december 2010 het eigen kantoor te hebben voorzien van Smart Energy Glass. Begin 2011 wordt bovendien de eerste klant voorzien van het ener-

dark

bright

privacy

Smart Energy Glass

giebesparende glas. Wagenaar: “We gaan het op Schiphol, in het securitygedeelte aan de zijkant, installeren. Zij kampen daar met een groot probleem van oververhitting en verblinding. Het is een ideale pilot om deze effecten te voorkomen.”

Mix Momenteel zijn er drie manieren om via glas energie te besparen: zonwerend glas (donkere ruiten), schakelbaar glas en zonwering. Smart Energy Glass is een mix van voornamelijk de eerste twee

varianten. Het is een getinte ruit, maar biedt tegelijkertijd ook de mogelijkheid om te variëren in kleursterkte. Het energiebesparende glas behoeft, in tegenstelling tot schakelbaar glas, echter geen bedrading; de hele technologie zit in de rand verwerkt. Wat betreft prijs zal Peer+ Smart Energy Glass ook tussen zonwerend en schakelbaar glas positioneren. “De uitdaging is om het glas zo goedkoop mogelijk maar met de juiste specificaties te kunnen aanbieden”, volgens Wagenaar. “Over twee jaar – als wij verwachten te lanceren – verwachten we ook meer producten op de markt te zien. Veel bedrijven zijn nu bezig met schakelbaar glas, in Duitsland is het inmiddels verkrijgbaar bij E-Control. In de Verenigde Staten zijn vier of vijf partijen bezig met de ontwikkeling ervan. De prijs is echter belangrijk, het moet betaalbaar zijn voor de opdrachtgever. Nederland heeft ook interesse, maar tegen een redelijke prijs.” De prijs is dus een belangrijke parameter als het gaat om succes boeken. De bouw in Nederland is wat dat betreft een lastige markt, zelfs al gaat het om nog zo’n goed of uniek product. “Als het product buiten de bestaande kengetallen valt, is het lastig een voet aan de grond te krijgen”, meent Wagenaar. “Wij zullen de komende jaren aantonen dat Smart Energy Glass de moeite waard is om geld aan uit te geven. Mensen zullen enthousiast worden van het verhoogde comfort en in veel gevallen terugverdienen op hun energierekening.” Janneke Klunder

innovatie

Collectief bouwmeesterschap

Collectief bouwmeesterschap als netwerk

De afgelopen dertig jaar, en vooral de laatste vijftien jaar, hebben er structurele veranderingen plaatsgevonden ten aanzien van de toegankelijkheid, beschikbaar heid en uitwisseling van kennis en informatie. In alle sectoren van de maatschappij heeft dit grote invloed gehad op de productie van goederen en diensten. Compleet nieuwe werkwijzen en producten zijn er ontwikkeld, mede door de combinatie van informatie en de ontwikkeling van nieuwe kennis. Als je er gebruik van maakt, denkt en werkt de hele wereld met je mee. Maar laten we bescheiden zijn, het is al iets als de kennis en kunde in Nederland over de gebouwde omgeving en de kwaliteitsaan passing beter beschikbaar zou zijn. En wel zo dat leren van ervaringen betekenis krijgt en vertaald wordt naar wijzer (ver-) bouwen.

Van pc naar gsm Begin tachtiger jaren zijn de eerste stappen gezet in de wijze waarop men informatie kon beheren, bewerken en verwerken. De personal computer gecombineerd met Autocad zijn de eerste stappen geweest. In de bouw is door deze ontwikkeling in die tijd bijna niets gewijzigd. Misschien heeft de fax uit die periode nog wel de grootste impact gehad, doordat informatie op papier snel kon worden gecommuniceerd. Begin jaren negentig kwam er een nieuwe versnelling op gang door de komst van internet, Windows 95 en uiteindelijk Google. Op elke vaste locatie werd de wereld bereikbaar en kon informatie uitgewisseld worden. Deze technologie ondersteunde de globalisering die zich reeds had ingezet op uiteenlopende terreinen. Voor de (ver-)bouw leidde dit tot optimalisering van bestaande processen. De dagelijkse praktijk bleef in grote lijnen zoals die was.

De derde ontwikkeling, van gsm tot Iphone, zorgt ervoor dat informatie die wereldwijd beschikbaar is bijna overal te raadplegen en uit te wisselen is. Echter deze ontwikkelingen leveren niets op als niet tegelijkertijd systematischer informatie verzameld, geclassificeerd en ontsloten wordt.

Nieuwe positie, nieuwe rollen In samenwerkingsvormen in de (ver-)bouw komen voortdurend nieuwe vormen op het toneel. Iedereen kent de woorden wel die dit illustreren: ketenintegratie, co-makers, turnkey, prestatiecontract, design and build of construct and build. Zij duiden er allemaal op dat de opdrachtgever, adviseurs en bouwers in wisselende constructies zaken doen. Maar bij al deze vormen gaat het toch gewoon om traditioneel produceren, slechts de overeenkomsten verschillen. Dit betekent minimaal dat op korte en lange termijn niet meer één vorm van samenwerken zal bestaan en de traditionele positie van bijvoorbeeld de architect als zelfstandige partij grotendeels zal verdwijnen. Hetzelfde geldt voor de andere betrokken partijen.

Wisselend netwerk Het alleen bouwen kwam in het verleden al zeer zelden voor; in de toekomst zal het nooit meer bestaan. De onderlinge afhankelijkheid zal alleen maar toenemen en dat zal leiden tot wisselende posities in een wisselend netwerk. Als het om de bouw gaat, zal de markt in toenemende mate vraaggestuurd worden met een diversiteit aan in hoge mate gestandaardiseerd aanbod. Dit betekent dat consumenten of professionele opdrachtgevers kunnen kiezen uit een reeks van oplossingen. Wat betekent dit nu voor de architectenpraktijk in 2020? In het verleden was de architect betrokken van programma tot uitvoering of oplevering. In alle fasen van het planproces speelde de architect een rol. Geleidelijk zijn (deel-)taken overgenomen door derden, zoals projectleiders, pro-

cesmanagers, technische bureaus en bouwmanagers. Tot slot komen de bouwers en ontwikkelaars met ‘design and build’.

Nieuwe deeltaken, nieuw specialisme Bij de aanpak van de bestaande bouw ontstaan er nieuwe taken voor de ontwerper en adviseur. Nu ook bouwers zich op deze markt begeven en het totale dienstenpakket gaan aanbieden, betekent dit dat de ontwerper of adviseur op een nieuwe manier zijn kennis en kunde zal moeten inzetten. Welke kennis en kunde ook ingezet wordt, het zal ingebed moeten zijn in een samenhangende visie op duurzaamheid. Levensduur denken is daarbij de sleutel (1). Alles wat bedacht wordt, zal zinvol moeten zijn voor huidig en toekomstig gebruik. Omdat alles begint bij de beschikbaarheid van goede informatie over het bestaande aanbod (van wijk tot keukenkast) en de (toekomstige) vraag, zal het startpunt moeten liggen in het systematisch vastleggen van deze gegevens, die betrekking hebben op de eigenschappen, problemen, waarde(ring) en oplossingsmogelijkheden (2). Op een drietal terreinen is het nodig voortdurend nieuwe dingen te ontwikkelen of te bedenken (3). • De (aanpassing van de) beeldkwaliteit op wijk-, gebouwen componentniveau (beeld – architect) • Ontwikkeling van nieuwe renovatieconcepten (van gebouw tot component) met de daarbij behorende procesinnovatie (programma – architect)

innovatie

Collectief bouwmeesterschap

De omslag naar wijzer (ver-)bouwen

• Patroon designer, dat wil zeggen het verzamelen, bewerken en terugkoppelen van informatie en vertalen naar ontwikkelingen (scenario – architect)

Informatie als navigatiesysteem Er kan geen navigatiesysteem bestaan, als naast de plaatsbepaling niet ook de infrastructuur eenduidig is vastgelegd (en natuurlijk aangevuld met routeplannen, display en invoer). Door de betere beschikbaarheid van informatie kan er een kwalitatieve omslag plaatsvinden in de bouw. Dan gaat het niet (alleen) om de betere processturing van bestaande processen zoals het BIM-systeem, maar vooral om het genereren van nieuwe kennis en oplossingen door het aanbrengen van nieuwe verbanden, en de ontdekking van nieuwe patronen. Er ontstaan als het ware nieuwe verhalen die de reis gaan bepalen. Het wordt minder terugkijken als het over oplossingen gaat. Misschien kunnen we de periode van de diversiteit van contracten achter ons laten en ons richten op de werkelijke innovatie qua aanbod. Ook de discussie over cultuur in de bouw als belemmering moet stoppen. Cultuur is niets meer en niets minder dan collectief zelfbewustzijn. Als de mogelijkheden essentieel veranderen, wijzigt ook de cultuur, die de traditie bewaakt. Dus niet Slimmer Renoveren, maar vooral Wijzer Renoveren. Wijsheid houdt in dat er een zorgvuldige afweging plaatsvindt tussen wat er nu is en wat in de toekomst van belang is. En dit begint met de beschikbaarheid van goede informatie. Op deze manier krijgt het collectief bouwmeesterschap vorm en inhoud. Martin Liebregts

Voorbeeld van beeld-architect

Bronnen 1 ‘De eenvoud van duurzaamheid’, Martin Liebregts en Haico van Nunen, Kennisbank Bestaande Woningbouw, 16 maart 2010 2 ‘Toekomst begint bij documenteren van het verleden’, Martin Liebregts en Jelle Persoon, Kennisbank Bestaande Woningbouw, 6 januari 2009 3 ‘Na de Grote-Renovatie-Enquête wordt alles anders’, Martin Liebregts en Yuri van Bergen, Kennisbank Bestaande Woningbouw, 31 mei 2010

innovatie

Zonnewarmte via het dakpaneel

Een sandwich dakelement met een geïnte greerde zonnecollector, dat klinkt als een heel voor de hand liggend idee. Sinds kort is het SolarTherm dakpaneel dan ook echt verkrijg baar. Het dakpaneel is een resultaat van de samenwerking tussen Unidek en Nefit; Unidek als producent van dakpanelen en Nefit als fabrikant van het zonneboilersysteem. De belangstelling is groot.

Belangstelling Achteraf zijn de betrokkenen zelf ook verbaasd dat zo’n idee pas na jaren is ontstaan. Het concept bleek direct goed voor een nominatie voor de BouwKennis Marketing Jaarprijs 2010. Weliswaar heeft een ander concept uiteindelijk de prijs gewonnen, maar de belangstelling voor zowel het dakpaneel zelf, als voor de wijze van samenwerking tussen Unidek en Nefit, is er niet minder om. Zo ontving Unidek onlangs een Chinese delegatie uit de stad Dezhou. De Chinezen waren, zo vertelt algemeen directeur Ben Claaszen, vooral geïnteresseerd in innovatieve ideeën. Ze kwamen speciaal om het SolarTherm dakpaneel te bekijken. Claaszen: “Tot nu toe komt de meeste belangstelling vanuit corporaties die bezig zijn met renovatieprojecten. Met de SolarTherm panelen plus een zonneboilersysteem is een interessante energiebesparing te bereiken, en krijgen de woningen een duidelijk beter energielabel. Bovendien wordt er subsidie voor gegeven.”

Co-creatie Ook de samenwerking tussen twee bedrijven uit verschillende branches trekt aandacht. Zo noemt Hibin, de brancheorganisatie voor de bouwmaterialenhandel, het SolarTherm dakpaneel vaak als een mooi voorbeeld van co-creatie; het door verschillende bedrijven samen ontwikkelen van een product. Daarnaast kan het betrekken van afnemers of consumenten bij co-creatie een onderdeel van het proces zijn. Dat is in dit geval indirect gebeurd. Nefit had namelijk, voordat Unidek met Nefit contact zocht, een onderzoek laten uitvoeren onder zo’n 600 installateurs. Daaruit bleek dat het plaatsen van zonneboilers op hellende daken vaak als probleem werd ervaren. Het is voor installateurs immers geen gebruikelijke handeling om het dak op te gaan. Bovendien beschikken ze meestal niet over de goede voorzieningen zoals een hoogwerker of kraan. Een groot voordeel van het SolarTherm dakpaneel is daarom dat het een geïntegreerde zonnecollector heeft; de installateur hoeft het dak niet op. Het paneel is zo ontworpen dat na plaat-

sing hiervan, de zonneboiler vanuit de woning aangesloten kan worden. Het dakpaneel vergroot dus de veiligheid op de bouw aanzienlijk.

Gezamenlijke communicatie Ook Jan Blom, marketing manager bij Nefit, is enthousiast over de samenwerking met Unidek. Nefit werkte tot voor kort vooral met andere bedrijven binnen de installatiebranche samen. Daaruit zijn de laatste jaren interessante combinaties van installaties voor ruimteverwarming, tapwaterverwarming en ventilatie ontstaan. Het voordeel van die combinaties is de systeemgarantie voor de afnemers. Is er iets mis of hebben zij een vraag, dan hoeven ze maar naar één partij toe. De manchet met aan- of afvoerleiding en kabeltje voor de sensor van de collector

De samenwerking met Unidek als bedrijf buiten deze branche is nieuw en daardoor extra interessant. Het resultaat is een nieuw, geïntegreerd product. “Het initiatief kwam bij Unidek vandaan. We waren direct enthousiast toen ze ons vroegen aan de ontwikkeling mee te werken. Dit omdat de voordelen voor de klant erg duidelijk zijn”, volgens Blom. Beide bedrijven zijn zeer te spreken over de samenwerking tot nu toe; de gezamenlijke ontwikkeling kende eigenlijk geen problemen. Nieuw is de gezamenlijke communicatie naar de opdrachtgever en haar adviseurs. In veel gevallen gaan – na de eerste contacten van de opdrachtgever met één van beide bedrijven – verkoopmedewerkers van beide bedrijven gezamenlijk op pad naar de klant. Blom: “Daardoor kunnen we de klant beter informeren over de voordelen van het SolarTherm paneel. En soms levert het ook interessante gezichtspunten op van de kant van de opdrachtgever of adviseur, want zij kijken integraal naar een project. Zo kunnen wij weer beter inspelen op de wensen van de opdrachtgever.” Claaszen voegt hieraan toe: “Een bijkomend voordeel is dat zo’n nieuw product sneller in de markt gezet kan worden doordat er nu twee bedrijven actief bij betrokken zijn”.

innovatie

Zonnewarmte via het dakpaneel

Co-creatie zorgt voor nieuw product

Twee gekoppelde SolarTherm dakpanelen

Aero dakpaneel

Situering

Voor het dakpaneel wordt gebruik gemaakt van een nieuw ontwikkeld paneel, het zogenoemde Aero paneel. Dit is circa 20 centimeter breder dan standaard dakpanelen in ons land (die zijn 1 meter breed), zodat de Nefit-collectoren van 1,15 meter er ongewijzigd op passen. In de sandwich panelen, met een kern van EPS, ontbreekt het traditioneel aanwezige randhout. Dit is vervangen door vier houten regels van enkele centimeters dik aan de boven- en onderzijde van het paneel. Dat heeft twee voordelen: (1) er zijn geen koudebruggen doordat er geen hout van binnen naar buiten loopt, en (2) er zijn meer mogelijkheden om bijvoorbeeld de collectoren aan de dakpanelen te bevestigen. Er zit geen patent op het idee van het SolarTherm dakpaneel, waardoor derden het idee over zouden kunnen nemen. “Alle voorsprong is tijdelijk. Je moet als bedrijf blijven nadenken en zoeken naar nieuwe ideeën. Het houdt ons alert”, stelt Blom. Na het aanbrengen van de dakpanelen, die op zich wel gepatenteerd zijn, kan de zonnecollector door de installateur eenvoudig met een knelkoppeling worden aangesloten. Uit het paneel steken alleen de aan- en afvoerleiding van de collector en een kabeltje voor de sensor van het zonneboilersys teem. Met een in de fabriek aangebrachte manchet is het dakpaneel aan de woningzijde damp- en luchtdicht afgesloten. Ook aan de buitenzijde zit een manchet dat voor waterdichtheid zorgt. Tijdens het vervoer zijn beide iets uitstekende leidingen beschermd door een verpakkingsmal.

De plek en de legrichting – horizontaal of verticaal – van de collector zijn flexibel en worden per project in overleg met de opdrachtgever vastgesteld. Dat geldt ook voor de plek van de leidingdoorvoeren. Wanneer twee zonnecollectoren gewenst zijn worden deze in twee naast elkaar liggende dakpanelen opgenomen. Beide dakpanelen worden dan al in de fabriek aan elkaar gekoppeld. De leidingen tussen de collectoren zijn in de panelen opgenomen. De ligging van de collector is in hetzelfde vlak als de dakpannen, dus tussen de dakpannen in. Panlatten kunnen naar keuze wel of niet al in de fabriek op de dakpanelen worden aangebracht. Bij prefab gekoppelde panelen worden de panlatten vrijwel altijd in de fabriek gemonteerd. Zowel Claaszen als Blom ziet grote mogelijkheden voor meer zonne-energie op hellende daken; ook PV-panelen voor elektriciteitswinning zijn immers prima prefab op dakpanelen te bevestigen. Een goede architectonische afstemming op de zonnecollectoren is daarbij een grote uitdaging. Frank Stofberg

innovatie

Alcoa Architectuursystemen

Alcoa helpt bij verhogen brandwerendheid

Huisbewoners en kantoorgebruikers willen zich thuis en op hun werkplek vooral geborgen en veilig voelen. Het inzetten van diverse middelen om brand te voorkomen, speelt hierbij een belangrijke rol. Mocht het toch zover komen dat er brand uitbreekt in een gebouw, dan is het goed om te weten dat het gevelsysteem inclusief de ramen en deuren van Alcoa Architectuursystemen, optimaal getest en goed bevonden zijn op het gebied van brandwerendheid.

Brandveiligheid Niet alleen de aluminium raam- en deurprofielen (RT 52, RT 62 en RT 72) zijn brandwerend toe te passen, ook het aluminium vliesgevelsysteem AA 100 Q is brandwerend uit te voeren. Naast brandwerende kozijnen en een brandwerende dubbele schuifdeur met schuifautomaat uitgevoerd in de RT 62, hebben sinds vorig jaar ook onze draai-kiepramen en dubbele deuren de brandwerendheidtest met glans doorstaan.

Uitvoering Op basis van de al bestaande eigenschappen van het RT 62 raam- en deursysteem zijn er slechts minimale aanpassingen nodig om de standaard systemen brandwerend te maken. Dit is uiteraard met behoud van uiterlijk en de goede prestaties op het gebied van waterdichtheid en isolatiewaarde. Een belangrijk pluspunt is dat de basis van de profielsystemen ongewijzigd blijft. Hierdoor ziet u optisch geen verschil tussen brandwerende en niet-brandwerende ramen, deuren en gevels.

Conformiteitrapport Alcoa heeft in de voorgaande jaren zeer veel brandproeven in het laboratorium van TNO centrum voor Brandveiligheid / Efectis Nederland BV laten uitvoeren. Diverse raam- en deurconstructies (RT 52, RT 62, RT 72) zijn op brandwerendheid beoordeeld volgens NEN 6069:2005. Sinds maart 2010 zijn deze resultaten verzameld in het conformiteitrapport 2010-Efectis-R0266. Dit rapport is op aanvraag beschikbaar. Ook kunt u een vergelijkbaar rapport bij ons opvragen voor brandwerende vliesgeveloplossingen van Alcoa.

Alcoa Architectuursystemen Alcoa is toonaangevend op het gebied van aluminium en de ongekende mogelijkheden die dit materiaal te bieden heeft. De Nederlandse vestiging van Alcoa Architectuursystemen in Harderwijk ontwerpt, ontwikkelt en verkoopt aluminium profielsystemen voor ramen, deuren, schuifpuien, serres en vliesgevels. Met een eigen Research & Development afdeling in Harderwijk kan Alcoa Architectuursystemen snel inspelen op onder andere projectgerelateerde vragen vanuit de markt. Wilt u meer weten over de innovatieve brandwerende oplossingen die Alcoa Architectuursystemen voor u te bieden heeft, ga dan naar www.alcoa-architectuursystemen.nl of neem contact met ons op via 0341 464611 of office@alcoa.com. Verschillende noviteiten zijn te bezichtigen in onze showroom in Harderwijk.

Alcoa Architectuursystemen Postbus 391 3840 AJ Harderwijik Tel.: 0341 464611 E-mail: office@alcoa.com Internet: www.alcoa-architectuursystemen.nl

innovatie

Brink Climate Systems

Duurzame renovatie met Passiefhuistoestel

Een passiefhuis is: • Comfortabel: door een constante en gelijkmatige binnentemperatuur; • Gezond: door de voortdurende toevoer van gefilterde en verse ventilatielucht en een aangenaam binnenklimaat; • Rendabel: door gebruik van zonnecollectoren zijn er lage energie lasten; • Milieuvriendelijk: door het minimaal afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen en de reductie va CO2-uitstoot; • De bouwstandaard van de toekomst: door nieuwe perspectieven in ontwerpen en bouwen. Een unieke kans voor nieuwe ontwerpen bouwtechnieken, innovatieve, intelligente en hoogenergie-efficiënte technische systemen.

Aramis AlleeWonen heeft samen met diverse partners, waaronder Brink Climate Systems, het renovatieproject ‘Kroeven’ in Roosendaal onder haar hoede. Met de renovatie van complex 505 Kroeven worden 134 woningen volgens de passiefhuismethode getransformeerd. Het is een uniek project omdat een groot aantal traditionele rijtjes huurwoningen, in bewoonde situatie, worden gerenoveerd volgens de passiefhuismethode.

Installatie Het passiefhuisprincipe is gebaseerd op het uitgangspunt dat woningen zo goed geïsoleerd moeten zijn dat een cv-installatie en actieve koeling achterwege kunnen blijven. In het Passiefhuistoestel zijn verschillende disciplines (verwarmen, ventileren en het bereiden van warm tapwater) samengebracht in één compact toestel. Door de unieke regeling en door het samenbrengen van alle componenten in één toestel, wordt de kans op installatiefouten verkleind en is het maximale resultaat gewaarborgd. Tevens wordt een behoorlijke ruimtewinst behaald. Het Passiefhuistoestel is een forse stap in de richting van energieneutrale woningen.

Werking Middels een zonnecollector met een oppervlakte van ruim 4 vierkante meter wordt warmte opgewekt en opgeslagen in een zonneboiler (200 liter). De warmtelevering wordt door middel van de kamerthermostaat geregeld. De zonneboiler wordt, als het hart van het systeem, primair op temperatuur gebracht door een zonnecollector. De opgeslagen warmte wordt gebruikt voor zowel de warmwatervoorziening als het verwarmen van de woning. Wanneer de zon onvoldoende warmte levert, wordt de boiler op temperatuur gehouden door een klein HR cv-toestel met HR 107-rendement, dat is geïntegreerd in het Passiefhuistoestel.

Besparingen Door de energie van de afgezogen lucht te gebruiken voor het opwarmen van de verse buitenlucht, wordt de totale energiebehoefte aanzienlijk verlaagd. De toepassing van gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning (Renovent HR) zorgt ervoor dat bijna alle warmte teruggewonnen wordt, namelijk tot wel 95 procent ten opzichte van een traditioneel ventilatiesysteem. Het toestel zorgt dus niet alleen voor een optimaal binnenmilieu, maar komt ook het mondiale milieu ten goede. Door gebruik van zonnecollectoren kan een energiebesparing worden bereikt van wel 60 procent op warm tapwater. Daarnaast kan er een aanzienlijke besparing op de ruimteverwarming gerealiseerd worden. In Kroeven is ervoor gekozen om een gedeelte van de bestaande radiatoren te handhaven. Om de watertoevoer af te kunnen stemmen op de warmtevraag worden de radiatoren voorzien van nieuwe inregelafsluiters. De ventilatielucht wordt naverwarmd voor het creëren van een tochtvrije inblaas. Tevens wordt hiermee een gedeelte van het warmteverlies gedekt.

Partners Aramis AlleeWonen heeft partners gezocht die dezelfde drive hebben als het gaat om duurzame renovatie. Brink Climate Systems uit Staphorst levert en installeert in samenwerking met Kempair uit Eindhoven het Passiefhuistoestel. VDM Woningen B.V. uit Drogeham is ingeschakeld voor de geprefabriceerde gevels en daken. Voor de bouwkundige uitvoering en de coördinatie van de diverse werkzaamheden is de Van Ieperen Groep uit IJsselstein verantwoordelijk.

Brink Climate Systems B.V. Postbus 11 7951 DA Staphorst Tel.: 0522 469944 Fax: 0522 469400 E-mail: info@brinkclimatesystems.nl Internet: www.brinkclimatesystems.nl

Kempair B.V. Postbus 7112 5605 JC Eindhoven Tel.: 040 2511431 Fax: 040 2513869 E-mail: info@kempair.nl Internet: www.kempair.nl

innovatie

Intergas Verwarming

Beheer op Afstand

Beheer op Afstand, de nieuwste innovatie van Intergas Verwarming, zorgt voor een nog betere afstemming tussen service en onderhoud. De technologie opent de weg voor onderhoud dat niet meer bepaald wordt door de kalender maar door de onderhoudsstaat van het toestel. Met de toepassing van Beheer op Afstand wordt het mogelijk om eenvoudig het ideale moment voor service en onderhoud vast te stellen.

Het installatiebedrijf dat met het onderhoud belast is ontvangt de benodigde informatie en kan op basis van deze informatie een onderhoudsplan samenstellen.

Service op maat

matie beweegt vrij van RF-module naar RF-module tot aan een gateway, die een verbinding met het internet tot stand brengt. Vanuit de gateway wordt informatie uitgewisseld met alle ketels in een wolk. Met behulp van de ingebouwde RF-module, de gateway en de internetverbinding zendt de cv-ketel informatie naar het installatiebedrijf dat de toestellen in onderhoud heeft.

RF-module

Beproefde technologie

Bij Beheer op Afstand worden de Intergas Kombi Kompakt HRE-ketels standaard voorzien van RFmodules. De RF-modules van de ketels vormen met elkaar een draadloos meshed network, een maasvormig netwerk van cv-ketels. Het netwerk bestaat uit onafhankelijke functionerende cv-ketels die een gezamenlijk netwerk vormen waarin door middel van draadloze communicatie een continu proces van informatieoverdracht plaatsvindt. Infor-

Door gebruik te maken van een draadloos meshed network en de onderlinge informatieuitwisseling tussen de ketels is er altijd een route naar de gateway. Dit maakt het Beheer op Afstandsysteem robuust en self-healing. Bovendien wordt er voor de overdracht van informatie altijd gekozen voor de kortste route vanaf de gateway naar een ketel. De robuustheid van het systeem leidt ertoe dat ‘wolk’ kan bestaan uit maar liefst 246 ketels. Om het ‘uitlezen’ van onderhoudsgegevens van ketels op afstand mogelijk te maken komt er een verbinding tot stand met de ketel.

Op basis van de inkomende informatie kan de installateur het ideale moment van onderhoud vaststellen. Onderhoud wordt niet meer bepaald door de kalender maar door de onderhoudsstaat van het toestel. De informatie over een reeks parameters zoals werking van de pomp, temperatuur en waterdruk van elke willekeurige ketel, is door de installateur voortdurend uit te lezen. De Beheer op Afstand-techniek biedt installatiebedrijven die gespecialiseerd zijn in onderhoud en service grote kansen. Door de efficiëntere en effectievere manier van werken kan tijd en geld worden bespaard. Bovendien zorgt het systeem ervoor dat de prestatie van een cv-ketel, de staat van het onderhoud én de veilige werking van een cv-ketel continu wordt bewaakt. Beheer op Afstand bespaart kosten en bevordert een professionele serviceverlening aan de eindgebruiker.

Intergas Verwarming B.V. Postbus 6 7740 AA Coevorden Tel.: 0524 512345 E-mail: info@intergasverwarming.nl Internet: www.intergasverwarming.nl

innovatie

Buva rationele bouwprodukten

BUVA Vital Air System: comfortabel ventileren Het bekende ventilatiesysteem BUVA Vital Air System II is recent geoptimaliseerd met als resultaat een grotere EPC-reductie. Gebleven zijn de eenvoudige installatie, bediening (automatisch en manueel) en het comfort voor de gebruiker. Door een efficiënter ontwerp en sturing van de BoxStream woonhuisventilator is het energieverbruik lager. Aanvullend onderzoek ondersteunt deze extra energiebesparing in combinatie met luchtdicht bouwen, waardoor de EPC-reductie kan oplopen tot 0,22. De (natuurlijke) toevoer van ventilatielucht vindt plaats via de zelfregelende ventilatieroosters uit de BUVA Stream-serie.

Bestaande bouw Naast nieuwbouw is het BUVA Vital Air System II nu ook geschikt voor bestaande bouw. Het systeem geeft een energie-index verbetering van 0,14. Bij gevelrenovaties kan het Vital Air Systeem II in combinatie met muurisolatie en toepassing van HR++ glas tot wel twee of drie energielabels besparen. Het systeem bestaat uit natuurlijke toevoer en mechanische afvoer. De toevoer bestaat, net als bij nieuwbouw, uit BUVA zelfregelende ventilatieroosters. Afvoer gaat via de BUVA BoxStream II met één of meer bedieningen. De hoofdbediening wordt gevoed vanuit het lichtnet, waardoor dus geen batterijen nodig zijn. De communicatie met de BoxStream gaat draadloos. Indien gewenst kan optioneel een aparte keuken- en/of badkamerbediening aan het systeem gekoppeld worden. De ruimte waarin deze bediening gebruikt wordt, kan voor een bepaalde periode maximaal geventileerd worden. Ook deze bediening communiceert draadloos. De bediening is leverbaar in verschillende uitvoeringen: batterij gevoed of voeding vanuit het lichtnet.

BUVA GentleStream: natuurlijke ventilatietoevoer achter de radiator

Zelfregelende roosters BUVA heeft voor elke situatie een passende oplossing, en een zeer compleet aanbod van ventilatieroosters; de Stream-serie. Alle roosters uit deze serie zijn toepasbaar in combinatie met het BUVA Vital Air System. De Stream-roosters zijn standaard voorzien van een mechanische zelfregelende klep die energiewinst oplevert en voorkomt dat bewoners last hebben van tocht. • BUVA TopStream. Is speciaal ontwikkeld voor verdekte plaatsing en onzichtbare ventilatie; • BUVA FitStream. Eén type ventilatierooster met 4 verschillende doorlaten en slechts 75 mm glasaftrek. Door de geringe glasaftrek is de FitStream uitermate geschikt voor glasplaatsing; • BUVA SunStream. Ventilatie en zonwering in één; • BUVA AcouStream. Licht geluiddempend en geschikt voor verdekte- of glasplaatsing; • BUVA SusStream. Zwaar geluiddempend en geschikt voor verdekte- of glasplaatsing; • BUVA SusStream HD. Geschikt voor plaatsing in een hellend dak; • BUVA SlideStream. Geschikt voor plaatsing op glas in een schuifpui; • BUVA GentleStream. Geschikt voor plaatsing achter de radiator. Het aangepaste BUVA Vital Air System II is per direct leverbaar onder de naam BUVA VAS II-2009. Via www.buva.nl kunt u het nieuwe EPC herberekeningprogramma downloaden of doorlinken naar de gratis online versie.

BUVA rationele bouwprodukten Postbus 262 2990 AG Barendrecht Tel.: 0180 697500 Fax: 0180 697505 E-mail: info@buva.nl Internet: www.buva.nl

innovatie

Duco Ventilation & Sun Control

Gezond binnenklimaat met ventilatie en zonwering in één In onze hedendaagse bouwtraditie is het opmerkelijk dat steeds vaker luchtdicht gebouwd wordt; van passiefhuizen tot 0-energiewoningen. Men doet er alles aan om zo min mogelijk warmte te verliezen aan openingen als ramen en deuren om een zo laag mogelijke energie factuur te kunnen verkrijgen. Toch mogen we het gezonde binnen klimaat niet uit het oog verliezen. Dankzij Duco gaan de twee nu perfect samen: een gezond binnenklimaat én een lage energierekening.

DucoTronic System Duco ontwikkelde het ‘DucoTronic System’, een vraaggestuurd, natuurlijk ventilatiesysteem. Het zorgt voor een continu evenwicht tussen gecontroleerde natuurlijke luchttoevoer via elektronisch gestuurde ventilatieroosters in de gevel of boven de ramen, en een centrale mechanische afvoer van de vervuilde en/of vochtige lucht via de DucoBox. De basis van deze ontwikkeling is het natuurlijk ventilatierooster dat de verse lucht rechtstreeks door de gevel binnenin de woning brengt. Om de energiezuinigheid te bevorderen, wordt het rooster elektronisch aangestuurd door CO2metingen in de leefruimtes en vochtmetingen in de natte ruimtes. Door die vraagsturing is verse en gezonde lucht altijd gegarandeerd in hoeveelheid en op het moment dat het nodig is. Er is daardoor dus nooit te veel maar altijd voldoende lucht. Enkel wanneer er te veel CO2 in de woonruimte aanwezig is, zal er extra geventileerd worden.

TwinTronic: ventilatie en zonwering Naast de nood aan gezonde lucht binnenshuis is ook een optimaal thermisch comfort noodzakelijk voor een aangenaam binnenklimaat. Daarom combineert Duco zijn ‘DucoTronic System’ met zonwering in zijn TwinTronic-roosters. Het is een elektronisch gestuurd ventilatierooster dat tegelijkertijd de hitte buiten houdt. Bovendien kan er nog meer dan voldoende daglicht binnengehaald worden dankzij de semitransparante doeken. De TwinTronic is vernieuwend door zijn 3-in-1-functie: natuurlijke ventilatie, die elektronisch gestuurd wordt door CO2- en vochtmetingen én de integratie van zonwering voor een optimaal gezond en aangenaam binnenklimaat. Bovendien

zorgt de combinatie van zonwering en ventilatie voor een enorme tijdswinst doordat alles in één keer geïnstalleerd kan worden. Dankzij de elektronisch gestuurde roosters zorgt de TwinTronic voor een opmerkelijke energiewinst. Toegepast in het ‘DucoTronic System’ wordt er een EPCwinst gerealiseerd van 0.28. Daarnaast wordt er ook voor een koellast vermindering van kantoorgebouwen gezorgd van meer dan 30 procent. Tot slot is het esthetische aspect van de TwinTronic niet onbelangrijk. Met een plaatsing achter het spouwblad wordt hij volledig in de gevel weggewerkt. Het ‘DucoTronic System’ is bovendien zeer gebruiksvriendelijk en onderhoudsarm. Door de automatische zelfijking wordt een lange levensduur gegarandeerd. De informatiestroom binnen het systeem werkt volgens het Z-wave protocol. Dit zorgt voor een snelle en draadloze communicatie tussen de verschillende componenten: de sensoren, de roosters en de DucoBox. De voordelen op een rijtje: • Twin: ventilatie en zonwering in één systeem; • Tronic: elektronisch gestuurde ventilatie; • Onzichtbaar: plaatsing achter het spouwblad; • Akoestische uitvoering mogelijk; • FIX: stormvaste zonwering; • Toepasbaar in zowel woning- als utiliteitsbouw; • Kan op alle types van kozijnen: hout, aluminium en pvc; • Tijdwinst: zonwering en ventilatie worden in één keer geplaatst.

Duco Ventilation & Sun Control Handelsstraat 19 8630 Veurne Belgium Tel.: +32 58 330033 Fax: +32 58 330044 E-mail: info@duco.eu Internet: www.duco.eu

innovatie

Ista

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen met Metering, Billing en Customer Care Sinds in 1902 de eerste professionele meetapparatuur voor verbruik van energie- en waterkosten is ontwikkeld, is er veel veranderd. ista Nederland is onderdeel van een internationale organisatie en kan hierdoor terugvallen op ruim honderd jaar kennis en ervaring in meting en kostenverdeling. Al ruim 55 jaar verzorgt ista met veel succes de verdeling van de kosten voor warmte, water, gas, elektra en overige servicekosten in collectief gestookte gebouwen en bij duurzame energieoplossingen. Dit doet zij voor ruim 300.000 woningen in 8.300 objecten.

Kwaliteit en gemak Jörg Plönissen, directeur van ista Nederland: “Betaalde iedere gebruiker van een collectief gestookt gebouw vroeger nog eenzelfde bedrag per vierkante meter, tegenwoordig wil iedereen zo veel mogelijk inzicht in het eigen verbruik. Dat is mogelijk door het verbruik individueel te meten. Daarnaast leidt meting tot een aanzienlijke energiebesparing van gemiddeld 20 tot 25 procent, alleen al door bewuster te stoken.” De registratie van de meterstanden gebeurt radiografisch. Alle meterstanden worden naar een centrale ontvanger gestuurd, die ista via een modemverbinding wekelijks vanaf kantoor uitleest. “Hierdoor voeren wij ook wekelijks functiecontrole op het meetsysteem uit. Zo blijft de beheerder gegarandeerd van een nauwkeurige meting en een correcte afrekening. En de gebruikers hoeven voor het registreren van de meterstanden niet meer thuis te blijven.” ista werkt uitsluitend met apparatuur die voldoet aan de hoogste kwaliteitseisen en volgt daarbij de NEN en NPR richtlijnen. Het bedrijf levert een ruim assortiment aan meetsystemen voor kantoren, wooncomplexen, winkelcentra en stadsverwarmingsgebieden.

Ontzorgen Klanttevredenheid is voor ista een groot goed. Zij werkt met een full servicepakket dat zo ver gaat dat de klant er geen omkijken meer naar heeft. Uiteraard horen begeleiding van de klant of installateur en een goede voorlichting aan beheerders en bewoners daarbij. Met de dienst Debicasso verzorgt ista het gehele traject van afrekening van water- en energiekosten. Van nutsbetalingen tot incasso van voorschotten, en van het maken van de eindafrekening tot het verrekenen van de werkelijke kosten. Daar-

bij verzorgt het bedrijf tevens de administratieve afhandeling van verhuizingen en reparaties en de beantwoording van beheerders- en bewoners vragen.

Monitoring Beheerders van complexen krijgen via de dienst Monitoring met radiografisch uitleesbare meters inzicht in het verbruik. Deze dienst is geheel in eigen beheer door ista ontwikkeld, waarbij de wensen van klanten een belangrijke rol hebben gespeeld. In één oogopslag kunt u als beheerder de verschillen per woning, het verbruik per vertrek en de actuele en historische verbruiksgegevens zien. “Dit betekent dat beheerders de mogelijkheid hebben de bewoners gedurende het jaar te adviseren en zo mogelijk het voorschotbedrag aan te passen. Zo komen de bewoners aan het einde van de afrekenperiode niet voor onaangename verrassingen te staan.”, vertelt Plönissen. De dienst Monitoring is beschikbaar via www.istawebportal.nl. “Naast Monitoring biedt de ista webportal nog meer gemak”, vervolgt Plönissen. “Jaarlijks geeft de beheerder ook zijn bewonersgegevens, collectief gemaakte kosten, verhuizingen en werkopdrachten aan ons

door via de portal. Dat is snel, eenvoudig en milieuvriendelijk. ista is wereldwijd actief en hecht grote waarde aan ethisch, wettig en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Daarom zetten wij ons continu in om de duurzaamheid van onze bedrijfsactiviteiten te optimaliseren. Door ontwikkeling van de webportal helpt ista Nederland het papierverbruik te beperken.”

ista Nederland BV Nieuwpoortweg 11 3125 AP Schiedam Tel.: 010 2455700 Fax: 010 2455888 E-mail: info@istanederland.nl Internet: www.istanederland.nl

innovatie

J.E. StorkAir

J.E. StorkAir biedt helpende hand bij waarmaken energieambitie: Renoveren doe je niet alleen! Diverse partijen – waaronder woningcorporaties en adviseurs – staan voor een grote uitdaging om de bestaande woningvoorraad energiezuiniger te maken. Bij een renovatie komt veel kijken. Verschillende bouwkundige en installatietechnische aspecten vragen een brede en diepgaande vakspecialisatie om een renovatieproces tot een goed einde te brengen. Zo’n complexe taak, dat doe je niet alleen. J.E. StorkAir heeft daarom de renovatiecoach in het leven geroepen.

Diverse binnenmilieuoplossingen Het team renovatiecoaches van J.E. StorkAir / Zehnder Nederland is specialist op het gebied van ventilatie, verwarming en verscheidene duurzame technieken die het binnenmilieu regelen. De renovatiecoach heeft diverse pakketten samengesteld, zodat in één oogopslag te zien is welke oplossing het meest geschikt is voor een renovatieproject. Zo zijn er basispakketten, bestaande uit A-merkproducten, waarmee een woning zonder veel moeite een labelverbetering krijgt. Met de extra pakketten wordt huurders net dat beetje extra duurzaamheid en comfort geboden. Voor meer duurzame ambities zijn de duurzame pakketten ontwikkeld waarmee woningen zelfs tot passiefhuis-niveau kunnen worden gebracht. Elk pakket is visueel gemaakt in een voorbeeldwoning op de website van J.E. StorkAir (www.jestorkair.nl).

De renovatiecoach • Kent de weten regelgeving zoals de EPBD en energielabeling; • Weet alles over ventilatie systemen, radiatoren en duurzame oplossingen zoals warmtepompen; • Rekent aan energielabel en terugverdientijden; • Geeft uitleg aan bewoners over het binnenmilieu en de installatietechnische aanpassingen aan de woning; • Is op de hoogte van geldende subsidieregelingen. Zelf een pakket samenstellen? De opdrachtgever kan samen met de renovatiecoach zelf een pakket samenstellen. De renovatiecoach is te bereiken via de renovatielijn: (038) 429 62 80.

J.E. StorkAir Lingenstraat 2 8028 PM Zwolle Postbus 621 8000 AP Zwolle Tel.: 038 4296911 Fax: 038 4296710 E-mail: info@jestorkair.nl Internet: www.jestorkair.nl

innovatie

Zehnder

Een sierlijke buiging met de Zehnder Charleston Klassieker voor stijlvol verwarmen De Zehnder Charleston maakte 80 jaar geleden zijn entree op de markt. Het succes van deze designklassieker ligt in het voortdurend vinden van de juiste balans tussen traditie en innovatie. De traditie uit zich in het bescheiden voorkomen van de radiator waardoor deze harmonieus samensmelt met zijn omgeving. De innovatie van de Charleston zit in de flexibiliteit van het ontwerp; de radiator is namelijk, naar designbehoefte, aanpasbaar.

Custom made: Charleston in gebogen voorgevel De verblijfsruimte van zorgcentrum Friso in Almelo wordt gekenmerkt door een gebogen voorgevel met veel glas. In het bestek was daarom een serie gebogen Charleston radiatoren voorgeschreven. Ilco ten Bokum, projectleider namens installateur De Groot Groep uit Hengelo, vertelt hoe de realisatie verliep: “Het installeren van zo’n gebogen Charleston is geen standaardwerk, maar de plaatsing is vlekkeloos verlopen. Ons contactpersoon bij Zehnder is zelf langs geweest om alle maten op te nemen. Alle posities werden voor ons op de vloer ingetekend. Dat is voor een installateur natuurlijk ideaal, wij konden het materiaal direct plaatsen. Dat was super verzorgd. We zijn voorzien van alle benodigde informatie. Belangrijk, want het moet wel allemaal passen.”

Ilco ten Bokum

Kenmerken Charleston

Eindeloze mogelijkheden

• Transparant design; • Custom made: aanpasbaar in hoogte, breedte, diepte en gewenste kleur, speciale uitvoeringen mogelijk (gehoekt of gebogen); • Hygiënisch door optionele antibacteriële coating; • Eenvoudig te reinigen; • Flexibele aansluitmogelijkheden; • Optimale capaciteitsaanpassing.

Een radiator is veel meer dan warmte: het is een onderdeel van de esthetiek van een ruimte. En aan elke ruimte worden andere eisen gesteld. Benieuwd welke eindeloze productmogelijkheden Zehnder aanbiedt op gebied van design, gecombineerd met functionaliteit? Bezoek dan onze website. Daar is ook meer informatie te vinden over andere Lage Temperatuur radiatoren.

Zehnder Lingenstraat 2 8028 PM Zwolle Postbus 621 8000 AP Zwolle Tel.: 038 4296250 E-mail: info@zehnder.nl Internet: www.zehnder.nl

innovatie

Airdeck

Lichtgewichtvloeren voor minder materiaal- en energieverbruik De Airdeck lichtgewichtvloer is een vloer die minder primaire grondstoffen nodig heeft, waarin gerecyclede kunststoffen worden verwerkt. De componenten hiervan kunnen nadien opnieuw worden gebruikt. De lichtgewicht vloer is te combineren met een duurzaam klimaatsysteem zoals betonkernactivering.

Opbouw Dit in twee richtingen dragend monoliet vloersysteem bestaat uit een bekistingplaat waarop een robot airboxen aanbrengt. De airboxen zijn gewichtbesparende holle elementen uit gerecycled polypropyleen. Bovendien kleven zij niet aan het beton en kunnen zij dus later gemakkelijk opnieuw worden hergebruikt. De potten zijn er in vier verschillende hoogtes en leiden naar gelang de noodzaak tot vloerdiktes van 28 tot 45 cm. Door de structuur van de airbox kan ze gemakkelijk in het beton verankerd worden zonder dat ze gaat drijven. De structuur van de airbox is ook zo ontworpen dat deze bestand is tegen zeer hoge puntbelasting. Daardoor is er geen kans op beschadiging op de werf.

Milieuvriendelijk Om verschillende redenen werken de Airdeck lichtgewichtvloeren via een milieuvriendelijk systeem. Het is in belangrijke mate materiaalbesparend. Dankzij AirDeck worden lichtere en dunnere gewelven mogelijk – zonder balken – volstaan minder en dunnere kolommen en kunnen ook de funderingen lichter worden. Dit alles leidt tot 30 procent minder beton, tot 30 procent minder wapeningstaal, tot minder betonelementen per gebouw en tot minder CO2-uitstoot bij het transport en bij de oprichting van het gebouw. Toch is het systeem aardschokbestendig en maakt het grote overspanningen tot 18 m mogelijk zonder balken, waardoor de binnenruimte flexibel kan worden ingericht. Bovendien werkt het systeem met gerecyclede materialen die nadien afzonderlijk recupereerbaar zijn en dus conform het cradle-to-cradle-principe helemaal kunnen worden hergebruikt.

Betonkernactivering Tenslotte leent het AirDeck-concept zich goed voor betonkernactivering. Bij het AirDeck-systeem is het mogelijk de volledige betonvloerconstructie te koelen of te verwarmen via een geïntegreerd leidingsysteem dat voordat het beton wordt gestort, gelijkmatig tussen de airboxen wordt geweven. Door deze leidingen wordt water gepompt. Warmte- en koudeafgifte gebeuren zowel naar boven als naar beneden. Zo wordt een ruimte continu opgewarmd of afgekoeld. Het is te vergelijken met vloerverwarming maar bij AirDeck met betonkernactivering

vinden opwarming en afkoeling van de hele AirDeck-vloer ook ‘s nachts en tijdens het weekend plaats. Daardoor wijzigt de binnentemperatuur vrijwel niet meer. Airdeck met betonkernactivering maakt het mogelijk om op een duurzame wijze uiterst comfortabele gebouwen te construeren voor de toekomst, en tevens 90 procent te besparen op de energiefactuur. Lees hierover meer op de website van Airdeck, www.airdeck.be.

Airdeck Lichtgewichtvloeren een product van NV BELVI Schoebroekstraat 58 B- 3583 Paal-Beringen Tel.: +32 477 298998 Fax: +32 11 269601 E-mail: info@airdeck.be Internet: www.airdeck.be

innovatie

Rockfon

Rockfon Contour baffles & Rockfon Eclipse plafond eilanden: Een andere kijk op design en akoestiek

Rockfon Eclipse Waar design en akoestiek elkaar ontmoeten

Rockfon Contour Een andere kijk op akoestiek

Indoor Climate Label

Rockfon Eclipse is een innovatief, kaderloos plafondeiland dat nieuwe mogelijkheden biedt voor akoestische correcties, terwijl het een totaal nieuwe esthetische dimensie aan een ruimte geeft. De Eclipse voorziet tevens in akoestische correctie in gebouwen waar gebruik wordt gemaakt van thermische massa van bouwmaterialen.

Rockfon Contour is een nieuwe generatie kaderloze baffles, die nieuwe ontwerpmoge lijkheden en uitstekende akoestische correctiemogelijkheden biedt. De baffles zijn veelzijdig, snel en eenvoudig te monteren en kunnen worden toegepast in nieuwbouw projecten en renovatie, waar ze zelfstandig of als aanvulling op een bestaand plafond kunnen worden gemonteerd.

Rockfon Contour en Rockfon Eclipse voldoen aan de strengste eisen op gebied van bescherming van het milieu. De producten zijn volledig recyclebaar en bezitten het prestigieuze Deense Indoor Climate Label, wat duidt op een positieve bijdrage aan een gezond binnenklimaat.

Het plafondeiland van Rockfon is veelzijdig, gemakkelijk en snel te monteren en kan worden toegepast in zowel nieuwbouw als renovatie, alsook in bestaande gebouwen waar extra akoestisch comfort is vereist. De combinatie van esthetica en prestatie is perfect geschikt voor gebruik in verschillende ruimtes, van kantoren en scholen tot restaurants en vrijetijdsgebouwen.

Design De trendy en stijlvolle Rockfon Eclipse is beschikbaar in vierkant en rechthoekig formaat en is toepasbaar in elk type ruimte. De strakke kanten van het kaderloze plafondeiland worden versterkt door een elegante afschuining. De ophangsystemen zijn ontwikkeld met design in het achterhoofd. Modern doch sober kunnen ze op harmonieuze wijze geïntegreerd worden in elk type ruimte. De plafondeilanden kunnen tevens toegepast worden onder een bestaand plafond (modulair of gips).

Akoestiek In moderne gebouwen worden veel harde, sterk galmende materialen zoals beton en glas gebruikt, wat de noodzaak verhoogt voor alternatieve maar efficiënte akoestische correcties in de ruimte. Doordat de Rockfon Eclipse geluid aan beide zijden van het paneel absorbeert, biedt hij de hoogste prestatie op het gebied van geluidsabsorptie en draagt hij bij aan het terugbrengen van de nagalmtijd en het geluidsdrukniveau in de ruimte.

Traditioneel gezien worden baffles in industriële omgevingen toegepast, maar steeds vaker worden ze overwogen in andere toepassingen. Dit dankzij de perfecte combinatie van goede akoestiek en een uitstekende technische prestatie. Ze zijn perfect geschikt voor gebruik in vele verschillende ruimten, als alternatief op een traditioneel verlaagd systeemplafond.

Minimalistisch en modern Het effen, witte oppervlak is duurzaam. De minimalistische, moderne Rockfon Contour kan toegepast worden als decoratief element op zich en voegt een totaal nieuwe dimensie toe aan elke ruimte. Hij is verkrijgbaar in rechthoekig formaat (1200x600 mm) en kan zowel horizontaal als verticaal opgehangen worden.

Akoestisch comfort Aangezien Rockfon Contour geluid absorbeert aan beide zijden van het paneel, biedt het de hoogste prestatie op het gebied van geluidsabsorptie en draagt het bij aan het terugbrengen van de nagalmtijd en het geluidsdrukniveau in een ruimte. Het zorgt voor optimaal akoestisch comfort, voorkomt nagalm en verzekert een betere spraakverstaanbaarheid.

Rockfon Rockwool B.V. Postbus 1160 6040 KD Roermond Tel.: 0475 353035 Fax: 0475 353681 E-mail: info@rockfon.nl Internet: www.rockfon.nl

innovatie

Tonzon

Meer comfort en besparing met passieve vloerisolatie

Het Nederlandse bedrijf TONZON heeft een systeem ontwikkeld waardoor begane grondvloeren op een passieve manier nog warmer worden dan de luchtlaag erboven. Het gebeurt passief omdat geen kunstmatige warmte wordt toegevoerd om de vloer warmer te krijgen. De werking berust op TONZON Thermoskussens, die aan de onderkant tegen de vloer worden aangebracht. Deze Nederlandse uitvinding voorkomt de uitwisseling van warmtestraling tussen de onderkant van de vloer enerzijds en de koudere kruipruimtebodem en funderingsmuren anderzijds. Het warmteverlies naar beneden wordt hiermee vrijwel volledig geblokkeerd. De vloer kan de stralingswarmte die het van het plafond ontvangt zodanig accumuleren dat het de lucht erboven gaat opwarmen. Er ontstaat een zeer gelijkmatig en comfortabel binnenklimaat dat vergelijkbaar is met dat van een etagewoning. Aan de uitvinding mag bij de bepaling van het energielabel minimaal Rc=3,80 m²K/W worden toegekend. Dit is hoog in vergelijking met de andere gangbare systemen die nu op de markt zijn, maar de werkelijke isolatiewaarde is nog veel hoger. Het isolerend effect kan niet vergeleken worden met andere isolaties, zelfs niet met dat van nieuwbouwwoningen.

Beter dan nieuwbouw De begane grondvloeren van nieuwe woningen zijn ondanks de lage EPC nog verre van comfortabel. Is er vloerverwarming, dan adviseert de installateur de bewoners vaak de verwarming dag en nacht aan te laten. Oorzaak is dat de warmte die door de vloer naar beneden stroomt, aan de onderzijde permanent wordt uitgestraald. Daardoor moet continu veel warmte in de vloer worden gestopt om hem op temperatuur te houden. Gaat de verwarming uit dan vloeit de warmte snel weg en duurt het lang voor de vloer weer is opgewarmd. Als bij deze woningen alsnog TONZON wordt aangebracht, dan kan de verwarming eindelijk geregeld worden. De thermostaat kan al vroeg omlaag worden gezet omdat de warmte lang wordt vastgehouden en de vloer ’s ochtends weer snel op temperatuur is.

Zeer lage milieubelasting De zeer hoge isolatiewaarde van de Thermoskussens gaat gepaard met een buitengewoon lage milieubelasting. De Thermoskussens zijn voorzien van het DUBO-keurmerk. Dat geldt overigens ook voor het Bodemfolie dat op de bodem van de kruipruimte wordt aangebracht. Ook dit product heeft in zijn klasse (wering van vocht uit de bodem) de laagste milieubelasting. Het Bodemfolie heeft daarnaast nog als voordelen dat het een zeer hoge Radon-remming heeft en geen ruimte wegneemt. De stevige werkvloer zorgt voor een droge kruipruimte zonder muffe geur, waarin leidingen en ophangbeugels veel langer meegaan. 30 Jaar praktijkervaring laat zien dat deze dubbele aanpak van de kruipruimte houten vloeren beschermt tegen houtrot en bij betonvloeren het proces van betonrot gewoon stopzet.

Uitvindingen van wereldniveau TONZON is er trots op producent te zijn van de meest milieueffectieve producten ter wereld. De energie die nodig is voor grondstof, productie, verpakking, transport en applicatie is soms al binnen enkele winterdagen terugverdiend. Dat geldt bijvoorbeeld voor TONZON HR-Radiatorfolie. Het bijzondere van dit product is dat het niet op de muur wordt aangebracht, maar op de achterkant van de radiator zelf. Het doet zo onzichtbaar zijn werk en is daarmee ook geschikt voor onder andere scholen en kantoren. Meer informatie via www.tonzon.nl, op YouTube ‘TonZonHR’ of bel 053 4332391.

Tonzon BV Ir. E.L.C. Schiffstraat 220 7547 RD Enschede Postbus 1375 7500 BJ Enschede Tel.: 053 4332391 Fax: 053 4337405 E-mail: info@tonzon.nl Internet: www.tonzon.nl

Isoleren én afwerken in één handeling!

Alles w at u nodig heeft in één pakket.

It’s So Easy: isoleren in een handomdraai Nog nooit was isoleren zo eenvoudig! In een handomdraai verandert u een zolder van een opslagruimte in een lichte en comfortabele leefruimte. Isoleren en afwerken in één handeling, u hoeft niet meer te stuken of te schilderen. Dit bespaart u niet alleen tijd, maar iSoEasy® Pro is ook nog eens vrij van vezels en jeukt dus niet. Kijk voor meer informatie en voor dealers op www.isoeasy.nl.

INVESTEREN IN ISOEASY®PRO BESPAART U TIJD EN ENERGIE!

Al meer dan 16 jaar DAKMERK KWALITEIT

GEGARANDEERDE DAKMERK KWALITEIT DAKMERK is het enige officieel erkende keurmerk voor het bitumineuze en kunststof dak. DAKMERK is een volstrekt onafhankelijke organisatie welke dakdekkers certificeert en controleert zodat de opdrachtgever is gegarandeerd van kwalitatief goed dakdekkerswerk. Dakdekkersbedrijven welke het DAKMERK keur mogen voeren verplichten zich te werken volgens de strikte (en vastgelegde) richtlijnen van DAKMERK met betrekking tot ontwerp, verwerking en materiaal- en systeemkeuze. Voor aanvang van de werkzaamheden wordt elk project van de DAKMERK Certificaathouder gecontroleerd of deze voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen. Tijdens de applicatie wordt door DAKMERK inspecteurs steekproefsgewijs, maar frequent op het werk gecontroleerd. Alleen een dak dat door DAKMERK op alle punten goed bevonden wordt, krijgt het DAKMERK garantiecertificaat. DAKMERK GARANTIECERTIFICAAT DAKMERK is via zijn Waarborgfonds financieel betrokken bij de kwaliteit van het werk van de Certificaathouder. DAKMERK geeft aan de opdrachtgever een eigen, 10 jaars waterdichtheidsgarantie op het geleverde werk, mits deze door DAKMERK is

goedgekeurd. Dit is voor DAKMERK reden er scherp op toe te zien dat de geleverde kwaliteit van de materialen en van het werk aan alle kwaliteitseisen voldoet. Voor de opdrachtgever is dit een extra zekerheid. DAKMERK Waarborgfonds Het DAKMERK Waarborgfonds is een fonds in eigen beheer. Hierdoor hanteert DAKMERK duidelijke en simpele garantievoorwaarden (er zijn geen zogenaamde ‘kleine’ lettertjes). Zelfs als de dakdekker onverhoopt in gebreke blijft (bijv. bij insolvabiliteit) en er doet zich een probleem met de waterdichtheid van het dak voor, dan wordt dit door DAKMERK op vakbekwame wijze verholpen. Voor de opdrachtgever eenvoudig, simpel en zonder zorgen. Gewoon een telefoontje of mailtje naar DAKMERK. BESTEK Wilt ook u geen ‘dakzorg’, maar een kwalitatief hoogwaardig dak, inclusief 10 jaar waterdichtheidsgarantie, sta dan op DAKMERK KWALITEIT! Op www.dakmerk.nl vindt u buiten informatie over de DAKMERK kwaliteitsrichtlijnen ook onze bestekservice. U kunt ook bellen voor meer informatie: 030-606 11 17.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •