Inhoud
7
Herman Wijffels | Voorwoord
8
Inleiding
10
Ruud Lubbers, Paul van Vliet & Midas Dekkers | Begin | Over deugden en ondeugden
12
Thomas Rau | Om liefde
16
Johan van de Gronden | Voorbij het kantelpunt
22
Marius de Geus | Op avontuur in je luie stoel
28
intermezzo over dienstbaarheid | Wat kosten de rozen vandaag, meneer Van Houweninge?
30
Wouter van Dieren | Geen andere keuze
38
Jacqueline Cramer | Hartzeer om oude spullen
42
Anne-Marie Rakhorst | Terug naar de wieg
46
intermezzo over ontvankelijkheid | Je hoeft alleen maar te luisteren
48
Willem Ferwerda | De blik van de slang
52
Maurits Groen | Uitzicht vanaf de top
56
Pim van Lommel | Leven vanuit het hart
60
intermezzo over rechtvaardigheid | Iedereen weet het van nature
62
Lucas Reijnders | Rustig gaan slapen
66
Jan Pronk | Over de muur
72
Froukje Jansen | Zoektocht naar verandering
76
intermezzo over vertrouwen | Allah is lief
78
Jan en Sanne Terlouw | Moreel evenwicht
84
Bert Heemskerk | Toren van Babel
88
Annick de Witt | Verandering in de lucht
92
intermezzo over moed | Tien punten voor een goede baas
94
Arnold Heertje | De ramen open
98
Femke Halsema | Naar geluk
102
Emiel van Melis | Wereldburgers online
106
intermezzo over geduld | Verzoend met de files
108
Guido van Woerkom | Denken in beweging
112
Jan Juffermans | Op eerlijke voet
116
Alexander Rinnooy Kan | Naar harmonie
122
intermezzo over gematigdheid | Bonussen voor vooruitgang
124
Jeanine Schreurs | Minder is meer
130
Midas Dekkers | Een karig bestaan, goed voor lichaam en geest
134
Jonnie en Thérèse Boer | Van de eenvoud
138
intermezzo over eerlijkheid | We the people
140
Ed Nijpels | Buiten gebaande paden
144
Maayke Aimée Damen | Het nieuwe denken
148
Harm Edens | Dit was het klimaat
152
intermezzo over liefde | Het egocentrisme weggespoeld
154
Maarten ’t Hart | De mens is een ramp
158
Elco en Janneke Brinkman | Gevormd voor het leven
162
Irene van Lippe-Biesterfeld | Wij zijn natuur
168
Paul van Vliet | Einde | Vergankelijk
170
Verklarende woordenlijst
172
Register
handen en voeten voor een boek
n Ik had een goed gevoel bij al die schitterende gesprekken met
zeer inspirerende mensen. Een groot woord van dank richt ik op deze plaats aan hen die zich zo welwillend lieten bevragen en het was een voorrecht hen te ontmoeten. Ook aan Herman Wijffels een speciaal woord van dank. n Richting gaf me Marian van Eekelen. Twee jaar hebben we over dit
boek gepraat en met veel wijsheid stuurde ze me in een richting die voor mij steeds wegen opende. Tot het laatst heb ik met haar scherpzinnige adviezen voor taal en inhoud vele hobbels op mijn schrijverspad kunnen nemen. n Frustraties waren er over mijn eigen onvermogen. n Verbonden voelde ik me met mijn sidekick Peter de Koning die
meereisde en tijdens de gesprekken prachtige foto’s maakte. Waar hij niet bij kon zijn, namen Anne Zorgdrager, Wilmar Dik, Peter van Mulken en Leon Poels met vriendelijke inzet en vakmanschap de honneurs waar. Verbonden voelde ik me ook met het creatieve team van de uitgever: Æbele Kluwer, Marian van Lieshout en Ellen van Brummelen en met Kika Lensvelt die een schitterende vorm aan het boek gaf. Met Jan Juffermans, Heleen van der Sanden, Anne-Marie Rakhorst die vanaf het eerste uur meedachten. Ook met Martijn Funke, Paul Heistein, Maurits Groen, Patrick Tjon-En-Fa, Maayke Aimée Damen, Emiel van Melis, Willem Ferwerda en Pim van Lommel die met enthousiasme ieder hun eigen speciale rol speelden. n Ik voelde me klein tegenover het inzicht en engagement van de
mensen die in dit boek aan het woord komen. En soms bij het groepje trouwe en incidentele meelezers die met inspirerende en corrigerende opmerkingen kwamen: Marianne van Hoof, Caroline Ruigrok, Peet van Wissen, Ton van der Heijden, Antony Hermus, Lot Folgering, Jeanne Companjen, en natuurlijk niet als laatste mijn lieve vrouw Arlette, die al dertig jaar veel meer voor me is dan iemand die toevallig ook de grammatica beheerst.
9
Inleiding “Oorlogswinter is een mooie film. Ik ben er erg blij mee. Maar ik heb zo vaak
staat ter discussie, zoveel lijkt zeker. We worden overspoeld door crisis na
tegen Martin Koolhoven, de regisseur, gezegd: ‘Er was geen elektriciteit, geen
crisis: klimaat, voedsel, water, energie, krediet… Hebben we het in de hand met
ijskast, geen ham.’ En wat zie je in de film? Ze knippen het licht aan en pak-
Grenzen aan de Groei, Millenniumdoelen, Handvest van de Aarde of het World
ken iets uit de ijskast. Het was kouder, donkerder, de mensen waren mager-
Wide Web?
der, de ontberingen waren veel groter dan je je kunt voorstellen.” (Jan Terlouw)
Valt het tij nog te keren of lost de natuur het zelf op? Vertrouwen we op de technologie of zien we meer in het ouderwets aanhalen van de broekriem? Zijn
Ongeveer vijfenzestig jaar geleden is deze foto gemaakt, vlak na die oorlogs-
we net zo inhalig en onbeheerst als apen geconfronteerd met overvloed, met
winter, in Oisterwijk op de boerderij waar mijn vader opgroeide. Hij zit bovenin
een te grote kist bananen? Wie steekt liever zijn kop in het zand en wie gaat er
de mast van de windmolen op het erf, samen met twee broers en frater
op de barricaden? Zal de tijd het ons echt leren en is er gewoon altijd nog
Albrecht. Het was een andere wereld: geen internet, geen files. Wel zandwe-
hoop?
gen en nutsbedrijven hadden de afgelegen boerderij nog niet gevonden. De
Komt alles uiteindelijk neer op de vraag hoe wezenlijk ons leven in harmonie
windmolen leverde elektriciteit, water kwam uit de put, en een kist in een
met de wereld om ons heen is? Is de crisis daarmee een moreel probleem?
slootje, een halve meter onder het maaiveld deed dienst als koelkast, waar
Niet van opgestoken vingertjes, van verbeterend moeten, maar van rechtvaar-
zelfs in hete zomers die er toen ook waren, de zelfgemaakte boter van
digheid, solidariteit, ontvankelijkheid? Zouden de deugden waarnaar ik samen
gesmokkelde melk goed bleef. Ze leefden zelfvoorzienend en duurzaam –
met Ruud Lubbers, Paul van Vliet en Midas Dekkers op zoek ging ons bewust-
een woord dat mijn vader toen niet nodig had – vijfenzestig jaar geleden.
zijn kunnen scherpen? Draait het om verbondenheid? Kan de eenheidservaring ons de weg wijzen?
En hoe is het over vijfenzestig jaar? Twee mogelijke scenario’s: in het slecht-
Muziek vertelt van een dimensie die ontsnapt aan oppervlakkige beschouwing,
ste geval ligt in West-Nederland het vergeten prikkeldraad dat radicale politici
een toestand waarin ratio, ego, woorden of tijd geen rol meer spelen, misschien
rondom onze welvaart uitrolden, alweer tientallen jaren te roesten op de
vergelijkbaar met een toestand van ontvankelijkheid en dienstbaarheid. Kan
bodem van een paar meter zeespiegelstijging, ingehaald door problemen van
diezelfde spirituele dimensie een besef van verantwoordelijkheid voor de aarde
een grotere orde. Het oude geld en de linkse elite, de happy few, hebben de
dichterbij brengen? Al was het maar met de vage weemoed van een glimlach,
ondergelopen Amsterdamse grachtengordel verruild voor een veilig pent-
een eenvoudig lijntje van Bach, een paar penseelstreken van Cézanne of de
house in Amersfoort aan Zee. In het beste geval misschien een wereld die
schaduw tussen bomen in een weiland met hoog, lichtgevend gras...
lijkt op de utopieën waarover Marius de Geus in dit boek spreekt. Een groene oase, je eigen energiecentrale aan huis, meer rust, vrije tijd, schone produc-
Ik heb er vertrouwen in dat dit mozaïek van vragen, van verbazing, verwonde-
ten, gezond voedsel en geen slecht geweten meer over mensen in een ver,
ring, verontwaardiging, verbijstering, de lezer niet onbewogen zal laten.
onderbedeeld land. Het lijkt ergens op het leven in Oisterwijk op de boerderij, vlak na de oorlog.
Eric Schoones
De waarheid ligt in het midden? “De aarde sterft langzaam”, zei Koningin
Eric Schoones is publicist, pianist en musicoloog, geeft pianoles en werkt als impresario.
Beatrix twintig jaar geleden in haar Kerstrede. De toekomst van onze planeet
www.ericschoones.nl
11 begin
begin
|
Ruud Lubbers & Paul van Vliet, Midas Dekkers
Over deugden en ondeugden Praten over deugden is mooi, maar je kunt je er ook mee op glad ijs wagen. Het prille voorjaarszonnetje dat door de grote ramen zo nu en dan naar binnen valt, zou zomaar kunnen proberen een aureooltje boven de grijze hoofden van twee oude vrienden te laten verschijnen. In een Haagsche Courant van bijna tien jaar geleden las ik een column
En als iemand die heiligheid kan wegnemen is het wel Midas Dekkers.
van Paul van Vliet over negen deugden: Dienstbaarheid, Ontvankelijk-
Hij doet bij elke deugd een dwarse duit in het zakje. In de biologie zijn
heid, Rechtvaardigheid, Vertrouwen, Moed, Geduld, Gematigdheid, Eer-
deugden onzinnige begrippen: “Wanneer je een kat een muis ziet
lijkheid en Liefde. Hij was ze tegengekomen in een soort handleiding
opeten, is dat een deugd of een ondeugd, is het goed of kwaad? Alles
voor ultieme arbeidsvreugde en had ze allemaal met het nodige ontzag
hangt af van de omstandigheden en het perspectief. Ben je kat of
met hoofdletters neergeschreven. Zo’n rijtje leg je niet zomaar naast je
muis?”
neer. En al heeft het woord ‘deugd’ voor mij ook een lichte bijsmaak van verroeste stokpaardjes voor moraalridders, het idee liet me niet
Paul van Vliet studeerde rechten in Leiden, begon in 1964 cabaretgroep
los. Die oude gedachten over deugden – al bij Plato en Aristoteles – als
PePijn en was jarenlang een icoon van de Nederlandse theaterwereld. In
universele waarden met een onbeperkte houdbaarheidsdatum, zouden
1992 werd Paul van Vliet door Audrey Hepburn geïnstalleerd als goodwill-
toch iets moeten kunnen betekenen in dit boek? Al is het maar als een
ambassadeur van Unicef, het kinderfonds van de Verenigde Naties.
aanzet om ons handelen nog eens te overdenken.
Hij ontving vele prijzen en onderscheidingen, de laatste in 2008, de Eremedaille voor Kunst en Wetenschap, uit handen van zijn studievrien-
Ruud Lubbers en Paul van Vliet dachten er net zo over en hadden geen
din Koningin Beatrix.
bezwaar tegen een zaterdagmiddag filosoferen over deugden die gaandeweg het gesprek actueler bleken te zijn dan aanvankelijk gedacht. De
Ruud Lubbers is econoom, ondernemer, hoogleraar, diplomaat en politi-
angst voor een ongewenste suggestie van te grote heiligheid deed
cus. Was twaalf jaar minister-president. Keerde na zijn politieke carrière
regelmatig ondeugden aan de oppervlakte komen. Ruud Lubbers zei:
terug naar zijn oude liefde voor natuurbescherming en duurzaamheid.
“Ik ben gefascineerd door die tegenkrachten, wat vanuit mijn jeugd in
Lubbers is lid van de Club van Rome en was Hoge Commissaris voor de
mijn geheugen gegrift staat als ‘de duivel’. Schaduwkanten zijn overal
vluchtelingen van de VN. Samen met zijn oude vriend Michael Gorbatsjov
voelbaar, ook in onszelf. Als ik mij minder deugdzaam gedroeg, troostte
nam hij een leidende rol bij de totstandkoming van het Handvest van de
mijn moeder mij altijd door te zeggen dat het totaal van deugden en
Aarde, voor hem een opdracht voor het leven. Ruud Lubbers is minister
ondeugden voor ieder mens gelijk is. ‘Dus als iemand zich zeer deugd-
van staat.
zaam voordoet, vraag naar zijn ondeugden’, zei ze dan.”
Johan van de Gronden 18
van de Noordzee, ons grootste natuurgebied, je niet raakt, dan maakt het waarschijnlijk ook weinig indruk als ik je vertel dat in de Noordzee jaarlijks honderden dolfijnen en bruinvissen een wrede verdrinkingsdood sterven als onbedoelde bijvangst. De Noordzee is ons niet zomaar gegeven als wingewest, maar we kunnen er ook de natuur beleven. Daarom sparen we kosten noch moeite om mensen te doordringen van de schoonheid en de kwetsbaarheid van de natuur. Wie weet er nu dat als je twee sliptongetjes op je bord krijgt, er twaalf ondermaatse scholletjes overboord zijn gegaan als bijvangst? Niemand zal willens en wetens de allerlaatste paling of tonijn in zijn pannetje bakken. En al helemaal niet als hij weet wat een schitterend beest de blauwvintonijn bijvoorbeeld is, een heel snelle zwemmer met een acceleratie van een Porsche of een Ferrari!” Wat veel mensen ook niet weten is dat de blauwvintonijn met de huidige vangsttechnieken, met vliegtuigen en duikers, geen schijn van kans heeft: “Hele scholen worden systematisch uitgemoord. Alle adviezen van visserijbiologen ten spijt. Een tragedie. Tweeduizend jaar mediterrane cultuur gaat verloren, je komt de blauwvintonijn al tegen op eeuwenoude fresco’s en bij Homerus.”
Museumplein Bij de presentatie van de eerste Nederlandse editie van het Living Planet Report van het WNF in oktober 2008, verscheen Johan van de Gronden in prime time op het NOS-journaal. Met 1600 speelgoed pandaberen op het Museumplein in Amsterdam, symbool voor evenveel nog levende exemplaren, liet het WNF zien hoe hard de biodiversiteit achteruit holt. “Als je in één oogopslag de gehele populatie van een diersoort kan overzien, dan schrik je je rot. Als kleine natie met disproportioneel grote handelsstromen, komt ons een verantwoordelijkheid toe voor de bescherming van de natuur elders. Neem soja. Ik heb niks tegen soja, maar wel tegen soja waarvoor tropisch regenwoud is gekapt. Nederland is na China de grootste importeur van soja ter wereld. Negentig procent daarvan wordt verwerkt in veevoer. Zeven kilo soja gaat in één kilo varkensvlees. We eten ook nog eens 86 kilo vlees per hoofd van de bevolking per jaar. Dat kan wel een tandje minder. Eet één dag geen vlees, dat scheelt al enorm.” Als trouwe huisvader die graag kookt gaf hij het goede voorbeeld met
19 Johan van de Gronden
een sneaky stunt in de keuken. Hij fopte zijn kritische dochters met een heerlijke chili sin carne, bereid met vegetarisch nepgehakt. “Ze hadden niks in de gaten: ‘Heerlijk pap’, missie geslaagd!” In Ermelo kwam, na een praatje voor plaatselijke ondernemers, de bijval uit onverwachte hoek, namelijk van de keurslager: “Meneer, u hebt volkomen gelijk. Wat moeten we met al die grote hopen kipfilet voor een paar centen. Liever minder vaak, maar dan een écht goed stukje vlees.” En de keurslager staat niet alleen. “Zo steunt tachtig procent van de Nederlanders grootschalige windenergie op zee, tweederde heeft haarscherp in de gaten dat onze energiehuishouding mede bijdraagt aan smeltend poolijs. Mensen begrijpen heel goed hoe het in elkaar zit.”
“Geen mens helpt moedwillig de laatste orang-oetan om zeep, maar we zijn er wel heel druk mee bezig.” Den Haag Veranderingen komen uit de samenleving, niet uit de politiek, die tijden zijn voorbij en wat Johan van de Gronden betreft zou premier Balkenende zich nog wel eens achter de oren mogen krabben voordat hij zich weer iets over de VOC-mentaliteit laat ontvallen: “Refereren aan de ondernemingsgeest van onze Gouden Eeuw mag, maar de geest van Jan Salie ligt eerder op de loer. De verduurzaming van onze samenleving loopt vast in Haagse stroop, visie is vaak ver te zoeken. Den Haag heeft de kloof tussen politiek en burgers niet zelden aan zichzelf te wijten. Er is sprake van een chronische onderschatting van de burger, die weet meer en kan meer. De bonte was op dertig graden, een keertje vaker met de trein, isolatie, dubbel glas, spaarlampen, een keertje geen vlees, mensen zijn tot veel bereid, maar burgers verlangen terecht dat politici ook meters maken. Een charismatische, duurzame stem ontbreekt node in het kabinet.” Johan van de Gronden verwacht meer van het bedrijfsleven. Met concrete projecten samen met o.a. Rabobank, Ikea, BCC, KLM, C&A,
Thomas Rau 38
Jacqueline Cramer minister van Milieu Was hoogleraar milieukunde en docent aan de universiteiten van Utrecht, Amsterdam, Tilburg en Rotterdam. Was ook actief in de milieubeweging, voorzitter van Milieudefensie, voorzitter van het Landelijk Milieu Overleg en lid Raad van Toezicht Wereld Natuur Fonds. Deed onderzoek bij TNO en adviseerde onder andere Philips en Akzo Nobel over strategisch milieumanagement en productgerichte milieuzorg. Had haar eigen adviesbureau, was kroonlid van de SER, zat in tal van besturen van onder andere het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, FMO en ASN Bank.
39 Jacqueline Cramer
Hartzeer om oude spullen
Eind jaren zestig ging ze in Amerika studeren. Ze logeerde bij een rijke
het begin van productieprocessen, niet aan het eind. Ik ging met grote
familie in een mooi huis op een heuvel, net buiten Los Angeles. Vanuit
bedrijven werken aan wat we nu Cradle to Cradle noemen en ik kende
haar kamer zag ze een vieze deken over de stad liggen, zoiets had ze nog
Braungart die het zo bekend maakte toen al, voor hij de big shot werd
nooit gezien. Smog was een nieuw woord.
die hij nu is.” “Ik vind Cradle to Cradle wervend, mobiliserend voor een veel bredere
De prille jaren
kring dan alleen de milieuprofessionals en managers van bedrijven. Het
“Downtown kon ik mijn ogen nauwelijks openhouden, het deed echt pijn.
maakt een energie los en iedereen begrijpt het ook meteen. Met de
De welvaart was er hoger dan ik gewend was, maar kwam het welzijn
achterliggende gedachte hebben we in Nederland al veel ervaring.”
niet in de knel? ‘Zou die schaduw van de rijkdom ook in Europa over ons heen vallen?’, vroeg ik me af. Het klinkt misschien wat hoogdravend,
Op de golven van de tijd
maar die ervaring was een reden om het milieu tot mijn levenswerk te
“Veertig jaar geleden draaide de milieubeweging op een handjevol bezorg-
maken. Ik studeerde biologie omdat in die tijd bescherming van natuur
de wetenschappers en actievoerders van het eerste uur, nu heeft ieder-
en milieu nog sterk met dat vak werd geassocieerd, maar ik zocht naar
een het erover. Het gaat altijd in golven, maar je merkt dat die golven zich
zo veel mogelijk aspecten van het probleem. Een nieuw vak, milieukun-
aldoor versterken en daar ben ik heel optimistisch over.”
de, bood uitkomst en ik ging een jaar naar Suriname om onderzoek te
“Inmiddels weten veel bedrijven van de hoed en de rand, maatschappelijk
doen naar de flora van Suriname en daarnaast in Nederland, een onder-
verantwoord ondernemen raakt ingeburgerd, met naast economie ook
zoek naar biologische bestrijding van ziekten en plagen.”
milieu en sociale componenten in de bedrijfsvoering. We zijn nu in de
“Toen kwam het Rapport van de Club van Rome. Ik was derdejaars stu-
fase van een aanpak van productketens. Wezenlijke veranderingen kun-
dente en zat als jong guppie bij bijeenkomsten met mensen met kennis
nen niet door een individueel bedrijf worden gerealiseerd, daar is meer
van zaken die zich grote zorgen maakten. Milieu was toen iets van een
voor nodig. Als je volgens de principes van Cradle to Cradle een tapijt wil
paar professionals, bètamensen en een heel kleine groep actievoerders.
produceren en verkopen, dan heb je een hele keten nodig van grondstof
Gewone mensen kochten wel boekjes, maar die verdwenen snel in de
tot consument. De consument is de moeilijkste schakel. Mensen willen
kast en ook de schrik van de oliecrisis was vlot voorbij.”
best wel iets aan hun eigen milieugedrag doen, maar ze moeten, met een
“De overheid begon bedrijven aan regels te binden. Lucht, bodem en
rotwoord, een handelingsperspectief zien. Flessen en oud papier inzame-
water moesten schoner. Maar het inzicht bij bedrijven om zelf verant-
len is heel gewoon geworden. Ik heb nog meegemaakt dat ik twee tassen
woordelijkheid te nemen kwam pas veel later en dat kleurde mijn opvat-
met opgespaarde lege flessen in de glasbak aan het gooien was en dat
tingen. Met het verlengen van schoorstenen of plaatsen van filters scho-
een man die voorbij kwam rijden fanatiek zijn raampje opendraaide en
ten we nog niet veel op, een meer fundamentele aanpak was nodig: aan
riep: ‘Zo mevrouwtje, u hebt hem gisteravond wel goed geraakt zeker!’”
93 intermezzo
intermezzo over moed
|
Ruud Lubbers & Paul van Vliet, Midas Dekkers
Tien punten voor een goede baas Moed als verroest harnas of moed om jezelf te zijn, om kleur te bekennen. Of heb je er helemaal niet zoveel aan?
In de vijfmeilezing sprak Ruud Lubbers in 2006 over een derde bevrijding.
Ruud Lubbers: “Bij dit soort beslissingen denk ik vaak aan mijn vader.
Na 1945 en de val van de muur, zou een derde bevrijding ons moeten
Hij moest in de oorlog kleur bekennen en deed dat op een goede manier.
verlossen van angst voor terrorisme en het onvermogen elkaar te
Dat helpt me. Ik moet niet zeuren over zo’n beetje moed, vergeleken bij
respecteren. Is daar moed voor nodig?
hem.”
Ruud Lubbers: “Goed omgaan met allochtonen, mensen die er raar
Paul van Vliet: “Ik denk aan Jewel, een jongetje van tien jaar, in de
uitzien, anders zijn, vergt een minimum aan moed, maar je ligt nu
sloppenwijk Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh. Hij kwam in opstand
eenmaal lekkerder in de groep als je anti-allochtoon bent. Ik zeg niet dat
tegen zijn strenge en gemene baas. Toen ik daar was had hij goedkope
we geen eisen aan allochtonen mogen stellen en dat we alleen maar lief
fotokopietjes opgeplakt met tien punten waaraan een goede baas moet
voor ze moeten zijn. Je mag verlangen dat ze participeren, maar je moet
voldoen.”
ze ook respecteren. Een duurzame wereld gebaseerd op uitsluiting en
Ruud Lubbers: “Dat is moedig.”
afschrikking bestaat niet.”
Paul van Vliet: “Hij is ook opgestapt bij die baas, ongelooflijk, zo’n jochie.”
“Dat geldt ook voor kernwapens, dat moet nu echt een keer afgelopen zijn. Een NAVO gebaseerd op nucleaire wapens is niet langer ethisch
“Moed is niks anders dan gebrek aan verbeeldingskracht. Ik heb het nooit
verantwoord. Dat heb ik ook tegen Jaap de Hoop Scheffer gezegd. Er zal
zo’n gunstige eigenschap gevonden. Als je kunt beredeneren welke richting
wel kritiek komen dat ik me achter Global Zero schaar, maar ik doe het
de beste is, dan heb je geen moed nodig. Moed heb je nodig om richtingen
toch. Niet laf zijn, denk ik dan.”
in te slaan waarvan je gezonde verstand of je intuïtie zegt dat het niet
Paul van Vliet: “Er is moed voor nodig om dat als vooraanstaand
verstandig is, dat er schorpioenen of slangen op je weg zullen zijn.”
politicus te zeggen.”
Midas Dekkers
Annick de Witt 148
Harm Edens tekstschrijver en presentator Hij studeerde Nederlands en theaterwetenschap. Samen met Ger Apeldoorn schreef hij de afgelopen twintig jaar talloze scripts voor populaire comedyseries – goed voor miljoenen kijkers – zoals: Laat maar zitten, In de Vlaamsche Pot, Het Zonnetje in Huis en televisieshows voor o.a. Sylvia Millecam en Karin Bloemen. Als presentator van het satirische nieuwsprogramma Dit was het nieuws is hij vooral “sexy, irritant en fruitig”; zijn rol als laconiek enfant terrible is hem op het lijf geschreven. Hij presenteerde samen met Mieke van der Weij voor de NRCV de Klimaatshow en is project-ambassadeur van het Wereld Natuur Fonds en Natuurmonumenten. In zijn woonplaats Z utphen zet hij zich in om het ongerepte landschap rond de stad te behouden. Het wereldleed grijpt hem harder en harder bij de lurven, maar ja, grappen maken is zijn metier.
149 Harm Edens
Dit was het klimaat
Op de verwarming
Opvoeden
“Ik heb al vanaf mijn prilste jeugd een totale
“Je mag en moet het publiek en vooral de
fascinatie voor de natuur.”
jeugd keihard aanspreken. Je wordt een soort dominee, daar gaat mijn moralistische vinger-
“Als kind zat ik dagenlang naast een potje met
tje weer.”
eikels op de verwarming tot er een blaadje uitkwam. Zielsgelukkig ben ik nog steeds kijkend
“Pubers? Je schrikt je te barsten. Meisjes van
naar een kastanjeknop die op openbarsten
zestien douchen drie kwartier! Pardon?! Ik
staat. Alsof er een insect uitknapt, geweldig.”
hoop dat je vel in rimpels rond je enkels hangt als je eruit komt! En wat is er met die ouders
“Toen ik elf was en er voor het eerst kinderen
aan de hand?”
met hongeroedeem op de buis kwamen, fietste ik met mijn christelijke opvoeding – eerlijk
“In Spanje zag ik ergens op de markt een hele
zullen we alles delen, Jezus brak het brood –
tonijn. Waarom schamen die vissers zich niet
en een blik bruine bonen, die ik toch niet
te pletter? Vroeger zat er één sukkel met een
lustte, naar het postkantoor. ‘Een postzegel
hengel – ”Och, ik heb beet” – nu worden hele
voor Biafra alstublieft’.”
scholen tegelijk met radar opgespoord en kansloos uit het water gezogen.”
n Ik heb een goed gevoel bij een voor mezelf
klaargemaakt broodje filet américain met
n Richting geeft me ’Voor wie ik liefheb, wil
een zelf gehakt uitje, hier van de bioslager,
ik heten’, de dichtregel van Neeltje Maria
zo vers dat je het eigenlijk in de winkel
Min. ’Voor wat ik liefheb’, kan ook. Passie,
moet opeten.
hart, gevoel en verstand.
171 Verklarende woordenlijst
IUCN De International Union for Conservation of Nature (IUCN), opgericht in 1948, is een internationale organisatie op het gebied van biodiversiteit en ecosystemen, waarbij wereldwijd 900 natuur- en milieuorganisaties, 120 kennisinstituten, 12.000 wetenschappers en 87 staten zijn aangesloten. In Nederland zijn 35 organisaties, de staat en enkele tientallen wetenschappers lid. IUCN Nederland financiert ook wereldwijd projecten en publiceert de Rode Lijst van bedreigde planten- en diersoorten. level playing field Een rechtvaardigheidsprincipe, waarbij alle spelers aan dezelfde regels zijn onderworpen. In milieudiscussies een vaak gebruikte term om ongelijkheid aan te duiden, zoals van biologische landbouw en duurzame energie ten opzichte van respectievelijk traditionele landbouw en olie en gas, waarbij met name afgewentelde kosten het gelijk speelveld belemmeren. Het principe van ‘de vervuiler betaalt’ wordt hierbij vaak aangehaald. Millennium Doelen De United Nations Millennium Development Goals, door 189 regeringsleiders onderschreven, zijn met name gericht op gelijke rechten en het uitbannen van armoede en honger. Het zevende doel behelst de bescherming van het milieu, het integreren van duurzame ontwikkeling in overheidsbeleid, het tegengaan van het verlies van natuurlijke bronnen, biodiversiteit en verbetering van de toegang tot veilig drinkwater voor grote delen van de wereldbevolking. De Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling (NCDO) omarmt deze doelen net zoals het Earth Charter, het Handvest voor de Aarde dat doet, een internationale verklaring van fundamentele waarden en principes, waarin mensenrechten en
milieu een grote rol spelen. Ruud Lubbers speelde een belangrijke rol in de totstandkoming van het Earth Charter. Mondiale Voetafdruk De Mondiale Voetafdruk of de Ecological Footprint is een rekenmethode die ontwikkeld is door William Rees en Mathis Wackernagel, waarmee eenvoudig gezegd al onze behoeften worden omgerekend naar het oppervlak dat nodig is om in die behoeften te voorzien. Aan de hand daarvan wordt inzichtelijk hoeveel gebruiksruimte per persoon op aarde beschikbaar is, rekening houdend met ruimte voor natuur en biodiversiteit. De voetafdruk van steden en landen biedt daarmee een maatstaf voor het denken over mondiale verschillen. Het Wereld Natuur Fonds publiceert tweejaarlijks cijfers over de Mondiale Voetafdruk in haar Living Planet Report en De Kleine Aarde in Boxtel propageert het gebruik van dit model al vele jaren. Op verschillende websites kan iedereen zijn eigen Mondiale Voetafdruk berekenen. In dit boek geven de geïnterviewden hun visie op wisselende aspecten van de Mondiale Voetafdruk, variërend van persoonlijke levensstijl tot mondiale problematiek. people, planet, profit Deze term is bedacht door John Elkington voor een duurzame en harmonieuze ontwikkeling van respectievelijk mens, natuur en economie. Het principe is tevens richtlijn voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Voor de wereldtop over duurzame ontwikkeling in Johannesburg in 2002 werd de p van profit veranderd in prosperity. Vaak wordt een vierde p van pneuma (geest) toegevoegd om het belang van de spirituele betrokkenheid te onderlijnen.