De (nabije) toekomst van de tuinbouw vraagstukken en enkele (voorzichtige) antwoorden

Ons areaal daalt jaarlijks, terwijl de teelt in Oost-Europa en Turkije steeds uitbreidt

vanwege droogte, kunnen zich eventueel na verloop van tijd ook weer herstellen. Er zijn vele scenario’s mogelijk en het is lastig in te schatten welke weg de tuinbouw inslaat in warme en dorre gebieden, maar het is wel waarschijnlijk dat er voor technologie een grote rol is weggelegd.” Nadeel is dus het kostenplaatje wat daaraan hangt.

TEELTUITBREIDING IN ALLE LANDEN

En welke ontwikkelingen kunnen we verwachten in eigen land? Voor een land als Nederland wordt het bijvoorbeeld moeilijker om commodity’s zoals appelen te blijven exporteren in de huidige aantallen. Steeds meer landen slagen erin eigen productie te hebben. “Dat is overigens niet alleen voor ons een nadeel, maar ook bijvoorbeeld voor Chili, dat in de zomer appelen hierheen stuurt en waarvan de export nu al terugloopt, omdat het noordelijk halfrond meer zelf teelt,” weet Cindy. “De voorkeur van de consument voor lokaal geteeld voedsel ondersteunt die trend. Maar moeten wij hier in Nederland ook nog meer inzetten op lokale voedselvoorziening? Dat voelt toch heel raar aan met onze traditie als exportland van heel wat tuinbouwproducten zoals onder meer aardappelen en uien. In die zin is het een heel goede zaak dat we binnen de EU gewoon van vrijhandel genieten. Maar appel krijgt het dus wel lastig. Ons areaal daalt jaarlijks, terwijl de teelt in Oost-Europa en Turkije steeds uitbreidt, ook met innovatie op het gebied van rassen. Misschien gaan we op termijn naar een nieuw evenwicht dat inhoudt dat de Nederlandse appel in de eerste plaats voor lokale consumptie bestemd is en daarna zal inspringen wanneer er zich ergens een tekort voordoet. Bij peren liggen de kaarten anders. Dat is nog wel een vrij uniek exportproduct. Ook de tijden dat we paprika’s per vliegtuig naar de VS exporteerden, zijn goeddeels voorbij. Nu kan het niet met de hoge gasprijzen, maar in de VS zit de kassenbouw ook in de lift. Ik denk dat de toekomst zal liggen in het blijven exporteren naar de ons omringende markten, bijvoorbeeld Duitsland en Engeland.”

TORENHOGE GASPRIJZEN

De hoge vraag in wintertijd, de lage Europese voorraden en geopolitieke spanningen duwen de gasprijs naar schrikbarende hoogtes. Zowel de huishoudens die voor hun verwarming op gas zijn aangewezen als economische sectoren die voor hun activiteit van deze energiebron afhankelijk zijn, zitten met de handen in het haar. Ondertussen willen we met z’n allen van het gas af om te evolueren naar meer propere energie. Dat blijkt steeds meer uit beleidskeuzes. Zo besloot de Belgische regering begin februari tot een btw-verlaging op elektriciteit voor de gezinnen, maar niet op gas. Kunnen dergelijke maatregelen de energietransitie een duwtje in de rug geven, niet alleen voor de gezinnen, maar ook voor de industrie? “Uiteindelijk zal de hoge gasprijs, die naar alle waarschijnlijkheid niet zo gauw en niet zo hard meer zal terugvallen door onder meer de omschakeling naar gasgebruik als tussenstap naar verdere vergroening van de energie, innovatie stimuleren op dat vlak. Maar nu zijn ondernemers die sterk afhankelijk zijn van gas juist bezig met overleven, waardoor er geen geld beschikbaar komt voor innoverende oplossingen zoals bijvoorbeeld geothermie. De hoge gasprijs lijkt op zich misschien een kans om investeringen te stimuleren in schonere energie, maar als het geld ontbreekt, zal de overheid toch moeten bijspringen waar de nood het hoogst is om deze periode door te komen,” stelt Cindy.

Veel kastelers in Nederland hebben hun activiteiten moeten terugschroeven wegens het niet rendabel zijn in tijden van hoge gasprijzen en moeten zij lijdzaam toezien hoe de Europese markt nu meer product uit Spanje halen. Ook al zijn de transportkosten voor de Spaanse kasgroenten gestegen, de toename van de

Uw AGF producten snel en goed per schip van A naar B?

Bestemming West-Afrika Logistieke dienstverlening Snelle en directe communicatie Service Vertrouwen

Neem contact op: Charles Meeus | +32 (0)470 135 035 HIMILCO BV | Maurice Leytensstraat 4 | B-2610 Wilrijk | België | info@himilco.be

productiekosten in het koudere Noorden is momenteel hoger. “Ik hoop natuurlijk dat de situatie volgende winter weer beter wordt, want dit houden Nederlandse telers geen jaren, en sommigen zelfs geen maanden, vol. Nu heeft een aantal natuurlijk nog vaste contracten lopen, maar als die dadelijk aflopen, dan wordt het problematisch.”

OOK HOGERE VERKOOPPRIJZEN?

Alle prijzen zijn geëxplodeerd het laatste jaar: brandstof, verpakkingen, kunstmest, arbeid. Spanje lijkt deze winter voor de aanvoer van kasgroenten het pleit te winnen van Nederland, terwijl het zelf al jaren met lede ogen moet toezien hoe Marokko een steeds groter marktaandeel inneemt in Europa. Misschien kunnen de huidige hogere transportkosten en het chauffeurstekort die evolutie wat afremmen, maar volgens Cindy lijkt dat laatste probleem eerder een tijdelijk fenomeen. “Maar goed, niemand heeft een glazen bol en misschien zijn de hoge gas- en energieprijzen ook niet zo structureel.”

Wat wel duidelijk is, is dat de huidige hoge productiekosten op een gegeven moment zullen moeten leiden tot stijgende verkoopprijzen. Dat geldt niet alleen voor de producten van de Nederlandse telers, maar bijvoorbeeld ook voor de Spaanse en overzeese aanvoer. Zo zijn de containerkosten vanuit Zuid-Amerika verdrievoudigd. Samen met de hogere prijzen voor grondstoffen en verpakkingen zullen die onvermijdelijk moeten leiden tot een meerprijs voor exotisch fruit en verse producten van het tegenseizoen. Een kilo bananen voor 1 euro in de winkel lijkt niet meer houdbaar. Fairtrade trekt al lang aan de alarmbel en medio januari besloten nu ook de regeringen van zeven Latijns-Amerikaanse bananenlanden zich te vereni-

We zullen moeten wennen aan hogere voedselprijzen

PALLETISING SOLUTIONS

The Complete Portf olio

Clever design based on the latest technologies In-house manufacturing Seamless project management & install 50+ years of experience

Looking for advice on how to Automate? Get in touch with us!

+32 (0) 55 33 57 57 info@scott automati on.be

www.scott automati on.be

gen en zo druk te zetten op de Europese afnemers om betere prijzen af te dingen voor hun telers. “Het lijkt er inderdaad op dat we zullen moeten wennen aan hogere voedselprijzen.”

AANDEEL BIO-AREAAL 25%

Ondertussen blijft de Europese Commissie de ambitie koesteren om 25% van de land- en tuinbouwgrond in Europa tegen 2030 biologisch te maken. “Maar de markt zal leidend zijn,” zegt Cindy. “Als er een markt is voor bio, dan wordt het een interessant verdienmodel. Als er geen markt is, zal de omschakeling niet zo gauw gebeuren, met of zonder subsidies. Ik heb vooral mijn twijfels over het cijfer. 25% lijkt mij iets te veel.” In Nederland bedraagt het aandeel van bio in het totale landbouwareaal momenteel een schamele 4%. “Voor Nederlandse telers wordt het lastig. In andere landen, waar de gemiddelde opbrengsten niet zo hoog zijn als bij ons, kan het wel een goed alternatief bieden.”

COÖPERATIES EN INVESTERINGSMAATSCHAPPIJEN

We zien grote verschillen tussen bedrijven wat betreft financiële buffer, aanpassingsvermogen aan de huidige moeilijke situatie, onderhandelingspositie enzovoort. Over het algemeen lijkt het voor bedrijven die nauw samenwerken met hun afnemers in een redelijk korte keten makkelijker om kostenverhogingen door te rekenen dan spelers die niet zo dicht bij hun afnemer staan. Vaak zijn het de grotere spelers die zo’n samenwerkingsverband hebben, maar dat is niet altijd het geval. Veel van de kleinere spelers zijn afhankelijk van een coöperatie voor prijsonderhandelingen.

Bij de coöperaties onderling zien we ook grote verschillen. Sommigen hebben het erg lastig. Het valt natuurlijk niet mee om een grote groep diverse telers dezelfde kant op te krijgen. Wat we al enkele jaren zien is de opkomst van bedrijven die meerdere ketenactiviteiten als teelt, verpakken en afzet in eigen hand hebben. Die beweging wordt eerder aangedreven door overnames en inmenging van investeringsvehikels dan door organische groei. Vooral in Spanje is de AGF-sector in de ban van overnames door private-equityfondsen. Een mooi voorbeeld is de oprichting van de grootste Europese citrusgroep Citri & Co door Miura Private Equity en de daaropvolgende overname van citrusbedrijven Martinavarro en Frutas Esther.

TOEGEVOEGDE WAARDE IN TEELT EN PACKAGING

“Investeerders hebben niet zozeer interesse in handelsbedrijven, als wel in teeltbe-

Spanje in de ban van overnames door private-equityfondsen. De grootste Europese citrusgroep Citri & Co opgericht door Miura Private Equity met overnames van citrusbedrijven Martinavarro en Frutas Esther

drijven, of beter nog, teeltbedrijven met eigen packaging en handel. Want in de teelt zit de toegevoegde waarde en bijgevolg de grotere winstmarges. In Spanje richt de interesse zich op grotere fruitbedrijven en dan vooral verticaal geïntegreerde bedrijven, in Nederland op technologieleveranciers voor de sector. En dat kan nog wel even doorgaan, want er is nog veel geld beschikbaar bij investeerders en AGF is interessant vanwege het duurzaamheidsimago en goede langetermijnperspectief. Bij Rabobank merken wij sinds een jaar of vijf dat investeerders hun oog laten vallen op de sector, en de afgelopen twee jaar zijn de transacties heel erg toegenomen. Vroeger vonden ze tuinbouw te risicovol, maar nu ze reeds in alle minder risicovolle sectoren hebben geïnvesteerd, is de AGF-sector aan de beurt. Toch gaan ze in het huidige klimaat rekening moeten houden met iets lagere rendementen dan voorgaande jaren.”

KANSEN VOOR NEDERLANDSE TEELTBEDRIJVEN

“Ook in Nederland zie je dat teeltbedrijven groter worden en, mede door opvolgingskwesties, doorgaan met andere bedrijfsstructuren. Op een gegeven moment zal opvolging zeker een issue worden. Dan komen externe aandeelhouders binnen in het bedrijf en het valt natuurlijk niet uit te sluiten dat in de toekomst teeltbedrijven die nu deel uitmaken van een coöperatie zelfstandig de klanten gaan bedienen eens ze groot genoeg zijn. Ook zullen grote bedrijven uit fusies van familiebedrijven ontstaan. Ik zie ook kansen weggelegd voor partnerships over de landsgrenzen heen. Dat levert het voordeel op van een jaarrond aanbod van verse producten. En dan heb ik het in de eerste plaats over partnerships met bedrijven uit zuidelijke landen zoals Spanje. Ik zie onze Nederlandse telers daar niet meteen vestigingen openen, want onze methodes en technieken zijn daar niet de meest rendabele, enkele uitzonderingen daargelaten. Het telen laten we daar misschien beter over aan plaatselijke experts, waardoor samenwerkingen wel een mooie uitkomst bieden. In noordelijke landen zoals Engeland, Duitsland en misschien ook Oost-Europa en de VS zie ik onze telers wel kassen opzetten.”

VERTICAL FARMING

Klimaatverandering, stijgende vraag naar lokaal product, hogere transportkosten, milieuvriendelijker telen… Is vertical farming dan niet de oplossing in Europa en de rest van de wereld? “Vertical farming zit nog steeds in de ontwikkelingsfase en is dus vooralsnog een niche. Tot nu toe zijn er weinig bedrijven die winstgevend zijn, misschien in Japan een paar, maar in Europa of Amerika niet. We zullen zeker nog ondernemingen zien die stoppen en er zullen ook een paar succesvol worden. De operatie op zich kan rendabel zijn, maar de astronomische bedragen die nu in sommige bedrijven geïnvesteerd zijn, zullen moeilijk ooit terugverdiend worden. In Amerika zijn er al miljarden in geïnvesteerd, maar de return is op dit moment eerder flauwtjes. Overigens is er nu heel veel geld beschikbaar, maar dat houdt ooit wel eens op. Investeerders willen op een bepaald moment iets terugzien van hun geld. Er zijn ook fondsen die in de AGF-sector stappen met de gedachte het bedrijf naar de beurs te brengen en daarna door te verkopen met veel winst, zonder er in de loop van de tijd veel aan verdiend te hebben. Dan hebben ze toch een interessante transactie gehad. Maar ook dat wordt lastiger,” beweert Cindy.

In de Verenigde Staten, waar de afstanden vaak immens zijn, zien grote teelt-

bedrijven wel brood in vertical farms of moderne kassen als aanvulling op de buitenteeltactiviteiten. Het neemt de druk op de transportkosten enigszins af. In plaats van alle sla in Californië te telen en dan te vervoeren naar Chicago of New York, wordt een deel geproduceerd in vertical farms in of dicht bij de steden zelf. “Maar in principe is er grond zat op sommige plekken in de VS, dus kun je daar ook gewoon een kas neerzetten die je ook goed kan automatiseren,” nuanceert Cindy. “En in de VS heb je ook wel bedrijven die gewoon in de buitenlucht sla telen voor retailers en dan een kleine klimaatcel bijbouwen voor specialties, met systemen die niet eens zo duur hoeven te zijn. Wat we ook wel meer zullen zien is dat slimme bedrijven gewoon het goede moment afwachten en dan toeslaan: ze kopen dan voor heel weinig vertical farms op die failliet zijn gegaan om die weer rendabel te maken. Want ze zullen wel een keer winstgevend worden. Sowieso zullen we in de VS als in de rest van de wereld veel meer variatie in teeltsystemen zien. ”

WAAR STAAT DE NEDERLANDSE GLASTUINBOUW IN 2050?

Met alle voorgaande bespiegelingen in het achterhoofd, kunnen we ons misschien

Vertical farming zit nog steeds in de ontwikkelingsfase. Tot nu toe zijn er weinig bedrijven die winstgevend zijn

wagen aan een voorspelling voor onze eigen glastuinbouw. “Hadden we niet de paniek met de huidige gasprijzen, dan zou ik zeggen dat het areaal ongeveer gelijk zal blijven, maar met veel minder en dus grotere bedrijven, die ook een andere structuur zullen hebben en wellicht enkele andere gewassen zullen telen. Groei zie ik niet meer qua areaal, ook al omdat de markt verzadigd is en je dan weer met je product naar het buitenland moet, waar men ook niet stilstaat,” besluit de AGF-specialiste van Rabobank. (PB/PDC) 

Cindy.Rijswick@rabobank.com

Kost stijgende kostprijs de Zuid-Europese aardappel de kop?

Na mais, tarwe en rijst, is de aardappel het belangrijkste voedselgewas ter wereld, laat Kennisplatform Aardappels weten. Ook in Europa behoort het gewas nog altijd tot de basis van ons voedsel. Toch rapporteren de Zuid-Europese aardappeltelers voor 2022 kleinere arealen dan in 2021, dat het eerst in het segment vroege aardappelen zichtbaar gaat worden. De reden? De toenemende kosten die door de contracten onvoldoende gedekt worden.

Zo geeft de Spaanse krant Agronew Castilla y Leon aan dat het areaal extra vroege aardappelen in Spanje licht daalt dit jaar. “Hoewel dit voorlopige cijfers zijn, geven de eerste vooruitzichten van oppervlakten voor het seizoen van 2022 van het ministerie van Landbouw aan dat het aantal hectare dat bestemd is voor extra vroege aardappelrassen dit seizoen met 1,8% zou kunnen dalen, van 3.287 in 2021 tot 3.228 aangekondigde hectares.” “De Canarische Eilanden voeren deze sector aan met 1.290 hectare, waarvan 721 op Tenerife. Andalusië volgt, waar een lichte afname van 5,9% van het areaal te zien is, van 926 hectare in het vorige seizoen tot 881 die de eerste ramingen van de MAPA voor 2022 laten zien. Cádiz is met 550 hectare de provincie met het grootste areaal die aan dit gewas is gewijd, gevolgd door Sevilla, waar een significante daling van 150 hectare naar 100 te zien is. De regio Murcia van haar kant leed aan een lichte daling van 1,2%. Ten slotte is het opmerkelijk dat op de Balearen het areaal voor dit type aardappelrassen met 2,8% is gestegen tot 185 hectare.”

ANDERE GEWASSEN

Ook Eduardo Arroyo, voorzitter van de Vereniging van Aardappelproducenten van Castilla y León (Appacyl), liet onlangs weten dat het aardappelareaal met wel 20 procent zou kunnen afnemen. “De meststoffen zijn meer dan het dubbele waard

dan vorig jaar en de stikstofprijzen zijn verdrievoudigd. Telers zullen hun toevlucht nemen tot andere gewassen, zoals erwten of zonnebloemen, dus in plaats van 20 hectare aardappelen te telen, zullen ze dit areaal verdelen en andere producten telen.” Daarbij ziet hij dat de energiekosten het grootste probleem vormen. “De contracten liggen bijna 120% hoger dan vorig jaar, dus de producenten denken erover om gewassen te telen die minder water nodig hebben, zoals zonnebloemen.”

NIET WAARD

De sector kijkt aan tegen prijsstijgingen van meer dan 20 procent. Volgens Appacyl bedroegen de kosten om een hectare aardappelen te poten vorig seizoen 6.500 tot 7.000 euro. Dit seizoen is dat opgelopen tot 8.000 – 8.500 euro. “Dit verschil moet worden opgevangen door een verhoging van de prijs van de contracten. Het is het niet waard als we een heel belangrijk deel ervan niet kunnen dekken.”

MINDER AANPLANT

Ook in Sevilla wordt een afname van het aardappelareaal verwacht. Javier Boceta, CEO van Meijer Iberica, wijst naast de stijgende productiekosten ook de slechte export vorig seizoen en de aanhoudende droogte aan als oorzaken van het afnemende areaal. “Veel aardappeltelers hebben ook fruitteelt en door de aanhoudende droogte hebben ze ervoor gekozen om de schaarse watervoorraden die er zijn, te reserveren voor hun bomen. Bovendien worden we geconfronteerd met een ongekende stijging van de productiekosten. De kosten van de aardappelteelt zijn met naar schatting 1.300 euro per hectare gestegen, alleen al door de stijging van de kosten van elektriciteit, diesel en meststoffen. Onder deze omstandigheden is het logisch om te denken dat er minder aardappelen geplant zullen worden.”

DALING IN INDUSTRIEAARDAPPELEN

Daarbij voorziet Javier dat de aardappelarealen bestemd voor de supermarkt gelijk zullen blijven vanwege overeenkomsten. “De daling van het productieareaal zal het gevolg zijn van de daling van de industriele aardappelen. De industrie heeft na een lange strijd haar prijzen verhoogd, maar niet genoeg voor de boeren om deze rassen te gaan planten.”

CONCURRENTIE TUSSEN DE TEELTEN

De Franse telers, bij monde van de UNPT (Franse nationale unie van aardappelproducenten) geven eveneens aan dat de productiekosten sterk zijn gestegen en dat nog niet te voorspellen is wat daarvan de gevolgen zijn als de aardappelen in het voorjaar gepoot worden. Tegelijkertijd ziet UNPT dat de prijzen van landbouwproducten (bijvoorbeeld granen of oliehoudende zaden) zelden zo hoog geweest zijn en verwacht dat dit de telers ertoe zal aanzetten hun gewasrotatie op ongewone parameters te baseren waardoor de concurrentie tussen de verschillende teelten hevig zal zijn.

CONTRACTPRIJZEN VOLSTAAN NIET

De Unie voorziet dat de toename van het aardappelareaal, die enkele jaren leek aan te houden, door deze nieuwe situatie zal worden beïnvloed. De contractvoorwaarden kunnen daarbij een rol spelen. De Franse aardappeltelers observeren dat de voorgestelde contractprijzen voor 2022 niet volstaan om de verwachte hogere kosten in 2022 of de lagere contractprijzen in 2021 te compenseren. “De UNPT is van mening dat deze verhogingen tussen +30 en +40 euro/ton zouden moeten liggen, zodat de producenten positief kunnen reageren op de vragen en uitdagingen die in het verschiet liggen.”

VOORZICHTIG

Matteo Zanarini van het Italiaanse bedrijf Zanarini Agromarketing meldt dat de Italiaanse aardappelsector, net als de collega’s in Frankrijk en Spanje, voorzichtig is en een vermindering van het aantal hectares overweegt. Hij ziet consumptiedaling in combinatie met kostenstijgingen als de oorzaak. Hij verwacht een consumptiedaling van zo’n 30 procent. “De retailhandel kan deze daling van de consumptie met 30 procent als gevolg van de veranderde omstandigheden door de pandemie niet opvangen. Maar ook de producenten moeten in 2022 het hoofd bieden aan een kostenstijging die in het gunstigste geval 20% zal bedragen. De eerste stap is het verkleinen van de oppervlakten om de productie enigszins te verlagen. Als elke Europese producent 5 procent van zijn areaal zou inkrimpen, zou dat volgens mij een redelijke optie zijn.”

KOSTEN VERDELEN

Daarnaast vindt hij dat er een concrete en professionele interactie met de retail tot stand moet worden gebracht. “Er moet worden nagedacht over de manier waarop de kosten moeten worden verdeeld en geabsorbeerd zonder dat alleen de producenten opdraaien voor de kosten.” Als niet tijdig wordt ingegrepen, is volgens Zanarini het slechtst denkbare scenario een productieoverschot met een ineenstorting van de noteringen en enkele landbouwers die zouden kunnen besluiten zich toe te leggen op andere gewassen die momenteel rendabeler zijn, zoals granen. (MW) 

Bronnen: Aardappels.nl, Sevilla.abc.es, Burgosconecta.es, UNPT