multible identities of the city

ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ μέζα απο διαθορεηικές προζεγγίζεις

δημηηπίος αγνή πνεςμονίδος θωμαή

Επιβλέπονηερ:

Γ. Παηπίκιορ Δ. Θωμόποςλορ Κ. Κεβενηζίδηρ

ξάνθη - 2010

2

δεκεηξίνπ αγλή ΏΜ 60644 πλεπκνλίδνπ ζσκαή ΏΜ 60577 Αεκνθξίηεην Παλεπηζηήκην Θξάθεο Σκήκα Ώξρηηεθηφλσλ Μεραληθψλ Ξάλζε - 2010

2

Ώθηεξσκέλν ζε απηνχο πνπ ηνπο αξέζεη λα θάλνπλ βφιηεο, λα νλεηξεχνληαη, λα αλαθαιχπηνπλ.

4

Σν “λφεκα” δειαδή ελφο ρψξνπ έρεη ηελ πξαθηηθή, ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαη θπξίσο ηελ ηδενινγηθή θαη εξκελεπηηθή πιεπξά ηνπ. Ο άθηηζηνο ρψξνο, φκσο, ζπλνδεχεη ηνλ θηηζκέλν θαη θέξεη θαη απηφο ην ηξηπιφ λφεκα γηα ην νπνίν κηιήζακε παξαπάλσ (παξέρεη αζθάιεηα/πξνζθέξεη άλεζε, ζαιπσξή/ απνδίδεη λφεκα ζην ΄θαηνηθείλ΄). Ο θηηζκέλνο θαη ν άθηηζηνο ρψξνο είλαη δχν ηφπνη πνπ ζπλνδεχνληαη ζηελ αληίιεςε καο κε ηελ έλλνηα ηνπ „εζσηεξηθνχ‟ θαη ηνπ „εμσηεξηθνχ‟ ρψξνπ. Δ ζρέζε ηνπο είλαη κηα ζρέζε φρη εμαξρήο ινγηθή. Γίλεηαη ινγηθή φηαλ ηνπνζεηεζεί ην φξην ηνπο, ην πεξηγξακκά ηνπο. Έλα πεξίγξακκα δελ είλαη απιά ην ζρήκα ελφο πξάγκαηνο, είλαη θάηη πνπ πεξηγξάθεη, πνπ κπνξεί λα νλνκάζεη θαη έηζη λα εθινγηθεχζεη ην „ρψξν‟ πνπ νξίδεη ηε „ρψξα‟ ηνπ, κε ηελ πιαησληθή ζεκαζία ηνπ φξνπ. Βίλαη ν κχζνο πνπ νδεγεί ζην ιφγν, ψζηε ν ρψξνο λα γίλεη ηφπνο. Ενπιία θαη Εσζήθ ΢ηεθάλνπ

(...)πφιεηο ειαθξέο ζαλ ραξηαεηνί, πφιεηο γεκάηεο ηξχπεο ζαλ δαληέιεο, πφιεηο δηαθαλείο ζαλ θνπλνππηέξεο, πφιεηο ζαλ ηηο λεπξψζεηο ησλ θχιισλ, πφιεηο ζαλ γξακκέο ρεξηνχ, πφιεηο πδαηνγξαθήκαηα πνπ κπνξείο λα δεηο κέζα απν ην ζακπφ θαη ςεχηηθφ ηνπο πάρνο. Ίηαιν Καιβίλν – Ώφξαηεο Πφιεηο

6

΋ηαλ δηαζρίδνπκε κηα πφιε, απνθνκίδνπκε δηαθνξεηηθέο εκπεηξίεο, δηαθνξεηηθέο εληππψζεηο. Τπάξρνπλ άλζξσπνη πνπ απνθεχγνπλ έλαλ ηφπν γηαηί ηνλ έρνπλ ζπλδέζεη κε άζρεκεο ζηηγκέο ηεο δσήο ηνπο, ελψ άιινη αηζζάλνληαη επραξίζηεζε φηαλ βξίζθνληαη ζην ζπγθεθξηκέλν ηφπν. Ώθφκε θαη απηνχ ηνπ είδνπο νη εκπεηξίεο ζην ζπλνιφ ηνπο δίλνπλ ηελ εηθφλα ηεο πφιεο. Ώldo Rossi

Σαμηδεχνληαο ζπλεηδεηνπνηείο φηη νη δηαθνξέο ράλνληαη: ε θάζε πφιε αξρίδεη λα κνηάδεη κε φιεο ηηο πφιεηο, νη ηνπνζεζίεο αληαιιάζνπλ κνξθή ηάμε απνζηάζεηο, έλαο άκνξθνο θνληνξηφο θαηαθηά ηηο επείξνπο. Ο άηιαληάο ζνπ δηαηεξεί άζηθηεο ηηο δηαθνξέο: εθείλε ε ζπιινγή ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ είλαη φπσο ηα γξάκκαηα ζε έλα φλνκα. Ίηαιν Καιβίλν – Ώφξαηεο Πφιεηο

8

•Βηζαγσγή Παξαηεξνχκε ηνλ θφζκν ηξηγχξσ καο θαη καζαίλνπκε γηα ηε δνκή ηνπ θαηαγξάθνληαο επαλαιακβαλφκελεο νξαηέο εηθφλεο, επεμεξγαδφκελνη ηα ζηνηρεία ηεο πφιεο θαη ηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνλ άλζξσπν. Σν αζηηθφ ηνπίν απνηειεί έλα ζχλνιν ηξέρνπζσλ πιεξνθνξηψλ θαη „έλα αλνηρηφ ζχζηεκα ζηνηρείσλ ρψξνπ, ρξφλνπ θαη ζπκπεξηθνξψλ‟. Δ κειέηε πξνζπαζεί λα ζπκππθλψζεη έλαλ αξηζκφ θεθαιαίσλ ηνλ θαζέλα απφ ηα νπνία ζέιεη λα πξνζθέξεη εξεζίζκαηα γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ζρέζεο ηεο πφιεο κε ηνλ άλζξσπν σο θάηνηθν θαη σο ηαμηδηψηε. Αελ ππάξρνπλ απφιπηεο αλαιχζεηο πνπ λα αθνξνχλ ηνλ γεληθφ ραξαθηήξα κηα πφιεο· αληηζέησο πξνζπαζνχκε λα αλαδείμνπκε κία πην πινπξαιηζηηθή αλάγλσζε. Πηζηεχνπκε πσο ε αληίιεςε, ε πεξηγξαθή θαη ε κεηαθνξά ηνπ ρψξνπ δελ κπνξεί λα είλαη αληηθεηκεληθή. Σν αζηηθφ ηνπίν βνκβαξδίδεηαη απφ ζσξεία πιεξνθνξηψλ, εηθφλσλ, θαηαζθεπψλ πνπ ην κάηη δπζθνιεχεηαη λα ζπγθξαηήζεη θαη ν εγθέθαινο λα επεμεξγαζηεί. Ση είλαη άξαγε κηα πφιε θαη πσο ηε ρεηξηδφκαζηε; Πξφθεηηαη γηα έλα ζχλνιν αιεζηλψλ ιαβπξίλζσλ φπνπ ν θάηνηθνο, ν επηζθέπηεο ξίρλεηαη κέζα έρνληαο μεράζεη λα πάξεη καδί ηνπ σο εθφδην ηνλ κίην ηεο Ώξηάδλεο; Δ έξεπλα πξνέθπςε απφ ην απφζηαγκα ησλ ζπδεηήζεσλ θαη ηεο κειέηεο γηα ηηο πνιιαπιέο αλαγλψζεηο κηαο νπνηαζδήπνηε πφιεο. Σε βάζε απνηέιεζαλ νη „Ώφξαηεο Πφιεηο‟ ηνπ Italo Calvino. Γνεηεπκέλνη απφ ηνπο επηλνεκέλνπο ηφπνπο πνπ καο παξνπζηάδεη καο πξνθάιεζε λα κειεηήζνπκε ηελ πφιε θαη ηα ζηνηρεία πνπ ηελ πθαίλνπλ απφ δηαθνξεηηθέο ζθνπηέο. Δ δηαδηθαζία κειέηεο μεθίλεζε κε ην εξψηεκα „Πνπ ζπλαληάσ κηα πφιε‟. Ώπφ ηελ πνηεηηθή θαληαζία ηνπ Calvino κεηαθεξφκαζηε ζηελ νξζνινγηθή ζθέςε ηνπ Lynch θαη ζηε ζπλέρεηα ζηηο ςπρνγεσγξαθηθέο αλαιχζεηο ηνπ Λνλδίλνπ απφ ηνλ Sinclair. Αελ ζθνπεχνπκε λα παξνπζηάζνπκε κία ζπγθεθξηκέλε πφιε αιιά λα κηιήζνπκε ζπλνιηθά γηα θάζε Βξζηιία, Φεδψξα, Γφξα, πξνζθέξνληαο ζνπ ην δηθαίσκα επηινγήο θαη εχξεζεο ηνπ ηχπνπ αλάγλσζεο πνπ ζε αληηπξνζσπεχεη. Γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ππφζεζεο έξεπλαο θαη ελ κέξε ζπγθεθξηκελνπνίεζεο ηεο ψζηε λα „ρηηζηεί‟ έλαο ζθειεηφο, εληάμακε ην πξναλαθεξζέλ εξψηεκα ζηελ θαζεκεξηλφηεηά καο. Πήξακε ηε ζέζε ηνπ θαηνίθνπ-παξαηεξεηή θαη ηνπ ηνπξίζηα-παξαηεξεηή κίαο πφιεο θαη δηαζθεπάζακε ηε εξψηεζε: „Καη ηψξα; Πσο θηλνχκαη ζηελ πφιε; Πσο μεθηλάσ λα ηε „δηαβάδσ‟;‟ Δ πξψηε εξψηεζε δηαθιαδίδεηαη ζε άιιεο πνπ θαη απηέο κε ηε ζεηξά ηνπο γελλνχλ άιιεο. «..φια θαηέιεγαλ λα κεηακνξθψλνληαη ζε εηθφλεο πφιεσλ: ηα βηβιία πνπ δηάβαδα, νη εθζέζεηο ηέρλεο πνπ επηζθεπηφκνπλ, νη ζπδεηήζεηο κε θίινπο.» Σαμηλνκψληαο ην πιηθφ καο πνπ είρε αξρίζεη λα παίξλεη ηε κνξθή εκεξνινγίνπ θαηαιήμακε ζε 16 ελφηεηεο. Βλδεηθηηθά νξηζκέλνη ηίηινη πνπ είρακε βάιεη: Παξακχζηα, Πνηήκαηα, Πνιενδνκία, Λνγνηερλία, Ήζε-Έζηκα. Σα θεθάιαηα φληαο αξθεηά γηα λα αλαιπζνχλ επαξθψο θαη λα γίλνπλ θαηαλνεηά θαη πεηζηηθά, ρξεηάζηεθε λα ζπκπηπρηνχλ, θάπνηα λα αθαηξεζνχλ θαη θάπνηα λα ρσξηζηνχλ. Δ ηππνπνίεζε πνπ αθνινπζεί δελ αθαηξεί ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηε θπζηνγλσκία ηεο πφιεο. Έγθεηηαη απιά ζηα θνηλά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά, ρσξίο νη ελφηεηεο λα αιιειεπηθαιχπηνληαη. Γηα παξάδεηγκα ε ελφηεηα ησλ παξακπζηψλ θαη ησλ πνηεκάησλ ζπκπηχρζεθε κε ην γεληθφ ηεο Λνγνηερλίαο, ελψ ην θεθάιαην ηεο Πνιενδνκίαο ρσξίζηεθε ή θαιχηεξα επαλαπξνζδηνξίζηεθε κε ηνλ ηίηιν Σφπνο-Μνξθή. Ώπηή ε αθαηξεηηθή ηαθηηθή βνεζά ηε ζπγθέληξσζε ησλ ζθέςεσλ, ησλ πξνζέζεσλ θαη ησλ ζεκεηψζεσλ πνπ ηειηθά ζα νδεγήζνπλ θαη ζην ζθειεηφ. Ο ζθειεηφο ζα θαζνδεγεί ηνλ αλαγλψζηε ζηα θεθάιαηα-ελφηεηεο ηεο αξεζθείαο ηνπ, ελψ ζπγρξφλσο ζα πξνζπαζεί λα εξκελεχζεη ηηο πνιχπινθεο ζρέζεηο θαη αιιειεπηδξάζεηο κεηαμχ ηνπο. Ώπηή ε δηθηπαθή ινγηθή πνπ πξνθχπηεη, παίξλεη ηε κνξθή δηαγξάκκαηνο πάλσ ζην νπνίν δηαζηαπξψλνληαη θαη ελαιιάζζνληαη νη δηαδξνκέο. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζα

ζπγθεληξσλφηαλ ην πιηθφ θαη ζα ζρεκαηίδνληαλ ηα ζηάδηα θαη νη ζρέζεηο πνπ ζα πξνέθππηαλ. Μία θαινομενικά παξφκνηα ινγηθή κε απηή ηνπ ηαμηδησηηθνχ νδεγνχ, φπνπ κέζα ηνπ πεξηγξάθνληαη νη πφιεηο θαη δηεπξχλνπλ ηηο γλψζεηο ζνπ. Μηα νοηηικά παξφκνηα ινγηθή κε απηή ηνπ πνιχεδξνπ, πνπ ζνπ πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα επηινγήο αξρήο γηα ηελ επεμεξγαζία θαη ηελ αλάγλσζή ηνπ. Μία ζχεδιαζηικά παξφκνηα ινγηθή κε απηή ηνπ ράξηε ηνπ κεηξφ, πνπ ζε κεηαθέξεη απφ ηνλ έλαλ ζηαζκφ ζηνλ άιινλ κε ηε δηθή ζνπ βνχιεζε. Ννκίδσ πσο είλαη ε θαηάιιειε ζηηγκή λα αλαθεξζεί πσο ε ππφζεζε εξγαζίαο φπσο παξνπζηάδεηαη ζηνλ ηίηιν δελ έρεη αξρή θαη ηέινο. Σν δίθηπν πνπ πξναλαθέξζεθε απνηειείηαη απφ θφκβνπο θαη ηζηνχο. Αελ είλαη ηπραίν φηη ν ζρεδηαζηηθφο ζθειεηφο ζε παξαπέκπεη ζηε ζεσξία δηθηχσλ. Πψο δειαδή ζε απηφ ην δίθηπν κπνξνχλ λα πξνζηίζεληαη λέεο ζπλδέζεηο-θεθάιαηα, λα „λεθξψλνπλ‟ άιιεο, λα δεκηνπξγνχληαη λένη θφκβνη θαη φιν απηφ ην ζχζηεκα λα αλαλεψλεηαη ζπλερψο. Βίλαη ζεκαληηθφ πξηλ ζπλερίζεηο λα θαηαιάβεηο πσο πξφθεηηαη γηα έλα αρχείο δίχως ηέλος. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζα δηθαηνινγήζεηο ηελ απνπζία άιισλ ελδερφκελσλ θεθαιαίσλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ε κνπζηθή ή ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο ή πην επξχηεξα ην δηαδίθηπν. Υηππψληαο πάιη ην βαζηθφ ηφλν ηεο κεζνδνινγίαο, πιεζηάδνπκε θαη ζηελ ππφζεζε εξγαζίαο. Δ πξφζεζε γηα ζπλδπαζκφ ζρέζεσλ/ελλνηψλ/ηδεψλ/αμηψλ/πιεξνθνξηψλ κεηαμχ ησλ επηιεγκέλσλ γηα αλάιπζε θεθαιαίσλ ζέηεη έλα λέν εξψηεκα· „Πνπ ζπλαληάσ ηηο εθήκεξεο πφιεηο;‟ Με γλψκνλα ηελ πξνζσπηθή ζθνπηά, ζεσξψ σο απάληεζε: „΢ηηο cart-postal, ζηνπο ηνπξηζηηθνχο νδεγνχο, ζηε θαληαζία θαη ζηα βηψκαηα‟. ΢θεπηφκελνη ην ίδην γηα φια ηα θεθάιαηα πξνθχπηνπλ ηειηθά νη κεηαμχ ηνπο αιιειεπηδξάζεηο θαη θαλεξψλεηαη αληίζηνηρα κία ηεξαξρηθή ζρέζε. Βπεηδή φκσο πξφθεηηαη γηα έλα βηβιίν πνπ ν αλαγλψζηεο θαιείηαη λα εγθξίλεη ή λα απνξξίςεη ηα θείκελά ηνπ, ζέινπκε λα ηνπ ηα παξνπζηάζνπκε μεθάζαξα. Ίζσο ν άλζξσπνο λα αληηιακβάλεηαη ηα πξάγκαηα θαη ηνλ ρψξν γξακκηθά θαη φρη ζαλ έλα δίθηπν πνπ ζπλδέεη ηα ζεκεία εκπινθήο. Ο ηξφπνο ινηπφλ πνπ νξίζακε θαζαξά ππνθεηκεληθά ήηαλ ε γξακκηθή έθζεζε ησλ θεθαιαίσλ θαηά αχμνπζα ζεηξά, αλάινγα δειαδή κε ηα πεξηερφκελά ηεο. Καη παξάιιεια, επεηδή απφ ηελ αξρή εηζάγνπκε ηελ έλλνηα ηνπ δηαγξάκκαηνο σο κνξθή έθθξαζεο ηεο ππφζεζεο εξγαζίαο, κεηαθξάδνπκε ηελ παξαπάλσ ηεξαξρία ζε γξακκέο θαη ζεκεία. Σν απνηέιεζκα ζηε δπζδηάζηαηε επηθάλεηα ηνπ ραξηηνχ θαίλεηαη λα έρεη νξηζκέλε αξρή θαη ηέινο, ελψ ην θέληξν αληηηίζεηαη ζε απηή ηελ εηθφλα. Σν ράνο ζην θέληξν ηνπ ζρήκαηνο πνπ μεθαζαξίδεη αλαιπφκελν ζε ελφηεηεο θαη θεθάιαηα. Βζχ σο αλαγλψζηεοπαξαηεξεηήο ηνπνζεηεκέλνο εθεί ψζηε λα επηιέμεηο ην δηθφ ζνπ νδνηπνξηθφ ζθαξίθεκα. Έλαο ζπκβνιηθφο ηξφπνο γηα λα ζνπ νξίζσ ην ρψξν ζνπ πνπ πεξηβάιιεηαη απφ πεξηγξάκκαηα γξακκψλ θαη ην θεληξηθφ ζεκείν ηεο πεξηπιάλεζήο ζνπ. Ο αλαγλψζηεο δελ ζεσξείηαη νχηε πιάλεηαο πνπ πεξηθέξεηαη άζθνπα ζηελ πφιε ζε αλαδήηεζε απξφνπησλ ζπκβάλησλ, παξάμελσλ αξρηηεθηνληθψλ θαη θπζηνγλσκηθψλ ιεπηνκεξεηψλ, ζπκβφισλ ηνπ αλεθιάιεηνπ κπζηεξίνπ πνπ θξχβνπλ νη αλέθθξαζηεο φςεηο αλζξψπσλ θαη θηηξίσλ, νχηε behaviorist πνπ μέξεη ην ζθνπφ θαη ηελ πνξεία ηνπ ηαμηδηνχ ηνπ εμ‟ αξρήο αιιά νχηε ππεξεηεί ην θίλεκα ηνπ ζνπξεαιηζκνχ πνπ ζξπκκαηίδεη ηε ζπκπαγή κνξθή ηεο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ δείρλεη λα εκπηζηεχεηαη θάζε άλζξσπνο. Παξφια απηά φκσο, ζηηο πνιιαπιέο θαηαθιείδεο ησλ θεθαιαίσλ απφ πξνζσπηθέο αθεγήζεηο θαη αληηιήςεηο, θαη ζην ράνο ησλ ηζηψλ ηνπ δηαγξάκκαηνο, ζνπ επηηξέπσ λα μεθηλήζεηο κε ηελ ινγηθή ηνπ „anything goes‟. ΢νπ επηηξέπσ λα νξίζεηο απφ κφλνο ζνπ ηελ αξρή θαη ηνλ ηξφπν αλάγλσζεο θαη ηελ αιιαγή πνξείαο ησλ θνκκαηηψλ φπνηε εζχ ην θξίλεηο ζθφπηκν. Πξηλ απφ θάζε θεθάιαην ππάξρεη έλα εηζαγσγηθφ θείκελν ζαλ κία πξψηε απφπεηξα ζρνιηαζκνχ γηα απηά πνπ ζα ζπλαληήζνπκε ζηε ζπλέρεηα. Με παξαπνκπέο απφ άιιν πιηθφ ζέινπκε λα εμειίμνπκε ην δηθφ καο πξνζσπηθφ ζθεπηηθφ παξάιιεια κε άιινπο πην εηδήκνλεο ίζσο ζηα ζέκαηα ηεο πφιεο, ηε ζηηγκή πνπ θαη απηνί γξάθνπλ θάησ απφ ηε ζθαίξα ηνπ πξνζσπηθνχ, ςάρλνληαο λα βξνπλ ην δηθφ ηνπο ρψξν· ζαλ λα ζέινπλ λα δηεηζδχζνπλ ζηελ ςπρή ησλ

10

αηληγκαηηθψλ, ππνζρεηηθψλ θαη αλεζπρεηηθψλ πφιεσλ, λα απνζηάμνπλ ηελ νπζία ηνπο, λα εληνπίζνπλ φ,ηη ηηο δηαθνξνπνηεί απφ ηηο ζπγγέληζζέο ηνπο, φ, ηη ηηο θάλεη κνλαδηθέο, αδηαπέξαζηεο, ηζηνχο ζαγήλεο θαη ζπγθίλεζεο. Ώπφ ηελ άιιε πιεπξά, ζπλερίδνληαο ηελ αλάιπζε ηεο ππφζεζεο εξγαζίαο θαη ηεο αθνξκήο γηα ηελ παξνχζα κειέηε, λα αλαθεξζεί πσο δελ πεξηιακβάλεηαη κνλάρα ε πξφηαζε καο γηα αληηκεηψπηζε ηεο πφιεο ζαλ έλα αλνηρηφ δίθηπν. Πηζηεχνπκε πσο νη πξαγκαηηθέο πφιεηο είλαη ην κέζν έθθξαζεο ηεο δσληαλήο πφιεο, ηεο ζχγρξνλεο θαη αζηηθήο αξρηηεθηνληθήο. Ώλαδεηνχκε ηηο κνξθέο ησλ ηφπσλ, ηελ έλλνηα ηνπ κεηαβαιιφκελνπ, ην αλαιινίσην, θαζψο απηφ ραξαθηεξίδεη ηελ ηδηαηηεξφηεηα ησλ ηφπσλ κέζα απφ ην κεηαζρεκαηηζκφ ηνπο. Ώπηή ε έληαζε ηνπ κεηαβαιιφκελνπ νθείιεηαη ζηελ παγθνζκηνπνίεζε κε ηελ νπνία εξρφκαζηε αληηκέησπνη. Θεσξψληαο ηελ ηππνπνίεζε θαη ηελ αδηάθνξε νκνηνκνξθία σο αθνξκή γηα λα ράζνπκε ην ελδηαθέξνλ καο θαη ην ζαπκαζκφ καο γηα ηελ πφιε, θαηαιήγνπκε λα αλαδεηνχκε ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ζηε ινγνηερλία, ζηελ ηέρλε, θαη ζε κνξθέο έθθξαζεο κε ηερλεηά ή θαληαζηηθά κέζα. Πξνζπαζνχκε λα δηαθξίλνπκε ηελ “θαιή κνξθή πνπ αλαθέξεη ν Lynch”1 ζε ελλνηνινγηθέο επεκβάζεηο θαη θαληαζηαθέο ζεκεηαθέο αλαπιάζεηο. Μέζα ζε νπηνπηθά ζρέδηα, ιφγηα θαη ζθέςεηο πνπ αληαλαθινχλ ηελ άιιε ΐαιδξάδα2. Αηαζρίδνληαο ζπγρξφλσο ηελ πεξίνδν ηεο κεηακνληέξλαο επνρήο, ζπλεηδεηνπνηνχκε πσο ε νηθνλνκία θαη ε θνηλσληθή θνπιηνχξα πνπ δηέπεη κία πφιε είλαη ζηνηρεία επκεηάβιεηα. Σν ίδην θαίλεηαη λα ηζρχεη θαη γηα ηελ γεσκεηξία θαη ηηο κνξθέο πνπ δείρλνπλ λα επαλαιακβάλνληαη θαζψο επίζεο θαη νη ζθέςεηο, νη αληηιήςεηο θαη νη ηδέεο. Κηλνχκελνη ινηπφλ ζηηο δηαζηάζεηο ηνπ κεηακνληέξλνπ πξνζπαζνχκε λα θαηαλνήζνπκε ηηο αλάγθεο ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ γηα κία πην πινπξαιηζηηθή θνηλσλία. ΢εκαληηθφ κέζν γηα λα ην επηηχρνπκε είλαη ε αηνκηθή αλεμαξηεζία θαη ε δηαθνξεηηθφηεηά καο απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν, ψζηε ηειηθά ν θαζέλαο λα είλαη ηθαλφο λα αλαγλσξίζεη ηελ αηνκηθή ηνπ ηαπηφηεηα θαη ηελ πξνζσπηθή ηνπ νινθιήξσζε ζην ζχλνιν νπνχ δεη θαη δξα. Ο παξαηεξεηήο», έιεγε ν θαηεμνρήλ πιάλεο, ν ΢αξι Μπνληιέξ, «είλαη έλαο πξίγθηπαο πνπ ραίξεηαη παληνχ ην ηλθφγληηφ ηνπ» ελψ ν Ώικπέξην Ρίνο έγξαθε γηα ηνπο νκφηερλνχο ηνπ «Γνχκε ζε πφιεηο κπζηηθέο/ ηαμηδεχνπκε δξφκνπο αραξηνγξάθεηνπο» Βμαηηίαο ηεο νηθνλνκίαο ζήκεξα, ηεο έιιεηςεο αηνκηθήο δξάζεο ζηελ πφιε, ησλ παξφκνησλ πνιενδνκηθψλ πξνηχπσλ θαη αζηηθψλ ζρεδηαζκψλ, νη ηφπνη καο παξάγνπλ ηηο ίδηεο ζρεδφλ κνξθέο. Σν „παγθφζκην ρσξηφ‟ εμειίζζεηαη ζε „παγθφζκηα πφιε‟ θαη ε επηζπκία γηα δηαθνξεηηθφηεηα θαη αιιαγή δειψλεηαη κε κία θαηαζθεπαζηηθή καλία πνπ ηειηθά ηζνπεδψλεη ηελ ηαπηφηεηα ηεο πφιεο. Καηαιήγνπκε σο άηνκα λα είκαζηε αζπλείδεηα θαζνδεγνχκελνη απφ ηηο δνκέο θαη ηα ζρήκαηα ησλ ρψξσλ πνπ καο πεξηβάιινπλ, θαζψο ηελ ίδηα ζηηγκή ζπιιέγνπκε ζηνηρεία, παξαηεξνχκε αλζξψπνπο, ςάρλνπκε γηα εξεζίζκαηα, ςάρλνπκε πσο δνχκε θαη γηα ην ηη καο ζπκβαίλεη. Δ πφιε πεξλάεη κία θξίζε ηαπηφηεηαο θαη καο πξνθαιεί λα ηελ αλαγλσξίζνπκε ζε δηαθνξεηηθέο κνξθέο θαη λα ηελ κειεηήζνπκε, πξνηνχ ππνρσξήζνπκε ζε δεχηεξν πιάλν, εθηνπηζκέλνη ζην πεξηζψξην «απφ ηελ πξσηαγσληζηηθή αδεθαγία ηεο πφιεο». ΢πλεζίζακε λα ςάρλνπκε ηελ νκνξθηά ζε ιάζνο κέξε. Ώξρίδνπκε λα εξσηεπφκαζηε ηε θξηθαιεφηεηα ηνπ πξαγκαηηθνχ θαζεκεξηλνχ θφζκνπ θαη λα επηζπκνχκε ηε κπξσδηά κηαο θαληαρηεξήο ζπλείδεζεο. Δ έξεπλα ακθηηαιαληεχεηαη αλάκεζα ζηελ νξζνινγηθή δηαδηθαζία αλάγλσζεο ηεο πφιεο θαη ζηε θαληαζία. Αηαπξαγκαηεχεηαη ην πξνθαλέο κε ην θξπκκέλν ζε „πιηθέο‟ θαη „άπιεο‟ ελφηεηεο. Σα θεθάιαηα πξφθεηηαη λα αλαιχζνπλ ηελ εκπεηξία ηνπ ρψξνπ απφ ηε κία πιεπξά κέζα απφ ζηνηβαγκέλεο κνξθέο ζρεκάησλ, θαη ηε ζθέςε γηα ζρεκαηηθέο δνκέο θαη γηα ηηο εηθφλεο ησλ πξαγκάησλ απφ ηελ άιιε· κία ζθέςε ζπλεηξκηθήζπλδπαζηηθή.

1

φ.π, Δ έλλνηα ηνπ αζηηθνχ ηνπίνπ, ζει. 202 Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, Οη πφιεηο θαη ηα κάηηα, ζει. 75, Ο θαζξέθηεο άιινηε κεγαιψλεη ηελ αμία ησλ πξαγκάησλ θαη άιινηε ηελ αξλείηαη.

2

Δ ηππνπνίεζε ησλ πφιεσλ πνπ ζπλαληάκε ηε ζεκεξηλή επνρή, αθαηξεί ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηε κνλαδηθφηεηα ηνπ ηφπνπ θαη πιένλ ε θάζε πφιε εκθαλίδεηαη ζαλ κία ζπλνιηθή απεηθφληζε πνπ δελ έρεη λα πξνζθέξεη θάπνηα πξαγκαηηθή, κνλαδηθή, ζπλαηζζεκαηηθή εηθφλα „ζηνπο θαηνίθνπο, ζηνπο επηζθέπηεο, ζηνπο θνηλσλνχο ηεο, ζηνπο εξαζηέο ηεο‟. Πξνηνχ ε ζπλερήο νκνηφκνξθε πφιε αξρίζεη λα θπξηαξρεί ζε φιν ηνλ θφζκν θαη λα αθαηξεί ηαπηφηεηεο κε κία εζθεκκέλε πξφζεζε, ζπιιακβάλνπκε ηε θπζηνγλσκία ηεο θαη ηα πεξηγξάκκαηά ηεο ζε θσδηθνπνηεκέλεο έλλνηεο, κνξθέο θαη εηθφλεο. Μία θπζηνγλσκία απνδίδεηαη ζηελ αληίιεςε πνπ δεκηνπξγεί ε εηθφλα. Υξεηάδεηαη λα έρεη ηε δχλακε λα ηνλίζεη ηα ζεκεία θαη ηα ζρήκαηα πνπ νξίδνπλ ην πεξίγξακκα ηεο πφιεο. “΢εκαληηθά ηνπηθά „ζεκεία‟ ζ‟ απηφ ην πεξίγξακκα βνεζνχλ πνιχ ζηελ αλάθιεζε θαη ζηελ αλαγλψξηζή ηνπ.3 Σν πεξίγξακκα είλαη ίζσο ην βαζηθφηεξν ζηνηρείν πνπ αλαθαινχκε ζηε κλήκε καο γηα λα ζπκεζνχκε κία κνξθή θαη λα επηθνηλσλήζνπκε κε ην πεξηερφκελφ ηεο.4” ΢πιιακβάλνληαο ηα ηδηαίηεξα ζηνηρεία ελφο ηφπνπ, ηηο αλζξσπν-πνίεηεο θαηαζθεπέο θαη ζρέζεηο, απνδίδεηο ηνλ ηδηαίηεξν ραξαθηήξα απηνχ ηνπ ηφπνπ. Μέζα απφ ηα δηθά ζνπ βηψκαηα, πξφηππα, λνήκαηα, αλαγλσξίδεηο έλα λέν ηφπν, ηνλ απνθσδηθνπνηείο, ηνλ αλαζεκαζηνδνηείο θαη ζηε ζπλέρεηα ηνλ νηθεηνπνηείζαη. Μειεηψληαο ηνλ ηφπν κε κία παηγληψδε δηάζεζε, ηνλ „θξίλεηο‟ κέζα απφ ςπρνινγηθέο θαη λνεηηθέο δηαζηάζεηο πνπ έρνπλ ηε βάζε ηνπο ζηε δηθή ζνπ „ηδηάδνπζα πφιε‟. Έλα απφ ηα ζηνηρεία πνπ αλαθαιχςακε κειεηψληαο ηηο ελφηεηεο είλαη ε „κνξθνπνίεζε ηνπ ρψξνπ‟ ζε πξαγκαηηθφ θαη θαληαζηηθφ επίπεδν. Ο άλζξσπνο αλάινγα κε απηφ πνπ αληηιακβάλεηαη πιάζεη κία „ζπλνιηθή εηθφλα‟ (φξνο ηνπ Lynch) γηα ηελ πφιε. Καηαλνεί ηηο κνξθέο θαη ηηο ζρέζεηο ησλ ζρεκάησλ, βξίζθεη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ζην ρψξν θαη πεξηθέξεηαη απεξηφξηζηα ζηνπο αηειείσηνπο ιαβπξίλζνπο ζαλ έλαο ζχγρξνλνο Ανλ Κηρψηεο, δίρσο λα ζηακαηά λα δεκηνπξγεί θαη λα ζπκπιεξψλεη λέεο κνξθέο. Έηζη ηθαλνπνηεί “ζπλερψο ηε βαζηθή ππαξμηαθή αλάγθε ηνπ „θαηνηθείλ‟ σο πνηεηήο.5 Ο πξαγκαηηθφο ζεκεξηλφο θφζκνο, ζηελ επνρή ηνπ κεηακνληέξλνπ αμηψκαηνο anything goes (ηα πάληα επηηξέπνληαη) θηηάρλεηαη θνκκάηη θνκκάηη θαη φρη ζπλνιηθά. Οη ζπλνιηθέο πξνηάζεηο γηα ην κειινληηθφ „νπηνπηθφ‟ φξακα κίαο πφιεο έρνπλ πεξάζεη ζε ελλνηνινγηθφ επίπεδν θαη ζε εηθαζηηθνχο ηξφπνπο έθθξαζεο (ινγνηερλία, θηλεκαηνγξάθνο, ηέρλεο). Ώπφ ηε κία πιεπξά εληζρχεηαη ε ηάζε ηνπ πινπξαιηζκνχ θαη ηεο αλαγλψξηζεο ηεο ηδηαηηεξφηεηαο, φκσο αθνινπζείηαη απφ ηηο ζθέςεηο θαη ηηο επηζπκίεο ηνπ θαζελφο. Δ ζπγγξαθή ηεο έξεπλαο φπσο αθήζακε λα ελλνεζεί απφ ηελ αξρή θηηάρηεθε θάπσο απφ κφλν ηεο, απφ ηε ζηηγκή πνπ ζπγθεληξψζακε θαη νλνκαηίζακε ην πιηθφ καο. ΢ηφρνο καο ήηαλ λα θξαηήζνπκε ηε δνκή ηνπ ηαμηδησηηθνχ νδεγνχ ή ησλ Ώφξαησλ Πφιεσλ ηνπ Calvino, πνπ ζνπ δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα λα δηαβάζεηο ηελ έξεπλα θνκκάηη θνκκάηη. ΋ια ηα θεθάιαηα ελψλνληαη κε ηελ πφιε θαη δελ πξνζπαζνχκε λα αλαδείμνπκε ή λα θξχςνπκε θάπνην απφ απηά. Θειήζακε αληίζηνηρα λα ηα πεξάζνπκε θαη ζηνλ ηξφπν ζπγγξαθήο θαη παξνπζίαζεο ηνπ βηβιίνπ. Να ην θαηαζηήζνπκε απφ κφλν ηνπ έλα δξψκελν, έλα ινγνηερληθφ θείκελν (ρσξίο λα πξνζπνηνχκαζηε φηη είκαζηε εηδήκνλεο ζε ζέκαηα ηεο πφιεο), κία δπζδηάζηαηε πφιε κέζα ζηελ δσληαλή πφιε, έλαλ ηνπξηζηηθφ νδεγφ πνπ ζνπ αλαιχεη δηάθνξεο ελφηεηεο, έλα πξνζσπηθφ βίσκα πνπ απιά ζέινπκε λα κεηαθξάζνπκε κέζα απφ απηά πνπ δνχκε. Γηαηί ηειηθά ζαλ απινί αλαγλψζηεο θαη εκείο, έρνληαο ήδε κειεηήζεη θάζε ελφηεηα θαη έρνληαο θαληαζηεί άιιεο πηζαλέο μεζολαβήζεις, θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα πσο ε θνξπθή φισλ ησλ πεξηερνκέλσλ ζα είλαη ηα βηψκαηα. Ώλαπηχζζνπλ θαη εκπεξηέρνπλ ηελ θξηηηθή ζηάζε θάζε παξαηεξεηή θαη ςάρλεη λα ηνλ εληνπίζεη κέζα ζε φια απηά, πξνζπαζψληαο λα θαηαλνήζεη ηελ θάζε ελφηεηα, ηελ θάζε 3 4 5

Ενπιία ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο, Σν πξφηππν ζχγθξηζεο, ζει. 57 φ.π, Σν ειάρηζην ζηεξεφηππν, ζει. 59 Ενπιία ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο, Πεξίγξακκα θαη θπζηνγλσκία, ζει. 210

12

κεζνιάβεζε γηα ηελ αλάγλσζε ηεο πφιεο πνπ ζα παξνπζηάζνπκε θαη λα ηελ κεηαηξέςεη ζε ηδέα. Μέζα απφ ηηο πνιιαπιέο αλαγλψζεηο κίαο πφιεο, αλαθαιχπηνπκε θαη ζπλζέηνπκε ηνλ ίδην καο ηνλ εαπηφ. Καλέλαο απφ εκάο δελ ζέιεη λα θαηαιήμεη λα δεη ζε κία ζχγρξνλε λεθξφπνιε θαη έηζη πάληα βξίζθεη ιφγνπο λα ακθηζβεηήζεη ηελ πφιε ηνπ, λα αλαξσηεζεί γηα ηα ζηνηρεία πνπ ηε δνκνχλ (θαλεξά ή βαζχηεξα/αφξαηα) θαη λα αλαδεηήζεη ηελ πεγή ησλ απαληήζεσλ ηνπ ζε άιιεο πφιεηο, ζε άιια κάηηα. Αηφηη «θάζε πφιε απνηειεί έλα θαδάλη κε ηζηνξίεο νη νπνίεο δελ ηειεηψλνπλ πνηέ». Γηα λα βηψζεηο ηελ πφιε πξέπεη λα αθεζείο ειεχζεξνο, πιεκκπξηζκέλνο απφ φιεο ζνπ ηηο αηζζήζεηο πνπ είλαη έηνηκεο αλά πάζα ζηηγκή λα ηεζνχλ ζε ιεηηνπξγία θαη λα ζε γεκίζνπλ κε ζηηγκέο, ζπγθηλήζεηο, εληππψζεηο, ψζηε λα γίλεηο «ν θαζξέθηεο ηεο». Γηαηί ε πφιε δελ ζπλδέεηαη κφλν κε ην κάηη, αιιά πεξηεγεηήο ζε απηήλ, ηελ αθνπγθξάδεζαη, ηελ κπξίδεηο, ηελ αθνχο θαη ζε ζηνηρεία κηθξφηεξεο θιίκαθαο ηελ αγγίδεηο. ΐέβαηα ν θαζέλαο είλαη δηαθνξεηηθφο απφ ηνλ άιινλ, δηαθέξνπλ νη ζθέςεηο, ηα βηψκαηα, νη κλήκεο, νη ζπκπεξηθνξέο θαη ηα εξεζίζκαηα φισλ ησλ πξναλαθεξζέλησλ. Ώλ φινη γηλφκαζηε θαζξέθηεο ηεο ίδηαο πφιεο, ηφηε απηή απνθηά πνιιαπιά πξφζσπα, πνιιαπιέο εκπεηξίεο, πνιιαπιέο ηαπηφηεηεο άξα θαη πνιιαπιέο αλαγλψζεηο.

«Σί είλαη φκσο ζήκεξα ε πφιε γηα καο; ΢θέθηεθα φηη έγξαςα θάηη ζαλ ην ηειεπηαίν πνίεκα αγάπεο γηα ηηο πφιεηο, ηε ζηηγκή πνπ γίλεηαη φιν θαη πην δχζθνιν λα ηηο δήζνπκε.»

Italo Calvino - Ώφξαηεο Πφιεηο

•

14

you are here

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΠΟΛΗ Αηάγξακκα

.16

Κείκελν Πξνζέζεσλ Summary

.21 .23

Resúmen ΏΟΡΏΣΔ ΜΟΡΦΔ ΣΔ΢ ΠΟΛΔ΢ – ΑΡΧΜΒΝΏ ΒΦΔΜΒΡΒ΢ ΠΟΛΒΕ΢ – ΠΟΛΒΕ΢ ΜΒ΢Ώ ΢ΣΔΝ ΠΟΛΔ ΣΟΤΡΕ΢ΣΕΚΟΕ ΟΑΔΓΟΕ ΛΟΓΟΣΒΥΝΕΏ ΚΕΝΔΜΏΣΟΓΡΏΦΟ΢ ΣΒΥΝΔ

.25 .27 .32 .39 .44 .49 .58

ΥΏΡΣΟΓΡΏΦΔ΢ΒΕ΢ – ΦΤΥΟΓΒΧΓΡΏΦΕΏ CART POSTAL – ΦΧΣΟΓΡΏΦΕΒ΢ ΜΝΔΜΔ – ΦΏΝΣΏ΢ΕΏ ΣΟΠΟ΢ΔΜΏ – ΜΟΡΦΔ ΐΕΧΜΏΣΏ – ΣΏΞΕΑΕΏ – ΒΜΠΒΕΡΕΏ Βπίινγνο

.71 .78 .87 .93 .99 .107 .103

“Έλα διάγραμμα είλαη κηα απινπνηεκέλε θαη δνκεκέλε θαηαζθεπψλ, ηδεψλ, ελλνηψλ, παξνπζίαζε νπηηθή θ.ιπ. αλαηνκίαο δεδνκέλσλ, ζηαηηζηηθψλ ζρέζεσλ, Υξεζηκνπνηείηαη ζε φιεο ηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο γηα λα παξνπζηάζεη, απινπνηήζεη θαη γεληθά λα θάλεη θαηαλνεηφ ην ζέκα κε ην νπνίν ζρεηίδεηαη.”

• Αηάγξακκα “Σν λα απνθαιείο „θνηλσλία‟ κε ηελ θνζκνζπξξνή ησλ μέλσλ ζην βαζκφ ζηελ νπνίν ηε δνχκε, είλαη ηφζν δηαθνξεηηθφ πνπ επηπιένλ νη θνηλσληνιφγνη νλεηξεχνληαη λα ζηακαηήζνπλ ηελ έλλνηα πνπ ήηαλ, γηα έλαλ αηψλα, ην ζηήξηγκά ηεο. Σψξα πξνηηκνχλ ηε κεηαθνξά ηνπ „δηθηχνπ‟ γηα λα πεξηγξάςνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζπλδέεηαη ε έξεκνο ζηνλ θπβεξλνρψξν, κε ηνλ νπνίν κπιέθνληαη νη εχζξαπζηεο αιιειεπηδξάζεηο γλσζηέο θαη σο „ζπλάδειθνη‟, „επηθνηλσλία‟, „πνηφ‟, „ζρέζε‟ ή „πεξηπέηεηα‟. ΢πκβαίλεη γεληθά απηά ηα δίθηπα λα ζπλνςίδνληαη ζε έλα κέζν ζην νπνίν δελ θαηαλέκνληαη άιια ζηνηρεία απφ θψδηθεο θαη φπνπ δελ θηλείηαη ηίπνηα παξά κφλν ε αθαηάπαπζηε αλαζχλζεζε κίαο ηαπηφηεηαο.”6 ΢ηελ αξρηηεθηνληθή ππάξρνπλ δηάθνξνη ηχπνη δηαγξακκάησλ γηα λα απεηθνλίζεηο ζρέδηα, κνξθέο, θηλήζεηο , ξνέο αιιά θαη ζθέςεηο. Υξνλνκεηξηθά δηαγξάκκαηα, θαηαζθεπαζηηθά δηαγξάκκαηα, ζπλζεηηθά δηαγξάκκαηα, ρσξηθά δηαγξάκκαηα, αθαηξεηηθά δηαγξάκκαηα, δηαγξάκκαηα πνξείαο θ.ν.θ. “Δ δηθηπαθή δνκή ηνπ, φιε ε ηερλνινγηθή ππνδνκή θφκβσλ θαη ζπλδέζεσλ, ε απνθεληξσκέλε ηνπ αξρηηεθηνληθή, ζα ήζειαλ λα πξνζηαηέςνπλ ηε κεηξφπνιε απφ ηηο αλαπφθεπθηεο δπζιεηηνπξγίεο ηεο.”7

Σν δηάγξακκα ινηπφλ ζπλδέεηαη κε ηελ αξρηηεθηνληθή. Αελ πξφθεηηαη απιά γηα έλα ζρήκα, έλα ζρέδην πνπ απαξηίδεηαη απφ γξακκέο ή εηθφλεο ή ζπλδπαζκφ ησλ δχν. “Βίλαη θφκβνο πιεξνθνξηψλ” πνπ κεηαθέξνπλ ζχλζεηεο ιέμεηο θαη ζθέςεηο ρσξίο λα κεηαθξαζηνχλ ζε γιψζζα. “Σν δηάγξακκα έρεη νξηζηεί σο ην ειάρηζην γξαθηθφ ζηνηρείν πνπ νξίδεη κία έλλνηα, κία γλψκε.8 Βίλαη ε παξνπζίαζε κίαο ηδέαο, κίαο δηαδηθαζίαο, ελφο ρψξνπ, κίαο αληίιεςεο, θάλνληαο λα ράζεη ηελ αμία ηνπ ζηε έθθξαζε ή ζηε ρεηξνλνκία ηεο εκθάληζεο ηνπ.”9 Πξφθεηηαη γηα κία δηαδηθαζία ζπγθέληξσζεο ζθέςεσλ θαη ελεξγεηψλ πνπ ηειηθά ζρεκαηίδνπλ θαη ην ζθειεηφ. Λεηηνπξγεί σο εξγαιείν πνπ κεηαηξέπεηαη ζε πξφζεζε. Καη ε πξφζεζε; Να γίλεη θαηαλνεηφ πσο πξφθεηηαη γηα έλα αξρείν δίρσο ηέινο. Έλα δίθηπν ζρέζεσλ ζε κία δπζδηάζηαηε επηθάλεηα. “Χο κέζν ην δηάγξακκα ππαθνχεη ζε κία δηπιή ιεηηνπξγία: είλαη κία κνξθή ζρνιηαζκνχ, αλαιπηηθή θαη ζηνραζηηθή πνπ ζπγθεληξψλεη: αιιά θαη θαηαζηάζεσλ δηαθνξεηηθψλ επίζεο είλαη έλα φξγαλν ηεο ζθέςεο, ηεο ζχλζεζεο, θαη ηνπ πξντφληνο πνπ δεκηνπξγεί10” κεηαμχ ηνπο. Βίλαη κία αθαηξεηηθή ηερληθή γηα λα εθθξαζηείο θαη ηειηθά λα ην κεηαηξέςεηο ζε έλα είδνο ράξηε, πνπ ζα ζε θαζνδεγεί θαη ζα εξκελεχεη ηηο πνιχπινθεο ζρέζεηο θαη αιιειεπηδξάζεηο ηνπο κε ην αληηθείκελν κειέηεο. Θα θαζηζηά θαηαλνεηφ ην ζθειεηφ θαη ηελ νξγάλσζε ηνπ βηβιίνπ. Με ηηο παξαπάλσ ελέξγεηεο γίλεηαη αληηιεπηφ πσο έρεη δεκηνπξγεζεί έλα δίθηπν πνπ ζπγθεληξψλεη ην πιηθφ ηεο κειέηεο. “Σν δηάγξακκα είλαη δίθηπν ζρέζεσλ, ζρεδηαζκέλν αξθεηά μεθάζαξα, αιιά είλαη εληειψο αζαθέο ζηελ αθξηβή ηνπ έθθξαζε… Κάζε ζρέδην πιεξνθνξίαο είλαη πάληα ζπζρεηηζκέλν κε ηα ζηάδηα ηνπ πιηθνχ… Σα δηαγξάκκαηα 6

La Insurrección Que Llega, Segundo circulo “La diversion es una necesidad vital”, φ.π, Cuarto circulo “!Mas simple, más divertido, mas movil, más seguro!", ζει. 22 Jeniifer Sigler, OMA Made Easy, an inventory of concepts, no 2 9 Federíco Soriano, Diagrammas @, ζει. 4 10 φ.π, ζει. 146 7 8

16

ζει. 10

είλαη θφκβνη πιεξνθνξηψλ θαη θψδηθεο ηνπ θφζκνπ: αξρηθά αλνίγνπλ θαλάιηα θαη ζηε ζπλέρεηα μεθνπξάδνληαη.”11 Έρνληαο ρσξίζεη ην αληηθείκελν κειέηεο ζε θαηεγνξίεο κηθξφηεξεο θαη κεγαιχηεξεο ζεκαζίαο, θαη ζρεδηαζκέλν θαηά αχμνπζα ζεηξά, ζπλίζηαηαη ζηελ αληίιεςε φηη ε θάζε ελφηεηα εκπεξηέρεη έλαλ αξηζκφ απφ ηηο ππφινηπεο. Βάλ δειαδή ε κία ελφηεηα πεξηέρεη ηελ άιιε, ε άιιε ηελ παξαθείκελε θ.ν.θ. ΢θνπφο δελ είλαη λα ππνβαζκηζηεί θάπνηα απφ απηέο, αιιά λα γίλεη μεθάζαξν θαη θαηαλνεηφ, πνηα είλαη ε πην δπλαηή πνπ αιιειεπηδξά θαη εκπεξηέρεη ηηο πεξηζζφηεξεο θαηεγνξίεο θαη πνηα ε πην αδχλακε, ζχκθσλα πάληα κε ην παξαπάλσ ζθεπηηθφ. ζέηνληαο ηελ εξψηεζε “Πνπ ζπλαληάκε ηηο πφιεηο;”, πξνθχπηνπλ απηά ηα 11 ζηνηρεία. ΢ηε ζπλέρεηα ζηνραδφκελνη ηελ κεηαμχ ηνπο αιιειεπίδξαζε θαη ηε ζρέζε ηνπο κε ηελ έλλνηα ηεο πφιεο, μεθίλεζε κία ηεξαξρηθή ζρεδίαζε. “΢ήκεξα ε πφιε είλαη έλαο ηφπνο φπνπ ηξέρνπζεο πιεξνθνξίεο νξαηέο ή αφξαηεο, ε νπζία ή ηα ππνθείκελα, αιιειεπηδξνχλ ζε πνιχπινθεο ζρέζεηο. Αεκηνπξγνχλ έλα ζθφξπην πεδίν, έλα δίθηπν ξνψλ.”12 Ώπηή ε άπνςε καο νδεγεί λα παξαιιειίζνπκε ηελ παξαπάλσ ζθέςε-ελέξγεηα κε ηε Θεσξία Αηθηχσλ. ΋ρη ζηε βαζχηεξε κειέηε ηεο ζεσξίαο θαη ησλ αξρψλ ηεο, αιιά θπξίσο ζην ζπκπέξαζκά ηεο. Πσο ζε έλα δίθηπν δειαδή, κπνξνχλ ζπλερψο λα πξνζηίζεληαη λέεο ζπλδέζεηο, λα „λεθξψλνπλ‟ άιιεο, λα δεκηνπξγνχληαη λένη θφκβνη θαη φιν απηφ ζην ζχζηεκα λα αλαλεψλεηαη ζπλερψο θαη λα κε θιείλεη πνπζελά. “Κάζε δίθηπν έρεη ηα αδχλακα ζεκεία ηνπ, ηνπο θφκβνπο πνπ” δελ “πξέπεη λα ρηππεζνχλ γηα λα” κε “ζηακαηήζεη ε θπθινθνξία” θαη “δηαξξαγεί ν ηζηφο.”13 ΢πλδπάδνληαο ζρέζεηο, έλλνηεο, αμίεο, ηδέεο, πιεξνθνξίεο θαη νξγαλψλνληαο ηα, βιέπεηο λα ζπκβνιίδεηαη θαη λα εκθαλίδεηαη έλα αθαηξεηηθφ πιελ φκσο κε πξαγκαηηθά ζηνηρεία δηάγξακκα. Καη φζν πην πνιιά ζηνηρεία, ηφζν θαιχηεξα. ΢ηελ θαζεκεξηλφηεηα καο ζπλαληάκε θάηη αληίζηνηρν ζην ράξηε ηνπ κεηξφ. Γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ινηπφλ ρξεζηκνπνηείηαη κία αληίζηνηρε κνξθή δηαγξάκκαηνο. “Σν δηάγξακκα είλαη αλνηρηφ ζηελ εξκελεία ηνπ ξφινπ ηνπ ζηηο αιιειεπηδξάζεηο. Βίλαη αλνηρηφ ζηελ αλάγλσζε, γηαηί είλαη γξακκέλν κε αλνηρηφ ηξφπν, εξκελεπκέλν αιιά πξαγκαηηθφ. Να γξάςεηο έλα δηάγξακκα ζεκαίλεη λα γξάςεηο κία απεηθφληζε αμηψλ. Ώμίεο νηθνλνκηθέο, πξνγξακκαηηθέο, ηδενινγηθέο, ζρέζεο θ.α.[…] Πεξηέρεη επίζεο θαη παξαιιαγέο αμηψλ.”14

11 12 13 14

φ.π, ζει. 162 Stan Allen, Diagram, ANY, no 23, ζει. 16 La Insurrección Que Llega, Cuarto circulo “!Más simple, más divertido, mas móvil, más seguro!", ζει. 22 Federíco Soriano, Diagrammas @, ζει. 187

18

“Μπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε σο ζεκεία ηηο γσλίεο ή ηηο ζπλαληήζεηο ησλ επζεηψλ ελφο πεξηγξάκκαηνο ή θάπνηα εθ ησλ πξνηέξσλ πνιενδνκηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη λα ηα ζρεκαηνπνηήζνπκε αλάινγα κε ηηο ηνπνινγηθέο ζέζεηο ηνπο, δειαδή κε ην πνπ βξίζθεηαη ην έλα ζρεηηθά κε ην άιιν.” Έλα παξάδεηγκα αληίζηνηρεο κνξθνπνίεζεο θαη ζρεκαηνπνίεζεο αθνξά ηνπο ππφγεηνπο ζηαζκνχο ηνπ ηξέλνπ ζε νπνηαδήπνηε πφιε. “΢ηφρνο ηνπ ζρεδίνπ ήηαλ ε εχθνιε αλάγλσζε ηεο πνξείαο θαη ηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ ησλ κεηαθηλνχκελσλ, αλεμάξηεηα απφ ηελ πξαγκαηηθή ζέζε θαη ζρέζε ησλ ζηαζκψλ ζην ρψξν.”

- Ενπιία ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο, Ώλαγλψξηζε κέζα απφ ηε ζρεκαηνπνίεζε, ζει. 53

• Κείκελν Πξνζέζεσλ Παξαηεξνχκε ηνλ θφζκν ηξηγχξσ καο θαη καζαίλνπκε γηα ηελ δνκή ηνπ θαηαγξάθνληαο επαλαιακβαλφκελεο νξαηέο εηθφλεο, επεμεξγαδφκελνη ηα ζηνηρεία ηεο πφιεο θαη ηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνλ άλζξσπν. Σν αζηηθφ ηνπίν βνκβαξδίδεηαη απφ ζσξεία πιεξνθνξηψλ, εηθφλσλ, θαηαζθεπψλ πνπ ην κάηη δπζθνιεχεηαη λα ζπγθξαηήζεη θαη ν εγθέθαινο λα επεμεξγαζηεί. Ση είλαη άξαγε κία πφιε θαη πψο ηελ ρεηξηδφκαζηε; Πξφθεηηαη γηα έλα ζχλνιν αιεζηλψλ ιαβπξίλζσλ φπνπ ν θάηνηθνο, ν επηζθέπηεο ξίρλεηαη κέζα έρνληαο μεράζεη λα πάξεη καδί ηνπ σο εθφδην ηνλ κίην ηεο Ώξηάδλεο; Υακέλνη ινηπφλ ζην „πιήξσκα ηεο πφιεο‟ ηαμηδεχνπκε ηνπο εαπηνχο καο ςάρλνληαο γηα θάπνην νπηηθφ εξέζηζκα θαη πνπ κέρξη ηφηε αθελφκαζηε λα καο θαζνδεγήζνπλ νη δνκέο ηεο, νη θαηαζθεπέο ηεο, νη ρψξνη ηεο. ΋ιεο απηέο νη εηθφλεο πνπ „επηηίζεληαη‟ ζηελ ςπρή καο, γαληδψλνληαη θαη ζηε κλήκε καο, πεξηκέλνληαο ππνκνλεηηθά λα μαλαβγνχλ ζηελ επηθάλεηα θαη λα ζπλδεζνχλ κε άιιεο, δεκηνπξγψληαο έηζη έλα πιαίζην εηθφλσλ-αλακλήζεσλ. ΋πσο άιισζηε ππνζηήξημε ν θνηλσληνιφγνο Robert Park, “ε πφιε είλαη πεξηζζφηεξν κία θαηάζηαζε ηνπ κπαινχ[...] Δ πφιε δελ είλαη κε άιια ιφγηα, απιά έλαο πιηθφο κεραληζκφο θαη κία ηερλεηή θαηαζθεπή[...]” Ο άλζξσπνο σο θάηνηθνο κίαο πφιεο, επηζπκεί θαη νλεηξεχεηαη ηελ αιιαγή θαη απηφ ηνλ θαζηζηά ελεξγφ κέινο. Πξνζπαζεί ελίνηε λα αλαιχζεη ηελ δνκή ηεο ψζηε λα ηελ θαηαλνήζεη θαιχηεξα, πξνζπαζεί λα ηελ απφ-ζπλζέζεη θαη λα ηελ αλά-ζπλζέζεη κε βαζηθφ κέζν ηελ θαληαζία ηνπ, πξνζπαζεί λα ηελ βξεη ζε άιιεο πφιεηο, ζε άιιεο κπξσδηέο, ζηα κάηηα θαη ζηα βηψκαηα άιισλ αλζξψπσλ. Μέζα απφ ηελ εκπεηξία ζηνλ ρψξν „παιεχεη‟ λα ζπλδέζεη ηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν κε ηνλ θαληαζηηθφ δηθφ ηνπ θφζκν. Ο Vaneigem έιεγε “ΐξηζθφκαζηε αλάκεζα ζε δχν θφζκνπο: Έλαλ πνπ δελ ππάξρεη θαη έλαλ πνπ δελ απνδερφκαζηε.” Καη κε ηελ ζεηξά ηνπ ν Calvino πξνζπαζεί λα πξνηξέςεη ηνλ θάηνηθν λα νλεηξεπηεί, λα επηζπκήζεη θαη λα επηδηψμεη ηελ αιιαγή ηνπ ρψξνπ πνπ ηνλ πεξηβάιιεη. Ώπηνί νη “γισζζηθνί επηλνεκέλνη ηφπνη” πνπ καο παξνπζηάδεη ν Calvino, ζπλζέηνπλ ζπγρξφλσο έλα ηαμίδη ζηε κλήκε, φπνπ θάζε αλαγλψζηεο κεηαθέξεηαη ζε ηφπνπο ΞΔΝΟΤ΢ πξνζπαζψληαο λα βξεη ζηνηρεία θνηλά κε ηελ δηθή ηνπ πφιε, λα ηε κεηαηξέςεη ζηνλ θφζκν ηεο θαληαζίαο ηνπ, λα ηελ επηζπκήζεη. Μέζα απφ ηηο πνιιαπιέο αλαγλψζεηο κίαο πφιεο, αλαθαιχπηνπκε θαη ζπλζέηνπκε ηνλ ίδην καο ηνλ εαπηφ. Καλέλαο απφ εκάο δελ ζέιεη λα θαηαιήμεη λα δεη ζε κία ζχγρξνλε λεθξφπνιε θαη έηζη πάληα βξίζθεη ιφγνπο λα ακθηζβεηήζεη ηελ πφιε ηνπ, λα αλαξσηεζεί γηα ηα ζηνηρεία πνπ ηε δνκνχλ (θαλεξά ή βαζχηεξα/αφξαηα) θαη λα αλαδεηήζεη ηελ πεγή ησλ απαληήζεσλ ηνπ ζε άιιεο πφιεηο, ζε άιια κάηηα. Αηφηη “θάζε πφιε απνηειεί έλα θαδάλη κε ηζηνξίεο νη νπνίεο δελ ηειεηψλνπλ πνηέ.” Γηα λα βηψζεηο ηελ πφιε πξέπεη λα αθεζείο ειεχζεξνο, πιεκκπξηζκέλνο απφ φιεο ζνπ ηηο αηζζήζεηο πνπ είλαη έηνηκεο αλά πάζα ζηηγκή λα ηεζνχλ ζε ιεηηνπξγία θαη λα ζε γεκίζνπλ κε ζηηγκέο, ζπγθηλήζεηο, εληππψζεηο, ψζηε λα γίλεηο “ν θαζξέθηεο ηεο.” Γηαηί ε πφιε δελ ζπλδέεηαη κφλν κε ην κάηη, αιιά πεξηεγεηήο ζε απηήλ, ηελ αθνπγθξάδεζαη, ηελ κπξίδεηο, ηελ αθνχο θαη ζε ζηνηρεία κηθξφηεξεο θιίκαθαο ηελ αγγίδεηο. ΐέβαηα ν θαζέλαο είλαη δηαθνξεηηθφο απφ ηνλ άιινλ, δηαθέξνπλ νη ζθέςεηο, ηα βηψκαηα, νη κλήκεο, νη ζπκπεξηθνξέο θαη ηα εξεζίζκαηα φισλ ησλ πξναλαθεξζέλησλ. Ώλ φινη γηλφκαζηε θαζξέθηεο ηεο ίδηαο πφιεο, ηφηε απηή απνθηά πνιιαπιά πξφζσπα, πνιιαπιέο εκπεηξίεο, πνιιαπιέο ηαπηφηεηεο άξα θαη πνιιαπιέο αλαγλψζεηο. Μία αδηφξαηε δχλακε θαη κία αλεμήγεηε αλάγθε καο σζνχλ λα „δηαβάζνπκε‟ ηελ πφιε, λα αλαδεηήζνπκε εξεζίζκαηα πνπ ζα πξνθαιέζνπλ κία αλάθιεζε εηθφλσλ θαη γεγνλφησλ θαη απηά

20

καδί ζα ζπλζέζνπλ ηφπν. Σί φκσο ςάρλνπκε; Γηαηί έρνπκε απηή ηελ αλάγθε θαη ηί ηελ πξνθαιεί; Γηαηί έρνπκε αλάγθε λα βξνχκε θάηη νηθείν κέζα ζην θάηη μέλν; ΋πσο νη Rom είλαη „θαηαδηθαζκέλνη‟ λα αλαδεηνχλ ην ρακέλν θαξθί ηεο ζηαχξσζεο, έηζη θαη ν θάηνηθνο κίαο πφιεο δηαθαηέρεηαη απφ ην αίζζεκα ηνπ αληθαλνπνίεηνπ γηα ηνλ ηφπν ηνπ θαη ηνλ αλαδεηά ζε πφιεηο κέζα ζηελ πφιε, ζε ινγνηερληθά θείκελα, ζε πνηήκαηα, ζε ηαηλίεο, ζηελ θαληαζία ηνπ, ζην παξειζφλ ηνπ, ζε ηαμίδηα ζε άιιεο πφιεηο, ζε ηζηνξίεο θαη ζε βηψκαηα άιισλ αλζξψπσλ. Κάησ απφ ηελ καγεία ησλ ζθέςεψλ καο, θηιηξάξνπκε εηθφλεο, εξεζίζκαηα “ζεξθάξνληαο ζηα ηαμίδηα ηεο κλήκεο” μεζθεπάδνληαο αλακλήζεηο, επηζπκίεο, φλεηξα, θφβνπο, ζπλαηζζήκαηα, αλαδεηθλχνληαο ηε δηθή καο θσλή, ην δηθφ καο alter ego. Μέζα απφ ηελ πεξηπιάλεζε ινηπφλ (Dérive), “ην θαληαζηηθφ πξαγκαηεχεηαη ηελ επηζπκία θαη ην πξαγκαηηθφ, ην ηνπίν γχξσ απφ ην νπνίν ζπληίζεληαη ηα πάληα.” Δ γεσγξαθηθή απνηχπσζε ζην ρψξν επηδξά ζην ζπλαίζζεκα θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ (Φπρνγεσγξαθία). Μπεξδεχεζαη, ράλεζαη ζην ιαβχξηλζφ ηεο. Δ πφιε, έρεη απηή ηελ αθνκνησηηθή ηθαλφηεηα, αιιά έρεη θαη “ζπλείδεζε ηνπ εαπηνχ ηεο”, φπσο αλαθέξεη ν Rossi. Μαο πξνθαιεί λα ηε κειεηήζνπκε απφ δηαθνξεηηθέο ζθνπηέο θαη κε κέζα πνπ ζπλαληήζακε θαη κε ηα νπνία εκπιαθήθακε, πξνβιεκαηηζηήθακε απφ θνηλνχ θαη ηειηθά θαηαιήγνπκε λα παξαζέηνπκε ζαλ ζηνηρεία μερσξηζηά πνπ βνεζνχλ θαη πθαίλνπλ ηελ εηθφλα ηεο πφιεο, Αηφηη ε πφιε δελ είλαη κφλν ην θνκκάηη πνπ βηψλνπκε θαζεκεξηλά γηα λα πάκε απφ ην ζπίηη ζηελ δνπιεηά θαη πίζσ, δελ είλαη κφλν ηα κλεκεία θαη νη 20 θσηνγξαθίεο ζε έλαλ ηνπξηζηηθφ νδεγφ, δελ είλαη έλα απφθνκκα ραξηνπεηζέηαο πνπ πάλσ ηνπ αλαθέξνληαη ηα ζπλζεηηθά ζηνηρεία ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ, δελ είλαη κία cart-postal, δελ είλαη νη ππφγεηεο δηαβάζεηο θαη ηα βξψκηθα θαθφθεκα ζνθάθηα, δελ είλαη νη νδνί, ηα ζχλνξα, νη θφκβνη , νη πνξείεο, δελ είλαη νη ηαπηφηεηεο ησλ αηφκσλ θαη νη κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο. Βίλαη ην θαζέλα ρσξηζηά θαη φια καδί. “Απηό πνπ ραίξεζαη ζε κία πόιε δελ είλαη ηα εθηά ή ηα ηξηάληα εθηά ζαύκαηα, αιιά ηελ απάληεζε πνπ ζνπ δίλεη ζε θάπνην εξψηεκά ζνπ.”

-Italo Calvino, Ώφξαηεο Πφιεηο.

•Summary We observe the world around us and learn about its structure by recording repetitive visible images, editing the elements of the city and their relation with people. The urban landscape is bombarded by a wealth of information, images, constructions that the eye finds difficult to curb and the brain to process. What in fact is a city and how do we handle it? Is it a group of mazes in which residents - visitors are thrown in, without the Ariadne's thread?

Lost in the cities wholeness, we wander about searching for a visual stimulus. Until then we let its structures, constructions, spaces, guide us. All these images 'attack' our soul, they are marked in our memory, waiting patiently to resurface and connect, with others, creating a frame of images, memories. Moreover, according to sociologist Robert Park, "the city is more of a state of mind [...]. In other words, the city isn‟t simply a material mechanism and an artificial creation [...]"

People which are residents, of cities wish and dream of change, and this makes him an active member. They sometimes try to analyze its structure in order to comprehend it better, to de-compile and re-synthesize it, mainly with, his imagination, searching for their city in other cities, other smells, through the gaze and experiences of others. Through their experience in space, they struggle to connect the real world with the world created in their mind. Vaneigem said "We are in between two worlds: one which doesn‟t exist and one which we don‟t accept." Calvino tries to encourage the resident to dream, to desire and to seek the change of the space around him. These "spaces created be words" that Calvino presents to us, compose a journey into one‟s memory, where every reader is transported to FOREIGN places trying to find common elements with his own city, and turn into the world he created, to desire it.

With multiple scannings of a city, we discover and compose ourselves. None of us want to end up living in a modern dead city, so he always finds reasons to dispute his city, to wander about the elements of its construction (obvious or deeper / invisible) and search for the source of his answers in other cities and in others. Because "every city is a cauldron of stories that never end." To experience the city, you should set yourself free, with your senses ready to be put into operation at any moment and fill you with moments, emotions , impressions, becoming this way its mirror. "Because the city isn‟t only about vision, as you wander, you smell, you hear, you feel. Though everyone is different from one another, thoughts differ, experiences, memories, and the way all these react. If we all become mirrors of the city itself, it acquires multiple faces, multiple experiences, multiple identities and thus multiple scannings.

An invisible force and an inexplicable need, prompt us to 'read' the city, to find stimuli that will cause a retraction of images and facts which will compose place. But what are we searching for? Why do we have this need and what causes it? Why do we need to find something familiar in something foreign? Just as Rom are 'doomed' to seek the lost nail of the crucifixion, the inhabitants of a city are unsatisfied of their city and they search the cities within the city, in literature, poetry, films, in their imagination, their past, trips to other cities, in others stories and experiences. Beneath the magic of our thoughts, we filter images, stimuli, “travel

22

through our memories” unravelling them, our desires, dreams, fears, emotions, letting our voice, our alter ego stand out. Through wandering (Dérive), "the imaginary deals with desire and reality, the landscape around which everything is composed." Place, affects emotions and behaviour of individuals (psychogeography). You become confused, lost in the city‟s labyrinth. The city has this inclusive capacity but also has a "self-consciousness” as reported by Rossi.

The city challenges us to study it from different angles and with means that we found and involved, and puzzled with, and eventually end up presenting as individual elements that suppose and compose the image of the city. Because the city is not only the part we experience daily to go from home to work and return, nor only the monuments and the 20 photos in a guidebook, a paper napkin that has noted on it the components of the urban area. It‟s not a postcard, an underground walk-way, or the filthy side streets.

It isn‟t the streets, borders, nodes, paths, it isn‟t the individuals identities and their interrelationships. It‟s all of these individually and also all of these combined.

"What you indulge in a city are not its seven or thirty-seven wonders. But it‟s answer to one of your questions."

-Italo Calvino, Invisible Cities.

•Resúmen Observamos el mundo que nos rodea y aprendemos en su estructura cobrando repetidas imágenes visuales, tratando los elementos de la ciudad y sus relaciones con el hombre.

El espacio (ambiente?) urbano se inunda de un montón de informaciones, imágenes, estructuras que el ojo no puede retener y el cerebro no puede procesar. ¿Qué es al final una ciudad y de qué modo la afrontamos? ¿Se trata de un conjunto de laberintos donde el habitante, el visitante se lanza dentro de ella, olvidando coger con él como suministro el mito de Ariadne?

Perdidos en el „puñado de la ciudad‟ viajamos nosotros mismos, buscando en algún estímulo visual y hasta entonces nos dejamos que nos orienten sus estructuras, sus construcciones, sus espacios. Todas estas imágenes que „atacan‟ a nuestra alma, se esconden en la memoria, esperando con paciencia al salir y conectarse con otras, creando así un contexto de imágenes y recuerdos. Como indica el sociólogo Robert Park: “la ciudad es más una situación del cerebro[…] La ciudad no es nada más que una maquina materializada y una construcción artificial[…]”

El hombre, con el papel del habitante de una ciudad, desea y sueña el cambio y eso le convierta en un miembro vital. A veces intenta analizar su estructura para percibirla mejor· intenta des-componerla y re-componerla utilizando como medio básico su imaginación· intenta hallarla en otras ciudades, en otros olores, en los ojos y en las experiencias de otras personas. A través de su experiencia en el espacio „lucha‟ por conectar el mundo real con su mundo irreal. Veneigem proclamaba: “Estamos entre dos mundos: uno que no existe y otro que no aceptamos”. Y sobre eso, Calvino invita al ciudadano a que sueñe, que desee y que pretenda el cambio del espacio que le rodea.

Estos „inventados lingüísticos emplazamientos‟ que nos presenta Calvino, constituyen al mismo tiempo un viaje en la memoria dónde cada lector se transporta a lugares ajenos, intentando encontrar una materia común con su ciudad, para mutarla en el mundo de su imaginación, para desearla.

A través de las múltiples lecturas de una cuidad, nos derivamos y encontramos a nosotros mismos y ningún de nosotros quiere vivir en una ciudad contemporánea muerta, y por eso siempre encuentra razones para poner en duda su ciudad, para preguntarse sobre la materia que la constituye (visible o invisible, más profunda) y para buscar en el pozo de sus respuestas en otras ciudades, en otros ojos. Porqué “cada ciudad es como una caldera llena de historias que nunca acaban”. Para experimentar la ciudad ha de sentirte libre, inundado por todas tus sensaciones que están listas para funcionar súbitamente, para que te ofrezcan momentos, emociones, impresiones, hasta el punto que consigues ser “su espejo”. Porque la ciudad no se conecta sólo con el ojo, sino vagando en ella, la escuchas, la huelas y en elementos de una escala menor, la puedes tocar.

Ciertamente, cada uno es diferente con el otro, cambian los pensamientos, las experiencias, las memorias, los comportamientos y los estímulos en cuanto a las actuaciones que ya hemos dicho. Si todos somos el espejo de la misma ciudad, entonces ella adquiere múltiples rostros, múltiples experiencias, múltiples identidades y así, múltiples lecturas.

Una fuerza invisible y una vaga necesidad nos impulsan a „leer‟ la ciudad, registrar en estímulos que van a provocar una evocación de imágenes, eventos o ambos, van a componer un espacio. ¿Qué es lo que estamos buscando? ¿Por qué tenemos esta necesidad y qué la

24

provoca? ¿Por qué tenemos la necesidad de descubrir algo familiar dentro de algo extraño? Como los Rom están „condenados‟ de buscar en el clavo perdido de la crucifixión, igual los habitantes de una ciudad se adquiere por el sentimiento insatisfecho en cuanto a su lugar y lo busca en ciudades dentro de otras ciudades, en los textos literarios, en las historias y las experiencias de otros. Debajo de la magia de nuestros pensamientos, filtramos imágenes, estímulos, “navegando por los viajes de la memoria” revelando añoranzas, deseos, sueños, temores, sentimientos destacando nuestra voz, nuestro alter ego. A través de la vagación (dérive) “lo irreal trata el deseo, y lo real el emplazamiento por donde se compone todo”. La topografía del espacio, también afecta la emoción y el comportamiento del hombre (psychogeography). Te quedas perplejo, te pierdes dentro de su laberinto. La ciudad tiene esta capacidad de asimilación, pero tiene también “la conciencia de sí misma” como lo indica Rossi.

Nos provoca a verla por diferentes versiones y con modos que estudiamos y con las que nos implicamos, nos puso a pensar y al final concluimos en exponer como elementos separados que ayudan y traman la imagen de la ciudad. Porqué la ciudad no es sólo un pedazo que vives en la rutina cotidiana para ir de la casa al trabajo y detrás, no es sólo los monumentos y veinte fotografías de una guía turística, no es una pieza de la servilleta dónde están escritos los elementos compositivos del espacio urbano, no es una carta-postal, no es las travesías subterráneas, las sucias callejuelas de mala fama, no es las calles, las fronteras, los nodos, las rutas, no son las identidades de las personas y las relaciones entre ellas. Es cada uno solo y todos juntos.

“Por una ciudad no disfrutas las siete o las treinta y siete maravillas, pero la contestación que te da en cada pregunta.”

-Italo Calvino, Ciudades Invisibles.

26

ΏΟΡΏΣΔ ΜΟΡΦΔ ΣΔ΢ ΠΟΛΔ΢ – ΑΡΧΜΒΝΏ Δ πφιε ζήκεξα δε ζεσξείηαη κία αθεξεκέλε έλλνηα άιια αληηζέησο είλαη έλαο ζπγθξνηεκέλνο πξνβιεπφκελνο ηερλεηφο ρψξνο, κε ηε δηθή ηνπ ηαπηφηεηα. Πξφθεηηαη γηα έλα “ρσλεπηήξη αλζξψπηλσλ νκάδσλ, ηξφπσλ δσήο, παξαδφζεσλ”15 πνπ πην απιά κεηαθξάδεηαη ζε κία θνηλσλία ζπιινγηθήο κλήκεο. Δ πφιε θαη ηα πιηθά ζηνηρεία πνπ ηε ζπλζέηνπλ ζθελνζεηνχληαη θαη απνηεινχλ ζελάξην ηφζν γηα ηνπο πξσηαγσληζηέο φζν θαη γηα ηνπο ζεαηέο. Σα δξψκελα ινηπφλ, θαη νη εηθαζηηθέοθαιιηηερληθέο παξεκβάζεηο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζην δεκφζην ρψξν κίαο πφιεο θαίλεηαη λα απνηεινχλ απηφ ην ελαιιαθηηθφ είδνο ζθελνζέηεζεο. Σν δνκεκέλν πεξηβάιινλ κε ην ζχλνιν ηνπ ζηάζνπ κεηακνξθψλνπλ ην ζθεληθφ δξάζεσλ θαη πξνζδίδνπλ ζηελ πφιε κία εθήκεξε ηδηαίηεξε ζεκαζία. Βμαηηίαο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ζηνλ αηψλα πνπ δνχκε, θαίλεηαη λα θαηνηθνχκε φινη ζηελ ίδηα πφιε. Ώπφ ην „παγθφζκην ρσξηφ‟, κεηαθεξφκαζηε πιένλ ζηελ „παγθφζκηα πφιε‟. Παξφκνηα ζρήκαηα, γεσκεηξηθέο κνξθέο, πθέο. Δ αλάγθε γηα κία 15

Παπατσάλλνπ, Δ ζπλνκηιία ηνπ έξγνπ ηέρλεο κε ηελ πφιε

κεηαβαιιφκελε πφιε θαη ε επηζπκία γηα αιιαγή έρνπλ αξρίζεη λα εγθαηαιείπνληαη. Δ θαζεκία πιένλ πξνζπαζεί λα ζπληαηξηάμεη ηελ παιηά ηεο ηαπηφηεηα ζε έλα ζχγρξνλν κνηίβν, ζηεξηγκέλν ζην παξειζφλ. “Οη πφιεηο, είλαη φπσο ηα ζχλλεθα. Μνπ αξέζεη απηή ε εηθφλα” αλαθέξεη ν Rafael Moneo.“Δ κνξθή ηεο πφιεο είλαη φπσο ην ζχλλεθν ζε δηαξθή θίλεζε. Δ κνξθή ηνπ ζήκεξα, ζε απηή ηε ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή, πξνέξρεηαη απφ απηή ηνπ ρζεο, ηεο ηφηε ζηηγκήο.”16. “Χζηφζν ε θνπιηνχξα καο ρηππάεη ην θεθάιη ηεο λα βξεη ηξφπνπο λα επηθνηλσλήζεη κε ηε λέα δσή – ηε δσή πνπ θπξηαξρείηαη απφ ην βηνκεραληθφ ζχζηεκα – πνπ είρε βξεη ηψξα απηφ

πνπ ρξεηαδφηαλ.”17 Πνιηηηζηηθά ζηνηρεία πνπ δηαθνξνπνηνχληαη γηα ηελ θαζεκία, αληηζέζεηο κεγαιχηεξεο ή κηθξφηεξεο θιίκαθαο, απνηεινχλ εγγελή ραξαθηεξηζηηθά θαη δηαρξνληθά γλσξίζκαηα, πνπ ηελ θσδηθνπνηνχλ ζηε κλήκε ησλ αλζξψπσλ. ΢ην θεθάιαην απηφ ηίζεηαη δήηεκα κλήκεο θαη ζπγρξφλσο δηαηήξεζε ησλ ηρλψλ ηνπ πνιηηηζκνχ. Δ πφιε απνηειεί θνξέα πνιηηηζκνχ κηαο θνηλσλίαο θαη εληνπίδνπκε κία θξπκκέλε ηεο φςε πίζσ απφ απηή ηε κάζθα δεκφζησλ εθδειψζεσλ. Πξφθεηηαη φκσο γηα αληηπξνζσπεπηηθφ θνκκάηη ηεο αιεζηλήο φςεο ή γηα κία ςεπδφπξαγκαηηθφηεηα πνπ πξνζπαζεί λα ζπγθαιχςεη θάηη; “΢ηελ πξνζπάζεηα ηνπ

δεκηνπξγνχ λα επηθνηλσλήζεη κε θάπνην λφεκα θαη ηνπ πνιίηε λα ην θαηαλνήζεη, νδεγνχκαζηε ζε έλα είδνο καζθαξέκαηνο ηνπ ρψξνπ φπνπ ε φςε απνθηά κία θηηαγκέλε επηθαλεηαθφηεηα. Οη θνηλσληθνί ξφινη πιένλ βξίζθνληαη ζηελ ππεξεζία κίαο εθήκεξεο ηθαλνπνίεζεο.”18 Βδψ ε θαζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα κε ηελ εθήκεξε πξαγκαηηθφηεηα αιιειεπηθαιχπηνληαη. Ώλαθεξφκαζηε θπζηθά ζε δηαδξάζεηο πνιιαπιψλ γεγνλφησλ θαη εθδειψζεσλ απφ θαηνίθνπο ή θνηλσληθέο νκάδεο. Καηαζηάζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ παξάδνζε θαη ηε ζπιινγηθή κλήκε, ηε δηαηεξεηέα ηαπηφηεηα κηαο πφιεο, ηε ζπιινγηθή θαη δεκφζηα έθθξαζε ζηνλ δεκφζην ρψξν ηεο. “Καιιηηερληθά ζπκβάληα θαη δξάζεηο ζηελ πφιε θαηαζθεπάδνπλ λέα ζπιινγηθή κλήκε, ζπζρεηίδνληαο αθεγήζεηο (πξνζσπηθέο ή ζπιινγηθέο) θαη αζπλήζηζηεο εηθφλεο κε ην ρψξν: απηή ε δνκεκέλε ζχλδεζε αθήγεζεο θαη ρψξνπ είλαη ήδε κία κλεκνηερληθή, έλαο ηξφπνο επηηέιεζεο ηεο γλψζεο δηακέζνπ ηεο θαληαζίαο.”19 ΢πλήζσο νη δεκφζηνη ππαίζξηνη ρψξνη απνηεινχλ ηφπν ζπλάζξνηζεο απφ ηα αξραία θηφιαο ρξφληα. Σφπνη μεθνχξαζεο, αλαςπρήο, 18

16

Rafael Moneo, Construir lo construido

28

17

Σζαξιο Νηίθελο, Σα δχζθνια ρξφληα, ζει. 364

Καπθαιάο Γ., ΢ππξηδσλίδεο Κ.-ΐ., Μεηακνληέξλνη Καηξνί 19 Πάλνο Κνχξνο, Πξάμεηο ΢πλεθθψλεζεο: Κείκελα γηα ηελ Ώξρηηεθηνληθή ηεο ΢θέςεο, ζει. 89

αληαιιαγήο θαη ζπγρξφλσο ηφπνη „παξαγσγήο‟ θνηλσληθψλ γεγνλφησλ. Μία πφιε ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηφδνπο απνηειεί ζηαπξνδξφκη πνιηηηζκνχ θαη πξνβάιεη ηε κέρξη ηφηε αφξαηε, ζε εκάο, φςε ηεο. Γεγνλφηα θαη θαηαζηάζεηο πνπ εληζρχνπλ ηε ζπκβνιηθή ηεο ππφζηαζε. “Κάζε κεκνλσκέλν αξρηηεθηνληθφ έξγν θαη φια καδί, απνηεινχλ ηδηφηππνπο „θνηλσληθνχο ππθλσηέο‟ πνπ εκπεξηέρνπλ ηα θνηλσληθά, πνιηηηθά, νηθνλνκηθά, ηδενινγηθά θαη αηζζεηηθά πξνηάγκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθήο πεξηφδνπ κέζα ζηελ νπνία πξαγκαηνπνηνχληαη.”20

“Ο ζηφρνο πάληα είλαη θνηλφο: κε αθνξκή έλα δξψκελν λα δεκηνπξγεζεί κία εηθφλα ηεο πφιεο ε νπνία ζα αληαλαθιά ηελ

θαζεκεξηλφηεηά ηεο, ζα αμηνπνηεί ην δνκεκέλν πεξηβάιινλ θαη ζα ηνπ πξνζδίδεη εθήκεξα ηε ρξνηά ηνπ κλεκείνπ.21 Σν θαηλφκελν απηφ έρεη δχν πηπρέο: αθελφο ηελ νινέλα κεγαιχηεξε πξνζπάζεηα λα αμηνπνηεζεί ην δνκεκέλν πεξηβάιινλ θαη λα δνζεί αμία ζηνπο θαζεκεξηλνχο ρψξνπο ηεο πφιεο θαη αθεηέξνπ ζηελ πνιηηηζηηθή πνιηηηθή πνπ ην ππνζηεξίδεη.22” Σέηνηνπ είδνπο ζχγρξνλα γεγνλφηα δεκηνπξγνχλ θηλεηηθφηεηα θαζψο ηελ ίδηα ζηηγκή ελεξγνπνηείηαη ε θνηλσληθή κλήκε θαη ε πξαγκαηηθή θαζεκεξηλή πφιε κεηαηξέπεηαη ζε πιεξνθνξηαθή πφιε. Λεγεψλεο αλζξψπσλ θαηαθηάλνπλ γηα λα παξαθνινπζήζνπλ ή λα ζπκκεηάζρνπλ, ελψ ηαπηφρξνλα θαηαγξάθνπλ εηθφλεο. Σν κάηη αληηιακβάλεηαη ηε ζπλερή θίλεζε, επεμεξγάδεηαη ηελ πνζφηεηα πιεξνθνξηψλ ζε πεξηνξηζκέλα ζεκεία ηνπ αζηηθνχ ηζηνχ, ψζηε ηειηθά ην κπαιφ λα θαηαιήμεη ζηα δηθά ηνπ ζπκπεξάζκαηα. Ή ζα αγαπήζεη ηνλ ηφπν θαη ζα θπιάμεη φκνξθεο θσδηθνπνηεκέλεο αλακλήζεηο ή ζα αδηαθνξήζεη. Σα δξψκελα κηαο πφιεο, ζαλ αδηάςεπζηνη κάξηπξεο, πηζηνπνηνχλ ηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ηε κνλαδηθφηεηά ηεο. Αίλνπλ ην ζηίγκα θαη „θνξνχλ‟ ην

Παπατσάλλνπ, Δ ζπλνκηιία ηνπ έξγνπ ηέρλεο κε ηελ πφιε

Ώπφ πξνζσπηθέο εκπεηξίεο θαη κηιψληαο ζε πξνζσπηθφ επίπεδν, πξνβάιινληαο ηνλ ηφπν κε ηηο παιηέο „εθξεθηηθέο‟ εηθφλεο ηνπ παξειζφληνο κέζα ζην 23

21 20

ηδηαίηεξν πξφζσπφ ηεο. Μέζα ζε απηή ηελ πεξηζηαζηαθή εθθσθαληηθή θαζαξία ε πφιε αλαπηχζζεη θαη “ζπγρσλεχεη εηεξφθιεηεο δξαζηεξηφηεηεο”23. Ο θάηνηθνο βηψλεη κία άιιε φςε, θαη πξνζιακβάλεη εηθφλεο δηαθνξεηηθέο απφ απηέο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο, θαη ν επηζθέπηεο ηηο ζπλαπνθνκίδεη απφ ηε πιεπξά ηνπ, επηζηξέθνληαο πηα ζηε δηθή ηνπ πφιε. “Γλσξίδνληαο φηη δηαθνξεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ρξεηάδνληαη ρψξνπο κε δηαθνξεηηθνχο ραξαθηήξεο, δηεξεπλψληαο ηηο δηαθνξέο ή ηηο ηδηνκνξθίεο ησλ πεξηγξακκαηηθψλ ρσξηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ζπλνδεχνπλ δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο ή εκπεξηέρνληαη ζ‟ απηέο, αλαθαιχπηνπκε ή δεκηνπξγνχκε ηνλ ηδηαίηεξν ραξαθηήξα ησλ ηφπσλ.”24 ΋ηαλ ηειηθά μαλάξζεη ε ζηηγκή λα επηζθεθηεί ηελ ίδηα πφιε, ζε άιιε ρξνληθή πεξίνδν, ζα πεξηκέλεη άξαγε λα μαλαδεί ηηο ίδηεο εηθφλεο θαη λα ηηο ηαπηίζεη κε ηηο αλαπαξαζηάζεηο ηνπ παξειζφληνο; Οη ησξηλέο εηθφλεο ζα επεξεάζνπλ ηελ γλψκε ηνπ γηα ηνλ ίδην ηφπν;

΢ηαχξνο ΢ηαπξίδεο, Μλήκε εκπεηξία ηνπ ρψξνπ, ζει. 126 22 φ.π, ζει. 126

θαη

Παπατσάλλνπ, Δ ζπλνκηιία ηνπ έξγνπ ηέρλεο κε ηελ πφιε 24 Ενπιία ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο, Πεξίγξακκα θαη ραξαθηήξαο, ζει. 94

κέιινλ, αλαθαιχπησ ηειηθά πσο ε πφιε ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηεο ήηαλ ζθεπαζκέλε θάησ απφ ην πέπιν ηεο θαληαζκαγνξίαο. Καη πιένλ ππάξρεη κφλν κία αρλή αληαλάθιαζε απηνχ ηνπ αιεζηλνχ εαπηνχ ζηηο ηφηε ζηηγκέο. “Οη εληππψζεηο δε δεκηνπξγνχληαη παξά κέζσ ησλ εηθφλσλ, ησλ „ηδενζθελψλ‟ φπσο ηηο νλνκάδεη ν A.Moles, πνπ έρνπλ κπξνζηά ηνπο νη ζεαηέο κηαο πφιεο.”25 ΐάδνπκε ηνλ βαζηθφ ηφλν, ψζηε λα πξνβιεκαηίζνπκε θαη λα πξνβιεκαηηζηνχκε γηα ηε ζηηγκή πνπ ζα αληιήζνπκε βάζνο απφ ηελ επηθάλεηα κίαο εηθφλαο θαη ζα ηελ αζπαζηνχκε. Σν μέξεηο πσο ε δσή ζηελ πφιε δελ θπιά θαη δελ αληηπξνζσπεχεηαη πάληα απφ θνηλσληθέο θαληαζκαγνξηθέο εθδειψζεηο. Σν μέξεηο θαιά απηφ, φζν είλαη επί ηνπ παξφληνο. ΢ην κέιινλ φκσο φηαλ ζα μαλαβξεζείο ζην ίδην κέξνο ζα μεθηλήζεηο ηελ „θαηαζθεπή‟ αληηιήςεσλ απφ ην κεδέλ; Ή κήπσο ζα αλαξσηηέζαη ελζπκνχκελνο ην ζπγθαιπκκέλν ζψκα ηεο πφιεο: Βίλαη ην πξφζσπν πνπ ζεσξνχκε φ,ηη είλαη ή αιιάδεη κέζα ζην ρξφλν αλάινγα κε ηα δξψκελα;

25

φ.π, Ώξκνληθέο ζρέζεηο, ζει.90

30

ΒΦΔΜΒΡΒ΢ ΠΟΛΒΕ΢ – ΠΟΛΒΕ΢ ΜΒ΢Ώ ΢ΣΔΝ ΠΟΛΔ “Ήηαλ πξηλ κεξηθά ρξόληα, όηαλ μαθληθά έπηαζε κηα κπόξα θαη έηξεμα κέζα ηεο (ζηε ζηνά), γηα λα πξνθπιαρζώ από ηε βξνρή. Από ηόηε, άξρηζε κηα ηζηνξία, πνπ αθόκα δελ έρεη γξαθηεί ην ηέινο ηεο. Θπκάκαη ηηο κπξσδηέο από έλα κηθξό θαθελείν πνπ ήηαλ ζηα δεμηά θάησ από κηα ζθάια θξπκκέλν, ζπκάκαη ζηελ είζνδν ηνπ θηηξίνπ ηνλ θύξην ζπξσξό λα κε ξσηάεη αλ ςάρλσ θάηη έηζη όπσο είρα γνπξιώζεη ηα κάηηα κνπ ζην μύιηλν ηακπιό κε ηηο επηγξαθέο.

105 – Βηνηερλία Βαπηηζηηθώλ 108 – Γξαβάηεο 127 – Δθθιεζία “΢ύλαμεο ηνπ Θενύ” 139 – Γάλεηα-Γπζκελή-Άιιεο Οηθνλνκηθέο Τπεξεζίεο 146 – Ιδησηηθέο έξεπλεο΢πζηήκαηα Αζθαιείαο Θπκάκαη εθείλε ηε ζθάια ξάκπα λα θαηεβαίλεη πξνο ηα θάησ, άθνπγα έλαλ ξπζκηθό ήρν πνπ ρηππνύζε κάιινλ πάλσ ζε δέξκα. Καηεβαίλνληαο θάησ είδα ηξία ηζαγθαξάδηθα ζηε ζεηξά. Οη ήρνη ήηαλ άιινη από απηνύο „ηεο έμσ πόιεο‟ θαη ήηαλ ηόζν δηαθνξεηηθνί ν έλαο από ηνλ άιινλ. Σν θσο ήηαλ αιιηώο. Σα θώηα ηα λένλ ηξεκόπαηδαλ θαη έθαλαλ θαηαπιεθηηθέο αληαλαθιάζεηο ζηα απέλαληη θόθθηλα κάξκαξα. Γελ ήζεια λα θύγσ από εθεί. Γελ κε έλνηαδε αλ ε βξνρή είρε ζηακαηήζεη· ήζεια λα πάσ βαζηά θαη πην βαζηά. Η ζηνά είρε γίλεη ην κηθξό κνπ θαηαθύγην.”

- Βχε Μαληδάθε, Θαλάζεο Αεκίξεο, Πεξπαηψ Βηο Σελ Πφιε ΋ηαλ ν Λχθνο Βίλαη Βδψ, πεξηνδηθφ Κνληέηλεξ, ζει. 25

Μνηάδεη ηειηθά νη δεκφζηνη ρψξνη λα απνηεινχλ ζεκεία φπνπ „ζηήλεηαη‟ ε ηαπηφηεηα ηεο πφιεο θαη ε δξάζε ησλ ζσκάησλ ηεο. Πεξηθεξφκελνο ζηνπο ρψξνπο ηεο, εμεξεπλψληαο κηα έξεκν πνπ επεθηείλεηαη, θηάλεη ε ζηηγκή πνπ αλαξσηηέζαη: Μέρξη πνπ εθηείλεηαη κηα πφιε; Πνηα ηα φξηα ηεο πφιεο; Δ ηαπηφηεηα ηνπ ρψξνπ νξίδεη ηελ πφιε; Δ πφιε θαίλεηαη λα είλαη κία αθνινπζία δηαθνξεηηθψλ ηφπσλ, ρψξνη πνπ ππάξρνπλ θαη αλαπηχζζνληαη ζαλ ηνί κέζα ζηνλ νξγαληζκφ ηεο· θαίλεηαη λα είλαη πφιεηο κέζα ζηελ πφιε ή ε πφιε πνπ ν θαζέλαο θνπβαιά κέζα ηνπ θαηά δηαζηήκαηα ή απνζπαζκαηηθέο θαη εθήκεξεο θαηαζθεπέο πνπ καο πεξηθιείνπλ. “Δ θάζε πφιε, απνηειεί ζθηά θαη απφερν κηαο άιιεο πφιεο.” 26 Δ θάζε πφιε κνηάδεη λα ζπληίζεηαη ζαλ έλα πάδι πνπ δίλεη ζην ηέινο έλα εληαίν απνηέιεζκα. ΢νπ αθήλεη ηελ αίζζεζε πσο φινη εθεί κέζα εξγάδνληαη καλησδψο γηα λα θαηαζθεπάζνπλ βηηξίλεο. “Ώλ θπξίαξρε πφιε είλαη απηή ησλ θνηλσληθά απνδεθηψλ ζπκπεξηθνξψλ ηφηε ε άιιε πφιε είλαη απηή ησλ ελζηίθησλ θαη ησλ θαληαζηψλ, ηνλ θνβηψλ θαη ησλ απαγνξεχζεσλ. Ώλ θπξίαξρε πφιε είλαη ε πφιε ηνπ επίγεηνπ θφζκνπ ηφηε ε άιιε είλαη απηή ησλ ππφγεησλ, ησλ ππνρζφλησλ, ηνπ ππφθνζκνπ[…] Δ κία πφιε ππάξρεη γηαηί νη άιιεο πφιεηο ηηο ζπληεξνχλ παξαγσγηθά, ιεηηνπξγηθά, ζεκαζηνινγηθά. Με απηή ηελ έλλνηα ΚΏΜΕΏ ΠΟΛΔ ΑΒΝ ΒΕΝΏΕ ΜΕΏ ΠΟΛΔ.”27

26 27

Θνδσξήο Υηψηεο, Πξαγκαηηθέο Πφιεηο: Αηαβάδνληαο ηηο Ώφξαηεο Πφιεηο ηνπ Ίηαιν Καιβίλν Δίδσια ηεο πόιεο / Η άιιε πόιε – αξρείν ΔΡΣ (ζύκβνπινο Κψζηαο ΜσξαΎηεο)

32

Σν πθαληφ ηεο πφιεο κε ηνπο δηάζπαξηνπο ηφπνπο, ππνδεηθλχεη ηελ πνιιαπιή ηεο ηαπηφηεηα, θαζψο πξνζπαζεί λα πεξηγξάςεη θαη λα παξνπζηάζεη ηνλ εαπηφ ηεο ζαλ κία ελφηεηα. Κη φκσο ηελ ίδηα ζηηγκή κπιέθεζαη θαη ράλεζαη ζην ιαβχξηλζφ ηεο, εθεπξίζθνληαο δηαθνξεηηθέο δσέο γηα θάζε ηεο θνκκάηη. Δ εηθφλα ηεο πφιεο κέζα απφ ην ζπληαίξηαζκα ρηιηάδσλ δηαθνξεηηθψλ εηθφλσλ αληηπξνζσπεχεη ηελ εδνλή ηνπ πνιιαπινχ θαη ηνπ πιεζσξηθνχ. Ίζσο ηειηθά κηα εχζηνρε παξνκνίσζε γηα ηελ εηθνληθή ηεο ελφηεηα, είλαη απηή ηνπ Λνχλα Παξθ.

εκπεηξία ζε ζπλδπαζκφ κε ηε θαληαζκαγνξία. Δ εθήκεξε ινγηθή ηνπ ζεάκαηνο θαη ηεο θαηαλάισζεο ζπλαληά ηελ αξρηηεθηνληθή σο ηέρλε· θαη ην παξακχζη δσληαλεχεη ζηηο ηξεηο δηαζηάζεηο θαζψο ν ρξφλνο εθεί κέλεη ζηαζεξφο. “Δ Disneyland είλαη ζρεδηαζκέλε σο δηαδνρή ζπκβάλησλ. Μηα εμηζηφξεζε μεδηπιψλεηαη κπξνζηά ζηα κάηηα ηνπ επηζθέπηε ζηελ νπνία παξαπνηεκέλα θαη άζρεηα κεηαμχ ηνπο ζηνηρεία, γεσγξαθηθά, ηζηνξηθά, αξρηηεθηνληθά θαη θαληαζηηθά, αλακηγλχνληαη ζηαδηαθά ζε έλα ελνπνηεκέλν, θαηλνκεληθά ινγηθφ ζχλνιν.”28

Μηα „πφιε‟ θαηαζθεπαζκέλε κε ζθνπφ ην ζέακα, ηε δηαζθέδαζε θαη ηα πνιιαπιά εξεζίζκαηα. Έλα αληίζηνηρν παξάδεηγκα πνπ „ππαθνχεη‟ ζπγρξφλσο θαη ζηνπο λφκνπο ηεο αξρηηεθηνληθήο είλαη ε γλσζηή ζε φινπο καο Disneyland. Γεηο ηε ρσξηθή

΢ε κία αληίζηνηρε ινγηθή κε απηή ηεο Disneyland, έρεη πξαγκαηνπνηεζεί θαη ν ζρεδηαζκφο ηεο πφιεο ηνπ 28

Chung, Judy Chuihua: Disney Space, ζην: The Harvard Design School Guide to Shopping / Harvard Design School Project on the City Edited by: Chuihua Judy Chung, Jeffrey Inaba, Rem Koolhaas, ζει.276

Las Vegas. Αελ είλαη ηπραίν πνπ απνθαιείηαη πφιε – ζεκαηηθφ πάξθν. Πξνζθέξεη ζηνλ ηαμηδηψηε – ζεαηή κία εκπεηξία ζπκππθλσκέλε ζην ρψξν θαη ζην ρξφλν. Οη άλζξσπνη βηψλνπλ εηθνληθέο παξνδηθέο εκπεηξίεο κέζα απφ ζηεκέλα ζεάκαηα. Μνηάδεη κε έλα πξφηππν αζηηθήο θνηλσλίαο κηκνχκελε ηνλ θηλεκαηνγξάθν θαη πάλσ ζε απηφ ν Michael J. Dear πξνβιεκαηίδεηαη: Οη αλαπαξαζηάζεηο πφιεσλ γίλνληαη πφιεηο. Δ δσή κεηαηξέπεηαη ζε εηθνληθή πξαγκαηηθφηεηα; “Δ γλψζε ηνπ αλζξψπνπ γηα ηελ ηζηνξία θαη ηελ γεσγξαθία παξαπιαληέηαη φπσο θαη ε αίζζεζε ηνπ γηα ην ρψξν θαη ην ρξφλν, αθνχ ε εκπεηξία ηεο αιεζηλήο πφιεο εμαθαλίδεηαη πίζσ απφ κία „νζφλε‟ πνπ παξαζέηεη αζπλερείο εηθφλεο θαη απαιείθεη ηνπο ζπλδεηηθνχο ηνπο ρψξνπο.”29 29

M. Christine Boyer, Cyber Cities, ζει. 150

“Αελ πξέπεη πάλησο λα παξαβιέπνπκε θαη ηελ πξνζπάζεηα θαηαζθεπήο „πφιεσλ εληφο ησλ πφιεσλ‟, νη νπνίεο, δηαζέηνληαο πρ κεγάιν ρψξν ζε κία βηνκεραλία, πξνζπαζνχλ λα εμαζθαιίζνπλ κία „φαζε ζηελ έξεκν ηεο πφιεο‟. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηεινχλ ηα πθαληνπξγεία Yamato ζηα πεξίρσξα ηνπ Σφθπν ηνπ αξρηηέθηνλα Hisoshi Hara, φπνπ, φπσο αλαθέξεη ν ίδηνο, έλα θηίζκα ζε επηά επίπεδα δηαζέηεη ρψξνπο δηνίθεζεο, γξαθείσλ θαη απνζεθψλ, ηνίρνπο, ζθάιεο, λανχο, δξφκνπο θαη απιέο πξνζπαζψληαο λα δψζεη ηάμε θαη επράξηζηε δσή κέζα ζην ράνο ηεο ζχγρξνλεο πφιεο.”30 Πνιιά απφ ηα ζηνηρεία πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ, κνπ θέξλνπλ ζην λνπ ηηο δηεζλείο εθζέζεηο πνπ γίλνληαη αλά δηαζηήκαηα θαη ζε δηαθνξεηηθή ηνπνζεζία θάζε θνξά. Πξφθεηηαη γηα εθήκεξεο θαη ζπγρξφλσο πφιεηο κέζα ζηελ πφιε εθφζνλ έρνπλ κφληκν θαη πεξηνδηθφ πιεζπζκφ, θαηαζθεπέο, πξνζθέξνπλ δξάζε θαη πιήζνο εξεζηζκάησλ. “Οη δηεζλείο εθζέζεηο είλαη εθήκεξεο πφιεηο πνπ ηαιαληεχνληαη αλάκεζα ζην πξαγκαηηθφ θαη ην θαληαζηηθφ. Μαο ζηέιλνπλ κελχκαηα γηα έλαλ θφζκν αιεζηλφ, κελχκαηα πνπ εκθαλίδνληαη κε πιηθή κνξθή αιιά είλαη κφλν ζέακα, έλα

ζχκπιεγκα εηθφλσλ θαη εηδψισλ. ΢ηελ νπζία νη εθήκεξεο πφιεηο απνηεινχληαη απφ κνξθέο θελέο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ αλαιψλνληαη ζηα βιέκκαηα αιεζηλψλ αλζξψπσλ[…] Φηηαγκέλε κε εκεξνκελία ιήμεσο, ηαγκέλε λα πεξηθιείζεη ζε ζχκβνια ηα ζηνηρεία εθείλα πνπ νξίδνπλ ηε ζχλζεηε ηαπηφηεηα κηαο ρψξαο, ελφο ζέκαηνο, κηαο ηδενινγίαο. Καηαζθεπάδεη αησξνχκελα αξρηηεθηνληθά αληηθείκελα πνπ δελ εληάζζνληαη ζε θαλέλα πεξηβάιινλ, ζπλζέηνληαο έλα γηγαληηαίν θνιιάδ. Οη ηέιεηεο πφιεηο ησλ εθζέζεσλ παξνπζηάδνπλ έλα θφζκν νλεηξηθφ, ηφζν θαζαξφ θαη ηαπηφρξνλα ζπγθερπκέλν, φζν θαη ε παξάζεζε ησλ εθήκεξσλ θηηξίσλ ηνπο, πνπ πινπνηνχλ ζην πεξηζψξην ηεο αξρηηεθηνληθήο ηελ επίθιεζε ελφο καθξηλνχ παξειζφληνο θαη ηε θαληαζίσζε ηνπ κέιινληνο.”31 Ώθήλνληαο πίζσ καο ηα πξφηππα θαηαλάισζεο θαη επηζηξέθνληαο ζηνλ πξαγκαηηθφ ρσξνρξφλν ηεο πφιεο θαη κειεηψληαο ηελ πνιενδνκηθή ηεο ράξαμε, ζπκπεξαίλεηο πσο ε αθνξκή γηα λένπο ρψξνπο κέζα ζε απηήλ, είλαη ε αλάγθε γηα ζπζζψξεπζε ιεηηνπξγηψλ. Ο Krier “πξνηείλεη ινηπφλ κία νηθηζηηθή ελφηεηα, κέινο ελφο επξχηεξνπ ζπλφινπ αλεμάξηεησλ νηθηζηηθψλ

θχθισλ, πφιεσλ εληφο πφιεσλ, πφιεσλ κέζα ζηε ρψξα.”32 Σν λεθξνηαθείν Père Lachaise ζην Παξίζη, κνηάδεη ζαλ κηα μερσξηζηή πφιε ζε κηθξνγξαθία. Βίλαη ρσξηζκέλν ζε πεξηνρέο, κε δξφκνπο θαη ιεσθφξνπο, πιαηείεο, εθθιεζίεο. ΋πσο ζε θάζε πφιε, έηζη θη εδψ ππάξρνπλ αμηνζέαηα, νη ηάθνη ησλ Edith Piaf, Oscar Wilde, Jim Morrison, Marcel

31 30

Ενπιία ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ ΢ηαθάλνπ, Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο, Παγθφζκηεο πφιεηο, ζει. 137

34

Βίδσια ηεο πφιεο/ Δ πφιε δε κέλεη πηα εδψ – αξρείν ΒΡΣ (ζχκβνπινη: Έθε ΢ηξνπζνπνχινπ, Παλαγηψηεο Σνπξληθηψηεο)

32

Γηάλλεο Ληάπεο, Μνληέξλν – Μεηακνληέξλν

Proust, Moliere θαη πνιιψλ άιισλ δηαζήκσλ. Ώλ θνηηάμεη θαλείο ηνλ ράξηε ηνπ λεθξνηαθείνπ, αληηιακβάλεηαη πσο ην θνηκεηήξην δνκείηαη ζαλ κηα πφιε. Δ αίζζεζε πνπ έρεη θαλείο θάλνληαο ηε βφιηα, κε ηνπο ηάθνπο λα δίλνπλ ηελ εληχπσζε κηθξψλ ζπηηηψλ δηαθνζκεκέλα κε ηελ θχξηα φςε ηνπο ζην δξφκν, κε ηα κεγάια πξάζηλα αλνίγκαηα θαη ηηο εθθιεζίεο, είλαη φηη πξφθεηηαη γηα κηα „πφιε‟ κέζα ζηελ πφιε, κε ηε δηαθνξά φηη νη κφληκνη θάηνηθνη ηεο δε βηψλνπλ πιένλ ηνλ πξαγκαηηθφ ρσξνρξφλν. Σελ ίδηα ζηηγκή, ζε δηάθνξεο πφιεηο, δηάθνξεο θνηλφηεηεο κεηαλαζηψλ, επηιέγνπλ έλαλ ηφπν θαηνηθίαο δεκηνπξγψληαο έηζη ζπλνηθίεο, πρ china town, little Italy θηι. “Δ Ώζήλα, φπσο θαη νη πεξηζζφηεξεο ζχγρξνλεο πφιεηο, έρνπλ „ππνζηεί‟ κηα δηαδηθαζία θαηάηκεζεο κέζσ ηνπ πνιιαπιαζηαζκνχ ησλ ζπιινγηθψλ ηαπηνηήησλ[...] Οη κεηαλάζηεο ζρεκαηίδνπλ „νκνηνγελείο πεξηνρέο‟, κηθξνθνηλσλίεο, πφιεηο κέζα ζηελ πφιε. Μεηακνξθψλνπλ ην πεξηβάιινλ πνπ ηνπο θηινμελεί ζε κηθξνγξαθίεο ησλ παηξίδσλ πνπ άθεζαλ πίζσ ηνπο[...] Οη κεηαλάζηεο ζ‟ απηφ ην ηκήκα ηεο πφιεο, αλαθαιχπηνπλ θξπθνχο ρψξνπο πνπ ζα γίλνπλ νηθείνη θαη θαληαζηαθνί, θαη κέζα ζηνπο νπνίνπο νη εηθφλεο άιισλ ηφπσλ θαη θνηλσληθήο

πξαγκαηηθφηεηαο ζα αλαπαξαζηαζνχλ.”33 Γηα ηελ επηηπρία ηνπ ζρεδίνπ ηνπ Krier ζπκβάιεη θαη ε ζσζηή κειέηε θαη εθαξκνγή κηαο αζηηθήο ράξαμεο. Οπζηαζηηθά είλαη νη δηαδξνκέο απηέο πνπ „ραξάζζνπλ‟ ηα φξηα ησλ νηθηζκψλ θαη θάλνπλ νξαηέο ηηο κηθξφηεξεο δψλεο κέζα ζηελ πφιε. Μηα εθήκεξε πφιε κέζα ζηελ θπξίαξρε πφιε κπνξεί λα νξίδεηαη απφ δηαδξάζεηο ζην δεκφζην ρψξν θαη ηηο θηλήζεηο πνπ ηηο νξίδνπλ. ΢ηελ έθζεζε Design Walk, πνπ γίλεηαη ζηελ Ώζήλα ηα ηειεπηαία ηέζζεξα ρξφληα, ν επηζθέπηεο θαιείηαη κέζα απφ κηα ζπγθεθξηκέλε δηαδξνκή λα επηζθεθζεί έλαλ αξηζκφ ζηνχληην graphic design πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ έθζεζε, ζην θέληξν ηεο πφιεο. “Σν θέληξν ηεο Ώζήλαο γεκίδεη κε παξέεο πνπ γπξλάλε κε ράξηεο ζηα ρέξηα θαη ζεκεηψζεηο πξνζπαζψληαο λα εληνπίζνπλ ηα δεκηνπξγηθά γξαθεία. Ώθνινπζήζηε θαη θέηνο ηελ πνξεία πνπ ζέιεηε. Κάλεηε ηνλ πεξίπαην θαη αλνίμηε κπαιφ θαη κάηηα

ζε κηα ζεηξά πξνηάζεσλ πνπ ζπλζέηνπλ κηα έθζεζε γξαθηζηηθήο φπσο ηελ πξνζεγγίδνπλ θέηνο ηα δεκηνπξγηθά γξαθεία ηεο πεξηνρήο. Οη πξνηάζεηο δηαθέξνπλ. ΢πλζέηνπλ έλα ζχλνιν πνπ βξίζθεηαη ζηε δηθή ζαο θξίζε. ΢αλ ζεαηέο πεξηπιαλεζείηε ειεχζεξα θαη βηψζηε ηα εξεζίζκαηα.”34 Οξίδεηαη κηα πεξηνρή ηεο πφιεο, φπνπ βξίζθνληαη ηα ζηνχληην, θαη ν επηζθέπηεο πεξηπιαληέηαη ζ‟ απηή ηελ „πφιε‟ γηα λα δεη ηελ έθζεζε. Οη δηνξγαλσηέο ηεο έθζεζεο εηνηκάδνπλ έλα ράξηε γηα ηνπο επηζθέπηεο, ζηνλ νπνίν αλαγξάθεηαη ε πξνηεηλφκελε δηαδξνκή πνπ πεξλάεη απφ φια ηα ζεκεία ηεο έθζεζεο. Έηζη, ε πεξηνρή παίξλεη ηνλ ραξαθηήξα κηαο „πφιεο‟, κέζα ζηελ πφιε ηεο Ώζήλαο γηα ην κηθξφ δηάζηεκα πνπ

33

΢ηαχξνο ΢ηαπξίδεο, Μλήκε θαη εκπεηξία ηνπ ρψξνπ , Υξηζηίλα Μάξαζνπ «Bangla Bazaar: Έλαο ηφπνο ελαπφζεζεο ζπιινγηθήο κλήκεο» ζει. 195-197

34

Οη δηνξγαλσηέο καο θαινχλ λα ηελ επηζθεθζνχκε κέζα απφ ηελ ηζηνζειίδα ηεο έθζεζεο http://www.designwalk.gr

δηαξθεί ε έθζεζε. Σν πεδίν πνπ επηιέμακε λα αλαιχζνπκε, δελ αλαθέξεηαη κνλάρα ζε εηθφλεο ζηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο. “Σν κεηξφ είλαη έλαο απνζπλδεδεκέλνο θάησ θφζκνο, θαη είλαη ελδηαθέξνλ λα πξνβνχκε ζε εηθαζίεο γηα ην πνηα κέζα ζα κπνξνχζαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα λα ην εκπιέμνπλ ζηε δνκή ηνπ ζπλφινπ.”35 Κνκβηθά ζεκεία ζηελ επηθάλεηα ηεο πφιεο νξίδνπλ ηέηνηνπ ηχπνπ αφξαηεο ζρέζεηο. Βίκαζηε φινη ζηελ ίδηα πφιε, φινη εδψ ηελ ίδηα ζηηγκή. ΢ην Παξίζη ππάξρεη κηα νιφθιεξε πφιε, θάησ απφ ηελ ήδε ππάξρνπζα. Δ ππφγεηα πφιε δνκείηαη ζαλ κηα θαλνληθή πφιε. ΢ηελ πνξεία ζνπ κέζα ζηα ζηελά δξνκάθηα, ζπλαληάο αλά δηαζηήκαηα θάπνηα αλνίγκαηα – πιαηείεο θαη ζηνλ θάζε δξφκν ππάξρνπλ πηλαθίδεο κε ηελ νλνκαζία ηνπ δξφκνπ πνπ βξίζθεηαη αθξηβψο απφ πάλσ, ζηε ζηάζκε ηεο πξαγκαηηθήο πφιεο. “Κάζε παξηζηλφο δξφκνο έρεη θαη ηελ ππφγεηα ζηνά ηνπ, ην θαηνπηξηθφ είδσιφ ηνπ ζηνλ ππνρζφλην θφζκν. Οη θαξδηέο ιεσθφξνη έρνπλ απφ δχν ζηνέο. Πεξηζζφηεξα απφ 2.000 ρηιηφκεηξα (!) ππφγεησλ ηνχλει κε χςνο απφ 1,80 κέρξη 5 κέηξα απιαθψλνπλ ην ππέδαθνο απνηειψληαο έλα απφθνζκν αληίγξαθν ηνπ 35

Kevin Lynch, The image of the city, ζει. 57, The subway is a disconnected nether world, and it is intriguing to speculate what means might be used to mesh it into the structure of the whole.

36

ιαβχξηλζνπ ησλ δξφκσλ ζηελ επηθάλεηα... Πψο κπνξεί λα θαηέβεη θαλείο ζε απηφ ηνλ ππφγεην θφζκν; Μα κέζα απφ κία απφ ηηο 26.000 ζηξνγγπιέο θαηαπαθηέο, πνπ βξίζθνληαη δηεζπαξκέλεο ζε φιν ην Παξίζη.”36 Δ ζρέζε φκσο ηεο πφιεο κε εκάο ζεκαδεχεηαη θαη απφ ελλνηνινγηθέο ζρέζεηο. Βηθφλεο, εληππψζεηο, νξηζκνί ζπλζέηνπλ ηελ αληίιεςε ηεο πφιεο. “΢ην ζεκείν απηό ν Κνπκπιάη Υαλ πεξηκέλεη όηη ν Μάξθν ζα κηιήζεη γηα ηελ Δηξήλε έηζη όπσο ηελ είδε από κέζα. Ο Μάξθν όκσο δελ κπνξεί λα ην θάλεη: όπνηα θη αλ είλαη ε πόιε πνπ εθείλνη ηνπ νξνπεδίνπ νλνκάδνπλ Δηξήλε, ν ίδηνο δελ θαηόξζσζε λα ηε γλσξίζεη· άιισζηε δελ έρεη κεγάιε ζεκαζία: αλ ηε δεη θαλείο ζηέθνληαο ζην θέληξν ηεο είλαη κηα άιιε πόιε· Δηξήλε είλαη ην όλνκα κηαο πόιεο πνπ βιέπεηο από καθξηά, αλ ηελ πιεζηάδεηο, αιιάδεη. Άιιε είλαη ε πόιε γηα όπνηνλ πεξλά ρσξίο λα κπεη κέζα, θαη άιιε γηα όπνηνλ εγθισβίδεηαη ζε απηή θαη δελ κπνξεί λα μεθύγεη· άιιε είλαη ε πόιε ζηελ νπνία θηάλεη θαλείο γηα πξώηε θνξά, άιιε είλαη εθείλε πνπ αθήλεη πίζσ ηνπ γηα λα κελ μαλαγπξίζεη πνηέ· ε θαζεκηά αμίδεη έλα δηαθνξεηηθό όλνκα· ίζσο, γηα ηελ

36

Θαλάζεο 22/1/2008

ΐέκπνο,

εθεκεξίδα

Έζλνο,

Δηξήλε, λα κίιεζα ήδε ρξεζηκνπνηώληαο άιια νλόκαηα ίζσο λα κε κίιεζα παξά κόλν γηα ηελ Δηξήλε.”37 Δ πφιε ηεο Βηξήλεο κνηάδεη λα είλαη κία πφιε πνπ κέζα ηεο εκπεξηέρεη φιεο ηηο άιιεο πφιεηο ηνπ θφζκνπ. Σν ηαμίδη ηνπ Πφιν ζε δηάθνξεο πφιεηο ηεο απηνθξαηνξίαο έρνπλ ην ίδην πξφζσπν. “Δ δαηδαιψδεο ΐελεηία κε ηα θαλάιηα ηεο απνηειεί ζηελ αθήγεζε ηνπ Πφιν ηελ ηδεαηή Πφιε, απφ ηελ νπνία φιεο νη άιιεο πφιεηο πξνέξρνληαη θαη ζηελ νπνία αλαθέξνληαη.”38 Μηα ή πεξηζζφηεξεο πφιεηο εθθνιαπηφκελεο κέζα ζηελ ηδεαηή, δε ζεκαίλεη πσο ζα αληαπνθξίλνληαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Σαμηδηψηεο ζε κηα πφιε, θαηαθηάλνπκε θαη δηαβάδνπκε ηνλ ηφπν κέζα απφ ήδε ππάξρνπζεο εηθφλεο ηνπ κπαινχ θαη κέζα απφ βηψκαηα. Ώκέζσο ινηπφλ θαη αζπλαίζζεηα κεηαθέξεηο ηελ „ηδεαηή πφιε‟ απφ φπνπ πξνέξρεζαη, ζηνλ μέλν ηφπν. Ο Μάξθν Πφιν βιέπεη ζε θάζε πφιε ηεο απηνθξαηνξίαο ηε ζθηά ηεο πφιεο ηεο ΐελεηίαο. “Κάζε πφιε ζα ήηαλ έλαο ηξηζδηάζηαηνο θαζξέθηεο πνπ ζα αληαλαθινχζε ηελ χπαξμε ηεο επφκελεο πφιεο.”39

37

Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, Οη πφιεηο θαη ην φλνκα, ζει. 156 38 Θνδσξήο Υηψηεο, Πξαγκαηηθέο Πφιεηο: Αηαβάδνληαο ηηο Ώφξαηεο Πφιεηο ηνπ Ίηαιν Καιβίλν 39 Robert Smithson, Un recorrido por los monumentos de Passaic, Nueva Jersey, ζει. 26, cada ciudad sería un espejo tridimensional que reflejaría la existencia de la siguiente ciudad.

Οξίδνληαο ηελ πφιε ζαλ έλα ζχλνιν, αζπαδφκαζηε ηελ παξαπάλσ άπνςε θαη αληηιακβαλφκαζηε πσο εκπεξηέρεη ρψξνπο πεξηνδηθνχο, κε θνηλά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πφιεο. Βμαξηάηαη βέβαηα θαη πσο νξίδεηο ηελ πφιε. Ώλαθέξεηαη απφ πνιινχο πσο ε πφιε είκαζηε εκείο, άξα ηειηθά, φπνπ θαη αλ βξηζθφκαζηε δεκηνπξγνχκε „πφιε‟; Θα κπνξνχζε ην βαγφλη ελφο ηξαίλνπ λα είλαη κία εθήκεξε πφιε; Σν βαγφλη θηλείηαη ζην ρσξνρξφλν θαη καδί ν „πιεζπζκφο‟ ηνπ αθήλεηαη λα παξαζπξζεί. ΋ινη εθεί κέζα δξνπλ· άιινη θνηκνχληαη, άιινη δηαβάδνπλ, άιινη παξαηεξνχλ ην ηνπίν πνπ κφιηο πξνζπέξαζαλ. Έλαο ηχπνο κε θηζάξα κπαίλεη κέζα θαη μαθληθά φινη κεηαηξέπνληαη ζε ζεαηέο θαη νη ζηηγκέο ζπλερψο αιιάδνπλ. “Έλα βαγφλη πην πίζσ, έλα πην κπξνζηά, δχν ζχκπαληα δηαθνξεηηθά απφ ην δηθφ κνπ, δχν δηαθνξεηηθέο πφιεηο θαη ε πξαγκαηηθφηεηα πνπ κέλεη πίζσ ή πνπ ηειηθά αθνινπζεί ηηο αιιαγέο.”40

40

Leandro Gallo, Revista Hipo-Tesis,

número B, 2010, El movimiento y la ciudad, ζει. 4, Un vagón atrás, otro adelante, dos universos distintos del mío, dos ciudades distintas y la real que atrás va quedando o bien se va transformando.

ΣΟΤΡΕ΢ΣΕΚΟΕ ΟΑΔΓΟΕ

“Η season, δειαδή νη κήλεο Μάηνο, Ινύληνο θαη Ινύιηνο, είλαη ε θαιύηεξε επνρή λα επηζθεθζείηε ην Λνλδίλν: ην Κνηλνβνύιην ζπλεδξηάδεη, ε πςειή θνηλσλία κέλεη ζην άζηπ, νη πξσηαγσληζηέο θαηαιακβάλνπλ ηε ζθελή ησλ κεγάισλ ζεάηξσλ, αλνίγνπλ νη εθζέζεηο δσγξαθηθήο. Σελ ππόινηπε ρώξα (κε εμαίξεζε ηα βνπλά) κπνξείηε λα ηελ επηζθεθζείηε όιν ηνλ ρξόλν.” Οδεγόο Baedeker (έθδνζε 1907)41

41

Georges Perec, Υνξείεο Υώξσλ, ζει. 90

38

Σνπξηζηηθφο νδεγφο. Ο νδεγφο ηεο πφιεο. Μηα πφιε ζηηο ζειίδεο ελφο βηβιίνπ. “Δ πφιε ζαλ έλα ζχλνιν απνηειεί έλα δίθηπν απφ πνιιαπιά λνήκαηα. Δ πφιε κπνξεί λα δηαβαζηεί θαη σο έλα θείκελν. Ώο πάξνπκε σο παξάδεηγκα ηνπο ηαμηδησηηθνχο νδεγνχο πνπ θπθινθνξνχλ ζην εκπφξην θαη ππάξρνπλ ζην δηαδίθηπν. Κάζε ηνπξηζηηθφο ράξηεο, θάζε ηαμηδησηηθφο νδεγφο έρεη σο ζθνπφ λα πξνηξέςεη ηνλ επηζθέπηε λα επηζθεθηεί ζπγθεθξηκέλα ζεκεία ζηελ πφιε ηελ νπνία έρεη θηάζεη. Με απηφ ηνλ ηξφπν ε γεσγξαθία ηεο πφιεο θαη ε ζεκαζία ηεο θαηά θάπνην ηξφπν δηακνξθψλνληαη εθ λένπ.”42

ηαμηδησηηθνί νδεγνί, σο πξσηφηππν αιιά θαη σο κεηάθξαζκα, θέξλνπλ ζε επαθή ηνλ αλαγλψζηε – ηνπξίζηα, πξαγκαηηθφ ή δπλεηηθφ, κε έλαλ πνιηηηζκφ δηαθνξεηηθφ απφ ηνλ δηθφ ηνπ θαη ηνλ θαινχλ λα ηνλ αλαθαιχςεη.”43

εμσηηθνχο θαη ζπλαξπαζηηθνχο. Οη ηνπξίζηεο ρξεζηκνπνηνχλ απηέο ηηο εηθφλεο γηα λα ηνπο βνεζήζνπλ λα θαηαιάβνπλ πνηνί είλαη απηνί νη άλζξσπνη θαη πψο δηαθέξνπλ απφ ηνπο ίδηνπο.”44

Δ δνκή ηνπ βηβιίνπ ρσξίδεηαη ζε 4 θεθάιαηα: Μάζεηε γηα ηελ – πόιε –, Μηα κεγάιε βφιηα ζηε – πόιε –, Οδεγφο δηακνλήο, Οδεγφο επηβίσζεο.

Δ εηζαγσγηθή ελφηεηα Μάζεηε γηα ηελ –πόιε – παξνπζηάδεη ηε γεσγξαθία θαη ηελ ηζηνξία ηεο πφιεο θαη καο ελεκεξψλεη γηα ηηο εθδειψζεηο πνπ γίλνληαη ζηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο. Γίλεηαη κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο, ηνπ πιεζπζκνχ, ηεο δσήο ησλ θαηνίθσλ ζήκεξα θαη αθνινπζεί ε ηζηνξηθή αλαδξνκή απφ ηνπο πξψηνπο θάηνηθνπο ηεο πφιεο θαη ηα θπξηφηεξα γεγνλφηα πνπ ζεκάδεςαλ ηελ πφιε κέρξη

Οη Del Casino θαη Hanna ππνζηεξίδνπλ φηη “πνιινί ηνπξηζηηθνί ράξηεο ζπκπεξηιακβάλνπλ εηθφλεο ησλ αλζξψπσλ ή ησλ „νηθνδεζπνηψλ‟ νη νπνίνη θάλνπλ ηνπο ηνπξηζηηθνχο ρψξνπο κνλαδηθνχο,

Έλα βηβιίν πνπ πεξηέρεη φ,ηη πξέπεη λα μέξεηο γηα ηελ πφιε πνπ πξφθεηηαη λα επηζθεθζείο. Πξηλ απφ έλα ηαμίδη πξνζπαζνχκε λα κάζνπκε πιεξνθνξίεο γηα ηνλ πξννξηζκφ καο: ηζηνξία, αμηνζέαηα, ήζε θαη έζηκα, ηνπο ιφγνπο πνπ θεκίδεηαη ε πφιε. ΋ια απηά θαη πνιιά άιια κπνξείο λα ηα βξεηο ζε έλα ηαμηδησηηθφ νδεγφ. Βίλαη έλα ρξήζηκν εξγαιείν γηα ηελ πινήγεζε καο ζε κηα μέλε πφιε. Ο νδεγφο „αλνίγεη ηελ φξεμε‟ γηα ηαμίδηα. “Έλα απφ ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηνπξηζηηθνχ ιφγνπ είλαη ε δηαπνιηηηζκηθή ηνπ δηάζηαζε. Σν ζηνηρείν απηφ εθδειψλεηαη έληνλα ζηνπο ηαμηδησηηθνχο νδεγνχο. Πην ζπγθεθξηκέλα, κέζα απφ ηα θείκελά ηνπο, νη 44 42

Θνδσξήο Υηψηεο, Πξαγκαηηθέο πφιεηο: Αηαβάδνληαο ηηο Ώφξαηεο Πφιεηο ηνπ Ίηαιν Καιβίλν

43

Σνπξηζηηθφο Λφγνο θαη Μεηάθξαζε: ε πεξίπησζε ησλ ηαμηδησηηθψλ νδεγψλ, Μαξία Σεξέδα Παπατσάλλνπ

V.Del Casino, M.Hanna, Representations and identities in tourist map spaces, Progress in Human Geography 20(1): 2000, ζει. 25

ζήκεξα. ΢ηε ζπλέρεηα γίλεηαη ιφγνο γηα ηηο ηέρλεο (ινγνηερλία, αξρηηεθηνληθή, ηέρλε, θηλεκαηνγξάθνο, ζέαηξν, ρνξφο) θαη ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά. “Μέζα απφ ηα ζχληνκα θείκελα θαζψο θαη ηα ζρεδηαγξάκκαηα, ηνπο ράξηεο αιιά θαη ηηο εηθφλεο ηνπο νη ηαμηδησηηθνί νδεγνί ελδχνληαη ην ξφιν ηνπ πνιηηηζκηθνχ δηακεζνιαβεηή (culture mediator), θέξλνληαο ζε επαθή δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο.”45 ΢ηελ επφκελε ελφηεηα ηνπ βηβιίνπ, ζπλαληάκε ηελ πφιε ρσξηζκέλε ζε πεξηνρέο, φπνπ καο παξνπζηάδνληαη ε θαζεκία μερσξηζηά κε φια ηα βαζηθά αμηνζέαηα θαη κε ην ηνπφζεκν ηνπο ζηε πξψηε ζειίδα. ΢ην θάησ κέξνο θάζε ζειίδαο, ηνπο αληηζηνηρεί δηαθνξεηηθφο ρξσκαηηθφο θψδηθαο, πνπ ζε θαηαηνπίδεη ζην βηβιίν κε κεγαιχηεξε επθνιία. ΢ηελ αξρή έρνπκε έλα ράξηε ηεο πεξηνρήο θαη έλαλ θαηάινγν κε ηα θπξηφηεξα αμηνζέαηα, φπσο επίζεο θαη έλα κηθξφηεξν ράξηε ηεο πφιεο πνπ καο πξνζαλαηνιίδεη ζην κέξνο πνπ κειεηάκε ζε ζρέζε κε απηή. Τπάξρνπλ ράξηεο, θσηνγξαθίεο θαη ιεπηνκεξήο εηθνλνγξάθεζε, πνπ καο πξν(ζ)θαινχλ λα επηζθεθζνχκε θαη λα αλαθαιχςνπκε απηά ηα θνκκάηηα. Λίγα ιφγηα γηα ηε γεληθή εηθφλα θαη ην ραξαθηήξα ηεο πεξηνρήο θαη 45

Σνπξηζηηθφο Λφγνο θαη Μεηάθξαζε: ε πεξίπησζε ησλ ηαμηδησηηθψλ νδεγψλ, Μαξία Σεξέδα Παπατσάλλνπ

40

γηα ηνλ ηξφπν πσο κπνξνχκε λα θηάζνπκε γξήγνξα ρξεζηκνπνηψληαο ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο (ζηάζεηο κεηξφ, ιεσθνξείσλ) θαζψο θαη αλαιπηηθέο πιεξνθνξίεο γηα ην θάζε αμηνζέαην. ΢ηηο ζειίδεο πνπ αθνινπζνχλ έλαο αθφκα ράξηεο αλνίγεηαη, κε κηα πξνηεηλφκελε δηαδξνκή ψζηε αθνινπζψληαο ηελ πεξλάο απφ φια ηα θηίξηα θαη ηνπο δξφκνπο πνπ έρνπλ θάπνην ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ. Σνλίδνληαη φζα πξέπεη λα πξνζέμνπκε ζηε πεξηνρή κε ιίγα ιφγηα γηα ην θάζε έλα θηίξην, δξφκν, πιαηεία θαη κε ηε ζεηξά καο δηαιέγνπκε απηά πνπ καο ελδηαθέξνπλ θαη ηα επηζθεπηφκαζηε. ΢θνπφο δελ είλαη ν νδεγφο λα καο επηβάιεη ηη ζα δνχκε, αιιά λα καο δψζεη ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο θαη επηινγέο ψζηε λα απνθαζίζνπκε νη ίδηνη πσο ζέινπκε λα δξάζνπκε. Ώθνινπζνχλ ηα θπξηφηεξα αμηνζέαηα κε πνιιέο ιεπηνκέξεηεο, θαηφςεηο, ηνκέο, αμνλνκεηξηθά ζρέδηα θαη πιεξνθνξίεο γηα ηηο ψξεο ιεηηνπξγίαο. Ώθνχ ηειεηψζεη ην θεθάιαην ηεο πφιεο αλά πεξηνρέο, αθνινπζεί ν νδεγφο γηα ηα πεξίρσξα θαη κία ζχγθξηζε απηψλ κε ηελ πφιε. “Ώλ θαη ηππηθά αλήθνπλ ζηελ πφιε ηεο Νέαο Τφξθεο, ην θιίκα ζηα πεξίρσξα είλαη αξθεηά δηαθνξεηηθφ. Βδψ δελ ππάξρνπλ νπξαλνμχζηεο, παξά κφλν απιά ζπίηηα. Ώθφκα θαη νη θάηνηθνη ησλ πεξηνρψλ

απηψλ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ έθθξαζε “πεγαίλσ ζηελ πφιε” ελλνψληαο φηη πεγαίλνπλ ζην Μαλράηαλ.”46 Ώλαθέξνληαη ηα αμηνζέαηα πνπ κπνξεί λα ηληξηγθάξνπλ ηνλ ηνπξίζηα λα ηα αλαθαιχςεη, ηζηνξηθνί δξφκνη, θηίξηα, κνπζεία, πάξθα θαη θήπνη, θνηκεηήξηα, αθηέο. Βδψ γηα ηελ θάζε ζπλνηθία έρνπκε κηα ζχληνκε πεξηγξαθή, ην θπξηφηεξν αμηνζέαην θαη ιεπηνκέξεηεο γηα ηε κεηαθνξά. Καη έρνληαο ήδε εμεηάζεη ηα αμηνζέαηα θαη ηηο πεξηνρέο πνπ ζέινπκε λα δνχκε, ξίρλνπκε κηα καηηά ζηηο επφκελεο ζειίδεο κε ηηο πξνηεηλφκελεο δηαδξνκέο πεξηπάηνπ ζε φιε ηε πφιε. Γίλεηαη ιφγνο γηα ηηο γεηηνληέο απφ ηηο νπνίεο πξνηείλεηαη λα πεξάζνπκε θαη γηα ηελ απφζηαζε ζα δηαλχζνπκε. Πξνηείλνληαη πξντφληα γηα ηα νπνία θεκίδεηαη ε πεξηνρή θαζψο θαη ηζηνξηθά θαθέ ε εζηηαηφξηα. “Πεξίπαηνο ελελήληα ιεπηψλ ζην Greenwich Village θαη ζην SoHo”. ΐιέπνπκε ηε δηαδξνκή ζην ράξηε θαη απνθαζίδνπκε αλ ζέινπκε λα ηελ αθνινπζήζνπκε, ή λα ηελ ηξνπνπνηήζνπκε αιιάδνληαο ηελ πνξεία θαη πεξλψληαο απφ άιια ζεκεία ηα νπνία ζεσξνχκε πην ελδηαθέξνληα. ΢θνπφο είλαη ν θαζέλαο απφ καο κειεηψληαο ηνλ λα απνθαζίδεη ηη ζέιεη λα δεη, θαη κε βνεζφ ηνλ νδεγφ λα

46

DK Eyewitness Travel Guides York, Dorling Kindersley

New

κπνξέζεη λα πξνζαλαηνιηζηεί θαη λα βηψζεη κία μέλε πφιε. “Κάπνηνη ράξηεο απεηθνλίδνπλ ηνπξίζηεο πνπ εκπιέθνληαη ζηηο δξαζηεξηφηεηεο γηα ηηο νπνίεο νη ηνπξηζηηθνί ρψξνη παξάγνληαη, επηβεβαηψλνληαο ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ηνπξίζηα θαη θαηεπζχλνληαο ηελ αλαπαξαγσγή ηεο ζε απηνχο ηνπο ρψξνπο. Με απηνχο θαη κε άιινπο ηξφπνπο, νη ηνπξηζηηθνί ράξηεο ζπλεηζθέξνπλ ζηελ παξαγσγή ηεο ηαπηφηεηαο θαη κπνξνχλ λα καο βνεζήζνπλ λα θαηαιάβνπκε ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζηελ ηαπηφηεηα, ηελ αλαπαξάζηαζε θαη ην ρψξν.”47 Οη πην ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο γηα ην πνπ λα κείλεηε, εζηηαηφξηα θαη κπαξ, αγνξέο θαη ςπραγσγία βξίζθνληαη ζηηο ηειεπηαίεο ζειίδεο θαη είλαη ρσξηζκέλα αλά πεξηνρή θαη κε πιεξνθνξίεο γηα ην θάζε έλα (δηεχζπλζε, ηειέθσλν). Ο νδεγφο επηβίσζεο καο παξέρεη ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο φπσο ψξεο ιεηηνπξγίαο επηρεηξήζεσλ θαη κνπζείσλ, ηνπξηζηηθέο πιεξνθνξίεο, νξγαλσκέλεο μελαγήζεηο, πιεξνθνξίεο γηα θνηηεηέο, πξεζβείεο θαη πξνμελεία, ζξεζθεπηηθέο ιεηηνπξγίεο, πιεξνθνξίεο γηα πξνζσπηθή αζθάιεηα θαη πγεία, επείγνληα πεξηζηαηηθά, ζπλάιιαγκα θαη ηνπηθφ λφκηζκα, ηειεθσληθέο 47

V.Del Casino, M.Hanna, Representations and identities in tourist map spaces, Progress in Human Geography 20(1): 2000, ζει. 25

θαη ηαρπδξνκηθέο ππεξεζίεο θ.α. Πιεξνθνξίεο γηα ηα κεηαθνξηθά κέζα, εηζηηήξηα θαη θάξηεο δηαξθείαο κεηξφ θαη ιεσθνξείσλ ψζηε λα μέξεηο λα πεξηεγεζείο ζηελ πφιε θαη λα ηελ γλσξίζεηο. Ώθνινπζεί επξεηήξην νδψλ ηεξαξρεκέλεο αιθαβεηηθά, θαη έλαο θαλαβνπνηεκέλνο ράξηεο γηα ηελ εχθνιε εχξεζή ηνπο. ΢ηε ηειεπηαία ζειίδα βξίζθεηαη ν ράξηεο ηνπ κεηξφ ηεο πφιεο, θαζψο θαη βνεζεηηθφ θείκελν γηα ην πσο λα ηνλ ρξεζηκνπνηήζεηε. “Δπηζηξέθνληαο από ηηο απνζηνιέο πνπ ηνπ αλέζεηε ν Κνπκπιάη, ν επηλνεηηθόο μέλνο απηνζρεδίαδε παληνκίκεο πνπ ν εγεκόλαο έπξεπε λα εξκελεύζεη: κηα πόιε είρε ζρεδηαζηεί από ην άικα ελόο ςαξηνύ πνπ πξνζπαζώληαο λα μεθύγεη από ην ζηόκα ηνπ θνξκνξάλνπ έπεθηε ζε έλα δίρηπ, κηα άιιε πόιε από έλαλ γπκλό άλζξσπν πνπ πεξλνύζε κέζα από ηε θσηηά ρσξίο λα θαίγεηαη, κηα ηξίηε από έλα θξαλίν πνπ έζθηγγε αλάκεζα ζηα πξαζηληζκέλα από ηε κνύρια δόληηα ηνπ κία ζηξόγγπιε, πάιιεπθε πέξια. Ο Μεγάινο Υαλ απνθσδηθνπνηνύζε ηα ζεκάδηα, όκσο ν δεζκόο αλάκεζα ζε απηά θαη ηνπο ηαμηδεκέλνπο ηόπνπο παξέκελε αβέβαηνο: δελ ήμεξε πνηέ αλ ν Μάξθν ήζειε λα ηνπ απεηθνλίζεη κηα πεξηπέηεηα πνπ ηνπ είρε ιάρεη ζε θάπνην ηνπ ηαμίδη, θάπνην από ηα θαηνξζώκαηα

ηνπ ηδξπηή ηεο πόιεο, ηελ πξνθεηεία ελόο αζηξνιόγνπ, έλα αίληγκα ή έλαλ ζπιιαβόγξηθν απιώο γηα λα ππνδείμεη έλα όλνκα… ΢ην κπαιό ηνπ Υαλ ε απηνθξαηνξία αληηθαζξεθηηδόηαλ ζε κηα έξεκν από επκεηάβιεηα θαη αληαιιάμηκα κεηαμύ ηνπο ζηνηρεία, όπσο είλαη νη θόθθνη ηεο άκκνπ, από ηα νπνία αλαδύνληαλ γηα θάζε πόιε θαη επαξρία θηγνύξεο πνπ ππνλννύζαλ νη ινγόγξηθνη ηνπ Βελεηνύ.”48 Ο Calvino ζην ζχλνιν ηνπ βηβιίνπ παξαιιειίδεη ηηο αθεγήζεηο ηνπ Πφιν κε ηε δεκηνπξγία ηνπ ηνπξηζηηθνχ ράξηε. Ώθήλεη λα ελλνεζεί πσο ν απηνθξάηνξαο ησλ Σαξηάξσλ έρεη αλαζέζεη ζην Μάξθν Πφιν ηε ραξηνγξάθεζε 48

Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, ζει. 42

νιφθιεξεο ηεο απηνθξαηνξίαο. Σνπ δεηά έλαλ ηνπξηζηηθφ ράξηε ν νπνίνο δελ αλαθέξεηαη κνλάρα ζε γεσγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο ζχκθσλα κε ηηο αθεγήζεηο, αιιά θαη ζε φια ηα ζηνηρεία πνπ δνκνχλ ηελ εηθφλα κηαο πφιεο. Ο ηνπξηζηηθφο νδεγφο είλαη φπσο έρνπκε αλαθέξεη έλα ρξήζηκν εξγαιείν θαη ππμίδα γηα λα δεηο θαη λα δήζεηο κηα μέλε πφιε. ΢ηηο ζειίδεο ηνπ, ε πφιε αλαιχεηαη ζε θνκκάηηα, θείκελν, ράξηεο, θσηνγξαθίεο, ζθίηζα, απφ πεξηνρέο θαηλνκεληθά αλεμάξηεηεο κεηαμχ ηνπο, πνπ φιεο καδί θαη κε φια ηα κέζα ζπγθξνηνχλ ηελ πφιε. “Λεηηνπξγεί ζαλ έλαο ράξηεο θαηεχζπλζεο θπθινθνξίαο. Με ηελ επξχηεξε έλλνηα, κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζαλ γεληθφ πιαίζην αλαθνξάο εληφο ηνπ νπνίνπ ην άηνκν κπνξεί λα ελεξγήζεη ή ζην νπνίν κπνξεί λα απνδίδεη ηηο γλψζεηο ηνπ.”49 ΢ην ρέξη ζνπ είλαη ινηπφλ λα ζπλδέζεηο φια ηα θνκκάηηα, ζαλ λα θηηάρλεηο έλα πάδι, απιά θάλνληαο κηα βφιηα ζηελ πφιε θαη ιακβάλνληαο ηε δηθή ζνπ εηθφλα. Έλα βηβιίν γηα φινπο, αιιά ν θαζέλαο ην „δηαβάδεη‟ δηαθνξεηηθά αλάινγα κε ηα ελδηαθέξνληά ηνπ, ηελ ειηθία ηνπ, ηελ αζρνιία ηνπ. Ο θαιχηεξνο ηξφπνο γηα 49

Kevin Lynch, The image of the city, ζει. 126,[…]it acts as a map for the direction of movement; in a broader sense it can serve as a general frame of reference within which the individual can act, or to which he can attach his knowledge.

42

λα δεηο κηα πφιε θαη λα ηε ζπκάζαη είλαη λα ηελ αλαθαιχςεηο, λα ραζείο ζε κηθξά δξνκάθηα θαη λα βξεηο ην δξφκν ζνπ απφ ηα ζεκάδηα ηεο. ΋ινη θάπνηα ζηηγκή έρνπκε ραζεί θαη εθεί είλαη πνπ παξαηεξείο πξαγκαηηθά ηελ πφιε. Ώθνχ δεηο θαη δηαβάζεηο φζα ζνπ παξνπζηάδεη ν νδεγφο, κπνξείο λα θηλεζείο άλεηα θαη λα ελψζεηο ηα θνκκάηηα· ε εκπεηξία ζνπ κε ηε ζεηξά ηεο, ζα αλαιπζεί θαη απηή ζε ηζηνξίεο πνπ ζα δηεγείζαη, εηθφλεο πνπ ζα έρεηο ηξαβήμεη, ράξηεο απφ κλήκεο πνπ ζα ζρεδηάζεηο πξνζπαζψληαο λα εμεγήζεηο ζε θίινπο ζνπ πνχ ήηαλ ην θαθέ πνπ θαζφζνπλ θαη ράδεπεο ηελ φςε ηεο απέλαληη πνιπθαηνηθίαο. “Ξέξεηο λα πεγαίλεηο απφ ηνλ ζηδεξνδξνκηθφ ζηαζκφ ή ην air terminal ζην μελνδνρείν ζνπ. Παξαθαιάο κέζα ζνπ λα κελ είλαη απφκεξν. Θέιεηο λα είζαη ζην θέληξν. Μειεηάο πξνζεθηηθά ην ράξηε ηεο πφιεο. Βληνπίδεηο ηα κνπζεία, ηα πάξθα, ηα κέξε πνπ ζνπ ζπλέζηεζαλ λα παο λα δεηο νπσζδήπνηε. Πεγαίλεηο ζηηο πηλαθνζήθεο θαη ηηο εθθιεζίεο. Θα „ζειεο λα πεξπαηήζεηο, λα βνιηάξεηο, αιιά δελ ηνικάο· δελ κπνξείο λα πάξεηο έλα δξφκν θη φπνπ ζε βγάιεη, γηαηί θηλδπλεχεηο λα ραζείο· θη νχηε βαδίδεηο πξαγκαηηθά – δηαζθειίδεηο. Καιά θαιά δελ μέξεηο ηη λα πξνζέμεηο. ΢ρεδφλ ζπγθηλείζαη φηαλ πέθηεηο πάλσ ζην γξαθείν ηεο εζληθήο ζνπ αεξνπνξηθήο εηαηξίαο, ζρεδφλ ζνπ „ξρνληαη δάθξπα ζηα κάηηα φηαλ βιέπεηο θξεκαζκέλε ζην θηφζθη κηα εθεκεξίδα απφ ηνλ ηφπν ζνπ. Καλέλα κέξνο δελ ζπλδέεηαη κε κηαλ αλάκλεζε, έλα ζπλαίζζεκα, έλα πξφζσπν.(...)΢πρλά, απ‟ απηέο ηηο πφιεηο πνπ επηζθέπηεζαη αθξνζηγψο, θξαηάο κηαλ αλάκλεζε ηεο αλαπνθαζηζηηθφηεηάο ζνπ, ησλ δηζηαθηηθψλ ζνπ βεκάησλ, ηνπ βιέκκαηνο ζνπ πνπ δελ ήμεξε πνπ λα ζηξαθεί θαη πνπ ην ζπγθηλνχζε ην νηηδήπνηε” Georges Perec, Υνξείεο Υψξσλ, ζει. 88

ΛΟΓΟΣΒΥΝΕΏ “Ο ζπγγξαθέαο ζέιεη λα πείζεη ηνλ αλαγλώζηε ηεο πξαγκαηηθήο ελεξγήο θνζκηθήο δύλακεο ζηηο εηθόλεο ηεο „πηήζεο‟. Τπάξρεη κία πίζηε πνπ αθόκε πεξηζζόηεξν από ην λα ζεθώλεη βνπλά, ηα θάλεη λα πεηά. Ίζσο νη θνξπθέο λα κελ είλαη θηεξά; Γηα λα πξνθαιέζεη ηε ζπκπάζεηα ηνπ αλαγλώζηε γηα ηε θαληαζία, ν ζπγγξαθέαο ηελ δηεγείξεη θαη ηελ παξαθηλεί. Μνπ θαίλεηαη λα αθνύσ ηνλ πνηεηή λα ιέεη: „Θα πεηάμεηο ηειηθά αλαγλώζηε; Θα παξακείλεηο θαζηζκέλνο, παζεηηθόο ελώ όιν ην ζύκπαλ ηείλεη λα πεηάμεη;‟ Σα βηβιία επίζεο έρνπλ ηε δηθή ηνπο νλεηξνπόιεζε. Σν θαζέλα έρεη έλα ηόλν νλεηξνπόιεζεο, αθνύ όιε ε νλεηξνπόιεζε ππνινγίδεηαη κε έλα ζπγθεθξηκέλν ηόλν. Δάλ πνιύ ζπρλά δελ αλαγλσξίδνπκε ηελ ππνθεηκεληθόηεηα κίαο νλεηξνπόιεζεο, είλαη γηαηί έρνπκε απνθαζίζεη λα δηαηεξήζνπκε ηελ νλεηξνπόιεζε ζαλ έλα ζπγθερπκέλν ςπρνινγηθό ζηάδην. Αιιά ηα βηβιία πνπ νλεηξεύνληαη δηνξζώλνπλ απηό ην ιάζνο. Σα βηβιία είλαη, ινηπόλ, νη δηθνί καο αιεζηλνί δάζθαινη γηα ην όλεηξν. Υσξίο θακία ζπκπάζεηα γηα ηελ αλάγλσζε –Γηαηί δηαβάδεηο; Αιιά πώο λα ζηακαηήζεηο λα δηαβάδεηο όηαλ πξαγκαηηθά έρεηο εηζέιζεη ζηελ νλεηξνπόιεζε ηνπ βηβιίνπ;” - Gaston Bachelard, La poética de la ensoñación, Ensoñación y Cosmos, ζει. 313

Λέλε πσο κία εηθφλα αμίδεη ρίιηεο ιέμεηο, θαη δελ έρνπλ άδηθν. Έρεηο αλαξσηεζεί φκσο πνηέ, ηη ηζρχεη γηα ηελ αληίζεηε πεξίπησζε; Γηα ηηο ιέμεηο εθείλεο πνπ πεξηγξάθνπλ κία εηθφλα; Πφζν κάιινλ γηα ηηο ιέμεηο εθείλεο πνπ πεξηγξάθνπλ κία πφιε. Δ πφιε είλαη ζπρλά πξνλνκηνχρν πεδίν κειέηεο ηεο ινγνηερλίαο. Ο ζεσξεηηθφο Henri Lefebvre ππνζηήξηδε πσο “ε πφιε κπνξεί λα δηαβαζηεί ζαλ έλα θείκελν”, αιιά εκείο γλσξίδνπκε ήδε θαη ην άιιν· φηη ε πφιε κπνξεί λα δηαβαζηεί ζε έλα θείκελν, ζε έλα βηβιίν. Πνιιέο θνξέο θαηαθέξλνπκε λα νλεηξεπηνχκε – θαληαζηνχκε κία πφιε κέζα απφ ελεξγέο θαζεκεξηλέο εηθφλεο. ΢πγγξαθείο, πνηεηέο, παξακπζάδεο, βνεζνχλ ζηελ ελίζρπζε απηήο ηεο ειαθξηάο δηάζεζεο γηα νλεηξνπφιεζε θαη ηαμίδηα κέζα απφ ιέμεηο πνπ „ρηίδνπλ‟ θξάζεηο, κέζα απφ θξάζεηο πνπ „ρηίδνπλ‟ θείκελν, κέζα απφ θείκελν πνπ „ρηίδεη‟ ηφπν. Λέμεηο, θξάζεηο, θείκελα πνπ καξηπξνχλ κία ηζηνξία κε θεληξηθά πξφζσπα δηάθνξνπο αλζξψπνπο θαη πξσηαγσληζηή κία θάπνηα πφιε, κπζηθά πιαζκέλε, ππάξρνπζα, αιιαγκέλε απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Δ πφιε πνπ ζηελ θαζεκεξηλή καο δσή είλαη ν θνκπάξζνο ηεο δηθήο καο πξνζσπηθήο ηζηνξίαο, ζηε ινγνηερλία θαη ζηελ πνίεζε απφ ην παξαζθήλην έξρεηαη ζην πξνζθήλην. “Ο

44

αθεγεηήο θαηαβπζίδεηαη απξνθάιππηα ζηηο αληηλνκίεο ηνπ ηφπνπ, εηζέξρεηαη ζε άμελα ζνθάθηα, αθήλεηαη άθνβα ζε πεξηπέηεηεο αζεβείο, γπκλφο απφ αλαζηνιέο κπαίλεη ζε πνιίηηθα ρακάκ, θαηαθέξλνληαο ζην ηέινο λα ζπλαηξέζεη ηα ζηεξεφηππα πνπ ελδνκχρσο ηνλ θαηέηξπραλ κε ηηο βησκαηηθέο ηνπ εληππψζεηο, εμεηθνλίδνληαο κέζα απφ ηελ ππνθεηκεληθφηεηα θαη ην εθκπζηεξεπηηθφ χθνο ηνπ „αλνξζφδνμνπ‟ νδνηπνξηθνχ ηνπ κία Πφιε „αιιηψο‟.”50 Δ πξαγκαηηθή πφιε, αληαλαθιψληαο ην ζπγγξαθηθφ πλεχκα-βιέκκα γίλεηαη ηφπνο καγηθφο, έλα απφζπαζκα ηνπ θφζκνπ. Οη ιέμεηο πξνινγίδνπλ ηελ νκνξθηά ή ηελ αζρήκηα ή αθφκε θαη ηελ αδηαθνξία ηεο πφιεο. Βάλ είκαζηε πξνζεθηηθνί θαη „αθνχζνπκε‟ απηέο ηηο ιέμεηο, ζα δνχκε απηφ πνπ ελλννχλ. Σν επφκελν βήκα, ινηπφλ, ζηελ εμεξεχλεζε είλαη λα ζηνραζηνχκε πάλσ ζηελ έλλνηα ηεο πφιεο πνπ καο παξνπζηάδεηαη, λα ηελ εμεξεπλήζνπκε θαη ηειηθά λα θαηαλνήζνπκε ηε ζρέζε ηεο κε ηνπο αλζξψπνπο πνπ ηελ θαηνηθνχλ, κε εκάο σο αλαγλψζηεο θαη ηε ζρέζε πνπ αλαπηχζζεη. Αελ είλαη απαξαίηεην ε πεξηγξαθή λα καο βξεη ζχκθσλνπο κε ηνλ ζπγγξαθέα. Έηζη θαη αιιηψο ε πφιε κπνξεί λα έρεη

ρηιηάδεο φςεηο ,φζεο θαη ηα πξφζσπα πνπ ηε γξάθνπλ , ηε κηινχλ , ηε δηαβάδνπλ , ηελ αθνχλ , ηε βηψλνπλ.

50

51

Λίλα Παληαιέσλ, ΋ηαλ ην κπζηζηφξεκα αλαηέιιεη, Κνληέηλεξ, Εαλνπάξηνο 2010 (αλαθνξά ζηνλ βηβιίν ηνπ Γηάλλε Ξαλζνχιε „Κσλζηαληηλνχπνιε ησλ αζεβψλ‟

“Καλείο δελ κπνξεί λα κπνξεί λα πεη κε βεβαηόηεηα όηη ν Κνπκπιάη Υαλ πηζηεύεη όια όζα ηνπ ιέεη ν Μάξθν Πόιν όηαλ ηνπ πεξηγξάθεη ηηο πόιεηο πνπ γλώξηζε ζηηο απνζηνιέο ηνπ, αιιά ζίγνπξα ν απηνθξάηνξαο ησλ Σαξηάξσλ ζπλερίδεη λα αθνύεη ηνλ λεαξό Βελεηό κε κεγαιύηεξε πεξηέξγεηα θαη πξνζνρή από όζν νπνηνλδήπνηε άιινλ απεζηαικέλν ή αληρλεπηή ηνπ.”51 Σα ινγνηερληθά θείκελα καο πξνζθέξνπλ ηελ επθαηξία λα κεηαθεξζνχκε ζε πφιεηο πξαγκαηηθέο θαη ζπγρξφλσο άγλσζηεο, ζε πφιεηο θαληαζηηθέο θαη κπζηεξηψδεηο θαη ζπγρξφλσο πξνζπειάζηκεο θαη βηψζηκεο, κε ην ράξηε ηεο θαληαζίαο θαη ηεο κλήκεο γηα νδεγφ.52 Μεηαθεξφκαζηε ζην ρξφλν, ζε δηάθνξεο επνρέο, βηψλνληαο γεγνλφηα θαη ζπιιέγνληαο πιεξνθνξίεο. Βμάιινπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κία πφιε είλαη αξθεηά κεγάιε γηα λα ηελ επηζθεθζείο θαη λα ηε γλσξίζεηο νιφθιεξε. Οη ιέμεηο ζπλζέηνπλ ηελ έλλνηα ηεο πφιεο κε κπζνπιαζηηθά θαη ηζηνξηθά ζηνηρεία κε θπξίαξρν ζηφρν ηελ αλαπαξάζηαζή ηεο. Σν ζχκπαλ νιφθιεξν κπνξεί λα Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, ζει. 21 52 Katharine Harmon, You are here, Memory Maps, ζει.130 I noticed more and more that memory was my map

πεξηέιζεη ζε κία ιέμε ή ζε κία θξάζε θαη έηζη “ν πνηεηήο δηαηάδεη ηνλ θφζκν λα κεηαηξαπεί απφ έλα θφζκν ηνπ βιέκκαηνο, ζε έλα θφζκν ηεο ιέμεο.”53 Μέζα απφ ηηο ιέμεηο θαη ηηο ζειίδεο εθηφο απφ ηελ αλαπαξάζηαζε ηνπ ρψξνπ κίαο πφιεο, πξνβάιιεηαη θαη ε αλαπαξάζηαζε ηεο δσήο ησλ θαηνίθσλ, ησλ θνηλσληθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ηα ήζε θαη ηα έζηκα, ηζηνξίεο αλζξψπσλ, ζπλαηζζήκαηα. “΢ηελ Δξζηιία, γηα λα νξηνζεηήζνπλ ηηο ζρέζεηο πνπ ζηεξίδνπλ ηε δσή ηεο πόιεο, νη θάηνηθνη ηξαβάλε θισζηέο αλάκεζα ζηηο γσλίεο ησλ ζπηηηώλ, άζπξεο ή καύξεο ή γθξίδεο ή αζπξόκαπξεο αλάινγα αλ δειώλνπλ ζρέζεηο ζπγγέλεηαο, ζπλαιιαγήο, εμνπζίαο, εθπξνζώπεζεο. ΋ηαλ νη θισζηέο γίλνπλ πνιιέο θαη δελ κπνξεί θαλείο λα πεξάζεη αλάκεζά ηνπο, νη θάηνηθνη θεύγνπλ: ηα ζπίηηα μεκνληάξνληαηκέλνπλ κνλάρα νη θισζηέο θαη ηα ζηεξίγκαηα ησλ θισζηώλ.”54 Φάρλνπκε λα βξνχκε, κέζα απφ ηηο άιινηε ζθνηεηλέο θαη άιινηε θσηεηλέο γσληέο ηνπ ζπγγξαθηθνχ κπαινχ θαη ησλ ηζηνξηψλ ηνπ, αλαθνξέο ζε γλψξηκεο πφιεηο, λα ζπιιάβνπκε ηελ έλλνηα ηεο

πφιεο θαη ηε κνξθή ηεο, λα θαηαλνήζνπκε ηη είλαη απηφ πνπ καο πξνθαιεί ηνλ ππέξηαην πφζν λα ην δηαβάζνπκε, θαη λα θαηαθέξνπκε λα αληρλεχζνπκε ηα κπζηηθά ηνπ αζηηθνχ ηνπίνπ. “Βπηθνηλσλνχκε κε ηνλ ζπγγξαθέα γηαηί επηθνηλσλνχκε κε ηηο εηθφλεο πνπ θείηνληαη θπιαγκέλεο ζηνλ θφλην ηνπ θαζελφο καο.”55 Τπάξρνπλ δηεγήκαηα ζηα νπνία ν ζπγγξαθέαο είλαη θαη ν πξσηαγσληζηήο. Μαο παξνπζηάδεη ηελ εκπεηξία ηνπ ζηελ πφιε ζε α‟ εληθφ πξφζσπν, είηε πεξηθεξφκελνο ζηνπο δξφκνπο ηεο, είηε έρνληαο απνζπξζεί ζε εζσηεξηθνχο ρψξνπο επηζθνπψληαο θαιχηεξα ηε δσή εθεί έμσ. Έηζη ζπκβαίλεη ζην αθήγεκα „Έμη λχρηεο ζηελ Ώθξφπνιε‟ ηνπ Γ. ΢εθέξε. Αηακέζνπ ηνπ ραξαθηήξα, εμεηάδεη ηε δσή ζηελ Ώζήλα ηνπ ‟20 θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο επηξξνήο ηεο ζην άηνκν. ΢ην κπζηζηφξεκα, κία παξέα παηδηψλ δειψλεη πσο ζα αλεβαίλεη ζηελ Ώθξφπνιε θάζε παλζέιελν γηα ηνπο επφκελνπο έμη κήλεο. Ο θεληξηθφο ραξαθηήξαο ηνπ ΢εθέξε πεξηπιέθεηαη εξσηηθά κε δχν θνπέιεο ηεο παξέαο θαη ππφ ηε “ζθηά ηεο Ώθξφπνιεο, ελφο ηφπνπ ζρεδφλ άρξνλνπ, μεθηλά έλα ηαμίδη ζρεδφλ κπζηηθηζηηθφ

φπνπ ε παλζέιελνο ζα νδεγήζεη ηνλ ραξαθηήξα καο ζε εζσηεξηθή θάζαξζε.” Δ ηαπηφηεηα ηεο πφιεο παξνπζηάδεηαη θαηαθεξκαηηζκέλε θαη απηφ αληαλαθιάηαη ζηελ απνπζία ζπλνρήο ηεο ίδηαο ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ θεληξηθνχ πξνζψπνπ. Ο ΢εθέξεο „παίδεη‟ κε ςπρνγξαθηθνχο φξνπο θαη ηελ έλλνηα ηνπ dérive θαη θάλεη ιφγν έκκεζα κέζσ ηεο δξάζεο ησλ ραξαθηήξσλ ηνπ γηα αιιαγή, επηζπκία, θαληαζία πιέθνληαο κία θαληαζηηθή δσή ζε κία πξαγκαηηθά ππάξρνπζα πφιε. “Έηζη –ιέεη θάπνηνο- επηβεβαηώλεηαη ε ππόζεζε πσο ν θάζε άλζξσπνο θνπβαιά ζην κπαιό ηνπ κία πόιε θηηαγκέλε κνλάρα από δηαθνξέο, κία πόιε ρσξίο ζρήκαηα θαη ρσξίο κνξθή, κία πόιε γεκάηε κόλν κε ηδηαηηεξόηεηεο.”56 Ώληίζεηα ππάξρνπλ άιινη αθεγεηέο, κπζηζηνξηνγξάθνη, νη νπνίνη εηζάγνπλ ηελ έλλνηα ηνπ flâneur, ηεο άζθνπεο δειαδή πεξηπιάλεζεο, ελφο πεξηδηαβάζκαηνο δίρσο θάπνην ζπγθεθξηκέλν πξννξηζκφ πξνο αλαδήηεζε ιεπηνκεξεηψλ ηεο πφιεο, ζηα θηίξηα θαη ζηνπο αλζξψπνπο. “Ο παξαηεξεηήο” έιεγε ν Charles Baudelaire “είλαη έλαο πξίγθηπαο πνπ ραίξεηαη παληνχ ην ηλθφγθληην ηνπ.”57

53

Gaston Bachelard, La poética de la ensoñación, ζει. 280, […]el poeta obliga al mundo a convertirse más allá de un mundo de la mirada, en un mundo de la palabra.

54 Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, Οη πφιεηο θαη νη ζπλαιιαγέο, ζει.100

55

Gaston Bachelard, La poética de la ensoñación, ζει. 294 Nos comunicamos con el escritor porque nos comunicamos con las imágenes que yacen guardadas en el fondo de nosotros mismos

56

Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, Οη πφιεηο θαη ηα ζεκάδηα, ζει. 55 57 Charles Baudelaire, Le peintre de la vie moderne, ζει.29, L'observateur est un prince qui jouit partout de son incognito

΢εκείν αλαθνξάο ηεο μέλεο ινγνηερλίαο απνηειεί ην βηβιίν ηνπ Italo Calvino „Οη Ώφξαηεο Πφιεηο‟. Ο Calvino ππνζηεξίδεη πσο νη πφιεηο είλαη θαηεμνρήλ ηφπνη γισζζηθνί θαη αλαθέξεη: “Σν βηβιίν κνπ αλνίγεη θαη θιείλεη κε εηθφλεο επηπρηζκέλσλ πφιεσλ πνπ ζπλερψο αιιάδνπλ ζρήκα θαη ράλνληαη θξπκκέλεο κέζα ζε δπζηπρηζκέλεο πφιεηο.”58 Με έλαλ έμππλν ζπγγξαθηθφ ηξφπν, παξαζέηεη πφιεηο κε πξσηαγσληζηέο ην Μάξθν Πφιν θαη ηνλ απηνθξάηνξα ηεο Κίλαο, Κνπκπιάη Υαλ. Ο Calvino παξνπζηάδεη επηλνεκέλεο πφιεηο ηηο νπνίεο έρεη ζπιιέμεη απφ θαζεκεξηλέο ηνπ ζηηγκέο59 θαη ηηο νπνίεο δηεγείηαη ν Πφιν επηζηξέθνληαο θάζε θνξά απφ ηα ηαμίδηα ηνπ. ΋ιεο νη πφιεηο, επξήκαηα ηεο θαληαζίαο ηνπ, έρνπλ ηε ζθξαγίδα ηεο γπλαηθείαο ηαπηφηεηαο· εηεξφθιεηεο ηνπνζεζίεο θαη ν ζπλδπαζκφο κε ηνλ παξαπιεξνθνξεκέλν ζπγγξαθηθφ ηνπ ηφλν πάλσ ζηηο νηθείεο πφιεηο, καο ζπλεπαίξλνπλ ζε ρψξνπο απξαγκαηνπνίεηνπο πνπ κε επθπΎα ν ζπγγξαθέαο έρεη δεκηνπξγήζεη. Αελ είλαη φκσο αλάγθε έλα κπζηζηφξεκα ή έλα πνίεκα λα αλαθέξεηαη απνθιεηζηηθά ζηελ πφιε. Μπνξεί γηα εθείλνλ ην ζπγγξαθέα ε πφιε λα ηαπηίδεηαη κε ηε δσή ησλ 58

Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, ζει. 17 59 φ.π ζει. 12 […] φια θαηέιεγαλ λα κεηακνξθψλνληαη ζε εηθφλεο πφιεσλ: ηα βηβιία πνπ δηάβαδα, νη εθζέζεηο ηέρλεο πνπ επηζθεπηφκνπλα, νη ζπδεηήζεηο κε θίινπο.

46

αλζξψπσλ, κπνξεί ε πφιε γηα εθείλνλ λα ζεκαίλεη παξειζφλ. Ο θαζέλαο ηε ζπλζέηεη δηαθνξεηηθά, πξνζπαζψληαο λα ηελ αλαπαξαζηήζεη γηα ηνλ ίδην θαη γηα ηνπο άιινπο. “Οη ζπγγξαθείο γξάθνπλ γηα ηελ επνρή πνπ έρνπλ δήζεη, δειαδή δε ζηεξίδνληαη ζε ηζηνξηθά ζηνηρεία γηα λα πεξηγξάςνπλ κία πξνγελέζηεξε επνρή απφ απηνχο. ΢ην έξγν ηνπο θπξίαξρν ξφιν παίδεη ε αηνκηθή κλήκε, ε παξαηήξεζε θαη ε βησκαηηθή εκπεηξία[...] Ο ζπγγξαθέαο κεηαθέξεη ηηο δηθέο ηνπ ρσξηθέο εκπεηξίεο αιιά θαη απηέο πνπ θαληάδεηαη φηη αληηζηνηρνχλ ζηε δσή ησλ εξψσλ ηνπ.”60 Ο Οξράλ Πακνχθ ζην κπζηζηφξεκά ηνπ „Istanbul‟, καο κεηαθέξεη ζηηο θησρνγεηηνληέο ηεο Πφιεο, ελψ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αθήγεζεο νκνινγεί πσο πνηέ ηνπ δελ είρε αληηιεθζεί απηή ηελ πιεπξά ηεο πφιεο. Πην κηθξφο πίζηεπε πσο ε Κσλζηαληηλνχπνιε έρεη κνλάρα κία φςε· ηελ πφιε ηεο κπνπξδνπαδίαο, απηή κε ηνπο πινχζηνπο θαη ηνπο θνζκνπνιίηεο. Μεγαιψλνληαο θαη θεχγνληαο απφ ην ζπίηη αλαθάιπςε πσο ηειηθά δελ ππάξρεη κφλν κία φςε, αιιά θαη άιιεο θξπκκέλεο θαιά. Ο Παπαδηακάληεο καο κεηαθέξεη ζηελ ηφηε αγξνηηθή δσή ηεο ΢θηάζνπ κε ηηο πξαγκαηηθέο ηζηνξίεο ησλ αλζξψπσλ ηεο θαη ν Καβάθεο μεηχιηγε ηα

βηψκαηα ηνπ θαη ηελ αγάπε ηνπ γηα ηελ Ώιεμάλδξεηα κε ην δηθφ ηνπ ιπξηθφ ηξφπν. Ο Νηίθελο απφ ηελ άιιε πιεπξά, πξνζδίδεη ζηηο πεξηγξαθέο ηνπ έλα ηφλν ππεξβνιήο. Έηζη ν αλαγλψζηεο κπνξεί λα πιάζεη κία εηθφλα γηα ην Κνθηάνπλ ζην βηβιίν „Σα δχζθνια ρξφληα‟ ηπιηγκέλν ζηελ θαηαρληά πνπ θξχβεη ηνλ νπξαλφ. Ο ΢ηξαηήο Σζίξθαο ζε κία ηξηινγία δηεγεκάησλ αλαζχξεη ζηελ επηθάλεηα κία Εεξνπζαιήκ, έλα Κάηξν θαη κία Ώιεμάλδξεηα πνπ έρνπλ ραζεί, ελψ ν Charles Baudelaire ζην πνίεκα „Ο θχθλνο‟ κηιάεη γηα ην δηθφ ηνπ Παξίζη, κία νηθεία πφιε πνπ αιινηξηψλεηαη. Μέζα ινηπφλ απφ απηέο ηηο αθεγήζεηο “ν ηαμηδηώηεο αλαγλσξίδεη ην ιίγν πνπ είλαη δηθό ηνπ, αλαθαιύπηνληαο ην πνιύ πνπ πνηέ δελ είρε θαη πνπ πνηέ δελ ζα έρεη.”61

60

61

΢ηαχξνο ΢ηαπξίδεο, Μλήκε Βκπεηξία ηνπ ρψξνπ, ζει. 71

θαη

Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, ζει. 49

Η Πόλις* Βίπεο· "Θα πάγσ ζ' άιιε γε, ζα πάγσ ζ' άιιε ζάιαζζα. Μηα πόιηο άιιε ζα βξεζεί θαιύηεξε απ' απηή. Κάζε πξνζπάζεηα κνπ κηα θαηαδίθε είλαη γξαθηή· θ εηλ' ε θαξδηά κνπ ζα λεθξόο ζακκέλε. Ο λνπο κνπ σο πόηε κεζ' ζην καξαζκόλ απηό ζα κέλεη. ΋πνπ ην κάηη κνπ γπξίζσ, όπνπ θη αλ δσ εξείπηα καύξα ηεο δσήο κνπ βιέπσ εδώ, πνπ ηόζα ρξόληα πέξαζα θαη ξήκαμα θαη ράιαζα". Καηλνχξηνπο ηφπνπο δε ζα βξεηο, δελ ζα βξεηο άιιεο ζάιαζζεο. Δ πφιηο ζα ζε αθνινπζεί. ΢ηνπο δξφκνπο ζα γπξλάο ηνπο ίδηνπο θαη ζηεο γεηηνληέο ηεο ίδηεο ζα γεξλάο θαη κεζ' ζηα ίδηα ζπίηηα απηά ζ' αζπξίδεηο. Πάληα ζηε πφιε απηή ζα θζάλεηο. Γηα ηα αιινχ κελ ειπίδεηο δελ έρεη πινίν γηα 'ζε, δελ έρεη νδφ. Έηζη πνπ ηε δσή ζνπ ξήκαμεο εδψ ζηελ θψρε ηνχηε ηε κηθξή, ζ' φιε ηε γε ηε ράιαζεο

-Κσλζηαληίλνο Καβάθεο

ΚΕΝΔΜΏΣΟΓΡΏΦΟ΢ “Με έλα κάηη, έλα κεραληθό κάηη, εγώ, ε κεραλή ζνπ δείρλσ έλα θόζκν κε ηνλ ηξόπν πνπ κόλν εγώ κπνξώ λα ηνλ δσ. Απειεπζεξώλνκαη γηα ζήκεξα θαη γηα πάληα από ηελ αλζξώπηλε αθηλεζία, βξίζθνκαη ζε ζπλερή θίλεζε, πιεζηάδσ θαη απνκαθξύλνκαη από ηα αληηθείκελα, έξπνκαη θάησ από απηά, θηλνύκαη παξάιιεια κε ην ξύγρνο ελόο αιόγνπ πνπ ηξέρεη, πέθησ θαη αλπςώλνκαη κε ηελ πηώζε θαη ηελ αλύςσζε ησλ ζσκάησλ. Δίκαη εγώ, ε κεραλή πνπ ειίζζνκαη ζηηο ρανηηθέο θηλήζεηο θαηαγξάθνληαο ηε κία θίλεζε κεηά ηελ άιιε ζηνπο πιένλ ζύλζεηνπο ζπλδπαζκνύο. Απαιιαγκέλε από ηα όξηα ηνπ ρώξνπ θαη ηνπ ρξόλνπ ζπληάζζσ ην θαζέλα θαη όια ηα ζεκεία ηνπ ζύκπαληνο όπνπ ζέισ λα είλαη. Ο ηξόπνο κνπ νδεγεί πξνο ηε δεκηνπξγία κηαο λέαο αληίιεςεο ηνπ θόζκνπ. Έηζη εμεγώ κε λέν ηξόπν ηνλ άγλσζην ζε ζέλα θόζκν.”

- Δίδσια ηεο πόιεο / Η πόιε δελ κέλεη πηα εδώ – αξρείν ΔΡΣ (ζύκβνπινη: Έθε ΢ηξνπζνπνύινπ, Παλαγηώηεο Σνπξληθηώηεο)

Ώλ ε αξρηηεθηνληθή παξάγεη ρψξν, ηφηε θάπνηνο ζα κπνξνχζε λα πεη φηη ν θηλεκαηνγξάθνο αλαπαξηζηά ην ρψξν πνπ απηή έρεη παξάμεη. Με απηή ηε ζθέςε ν θηλεκαηνγξάθνο ζα κπνξνχζε λα είλαη έλαο βαζηθφο ηξφπνο κειέηεο ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ ρψξνπ. Καη απηφ, γηαηί φπσο ππνζηεξίδεη o Wim Wenders ζην βηβιίν ηνπ „Μηα ζπδήηεζε γηα ηελ πφιε‟ ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ αξρηηέθηνλα H.Kollhoff, “αληίζεηα κε ην ζέαηξν, ηε δσγξαθηθή, ηε ινγνηερλία, ν θηλεκαηνγξάθνο κπνξεί λα θηλεζεί κέζα ζην πεξηβάιινλ καο, ηηο πφιεηο. Μπνξεί λα θηλεζεί πξνο κηα θαηεχζπλζε, λα απνκαθξπλζεί, λα ηαμηδέςεη απφ ρψξα ζε ρψξα.” Μέζα απφ ηηο εηθφλεο πνπ καο δίλεη ν θηλεκαηνγξάθνο γηα κηα πφιε, ζαλ απφ έλζηηθην

48

πιάζνπκε ζην κπαιφ καο κηα λέα εηθφλα γηα απηήλ, ζπλδένπκε πιάλα θαη ήρνπο κε κία πεξηνρή, πνπ αλ θάπνηα ζηηγκή επηζθεθηνχκε ηειηθά ηελ πξνβαιιφκελε πφιε, ίζσο ε ηφηε „ρηηζκέλε‟ εηθφλα λα αιιάμεη θαη ζηε ζέζε ηεο λα κπεη ε πξαγκαηηθή εκπεηξία ηεο πφιεο κε ηα πξνζσπηθά καο πιένλ βηψκαηα. Άιινηε πάιη, νη εηθφλεο πξνθαινχλ κία αλάθιεζε αλακλήζεσλ απφ ηηο δηθέο καο εκπεηξίεο ζε άιινπο ηφπνπο, ηαπηίδνληαο απηή ηε θνξά βηψκαηα, θαηαζηάζεηο, ζηηγκέο. Ο ζθελνζέηεο παξνπζηάδεη ηελ πφιε κέζα απφ ηηο ηζηνξίεο ησλ πξσηαγσληζηψλ ηεο ηαηλίαο, ρξεζηκνπνηψληαο άιινηε γλσζηά θαη πνιπζχρλαζηα κέξε, άιινηε κηθξέο γεηηνληέο θαη γσληέο μεραζκέλεο πνπ δελ ηνπο παξαηεξνχκε ζηελ θαζεκεξηλφηεηά καο. “Δ πφιε, ζα κπνξνχζε λα παξνκνηαζηεί κε έλα ζπγγξαθέα πνπ θηλεί ηα λήκαηα ηεο δσήο θαη ηεο κνίξαο ησλ θαηνίθσλ ηεο. Θεσξψληαο ηνλ άλζξσπν σο έλαλ εζνπνηφ, ε πφιε, απνηειεί ην ζθεληθφ ηεο δσήο ηνπ, ζην νπνίν γξάθεηαη ε ηζηνξία ηνπ: „Σν ζελάξην είρε θάπνπ αιινχ ζρεδηαζηεί, νη εζνπνηνί είραλ ήδε επηιεγεί, ην ρξνλνδηάγξακκα είρε ηαθηνπνηεζεί θαη ζηελ παξακηθξή ηνπ ιεπηνκέξεηα ζην κπαιφ απηνχ ηνπ αζέαηνπ ζπγγξαθέα – πνπ ίζσο απνδεηρηεί πσο δελ ήηαλ ηίπνηα άιιν απφ ηελ ίδηα ηελ πφιε.”62

62

Λψξελο Νηάξξει, Ώιεμαλδξηλφ Κνπαξηέην, Κιέα, ζει. 240

“΢ηνλ θηλεκαηνγξάθν, ζπρλά ηα πιηθά ζηνηρεία ηεο πφιεο, ην δνκεκέλν πεξηβάιινλ, δελ απνηεινχλ κφλν ην ζθεληθφ ηεο ηαηλίαο αιιά έρνπλ θαη δηθφ ηνπο ξφιν, γίλνληαη θαη απηά πξσηαγσληζηέο ηεο ηαηλίαο.”63

Ο ίδηνο ν ρψξνο, θηίξηα, πιαηείεο δξφκνη, είλαη απηά πνπ κεηέρνπλ ζην έξγν. Βίλαη ην θηίξην πνπ θαηνηθείηαη απφ θάπνηνλ, ν δξφκνο πνπ θάπνηνη δηαζρίδνπλ θαζεκεξηλά, είλαη ην εζηηαηφξην πνπ ιεηηνπξγεί θαη δέρεηαη ηνπο πειάηεο ηνπ, είλαη ε ζέα ηεο πφιεο πνπ έρεη θάπνηνο απφ ην παξάζπξφ ηνπ. Ο θηλεκαηνγξάθνο εκπιέθεηαη κε ηελ πφιε θαη δηαηεξεί κία ελεξγή ζρέζε. Βίλαη ην κέζν κε ην νπνίν ζνπ δίλεηαη κηα πην 63

΢ηαχξνο ΢ηαπξίδεο, Μλήκε θαη εκπεηξία ηνπ ρψξνπ, Καηεξίλα Πνιπρξνληάδε, Μλήκε ηεο θαζεκεξηλήο εκπεηξίαο ηεο πφιεο, ζει. 107

50

νινθιεξσκέλε εηθφλα ηεο πφιεο, πξνβάιιεη ηε δπλακηθφηεηα θαη ηελ θηλεηηθφηεηά ηεο κέζα απφ θαηαζηάζεηο πνπ ε ίδηα ε πφιε δεκηνπξγεί. Οη ηφπνη νη νπνίνη παξνπζηάδνληαη ζηηο ηαηλίεο θαη ζηνπο νπνίνπο κεηαθεξφκαζηε κέζα απφ απηέο, είλαη ηφπνη απινί, θαζεκεξηλνί. Αελ απνηεινχλ απαξαίηεηα αζηηθά ή αξρηηεθηνληθά ηνπφζεκα ηνπ ηζηνχ ηεο πφιεο. “Σν γεγνλφο φηη επαλαιακβάλνληαη είηε σο κνξθέο είηε σο ιεηηνπξγίεο (θηίξηα, πιαηείεο, θαθεηέξηεο, θαηαζηήκαηα), δεκηνπξγνχλ ηελ αλαθνξά καο ζηελ πφιε. Βίλαη ηα ζηνηρεία πνπ ηελ ρηίδνπλ θαη ζπλζέηνπλ ηελ εηθφλα ηεο θαη ηελ ηζηνξία ηεο, ζε ρξφλν κηθξήο δηάξθεηαο. Έλα ρξφλν πνπ αληηιακβάλεηαη θαλείο ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπ θαη ιεηηνπξγεί αλεμάξηεηα απφ ηνλ ηζηνξηθφ.”64

αιιά φπσο είδακε ή ζα δνχκε ζε άιια θεθάιαηα, ζπλδέεηαη κε ηηο εηθφλεο - εξέζηζκα πνπ δέρεηαη ν άλζξσπνο βηψλνληαο ηελ πφιε. “΢πλδέεηαη κε ηελ εκπεηξία ηεο πφιεο ζην παξφλ σο έλα αλνκνηνγελέο ζχλνιν πνπ ζπγθξνηείηαη κέζα απφ πιηθά θαη άπια απνζπάζκαηα”65, „ηξαβεγκέλα‟ απφ ην πιηθφ ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Σα απνζπάζκαηα απηά κέζα απφ ηελ θαιιηηερληθή θνπιηνχξα θαη ην αλήζπρν ζθελνζεηηθφ βιέκκα, πνπ ζέιεη λα απνδψζεη έλλνηεο θαη λα αληηιεθηεί ηνλ ηφπν, γίλνληαη πιάλα ζηνλ θηλεκαηνγξάθν.

Με ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, θαζέλαο απφ εκάο απνθηά θαη θαιιηεξγεί ηε δηθή ηνπ εκπεηξία ηεο πφιεο. Αελ απνηειεί έλαλ παζεηηθφ θάηνηθν, δξαζηεξηνπνηείηαη θαη κέζα απφ ηηο δξάζεηο ηνπ κεηακνξθψλεη ηνπο ηφπνπο ζε ρψξνπο, πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο γίλνληαη ζηνηρεία αλαθνξάο ηεο θαη ζπλδένληαη κε ηε κλήκε. Δ κλήκε δελ αθνξά κνλάρα ζπγθεθξηκέλεο ζηηγκέο ή γεληθά θαηαζηάζεηο θαη γεγνλφηα ηνπ παξειζφληνο,

Μία δηαδνρή απφ ζρηζκέο πνπ εμηζηνξνχλ ην ζήκεξα θαη πξναλαγγέιινπλ ην αχξην. Έηζη εκπεηξίεο θαη κλήκεο άιισλ γίλνληαη εηθφλα θαη ήρνο, έλα απνηέιεζκα νινθιεξσκέλν ζχκθσλα κε έλα ζελάξην. Μέζα απφ ηηο ηαηλίεο παξνπζηάδνληαη ζε εκάο - ηνπο ζεαηέο ηζηνξίεο αλζξψπσλ (πξαγκαηηθέο ή θαληαζηηθέο) κε θφλην θνκκάηηα κηαο πφιεο. ΢ε άιιεο πάιη, ε ίδηα ε πφιε, ηα θηίξηα θαη δξφκνη γίλνληαη νη πξσηαγσληζηέο θαη παίδνπλ βαζηθφ ξφιν ζηελ πινθή θαη εμέιημε ηεο ηζηνξίαο. ΢πλαηζζήκαηα πνπ θαηαπηέδνληαη κέζα ζην ςπρνθζφξν θαζεκεξηλφ αζηηθφ ηνπίν, βξίζθνπλ δηέμνδν ζην θείκελν θαη έπεηηα ζηνπο νιηζζεηέο κίαο θάκεξαο. Εζηνξίεο κνλαρηθψλ

64

65

φ.π Δ κλήκε, ζει. 109

φ.π Δ κλήκε, ζει. 109

αλζξψπσλ, άγλσζησλ ηφπσλ, πνπ ν δεκηνπξγφο θαηαθέξλεη κέζα απφ ηελ θαιιηηερληθή ηνπ αληίιεςε θαη ηελ αλάγθε ηνπ γηα θαηαγξαθή, λα παξνπζηάζεη ζαλ ηζηνξίεο ειπίδαο, αηζηνδνμίαο, ξνκαληηζκνχ. Οη πφιεηο πνπ καο παξνπζηάδνληαη κπνξεί λα είλαη αθφκα θαη θαληαζηηθέο, πφιεηο ηνπ κέιινληνο φπσο ζην Blade Runner. “Δ ζέζε φηη ν θηλεκαηνγξάθνο θσηνγξαθίδεη ζρέζεηο έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία αλ πξνζπαζνχκε λα δνχκε ηελ πφιε φρη σο έλα ζθεληθφ ή έλα δνρείν, αιιά σο ελεξγφ ππνθείκελν πνπ θαζνξίδεη - αιιά θαη θαζνξίδεηαη απφ αλζξψπηλεο ηζηνξίεο θαη δξάζεηο. Σν βιέκκα ζην ρψξν θαη ηελ πφιε δελ κπνξεί λα είλαη ζηαηηθφ ή λα ζεσξεζεί σο κέζν κηαο απιήο απεηθφληζεο θαη αλαπαξάζηαζεο απφ ηε ζηηγκή πνπ αθνξά ζρέζεηο πξαγκάησλ.”66 Ο J-P Colleyn67 επηζεκαίλεη “Η αίζζεζε θαη νη πιεξνθνξίεο πνπ κεηαδίδεη ν θηλεκαηνγξάθνο σο κηα πνιπζήκαληε νιόηεηα, δελ απνηεινύλ ζηνηρεία θαη ε εγθπξόηεηα ηνπο ακθηζβεηείηαη, ελώ ηαπηόρξνλα είλαη δύζθνιν λα κεηαδνζνύλ από θάπνηνλ πξνβάιινληαο ή θάλνληαο αλαθνξέο ζε απνζπάζκαηα. Κάζε ηαηλία ζπληζηά κηα 66

φ.π Δ κπζνπιαζία ηεο πφιεο, ζει.

112 67 Jean Paul Colleyn – αλζξσπνιφγνο, θηλεκαηνγξαθηζηήο

νιόηεηα ε νπνία απνηειείηαη από κηα ζπλέρεηα ρξόλνπ, ρώξνπ, κπζνπιαζίαο, αηκόζθαηξαο.” Βάλ ζηαζνχκε ζηα ιφγηα ηνπ Colleyn, καο γελλάηαη ε απνξία – θαη δηθαίσο - πνηά είλαη ηειηθά ε ζρέζε θηλεκαηνγξάθνπ κε ηελ πφιε; ΢ε ηη απνζθνπεί ε ζθελνζεηηθή καηηά; Κηλεκαηνγξαθψληαο ηελ ζηνρεχεη απιά ζηελ αλαπαξάζηαζή ηεο θαη ζηελ παξνπζίαζή ηεο νιφηεηαο; Μα ε νιφηεηα, πιάζεηαη απφ απνζπάζκαηα, ζσζηά;

Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ζηα παξαπάλσ, ε ηαηλία Lisbon Story πνπ κέζα απφ ηηο ηδηαίηεξεο αλεζπρίεο ηνπ δεκηνπξγνχ ηεο, ζέιεη λα καο δείμεη πσο απνηππψλεηαη κηα πφιε ζηνλ θηλεκαηνγξάθν. Ο Wim Wenders παξνπζηάδεη ηε Ληζζαβφλα κέζα απφ ηα πιάλα ελφο εηθνλνιήπηε-ζθελνζέηε ηα νπνία βξίζθεη ν πξσηαγσληζηήο ηεο ηαηλίαο -

έλαο ερνιήπηεο - φηαλ επηζθέπηεηαη γηα πξψηε θνξά ηελ πφιε γηα λα βνεζήζεη ηνλ πξψην. ΢θνπφο ηνπ είλαη λα ζπλδπάζεη ηελ εηθφλα ηεο πφιεο κε ηνπο ήρνπο ηεο. Κάλεη βφιηεο πξνζπαζψληαο λα δεη θαη λα αθνχζεη ηελ πφιε, παηδηά πνπ παίδνπλ ζηηο αιάλεο, ν ήρνο πνπ θάλεη ην ηξακ φηαλ πεξλά απφ ηα ζηελά δξνκάθηα, θπξίεο πνπ κηιάλε απφ παξάζπξα αληηθξηζηψλ πνιπθαηνηθηψλ, ερνγξαθψληαο θαζεηί πνπ κπνξεί λα απνδψζεη κία νινθιεξσκέλε εηθφλα ηεο πφιεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηα πιάλα. Βδψ ε πφιε παξνπζηάδεηαη κε ηξεηο ηξφπνπο: κέζα απφ ηα βνπβά πιάλα ηνπ ζθελνζέηε, κέζα απφ ηελ πεξηπιάλεζε ηνπ ερνιήπηε θαη κέζα απφ ηνπο ήρνπο πνπ θαηαγξάθεη θαζεκεξηλά. Πξφθεηηαη γηα κία αλαιπηηθή „ζχιιεςε‟ ηεο πφιεο φπνπ εηθφλα θαη ήρνο, αλ θαη δηαθνξεηηθά ζηνηρεία θαινχληαη λα δεκηνπξγήζνπλ έλα ζχλνιν. Δ πφιε δηακειίδεηαη θαη ζηε ζπλέρεηα αλαπιάζεηαη. Παξάιιεια δηαδξακαηίδεηαη θαη ε πξνζσπηθή ηζηνξία ηνπ ερνιήπηε, “αιιηψο ε πφιε ζα ήηαλ άςπρε” θαη δελ ζα κπνξνχζε λα αλαδεηρηεί. Δ πφιε ρξεηάδεηαη ηηο πξνζσπηθέο ηζηνξίεο γηα λα απνδνζεί ζηνλ θηλεκαηνγξάθν, θαη κε ηε ζεηξά ηνπ ν θηλεκαηνγξάθνο ρξεηάδεηαη λα παξαθνινπζεί φιεο ηηο εμειίμεηο θαη ηηο αιιαγέο κηαο πφιεο, ζαλ λα θξαηάεη εκεξνιφγην.

Μέζα ζε απηέο ηηο ηζηνξίεο, πνπ νη δεκηνπξγνί καο παξνπζηάδνπλ κε γλψζε, κε κία παηγληψδε θαη άιινηε θαηαγγειηηθή δηάζεζε ηε δηθή ηνπο νπηηθή πιεπξά, νη ζεαηέο γηλφκαζηε θαη εκείο δξάζηεο (δξνπλ). Παίξλνπκε θνκκάηηα απφ ηελ ηαηλία, θξαηάκε ζην κπαιφ καο εηθφλεο, θαη αλαιχνληαο ζηε ζπλέρεηα απηά ηα „απνθφκκαηα‟ επαλαπξνζδηνξίδνπκε ζην κπαιφ καο ηε πφιε φπσο εκείο ηελ είδακε θαη ηελ αληηιεθζήθακε απφ ηα ζηνηρεία εθείλα πνπ καο θίλεζαλ ην ελδηαθέξνλ. Καη θπζηθά απηφ απνηειεί θίλεηξν γηα λα ηελ επηζθεθηείο, λα ζπγθξίλεηο ηα πιάλα κε ηα πξαγκαηηθά ηεο θνκκάηηα, λα ηελ απνξξίςεηο ή λα ηε δερηείο. ΢χκθσλα κε ην ζελάξην ν ζθελνζέηεο θηηάρλεη ηελ εηθφλα ηεο, αλαθαηεχνληαο δηάθνξεο ηερληθέο κπζνπιαζίαο, ληνθηκαληέξ, αθήγεζεο, κε ζηφρν λα

πξνβάιεη, εθφζνλ πξψηα θηιηξάξεη, ηηο πξνζσπηθέο θαη ζπλάκα ηδηαίηεξεο ζθέςεηο ηνπ. Μία ηαηλία δελ είλαη απαξαίηεην λα πξνβάιεη πάληα έλα σξαηνπνηεκέλν πιάλν ηεο πφιεο. ΢ήκεξα ε ινγηθή γηα ην θηικάξηζκα ελφο ηφπνπ πνηθίιεη. Κάπνηεο θνξέο έρνπκε ηελ άζρεκε πιεπξά κηαο πφιεο, θάπνηεο άιιεο ηελ ξνκαληηθή θαη εξσηεχζηκε ηεο πιεπξά, άιινηε ηε βίαηε θαη άιινηε έλα ζχλνιν απνζηαζηνπνηεκέλσλ εηθφλσλ. Σν Παξίζη γηα παξάδεηγκα ζηελ ηαηλία Paris, Je T‟aime, αιιάδεη πξφζσπν θαη ραξαθηήξα αλάινγα κε ην ζθελνζέηε θαη ηελ αηκφζθαηξα πνπ ζέιεη λα απνδψζεη ν θαζέλαο ζηελ ηζηνξία ηνπ. Ο θάζε ζθελνζέηεο επηιέγεη γλσζηά ε μεραζκέλα θνκκάηηα ηεο πφιεο γηα λα ηελ παξνπζηάζεη κε ηνλ ηξφπν πνπ απηφο ηελ

αληηιακβάλεηαη θαη έηζη ηεο δίλεη ηνλ αλάινγν θφλην, ην θαηάιιειν ζθεληθφ γηα ηνλ ξφιν. Παξφκνην θαη ην δηθφ καο ζθεπηηθφ σο ζεαηέο. Ώλαιχνπκε θαη αλαζπλζέηνπκε ηε πφιε ζην κπαιφ καο κε ηηο εηθφλεο θαη ηνπο ήρνπο ηεο, ηεο δίλνπκε ην πξνζσπείν πνπ ζεσξνχκε θαηάιιειν θαη ηελ απνηππψλνπκε ζηε κλήκε καο. Οη ηαηλίεο καο επηηξέπνπλ λα νλεηξεπφκαζηε, λα κεηαθεξφκαζηε ζε άιινπο ηφπνπο καθξηλνχο, άγλσζηνπο θαη μέλνπο θαη λα επηζπκνχκε λα πάξνπκε θαη εκείο κία κέξα ηνλ πξσηαγσληζηηθφ ξφιν. Οη ηαηλίεο κε θφλην θνκκάηηα κηαο πφιεο κπνξνχλ λα πινπνηήζνπλ απηή ηε θαληαζίσζε πνπ καο γελλάηαη, αξθεί λα ηηο αθήζνπκε λα δηεηζδχζνπλ ζηνλ ςπρηζκφ καο, ψζηε λα θαηαλνήζνπκε ζσζηά ην ξφιν καο ζην ζελάξην.

“΋πσο όινη νη νλεηξνπόινη, όπσο όινο ν θόζκνο, πηζηεύσ όηη ε πξαγκαηηθόηεηα αμίδεη πην πνιύ από ην όλεηξν, γηαηί πξνζθέξεη πεξηζζόηεξε θαληαζία. Γελ ππάξρεη όλεηξν πνπ λα κπνξεί λα καο δώζεη ρίιηεο δηαθνξεηηθέο πιεπξέο πνπ καο πξνζθέξεη νπνηνδήπνηε πξαγκαηηθό γεγνλόο. Η αλαηξνπή ζηε δξάζε, ε πεξηπινθή ζηνπο ραξαθηήξεο, ηα δξάκαηα πνπ εθηπιίζζνληαη ζηα γεηηνληθά ζπίηηα είλαη πην κεγαιεηώδε από έλα κπζηζηόξεκα, κηα ηαηλία, έλα δσγξαθηθό έξγν. Παξ‟ όια απηά δελ θεξδίδνπλ ηε δύλακε λα καο ζπγθηλήζνπλ παξά κόλν αθνύ ρσλεπζνύλ θαη αλαδεκηνπξγεζνύλ από ηνλ θαιιηηέρλε. Απηό πνπ πξνζπαζώ λα θάλσ είλαη λα εκπινπηίδσ ην έξγν κνπ κέζα από ηε δσή, λα γίλσ θάηη ζαλ κηθξόθσλν ή κεγάθσλν, δίλνληαο απηό πνπ έρσ δερηεί κε ιίγε πεξηζζόηεξε ηάμε από ό, ηη ε δσή κνπ δίλεη.”68

68

J. Renoir, Écrits (1926-1971), ζει. 105

52

Δ ΠΟΛΔ ΢Β ΠΡΧΣΔ ΠΡΟΐΟΛΔ

The Naked City, Malvin Wald, Albert Maltz, 1948 Μία ηαηλία κπζηεξίνπ πνπ μεθηλά πεηψληαο πάλσ απφ ηελ πφιε. Μία ζπγθεθξηκέλε πφιε. Ώπηή ηεο Νέαο Τφξθεο. Δ θσλή ηνπ παξαγσγνχ Mark Hellinger, δειψλεη πσο πξφθεηηαη γηα κία ηαηλία ελφο αξηζκνχ αηφκσλ (πξσηαγσληζηψλ θαη λενυνξθέδσλ) αιιά θαη ηεο ίδηαο ηεο πφιεο. Πεξηγξάθνληαο κία ζπλεζηζκέλε βξαδηά ζηε Νέα Τφξθε, καο εηζάγεη ηειηθά ζηελ ππφζεζε ηεο ηαηλίαο. Πξφθεηηαη γηα κία ηαηλία „ηξαβεγκέλε‟ εμ νινθιήξνπ ζε πξαγκαηηθνχο εμσηεξηθνχο ρψξνπο θαη φρη ζε ζηνχληην. Ώλ θαη ε πφιε, θαζψο εμειίζζεηαη ε ηζηνξία, δελ απνηειεί ην θχξην πξφζσπν, αμίδεη λα δεη θαλείο ην θσηηζκέλν ηε λχρηα Manhattan, λα απνιαχζεη ηε θσλή ηνπ Mark Hellinger θαζψο ε θάκεξα „δηαβάδεη‟ ηελ πφιε θαη λα δηθαησζεί ηειηθά κε ηελ εμηρλίαζε ηνπ κπζηεξίνπ. Καη φηαλ ηειεηψζεη απηφ, ηφηε κία λέα κέξα ζα μεκεξψζεη ζηελ πφιε, πάιη ζα απνηειέζεη ην θφλην κηαο λέαο ηζηνξίαο κε πξσηαγσληζηέο ηνπο θαηνίθνπο ηεο θαη ηελ ίδηα.

Alice in den Städten, Wim Wenders, 1974 “Μία ηζηνξία πνπ αλαθέξεηαη ζε φια εθείλα ηα πξάγκαηα πνπ βιέπεηο, ζε ζεκάδηα θαη εηθφλεο”. Έλα αηειείσην ηαμίδη ζηνπο δξφκνπο. Μία ηαηλία ζπλερνχο πεξηπιάλεζεο ζηε Γεξκαλία, ζηε ρψξα ηνπ ζθελνζέηε. ΢θνπφο ηνπ ε πεξηπιάλεζε ζηηο πφιεηο εθείλεο ή θάπνπ “αιινχ”; Με ην αλήζπρν βιέκκα ηνπ θαη κε κία βαζηά ππαξμηαθή θξίζε πνπ δηαθαίλεηαη κέζσ ηνπ θεληξηθνχ ραξαθηήξα, ζθελνζεηεί κία ηαηλία - ηαμίδη. Ο πξσηαγσληζηήο κνηάδεη λα αλαδεηά ηελ ίδηα ηνπ ηελ ηαπηφηεηα θαη ζπλερψο θσηνγξαθίδεη ηα κέξε απφ φπνπ πεξλάεη. Μα φπσο ζπκπεξαίλεη θαη ν ίδηνο “πνηέ δε ζνπ δείρλνπλ απηφ πνπ πξαγκαηηθά θνηηάο”. Καλέλαο ηφπνο δελ κπνξεί λα ηνλ θξαηήζεη νπζηαζηηθά. ΋ηαλ ηειηθά βξίζθεηαη ππεχζπλνο γηα έλα κηθξφ θνξίηζη πνπ αλαδεηά ηε γηαγηά ηνπ, φιε ε άζθνπε πεξηπιάλεζε απνθηά λφεκα. Σν θνξηηζάθη ηνλ θαζνδεγεί απφ κλήκεο, πεξλψληαο απφ δηάθνξεο πφιεηο. Έμππλα ν Wenders, καο εηζάγεη ζηελ έλλνηα ηεο ςπρνγεσγξαθίαο θαη καο θάλεη λα αλαξσηηφκαζηε αλ ηειηθά ε πφιε αιιάδεη κεηά απφ ρξφληα.

-Βίδα φια απηά ηε κέξα πνπ θηάζακε (δειψλεη ε Alice θεχγνληαο απφ ηε New York)

Nights on earth, Jim Jarmusch, 1991 Πέληε ηαμί, πέληε πφιεηο, πέληε δηαθνξεηηθέο ηζηνξίεο, κία λχρηα. Los Angeles, New York, Paris, Rome, Helsinki. Πέληε κεγαινππφιεηο επέιεμε ν Jim Jarmusch γηα λα δηεγεζεί ηηο ηζηνξίεο ησλ νδεγψλ θαη ησλ επηβαηψλ. Μία κείμε δηαθνξεηηθψλ αλζξψπσλ, δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ θαη δηαθνξεηηθήο λννηξνπίαο ησλ παξαπάλσ θαη ηεο αληίιεςεο ηεο πφιεο. Καζέλαο απφ ηνπο ήξσεο „ζπιιακβάλεη‟ ηελ πφιε κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν, άιινηε νπηηθφ, άιινηε απηφ, άιινηε κε παξαλνκίεο ζηνπο δξφκνπο θαη άιινηε επηθαλεηαθά-πεδά, απαληψληαο ην απηνλφεην ζηελ εξψηεζε: “-Ξέξεηο πνπ είζαη; -Ναη. ΢ην Βιζίλθη”.

Blade Runner, Ridley Scott, 1982 Los Angeles 2019. Μία ηαηλία πνπ πξαγκαηεχεηαη ηνλ πξαγκαηηθφ επίγεην θφζκν κε ηνλ θαληαζηηθφ θφζκν ηνπ δηαζηήκαηνο. Δ αιήζεηα είλαη πσο, δελ απέρεη θαη πνιχ ε πξφζεζε ηνπ Scott γηα ηελ ηαηλία, απφ ηελ πξφζεζε ησλ αλζξψπσλ ηε ζεκεξηλή επνρή. Ώπηφ ην

54

θνπηνπξηζηηθφ φξακα πνπ νη πεξηζζφηεξνη νλεηξεχνληαη, πνπ θαληάδνληαη ζαλ έλα εηδπιιηαθφ θαη δηαθνξεηηθφ ηνπίν, ζχκθσλα κε ηνλ ζθελνζέηε, απνηειεί απιά έλα ςπρξφ δξάκα ζην κέιινλ. Σν Los Angeles, ζνπ δίλεη ηελ εληχπσζε κίαο αδηάθνξεο αιιά „πληγκέλεο‟ απφ θφζκν θαη θίλεζε πφιε, φπνπ ην θσο ηνπ ήιηνπ δελ θηάλεη πνηέ. Οη ηεξάζηηεο θιφγεο πνπ βγαίλνπλ απφ ηηο ςειέο πςηθακίλνπο ζαλ ηεξάζηηα εξπεηά, ζέξλνληαη πάλσ απφ ηελ πφιε. Γίλεηαη αλαθνξά ζηε κλήκε θαη ζηε ζπλείδεζε θαη ακθηζβεηείηαη ε έλλνηα ηνπ αλζξψπνπ. Βίλαη ινηπφλ απηή ε πφιε ηνπ κέιινληνο πνπ νλεηξεπφκαζηε; Δ ηδαληθή πφιε κεηά ηε ζεκεξηλή πνπ ζα θαηνηθήζνπκε; Ώβέβαην ην κέιινλ ην δηθφ καο, πξνθαζνξηζκέλν φκσο γηα ηελ ηαηλία. “΋ιεο απηέο νη ζηηγκέο ζα ραζνχλ ζην ρξφλν ζαλ δάθξπα ζηε βξνρή. ΍ξα λα πεζάλεηο.”

Paris-Texas, Wim Wenders, 1984 Δ ηαηλία μεθηλά θαη ην πιάλν αλνίγεη κε έλαλ άληξα λα πεξηπιαληέηαη ζην θελφ έδαθνο ηεο εξήκνπ. ΐξηζθφκαζηε ζην Texas. Ο πξσηαγσληζηήο έρνληαο εγθαηαιείςεη ηελ νηθνγέλεηά ηνπ πεξηθέξεηαη νδηθψο κέζα απφ μεραζκέλεο πνξείεο θαη φρη πνιπζχρλαζηνπο δξφκνπο. Κξαηψληαο κία θσηνγξαθία κε ηελ έλδεημε „πξνο πψιεζε‟, θαλεξψλεη ηειηθά ηνλ πξννξηζκφ ηνπ. Σν Παξίζη ηνπ Texas. Βθεί έρεη αγνξάζεη ην απνηππσκέλν ζηε θσηνγξαθία θνκκάηη γεο. Θεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ ζπλαηζζεκαηηθά δεκέλν κε απηφ, δηφηη φπσο ηνπ εμνκνινγήζεθε θάπνηε ε κεηέξα ηνπ, είλαη ν ηφπνο ηεο ζχιιεςήο ηνπ. Παξάιιεια κε ηελ πεξηπιάλεζε ηνπ ραξαθηήξα μεηπιίγεηαη θαη ην πξνζσπηθφ ηνπ δξάκα, πνπ ζπκπιεξψλεη ζηγά ζηγά ην πάδι ησλ αλαπάληεησλ εξσηήζεσλ ηνπ ζεαηή. Πξηλ θηάζεη ζην κέξνο ησλ νλείξσλ ηνπ γηα κία λέα αξρή, πεξλά απφ ην Los Angeles θαη ην Houston. Δ έλλνηα ηνπ dérive πνπ αξρηθά „θνξά‟ ηε κάζθα ηνπ flâneur, παίξλεη εηθόλα θαη ήρν κέζα από ηε ζθελνζεηηθή θαη θαιιηηερληθή θνπιηνύξα ηνπ Wim Wendres

Brazil, Terry Gilliam, 1985 Βθεί πνπ ην θαληαζηηθφ ζπλαληά ην πξαγκαηηθφ θαη γίλεηαη θνκκάηη ηνπ, εθεί πνπ ν εθηάιηεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ζπλαληά ηελ επηπρία ηνπ νλείξνπ, εθεί πνπ ε ςπρηθή δηάζεζε ακθηηαιαληεχεηαη αλάκεζα ζηνλ πξαγκαηηθφ θαη ην θαληαζηηθφ θφζκν, εθεί ζπλαληάκε ηε ζθελνζεηηθή καηηά ηνπ Terry Gilliam. Έλαο απιφο ππάιιεινο ζεσξείηαη ηξνκνθξάηεο θαη θπιαθίδεηαη. Καηαθέξλνληαο λα μεθχγεη απφ ηνλ πχξγν ηεο θπιαθήο θαη ζην θπλεγεηφ πνπ αθνινπζεί κέζα απφ ηηο νδνχο ηεο πφιεο, θαηαιήγεη λα πεξηπιαληέηαη ζηηο ηεξάζηηεο ζηνέο απφ κπεηνλέληνπο ηνίρνπο, μεπεξλψληαο φια ηα εκπφδηα πνπ ζπλαληά, γηα λα θαηαιήμεη ηειηθά ζε έλα δσκάηην πνπ θηλεί έλα ξπκνπιθφ. Πξννξηζκφο; Έλα ήζπρν θαηαπξάζηλν κέξνο θάηη ζαλ ηε γε ηεο Βπαγγειίαο, κεηά απφ ηε ραψδε φςε ηεο ΐξαδηιίαο. Δ ζθελή θιείλεη κε ηνλ πξσηαγσληζηή κέζα ζηνλ πχξγν, κε φςε πεηξακαηφδσνπ, αιιά κε έλα ρακφγειν ζην πξφζσπφ ηνπ λα νθείιεηαη ζην happy end ηεο παξαπάλσ ηζηνξίαο πνπ έπιαζε κε ηε δχλακε ηεο θαληαζίαο ηνπ. Ήξεκνο πιένλ ηξαγνπδά: “…and softly murmured someday soon…tomorrow was another day…return I will to old Brazil, that old Brazil…”

Lisbon Story, Wim Wenders, 1994 Ο Wim Wenders καο δείρλεη πσο απνηππψλεηαη κηα πφιε ζηνλ θηλεκαηνγξάθν. Μία ηζηνξία κε ήξσεο έλαλ εηθνλνιήπηε-ζθελνζέηε θαη έλαλ ερνιήπηε. Παξνπζηάδεη ηε Ληζζαβφλα κέζα απφ ηα πιάλα ηνπ πξψηνπ, ηα νπνία βξίζθεη ν δεχηεξνο φηαλ επηζθέπηεηαη γηα πξψηε θνξά ηελ πφιε. Ώληηκέησπνο κε ζθφξπηεο εηθφλεο θαη ήρνπο, πξνζπαζεί λα ηα ζπλδπάζεη θαη λα

ζπλζέζεη ηελ εηθφλα ηεο πφιεο. Κάλεη βφιηεο πεξηδηαβαίλνληαο ηελ πφιε πξνζπαζψληαο λα ηε δεη θαη λα αθνχζεη, ερνγξαθψληαο θαη καγλεηνζθνπψληαο έηζη θαζεηί πνπ κπνξεί λα απνδψζεη ην θνκκάηη πνπ ζέιεη ζε ζπλδπαζκφ κε ηα πιάλα. Βδψ ε πφιε παξνπζηάδεηαη κε ηξεηο ηξφπνπο: κέζα απφ ηα βνπβά πιάλα ηνπ ζθελνζέηε, κέζα απφ ηελ πεξηπιάλεζε ηνπ ερνιήπηε θαη κέζα απφ ηνπο ήρνπο πνπ θαηαγξάθεη θαζεκεξηλά. Δ πφιε αλαιχεηαη γηα λα αλαζπληεζεί. Παξάιιεια κε ηελ πεξηπιάλεζε μεηπιίγεηαη θαη ε πξνζσπηθή ηζηνξία ηνπ ερνιήπηε, αλαδεηθλχνληαο πεξηζζφηεξν ηελ πφιε.

Smoke, Wayne Wang, 1995 ΐιέπνπκε ηελ πφιε ζαλ κία ζεηξά γεγνλφησλ, ζαλ πεξηβάιινλ, ζαλ ρψξνο πνιιαπιψλ δξάζεσλ θαη φρη ζαλ θαηαζθεπή. Δ κνξθή θαη ε δσή ηεο πφιεο θξχβεη ιεπηνκέξεηεο πνπ δελ έρνπκε αληηιεθζεί. Ώπηφ πξνζπαζεί λα καο δηδάμεη ν Paul Auster κέζα απφ ηελ ηαηλία ηνπ. Οη κέξεο πεξλνχλ θαη απνηππψλνληαη ζην θσηνγξαθηθφ θαθφ ηνπ Henry Keitel θαζεκεξηλά ζηηο 08:00π.κ., ρσξίο λα ιείςεη νχηε κία κέξα απφ ηε 3th street 7th avenue. Πάλσ απφ ηέζζεξηο ρηιηάδεο θσηνγξαθίεο καξηπξνχλ πξάγκαηα πνπ ζπκβαίλνπλ ζε εθείλν ην κηθξφ θνκκάηη ηνπ Brooklyn. Βίλαη έλα αξρείν πνπ “δε ζα ην θαηαιάβεηο αλ δελ παο πην αξγά”. Ο θφζκνο θαίλεηαη λα βιέπεη απηφ πνπ ζέιεη θαη φρη απηφ πνπ πξαγκαηηθά είλαη. Καηαζηάζεηο θαη ζηηγκέο θαηλνκεληθά ακεηάβιεηεο, πνπ αλ ηηο παξαηεξήζεηο ιεπηνκεξψο ζα αλαθαιχςεηο ηηο δηαθνξέο. Έηζη θαη ε πφιε. Ώιιάδεη, αλαθπθιψλεηαη θαη αλαθπθιψλεη. Άιιε ε φςε ηεο έλα θσηεηλφ πξσηλφ θαη άιιε έλα κνπληφ, άιιε ε φςε ηεο κε ραξνχκελνπο αλζξψπνπο θαη άιιε κε ζθπζξσπνχο, άιιε ε φςε ηεο ην πξσί θαη άιιε ην βξάδπ, άιιε ε φςε ηεο ην ρεηκψλα θαη άιιε ην θαινθαίξη, άιιε ε φςε ηεο ηα ζαββαηνθχξηαθα θαη άιιεο ηηο θαζεκεξηλέο, θαη νη δηαθνξέο δελ ηειεηψλνπλ πνηέ.

Ghost Dog: The way of the Samurai, Jim Jarmusch, 1999 Μία πξφηαζε γηα λα ζπλεηδεηνπνηήζεηο πσο ηελ πφιε δε ηελ αληηιακβάλεζαη θαη δελ ηελ απνθσδηθνπνηείο κνλάρα εζχ ζαλ πεδφο πεξηδηαβαίλνληαο ηελ. Έρεηο αλαξσηεζεί πνηέ πσο ηελ αληηιακβάλνληαη ηα ηαρπδξνκηθά πεξηζηέξηα; Πσο γλσξίδνπλ πξνο πνηα θαηεχζπλζε ζα θηλεζνχλ θαη ζε πνηα ζα γπξίζνπλ; Ο Forest Whitaker ζην ξφιν ελφο δνινθφλνπ, κπεκέλνο ζηνπο θψδηθεο ησλ Samurai, δεη ιπηά θαη επηθνηλσλεί κε πεξηζηέξηα. Μία δηαθνξεηηθή πιεπξά ηεο πφιεο ινηπφλ, απφ ςειά-απφ ηαξάηζεο ζπηηηψλ θαη ηα πνπιηά-, κέζα απφ θαθφθεκα ζηελά ηεο πφιεο ηνπ Jersey . “Βίλαη θαιή άπνςε λα δεηο ηνλ θφζκν ζαλ έλα φλεηξν. ΋ηαλ βιέπεηο θάηη ζαλ εθηάιηε ζα μππλήζεηο θαη ζα πεηο ζηνλ εαπηφ ζνπ φηη ήηαλ απιά έλα φλεηξν. Λέλε φηη ν θφζκνο πνπ δνχκε δε δηαθέξεη θαζφινπ απφ απηφλ. Να βιέπεηο ηνλ θφζκν θαη λα ηνλ ζπληαηξηάδεηο κε ην δηθφ ζνπ.”

Paris Je t’aime, Tristan Carné, Emmanuel Benbihy, 2006 Σν Παξίζη, γλσζηφ ζε φινπο καο σο „Πφιε ηνπ Φσηφο‟ θαη „Πφιε ηνπ Έξσηα‟, απνθηά κέζα απφ ηελ ηαηλία έλαλ πνιπδηάζηαην ραξαθηήξα. Βίθνζη ζθελνζέηεο έρνπλ θιεζεί λα καγλεηίζνπλ ηνλ ζεαηή κέζα απφ ηε δηθή ηνπο νπηηθή καηηά. Βίθνζη δηαθνξεηηθνί ζθελνζέηεο κε δηαθνξεηηθά βηψκαηα ν θαζέλαο, θηικνγξαθνχλ γηα είθνζη ιεπηά ηε δηθή ηνπο εληχπσζε γηα ηελ παξηδηάληθε θαζεκεξηλή δσή. Βίθνζη δηαθνξεηηθνί ζθελνζέηεο γηα είθνζη ιεπηά ζε είθνζη δηαθνξεηηθά κέξε μεηπιίγνπλ ηηο κλήκεο ηνπο, ηηο επηζπκίεο ηνπο, ηηο ηζηνξίεο ηνπο.

56

ΣΒΥΝΔ “Η ηέρλε ηνπ δσγξάθνπ είλαη ε ηέρλε ζην λα βιέπεηο ην σξαίν[…]1. Πξέπεη λα μέξεηο λα „θάλεηο έλα βιέκκα‟, όπσο ν ηξαγνπδηζηήο, κεηά από πνιύ εμάζθεζε, θαηαθέξλεη λα θάλεη ηε θσλή. Σόηε ην κάηη δελ είλαη απιά ην θέληξν κίαο γεσκεηξηθήο πξννπηηθήο. Γηα ηνλ παξαηεξεηή πνπ „έρεη θάλεη έλα βιέκκα‟, ην κάηη είλαη ν πξνβνιέαο κίαο αλζξώπηλεο δύλακεο.”

- Gaston Bachelard, La poética de la ensoñación, Ensoñación y Cosmos, ζει. 275

΋ηαλ ππάξρνπλ θνξέο πνπ ληψζεηο λα ζε „πλίγεη‟ ν ηφπνο ζνπ, έλα „παξακπζέλην‟ ειημίξην απνηειεί ε ηέρλε. Παξακέλεη κνλαδηθή ζθαίξα ειεπζεξίαο θαη ειπίδαο ελφο παζεηηθνχ ζεαηνχ κηαο πφιεο θαη ζπρλά ζπκβάιιεη ζηελ σξαηνπνίεζε ηνπ θελνχ. Βλφο θελνχ φρη εμσηεξηθνχ, ηνπηθνχ αιιά θπξίσο εζσηεξηθνχ. Δ ηέρλε γαινπρεί γεληέο θαη γεληέο αλζξψπσλ πνπ έρνπλ κεγαιψζεη θαη έρνπλ αγαπήζεη ηελ πξαγκαηηθή ηεο ρξεζηκφηεηα ζην ζέακα θαη ζηελ αηζζεηηθή. Τπνηίζεηαη πσο ν θαιιηηέρλεο είλαη ηθαλφο λα „μαλαρηίζεη‟ ηνλ θφζκν ζχκθσλα κε ηελ αγλή ηνπ ππνθεηκεληθφηεηα. “Κάζε ζθέςε απνδεηθλχεηαη ηφζν ρεηξνηερληθή φζν θαη ην ρέξη. Δ πην εθιεπηπζκέλε κεηαθπζηθή αλάγεηαη ζε κία εγγελή γεσκεηξία πξνζαξκνζκέλε ζε κία ζθέςε ηνπ ρψξνπ ήδε απφ ηηο απαξρέο ηνπ.”69 Αελ επηδηψθεη λα δεκηνπξγήζεη 69

Luc Benoist, ΢εκεία, ζχκβνια κχζνη, ζει. 135-136

θαη

θαη‟ εηθφλα θαη θαζ‟ νκνίσζε ηεο πφιεο, ηνπ θφζκνπ γεληθφηεξα, ηε Νέα ΐαβπιψλα70, αιιά νχηε θαη λα ηελ αλαζηήζεη. Θέιεη απιά λα ηελ αλαζπζηήζεη. Φαληαζηείηε ινηπφλ κία πξνζνκνίσζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, λα παίξλεη κνξθή επάλσ ζε έλαλ θακβά θαη λα μεδηπιψλεηαη κπξνζηά ζηα κάηηα ησλ ζεαηψλ. Σα έξγα ινηπφλ, πεξηέρνπλ ζπλήζσο κία ηθκάδα αιήζεηαο, αθφκε θαη αλ πνιιέο θνξέο αγλνείηαη. Ο Καλη θαη ν Υέγθει, είραλ ήδε δειψζεη φηη ε δνπιεηά ηεο ηέρλεο είλαη λα κεζνιαβεί κεηαμχ ησλ αηζζήζεσλ θαη ηνπ ιφγνπ. Μία αληίζηνηρε παξαηήξεζε θάλεη θαη ν πξνζσθξαηηθφο ιπξηθφο πνηεηήο ΢ηκσλίδεο ν Κείνο πνπ πξψηνο απφ φινπο ζπγθξίλεη ηηο κεζφδνπο ηηο πνίεζεο κε απηέο ηεο δσγξαθηθήο. “΢πιιακβάλεη έηζη ηελ πεξίθεκε ζεσξία ηνπ Οξάηηνπ Ut Pictura Poesis, πηζηεχνληαο πσο ε φξαζε απνηειεί ηελ χςηζηε ησλ αηζζήζεσλ, ε δσγξαθηθή κία ζησπειή πνίεζε, ελψ ε πνίεζε κία νκηινχζα 70

Νέα ΐαβπιψλα(New Babylon) κηα πφιε φπνπ ε κεηαθίλεζε ησλ αηφκσλ εκπεξηέρεη ηελ κεηαιιαγή ηεο αξρηηεθηνληθήο. Δ Νέα ΐαβπιψλα είλαη έλαο ράξηεο, έλαο ρψξνο πνπ κεηεηξάπε ζε φρεκα θαη δηάλπζκα απφ ηηο κεηαθηλήζεηο. Ο Constant επεξεάζηεθε απφ ηηο ηδέεο γηα ηηο „ θηλεηηθέο αζηηθέο θαηαζηάζεηο‟ πνπ ππεξαζπίζηεθαλ ν Debord θαη νη θαηαζηαζηαθνί ,απφ ηηο ΄megastructures‟ πνπ πξφηεηλαλ νη θαη απφ ηηο ηδέεο ησλ Alison θαη Peter Smithson γηα ηελ „αθαηάπαπζηε αιιαγή‟. Δ Νέα ΐαβπιψλα είλαη κηα ζπλερψο κεηαβιεηή θαηαζθεπή φπνπ ε ηέηαξηε δηάζηαζε, ε δηάζηαζε ηνπ ρξφλνπ παίδεη ηνλ πην ζεκαληηθφ ξφιν.

58

δσγξαθηθή.” Μεηαμχ ηεο κνξθήο θαη ηνπ πεξηερφκελνπ, ηεο θχζεο θαη ηνπ αλζξψπνπ, ηνπ αηφκνπ θαη ηεο θνηλσλίαο ζπλαληάκε ηελ ηέρλε. Δ κνληέξλα ηέρλε ζηνράζηεθε ζρεηηθά κε ηε ιεηηνπξγία ηεο, κε ζηφρν λα ελψζεη ηελ ηέρλε κε ηε δσή θαη λα γεθπξψζεη ην ξήγκα κεηαμχ ησλ δχν ζθαηξψλ. Δ ηέρλε επηθνξηίδεηαη κε ην θαζήθνλ λα αλαπαξαζηήζεη ηελ αγλή ππνθεηκεληθφηεηα, πνπ ηειηθά ζα νδεγήζεη ζην έζραην ινγηθφ ζπκπέξαζκα γηα θάζε άηνκν. Κηλεηήξηεο δπλάκεηο ηεο, ην φξακα θαη ηα πάζε. ΢ηε “κεηαηαιιαθηηθή ελέξγεηα ηεο πνηεηηθήο θαληαζίαο”71 ζην ζχλζεην ζπληαίξηαζκα ησλ αλνκνιφγεησλ παζψλ κε ην πάζνο γηα ηέρλε, θαληάδεηαη ν δεκηνπξγφο ηα έξγα ηνπ λα παίξλνπλ κνξθή. ΢ην ζπληαίξηαζκα ηεο απιήο θαζεκεξηλήο δσήο ζηελ πφιε κε ην ρψξν θαη ην ρξφλν θαη ε αλάγθε γηα κία παηγληψδε εκπινθή κε απηά ηα ηξία ζηνηρεία αιιά θαη κε κία αξρηηεθηνληθή αληίιεςε, νδεγνχλ ζηε δεκηνπξγία ηεξάζηησλ αραλψλ αζηηθψλ ηνπίσλ θαζψο θαη ζε κηθξφηεξσλ γσληψλ κίαο πφιεο. Οη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο δεκηνπξγίεο απηέο, απνηεινχλ νπηνπηθά ζθεληθά κίαο πφιεο πνπ απνδεηθλχεηαη πσο έρνπλ πεξηζζφηεξε δχλακε λα πξνζειθχζνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπ θφζκνπ απφ απηά ηεο πξαγκαηηθήο πφιεο.

Πεξηζπιιεγκέλεο εηθφλεο ζπλαξζξψλνληαη επεμεξγαζκέλεο κε πξνζζεηηθή ή αθαηξεηηθή δηαδηθαζία, κε θαηαζηξνθή ή αλαδεκηνπξγία, κε επηθάιπςε ή απνθφιιεζε. “Με ηηο πόιεηο ζπκβαίλεη όηη θαη κε ηα όλεηξα. Μπνξνύκε λα νλεηξεπηνύκε νηηδήπνηε γελλά ε θαληαζία. Οη πόιεηο όπσο θαη ηα όλεηξα είλαη θακσκέλεο από πόζνπο θαη θόβνπο.”72 “΋πσο ηα φλεηξα εξκελεπφκελα κε ηηο βαζηθέο ηαμηλνκεκέλεο θαηεγνξίεο ζρεκάησλ (κε αλνίγκαηα δηαθπγήο ή εγθιεηζκνχο), νη απξνζδφθεηεο αλαδπφκελεο κνξθέο ηεο ζχλζεζεο γεηηληάδνπλ κε ηα ηπραία, αθαλφληζηα ή ζπκκεηξηθά κέζσ πξνβνιήο ζπκπιέγκαηα θειίδσλ ηνπ Ρφξζαρ.”73 ΢ηελ ηέρλε αλακηγλχνληαη ηα πξντφληα ηνπ πνιχρξσκνπ νξάκαηνο θαη ε ζχιιεςε ηεο εηδπιιηαθήο πξαγκαηηθφηεηαο, γηα έλα απνηέιεζκα θαζαξά νπηνπηθφ. Ώπηφ πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ νπηνπία είλαη ν θαληαζκαγνξηθφο ηεο ραξαθηήξαο θαη ε αλάγθε λα ζε παξαζχξεη ζε έλα φλεηξν πνπ ζα εμάπηεη ηε θαληαζία ζνπ. Αελ έρεη πάληα απφ πίζσ ηνλ ηδαληθφ θφλην, γη‟ απηφ θαη άιινηε ηνλ εθκεδελίδεη θαη άιινηε ζηνρεχεη ζε κία “θνινζζηαία” παξνπζίαζε. Δ 72

71

Gaston Bachelard, ρψξνπ, ζει.7

Δ πνηεηηθή

ηνπ

Italo Calvino, Αόξαηεο πόιεηο ζει.66 73 Σν ηεζη ςπρνινγίαο ηνπ Βιβεηνχ ςπρηάηξνπ Hermann Rorschach, γλσζηφ σο ην ηεζη ηεο θειίδαο ηνπ κειαληνχ.

καηηά πνπ ξίρλεη ν θαιιηηέρλεο ζηελ πφιε, θξχβεη απφ πίζσ βαζχηεξνπο πξνβιεκαηηζκνχο, επηζπκίεο θαη πάζε, κία ππφλνηα ζαπκαζκνχ. Δ νηθεία πφιε πιένλ κεηακνξθψλεηαη ζε κία θαληαζκαγνξία πνπ ην πέπιν ηεο θξαηεί γεξά ην πιήζνο ηεο. Ώπφ ηε κία ζηηγκή ζηελ άιιε, ε πφιε ζαλ ηνπίν κεηακνξθψλεηαη ζε δσκάηην, ζε έλαλ θακβά πνπ πάλσ ηνπ ζπληαηξηάδνληαη ηερληθέο, πιηθά θαη ηζηνξίεο θαηνίθσλ. Οη ζθέςεηο ηνπ θαιιηηέρλε ζπλνδεχνληαη απφ δηάθνξεο ςεπδαηζζήζεηο, απαξαίηεην θαη ηθαλφ εξγαιείν γηα ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ έξγνπ ηνπ, πνπ ηειηθά αληαλαθινχλ κία εμηδαληθεπκέλε αληίιεςε ηεο πφιεο, απαηηήζεηο, φλεηξα, επηζπκίεο. ΋ια είλαη πξνζρεδηαζκέλα απφ θάπνηνλ άιιν πνπ έρεη αθήζεη ην δηθφ ηνπ ζηίγκα, θαη πνπ ην λφεκά ηνπ ίζσο είλαη δηαθνξεηηθφ γηα θάπνηνλ άιινλ άλζξσπν, γηα εζέλα θαη γηα εκέλα, σο παξαηεξεηέο. Δ ζχιιεςε ηεο πξαγκαηηθήο νπζίαο ηεο πφιεο εμαθαλίδεηαη κέζα ζηνπο γξήγνξνπο ξπζκνχο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο, κα ε δηάζεζε γηα δεκηνπξγία πξνζζέηνληαο ζπγρξφλσο ηελ έλλνηα ηνπ παηρληδηνχ θαη ηεο εδνλήο, θέξλνπλ ζην θσο ηελ θξπκκέλε ηεο φςε. Έηζη, ζακπσκέλνη απφ ηε ζαγήλε ηεο εηθφλαο, εηεξφθιεηνη άλζξσπνη ηε δηαβάδνπλ ζαλ παξακχζη ελφο κηθξνχ παηδηνχ ή αθήλνληαη λα παξαζπξζνχλ ζε απηή ηελ πεξηήγεζε κε θεληξηθνχο

ζηαζκνχο ηνλ θφζκν ηεο δσγξαθηθήο θαη ηνλ ηδησηηθφ θφζκν ηνπ δσγξάθνπ. ΢ε έλα πνιπζπιιεθηηθφ θαηαζθεπαζκέλν θφζκν ζπκππθλσκέλν ζην ρψξν θαη ζην ρξφλν, κέζα απφ κία παξάζεζε εηθφλσλ, θαινχκαζηε λα ςάμνπκε ηηο επηζπκίεο καο, λα πξνζδηνξίζνπκε ηελ πξνζσπηθφηεηα καο, λα αλαθαιχςνπκε απηή ηνπ θαιιηηέρλε θαη λα ηαπηηζηνχκε ίζσο καδί ηνπ. Να μαλα-δεκηνπξγήζνπκε κία αηκφζθαηξα δηαιφγνπ αλάκεζα ζηελ ηέρλε θαη ζηνλ άλζξσπν, φρη άκεζε, αιιά κέζσ ησλ έξγσλ κήπσο θαη θαηαθέξνπκε ηειηθά “λα γίλεη ν θφζκνο κία νκνξθφηεξε ηνπνζεζία, γηα λα δεκηνπξγεζνχλ λένη ηξφπνη ηνπίσλ.”74

΢ηε ζπλέρεηα παξαζέηνπκε πέληε θαιιηηέρλεο πνπ ζηα έξγα ηνπο αλαδχεηαη ε ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ηελ πφιε. Οη ηερληθέο, ηα ζχκβνια, νη ππαηληγκνί θαη ηα απνηειέζκαηα δηαθνξνπνηνχληαη. Ο θαζέλαο πξαγκαηνπνηεί ην πξνζσπηθφ ηνπ ηαμίδη ζηελ ηέρλε, ζηε δσγξαθηθή θαη ζηε κλήκε, ζπλδπαζκέλν κε ηηο εκπεηξίεο ζηελ πφιε.

“Κάπνηνο άλζξσπνο βάδεη ζθνπφ ηεο δσήο ηνπ λα δσγξαθίζεη ηνλ θφζκν. Υξφληα νιφθιεξα γεκίδεη κηα επηθάλεηα κε επαξρίεο, βαζίιεηα, βνπλά, θφιπνπο, θαξάβηα, λεζηά, ςάξηα, ζπίηηα, εξγαιεία, άζηξα, άινγα θαη αλζξψπνπο. Λίγν πξηλ πεζάλεη αλαθαιχπηεη φηη απηφο ν ππνκνλεηηθφο ιαβχξηλζνο ησλ γξακκψλ ζρεκαηίδεη ηελ απηνπξνζσπνγξαθία ηνπ.”75 74

Κξίζην (Christo) θαιιηηέρλεο πνπ δεκηνπξγεί έξγα ην πιείζηνλ ζε δεκφζηνπο ρψξνπο. Ο ζθνπφο ηεο ηέρλεο ηνπ, είλαη απιψο λα δεκηνπξγήζεη έξγα ηέρλεο ή ραξά θαη ηελ νκνξθηά θαη λα δεκηνπξγήζεη λένπο ηξφπνπο λα βιέπνπκε γλσζηά ηνπία.

75 Jorge Luis Borges, El Hacedor, Epílogo, ζει. 43 Un hombre se propone la tarea de dibujar el mundo. A lo largo de los años puebla un espacio con imágenes de provincias, de

reinos, de montañas, de bahías, de naves, de islas, de peces, de habitaciones, de instrumentos, de astros, de caballos y de personas.

Poco antes de morir, descubre que ese paciente laberinto de líneas traza la imagen de su cara.

ΣΒΥΝΔ

΢ΣΔΝ

ΠΡΧΣΔ

΢ΒΛΕΑΏ:

Χρύζα Ρωμανού: Πξφθεηηαη γηα κία θαιιηηέρλε πνπ δνπιεχεη κε βάζε ηηο αλακλήζεηο, ηα ζηνηρεία ηεο κλήκεο πνπ έρνπλ ζπλζέζεη ζηηγκέο, γεγνλφηα, θαηαζηάζεηο, ηνπ νλείξνπ θαη ηεο θαληαζίαο. “΋ιε κνπ ε δσή, ήηαλε ηαμίδηα”, θαη απφ ηα ηαμίδηα σο ζπλήζσο ζνπ κέλνπλ νη αλακλήζεηο. Οη ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηεί πνηθίινπλ θαη αιιάδνπλ ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. Πξφθεηηαη γηα έλαλ άλζξσπν πνπ έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα κεηαηξέπεη ηε ζθέςε ηεο ζε θίλεζε. Αεκηνπξγεί ράξηεο κε ζπγθεθξηκέλνπο θαη κε φρη αλαγλψζηκεο πεξηνρέο, παξαβηάδνληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ ηελ νξζνινγηζηηθή απεηθφληζε θαη εξκελεία ελφο ράξηε. Βίλαη ν άλζξσπνο πνπ απειεπζεξψλεη ηε θαληαζία ηνπ θαη ηηο επηζπκίεο ηνπ, είλαη “ε Υξχζα επξεκαηηθή θαη εθεπξεηηθή πνπ έθαλε εθείλνπο ηνπο ράξηεο φπνπ ην Παξίζη βξηζθφηαλ ζην Κάηξν.” ΢ηα έξγα ηεο δηαθαίλεηαη έλα δηαθνξεηηθφ ιεμηιφγην απφ άιινπο θαιιηηέρλεο, κία επαηζζεζία ζην βιέκκα πνπ ηελ θάλεη λα αληηιακβάλεηαη κηα εμσηεξηθή εηθφλα, ζαλ „άιιε‟ εηθφλα. ΢ε φιε απηή ηελ πξνζσπηθή κλεκνηερληθή δηεξγαζία, ε Ρσκαλνχ ρξεζηκνπνηεί δηάθνξεο ηερληθέο “γηα λα ζπιιάβεη ηελ χζηαηε πξαγκαηηθφηεηα ηνπ θφζκνπ, αθξηβψο επεηδή απηή εθδειψλεηαη κε ηξφπν αληηθαηηθφ θαη θαηά ζπλέπεηα δελ είλαη δπλαηφλ λα εθθξαζζεί κε πξνζδηνξηζκέλεο έλλνηεο”76. Μέζα απφ ηελ αθαίξεζε ζπληαηξηάδεη ην πνηεηηθφ/θηινζνθηθφ/ινγνηερληθφ θαη θπξίσο πξνζσπηθφ χθνο θαη απηφ δίλεη ζηα έξγα ηεο ραξαθηήξα νλείξνπ ή εκεξνινγίνπ. Μαο νδεγεί ζηε δηθή ηεο ππέξκεηξε πξαγκαηηθφηεηα δσληαλεχνληαο ηηο δηάθνξεο αλφκνηεο εηθφλεο ησλ θνιιάδ ηεο. Ο ππφ εμεξεχλεζε θαη έπεηηα εηθνληδφκελνο ρψξνο νξνζεηείηαη σο ρψξνο – βίσκα, φπνπ πεξηπιέθνληαη δξφκνη κε αλακλήζεηο, εηθφλεο κε ζρήκαηα, δηαγξάκκαηα κε ιέμεηο, θαη θαηαιήγεη λα βξίζθεηαη πέξα ησλ νξίσλ ηνπ αξρηθνχ ρψξνπ. ΢ηε ζπιινγή ηεο „Υάξηεο – Λαβχξηλζνπο‟ δηαζηαπξψλεη απηέο ηηο δηαδξνκέο πνπ ζπλφδεςαλ ζηηγκέο ηνπ παξειζφληνο αιιά θαη ηεο επηθαηξφηεηαο.

“-Κη είλαη ππέξνρν πνπ δελ κπνξείο λα παξαηήζεηο κηαλ εηθόλα, λα ηελ μαλαξρίζεηο ζ' έλα άιιν, λα ηελ επαλαιάβεηο κε έηνηκε ηε ιύζε. Καη δηεγείζαη, ζπάληνο παξακπζάο, ηελ ηζηνξία, ην ηξαγνύδη ζνπ, πνπ ην ηειεηώλεηο πάληα κέζα ζην ίδην ηειάξν.

-Έηζη νη νξηδόληηεο, ζεκάδηα πνπ εμππεξεηνύζαλ ηε ζύλζεζε πξηλ, γίλνληαη νξίδνληαο, νη θάζεηεο, ηξνρηέο απηνθηλήησλ ζην δξόκν. Καη ςάρλεηο λα βξεηο ηελ εηθόλα (θίλεηξν pretexts) πνπ αξλείζαη λα πεξηγξάςεηο ζηελ επηθάλεηα ΢θέθηνκαη ηε θξάζε πνπ έγξαςε θάπνηε ν J. Η. Martin γηα ηνλ F. Picabia: „Οη πίλαθεο ηνπ δσγξαθίζηεθαλ γηα λα δηεγεζνχλ, φρη γηα λα απνδείμνπλ‟.”

76

Mircea Eliade, Βηθφλεο θαη ΢χκβνια. Ανθίκηα γηα ην καγηθφ-ζξεζθεπηηθφ ζπκβνιηζκφ, ζει.20

60

La tour Eiffel

Υάξηεο Λαβχξηλζνο, 1984

Luna Park International, 1965

Υάξηεο Λαβχξηλζνο, 1985

Mecano

Washington Υάξηεο, 1997

Διαμανηής Αϊδίνης: Γεγνλφο είλαη πσο νη πφιεηο ελέπλεπζαλ ελίνηε πνιινχο δσγξάθνπο, φρη κφλν ηεο ζεκεξηλήο κνληέξλαο επνρήο. Κξχβνπλ έλα κπζηήξην, έλα ηφλν πνπ δελ αληηιακβάλεζαη θαη κία θαηάξα πνπ ζε νδεγεί ζην λα ηε ζπγθξίλεηο κε άιιεο. Ο θάζε δσγξάθνο έρεη ηνλ ηξφπν ηνπ λα αληηιεθζεί ηελ πφιε. “Οη πφιεηο κε γνήηεπαλ ηξνκαθηηθά. Μνπ άξεζε λα βιέπσ ηελ πφιε απφ ςειά ιεο θαη έθαλα ιήςε θηλεκαηνγξάθνπ. ΢ηελ πφιε θάλνπκε επεκβάζεηο κεγάιεο. Ο άλζξσπνο αηζζάλεηαη άλεηα γηαηί είλαη έλα πξντφλ δηθφ ηνπ. ΋,ηη θαηέζηξεςε, θαηέζηξεςε. Παξαπάλσ δελ κπνξεί. Μφλν λα πξνζζέζεη ην δηθφ ηνπ.”77 Ώπηή ε ινγηθή ινηπφλ ηεο επέκβαζεο θαη ζπγρξφλσο ηεο ειεπζεξίαο θίλεζεο ηνπ αλζξψπνπ κέζα ζηελ πφιε θαη γεληθά ζηε ζχγρξνλε επνρή θαη ηέρλε, ραξαθηεξίδεη ηνλ ηξφπν έθθξαζεο ηνπ Ώτδίλε. Με θαζαξά πξνζσπηθφ χθνο, καο πξνζθέξεη ηελ επθαηξία λα γίλνπκε θάηνηθνη ησλ πφιεσλ ηνπ. Πφιεηο πξαγκαηηθέο, ήδε ππάξρνπζεο πνπ έρνπλ φκσο ηελ πηλειηά ηεο θαληαζίαο ηνπ. Μία δφζε παξακπζηνχ κε ηε ζθξαγίδα ηεο πεξηπιάλεζεο. Ώμηνζεκείσην ζηα έξγα ηνπ, ε δηαθνξεηηθή θιίκαθα. Σν εηθνληδφκελν κέγεζνο ησλ εξψσλ ηνπ δηαθέξεη ζε ζχγθξηζε κε απηφ ησλ θηηξίσλ, αιιά θαη κεηαμχ ηνπο ηα πξφζσπα κνηάδνπλ λα μεπήδεζαλ απφ άιινπο πίλαθεο θαη πεξηπιαλψκελνη λα ζπγθεληξψζεθαλ ηειηθά ζην δηθφ ηνπ. Οη θηγνχξεο ηνπ, θαίλνληαη λα βξίζθνληαη ζε θίλεζε θαη λα εληζρχνπλ ηε δσή ζηελ πφιε. Σα ρξψκαηα κε ηηο δηαθνξνπνηεκέλεο εληάζεηο θαη νη μερσξηζηέο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο ησλ ραξαθηήξσλ ηνπ “πξνζθέξνληαη ζε κία ππεξθηλεηηθή θπζηνγλσκία θαη ππεξθαιχπηνληαη κε δσηηθή ζεκαζία.”78 Δ θαιιηηερληθή ηνπ καηηά δελ αξθείηαη λα απνδψζεη κφλν ηελ φςε ηεο πφιεο, αιιά θαη ηελ θαζεκεξηλφηεηα ησλ θαηνίθσλ. “Κάζε θνξά πνπ θπθινθνξψ ζηνπο δξφκνπο ηεο -ελλνψληαο ηελ Ώζήλα- κε πηάλεη ν πφλνο ηνπ ηφπνπ φπνπ δσ. Αελ είλαη κελ ην θέληξν ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ, αιιά είλαη έλαο ηφπνο πνπ θαηνηθείηαη απφ πνιηηηζκέλνπο αλζξψπνπο. Ώλ ζπγθξίλεη θαλείο ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηεο Ρψκεο κε απηή ηεο Ώζήλαο, δε ζέιεη θαη πνιχ λα βγάιεη ην ζπκπέξαζκα φηη εκείο εδψ δνχκε ζε κία θνηλσλία θαληβάισλ. Σεκπέιεδεο, άμεζηνη, κίδεξνη, αγελείο, αθηιφμελνη, άγξηνη. Πξφθεηηαη γηα πςειή δσγξαθηθή, φπνπ ιακβάλεη ππφςε ηεο ηελ επνρή πνπ δνχκε θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο. Σα έξγα, καο παξνπζηάδνπλ κε εληππσζηαθφ ηξηζδηάζηαην ηξφπν ηνλ θφζκν πνπ θηλνχκαζηε, ηνλ θφζκν πνπ γλσξίδνπκε, έλαλ θφζκν κε ηνλ νπνίν κπνξνχκε λα πξνβιεκαηηζηνχκε θαη λα ρακνγειάζνπκε.”

77 78

Παξαζθήλην / Αηακαληήο Ώτδίλεο, Οη Πφιεηο – Οπηηθναθνπζηηθφ αξρείν ΒΡΣ Maurice Merleau – Ponty, Phénoménologie de la perception, ζει. 243

62

Living

Welcome H

Μηα Εηαιίδα απν ηελ Κπςέιε - The Athenians

Antonio Seguí: O Antonio Seguí είλαη έλαο θαιιηηέρλεο πνπ δελ αζρνιείηαη κνλάρα κε ηε δσγξαθηθή αιιά θαη κε ηε γιππηηθή. ΢ηα έξγα ηνπ απεηθνλίδεη ζπλήζσο κεγάιεο αζηηθέο ζθελέο κε πιήζνο αλζξψπσλ. Φαίλεηαη επίζεο λα έρεη επεξεαζηεί απφ ηνλ θπβηζκφ, ελψ ηνπ αξέζεη λα „παίδεη‟ κε ηελ θιίκαθα ζηηο απεηθνλίζεηο ηνπ. Παίξλνπκε κεξίδην ζην φλεηξν, έλα φλεηξν ζαλ εθείλν “ηνπ Jacob, φπνπ ε θιίκαθα νδεγεί ηνλ θφζκν ηνπ νλείξνπ ζε απηφο ηεο απνθάιπςεο.” Βάλ παξαηεξήζεηο ηνπο πίλαθεο ηνπ, ζπλήζσο ηνπνζεηνχλ κία πφιε κνλφρξσκε ζην θφλην, ελψ εμέρνπζα ζεκαζία θαίλεηαη λα έρνπλ νη ραξαθηήξεο πνπ απνδίδνληαη ζε δηάθνξεο απνρξψζεηο. Μνηάδνπλ λα είλαη απνκνλσκέλνη απφ ηελ ζχλζεζε, ζαλ λα έρνπλ ηνλ δηθφ ηνπο ξφιν. Μνηάδνπλ λα είλαη ζε κία κφληκε θίλεζε θαη λα ηξέρνπλ ν έλαο ζηνλ άιιν. “Ναη, ε ηέρλε ηνπ Antonio Seguí, πξνζζέηεη επάλσ ηελ θίλεζε δηθηχσλ ηνπ θφζκνπ.” Οη πίλαθέο ηνπ γίλνληαη εχθνια αληηιεπηνί απφ ηνλ ζεαηή, πνπ θαηαθέξλεη λα επηθνηλσλήζεη κε ηνλ θαιιηηέρλε, εμαηηίαο ηνπ ιατθνχ ηνπο ραξαθηήξα θαη ηεο ακεζφηεηαο. Οη ζπλζέζεηο έρνπλ κία αθεξεκέλε δνκή πνπ δε θαίλεηαη φκσο λα έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηηο απεηθνλίζεηο ηεο ελεξγνχο θαζεκεξηλήο δσήο. Οη κνξθέο επαλαιακβάλνληαη (θπζηνγλσκίεο κε θαπέια, πνιχρξσκα ζπίηηα) θαη δειψλνπλ ηελ λνζηαιγία ηνπ Seguí γηα ηελ παηξίδα ηνπ, ηελ νπνία απνρσξίζηεθε γηα λα δήζεη ζηελ Βπξψπε. Φαίλεηαη φκσο πσο ηειηθά βξήθε ηνλ ηξφπν κέζα απφ ηα έξγα ηνπ λα δηαηεξήζεη δσληαλέο ηηο κλήκεο ηνπ ηφηε κε απηέο ηνπ ζήκεξα.

ίδηα ε αλαδήηεζε επαλαιακβάλεη – αληηγξάθεη έλα ηαμίδη ζην ρψξν, πξνζιακβάλνληαο ηε κνξθή ηεο επηζηξνθήο ζηελ αθεηεξία – αξρή.”79 ΢ε φιε απηή ηελ παλδαηζία ζρεδίσλ, κνξθψλ, έληνλσλ ρξσκάησλ πνπ ζπλζέηνπλ απηφ ην αζηηθφ ζέαηξν, δε ιείπεη ην ρηνχκνξ θαη ν ζαξθαζκφο. “Μηα αίζζεζε ρηνχκνξ είλαη ην κφλν πξάγκα πνπ κπνξεί λα καο ζψζεη… Ναη, είκαη γηα ηελ παγθνζκηνπνίεζε ηνπ ρηνχκνξ! ΢ηελ ηέρλε, επίζεο, απηφ είλαη θάηη πνπ κπνξεί λα καο ζψζεη.. Βγψ ην ζεσξψ, σο ηελ θαηεχζπλζε φιεο ηεο εξγαζίαο κνπ.” ΢ηελ άπεηξε αλάπηπμε κπαξφθ ηνπ θφζκνπ καο, ε ηέρλε ηνπ Antonio Seguí είλαη έλα απφ ηα πην ζίγνπξα ζρεδηαγξάκκαηα απφ κπνξνχκε λα αθνινπζήζνπκε.

“Οη δχν ηδηφηεηεο ηνπ ρξφλνπ δηαπιέθνληαη, ε θπθιηθφηεηα ηνπ θαληαζηηθνχ ηαμηδηνχ θαη ε γξακκηθφηεηα ηεο αλαδήηεζεο απηήο θαζεαπηήο. Σν θαληαζηηθφ ηαμίδη ππνβάιιεη ηελ ηδέα ελφο κεηαρξνληθνχ ηξφπνπ πνπ δελ αληηζηνηρεί ζην α-ρξνληθφ ηξφπν ησλ αθεγεκαηηθψλ θσδίθσλ, απηφ πνπ ζπλαληάκε γηα παξάδεηγκα ζηηο ζηξνπθηνπξαιηζηηθέο αλαιχζεηο. Ώπηή ε „άλεπ-ρξφλνπ‟ – αιιά φρη „αρξνληθή‟ – δηάζηαζε, αλαθεξφκελε ζηελ επεηζνδηαθή δηάζηαζε ηεο αλαδήηεζεο, ζπκβάιιεη ζηελ παξακπζέληα αηκφζθαηξα ηεο ίδηαο ηεο αλαδήηεζεο. Δ επαλάιεςε (κέζσ ηνπ αλαδξνκηθνχ ρξφλνπ ηνπ θαληαζηηθνχ ηαμηδηνχ) γίλεηαη θχξην ζέκα ηεο αθήγεζεο φπνπ ε 79

Paul Ricoeur, Δ αθεγεκαηηθή ιεηηνπξγία, ζει. 139-140

64

Lugar Para Communicar

Sans titre 2008

Sentirse Linda 2008

Απόζηολος Γιαγιάννος: Οη πίλαθεο ηνπ κνηάδνπλ λα είλαη έλα θνιιάδ πεξηνξηζκέλν ζηα άθξα ελφο θακβά. Με κνλαδηθφ ηξφπν πνπ θαζηζηά ηνπο πίλαθεο επαλάγλσζηνπο, ζπλζέηεη ηηο αλακλήζεηο ηνπ ζπληαηξηάδνληαο ηνπφζεκα, πξφζσπα, ζχκβνια. Ο ζπλδπαζκφο φισλ ηνπο πξνζδίδεη ην ζηνηρείν ηνπ ζαξθαζκνχ, ηεο εηξσλείαο θαη ηελ αίζζεζε ηνπ ρηνχκνξ. Ο ζεαηήο κπνξεί λα αληηιεθηεί θαη λα επηθνηλσλήζεη κε ηνλ θαιιηηέρλε. Οη πίλαθεο ηνπ είλαη κνλαδηθά δσληαλνί – θπξίσο ιφγσ ρξσκάησλ θαη κεηά ιφγσ ζχλζεζεο- θαη έληνλνη. Δ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ Γηαγηάλλνπ, είλαη ε επθνιία κε ηελ νπνία φια ηα ζηνηρεία κπνξνχλ λα ζπκκεηέρνπλ ζην παηρλίδη ηεο δσγξαθηθήο ηνπ. “Σα θηήξηα θαη ηα πξφζσπα, γλσζηά θαη άγλσζηα, ζπγθεληξψζεθαλ ζε κηα κεγάιε ζθελή. Πξφζσπα πνπ απαηηνχλ ην εγεηηθφ ξφιν. Κηήξηα ελφο αζπκκεηξηθνχ scenography. Βπηδέμηεο αθέο κηαο θακβά ζθελήο reanimates, πνπ δίλνπλ ηε ζάξθα θαη ηα θφθθαια ζηνπο ήξσεο ηεο δσήο, ηνπ χςνπο θαη ησλ πιηθψλ καο ζηα ηεκάρηα ηεο κλήκεο καο. Ο Γηαγηάλλνο ππελζπκίδεη εδψ ζε καο φηη, κε ή ρσξίο αληηπξνζψπεπζε, ην θχξην ζέκα ηεο δσγξαθηθήο, είλαη ε δσγξαθηθή.” Ο δεκηνπξγφο ζηεξίδεηαη ζηε θαληαζία ηνπ. Καλέλαο πίλαθαο ηνπ δελ είλαη ξεαιηζηηθφο θαη νη πεξηζζφηεξνη κνηάδνπλ κε παξακχζη. ΢ην θφλην πάληα ππάξρνπλ θηίξηα νξφζεκα κίαο πφιεο, ελψ θεληξηθφ ξφιν έρνπλ νη ραξαθηήξεο ηνπ. Παξφια απηά, δελ κεηψλεη ην έλα γηα ράξε ηνπ άιινπ. Ώληηζέησο ηα „πιέθεη‟ κε κία πνηεηηθή επαηζζεζία πνπ ζπκβάιιεη ζηελ νιφηεηα ηνπ πίλαθα. Ώιήζεηα, έρεηε μαλαδεί ηαπξνκάρν κε θφλην ην Burj al arab; Ο εηθνληδφκελνο ρψξνο ζπιιακβάλεηαη “ζην επίπεδν κίαο πξσηαξρηθήο θαη ηδηαίηεξα θνξηηζκέλεο ηνπνινγηθήο ζρέζεο, πνπ παξαπέκπεη ζε πξσηνγελείο αηζζήζεηο: ηε ζρέζε εγθιεηζκνχ θαη πξνθχιαμεο, ηελ αίζζεζε παιηλδξφκεζεο, ηελ αζπλείδεηε επηζπκία αλαλέσζεο ησλ νλείξσλ θαη ησλ θαληαζηψζεσλ, ηελ αλαζχληαμε ηνπ ρανηηθνχ.”80 Βίλαη έλαο δσγξάθνο ηνπίσλ κε ηε ζπλζεηηθή ράξε ελφο πνηεηή. Βθθξάδεη έλα λφεκα κε πνιιά ζηνηρεία λα ην απνηεινχλ. Αελ απεηθνλίδεη ηε θχζε φπσο πξαγκαηηθά είλαη, αιιά ηελ αλαζπλζέηεη απφ ηελ αξρή ζηνλ θακβά. Ο ίδηνο ιέεη: “Μνηάδεη λα έρσ ζηήζεη έλα ππαίζξην θαβαιέην θαη ππαηλίζζνκαη ην δσγξάθν πνπ βξίζθεηαη ζε έλα ζεκείν ηεο ππαίζξνπ θαη παξαθνινπζεί ηηο εμειίμεηο ηνπ ηνπίνπ κε ηελ αιιαγή ηεο ψξαο, ησλ επνρψλ, ηνπ θσηφο.”

80

Jean Sevrier, Histoire de l´Utopie, ζει.273

66

Delicatessen

Babel I

City Landscape

Gifts for guns_08

Helmut Middendorf: Ο Middendorf είλαη απφ ηνπο θαιιηηέρλεο πνπ δελ αλαπαξηζηνχλ νπηνπηθά ηνπία κίαο πφιεο, νχηε κνλίκσο επηπρηζκέλα πξφζσπα. Αελ έρεη ζαλ ζηφρν λα παξαπιαλήζεη, αιιά λα απνηππψζεη. Σνλ ελδηαθέξεη ε πξαγκαηηθή φςε ηεο πφιεο, θαη νη ιεπηνκέξεηέο ηεο. ΋ρη κφλν ζηε κνξθή ηεο, αιιά θαη ζε απηνχο πνπ ηελ θαηνηθνχλ. Μέζα απφ πξνζσπηθέο εκπεηξίεο θαη βηψκαηα ζην άκεζν αζηηθφ πεξηβάιινλ, δσγξαθίδεη κε νξκεηηθφ ηξφπν ηνπο πίλαθέο ηνπ. “Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο θαιιηηερληθήο εμέιημεο ηνπ Middendorf είλαη φηη ε δσγξαθηθή ηνπ δελ πεξηνξίδεηαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζηηι. Αηαθξίλεη θαλείο κηα πνιπκνξθία ζην ζπλνιηθφ ηνπ έξγν. Υξεζηκνπνηεί ηελ ηερληθή ηνπ θνιιάδ, ησλ logos, „παληξεχεη‟ δηάθνξα κνηίβα. Δ ηέρλε ηνπ βαζίδεηαη γεληθφηεξα ζηελ πξνζπάζεηα αλαηξνπήο ησλ ζηεξενηχπσλ, ζηελ αλαδήηεζε λέσλ ηξφπσλ έθθξαζεο, έρνληαο ζαλ ζηφρν ν θαιιηηέρλεο λα αηθληδηάδεη ηφζν ηνλ εαπηφ ηνπ φζν θαη ηνπο ζεαηέο.” Ώλ παξαηεξήζεηο θαιχηεξα ηνπο πίλαθέο ηνπ, ζα δηαθξίλεηο κία ζπλαηζζεκαηηθή αλάιπζε ηεο θαζεκεξηλήο δσήο, κία επηζπκία γηα αληαλάθιαζε ηεο δηθήο ηνπ δσήο. Ώπεηθνλίδνληαο δηάθνξεο πφιεηο –πνπ έρεη δήζεη θαη έρεη κάζεη- δελ ζηνρεχεη λα ηνλίζεη ηα αλαγλσξίζηκα ζχκβνιά ηεο. Ώληηζέησο απνδεηά ην αιεζηλφ πξφζσπν ηεο πφιεο. Ώπηή ηελ αιεζηλή φςε πνπ δνκεί ηελ πφιε θνηλσληθά θαη ιεηηνπξγηθά. Μία πφιε πνπ ραξαθηεξίδεηαη πξψηα απφ ηνπο αλζξψπνπο ηεο θαη κεηά απφ ηα νξφζεκα. Βπεμεξγάδεηαη “ηε γεσγξαθία ηνπ βιέκκαηνο, ηε γεσγξαθία κηαο ζπλερνχο παξέθθιηζεο απφ ην επηζπκεηφ ζεκείν άθημεο”81, ψζηε ηειηθά λα καο παξαζχξεη ζηελ πεξηπιάλεζε θαη ζην ηαμίδη κέζα απφ εηθφλεο πνπ ελίνηε αληαλαθινχλ “ηε δηάζεζε ηνπ θαιιηηέρλε λα ζαξθάδεη ην πιήζνο ησλ αλνχζησλ θνηλνηνπηψλ πνπ καο πεξηηξηγπξίδνπλ.”

81

Christine Buci – Glucksmann, L‟oeil Cartographique de l‟art, ζει. 13

68

N.Y. x-Ray

Berlinkuppel

Br端ckenbogen

ΥΏΡΣΟΓΡΏΦΔ΢ΒΕ΢ - ΦΤΥΟΓΒΧΓΡΏΦΕΏ

“Παξνπζηαδφκνπλ ζηελ Νηθαξάγνπα ιίγα ρξφληα κεηά ηελ επαλάζηαζε θαη ρξεηαδφκνπλ λα βξσ ην γξαθείν ηνπ εξγνδφηε. Έλαο αλψηεξνο ππάιιεινο έδεημε πξνο ηα βφξεηα. „Πξνρώξα ιίγα ηεηξάγσλα θαη ζηξίςε αξηζηεξά, εθεί πνπ ήηαλ ην κεγάιν δέληξν πξηλ από ην ζεηζκό‟, κνπ ιέεη. „Δθεί πνπ ήηαλ ην δέληξν;‟ Λνηπφλ, έραζα ηελ ζπλέληεπμε θαη παξαπνληφκνπλ ζηνπο θίινπο κνπ „Απηόο ν ππάιιεινο κε έζηεηιε ζε ιάζνο θαηεύζπλζε.‟ Μνπ ιέλε „Έηζη δίλνληαη νη θαηεπζύλζεηο ζηελ Νηθαξάγνπα θαη ζε όιε ηελ Λαηηληθή Ακεξηθή.‟ Σειηθά, μεθίλεζα λα ρξεζηκνπνηψ ηελ ηζηνξία ζαλ παξάδεηγκα γηα ην πφζν δηαθνξεηηθνί είλαη θάησ ζηνλ λφην. Μέρξη πνπ κία κέξα, έπηαζα ηνλ εαπηφ κνπ λα ρξεζηκνπνηεί ηελ κλήκε κνπ ζαλ ράξηε. Έλαο λένο γείηνλαο κε ξψηεζε πνπ κπνξεί λα θηηάμεη έλα θιεηδί. „Τπάξρεη έλαο θιεηδαξάο‟, ηνπ ιέσ, „δίπια από εθεί πνπ θαηνηθνύζαλ νη Gartenhaus‟. Καηνηθνχζαλ. Ο γείηνλαο κε θνίηαδε έθπιεθηνο. Αηεπθξίληζα. „Δίλαη έλα κεράλεκα εμαξγύξσζεο πιένλ.‟ Ώιιά ζηνλ κπαιφ κνπ, ζα είλαη πάληα ην θνκςφ ρηίζκα απφ αζβεζηφιηζν πνπ είραλ γηα ηα απνξξίκκαηα γνχλαο. ΋ηαλ ήκνπλ έληεθα ζθαξθάισλα θαη έπαηξλα θνκκάηηα γηα λα θάλσ γνχληλεο εζάξπεο γηα ηηο θνχθιεο κνπ.”

- Katherine Harmon, You are here, Katie Davies, Μemory map, ζει.130

70

Μπνξείο λα δηδαρηείο ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ πφιε κέζα απφ ηελ ηζηνξία ηεο, κέζα απφ θείκελα αλάγλσζεο, ηα ηνπφζεκα, αιιά θπξίσο κέζσ ελφο ράξηε. Χο ζηνηρεηψδε ρσξηθή ζρέζε, έλαο ράξηεο απνηειεί ηε ραξηνγξάθεζε ελφο ηφπνπ ζε δηάθνξεο θιίκαθεο κε ιεπηνκεξή ζηνηρεία πνπ ελίνηε ζπλπθαίλνπλ έλαλ θακβά ηνλ θαζηζηνχλ πην επαλάγλσζην θαη απνκλεκνλεχζηκν. Έλα πιέγκα δηαθφξσλ απνζηάζεσλ πνπ μεδηπιψλεηαη ζην κάηη θαη ην κάηη δηεπθξηλίδεη, απνθηψληαο ζπλείδεζε ηνπ ηφπνπ. Ώπηφο ν παξαδνζηαθφο απαξραησκέλνο, πιελ επίθαηξνο ηξφπνο πξνζαλαηνιηζκνχ θαη αλάγλσζεο ηεο πφιεο, δελ έρεη πεξηζζφηεξν ην ζηίγκα ηεο θαληαζίαο απ‟ φζν ηνλ έρεη ην άηνκν πνπ ηελ πεξηδηαβαίλεη. “Χο νκνίσκα ηνπ απφιπηνπ ηαμηδεπηή πνπ αληηζηνηρεί ζην κάηη ηνπ Εθάξνπ” 82 γνεηεχεη θηινζφθνπο, ζπγγξαθείο, πνηεηέο, ζηνραζηέο θαη εκάο ηνπο απινχο ρξήζηεο. Ώο ρηππήζνπκε ινηπφλ ηνλ βαζηθφ ηφλν, ηεο ραξηνγξάθεζεο.

82

Christine Buci – Chucksmann, L‟oeil cartographique de l‟art, ζει. 22

΋ινη έρνπκε παηήζεη ζε ηφπνπο καθξηλνχο θαη άγλσζηνπο. Λίγα πξάγκαηα μέξακε πέξα απφ ηα θχξηα νξαηά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. Νηψζακε απνπξνζαλαηνιηζκέλνη κε έλα ειαθξχ αίζζεκα παληθνχ λα καο θαηαηξέρεη. Πεξηπιαλεζήθακε ζίγνπξα, ξσηψληαο ηνπο πεξαζηηθνχο – θάηνηθνη ηεο πφιεο – ςάρλνληαο γηα έλα θάηη. Έπεηηα απφ πεδνπνξία θάπνησλ σξψλ θαηαιήγνπκε πάληα κε έλα ράξηε ζηα ρέξηα καο. Μία ραξηνγξαθεκέλε εηθφλα ηνπ άγλσζηνπ πξνο εκάο ηφπνπ, ζίγνπξν εξγαιείν γηα ηελ αλαγλψξηζε ηνπ. Μία αθνινπζία απφ πνξείεο, καο παξαιακβάλνπλ απφ ην έλα ζεκείν θαη καο νδεγνχλ ζην άιιν. Δ απεηθφληζε βέβαηα ησλ ηφπσλ, θαζψο θαη ν ηξφπνο αληίιεςεο πνηθίινπλ. Έλαο ηφπνο ή έλαο ράξηεο κπνξνχλ λα „γελλήζνπλ‟ εθαηνληάδεο ραξηνγξαθήζεηο κε νπνηνδήπνηε κέζν δηαζέηεη ν θαζέλαο θαζψο θαη κε ην πξνζσπηθφ θξηηήξην ηνπ θαζελφο. Οη ράξηεο ηεο ζηεξηάο θαη ηεο ζάιαζζαο, ηνπ θεγγαξηνχ ή ηνπ ζχκπαληνο, νη άηιαληεο ηνπ θφζκνπ κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ σο βνεζήκαηα κλήκεο εθφζνλ θαηαγξάθνπλ ην ππέξκεηξν κηαο παγθφζκηαο δηαπνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο, πνπ ραξαθηεξίδεηαη σο κίκεζε ηεο δσγξαθηθήο νιφθιεξεο ηεο γεο ζχκθσλα κε ηνλ Πηνιεκαίν. Σαπηφρξνλα πεξηθιείνπλ θαη δηαθπιάζζνπλ ηηο κλήκεο απφ

72

φιεο ηηο πηζαλέο πξαγκαηηθέο ή θαληαζηηθέο επηζπκεηέο δηαδξνκέο. Βίλαη πνιιέο νη θνξέο πνπ αλαξσηηφκαζηε “πφζν γξήγνξα ν θφζκνο καο έρεη αιιάμεη, αιιά απηφ πνπ πξαγκαηηθά έρεη αιιάμεη αθφκε πην γξήγνξα, είλαη ν ηξφπνο καο λα βιέπνπκε ηνλ θφζκν.”

σο ηελ άιιε ηεο άθξε, ηφηε ζα θηάζεηο ζε κία λέα πφιε. ΢ε φιε απηή ηελ πεξηεγεηηθή δηάζεζε πνπ ζε έρεη θπξηεχζεη, ζην ηαμίδη ζνπ απηφ πνπ “ν Αάληεο84 απνθαιεί „ηξφπνο δσήο‟” δεκηνπξγείο ηνπο δηθνχο ζνπ ράξηεο κε νδεγνχο ηε κλήκε, ηελ εκπεηξία θαη ηε γλψζε.

Οη πφιεηο ζπλερψο αλαλεψλνληαη. Κάζε θνξά πνπ αιιάδεη θάπνην θνκκάηη, αιιάδεη θαη ν ράξηεο ή εγθαηαιείπεηαη ν παιηφο θαη δεκηνπξγείηαη εθ λένπ. Λέλε βέβαηα πσο “αλ έλαο ράξηεο απνηπγράλεη ηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ θαη ηεο θαηαλφεζεο ελφο ζηνηρείνπ, ν αλζξψπηλνο λνπο (ή ε αλζξψπηλε δχλακε) έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα ην δεκηνπξγήζεη”.83 Κάζε πφιε, είλαη κία θξπθή πφιε θαη θαθφο ζην ζθνηάδη γηα λα ηελ ςάμεηο κε πξνζνρή είλαη ν ράξηεο ηεο γλψζεο θαη ν ράξηεο ηεο κλήκεο. Δ ξεαιηζηηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη ε πξνέθηαζε ηεο θαληαζίαο καο. Σν πεδίν ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ζπλπθαίλεηαη κε έλα είδνο ηέρλεο (φπσο ε ραξηνγξάθεζε) πνπ παξέρεη ζχκβνια πξνεξρφκελα απφ ηελ ππνθεηκεληθή θαληαζία. Καη ε θαληαζία είλαη ε απσζεκέλε επηζπκία πνπ κεηαβνιίδνπκε ζε θάηη δεκηνπξγηθφ. Μφιηο πεξάζεηο ηα ζχλνξα κίαο πφιεο θαη ηελ δηαβείο

“Ο ράξηεο είλαη έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν απηνχ πνπ ν Tolkien απνθαιεί „ππφ-δεκηνπξγία‟: ε εθεχξεζε ελφο λένπ δεχηεξνπ θφζκνπ”.85

83

Katherine Harmon, You are here, Stephen S. Hall, I.Mercator , ζει.16, What the maps fails to supply, the human mind (or human yearning) sometimes has the power to conjure)

Καζέλαο απφ εκάο κεηαηξέπεηαη ζε έλα

Burmese map of the world 84

Αάληεο Ώιηγθέξη: έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο Εηαινχο πνηεηέο. Θεσξείηαη ν πξψηνο ζεκαληηθφο δεκηνπξγφο ζηελ ηηαιηθή πνίεζε ελψ ην πεξίθεκν έξγν ηνπ, ε Θεία Κσκσδία, εθηηκάηαη έσο ζήκεξα σο έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα έξγα ηεο παγθφζκηαο ινγνηερλίαο 85 Hugh Brogan, The Lure Of Maps in Arthur Ransome, You are here, ζει.151, The map is a powerful tool of what Tolkien calls “sub-creation”: the invention of a secondary world.

ζχγρξνλν Mercator86 κε ηε δηαθνξά φηη δελ αλαθαιχπηνπκε λένπο θφζκνπο αιιά ηνπο επαλαραξηνγξαθνχκε κε ηα δηθά καο θξηηήξηα, δίλνληαο κία αηζζεζηαθή ππφζηαζε θαη ζρεκαηίδνληαο κία ρνξνγξαθία γξακκψλ, ζρεδίσλ, γξακκάησλ, αξηζκψλ. Αελ ζπλαγσλίδεζαη ην πξαγκαηηθφ κέγεζνο ηεο πφιεο παξά κφλν αληαλαθιάο ζηνλ λέν ράξηε ηε καηηά ζνπ, ηελ επηζπκία ζνπ, ηελ πξνζσπηθή ζνπ άπνςε, ηα ζπλαηζζήκαηά ζνπ, ηελ ηέρλε ζνπ. “Βάλ ν ράξηεο ζε πξνθαιεί γηα ηαμίδη, απηνί νη λένη ράξηεο εκπλένπλ ηαμίδηα νινθιεξσηηθά δηαθνξεηηθνχ, κα πην ζπλεηξκηθνχ είδνπο.”87

΋ζα πεξηζζφηεξα πξάγκαηα απνδηψρλεηο απφ κέζα ζνπ, ηφζα πην πνιιά ζηνηρεία ζπζζσξεχνληαη ζε έλα ράξηε. Ο θαζέλαο καο ηαμηδεχεη γηα δηθφ ηνπ ινγαξηαζκφ, πξαγκαηνπνηεί πεξάζκαηα απφ ηε κία πφιε ζηελ άιιε ζαλ κία ζπλερή ξνή γεγνλφησλ, ηελ νπνία δηαδέρεηαη κία αθνινπζία δηεγήζεσλ θαη αλαπαξαζηάζεσλ. Δ αλαπαξάζηαζε ηφζν ζηε γλσζηηθή φζν θαη ζηελ θνηλσληθή ηεο δηάζηαζε, δηαδξακαηίδεη θεληξηθφ ξφιν ζην ηαμίδη. Ώπηνί πνπ καζαίλνπλ λα ηελ αλαγλψζνπλ κε βάζε ηηο παξαηεξήζεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπο,

Σν απνηέιεζκα; Μία „θαηαζθεπή‟. Μία „θαηαζθεπή‟ πνπ παίδεη ην ξφιν ηνπ ππνζπλείδεηνπ. Καη ρξεζηκνπνηνχκε ηε ιέμε “κε ηε ζεκαζία πνπ παίξλεη ζηε γεσκεηξία. Αηεπθνιχλνπκε ηελ θαηαλφεζε ελφο ζρήκαηνο κέζα απφ ην βήκα πξνο βήκα πεξηγξαθή ησλ ζρέζεσλ πνπ ην δηέπνπλ[...] Αελ αλαθεξφκαζηε ζηελ θαηαζθεπή σο νηθνδφκεζε.”88

Ώπηνί πνπ παξάγνπλ κία πφιε, κνηάδνπλ κε απηνχο πνπ παξάγνπλ κία γιψζζα. Καζέλαο ηε κηιά δηαθνξεηηθά. Καη φινη απηνί νη γισζζηθνί ηφπνη, βαζίδνληαη ζηε ρξήζε ηεο δεκηνπξγηθήο ιεηηνπξγίαο ηεο κλήκεο.

86

Gerardus Mercator, θιακαλδφο ραξηνγξάθνο γλσζηφο γηα ηνλ Παγθφζκηνο ράξηεο πξνβνιήο Mercator, πνιχ ρξήζηκν ζε πνιινχο κεηαγελέζηεξνπο εμεξεπλεηέο.

87

If maps invite travel, these maps inspire journeys of an altogether different, more associative sort.

Stephen S.Hall, Mercator, You are here, ζει.17 88 Γηάλλεο Πεπνλήο, Υσξηθή κνξθνινγία, Υσξνγξαθίεο, ζει.151

θαηαθέξλνπλ ηειηθά λα νηθνδνκήζνπλ κία πξνζσπηθή εηθφλα ηνπ θφζκνπ. Μεηαθξάδνπλ ην ηαμίδη ηνπο ζηελ εγγελή γιψζζα ησλ κνξθψλ, ησλ απνζηάζεσλ, ησλ θαηεπζχλζεσλ. Ώθήλνπλ ηελ θαληαζία λα μεηπιηρηεί, λα „θαηαζθεπάζεη‟ πφιεηο, λα ηηο ρηίζεη μαλά κε απζάδεηα ή γεκάηε ζεβαζκφ πεπνίζεζε φηη έρεη δίθην ζε φ,ηη θαη αλ θάλεη, θαηαθέξλεη κε αμηνζαχκαζηεο ζπλδπαζηηθέο ηθαλφηεηεο λα ελαξκνλίζεη ζηνηρεία ηεο γεσγξαθίαο, ηεο ραξαθηηθήο, ηεο αλαηνκίαο, ηεο δηαθνζκεηηθήο, ηεο αξρηηεθηνληθήο, ηεο θσηνγξαθίαο, λα ζπλδπάζεη δειαδή έλλνηεο πνπ αληαλαθινχλ ηφπν. ΐαζηθφ ζπζηαηηθφ κηαο θαηαλνεηήο θαη επαλάγλσζηεο αιιά θαη αηζζεηηθά σξαία „θαηαζθεπήο‟, ε αληηκεηψπηζή ηεο σο εληαίνπ επηκειεκέλνπ ζπλφινπ.

Howard Horowitz, Manhattan, 1997

Σν απνηέιεζκα γηα αθφκε κία θνξά; Υάξηεο πνπ κνηάδνπλ κε έλαλ αιιφθνην Κέληαπξν, ζχλζεζε γεσγξαθίαο θαη δσγξαθηθήο. Καη θαιά ζα θάλεηε λα κε ιάβεηε ππφςε ζαο ηελ θιίκαθα. ΋πσο αλαθέξεη θαη ν John Held89 ζε έλαλ απφ ηνπο ράξηεο

ζσζηά ηελ θιίκαθα, παξφια απηά ππάξρεη έλα κείγκα ειεπζεξίαο (απφ ηελ πιεπξά ηνπ δεκηνπξγνχ) θαη ειέγρνπ (απφ ηελ δηθή ζνπ πιεπξά). Σίπνηα δελ είλαη απξφζσπν θαη άγλσζην. Δ πφιε πξέπεη λα ηξνθνδνηεί

δεκηνπξγνχλ ράξηεο, κε ζθνπφ λα απνπξνζαλαηνιίζνπλ, πνπ ζε βνεζνχλ λα ραζείο πξνζδηνξίδνληαο ηνλ εαπηφ ζνπ. ΢ηε ζέζε ησλ νλνκάησλ ησλ πφιεσλ ζεκεηψλνπλ ζπλαηζζήκαηα θαη ζηε ζέζε ησλ νλνκάησλ ησλ δξφκσλ, ιέμεηο κε πξνζσπηθφ πεξηερφκελν. “Υάξε ζην ρψξν πξνβνιήο ηνπο πνπ ζπλαληά ηνπο πξψηνπο Έιιελεο Μηιήζηνπο ραξηνγξάθνπο, ηνπο εξκελεπηέο ηεο ζθαίξαο επηπέδα, ελεξγνπνηνχλ κηα ηδηαίηεξε ζρέζε αλάκεζα ζην νξαηφ ή ην επαλάγλσζην ηεο εηθφλαο θαη ην αφξαην ελφο θφζκνπ ππαξθηνχ αιιά ηαπηφρξνλα απφληνο.”91 Καη έρνληαο ήδε δψζεη ηνλ βαζηθφ ηφλν ηεο ραξηνγξάθεζεο, αο αλαδεηήζνπκε πιένλ ηελ κεισδία ηεο ςπρνγεσγξαθίαο.

John Held Jr

ηνπ· “Δ θιίκαθα δελ αθνξά θαλέλαλ” θαη “Έλα ζηνηρείν απφ ηελ γνεηεία ελφο ράξηε είλαη πσο ηίπνηα δελ είλαη θνληά ζην ζσζηφ. Σί ζα θάλεηο γηα απηφ;” Ο εξσηψλ εθιήζεη θαη λα απαληήζεη. Αελ ηνπνζεηεί 89

Katherine Harmon, You are here, ζει.84, John Held: έλαο απφ ηνπο δηαζεκφηεξνπο εηθνλνγξάθνπο πεξηνδηθψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ '20. Δ εχζπκε ηέρλε ηνπ θαζφξηζε ηελ επνρή πηεξπγίσλ ηφζν θαιά φηη πνιινί άλζξσπνη εμνηθεηψλνληαη κε ηελ ζήκεξα.

Held wrote on one of his maps, “The scale is nobody‟s business”, and “One of the charms of a map like this is that nothing is anywhere near correct. What are you going to do about it?”

74

ηε θαληαζία ησλ αλζξψπσλ. Οη ζπλερφκελεο αιιαγέο πνπ ηελ ραξαθηεξίδνπλ πξνκελχνπλ θαη αιιαγέο ζηηο επηζπκίεο. Ολεηξεπφκαζηε ηελ αιιαγή. “΢ην κέηξν πνπ ε θνηλσλία νλεηξεχεηαη ηελ αλαγθαηφηεηα, γίλεηαη αλαγθαίν ην φλεηξν”, δηαθήξπηηε ηελ δεθαεηία ηνπ ‟60 ν Guy Debord. Καιιηηέρλεο ζήκεξα, αθνινπζψληαο ην παξάδεηγκα ησλ θαηαζηαζηαθψλ90, 90

Δ Καηαζηαζηαθή Αηεζλήο ή νκάδα ησλ ΢ηηνπαζηνληζηψλ ή ΢ηηνπαζηνληζηηθή νκάδα (γαι.

Internationale situationniste) ήηαλ θαιιηηερληθφ θίλεκα ζηνλ αθξναξηζηεξφ ρψξν ζηελ Βπξψπε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960. ΢πγθξνηήζεθε απφ ζεσξεηηθνχο

Guy Debort , Naked City

θαιιηηέρλεο, αθαδεκατθνχο, αξρηηέθηνλεο, πνιηηηθνχο θαη άιινπο. ΢ηνλ ηνκέα ηεο ηέρλεο επεξέαζαλ ηελ καδηθή θνπιηνχξα. Οη ΢ηηνπαζηνλίζηεο δξνχζαλ ζην πεξηζψξην κεηαμχ ηέρλεο, πνιηηηθήο, αξρηηεθηνληθήο θαη πξαγκαηηθφηεηαο. ΢θνπφο ηνπο ήηαλ ε πινπνίεζε ησλ ππνζρέζεσλ ησλ θαιψλ ηερλψλ ζηελ θαζεκεξηλή δσή. Πξσηαγσληζηήο ήηαλ ν Guy Debord, ν νπνίνο έζεζε ηα ζεσξεηηθά ζεκέιηα ηεο νκάδαο.

91 Christine Buci – Chucksmann, L‟oeil cartographique de l‟art, ζει. 21

Ώληηκέησπνη κε ηελ χπνπηε κνλαμηά ηεο ζχγρξνλεο πφιεο, επηιέγνπκε λα αλαθεξφκαζηε ζε θείκελα θαη έλλνηεο ηνπ ‟60 γηα λα νξίζνπκε ηελ ηαπηφηεηα ησλ εθθάλζεψλ ηνπ. Σειηθά θαηαιήγνπκε φκσο λα απνκνλσλφκαζηε αθφκε πεξηζζφηεξν λνκίδνληαο φηη είκαζηε πνιινί – φινη - πνπ βπζηδφκαζηε ζηηο λέεο δπλαηφηεηεο θαη επαλαζπλδεφκαζηε κε γνεηεπηηθά θνκκάηηα ηνπ παξειζφληνο γηα λα δηεθδηθήζνπκε λέεο εκπεηξίεο ζηελ πφιε.”92 “Παξεκβάζεηο, performances θαη location based games/παηρλίδηα κε ζπζηήκαηα εληνπηζκνχ δη‟ επαθήο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηε ζχγρξνλε πιένλ ςεθηαθή πξαγκαηηθφηεηα κηιάλε γηα κεηακνξθψζεηο ηνπ δεκφζηνπ ρψξνπ κέζσ ηεο δηάδξαζεο, γηα λένπο ηξφπνπο πξφζιεςεο ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο γηα επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ ζπζρεηίζεσλ ησλ θαηνίθσλ κέζα ζε απηφ. Ώλαθέξνληαη ζπρλά ζηελ έλλνηα ηεο ςπρνγεσγξαθίαο, ηελ παηγληψδε θαη απειεπζεξσηηθή πεξηπιάλεζε κε κφλν νδεγφ ηηο επηζπκίεο ηνπ θαζελφο. Πξνζδίδνπλ ζηνλ θαιιηηέρλε – ρξήζηε - παίθηε πξνζσξηλά ηελ ηδηφηεηα ηνπ flâneur, ηνπ πιάλεηα θαη βιέπνπλ ηηο δξάζεηο ηνπ σο ηαθηηθέο πνπ ελαληηψλνληαη ζηηο ζηξαηεγηθέο πνπ επηβάιιεη ε δνκή κηαο ζχγρξνλεο πφιεο – α ια Debord θαη De Certau.

Δ ςπρενγξαθηθή έξεπλα ζε αληίζεζε κε ηελ γεσγξαθία πνπ εξεπλά ηελ επίδξαζε ησλ θπζηθψλ δπλάκεσλ θαη θιηκαηηθψλ ζπλζεθψλ πάλσ ζηνλ άλζξσπν, “εξεπλά ηηο επηδξάζεηο ηνπ γεσγξαθηθνχ πεξηβάιινληνο, νξγαλσκέλνπ ή φρη, ζηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ αηφκσλ.” Οη πξσηαξρηθνί ζηφρνη ηεο Φπρνγεσγξαθίαο γιηζηξνχζαλ πξνο κηα ζεηξά ςπρνγεσγξαθηθψλ „παηρληδηψλ‟. Δ παηγληψδεο ζπκπεξηθνξά είλαη απνηέιεζκα ηεο πεξηπιάλεζεο (DΒRIVE)93 κέζα ζηελ πφιε θαη επίγλσζε ησλ επηδξάζεσλ 92

Αάθλε Αξαγψλα, Οη πηζαλέο ςεπδαηζζήζεηο κηαο παηγληψδνπο ραξηνγξάθεζεο, Κνληέηλεξ, Εαλνπάξηνο 2010, ζει. 20 93 DERIVE (πεξηπιάλεζε): Μία ηερληθή κεηαβαηηθνχ πεξάζκαηνο κέζα απφ δηάθνξεο αηκφζθαηξεο. Σν dérive ζπλεπάγεηαη παηγληψδε-δεκηνπξγηθή ζπκπεξηθνξά θαη επίγλσζε ησλ ςπρνγεσγξαθηθψλ επηδξάζεσλ. Ώπφ ηελ άπνςε ηνπ dérive νη πφιεηο έρνπλ έλα ςπρνγεσγξαθηθφ αλάγιπθν, κε ζπλερφκελα ξεχκαηα, ζηαζεξά ζεκεία θαη δίλεο, νη νπνίεο ζ8ελαξά απνζαξξχλνπλ ηελ είζνδν ή ηελ έμνδν απφ νξηζκέλεο δψλεο.

ηεο. Κάζε άηνκν δνκεί ηελ δηθή ηνπ εηθφλα ηεο πφιεο θαη θάζε πφιε έρεη ην δηθφ ηεο ςπρνγεσγξαθηθφ αλάγιπθν. Ώπηή ε εηθφλα θηηάρλεηαη απφ γεγνλφηα, αλακλήζεηο, εκπεηξίεο, ηζηνξίεο, κχζνπο ηεο πφιεο, απφ κε νξαηά δεδνκέλα θαη φρη κφλν απφ αξρηηεθηνληθή, θηίξηα θαη δξφκνπο. “Γεγνλφηα, γεγνλφηα, γεγνλφηα, παληνχ, ζηελ νπζηαζηηθή φςε ηεο πφιεο· γεγνλφηα, γεγνλφηα θαη ζηελ επνπζηψδε φςε.”94 ΋ζνλ αθνξά ηηο ηαθηηθέο γηα ηελ νξγάλσζε κηαο δηαδήισζεο θαη ηελ επηινγή ηεο δηαδξνκήο, είλαη απαξαίηεην λα γλσξίδεη θαλείο πνιχ θαιά ηηο ςπρνγεσγξαθηθέο παξακέηξνπο ηεο πφιεο. ΢ην Παξίζη είλαη αιιηψο λα μεθηλάο ηε δηαδήισζή ζνπ απφ ην Invalides (πνπ παξαζέηεη ζηνλ ζάλαην ηνπ Ναπνιένληα) κε θαηεχζπλζε ηε Saint Michel (πεξηνρή ζχκβνιν ηνπ '68) ή λα θχγεηο απφ ηελ ΐαζηίιε (ε πιαηεία απηή ζπκβνιίδεη ηελ επαλάζηαζε) γηα ηελ πιαηεία Nation (ζχκβνιν αληίζηαζεο ζηνπο Γεξκαλνχο επηδξνκείο αλά ηνπο αηψλεο, θαζψο βξίζθεηαη ζηα αλαηνιηθά ηνπ Παξηζηνχ φπνπ θαηέθζαλαλ ζπλήζσο νη εηζβνιείο ζε φινπο ηνπο πνιέκνπο). Τπάξρνπλ ζπγθεθξηκέλεο επηινγέο ηνπνζεζηψλ πνπ εληαζζφκελεο ζε κηα δηαδξνκή δηακαξηπξίαο ζα κπνξνχζαλ λα εξεζίζνπλ ηνπο δηαδεισηέο κέρξη 94

Σζαξιο Νηίθελο, Σα δχζθνια ρξφληα, ζει. 34

εθηξνπήο. Έηζη κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε πσο ε ςπρνγεσγξαθία κπνξεί λα απνηειέζεη είλαη έλα εξγαιείν γηα ηελ αζηηθή αλάπηπμε. Έλαο άιινο πηζαλφο νξηζκφο ηεο ςπρνγεσγξαθίαο ζα κπνξνχζε λα είλαη φηη “πξφθεηηαη γηα κηα δξαζηεξηφηεηα πνπ πξνζπαζεί λα απνθξππηνγξαθήζεη πψο ε γλσζηαθή εηθφλα πνπ δηαηεξνχκε γηα έλα ηφπν έρεη δηακνξθσζεί απφ ηνλ ζρεδηαζκφ ηνπ ρψξνπ, επηρεηξψληαο ηελ επαλαζχλδεζε ηεο εηθφλαο κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα, κέζα

απφ ηελ εμεξεχλεζε ηνπ ρψξνπ κε κε ζπκβαηηθνχο ηξφπνπο.” Ώξρίδεη λα κνηάδεη πιένλ ζαλ παηρλίδη. “Οη ζπκκεηέρνληεο πηζαλψο δε ζα ληψζνπλ φηη αλαπηχζζνπλ „ηαθηηθέο‟ ζην αζηηθφ πεξηβάιινλ ή φηη επαλαπξνζδηνξίδνπλ ηελ εκπεηξία ηνπο κέζα απφ εθήκεξεο παξεκβάζεηο.” ΢αλ κία ζχλζεζε νλεηξηθήο δηάζεζεο θαη επηζπκίαο ζπληαηξηαζκέλε κε ηελ πξαγκαηηθή πεξηπιάλεζε. ΢αλ μαθληθά λα μεπήδεζεο απφ ηνλ νηθo-ηνπφ ζνπ ζηελ ρψξα ησλ ζαπκάησλ, θιέβνληαο γηα ιίγν ηε ζέζε ηεο Ώιίθεο κεηαηξέπνληαο ηε ζε θνξέα

εζσηεξηθνχ ηνπξηζκνχ πνπ κε πεξηέξγεηα αλαθαιχπηεη παξαζθεληαθά ηνπία. Καη βέβαηα φιε απηή ε πξνζρεδηαζκέλε πεξηπιάλεζε δηαλζίδεηαη θαιχηεξα κε ράξηεο, εηθφλεο θαη δηαγξάκκαηα.

Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη δχν παξαδείγκαηα γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηνπ φξνπ θαη ηελ ζρέζε ηνπ κε ηνπο ράξηεο θαη ηνλ άλζξσπν: 1. “Φπρνγεσγξαθία: νδεγόο γηα αξράξηνπο. Ξεδηπιώζηε έλα ράξηε ηνπ Λνλδίλνπ, ηνπνζεηήζηε έλα πνηήξη αλάπνδα, νπνπδήπνηε ζην ράξηε, θαη ζρεδηάζηε έλαλ θύθιν. Πάξηε ην ράξηε, πεγαίλεηε ζηε πόιε θαη πεξπαηήζηε ηνλ θύθιν, όζν πην θνληά ζηελ θακπύιε κπνξείηε. Καηαγξάςηε ηελ εκπεηξία όζν πξνρσξάηε, κε νπνηνδήπνηε κέζν πξνηηκάηε: καγλεηνζθόπεζε, θσηνγξαθία, θείκελν, ερνγξάθεζε. „Πηάζηε‟ ηελ θεηκεληθή απνξξνή ησλ δξόκσλ, ηα graffiti, ηα καξθαξηζκέλα απνξξίκκαηα, απνζπάζκαηα από ζπλνκηιίεο. Cut for sign. Καηαγξάςηε ην ξεύκα ζηνηρείσλ. Να είζηε άγξππλνη ζηηο πεξηπηώζεηο ησλ κεηαθνξώλ, θνηηάμηε γηα νπηηθέο αξκνλίεο, ζπκπηώζεηο, αλαινγίεο, νηθνγελεηαθέο νκνηόηεηεο, ηελ ελαιιαζζόκελε δηάζεζε ηνπ δξόκνπ. Οινθιεξώζηε ηνλ θύθιν, θαη θαηαγξάςηε ηα άθξα ηνπ. Σν πεξπάηεκα θάλεη γηα ην πεξηερόκελν: βήκα πξνο βήκα.”

- Robert MacFarlane, A Road of One‟s Own. 2. “Γελ ππάξρεη πην ειθπζηηθή επραξίζηεζε από ην λα αθνινπζείο ηηο ηδέεο θάπνηνπ νπνπδήπνηε νδεγνύλ, θαζώο ν θπλεγόο αθνινπζεί ην παηρλίδη-ζήξακα ηνπ, ρσξίο λα πξνζπαζήζνπλ λα ηεξήζνπλ νπνηαδήπνηε θαζνξηζκέλε δηαδξνκή. Καη έηζη, όηαλ ηαμηδεύσ κέζσ ηνπ δσκαηίνπ κνπ, ζπάληα αθνινπζώ κηα επζεία γξακκή: πεγαίλσ από ην ηξαπέδη πξνο κηα εηθόλα θξεκαζκέλε ζε κηα γσλία, από εθεί θηλνύκαη πιάγηα πξνο ηελ πόξηα, αιιά αθόκα θη αλ όηαλ αξρίδσ, είλαη πξαγκαηηθά ε πξόζεζή κνπ λα πάσ εθεί, εάλ ηύρεη λα ζπλαληήζσ ηελ πνιπζξόλα κνπ θαζνδόλ, δελ ην ζθέθηνκαη δύν θνξέο, θαη θάζνκαη ζε απηήλ ρσξίο πεξαηηέξσ θαζαξία.”

- Xavier De Maistre95

95

Σν ζηαηηθφ ηαμίδη ηνπ De Maistre, έλα πξφσξν (ίζσο θαη ην πξψην) παξάδεηγκα ζηάζηκνπ ηαμηδηνχ, πξνζδνθά ηε κνίξα ηνπ flâneur, ν ίδηνο αλίθαλνο λα πεξηβάιεη ην δσκάηηφ ηνπ, ε ερζξφηεηα ηεο ζχγρξνλεο πφιεο ηνλ αλαγθάδεη λα αληηθαηαζηήζεη ην δξφκν κε ηελ πνιπζξφλα ηνπ θαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν εζσηεξηθεχεη ηελ πεξηπιάλεζή ηνπ.

76

CART POSTAL – ΦΧΣΟΓΡΏΦΕΒ΢

“΢ηε Μαπξίιηα, ν ηαμηδηώηεο θαιείηαη λα επηζθεθηεί ηελ πόιε θαη ηαπηόρξνλα λα παξαηεξήζεη κεξηθέο παιηέο θαξη πνζηάι πνπ ηε δείρλνπλ όπσο ήηαλ παιηά: ε ίδηα θη απαξάιιαθηε πιαηεία κε κηα θόηα ζηε ζέζε ηνπ ζηαζκνύ ιεσθνξείσλ, ην πεξίπηεξν ηεο κνπζηθήο ζηε ζέζε ηεο αληζόπεδεο δηάβαζεο, δύν δεζπνηλίδεο κε ιεπθέο νκπξέιεο εθεί όπνπ είλαη ην εξγνζηάζην ησλ εθξεθηηθώλ. Γηα λα κελ απνγνεηεύζεη ηνπο θαηνίθνπο, ν ηαμηδηώηεο νθείιεη λα επαηλέζεη ηελ πόιε ησλ θαξηπνζηάι θαη λα ηελ πξνηηκήζεη από ηελ ζεκεξηλή, πξνζέρνληαο όκσο λα θξαηήζεη ηελ πξνηίκεζή ηνπ απηή ζηα όξηα ζπγθεθξηκέλσλ θαλόλσλ: λα αλαγλσξίζεη γηα παξάδεηγκα, όηη αλ ζπγθξηζνύλ ην κεγαιείν θαη ε επκάξεηα

ηεο ζεκεξηλήο Μαπξίιηαο, πνπ έγηλε πιένλ κεηξόπνιε, κε ηελ παιηά επαξρηώηηθε Μαπξίιηα, ην απνηέιεζκα βεβαίσο θαη δελ απνδεκηώλεη ηε ρακέλε ράξε, ράξε πνπ όκσο κπνξεί λα ραξεί θαλείο ζήκεξα ζηηο παιηέο θαξηπνζηάι ελώ πξηλ, κε ηελ επαξρηώηηθε Μαπξίιηα κπξνζηά ζηα κάηηα ηνπ, ηίπνηα ην γξαθηθό δελ ζα ππήξρε, θη νύηε γξαθηθή ζα θαηλόηαλ ζήκεξα αλ ε Μαπξίιηα παξέκελε όπσο ήηαλ, άιισζηε κηα κεηξόπνιε έρεη θη απηό ην θαιό, όηη κέζα από απηό πνπ έγηλε κπνξείο λα ζπκάζαη κε λνζηαιγία απηό πνπ ήηαλ. […] νη παιηέο θαξη πνζηάι δελ απεηθνλίδνπλ ηε Μαπξίιηα όπσο ήηαλ αιιά κηα άιιε πόιε πνπ όισο ηπραίσο νλνκαδόηαλ Μαπξίιηα ζαλ απηή.”

- Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, Οη πφιεηο θαη ε κλήκε, ζει. 51 Δ εηθφλα πνπ απνηππψλεηαη ζην θσηνγξαθηθφ ραξηί, είλαη απνθνκκέλε απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Βίλαη κηα εηθφλα αλνινθιήξσηε ρσξίο μεθάζαξα φξηα, απνθφπηεηαη απφ ην νπηηθφ πεδίν θαη ην ρξφλν. Σα φξηα ηεο εηθφλαο είλαη απαξαίηεηα γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ ρψξνπ, πξνθαινχλ ηε θαληαζία καο λα πιάζεη ην ππφινηπν ζθεληθφ εθηφο ηνπ θάδξνπ ηεο θσηνγξαθίαο. Δ θσηνγξαθία είλαη κηα εθήκεξε εηθφλα ελφο ζπλερψο κεηαβαιιφκελνπ θφζκνπ. “Παίξλεη πιένλ ηε ζέζε ηνπ ππνθαηάζηαηνπ ηεο δσήο, αθφκε θαη ηεο αλάκλεζεο, γίλεηαη απηή ν αδηακθηζβήηεηνο κάξηπξαο „απηνχ πνπ θάπνηε ππήξμε‟.”96 Βίλαη κηα ζηηγκηαία ιήςε ζηελ νπνία φια θαίλνληαη αθίλεηα, είηε είλαη έλα παηδί πνπ ηξέρεη, είηε έλα δέληξν πνπ θνπληνχληαη ηα θχιια ηνπ, είηε έλα θηίξην. “΢αλ ζχγρξνλε Μέδνπζα, ε θσηνγξαθηθή κεραλή έρεη ηε δχλακε λα πεηξψλεη θαζεηί πνπ ηελ αληηθξίδεη, θαζεηί πνπ αληηθξίδεη.”97 Ώπφ ηε ζηηγκή πνπ παγηδεχεηαη ε εηθφλα, ε παξάκεηξνο ηνπ ρξφλνπ εμνπδεηεξψλεηαη. Βίλαη κηα ζηηγκή παγηδεπκέλε ζην ρξφλν πνπ ε ζρέζε ηνπο βξίζθεηαη πιένλ ζηελ επεμήγεζε, αλαθεξφκελε ζην παξειζφλ. “Δ ζηηγκηαία θσηνγξαθία κπνξεί λα ζπιιάβεη θάηη πνπ κνηάδεη νιφηεια παξνδηθφ, κπνξεί ηαπηφρξνλα φκσο λα ζπιιάβεη θαη θάηη πνπ ζέιεη λα είλαη αηψλην[…] Παξφιν πνπ ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ε ιήςε δηαξθεί κφλν θιάζκαηα ηνπ δεπηεξνιέπηνπ, ε αμίσζε ζρέζεο ηεο θσηνγξαθηθήο εηθφλαο κε ην ρξφλν δείρλεη πνιχ δηαθνξεηηθή. Φσηνγξαθίεο ηεθκήξηα κηαο δηάξθεηαο ή ηεθκήξηα κηαο πξνζσξηλφηεηαο. ΢ηηγκηφηππα ή πφδεο;”98

96 97 98

H. Foster, Vission and Visuality , Scopic regimes of modernity J.P. Vernant, Σν βιέκκα ηνπ ζαλάηνπ ΢ηαχξνο ΢ηαπξίδεο, Φσηνγξαθία θαη ρσξνπνίεζε ηνπ ρξφλνπ, Οπηνπία Σεχρνο 27, 1997, ζει. 52

78

Ώπηφ είλαη ην αλαλεσκέλν μελνδνρείν Cintra! Φαίλεηαη αξθεηά επεηξσηηθφ δελ είλαη; Πεξηκέλνπκε ηε Joan θαη ην John γηα λα θζάζνπλ γηα λα πεξάζνπκε ηελ εκέξα καδί, είλαη ε γακήιηα επέηεηφο ηνπο ζήκεξα. Ο θαηξφο φρη πάξα πνιχ θαιφο ζήκεξα, αλ θαη ήηαλ θαιφο κέρξη ηψξα θαη θαίλεηαη λα θηηάμεη ζχληνκα. Ξελνδνρείν Cintra, Boscombe, Bournemouth, Dorset .

Θπκάζαη απηή ηε ζέα. Ήκνπλ εθεί ηελ Κπξηαθή ην απφγεπκα κε ηελ Joyce. Βίρε ήιην θαη πνιχ πεξηζζφηεξν θφζκν απ‟ φηη ζ‟ απηή ηελ εηθφλα. Φπζνχζε πνιχ. Dunstable Downs, Bedfordshire. View along the chalk escarpment.

Πεξλάσ αξθεηά θαιά. Ο θαηξφο είλαη ππέξνρνο, δελ βξέρεη. Έρσ θαεί παληνχ (ζρεδφλ). Ο Nigel είλαη ηξηγχξσ θαη βγαίλεηε αθφκα κε απηφλ; Τπνζέησ φηη είραηε κηα θάξηα απφ ηε Amanda. Σεο έρσ ζηείιεη κηα θάξηα. Ώθφκα θη αλ δελ ηε δηαβάδεη έρσ ζηείιεη κηα. Δ ζάιαζζα είλαη εδψ πνιχ αικπξή θαη ηα θχκαηα είλαη ηεξάζηηα. Διηνβαζίιεκα «ζηελ θνηιάδα Rockley», Rockley Sands, Poole, Dorse

Οη θαξη πνζηάι (ηαρπδξνκηθέο θάξηεο), είλαη έλαο ηξφπνο λα ζηείιεηο έλα κήλπκα ζε θάπνηνλ δηθφ ζνπ, φηαλ βξίζθεζαη καθξηά. Βίλαη κηα θάξηα κε κηα θσηνγξαθία ζηε κηα κεξηά θαη ζηελ άιιε έλαο κηθξφο ρψξνο γηα ην κήλπκα θαη ηε δηεχζπλζε. ΢πλήζσο είλαη ηνπξηζηηθέο θάξηεο πνπ απνδίδνπλ ηελ πφιε ζηελ νπνία βξίζθεζαη κέζα απφ θσηνγξαθίεο, θαζεκεξηλέο εηθφλεο κέζα απφ ζηηγκηφηππα ηεο πφιεο· πιαηείεο κε θφζκν, ηα ηνπφζεκα ηεο πφιεο, πάξθα, πνηάκηα, παξαιίεο θ.α. Πξνζπαζνχλ κε κηα εηθφλα λα δψζνπλ ην ραξαθηήξα ηεο πφιεο θαη λα ηνλίζνπλ ηα ζηνηρεία πνπ ζα ηελ θάλνπλ λα μερσξίζεη απφ ηνπο ππφινηπνπο άγλσζηνπο ηφπνπο. Πνιινί είλαη απηνί πνπ ζπιιέγνπλ θαξη πνζηάι απφ ηνπο δηάθνξνπο πξννξηζκνχο ηνπο θαη φηαλ κηα κέξα γίλνπκε εκείο νη παξαιήπηεο ηεο, ρσξίο λα έρνπκε επηζθεθζεί ηελ πφιε πνπ απεηθνλίδεηαη, κία ζθέςε γηα ηελ ηαπηφηεηα ηεο πφιεο δηαγξάθεηαη ζην κπαιφ καο κέζσ ηεο εηθφλαο. ΢πλδένπκε ηε πφιε κε ηελ θσηνγξαθία πνπ βιέπνπκε θαη ζπγρξφλσο κε ηα „πεξηιεπηηθά βηψκαηα‟ πνπ πεξηγξάθνληαη· “Πεξλάσ αξθεηά θαιά. Ο θαηξόο είλαη ππέξνρνο, δελ βξέρεη. Έρσ θαεί παληνύ (ζρεδόλ). Ο Nigel είλαη ηξηγύξσ θαη βγαίλεηε αθόκα κε απηόλ; Τπνζέησ όηη είραηε κηα θάξηα από ηε Amanda. Σεο έρσ ζηείιεη κηα θάξηα.

80

Αθόκα θη αλ δελ ηε δηαβάδεη έρσ ζηείιεη κηα. Η ζάιαζζα είλαη εδώ πνιύ αικπξή θαη ηα θύκαηα είλαη ηεξάζηηα” θαη ηπγράλεη λα ζπγθξίλνπκε κε εηθφλεο πνπ αλαθαινχκε απφ ηα δηθά καο ζπξηάξηα κλήκεο θαη πξνζσπηθά βηψκαηα πνπ έξρνληαη ζην πξνζθήλην. Ώλ θαη γίλεηαη ζπρλά ιφγνο γηα εμσηεξηθά εξεζίζκαηα θαίλεηαη ηειηθά πσο θαη κηα εηθφλα έρεη ηε δπλακηθή λα απνηειεί εξέζηζκα ζην πιαίζην κηαο πφιεο. “Δ θσηνγξάθηζε κπφξεζε λα κεζνιαβήζεη ηφζεο ζρέζεηο εμνπζίαο παγηψλνληαο ηελ απφζηαζε αλάκεζα ζε ζεαηή θαη ζέακα. Γη‟ απηφ θαη ε θσηνγξάθηζε ηνπ μέλνπ, ηνπ αιιηψηηθνπ, ηνπ παξάμελνπ, ζέηεη εμ νξηζκνχ ην ζέκα θάησ απφ ηελ θπξηαξρία ηνπ παξαηεξεηή.”99 Τπάξρνπλ θαξη πνζηάι πνιιψλ εηδψλ, πέξα απφ ηε θσηνγξαθία ησλ πην γλσζηψλ θηηξίσλ, δξφκσλ, πιαηεηψλ. Τπάξρνπλ θαη απηέο πνπ παξνπζηάδνπλ θάπνην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πφιεο, θάπνην δξψκελν ή αθφκα θαη απιά θσηνγξαθίεο απφ

αλζξψπνπο, δψα, αληηθείκελα. “Οη θαξη πνζηάι παξέρνπλ ηνλ παγθφζκην πιεξέζηεξν νπηηθφ θαηάινγν. Λίγα πξάγκαηα, άλζξσπνη ή κέξε δελ έρνπλ θάπνηα ζηηγκή θαηαιήμεη σο αληηθείκελν ή αθνχζην ζπζηαηηθφ, κηαο θάξηαο.”100 Βλψ νη θαξη πνζηάι καο παξνπζηάδνπλ σξαηνπνηεκέλε ηελ εηθφλα ηεο πφιεο, επεμεξγαζκέλε νχησο ψζηε ηα ρξψκαηα λα είλαη δσληαλά θαη έληνλα, κηα θσηνγξαθία ζην ίδην κέξνο ηξαβεγκέλε απφ θάπνηνλ άιιν ζα θαηλφηαλ εληειψο δηαθνξεηηθή, θαζαξά αηνκηθή. Ο Paul Greenleaf101 ζηελ δνπιεηά ηνπ Correspondence (αιιεινγξαθία) παξνπζηάδεη κηα ζεηξά θσηνγξαθηψλ ηνπ, πνπ απνζαλαηίδνπλ ίδηα κέξε κε ηηο θαξη πνζηάι ζε δηάθνξα κέξε, πνπ έρεη ζπιιέμεη. “΢πιιέγσ ηηο ρξεζηκνπνηεκέλεο θάξηεο πνπ κε εκπλένπλ γηα λα αληρλεχζσ εθ λένπ θαη λα θσηνγξαθίζσ ηηο απεηθνληζκέλεο ηνπνζεζίεο. ΐξίζθσ ην αθξηβέο ζεκείν απφ φπνπ ε αξρηθή εηθφλα είρε ηξαβερηεί θαη επαλαθσηνγξαθίδσ ηελ ζέα, πνπ επηδεηθλχεη πψο ην έδαθνο έρεη αιιάμεη θπζηθά θαη δίλνληαο έκθαζε ζηηο αιιαγέο κέζα ζην πνιηηηζηηθφ ηνπίν καο”.

100

99

H. Foster, Vission and Scopic regimes of modernity

Visuality

Tom Phillips, The Postcard Century: 2000 Cards and their Messages, 2000 101 ΐξεηαλφο θσηνγξάθνο πνπ εξεπλά ηηο πηπρέο ηεο πξφζθαηεο ηζηνξίαο θαη ηνπ ζχγρξνλνπ πνιηηηζκνχ.

΢ε αληίζεζε κε ηηο θαξη πνζηάι, νη θσηνγξαθίεο ελψ αξθεηέο θνξέο παξνπζηάδνπλ θαη απηέο ηνπφζεκα θαη φκνξθα θνκκάηηα ηεο πφιεο, κπνξνχλ κε ηελ ίδηα άλεζε λα θαλεξψζνπλ θαη ηα άζρεκα, μεραζκέλα θαη παξακειεκέλα ζεκεία ηεο. ΢θνππίδηα ζηνπο δξφκνπο, άζηεγνη πεξηθεξφκελνη ζε πιαηείεο, πνληίθηα ζε ππφγεηεο δηαβάζεηο. ΢ε κηα μέλε πφιε ζαλ ηνπξίζηεο θσηνγξαθίδνπκε φηη καο θάλεη εληχπσζε· ηνπφζεκα, δξφκνπο, πιαηείεο. Δ ηνπξηζηηθή εξαζηηερληθή θσηνγξαθία θαηαθέξλεη λα ζπιιέμεη ηεθκήξηα ηνπ ρξφλνπ ησλ δηαθνπψλ, απνζεζαπξίδνληαο ζθελέο ηνπ ηαμηδηνχ πνπ θαζηζηνχλ απηφ ην ρξφλν νκνηφηξνπν θαη άζξνηζκα ζηηγκψλ. “Μπξνζηά ζηνλ θαζεδξηθφ..., ΢ην θαξαβάθη πξνο...”102 Ώληηιακβάλεζαη πσο ζε θάζε θσηνγξαθία επηρεηξείο λα είζαη κέζα; Πξνζπαζείο λα νηθεηνπνηεζείο ην ρψξν, λα „θπιαθίζεηο‟ ην κέξνο, γηα λα ζπκάζαη ηε ζηηγκή. ΋ζν θξαηά ην αλνηγφθιεηζκα ηνπ θιείζηξνπ κπνξείο λα πηζηέςεηο πσο απνηειείο θνκκάηη ηεο πφιεο. “Καζεηί πνπ εηζέξρεηαη ζην πεδίν ηνπ θσηνγξαθηθνχ θαθνχ ηξνπνπνηεί ηα δεδνκέλα ηεο ζθελήο, ηνπ ρψξνπ δειαδή. Νέεο ζρέζεηο δεκηνπξγνχληαη, λέα δεδνκέλα αλαδχνληαη, λέα ίρλε. ΋ζν ηπραία θαη απζαίξεηε θη αλ θαίλεηαη ε

πιαηζίσζε ηεο θσηνγξαθίαο, ηφζν θξίζηκε είλαη πάληα ε νξηζηηθνπνίεζή ηεο γηα λα ππάξμεη απνθξπζηάιισζε ηνπ ζθεληθνχ ηεο, άξα ηεο εηθφλαο ηεο.103 Ο θσηνγξαθηθφο θαθφο ηθαλνπνηεί, κέζσ ηεο πξνθαζνξηζκέλεο εηθφλαο ηνπ θφζκνπ πνπ απνδίδεη, έλα ζχζηεκα θαηαζθεπήο ηνπ ρψξνπ ηδηαίηεξα νηθείνπ αιιά ηαπηφρξνλα ηδηαίηεξα παιαηνχ θαη ζαξαθνθαγσκέλνπ, πνπ ε θσηνγξαθία δηαησλίδεη αλαπαξάγνληαο ην.104”

θαη θηηξίσλ είλαη εχθνιε, αθνχ νη πξψηεο εηθφλεο ζην κπαιφ καο φηαλ αλαθεξφκαζηε ζε κηα πφιε είλαη ηα ηνπφζεκα (Παξίζη – πχξγνο ηνπ Άηθει, Ρψκε – Κνινζζαίν, Νέα Τφξθε – Times square, Central park). “Δ θσηνγξαθία αξρίδεη λα γίλεηαη ηέρλε απφ ηε ζηηγκή πνπ ν θσηνγξάθνο ζα πξνζπαζήζεη λα βάιεη κέζα ζ‟ απηή ηηο ηδέεο ηνπ”105 θαη αο πξνζζέζνπκε θαη εκείο ηα βηψκαηα θαη ηελ επηζπκία. Ο θνπβαλφο θσηνγξάθνο,

Αηάθνξνη θσηνγξάθνη έρνπλ αζρνιεζεί κε ηελ αλάδεημε ηεο πφιεο κέζα απφ θσηνγξαθίεο. Βίλαη πξφθιεζε λα κπνξέζεηο λα δψζεηο ζε θάπνηνλ ηελ εηθφλα κηαο πφιεο, ηελ ηαπηφηεηα, ηνλ ραξαθηήξα ηεο, κέζα απφ ιίγεο κφλν εηθφλεο. Δ απφδνζε ηεο κέζα απφ θσηνγξαθίεο γλσζηψλ δξφκσλ

Abelardo Morell αλαθέξεη: “Με έλαλ ηξφπν, ε θσηνγξαθία είλαη ν ηξφπνο ζθέςεο κνπ, βάδνληαο κεξηθέο ηξαβεγκέλεο ζθέςεηο ζηε ζεηξά, αξθεηά ψζηε λα θάλνπλ ηελ εηθφλα λα ζέηεη εξσηήκαηα, θηινζνθηθά εξσηήκαηα γηα ηνλ θφζκν”.

103

φ.π. ζει 48 Hubert Damisch, «Cinq notes pour une phenomenologie de l'image photographique», L'Arc, No 21 (La Photographie) 104

102

΢ηαχξνο ΢ηαπξίδεο, Φσηνγξαθία θαη ρσξνπνίεζε ηνπ ρξφλνπ, Οπηνπία Σεχρνο 27, 1997, ζει. 53

105

΢ηαχξνο Μσξεζφπνπινο, «Φσηνγξαθία θαη θαιιηηερληθή θσηνγξαθία», Σν Σέηαξην, Νν24

΢ηελ έθζεζε θσηνγξαθίαο ζηελ Ώζήλα ην 2006, γηα ην Αηεζλή Μήλα Φσηνγξαθίαο, ζηε ζεηξά European Eyes on Japan, θιήζεθαλ δηάθνξνη επξσπαίνη θσηνγξάθνη λα θσηνγξαθήζνπλ ηελ Εαπσλία. Δ Βιέλε Μαιηγθνχξα ζην εηζαγσγηθφ ηεο ζεκείσκα αλαθέξεη “΋ηαλ κνπ δήηεζαλ λα πάσ εθεί θαη λα θσηνγξαθίζσ ην λνκφ ηεο Fukushima, ην πξψην ζπλαίζζεκα πνπ έλησζα ήηαλ ραξά θαη ακέζσο κεηά θφβνο. Ήμεξα θαιά πσο ε κπζηθή εηθφλα ηνπ κπαινχ κνπ ζα εξρφηαλ ζε ζχγθξνπζε κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα, αιιά δελ ήμεξα ζε πνην βαζκφ. Μεηά άξρηζαλ ηα εξσηήκαηα γηα ην πψο θσηνγξαθίδεηο θάπνηνλ πνιηηηζκφ εληειψο δηαθνξεηηθφ απφ ην δηθφ ζνπ. Ο πξψηνο θίλδπλνο είλαη λα ζηξαθείο ζηε γξαθηθφηεηα, λα αξρίζεηο λα θπλεγάο ην παξάμελν, ην δηαθνξεηηθφ, φκσο απηφ πνπ είλαη δηαθνξεηηθφ γηα ζέλα, είλαη ζπλεζηζκέλν εθεί. Ο δεχηεξνο θίλδπλνο είλαη λα κελ αθήζεηο λα επελεξγήζεη ην πεξηβάιινλ πάλσ ζνπ, λα ζπλερίζεηο κε ηηο ζπλήζεηεο θαη ηηο εκκνλέο ζνπ θαη ην ηαμίδη λα κε κεηακνξθσζεί ζε εκπεηξία. Πψο έξρεζαη θνληά ζε έλαλ ηφπν; Πψο ηνλ θαηαιαβαίλεηο; Πψο κπνξείο λα θαηαιάβεηο ηνπο αλζξψπνπο ηνπ αλ δελ μέξεηο ηε γιψζζα; Αελ κπνξείο, είζαη μέλνο, κε δηαθνξεηηθή λννηξνπία, δηαθνξεηηθή θνπιηνχξα[...] Δ κπζηθή Εαπσλία πνπ είρα ζην κπαιφ κνπ δελ ππάξρεη πηα, έρεη αληηθαηαζηαζεί κε κηα εηθφλα πην πξαγκαηηθή, κε κηα θαηλνχξγηα εξκελεία ηεο.” Σν εξψηεκα παξακέλεη, ηη θσηνγξαθίδεηο γηα λα παξνπζηάζεηο θάηη μέλν; Σν

82

λα θσηνγξαθίδεηο ηελ πφιε ζνπ θαίλεηαη πην εχθνιν, ηελ μέξεηο, ηελ δεηο θαζεκεξηλά, ρσξίο λα ζεκαίλεη απαξαίηεηα φηη ζα θαηαγξάςεηο αμηνζήκαληα ζηνηρεία. Μηα μέλε πφιε πξέπεη λα ηελ γλσξίζεηο θαη κέζα απφ θσηνγξαθίεο λα ηελ παξνπζηάζεηο ζε άιινπο. “Σν „κάηη‟ ηνπ θσηνγξάθνπ, καο επηηξέπεη λα θαηαλνήζνπκε απηφ πνπ ζπκβαίλεη θαη κε θάζε πξνζπάζεηα απνηχπσζεο ηνπ βιέκκαηνο ηνπ „άιινπ‟ πάλσ ζηε εηθφλα, ελφο „άιινπ‟ πνπ έρεη δηαθνξεηηθφ απφ ηνλ θπξίαξρν ηξφπν ζέαζεο ησλ πξαγκάησλ.”106 Δ Karin Borghouts αληηκεηψπηζε ην ίδην πξφβιεκα “΢αλ ηνπο άιινπο, αλαξσηηφκνπλα θη εγψ ηη ζα θσηνγξάθηδα ζηε Saga. Βίρα, φπσο θη νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη ππνζέησ, θάπνηεο

106

Αεκήηξεο Σζαηζνχιεο, θαη ΢εκεησηηθή» Οπηνπία 1997 ζει. 30

«Φσηνγξαθία Σεχρνο 27,

ραξαθηεξηζηηθέο εηθφλεο ηεο Εαπσλίαο ζην κπαιφ κνπ, λανχο, κλεκεία, γθέηζεο, κνληέξλα αξρηηεθηνληθή θαη ηερλνινγία, γηαπσλέδηθνπο θήπνπο, γηαπσλέδηθα ζθίηζα θαη άιια παξφκνηα. Έρνπκε απφ πξηλ δηακνξθσκέλε κία εηθφλα γηα απηή ηε ρψξα θαη ηα ηαμηδησηηθά έληππα δελ θάλνπλ ηίπνηα γηα λα ηε δηαςεχζνπλ. Ση θνηηάδνπλ νη άλζξσπνη θαη ηη δελ βιέπνπλ; Ώπηφ κνπ θάλεθε κηα ελδηαθέξνπζα αθεηεξία θαη άθεζα ηε δηαίζζεζή κνπ λα κε νδεγήζεη ζην λα απνθαζίζσ πνχ ζα πάσ[...] Δ εηθφλα γίλεηαη απηφλνκε θαη δηαηεξεί κηα αίζζεζε κπζηεξίνπ. Αελ αθήλσ ηίπνηα ζηελ ηχρε, απνθαζίδσ αθξηβψο πσο ζα θσηνγξαθίζσ θαη θαδξάξσ ην ζέκα κνπ. Πξνηηκψ έλα νπδέηεξν θσο. ΢εκαληηθή είλαη επίζεο θαη ε απφζηαζε αλάκεζα ζε κέλα θαη ην ζέκα κνπ. ΢ηηο

πφιεηο θνηηάδσ ηα αμηνζέαηα φπσο ην θεζηηβάι κπαινληνχ ζηε Saga, ην θεζηηβάι ηνπ Karatsu Kunchi, θαη ηελ παξαδνζηαθή θεξακηθή ηέρλε ζην Imari θαη ηελ Arita. Σν εξψηεκα “ηη ζα έπξεπε λα αλαπαξαρζεί;” ηίζεηαη απφ θάζε θσηνγξαθία, αιιά παξακέλεη αλαπάληεην. Οπζηαζηηθά „ηίπνηα‟ δελ απνθαιχπηεηαη. Άδεηεο ζθελέο θαη νπξαλνμχζηεο, ζαλ ζέαηξα δίρσο εζνπνηνχο, θπθινθνξηαθφ ράνο, θιηκαηηζηηθά ζψκαηα, ηα κπεξδεκέλα θαιψδηα ηνπ ειεθηξηθνχ, ηα ζπίηηα κε ηηο εμσηεξηθέο επελδχζεηο θαη ηα παξάζπξα απφ αινπκίλην. ΢ηε θσηνγξαθία ηα πάληα δηακνξθψλνληαη ζε κηα νξγαλσκέλε ελφηεηα ζαλ απηή λα ήηαλ ε πξφζεζε εμ αξρήο.” “Δ παξνπζία ζε έλα μέλν κέξνο, έλα κέξνο άγλσζην, είλαη αλακελφκελν λα εηζάγεη κηα ακεραλία, θάπνηε κηα αλαζηάησζε. Δ πξνζπάζεηα λα εξκελεπηνχλ εκπεηξίεο θαηλνχξγηεο επηζηξαηεχεη απνζέκαηα απφ ηε κλήκε, γλψζεηο κηζνρακέλεο, εκπεηξίεο κηζνεπεμεξγαζκέλεο, αληαλαθιαζηηθά θαη θφβνπο. Δ κλήκε πξνβάιιεη ζην παξφλ ηνπ ηαμηδηνχ έλαλ άιιν ρξφλν, ρξφλν πνπ εηζβάιιεη ζην ηνπίν, πνπ δξαζηεξηνπνηεί ηηο αηζζήζεηο θαη ηξνπνπνηεί ζπλαηζζήκαηα. Δ κλήκε κπνξεί λα επηηαρχλεη ην ρξφλν, λα ηνλ επηβξαδχλεη, λα εθνδηάζεη ην νξαηφ κε ρξφλνπο νιφηεια δηαθνξεηηθνχο γηα ηνλ θαζέλα αλάινγα κε ηελ πξνζσπηθή θαη ηελ θνηλσληθή

ηνπ ηζηνξία.”107 Δ εκπεηξία κηαο μέλεο πφιεο καο νδεγεί ζην λα θσηνγξαθίδνπκε ζθελέο απφ ην ηαμίδη καο, εηθφλεο πνπ γηα ρξφληα κεηά ζα μαλαθέξλνπλ ζηε κλήκε ηηο ζηηγκέο πνπ δήζακε, παξαζηάζεηο πνπ είδακε, ην ζθεληθφ ηεο πφιεο πνπ επηζθεθηήθακε. ΢ηα κειινληηθά ηαμίδηα ζα ζπγθξίλνπκε πφιεηο θαη θαηαζηάζεηο κέζα απφ θσηνγξαθίεο θαη εηθφλεο παξφκνηεο, αλαδεηψληαο ηελ πφιε καο. ΋ηαλ βιέπνπκε κηα εηθφλα κε ηε θαληαζία καο πξνζπαζνχκε λα πιάζνπκε ην ζθεληθφ πέξα απφ ηα φξηα ηνπ θάδξνπ θαη λα ηνπνζεηήζνπκε ηελ εηθφλα ζε ζρέζε κε ην πξαγκαηηθφ. Δ αλάγλσζε κηαο εηθφλαο „μππλά‟ παιαηφηεξεο

εκπεηξίεο θαη αλακνριεχνληαο άιιεο εηθφλεο πνπ έρνπκε δεη ή έρνπκε θσηνγξαθίζεη, θαηαθέξλνπκε λα αληηιεθζνχκε ηηο ζρέζεηο ησλ πξαγκάησλ θαη ησλ πξνζψπσλ ζηε θσηνγξαθία θαη ηε ζρέζε ηεο εηθφλαο κε ηνλ ππφινηπν πξαγκαηηθφ θφζκν. “΋ηαλ θνηηάδνπκε έλα πξαγκαηηθφ πνηήξη κπχξα, ζπλδένπκε θάπνηα εξεζίζκαηα πνπ πξνέξρνληαη απφ έλα αδφκεην αθφκε πεδίν θαη παξάγνπκε έλα perceptum πνπ βαζίδεηαη ζε κηα πξνγελέζηεξε εκπεηξία.”108

107

΢ηαχξνο ΢ηαπξίδεο, Φσηνγξαθία θαη ρσξνπνίεζε ηνπ ρξφλνπ, Οπηνπία Σεχρνο 27, 1997, ζει. 53

108

Οπκπέξην Έθν, Θεσξία ΢εκεησηηθήο, ζει 295

Paul Greenleaf

84

Abelardo Morell

Manhattan View Looking South in Large Room, 1996

Eiffel Tower in Hνtel Frantour, 1999

Grand Canal Looking West Toward the Accademia Bridge in Palazzo Room Under Construction,2007

ΜΝΔΜΔ - ΦΏΝΣΏ΢ΕΏ

“΢ην θείκελν ηνπ Κηθέξσλα De Oratore (55 π.ρ.) κεηαθέξεηαη ε ηζηνξία ηνπ ΢ηκσλίδε ηνπ Κείνπ πνπ ζεσξείηαη σο ε εθεύξεζε ηεο κλεκνηερληθήο: Καηά ηελ δηάξθεηα ελόο ζπκπνζίνπ ζην ζπίηη ηνπ πινύζηνπ αξηζηνθξάηε ΢θόπα ζηε Θεζζαιία, ν ΢ηκσλίδεο απαγγέιεη πξνο ηηκήλ ηνπ νηθνδεζπόηε έλα ιπξηθό πνίεκα, θη όηαλ ν πνηεηήο θαιείηαη λα εμέιζεη ηεο νηθίαο γηα λα ζπλαληήζεη δύν λένπο πνπ ηνλ δεηνύλ, ε ζηέγε ηνπ ζπηηηνύ θαηαξξέεη θαη ζάβεη ζπλζιίβνληαο θάησ ηεο ηνπο ζπλδαηηπκόλεο. Ο ΢πκσλίδεο βνεζά ηνπο ζπγγελείο λα αλαγλσξίζνπλ ηα ζώκαηα ησλ λεθξώλ αλαθαιώληαο ηελ ζέζε πνπ θαηείραλ ζηηο θιίλεο ηνπ

86

ζπκπνζίνπ. Η ηάμε θαη ε ζεηξά ησλ ηόπσλ βνεζά ζηελ αλάθιεζε ησλ εηθόλσλ, απηό ήηαλ ην ζπκπέξαζκα ηνπ ΢πκσλίδε θη ν ΢πκσλίδεο γηα ηελ εμάζθεζε ηεο κλήκεο πξνηείλεη σο εθ ηνύηνπ ηε δεκηνπξγία κηαο ζεηξάο ηόπσλ πνπ ζα θπιάζζνπλ σο εηθόλεο ηα γεγνλόηα πξνο αλάθιεζε. Οη εηθόλεο πξέπεη λα είλαη έληνλεο θαη ε αλάκλεζή ηνπο γίλεηαη δπλαηή κόλν κε ηελ ηνπνζέηεζή ηνπο εληόο πιαηζίνπ, εθόζνλ ην πιηθό αληηθείκελν δελ κπνξεί λα ζπιιεθζεί εθηόο ελόο ζπγθεθξηκέλνπ ηόπνπ.”

-

Φνίβε Γηαλλίζε, Αζηηθό θελό, Αζηηθό θελό- ΢ώκα- Μλήκε θαη Πνιηηηθή, ζει.212

Μία παξφκνηα θαηάζηαζε ζπκβαίλεη θαη κε ηελ πφιε. Μέζσ ηεο κλήκεο θαη ηεο αλάθιεζεο εηθφλσλ, ελεξγνπνηνχληαη ηφπνη - ρψξνη κέζα ζ‟ απηή. Οη πφιεηο κεηαβάιινληαη ζπλερψο. Σξνθνδνηνχλ ηελ θαληαζηαθή επηλφεζε ηνπ αλζξψπνπ, θαη κε ηε ζεηξά ηεο ε δχλακε ηεο θαληαζίαο κπνξεί λα βειηηψζεη ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπ θαη λα αλαζχξεη ζηελ επηθάλεηα νηηδήπνηε ζα ζπκβάιιεη ζηελ ηέξςε θαη ζην αίζζεκα ηεο νινθιήξσζεο σο θάηνηθνο κίαο πφιεο. Σφπνη, αληηθείκελα, εηθφλεο απνθηνχλ πεξηζζφηεξν λφεκα, θαζψο γίλνληαη ζηνηρεία ελζχκεζεο θαη απνηεινχλ θίλεηξν νλεηξνπφιεζεο, θπξίσο φηαλ βξίζθνληαη ζε ηάμε. Οη εηθφλεο ζε έλαλ ηφπν ζπλήζσο επαλαιακβάλνληαη αλαθεξφκελνη ζηα ίδηα πξάγκαηα. Οη επηιεγκέλνη ρψξνη κνηάδνπλ ζαλ ηα καχξα πηλάθηα πάλσ ζηα νπνία γξάθνπκε, ελψ νη εηθφλεο ηα γξάκκαηα πνπ ραξάζζνπκε επάλσ ηνπο. Δ πφιε ζνπ αλνίγεηαη θαη εζχ αλνίγεζαη ζε απηή. ΢θέςνπ ην! Πνηέ δε ζα ηελ είρεο παξαηεξήζεη θαιχηεξα εάλ δελ είρεο νλεηξεπηεί (έζησ θαη κία θνξά) κε απηφ πνπ έβιεπεο. “Δ εηθφλα καο γηα ηνλ θφζκν ζπκθσλεί κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα κφλν φηαλ ην απίζαλν έρεη κία ζέζε κέζα ηεο.”109

109

Carl Gustav Jung, Σα Άπαληα, παξ. 774

Δ πφιε έγηλε εθθεληξηθή. Σν γνχζην κίαο πφιεο ζηεξίδεηαη ζηηο αλακλήζεηο καο. Καη θαζψο ζβήλνπλ ηα θψηα ελψ πέθηεη ε λχρηα, θαηαιήγνπκε λα ηε ζπκφκαζηε ζρεδφλ πάληα κε λνζηαιγία, κε απνξία, κε ζιίςε, κε ακθηβνιία θαη κε ρίιηα άιια ζπλαηζζήκαηα. Κνηηάκε ηε ζρέζε αλάκεζα ζηελ πφιε θαη ηνπο εαπηνχο καο θαη ηε βξίζθνπκε αλνινθιήξσηε. Νηψζνπκε λα “είκαζηε ηνπνζεηεκέλνη κέζα ζε έλα είδνο ιαβχξηλζνπ δε βξίζθνπκε ηελ θισζηή πνπ ζα καο επηηξέςεη λα βγνχκε θαη, ρσξίο ακθηβνιία, είλαη απαξαίηεην λα κε ηε βξνχκε. Γηα απηφ ελψλνπκε ηελ θισζηή ηνπ παξειζφληνο κε ην ζπγθεθξηκέλν ζεκείν πνπ ζπάεη ε θισζηή ησλ πξνζσπηθψλ αλακλήζεσλ, θαη δνχκε, φηαλ ε δηθή καο χπαξμε μεγιηζηξά ζε απηή ησλ πξνεγνχκελσλ.”110 Γεγνλφο είλαη πσο θάζε άλζξσπνο έρεη ελψζεη κέξνο ηνπ εαπηνχ ηνπ κε κέξνο ηεο πφιεο θαη ζπλδέεη ηηο αλακλήζεηο ηνπ ζχκθσλα κε ηελ εηθφλα ηεο ή θαη ηνχκπαιηλ. Παξαιακβάλεη θνκκάηηα ηηο εηθφλεο, ηηο απνθσδηθνπνηεί, ηηο επεμεξγάδεηαη θαη ηηο ηαπηνπνηεί κε ηνλ ηφπν ηνπ θαη ην alter ego ηνπ. Αερφκελνο ζπλερψο εξεζίζκαηα, αλαθαιεί εηθφλεο, ζπληαηξηάδεη πξαγκαηηθφ θφζκν κε θαληαζηηθφ, αλαλεψλεη θαη αλαλεψλεηαη ρσξηθά, θαη φια

110

Albert Béguin, El alma romántica y el sueño

88

απηά είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο θηλήζεηο, ψζηε λα ζηακαηήζεη λα είλαη έλαο blasé111 ηχπνο, έλαο παζεηηθφο θάηνηθνο κηαο θάπνηαο πφιεο. Δ πφιε πξέπεη λα ηξνθνδνηεί ηε θαληαζία ησλ αλζξψπσλ. Οη ζπλερφκελεο αιιαγέο πξνκελχνπλ θαη αιιαγέο ζηηο επηζπκίεο. Τπάξρεη αλάγθε γηα επηζπκία θαη νλεηξνπφιεζε, ππάξρεη επηζπκία νλεηξνπφιεζεο. Μία πεηλαζκέλε θαληαζία ςάρλεη λα ηξνθνδνηεζεί, εμεξεπλψληαο ην ζψκα ηεο πφιεο. Βχζηνρε ινηπφλ ε παξαηήξεζε ηνπ Guy Debord: “΢ην κέηξν πνπ ε θνηλσλία νλεηξεχεηαη ηελ αλαγθαηφηεηα, γίλεηαη αλαγθαίν ην φλεηξν”. “΋ζν πην κνξθνπνηεκέλνο είλαη έλαο ρψξνο-ηφπνο, ε επίδξαζε είλαη πνιχ δπλαηή θαη ν θφκβνο ραξάζζεηαη ζηε

111

Georg Simmel, Πφιε θαη ςπρή, ζει.28 […] ε νπζία ηεο ζηάζεο ηνπ κπιαδέ ζπλίζηαηαη ζηελ άκβιπλζε ηεο ηθαλφηεηαο ηνπ λνπ λα θάλεη δηαθξίζεηο. Σνχην δε ζεκαίλεη φηη ηα αληηθείκελα δελ γίλνληαη αληηιεπηά, φπσο ζηελ πεξίπησζε ηνπ αλφεηνπ αλζξψπνπ, αιιά κάιινλ φηη ην λφεκα θαη νη δηαθέξνπζεο αμίεο ησλ πξαγκάησλ, θαη σο εθ ηνχηνπ ηα ίδηα ηα πξάγκαηα, βηψλνληαη σο αλππφζηαηα. Βκθαλίδνληαη ζηα κάηηα ηνπ κπιαδέ αηφκνπ κε κηαλ νκνηνκνξθία επίπεδε θαη γθξίδα απφρξσζε-θαλέλα αληηθείκελν δελ αμίδεη λα πξνηηκεζεί απφ θάπνην άιιν.

κλήκε καο.”112 Βίλαη ζηε θχζε ηνπ παξαηεξεηή ν βαζκφο πνπ ζα επεξεαζηεί. Βμαξηάηαη ζπλήζσο απφ πξάγκαηα, γεγνλφηα, θαηαζηάζεηο πνπ γλσξίδνπκε, πνπ έρνπκε δήζεη ή πνπ έρνπκε δεη. Ο παξαηεξεηήο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα κεηαθέξεηαη απφ κία εηθφλα ζε επίπεδν πφιεο, ζε κία εηθφλα ζε επίπεδν γεηηνληάο ή δξφκνπ θαη αληίζηξνθα. Μέζα ζε κία ζηηγκή επεμεξγάδεηαη ην θπζηθφ πεξηβάιινλ κε ηελ εηθφλα ηεο κλήκεο ηνπ θαη ν ζπλδπαζκφο ησλ δχν (πξαθηηθφο-ζπλαηζζεκαηηθφο) πξνθαιεί θπζηθέο αιιαγέο θαζψο θαη αιιαγέο ζηηο ζθέςεηο ηνπ, έλα πεξηζηαζηαθφ πιέμηκν παξφλ – παξειζφλ. Καη θάπσο έηζη μεθηλά ε „θαηαζθεπή ηεο εηθφλαο‟. Έρνπκε ηελ πξαγκαηηθή εηθφλα θαη ηε ζηηγκή, θαη ηηο θνκκαηηάδνπκε ζαξξείο θαη είκαζηε εκείο ζηε ζέζε ηνπ θαζεγεηή ΋νπελ.113 Καηαξράο γηα λα „θαηαζθεπάζεηο‟ εθ λένπ κία εηθφλα πξέπεη λα έρεηο αληηιεθζεί ζε κεγάιν πνζνζηφ ηελ εμσηεξηθή εηθφλα - εξέζηζκα. Ώπαξαίηεηα ζηνηρεία ηεο εμσηεξηθήο εηθφλαο είλαη ε νξαηφηεηα, ε πξνζβαζηκφηεηα θαη ε δνκή. Έηζη ινηπφλ, εάλ ν πεξηβαιινληηθφο ρψξνο είλαη αλαγλψζηκνο, ηφηε ν ζθνπφο θαζψο θαη νη δξάζεηο θαη ν ηξφπνο αληίιεςεο ησλ 112

Kevin Lynch, The image of the city, ζει.76.

But where the space has some form, the impact is much stronger. The node becomes memorable.

113 Ο Καζεγεηήο ΋νπελ ππήξμε γλσζηφο αλαηφκνο.

παξαηεξεηψλ, έρνπλ ην δηθφ ηνπο λφεκα θαη ηηο δηθέο ηνπο ζπλδέζεηο. Σε ζηηγκή εθείλε ιεηηνπξγνχλ φιεο ζνπ νη αηζζήζεηο κε ζεκαληηθφηεξεο ηελ φξαζε θαη κεηά ηελ αθή. Σε ζηηγκή εθείλε ςάρλεηο θάηη νηθείν κέζα ζηελ πφιε. Σε ζηηγκή εθείλε ςάρλεηο νηηδήπνηε αμηνζεκείσην πνπ ζα πξν(ζ)θαιέζεη ην κάηη. Καη ηελ ίδηα ζηηγκή ςάρλεηο ην ηδαληθφ κέζα ζηε κλήκε θαη ηε θαληαζία ζνπ. Τπάξρνπλ θνξέο ζηηο νπνίεο ε νλεηξνπφιεζε απνξξνθά ηελ πξαγκαηηθφηεηα, θαη είλαη ε ζηηγκή πνπ αλαξσηηέζαη “΋ηαλ κηιά έλαο νλεηξνπφινο, πνηνο κηιά; απηφο ή ν θφζκνο;”114 Δ πφιε ιεηηνπξγεί ελαιιαθηηθά, ελίνηε ζαλ ζέακα θαη άιιεο θνξέο ζαλ βιέκκα. Βλαιιάζζνληαη νη απφςεηο ηνπ Lynch κε ηνπ Rossi. Άιινηε ε πφιε είλαη έλαο ηερλεηφο θφζκνο γελφκελε απφ ηέρλε πνπ δηακνξθψλεηαη γηα αλζξψπηλνπο ιφγνπο115 θαη άιινηε είλαη κία λνεηή θαηάζηαζε ηνπ κπαινχ. Δ θαληαζία δε καο πξνζθέξεη κφλν θαληαζηηθέο, πιαζκέλεο, νλεηξεκέλεο νινθιεξσκέλεο εηθφλεο αιιά ζπγρξφλσο πλεπκαηηθέο ραξέο θαη „θαηαζθεπαζηηθέο ππεξδπλάκεηο‟. Γελλά ηφπνπο 114

Gaton Bachelard, La poética de la ensoñación, ζει.281.

Cuando un soñador habla, ¿quién habla, él o el mundo?

115 Kevin Lynch, The image of the city, ζει.95. As an artificial world, the city should be so in the best sense: made by art, shaped for human purposes.

εχπιαζηνπο θαη κε δεζκεπηηθνχο, ελαξκνληζκέλνη κε ηηο αλάγθεο, ηηο θηλήζεηο θαη ηηο απαηηήζεηο ηνπ θάζε νλεηξνπφινπ. Ο άλζξσπνο θαίλεηαη λα θξχβεη έλα ξνκαληηζκφ κέζα ηνπ, πνπ απνηειεί „θαηάξα‟ ησλ αλακλήζεσλ θαη ηνπ ηδαληθνχ. Δ θαληαζία αιιά θαη νη αλακλήζεηο ηνλ εμνπζηάδνπλ θαη ηφηε νη εηθφλεο πνπ θαηαζθεπάδνπλ ηελ πφιε κηιάλε αιεζηλά. Δ αλάκλεζε επηβηψλεη ηεο ζηηγκήο θαη ηεο πφιεο. Δ εηθφλα είλαη κία θαζαξή επηλφεζε. Γηα παξάδεηγκα, ελψλνληαο κπζνινγηθά ηα φλεηξα, κπνξνχκε λα πνχκε: “Ο θφζκνο είλαη έλα Άξγνο. Ο θφζκνο, ζπγθέληξσζε νκνξθηάο, ζε έλα Άξγνο, ζπγθέληξσζε απφ αλνηρηά κάηηα. Έηζη

κεηαθξάδεηαη ζην θνζκηθφ πιάλν ην ζεψξεκα ηεο νλεηξνπφιεζεο ηεο φξαζεο: φιν απηφ πνπ ιάκπεη βιέπεη θαη δελ ππάξρεη ηίπνηα ζηνλ θφζκν πνπ λα ιάκπεη πεξηζζφηεξν απφ έλα βιέκκα.”116 Καη φπνπ „θφζκνο‟, βιέπε „πφιε‟. Δ νξαηφηεηα πνπ ζνπ πξνζθέξεη κία πφιε, νη άλζξσπνη, νη κπξσδηέο ηεο, ζπλδένληαη κε ηα ζπλαηζζήκαηά ζνπ. Πνηνο δελ έρεη αλαπνιήζεη ην παηξηθφ ηνπ ζπίηη κε ην δεζηφ θαγεηφ ζην ηξαπέδη, πεξλψληαο απφ κία πεξηνρή γεκάηε εζηηαηφξηα ή αθφκε πην έληνλα πεξλψληαο απφ κηθξέο γεηηνληέο πνπ‟ ρνπλ ηα ζπίηηα ρακειά, ηα 116

Gaton Bachelard, La poética de la ensoñación, ζει.279. El Cosmos es un Atgos. El Cosmos, suma de bellezas, es un Argos, suma de ojos siempre abiertos. Así se traduce al plano cósmico el teorema de la ensoñación de visión: todo lo que brilla ve y no hay nada en el mundo que brille más que una mirada.

παξάζπξα αλνηρηά θαη νη κπξσδηέο πιεκκπξίδνπλ ηνλ ηφπν; Σέηνηεο ζηηγκέο απνηεινχλ κία αθνινπζία αλαγλψξηζεο θαη απνκλεκφλεπζεο. Ώπνηεινχλ ζηηγκέο νλεηξνπφιεζεο πνπ αληαλαθιψληαη πάλσ απφ ηελ πφιε κέζα ζην κπαιφ ζνπ. Σν απνηέιεζκα; Γελλνχλ εηθφλεο κέζα απφ ηελ πξνζέγγηζε θαη φρη απφ ηελ ζχλδεζε ησλ δχν απηψλ ιίγν πνιχ παξφκνησλ θφζκσλ. Οξηζκέλεο θνξέο αηζζαλφκαζηε ρακέλνη, απνδηθηπσκέλνη, κα θάλνληαο ην πξψην βήκα γηα λα πεξηδηαβνχκε θαη λα γλσξίζνπκε ηελ πφιε, ηνπνζεηνχκε νξφζεκα, πεξλάκε απφ θφκβνπο θαηεπζπλφκελνη ζε δηάθνξεο πεξηνρέο, αλαδεηψληαο κία νηθεία εηθφλα ή έλα άγλσζην, πιελ θαινδερνχκελν εξέζηζκα. Βμαηηίαο ηνπ πιεζσξηθνχ ηεο ραξαθηήξα ζε γνεηεχεη ην κεγαιεηψδεο κέγεζνο θαη νη θξπθέο θαη κχρηεο πιεπξέο ηεο. ΢ε πξνθαιεί λα βξεηο δηάθνξεο πνξείεο νη νπνίεο ζα γίλνπλ ην δπλαηφ ζνπ ζεκείν γηα ηελ είζνδφ ζνπ ζ‟ απηή. Πνιιέο θνξέο επίζεο, “πνιιέο απφ ηηο πνξείεο είλαη δχζθνιν λα βξεζνχλ θαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα αιιά θαη ζηε κλήκε.”117 Πξνο ηα πνχ θαηεπζπλφκαζηε ηειηθά; Ση είλαη απηφ πνπ ςάρλνπκε θαη γηαηί φηαλ ηειηθά ην βξνχκε ην 117

Kevin Lynch, The image of the city, ζει.52.

Many of the paths in Jersey City sere difficult to find, both in reality and in memory

90

νηθεηνπνηνχκαζηε, ην αλαδηακνξθψλνπκε θαη ην μαλαβάδνπκε ζηα ξάθηα ησλ ζθέςεσλ θαη ησλ αλακλήζεσλ; Γηαηί γίλεηαη ηφζνο ιφγνο γηα ηελ ηδαληθή πφιε; ΢ίγνπξα ν θαζέλαο ηελ πιάζεη δηαθνξεηηθά, ζηνιίδνληάο ηελ κε ηα επίζεηα πνπ ηεο ιείπνπλ ζην παξφλ θαη πξνζζέηνληαο ζαλ ηειηθέο ζηαγφλεο ηνπο θαηνίθνπο ηεο. Με ηα ζσζηά πιηθά θαη ηελ πινχζηα θαληαζία „ρηίδεηο‟ κε κία ζζελαξή πεπνίζεζε ηε δηθή ζνπ Βδέκ. ΐέβαηα ην κπζηηθφ πξηλ μεθηλήζεηο, είλαη λα έρεηο κάζεη λα αγαπάο ηνλ ηφπν ζνπ, ηελ πφιε ζνπ. Έρνληαο ήδε απνδερζεί απηή ηελ αγάπε, κπνξείο λα μεθηλήζεηο λα γλσξίζεηο θαη λα πιάζεηο άιιεο πφιεηο θαη λα αγαπήζεηο ζηε ζπλέρεηα θαη απηέο. Βάλ δελ εθηηκήζεηο ηελ δηθή ζνπ πφιε, δε ζα μέξεηο ηη λα αλαδεηήζεηο, ηη λα εμηδαληθεχζεηο, ηη λα απνζεθεχζεηο ζηνπο ζχιαθεο ηνπ κπαινχ θαη ηεο ςπρήο. Καη απηφ ηειηθά λνκίδσ πσο απαληάεη θαη ζηα εξσηήκαηα: Πσο „ρηίδεηαη‟ ε ηδαληθή ζθέςε γηα ην ηδαληθφ κέξνο; Ώπφ πνχ εκπλεχζηεθεο, θαηαζθεχαζεο, δηακφξθσζεο ηα standards ζνπ γηα ηελ λέα εηθφλα; Γηαηί ηειηθά έρεηο αλάγθε απηφ ην θαζαξά νπηνπηθφ απνηέιεζκα; Αηθαηψλεζαη ζηε ζθέςε φηη ν θάζε άλζξσπνο έρεη ζην κπαιφ ηνπ κία πφιε θηηαγκέλε απφ δηαθνξέο θαη νκνηφηεηεο, κία πφιε ρσξίο κνξθή θαη ρσξίο ζρήκα, θαη

άιιεο πφιεηο ηε ζπκπιεξψλνπλ. Ο Constant νξακαηηδφηαλ ην‟60 ηε Νέα ΐαβπιψλα (New Babylon) ζρεδηάδνληαο επί δεθαεηίεο ζρέδηα κηαο νπηνπηθήο-πεηξακαηηθήοπαηγληψδνπο πφιεσο, νη θάηνηθνη ηεο νπνίαο, απαιιαγκέλνη απφ άιιεο κέξηκλεο, ζα δηαζθέδαδαλ πεξηπιαλψκελνη ζηνπο ιαβπξίλζνπο ηεο. Σειηθά φκσο ην φλεηξν ηνπ Constant δε δηαθέξεη θαη πνιχ απφ ηε Cité Radieuse ηνπ Le Corbusier. Μφλν πνπ ζηελ πξψηε πεξίπησζε κέζα ζε απηφ ηελ αθαηάπαπζην ξπζκφ αιιαγψλ έρνληαο ήδε κία ηδαληθά ζρεδηαζκέλε πφιε, ζα πξέπεη λα πεξηπιαληέζαη. Ώπηή ηε θνξά φκσο, ηη είλαη απηφ πνπ ζα ςάμεηο; ΢ε πνην ζεκείν ηεο πφιεο ζα ζηξέςεηο ην βιέκκα ζνπ γηα έλα εξέζηζκα, έλα θίλεηξν γηα νλεηξνπφιεζε; “Τπάξρεη αιήζεηα θαλείο πνπ λα ήζειε λα δήζεη ζε κία πφιε ζαλ απηή πνπ ν Constant ήζειε λα δεη λα θαιχπηεη φιν ηνλ πιαλήηε;” Πάλησο, ζε θάζε πεξίπησζε ζα ήηαλ ιάζνο λα πηζηέςνπκε φηη εδψ γίλεηαη ιφγνο γηα αδαείο θαη θαληαζηφπιεθηνπο πνπ κπεξδεχνπλ ηα δεηήκαηα ηεο πφιεο κε άζρεηεο θαληαζηψζεηο. Πίζσ απφ θάζε νλεηξνπφιν θξχβεηαη ε σξηκφηεηα ηεο θαληαζίαο θαη ηεο επηζπκίαο ηεο αιιαγήο, πνπ „μππλά‟ θαηλνχξγηεο πξννπηηθέο, λέεο απφςεηο θαη πηζαλφηεηεο εμέιημεο ηνπ εαπηνχ καο θαη ηεο πφιεο καο. Δ δχλακε ηεο

κλήκεο απφ ηε δηθή ηεο πιεπξά „μππλά‟ αθφκε θαη ηηο πην θξπθέο αλακλήζεηο πνπ έρνπλ βξεη θαηαθχγην γηα ηελ ψξα ζηελ ςπρή καο. Φσηίδνληαη απφ ζθέςεηο πνπ γηα ηελ ψξα είλαη απιά κία ζθηά. Δ νλεηξνπφιεζε καο θάλεη λα ζέινπκε λα θαηνηθνχκε ζ‟ απηή ηελ πφιε, καο θάλεη λα θαηνηθνχκε έλαλ θφζκν. Καη φπσο ιέεη ν πνηεηήο, ν άλζξσπνο “κε κπνξψληαο λα νλεηξεπηεί, ζθέθηεθε.”118

“Ο νλεηξνπόινο „θαηαζθεπαζηήο‟, ζηελ δίρσο όξηα νλεηξνπόιεζε ηνπ, δίλεηαη ςπρή ηε θαη ζώκαηη ζηελ εηθόλα-εξέζηζκα πνπ κόιηο ηνπ άξεζε […] Ο θόζκνο είλαη ινηπόλ ην άκεζν αληηθείκελν ηνπ ξήκαηνο παξαηεξώ. Παξαηεξώ νλεηξνπνιώληαο ζεκαίλεη γλσξίδσ; ΢εκαίλεη θαηαιαβαίλσ; Υσξίο ακθηβνιία, δελ ζεκαίλεη αληηιακβάλνκαη. Σν κάηη πνπ νλεηξεύεηαη, δε βιέπεη ή ηνπιάρηζηνλ βιέπεη κε άιιε όξαζε. Απηή ε όξαζε δελ θαηαζθεπάδεηαη κε „θαηάινηπα‟. Η θνζκηθή νλεηξνπόιεζε καο θάλεη λα δνύκε ζε κία θαηάζηαζε πνπ κπνξείο λα ηελ νξίζεηο σο πξν-δηνξαηηθή. Σειηθά όκσο, ζε ηη κεηακνξθώλεηαη ε αληηιακβαλόκελε εηθόλα όηαλ ε θαληαζία παίξλεη ηελ επζύλε ηεο γηα λα ηελ κεηαηξέςεη ζε ζύκβνιν-ζεκείν ηνπ θόζκνπ;” - Gaston Bachelard, La poética de la ensoñación, Ensoñación y Cosmos, ζει.262

118

Ernest La Jeunesse, L‟imitation de notre maître Napoléon, ζει. 51

ΣΟΠΟ΢ΔΜΏ – ΜΟΡΦΔ

“΢αλ θηάζεηο ζηε Φηιίδα, παξαηεξείο κε ηθαλνπνίεζε πόζεο γέθπξεο δηαθνξεηηθέο ε κηα από ηελ άιιε δηαζρίδνπλ ηα θαλάιηα: γέθπξεο ζακαξσηέο, γέθπξεο ζθεπαζηέο, γέθπξεο πνπ ζηεξίδνληαη ζε θνιόλεο, ζε βάξθεο, γέθπξεο αησξνύκελεο, κε ηξύπηα ηα παξαπέηα ηνπο· πόζα είδε παξαζπξηώλ ζπλαληάο ζηνπο δξόκνπο: δίθνξα, καπξηηαληθά, ινγρνεηδή, νμπθόξπθα, πάλσ από θακάξεο, πάλσ από ξόδαθεο· πόζα είδε παησκάησλ θαιύπηνπλ ην έδαθνο: κε βόηζαια, κε πέηξηλεο πιάθεο, κε ραιίθηα, κε ιεπθά θαη κπιε πιαθάθηα. ΢ε θάζε ζεκείν ηεο ε πόιε δελ παύεη λα πξνζθέξεη ζην κάηη εθπιήμεηο: έλαο βιαζηόο θάπαξεο πνπ εμέρεη πάλσ ζηα ηείρε ηνπ νρπξνύ, ηα αγάικαηα ηξηώλ βαζηιηζζώλ πάλε ζ‟ έλα θνπξνύζη, έλαο ηξνύινο

92

ζε ζρήκα θξεκκπδηνύ κε ηξία θξεκκπδάθηα πνπ μεθύηξσζαλ πάλσ ζην βέινο. „Δπηπρήο όπνηνο έρεη θαζεκεξηλά κπξνζηά ζηα κάηηα ηνπ ηε Φηιίδα θαη δελ ζηακαηά πνηέ λα θνηηά ηη πεξηιακβάλεη απηή ε πόιε‟, αλαθσλείο, ζιηκκέλνο πνπ πξέπεη λα ηελ αθήζεηο, αθνύ ηελ αγθάιηαζεο κνλάρα κε ην βιέκκα.”

- Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, Οη πφιεηο θαη ηα κάηηα, ζει. 117

Μπνξεί θαλείο λα δήζεη ζην „παγθφζκην ρσξηφ‟ ρσξίο λα έρεη ηε δηθή ηνπ γσληά, γεηηνλία, πιαηεία; Ώπφ ηελ αηζηνδνμία ηεο λέαο αξρηηεθηνληθήο, ηεο λέαο πνιενδνκίαο έρνπκε θαηαιήμεη λα δνχκε ζε ρψξνπο άζρεκνπο. Κη ελψ πνιινί ην έρνπλ πάξεη απφθαζε, λα ραζνχλε καδί κ‟ απηέο ηηο πφιεηο, λα βπζηζηνχλε καδί ηνπο ζαλ ηελ Ώηιαληίδα, μάθλνπ νξηζκέλνη πνιίηεο δηαθεξχζζνπλ φηη ζα μαλαδήζνπκε ζε „άιιε‟ πφιε. ΐέβαηα ζε απηή ηε δπλακηθή απφθαζε (είηε πξφθεηηαη γηα φλεηξν είηε γηα πξαγκαηηθφ επηηεχμηκν ζηφρν) βαζηθφ ξφιν έρεη λα παίμεη ε πφιε πνπ θξχβνπκε κέζα καο.

Έρνπκε μαλαπεί πσο ππάξρεη κία πφιε θξπκκέλε πίζσ απφ απηή ηε γθξίδα εηθφλα πνπ ζπρλά παξνπζηάδεηαη ζηε ινγνηερλία, ζηε δσγξαθηθή, ζηηο νζφλεο καο θ.η.ι. Μία πφιε θξέζθηα πνπ ζηηο θιέβεο ηεο θπινχλ λέεο ηδέεο, λέεο επηζπκίεο, θαηλνχξγηα φλεηξα θαη δσέο. Δ πφιε απηή θάπνηα ζηηγκή ζα αλαδείμεη ην θσηεηλφ ηεο πξφζσπν θαη ζα βγεη απφ ηελ νκεξία ηεο. Γηα ηελ ψξα κπνξνχκε φζνη ζέινπκε λα αζπαζηνχκε ηελ άπνςε ηνπ Μαλψιε Ώλαγλσζηάθε πνπ εχζηνρα ζρνιηάδεη “Γελ είλαη απηή ε πόιε πνπ δνύκε”.

Μία πφιε απνδίδεη ηα λνήκαηα ηεο θαη ηηο ζεκαζίεο ηεο, κέζσ ηεο πεξηγξαθήο ηεο. Μία πεξηγξαθή σο ηφπνπ κε κχζνπο θαη ιφγν θαη σο εηθφλα κέζα απφ ηα θάζε ινγήο πεξηγξάκκαηα. Πεξηγξάκκαηα θαηαζθεπαζκέλα φπσο ηα έξγα ηέρλεο έρνπλ απνθηήζεη πιηθή ππφζηαζε θαη φξηα. Έλα πνιενδνκηθφ θνιιάδ ρξήζεσλ, αξρηηεθηνληθήο, επνρψλ κε δηάξθεηα ζην ρψξν θαη ζην ρξφλν. ΋ια γχξσ καο ξεπζηά θαη ζπγρξφλσο ηφζν ζηαζεξά θαη άθακπηα, κνηάδνπλ αηρκάισηα ζην ρξφλν θαη ζην ρψξν. Σνίρνη, ρξψκαηα, πιηθά „ρηίδνπλ‟ κνξθέο, έλαλ θφζκν πξντφλ ελφο αξρηηέθηνλα. Βηθφλεο αλαβιχδνπλ απφ παληνχ θαζψο ζηξέθεηο ην βιέκκα ζνπ θαη πεξηθεξφκελνο ζηελ πφιε είηε σο θάηνηθνο είηε σο επηζθέπηεο πξνζπαζείο λα πξνζαλαηνιηζηείο „δηαβάδνληαο‟ ηα ζεκάδηα ηεο. “Βξρφκαζηε ζε επαθή κε ην δνκεκέλν πεξηβάιινλ

ηεο119, έλα ηνπίν εκπνηηζκέλν απφ ηηο ππνγξαθέο ησλ αλζξψπσλ.120” Έρεηο αλαξσηεζεί πνηέ πψο ε ρσξηθή θαη αξρηηεθηνληθή αληίζηημε ζπκβάιινπλ ζηελ εμνηθείσζε καο κε ην ρψξν θαη πσο ζπγθξνηνχλ ηελ αηζζεηηθή ζνπ θξίζε; Ώθφκε θαη αλ δελ έρεηο κία αθξηβήο απάληεζε, ζίγνπξα κε θάπνην ηξφπν ην έρεηο αηζζαλζεί.

119

΢ηαχξνο ΢ηαπξίδεο, Βκπεηξία ηνπ Υψξνπ, Πνιπρξνληάδε, Μλήκε ηεο εκπεηξίαο ηεο πφιεο, ζει.

120 Λψξελο Νηάξξει, Κνπαξηέην, Ενπζηίλε, ζει.

Μλήκε θαη Καηεξίλα θαζεκεξηλήο 101 Ώιεμαλδξηλφ 119

“Σν αζηηθφ ηνπίν δελ είλαη κφλν ην ζέαηξν ηεο ζχγθξνπζεο, είλαη θαη ην κέζν”.121 Γνχκε ζ‟ έλα θφζκν φπνπ ε πφιε ζεσξείηαη ζχκβνιν κίαο ζχλζεηεο θνηλσλίαο, φπνπ ν άλζξσπνο δξα θαη θηλείηαη, φπνπ άιιεο θαληαζηηθέο πφιεηο ζπλζέηνπλ ην ζχλνιν. Κνκκάηηα πνπ πεξηθιείνπλ δηάθνξα ραξαθηεξηζηηθά, δηάθνξεο κνξθέο πνπ αληηπαξαβάιινληαη. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ε αξρηηεθηνληθή καο πξνζθέξεη κία λέα έθδνζε ηνπ ρψξνπ. “Σν θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο είλαη ν πνιιαπιαζηαζκφο ησλ κεγεζψλ, ησλ ρψξσλ, ζε θάζε δηάζηαζε.” Βλψ “ν βαζκφο πξσηνηππίαο, ε πνηθηιία ησλ ζηνηρείσλ, ν βαζκφο ππθλφηεηαο ηνπ πξαγκαηηθνχ, ε δχλακε ηεο επηβνιήο, ε ηθαλφηεηα δεκηνπξγίαο έληνλσλ εηθφλσλ, ε ζπλεηξκηθή απφδνζε, ν βαζκφο ζπκβνιηζκνχ, ν βαζκφο εμχςσζεο, ν βαζκφο επαηζζεζίαο, πνιππινθφηεηαο, πιεξνθφξεζεο, ε ηθαλφηεηα κεηαθνξάο (είλαη ζαλ) ε ηεξαξρία ησλ ζηνηρείσλ, ε ελφηεηα ηεο αληηιεπηηθήο δνκήο, ν βαζκφο θνηλνηππίαο, ν βαζκφο ηδηνπνίεζεο, νδεγνχλ ζηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ ηνπίνπ κηαο πφιεο ζε κία αηζζεηηθή θαηεγνξία.”122 Ώπηή ε 121

La Insurrección Que Llega, Cuarto circulo “!Mas simple, más divertido, mas móvil, más seguro!", ζει. 21 122 Ενπιία ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο. Σα πεξηγξάκκαηα: ΐαζηθά ζηνηρεία

94

πιεξνθνξίαο. Δ αξρηηεθηνληθή κνηάδεη λα ζπγθεληξψλεη φιεο απηέο ηηο δηάζπαξηεο δπλαηφηεηεο θαη λα ηηο δηακνξθψλεη. “Οη πφιεηο αλαπηχρζεθαλ κέζσ κίαο πξφζεζεο γηα εδξαίσζε.”124

ηξηζδηάζηαηε ινηπφλ, νξγάλσζε ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζπλζέηνπλ ηε κνξθή ηεο πφιεο ζπληάζζνπλ θαη ην ζχλνιν. “Ώλ έξζνπκε ζηηο πξψηεο έλλνηεο πνπ αθνξνχλ ην ρψξν ζηα αξραία ειιεληθά, ν „ηφπνο‟ είλαη αξρηθά έλα κέξνο καθξηά απφ ην ππνθείκελν πνπ αλαθέξεηαη ζ‟ απηφλ, ν „ρψξνο‟ ην έδαθνο πνπ είλαη δηαζέζηκν γηα θάζε ρξήζε, αιιά ε „ρψξα‟ είλαη κία αθξηβήο πεξηνρή, ηφπνο ηνπ ππνθεηκέλνπ, ηνπ πξνζψπνπ.”123 Καη ηψξα αληηθαηέζηεζε ηελ ιέμε „ρψξα‟ κε ηε ιέμε „πφιε‟. Ο άλζξσπνο απφ ηε θχζε ηνπ έρεη νξηζκέλα έλζηηθηα. Σν ζψκα νξίδεη ηελ παξνπζία ηνπ ζε επηιεγκέλνπο ηφπνπο θαη πξνζπαζεί λα αληρλεχζεη ην κπζηηθφ ζψκα ηεο πφιεο επεμεξγαδφκελνο ην ρψξν θαη ηα ζηνηρεία ηνπ. Με ηελ έλλνηα απηή, ν ρψξνο απνθηά ππφζηαζε, φξηα, πεξηέρεη θηλήζεηο, δξάζεηο θαη εηθφλεο. Πξνβάιιεη ζηνλ εαπηφ ηνπ ηελ ακθίδξνκε ζρέζε εηθφλαο θαη πξνζδηνξηζκνχ ηεο θπζηνγλσκίαο ησλ ηφπσλ. ηδηφηεηεο ηνπ θαινχ θαη ηνπ θαθνχ ζει. 245 123 Φνίβε Γηαλλήζε, Ώζηηθφ Κελφ, Ώζηηθφ Κελφ – ΢ψκα – Μλήκε θαη Πνιηηηθή, ζει. 214

Σα ζηνηρεία κίαο εηθφλαο καο βνεζνχλ λα δηαηξέζνπκε, λα ηεκαρίζνπκε, λα απνζπλαξκνινγήζνπκε ηε κνξθή ηεο πφιεο: πνξεία – νξφζεκν – άθξε – θφκβνο – πεξηνρή. Καη ζηε ζπλέρεηα ε εμσηεξηθή εηθφλα κε ηε ζεηξά ηεο αλαιχεηαη ζε ηξία επηκέξνπο ζπζηαηηθά: ηαπηφηεηα – δνκή – λφεκα.Δ ζχλδεζε ησλ εηθφλσλ κε άιιεο δε πξναλαγγέιιεη απαξαίηεηα ηελ αλάγθε καο γηα δεκηνπξγία κίαο λέαο θαληαζηηθήο εηθφλαο. Μπνξεί απιά λα απνηειεί ζηνηρείν πξνζαλαηνιηζκνχ θαη ζχλδεζεο κε άιιεο πεξηνρέο – νξφζεκα – πνξείεο ηεο ίδηαο ή θαη φρη πφιεο. Ώπηά ηα ηδηαηηέξσο ζεκαίλνληα ραξαθηεξηζηηθά ηεο, ζπκβάιινπλ ζηελ αηζζεηηθή αλάιπζε δηακνξθψλνληαο ηελ ηαπηφηεηά ηεο θαη νινθιεξψλνληαο ηελ αληίιεςε ηνπ ηφπνπ. “Ο ηαμηδηώηεο γλσξίδεη ήδε όιεο απηέο ηηο νκνξθηέο γηαηί ηηο είδε θαη ζε άιιεο πόιεηο.”125 Βίλαη δχζθνιν σο θαη αθαηφξζσην λα ζρεκαηίζεηο εηθφλα θαη γλψκε γηα νιφθιεξε ηελ πφιε. Γλσξίδεηο ζπλήζσο 124

Rem Koolhaas, La ciudad genérica, Historia, ζει. 56, las ciudades han crecido mediante un proceso de consolidación 125 Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, Οη πφιεηο θαη ε κλήκε, ζει. 23

επηθαλεηαθά ζηνηρεία (κνξθνινγία, έθηαζε, θέληξα, κπξσδηέο) θαη έηζη ζνπ γελλάηαη ε εληχπσζε πσο ηε μέξεηο πξαγκαηηθά. Οη ζπζζσξεπκέλεο εηθφλεο θαη εληππψζεηο θαηαιήγνπλ λα είλαη έλλνηεο αθαηξεηηθέο θαη ελλνηνινγηθέο. “Σν αληίθηππν είλαη πην ηζρπξφ θαη έηζη ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα γίλνληαη αμηνζεκείσηα θαη πην εχθνια απνηππσκέλα.”126 ΢πκπεξαίλνπκε ινηπφλ, πσο γηα ηελ αληίιεςε ηεο πφιεο ζαλ νιφηεηα, ε ίδηα ε πφιε έρεη αλάγθε απφ ηζρπξά ζχκβνια πνπ κπνξνχλ λα πξνθχπηνπλ εξεπλψληαο ηφζν ηελ θιίκαθα νιφθιεξεο ηεο πφιεο, φζν θαη ησλ επηκέξνπο ζεκείσλ ηεο, φπσο γεηηνληέο, πξνάζηηα, θέληξα. Μηα εηθφλα έρεη κεγάιε ζεκαζία φζνλ αθνξά ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ. ΐνεζά πεξηζζφηεξν απφ έλα ράξηε. Γεγνλφο είλαη πσο ν θάηνηθνο θπξίσο κίαο πφιεο, αδπλαηεί λα ζπιιάβεη ην ραξαθηήξα ηεο, ην ζχλνιν ησλ γεγνλφησλ, εμαηηίαο ηεο “κεγάιεο ηαρχηεηαο ησλ κεηαθηλήζεσλ θαη ηεο κεγάιεο ηαρχηεηαο θαη θιίκαθαο ησλ λέσλ θαηαζθεπψλ”127, πνπ θάπνηα ζηηγκή ζα απνηειέζνπλ ηνπφζεκα.

Δ αλαγλψξηζε κηαο πεξηνρήο ζπλίζηαηαη ζηελ γεληθή παλνξακηθή εηθφλα, ζε έλα ράξηε κηθξφηεξεο εκβέιεηαο θαη ζε έλα δηαγξακκαηηθφ ράξηε ζεκαληηθφηεξσλ ζηνηρείσλ (γέθπξεο, πνηάκηα, νδνί, θηίξηα ηνπφζεκα). Ώιιά θαη πάιη είλαη θνξέο πνπ νη ίδηνη νη θάηνηθνη δε βξίζθνπλ ηίπνηα ζεκαληηθφ, ηίπνηα αμηνκλεκφλεπην γηα ηελ πφιε ηνπο. Ώπιά ηελ ππν-κέλνπλ παζεηηθά. ΢ηηο επηθάλεηεο ησλ θηηξίσλ ελίνηε αληαλαθιάηαη έλαο „θελφο‟ πεξηβάιινληαο ρψξνο. Έλα άςπρν πξνζσπείν πνπ γελλά αλεζπρία θαη επηδεηά ηελ επαλαδηαπξαγκάηεπζε ηνπ βιέκκαηνο. “΢ηελ Δπδνμία, πνπ εθηείλεηαη πξνο ηα πάλσ θαη πξνο ηα θάησ, κε ζηξηθνγπξηζηά ζνθάθηα, ζθάιεο, αδηέμνδνη, ηξώγιεο, εθηίζεηαη έλα ραιί ζην νπνίν κπνξείο λα ζαπκάζεηο

ην αιεζηλό ζρήκα ηεο πόιεο. Με κία πξώηε καηηά ην ζρέδην ηνπ ραιηνύ δελ έρεη απνιύησο θακία ζρέζε κε ηελ Δπδνμία, έηζη όπσο είλαη δηακνξθσκέλν ζε ζπκκεηξηθέο κνξθέο πνπ επαλαιακβάλνπλ ηα κνηίβα ηνπο ζε επζείεο θαη θπθιηθέο γξακκέο, πθαζκέλν από καιιηά κε ιακπεξά ρξώκαηα, ηελ ελαιιαγή ησλ νπνίσλ κπνξείο λα παξαθνινπζήζεηο ζε όιε ηνπ ηελ επηθάλεηα. Αλ όκσο θνληνζηαζείο θαη ην παξαηεξήζεηο κε πξνζνρή, πείζεζαη όηη ζε θάζε ζεκείν ηνπ ραιηνύ αληηζηνηρεί έλα ζεκείν ζηελ πόιε θαη επνκέλσο όια ηα πξάγκαηα πνπ πεξηέρνληαη ζηελ πόιε πεξηέρνληαη θαη ζην ζρέδην, ηνπνζεηεκέλα ζύκθσλα κε ηηο πξαγκαηηθέο ηνπο αλαινγίεο, αλαινγίεο πνπ μεθεύγνπλ από ην ζαζηηζκέλν από ηελ ηόζε πνιπθνζκία, ην ηόζν πεγαηλέια, ην ηόζν παηείο κε παηώ ζε, βιέκκα ζνπ.”128

126

Kevin Lynch, The image of the city, Three Cities, ζει. 44, […]the impact is much stronger: the feature become memorable 127 φ.π, A New Scale, ζει. 119, […]the speed of movement, and the speed and scale of new construction

128

Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, Οη πφιεηο θαη ν νπξαλφο, ζει. 124

Δ εηθφλα αλαπαξάγεη ηα πεξηγξάκκαηα πνπ αλαπαξηζηνχλ ηε κνξθή πνπ πξνβάιιεη ηε ιεηηνπξγία. Μηα ζεηξά απφ ζχλζεηεο εξκελείεο γίλνληαη αληηιεπηέο κέζα απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα ηεο εηθφλαο. ΢πγρσλεχνληαη, ζπκππθλψλνληαη, δηαθνξνπνηνχληαη ιεηηνπξγνχλ σο έθθξαζε ηεο θνζκναληίιεςεο θαη κεηαθέξνπλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα ζην ρψξν. “Οη εηθφλεο αλαπαξάγνπλ άιιεο εηθφλεο, πξνεγνχκελεο, έρνπλ κηα εθήκεξε παξνπζία θαη δηνρεηεχνληαη πξνο δηαθνξεηηθά κέζα έθθξαζεο, απ‟ φπνπ επηζηξέθνπλ γηα λα αλαθπθισζνχλ πάιη.”129 Βμεηάδνληαο ηελ πφιε κέζα απφ ηε ζθαίξα ηεο ςπρνγεσγξαθίαο, κπνξεί λα δεη θαλείο ηελ απάληεζε ζηελ αξρηθή εξψηεζε. Βάλ ηα ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ηε κνξθή ηεο πφιεο (πνξεία – νξφζεκν – άθξε – θφκβνο – πεξηνρή) καο αθήλνπλ αδηάθνξνπο, ηφηε ζεκαίλεη πσο ε πφιε είλαη άκνξθε, αθαηέξγαζηε, ρσξίο εληάζεηο. “Δ πνηθηιία δελ κπνξεί λα είλαη βαξεηή. Δ πιήμε δελ κπνξεί λα πνηθίιεη.”130 Μφλν αλ ε εηθφλα είλαη δπλαηή απφ κφλε ηεο, ζα είλαη ηθαλή λα ζπλδεζεί κε εζψηεξεο εηθφλεο θαη λα αλακνριεχζεη αλακλήζεηο. Κνηηψληαο απφ 129

΢πχξνο Παπαδφπνπινο, Δ πφιε σο πξφβιεκα αιρεκείαο 130 Rem Koolhaas, La ciudad genérica, Arquitectura, ζει. 51, La variedad no puede ser aburrida. El aburrimiento no puede ser variado

96

άιιε νπηηθή γσλία ηε ζθαίξα, ζα δηαθξίλεηο θαη έλα άιιν απνηέιεζκα. Οξδέο αλζξψπσλ πεγαίλνπλ θαζεκεξηλά ζηε δνπιεηά ηνπο πεξλψληαο απηνθηλεηφδξνκνπο, ιεσθφξνπο, πεδφδξνκνπο, γεηηνληέο θαη έπεηηα επηζηξέθνπλ ζπίηη. Δ ίδηα δηαδξνκή θαζεκεξηλά, ηνπο θαζηζηά „αλήκπνξνπο‟ λα δερηνχλ εχθνια θάπνην εξέζηζκα έμσ απφ ηηο εηθφλεο πνπ έρνπλ απνηππψζεη απφ απηή ηε δηαδξνκή. “Δ δπλαηφηεηα λα αληηιεθζνχκε ηελ πφιε ζα κηα ζπλέρεηα νθείιεηαη αθξηβψο ζηνλ θπξίαξρν ραξαθηήξα ηεο κνξθήο θαη ηνπ ρψξνπ ηεο.”131 ΢πγρξφλσο φκσο θαη κέζσ ηεο θίλεζεο, γίλεηαη νξαηή ε αξρηηεθηνληθή κάδα ελφο ρψξνπ, δειψλνληαο έηζη ηελ παξνπζία ηεο. ΢πκβάιιεη ζηελ θαηαλφεζε ηνπ ρψξνπ θαη ζηνλ πξνζαλαηνιηζκφ. Ώπηή ε ιεγεψλα αλζξψπσλ πνπ επαλαιακβάλεη ηελ ίδηα εκπεηξία ζην ρψξν, παξαδφμσο παξαηεξεί αξθεηά πξάγκαηα απ‟ φζα ζα θαληαδφηαλ θαλείο. Ώλαγλσξίδνπλ ζεκεία θαη ζηνηρεία ηεο πφιεο θαη απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα νκάδαο αλζξψπσλ πνπ απνπξνζαλαηνιίδεηαη κφιηο βξεζεί ζε άιιν ηφπν. Σα ζηνηρεία αλαγλψξηζεο πνηθίινπλ. Βίλαη ζπλήζσο θηίξηα: ςειά, γσληαθά, παιηά, ραξαθηεξηζηηθά ελφο νηθνδνκηθνχ ηεηξαγψλνπ·

131

Aldo Rossi, Πφιεο, ζει. 74

Δ

Ώξρηηεθηνληθή

ηεο

είλαη νη νδνί: παιηέο νλνκαζίεο, θάζεηνη δξφκνη, επζείεο, ζηξνθέο· είλαη ην πξάζηλν πνπ ππάξρεη: θήπνη, παξηέξηα, κία ζπζηάδα δέληξσλ ζε θάπνην ζεκείν. Οη κεγάιεο πφιεηο γίλνληαη αηζζεηέο κέζα απφ ηνπο κεγάινπο δξφκνπο θαη ηηο θπγέο ηνπο, κέζα απφ ηε ζπλερή ξνή, κέζα απφ απηά πνπ ζπιιακβάλεη ην κάηη. Ο ραξαθηήξαο κηαο πφιεο πξέπεη λα δηαθξίλεηαη απφ ζπλνρή, θαζαξφηεηα θαη νξαηφηεηα. Ο ζπλδπαζκφο ησλ ηξηψλ θαηαξξίπηεη ην αίζζεκα ηνπ απνπξνζαλαηνιηζκνχ, εθφζνλ είλαη απηνλφεηε ε “χπαξμε νξνζήκσλ κε ην δηθφ ηνπο φλνκα θαη ηζηνξία.”132 Δ νξαηφηεηα πνπ ζνπ πξνζθέξεη κία πφιε, απνηειεί ζπλψλπκν ηεο αλαγλψξηζεο. Δ θαζαξφηεηα ζπλδέεηαη κε ηε γξακκηθφηεηα, κε ζηνηρεία πνπ ην κάηη εχθνια αληηιακβάλεηαη, θαη αληηζηέθεηαη ζηε κνλνηνλία θαη ζηελ ππεξβνιή. “Γηα λα επηβηψζεη θαλείο απφ ηελ πεξηβάιινπζα νκνηνκνξθία, ε κφλε επηινγή είλαη λα αλαζπγθξνηεί δηαξθψο ηνλ εζσηεξηθφ ηνπ θφζκν, ζαλ έλα παηδάθη πνπ ρηίδεη παληνχ ην ίδην ζπηηάθη.133 ΢ηηο ζεηξέο ησλ δξφκσλ βέβαηα, ε επζεία γξακκή είλαη ήδε απηή θαζ‟ εαπηή επηζθαιήο. Μηα νιφηζηα δελδξνζηνηρία κήθνπο πνιιψλ 132

Kevin Lynch, The image of the city, City Form, ζει. 92, The central area is studded with landmarks, each with its own name and story 133 La Insurrección Que Llega, Cuarto circulo “!Mas simple, más divertido, mas móvil, más seguro!", ζει. 21

ρηιηνκέηξσλ επηδξά πιεθηηθά, αθφκα θαη κέζα ζην πην φκνξθν πεξηβάιινλ. Ώπηή αληίθεηηαη ζηελ αίζζεζε ηεο θπζηθφηεηαο θαη ζηελ πξνζαξκνγή ζην αλψκαιν έδαθνο, θαη παξακέλεη κνλφηνλε σο πξνο ηελ εληχπσζε πνπ πξνθαιεί, έηζη ψζηε ςπρηθά εμαληιεκέλνο λα κε κπνξεί θαλείο λα πεξηκέλεη θαζφινπ σο ην ηέινο. Έηζη αθξηβψο δξα θαη έλαο πάξα πνιχ καθξχο επζχο δξφκνο. Ώιιά θαη νη πνιχ πην ζπρλνί βξαρχηεξνη δξφκνη ησλ ζχγρξνλσλ ζπλφισλ επηδξνχλ επίζεο άζρεκα.134” Σα δχν άθξα, ε αξρή θαη ην ηέινο, ην αλάγιπθν, ηα πιηθά, ε

νλνκαζία, ε γξακκηθφηεηα, απνηεινχλ ζηνηρεία πνπ ζπκβάιινπλ ζην πξνζαλαηνιηζκφ θαη ζηνλ ηζηφ ηεο πφιεο. Γηα λα ππάξμεη επνκέλσο δξάζε, θίλεζε, ιεηηνπξγία, ηα ζηνηρεία ηεο πφιεο ρξεηάδνληαη κειέηε ηνπνζέηεζεο, ψζηε λα είλαη θαηαλνεηά, αλαγλσξίζηκα θαη θπξίσο αιιειέλδεηα κεηαμχ ηνπο. Να κε „πλίγνπλ‟ ηελ πφιε θαη ηελ εηθφλα ηεο, λα κε δπζθνιεχνπλ ηελ αλάγλσζή ηεο, αληίζεηα λα ηε βνεζνχλ. “Ο παξαηεξεηήο ληψζεη ηελ παξνπζία ηεο δνκήο ηεο πφιεο λα ηνλ πεξηθπθιψλεη.”135

135 134

Camilo Sitte, Δ Πνιενδνκία ζχκθσλα κε ηηο Καιιηηερληθέο ηεο Ώξρέο, ζει.91

Kevin Lynch, The image of the city, ζει. 103…the observer feels the presence of the city structure around him.

ΐΕΧΜΏΣΏ – ΣΏΞΕΑΕΏ - ΒΜΠΒΕΡΕΏ “Μεηαθνξηθφ ΢ηεο κέξαο ην θέληξν, πεηακέλν αλάκεζα ζηηο ηαμηδηάξηθεο ζαξδέιεο ελόο θνιεόπηεξνπ κε ππόιεπθε γαζηέξα, έλα θνηόπνπιν κε καθξύ μεπνππνπιηαζκέλν ιαηκό έθξαμε μαθληθά κηαλ ήζπρε ζαξδέια θη ε ιαιηά ηνπ θηεξνύγηζε ζηνλ αέξα, λνηηζκέλε απ‟ ην παξάπνλν. Όζηεξα, καγλεηηζκέλν από έλα θελό, ην πηελό όξκεμε πξνο ηα „θεη. Σελ ίδηα κέξα ην μαλάδα, ζε κία δνθεξή αζηηθή εξεκηά, θαη ηνπ μεθηηιίδαλε ηελ πεξεθάληα γηα ην ραηίξη ελόο θνπκπηνύ...

Οπξάλην Σφμν Μηα κέξα, βξέζεθα ζηελ πιαηθόξκα ελόο βηνιεηί ιεσθνξείνπ. Ήηαλ εθεί έλαο λεαξόο αξθεηά γεινίνο: ινπιαθί ιαηκόο, πιεμνύδα ζην θαπέιν. Ξαθληθά, λά ηνο πνπ ηα βάδεη κ‟ έλα γαιάδην θύξην. Απηό πνπ θπξίσο ηνπ πξνζάπηεη, κε κηα πξάζηλε θσλή, είλαη πσο ηνλ ζπξώρλεη θάζε θνξά πνπ θαηεβαίλεη θάπνηνο. Καη ιέγνληαο απηό, νξκάεη λα θαζίζεη ζε κία θίηξηλε ζέζε. Γύν ώξεο αξγόηεξα, ηνλ μαλαβιέπσ κπξνζηά ζ‟ έλα πνξηνθαιί ζηαζκό. Δίλαη κ‟ έλα θίιν ηνπ πνπ ηνλ ζπκβνπιεύεη λα πξνζζέζεη έλα θνπκπί ζην θόθθηλν παιηό ηνπ. Μάγθηθν Νηαλ κεζεκέξη θαβαιάσ ην εο. ΢θάσ ηα ιεθηά σο είλαη θπζηθόλ θαη πξνρσξάσ ζηα παξακέζα. Να ζνπ πνπ ιεο θη ν δηθόο ζνπ, έλαο θηόγθνο κ‟ έλα ζβέξθν ζα ηειεζθόπην θη έλα ζπάγθν ζηελ θαπειαδνύξα. Δγώ ην θόβσ ην παηδί λα πνύκε γηαηί έρεη ράδη, όηαλ όισο αηθληδίσο γπξλά ζηνλ παξαδίπια θαη ηνπ ηε βγαίλεη

98

νύησ πσο: Λίγε πξνζνρή δε βιάθηεη, πάηα θαη ιίγν ιεσθνξείν, πσο κνπ μεγηέζαη έηζη, θνληεύεηο λα κνπ δώζεηο ηα λύρηα κνπ ζην ρέξη, θαη νύησ θαζεμήο. Πάλσ πνπ αδεηάδεη όκσο κία ζέζε, γίλεηαη κπνπρόο θαη κελ ηνλ είδαηε. Γηειζώλ αξγόηεξα ηεο Κνπξ ληε Ρνκ, ηνλ μαλαπαίξλεη ν νθζαικόο κνπ λα‟ ρεη πηάζεη ιαθξηληί κ‟ έλαλ άιινλ θηόγθν, ζνπινύπη ηάιε θνπάιε. Καη ηη γπξλάεη ν δηθόο ζνπ θαη ηνπ ιέεη! Να ξάςεη θη άιιν θνπκπί άκα ιάρεη ζην κπαξληεζνύ ηνπ! Φησρηθφ Πνπ ιεο, ζηήζεθα ζηε ζηάζε ώζπνπ ζηάζεθε ην ιεσθνξείν. Μπαίλεη έλαο κ‟ έλα καθξύ ηέηνην θη έλα πξάκα ζην θεθάιη κ‟ έλα καξαθέηη. Οπσζδήπνηε ηνπ κπήθε ηνπ δηπιαλνύ ηνπ γηαηί πήγε λα ηνπ βγεη από δίπια. Μεηά ηνπ κπήθε λα πάεη λα θάηζεη ζ‟ έλα απ‟ απηά ηα πσο ηα ιέλε, Πην ύζηεξα κπξνζηά ζην ζηαζκό ΢αίλ-Κη-Δγώ-Γελ-Ξέξσ-Ση, έλαο θίινο ηνπ ηνπ „ιεγε, λα ξάςεηο, ιέεη, ηνπ „ιεγε, ιίγν πην πάλσ εηνύην ζνπ. Απηά. ΢εκεηψζεηο ΢‟ έλα ιεσθνξείν ηεο γξακκήο S. ΢πλσζηηζκόο. Έλαο ηύπνο γύξσ ζηα είθνζη έμη, θαπέιν καιαθό κε κία πιεμνύδα ζηε ζέζε ηεο θνξδέιαο, πνιύ καθξύο ιαηκόο ζα λα ηνπ ηνλ είραλε ηξαβήμεη. Κόζκνο θαηαβαίλεη. Ο πεξί νπ ν ιόγνο αξπάδεηαη κ‟ έλα δηπιαλό ηνπ. Σνλ θαηεγνξεί πσο ηνλ ζπξώρλεη θάζε θνξά πνπ θάπνηνο ζέιεη λα πεξάζεη. Σόλνο θιαςηάξηθνο κε θαθέο δηαζέζεηο. Καζώο βιέπεη λα ειεπζεξώλεηαη έλα θάζηζκα, ηξέρεη θαη θάζεηαη. Γύν ώξεο αξγόηεξα, ηνλ μαλαβιέπσ ηελ Κνπξ ληε Πνκ, κπξνζηά ζην ζηαζκό ΢αίλ Λαδάξ. Δίλαη καδί κ‟ έλα θίιν ηνπ πνπ ηνπ ιέεη: «Πξέπεη λα ξάςεηο άιιν έλα θνπκπί ζην παιηό ζνπ». Σνπ δείρλεη πνπ (ζην πέην) θαη γηαηί.”

-Ραίεκνλ Κελώ, Αζθήζεηο ύθνπο Ώληηιακβαλφκαζηε κε απηφ ηνλ ηξφπν πσο ηειηθά ν ηξφπνο ζεψξεζεο φισλ ησλ θαηαζηάζεσλ είλαη θαζαξά ππνθεηκεληθφο. Ο θάζε άλζξσπνο αληηιακβάλεηαη κία παξαιιαγή ηνπ λνήκαηνο θαη νη έλλνηεο πξνζδηνξίδνληαη απφ ην ραξαθηήξα καο θαη ηα ζηνηρεία εθείλα πνπ ζπγθξνηνχλ έλα ρψξν, ηε γεληθή „αηκφζθαηξα‟ πνπ ππάξρεη. “Ο άλζξσπνο ζπιιέγεη ηα λνήκαηα πνπ δέρεηαη, γηα λα δεκηνπξγήζεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, κία image mundi ή έλα κηθξφθνζκν πνπ ζπλνςίδεη ηνλ θφζκν ηνπ”136. Σαπηνπνηείηαη κε ην πεξηβάιινλ ηνπ θαη ε ηαπηνπνίεζε απηή εθθξάδεηαη κε ηελ αληίιεςε, ηελ απεηθφληζε, ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ, ηνλ ζπκβνιηζκφ. Σν ηειεπηαίν κέζν απνηειεί ζπγρξφλσο θαη ην ηειηθφ λφεκα ηεο ηαπηνπνίεζεο· ηελ εκπεηξία. Χζηφζν, ε εκπεηξία ζπκβαίλεη λα είλαη θαη απνηέιεζκα ηεο δξάζεο ηνπ αλζξψπνπ ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ, θαη ηεο επηζπκίαο ηνπ λα ζπκβαδίδεη θαη λα αιιεινζπκπιεξψλεηαη κε απηφ. Γεγνλφο είλαη ινηπφλ, πσο ε ζπλνιηθή αληίιεςε, ε “ζπλνιηθή εηθφλα” γηα ηελ νπνία θάλεη ιφγν ν Lynch, πεγάδεη απφ θαζεκεξηλέο αληηπαξαζέζεηο ησλ ηξηψλ παξαπάλσ ζηνηρείσλ (επηζπκία – δξάζε – εκπεηξία) θαη ε ηάζε λα βηψλνληαη κε ηξφπν δσληαλφ. Καη ηψξα αο „ρηππήζνπκε‟ ην βαζηθφ ηφλν ηνπ ηειεπηαίνπ θεθαιαίνπ.

136

Ch. Norberg-Schulz, Genus Loci; towards a phenomenology of architecture

Ο Μάξθν κπαίλεη ζε κηα πόιε· βιέπεη θάπνηνλ ζε κηα πιαηεία λα δεη κηα δσή ή κηα ζηηγκή πνπ ζα κπνξνύζαλ λα είλαη δηθέο ηνπ· ζηε ζέζε εθείλνπ ηνπ αλζξώπνπ ηώξα ζα κπνξνύζε λα είλαη ν ίδηνο, αλ είρε ζηακαηήζεη ην ρξόλν πνιύ θαηξό πξηλ, ε αλ πνιύ θαηξό πξηλ, ζε κηα δηαζηαύξσζε, αληί λα πάξεη ηνλ έλα δξόκν είρε πάξεη ηνλ αληίζεην θαη κεηά από έλα κεγάιν γύξν βξηζθόηαλ ζηε ζέζε εθείλνπ ηνπ αλζξώπνπ ζ‟ εθείλε ηελ πιαηεία. Σώξα πηα, από εθείλν ην αιεζηλό ή ππνζεηηθό ηνπ παξειζόλ, ν ίδηνο είλαη απνθιεηζκέλνο· δελ κπνξεί λα ζηακαηήζεη· πξέπεη λα ζπλερίζεη κέρξη λα θηάζεη ζε κηα άιιε πόιε όπνπ ηνλ πεξηκέλεη έλα άιιν παξειζόλ ηνπ, ή θάηη πνπ ίζσο λα ήηαλ έλα πηζαλό ηνπ κέιινλ θαη ηώξα είλαη ην παξόλ θάπνηνπ άιινπ. Έλα απξαγκαηνπνίεην κέιινλ είλαη κνλάρα έλα θιαδί ηνπ παξειζόληνο: έλα μεξό θιαδί. “Σαμηδεύεηο γηα λα μαλαδήζεηο ην παξειζόλ ζνπ;” ήηαλ ζην ζεκείν εθείλν ε εξώηεζε ηνπ Υαλ, εξώηεζε πνπ ζα κπνξνύζε λα δηαηππσζεί θαη σο εμήο: “Σαμηδεύεηο γηα λα μαλαβξείο ην κέιινλ ζνπ;” Καη ε απάληεζε ηνπ Μάξθν: “Σν αιινύ είλαη έλαο αληίζηξνθνο θαζξέθηεο. Ο ηαμηδηώηεο αλαγλσξίδεη ην ιίγν πνπ είλαη δηθό ηνπ, αλαθαιύπηνληαο ην πνιύ πνπ πνηέ δελ είρε θαη πνηέ δελ ζα έρεη”.

- Italo Calvino, Οη αφξαηεο πφιεηο, ζει. 49

100

Σα πεξηζζφηεξα ηαμίδηα – ηαμίδηα ζε πφιεηο, ηαμίδηα ζηε κλήκε, ηαμίδηα ζην ρξφλν – θαίλεηαη λα ζπλδένληαη κε ηελ επηζπκία θαη ηελ αλάγθε λα βηψζεηο κε ηξφπν δσληαλφ νπνηνδήπνηε λφεκα θαη εκπεηξία ζνπ πξνζθέξεηαη. Να δήζεηο θαη λα δεκηνπξγήζεηο ηζηνξίεο κέζα θαη έμσ απφ ηελ πεξίκεηξν κηαο πφιεο. “Ο Γίκκει δελ πηζηεχεη πσο κπνξεί λα ππάξρεη θάπνηα εθ ησλ πξνηέξσλ δεδνκέλε αληίιεςε ζρεηηθά κε ηνλ θφζκν ε νπνία ζα κπνξνχζε λα αγθαιηάζεη ηελ νιφηεηα ηεο δσήο. Κάζε κία δηαζέηεη κφλν κία φςε θαη φρη ηελ ίδηα ηελ νιφηεηα”137. Οπζηαζηηθά ν Γίκκει θαίλεηαη λα ακθηζβεηεί θαη λα κελ αλαγλσξίδεη ηηο αηνκηθέο φςεηο. Μπνξεί εθ πξψηεο φςεσο λα θαίλεηαη ζσζηφ θαη θαλείο δελ κπνξεί λα ηνλ θαηεγνξήζεη γηα ηε κε απνδνρή ηνπ “πινπξαιηζηηθνχ ραξαθηήξα ηεο θνζκνεηθφλαο”138 αιιά θαίλεηαη λα έξρεηαη ζε αληίζεζε κε φια φζα πξνεγήζεθαλ ζηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε. Ο θάζε άλζξσπνο είλαη έλα μερσξηζηφ νλ κε ηε δηθή ηνπ αληίιεςε γηα ηα πξάγκαηα, είηε είλαη ζθελνζέηεο, είηε είλαη θαιιηηέρλεο, είηε είλαη ζπγγξαθέαο, είηε είλαη ν θάηνηθνο ή ν ηνπξίζηαο κηαο πφιεο. Έηζη

αλ έρνπκε έλα ζχλνιν μερσξηζηψλ αηφκσλ ζα έρνπκε απφ ηελ άιιε πιεπξά θαη ην αληίζηνηρν ζχλνιν ραξαθηεξηζηηθψλ αληηιήςεσλ. Ο ηξφπνο πνπ ζα απνθξππηνγξαθήζεηο έλα λφεκα, κία εηθφλα, έρεη ηε βάζε ηνπ ζηα βηψκαηα. “Ο άλζξσπνο πνπ ηαμηδεύεη θαη δελ γλσξίδεη αθόκε ηελ πόιε πνπ ηνλ πεξηκέλεη ζην δξόκν ηνπ, αλαξσηηέηαη πώο ζα είλαη ην αλάθηνξν, ην ζηξαηόπεδν, ν κύινο, ην ζέαηξν, ην παδάξη.”139 Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα αληηιεπηηθήο ηθαλφηεηαο είλαη ν θάηνηθνο ηεο κεγαινχπνιεο ζε ζχγθξηζε κε ηνλ θάηνηθν κίαο αγξνηηθήο πεξηνρήο. Ο ηξφπνο αληίιεςεο ηνπ πξψηνπ ζηεξίδεηαη “ζηε γνξγή

ζπζζψξεπζε κεηαβαιιφκελσλ εηθφλσλ, ζηελ απφηνκε αζπλέρεηα ζε φζα αξπάδεη κία καηηά θαη ζηελ απξνζδφθεηε εηζβνιή εληππψζεσλ”140. Ο ηξφπνο λφεζεο ηνπ δεχηεξνπ “έρεη ηε ζέζε ηεο ζηα δηαθαλή, ζπλεηδεηά, αλψηεξα ζηξψκαηα ηεο ςπρήο”141. Σέηνηεο θαηεγνξίεο αλζξψπσλ παξνπζηάδνπλ δηαθνξέο θαη ζηνλ ηξφπν πξνζαλαηνιηζκνχ κέζα ζηελ πφιε. Ση ελλννχκε κε απηφ; ΋ηη ν θάηνηθνο ηεο πφιεο ζα πξνζαλαηνιηζηεί κε βάζε ηα εκθαλή αζηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηφπνπ ελψ ν θάηνηθνο κεγαισκέλνο ζε βνπλά θαη πεδηάδεο πξνζαλαηνιίδεηαη ζπλήζσο απφ άπια ζηνηρεία, κε θαηαζθεπαζκέλα θαη απηά. “Γηα έλαλ Βζθηκψν ή έλαλ θάηνηθν ηεο ΢αράξαο, ζηαζεξέο δηεπζχλζεηο

* 137

Georg Simmel, ζει.13 138 φ.π, ζει. 13

Πφιε

θαη

Φπρή,

Υνξηαζκέλνο απφ ηα πάληα, θνξεζκέλνο, “κπνπρηηζκέλνο” 139 Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, Οη πφιεηο θαη ηα ζεκάδηα, ζει. 55

140

Georg Simmel, ζει.21 141 φ.π, ζει. 21

Πφιε

θαη

Φπρή,

θξηηήξην αληηιακβάλεζαη νπνηνδήπνηε εξέζηζκα κέζα ζηελ πφιε;

κπνξνχλ λα γίλνπλ αληηιεπηέο. ΋ρη απφ ηηο ελδείμεηο ηνπ νπξαλνχ, αιιά απφ ηνπο αλέκνπο, απφ ζρεκαηηζκνχο ηεο άκκνπ ή ηνπ ρηνληνχ πνπ είλαη απνηέιεζκα ησλ ελ ιφγσ αλέκσλ.”142 Ώληηιακβαλφκαζηε ινηπφλ πσο κία πφιε κπνξεί λα έρεη κία κνξθή, νξαηή ή αφξαηε, πνπ αιιάδεη ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, θαη ρηιηάδεο αηνκηθέο παξαιιαγέο λα ηελ αθνινπζνχλ. Ώξθεί ην κάηη λα επεμεξγάδεηαη ηε ζσξεία εηθφλσλ θαη πιεξνθνξηψλ, λα ελεξγεί ην ππνθείκελν θαη λα κελ ππνθχπηεη ζην θαηλφκελν ηνπ blasé* αηφκνπ, θιαζζηθή κνξθή ζπκπεξηθνξάο ζηε κεγαινχπνιε.

142

Kevin Lynch, The image of the city, ζει. 129, For an Eskimo or an inhabitant of the Sahara, constant directions may be recognized, not by heavenly objects, but by prevailing winds, or by sand or snow formations which are the products of such winds.

102

Πξνο απνθπγή ηνπ θαηλνκέλνπ, πξνηείλνπκε ηε δηαξθή κεηαθίλεζε απφ πφιε ζε πφιε θαη ηηο ζπλερείο πεξηεγήζεηο κέζα ζηελ ίδηα πφιε. Έηζη ην άηνκν σο θάηνηθνο ή σο ηνπξίζηαο δε ζα ράζεη ηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα αληηδξά ζηα εμσηεξηθά εξεζίζκαηα, λα ηα θαηαγξάθεη ζηνπο ζχιαθεο ηνπ κπαινχ ηνπ θαη λα ηα αλαθαιεί φηαλ βξεη κέηξν ζχγθξηζεο ή φηαλ μαλαβηψζεη ηηο ίδηεο εληππψζεηο. Γηα αθφκε κία θνξά γίλεηαη ιφγνο γηα ηα εξεζίζκαηα. Βξεζίζκαηα ή αιιηψο πνιιαπιά λνήκαηα πνπ ζπλζέηνπλ θαη ηελ ίδηα ζηηγκή πξνθαινχλ ηελ θξίζε καο. “Ση ζεκαίλεη φκσο θαη πσο ηειηθά ζπγθξνηείηαη ε αηζζεηηθή θξίζε;”143 Με πνην

΢ίγνπξα απνηειεί αδηακθηζβήηεην γεγνλφο πσο νπνηαδήπνηε θξηηηθή γηα ηελ πφιε έρεη ηε βάζε ηεο ζηελ αηζζεηηθή θξίζε. Δ αηζζεηηθή θξίζε κπνξεί λα ζε νδεγήζεη ζε ζεηηθή θξηηηθή ή ζε αξλεηηθή θξηηηθή. Θεσξψληαο ηελ πφιε σο αηζζεηηθφ αληηθείκελν, νπζηαζηηθά αλαθεξφκαζηε ζηε θπζηνγλσκία ηεο θαη ζε κία πξνζπάζεηα ζπλνιηθήο αληίιεςεο ηνπ ρψξνπ θαη ησλ ζηνηρείσλ πνπ ηε ζπλζέηνπλ. “Υξεηάδεηαη πνιιή ηφικε γηα λα απνδερηνχκε φηη ε αλαδήηεζε ηεο θπζηνγλσκίαο ελφο ηφπνπ ζέιεη βαζηά κειέηε θαη ηζρπξά βηψκαηα ηνπ ηφπνπ απηνχ.”144 Αε ζα αζρνιεζνχκε εθηελέζηεξα κε ηελ αλάιπζε ηεο θπζηνγλσκίαο ηεο πφιεο, νχηε κε ηελ εξκελεία ηεο πφιεο σο ηφπν. Θα ζηαζνχκε ζην γεγνλφο ηεο ζπζρέηηζεο ηεο εξκελείαο ηεο πφιεο κε ζπλαηζζεκαηηθά θαη πξνζσπηθά ζηνηρεία. Ώπφ ηα παξαπάλσ θαίλεηαη πσο ε κέζνδνο πξνζέγγηζεο ελφο ηφπνπ γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε θαη εξκελεία μεθηλά απφ ηελ πξνζέγγηζε ηνπ δηθνχ ζνπ ηφπνπ. Χο θάηνηθνο κίαο πφιεο βηψλεηο ηελ θαζεκεξηλφηεηά ηεο, γίλεζαη δξάζηεο (δξνπλ) θαηαζηάζεσλ θαη ρψξσλ ψζηε λα ηελ θαηαλνήζεηο θαη έπεηηα λα ηελ θξίλεηο.

143

Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Δ αζηηθή αλάπιαζε σο επθαηξία γηα ηελ αλάδεημε ηεο θπζηνγλσκίαο ηεο πφιεο, ζει. 5

144

φ.π, ζει. 5

Ξεθηλψληαο απφ ηε δηακφξθσζε κίαο ζπλνιηθήο αληίιεςεο θαη κε ηε ζπγθνκηδή εηθφλσλ, ήρσλ νζκψλ θαη γεληθά ζηνηρείσλ πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ πφιε, δεκηνπξγείο ην δηθφ ζνπ θαηάινγν πξνηχπσλ145. Μφιηο ηειεηψζεη ινηπφλ ε “ζπζηεκαηηθή θαηαγξαθή, εξκελεία θαη αμηνιφγεζε ησλ θπζηθψλ θαη αλζξσπνπνίεησλ κνξθεκάησλ πνπ ζρεκαηίδνπλ ηελ νπηηθή εηθφλαο ηεο πφιεο”146 θαη έρνληαο ήδε πξνζζέζεη “φια εθείλα ηα κνξθήκαηα (ήρνη, νζκέο, γεχζεηο, αθέο θ.α.) πνπ πξνζθέξνπλ νη ππφινηπεο αηζζήζεηο, θαζψο θαη φιεο εθείλεο ηηο εληππψζεηο ςπρνινγηθήο ή ηδενινγηθήο πξνέιεπζεο πνπ νινθιεξψλνπλ ηελ αληίιεςε ηνπ ηφπνπ”147 ζνπ, κπνξείο λα ζπζρεηίζεηο πιένλ πην νινθιεξσκέλα ηελ πφιε ζνπ, κε άιινπο ηφπνπο. Σψξα είλαη πην εχθνιν λα αληηιεθζείο ηη ζε ζπλδέεη κε άιιεο πφιεηο, λα βξεηο ηη ιείπεη απφ ηε δηθή ζνπ, λα απνδψζεηο ραξαθηεξηζκνχο. ΋ζα κέρξηο εδψ αλαπηχρζεθαλ αθνξνχλ ηελ αηζζεηηθή θξίζε ηνπ αηφκνπ σο θάηνηθνο κίαο πφιεο, ηε δξάζε ηνπ κέζα ζε απηή, ηελ επηζπκία λα νλεηξεπηεί ηελ αιιαγή, λα 145

΢χκθσλα κε ηνλ Christopher Alexander ζην βηβιίν ηνπ A Pattern Language γίλεηαη ιφγνο γηα ηα πξφηππα θαη ηηο ζπλδπαζηηθέο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο. Σα πξφηππα ζπληζηνχλ έλα παλίζρπξν εξγαιείν γηα ηνλ έιεγρν πεξίπινθσλ δηαδηθαζηψλ θαη αθνξνχλ θπξίσο ηηο ζπλδέζεηο ησλ ζρεδίσλ κε ηνπο αλζξψπνπο.

146 Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Δ αζηηθή αλάπιαζε σο επθαηξία γηα ηελ αλάδεημε ηεο θπζηνγλσκίαο ηεο πφιεο, ζει. 5 147 φ.π, ζει. 5

ηελ „θνκκαηηάζεη‟ θαη λα ηελ αλαζπλζέζεη κε ηε δχλακε ηεο θαληαζίαο. ΋πσο ε πφιε δε κέλεη ζηαζεξή αιιά κεηαβάιιεηαη, έηζη θαη ε θαληαζία εκπινπηίδεηαη κε λέα πξφηππα πνπ αληιεί απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηα, απφ ηε ινγνηερλία, απφ ηνλ θηλεκαηνγξάθν, απφ ηηο πεξηεγήζεηο κέζα ζην αζηηθφ πεξηβάιινλ, απφ θσηνγξαθίεο. “Δ θάζε πφιε απνηειεί έλαλ ηδαληθφ πξννξηζκφ γηα ηνλ ηαμηδηψηε θαη ηνλ εξεπλεηή πνπ μέξνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηηο αηζζήζεηο ηνπο.”148 ΢αλ θάηνηθνο – εμεξεπλεηήο ηεο πφιεο, κε εθφδηα φ,ηη κφιηο παξνπζηάζακε παξαπάλσ, ςάρλεηο ηελ ηαπηφηεηα ζνπ κέζα ζηελ ηαπηφηεηα ηεο πφιεο, δηφηη απηή είλαη πνπ ζε θαζνξίδεη θαη ζε επεξεάδεη. ΢αλ ηνπξίζηαο – ηαμηδηψηεο κίαο πφιεο

επηρεηξείο λα ζπλζέζεηο κία λέα εηθφλα κέζα απφ ηελ αλάιπζε θαη ηελ εξκελεία ηνπ ρψξνπ. Δ λέα πφιε απνηειεί θαζξέθηε ηνπ εαπηνχ ζνπ, πνπ πάλσ ηνπ αληαλαθιάηαη ην είδσιν ηνπ παιηνχ ζνπ εαπηνχ θαη ράξε ζε απηφλ απνδίδεηο λέα λνήκαηα, απνθηάο λέα πξφηππα θαη εληνπίδεηο κία λέα ηαπηφηεηα. “Δ επαθή κε ην μέλν καο θέξλεη ζε επαθή κε ηνλ ελδφηεξν εαπηφ καο. Δ εκπεηξία ηνπ λα είζαη μέλνο αιιά θαη ε ζπλάληεζε κε ην μέλν παίδνπλ θαηαιπηηθφ ξφιν ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ ρψξνπ γχξσ καο αιιά θαη κέζα καο.”149 Ώθφκε θαη κε ηε ηαπηφηεηα ηνπ ηνπξίζηα βιέπεηο θαηλνχξγηεο πφιεηο, λένπο ηφπνπο μέλνπο πην πξηλ, αιιά επεμεξγαδφκελνο ην ζψκα ηνπο, αλαθαιχπηεηο ηειηθά παιηέο γλψξηκεο πφιεηο. Δ θάζε αζηηθή εκπεηξία επαλαθέξεη κλήκεο, εηθφλεο, ζπλαηζζήκαηα (βι. ςπρνγεσγξαθία) θαη ζπιιέγεη εκπεηξίεο. Ώλ θαλείο δελ έρεη βηψζεη ηελ εκπεηξία ηεο πφιεο, δελ κπνξεί λα εθηηκήζεη θαη ηε δσληαλή πξαγκαηηθφηεηα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Γίλεηαη ιφγνο παξαπάλσ γηα πνιιαπιέο αληηιήςεηο θαη αλαγλψζεηο ηεο πφιεο απφ ηνλ θάηνηθν. Βίλαη γλσζηέο νξηζκέλεο έξεπλεο πνπ γίλνληαη - κία εθ ησλ νπνίσλ πξαγκαηνπνίεζε ν Kevin Lynch θαηά ηε ζπγγξαθή ηνπ βηβιίνπ „The

148

Θνδσξήο Υηψηεο, Πξαγκαηηθέο πφιεηο: Αηαβάδνληαο ηηο αφξαηεο πφιεηο ηνπ Ίηαιν Καιβίλν

149

φ.π

image of the city‟ – πνπ παξαηεξνχλ αληηδξάζεηο ησλ θαηνίθσλ σο πξνο ηα εξεζίζκαηα ηεο πφιεο ηνπο. Σνπο δεηείηαη λα πεξηγξάςνπλ ή λα ζπκβνιίζνπλ ηελ πφιε πξνθνξηθά, κε θείκελν θαη ράξηεο. Σν ζπκπέξαζκα έξρεηαη λα δηθαηψζεη ελ κέξε ηνλ Γίκκει πνπ „αξλείηαη‟ “ηνλ πινπξαιηζηηθφ ραξαθηήξα ηεο θνζκνεηθφλαο.”150 Παξαηεξείηαη πσο νκάδεο αλζξψπσλ „έρηηζαλ‟ κία θνηλή “ζπλνιηθή εηθφλα” θαη απηφ εμαηηίαο ηνπ ηξφπνπ πνπ βίσλαλ ηελ πφιε. Κάλνληαο ζπλερψο ην ίδην δξνκνιφγην απφ ην ζπίηη ζηε δνπιεία θαη πάιη πίζσ, ε γλψκε ηνπο θαη ε αληίιεςε γηα ηε κνξθηθή θαη ρσξηθή ελφηεηα ηεο πφιεο απνδείρηεθε πεξηνξηζκέλε.

“ … είλαη ε απειπηζκέλε ζηηγκή όπνηνπ αλαθαιύπηεη όηη ηνύηε ε απηνθξαηνξία, πνπ καο θαηλόηαλ ε ζπληζηακέλε όισλ ησλ ζαπκάησλ, δελ ήηαλ παξά κηα δηαιπκέλε έθηαζε ρσξίο κνξθή θαη ηέινο, όηη ε δηαθζνξά ηεο έρεη κεηαηξαπεί πιένλ ζε έλα θαξθίλσκα από ην νπνίν δελ κπνξεί λα καο ζώζεη νύηε ην ζθήπηξν παο, όηη ν ζξίακβνο ελαληίνλ θάζε αληίπαινπ βαζηιέσο καο κεηέηξεςε ζε θιεξνλόκνπο ηεο αηέξκνλεο θαηαζηξνθήο ηνπο. Μνλάρα ζηηο αλαθνξέο ηνπ Μάξθν Πόιν ν Κνπκπιάη Υαλ θαηόξζσλε λα δηαθξίλεη, πίζσ από ηα ηείρε θαη πύξγνπο πξννξηζκέλνπο λα θαηαξξεύζνπλ, ην θηιηγθξάλ ελόο ζρεδίνπ ηόζν ιεπηνύ, ώζηε λα μεθεύγεη από ην δάγθσκα ησλ ηεξκηηώλ.”151

150

151

Georg ζει.13

104

Simmel,

Πφιε

θαη

Φπρή,

Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, ζει. 22

Ο άλζξσπνο αλαπηχζζεη κία παηγληψδε ζπκπεξηθνξά κέζα ζηελ πφιε. Μνηάδεη λα ην θάλεη ζαλ απφ έλζηηθην αιιά ηειηθά φιν απηφ ζπληζηά κία δξαζηεξηφηεηα. “Ο άλζξσπνο δελ ηειεηψλεη ζηα φξηα ηνπ ζψκαηφο ηνπ ή ηεο πεξηνρήο πνπ πεξηθιείεη ηελ άκεζε δξαζηεξηφηεηά ηνπ. Σν νξζφ είλαη κάιινλ φηη ην πεδίν δξάζεσο ηνπ πξνζψπνπ απνηειείηαη απφ ην ζχλνιν ησλ ζπλεπεηψλ πνπ απνξξένπλ απ‟ απηφ ρσξν-ρξνληθά. Καηά ηελ ίδηα έλλνηα κία πφιε απνηειείηαη απφ ηηο ζπλνιηθέο ζπλέπεηεο νη νπνίεο εθηείλνληαη πέξαλ ησλ άκεζσλ νξίσλ ηεο.”152 Καη κε ηε δξαζηεξηφηεηα πνπ αλαπηχζζεη ν άλζξσπνο είηε σο θάηνηθνο είηε σο ηαμηδηψηεο, ζπιιέγεη πιεξνθνξίεο θαη εξεζίζκαηα θαη επηρεηξεί λα βξεη θαη λα ζπληαηξηάμεη ηνπο πηζαλνχο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη πφιεηο κπνξνχλ λα ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο. Παξαζχξεηαη θαη κεηαθέξεηαη κέζα ζην ζπλερέο ξεχκα εηθφλσλ θαη αλακλήζεσλ εμειίζζνληαο ηελ ηαπηφηεηά ηνπ θαη ηε βηνγξαθία ηεο πφιεο. “ΐιέπνληαο θαη πεξηδηαβαίλνληαο ηφπνπο παξφκνηνπο” αλαθαιεί ζπλαηζζήκαηα, ιέμεηο, δξάζεηο, εηθφλεο. “Δ αλάκλεζε ησλ ρψξσλ πνπ ήδε έρεη πξνζπειάζεη ηνλ θαηαδηψθνπλ.153 Φαίλεηαη πσο ηειηθά ε κλήκε ηεο εκπεηξίαο ηεο πφιεο ίζσο 152

Georg Simmel, Πφιε θαη Φπρή, ζει.38 153 Θνδσξήο Υηψηεο, Πξαγκαηηθέο πφιεηο: Αηαβάδνληαο ηηο αφξαηεο πφιεηο ηνπ Ίηαιν Καιβίλν

θαη λα δεκηνπξγείηαη κε ηε ζπλερή αλάθιεζή ηεο κέζα απφ ηελ επαθή κε ηνπο ηφπνπο.154” Ο βησκέλνο ρψξνο απνηειεί θνξέαο ηεο εκπεηξίαο θαη θίλεηξν επαλαπξνζδηνξηζκνχ θαη επαλαζεκαζηνδφηεζήο ηνπ, θαζψο επίζεο θαη θνξέα πξνζαλαηνιηζκνχ. “Παξαηήξεζα φιν θαη πην έληνλα φηη ε κλήκε κνπ ήηαλ ν ράξηεο κνπ.”155 “Μπνξεί εθ πξψηεο φςεσο λα θαίλεηαη φηη απηφ πνπ ραξαθηεξίδεη θαη θαζνξίδεη κία πφιε είλαη ηα θηήξηα θαη νη δξφκνη ησλ πφιεσλ, νη πφιεηο φκσο θνπβαιάλε ζεκαληηθά ζεκαζηνινγηθά θνξηία: κέζα ζηηο πφιεηο, ζηα θηίζκαηα θαη ζηηο θαηαζθεπέο πνπ ζπλζέηνπλ ην αζηηθφ ηνπίν έρνπλ θσδηθνπνηεζεί θαη ελζσκαησζεί ηα φλεηξα, νη θηινδνμίεο, νη λεπξψζεηο, νη ειπίδεο θαη νη εθηάιηεο ησλ θαηνίθσλ ηεο πφιεο. Δ αζηηθή εκπεηξία είλαη ινηπφλ έλα κείγκα ηνπ γλψξηκνπ θαη ηνπ μέλνπ.”156

154

„ν.π Katherine Harmon, You are here, ζει. 130, I noticed more and more that memory was my map 156 Θνδσξήο Υηψηεο, Πξαγκαηηθέο πφιεηο: Αηαβάδνληαο ηηο αφξαηεο πφιεηο ηνπ Ίηαιν Καιβίλν 155

•Βπίινγνο “Μία πεξηγξαθή ρξεζηκνπνηεί έλα κέζν γηα λα πξαγκαησζεί. Πεξηγξάθνπκε ρξεζηκνπνηψληαο δηάθνξα ήδε κέζσλ, δειαδή δηάθνξα „ζεκεία‟ ελφο γισζζηθνχ ή κεηαγισζζηθνχ ζπζηήκαηνο, ε αλάιπζε θαη εξκελεία ησλ νπνίσλ είλαη ζπγθεθξηκέλε θαη ππαθνχεη ζηνπο λφκνπο ηνπ ίδηνπ ζπζηήκαηνο. Πεξηγξάθνπκε κε ιφγν, ιέμεηο, γξάκκαηα, ρξεζηκνπνηψληαο έλα „ινγνηερληθφ‟ ζχζηεκα πεξηγξαθήο (ινγνηερλία, πνίεζε, γξαπηή ελεκέξσζε, πξνθνξηθφ ιφγν θ.α.). Έρνπκε δειαδή ην ακηγέο γισζζηθφ ζχζηεκα πεξηγξαθήο. Παξάιιεια πεξηγξάθνπκε κε κεηαγισζζηθά ζπζηήκαηα, ησλ νπνίσλ ηα ζεκεία κεηαθξάδνληαη λνεκαηηθά ζε „ινγηθά‟ ζηνηρεία. Σέηνηα ζπζηήκαηα είλαη: α) Σα εηθαζηηθά ζπζηήκαηα ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχλ ζεκεία, γξακκέο, επίπεδα, ζρήκαηα, επηθάλεηεο ρξψκαηνο ή πιηθνχ (δσγξαθηθή, γιππηηθή, αξρηηεθηνληθή) β) Σα ζπζηήκαηα θίλεζεο. Σα ζεκεία ζηα κεηαγισζζηθά απηά ζπζηήκαηα είλαη θηλεηηθέο κνλάδεο, φπσο ρεηξνλνκίεο, θηλήζεηο, παληνκίκα, ρνξφο θ.α. γ) Σν κνπζηθφ ζχζηεκα. ΢ην ζχζηεκα απηφ ηα ζεκεία είλαη κνλαδηαίνη κνπζηθνί ήρνη, φπσο νη λφηεο. δ) Σα κεηθηά ζπζηήκαηα, φπνπ ζπλππάξρνπλ δηάθνξα πξνεγνχκελα, φπσο πρ ην ζέαηξν, ε φπεξα, ζχγρξνλα εηθαζηηθά δξψκελα. Ώπηφ πνπ πξαγκαηψλεηαη κε ηε ρξεζηκνπνίεζε ησλ παξαπάλσ γισζζηθψλ ή κεηαγισζζηθψλ ζπζηεκάησλ ζε κία πεξηγξαθή είλαη κία αλα-παξάζηαζε θάπνηνπ „άιινπ‟ ζηνηρείνπ κνξθήο ή θαηάζηαζεο. Πξνηνχ φκσο παξαζηαζεί νηηδήπνηε, πξέπεη λα έρεη γίλεη αληηιεπηφ, λα έρεη βησζεί, λα έρεη εληππσζεί. Τπάξρεη, δειαδή, κία κνξθή ελφο πξψηνπ λνήκαηνο θαη έηζη δεκηνπξγείηαη ε αλάγθε λα γίλεη ην πεξηγξαθφκελν ρξήζηκν θαη αληαιιάμηκν, δειαδή επηθνηλσλήζηκν κε ηελ έλλνηα ηνπ θνξέα θαη θνηλσλνχ λνήκαηνο. Δ δηθά καο πξνζέγγηζε επηιέγεη λα ρξεζηκνπνηήζεη σο πξψην πιηθφ, πξψην κέζνλ γηα ηελ πεξηγξαθή, ηε γξακκή θαη ηελ πεξηπέηεηά ηεο ζην ρψξν ζηνλ νπνίν παξνπζηάδεηαη πεξηγξάθνληαο ζρήκαηα.”157 ΋πσο είλαη γλσζηφ ήδε απφ ηα καζεκαηηθά, ε γξακκή νξίδεηαη απφ πνιιά ζεκεία ζην ρψξν. ΢ηε ζπλέρεηα ε γξακκή καο νξίδεη λέεο θαηεπζχλζεηο θαη απηφ ζεκαηνδνηεί ηελ αξρή ηεο θίλεζεο, ηεο πεξηπιάλεζεο. Βάλ ζηελ πεξίπησζε ηεο δηθήο καο δηεξεχλεζεο νξίζνπκε σο ζεκείν ηελ πφιε, σο γξακκέο ηνπο δξφκνπο θαη αληηπαξαβάιινληάο ηα ζηελ πξφηαζε “Σν ζεκείν εκθαλίδεη ρψξν. Δ γξακκή εκθαλίδεηαη ζην ρψξν θαη ιφγν ηεο θίλεζεο, εκθαλίδεη ην ρξφλν”158, αληηιακβαλφκαζηε ηε ρσξνρξνληθή ζχλδεζε ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζπλζέηνπλ ηελ πφιε θαη ηελ εμέιημή ηεο. Δ θίλεζε ζην ρψξν ηζνχηαη κε ηελ εκπεηξία ηνπ ρψξνπ. ΢ηηο ελφηεηεο πνπ κειεηήζεθαλ ν ζηφρνο ήηαλ θνηλφο· ηα δεδνκέλα πνπ εκπεξηέρνπλ φιεο θαη ε θαζεκία μερσξηζηά, νδεγνχλ ζην ζρεκαηηζκφ πεξηγξακκάησλ γεληθψλ, εηδηθψλ, λνεηηθψλ, αθαηξεηηθψλ. Αελ έρεη ζεκαζία αλ πξφθεηηαη γηα κία θαζαξά γεσκεηξηθή κνξθή – ζρήκα ή αλ είλαη απνηέιεζκα ζθέςεο πνπ πξνήιζε απφ εμσηεξηθά ή ζπλαηζζεκαηηθά εξεζίζκαηα. Ώθήλνληαο λα ελλνεζεί πσο ε πφιε είλαη έλα “αλνηρηφ ζχζηεκα ζηνηρείσλ ρψξνπ, ρξφλνπ θαη ζπκπεξηθνξψλ”159, ζεκαίλεη πσο ε θάζε πφιε έρεη ηε δηθή ηεο θπζηνγλσκία θαη ην δηθφ ηεο ραξαθηήξα. Καη ηα δχν ζηε δηθή καο ζχγρξνλε επνρή κνηάδνπλ λα εμαιείθνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν θαη λα νκνγελνπνηνχληαη γηα θάζε ηφπν. Δ ηππνπνίεζε πνπ αθνινπζεί, αθαηξεί ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηε κνλαδηθφηεηα ηνπ ηφπνπ θαη πιένλ ε θάζε πφιε, εκθαλίδεηαη ζαλ 157

Ενπιία ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο, Αηεξεχλεζε ηεο κνξθνγελεηηθήο δηαδηθαζίαο ηνπ πεξηγξάκκαηνο, ζει. 147 158 φ.π, Βηζαγσγή, ζει. 12 159 φ.π, Πεξίγξακκα θαη θπζηνγλσκία, ζει. 214

106

κία ζπλνιηθή απεηθφληζε πνπ δελ έρεη λα πξνζθέξεη θάπνηα πξαγκαηηθή, κνλαδηθή, ζπλαηζζεκαηηθή εηθφλα “ζηνπο θαηνίθνπο, ζηνπο επηζθέπηεο, ζηνπο θνηλσλνχο ηεο, ζηνπο εξαζηέο ηεο.”160 “Βίλαη νη ζχγρξνλεο πφιεηο ζαλ ηα ζχγρξνλα αεξνδξφκηα, δειαδή, „φιεο ίδηεο‟; Βίλαη δπλαηφλ λα δηακνξθψζεηο ζαλ ζεσξία απηή ηε ζχγθιηζε; Καη αλ είλαη έηζη, ζε ηη ηειηθή δηακφξθσζε θηινδνμνχλ; Δ ζχγθιηζε είλαη δπλαηή κνλάρα αλ μεγπκλσζεί ε ηαπηφηεηα. Ώπηφ ζπλήζσο θαίλεηαη ζαλ κία απψιεηα. Ώιιά ζηελ θιίκαθα πνπ ζπκβαίλεη, πξέπεη λα ζεκαίλεη θάηη. Πνηα είλαη ηα κεηνλεθηήκαηα ηεο ηαπηφηεηαο, θαη αληίζηξνθα, πνηα είλαη ηα πιενλεθηήκαηα ηεο θελφηεηαο; Καη αλ απηή ε ηπραία νκνγελνπνίεζε – θαη ζπλήζσο ζξελνχκελε – ήηαλ κία εζθεκκέλε πξφζεζε, κία ελζπλείδεηε θίλεζε απνμέλσζεο ηεο δηαθνξάο θαη πξνζέγγηζεο ηεο νκνηφηεηαο; Καη αλ είκαζηε κάξηπξεο ελφο παγθφζκηνπ απειεπζεξσηηθνχ θηλήκαηνο: „θάησ ν ραξαθηήξαο‟; Ση κέλεη αλ αθαηξεζεί ε ηαπηφηεηα; Σν γεληθφ;”161 Μία θπζηνγλσκία απνδίδεηαη ζηελ αληίιεςε πνπ δεκηνπξγεί ε εηθφλα. Υξεηάδεηαη λα έρεη ηε δχλακε λα ηνλίζεη ηα ζεκεία θαη ηα ζρήκαηα πνπ νξίδνπλ ην πεξίγξακκα ηεο πφιεο. “΢εκαληηθά ηνπηθά „ζεκεία‟ ζ‟ απηφ ην πεξίγξακκα βνεζνχλ πνιχ ζηελ αλάθιεζε θαη ζηελ αλαγλψξηζή ηνπ.162 Σν πεξίγξακκα είλαη ίζσο ην βαζηθφηεξν ζηνηρείν πνπ αλαθαινχκε ζηε κλήκε καο γηα λα ζπκεζνχκε κία κνξθή θαη λα επηθνηλσλήζνπκε κε ην πεξηερφκελφ ηεο. 163” ΢πιιακβάλνληαο ηα ηδηαίηεξα ζηνηρεία ελφο ηφπνπ, ηηο αλζξσπν-πνίεηεο θαηαζθεπέο θαη ζρέζεηο, απνδίδεηο ηνλ ηδηαίηεξν ραξαθηήξα απηνχ ηνπ ηφπνπ. Μέζα απφ ηα δηθά ζνπ βηψκαηα, πξφηππα, λνήκαηα, αλαγλσξίδεηο έλα λέν ηφπν, ηνλ απνθσδηθνπνηείο, ηνλ αλαζεκαζηνδνηείο θαη ζηε ζπλέρεηα ηνλ νηθεηνπνηείζαη. Μειεηψληαο ηνλ ηφπν, ηνλ θξίλεηο κέζα απφ ςπρνινγηθέο θαη λνεηηθέο δηαζηάζεηο πνπ έρνπλ ηε βάζε ηνπο ζηε δηθή ζνπ „ηδεαηή πφιε‟. “Ο ηφπνο θαηαγσγήο θαη δηακνλήο απνηειεί βαζηθφ ηαπηνπνηεηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αηφκνπ. Ο ηφπνο απηφο πξνκεζεχεη απηφκαηα ην ππνθείκελν κε νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά”164. Μία ηέηνηα έξεπλα, κε δεδνκέλε ηελ πξνηεξαηφηεηα ηεο αηζζεηηθήο θξίζεο μεθηλά κε ηελ αλάθιεζε ηεο ηππνπνηεκέλεο εηθφλαο ηεο πφιεο θαη ηελ αμηνιφγεζε ηεο ζρέζεο κε ηνλ άλζξσπν σο θάηνηθν θαη σο ηαμηδηψηε. “Βίδακε φηη απηφ ην ηδηαίηεξν θπζηνγλσκηθφ ζηνηρείν ζηηο πφιεηο είλαη απνηππσκέλν έληνλα ζηα νπηηθά πεξηγξάκκαηα ηεο εηθφλαο ηνπο. Πνηνο δελ αλαγλσξίδεη κε ηελ πξψηε καηηά ην Μαλράηαλ ή ην ΢ηθάγν ,ηε Ρψκε ή ην Παξίζη ή θαη άιιεο κεγάιεο θαη κηθξέο πφιεηο, κφλν θαη κφλν απφ ηεο ηδηαίηεξε πξνζσπηθή ηνπο ππφζηαζε; Ώιιά θαη πφζεο άιιεο πφιεηο δε κέλνπλ ζε κία αληηιεπηηθή αζάθεηα, γηαηί απιά δε δηαζέηνπλ απηφλ ηνλ πξνζσπηθφ ραξαθηήξα ζηελ νπηηθή εηθφλα πνπ καο δίλνπλ;”165 Βμαηηίαο ηεο νηθνλνκίαο ζήκεξα, ηεο έιιεηςεο αηνκηθήο δξάζεο ζηελ πφιε, ησλ παξφκνησλ πνιενδνκηθψλ πξνηχπσλ θαη αζηηθψλ ζρεδηαζκψλ, νη ηφπνη καο παξάγνπλ ηηο ίδηεο ζρεδφλ κνξθέο. Σν „παγθφζκην ρσξηφ‟ εμειίζζεηαη ζε „παγθφζκηα πφιε‟ θαη ε επηζπκία γηα δηαθνξεηηθφηεηα θαη αιιαγή δειψλεηαη κε κία θαηαζθεπαζηηθή καλία πνπ ηειηθά ηζνπεδψλεη ηελ ηαπηφηεηα ηεο πφιεο. “Με ηελ ηαρεία θαη αραιίλσηε βηνκεραλνπνίεζε ηεο θνηλσλίαο αξρίδεη ε θελή ζρεκαηνπνίεζε, ν γξήγνξνο απνπξνζαλαηνιηζκφο θαη ε ραιάξσζε ησλ θνηλσληθψλ θαη ηδενινγηθψλ ζπλαξκνγψλ, θαζψο θαη ν δξφκνο ησλ γξήγνξσλ θαη θαηαζηξεπηηθψλ κεηαβνιψλ ησλ πφιεσλ. Ώπηή ε εμέιημε, ραξαγκέλε ζηε δνκή ησλ λεφηεξσλ πφιεσλ, νδήγεζε ζηελ απφιπηε εμαθάληζε ηεο αξραίαο „πφιεο‟ θαη ζηνπο ραψδεηο πνιενδνκηθνχο ζρεκαηηζκνχο ηεο λεφηεξεο επνρήο.” 166 Σν θαηλφκελν ηεο παγθνζκηνπνίεζεο 160 161 162 163 164 165 166

φ.π, Πεξίγξακκα θαη θπζηνγλσκία, ζει. 210 Rem Koolhaas, La ciudad genérica, ζει. 6 Ενπιία ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο, Σν πξφηππν ζχγθξηζεο, ζει. 57 φ.π, Σν ειάρηζην ζηεξεφηππν, ζει. 59 ΢ηαχξνο ΢ηαπξίδεο, Μλήκε θαη Βκπεηξία ηνπ Υψξνπ, Έιελα Μακπνπιάθε, Δ δηαρείξηζε ηεο κλήκεο, ζει. 169 Ενπιία ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο, Βπίινγνο, ζει. 251 Εσάλλεο Αεζπνηφπνπινο, Δ ηδενινγηθή δνκή ησλ πφιεσλ, ζει. 18

πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ ηππνπνίεζε ησλ πφιεσλ, επηθέξεη κία απεζληθνπνίεζε πνπ επεξεάδεη άκεζα ηελ ηαπηφηεηα ηεο πφιεο σο ηφπν μερσξηζηφ θαη κνλαδηθφ. Έλα απφ ηα ζηνηρεία πνπ αλαθαιχςακε κειεηψληαο ηηο ελφηεηεο είλαη ε „κνξθνπνίεζε ηνπ ρψξνπ‟ ζε πξαγκαηηθφ θαη θαληαζηηθφ επίπεδν. Ο άλζξσπνο αλάινγα κε απηφ πνπ αληηιακβάλεηαη πιάζεη κία “ζπλνιηθή εηθφλα” (φξνο ηνπ Lynch) γηα ηελ πφιε. Καηαλνεί ηηο κνξθέο θαη ηηο ζρέζεηο ησλ ζρεκάησλ, βξίζθεη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ζην ρψξν θαη πεξηθέξεηαη απεξηφξηζηα ζηνπο αηειείσηνπο ιαβπξίλζνπο ζαλ έλαο ζχγρξνλνο Ανλ Κηρψηεο, δίρσο λα ζηακαηά λα δεκηνπξγεί θαη λα ζπκπιεξψλεη λέεο κνξθέο. Έηζη ηθαλνπνηεί “ζπλερψο ηε βαζηθή ππαξμηαθή αλάγθε ηνπ „θαηνηθείλ‟ σο πνηεηήο. 167 ΢αλ πνηεηήο ηεο ηζηνξηθήο ζπλείδεζεο λνκίδσ πσο είκαη ππνρξεσκέλνο λα βιέπσ ην ηνπίν ζαλ έλα πεδίν θπξηαξρεκέλν απφ ηελ αλζξψπηλε ζέιεζε – βαζαληζκέλν γηα λ‟ αλαδψζεη αγξνηθίεο θαη ρσξηνπδάθηα, ηζνπεδσκέλν γηα λ‟ αλαδψζεη πφιεηο. Έλα ηνπίν κνπληδνπξσκέλν απφ ηηο ππνγξαθέο ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ επνρψλ. Σψξα φκσο αξρίδσ λα πηζηεχσ πσο ε επηζπκία θιεξνλνκηέηαη απφ ηελ ηνπνζεζία· φηη ν άλζξσπνο εμαξηηέηαη γηα ηελ επίπισζε ηεο ζέιεζεο απφ ηελ ζέζε ηνπ ζ‟ έλα ηφπν, είηε είλαη ελνηθηαζηήο γφληκσλ ζηξεκκάησλ, είηε δάζνπο αξξσζηεκέλνπ.168” Θεσξψληαο ηελ ηππνπνίεζε θαη ηελ αδηάθνξε νκνηνκνξθία σο αθνξκή γηα λα ράζνπκε ην ελδηαθέξνλ καο θαη ην ζαπκαζκφ καο γηα ηελ πφιε, θαηαιήγνπκε λα αλαδεηνχκε ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ζηε ινγνηερλία, ζηελ ηέρλε, θαη ζε κνξθέο έθθξαζεο κε ηερλεηά ή θαληαζηηθά κέζα. Πξνζπαζνχκε λα δηαθξίλνπκε ηελ “θαιή κνξθή πνπ αλαθέξεη ν Lynch”169 ζε ελλνηνινγηθέο επεκβάζεηο θαη θαληαζηαθέο ζεκεηαθέο αλαπιάζεηο. Μέζα ζε νπηνπηθά ζρέδηα, ιφγηα θαη ζθέςεηο πνπ αληαλαθινχλ ηελ άιιε ΐαιδξάδα 170. Ώλ θαη “νπηνπία ζεκαίλεη ν κεηφπνο, αληηκεησπίδνληάο ην φκσο πεξηζζφηεξν ζεηηθά, ελλνείηαη ν επ-ηφπνο, σο κία ηδαληθή θαηάζηαζε παξά κία θαηάζηαζε αλππαξμίαο.”171 Ο πξαγκαηηθφο ζεκεξηλφο θφζκνο, ζηελ επνρή ηνπ κεηακνληέξλνπ αμηψκαηνο anything goes (ηα πάληα επηηξέπνληαη) θηηάρλεηαη θνκκάηη θνκκάηη θαη φρη ζπλνιηθά. Οη ζπλνιηθέο πξνηάζεηο γηα ην κειινληηθφ „νπηνπηθφ‟ φξακα κίαο πφιεο έρνπλ πεξάζεη ζε ελλνηνινγηθφ επίπεδν θαη ζε εηθαζηηθνχο ηξφπνπο έθθξαζεο (ινγνηερλία, θηλεκαηνγξάθνο, ηέρλεο). Ώπφ ηε κία πιεπξά εληζρχεηαη ε ηάζε ηνπ πινπξαιηζκνχ θαη ηεο αλαγλψξηζεο ηεο ηδηαηηεξφηεηαο, φκσο αθνινπζείηαη απφ ηηο ζθέςεηο θαη ηηο επηζπκίεο ηνπ θαζελφο. “Δ γεσγξαθία θαη ε ηνπνγξαθία παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηα πεπξσκέλα ησλ αλζξψπσλ. Πεδηάδεο, ιφθνη θαη βνπλά έξρνληαη λα δψζνπλ ζρήκα ζε επαηζζεζίεο θαη λα θαζνξίζνπλ 172 λννηξνπίεο.” Πηζηεχνπκε πσο ε αληίιεςε, ε πεξηγξαθή θαη ε κεηαθνξά ηνπ ρψξνπ δε κπνξεί λα είλαη αληηθεηκεληθή, εμνχ θαη ε δνκή ηεο δηεξεπλεηηθήο εξγαζίαο κε ηηο έληεθα ελφηεηεο λα ιεηηνπξγνχλ ζαλ δηαθνξεηηθά πεξηγξάκκαηα γηα ηελ πφιε. “Ση είλαη ν ρψξνο, ν ηφπνο κηαο πφιεο, αλ φρη έλα ηέηνην πεξί-γξακκα πνπ πεξηθιείεη πιήζνο λνεκάησλ ζηε γξαθή ηνπ; Ννήκαηα πνπ κπνξνχλ λα εκθαλίδνληαη κφλν αθνχ νξίδνληαη, αθνχ θαηαθηψληαη, ζπλδένληάο καο καδί ηνπο θαη νξίδνληαο έηζη ηε δηθή καο νληφηεηα, ην πξνζσπηθφ καο „ηψξα‟ δίλνληαο ζπλνρή ζην λφεκα κηαο ηζηνξίαο; Πνηα είλαη άξαγε ηα λνήκαηα ησλ πεξη-γξακκάησλ ηεο ζεκεξηλήο γξαθήο ηεο πφιεο καο, πνηεο νη ιέμεηο ηεο, ηα νλφκαηά ηεο, ηα ζρήκαηά ηεο, ν ιφγνο πνπ εθθέξεη ε γιψζζα ηεο; Γεηάεη θαλείο λα ηα γλσξίζεη, λα ηα θαηαλνήζεη, λα ηα ζπλδέζεη θαη, δεκηνπξγψληαο ην ιφγν θαη ηελ πξάμε ηνπ, λα ζπλδεζεί καδί ηνπο.”173

167

Ενπιία ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο, Πεξίγξακκα θαη θπζηνγλσκία, ζει. 210 Λψξελο Νηάξξει, Ώιεμαλδξηλφ Κνπαξηέην, Ενπζηίλε, ζει. 119 169 φ.π, Δ έλλνηα ηνπ αζηηθνχ ηνπίνπ, ζει. 202 170 Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, Οη πφιεηο θαη ηα κάηηα, ζει. 75, Ο θαζξέθηεο άιινηε κεγαιψλεη ηελ αμία ησλ πξαγκάησλ θαη άιινηε ηελ αξλείηαη.

171 Σεξέδα Παπακηράιε, Οπηνπηθέο πφιεηο-Γξεκίδνληαο ηελ νπηνπία, πεξηνδηθφ Κνληέηλεξ, Εαλνπάξηνο 2010, ζει. 19 172 Le Corbusier, Δ Υάξηα ησλ Ώζελψλ, ζει. 39 173 Ενπιία ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ ΢ηεθάλνπ, Πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο, Πεξίγξακκα θαη Φπζηνγλσκία, ζει. 208 168

108

Βξσηήκαηα θαη ζθέςεηο πνπ απνηέιεζαλ ηε ζεκαηηθή αθεηεξία. Μία έξεπλα πνπ πξνθχπηεη απφ ην απφζηαγκα ησλ ζπδεηήζεσλ θαη ηεο κειέηεο πάλσ ζηελ έλλνηα ηεο πφιεο, κέζα απφ εξεζίζκαηα πνπ ζπζρεηίζηεθαλ κε ηελ ινγνηερλία, ηνλ θηλεκαηνγξάθν, ηα εηθαζηηθά δξψκελα, ηελ ηέρλε, ηε κλήκε θ.α. Μέζα ζε δηαθνξεηηθέο ελφηεηεο, εθεί φπνπ νη πφιεηο μεδηπιψλνληαη κέζα απφ πξνζσπηθέο αθεγήζεηο θαη αληηιήςεηο. “Σί είλαη όκσο ζήκεξα ε πόιε γηα καο; ΢θέθηεθα όηη έγξαςα θάηη ζαλ ην ηειεπηαίν πνίεκα αγάπεο γηα ηηο πόιεηο, ηε ζηηγκή πνπ γίλεηαη όιν θαη πην δύζθνιν λα ηηο δήζνπκε.”174

174

Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, ζει. 16

•

ΐηβιηνγξαθία

1. Ώζηηθφ Κελφ, Γξάζεηο 1998-2006, εθδ. futura, Ώζήλα, 2007 2. Αεζπνηφπνπινο, Εσάλλεο, Η ηδενινγηθή δνκή ησλ πόιεσλ, κηθξ. Κ. ΢εξξάνο, Παλεκηζηεκηαθέο Βθδφζεηο Β.Μ.Π, Ώζήλα 1997 3. Καξχδεο, Αεκήηξεο, ηα ΔΠΣΑ ΒΙΒΛΙΑ ηεο ΠΟΛΔΟΓΟΜΙΑ΢ 2ε έθδνζε, εθδ. ΠΏΠΏ΢ΧΣΔΡΕΟΤ, Ώζήλα, 2008 4. Κνχξνο, Πάλνο, Πξάμεηο ΢πλεθθώλεζεο: Κείκελα γηα ηελ Αξρηηεθηνληθή ηεο Σέρλεο, εθδ. Future, Ώζήλα 2008 5. Μνληέξλν – Μεηακνληέξλν, Βηζεγήζεηο ΢πκπνζίνπ ηνπ πεξηνδηθνχ ΢πείξα, εθδ. ΢ΜΕΛΔ, Ώζήλα 1998 6. Πεπνλήο, Γηάλλεο, Υσξνγξαθίεο, εθδ. Ώιεμάλδξεηα, Ώζήλα, 1997 7. ΢ηαπξίδεο, ΢ηαχξνο, Μλήκε θαη εκπεηξία ηνπ ρώξνπ, εθδ. Ώιεμάλδξεηα, Ώζήλα, 2006 8. Στεφάνου Ενπιία, ΢ηεθάλνπ Εσζήθ, Πεξηγξαθή ηεο εηθόλαο ηεο πόιεο. Σα πεξηγξάκκαηα: Βαζηθά ζηνηρεία πξνζδηνξηζκνύ ηεο θπζηνγλσκίαο ησλ ηόπσλ, Παλεπηζηεκηαθέο Βθδφζεηο ΒΜΠ, Ώζήλα, 2003 9. Bachelard, Gaston, La poética de la ensoñación, κηθξ. Ida Vitale, México: FCE, 1982 10.Bachelard, Gaston, Η πνηεηηθή ηνπ ρώξνπ, κηθξ. Βιέλε ΐέιηζνπ, εθδ. Υαηδεληθνιή, Ώζήλα 1992.

11.Benoist, Luc, ΢εκεία, ζύκβνια θαη κύζνη, κηθξ. Παξίζε, εθδ. Καξδακίηζα, Ώζήλα, 1992 12.Borges, Jorge Luis, El Hacedor, Emece Editores, Buenos Aires Argentina, 2008 13.Boyer, M. Christine, Cyber Cities, Βθδ. Princeton Architectural Press, New York, 1996 14.Buci, Christine, Glucksmann, L‟oeil Cartographique de l‟art, Editions Galilée, Collection La Philosophie En Effet, Paris, 1996 15.Calvino, Italo, Πόιεηο, κηθξ. Ώληαίνο Υξπζνζηνκίδεο, εθδ. Καζηαληψηε, Ώζήλα, 2004 16.Carl Gustav Jung, Σα Άπαληα, παξ. 774 17.Coverley, Merlin, Psychogeography, εθδ. J. H. Haynes & Co. Ltd, Sparkford, 2006 18.Damisch, Hubert, «Cinq notes pour une phenomenologie de l'image photographique», L'Arc, No 21 (La Photographie), Aix-en-Provence, printemps 1963 19.Del Casino V., Hanna M., Representations and identities in tourist map spaces, Progress in Human Geography 20(1): 2000, University of Minesota Press, Mineapolis, 2003 20.Durrell, Lawrence, Αιεμαλδξηλό Κνπαξηέην, Ινπζηίλε, κηθξ. Υνπξκνχδηνο, Ώηκίιηνο, εθδ. Γξεγφξε,Ώζήλα, 1961 21.Durrell, Lawrence, Αιεμαλδξηλό Κνπαξηέην, Κιέα, εθδ. Γξεγφξε, κηθξ. Υνπξκνχδηνο, Ώηκίιηνο, Ώζήλα, 1961 22.Eco, Umberto, Θεσξία ΢εκεησηηθήο, κηθξ. Έθε Καιιηθαηίδε, εθδ. Γλψζε, Ώζήλα, 1989 23.Eliade, Mircea, Δηθόλεο θαη ΢ύκβνια, κηθξ. Αειεβνξηάο, εθδ. Ἀξζελίδεο, Ἀζήλα 1994 24.Foster, H., Vission and Visuality “Scopic regimes of modernity”, Bay Press, Seattle 1988 25.Guattari, Félix, Las Tres Ecologías, εθδ. Pre-Textos, Valencia, 2000 26.Harmon, Katharine, You are here, Princeton Architectural Press, New York, 2004 27.Kindersley, Dorling, DK Eyewitness Travel Guides-New York, Penguin, 2006 28.Koolhaas, Rem, La ciudad genérica, Editorial Gustavo Gili, SL, Colección GGmínima, Barcelona, 2006

110

29.La Insurrección Que Llega 30.La Jeunesse, Ernest, L‟imitation de notre maître Napoléon, E. Fasquelle , Paris, 1897 31.Le Corbusier, Η Υάξηα ησλ Αζελώλ, κηθξ. Κνπξεκέλνο ΢ηαχξνο, εθδ. Όςηινλ, Ώζήλα, 1987 32.Lynch, Kevin, The image of the city, The MIT Press, ΔΠΏ 1960 33.Merleau – Ponty, Maurice, Phénoménologie de la perception, Éditions Gallimard, Paris, 2000 34.Norberg-Schulz Ch., Genus Loci: towards a phenomenology of architecture, Βθδ.

Rizzoli, New York 1984 35.Perec, Georges: Υνξείεο Υώξσλ, κηθξ. Ώρηιιέαο Κπξηαθίδεο, εθδ. „Τςηινλ, Ώζήλα, 2000 36.Queneau, Raymond, Ώζθήζεηο Όθνπο, κηθξ. Ώρηιιέαο Κπξηαθίδεο, εθδ. Όςηινλ, Ώζήλα, 1984 37.Ricoeur, Paul, Η αθεγεκαηηθή ιεηηνπξγία, κηθξ. ΐαγγέιεο Ώζαλαζφπνπινο, Βθδ. Καξδακίηζα, Ώζήλα,1990 38.Rossi, Aldo, Η Αξρηηεθηνληθή ηεο Πόιεο, κηθξ. ΐαζηιηθή Πεηξίδνπ, University Studio Press, Θεζζαινλίθε 1991 39.Servier, Jean, Histoire de l´Utopie, rev.edn., Paris: Gallimard, 1991 40.Simmel, Georg, Πόιε θαη ςπρή, κηθξ. Λπθηαξδφπνπινο, Γεξάζηκνο εθδ. ΒΡΏ΢ΜΟ΢,Ώζήλα 1993 41.Sinclair, Ian, Lights out for the Territory, εθδ. Penguin Books, London, 2003 42.Sitte, Camilo, Η Πνιενδνκία ζύκθσλα κε ηηο Καιιηηερληθέο ηεο Αξρέο, κηθξ. ΢εξξάνο, Κσλζηαληίλνο, Παλεπηζηεκηαθέο Βθδφζεηο ΒΜΠ, Ώζήλα, 1992 43.Smithson, Robert, Un reccorido por los monumentos de Passaic, Nueva Jersey, Editorial Gustavo Gili, SL, Colección GGmínima, Barcelona, 2006 44.Soriano, Federíco, Diagramas, Ed. Fisuras de la Arquitectura Contemporánea.

Madrid 2002 45.Vernant, J.P., Σν βιέκκα ηνπ ζαλάηνπ, κηθξ. Παππάο Γηάλλεο, εθδ. Ώιεμάλδξεηα, Ώζήλα 1992

•

Άξζξα

1. ΐέκπνο, Θαλάζεο, Η Πόιε ηνπ Φσηόο θαη ην ππόγεην ζθνηάδη, εθεκεξίδα Έζλνο, 22/1/2008 2. Αξαγψλα, Αάθλε, Οη πηζαλέο ςεπδαηζζήζεηο κηαο παηγληώδνπο ραξηνγξάθεζεο, Κνληέηλεξ, Εαλνπάξηνο 2010 3. Θνδσξήο Υηψηεο, Πξαγκαηηθέο Πόιεηο: Γηαβάδνληαο ηηο Αόξαηεο Πόιεηο ηνπ Ίηαιν Καιβίλν 4. Μσξεζφπνπινο, ΢ηαχξνο, Φσηνγξαθία θαη θαιιηηερληθή θσηνγξαθία, Σν Σέηαξην, Νν24 5. Παπαδφπνπινο, ΢πχξνο, Η πόιε σο πξόβιεκα αιρεκείαο 6. Παπατσάλλνπ, Σάζεο, Δ ζπλνκηιία ηνπ έξγνπ ηέρλεο κε ηελ πόιε 7. Παπατσάλλνπ, Μαξία Σεξέδα, Σνπξηζηηθόο Λόγνο θαη Μεηάθξαζε: ε πεξίπησζε ησλ ηαμηδησηηθώλ νδεγώλ, , Ώξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο 8. ΢ηαπξίδεο, ΢ηαχξνο, Φσηνγξαθία θαη ρσξνπνίεζε ηνπ ρξόλνπ, Οπηνπία Σεχρνο 27, 1997 9. ΢ηεθάλνπ, Εσζήθ, Η αζηηθή αλάπιαζε σο επθαηξία γηα ηελ αλάδεημε ηεο θπζηνγλσκίαο ηεο πόιεο 10.Σζαηζνχιεο, Αεκήηξεο, Φσηνγξαθία θαη ΢εκεησηηθή, Οπηνπία Σεχρνο 27, 1997 11.Allen, Stan, Diagram, ANY, no 23 12.Chung, Judy Chuihua: Disney Space, ζην: The Harvard Design School Guide to Shopping / Harvard Design School Project on the City Edited by: Chuihua Judy Chung, Jeffrey Inaba, Rem Koolhaas, Sze Tsung Leong United Kingdom, 2001 13.Gallo, Leandro, Revista Hipo-Tesis, Número B 14.Moneo, Rafael, Construir lo construido 15.Renoir J., Écrits (1926-1971), Παξίζη: Ramsay 16.Sigler, Jeniifer, OMA Made Easy, an inventory of concepts, no 2

•

Φηικνγξαθία

1. Nights on earth, Jim Jarmusch, 1991 2. Ghost Dog: The way of the Samurai, Jim Jarmusch, 1999 3. Smoke, Wayne Wang, 1995 4. Brazil, Terry Gilliam, 1985 5. Blade Runner, Ridley Scott, 1982 6. Lisbon Story, Wim Wenders, 1994 7. The Naked City, Malvin Wald, Albert Maltz, 1948 8. Alice in den Städten, Wim Wenders, 1974 9. Paris-Texas, Wim Wenders, 1984 10.Paris Je t‟aime, Tristan Carné, Emmanuel Benbihy, 2006 Οπηηθναθνπζηηθφ αξρείν ΒΡΣ – Παξαζθήλην : Σφπνη ΢πλάληεζεο Οπηηθναθνπζηηθφ αξρείν ΒΡΣ – Παξαζθήλην : 1)Ώιέμαλδξνο Φηιαδειθεχο, Δ Πφιηο 2)Αηακαληήο Ώτδίλεο, Οη Πφιεηο Οπηηθναθνπζηηθφ αξρείν ΒΡΣ – Παξαζθήλην : Ο Φαληαζηηθφο Κφζκνο Οπηηθναθνπζηηθφ αξρείν ΒΡΣ – Παξαζθήλην : Μηθξέο Κνηλφηεηεο ζην ρζεο θαη ην ζήκεξα Οπηηθναθνπζηηθφ αξρείν ΒΡΣ – Βίδσια ηεο Πφιεο : Δ Άιιε Πφιε Οπηηθναθνπζηηθφ αξρείν ΒΡΣ – Βίδσια ηεο Πφιεο : Δ Πφιε Αελ Μέλεη Πηα Βδψ Οπηηθναθνπζηηθφ αξρείν ΒΡΣ – Σν Ώζηχ ηνπ Μέιινληνο : Anti – physis ΜΒΡΟ΢ Ώ‟

112

•

Εζηνζειίδεο

www.abelardomorell.net www.antonio-segui.com www.apostolosyayannos.com www.ert-archives.gr www.issuu.com/athensvoice www.openlit.gr/city www.paulgreenleaf.co.uk www.peri-grafis.com www.theodorousofia.blogspot.com www.urbanphoto.net/blog www.wikipedia.org

114

Ώγαπεηέ αλαγλψζηε! Ώπφ ζέλα θαη απφ κέλα εμαξηάηαη, αλ ζηνλ ηνκέα ηεο δηθήο καο δξαζηεξηφηεηαο, ζα γίλνπλ παξφκνηα πξάγκαηα. Ώο γίλνπλ! Βκείο ζα πεξηκέλνπκε θαη ζα ππνκέλνπκε, θαληαδφκελνη ηειηθά κία νπηνπία175. Ώπηφ πνπ ζπδεηάκε εδψ δελ είλαη επίζεκν αιιά είλαη αλεπίζεκν θαη δηαπλέεηαη απφ έλα πλεχκα θνηλφρξεζησλ ηδεψλ (πνπ ίζσο λα κελ έρεηο ζπλεηδεηνπνηήζεη) θαη ηνπ ζπιινγηθνχ πλεχκαηνο. “Βάλ ε ηέρλε θαη ε αθνπζηηθή κεγαιψλνπλ καδί, ηφηε νη πφιεηο καο ζα ήηαλ κία πεγή θαζεκεξηλήο ραξάο γηα ηα εθαηνκκχξηα ησλ θαηνίθσλ ηεο.176 Να αξρίζεηο λα ηαμηδεχεηο, λα εμεξεπλήζεηο φιεο ηηο αθηέο θαη λα βξεηο απηή ηελ πφιε.177”

175

“Οπηνπία ζεκαίλεη ν κε-ηφπνο, αληηκεησπίδνληάο ην φκσο πεξηζζφηεξν ζεηηθά, ελλνείηαη σο επ-ηφπνο, σο κία ηδαληθή θαηάζηαζε παξά κία θαηάζηαζε αλππαξμίαο θαη ζπλήζσο αλαθέξεηαη ζε θαληαζηηθέο θνηλσλίεο κε ηδαληθέο θνηλσληθν-πνιηηηθέο ζπλζήθεο.”

176 Kevin Lynch, The image of the city, ζει. 120, If art and audience grow together, then our cities will be a source of daily enjoyment to millions of their inhabitants.

177 Italo Calvino, Οη Ώφξαηεο Πφιεηο, ζει.77

Βπραξηζηνχκε: Σνπο θίινπο καο γηα ηηο θσηνγξαθίεο πνπ καο παξαρψξεζαλ, ηνπο γνλείο καο πνπ επηρνξήγεζαλ ηα κέρξη ζηηγκήο ηαμίδηα καο θαη φινπο φζνπο ζπλέβαιαλ ζηε δηφξζσζε ησλ θεηκέλσλ κε επηκνλή θαη ππνκνλή. Σέινο, επραξηζηνχκε φζνπο απνηέιεζαλ πεγή έκπλεπζεο γηα απηή ηελ εξγαζία, παξέρνληαο κε ζθέςεηο θαη κε ηα ιεγφκελά ηνπο, εξεζίζκαηα θαη ηδέεο πξνο αλάπηπμε.

116

2