Uodparnianie się agrofagów na substancje czynne – przyczyny oraz przeciwdziałanie temu zjawisku

Tomasz Sałek Menadżer Produktu Środki Ochrony Roślin tomasz.salek@agrochem.com.pl

Bardzo często po wykonanym zabiegu ochronnym spotykamy się z sytuacją niezadowalającej skuteczności. Próbujemy wówczas rozkładać na czynniki pierwsze czy popełniliśmy jakiś błąd? A może środek był złej jakości, stary lub za słaby? Kolejno analizujemy warunki wykonania samego zabiegu – czy temperatura podczas zabiegu i po nim nie była za niska lub za wysoka, czy było wietrznie lub wreszcie czy na niską skuteczność mogły mieć wpływ inne komponenty mieszaniny zbiornikowej – nawozy, regulatory, odżywki ? Jeśli po właściwej analizie, którą zgodnie z dobrą praktyką rolniczą warto jest zrobić przed wykonaniem zabiegu, dochodzimy do wniosku, że zabieg odbył się zgodnie ze „sztuką” wracamy do punktu wyjścia, czyli do zastosowanego środka ochrony roślin. Mamy wówczas prawo podejrzewać, że traktowany agrofag wytworzył częściowy lub całkowity mechanizm odporności na substancję czynną zawartą w środku ochrony roślin.

Rozwój odporności na substancje czynne jest procesem ewolucyjnym, polegającym na zmianach genetycznych w organizmie agrofaga - patogenu, szkodnika czy chwastu. Proces ten zachodzi najczęściej niekontrolowanie przez wielokierunkowe mutacje. Na skutek czego zmieniony genetycznie organizm staje się odporny na dedykowane substancje chemiczne. Z biegiem czasu stosując selektywne środki ochrony roślin niszczymy osobniki wrażliwe (np. chwasty), a formy odporne, początkowo nieliczne - zaczynają dominować. W przeciągu kilku lat problem odporności może stać się nie do opanowania. Najlepszym przykładem dominacji form odpornych jest miotła zbożowa lub wyczyniec polny będące dużym problemem w wielu regionach naszego kraju. Tempo tworzenia się form odpornych zależy od liczby pokoleń w ciągu sezonu wegetacyjnego, liczby wykonywanych zabiegów chemicznych oraz rodzaju i mechanizmu działania stosowanych substancji czynnych. Osobniki słodyszka rzepakowego odporne na grupę pyretroidów.

Powstawanie odporności jest częstsze przy stosowaniu substancji selektywnych, jednokierunkowego działania na ściśle określoną funkcję (np. fotosyntezę) – jest to tzw. odporność punktowa. Znacznie poważniejszy problem stanowi powstawanie odporności krzyżowej, polegającej na wykształceniu się odporności na kilka substancji czynnych o podobnym mechanizmie działania (np. grupa sulfonylomoczników lub pyretroidów). Zablokowanie mechanizmu działania substancji czynnej pozwala na uodpornienie się na kilka związków w wyniku kontaktu tylko z jednym z nich. Najgorszą formą odporności jest odporność wielokierunkowa. Występuje wówczas, gdy populacja jest odporna na wiele substancji czynnych, a nawet na wiele ich grup w wyniku wyselekcjonowania licznych mechanizmów odporności.

Rolnicy często podkreślają, że te same środki ochrony roślin nie działają już tak skutecznie jak kilka lat temu. Najlepszym przykładem są insektycydy na stonkę ziemniaczaną lub mszyce, herbicydy dedykowane na wspomniane już uciążliwe chwasty jednoliścienne, jak również fungicydy należące do grupy triazoli czy strobiluryn.

Zatem zadajmy sobie proste pytanie: „czy proces powstawania odporności agrofagów na substancje zawarte w stosowanych środkach ochrony roślin jest do zahamowania?” Niestety odpowiedź brzmi: „NIE”. Nie jesteśmy w stanie w warunkach polowych przerwać tego procesu. Z rolniczego punktu widzenia jest to proces niekorzystny. Ze strony agrofagów jest to zwykła adaptacja do panujących warunków, a jednym z nich jest kontakt z substancjami czynnymi. Zatem, aby chociaż spowolnić ten proces należy przestrzegać kilku założeń zwanych strategią antyodpornościową.

Rys. 1. Mechanizm tworzenia się odporności patogenów na fungicydy.

Aplikacja fungicydu

Formy wrażliwe Formy odporne Strategia antyodpornościowa – czyli jak ograniczać powstawanie odporności na substancje czynne:

• Stosowanie środków ochrony roślin tylko kiedy jest to konieczne. Po dokładnej lustracji plantacji i upewnieniu się, że progi szkodliwości agrofaga zostały przekroczone, • Stosowanie dawki środków zgodnie z etykietą producenta. Mimo, iż zmniejszanie zalecanej dawki jest prawnie dozwolone (rolnik robi to na własne ryzyko) to zaniżenie dawek substancji działa na agrofaga jak „szczepionka”, • Stosowanie mieszanin substancji o różnym mechanizmie działania. Przemienne stosowanie różnych preparatów, • Unikanie stosowania tych samych substancji w kolejnym zabiegu. • Jeśli jest stwierdzona odporność agrofaga na określoną substancję czynną – wyłączenie ze stosowania wszystkich substancji z całej grupy chemicznej, • W przypadku szkodników – ochrona fauny pożytecznej, która żywi się szkodnikami upraw mimo posiadanej przez nich odporności (dla przykładu – biedronka w trakcie całego cyklu rozwojowego zjada kilka tysięcy mszyc), • Wykorzystanie metody hodowlanej, a więc odpowiedni dobór odmian wykazujących zwiększoną odporność (np. na określony pategen), • Stosowanie, choćby w pewnym stopniu integrowanej ochrony roślin. Wykorzystanie metod nie chemicznych w celu ograniczenia występowania określonych agrofagów – odpowiedni płodozmian, płużny system uprawy roli, odpowiednia sygnalizacja i monitoring oraz stosowanie preparatów biologicznych.

Formy przetrwałe namnażają się w dalszym ciągu

Stosowanie w kolejnym zabiegu tego samego fungicydu (substancji czynnej) o tym samym sposobie działania umożliwia namnażanie się form odpornych

W każdej populacji znajdują się formy odporne na niektóre substancje czynne Po aplikacji fungicydu prawie wszystkie formy wrażliwe zostają zniszczone Formy patogena, które przetrwają namnażają się w kolejnym cyklu rozwojowym

• Unikalne japońskie molekuły • Nowoczesne portfolio produktów • Profesjonalni doradcy

SKONTAKTUJ SIĘ Z NASZYMI DORADCAMI 1. Dr Daria Nowak-Stasik ...600 340 385.............daria.nowak@belchim.com 2. Emilia Sarnowska-Golus ..692 490 400 ...........emilia.sarnowska@belchim.com 3. Radosław Dziedzic .......606 746 745 .............radoslaw.dziedzic@belchim.com 4. Marcin Goliński..............660 515 119 ..............marcin.golinski@belchim.com 5. Marlena Drózd ...............692 468 641 .............marlena.drozd@belchim.com 6. Daniel Rak ......................882 667 771 ..............daniel.rak@belchim.com 7. Przemysław Pękała .......602 594 779 .............przemyslaw.pekala@belchim.com 8. Nicol Kałuża ...................666 972 570 .............nicol.kaluza@belchim.com 9. Andrzej Słaboń ..............882 040 641 .............andrzej.slabon@belchim.com 10. Bartłomiej Pasoń ........735 144 388 ..............bartlomiej.pason@belchim.com Paweł Jesiotr ......................784 279 261 .............pawel.jesiotr@belchim.com

1 2 3