Γεωργία κτηνοτροφία9 2013

Γεωργία - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Τεύχος 9/2013, Νοέμβριος

ΑγροΤύπος

τ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ISSN 1105-2465, Κωδικός: 013155

Τεύχος 9/2013 Νοέμβριος

Ιδιοκτησία: ΑγροΤύπος ΑΕ Ευβοίας 5, 151 25 Μαρούσι Τηλ. 210-6142550 & 8064002 Fax 210-6125141 www.agrotypos.gr E-mail: editor@agrotypos.gr ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ: Νίκος Γιαννοπολίτης advert@agrotypos.gr Γεωργία Γιαννοπολίτη georgia@agrotypos.gr Έφη Χυδεριώτου public@agrotypos.gr ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: Κ.Ν. Γιαννοπολίτης editor@agrotypos.gr Π. Βαχαμίδης pvax@agrotypos.gr ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: Σ. Παϊσιάδης press@agrotypos.gr X. Διαμαντόπουλος xdiam@agrotypos.gr ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΑ, ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑ - DTP: Πέλυ Γιαννοπολίτη graphics@agrotypos.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: Ιωάννα Μητροπούλου secretar@agrotypos.gr ΕΚΤΥΠΩΣΗ, ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Τύπος Ελλάς ΕΠΕ Αντιπρόσωποι Κύπρου: L. Lambrou Agro Ltd, Προδρόμου 107, Λευκωσία. Τηλ.: 2266 7908 & 1923, Fax: 2266 7257. info@lambrouagro.com.cy Απαγορεύεται κάθε αναδημοσίευση κειμένου ή φωτογραφιών χωρίς τη γραπτή άδεια του Εκδότη. Τα επώνυμα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι απαραίτητα και των υπευθύνων του περιοδικού. ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Γεωτεχνικοί - αγρότες 60 €, Σπουδαστές 50 €, Νομικά πρόσωπα 80 €, Κύπρος 80 €, Eξωτερικού 140 €.

Agriculture

CROP & ANIMAL HUSBANDRY

ISSN 1105-2465, Code: 3155 The Greek Review of Science, Technology and Business in Agriculture.

Evoias 5, 151 25 Maroussi, Greece.

Tel. +30-210-6142550 & 8064002, Fax. +30-210-6125141 www.agrotypos.gr, editor@agrotypos.gr Τιμή τεύχους: 5,00 €

62 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Ημερολόγιο εκδηλώσεων Αγρο-Παρατυπίες Μικρά & Ενδιαφέροντα Η συνέντευξη του μήνα: Ο Γ. Γ. Εμπορίου του ΥπΑΑΝ κ. Σ. Κομνηνός

4 6 8 12

ΕΡΩΤΉΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΉΝΑ Συσκευασίες μιας χρήσης για ελαιόλαδο σε εστιατόρια (Ι. Κυριακόπουλος) Προοπτικές καλλιέργειας κτηνοτροφικών ψυχανθών (Μ.Ν. Kαρυπίδου) Περιπέτειες υποψηφίου για ένταξη στα Σχέδια Βελτίωσης (Γ. Ζιάμας)

16 17 18

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Ρεπορτάζ από την Ελλάδα: Θερμοκηπιακές καλλιέργειες κηπευτικών 20 Ρεπορτάζ από την ΕΕ: Άμεσες ενισχύσεις και νέα ΚΑΠ 22

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Το βακτήριο Xyllela fastidiosa για πρώτη φορά στην Ευρώπη

24 Επενδύσεις στον τομέα μεταποίησης & κτηνοτροφίας 28 Νέο σύστημα σήμανσης στα φυτοπροστατευτικά 32

ΠΡΑΚΤΙΚΑ Επεμβάσεις φυτοπροστασίας σε καρποφόρα & αμπέλι 38 Καρπόδεση και βομβίνοι στα κηπευτικά θερμοκηπίου 42 Φυτοπροστατευτικά στα κηπευτικά θερμοκηπίου 48

ΕΙΔΙΚΑ ΑΡΘΡΑ Το κλάδεμα της ελιάς - Μέρος 1ο (Δ. Ποντίκης) 52 Επέκταση της ελαιοκαλλιέργειας σε νέες χώρες (Κ. Χαρτζουλάκης) 58 Η νομοθεσία για τη διακίνηση των εσπεριδοειδών (Κ.Ν. Γιαννοπολίτης & Ν. Γρηγορίου) 62 Η ασθένεια «φόμα» σε καλλιέργειες ηλίανθου (Α. Αναστασιάδης) 66

Τώρα και στο facebook!

Κάντε like στην σελίδα μας για καθημερινή ενημέρωση www.facebook.com/agrotypos

© ΑγροΤύπος

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 8/2013 3

ΗΜΕΡΟΛΌΓΙΟ

εκδηλώσεων

συνέδρια

εκθέσεις

ΕΚΘΕΣΕΙΣ

•• Agribex. Διεθνής έκθεση για τη Γεωργία, την Κτηνοτροφία, τον Κήπο και τους Χώρους Πρασίνου. Βέλγιο 3-8 Δεκεμβρίου 2013. Πληρ.: www.agribex.be •• 1st International Asparagus Days 2013. Διεθνής Έκθεση για το σπαράγγι. Μπορντό (Γαλλία), 3-4 Δεκεμβρίου 2013. Πληρ.: www. international-asparagus-days.com •• Growtech Eurasia 2013. Διεθνής έκθεση γεωργικού εξοπλισμού και τεχνολογιών.

Antalya (Τουρκία), 4-7 Δεκεμβρίου 2013. Πληρ.: growtech.com.tr/en/ •• Foodex Saudi 2013. Διεθνής εμπορική έκθεση Τροφίμων και Ποτών. Τζέντα (Σαουδική Αραβία), 8-11 Δεκεμβρίου 2013. Πληρ.: www.foodexsaudi.com •• 5ο Φεστιβάλ ελληνικού μελιού και προϊόντων μέλισσας. Στάδιο Ειρήνης & Φιλίας (Φάληρο), 6-8 Δεκεμβρίου 2013. Πληρ.: 210-3610265 •• Sival 2014. Διεθνής γεωργική έκθεση. Angers (Γαλλία), 14-16 Ιανουαρίου 2014. Πληρ.: www. sival-angers.com •• Interaspa 2014. Εμπορική έκθεση με θέμα το σπαράγγι, τα κηπευτικά και τους μικρούς καρπούς. Hannover (Γερμανία), 15-16 Ιανουαρίου 2014. Πληρ.: www.interaspa.de •• International Green Week Berlin 2014. Διεθνής έκθεση τροφίμων και γεωργίας. Βερολίνο (Γερμανία), 17-26 Ιανουαρίου 2014. Πληρ.: www.gruenewoche.de •• Agro Eurasia Fair 2014. Διεθνής έκθεση γεωργίας. Κωνσταντινούπολη, 22-25 Ιανουαρίου 2014. Πληρ.: www.agroeurasia.com •• ΕΞΠΟΤΡΟΦ 2014. Έκθεση Τροφίμων και Ποτών. Ολυμπιακό κέντρο ξιφασκίας (Ελληνικό), 24-27 Ιανουαρίου 2014. Πληρ.: www.trofima-pota.gr •• Agrotica 2014. 25η Διεθνής Έκθεση γεωργικών μηχανημάτων, εξοπλισμού και εφοδίων. Διεθνές εκθεσιακό κέντρο Θεσσαλονίκης, 30 Ιανουαρίου - 2 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: 2310-29110 •• Fruit Logistica 2014. Διεθνής εμπορική έκθεση φρούτων και λαχανικών. Βερολίνο (Γερμανία), 5-7 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: www.fruitlogistica.de •• Fieragricola 2014. Διεθνής γεωργική έκθεση. Βερόνα (Ιταλία), 6-9 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: www.fieragricola.it •• Prod Expo 2014. Διεθνής εμπορική έκθεση τροφίμων. Μόσχα (Ρωσία), 10-14 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: www.prod-expo.ru/en •• Agro Animal Show 2014. Διεθνής έκθεση για την αποτελεσματική κτηνοτροφία και πτηνοτροφία. Κίεβο (Ουκρανία ), 11-13 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: www.animalshow.kiev.ua •• Grain Tech Expo 2014. Διεθνής έκθεση τεχνολογιών για την παραγωγή και επεξερ-

4 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

γασία φυτών μεγάλης καλλιέργειας. Κίεβο (Ουκρανία ), 11-13 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: grainexpo.com.ua •• Biofach 2014. Διεθνής εμπορική έκθεση βιολογικών προϊόντων. Nuremberg (Γερμανία), 12-15 Φεβρουαρίου 2014. www.biofach.de •• Foodshow 2014. 7η Έκθεση Τροφίμων και Ποτών. Κωνσταντινούπολη (Τουρκία), 13-16 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: www. foodshowistanbul.com •• Fruchtwelt Bodensee 2014. Διεθνής εμπορική έκθεση φρούτων. Friedrichshafen (Γερμανία), 21-23 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: www.fruchtwelt-bodensee.de •• Foodrex Zyma 2014. Διεθνής Έκθεση Τροφίμων, Ποτών, Αρτοποιίας, Ζαχαροπλαστικής. M.E.C. Παιανίας, 21-24 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: 210-9576100, mail@atou.gr •• Salon international de l agriculture. Διεθνής έκθεση για τη Γεωργία και την Κτηνοτροφία. Παρίσι (Γαλλία), 22 Φεβρουαρίου - 2 Μαρτίου 2014. Πληρ.: en.salon-agriculture.com •• GulFood Dubai. Διεθνής έκθεση τροφίμων, ποτών και εξοπλισμού. Ντουμπάι, 23-27 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: www.gulfood.com •• Salima. Διεθνής έκθεση τροφίμων. Brno (Τσεχία), 25-28 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: www.bvv.cz/en/salima •• Climatherm Energy 2014. Έκθεση που καλύπτει τους τομείς των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Metropolitan Expo Center (Σπάτα), 6-9 Μαρτίου 2014. Πληρ.: www. climatherm.gr •• 9th Mersin Agrodays. Διεθνής έκθεση για Γεωργίας και Κτηνοτροφίας. Mersin (Τουρκία), 6-9 Μαρτίου 2014. Πληρ.: www. mersinagrodays.com •• Ελαιοτεχνία 2014. 6η Μεσογειακή Έκθεση Ελιάς και Ελαιολάδου. Αίθουσα Ξιφασκίας (Ελληνικό), 7-10 Μαρτίου 2014 •• Detrop boutique Athens show. Διεθνής έκθεση τροφίμων, ποτών, μηχανημάτων και εξοπλισμού. Helexpo Palace (Αθήνα), 14-16 Μαρτίου 2014. Πληρ.: 2310-291201 •• Mediterranean Food. Διεθνής έκθεση τροφίμων από τις Μεσογειακές χώρες. Ντυσελντορφ (Γερμανία), 21-23 Σεπτεμβρίου 2014. Πληρ.: www.m-food.eu •• Interpoma 2014. Διεθνής έκθεση για την παραγωγή, αποθήκευση και εμπορία των μήλων. Bolzano (Ιταλία), 20-22 Νοεμβρίου 2014. Πληρ.: www.fierabolzano.it/interpoma

ΣΥΝΕΔΡΙΑ, ΗΜΕΡΙΔΕΣ

•• Ημερίδα για τη σημασία της ορθολογικής θρέψης των φυλλοβόλων οπωροφόρων και την επίδρασή της στην ποιότητα των καρπών. Ινστιτούτο Φυλλοβόλων Δένδρων Νάουσας, 2 Δεκεμβρίου 2013. Πληρ.: 2332041548, thosotir@otenet.gr.

•• International Advances in Pesticide

Application. Διεθνείς εξελίξεις στον τομέα εφαρμογής των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Οξφόρδη (Αγγλία), 8-10 Ιανουαρίου 2014. Πληρ.: www.aab.org.uk •• Ημερίδα για την ορθολογική λίπανση και τη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική. Συνεδριακό κέντρο Ι. Βελλίδης (Θεσσαλονίκη), Σάββατο 1 Φεβρουαρίου 2014. Πληρ.: www.pasepelip.gr •• Regional symposium on water, wastewater and environment:Traditions and culture. Διεθνές συνέδριο για το νερό. Πανεπιστήμιο Πάτρας, 22-24 Μαρτίου 2014. Πληρ.: wwetc2014.env.uwg.gr/wms •• IFSA symposium-Farming systems facing global challenges: Capacities and strategies. Διεθνές συνέδριο για τις προκλήσεις που υπάρχουν στα αγροτικά συστήματα. Βερολίνο (Γερμανία), 1-4 Απριλίου 2014. Πληρ.: project2.zalf.de/IFSA_2014 •• IV international symposium on loquat. Διεθνές συνέδριο για τη μουσμουλιά. Παλέρμο (Ιταλία), 12-15 Μαΐου 2014. Πληρ.: www.loquatsymposium2014.org •• 4th international symposium on weeds and invasive plants. 4ο διεθνές συμπόσιο για τα ζιζάνια και τα φυτά εισβολείς. Montpellier (Γαλλία), 18-23 Μαΐου 2014. Πληρ.: invasive. weeds.montpellier.ewrs.org •• Rhea-2014. Διεθνές συνέδριο ρομποτικής και συναφών υψηλών τεχνολογιών και εξοπλισμού για τη γεωργία και δασοκομία. Μαδρίτη (Ισπανία), 21-23 Μαΐου 2014. Πληρ.: www.rhea-conference.eu/2014 •• 11th world processing tomato congress. Παγκόσμιο συνέδριο βιομηχανικής τομάτας.

Lake Garda (Ιταλία), 8-11 Ιουνίου 2014. Πληρ.: www.worldtomatocongress.com •• V international postharvest unlimited symposium. Παγκόσμιο συνέδριο μετασυλλεκτικών χειρισμών στα φρούτα και λαχανικά. Κούκλια (Κύπρος), 10-13 Ιουνίου 2014. Πληρ.: web.cut.ac.cy/postharvest •• Eucarpia cereal section & ITMI conference. Διεθνές συνέδριο για τις προκλήσεις, όσον αφορά τη χρήση των σιτηρών στα τρόφιμα, τις ζωοτροφές και τα καύσιμα.Wernigerode (Γερμανία), 29 Ιουνίου - 4 Ιουλίου 2014. Πληρ.: meetings.ipk-gatersleben.de/ EUCARPIA_ITMI_2014 •• 7th international workshop on grapevine downy and powdery mildew. Διεθνές συνέδριο για το ωίδιο και τον περονόσπορο στο αμπέλι.Vitoria-Gasteiz (Ισπανία), 29 Ιουνίου - 4 Ιουλίου 2014. gdpm2014.com •• 12th international pear symposium. Παγκόσμιο συνέδριο για την αχλαδιά. Leuven (Βέλγιο), 14-18 Ιουλίου 2014. www.pcfruit.be •• 9th International Soil Science Congress. Διεθνές Εδαφολογικό Συνέδριο. Antalya (Τουρκία), 14-16 Οκτωβρίου 2014. www.soil2014.com

© ΑγροΤύπος

ΑΓΡΟ Παρατυπίες ΔΎΟ ΟΙ ΤΡΌΠΟΙ ΥΦΑΡΠΑΓΉΣ ΓΗΣ

Το νομοσχέδιο για τη φορολόγηση των αγροτεμαχίων στοχεύει στην υφαρπαγή της γης, υποστηρίζει το Παγκρήτιο Δίκτυο Αγώνα κατά των βιομηχανικών ΑΠΕ, και εξηγεί γιατί: Τούτο θα γίνει σιωπηρώς μέσω κατασχέσεων από την εφορία και μάλιστα με στιγματισμό των παραγωγών ως φοροφυγάδων (!) … καθώς κάποια στιγμή δεν θα μπορέσουν να πληρώσουν το βαρύ φόρο - ενοίκιο για την γη που τους ανήκει. Ή θα γίνει και επειδή οι αγρότες θα εξαναγκασθούν να πουλήσουν τη γη τους για ένα ξεροκόμματο, προκειμένου να γλιτώσουν τις συνέπειες από τη μη πληρωμή των φόρων. Υπάρχει όμως και άλλος τρόπος, λέει το Δίκτυο, που φέρνει τους παραγωγούς ιδιοκτήτες γης σε τραγική κατάσταση. Πρόκειται γι’ αυτούς που η γη τους υφαρπάζεται από το κράτος, μέσω της γνωστής «τεχνικής» των δασικών χαρακτηρισμών (π.χ. 2.700 στρέμματα στο Αποπηγάδι Χανίων), για να δοθεί βορά στις εταιρείες βιομηχανικών ΑΠΕ.

ΣΕ ΕΙΣΠΡΑΚΤΙΚΈΣ (ΜΕ ΞΈΝΑ ΟΝΌΜΑΤΑ)

Σε εισπρακτικές εταιρείες (First call, Mellon, Cycle credit, Matrix) αναθέτουν την είσπραξη των δανείων της πρώην ΑΤΕ. Αυτό αναφέρει σε επιστολές «τελεσίγραφα», που έστειλε σε αγρότες ο ειδικός εκκαθαριστής της τράπεζας, Νίκος Μαράντος. Πρόκειται για χιλιάδες δανειολήπτες, που περίμεναν μία ρύθμιση των χρεών τους σε δόσεις, με νομοθεσία από το υπουργείο Οικονομικών, που ποτέ δεν ήλθε, με αποτέλεσμα οι τόκοι να τρέχουν ασταμάτητα. Πολλοί από τους αγρότες που έλαβαν την επιστολή επικοινώνησαν με τον ΑγροΤύπο δηλώνοντας αιφνιδιασμένοι από την απόφαση.

ΚΑΘΑΡΈΣ Ή «ΠΑΡΆ ΦΎΣΗ» ΟΙ ΣΚΈΨΕΙΣ

Στο ίδιο (ψευτο) δίλημμα βρίσκεται κάθε τόσο το Υπουργείο Ανάπτυξης, πάλι υπό την πίεση των γαλακτοβιομηχανιών που ζητούν την παράταση της διάρκειας ζωής του φρέσκου γάλακτος, επειδή το ελληνικό γάλα είναι κατά τη γνώμη τους λίγο και ακριβό. Και ενώ, με καθαρή σκέψη έρχεται η μια και μοναδική καθαρή λύση, δηλαδή να πάρεις μέτρα για να αυξήσεις την εγχώρια παραγωγή γάλακτος ή και να μειώσεις το κόστος παραγωγής του, στο ΥπΑΝ σκέφτονται κάθε φορά «παρά φύση» και είναι έτοιμοι ν’ αυξήσουν με μια υπουργική απόφαση τη διάρκεια ζωής του φρέσκου γάλακτος. Με την παρέμβαση του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης, κάτι τέτοιο έχει μέχρι σήμερα αποφευχθεί. Η πρόσφατη δήλωση όμως του νυν Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης ότι το θέμα αυτό είναι αποκλειστικής αρμοδιότητας του ΥπΑΝ μας κάνει να ανησυχούμε για την επόμενη φορά…

ΨΕΥΤΟ-ΔΊΛΗΜΜΑ ΤΟ ΓΙΑΟΎΡΤΙ

Δεν φθάνει το γάλα που παράγουμε για να φτιάξουμε όλο το γιαούρτι που καταναλώνουμε, λένε οι γαλακτοβιομηχανίες, γι’ αυτό προτείνουν το σήμα «Ελληνικό» να μπαίνει και σε γιαούρτια που περιέχουν κατά ένα ποσοστό και εισαγόμενο γάλα (σκόνη). Δημιουργείται έτσι ένα μεγάλο (ψευτο) δίλημμα, στο Υπουργείο Ανάπτυξης το οποίο δυσκολεύεται τι να διαλέξει: τη στήριξη του ελληνικού προϊόντος ή την εξασφάλιση αφθονίας προϊόντος (σε χαμηλές τιμές); Οι καθαρές λύσεις, όμως, είναι πάντα οι καλύτερες. Μπορείς, για παράδειγμα, να έχεις «Ελληνικό» όταν παρασκευάζεται στην Ελλάδα από ελληνική πρώτη ύλη και «Ελληνικής παρασκευής» όταν παρασκευάζεται στην Ελλάδα από εισαγόμενη πρώτη ύλη. Η λύση του «λίγο ελληνικό» δεν μπορεί να είναι αδιάβλητη, σε μια χώρα που δεν φημίζεται για τους επιτυχείς ελεγκτικούς μηχανισμούς της και σύντομα θα καταρρακώσει το κύρος του «ελληνικού» σήματος και για τα άλλα προϊόντα.

ΔΊΠΛΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΌΤΗ…

Έχουμε στην Ορεστιάδα το Διαβαλκανικό Κέντρο Εξωτικών Νοσημάτων Ζώων, δηλαδή τα κτίρια και τον εξοπλισμό, αλλά καθόλου κτηνιάτρους και άλλο προσωπικό. Σημειώνεται ότι στην περιοχή αυτή του Β. Έβρου εκτρέφονται περίπου 50.000 πρόβατα και 10.000 βοοειδή. Τώρα αν κάποιοι νοτιότερα αναρωτιούνται γιατί εξαπλώνεται η ευλογιά των προβάτων και γιατί κάθε τόσο έχουμε προβλήματα από τον αφθώδη πυρετό, ας βρουν την απάντηση.

Τύπος και Υπογραμμός 6 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

© ΑγροΤύπος

τ

Μικρά & ενδιαφέροντα

Σύνδεσμο Εξαγωγέων δημιούργησαν

οι ελληνικές επιχειρήσεις ανθοκομίας

Οι ελληνικές επιχειρήσεις στον τομέα της παραγωγικής ανθοκομίας με εξαγωγικό προσανατολισμό, αποφάσισαν να ιδρύσουν έναν οργανισμό, ώστε να προβάλουν τα προϊόντα τους στοχευμένα και να κάνουν οργανωμένα τη δικτύωση με αντίστοιχους διεθνείς οργανισμού. Στις 15 Ιανουαρίου 2013, ο υπό ίδρυση Ελληνικός Σύνδεσμος Εξαγωγέων Φυτικού Υλικού (ΕΣΕΦΥ), έκανε την πρώτη συνάντηση μελών και συζήτησης καταστατικού, ενώ τον Ιούλιο του 2013 κατατέθηκε η αίτηση για σύσταση σε σώμα. Με την απόφαση 32/2013 του Ειρηνοδικείου Κρωπίας, ιδρύθηκε και τυπικά ο ΕΣΕΦΥ. Όπως δήλωσε ο κ. Θάνος Βαϊόπουλος, μέλος της προσωρινής Διοικούσας Επιτροπής του ΕΣΕΦΥ, «στόχος μας είναι η αύξηση στις εξαγωγές των προϊόντων μας με παράλληλη αύξηση της παραγωγής μας. Μόνο οργανωμένοι θα μπορέσουμε να επιτύχουμε καλύτερα αποτελέσματα. Προσανατολιζόμαστε αρχικά στις αγορές των γειτονικών μας χωρών και κυρίως της Τουρκίας, χωρίς όμως να εγκαταλείπουμε τις συνεργασίες με την ευρωπαϊκή αγορά. Αυτή τη στιγμή έχουμε προσωρινή Διοικούσα Επιτροπή, ενώ οι εκλογές για ανάδειξη Δ.Σ. έχουν δρομολογηθεί για το επόμενο δεκαπενθήμερο».

Ξεκίνησε τη λειτουργία του το Ταμείο

Αγροτικής Επιχειρηματικότητας

Ξεκίνησε στις αρχές Νοεμβρίου η λειτουργία του Ταμείου Αγροτικής Επιχειρηματικότητας (ΤΑΕ). Μετά την υπογραφή της οριστικής σύμβασης μέσω του ΕΤΕΑΝ και της Τράπεζας Πειραιώς οι πρώτοι δικαιούχοι αγρότες με εγκεκριμένα Σχέδια Βελτίωσης (που καλύπτουν το 65% των χρηματοδοτήσεων) και Μεταποιητικές μονάδες (που καλύπτουν το 35% των χρηματοδοτήσεων) έχουν ήδη σπεύσει στα υποκαταστήματα της τράπεζας για να λάβουν τα χαμηλότοκα δάνεια, με επιτόκιο το οποίο διαμορφώνεται στα 3,87%. «Η διαδικασία από την υποβολή της αίτησης μέχρι την έγκριση της χρηματοδότησης θα ολοκληρώνεται μέσα σε περίπου 10 ημέρες» δήλωσε ο Ειδικός Γραμματέας Κοινοτικών Πόρων και Υποδομών του ΥπΑΑΤ, κ. Δημήτρης Ιατρίδης.

Προχωρούν οι διαδικασίες

για καλλιέργεια κλωστικής κάνναβης και στην Ελλάδα Σε εξέλιξη βρίσκεται η διαδικασία δημιουργίας νομο-

8 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

θετικού πλαισίου για την καλλιέργεια κλωστικής κάνναβης στην Ελλάδα από τα συναρμόδια Υπουργεία Αγροτικής Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης. Αν μάλιστα οι διαδικασίες προχωρήσουν μέσα στο προσδοκώμενο χρονοδιάγραμμα δεν αποκλείεται η απαραίτητη Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) να είναι έτοιμη μέχρι το τέλος του έτους. Μετά την ψήφιση του Νόμου περί εξαρτησιογόνων ουσιών 4139/2013, τον περασμένο Μάιο, αρκετοί υποψήφιοι καλλιεργητές έχουν ζητήσει ενημέρωση για το τι πρόκειται να γίνει με τη συγκεκριμένη καλλιέργεια. Ο νόμος 4139/2013, εξαιρεί από τις ουσίες που υπάγονται στα ναρκωτικά τα προϊόντα κλωστικής κάνναβης (Cannabis sativa L.), καθώς και την καλλιέργεια του φυτού.Ωστόσο θα πρέπει πρώτα να διευθετηθούν πολλά θέματα που έχουν να κάνουν με την εποπτεία, τις ποινές και τις παραβάσεις για να είμαστε έτοιμοι να καλλιεργήσουμε κλωστική κάνναβη στη χώρα μας. Σύμφωνα με τις προθέσεις της Πολιτείας, οι πρώτες ζώνες καλλιέργειας κλωστικής κάνναβης θα είναι σε περιοχές της Θράκης, της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας, της Βοιωτίας, του Αγρινίου και της Ηλείας, όπου υπάρχουν ποτιστικά χωράφια. Μάλιστα η κλωστική κάνναβη στις περιοχές αυτές θα μπορούσε να καλλιεργηθεί ως αμειψισπορά με τις ήδη υπάρχουσες αροτραίες καλλιέργειες. Ωστόσο, θα πρέπει να μελετηθεί και να προσδιοριστεί η «περιεκτικότητα», για παράδειγμα πως θα αντιμετωπίζεται από το νόμο ένας παραγωγός που θα καλλιεργήσει κλωστική κάνναβη και στη συνέχεια θα βρεθεί ότι η καλλιέργειά του έχει υψηλότερα ποσοστά εξαρτησιογόνων ουσιών από τα προβλεπόμενα (λόγω κλίματος, εδάφους κλπ).

Πρόγραμμα για την προώθηση

βιολογικών φρούτων και λαχανικών στην αγορά της Ε.Ε.

Στα μέσα Νοεμβρίου υπεγράφη η σύμβαση για το πρόγραμμα «Ενέργειες ενημέρωσης και προώθησης φρούτων και λαχανικών βιολογικής καλλιέργειας στην εσωτερική αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης», που έχει σα στόχο τα ποιοτικά ελληνικά βιολογικά φρούτα και λαχανικά να κερδίσουν μερίδιο στην ταχύτατα αναπτυσσόμενη αγορά βιολογικών προϊόντων στην Ε.Ε. και να γίνουν γνωστά στο ευρωπαϊκό καταναλωτικό κοινό. Όπως δήλωσε με την υπογραφή της σύμβασης ο Αναπληρωτής Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κ. Μάξιμος Χαρακόπουλος, με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται η εξαγωγική δραστηριότητα της χώρας στον τομέα των βιολογικών αγροδιατροφικών προϊόντων. Το συγκεκριμένο Πρόγραμμα Ενημέρωσης και Προώ-

© ΑγροΤύπος

θησης είναι συνολικού προϋπολογισμού 2.926.000 ευρώ και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ απευθύνεται στις αγορές της Ολλανδίας, της Σουηδίας και της Γερμανίας. Συντονιστής του προγράμματος είναι η Πανελλήνια Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Βιολογικών Προϊόντων (Hellas Bio Net).

Το ΥπΑΑΤ δημιουργεί το θεσμό του

ιδιώτη κτηνίατρου εκτροφής και αναζητά τρόπους για την αμοιβή του

Στο σχέδιο νόμου για τους ελέγχους των τροφίμων, ζωοτροφών και υγείας και προστασίας των ζώων, που προωθεί το ΥπΑΑΤ στη Βουλή για ψήφιση το επόμενο χρονικό διάστημα, προστέθηκαν τα άρθρα 62 και 64 παρ. 8, που εισάγουν τον θεσμό του ιδιώτη «κτηνίατρου εκτροφής». Με τον ιδιώτη κτηνίατρο, το ΥπΑΑΤ θέλει να καλύψει τα «κενά» που υπάρχουν στις δημόσιες υπηρεσίες. Σε αυτή την απόφαση αντιδρούν οι κτηνίατροι του δημοσίου, που επισημαίνουν ότι στους ιδιώτες κτηνιάτρους εκτροφής θα ανατεθούν όλες οι κτηνιατρικές αρμοδιότητες. Από την πλευρά τους οι κτηνοτρόφοι, βλέποντας τις μεγάλες ελλείψεις προσωπικού στις δημόσιες υπηρεσίες, θέλουν ο ιδιώτης να λειτουργεί συμπληρωματικά αλλά να μην κάνει ελέγχους που αφορούν τη δημόσια υγεία. Αυτό που δε δέχονται όμως είναι να πληρώνουν από την τσέπη τους την αμοιβή του. Από την πλευρά του το ΥπΑΑΤ μελετά αρκετά σενάρια. Υπάρχει η δυνατότητα να πληρώνονται από τα κοινοτικά χρήματα που έδινε η ΕΕ για πρόσληψη του εκτάκτου προσωπικού για την αντιμετώπιση των ζωονόσων. Το ΥπΑΑΤ θα μπορεί να υπογράψει συμβάσεις με τους ιδιώτες και να τους πληρώνει με βάση το έργο τους. Ακόμη μελετά τη δυνατότητα να τους εντάξει στα προγράμματα Γεωργικών Συμβούλων. Ένα τρίτο σενάριο είναι ο ιδιώτης κτηνίατρος να αγοράζει σε φτηνότερη τιμή τα εμβόλια (χονδρική από αποθήκες) και έτσι να μειώνεται το κόστος που μέχρι σήμερα πλήρωνε ο κτηνοτρόφος. Από αυτή τη διαφορά θα μπορεί να πληρώνει ο κτηνοτρόφος την παροχή υπηρεσιών του ιδιώτη κτηνίατρου.

Αδυναμία να καταγραφούν

με ακρίβεια οι επιλέξιμοι βοσκότοποι χωρίς το δασολόγιο

Σοβαρά είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κτηνοτρόφοι από την καταγραφή των επιλέξιμων βοσκήσιμων εκτάσεων. Παρά το «Σχέδιο Δράσης» του ΟΠΕΚΕΠΕ, που υποσχόταν ότι θα ξεκαθάριζε το τοπίο, φέτος μεγάλος αριθμός κτηνοτρόφων καταγγέλλουν ότι δεν έχουν λάβει την προκαταβολή της ενιαίας ενίσχυσης ή τους έχει πιστωθεί πολύ μικρό μέρος αυτής, ενώ εκφράζουν φόβους ότι απειλούνται πλέον σοβαρά με σημαντικές απώλειες κοινοτικών ενισχύσεων από την έναρξη της εφαρμογής της νέας ΚΑΠ. Μπορεί κάποιες εκτάσεις να είναι βοσκήσιμες αλλά να μην είναι επιλέξιμες. Όπως μας ανέφεραν οι δασολόγοι του ΥΠΕΚΑ, δεν έχουν ολοκληρωθεί οι δασικοί χάρτες στη χώρα μας. Όμως ούτε οι δασικοί χάρτες θα μπορούσαν να ξεκαθαρίσουν τις εκτάσεις που είναι βοσκότοποι. Το «εργαλείο» που θα ξεκαθάριζε την κατάσταση είναι το δασολόγιο που όμως δεν έχει ξεκινήσει η σύνταξή του στη χώρα μας.

© ΑγροΤύπος

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 8/2013 9

τ

Μικρά & ενδιαφέροντα

Μείωση τιμών έως 15% στα λιπάσματα

παρουσιάζοντας καινοτομίες και νέες ιδέες στο χώρο των γεωργικών μηχανημάτων και εξοπλισμού. Το επόμενο ραντεβού ορίστηκε για τις 10 με 14 Νοέμβρίου του 2015.

Για εξισορρόπηση των τιμών των λιπασμάτων κάνουν λόγο στον ΑγροΤύπο άνθρωποι της αγοράς λιπασμάτων, τονίζοντας παράλληλα ότι οι νέες παραλαβές που έγιναν το τελευταίο διάστημα αντικατοπτρίζουν τις τιμές του εξωτερικού. Αυτό σημαίνει – σύμφωνα με τους ίδιους – ότι οι τιμές που πωλούνται τα λιπάσματα αυτή την περίοδο που ξεκινούν οι καλλιέργειες των χειμερινών σιτηρών στη χώρα μας είναι κατά 12 με 15% φθηνότερα (ανάλογα με το προϊόν) σε σχέση με πέρσι. Εν τω μεταξύ όσον αφορά την διεθνή τιμή του καλίου (που αποτελούσε το μεγάλο ερωτηματικό μέχρι σήμερα) και εκεί καταγράφεται μείωση κατά 20 ευρώ το τόνο, μετά τις αρχικές εκτιμήσεις για πτώση της τάξεως των 50 με 60 ευρώ ανά τόνο.

Αύξηση καταγράφει ο τομέας

φέτος στην ελληνική αγορά

Ενδιαφέρον από Ελβετία, Γερμανία

και Λιχτενστάιν, για επενδύσεις σε επιχειρήσεις στην Ελλάδα

Έντονο ενδιαφέρον για επενδύσεις σε ελληνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον αγροτοδιατροφικό τομέα αλλά και μονάδες παραγωγής ζωικών προϊόντων (ιχθυοτροφία, βοοτροφία, κέντρα αναπαραγωγής ζώων κ.α.), εκδηλώνουν το τελευταίο διάστημα ξένες επιχειρήσεις και επενδυτικά κεφάλαια από την Ελβετία, την Γερμανία και το Λιχτενστάιν. Περί τους πέντε μεγάλους ευρωπαϊκούς επιχειρηματικούς οργανισμούς - εταιρείες και funds - έχουν απευθυνθεί το τελευταίο διάστημα στο Ελβετικό Ελληνικό Οικονομικό Επιμελητήριο (Swiss-Greek Chamber of Economics), ζητώντας περισσότερες πληροφορίες για τις ελληνικές εταιρείες, αλλά και τρόπο για να έρθουν σε επαφή με τις διοικήσεις τους. Αξίζει, μάλιστα, να σημειωθεί ότι οι εξαγορές και εν γένει οι επενδύσεις για τις οποίες ενδιαφέρονται αφορούν ποσά άνω των 30 εκατ. ευρώ. Ο κ. Νικόλαος Αγγελιδάκης, πρόεδρος του Ελβετικού - Ελληνικού Οικονομικού Επιμελητηρίου (SGCE), δήλωσε στον ΑγροΤύπο ότι «οι επενδυτές ενδιαφέρονται για εταιρείες του αγροδιατροφικού τομέα εισηγμένες στο χρηματιστήριο, αλλά και μη εισηγμένες. Ενδιαφέρονται επίσης για την ίδρυση ή χρηματοδότηση ήδη υπαρχουσών μονάδων βοοτροφίας, πτηνοτροφίας, ιχθυοκαλλιέργειας, αλλά και κέντρα αναπαραγωγής ζώων στη χώρα μας».

Ολοκληρώθηκε η Agritechnica 2013

με νέο ρεκόρ επισκεψιμότητας

Ρεκόρ συμμετεχόντων κατέγραψε η φετινή Διεθνής έκθεση γεωργικών μηχανημάτων και εξοπλισμού Agritechnica 2013 που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 12 και 16 Νοεμβρίου στο Ανόβερο της Γερμανίας. Σύμφωνα με τους διοργανωτές, 450.000 επισκέπτες παρακολούθησαν τη έκθεση, από τους οποίους οι 112.000 ήταν ξένοι επισκέπτες εκτός Γερμανίας. Περίπου 2.900 εκθέτες από 47 χώρες παρουσίασαν ολοκληρωμένα και σύγχρονα προγράμματα σχετικά με το γεωργικό εξοπλισμό και τα μηχανήματα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 52% των εκθετών έρχεται στη Γερμανία από όλο τον κόσμο για να συμμετέχει στην έκθεση, υποδεικνύοντας τη σπουδαιότητα της συγκεκριμένης διοργάνωσης, που αποτελεί πόλο έλξης 10 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

βιολογικής γεωργίας στην Ευρώπη

Αν και οι εκτάσεις που καλλιεργούνται βιολογικά προϊόντα καλύπτουν μόνο το 5,4% του συνόλου των καλλιεργούμενων εκτάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εντούτοις τα τελευταία χρόνια ο τομέας των βιολογικών προϊόντων εμφανίζει συνεχώς αυξανόμενη τάση. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Eurostat, στην Ευρώπη των 28, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις βιολογικών προϊόντων ανήλθαν στα 260 εκατ. στρέμματα το 2011, σε σχέση με τα 57 εκατ. στρέμματα το 2002, σημειώνοντας την τελευταία δεκαετία αύξηση κατά 5.000.000 στρ. ετησίως. Η ίδια έκθεση αναφέρει ότι οι εκμεταλλεύσεις που ασχολούνται με την παραγωγή βιολογικών προϊόντων είναι μεγαλύτερες σε μέγεθος και διοικούνται από νεαρότερης ηλικίας ιδιοκτήτες σε σχέση με τις συμβατικές φάρμες. Το έτος 2011, εισήχθησαν στη βιολογική γεωργία περισσότεροι από 270.000 παραγωγοί, μεταποιητές και εισαγωγείς. Εκτός όμως από τη βιολογική γεωργία, αυξητικές τάσεις παρουσίασε και η βιολογική κτηνοτροφία. Με εξαίρεση τη βιολογική πτηνοτροφία, η βιολογική εκτροφή προβάτων αντιστοιχεί στο 46% και των βοοειδών στο 30%. Με μικρότερη αλλά σημαντική συμμετοχή, η βιολογική χοιροτροφία καλύπτει μόλις το 10% και η αιγοτροφία το 6%.

Μειώνεται η παραγωγή αιγοπρόβειου

γάλακτος στη χώρα μας

Ανησυχητικά μηνύματα υπάρχουν από τη συνεχή μείωση που παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια η παραγωγή αιγοπρόβειου γάλακτος στη χώρα μας, ενώ μεγάλος αριθμός «σταυλισμένων» μονάδων εκτροφής αιγοπροβάτων αναγκάζεται να κλείσει στην περιοχή της Ηπείρου, που είναι η κυριότερη κτηνοτροφική περιφέρεια της Ελλάδας. Αυτό αναφέρθηκε στο συνέδριο με θέμα: «η Ελληνική παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων και οι προοπτικές ανάπτυξης του κλάδου», που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της έκθεσης Meat Days 2013. Συμπέρασμα του Συνεδρίου ήταν η ανάγκη συμπράξεων των παραγωγών (Ομάδες Παραγωγών, Συνεταιρισμοί κ.α.) με τους ερευνητικούς φορείς της χώρας, ώστε από κοινού να διεκδικήσουν αναπτυξιακά έργα που θα βοηθήσουν να ενσωματωθεί η καινοτομία στην παραγωγική διαδικασία και να αναδειχθεί η ποιότητα των ελληνικών γαλακτοκομικών προϊόντων.

To totheshelf συμμετέχει

στη Fruit Logistica στο Βερολίνο

Στη διεθνή έκθεση Fruit Logistica 2013, στο Βερολίνο (5-7 Φεβρουαρίου) θα συμμετέχει με δικό της περίπτερο η ελληνική εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα totheshelf, με την οποία, η παραγωγή, η μεταποίηση, η εμπορία και η λιανική πώληση αγροτικών προϊόντων συνδέονται για πρώτη φορά μεταξύ τους σε ένα δίκτυο. Το totheshelf θα βρίσκεται στο Hall 2.1 στο stand E 03. m

© ΑγροΤύπος

τ

Η συνέντευξη του μήνα

Η συνέντευξη του μήνα

Όσον αφορά την εσωτερική αγορά των αγροτικών προϊόντων, λέγεται από πολλούς ότι υπάρχουν χρόνια προβλήματα στρέβλωσης. Εσείς δέχεστε ότι υπάρχουν τέτοια προβλήματα και, αν ναι, γιατί δεν λύνονται;

κ. ΣΤΈΦΑΝΟΣ ΚΟΜΝΗΝΌΣ Γενικός Γραμματέας Εμπορίου του Υπουργείου Ανάπτυξης & Ανταγωνιστικότητας

Συνέντευξη: Χρήστος Διαμαντόπουλος

Με τις νέες διατάξεις υποχρεούνται οι διακινητές να τηρούν βιβλίο ιχνηλασιμότητας όπου θα καταγράφουν καθημερινά την προέλευση των προς διακίνηση οπωροκηπευτικών

Στο στόχο της πολιτείας να δημιουργήσει μια πιο «δομική λύση» στη διασύνδεση της ελληνικής αγροτικής παραγωγής με τα αστικά κέντρα που θα περιορίζει φαινόμενα παρεμπορίου, ελληνοποιήσεων και εν γένει παραβατικότητας, αναφέρεται, στην αποκλειστική αυτή συνέντευξή του στο Περιοδικό «Γεωργία Κτηνοτροφία», ο Γενικός Γραμματέας Εμπορίου του Υπουργείου Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας κ. Στέφανος Κομνηνός. Απαντώντας σε σχετική ερώτησή μας, ο κ. Κομνηνός παρουσιάζει τα συμπεράσματα μιας ενδιαφέρουσας μελέτης που έγινε για τον εντοπισμό των στρεβλώσεων που υπάρχουν στην ελληνική αγορά οπωροκηπευτικών και προτείνει μέτρα για την αντιμετώπισή τους. Δίνει επίσης ενδιαφέρουσες απαντήσεις για το θέμα του μεγάλου ανοίγματος της ψαλίδας μεταξύ των τιμών παραγωγού και των τιμών καταναλωτή και τονίζει ότι λύσεις σαν αυτές

12 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

του «κινήματος της πατάτας» δεν μπορεί να είναι βιώσιμες. Σχετικά με τις αντιδράσεις που έχει προκαλέσει η κατάργηση της υποχρεωτικής αναγραφής της χώρας προέλευσης της πρώτης ύλης στα γαλακτοκομικά προϊόντα ο κ. Κομνηνός διαβεβαίωσε ότι με τη θεσμοθέτηση του Σήματος Ελληνικών Προϊόντων, που βρίσκεται σε εξέλιξη, θα προωθηθούν τα ελληνικά προϊόντα και η ελληνική επιχειρηματικότητα, μέρος της οποίας αποτελούν οι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις παραγωγών και μεταποιητών των ελληνικών προϊόντων. Ενδιαφέρουσες είναι, τέλος, και οι απαντήσεις που έδωσε ο Γενικός Γραμματέας όταν ρωτήθηκε αν θα υπάρξει υποχώρηση του υπουργείου στις πιέσεις που ασκούνται για να δοθεί το σήμα και σε γαλακτοκομικά προϊόντα με λιγότερο από 100% ελληνική πρώτη ύλη, όπως και για να αυξηθεί η διάρκεια ζωής του φρέσκου γάλακτος.

© ΑγροΤύπος

Πριν από μερικούς μήνες εκπονήσαμε αναλυτική μελέτη για το χονδρεμπόριο οπωροκηπευτικών από την οποία προκύπτουν σημαντικά προβλήματα: 1. Περιορισμός Συνθηκών Ανταγωνισμού. Σε προϊόντα τα οποία επιδέχονται αποθήκευσης μακράς διάρκειας υπάρχει ενδεχόμενο διαμόρφωσης περιόδων τεχνητών ελλείψεων με αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών. Το θεμα διερευνά περαιτέρω η Επιτροπή Ανταγωνισμού λόγω αρμοδιότητας.

2. Δυσλειτουργία Δημοπρατηρίων. Διαπιστώθηκε ότι τα υπάρχοντα κατακερματισμένα δημοπρατήρια χρησιμοποιούν κλειστές προσφορές και λειτουργούν σε διαφορετικό ωράριο, με αποτέλεσμα οι τιμές να μη διαμορφώνονται ανταγωνιστικά.

3. Ασύμμετρη Πληροφορηση Καταναλωτή. Στην εγχώρια αγορά παρατηρείται έλλειμμα στη σωστή εφαρμογή των Εθνικών και Κοινοτικών κανόνων εμπορίας και σήμανσης, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ασύμμετρη πληροφόρηση στον καταναλωτή. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα παρακάτω: •• Τιμολόγηση προϊόντων διαφορετικής ποιοτικής κατηγορίας (Α ή Β) με τον ίδιο τρόπο.

•• Μη σήμανση των προϊόντων, βάσει της ποιότητάς τους, κυρίως στις λαϊκές αγορές.

•• Μη αληθής αναγραφή του τόπου παραγωγής.

•• Ελληνοποίηση εισαγόμενων προϊόντων.

4. Κατακερματισμός Αγοράς Χονδρεμπορίου. Διαπιστώνεται ύπαρξη πληθώρας χονδρεμπορικών επιχειρήσεων με ιδιαίτερα χαμηλό τζίρο, μη επιτρέποντας τη δημιουργία οικονομιών κλίμακος και οδηγώντας σε μη ανταγωνιστικές συμπεριφρορές.

5. Μετατόπιση Χρηματοοικονομικού Κόστους. Η μετατόπιση του καταναλωτή προς το κανάλι διανομής των supermarkets, αύξησε την διαπραγματευτική δύναμη των τελευταίων, έναντι των παραγωγών και χονδρεμπόρων. Συνέπεια αυτού είναι η επιμήκυνση του χρόνου πληρωμής των παραγωγών, ο οποίος για ορισμένες αλυσίδες γίνεται υπέρμετρος (άνω των 6 μηνών). Έτσι οι παραγωγοί επιβαρύνονται με χρηματοοικονομικό κόστος, το οποίο τελικά μετακυλύουν στην τιμή πώλησης των αγαθών.

6. Κατακερματισμός Γεωργικού Κλήρου. Επίσης, ο γεωργικός κλήρος είναι μικρής έκτασης με αποτέλεσμα τη μη επίτευξη οικονομιών κλίμακος. Οι προτάσεις για τα παραπάνω προβλήματα: 1. Απολύτως απαραίτητη είναι η πλήρης τυποποίηση των προϊόντων χωρίς εξαιρέσεις. Με τον τρόπο αυτό θα αποφευχθούν: α) Τιμολόγηση προϊόντων διαφορετικής ποιοτικής κατηγορίας (Α ή Β) με τον ίδιο τρόπο, β) Μη σήμανση των προϊόντων, βάσει της ποιότητάς τους.

2. Πρέπει να εφαρμοστεί άμεσα και απαρέγκλιτα η ιχνηλασιμότητα στα βασικά προϊόντα που προβλέπουν οι

© ΑγροΤύπος

σχετικές διατάξεις.

3. Η εφαρμογή βιβλίου εσόδων-εξόδων στους παραγωγούς θα αποτελέσει ένα μέτρο εξορθολογισμού της αγοράς.

4. Σε ό,τι αφορά στα δημοπρατήρια, προτείνεται η δημιουργία 2 τουλάχιστον μεγάλων ηλεκτρονικών δημοπρατηρίων μέσω ανοιχτών προσφορών.

5. Με στόχο τη διαφάνεια της αγοράς, θα ήταν ωφέλιμη η δημιουργία ενός Συστήματος Πληροφόρησης της Προσφοράς, Ζήτησης και Διακίνησης Νωπών Προϊόντων, μέσω της ανάπτυξης μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας δημοσιοποίησης των διαθέσιμων και ζητούμενων ποσοτήτων και τιμών πώλησης νωπών προϊόντων προς το σκοπό της διαφάνειας, το οποίο φέρνει σε επαφή τους παραγωγούς σε όλη την χώρα, με τους ενδιαφερόμενους επαγγελματίες ή και καταναλωτές που αναζητούν διαδικτυακά προϊόντα. Η πλατφόρμα που ήδη βρίσκεται στο στάδιο του σχεδιασμού θα συμβάλει στην έντονη εξωστρέφεια της αγοράς με απώτερο σκοπό την μείωση των τιμών διάθεσης και διακίνησης των νωπών προϊόντων στους τελικούς καταναλωτές. Επίσης η χρήση της πλατφόρμας από τους παραγωγούς, θα ενδυναμώσει τη διαπραγματευτική τους δύναμη. Το πρόβλημα με το μεγάλο άνοιγμα της «ψαλίδας» μεταξύ τιμής παραγωγού και τιμής καταναλωτή. Τι μέτρα λαμβάνει η πολιτεία για την διόρθωσή του, σε μια περίοδο που η αγοραστική δύναμη του Έλληνα καταναλωτή βρίσκεται πολύ χαμηλά και το κόστος παραγωγής για τον πρωτογενή τομέα συνεχώς ανεβαίνει; Στην Ελλάδα, πολλές φορές θεωρούμε πως μεταξύ του παραγωγού και του καταναλωτή δεν πρέπει να μεσολαβεί τίποτε. Δυστυχώς, αυτή η αντίληψη είναι εκτός πραγματικότητας εν έτει 2013. Οι παράγοντες (κόστη και περιθώρια κέρδους) που διαμορφώνουν την λιανική τιμή των νωπών οπωροκηπευτικών είναι πολλοί: Για τον παραγωγό: Κόστος παραγωγής στον αγρό, συλλογής, κέρδος παραγωγού. Για το συσκευαστήριο: κόστος μεταφοράς (από τον αγρό στο συσκευαστήριο), διαλογής, φύρα (ακατάλληλα), τυποποίησης, συσκευασίας (υλικά). Για το χονδρέμπορο: κόστος μεταφοράς (από το συσκευαστήριο στο χονδρέμπορο - λιανέμπορο), φορτοεκφορτωτών, αποθήκευσης – συντήρησης – ψύξης (1ο στάδιο), χονδρεμπορικής διάθεσης (λειτουργικά), κέρδος χονδρεμπόρου. Για το λιανέμπορο: κόστος αποθήκευσης – συντήρησης – ψύξης (2ο στάδιο), λιανεμπορικής διάθεσης (λειτουργικά), κέρδος λιανέμπορου και ΦΠΑ (13%). Η Γ.Γ. Καταναλωτή παρακολουθεί ανελλιπώς τις ευρωπαϊκές τιμές λιανικής όσο και τις τιμές παραγωγού στην Ελλάδα. Διαπιστώνει πως τα περισσότερα οπωροκηπευτικά (πλην πατάτας) πωλούνται στη χώρα μας στις χαμηλότερες ευρωπαϊκές τιμές λιανικής. Βλέπετε προοπτική σε προσπάθειες σαν το λεγόμενο «κίνημα της πατάτας»;

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 13

τ

Η συνέντευξη του μήνα

Οι παραγωγοί έχουν τη δυνατότητα να διοχετεύουν απευθείας τα προϊόντα τους στους τελικούς καταναλωτές μέσα από τον ιδιαίτερα καθιερωμένο στη χώρα μας θεσμό των λαϊκών αγορών. Εκεί κατά κύριο λόγο συναντώνται και έχουν αμοιβαίο όφελος οι πωλητές των λαϊκών αγορών (επαγγελματίες και παραγωγοί αγροτικών προϊόντων) και οι καταναλωτές όλων των εισοδημάτων. Το γεγονός ότι το «κίνημα της πατάτας Νευροκοπίου» που προέκυψε πριν 2 έτη δεν επαναλήφθηκε, αποδεικνύει ότι οι λόγοι ήταν μάλλον συγκυριακοί και σχετίζονταν με τη συγκεκριμένη σοδειά. Σκοπός της πολιτείας θα πρέπει να είναι μία πιο δομική λύση στη διασύνδεση της ελληνικής παραγωγής με τα αστικά κέντρα που να περιορίζει φαινόμενα παρεμπορίου, ελληνοποιήσεων και εν γένει παραβατικότητας. Έτσι με στόχο τη διαφάνεια της αγοράς, θα ήταν ωφέλιμη η δημιουργία ενός Συστήματος Πληροφόρησης της Προσφοράς, Ζήτησης και Διακίνησης Νωπών Προϊόντων, μέσω της ανάπτυξης μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας δημοσιοποίησης των διαθέσιμων και ζητούμενων ποσοτήτων και τιμών πώλησης νωπών προϊόντων προς το σκοπό της διαφάνειας, το οποίο φέρνει σε επαφή τους παραγωγούς σε όλη την χώρα, με τους ενδιαφερόμενους επαγγελματίες ή και καταναλωτές που αναζητούν διαδικτυακά προϊόντα. Η πλατφόρμα ήδη βρίσκεται στο στάδιο του σχεδιασμού και θα συμβάλει στην έντονη εξωστρέφεια της αγοράς με απώτερο σκοπό τη μείωση των τιμών διάθεσης και διακίνησης των νωπών προϊόντων στους τελικούς καταναλωτές. Τέλος η χρήση της πλατφόρμας από τους παραγωγούς, θα ενδυναμώσει τη διαπραγματευτική τους δύναμη. Το φαινόμενο των «ανεξέλεγκτων» εισαγωγών αγροτικών προϊόντων τα οποία μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις «βαφτίζονται» ελληνικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα φέτος οι αθρόες εισαγωγές τομάτας από τα Σκόπια που έχουν καταγγείλει ιδιαίτερα αγρότες από την Κρήτη. Οι παραγωγοί υποστηρίζουν ότι η πολιτεία κωφεύει. Τι απαντάτε; Για πολλά χρόνια, αρκετοί πίστευαν πως οι ελληνοποιήσεις…μειώνουν τις τιμές και πράγματι κώφευαν. Εμείς θεωρούμε ότι όχι μόνο τις αυξάνουν, αλλά και καταστρέφουν την εγχώρια παραγωγή. Έτσι λοιπόν, στο πλαίσιο της διασφάλισης των παραγωγών οπωρολαχανικών με το άρθρο 38 των Κανόνων Διακίνησης / Εμπορίας Προϊόντων και Παροχής Υπηρεσιών (ΔΙ.Ε.Π.Π.Υ.) που πρόσφατα αντικατέστησαν τις Αγορανομικές διατάξεις, εισάγεται η υποχρέωση στους διακινητές για τήρηση βιβλίου ιχνηλασιμότητας στο οποίο καταγράφονται καθημερινά οι προς διακίνηση – εμπορία ποσότητες των οπωρολαχανικών είτε αυτά προέρχονται από την εγχώρια παραγωγή είτε εισάγονται. Έτσι παρέχεται η δυνατότητα στα αρμόδια όργανα ελέγχου να διαπιστώνουν την πραγματική προέλευση των προϊόντων και με αυτόν τον τρόπο περιορίζονται ή εξαλείφονται περιπτώσεις ελληνοποίησης και νοθείας. Ο έλεγχος για την εφαρμογή των κανόνων εντάσσεται μέσα στα ημερήσια καθήκοντα των Αρχών που ασκούν 14 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Η συνέντευξη του μήνα

ελέγχους (κεντρικές και περιφερειακές υπηρεσίες) και όπου διαπιστώνονται παραβάσεις από τους υπόχρεους εφαρμογής κινούνται οι διαδικασίες εφαρμογής των νομίμων κατά των παραβατών. Πολλές αντιδράσεις έχει προκαλέσει στο χώρο της κτηνοτροφίας η κατάργηση της υποχρεωτικής αναγραφής της χώρας προέλευσης της πρώτης ύλης στα γαλακτοκομικά προϊόντα. Πιστεύετε ότι η θέσπιση του Ελληνικού Σήματος θα διασφαλίσει πλήρως τη στήριξη της ελληνικής κτηνοτροφίας και θα δώσει τη δυνατότητα στον καταναλωτή να επιλέγει το προϊόν που είναι αποδεδειγμένα ελληνικό, χωρίς να παραβιάζεται η κοινοτική νομοθεσία; Στόχος της θεσμοθέτησης του Σήματος Ελληνικών Προϊόντων και Υπηρεσιών με το ν. 4072/2012 είναι η προώθηση των ελληνικών προϊόντων και της ελληνικής επιχειρηματικότητας, μέρος της οποίας αποτελούν οι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις παραγωγών και μεταποιητών των ελληνικών προϊόντων. Πριν την προώθηση του σχεδίου νόμου προς ψήφιση και για την διασφάλιση της τήρησης όλων των προϋποθέσεων της κοινοτικής νομοθεσίας, η Ελλάδα προέβη στη διαδικασία κοινοποίησης του σχεδίου τεχνικού κανονισμού 2011/0143/ GR, κατά τα προβλεπόμενα στην Οδηγία 98/34/ΕΕ, αποστέλλοντας το σχέδιο νόμου για δημόσια κρίση, ενσωματώνοντας τα σχετικά σχόλια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σύμφωνα με το νόμο, οι κανονισμοί απονομής του σήματος θεσπίζονται από την Επιτροπή Ελληνικού Σήματος η οποία έχει συγκροτηθεί και λειτουργεί με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας. Ήδη έχει ολοκληρωθεί ο κανονισμός για τα αλκοολούχα ποτά. Για το γάλα, τα γαλακτοκομικά και τυροκομικά προϊόντα, ο σχετικός κανονισμός έχει ήδη τεθεί σε διαβούλευση από τη Γενική Γραμματεία Εμπορίου στην ιστοσελίδα www.opengov.gr. Σύμφωνα με το σχέδιο του κανονισμού, φορέας απονομής του Ελληνικού Σήματος ορίζεται ο ΕΛ.Γ.Ο. - ΔΗΜΗΤΡΑ, που διασφαλίζει την καθιέρωση και τήρηση μιας διαδικασίας ιχνηλασιμότητας. Λέγεται ότι υπάρχουν πιέσεις για να επιτραπεί το Ελληνικό σήμα και σε προϊόντα που περιέχουν λιγότερο από 100% ελληνική πρώτη ύλη. Θα υπάρξει τέτοια υποχώρηση;

αγοράς για να διαπιστώσουμε αν κάτι τέτοιο αληθεύει. Σκοπός μας είναι αφενός να περιορίσουμε την παραπληροφόρηση του καταναλωτή αλλά και παράλληλα να διασφαλίσουμε ότι θα υπάρξουν προϊόντα που θα φέρουν το σήμα. Συχνά, πιθανότατα λόγω πιέσεων από τη βιομηχανία, έχει ανακύψει θέμα επέκτασης της περιόδου συντήρησης του φρέσκου (παστεριωμένου) γάλακτος στις 9 από τις 5 ημέρες που είναι σήμερα. Γιατί δεν κλείνει το θέμα αυτό οριστικά; Γιατί συζητιέται μια τέτοια λύση και όχι η λήψη μέτρων για μείωση του κόστους και αύξηση της εγχώριας παραγωγής; Είναι γεγονός ότι το θέμα της επιμήκυνσης της διάρκειας ζωής του φρέσκου γάλακτος, αναθερμαίνεται συχνά είτε μέσω σχετικών δημοσιευμάτων στον τύπο είτε μέσω κοινοβουλευτικών ερωτήσεων. Στόχος του Υπουργείου μας δεν είναι μόνο οι μειώσεις των τιμών αλλά η προστασία του υγιούς ανταγωνισμού, των δικαιωμάτων του καταναλωτή και η ανάπτυξη. Μάλιστα μια τοποθέτηση επί του θέματος θα ήταν πολύ ρηχή αν δεν ληφθούν υπόψη και οι συνέπειες στην ελληνική κτηνοτροφία - αγελαδοτροφία και στις βιομηχανίες παραγωγής γάλακτος. Για το θέμα αυτό έχει τοποθετηθεί κατά καιρούς η ηγεσία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης με την οποία συντασσόμαστε πλήρως ως προς το ότι πρωταρχικό μέλημα πρέπει να είναι η μείωση του κόστους παραγωγής και διανομής γάλακτος και η ανάπτυξη των ελληνικών κτηνοτροφικών μονάδων. m

Το ιστορικό του Γ. Γραμματέα Ο Στέφανος Κομνηνός ορίστηκε Γενικός Γραμματέας Εμπορίου του Υπουργείου Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας το Δεκέμβριο του 2009. Από το 2000 έως το 2009 απασχολήθηκε στον ιδιωτικό τομέα, έχει διατελέσει Τμηματάρχης Ελέγχου και Ανάλυσης της Οικονομικής Δ/νσης της αλυσίδας σουπερμάρκετ Ι. & Σ. Σκλαβενίτης Α.Ε.Ε., Διευθύνων Σύμβουλος της ΑΑ Κόσμος Α.Ε. (Εισαγωγές - Εξαγωγές) και Project Manager της In Store Perfect ΕΠΕ (Υποστήριξη Προωθητικών Ενεργειών). Πριν την ανάληψη των καθηκόντων του στη Γενική Γραμματεία Εμπορίου εκτέλεσε χρέη Αντιπροέδρου, Partner και Project Manager της Exceed Consulting S.A., εταιρείας συμβούλων επιχειρήσεων και ερευνών με αντικείμενο την υποστήριξη εταιριών σε Ελλάδα, Κύπρο και Αλβανία, στους κλάδους της βιομηχανίας και του λιανεμπορίου - χονδρεμπορίου σε θέματα αναδιοργάνωσης επιχειρήσεων και εμπορικών τμημάτων τους (Reengineering, Business Plan), σχεδιασμού εργαλείων κ.α. Παράλληλα έχει διατελέσει μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Οργανισμού Προώθησης Εξαγωγών και μέλος Εμπορικών Συνδέσμων, όπως το ECR. Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στο JFK Government School του Πανεπιστημίου Harvard και στο Birkbeck College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και είναι απόφοιτος του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΑΣΟΕΕ).

Με βάση το σχέδιο κανονισμού, βασική προϋπόθεση για την απονομή του σήματος στο γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι το γάλα να είναι 100% ελληνικό και η εγκατάσταση στην Ελλάδα των μονάδων παραγωγής επεξεργασίας και συσκευασίας γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων. Κατ’ εξαίρεση και μόνο για το γιαούρτι, μέρος της αγοράς διαπιστώνει εγχώρια έλλειψη για ορισμένες από τις πρώτες ύλες για την παρασκευή του. Ζητούν λοιπόν να επιτρέπεται η απονομή σήματος και σε γιαούρτι που αποτελείται από πρώτη ύλη κατά τουλάχιστον 75% ελληνικής προέλευσης. Αυτές τις ημέρες διαβουλευόμαστε με το σύνολο της

© ΑγροΤύπος

© ΑγροΤύπος

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 15

τ

Απόψεις σε κρίσιμα θέματα

ΤΑ Ε Ρ Ω Τ Η Μ ΑΤΑ

του μήνα

Γιατί δεν υιοθετήθηκε και στη χώρα μας η συσκευασία μιας χρήσης για το ελαιόλαδο στους χώρους εστίασης; Ιωάννης Κυριακόπουλος Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας & Κτην/κης Π.Ε. Μεσσηνίας

•• Μπορεί ο Ευρωπαίος Επίτροπος να απέ-

συρε το μέτρο αλλά, σύμφωνα με πληροφορίες, τόσο η Ισπανία όσο και η Ιταλία προχώρησαν από μόνες τους και καθιέρωσαν το μέτρο στην επικράτειά τους, ενώ η Πορτογαλία το είχε ήδη καθιερώσει προ πολλού. Συμφωνείτε με την κίνησή τους αυτή; •• Η Ελλάδα φαίνεται να είναι η μόνη μεγάλη ελαιοπαραγωγός χώρα της Ε.Ε. που δεν έχει προχωρήσει στην υιοθέτηση του μέτρου. Για ποιο λόγο; •• Ασκήθηκε πίεση από τις οργανώσεις παραγωγών προς την κυβέρνηση; Ποιοι κατά τη γνώμη σας δεν θέλουν το μέτρο; Όπως είναι γνωστό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω του Επιτρόπου Γεωργίας της Ε.Ε. Dacian Ciolos εισήγαγε προς ψήφιση στην συνεδρίαση της Διαχειριστικής Επιτροπής της Ε.Ε. τον Μάιο του 2013 πρόταση τροποποίησης του Καν. 29/2012 της Ε.Ε. και του Καν. 2568/1991 που αναφέρονται στα μέτρα συσκευασίας, επισήμανσης και ελέγχου της ποιότητας ελαιολάδου καθώς και των χαρακτηριστικών ελαιολάδου και πυρηνελαίου. Η πρόταση

16 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

τροποποίησης περιελάμβανε μεταξύ των άλλων, ρύθμιση με βάση την οποία από 1-1-2014 τα ελαιόλαδα που διατίθενται στους καταναλωτές στους χώρους μαζικής εστίασης θα πρέπει να είναι τυποποιημένα, με ετικέτα επισήμανσης και σύστημα κλεισίματος μίας χρήσης. Η συγκεκριμένη πρόταση τροποποίησης απεσύρθη αφού δεν υποστηρίχθηκε από την ειδική πλειοψηφία των μελών, με ευθύνη κυρίως των χωρών του Βορρά Μετά την απόσυρση της τροποποίησης οι κύριες ελαιοπαραγωγικές χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου προώθησαν μέτρα σε εθνικό επίπεδο πού κατ’ ουσίαν υιοθετούσαν την πρόταση του Επιτρόπου Γεωργίας. Πρώτα το έκανε η Πορτογαλία που υλοποιεί ανάλογο μέτρο εδώ και ένα χρόνο και ακολούθησε η Ιταλία, η Ισπανία και η Κύπρος. Η υλοποίηση της πρότασης από τις ελαιοπαραγωγικές χώρες της Ε.Ε. έγινε για την προστασία της ποιότητας, αυθεντικότητας και του ονόματος των εγχώριων παραγόμενων ελαιολάδων καθώς και της προστασίας των δικαιωμάτων των καταναλωτών στους χώρους μαζικής εστίασης. Στην Ελλάδα έως σήμερα η επίσημη πολιτεία δεν έχει δραστηριοποιηθεί σε λήψη μέτρων ανάλογων με τις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού νότου, κυρίως για δύο βασικούς κατά την γνώμη μου λόγους.

1. Στην Χώρα μας δεν υπήρξε επαρκής υποστήριξη του μέτρου από τις οργανώσεις των ελαιοπαραγωγών μέσω των αναγνωρισμένων φορέων τους. Επισημαίνουμε ότι στην Ισπανία, για την θέσπιση του μέτρου της απαγόρευσης του χύμα ελαιολάδου στην εστίαση και φιλοξενία, άσκησε

ισχυρές πιέσεις η Ομοσπονδία Αγροτικών Συν/κων Εταιρειών Ανδαλουσίας (FAECA), στην δε Ιταλία αντίστοιχη υποστήριξη υπήρξε από την Ιταλική Αγροτική Συνομοσπονδία (coldiretti).

2. Oι Ελληνικές επιχειρήσεις μαζικής εστίασης και ξενοδοχείων φαίνεται αντιμετωπίζουν την θέσπιση του μέτρου με επιφύλαξη φοβούμενες την οικονομική επιβάρυνση και την επίπτωση στην ανταγωνιστικότητα των τιμών. Αυτή η προσέγγιση νομίζω ότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα αν ληφθούν υπόψη τα θετικά αποτελέσματα που θα προκύψουν μεσοπρόθεσμα και για τις ίδιες τις επιχειρήσεις, λόγω της ποιοτικής αναβάθμισης της παρεχόμενης προσφοράς. Φωτεινό παράδειγμα σε αυτή την κατεύθυνση έδωσε η πρωτοβουλία επιχειρήσεων στην Κρήτη που δημιούργησαν το Δίκτυο Επιχειρήσεων Αποκλειστικής Χρήσης Ελαιολάδου (ΔΕΑΧΕ). Το ΥπΑΑΤ ως εκπρόσωπος της Πολιτείας, θεωρώ ότι πρέπει να ξεκινήσει επίσημα διαβούλευση με όλους του εμπλεκόμενους φορείς: Οργανώσεις των ελαιοπαραγωγών, τυποποιητές ελαιολάδου και επιχειρήσεις μαζικής εστίασης, με κατεύθυνση και στόχο την υιοθέτηση του μέτρου της χρησιμοποίησης συσκευασιών μιας χρήσης στους χώρους μαζικής εστίασης. Η θέσπιση των συγκεκριμένων μέτρων θα λειτουργήσει θετικά για την παραγωγή και τυποποίηση ποιοτικά αναβαθμισμένου ελαιόλαδου, βοηθώντας ελαιοπαραγωγούς και τυποποιητές. Επίσης θα επωφεληθούν οι καταναλωτές των χώρων εστίασης, αφού αφενός μεν διασφαλίζεται η αυθεντικότητα του ελαιολάδου και αφετέρου δε, θα είναι σε θέση να πληροφορηθούν μέσω της ετικέτας της συσκευασίας για τα χαρακτηριστικά του προϊόντος που καταναλώνουν. Τέλος θα αποφευχθούν πρακτικές επιχειρήσεων οι οποίες σερβίρουν υποβαθμισμένα ελαιόλαδα, λειτουργώντας έτσι με αθέμιτο ανταγωνισμό έναντι άλλων υγιών επιχειρήσεων στους χώρους μαζικής εστίασης.

© ΑγροΤύπος

Θα καλλιεργηθούν, μετά τις πρωτοβουλίες ΥπΑΑΤ, περισσότερα κτηνοτροφικά ψυχανθή φέτος; Μάρθα Ν. Kαρυπίδου Γεωπόνος Α.Π.Θ., ασχολούμενη με τα ψυχανθή

•• Πιστεύετε ότι οι πρωτοβουλίες του ΥπΑ-

ΑΤ θα αποδώσουν και θα δούμε φέτος περισσότερα στρέμματα στη χώρα μας τόσο με όσπρια όσο και με κτηνοτροφικά ψυχανθή (για υποκατάσταση της σόγιας); •• Πόσο εύκολο είναι για τους καλλιεργητές να βρουν το σπόρο που χρειάζονται (των συγκεκριμένων ποικιλιών που συνιστά το ΥπΑΑΤ); •• Τι άλλα συμπληρωματικά μέτρα κρίνετε απαραίτητα για να αυξηθεί το ενδιαφέρον των καλλιεργητών για τα ψυχανθή; Μόνο θετικά μπορούν να είναι τα μηνύματα έπειτα από την πρωτοβουλία του ΥΠΑΑΤ όσον αφορά στην καλλιέργεια ελληνικών ζωοτροφών. Πιο συγκεκριμένα, η ενασχόληση μας με τα κτηνοτροφικά ψυχανθή μπορεί και επιβάλλεται να οδηγήσει στην έξοδό μας από τις ακριβές εισαγόμενες ζωοτροφές που ευθύνονται για το υψηλό κόστος παραγωγής στην κτηνοτροφία. Σύμμαχός μας σ’ αυτή την προσπάθεια και οι αγροτικές επιδοτήσεις, σύμφωνα πάντα με τη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική 2014-2020. Με την τιμή των δημητριακών να

© ΑγροΤύπος

υπερβαίνει κατά πολύ τα κτηνοτροφικά ψυχανθή και σε συνδυασμό με το ελάχιστο κόστος καλλιέργειας των τελευταίων, η ενασχόληση μας με τα κτηνοτροφικά ψυχανθή αποτελεί μονόδρομο για την οικονομική ευημερία του Έλληνα κτηνοτρόφου. «Αντίδοτο» στις αλόγιστες και πολυδάπανες εισαγωγές σόγιας, μπορεί και πρέπει να είναι τα κτηνοτροφικά ψυχανθή. Η εν λόγω καλλιέργεια μπορεί να μας οδηγήσει στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας και να μας απαλλάξει από τις εισαγόμενες πρωτεϊνούχες ζωοτροφές. Μάλιστα η καλύτερη ποιότητα σε γάλα και κρέας είναι αδιαμφισβήτητα τα πιο σημαντικά οφέλη από την καλλιέργειά των ψυχανθών. Μέσα από την καλλιέργεια των ψυχανθών, η χώρα μας μπορεί να κα-

ταστεί αυτάρκης στις κτηνοτροφικές ζωοτροφές, μειώνοντας έτσι το κόστος παραγωγής ενώ παράλληλα θα σταματήσουμε την χρήση αζωτούχων λιπασμάτων. Η ανθεκτικότητά των ψυχανθών στην ξηρασία μειώνει τις μεγάλες ποσότητες νερού αρδεύσεως και η αντοχή τους σε χαμηλές θερμοκρασίες διευκολύνουν τον Έλληνα κτηνοτρόφο-αγρότη. Παράλληλα η συγκεκριμένη καλλιέργεια μπορεί να παραγκωνίσει καλλιέργειες που σήμερα δεν είναι ανταγωνιστικές, όπως πχ ο καπνός και το βαμβάκι. Επιπρόσθετα οι εγχώριες ποικιλίες ψυχανθών, όπως ο βίκος, τα κουκιά, τα ρεβίθια δεν είναι μεταλλαγμένα, όπως είναι σε μεγάλο ποσοστό η εισαγόμενη σόγια και μπορούν να καλλιεργηθούν σε διαφορετικά κλίματα ανά την Ελλάδα. Μεγάλες εγχώριες γαλακτοβιομηχανίες ενστερνίζονται την καλλιέργεια ψυχανθών και παροτρύνουν τον Έλληνα κτηνοτρόφο να αγκαλιάσει την συγκεκριμένη καλλιέργεια. Η καλλιέργεια ντόπιων ζωοτροφών μπορεί να μας οδηγήσει ακόμα και στις εξαγωγές βοηθώντας συστηματικά την αναγέννηση της παθούσας ελληνικής οικονομίας. Τα ψυχανθή πρέπει να επιστρέψουν στην ελληνική γεωργία. Είναι καθήκον μας να στηρίξουμε την καλλιέργεια των ψυχανθών για τον επαναπροσδιορισμό της ελληνικής κτηνοτροφίας μέσα από συνεχή ενημέρωση και εκπαίδευση, καθιστώντας την ζωική παραγωγή μοχλό πραγματικής και ουσιαστικής ανάπτυξης.

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 17

τ ΤΑ Ε Ρ Ω Τ Η Μ ΑΤΑ

του μήνα

Ποιες είναι οι περιπέτειες ενός υποψήφιου για ένταξη στα Σχέδια Βελτίωσης; Γιώργος Ζιάμας Γεωπόνος – καλλιεργητής, Νέο Περιβόλι Κιλελέρ

•• Τελικά πόσος χρόνος χρειάσθηκε από την

υποβολή του φακέλου μέχρι την έγκριση και την έναρξη υλοποίησης της πρότασής σας; Ποια τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίσατε; •• Το πρόβλημα της χρηματοδότησης νομίζετε ότι λύνεται με την έναρξη λειτουργίας του Ταμείου Αγροτικής Επιχειρηματικότητας, όπως ανακοινώθηκε; •• Τι προτάσεις θα κάνατε για να βελτιωθεί η όλη διαδικασία στην επόμενη προκήρυξη του προγράμματος; Η ιστορία των Σχεδίων Βελτίωσης ξεκινάει από Υπουργίας Σκανδαλίδη. Όταν τότε ο Υπουργός εξήγγειλε το μέτρο κανείς μας δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι το 2013 δεν θα είχαν ολοκληρωθεί όλες οι διαδικασίες. Εγώ προσωπικά κατέθεσα τον επενδυτικό μου φάκελο τον Σεπτέμβριο του 2011 με τις παρακάτω προτάσεις για επενδύσεις: α) αγροτική αποθήκη, β) ανόρυξη γεώτρησης στάγδην άρδευσης, γ) τρακτέρ και παρελκόμενα, συνολικού προϋπολογισμού 18 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

256.000 ευρώ. Συνολικά καλλιεργώ 350 στρέμματα βαμβάκι, 50 καλαμπόκι, 300 σιτάρι και 50 στρέμματα με ελιές. Μέχρι σήμερα που γράφω αυτές τις γραμμές έχω πραγματοποιήσει ήδη το μισό περίπου της επένδυσης ενώ ακόμα δεν έχω λάβει την έγκριση. Αυτό κατά την γνώμη μου είναι και το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζω. Τόσο εγώ όσο και πολλοί άλλοι αγρότες που έχουμε υποβάλει επενδυτικά σχέδια. Γνωρίζω μάλιστα ότι 7.735 αγρότες υπέβαλαν σχέδια βελτίωσης κι έχουν εγκριθεί περίπου 6.500. Από όσα είμαι σε θέση να ξέρω οι πρώτες εγκρίσεις στάλθηκαν στις αρχές το 2013. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι πολλοί δεν θα αποδεχθούν τις εγκρίσεις λόγο της οικονομικής κρίσης ελλείψει ρευστότητας και παρέλευσης μεγάλου χρονικού διαστήματος (δυο χρόνια περίπου από την αρχική πρόταση) και μη χρηματοδότηση από τις τράπεζες. Κατά την γνώμη μου η χρονοβόρα διαδικασία των εγκρίσεων πιστεύω ότι οφείλεται στον μητροπολιτικό ρόλο του Υπ.Α.Α.Τ. Έπρεπε οι ΔΑΟΚ των Περιφερειών να παίξουν σημαντικό ρόλο στην αξιολόγηση των επενδυτικών στοιχείων και στην πορεία του προγράμματος. Στην ερώτηση αν το πρόβλημα της χρηματοδότησης θα λυθεί με

την έναρξη λειτουργίας του Ταμείου Αγροτικής Επιχειρηματικότητας, αυτό που θέλω να προσθέσω είναι ότι το Ταμείο Αγροτικής Επιχειρηματικότητας ακούγεται μια καλή προοπτική για την τόνωση της ρευστότητας αλλά περιμένουμε περισσότερες διευκρινίσεις. Και η πορεία αυτής της προσπάθειας θα κριθεί εκ του αποτελέσματος. Τέλος, αυτά που έχω να προτείνω για την επόμενη προκήρυξη δεν είναι πολλά αλλά κατά την γνώμη μου είναι ουσιαστικά. Προτείνω λοιπόν τα εξής: •• Άμεση και γρήγορη αξιολόγηση των επενδυτικών στοιχείων.

•• Ενεργό ρόλο από τις ΔΑΟΚ των Περιφερειών στην πορεία του προγράμματος.

•• Έγκαιρη χρηματοδότηση των αγροτών από το Ταμείο Αγροτικής Επιχειρηματικότητας. Ο πρωτογενής τομέας θα βγάλει το «κάρο από τη λάσπη», δηλαδή θα βοηθήσει στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας εάν πραγματοποιηθούν οι ενέργειες που προαναφέρθηκαν. Διόρθωση: Στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού, στη στήλη αυτή (σελ.

16), ο κ. Λεωνίδας Αρνίδης, ο οποίος είναι ο Ταμίας της Πανελλήνιας Ένωσης Νέων Αγροτών (Π.Ε.Ν.Α.) και ο Πρόεδρος της Ε.Ν.Α. Κοζάνης αναφέρθηκε εκ παραδρομής ως Παναγιώτης. m

© ΑγροΤύπος

τ

Ρεπορτάζ από την Ελλάδα

Θερμοκηπιακές καλλιέργειες

ΑΝΤΈΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΡΊΣΗ ΟΙ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΈΣ ΚΑΛΛΙΈΡΓΕΙΕΣ ΤΗΣ ΧΏΡΑΣ ΜΑΣ

«Η καλλιέργεια θερμοκηπιακής τομάτας στην Ελλάδα καταλαμβάνει συνολικά γύρω στα 20.285 στρεμματα»

Σταύρος Παϊσιάδης

ΕΝΔΙΑΦΈΡΟΝ ΚΑΙ ΑΠΌ ΝΈΟΥΣ ΝΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΎΝ ΜΕ ΑΥΤΈΣ Βρισκόμαστε στα μέσα της φθινοπωρινής καλλιέργειας στα θερμοκήπια στις περισσότερες περιοχές της χώρας. Για την καλλιέργεια αυτή το κόστος των εισροών (σπόροι, λιπάσματα και ιδιαίτερα ενέργεια), σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο, ήταν σημαντικά αυξημένο. Τα εργατικά παρέμειναν στα ίδια επίπεδα αλλά σε κάποιες περιοχές έχει προκύψει πρόβλημα με την εφαρμογή του εργόσημου, λόγω της έλλειψης επαρκών νομίμων μεταναστών, οι οποίοι μπορούν να πληρώνονται με τον τρόπο αυτό. Ακόμα, υπάρχει το γενικότερο πρόβλημα της έλλειψης ρευστότητας, αφού οι τράπεζες δεν δίνουν δάνεια στους παραγωγούς ιδιαίτερα σε όσους έχουν παλιότερες οφειλές. Παρά τα προβλήματα, όμως, ο κλάδος φαίνεται να αντέχει, αφού σύμφωνα με το ρεπορτάζ δεν είχαμε εγκατάλειψη θερμοκηπιακών κηπευτικών καλλιεργειών (εξαίρεση η Κ. Μεκεδονία). Αντίθετα, μάλιστα, σε κάποιες περιοχές και ειδικότερα στην Κρήτη, παρουσιάζεται αύξηση των εκτάσεων και ανακαίνιση των παλαιών εγκαταστάσεων, ενώ υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον και από νέους να ασχοληθούν με αυτές.

Κρήτη Παρά την οικονομική κρίση σταθερά παρέμειναν τα στρέμματα καλλιέργειας στα θερμοκήπια της περιοχής Ηράκλειου. Ήδη έχει ξεκινήσει η καλλιέργεια αγγουριού, ντομάτας και πιπεριάς, ενώ από τον Ιανουάριο αναμένεται να ξεκινήσει και η καλλιέργεια φασολιών και άλλων κηπευτικών. Το κόστος εισροών έχει αυξηθεί το τελευταίο έτος αλλά τα εργατικά παραμένουν σταθερά. Οι τιμές αυτή την εποχή κυμαίνονται σε καλά επίπεδα κυρίως για τα προϊόντα που εξάγονται. Οι κυριότερες καλλιέργειες (όσον αφορά τις εκτάσεις) στην περιοχή είναι: ντομάτες 3.500 στρέμματα, αγγούρια 20 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

3.500 στρέμματα, πεπόνια 1.155 στρέμματα, πιπεριές 660 στρέμματα, καρπούζια 600 στρέμματα. Όσον αφορά την περιοχή Λασιθίου και ειδικότερα την Ιεράπετρα, υπάρχει αυξημένο ενδιαφέρον για τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες και μάλιστα πολλοί νέοι αγρότες ανακαινίζουν ή επεκτείνουν παλιά θερμοκήπια. Επίσης πολλοί νέοι από την Αθήνα ενδιαφέρονται να ιδρύσουν θερμοκήπια και απευθύνονται στις κατά τόπους διευθύνσεις. Στην περιοχή έχουν ξεκινήσει οι κυριότερες καλλιέργειες (ντομάτα, αγγούρι, πιπεριά). Μεγάλο ποσοστό της παραγωγής εξάγεται. Οι κυριότερες καλλιέργειες (όσον αφορά τις εκτάσεις)



© ΑγροΤύπος

στην περιοχή Λασιθίου είναι: ντομάτες 7.000 στρέμματα, αγγούρια 4.000 στρέμματα, πιπεριές κέρατο 2.500 στρέμματα, πιπεριές κοινές 1.500 στρέμματα, πιπεριές Φλωρίνης 1.000 στρέμματα, μελιτζάνες 1.000 στρέμματα. Στα Χανιά η κυριότερη καλλιέργεια είναι η ντομάτα με 2.915 στρέμματα. Στην Κρήτη αυτή την εποχή η τιμή του αγγουριού κυμαίνεται στα 80 λεπτά το κιλό, η ντομάτα στα 40 λεπτά το κιλό, η μελιτζάνα στα 80 λεπτά το κιλό (πέρσι αντίστοιχη περίοδο 20 λεπτά το κιλό), οι πιπεριές τύπου κέρατο στα 1,20 ευρώ το κιλό (αύξηση 50% σε σχέση με πέρσι), οι πιπεριές Φλωρίνης κυμαίνονται μεταξύ 1,20–1,30 ευρώ το κιλό (πέρσι δεν ξεπερνούσε τα 60 λεπτά το κιλό).

Πελοπόννησος Σταθερές παραμένουν οι εκτάσεις με θερμοκηπιακές καλλιέργειες και στην Πελοπόννησο, αν και υπάρχουν προβλήματα με το υψηλό κόστος εισροών ενώ και οι τιμές των προϊόντων μέχρι σήμερα δεν ήταν σε ικανοποιητικά επίπεδα. Επιπλέον, τα ακραία καιρικά φαινόμενα (ανεμοθύελλες και ανεμοστρόβιλοι) στην περιοχή των Φιλιατρών, στα μέσα Νοεμβρίου, είχαν σαν αποτέλεσμα να υπάρξουν σοβαρές ζημιές στις θερμοκηπιακές εγκαταστάσεις. Οι καλλιέργειες στην Πελοπόννησο (με κέντρο την Τριφυλία) γίνονται σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση ξεκινά Ιούλιο – Αύγουστο και ολοκληρώνεται το Δεκέμβριο. Στην περιοχή της Τριφυλίας σε αυτή τη φάση κυρίως φυτεύονται ντομάτα, αγγούρι, πιπεριά, φασολάκια. Έχει σχεδόν ολοκληρωθεί η συγκομιδή αγγουριών, με χαμηλές τιμές (30–40 λεπτά το κιλό) που δεν ικανοποίησαν τους παραγωγούς. Υπολείπεται περίπου το 30% της παραγωγής ντομάτας, με τιμές και αυτές χαμηλές, που κυμαίνονται στα 30–50 λεπτά το κιλό. Οι πιπεριές είναι στα 50–60 λεπτά το κιλό και τα φασολάκια στα 1,20 ευρώ το κιλό. Η δεύτερη φάση θα ξεκινήσει από τις αρχές του 2014 και αφορά αγγούρι, ντομάτα, πιπεριά, φασολάκια, ενώ θα ακολουθήσουν καρπούζια, κολοκύθια και πεπόνια. Οι κυριότερες καλλιέργειες (όσον αφορά τις εκτάσεις) στην περιοχή είναι: ντομάτες 1.800 στρέμματα, αγγούρια 1.700 στρέμματα, πιπεριές 600 στρέμματα, φασολάκια 600 στρέμματα. Στην Ηλεία η κυριότερη καλλιέργεια είναι τα καρπούζια με 1.000 στρέμματα.

© ΑγροΤύπος

Πρέβεζα Το Νοέμβριο ολοκληρώνεται η φθινοπωρινή καλλιέργεια στα θερμοκήπια της περιοχής. Αρχές Δεκεμβρίου θα ξεκινήσουν οι νέες φυτεύσεις. Στην περιοχή οι κυριότερες καλλιέργειες είναι η ντομάτα (2.500 στρέμματα) και το αγγούρι (1.000 στρέμματα). Δεν παρατηρείται μέχρι στιγμής εγκατάλειψη των καλλιεργειών. Οι τιμές παραγωγού στη ντομάτα κυμαίνονται στα 30–40 λεπτά το κιλό, ενώ στο αγγούρι στα 15–20 λεπτά. Όπως υποστηρίζουν οι παραγωγοί της περιοχής, οι τιμές αυτές είναι χαμηλότερες κατά –35% σε σχέση με πέρσι. Στις αρχές της συγκομιδής οι τιμές της ντομάτας ήταν ακόμη χαμηλότερες και κυμαίνονταν στα 20 λεπτά το κιλό. Σύμφωνα με τους παραγωγούς, οι μειωμένες τιμές στη ντομάτα οφείλονται στις μεγάλες εισαγωγές που έγιναν από τα Σκόπια αυτή την περίοδο.

Καβάλα Οι εκτάσεις καλλιέργειας και στην περιοχή της Καβάλας δεν αναμένονται να μειωθούν. Στην περιοχή οι κυριότερες καλλιέργειες είναι καρπούζια (3.000 στρέμματα) και πεπόνια (1.000 στρέμματα), που ακόμη δεν έχουν φυτευτεί.

Κεντρική Μακεδονία Αυτή την εποχή στην περιοχή ολοκληρώνεται η καλλιέργεια ντομάτας και πιπεριάς. Από τον Φεβρουάριο του 2014 θα ξεκινήσουν οι νέες φυτεύσεις. Στην περιοχή της Ημαθίας οι κυριότερες καλλιέργειες είναι: πιπεριά (1.400 στρέμματα), φασολάκια (600 στρέμματα) και μαρούλια (500 στρέμματα). Στην περιοχή της Θεσσαλονίκης οι κυριότερες καλλιέργειες είναι: μαρούλι (1.300 στρέμματα), αγγούρι (630 στρέμματα) και ντομάτα (570 στρέμματα). Στην περιοχή της Πέλλας οι κυριότερες καλλιέργειες είναι: ντομάτα (2.000 στρέμματα) και αγγούρι (700 στρέμματα). Με την έναρξη της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας πολλές εκτάσεις με θερμοκηπιακές καλλιέργειες στην περιοχή εγκαταλείφθηκαν. Οι παραγωγοί που άντεξαν στην «πίεση» της αγοράς και συνέχισαν να καλλιεργούν, φέτος είδαν να κερδίζουν κάπως καλές τιμές. Κερδισμένοι είναι κυρίως οι παραγωγοί που πουλάνε στις λαϊκές αγορές, όπου για παράδειγμα ο μέσος όρος των τιμών στις ντομάτες και τις πιπεριές δεν έπεσε κάτω από 1 ευρώ το κιλό. m

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 21

τ

Ρεπορτάζ από την ΕΕ

Οι άμεσες ενισχύσεις των αγροτών μετά το 2015

στήριξη για τα πρωτεϊνούχα φυτά.

•• Μεταφορά πόρων μεταξύ των πυλώνων: Τα κράτη μέλη

ΤΙ ΑΛΛΆΖΕΙ ΣΤΙΣ ΆΜΕΣΕΣ ΕΝΙΣΧΎΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΏΝ ΜΕ ΤΗ ΝΈΑ ΚΑΠ Χρήστος Διαμαντόπουλος & Κ.Ν. Γιαννοπολίτης

Εκκρεμούν ακόμα να καθορισθούν στις Βρυξέλλες πολλές λεπτομέρειες σχετικά με την εφαρμογή των μέτρων που προβλέπει η νέα ΚΑΠ. Για αρκετά μέτρα, μάλιστα, αφήνεται η ευχέρεια στα κράτη-μέλη να αποφασίσουν και το αρμόδιο υπουργείο στη χώρα μας δεν έχει ακόμα δείξει τις προθέσεις του. Έτσι, δεν υπάρχει ακόμα ξεκάθαρη εικόνα για το πώς ακριβώς θα διαμορφωθεί το σύστημα άμεσων ενισχύσεων προς τους αγρότες μας από το 2015 που θα εφαρμοσθεί η νέα ΚΑΠ. Παρ’ όλα αυτά, όμως, έχουν αποφασισθεί τα κύρια σημεία με την τριμερή συμφωνία Επιτροπής, Ευρωκοινοβουλίου και Συμβουλίου. Σ’ αυτά περιλαμβάνεται, όσον αφορά τις άμεσες ενισχύσεις, η κατάργηση των ιστορικών δικαιωμάτων, η εξωτερική και εσωτερική σύγκλιση και πολλές άλλες αλλαγές που αναμένεται ότι θα αλλάξουν το τοπίο μάλλον ριζικά. Στη συνέχεια συνοψίζονται τα κύρια σημεία, όσον αφορά τις άμεσες ενισχύσεις, που έχουν ήδη αποφασισθεί με την τριμερή συμφωνία και που σίγουρα θα ισχύσουν από το 2015.

•• Άμεσες ενισχύσεις και επιλέξιμη έκταση: Το σύστημα

των άμεσων ενισχύσεων της Νέας ΚΑΠ δεν θα χορηγεί πλέον κονδύλια ανά κράτος μέλος – και ανά γεωργό στο κράτος μέλος – με βάση ιστορικές αναφορές. Το 2015 καθορίσθηκε ως νέο έτος αναφοράς για τις εκτάσεις για τις οποίες υπάρχει δικαίωμα χορήγησης ενίσχυσης, αλλά θα υπάρξει σύνδεση και με τους δικαιούχους του συστήματος άμεσων ενισχύσεων του 2013, ώστε να αποφευχθεί η κερδοσκοπία. Τα κράτη μέλη, που ενδεχομένως παρατηρούν μεγάλη αύξηση των δηλούμενων επιλέξιμων περιοχών, θα μπορούν να περιορίσουν τα δικαιώματα των ενισχύσεων που πρόκειται να χορηγηθούν το 2015.

•• Καθεστώς Βασικής Ενίσχυσης (70%): Τα κράτη μέλη θα διαθέτουν μέχρι το 70% των εθνικών κονδυλίων για τις άμεσες ενισχύσεις στο νέο καθεστώς βασικής ενίσχυσης, μετά την αφαίρεση των ποσών που έχουν δεσμευθεί για πρόσθετες πληρωμές (πριμοδοτήσεις για τους νέους γεωργούς και άλλα ποσά όπως πριμοδοτήσεις σε μειονεκτικές περιοχές, την αναδιανεμητική ενίσχυση) και τις «συνδεδεμένες ενισχύσεις».

22 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

•• Ενίσχυση για το Πρασίνισμα (30%): Εκτός της βασι-

κής ενίσχυσης, κάθε εκμετάλλευση θα λαμβάνει μια ενίσχυση ανά εκτάριο που δηλώνεται για το σκοπό της βασικής ενίσχυσης, για την τήρηση ορισμένων γεωργικών πρακτικών επωφελών για το κλίμα και το περιβάλλον. Τα κράτη μέλη θα χρησιμοποιούν το 30% του εθνικού τους κονδυλίου για την πληρωμή των εν λόγω ενισχύσεων.

•• Καθεστώς Μικρών Εκμεταλλεύσεων: Είναι προαιρετικό για τα κράτη μέλη να αποφασίσουν αν θα εφαρμόσουν το καθεστώς αυτό. Σύμφωνα με αυτό, κάθε γεωργός που ζητεί στήριξη μπορεί να αποφασίσει να συμμετάσχει στο καθεστώς μικρών εκμεταλλεύσεων ώστε να λαμβάνει μια σταθερή ετήσια ενίσχυση που καθορίζεται από το κράτος μέλος και κυμαίνεται συνήθως από 500 ευρώ έως 1.250 ευρώ, ανεξάρτητα από το μέγεθος της εκμετάλλευσης.

•• Μείωση ενίσχυσης των μεγάλων εκμεταλλεύσεων: Συμφωνήθηκε να είναι υποχρεωτική μια μείωση των ενισχύσεων για μεγάλες εκμεταλλεύσεις όταν ξεπερνούν το ποσό των 15.000 ευρώ («προοδευτική μεί-

© ΑγροΤύπος

ωση»). Η μείωση αυτή δεν χρειάζεται να γίνεται στα κράτη μέλη που θα εφαρμόσουν την «αναδιανεμητική ενίσχυση», σύμφωνα με την οποία τουλάχιστον το 5% του εθνικού τους κονδυλίου κρατείται για αναδιανομή στα πρώτα εκτάρια όλων των εκμεταλλεύσεων.

•• Νέοι Αγρότες: Η βασική ενίσχυση που χορηγείται σε νεοεισερχόμενους στο επάγγελμα νέους αγρότες (ηλικίας μέχρι 40 ετών) θα αυξηθεί κατά μια επιπλέον ενίσχυση που καταβάλλεται για μέγιστη περίοδο 5 ετών (συνδεόμενη με την πρώτη απασχόληση). Η σχετική χρηματοδότηση ανέρχεται σε ποσοστό 2% του εθνικού κονδυλίου το πολύ και είναι υποχρεωτική για όλα τα κράτη μέλη.

•• Ενεργοί γεωργοί: Η νέα ΚΑΠ καθιστά αυστηρότερους τους κανόνες για τους ενεργούς γεωργούς. Τα κράτη μέλη θα πρέπει υποχρεωτικά να καταρτίσουν έναν νέο κατάλογο επαγγελματικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που αποκλείονται από τη λήψη άμεσων ενισχύσεων (που καλύπτει αεροδρόμια, σιδηροδρομικές υπηρεσίες, έργα υδροδότησης, κτηματομεσιτικές υπηρεσίες και μόνιμους χώρους άθλησης και αναψυχής) εκτός εάν οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αποδείξουν ότι έχουν πραγματική γεωργική δραστηριότητα. Τα κράτη μέλη θα μπορούν να προσθέσουν στον κατάλογο αυτόν και άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες.

•• Προαιρετική Συνδεμένη Στήριξη: Τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να διαθέτουν περιορισμένα κονδύλια για «συνδεδεμένες» ενισχύσεις, δηλαδή να καταβάλουν ενισχύσεις που συνδέονται με συγκεκριμένα προϊόντα. Τα κονδύλια αυτά θα πρέπει να περιορίζονται μέχρι το 8% του εθνικού κονδυλίου ή μέχρι το 13%, εάν το τρέχον επίπεδο της συνδεδεμένης ενίσχυσης σε ένα κράτος μέλος είναι υψηλότερο από το 5%. Η Επιτροπή έχει την ευχέρεια να εγκρίνει υψηλότερο ποσοστό όταν το κρίνει απαραίτητο. Υπάρχει η δυνατότητα για χορήγηση πρόσθετου ποσού (μέχρι 2%) για «συνδεδεμένη»

© ΑγροΤύπος

θα έχουν τη δυνατότητα μεταφοράς μέχρι και του 15% του εθνικού κονδυλίου για τις άμεσες ενισχύσεις (1ος πυλώνας) στο κονδύλι αγροτικής ανάπτυξης (2ος πυλώνας). Τα ποσά αυτά δεν θα χρειαστεί να αντληθούν από συγχρηματοδότηση. Τα κράτη μέλη θα έχουν επίσης τη δυνατότητα μεταφοράς έως και του 15% του εθνικού κονδυλίου για την αγροτική ανάπτυξη στο κονδύλι άμεσων ενισχύσεων.

•• Πολλαπλή συμμόρφωση: Όλες οι άμεσες ενισχύσεις, ορισμένες ενισχύσεις για την αγροτική ανάπτυξη και ορισμένες ενισχύσεις για τις αμπέλους θα εξακολουθήσουν να εξαρτώνται από την τήρηση ορισμένων θεσμικών απαιτήσεων σχετικά με το περιβάλλον, την κλιματική αλλαγή, την καλή γεωργική κατάσταση των εδαφών, την καλή μεταχείριση των ζώων και τα υγειονομικά πρότυπα για τα ζώα και τα φυτά.

•• Αποθεματικό κρίσης: Κάθε χρόνο θα δημιουργείται ένα αποθεματικό κρίσης ύψους 400 εκατ. ευρώ (σε τιμές του 2011) στο πλαίσιο της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Αν το ποσό αυτό δεν χρησιμοποιηθεί για κάποια κρίση θα επιστρέφεται στους αγρότες με τη μορφή άμεσων ενισχύσεων το επόμενο έτος.

•• Εξωτερική σύγκλιση (διαφορές μεταξύ κρατών-μελών ως προς τη μέση ενίσχυση ανά εκτάριο): Τα εθνικά κονδύλια για άμεσες ενισχύσεις που διατίθενται σε κάθε κράτος μέλος θα αναπροσαρμοστούν προοδευτικά, ώστε να μην υπάρχει μεγάλο χάσμα μεταξύ των κρατών μελών σε ό,τι αφορά τη μέση ενίσχυση ανά εκτάριο. Αυτό σημαίνει ότι στα κράτη μέλη στα οποία η μέση ενίσχυση (σε ευρώ ανά εκτάριο) ανέρχεται σήμερα σε λιγότερο από το 90% του μέσου όρου των ενισχύσεων στην ΕΕ θα αυξηθεί προοδευτικά στο πλαίσιο του κονδυλίου τους (κατά το 1/3 της διαφοράς μεταξύ του σημερινού τους επιπέδου και του 90% του μέσου όρου της ΕΕ). Επιπλέον, υπάρχει εγγύηση ότι κάθε κράτος μέλος θα φθάσει σε ένα ελάχιστο επίπεδο μέχρι το 2019. Θα προσαρμοστούν αναλόγως τα ποσά που διατίθενται για άλλα κράτη μέλη, τα οποία λαμβάνουν ποσά μεγαλύτερα του μέσου όρου.

•• Εσωτερική σύγκλιση (διαφορές μεταξύ δικαιούχων μιας χώρας ως προς το ποσό ενίσχυσης ανά εκτάριο): Τα κράτη μέλη που διατηρούν ενισχύσεις οι οποίες βασίζονται σε ιστορικά δικαιώματα πρέπει να στραφούν προς περισσότερο ομοιόμορφα επίπεδα των βασικών ενισχύσεων ανά εκτάριο. Μπορούν να επιλέξουν διάφορες λύσεις: να εφαρμόσουν εθνική ή περιφερειακή προσέγγιση (με βάση διοικητικά ή γεωργικά κριτήρια)·για να επιτύχουν ένα περιφερειακό ή εθνικό ποσοστό μέχρι το 2019. Τα κράτη μέλη έχουν επίσης το δικαίωμα να χορηγούν αναδιανεμητική ενίσχυση για τα πρώτα εκτάρια, για την οποία μπορούν να λάβουν μέχρι και το 30% των εθνικών κονδυλίων και να το αναδιανείμουν σε γεωργούς για τα πρώτα τους 30 εκτάρια (ή μέχρι τον μέσο όρο της έκτασης των εκμεταλλεύσεων σε κράτος μέλος εάν οι εκτάσεις τους ξεπερνούν τα 30 εκτάρια). m

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 23

τ

Νέες ασθένειες των φυτών

Xyllela fastidiosa: ένας νέος εχθρός για τα ελαιόδεντρα

Η ΕΜΦΆΝΙΣΗ ΤΟΥ ΒΑΚΤΗΡΊΟΥ

Xylella fastidiosa ΓΙΑ ΠΡΏΤΗ ΦΟΡΆ ΣΤΗΝ ΕΥΡΏΠΗ

Ένα νέο σοβαρό παθογόνο των φυτών προ των πυλών;

Η εμφάνιση του βακτηρίου καραντίνας Xylella fastidiosa στη γειτονική μας Ιταλία, εύλογα προκαλεί έντονη ανησυχία και στη χώρα μας για τις ζημιές που μπορεί να προκαλέσει αυτό το παθογόνο εάν οι αρχές δεν καταφέρουν να σταματήσουν την εξάπλωσή του. Είναι η πρώτη φορά που το καταστρεπτικό αυτό βακτήριο αναφέρεται στην Ευρώπη, και επιπλέον η πρώτη φορά που καταγράφονται προσβολές από αυτό σε ελαιόδεντρα σε παγκόσμια κλίμακα, υποδεικνύοντας πιθανότατα την εμφάνιση ενός νέου στελέχους του βακτηρίου, που μένει στους ερευνητές να ταυτοποιήσουν. Αν και η επιβεβαίωση της ασθένειας έγινε γνωστή μόλις στα μέσα Οκτωβρίου από την EPPO, η είσοδος του παθογόνου στην Ιταλία μάλλον δεν είναι πρόσφατη. Η ίδια έκθεση αναφέρει ακόμη ότι εκτός από τα ελαιόδεντρα, η ασθένεια εντοπίστηκε και σε αμυγδαλιές και πικροδάφνες που βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση από τα μολυσμένα ελαιόδενδρα της Νότιας Ιταλίας.

Οι ασθένειες που προκαλεί Το βακτήριο υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια στην Αμερική, προκαλώντας σοβαρές ζημιές σε αμπέλια (ασθένεια Pierce), εσπεριδοειδή (ποικιλοχρωματική χλώρωση, citrus variegated chlorosis) και πυρηνόκαρπα (προκαλεί μια αδροβακτηρίωση), ενώ προσβάλει πολλά άλλα καλλιεργούμενα φυτά, διάφορα καλλωπιστικά (ιδιαίτερα την πικροδάφνη) αλλά και δασικά ή και ζιζάνια. Το παθογόνο εμφανίζει πολλά στελέχη και έχει ευρύτατο κύκλο ξενιστών, προσβάλλοντας πάνω από 100 είδη από 28 οικογένειες. Σ’ αυτούς περιλαμβάνονται και πολλά συνήθη ζιζάνια τα οποία δεν εμφανίζουν τυπικά συμπτώματα προσβολής, αποτελούν όμως εστίες διαχείμασης του βακτηρίου από τις οποίες με τα έντομα μολύνονται τα καλλιεργούμενα φυτά. Στην Αμερική, αλλά και στην Ασία που εντοπίσθηκε αργότερα, έχει μέχρι σήμερα προκαλέσει ζημιές σε μεγάλες εκτάσεις ιδιαίτερα αμπελιών και εσπεριδοειδών, επιφέροντας σημαντικές απώλειες στο γεωργικό τομέα και στην οικονομία.

24 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

© ΑγροΤύπος

© ΑγροΤύπος



Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 25

τ

Νέες ασθένειες των φυτών

Το βακτήριο Η Xylella fastidiosa είναι ένα αρνητικό κατά Gram βακτήριο, η δράση του οποίου εντοπίζεται στα αγγεία του ενεργού ξύλου, κάνοντας δύσκολο πολλές φορές τον εντοπισμό του. Μετά τη μόλυνση του φυτού, πολλαπλασιάζεται μέσα σ΄ αυτό και φράσσει τα αγγεία του ξύλου, περιορίζοντας την τροφοδοσία του προσβεβλημένου φυτού με νερό και θρεπτικά στοιχεία. Οι υψηλές θερμοκρασίες ευνοούν τον πολλαπλασιασμό του βακτηρίου, με άριστη θερμοκρασία ανάπτυξης τους 26-28°C, ενώ οι χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα την περιορίζουν. Σε περιοχές με ήπιους χειμώνες οι προσβολές είναι περισσότερο εκτεταμένες καθώς οι θερμοκρασίες που επικρατούν ευνοούν την απρόσκοπτη ανάπτυξή του. Η μετάδοσή του από τα ασθενή στα υγιή φυτά γίνεται με μυζητικά έντομα-φορείς που ανήκουν κυρίως στις οικογένειες Cicadellidae και Cercopidae, ενώ μετάδοση του βακτηρίου από περιοχή σε περιοχή γίνεται με τη μεταφορά μολυσμένου πολλαπλασιαστικού υλικού.

Τι συνέβη στην Ιταλία Όπως αναφέρθηκε ήδη, παρατηρήθηκε μια περίεργη ασθένεια σε ελαιόδενδρα. Στην αρχή, οι προσβολές ήταν σποραδικές, ωστόσο σύντομα η ασθένεια εξαπλώθηκε σε μια έκταση συνολικά 8.000 στρεμμάτων όπου καλλιεργούνται δεκάδες χιλιάδες ελαιόδεντρα, στην Απουλία και ιδίως στην επαρχία του Lecce. Οι παραγωγοί της περιοχής αυτής, έτσι, έρχονται αντιμέτωποι με τις σοβαρές συνέπειες της επιδημίας αδυνατώντας να εξασφαλίσουν το εισόδημά τους, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που είναι αναγκασμένοι να ξεριζώσουν τα ελαιόδεντρά τους. Το εύρος της καταστροφής αλλά και η ταχύτητα εξάπλωσης της ασθένειας έχει αναστατώσει τους παραγωγούς και τις αρμόδιες υπηρεσίες, όχι μόνο για τις καταστροφές που έχουν ήδη προκληθεί αλλά κυρίως για τις διαστάσεις που ενδέχεται να πάρει η επιδημία, σε γειτονικές περιοχές της Απουλίας, στην υπόλοιπη Ιταλία και στην Ευρώπη γενικότερα. Οι Ιταλοί φυτοπαθολόγοι μόλις πολύ πρόσφατα ταυτοποίησαν το παθογόνο αλλά επισημαίνουν ότι η είσοδός του στη χώρα μάλλον δεν είναι πρόσφατη και αποδίδουν την εξάπλωση της ασθένειας στις ήπιες καιρικές συνθήκες που επικράτησαν τους τελευταίους μήνες στην περιοχή του Salento καθώς και στην περιορισμένη φροντίδα των ελαιώνων από τους παραγωγούς σε θέματα φυτοπροστασίας που δημιούργησαν ευνοϊκές συνθήκες για τον πολλαπλασιασμό του εντόμου-φορέα, που πιθανολογούν ότι είναι το τζιτζικάκι Homalodisca vitripennis.

Συμπτώματα στην ελιά Τα προσβεβλημένα δέντρα εμφανίζουν μειωμένη ανάπτυξη, γίνονται καχεκτικά και προοδευτικά ξηραίνονται. Χαρακτηριστικά, από τη στιγμή που το βακτήριο εγκατα26 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

σταθεί στα αγγεία του ξύλου των δέντρων, πολλαπλασιάζεται με τέτοιους ρυθμούς που μετά την πάροδο πέντε ετών ολόκληρο το δέντρο νεκρώνεται. Τα συμπτώματα αρχικά εμφανίζονται επάκρια σε μεμονωμένα φύλλα, με τη μορφή χλωρώσεων που μετέπειτα εξελίσσονται σε ξηράνσεις. Εξαπλώνονται στη συνέχεια σε ολόκληρα κλαδιά και προοδευτικά καταλήγουν στο «στέγνωμα» ολόκληρων των δέντρων. Τα προσβεβλημένα ελαιόδεντρα γίνονται πιο εμφανή κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και στις αρχές του φθινοπώρου, όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες οπότε και οι ανάγκες για τροφοδοσία της κόμης με νερό είναι εντονότερες.

Επίλογος Τα μέτρα φυτουγειονομικού ελέγχου που καλούνται να τηρούν οι χώρες στην εμπορία και διακίνηση φυτών και φυτικού υλικού έχουν σα σκοπό τον περιορισμό της εξάπλωσης των μολυσματικών ασθενειών πέραν των εστιών της παρουσίας του. Αυτά τα μέτρα έχουν ιδιαίτερη σημασία στην περίπτωση της Xylella fastidiosa, αφού το συγκεκριμένο βακτήριο προσβάλει πολλά διαφορετικά είδη φυτών και έχει πολυάριθμους ενδιάμεσους ξενιστές. Οι αρμόδιες αρχές της χώρας μας, μετά τα ανησυχητικά μηνύματα από τη Νότια Ιταλία, θα πρέπει να εντείνουν τους ελέγχους. Χρειάζεται επίσης περαιτέρω έρευνα γύρω από το ιδιαίτερα επιβλαβές αυτό βακτήριο και ιδιαίτερα να ταυτοποιηθούν τα στελέχη που προσβάλλουν τα ελαιόδενδρα καθώς και να εντοπισθούν τα έντομα-φορείς αλλά και οι ενδιάμεσοι ξενιστές του στις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Μόνο όταν διασαφηνισθούν όλα αυτά θα είναι δυνατή η ανακοπή της εξάπλωσης της ασθένειας με χημικά ή και βιολογικά μέσα εναντίον των εντόμων-φορέων και των ζιζανίων-ξενιστών. Μέχρι τότε, όπως και πάντοτε, οι ελαιοκαλλιεργητές θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί με το πολλαπλασιαστικό υλικό που χρησιμοποιούν, το οποίο θα πρέπει να είναι πιστοποιημένο και να μην προέρχεται από μολυσμένες περιοχές. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ 1. EPPO Data Sheets on Quarantine Pests (EU Directive 77/93) 2. EPPO Reporting service, First report of Xylella fastidiosa in Italy 2013/184 3. A.H. Purcell, S.R. Saunders, M. Hendson, M.E. Grebus, and M.J. Henry 1999. Causal Role of Xylella fastidiosa in Oleander Leaf Scorch Disease.

The American Phytopathological Society 89: 53-58 4. M. Saponari1, D. Boscia, F. Nigro and G.P. Martelli 2013. Identification of DNA sequences related to Xylella fastidiosa in oleander, almond and olive trees exhibiting leaf scortch symptoms in Apulia (Southern Italy). Journal of Plant Pathology (online paper) 5. J.D. Janse and A. Obradovic 2010. Xylella fastidiosa its biology, diagnosis, control and risks. Journal of Plant Pathology 92: 35-48 6. Krugner R., Johnson M.W., Chen J., 2010. Evaluation of pathogenicity and insect transmission of Xylella fastidiosa strains to olive plants. California Olive Committee. Final Report 2010. m

© ΑγροΤύπος

τ

Επενδύσεις στον αγροτικό τομέα

Μεταποίηση: γάλα, μέλι, κρέας

ΥπΑΑΤ

ΟΙ ΕΠΕΝΔΎΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΈΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΊΗΣΗΣ, «ΜΟΧΛΌΣ» ΑΝΆΠΤΥΞΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΊΑ Πάνω από 45 επενδυτικά σχέδια σ’ όλη τη χώρα, συνολικού εγκεκριμένου προϋπολογισμού περίπου 60 εκ. €, στους τομείς του κρέατος, του γάλακτος και του μελιού, έχουν ήδη λάβει οριστική έγκριση. Οι επενδύσεις αυτές, σε συνδυασμό με άλλες πρωτοβουλίες που παίρνει το υπουργείο, στοχεύουν στην ανάδειξη της κτηνοτροφίας σε πρωταγωνιστή του πρωτογενούς τομέα.

Η ελληνική κτηνοτροφία, αυτός ο τόσο καταξιωμένος στη συνείδηση όλων μας κλάδος της πρωτογενούς παραγωγής, με τα παραδοσιακά εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα της, που παράγονται επί αιώνες τώρα με το μεράκι πολλών γενεών Ελλήνων, επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥπΑΑΤ), ιδιαίτερα τώρα στην «ανατολή» της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) 2014 – 2020. Από το ίδιο το ζωικό κεφάλαιο και όλα τα στάδια της εκτροφής του, τη μεταποίηση και τελικά τη διακίνηση των κτηνοτροφικών προϊόντων, το ΥπΑΑΤ καταρτίζει Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο για την κτηνοτροφία με επιμέρους δράσεις για καθένα από τους κλάδους της. Σημαντικές παράμετροι αυτού του σχεδίου είναι δράσεις που αφορούν στο ζωικό κεφάλαιο και την εκτροφή του όπως: προγράμματα διατήρησης παραδοσιακών ελληνικών φυλών εκτρεφόμενων ζώων, καταπολέμηση ασθενειών, όπως η ευλογιά των προβάτων, μείωση του κόστους των εισροών μέσα από την παραγωγή ελληνικών πρωτεϊνούχων ζωοτροφών ενισχύοντας την καλλιέργεια των ψυχανθών, επίλυση του προβλήματος ορισμού των ελληνικών βοσκοτόπων στη νέα ΚΑΠ, απλοποίηση αδειοδότησης κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, ίδρυση κτηνοτροφικών πάρκων κ.α. Παράλληλα όμως 28 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

μέσα από τη στήριξη επενδυτικών σχεδίων στο δευτερογενή τομέα της μεταποίησης των ζωικών προϊόντων, το ΥπΑΑΤ επιδιώκει να αναδείξει την ποιότητα ως το συγκριτικό πλεονέκτημα της ελληνικής κτηνοτροφίας.

Η μεταποίηση βασική παράμετρος του στρατηγικού σχεδίου Έχοντας κάνει την ποιότητα των κτηνοτροφικών μας προϊόντων «διαβατήριο» για τη διείσδυσή τους στις αγορές του εξωτερικού και ακολουθώντας τα επιτυχημένα παραδείγματα της φέτας και της ελληνικής γιαούρτης, το ΥπΑΑΤ έχει καταστήσει το δευτερογενή τομέα της μεταποίησης βασική παράμετρο του στρατηγικού του σχεδίου τόσο για την κτηνοτροφία, όσο και για τη γεωργία. Στο πλαίσιο αυτό το ΥπΑΑΤ μέσα από το μέτρο 123Α (Επενδύσεις στη μεταποίηση και την εμπορία τροφίμων) χρηματοδοτεί επενδυτικά σχέδια μεταποίησης σε όλη την ελληνική επικράτεια που αφορούν συνολικά τον πρωτογενή τομέα, ενώ ειδικά για τη ζωική παραγωγή χρηματοδοτούνται επενδυτικά σχέδια σε «νευραλγικούς» τομείς όπως κρέας, γάλα, μέλι κ.α. Με τον τρόπο αυτό ενισχύονται με σημαντικά ποσά διάφορες επενδύσεις όπως: εκσυγχρονισμός

© ΑγροΤύπος

Εικόνα 1. Εγκεκριμένες (17/11/2013) επενδύσεις μεταποίησης στους τομείς γάλακτος, μελιού και κρέατος.

υφιστάμενων σφαγείων, ώστε να πληρούν τις απαιτήσεις για τη βιολογική κτηνοτροφία, τυποποιητήρια κρέατος, μονάδες αδρανοποίησης παραπροϊόντων και υποπροϊόντων σφαγής, μικρού και μεσαίου μεγέθους γαλακτοβιομηχανίες και τυροκομεία κ.α. Στόχος του ΥπΑΑΤ, μέσα από τη σημαντική στήριξη που παρέχει στις μεταποιητικές αυτές μονάδες, είναι η αύξηση της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων τους, μέσα από την υιοθέτηση και ανάπτυξη καινοτομιών και τεχνολογικού εξοπλισμού, η βελτίωση και ανάδειξη της ποιότητας, καθώς επίσης και της υγιεινής και ασφάλειας των προϊόντων τους. Ήδη, μέχρι σήμερα στους τομείς του κρέατος, του γάλακτος και του μελιού έχουν λάβει οριστική έγκριση πάνω από 45 επενδυτικά σχέδια σε όλο το μήκος της Ελληνικής επικράτειας (Εικόνα 1) συνολικού εγκεκριμένου προϋπολογισμού περίπου 60 εκ. € και δημόσιας δαπάνης περίπου 29 εκ. €. Μάλιστα, το ΥπΑΑΤ αναγνωρίζοντας το μεγάλο πρόβλημα της ρευστότητας που αντιμετωπίζουν οι συγκεκριμένες επιχειρήσεις στη σημερινή δύσκολη οικονομική συγκυρία, προκειμένου να ολοκληρώσουν τις επενδύσεις τους, δημιούργησε το Ταμείο Αγροτικής Επιχειρηματικότητας (ΤΑΕ), το οποίο ξεκίνησε ήδη τις εργασίες του πριν από λίγες ημέρες. Το σημαντικό αυτό χρηματοδοτικό εργαλείο, συνολικού διαθέσιμου κεφαλαίου ύψους 253 εκ. €, θα παρέχει δάνεια με ιδιαίτερα ελκυστικά επιτόκια, πολύ χαμηλότερα από εκείνα που δίνονται σήμερα στην τραπεζική αγορά, σε αγρότες και επενδυτές με εγκεκριμένες δράσεις, τόσο στα σχέδια μεταποίησης του Μέτρου 123Α, αλλά και στα Σχέδια Βελτίωσης τμήμα των οποίων στηρίζουν και κτηνοτροφικές δραστηριότητες. Η ελληνική κτηνοτροφία μπορεί να αναδειχτεί από «αχίλλειος πτέρνα» σε πρωταγωνιστή του πρωτογενούς μας τομέα. Αυτό όμως μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν εκμεταλλευτεί την ασύγκριτη ποιότητά της. Εάν καταφέρει αυτή την ποιότητα να τη μεταποιήσει, να τη συσκευάσει, να την τυποποιήσει και να την προωθήσει οργανωμένα στις μεγάλες αγορές του εξωτερικού. Πιστό στο στρατηγικό του στόχο για μεταστροφή από μια γεωργία χαμηλού κόστους σε μια γεωργία ποιότητας, το ΥπΑΑΤ στηρίζει, μέσα από τα σχέδια μεταποίησης της ζωικής παραγωγής, σημαντικές επενδυτικές προσπάθειες σε όλη τη χώρα,

© ΑγροΤύπος

συμβάλλοντας σημαντικά, τόσο στην αύξηση της απασχόλησης στις αγροτικές περιοχές, όσο και στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων που παράγει η ελληνική κτηνοτροφία. Για τις επενδύσεις στον τομέα της μεταποίησης των ζωικών προϊόντων ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κ. Αθανάσιος Τσαυτάρης δήλωσε: «Οι βιομηχανίες μεταποίησης ζωικών προϊόντων αποτελούν σημαντικό κρίκο στην αλυσίδα παραγωγής που συνδέει τα πρωτογενή προϊόντα του τομέα της κτηνοτροφίας με τους καταναλωτές. Οι αγρότες αλλά και οι κτηνοτρόφοι χρειάζονται τη μεταποιητική βιομηχανία, αλλά και η μεταποιητική βιομηχανία χρειάζεται την πρώτη ύλη του πρωτογενούς τομέα. Πρέπει να πάνε μαζί χέρι-χέρι, ενώ σύντομα θα χρειαστούν οι συνέργειες τους για να ικανοποιήσουμε τις προτιμήσεις (βιολογικά, παραδοσιακά, ντόπια - φρέσκα προϊόντα, κ.α.) και τις απαιτήσεις της γαστρονομίας και του τελικού καταναλωτή. Οι επενδύσεις στον τομέα της μεταποίησης ζωικών προϊόντων που ενισχύονται σε όλη την ελληνική Περιφέρεια από τα προγράμματα που υλοποιούμε στο ΥπΑΑΤ, θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη όλης της υπαίθρου, συμβάλλοντας στην αναζωογόνησή της, στην ενίσχυση της απασχόλησης και στην αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας, που αποτελεί σήμερα το πλέον οξυμένο κοινωνικό μας πρόβλημα. Οι καινοτόμες και πρωτοπόρες μεταποιητικές βιομηχανίες ζωικών προϊόντων, ενισχύουν διαρκώς τις εξαγωγές της Ελληνικής κτηνοτροφίας αναδεικνύοντας την αδιαμφισβήτητη ποιότητα των προϊόντων της». m



Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 29

τ

Οι προμηθευτές ενημερώνουν

Η εταιρεία Γαβριήλ προτείνει τα λιπάσματα υψηλής τεχνολογίας Nutrimore Οικονομική λίπανση η οποία ταυτόχρονα θα είναι ποιοτική και αποτελεσματική, αναζητά ο Έλληνας αγρότης και αυτή δεν «κρύβεται» στο φθηνό σακί. Ένα λίπασμα είναι πραγματικά οικονομικό όταν είναι πυκνό, έχει μειωμένες απώλειες και παρέχει παρατεταμένη θρέψη. Η εταιρεία Γαβριήλ προτείνει τα λιπάσματα υψηλής τεχνολογίας Nutrimore με παρεμποδιστή ουρεάσης Agrotain και εγγυάται αποτελεσματική και ταυτόχρονα οικονομική λίπανση.

•• Τα Nutrimore έχουν μηδενικές απώλειες αζώτου. Περιέχουν αμμωνιακό - σταθερό άζωτο και σταθεροποιημένο ουρεϊκό. Δεν περιέχουν καθόλου νιτρικό άζωτο το οποίο συνήθως ξεπλένεται πριν φτάσει στα φυτά. Έτσι, παρέχουν περισσότερο άζωτο, για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και με ομαλό ρυθμό.

•• Στα Nutrimore o φώσφορος είναι πάνω από 95% υδατοδιάλυτος άρα άμεσα αφομοιώσιμος από τα φυτά σε αντίθεση με άλλα λιπάσματα που περιέχουν μικρότερο ποσοστό υδατοδιαλυτού φωσφόρου ή ακόμα και αδιάλυτους φωσφορίτες.

•• Περιέχουν κάλιο 100% υδατοδιαλυτό από θειϊκό ή χλωριούχο κάλιο.

•• Τα Nutrimore έχουν πλήρη γκάμα και υπάρχει ο κατάλληλος τύπος για κάθε καλλιέργεια προσαρμοσμένος στα Ελληνικά δεδομένα.

•• Υπάρχει η δυνατότητα εμπλουτισμού τους με Μαγνήσιο καθώς και ιχνοστοιχεία όπως Ψευδάργυρο, Βόριο και Σίδηρο, ώστε με μία εφαρμογή να καλύπτονται σύνθετες ανάγκες θρέψης. Μπορεί να γίνει ακόμα και παραγωγή «τύπων κατά παραγγελία» για εύστοχη λίπανση που μπορεί να καλύψει και την πιο απαιτητική ανάγκη.

•• Τα Nutrimore τέλος δίνουν τη δυνατότητα για επιλογή πυκνών τύπων λιπάσματος και χρήση 30-40% λιγότερων κιλών λιπάσματος σε σύγκριση με αραιούς τύπους. Για παράδειγμα 20 κιλά Nutrimore 30-15-0 αντικαθιστούν 30 κιλά 20-10-0. Την ίδια στιγμή προκύπτει όφελος από μειωμένα εργατικά, μειωμένα έξοδα μεταφοράς και αποθήκευσης, κέρδος σε χρόνο και χρήμα. Το κόστος της λίπανσης μειώνεται πραγματικά κατά 15-20%. Τα Nutrimore παρέχουν ιδανική θρέψη και τα φυτά το ανταποδίδουν με αυξημένη παραγωγή ποσοτικά και βελτιωμένη ποιοτικά.

Σκεφθείτε κάτι περισσότερο από λίπανση. Σκεφθείτε Nutrimore.

Η BASF παρουσίασε το νέο κλειστό σύστημα μετάγγισης προϊόντων φυτοπροστασίας στην έκθεση Agritechnica Στη Διεθνή Έκθεση για τα Αγροτικά Μηχανήματα και τον Αγροτικό Εξοπλισμό, που πραγματοποιήθη30 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

κε στο Αννόβερο από τις 12 έως τις 16 Νοεμβρίου 2013, ο Τομέας Προϊόντων Φυτοπροστασίας της BASF παρουσίασε το ezi-connect™, το νέο σύστημα μετάγγισης προϊόντων φυτοπροστασίας. Με τη νέα τεχνολογία, τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα μπορούν να μεταφερθούν απευθείας από το δοχείο στον ψεκαστήρα μέσω ενός κλειστού συστήματος, παρέχοντας έναν ευκολότερο και ασφαλέστερο τρόπο διαχείρισης της διαδικασίας για τον χρήστη, συμβάλλοντας επιπρόσθετα στην προστασία του περιβάλλοντος.

«Με αυτό το προϊόν, ικανοποιούμε τις προσδοκίες και τις ανάγκες των αγροτών για ένα σύγχρονο σύστημα μετάγγισης. Οι παραγωγοί επιθυμούν, πάνω από όλα, έναν εύκολο χειρισμό των προϊόντων φυτοπροστασίας, που σημαίνει καμία διαρροή, καμία επαφή με τα προϊόντα καθώς και ακρίβεια στη δοσολογία», δήλωσε ο Robert Huber, υπεύθυνος του τμήματος Ανάπτυξης Συσκευασιών του Τομέα Προϊόντων Φυτοπροστασίας της BASF. «Αυτά τα συμπεράσματα προέρχονται από έρευνες που διεξάγουμε εκτενώς σε συνεργασία με τους αγρότες και τα αποτελέσματα των οποίων μετατρέπουμε σε εφαρμόσιμες λύσεις». Το μυστικό του ezi-connect™ είναι ο συζευκτήρας, ο οποίος κουμπώνει στο βιδωτό καπάκι και εξασφαλίζει ένα κλειστό σύστημα καθ’ όλη τη διαδικασία μετάγγισης. Το σύστημα πληροί το Πρότυπο IS 63 Industry Standard και μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα τυποποιημένα δοχεία. Η BASF σχεδιάζει να προωθήσει το ezi-connect™ σε επιλεγμένες Ευρωπαϊκές χώρες την περίοδο 2015-2016. «Με την εισαγωγή του ezi-connect™, η BASF θα μετατρέψει όλα τα βιδωτά πώματα των δοχείων της των 1, 5 και 10 λίτρων στο νέο σύστημα. «Αν και είναι απόφαση του παραγωγού να χρησιμοποιήσει αυτό το σύστημα στις εργασίες του, είμαστε βέβαιοι ότι τα οφέλη του ezi-connect™ θα αναγνωριστούν και θα υιοθετηθούν. Είναι μια ακόμη επιλογή για να εξασφαλιστεί μια βιώσιμη αγροτική διαχείριση» εξήγησε ο Δρ. Juan Sasturain, διευθυντής του τμήματος Αειφορίας και Προϊοντικής Ευθύνης του Τομέα Προϊόντων Φυτοπροστασίας της BASF. m

© ΑγροΤύπος



τ

Φυτοπροστατευτικά Προϊόντα

Νέο σύστημα σήμανσης

ΝΈΟ ΣΎΣΤΗΜΑ ΣΉΜΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΣΚΕΥΑΣΜΆΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΏΝ ΠΡΟΪΌΝΤΩΝ Π. Βαχαμίδης & Κ.Ν. Γιαννοπολίτης

Με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1272/2008 καθιερώνεται στην ΕΕ το Παγκόσμιο Εναρμονισμένο Σύστημα (GHS) ταξινόμησης και σήμανσης των χημικών ουσιών και τα γνωστά μας σύμβολα τοξικότητας των φυτοφαρμάκων σε πορτοκαλί φόντο (νεκροκεφαλή, σταυρός Αγίου Ανδρέα κ.λπ.) αντικαθίστανται με τα εικονογράμματα GHS ενώ θα εμφανίζονται και οι προειδοποιητικές λέξεις «Κίνδυνος» ή «Προσοχή» στην ετικέτα των σκευασμάτων. Το νέο σύστημα σήμανσης εφαρμόζεται ήδη και στη χώρα μας σε νέες εγκρίσεις που χορηγούνται τελευταία και πρόκειται να επεκταθεί σταδιακά και στις παλαιότερες εγκρίσεις μέχρι τις 1/6/2015 οπότε καταργείται το παλαιό σύστημα σήμανσης.

Χρονοδιάγραμμα εφαρμογής του νέου Κανονισμού Ο Κανονισμός CLP βρίσκεται ήδη σε ισχύ από το 2009, αλλά έως τώρα είναι ακόμα προαιρετικός για την ταξινόμηση, επισήμανση και συσκευασία των φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων. Εξαίρεση αποτελεί η ταξινόμηση των δραστικών ουσιών, η οποία από 1/12/2010 πραγματοποιείται με την οδηγία 67/548/ΕΟΚ όπως τροποποιήθηκε, αλλά και με τον Κανονισμό CLP. Η ισχύουσα νομοθεσία στη χώρα μας (Κ.Υ.Α. 265/2002, ΦΕΚ1214Β) για τα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα θα σταματήσει να εφαρμόζεται από 1/6/2015, οπότε και η ταξινόμηση, επισήμανση και συσκευασία τους θα γίνεται αποκλειστικά όπως ορίζεται από τον Κανονισμό CLP. Ως τότε όμως, ο συγκεκριμένος κανονισμός θα έχει προαιρετικό χαρακτήρα. Επίσης, τα μείγματα που ταξινομούνται, επισημαίνονται και συσκευάζονται σύμφωνα με την οδηγία 1999/45/ ΕΚ και διατίθενται ήδη στην αγορά πριν από την 1/6/2015, δε χρειάζεται να αναεπισημαίνονται και να ανασυσκευάζονται σύμφωνα με τον Κανονισμό CLP πριν από την 1/6/2017.

Εικόνα 1. Αντιστοιχία των παλαιών σημάτων τοξικότητας με τα νέα εικονογράμματα

  

32 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο και ήδη χρησιμοποιείται ως βάση σε διεθνείς και εθνικούς κανονισμούς μεταφοράς επικίνδυνων εμπορευμάτων.



Ο Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1272/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 2008 που είναι γνωστός ως Κανονισμός CLP (ClassificationLabeling-Packaging), έρχεται να αντικαταστήσει την προηγούμενη νομοθεσία (οδηγίες 67/548/ΕΟΚ και 1999/45/ΕΚ) σχετικά με την ταξινόμηση, επισήμανση και συσκευασία των φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων. Στόχος αυτής της νομοθετικής πρωτοβουλίας είναι η εισαγωγή αλλαγών στις διαδικασίες ταξινόμησης, επισήμανσης και συσκευασίας των χημικών προϊόντων που να διευκολύνει το παγκόσμιο εμπόριο χημικών ουσιών και να εξασφαλίζει υψηλό επίπεδο προστασίας της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος. Ουσιαστικά, αυτός ο νέος κανονισμός προσπαθεί να ευθυγραμμίσει τις προηγούμενες νομοθεσίες της Ε.Ε. με το Παγκόσμια Εναρμονισμένο Σύστημα Ταξινόμησης και Επισήμανσης των Χημικών Ουσιών (GHS). Το GHS (Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals) είναι ένα σύστημα των Ηνωμένων Εθνών για την αναγνώριση των επικίνδυνων χημικών ουσιών και την ενημέρωση των χρηστών για τους κινδύνους που απορρέουν από τη χρήση τους, μέσω τυποποιημένων συμβόλων και φράσεων στις ετικέτες συσκευασίας και μέσω δελτίων δεδομένων ασφαλείας. Μέχρι στιγμής έχει υιοθετηθεί από

© ΑγροΤύπος

© ΑγροΤύπος

Η εφαρμογή Σύμφωνα με την εγκύκλιο 7923/87577/12.07.2013 του Υπ.Α.Α.Τ., διακρίνονται τρεις περιπτώσεις όσον αφορά την εφαρμογή του νέου κανονισμού: •• Σκευάσματα που ήδη κυκλοφορούν στην αγορά: Οι κάτοχοι αυτών των σκευασμάτων είναι υποχρεωμένοι μέχρι τις 31/3/2014 να αποστείλουν την προτεινόμενη από τους ίδιους ταξινόμηση, επισήμανση και συσκευασία, σύμφωνα με τον Κανονισμό CLP. Τονίζεται όμως ότι η τροποποίηση θα αφορά τις φράσεις και τα σύμβολα κινδύνου που καλύπτονται από τον εν λόγω Κανονισμό. Οι λοιπές φράσεις που υπάρχουν στην απόφαση χορήγησης άδειας διάθεσης στην αγορά και οι οποίες απορρέουν από την οδηγία 91/414/ ΕΟΚ ή έχουν προστεθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες, θα παραμένουν αυτούσιες χωρίς καμία αλλαγή στην ετικέτα.

•• Σκευάσματα που βρίσκονται ήδη υπό αξιολόγηση για έγκριση: Αν η αίτηση περιλαμβάνει την ταξινόμηση, επισήμανση και συσκευασία του σκευάσματος σύμφωνα με την Κ.Υ.Α.

265/2002 (ΦΕΚ1214Β), τότε το σκεύασμα θα λάβει την έγκριση, αλλά ο κάτοχος θα υποχρεωθεί στη συνέχεια να κάνει τροποποίηση, όπως αναφέρεται στην πρώτη περίπτωση. Αν όμως έχει γίνει εφαρμογή του νέου κανονισμού δε θα απαιτηθούν περαιτέρω διαδικασίες μετά την έγκριση.

•• Νέες αιτήσεις για την έγκριση σκευασμάτων: Από



Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 33

τ

Φυτοπροστατευτικά Προϊόντα

1/1/2014 θα είναι υποχρεωτική η ταξινόμηση, επισήμανση και συσκευασία των νέων σκευασμάτων βάσει του Κανονισμού CLP, ωστόσο, μέχρι τότε οι εγκρίσεις θα μπορούν να γίνονται και με την παλιά νομοθεσία.

Αποθέματα φυτοφαρμάκων με την παλιά σήμανση Στην περίπτωση που υπάρχουν στις αποθήκες αποθέματα σκευασμάτων με την παλιά σήμανση, μετά και την οριστική εφαρμογή του Κανονισμού CLP (1/6/2015), τότε υπάρχει και πάλι η δυνατότητα διάθεσής τους στην αγορά. Ειδικότερα, τα σκευάσματα με ημερομηνία παρασκευής πριν τις 1/6/2015 θα μπορούν να διατίθενται από τα καταστήματα εμπορίας γεωργικών φαρμάκων μέχρι τις 1/6/2017, ανάλογα βέβαια και με την ημερομηνία λήξης τους.

Διαφορές στη σήμανση σε σχέση με την παλιά νομοθεσία Μερικές από τις εμφανείς αλλαγές που υπάρχουν στις νέες ετικέτες σήμανσης είναι οι εξής: •• Καταρχήν τα παλιά πορτοκαλί σύμβολα κινδύνου αντικαθίστανται πλέον από τα εικονογράμματα GHS. Τα νέα εικονογράμματα έχουν σχήμα κόκκινου ρόμβου σε λευκό φόντο. Η εικόνα τους φέρει ένα σύμβολο προειδοποίησης και συγκεκριμένα χρώματα, τα οποία αποσκοπούν στο να ενημε-

Εικονόγραμμα GHS

ρώνουν για τη βλάβη που μπορεί να προκαλέσει μια ουσία ή ένα μείγμα στην υγεία του ανθρώπου ή στο περιβάλλον.

•• Οι φράσεις ειδικών κινδύνων «R» έχουν αντικατασταθεί πλέον από τις δηλώσεις επικινδυνότητας «H». Στη συγκεκριμένη περίπτωση αν και αλλάζουν οι κωδικοί των φράσεων, οι φράσεις σε αρκετές περιπτώσεις διαφέρουν ελάχιστα ή καθόλου. Για παράδειγμα, ο παλιός κωδικός «R22», αλλά και ο νέος «Η302» αντιστοιχούν στη φράση: «Επιβλαβές σε περίπτωση κατάποσης».

•• Οι δηλώσεις προφύλαξης που συμβολίζονταν με το γράμμα «S» έχουν αντικατασταθεί από το γράμμα «P», σύμφωνα με τον Κανονισμό CLP. Όπως και στην περίπτωση των δηλώσεων επικινδυνότητας έτσι και εδώ υπάρχουν αρκετές ομοιότητες ανάμεσα στην παλιά και νέα νομοθεσία. Για παράδειγμα, ο παλιός κωδικός «S1/2», αλλά και ο νέος «P405/102» αντιστοιχούν στην ίδια φράση: «Φυλάξτε το κλειδωμένο και μακριά από παιδιά».

•• Με βάση το νέο κανονισμό έχει προστεθεί επιπλέον και η λεγόμενη ««Προειδοποιητική λέξη», η οποία υποδεικνύει το σχετικό επίπεδο σοβαρότητας των κινδύνων, ώστε να προειδοποιείται ο χρήστης για το δυνητικό κίνδυνο. Η σοβαρότητα του κινδύνου διαχωρίζεται ουσιαστικά σε τρία επίπεδα: α) όταν αναγράφεται η λέξη «Κίνδυνος» υποδεικνύονται οι σοβαρότερες κατηγορίες κινδύνου, β) όταν αναγράφεται η λέξη «Προσοχή» υποδεικνύονται ενδιάμεσης σοβαρότητας κατηγορίες κινδύνου και γ) όταν δεν αναγράφεται μια από τις δύο προειδοποιητικές λέξεις υποδεικνύονται οι λιγότερο σοβαρές κατηγορίες κινδύνου. m

Τάξη και κατηγορία κινδύνου

Σύμβολο: νεκροκεφαλή με διασταυρούμενα οστά

Οξεία τοξικότητα (από του στόματος, δια του δέρματος, δια της εισπνοής), κατηγορίες κινδύνου 1, 2, 3

Σύμβολο: διάβρωση

Διάβρωση του δέρματος, κατηγορίες κινδύνου 1A, 1B, 1C Σοβαρή οφθαλμική βλάβη, κατηγορία κινδύνου 1

Σύμβολο: θαυμαστικού

Σύμβολο: κίνδυνος για την υγεία

Σύμβολο: περιβάλλον

34 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Οξεία τοξικότητα (από του στόματος, δια του δέρματος, δια της εισπνοής), κατηγορία κινδύνου 4 Ερεθισμός του δέρματος, κατηγορία κινδύνου 2 Ερεθισμός των οφθαλμών, κατηγορία κινδύνου 2 Ευαισθητοποίηση του δέρματος, κατηγορία κινδύνου 1 Ειδική τοξικότητα σε όργανα-στόχους ύστερα από μία εφάπαξ έκθεση, κατηγορία κινδύνου 3 Ερεθισμός της αναπνευστικής οδού Ναρκωτική επίδραση Ευαισθητοποίηση του αναπνευστικού, κατηγορία κινδύνου 1 Μεταλλαξιγένεση των γεννητικών κυττάρων, κατηγορίες κινδύνου 1Α, 1Β, 2 Καρκινογένεση, κατηγορίες κινδύνου 1A, 1B, 2 Τοξικότητα στην αναπαραγωγή, κατηγορίες κινδύνου 1A, 1B, 2 Ειδική τοξικότητα σε όργανα-στόχους ύστερα από μία εφάπαξ έκθεση, κατηγορίες κινδύνου 1, 2 Ειδική τοξικότητα σε όργανα-στόχους ύστερα από επανειλημμένη έκθεση, κατηγορίες κινδύνου 1, 2 Κίνδυνος από αναρρόφηση, κατηγορία κινδύνου 1 Επικίνδυνο για το υδάτινο περιβάλλον — Οξύς κίνδυνος κατηγορίας 1 — Χρόνιος κίνδυνος κατηγοριών 1, 2

© ΑγροΤύπος

τ

Πρακτικά & Επίκαιρα

Καρποφόρα δένδρα, Χειμερινές επεμβάσεις φυτοπροστασίας Φυτόφθορα στη ροδακινιά

ΧΕΙΜΕΡΙΝΈΣ ΕΠΕΜΒΆΣΕΙΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ ΣΤΑ ΚΑΡΠΟΦΌΡΑ ΔΈΝΔΡΑ Βαχαμίδης Πέτρος

Εξώασκος στη ροδακινιά

ΜΗΛΟΕΙΔΉ & ΠΥΡΗΝΌΚΑΡΠΑ Καθαρισμός των δένδρων και ψεκασμός με χειμερινό πολτό Μετά την ολοκλήρωση της πτώσης των φύλλων, καλό είναι να γίνεται ένας καλός καθαρισμός των δένδρων από όλα τα προσβεβλημένα ή ξερά κλαδιά καθώς και η συλλογή των σάπιων ή μουμιοποιημένων καρπών, τα οποία στη συνέχεια θα πρέπει να απομακρύνονται από τον οπωρώνα και να καίγονται. Οι εργασίες αυτές θα πρέπει να γίνονται με ξηρό καιρό, όχι με βροχή, και αποσκοπούν στη μείωση των μολυσμάτων για την επόμενη περίοδο. Μετά την πλήρη είσοδο των δένδρων σε λήθαργο, εφόσον την προηγούμενη περίοδο υπήρχαν σοβαρές προσβολές από κοκκοειδή (ψώρες), αφίδες (μελίγκρες), τετρανύχους ή και άλλα έντομα, συνιστάται να γίνει ένας ψεκασμός του σκελετού των δένδρων με χειμερινό πολτό. Ο ψεκασμός αυτός συνιστάται εναντίον των αυγών και των άλλων διαχειμαζουσών μορφών των εντόμων και θα πρέπει να γίνεται σε ημέρες με καλό καιρό και μόνο εφόσον δεν υπάρχει κίνδυνος παγετού. Για ένα διάστημα πριν και 38 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

μετά τον ψεκασμό με χειμερινό πολτό δεν θα πρέπει να γίνει χρήση ορισμένων άλλων σκευασμάτων (π.χ. χαλκούχα) στον οπωρώνα (ακολουθήστε τις οδηγίες χρήσης που αναγράφονται στην ετικέτα του χειμερινού πολτού).

Φυτόφθορα Οι προσβολές από την ασθένεια (νεκρωτικές περιοχές στο φλοιό της βάσης του κορμού) συμβαίνουν προς τα τέλη του χειμώνα με αρχές της άνοιξης σε εδάφη με κακή αποστράγγιση, τα οποία «νεροκρατούν» ή πλημμυρίζουν με τις βροχοπτώσεις. Με την έναρξη της νέας βλαστικής περιόδου, τα επηρεασμένα δένδρα δεν «πετάνε» (νεκρά) ή δίνουν φτωχή βλάστηση (προσβεβλημένα). Στους οπωρώνες που υποφέρουν από την ασθένεια αυτή, θα πρέπει κατ’ αρχήν να παρθούν μέτρα για τη βελτίωση της στράγγισης του εδάφους και την αποφυγή ροής του νερού από τα προσβεβλημένα προς τα υγιή δένδρα. Τυχόν νεκρά δένδρα θα πρέπει να ξεριζωθούν και απομακρυνθούν. Πριν την φύτευση νέων δένδρων στη θέση τους θα πρέπει να γίνει απολύμανση του εδάφους. Για την εξυγίανση επηρεασμένων (μη νεκρών δένδρων), συνιστάται απομάκρυνση του χώματος γύρω από τον λαιμό τους μέχρι να φανούν οι κεντρικές ρίζες, αφαίρεση του προσβεβλημένου φλοιού και καμβίου με ζώνη 2 εκατ. υγιούς ιστού και επάλειψη με

© ΑγροΤύπος

Εξώασκος στη αμυγδαλιά

χαλκούχο σκεύασμα (βορδιγάλλεια πάστα). Για την προστασία των υγιών δένδρων που βρίσκονται γύρω από προσβεβλημένα δένδρα συνιστάται η επάλειψη του λαιμού με χαλκούχο σκεύασμα.

σβεβλημένων βλαστών σε όλη τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου.

Εξώασκος, Κορύνεο

Εκτός από τη μηλιά και αχλαδιά αποτελεί σοβαρό εχθρό και της ροδακινιάς, κυδωνιάς και δαμασκηνιάς. Για τον περιορισμό των ζημιών της ερχόμενης άνοιξης, αυτό που μπορεί να γίνει το χειμώνα είναι η αντιμετώπιση των χειμερινών αυγών τα οποία βρίσκονται σε κλάδους, βλαστούς και κυρίως σε ρωγμές, αδρές επιφάνειες του φλοιού, κοντά σε οφθαλμούς και σε άλλες προφυλαγμένες θέσεις. Κατά κανόνα όταν υπάρχουν υψηλές πυκνότητες χειμερινών αυγών στα δένδρα, αναμένονται και υψηλοί πληθυσμοί την επόμενη άνοιξη και θέρος. Οι ψεκασμοί την περίοδο αυτή (χειμώνας) γίνονται με παραφινέλαια και ορυκτέλαια. Η ευπάθεια των χειμερινών αυγών σε ορυκτέλαια αυξάνει, όσο πλησιάζει η εποχή εκκόλαψής τους. Η επέμβαση είναι απαραίτητη σε δένδρα που υπάρχουν περισσότερα από 1000 χειμερινά αυγά τετράνυχου ανά μέτρο καρποφόρου ξύλου και επιπλέον, ο ψεκασμός για να είναι αποτελεσματικός απαιτείται καλή διαβροχή των δένδρων. Δε θα πρέπει να γίνεται ψεκασμός όταν υπάρχει παγετός ή κίνδυνος παγετού.

Ο εξώασκος και το κορύνεο αποτελούν σημαντικό πρόβλημα κυρίως στη ροδακινιά και αμυγδαλιά. Ο εξώασκος προσβάλει τα φύλλα και σε έντονες περιπτώσεις προκαλεί φυλλόπτωση, η οποία οδηγεί σε εξασθένηση των δένδρων. Από την άλλη πλευρά, το κορύνεο προσβάλλει και τους βλαστούς προκαλώντας ξηράνσεις κλαδίσκων ή ακόμη και ξήρανση ολόκληρων δένδρων. Η καταπολέμησή τους γίνεται κατά το λήθαργο, μετά την πτώση των φύλλων και οπωσδήποτε πριν από τη διόγκωση των οφθαλμών. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν χαλκούχα σκευάσματα (π.χ. Βορδιγάλειος πολτός, οξυχλωριούχος χαλκός, χαλκός – υδροξείδιο κτλ), καθώς και σκευάσματα των δραστικών ουσιών dithianon, thiram και ziram. Οι ψεκασμοί αυτοί περιορίζουν επίσης τα μολύσματα της Μονίλιας, Κλαδοσπορίασης και διαφόρων βακτηριώσεων. Επίσης, συνιστάται η αφαίρεση και το κάψιμο των προ-

© ΑγροΤύπος

Κόκκινος τετράνυχος



Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 39

τ

Πρακτικά & Επίκαιρα

«Οι επεμβάσεις φυτοπροστασίας γίνονται πάντοτε με κατάλληλα και εγκεκριμένα για τις καλλιέργειες σκευάσματα» Ψύλλα αχλαδιάς Υπάρχει σχεδόν σε όλες τις περιοχές καλλιέργειας της αχλαδιάς, όπου και αποτελεί έναν από τους σοβαρότερους εχθρούς της. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα συνιστάται η διενέργεια ενός ψεκασμού κατά το μήνα Φεβρουάριο, λίγο πριν αρχίσει ή μόλις έχει αρχίσει η ωοτοκία των θηλυκών που διαχείμασαν. Ο ψεκασμός πρέπει να γίνεται όταν επικρατεί ηλιοφάνεια, κατά τις πιο θερμές ώρες της ημέρας και εφόσον οι ελάχιστες θερμοκρασίες δεν πέφτουν κάτω από το μηδέν και οι μέγιστες για δύο τουλάχιστον ημέρες ξεπερνούν τους 10oC. Οι παραγωγοί θα πρέπει να ελέγχουν από το Φεβρουάριο δειγματοληπτικά με μεγεθυντικό φακό τη βάση των ανθοφόρων οφθαλμών για την ύπαρξη ωών του εντόμου και αφού διαπιστώσουν ωοτοκίες θα πρέπει να προχωρούν σε ψεκασμό με κατάλληλο εγκεκριμένο ορυκτέλαιο και πυρεθροειδές εντομοκτόνο ή συνδυασμό τους. Τα πυρεθροειδή έχουν ακμαιοκτόνο δράση, ενώ τα ορυκτέλαια προσφέρουν και ωοκτόνο δράση.

Καρποφόρα δένδρα, Χειμερινές επεμβάσεις φυτοπροστασίας

Βακτηριακό κάψιμο Αποτελεί ασθένεια ιδιαίτερα καταστρεπτική για την αχλαδιά, ωστόσο μπορεί να προσβάλλει την κυδωνιά, καθώς και πολλά άλλα είδη καλλωπιστικών και αυτοφυών δένδρων. Στόχος μας κατά την περίοδο του χειμώνα είναι η ελαχιστοποίηση του πρωτογενούς μολύσματος μέσα στο δενδροκομείο. Αυτό επιτυγχάνεται με μία σειρά ενεργειών, όπως: 1) εκρίζωση και κάψιμο των βαριά προσβεβλημένων δένδρων. 2) καταστροφή των ειδών (π.χ. γκορτσιά, πυράκανθος, κυδωνίαστρο, κράταιγος) που είναι ξενιστές του συγκεκριμένου παθογόνου σε απόσταση 800 μέτρων.

3) αφαίρεση με ξηρό καιρό και κάψιμο όλων των προσβεβλημένων τμημάτων μαζί με αρκετό τμήμα υγιούς ιστού (20-30 εκ.), καθώς και των λαίμαργων βλαστών και των παραβλαστημάτων. Τονίζεται ότι μετά από κάθε δένδρο τα εργαλεία κοπής πρέπει να απολυμαίνονται με εμβάπτιση σε διάλυμα 10% υποχλωριώδους νατρίου (σπιτική χλωρίνη) ή υδατικό διάλύμα φορμόλης του εμπορίου 5% ή λυζόλης 3%. 4) Ψεκασμοί με χαλκούχα σκευάσματα (π.χ. χαλκός οξυχλωριούχος, υδροξείδιο και υποξείδιο), ένας στην αρχή και ένας στο τέλος της πτώσης των φύλλων.

ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΉ Κορυφοξήρα Πολύ σοβαρές ζημιές παρατηρούνται στη λεμονιά, κιτριά και τη νεραντζιά, ενώ η πορτοκαλιά, μανταρινιά και το γκρέϊπ-φρουτ είναι λιγότερο ευπαθείς ξενιστές. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα, εκτός από την αποξήρανση των κλαδίσκων και βραχιόνων από την κορυφή προς τα κάτω, είναι ο μεταχρωματισμός του ξύλου (μετά από τομή) με ρόδινο μέχρι πορτοκαλί χρωματισμό στα αρχικά στάδια της προσβολής και καστανό σε πιο προχωρημένες προσβολές. Όσον αφορά την αντιμετώπιση, συνιστώνται 2-3 ψεκασμοί με βορδιγάλειο πολτό ή άλλο χαλκούχο σκεύασμα στη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειμώνα. Συνήθως, γίνεται ένας ψεκασμός ανά μήνα (Νοέμβριος, Δεκέμβριος, Ιανουάριος). Μετά από παγετό, χαλάζι ή δυνατό αέρα (πρόκληση πληγών στα δένδρα) πρέπει να γίνεται επανάληψη του ψεκασμού το αργότερο μέσα σε 48 ώρες. Επίσης, θα πρέπει να αποφεύγονται τα κλαδέματα και τα οργώματα, που δημιουργούν πληγές στα δένδρα, κατά τη βροχερή περίοδο.

Κορυφοξήρα σε εσπεριδοειδή

40 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Ίσκα στο αμπέλι

© ΑγροΤύπος

Φόμοψη στο αμπέλι

ΑΜΠΈΛΙ Ασθένειες ξύλου (Ευτυπίωση, Φόμοψη, Σύμπλοκο Ίσκας) Η στρατηγική της αντιμετώπισής τους κατά τη διάρκεια του χειμώνα στηρίζεται σε προληπτικά καλλιεργητικά μέτρα, όπως: 1) απομάκρυνση και καταστροφή με φωτιά των αποξηραμένων από την ίσκα πρέμνων, 2) αφαίρεση και κάψιμο κατά τη διάρκεια του χειμερινού κλαδέματος των ύποπτων κληματίδων (λευκές και κούφιες) με προσβολή από φόμοψη καθώς και των προσβλημένων βραχιόνων, 3) απολύμανση των εργαλείων κλαδέματος σε διάλυμα φορμόλης αναλογίας 2% σε νερό ή σε οινόπνευμα του εμπορίου, 4) διενέργεια κλαδέματος καρποφορίας όψιμα (νωρίς την άνοιξη) όταν υπάρχει πιθανότητα προσβολής από ευτυπίωση, 5) αποφυγή πολλών και μεγάλων τομών κοντά στον κορμό ή στη διακλάδωση των βραχιόνων και βαθιών τομών ακριβώς στη βάση των βλαστών ή των βραχιόνων, 6) σε περιοχές που ενδημεί η ευτυπίωση καθώς και σε ευαίσθητες ποικιλίες, διαμόρφωση των πρέμνων με διπλό κορμό, 7) άμεσο κάψιμο των υπολειμμάτων κλαδέματος και ιδιαίτερα των ξύλων ηλικίας άνω των 2-3 ετών, 8) κάλυψη των μεγάλων τομών κλαδέματος τοπικά με επικα-

© ΑγροΤύπος

Καρκίνωση στην ελιά

λυπτικό πληγών και 9) αφαίρεση και καύση των προσβεβλημένων τμημάτων (βραχίονες, κεφαλές, μέρος κορμού) από ευτυπίωση, σε μήκος τουλάχιστον 15 εκατοστά κάτω από τις νεκρώσεις ή τους μεταχρωματισμούς.

ΕΛΙΆ Καρκίνωση Μολύνσεις μπορούν να συμβούν εφόσον επικρατεί βροχερός και υγρός καιρός και τα δένδρα παρουσιάζουν μη επουλωμένες πληγές από ράβδισμα, κλάδεμα ή μετά από παγετό, χαλάζι ή δυνατό άνεμο. Η ποικιλία Κορωνέϊκη είναι πολύ ευαίσθητη στο βακτήριο που προκαλεί τη συγκεκριμένη ασθένεια. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αποφεύγεται η αφαίρεση των όγκων και των προσβεβλημένων κλαδιών κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Επίσης, θα πρέπει να αποφεύγεται η συλλογή με ράβδισμα και το κλάδεμα των δένδρων με υγρό και βροχερό καιρό. Συνιστάται προληπτικός ψεκασμός με χαλκούχα σκευάσματα αμέσως μετά από παγετό, χαλάζι, ράβδισμα και κλάδεμα. m

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 41

τ

Πρακτικά & Επίκαιρα

Οι βομβίνοι σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες κηπευτικών

ΧΡΉΣΗ ΒΟΜΒΊΝΩΝ ΓΙΑ ΥΠΟΒΟΉΘΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΡΠΌΔΕΣΗΣ ΣΕ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΈΣ ΚΑΛΛΙΈΡΓΕΙΕΣ ΚΗΠΕΥΤΙΚΏΝ

Προϋποθέσεις χρήσης & σύγκριση με άλλες μεθόδους υποβοήθησης της καρπόδεσης

Άνθος μελιτζάνας (πλήρες)

Η παραγωγικότητα των εκτός εποχής καρποδοτικών κηπευτικών που καλλιεργούνται υπό κάλυψη, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αφθονία της άνθησης και το ποσοστό καρπόδεσης (ποσοστό των ανθέων που μετά από επιτυχημένη γονιμοποίηση θα εξελιχθούν σε καρπούς). Όμως, η φυσική καρπόδεση των ειδών αυτών εμφανίζει προβλήματα, ανάλογα με το είδος και τις συνθήκες που επικρατούν. Ιδιαίτερα προβλήματα παρουσιάζει η τομάτα θερμοκηπίου καθώς και τα υπόλοιπα εκτός εποχής λαχανικά, όπως η πιπεριά και η μελιτζάνα, από τα σολανώδη, και το καρπούζι, το πεπόνι και το κολοκύθι, από τα κολοκυνθοειδή. Για την αντιμετώπισή τους οι καλλιεργητές καταφεύγουν σε τεχνικές υποβοήθησης της καρπόδεσης, όπως είναι η εφαρμογή καρποδετικών ορμονών (παλαιότερα), η δόνηση των ανθέων, η τεχνητή επικονίαση και η εισαγωγή βομβίνων (Bombus terrestris) στο θερμοκήπιο.

Προβλήματα καρπόδεσης στα κηπευτικά υπό κάλυψη

Άνθος κολοκυθιάς (αρσενικό)

Σολανώδη λαχανικά (τομάτα, πιπεριά, μελιτζάνα): Τα άνθη τους είναι πλήρη (περιλαμβάνουν το θηλυκό και αρσενικό μέρος στο ίδιο άνθος) και σε μεγάλο ποσοστό είναι αυτογονιμοποιούμενα (ιδιαίτερα στην τομάτα). Στα είδη αυτά παρατηρούνται δύο ειδών προβλήματα ως προς την καρπόδεση. Πρώτον, παρατηρείται δυσχέρεια στην επικονίαση σε συνθήκες υψηλής σχετικής υγρασίας (η γύρη είναι κολλώδης) ή σε συνθήκες έλλειψης ανέμου (τα άνθη δεν κινούνται), που απαντούν συχνά στα θερμοκήπια το χειμώνα. H γύρη σ’ αυτές τις συνθήκες δεν εκτινάσσεται από τους ανθήρες για να μεταφερθεί στο στίγμα του ίδιου άνθους ώστε να γίνει η γονιμοποίηση. Δεύτερον, σε συνθήκες σχετικά χαμηλών θερμοκρασιών νύχτας (<13οC) ή υψηλών θερμοκρασιών ημέρας (>34οC) παρατηρούνται προβλήματα στη γονιμότητα των ανθέων και κυρίως στην παραγωγή και ζωτικότητα της γύρης. Είναι επομένως συνηθισμένο σε εκτός εποχής καλλιέργειες των σολανωδών κηπευτικών να παρατηρείται περιορισμένη καρπόδεση, να παράγονται μικροί ή παραμορφωμένοι καρποί λόγω πλημμελούς γονιμοποίησης ή να μην παράγονται καθόλου καρποί όταν επικρατούν τέτοιες συνθήκες, παρά το γεγονός ότι τα φυτά αναπτύσσονται ικανοποιητικά και ανθίζουν.



Άνθος πιπεριάς (πλήρες)

42 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

© ΑγροΤύπος

© ΑγροΤύπος

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 43

τ

Πρακτικά & Επίκαιρα

Οι βομβίνοι σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες κηπευτικών

Κολοκυνθοειδή λαχανικά (κολοκύθι, καρπούζι και πεπόνι, εκτός από το θερμοκηπιακό αγγούρι που συνήθως είναι παρθενοκαρπικό): Τα κολοκυνθοειδή φέρουν σε γενικές γραμμές αρσενικά και θηλυκά άνθη χωριστά στο ίδιο φυτό, επομένως είναι σταυρογονιμοποιούμενα φυτά και έχουν ανάγκη για έντομα – επικονιαστές (συνήθως μέλισσες σε υπαίθριες καλλιέργειες), ιδιαίτερα στο σχετικά απομονωμένο από το περιβάλλον χώρο του θερμοκηπίου, όπου είναι δύσκολη η είσοδος ικανού αριθμού εντόμων για επικονίαση. Όπως στα σολανώδη, έτσι και στα κολοκυνθοειδή, οι χαμηλές θερμοκρασίες επηρεάζουν αρνητικά τη γονιμότητα των ανθέων, αλλά λόγω του ότι τα κολοκυνθοειδή για ν’ αναπτυχθούν απαιτούν νυχτερινές θερμοκρασίες άνω των 14-15οC, το κυριότερο πρόβλημα ως προς την καρπόδεση εστιάζεται στην επικονίαση και όχι στη γονιμότητα των ανθέων, η οποία είναι δεδομένη στις συνθήκες που τα φυτά αυτά αναπτύσσονται ικανοποιητικά.

ΔΌΝΗΣΗ Στα σολανώδη, για την αντιμετώπιση των προβλημάτων επικονίασης, εφαρμόζεται η δόνηση μεμονωμένων ανθέων, ταξιανθιών ή ολόκληρων των φυτών, που αποσκοπεί στην εκτίναξη της γύρης από τους ανθήρες και στη μεταφορά της στο στίγμα. Προϋπόθεση για την επιτυχία αυτής της μεθόδου είναι οι συνθήκες στο θερμοκήπιο να επιτρέπουν την παραγωγή άφθονης γύρης καλής ποιότητας, και να εφαρμόζεται στο σωστό χρόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας (10 π.μ.- 4.μ.μ.) όταν η γύρη απελευθερώνεται και η σχετική υγρασία στο θερμοκήπιο είναι χαμηλή. Επομένως, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες που επηρεάζουν αρνητικά την παραγωγή βιώσιμης γύρης. Γίνεται με φορητό δονητή (δόνηση ταξιανθιών), με δόνηση των σπάγκων υποστύλωσης ή των οριζόντιων συρμάτων που συγκρατούν τους σπάγκους ή πιο σπάνια με μηχανισμούς παροχής πεπιεσμένου αέρα. Με τη δόνηση εξασφαλίζεται ικανοποιητική καρπόδεση και παραγωγή καλής ποιότητας καρπών. Μειονέκτημα της μεθόδου είναι το υψηλό κόστος σε εργατικά που απαιτείται και ο κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών, από το ένα φυτό στο άλλο, όταν χρησιμοποιείται φορητός δονητής.

Άνθος καρπουζιάς

ΤΕΧΝΗΤΉ ΕΠΙΚΟΝΊΑΣΗ Στα κολοκυνθοειδή, λόγω της ανάγκης μεταφοράς γύρης από τα αρσενικά στα θηλυκά άνθη, όταν δεν υπάρχουν τα κατάλληλα έντομα - επικονιαστές μέσα στα θερμοκήπια, ο παραγωγός μπορεί να καταφύγει στην τεχνητή επικονίαση για να εξασφαλίσει την παραγωγή. Πιο συγκεκριμένα, με το άνοιγμα των θηλυκών ανθέ-

Άνθος πεπονιάς

Μέθοδοι υποβοήθησης της καρπόδεσης ΚΑΡΠΟΔΕΤΙΚΈΣ ΟΡΜΌΝΕΣ Η εφαρμογή καρποδετικών ορμονών (π.χ. β-NOA με διάφορα εμπορικά ονόματα) σε ανοικτά άνθη προκαλεί την ανάπτυξη καρπών παρθενοκαρπικά, δηλαδή την εξέλιξη του άνθους σε καρπό χωρίς επικονίαση και γονιμοποίηση. Σήμερα, δεν υπάρχουν εγκεκριμένα σκευάσματα καρποδετικών ορμονών για χρήση στα κηπευτικά. Η ορμόνη β-NOA που χρησιμοποιούσαν οι παραγωγοί σε μεγαλύτερη κλίμακα, κυρίως στην καλλιέργεια τομάτας, έχει αποσυρθεί από τις 26/7/2009 στην Ευρώπη, ενώ στη χώρα μας δεν είναι διαθέσιμη από τις 26/7/2010. Οι καλλιεργητές χρησιμοποιούσαν την ορμόνη σε ευρεία κλίμακα στην καλλιέργεια της θερμοκηπιακής τομάτας, όταν οι συνθήκες που επικρατούσαν ήταν αποτρεπτικές για φυσιολογική καρπόδεση (θερμοκρασίες κάτω από 13οC, περιορισμένη ένταση φωτισμού, χαμηλή ή υψηλή σχετική υγρασία). Οι «ορμονιασμένοι» παρθενοκαρπικοί καρποί τομάτας που παράγονταν δεν είχαν σπέρματα και απουσίαζε το ζελατινώδες υγρό που τα περιβάλλει. Συνήθως είχαν υποβαθμισμένη ποιότητα, ήταν παραμορφωμένοι και κενοί.

44 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Οι απαραίτητες προϋποθέσεις για επιτυχημένη εφαρμογή δόνησης είναι: • • Να υπάρχει αρκετή ποσότητα γύρης καλής ποιότητας • • Να εφαρμόζεται συχνά (τουλάχιστον ανά 2-3 ημέρες) • • Να εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια της ημέρας (υψηλότερες θερμοκρασίες και χαμηλότερη υγρασία)

Η ΧΡΉΣΗ ΒΟΜΒΊΝΩΝ Η χρήση των βομβίνων αποτελεί σήμερα την πιο διαδεδομένη τεχνική υποβοήθησης της καρπόδεσης τόσο στα σολανώδη όσο και στα κολοκυνθοειδή κηπευτικά στα θερμοκήπια. Στην ουσία, οι βομβίνοι επισκέπτονται τα άνθη για να τραφούν, συλλέγοντας γύρη και νέκταρ (τα άνθη της τομάτας δεν έχουν νέκταρ, ενώ των κολοκυνθοειδών έχουν). Στα σολανώδη παίζουν το ρόλο του δονητή υποβοηθώντας την επικονίαση στο ίδιο άνθος, ενώ στα κολοκυνθοειδή αποτελούν έντομα - επικονιαστές, μεταφέροντας τη γύρη στα θηλυκά άνθη, υποκαθιστώντας τις μέλισσες. Επομένως, για να είναι αποτελεσματική η χρήση των βομβίνων στο θερμοκήπιο, όπως και στην περίπτωση της δόνησης, θα πρέπει να υπάρχει άφθονη γύρη καλής βιωσιμότητας. Κατά συνέπεια, αν και οι βομβίνοι μπορούν και δραστηριοποιούνται από τους 5οC έως τους 38οC, η αποτελεσματικότητά τους σε θερμοκρασίες χαμηλότερες των 13οC είναι περιορισμένη λόγω της μειωμένης ποσότητας της παραγόμενης γύρης και της χαμηλής της βλαστικότητας, με αποτέλεσμα ακόμα και αν γίνει η επικονίαση με τη βοήθεια των βομβίνων, να μην παρατηρείται γονιμοποίηση λόγω αδυναμίας ή φτωχής βλάστησης της γύρης. Μειονέκτημα της χρήσης των βομβίνων είναι το αρχικό κόστος αγοράς των κυψελών. Επίσης, πρέπει να δίνεται προσοχή στη φυτοπροστασία, ώστε να μην πληγεί ο πληθυσμός των βομβίνων, ιδιαίτερα από τη χρήση εντομοκτόνων.

Περιγραφή και βιολογία βομβίνων

«Στα σολανώδη οι βομβίνοι παίζουν το ρόλο του δονητή υποβοη­θώντας την επικονίαση» © ΑγροΤύπος

ων, κόβονται ανοικτά αρσενικά άνθη και τοποθετούνται ανεστραμμένα πάνω στα θηλυκά, για να μεταφερθεί η γύρη των αρσενικών στα στίγματα των θηλυκών. Πραγματοποιείται κατά προτίμηση τις μεσημεριανές ώρες, που επικρατεί χαμηλή σχετική υγρασία ώστε να απελευθερώνεται εύκολα η γύρη από τους ανθήρες. Η μέθοδος αυτή απαιτεί πολλά εργατικά και επομένως μπορεί να εφαρμοστεί μόνο σε μικρές εκτάσεις ή ως εναλλακτική μέθοδος σε περιπτώσεις περιορισμένης αποτελεσματικότητας των επικονιαστών μέσα στο θερμοκήπιο.

Άνθος τομάτας

© ΑγροΤύπος

Οι βομβίνοι και συγκεκριμένα το είδος Bombus terrestris (βομβίνος της γης) χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1990 για την υποβοήθηση της φυσικής επικονίασης στην καλλιέργεια της τομάτας υπό κάλυψη, ως εναλλακτική τεχνική στη δόνηση που απαιτεί πολλά εργατικά και στην εφαρμογή ορμονών που επίσης απαιτεί εργατικά και επιπλέον υποβαθμίζει σημαντικά την ποιότητα και κυρίως τη γεύση των καρπών. Οι βομβίνοι, όπως και οι μέλισσες, ζουν σε κοινωνίες. Οι κοινωνίες των βομβίνων έχουν μικρότερο βαθμό οργάνωσης σε σχέση με εκείνες των μελισσών και όμοια αποτελούνται από θηλυκά (τη βασίλισσα και τις εργάτριες) και αρσενικά άτομα (τους κηφήνες). Η βασίλισσα έχει μέγεθος 2-3 εκ., ζει για 12-14 εβδομάδες και γεννά 1000 περίπου αυγά. Από τα γονιμοποιημένα αυγά προκύπτουν οι εργά-

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 45

τ

Πρακτικά & Επίκαιρα

τριες, με μέγεθος 1-1,5 εκ. περίπου, οι οποίες είτε συλλέγουν γύρη και νέκταρ για τροφή (κύριοι επικονιαστές), είτε φροντίζουν την κυψέλη και τις προνύμφες. Ο ρόλος των κηφήνων είναι να γονιμοποιήσουν τη βασίλισσα, δε συμμετέχουν στη συλλογή τροφής και επομένως στην επικονίαση. Προκύπτουν από αγονιμοποίητα αυγά που είτε παράγει η βασίλισσα (προς το τέλος της ζωής της), είτε οι εργάτριες. Όσο πλησιάζει το τέλος της ζωής της βασίλισσας, η κυψέλη αποδιοργανώνεται, οι εργάτριες τρώνε ένα μέρος από τα αυγά που παράγει η βασίλισσα κι έτσι ο συνολικός πληθυσμός της κυψέλης μειώνεται.

Περιγραφή κυψέλης Οι κυψέλες που προμηθεύονται οι καλλιεργητές από το εμπόριο, αποτελούνται συνήθως από τη βασίλισσα και 50-60 εργάτριες και είναι εφοδιασμένες με μείγμα από ζαχαρόνερο ή γύρη, ανάλογα με το είδος που καλλιεργείται. Για παράδειγμα, στην τομάτα, επειδή τα άνθη της δεν παράγουν νέκταρ, στο δοχείο τροφής υπάρχει μόνο ζαχαρόνερο, που αποτελεί την απαραίτητη πηγή υδατανθράκων. Στο κολοκύθι επειδή οι γυρεόκοκκοι έχουν αρκετό βάρος και οι βομβίνοι μεταφέρουν αναγκαστικά μικρή ποσότητα, οι κυψέλες, εκτός από ζαχαρόνερο, είναι εφοδιασμένες και με γύρη. Εκτός από το χώρο που βρίσκονται οι βομβίνοι, σε κάθε κυψέλη διακρίνεται η οπή εισόδου και εξόδου. Η κάθε αποικία είναι αποτελεσματική για ένα διάστημα 1,5 με 2 μηνών. Μετά το πέρας της συγκεκριμένης περιόδου η δραστηριότητά της μειώνεται και η επικονίαση περιορίζεται. Για το λόγο αυτό, συνιστάται η αντικατάσταση των κυψελών.

Αριθμός κυψελών για τοποθέτηση Εξαρτάται από το καλλιεργούμενο είδος, την εποχή καλλιέργειας και το μέγεθος της αποικίας. Οι βομβίνοι ενώ παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στις χαμηλές θερμοκρασίες, έχουν μειωμένη αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες. Τομάτα: Τοποθετείται 1 κυψέλη για κάθε 3 στρέμματα κατά τους χειμερινούς μήνες ή για κάθε 2 στρέμματα το καλοκαίρι. Πιπεριά και μελιτζάνα: Όμοια, τοποθετείται 1 κυψέλη ανά 3 στρέμματα. Καρπούζι, πεπόνι και κολοκύθι: Τοποθετείται 1 κυψέλη για κάθε στρέμμα.

Που και πως τοποθετούνται οι κυψέλες •• Τοποθετούνται στη μέση των διαδρόμων, για να μπορούν οι βομβίνοι να πετούν ανενόχλητα, αλλά και να μπορούν να παρακολουθούνται με ευκολία •• Δεν πρέπει να τοποθετούνται στην περίμετρο του θερμοκηπίου, για να μην φεύγουν οι εργάτριες από τα πλαϊνά παράθυρα •• Το καλοκαίρι τοποθετούνται σε χαμηλότερο ύψος, για περισσότερη δροσιά και την άνοιξη και το φθινόπωρο πρέπει να σκιάζονται, ώστε να μη δέχονται απευθείας την ηλιακή 46 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Οι βομβίνοι σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες κηπευτικών

«Η χρήση των βομβίνων απο την πιο δι­αδεδομένη τεχνική

τελεί σήμερα υποβοήθησης της καρπόδεσης»

Γιατί βομβίνοι και όχι μέλισσες; •• Δεν είναι επιθετικοί •• Επισκέπτονται το διπλάσιο αριθμό ανθέων ανά λεπτό σε σχέση με τις μέλισσες

Αποτελεσματικότητα βομβίνων στα σολανώδη

•• Εξαιτίας του μεγάλου μεγέθους τους έχουν καλύτερη επαφή με τους ανθήρες και το στίγμα σε σχέση με έντομα μικρότερου μεγέθους •• Μπορούν να μεταφέρουν μεγαλύτερη ποσότητα γύρης •• Μπορούν να καλύψουν μεγαλύτερες αποστάσεις •• Δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις σε συνθήκες περιβάλλοντος •• Έχουν καλή δραστηριότητα ακόμα και σε χαμηλές θερμοκρασίες (10οC) ή σε χαμηλής έντασης φωτισμό •• Δεν επηρεάζονται από πνέοντες ανέμους •• Οι μέλισσες αν συναντήσουν μια πιο ελκυστική τροφή εκτός θερμοκηπίου επικοινωνούν μεταξύ τους και ολόκληρη η κυψέλη εγκαταλείπει το θερμοκήπιο

•• Γίνεται με την καταμέτρηση των ανθέων που έχουν επισκεφθεί οι βομβίνοι

•• Τα άνθη αυτά φέρουν σημάδια στο εξωτερικό των ανθήρων από το «δάγκωμα» των εντόμων και σύντομα μεταχρωματίζονται, υποδεικνύοντας ότι η γονιμοποίηση έγινε με επιτυχία •• Εάν τα χαρακτηριστικά σημάδια παρατηρούνται στο 70-80% του συνόλου των ανθέων, τότε η δραστηριότητα των βομβίνων είναι ικανοποιητική •• Αν δεν υπάρχουν αρκετά άνθη, οι βομβίνοι επισκέπτονται τα ίδια άνθη πολλές φορές και ενδέχεται να τα τραυματίσουν. Οι καρποί που θα προκύψουν μπορεί να φέρουν στίγματα στο περικάρπιο

ακτινοβολία

•• Το χειμώνα τοποθετούνται σε μεγαλύτερη απόσταση από το έδαφος, για να ζεσταίνονται γρηγορότερα. Όσο πιο χαμηλές είναι οι θερμοκρασίες που επικρατούν μέσα στην ημέρα, τόσο περισσότερο αργούν να ξεκινήσουν την πτήση τους οι βομβίνοι •• Η βάση της κατασκευής που είναι τοποθετημένες οι κυψέλες, καλό είναι να καλύπτεται με γράσο για να αποφεύγεται η είσοδος εντόμων στις κυψέλες που μπορεί να ανέβουν με αυτόν τον τρόπο •• Οι κυψέλες εισάγονται στο θερμοκήπιο κατά τις απογεματινές ώρες και παραμένουν κλειστές για 1 περίπου ώρα, μέχρι να ηρεμήσουν οι βομβίνοι •• Όταν ανοίξουν οι κυψέλες, οι πόρτες και τα παράθυρα του θερμοκηπίου πρέπει να παραμένουν κλειστά, για να συνηθίσουν οι βομβίνοι το χώρο και να μάθουν τη θέση της κυψέλης τους •• Καλό είναι για τις πρώτες 3 με 5 ημέρες, να ανοίγονται οι κυψέλες από το απόγευμα και να κλείνονται την επόμενη ημέρα, μέχρι οι βομβίνοι να εξοικειωθούν με το χώρο

σκόνης, ούτε και η χρήση καπνογόνων. Ανάλογα με το εντομοκτόνο ή το μυκητοκτόνο που χρησιμοποιείται, οι κυψέλες, απλά σκεπάζονται ή απομακρύνονται από το θερμοκήπιο για τόσο χρονικό διάστημα, όσο επιβάλλεται από τις οδηγίες χρήσης. Οι κυψέλες καλό είναι να επιστρέφουν στο χώρο του θερμοκηπίου αργά το απόγευμα, ενώ θα πρέπει οπωσδήποτε να τοποθετηθούν στις αρχικές τους θέσεις, για να μην μπερδεύονται οι βομβίνοι.

Έλεγχος και παρακολούθηση Ο έλεγχος σε εβδομαδιαία βάση είναι απαραίτητος ώστε να ξέρει ο καλλιεργητής την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι κυψέλες. Βγάζοντας το κάλυμμα της κυψέ-

λης ο παραγωγός μπορεί να δει την δραστηριότητα των βομβίνων. Γίνεται έλεγχος για να διαπιστωθεί: •• ότι η βασίλισσα ζει και είναι παραγωγική •• η ύπαρξη ή όχι εντόμων-εισβολέων στην κυψέλη •• η ύπαρξη νεκρών εντόμων •• η ύπαρξη επαρκούς τροφής •• εάν η γύρη που συλλέγουν οι εργάτριες προέρχεται από την καλλιέργεια (είναι ενδεικτική της καλλιέργειας και έχει ομοιόμορφο χρώμα) •• εάν η είσοδος της κυψέλης είναι ανοιχτή Μια δραστήρια αποικία παράγει δυνατό βόμβο αν κάποιος την ακουμπήσει. Μειωμένη δραστηριότητα μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και εάν έχει συγκεντρωθεί μεγάλη ποσότητα γύρης. m

Βομβίνοι και φυτοπροστασία Οι παραγωγοί πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα φυτοπροστατευτικά προϊόντα που επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν και στον τρόπο που θα τα εφαρμόσουν, ώστε οι αποικίες των βομβίνων που έχουν εισαχθεί στην καλλιέργεια, να επηρεαστούν όσο το δυνατόν λιγότερο. Σήμερα υπάρχουν πολλά φυτοπροστατευτικά προϊόντα που είναι φιλικά προς τους βομβίνους και το μόνο που χρειάζεται είναι η τήρηση των οδηγιών χρήσης τους από τους παραγωγούς. Δεν επιτρέπεται η χρήση σκευασμάτων σε μορφή

© ΑγροΤύπος

© ΑγροΤύπος

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 47

τ

Πρακτικά & Επίκαιρα

Φυτοπροστατευτικά σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες κηπευτικών

ΧΡΉΣΗ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΏΝ

Δραστική ουσία

ΣΕ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΈΣ ΚΑΛΛΙΈΡΓΕΙΕΣ ΚΗΠΕΥΤΙΚΏΝ ΤΟΜΆΤΑ ΜΕΛΙΤΖΆΝΑ ΠΙΠΕΡΙA ΑΓΓΟΎΡΙ ΚΟΛΟΚΎΘΙ

Το απαραίτητο μεσοδιάστημα μεταξύ ψεκασμού και συγκομιδής

Σ

τον πίνακα συνοψίζονται τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα (μυκητοκτόνα, εντομοκτόνα, ακαρεοκτόνα και νηματωδοκτόνα) που είναι εγκεκριμένα στη χώρα μας για χρήση στις κυριότερες θερμοκηπιακές καλλιέργειες κηπευτικών, με το συνιστώμενο ελάχιστο μεσοδιάστημα μεταξύ εφαρμογής και συγκομιδής (αριθμητής) και το μέγιστο αριθμό επεμβάσεων ανά περίοδο (παρονομαστής) (π.χ. 3/2 = 3 ημέρες πριν συγκομιδή, μέχρι 2 εφαρμογές ανά περίοδο). Κενό σημαίνει μη έγκριση για την αντίστοιχη καλλιέργεια. Σημειώνουμε ότι οι εγκρίσεις μπορεί στο μεταξύ να μεταβληθούν, γι’ αυτό πριν τη χρήση ενός σκευάσματος διαβάστε προσεκτικά το κείμενο της ετικέτας για να βεβαιωθείτε ότι εξακολουθεί να ισχύει το αναφερόμενο μεσοδιάστημα και κατά την εφαρμογή ακολουθείτε πιστά τις οδηγίες που αναγράφονται στην ετικέτα. Η ένδειξη β σημαίνει ότι το σκεύασμα συνιστάται και για τη βιολογική παραγωγή.

Δραστική ουσία

Ασθένειες, εχθροί

Σκεύασμα

Τομ. Μελ. Πιπ.

Αγγ.

Κολ.

Α. Μυκητοκτόνα Εφαρμογή στο έδαφος

β

etridiazole

Terrazole 48 EC

Πύθιο, Φυτόφθορα

μφ/2

hymexazole

Tachigaren 36 SL

Φουζάριο

15/5

propamocarb

Previcur N SL, Promess SL

Πύθιο, Φυτόφθορα

21/1

propamocarb+ fosetyl

Previcur Energy SL

Πύθιο

Streptomyces griseoviridis

Mycostop WP

thiophanate methyl

Νεοτοψίν SC, Νεοτοψίν WG

Ριζοκτόνια, Φουζάριο

μφ/2

μφ/2

21/1

21/1

3/2-4

3/2-4

3/2-4

-/3

-/3

-/3

21/3

?

21/3

Ψεκασμός φυλλώματος

β

β

ametoctradin+ dimethomorph Ampelomyces quisqualis

Orvego 30/22,5 SC

Περονόσπορος

3/3

AQ10 WG

Ωίδιο

0/4

azoxystrobin

Mirador SC, Ortiva SC

Bacillus subtilis

Serenade Max WP

boscalid+ kresoxim methyl

Collis 20/10 SC

48 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Αλτερνάρια, Περονόσπορος, Ωίδιο Βοτρύτης, Βακτηριακή στιγμάτωση Ωίδιο

0/4

3/3 3/4

3/4

3/2

3/2

0/4

0/4

0/4

3/3

3/3

3/3

3/4 3/3

3/3

© ΑγροΤύπος

Ασθένειες, εχθροί

Σκεύασμα

Τομ. Μελ. Πιπ.

Αγγ.

Κολ.

boscalid+ pyraclostrobin

Signum WG, Trigramm WG

Βοτρύτης, Ωίδιο

3/3

3/3

bupirimate

Nimrod 25 EC

Ωίδιο

3/3

3/2

1/4

1/4

Switch 25/37,5 WG

Βοτρύτης, Σκληρωτίνια

3/1

3/1

3/1

3/1

Cabrio Duo EC κ.ά.

Περονόσπορος, Ωίδιο

3/3

1/3

1/3

fenbuconazole

Indar 5 EW

Ωίδιο

3/3

3/3

fenhexamid

Teldor 50 WG

Βοτρύτης

1/3

1/3

1/3

folpet+ benthiavalicarb

Vincare WG

Περονόσπορος

7/3

fosetyl

Aliette 80 WG

Περονόσπορος

3/3

1/4

3/4

fosetyl+ fenamidone

Mildex WG

Περονόσπορος

iprodione

Campatch 50 SC, κ.ά.

laminarin

Vacciplant SL

cyprodinil+ fludioxonil dimethomorph+ pyraclostrobin

mancozeb+ benthiavalicarb mancozeb+ cymoxanil mancozeb+ dimethomorph mancozeb+ mandipropamid mancozeb+ metalaxyl-M mancozeb+ χαλκός (οξυχλ.)

Αλτερνάρια, Βοτρύτης, Σκληρωτίνια Βακτηριώσεις, Βοτρύτης, Ωίδιο

3/1

1/3

3/3 3/2

3/2

3/2

3/2

7/2

-/7

Valbon WG

Περονόσπορος

3/3

Curzate M WG κ.ά.

Περονόσπορος

7/4

Acrobat WG

Περονόσπορος

Pergado MZ WG

Περονόσπορος

17/3

Ridomil Gold MZ WG

Περονόσπορος

7/3

Χελλαζάν-Μα WP κ.ά.

Αλτερνάρια, Ανθράκωση, Βακτηριώσεις, Περονόσπορος

7/2

mandipropamid

Revus 25 SC

Περονόσπορος

3/4

mepanipyrim

Frupica 50 WP

Βοτρύτης

3/2

metiram

Aviso Mono WG, Polyram 70 WG

Περονόσπορος

7/3

metiram+ ametoctradin

Enervin Top 12/44 WG

Περονόσπορος

3/3

metrafenone

Vivando 50 SC

Ωίδιο

3/2

3/2

myclobutanil

Systhane Ecozome 45 EW

Ωίδιο

3/3

3/3

penconazole

Topas 100 EC

Ωίδιο

7/4

potassium hydrogen carbonate

Armicarb 85 SP

propamocarb

7/4

7/3 7/3

3/2

3/2

3/2

3/2

3/2

3/3

3/3

3/3

3/3

3/3

Ωίδιο

1/8

1/8

Previcur N 72,2 SL, Promess 72,2 SL

Περονόσπορος

3/3

propamocarb+ fluopicolide

Volare 687,5 SC

Περονόσπορος

1/3

propineb

Antracol 65 WP, κ.ά.

Περονόσπορος

propineb+ iprovalicarb propineb+ triadimenol

Antracol Combi X 65/2 WP

Αλτερνάρια, Περονόσπορος Αλτερνάρια, Περονόσπορος, Ωίδιο

pyrimethanil

Scala 40 SC

Βοτρύτης

tetraconazole

Domark 10 EC

Ωίδιο

© ΑγροΤύπος

Melody Duo WP

28/4

1/3

3/4

7/3 21/3

21/3

3/-

3/7/3 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 49

τ

Πρακτικά & Επίκαιρα

Δραστική ουσία

Φυτοπροστατευτικά σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες κηπευτικών

Ασθένειες, εχθροί

Σκεύασμα

Τομ. Μελ. Πιπ.

thiophanate methyl

Νεοτοψίν 50 SC, Νεοτοψίν 70 WG

Βοτρύτης, Κλαδοσπορίωση, Ντιντυμέλλα, Σκληρωτίνια

3/1

triadimenol

Bayfidan 250 EC, κ.ά.

Ωίδιο

21/3

trifloxystrobin

Flint 50 WG

Ωίδιο

3/3

β

Θείον

Διάφορα σκευ.

Ωίδιο

7/4

7/4

β

Χαλκούχα

Διάφορα σκευ.

Περονόσπορος, Βακτηριώσεις, Κλαδοσπορίωση κ.ά.

7/?

7/?

Περονόσπορος

7/2

Περονόσπορος

7/3

Περονόσπορος

3/4

Περονόσπορος

7/3

χαλκός (οξυχλ.)+ cymoxanil χαλκός (οξυχλ.)+ iprovalicarb χαλκός (οξυχλ.)+ mandipropamid χαλκός (οξυχλ.)+ metalaxyl-M

Cuperate 4,2/39,75 WG, κ.ά.

Melody Compact 4,2/20,3 WP Pergado C 2,5/13,95 WG Ridomil Gold Plus 42,5 WP

Αγγ.

Δραστική ουσία

Κολ.

3/1 21/3

21/3

21/3

7/4

7/4

7/4

?

?

7/3 β

Β. Εντομοκτόνα – Ακαρεοκτόνα - Νηματωδοκτόνα Εφαρμογή στο έδαφος cyromazine

Trigard 75 WP

Λιριόμυζα

7/1

7/1

7/1

7/1

imidacloprid

Confidor 200 OD, κ.ά.

Αλευρώδης θερμοκηπίων

7/2

oxamyl

Vydate 10 SL

Νηματώδεις (Meloidogyne sp.)

28/4

28/4

35/3

50/2

thiamethoxam

Actara 25 WG

Αλευρώδεις, αφίδες

πα/2

πα/2

πα/2

πα/2

7/1

Ψεκασμός φυλλώματος abamectin

β β

Vertimec 1,8 EC, κ.ά.

Θρίπας Καλιφόρνιας, Κηλιδωτός τετράνυχος, Λιριόμυζα

3/4

3/4

3/4

acequinocyl

Kanemite 15 SC

Κηλιδωτός τετράνυχος

3/2

3/2

acetamiprid

Mospilan 20 SP, Profil 20 SG

Αλευρώδεις, αφίδες

3/2

3/2

3/2

Bacillus thuringiensis

Xentari WG, Dipel WP, Agree WP, κ.ά.

Κάμπιες (Πράσινο, Σποντόπτερα, Tuta absoluta κτλ)

?/?

0/2

0/2

Bauveria basiana beta cyfluthrin

Botanigard 10,7 SC, Naturalis SC Bulldock 2,5 SC, Dogo 2,5 SC Acramite 48 SC, Floramite 240 SC

Αλευρώδεις, Θρίπες

0/5

Αλευρώδης, Δορυφόρος, Θρίπας, Πράσινο, κάμπιες

3/4

3/4

3/2

β

0/5 3/2

3/2

3/2

Τετράνυχοι

1/2

1/2

1/2

1/2

1/2

Altacor 35 WG

Ασ. σκώρος, Πράσινο, Σποντόπτερα, Tuta absoluta κ.ά.

1/2

1/2

1/2

1/2

1/2

chlorantraniliprole+ abamectin

Voliam Targo 063 SC

Λιριόμυζα, Πράσινο, Τετράνυχοι, Tuta absoluta, κάμπιες

3/2

7/2

chlorpyrifos

Aspida EC, Dursban EC, κ.ά.

Αφίδες, Θρίπες, Πράσινο σκουλήκι, Κάμπιες

20/2

20/2

clofentezine

Apollo 50 SC

Τετράνυχοι

cyfluthrin

Baythroid 5 EC, Coyote 5 EC

Θρίπες, Πράσινο σκουλήκι, Σποντόπτερα

bifenazate chlorantraniliprole

3/1

3/1

cyromazine

Trigard 75 WP

Λιριόμυζα

7/3

7/3

7/3

7/3

7/3

deltamethrin

Decis Protech 1,5 EW , κ.ά.

Αγρότιδες, Αλευρώδης, Αφίδες, Πράσινο σκουλήκι κ.ά.

3/4

3/4

3/4

3/3

3/3

diflubenzuron

Dimilin 25 WP

Πράσινο σκουλήκι, Σποντόπτερα

49/3

emamectin benzoate

Affirm 095 SG

Πράσινο σκουλήκι, Σποντόπτερα, Tuta absoluta

3/3

3/3

3/3

3/3

3/3

etoxazole

Baroque 11 SC, Borneo 11 SC

Κηλιδωτός τετράνυχος

3/1

3/1

flonicamid

Teppeki 50 WG

Αφίδες

1/3

1/3

flubendiamide

Belt 24 WG

Πράσινο σκουλήκι, Σποντόπτερα, Tuta absoluta

3/2

3/2

3/2

1/2

formetanate

Dicarzol 50 SP

Θρίπες

14/1

14/1

Helicoverpa armigera nucleopolyhedrovirus

Helicovex SC

Πράσινο σκουλήκι

3/12

3/12

3/12

3/12

3/12

indoxacarb

Bolero 30 WG, Steward 30 WG

1/3

1/3

1/3

1/3

1/3

lambda cyhalothrin

Karate Zeon 10 CS, κ.ά.

Chrisodeixis, Tuta, Πλούζια, Πράσινο, Σποντόπτερα κ.ά. Αφίδες, Πράσινο σκουλήκι, Σποντόπτερα

3/2

3/2

3/2

3/2

3/2

lufenuron

Match 5 EC

Θρίπας Καλιφόρνιας, Πράσινο σκουλήκι, Σποντόπτερα

7/3

7/3

7/3

7/2

metaflumizone

Alverde 24 SC

Chrisodeixis, Tuta, Πράσινο σκουλήκι, άλλες κάμπιες

1/2

1/2

1/2

methiocarb

Mesurol 200 SC

Θρίπες

πα/2

πα/2

πα/2

methoxyfenozide

Runner 240 SC, κ.ά.

Σποντόπτερα

1/3

pirimicarb

Pirimor 50 WG

Αφίδες

21/-

21/-

pymetrozine

Plenum 50 WG

Αλευρώδεις, Αφίδες

3/2

3/2

pyrethrins

Biofix 1,86 EC, Parapin 5 SC, κ.ά.

Αλευρώδεις, Δορυφόρος

2/3

2/2

pyriproxyfen

Admiral 10 EC

Αλευρώδεις

3/2

spinosad

Laser 48 SC

Θρίπας Καλ., Λιριόμυζα, Σποντόπτερα, Tuta absoluta

3/3

spiromesifen

Oberon 240 SC

Αλευρώδεις, Τετράνυχοι

spirotetramat

Movento 150 OD Mimic 24 SC

πα/2

πα/2

21/-

21/-

21/-

3/2

3/2

3/2

3/2

3/2

3/3

3/3

3/3

3/4

3/4

3/4

3/4

3/4

Αλευρώδεις, Αφίδες

3/4

3/3

3/3

3/4

3/4

Σποντόπτερα

3/3

1/3

3/3

Farmalan 15 SC, Nomolt 15 SC Calypso 180 OD, Calypso 48 SC

Αλευρώδης θερμοκηπίων

3/3

Αλευρώδεις, Αφίδες, Δορυφόρος

3/2

3/2

3/2

3/2

3/2

thiamethoxam

Actara 25 WG

Αλευρώδεις, Αφίδες

3/2

3/2

3/2

3/2

3/2

β

Verticillium lecanii

Mycotal WP

β

άλατα (Κ) λιπαρών οξέων

Savona 50,5 SL, κ.ά.

3/2

4/1

Κολ.

Αφίδες, Πράσινο σκουλήκι

tebufenozide

thiacloprid

20/2 4/1

Αγγ.

Ale 10 EC, κ.ά.

teflubenzuron 3/2

Τομ. Μελ. Πιπ.

cypermethrin

7/2

πα/2

Ασθένειες, εχθροί

Σκεύασμα

Αλευρώδεις, Θρίπας Καλιφόρνιας Ακάρεα, Αλευρώδης θερμοκηπίων, Αφίδες, Θρίπες

3/3

1/3 0/4

1/3 0/4

0/4

0/4

μφ = κατά τη μεταφύτευση, ? = ποικίλει ανάλογα με το σκεύασμα, πα = εφαρμογή πριν την άνθηση 50 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

© ΑγροΤύπος

© ΑγροΤύπος

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 51

τ

Ειδικά άρθρα

Το κλάδεμα της ελιάς, Μέρος 1 ο

ΤΟ ΚΛΆΔΕΜΑ 1 ΤΗΣ ΕΛΙΆΣ ΜΈΡΟΣ Γενικές αρχές, επιδιώξεις

3a

Δημήτριος Ποντίκης

2014

Γεωπόνος – Ελαιοκαλλιεργητής

2013 2014 2014

& κλάδεμα καρποφορίας

2013 2013

6a

4 1

3b

2

5 Εικόνα 1: Σημερινή εικόνα ελαιώνα, γεωργικώς απαράδεκτη, η οποία δυστυχώς τείνει να καλύψει τους ελαιώνες της χώρας Εικόνα 2: Ελαιόδενδρο κλαδεμένο με παλιά αντίληψη.

Η καλλιέργεια της ελιάς, η οποία στο παρελθόν διέθρεψε τον ελληνικό λαό αξιοποιώντας οριακής γονιμότητας γεωργικές εκτάσεις, για μία σειρά από λόγους και αιτίες, διέρχεται σήμερα μία από τις σοβαρότερες κρίσεις και ήδη σε πολλές περιοχές της χώρας η εγκατάλειψή της έχει κάνει ορατή την παρουσία της. Τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την ανάκαμψή της αφορούν την αξιοποίηση των προϊόντων ως και την τεχνική της καλλιέργειας. Όσον αφορά την τεχνική της καλλιέργειας, σημαντική θέση κατέχει και το κλάδεμα, το οποίο λαμβάνει υπόψη του όλες τις εξελίξεις της βιολογίας και της τεχνικής, συμβάλλοντας στη σταθερή παραγωγή κάθε έτος, στη βελτίωση της ποιότητας, τη μείωση του κόστους, δηλαδή στην παραγωγή ανταγωνιστικών προϊόντων. Στο παρόν άρθρο, το οποίο αποτελεί το πρώτο μέρος της παρουσίασης του κλαδέματος στην ελιά, καταγράφονται οι παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για το ορθό κλάδεμα καρποφορίας, οι βασικές επιδιώξεις και αρχές του κλαδέματος, καθώς και πρακτικές οδηγίες όσον αφορά τη διενέργειά του.

52 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Γενικά Το κλάδεμα, το οποίο σήμερα παραμελείται (Εικόνα 1), αποτελεί μία από τις βασικές καλλιεργητικές φροντίδες της ελιάς η οποία μαζί με τη συλλογή καλύπτουν περίπου το 70% (20 & 50% αντίστοιχα) του καλλιεργητικού κόστους. Η φροντίδα αυτή παρέχει πολλές δυνατότητες στον καλλιεργητή για επιτυχή διεξαγωγή της καλλιέργειας, με βασικότερη την εξασφάλιση της παραγωγικής δραστηριότητας στο διηνεκές. Το είδος κλαδέματος κάθε δένδρου, και της ελιάς ειδικότερα, υπαγορεύεται από τον τρόπο καρποφορίας του δένδρου, η δε σχολαστική ή μη εφαρμογή αυτού, από το εφαρμοζόμενο καλλιεργητικό καθεστώς (εκτατικό ή εντατικό). Επειδή ο τρόπος καρποφορίας είναι μία σταθερά για κάθε είδος, καθοριζόμενη από κληρονομικούς παράγοντες, δεν μπορεί να τροποποιηθεί. Κατά συνέπεια και το εφαρμοζόμενο κλάδεμα δεν πρέπει να εκτελείται κατά τρόπο που να παραβιάζονται σημαντικά οι κληρονομικές προδιαθέσεις του δένδρου και μόνο κατά την ένταση εκτέλεσης και ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό (ανανέωση, αποκατάσταση ζημιών, χρησιμοποίηση παραγωγής κ.α.) διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή, από κτήμα σε κτήμα και από χρονιά σε χρονιά. Παλαιότερα (Εικόνα 2), όταν τα εργατικά χέρια περίσσευαν, το κλάδεμα αποτελούσε ολόκληρη ιεροτελεστία και οι κλαδευτές έπρεπε να είχαν την αναγνώριση της περιοχής για να τους δινόταν η δυνατότητα να κλαδεύουν. Σήμερα τα πράγματα έχουν ανατραπεί λόγω της έλλειψης εργατικών χεριών και έχουν αναγκάσει τους καλλιεργητές να ζητούν τη συνδρομή της τεχνολογίας για να αντιμετω-

© ΑγροΤύπος

6b

2012

Εικόνα 3 a&b: Τρόπος καρποφορίας της ελιάς (κατά Ποντίκη). Εικόνα 4: Σχηματική παράσταση του χώρου ποιοτικής και ποσοτικής καρποφορίας της ελιάς (κατά Hartmann). Εικόνα 5: Σχηματική παράσταση εξέλιξης συγκροτήματος καρποφόρων βλαστών (ποδιές) (κατά Davide Neri κ.ά.).

πίσουν την εκτέλεση της εργατοβόρου αυτής φροντίδας. Η προσφερόμενη βοήθεια μπορούμε άφοβα να σημειώσουμε είναι αρκετά ικανοποιητική και πολλαπλώς βοηθά τον καλλιεργητή (κυρίως εξ’ απόψεως απόδοσης και καταπόνησής του).

Βασικές σημερινές επιδιώξεις του κλαδέματος •• Η συνεχής παραγωγή καρποφόρου ξύλου •• Η διατήρηση της παραγωγικότητας του δένδρου στο διηνεκές

•• Η δημιουργία προϋποθέσεων ανεμπόδιστης λειτουργί-

ας εργαλείων και μηχανημάτων συλλογής (ραβδιστικά, φορητοί δονητές, κτένες, φερόμενοι ή αυτοκινούμενοι δονητές) για την αντιμετώπιση του υψηλού κόστους εκτέλεσης της συλλογής.

Εικόνα 6a: Εξέλιξη πλαγίων καρποφόρων βλαστών ευρισκόμενων σε καρποφορία (ποδιές). 6b: Εξαντλημένοι από καρποφορία και μειωμένο φωτισμό, πλάγιοι βλαστοί (ποδιές)

σταται λαίμαργη. Η συνέχεια της παραγωγής πραγματοποιείται από την προέκταση των καρποφορησάντων βλαστών ή την έκπτυξη νέων από τη βάση αυτών (Εικόνα 5). Επίσης, από τα σημεία κάμψης των καρποφορησάντων βλαστών (λόγω βάρους προηγουμένου φορτίου) όπου προκαλείται έκπτυξη νέων. Η διαδικασία αυτή μπορεί να συνεχιστεί μέχρι και 5 χρόνια. Έτσι σχηματίζονται συγκροτήματα μικρών βλαστών, τα οποία αποκαλούνται και ποδιές (Εικόνα 6 a&b). Στη συνέχεια λόγω σκιάσεων κυρίως, προκαλείται προοδευτική αποφύλλωση και αποξήρανση των κατωτέρω στρωμάτων και η βλάστηση μετατοπίζεται προς την περιφέρεια και προς τα επάνω για τις ορθόκλαδες ποικιλίες και προς την περιφέρεια και προς τα έξω για τις πλαγιόκλαδες (Εικόνα 7).

7

Τρόπος καρποφορίας της ελιάς Η ελιά καρποφορεί σε καλά φωτιζόμενο ξύλο παρελθόντος έτους (αποκαλούμενο από τους καλλιεργητές και ψαλίδα) (Εικόνα 3 a&b). Το παραγωγικό αυτό ξύλο τοποθετείται στην περιφέρεια της κόμης των ελαιοδένδρων και σε ένα βάθος 60-90 εκ. (εκ των έξω προς τα μέσα μετρουμένου) (Εικόνα 4). Πολύ μικρή ποσότητα καρπού, μειωμένης ποιότητας, παράγεται στο εσωτερικό της κόμης. Πολύ παραγωγικό είναι το ξύλο μήκους 20-30 εκ. Σε ξύλο μικρότερου μήκους μόνο ύστερα από χρονιές αφορίας, κάποια καρποφορία είναι σίγουρη. Σε ξύλο μεγαλύτερου μήκους καρπός δεν υπάρχει και η βλάστηση καθί-

© ΑγροΤύπος

Εικόνα 7: Μετατόπιση φυλλικής επιφάνειας προς την κορυφή, λόγω μειωμένου φωτισμού κατώτερων στρωμάτων.

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 53

τ

Ειδικά άρθρα

Το κλάδεμα της ελιάς, Μέρος 1 ο a b

a

a

a b

b

b c

9

10

d

8a Εικόνα 9: Σχηματική παράσταση ώριμου βλαστού όπου σημειώνεται: a) η ζώνη παραγωγής ξυλοφόρων βλαστών, b) η ζώνη μικτών βλαστών, c) η ζώνη παραγωγικών βλαστών και d) η εξαντλημένη λόγω παραγωγής και μειωμένου φωτισμού ζώνη (κατά R. Gucci και C. Cantini).

8b Εικόνα 8a: Εξαντλημένο δένδρο λόγω ανεξέλεγκτης ανάπτυξης της κόμης και πιθανώς φειδωλής θρέψης. Eικόνα 8b: Καρατομηθέντα δένδρα στους πρωτογενείς βραχίονες για ανανέωση της κόμης.

Αρχές κλαδέματος Για να μπορέσει κάποιος να πραγματοποιήσει κλάδεμα σε ελαιόδενδρο κατά τρόπο που να το βοηθήσει να δώσει παραγωγή ποσοτικά μέγιστη και ποιοτικά άριστη θα πρέπει να γνωρίζει τα ακόλουθα: 1. Η ελιά για να καρποφορήσει θα πρέπει να φέρει σε ισορροπία τις ανόργανες ουσίες (που προσλαμβάνει δια των ριζών) με τις οργανικές (που σχηματίζει στα φύλλα). Όταν υπερτερούν οι πρώτες έχουμε εκδήλωση ζωηρής βλάστησης (στάδιο ανάπτυξης και αναγέννησης κόμης). Αντίθετα, αν υπερτερούν οι δεύτερες, έχουμε αρχικά υπερκαρποφορία και σύντομα εξασθένηση και φθορά.

2. Της κάμψης της δραστηριότητας της κόμης έχει προηγηθεί αντίστοιχη του ριζικού συστήματος και μόνος πρακτικά αποτελεσματικός τρόπος επαναφοράς στην ομαλή κατάσταση είναι η δραστική κλαδευτική επέμβαση στην κόμη (Εικόνα 8α & β).

3. Η ελιά για να φωτοσυνθέσει έχει ανάγκη από άμεση πρόσπτωση φωτός στην πράσινη επιφάνεια των φύλλων και όχι από ανάκλαση.

4. Η έλλειψη ικανής ποσότητας καρπού και μάλιστα καλής ποιότητας στο εσωτερικό της κόμης ενισχύει τον ισχυρισμό (Εικόνα 9).

5. Η κόμη των παραγωγικών ελαιοδένδρων στο σύνολο 54 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

c

της, για πολλούς λόγους και αιτίες (ανατομο-φυσιολογικής φύσεως, εντομολογικών και λοιπών προσβολών, μηχανικών βλαβών, ηλιοεγκαυμάτων του σκελετού της κ.λ.π.) μετά παρέλευση αρκετού χρόνου από τη σύσταση τους (15-20 χρόνια) παρουσιάζει έντονα συμπτώματα παραγωγικής κάμψης μέχρι και μηδενισμού της παραγωγής κατά μεγάλα διαστήματα. Η αντικατάστασή της με νεότερη, μέσω δραστικού κλαδέματος (καρατόμηση), προβάλλει ως η μόνη λύση. Εκτιμώ ότι το σύνολο σχεδόν του παραδοσιακού ελληνικού ελαιώνα μεγάλης ηλικίας, έχει ανάγκη τέτοιας μεταχείρισης.

6. Οι ορθόκλαδοι βλαστοί, λόγω τρόπου κύφωσής τους, είναι πολύ ζωηροί (δέχονται τους περισσότερους χυμούς), αργούν να καρποφορήσουν, σε αντίθεση με τους πλάγιους, αλλά βοηθούν πολύ στην αναγέννηση της κόμης.

7. Η ελιά είναι εύπλαστο και μακρόβιο δένδρο. Το πρώτο γιατί διαθέτει παντού στο σκελετό της οφθαλμούς (τυχαίους και λανθάνοντες) που δίνουν τη δυνατότητα παρέμβασης στην κόμη όπου παρίσταται ανάγκη για την ανασύστασή της. Το δεύτερο γιατί χάρη στους παρά τη βάση του κορμού της σχηματισμούς (γόγγρους) μπορεί εύκολα να αναδημιουργήσει κόμη προς τα άνω και ρίζα προς τα κάτω.

8. Η ασυνήθης έκπτυξη λαίμαργων σε κάποιο σημείο του σκελετού της υποδηλώνει εμπόδια στην κίνηση των χυμών, πάνω από το σημείο αυτό, το οποίο πρέπει να αναζητείται και η βλάβη άμεσα να αποκαθίσταται. (Πιθανά αίτια εμποδίων: ζημιές από έντομα, μύκητες, παγετός, μηχανικές βλάβες, ασυμφωνία εμβολίου – υποκειμένου κ.α.)

9. Το ξύλο της ελιάς δεν αντέχει σε απότομες πτώσεις της θερμοκρασίας και μάλιστα όταν αυτών προηγείται καλός καιρός για βλαστική δραστηριότητα.

10. Το κλάδεμα μειώνει σημαντικά την αντοχή του δένδρου στους παγετούς.

© ΑγροΤύπος

11

c

12

Εικόνα 10: Αφαίρεση του επάκριου βλαστού ενός πρωτεύοντος βραχίονα αριστερά σε ένα κύπελλο. Η συνέχιση της ανάπτυξης του βραχίονα αφήνεται a) σε πλάγιο εξωτερικό και b) σε πλάγιο εσωτερικά στραμμένο βλαστό. Εικόνα 11: Σχηματική απεικόνιση κλαδευτικής μεταχείρισης βλαστού με διαφορετικό τρόπο βλάστησης. a) όρθια ανάπτυξη, b) πλάγια ανάπτυξη και c) κεκλιμένη ανάπτυξη (κατά R. Gucci και C. Cantini). Εικόνα 12: Σχηματική παράσταση κλαδευτικής μεταχείρισης καρποφόρου βλαστού διαφόρου βαθμού αυστηρότητας. a) αφαίρεση ολίγων λεπτών βλαστών. b) αφαίρεση περισσότερων κρεμάμενων βλαστών. c) όλοι οι πλάγιοι βλαστοί στο ακραίο τμήμα αφαιρέθηκαν (κατά R. Gucci και C. Cantini).

Κλάδεμα καρποφορίας Στα προηγούμενα αναφερθήκαμε αναλυτικά στον τρόπο καρποφορίας της ελιάς και στην απαίτησή της για απευθείας φωτισμό των φύλλων από τις ηλιακές ακτίνες προκειμένου να εξασφαλίσουμε σταθερή και συνεχή καρποφορία. Όπως γίνεται αντιληπτό για να πετύχουμε τα επιδιωκόμενα θα πρέπει α) να έχουμε συνεχή παραγωγή καρποφόρου ξύλου, β) συνεχώς να αφαιρείται το ξύλο που καρποφόρησε, για λόγους ανταγωνισμού σε θρεπτικές ύλες και φωτισμό και γ) να διατηρούμε σταθερό στο χώρο το βάθος της καρποφόρου επιφάνειας. Οι παραπάνω επιδιώξεις θα ήταν δυνατές με τη βοήθεια της κλαδευτικής ψαλίδας όπως γίνεται σε άλλα είδη (αμπέλι, μηλοειδή, πυρηνόκαρπα κ.α.). Στην ελιά όμως, για λόγους καθαρά οικονομικούς και έλλειψης χεριών, τούτο είναι αδύνατο. Έτσι, καλείται ο καλλιεργητής με τα διατιθέμενα εργαλεία και μηχανήματα να προσεγγίσει, κατά το δυνατό, τις απαιτήσεις ενός ορθολογικού κλαδέματος, δηλαδή τεχνικά παραδεκτού και οικονομικά εφαρμόσιμου. Η σκάλα και το πριόνι κατά το παρελθόν, αλλά και στις μέρες μας τα πνευματικά ψαλίδια, τα αεροπρίονα και το μηχανοκίνητο πριόνι χειρός, μας

© ΑγροΤύπος

δίνουν τη δυνατότητα να φθάσουμε ικανοποιητικά τους στόχους μας στο χώρο της καρποφόρου επιφάνειας (Εικόνες 10, 11 & 12). Κατά το κλάδεμα καρποφορίας αρχίζει ο κλαδευτής με διορθωτικές επεμβάσεις στο βασικό σκελετό της κόμης προς αποκατάσταση ζημιών από πάσης φύσεως αίτια (καιρικά, φορτίου, προσβολών, γηράνσεως κ.λ.π.). Στη συνέχεια από το εσωτερικό της κόμης και από κάτω προς τα πάνω προβαίνει στην αφαίρεση της παλιάς βλάστησης (που καρποφόρησε και εμφανίζει συμπτώματα γήρανσης), την αραίωση της εναπομεινάσης, συντέμνοντας και αφαιρώντας όχι ένα - ένα καρποφόρο βλαστό, αλλά αμάδα εξ’ αυτών επιτυγχάνοντας το λεγόμενο χτένισμα των ποδιών. Αξίζει εδώ να μνημονεύσουμε την κλαδευτική τεχνική που εφάρμοζαν παλαιότερα οι Μεγαρείς έχοντας να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της έλλειψης εργατικών χεριών και θέλοντας να αντιμετωπίσουν και το πρόβλημα της σχετικά γρήγορης γήρανσης της καρποφόρου επιφάνειας της κόμης. Για το λόγο αυτό επινόησαν το σχήμα των έξι (6) βραχιόνων. Κατ’ αυτό διαμόρφωναν κόμη με έξι (6) ευδιάκριτους βραχίονες και κατ’ έτος κινούμενοι κυκλικά περί του άξονα της καθέτου αφαιρούσαν τον ένα εξ αυτόν, ενώ οι υπόλοιποι καρποφορούσαν. Έτσι κατάφερναν να διατηρήσουν την βλάστηση ζωηρή και παραγωγική, το κλάδεμα να πραγματοποιείται με το μικρότερο κόστος και όχι

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 55

τ

Ειδικά άρθρα

και μετά γιατί από την εποχή αυτή και κατόπιν η έκπτυξη νέων βλαστών περιορίζεται σε αριθμό και μήκος και η αφαίρεση της γίνεται με το μικρότερο κόστος και το μεγαλύτερο όφελος.

Κλαδευτικός κύκλος – Βαθμός αυστηρότητας Το κλάδεμα θα πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο γιατί έτσι α) η κόμη ευρίσκεται υπό έλεγχο αποφευγουμένων δραστικών επεμβάσεων και κενών παραγωγής, β) το κόστος εκτέλεσης είναι μικρότερο και γ) ο βαθμός αυστηρότητας προσαρμόζεται σε πραγματικές και όχι υποθετικές ανάγκες. Γενικά, τη χρονιά της μεγάλης εσοδείας κλαδεύουμε αυστηρά (κάνοντας και αραίωμα), αντίθετα τη χρονιά της μικρής παραγωγής (μισοσοδειά) ελαφρά και διορθωτικά όπου χρειάζεται, για προφανείς λόγους.

Εποχή εκτέλεσης

κατ’ ανάγκη από πολύ εξειδικευμένα χέρια. Οι ορθόκλαδοι βλαστοί, κατά κανόνα λαίμαργοι (λόγω θέσεως), πρέπει να αραιώνονται εκ της βάσεως και όταν παρίσταται ανάγκη να επιβραχύνονται (για να συμπληρώσουν κενά ή να αποφεύγεται η διατάραξη του επιλεγέντος σχήματος). Το εναπομένον τμήμα πρέπει να έχει αρκετό μήκος. Σε αντίθετη περίπτωση κάτω από το σημείο κοπής έχουμε ανάπτυξη πυκνής και ζωηρής βλάστησης και αποτέλεσμα αντίθετο του επιδιωκόμενου. Η ορατή κόμη διευκολύνει τα μέγιστα τη χρήση επιβοηθητικών εργαλείων συλλογής (κτενιών, ραβδιστικών κ.α.) και μειώνει το δυσβάστακτο κόστος. Επιπλέον, η μείωση του μήκους των καρποφόρων συγκροτημάτων και του φέροντος αυτά σκελετού βελτιώνει την απόδοση των δονητών συλλογής (ποσοστό καταριπτομένου καρπού και χρόνος δόνησης), γιατί η ενέργεια των μηχανημάτων μεταφέρεται γρήγορα και χωρίς αισθητές απώλειες στο μίσχο του καρπού. Από τα εκτεθέντα, γίνεται αντιληπτό ότι η επί πλέον δαπάνη για λεπτομερειακό κλάδεμα έχει ανταποδοτική ωφέλεια (ειδικά για επιτραπέζιες ποικιλίες) για τον καλλιεργητή και δεν πρέπει να παραγνωρίζεται η σκοπιμότητά του. Το κλάδεμα καρποφορίας πρέπει να συμπληρώνεται με αφαίρεση των εσωτερικών βλαστών για την εξασφάλιση φωτισμού και κυκλοφορίας του αέρα στο εσωτερικό της κόμης για αυτονόητους λόγους. Η αφαίρεση των βλαστών αυτών θα πρέπει να πραγματοποιείται από τον Αύγουστο 56 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Το κλάδεμα μπορεί να εκτελείται όλες τις εποχές του έτους και σε συνδυασμό με άλλες καλλιεργητικές φροντίδες (συλλογή, καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών, αραίωση φορτίου κ.λ.π.) αρκεί : •• Να μην προκαλούνται τα δένδρα σε βλαστική δραστηριότητα σε εποχές που οι βίαιες καιρικές συνθήκες (χαμηλές θερμοκρασίες) δεν έχουν αποκλεισθεί.

•• Να μη διευκολύνεται η δράση εχθρών και ασθενειών (πρόκληση πυκνής λαίμαργης βλάστησης στο εσωτερικό της κόμης).

•• Να αποφεύγεται η αποκάλυψη στον ήλιο ευαίσθητου σκιαζομένου μέρους του σκελετικού υλικού και να αποκλείονται έτσι τα ηλιοεγκαύματα. Σε επόμενο τεύχος του περιοδικού Γεωργία-Κτηνοτροφία θα ακολουθήσει η συνέχεια (Μέρος 2ο) του άρθρου «Το κλάδεμα της ελιάς». ΠΗΓΈΣ

ΒΙΒΛΙΑ

1. Αναγνωστοπούλου Παν. - Η ελληνική ελαιοκομία, Αθήναι 1931.

2. Braconi Duigi – Olivicoltura intensive, E.A. Bologna 1970.

3. Breviglieri Nino – La nuova olivicoltura specializzata intensiva, R.E.D.A. ROMA 1961.

4. Θεριός Ιωάννης – Ελαιοκομία, Θεσ/νίκη 2005.

5. Ποντίκη Κων/νου – Ελαιοκομία, Αθήνα 2000.

6. Gucci R. & Cantini C. – Pruning and Training – Systems for modern – Olive Growing, Australia 2000.

7. Σακαντάκη Κυρ. – Σύγχρονη Πρακτική Ελαιοκομία, Αθήνα Μάιος 1982.

8. Σφακιωτάκη Ευαγ. – Μαθήματα Ελαιοκομίας, Θεσ/νίκη 1993.

9. University of California. α. Olive – Production manual, second edition 2005. β. Organic olive – Production manual.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ

10. ΑγροΤύπος – «Γεωργία – Κτηνοτροφία», αναφορές σε διάφορα τεύχη.

11. Εύριπος εκδοτική. Διάφορες εκδόσεις.

12. Informatore Agrario SuA, C.P. 520 37.100 Verona – Italia.

13. Vida Rutal, Eumedia Spain. m

© ΑγροΤύπος

τ

Ειδικά άρθρα

Η ελαιοκαλλιέργεια σε νέες χώρες

ΕΠΈΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΈΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΝΈΕΣ ΧΏΡΕΣ: ΔΥΝΑΤΌΤΗΤΕΣ & ΠΡΟΟΠΤΙΚΈΣ

Αργεντινή

Δρ. Κων/νος Στ. Χαρτζουλάκης ΕΛΓΟ-Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών

Η

ελιά είναι ιθαγενές δένδρο της Μεσογειακής λεκάνης και η καλλιέργεια της για παραγωγή λαδιού πηγαίνει πάνω από 5000-6000 χρόνια πίσω στην περιοχή. Τα τελευταία χρόνια πολλές μεσογειακές χώρες με ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες και σημαντικές διαθέσιμες εκτάσεις προωθούν φιλόδοξα προγράμματα δημιουργίας νέων φυτειών με στόχο, άλλες την κάλυψη της αυξανόμενης εσωτερικής ζήτησης (Αλγερία, Μαρόκο, Αλβανία και Κροατία) και άλλες με στόχο την αύξηση των μεριδίων τους στις διεθνείς αγορές (Τουρκία, Αίγυπτος, Τυνησία, Συρία), γεγονός που τουλάχιστον ως χώρα πρέπει να μας προβληματίσει. Ωστόσο μετά το 2ο Παγκόσμιο πόλεμο η καλλιέργεια της ελιάς άρχισε να επεκτείνεται και σε άλλες περιοχές, εκτός της μεσογειακής λεκάνης, με ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες όπως η Καλιφόρνια, η Αργεντινή, η Χιλή, το Περού, η Ουρουγουάη και το Μεξικό, η Ν. Αφρική, η Κίνα, η Ινδία, η Αυστραλία και η Ν. Ζηλανδία. Πολλές από αυτές τις χώρες στο παρελθόν σημείωσαν σημαντικές επιτυχίες με άλλα παραδοσιακά μεσογειακά προϊόντα όπως το κρασί (Αργεντινή, Χιλή, Αυστραλία, Καλιφόρνια) και επιχειρούν την τελευταία δεκαετία να δημιουργήσουν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της εγχώριας παραγωγής.

Καλλιέργεια ελιάς Gansu, Κίνα

Αργεντινή άρδευση

Στη επαρχία Gansu, που καλλιεργείται πάνω από το 70% των ελαιο­δένδρων της Κίνας, τα εδάφη είναι οριακά λόγω διάβρωσης, με κλίσεις από 30-60% και η καλλιέργεια γίνεται σε αναβαθμίδες.

Η καλλιέργεια της ελιάς άρχισε γύρω στο 1700 από τους Ισπανούς κατακτητές, σε μικρούς ελαιώνες κατά μήκος των Άνδεων. Αν και τις αρχές του 20ου αιώνα με το νέο κύμα των μεταναστών από την Ισπανία και Ιταλία το ενδιαφέρον για την καλλιέργεια της ελιάς αναζωπυρώθηκε, η μεγάλη ώθηση έγινε τη δεκαετία του 1960, με οικονομικά κίνητρα από την Κυβέρνηση. Το 1990 η συνολική έκταση έφτασε τα 30.000 ha και σήμερα φτάνει τις 110.000 ha, με την εγκατάσταση των υπερ-εντατικής φύτευσης ελαιώνων. Πάνω από το 90% της καλλιέργειας βρίσκεται στις επαρχίες Catamarca (31.000 ha), La Rioja (30.000 ha), San Juan (20.000 ha) και Mendoza (19.000 ha) στα σύνορα με την οροσειρά των Άνδεων. Κύρια χαρακτηριστικά των ελαιώνων είναι το μεγάλο μέγεθος (1.00010.000 στρ.), οι εντατικές (60-100 φυτά/ στρέμμα) ή υπερ-εντατικές φυτείες (150-220 φυτά/στρέμμα), η πλήρης μηχανοποίηση (άρδευση, λίπανση, κλάδεμα, συγκομιδή). Στις παραδοσιακές φυτείες επικρατεί η τοπική ποικιλία ‘Arauco’ και στις εντατικές και υπέρ-εντατικές η ισπανική ‘Arbequina’ και η ιταλική ‘Coratina’ ενώ υπάρχει και η ελληνική ‘Κορωνέϊκη’. Οι κλιματικές συνθήκες είναι σε πολλές περιοχές οριακές (πολύ υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι, ξηρασία, και παγετοί το χειμώνα με σοβαρές ζημιές στα δένδρα κάθε 5-6 χρόνια), και οι δυνατότητες επέκτασης των εκτάσεων φαίνεται να είναι περιορισμένες. Η άρδευση είναι απαραίτητη για ικανοποιητική παραγωγή σε ποσότητες 800-1000 m3/στρέμμα (180-250 m3/στρέμμα στην Κρήτη), που δεν είναι πάντα διαθέσιμα. Η συνολική παραγωγή ελαιολάδου κυμαίνεται από 15.000-25.000 τόνους, με ποιότητα πάνω από 85% εξαιρετικά παρθένο. Στις βρώσιμες ελιές η Αργεντινή είναι σήμερα η 5η χώρα στις εξαγωγές, με κύριους καταναλωτές τη Βραζιλία, τις ΗΠΑ και τις άλλες Λατινο-αμερικανικές χώρες.



Υπερ-εντατική φυτεία στη Χιλή

58 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

© ΑγροΤύπος

© ΑγροΤύπος

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 59

τ

Ειδικά άρθρα

Χιλή Οι πρώτες ελιές έφτασαν στη Χιλή από τους Ισπανούς εποίκους το 16ο αιώνα για παραγωγή βρώσιμων ελιών. Οι πρώτες ποικιλίες για παραγωγή λαδιού εισήχθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα. Το 1990 η καλλιέργεια της ελιάς καταλάμβανε 3.000 ha και το 2011 έφτασε τα 24.000 ha. Από αυτά 4.000 ha είναι παραδοσιακοί ελαιώνες (10-25 φυτά/στρέμμα) και τα 20.000 ha εντατικής (30-70 φυτά/στρέμμα) και υπερ-εντατικής (80-166 φυτά/ στρέμμα) με χαρακτηριστικά όπως και στην Αργεντινή. Οι κυριότερες ποικιλίες είναι η ‘Arbequina’ (50%), η ‘Frantoio’ (18%) η ‘Arbosana’ (8%) η ‘Picual’ (7%) και άλλες μεταξύ αυτών η ‘Κορωνέϊκη’ και η ‘Καλαμάτα’. Η συνολική παραγωγή ελαιολάδου είναι 22.000 τόνοι, από το οποίο το 77% καταναλώνεται στην εσωτερική αγορά. Από αυτό που εξάγεται το 37% πηγαίνει στις ΗΠΑ και το 33% στην Ιταλία.

Περού Η καλλιέργεια άρχισε τη ίδια περίοδο με τις άλλες χώρες, με μικρές φυτείες στην παραλιακή ζώνη νότια της Λίμα μέχρι τα σύνορα με τη Χιλή. Οι πρώτες ποικιλίες για παραγωγή λαδιού εισήχθηκαν από τη Χιλή γύρω στο 1960 και η έκταση αυξήθηκε από τα 2.000 ha στα 8.500 ha το 2004. Με τις νέες φυτείες εντατικής καλλιέργειας που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Tanca, η έκταση που καταλαμβάνει η ελιά σήμερα στο Περού φτάνει στα 14.200 ha με δυνατότητα αύξησης κατά 4.000 ha. Οι κυριότερες ποικιλίες για λάδι είναι η ‘Barnea’, η ‘Picual’ και η ‘Arbequina’ και για επιτραπέζιες η ‘Manzanillo’ και η ‘Kalamata’. Το κυριότερο πρόβλημα που επηρεάζει αρνητικά την παραγωγή είναι οι υψηλές θερμοκρασίες (14-180C) που επικρατούν τους χειμερινούς μήνες. Σε συνδυασμό με το El Nino, οι θερμοκρασίες που επικρατούν είναι πάνω από 170C και δεν καλύπτονται οι ανάγκες της ελιάς σε ψύχος με αποτέλεσμα να μη γίνεται η διαφοροποίηση των οφθαλμών σε ανθοφόρους και να 60 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Η ελαιοκαλλιέργεια σε νέες χώρες

μη παράγονται άνθη. Επειδή οι νέες φυτείες έχουν αναπτυχθεί σε πεδιάδες που επικρατούν ερημικές συνθήκες, πολύ σημαντικό πρόβλημα είναι η έλλειψη νερού για άρδευση και η υποβάθμιση του υδροφορέα, που αποτελεί περιοριστικό παράγοντα επέκτασης, όπως και στην Αργεντινή. Η συνολική παραγωγή ελαιολάδου δεν υπερβαίνει τους 4.800 τόνους και τους 40.000 τόνους βρώσιμων ελιών.

Ουρουγουάη Η καλλιέργεια της ελιάς άρχισε ουσιαστικά τη 10ετία του 1950 με ιταλικές ποικιλίες σε αποστάσεις φύτευσης 10x10 m και το 2002 το 85% των ελαιοδένδρων (περίπου 1.200 ha) ήταν ηλικίας 50 ετών. Σήμερα καλλιεργούνται 9.700 ha, με το 90% εντατικής φύτευσης (28-40 φυτά/στρέμμα). Κύρια προβλήματα είναι η η υψηλή σχετική υγρασία κατά τη καρπόδεση και οι υψηλές θερμοκρασίες σε συνδυασμό με την έλλειψη νερού. Οι ποικιλίες που επικρατούν είναι η ‘Arbequina’ (50%), η ’Frantoio’ (15%), η ‘Barnea’ (8%) και άλλες μεταξύ των οποίων και η ‘Κορωνέϊκη’. Η συνολική παραγωγή ελαιολάδου είναι 6.000 τόνοι καλής ποιότητας (εξαιρετικά παρθένο) για την εσωτερική κατανάλωση και εξαγωγή στη γειτονική Βραζιλία.

ΗΠΑ-Καλιφόρνια Η πρώτη τεκμηριωμένη πληροφορία για τη καλλιέργεια της ελιάς στην Καλιφόρνια είναι το 1803 και μέχρι το 1900 η έκταση έφτασε τα 800 ha. Στο τέλος της 10ετίας του 1980 άρχισε το έντονο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη της καλλιέργειας για παραγωγή λαδιού και από το 1999 εγκαταστάθηκαν μεγάλες φυτείες υπερ-εντατικής φύτευσης (165-225 φυτά/στρέμμα). Σήμερα καλλιεργούνται περίπου 20.000 ha από τα οποία τα μισά είναι για επιτραπέζιες ελιές με τις ποικιλίες ‘Manzanillo’ και ‘Mission’. Στις νέες φυτείες για λάδι επικρατούν η ‘Arbequina’, η ‘Arbosana’ και η ‘Κορωνέϊκη’ με πλήρη μηχανοποίηση της καλλιέργειας (άρδευση, λίπανση, κλάδευμα, συγκομιδή). Η συνολική

παραγωγή είναι 6.400 τόνοι εξαιρετικής ποιότητας ελαιόλαδο με μια συνολική κατανάλωση στις ΗΠΑ που φτάνει τις 277.000 τόνους.

Αυστραλία Η πρώτη πειραματική φυτεία στηv Αυστραλία εγκαταστάθηκε το 1891 και το 1897 αναφέρονται φυτείες 7.4 ha. Το ενδιαφέρον συνεχίστηκε και στις αρχές του 20ου αιώνα που σταμάτησε λόγω του 1ου Παγκοσμίου πολέμου και του υψηλού κόστους συγκομιδής. Μεταξύ 1950 και 1990 εγκαταστάθηκαν λιγότερα από 1.000 ha. Η δυναμική αύξηση της καλλιέργειας έγινε από το 1990 μέχρι σήμερα που εγκαταστάθηκαν περίπου 800 φυτείες που καλύπτουν 35.000 ha σε πυκνή φύτευση (50-80 φυτά/στρέμμα). Βασικός λόγος ήταν η αύξηση τη δημοτικότητας της Μεσογειακής κουζίνας και η εξοικονόμηση 100 εκατομμύρια AUD που δαπανούσαν για εισαγωγή ελαιοκομικών προϊόντων. Οι κύριες περιοχές καλλιέργειας είναι η S. Victoria και το Perth. Επικρατούν οι μεγάλοι ελαιώνες με 100.000-260.000 δένδρα, ενώ στην Δυτ. Αυστραλία το μέγεθος είναι από 500-5.000 δένδρα. Οι ποικιλίες που επικρατούν είναι η ‘Barnea’ (41%), η ‘Frantoio’ (26%), η ‘Picual’ (15%) και η ‘Manzanillo’ (6%) για παραγωγή λαδιού και η ‘Mission’ και η ‘Καλαμάτα’ για βρώσιμες. Η συνολική παραγωγή ελαιολάδου δεν ξεπερνά τους 19.000 τόνους το χρόνο, με μια ετήσια κατανάλωση 41.500 τόνους.

Κίνα Στη Κίνα η καλλιέργεια της ελιάς άρχισε στα μέσα της 10ετίας του 1960 και πιο συντονισμένα με την βοήθεια του FAO στο τέλος της 10ετίας του 70. Σήμερα καλλιεργούνται περίπου 250.000 στρέμματα στις επαρχίες Gansu, Sichuan και Yunnan με τις ποικιλίες ‘Leccino’ και ‘Frantoio’ (ιταλικές), ‘Picual’ (ισπανική) και τα υβρίδια ΕΖ9 και JF6 που δημιούργησαν, ενώ υπάρχουν και μικρές φυτείες με την ‘Coratina’ (ιταλική) ‘Arbequina’ (ισπανική) και την δική μας ‘Κορωνέϊκη’. Στη επαρχία Gansu, που καλλιερ-

© ΑγροΤύπος

Ελαιουργείο Gansu, Κίνα

γείται πάνω από το 70% των ελαιοδένδρων, τα εδάφη είναι οριακά λόγω διάβρωσης, με κλίσεις από 30-60% και η καλλιέργεια γίνεται σε αναβαθμίδες. Επιπλέον κατά τα κρίσιμα στάδια (διαφοροποίηση οφθαλμών και άνθηση-καρπόδεση) για την παραγωγή της ελιάς επικρατούν αντίξοες συνθήκες (ξηρασία, υψηλές θερμοκρασίες) με αποτέλεσμα η παραγωγή των δένδρων είναι πολύ χαμηλή. Εντατικές φυτείες (40-65 φυτά/στρέμμα εγκαταστάθηκαν μόνο στην επαρχία Yunnan. Η συνολική παραγωγή ελαιολάδου δεν υπερβαίνει τους 6.000 τόνους και ποιοτικά είναι extra παρθένο. Οι εισαγωγές ελαιολάδου στην Κίνα το 2011 έφρασαν τους 108.412 τόνους

Εκπαίδευση στελεχών Gansu, Κίνα

Ινδία Οι πρώτες φυτείες άρχισαν το 2007 με μια έκταση 25–50 εκτάρια στη επαρχία του Rajasthan, που το 2008 έφτασαν τα 260 εκτάρια, μετά τη δημιουργία μικτής εταιρείας της κυβέρνησης του Rajasthan με Ισραηλινούς. Ο στόχος είναι να φτάσουν τα 5.000 εκτάρια. Η κύρια ποικιλία είναι η ισραηλινή ‘Barnea’ με πυκνότητα 4001200 φυτά ανά εκτάριο. Το έδαφος είναι άγονο, αμμώδες, ερημικό και οι βροχοπτώσεις (200-300 mm) πέφτουν κυρίως τον Αύγουστο – Σεπτέμβριο

© ΑγροΤύπος

Εντατικός ελαιώνας στο Περού

Μηχανική συγκομιδή, Αργεντινή

με τους μουσώνες. Η άρδευση τα στάδια διαφοροποίησης των οφθαλμών (Φεβρουάριο) και άνθησης-καρπόδεσης (Μάϊο-Ιούνιο) είναι απαραίτητη, αν και δεν υπάρχει διαθεσιμότητα νερού. Μικρές φυτείες ελιάς εγκαθίστανται και στη περιοχή του Gujarat, όπου οι συνθήκες είναι όμοιες με το Rajasthan. Η συνολική κατανάλωση ελαιολάδου το 2011 στην Ινδία ήταν 9.400 τόνοι. Από τα παραπάνω, αλλά και την εμπειρία που είχα από τις τεχνικές επισκέψεις που πραγματοποίησα στην Αργεντινή, Χιλή, Περού, Κίνα, Πακιστάν και Αυστραλία, φαίνεται ότι τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικά (λόγω οριακών κλιματολογικών συνθηκών, κτλ.) και οι πιθανές τεχνολογικές εξελίξεις (δημιουργία νέων ποικιλιών, μέθοδοι καλλιέργειας, κτλ.) ενδεχομένως δεν θα επιτρέψουν τα επόμενα χρόνια την δημιουργία δυναμικών κλάδων ελαιοπαραγωγής στις χώρες αυτές. Μεσοπρόθεσμα η εμφάνιση των νέων χωρών δεν θα διαταράξει τις ισορροπίες προσφοράς-ζήτησης που επικρατούν στις διεθνείς αγορές, αφού το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής τους θα συνεχίσει να απευθύνεται στην ταχύτατα διευρυνόμενη εσωτερική τους αγορά. Ωστόσο, η σημαντική συνεισφορά της ανάπτυξης της καλλιέργειας της ελιάς στις νέες χώρες είναι ότι το ελαιόλαδο, και μάλιστα το εξαιρετικά παρθένο, μπαίνει στην κουλτούρα τους. Και σαν χώρα θα πρέπει να αξιοποιήσουμε την παροχή τεχνικής υποστήριξης που παρέχει το Ινστιτούτο σε τέτοιες χώρες με την υπογραφή διακρατικών συμφωνιών και αντάλλαγμα την αγορά ελληνικών προϊόντων, όπως κάνουν η Ιταλία, Ισπανία και Ισραήλ. Ιδιαίτερα το ελληνικό ελαιόλαδο, αν αξιοποιήσουμε τα ποιοτικά και οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του λόγω εδαφο-κλιματικών συνθηκών και χαμηλών εισροών που απαιτούνται για την παραγωγή του και πατάξουμε την νοθεία, δεν έχει να φοβηθεί τίποτα. Αντίθετα, ανοίγονται νέες αγορές που μπορούμε να κατακτήσουμε αν επιμείνουμε στην ποιότητα. m

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 61

τ

Ειδικά άρθρα

Κ.Ν. Γιαννοπολίτης & Νέλη Γρηγορίου

Η νομοθεσία για τη διακίνηση των εσπεριδοειδών

Ποιες είναι οι ευρωπαϊκές απαιτήσεις σχετικά με την ωρίμαση; Κατά πόσο επιτρέπεται ο αποπρασινισμός και οι ποδίσκοι με φύλλα;

ΚΑΡΠΟΊ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΏΝ Στο άρθρο γίνεται μια συνοπτική ανασκόπηση της νομοθεσίας όσον αφορά τις απαιτήσεις ωριμότητας και ορισμένα θέματα παρουσίασης (αποπρασινισμός, παρουσία ποδίσκων με φύλλα) για τους καρπούς εσπεριδοειδών που διακινούνται στην ευρωπαϊκή αγορά.

Απαιτήσεις ωρίμασης Οι απαιτήσεις ωρίμασης καθορίζονται στον Κανονισμό αριθ. 543/2011, ο οποίος στο παράρτημά του περιλαμβάνει τις προδιαγραφές εμπορίας των εσπεριδοειδών (καθώς και άλλων οπωροκηπευτικών) όπως ισχύουν σήμερα στην ΕΕ. Σύμφωνα με τον Κανονισμό αυτό, τα εσπεριδοειδή όταν συγκομίζονται πρέπει να έχουν φθάσει σε κατάλληλο στάδιο ανάπτυξης και βαθμό ωρίμασης, λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά του είδους και της ποικιλίας, την περίοδο συγκομιδής και τη ζώνη παραγωγής. Κύρια κριτήρια ωριμότητας είναι τα εξής: •• Η περιεκτικότητα σε χυμό, •• Η συνολική περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά, δηλ. η περιεκτικότητα σε σάκχαρα (Brix), •• H αναλογία σακχάρων προς οξέα, και •• Ο χρωματισμός. Στον Πίνακα 1 δίνονται τα ελάχιστα επίπεδα ωριμότητας που πρέπει να έχουν οι καρποί εσπεριδοειδών κατά τη συγκομιδή, σύμφωνα με τον Κανονισμό. Σημειώστε ότι η ελάχιστη αναλογία σακχάρων προς οξέα είναι 6,5/1 για τα πορτοκάλια και 7-7,5/1 για τα μανταρίνια. Ο χρωματισμός, σε γενικές γραμμές, πρέπει να είναι τέτοιος, ώστε κατά το πέρας της κανονικής ανάπτυξής τους τα εσπεριδοειδή να αποκτήσουν, στον τόπο προορισμού, τον κανονικό χρωματισμό της ποικιλίας.

Τι προβλέπεται για τον αποπρασινισμό Τα εσπεριδοειδή που έχουν φθάσει στο απαιτούμενο ελάχιστο επίπεδο όσον αφορά την περιεκτικότητα σε χυμό και τη σχέση σακχάρων/οξέα, μπορούν να συγκομισθούν πριν πάρουν το τελικό κίτρινο χρώμα των ώριμων καρπών, όπως προσδιορίζεται στον Πίνακα 1. Τα εσπεριδοειδή αυτά, σύμφωνα με τον Κανονισμό, μπορούν να υποβάλ62 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Πίνακας 1. Ελάχιστες απαιτήσεις ωριμότητας κατά τη συγκομιδή

λονται σε «αποπρασινισμό» ώστε όταν φθάσουν στον καταναλωτή να έχουν το τυπικό κίτρινο χρώμα των ώριμων καρπών της ποικιλίας. Η επεξεργασία αυτή επιτρέπεται μόνον εφόσον δεν αλλοιώνονται τα άλλα φυσικά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά. Επομένως, σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται ο αποπρασινισμός πριν οι καρποί αποκτήσουν τα συνιστώμενα επίπεδα ωριμότητας. Καρποί που έχουν υποβληθεί σε αποπρασινισμό είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι και χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή κατά τη μεταφορά και τους μετέπειτα χειρισμούς γιατί μπορεί εύκολα να υποβαθμισθούν. Για το λόγο αυτό η μεταφορά των αποπρασινισμένων καρπών πρέπει να γίνεται με ειδικά μεταφορικά μέσα (ελεγχόμενης θερμοκρασίας).

Τι προβλέπεται για τους καρπούς εσπεριδοειδών με ποδίσκο και φύλλα Ο Κανονισμός 543/2011 αναφέρει ότι τα υλικά συσκευασίας πρέπει να είναι απαλλαγμένα από κάθε ξένη ύλη. Επιτρέπει, ωστόσο, «μία παρουσίαση που περιλαμβάνει ένα βραχύ (μη ξυλώδη) κλώνο με πράσινα φύλλα προσκολλημένο στον καρπό». Ενώ όμως δεν απαγορεύεται ο ποδίσκος με φύλλα από τον παραπάνω Κανονισμό που καθορίζει τις εμπορικές προδιαγραφές, μπαίνουν σοβαροί περιορισμοί από τη φυτοϋγειονομική νομοθεσία που σχεδόν αποκλείουν την παρουσία του ποδίσκου με φύλλα στους καρπούς εσπεριδοειδών. Το θέμα αυτό έχει κατά καιρούς προκαλέσει τις αντιδράσεις των καλλιεργητών στη χώρα μας. Στη συνέχεια επιχειρείται μια συνοπτική ανάλυση της φυτοϋγειονομικής νομοθεσίας που θα βοηθήσει τους ενδιαφερόμενους να κατανοήσουν τους περιορισμούς και τους λόγους για τους οποίους αυτοί μπαίνουν.

© ΑγροΤύπος

Είδος

Ελάχιστη περιεκτικότητα σε χυμό (%)

Ελάχιστη αναλογία σακχάρων προς οξέα

Πρέπει να είναι ο τυπικός της ποικιλίας. Επιτρέπονται καρποί με πράσινο χρώμα (εάν δεν είναι σκούρο), υπό τον όρο ότι πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις όσον αφορά την περιεκτικότητα σε χυμό.

Λεμόνια

20

Σατσούμα

33

6,5:1

Κλημεντίνες

40

7,0:1

Άλλες ποικιλίες μανταρινιών και τα υβρίδιά τους

33

7,5:1

Πορτοκάλια σαγκουίνια

30

6,5:1

Πορτοκάλια ναβελίνες

33

6,5:1

Λοιπές ποικιλίες

35

6,5:1

Άλλες ποικιλίες με πράσινο χρώμα που υπερβαίνει το ένα πέμπτο

45

Εγχώριοι καρποί εσπεριδοειδών για διακίνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση (περιλαμβάνεται και η εγχώρια αγορά) Η ισχύουσα φυτοϋγειονομική νομοθεσία καθορίζεται από το Π.Δ. 365/2002 (ΦΕΚ 307Α) που έχει εκδοθεί σε εφαρμογή αντίστοιχης ευρωπαϊκής οδηγίας. Σύμφωνα

© ΑγροΤύπος

Χρωματισμός

Πρέπει να είναι ο τυπικός της ποικιλίας κατά το ένα τρίτο τουλάχιστον της επιφάνειας του καρπού.

Πρέπει να είναι ο τυπικός της ποικιλίας. Ωστόσο, επιτρέπονται καρποί με ανοιχτοπράσινο χρώμα, υπό τον όρο ότι ο χρωματισμός αυτός δεν υπερβαίνει το ένα πέμπτο της συνολικής επιφάνειας του καρπού και ότι πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις ως προς την περιεκτικότητα σε χυμό. Επιτρέπονται τα πορτοκάλια που παράγονται σε περιοχές με υψηλές θερμοκρασίες και υψηλή σχετική υγρασία κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του καρπού και έχουν πράσινο χρώμα που υπερβαίνει το ένα πέμπτο της συνολικής επιφάνειας του καρπού, υπό τον όρο ότι πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις ως προς την περιεκτικότητα σε χυμό. λοιπόν με τη νομοθεσία αυτή στα φυτά, φυτικά προϊόντα και άλλα αντικείμενα που είναι ενδεχόμενοι φορείς επιβλαβών οργανισμών, που αφορούν το σύνολο της Κοινότητας, περιλαμβάνονται και οι καρποί εσπεριδοειδών (Citrus L., Fortunella Swingle, Poncirus Raf., και τα υβρίδιά τους), εφόσον είναι με φύλλα και ποδίσκους. Για το λόγο αυτό, οι καρποί των εσπεριδοειδών με ποδίσκο και φύλλα, θα πρέπει να υποβάλλονται σε ειδικούς

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 63

τ

Ειδικά άρθρα

Η νομοθεσία για τη διακίνηση των εσπεριδοειδών

«Χωρίς φυτοϋγειονομικό διαβατήριο, η νομοθεσία, επιβάλλει οι διακινούμενοι καρποί εσπεριδοειδών να είναι απαλλαγμένοι από ποδίσκους και φύλλα » φυτοϋγειονομικούς ελέγχους στον τόπο καταγωγής, πριν τη μετακίνησή τους μέσα στην Κοινότητα, και θα πρέπει κατά τη μετακίνησή τους να συνοδεύονται από το φυτοϋγειονομικό διαβατήριο. Παραγωγοί εσπεριδοειδών, λοιπόν, που επιθυμούν να διαθέσουν το προϊόν τους με ποδίσκο και φύλλα είναι με βάση τη νομοθεσία υποχρεωμένοι να πάρουν έγκριση για την εκτύπωση φυτοϋγειονομικού διαβατηρίου. Για την έγκριση της εκτύπωσης του φυτοϋγειονομικού διαβατηρίου οι παραγωγοί θα πρέπει να απευθύνονται έγκαιρα στην τοπική Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής, και συγκεκριμένα πριν την περίοδο έναρξης νέας βλάστησης (άνοιξη και φθινόπωρο), ώστε να ελεγχθούν τα αγροτεμάχια στα οποία καλλιεργούνται τα εσπεριδοειδή, πριν την έναρξη της συγκομιδής. Προϋπόθεση για την έγκριση εκτύπωσης του διαβατηρίου είναι να πληρούνται οι ειδικές φυτοϋγειονομικές απαιτήσεις, π.χ. ότι η καλλιέργεια θα βρεθεί απαλλαγμένη από ορισμένους επιβλαβείς οργανισμούς, στους οποίους περιλαμβάνονται η κορυφοξήρα και η ίωση της τριστέτσας. Οι πιθανότητες να βρεθεί η καλλιέργεια καθαρή από κορυφοξήρα είναι λίγες ενώ ο έλεγχος για πιθανή μόλυνση από τον ιό της τριστέτσας είναι σχετικά δύσκολος και σε περίπτωση θετικής διάγνωσης συνεπάγεται και τη λήψη σοβαρών μέτρων (μια και η χώρα μας συγκαταλέγεται ακόμα και θέλει να παραμείνει στις προστατευόμενες ζώνες). Επειδή λοιπόν η έγκριση εκτύπωσης ενός φυτοϋγειονομικού διαβατηρίου στη χώρα μας, που θα δηλώνει υπεύθυνα την απουσία των παραπάνω επιβλαβών οργανισμών, είναι δύσκολη, οι αρμόδιες υπηρεσίες συνιστούν οι διακινούμενοι καρποί εσπεριδοειδών να είναι χωρίς φύλλα και ποδίσκους. Χωρίς φυτοϋγειονομικό διαβατήριο, άλλωστε, η νομοθεσία, επιβάλλει οι διακινούμενοι καρποί εσπεριδοειδών να είναι απαλλαγμένοι από ποδίσκους και φύλλα. Σε αναπτυγμένες χώρες, με επανδρωμένες υπηρεσίες που λειτουργούν σωστά, πιθανόν γνωρίζουν ανά πάσα στιγμή ποιοι επιβλαβείς οργανισμοί υπάρχουν ή ακόμα καλύτερα φροντίζουν να κρατούν τις καλλιέργειές τους απαλλαγμένες από αυτούς, οπότε η έγκριση εκτύπωσης ενός φυτοϋγειονομικού διαβατηρίου είναι απλή υπόθεση. Στην Ελλάδα του σήμερα, αυτά μάλλον ακούγονται ως πολυτέλειες. Η νομοθεσία επιβάλλει δύο ακόμα μέτρα: •• Κατά τη διακίνηση καρπών εσπεριδοειδών στην Ευρωπαϊκή αγορά «πρέπει επί της συσκευασίας να υπάρχει ειδικό σήμα 64 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

ΠΗΓΈΣ

που να αναγράφεται η καταγωγή τους»,

•• Καρποί εσπεριδοειδών καταγωγής Ισπανίας, Γαλλίας (εκτός Κορσικής), Ιταλίας και Κύπρου (χώρες που έχουν την τριστέτσα) για τη διακίνησή τους στην Ελλάδα θα πρέπει να είναι απαλλαγμένοι από φύλλα και ποδίσκους (ακόμα και όταν συνοδεύονται από φυτοϋγειονομικό διαβατήριο). Στην περίπτωση καρπών με φύλλα ή ποδίσκους, θα πρέπει αυτοί να συνοδεύονται από επίσημη δήλωση ότι είναι συσκευασμένοι σε κλειστά εμπορευματοκιβώτια τα οποία έχουν επισήμως σφραγιστεί και θα παραμείνουν σφραγισμένα κατά τη μεταφορά τους δια μέσου μιας προστατευόμενης ζώνης αναγνωρισμένης για τους καρπούς αυτούς (Ελλάδα), και θα πρέπει να φέρουν διακριτική σήμανση επί της συσκευασίας τους που θα αναγράφεται στο φυτοϋγειονομικό διαβατήριο.

Πρόσθετα μέτρα στη χώρα μας για την τριστέτσα

των αφίδων φορέων που πιθανόν υπάρχουν στα φύλλα είναι πολύ πιθανό να συμβεί με τη διακίνηση των καρπών από μια μολυσμένη περιοχή σε μια καθαρή.

Εισαγόμενοι καρποί εσπεριδοειδών από τρίτες χώρες (εκτός ΕΕ) Κατά την εισαγωγή τους συνοδεύονται με Πιστοποιητικό Φυτοϋγείας που δηλώνει ότι ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της ευρωπαϊκής φυτοϋγειονομικής νομοθεσίας. Πραγματοποιείται φυτοϋγειονομικός έλεγχος στα σημεία εισόδου και όταν τα αποτελέσματα του ελέγχου είναι αρνητικά τότε επιτρέπεται η εισαγωγή. Σημειώνουμε ότι καρποί εσπεριδοειδών από τρίτες χώρες εισάγονται μόνο χωρίς φύλλα και ποδίσκους. m

1. Εκτελεστικός Κανονισμός (ΕΕ) αριθ.

543/2011 της Επιτροπής για τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1234/2007 του Συμβουλίου όσον αφορά τους τομείς των οπωροκηπευτικών και των μεταποιημένων οπωροκηπευτικών. Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 157/15.6.2011. Προδιαγραφές εμπορίας για τα εσπεριδοειδή, σελ. 71-78.

2. Προεδρικό Διάταγμα υπ’ αριθ.

365/2002. Μέτρα προστασίας κατά της εισαγωγής από άλλο κράτος μέλος ή τρίτη χώρα στη Χώρα ή μέσω αυτής σε άλλο κράτος μέλος της Κοινότητας οργανισμών επιβλαβών για τα φυτά ή τα φυτικά προϊόντα και κατά της εξάπλωσής τους στο εσωτερικό της σε συμμόρφωση προς την Οδηγία 2000/29/ΕΚ του Συμβουλίου…ΦΕΚ 307Α/10.12.2002, σελ. 6101-6210.

3. ΚΥΑ αριθμ. 665/2006. Μέτρα επείγοντος χαρακτήρα για τον περιορισμό και την εξάλειψη του επιβλαβούς οργανισμού ιού της Τριστέτσας των εσπεριδοειδών. ΦΕΚ 1416Β/26.9.2006, σελ.

18819-18821. Ευχαριστούμε το γεωπόνο του ΥπΑΑΤ κ. Ν. Κούλη για τις πληροφορίες που μας παρείχε σχετικά με την ισχύουσα νομοθεσία του φυτοϋγειονομικού ελέγχου

Η καταστρεπτική ίωση της τριστέτσας δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έκανε την εμφάνισή της και στη χώρα μας και έχει διαπιστωθεί σε διάσπαρτες περιοχές στην Αργολίδα, στα Χανιά και αλλού. Σε μια προσπάθεια να παραμείνει η χώρα μας στις προστατευόμενες ζώνες, όσον αφορά τη σοβαρή αυτή ασθένεια, με κοινή υπουργική απόφαση των υπουργείων οικονομικών και αγροτικής ανάπτυξης & τροφίμων (ΚΥΑ 665/2006), που εκδόθηκε μετά την εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων της τριστέτσας, καθορίσθηκαν ορισμένα μέτρα επείγοντος χαρακτήρα για τον περιορισμό και την εξάλειψη του επιβλαβούς αυτού οργανισμού. Στην ΚΥΑ αυτή, μεταξύ των άλλων, προβλέπεται η άμεση εκρίζωση και καταστροφή των μολυσμένων δένδρων και ότι στις περιοχές που εντοπίζεται η ίωση θα πρέπει να καθορίζεται μια «εστιακή ζώνη» σε ακτίνα 500 μέτρων γύρω από τα μολυσμένα δένδρα και μια δεύτερη «ζώνη ασφαλείας» στα επόμενα 500 μέτρα, τονίζεται δε ιδιαίτερα ότι «απαγορεύεται η διακίνηση καρπών με φύλλα και ποδίσκους εκτός της εστιακής ζώνης και της ζώνης ασφαλείας που περιβάλλει αυτήν». Δεν μπορέσαμε να επιβεβαιώσουμε αν έχουν ήδη καθορισθεί επίσημα τέτοιες ζώνες. Πάντως, η διακίνηση χωρίς ποδίσκο και φύλλα φαίνεται ότι είναι πράγματι πιο ασφαλής. Γιατί, ενώ η άμεση μετάδοση του ιού της τριστέτσας με τον ποδίσκο και τα φύλλα είναι αδύνατη, σύμφωνα με τους ειδικούς ιολόγους, η έμμεση μετάδοση μέσω

© ΑγροΤύπος

© ΑγροΤύπος

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 65

τ

Ειδικά άρθρα

Η ασθένεια «φόμα» σε καλλιέργειες ηλίανθου

ΠΑΡΟΥΣΊΑ ΤΗΣ ΑΣΘΈΝΕΙΑΣ «ΦΌΜΑ» ΣΕ ΚΑΛΛΙΈΡΓΕΙΕΣ ΗΛΊΑΝΘΟΥ ΣΤΗ Β. ΕΛΛΆΔΑ Αναστασιάδης Άνθιμος ΕΛ.Γ.Ο. «Δήμητρα», Κέντρο «Δήμητρα» Δράμας

Εισαγωγή Ο ηλίανθος, από το 2010 που άρχισε να καλλιεργείται εκτεταμένα στη χώρα μας, κυρίως στην Β. Ελλάδα, αποτελεί μια αξιόλογη επιλογή για τον Έλληνα καλλιεργητή. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις την τελευταία τριετία παρουσιάζουν μια σταθερότητα φθάνοντας περίπου τις 700 χιλιάδες στρ., γεγονός που πηγάζει από το καθεστώς συμβολαιακής γεωργίας που τον διέπει και από το ότι μπορεί να αποδώσει ικανοποιητικά με ελάχιστη ή και μηδενική άρδευση σε γόνιμα χωράφια. Η στρεμματική του απόδοση σε ξηρικά-άγονα χωράφια είναι 80-250 κιλά, ενώ σε γόνιμα-ποτιστικά 300-550 κιλά. Την τρέχουσα καλλιεργητική περίοδο καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά σε μεγάλη έκταση και στα οργανικά εδάφη των Τεναγών Φιλίππων (Π.Ε. Δράμας, Καβάλας και Σερρών) με τις αποδόσεις να κυμαίνονται κατά μέσο όρο στα 400 κιλά/στρ., πιστοποιώντας ότι σε συνδυασμό και με την καλλιέργεια της σόγιας, αποτελούν σοβαρή εναλλακτική πρόταση έναντι της μακροχρόνιας μονοκαλ66 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

λιέργειας του αραβοσίτου στην περιοχή. Από τις ασθένειες του ηλίανθου, αυτές που προσβάλλουν το στέλεχος, είναι και οι πιο επιβλαβείς για την καλλιέργεια. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η Μακροφομίνα, η Φόμοψη, η Φόμα, η Σκλερωτίνια και η Βερτισιλλίωση, με τις πρώτες τέσσερις να έχουν εμφανιστεί στη χώρα μας. Στο τεύχος 8/2012 του περιοδικού έγινε αναλυτική παρουσίαση των ασθενειών Μακροφομίνα και Φόμοψη, στο οποίο παράλληλα είχε γίνει μνεία για την σταθερή άνοδο της ασθένειας Φόμα. Η ασθένεια Φόμα πρωτοεμφανίστηκε ήδη από το πρώτο έτος της εκτεταμένης καλλιέργειας του ηλίανθου στη χώρα μας το 2010, με μηδενικό έως μικρό ποσοστό συχνότητας. Από το 2011 και έκτοτε η παρουσία της γίνεται εντονότερη με την πάροδο των ετών. Κατά τη φετινή καλλιεργητική περίοδο το ποσοστό των ισχυρώς προσβεβλημένων αγρών, ήταν υψηλότερο από ποτέ. Το 2012 και το 2013, υπήρξαν αγροί όπου το ποσοστό των

© ΑγροΤύπος

προσβεβλημένων φυτών άγγιξε ή ξεπέρασε το 90%. Ωστόσο δεν φαίνεται να προκαλεί σημαντικές απώλειες στην παραγωγή, διότι αγροί με ισχυρή προσβολή είχαν απόδοση που υπερέβη τα 400 κιλά/στρ. Η ταυτοποίηση του γένους της ασθένειας ως Phoma spp., έγινε από το Εργαστήριο Μυκητολογίας του Μ.Φ.Ι., σε δείγματα ηλίανθου της τρέχουσας καλλιεργητικής περιόδου από την περιοχή Άγιος Αθανάσιος Δράμας, αποτελώντας και την πρώτη επίσημη καταγραφή της ασθένειας Φόμα στη χώρα μας. Ο μύκητας Phoma macdonaldii Boerema (τέλεια μορφή Leptosphaeria lindquistii) (9), είναι ο αιτιολογικός παράγοντας της ασθένειας μαύρο στέλεχος (black stem, BS) του ηλίανθου, γνωστότερης ως Φόμα και θεωρείται μια από τις πιο διαδεδομένες ασθένειες του ηλίανθου παγκοσμίως. Η ασθένεια έχει αναφερθεί στη Δυτική και Ανατολική Ευρώπη, στη Νότια Ασία, στην Αυστραλία, στις ΗΠΑ και στην Αργεντινή (18). Στη Γαλλία η Φόμα εμφανίστηκε

© ΑγροΤύπος

στις αρχές της δεκαετίας του 90 (12) και θεωρείται μια από τις σοβαρότερες ασθένειες, διότι προκαλεί το σύνδρομο της πρόωρης ξήρανσης (premature ripening, PR) των φυτών, πριν το στάδιο της φυσιολογικής ωρίμανσης R9 (16, 18). Προς το παρόν στη χώρα μας πρόωρη ξήρανση δεν φαίνεται να προκαλείται από την Φόμα, σε αντίθεση με την Μακροφομίνα.

Συμπτώματα και εξέλιξη της ασθένειας



Κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ασθένειας είναι η εμφάνιση μαύρων κηλίδων στο στέλεχος, στο σημείο των κόμβων, που μοιάζουν με ασπίδες (9, 21). Στα φύλλα δεν αναπτύσσεται κάποιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα. Αρχικά κιτρινίζουν ή εμφανίζουν νεκρωτικές περιοχές, στη συνέχεια ξηραίνονται μαζί με τους μίσχους και είτε πέφτουν

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 67

τ

Ειδικά άρθρα

1α

Η ασθένεια «φόμα» σε καλλιέργειες ηλίανθου

1β

«Οι κηλίδες από φόμα στα στελέχη των φυτών είναι χαρακτηριστικές και έχουν το σχήμα ασπίδας» 1γ

1δ

3 Εικόνα 3: Ισχυρή παρουσία της ασθένειας, περίπου στο στάδιο της φυσιολογικής ωρίμανσης των φυτών

1ε

2

Εικόνα 1. Χρονική εξέλιξη της ασθένειας σε σημαδεμένο φυτό ηλίανθου. Εικόνα 1α. Χλώρωση και νεκρωτικές κηλίδες σε φύλλο, την εποχή της άνθησης. Εικόνα 1β. Ξήρανση του φύλλου. Εικόνα 1γ. Εμφάνιση αρχικής κηλίδας στο σημείο πρόσφυσης του μίσχου με το βλαστό. Εικόνα 1δ. Χαρακτηριστικές κηλίδες σε σχήμα ασπίδας με σαφή περιθώρια. Εικόνα 1ε. Επέκταση και συνένωση κηλίδων που χαρακτηρίζονται από την εμφάνιση γκρίζων ζωνών. Εικόνα 2. Κηλίδα προχωρημένης ηλικίας που εμφανίζει επιμήκεις ρωγμές.

68 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

© ΑγροΤύπος

αργότερα, είτε παραμένουν προσκολλημένα στο στέλεχος μέχρι την εποχή της συγκομιδής. Διαμέσου του μίσχου το παθογόνο εισέρχεται στο στέλεχος. Η κηλίδα με την πάροδο του χρόνου επεκτείνεται σε ευμεγέθη μαύρη κηλίδα που μπορεί να περιβάλλει το στέλεχος ή να συνενωθεί με άλλες κηλίδες που εμφανίζονται αργότερα, καλύπτοντας το στέλεχος το οποίο γίνεται μαύρο (Εικ. 1). Κηλίδες προχωρημένης προσβολής προκαλούν εκτός από μαύρισμα των επιδερμικών ιστών, αποδιοργάνωση και μεταχρωματισμό της εντεριώνης. Οι κηλίδες από Φόμα εντοπίζονται κυρίως στο κατώτερο 1/3 του στελέχους (1). Σε φυτά με λεπτό στέλεχος η ασθένεια εξελίσσεται με ταχύτερο ρυθμό. Πάνω στις κηλίδες εμφανίζονται κατά θέσεις γκρίζες ζώνες και σπανιότερα επιμήκεις ρωγμές (Εικ. 2). Η εμφάνιση ξεραμένων φύλλων στους κατώτερους κόμβους του φυτού, που συνοδεύονται από μικρές μαύρες κηλίδες στο σημείο ένωσης του μίσχου με το φύλλο, μετά το πέρας της άνθησης (στις πρώτες μέρες του Ιουλίου), υποδηλώνουν την παρουσία της ασθένειας στο χωράφι. Με την πάροδο του χρόνου και σε συνδυασμό με την ευαισθησία του υβριδίου και τις κλιματικές συνθήκες, μπορεί να παρατηρηθεί σοβαρή εξάπλωση της νόσου (Εικ. 3). Παρά την εμφάνιση κηλίδων στο στέλεχος του ηλίανθου, το φυτό δεν φαίνεται να υπόκειται σε πρόωρη ξήρανση, διότι οι κηλίδες είναι συνήθως επιφανειακές, κάτι που

© ΑγροΤύπος

επιβεβαιώνεται κάνοντας τομή του στελέχους στο σημείο της κηλίδας (Εικ. 4), ενώ και το ριζικό σύστημα παραμένει υγιές, άποψη που επιβεβαιώνεται και από τους Peres και Poisson (14). Ομοίως οι Carson (4) και Penaud (13), αναφέρουν ότι ακόμη και εκτεταμένη αποσύνθεση της εντεριώνης, επιφέρει πολύ ελαφριά μείωση στην απόδοση, ειδικά αν εμφανιστεί προς το τέλος του σταδίου πλήρωσης των σπόρων. Υπό τις συνθήκες της χώρας μας, προχωρημένη αποσύνθεση της εντεριώνης στα προσβεβλημένα φυτά ηλίανθου, εμφανίζεται όσο πλησιάζει η εποχή της συγκομιδής και προχωρά η γήρανση των φυτών (Εικ. 5). Η πρόωρη ξήρανση των φυτών πριν την φυσιολογική ωρίμανση, που αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στη Γαλλία, οφείλεται κυρίως στην παρουσία κηλίδων που περιβάλλουν το στέλεχος και προκαλούν στένωσή του, στο σημείο του εδάφους (κολλάρο). Η παρουσία του μύκητα σε αυτό το σημείο μπορεί να επιφέρει απόφραξη των αγγείων, που με τη σειρά της οδηγεί σε πρόωρο θάνατο των φυτών, αφού έχει προηγηθεί εξασθένιση του ριζικού συστήματος που είναι αποτέλεσμα της πρόωρης ξήρανσης και όχι το αίτιο (19). Στη χώρα μας φυτά με συμπτώματα από Φόμα που παρουσίαζαν πρόωρη ξήρανση κατά ή λίγο μετά από το στάδιο της φυσιολογικής ωρίμανσης, εμφάνισαν παράλληλα και μικροσκληρώτια του μύκητα Μακροφομίνα στο ριζικό τους σύστημα, γεγο-

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 69

τ

Ειδικά άρθρα

Η ασθένεια «φόμα» σε καλλιέργειες ηλίανθου

νός που ενισχύει την άποψη ότι το φαινόμενο πιθανότατα οφείλεται στην συγκεκριμένη ασθένεια (Μακροφομίνα). Η ισχυρή παρουσία της ασθένειας Φόμα σε ένα χωράφι, διαπιστώνεται εύκολα με την επισκόπησή του μετά την συγκομιδή (Εικ. 6).

Το επιπλέον άζωτο σε συνδυασμό με την έλλειψη νερού μετά την άνθηση, ενισχύουν την εμφάνιση της ασθένειας, ιδιαίτερα στις ευαίσθητες ποικιλίες.

Βιολογία του παθογόνου και Επιδημιολογία της ασθένειας Το παθογόνο διαχειμάζει στα μολυσμένα φυτικά υπολείμματα, τα οποία θεωρούνται η κύρια πηγή μόλυνσης, ιδιαίτερα όταν παραμένουν πάνω στο έδαφος (2, 6). Το πρωταρχικό μόλυσμα της ασθένειας προέρχεται από τις διαχειμάζουσες μορφές του μύκητα (περιθήκια του L. lindquistii, πυκνίδια του P. macdonaldii και μυκήλιο) που εμφανίζονται στο τέλος του χειμώνα πάνω στα φυτικά υπολείμματα (6). Κατά την άνοιξη, τα περιθήκια και τα πυκνίδια απελευθερώνουν ασκοσπόρια και κονίδια, τα οποία διασπείρονται με πιτσιλίσματα βροχών, με τον άνεμο και τα έντομα, μολύνοντας υγιή φυτά (2, 6, 7). Αυτές οι μολύνσεις οφείλονται κυρίως στα ασκοσπόρια, περιθήκια και πυκνίδια τα οποία είναι πάνω σε θαμμένα φυτικά υπολείμματα, διατηρούν την ικανότητα μόλυνσης όταν επανέλθουν στην επιφάνεια, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, ωστόσο δεν προκαλούν σοβαρές μολύνσεις (8, 14). Εμπεριστατωμένη μελέτη της επιδημιολογίας του μύκητα στη Γαλλία (6) έδειξε ότι ο αριθμός των περιθηκίων πάνω στα φυτικά υπολείμματα μειώνεται μεταβαίνοντας από τα τέλη του χειμώνα (32,9 περιθήκια/cm2) προς τον Μάιο (11,3 περιθήκια/cm2), με το ποσοστό των ώριμων περιθηκίων να αυξάνεται μεταβαίνοντας από την άνοιξη στο θέρος και όπου δεν πραγματοποιήθηκε κατεργασία του εδάφους ή αυτή έγινε πλημμελής. Οι απελευθερώσεις των ασκοσπορίων από τα περιθήκια εμφανίζονται κατά τη διάρκεια βροχερών ημερών χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο. Ωστόσο η μεγαλύτερη ατμοσφαιρική συγκέντρωση ασκοσπορίων καταγράφεται μετά από 2-3 διαδοχικές βροχερές ημέρες (30-37 ασκοσπόρια/m3) και μειώνεται μετά από τέσσερις (4) συνεχόμενες ημέρες βροχής (20 ασκοσπόρια/ m3). Αυτό εξηγείται από την πιθανή εξάντληση των ασκοσπορίων που βρίσκονται μέσα στα περιθήκια, μετά την παρέλευση τεσσάρων ημερών. Επίσης μπορεί να υπάρξουν κάποιες βροχερές μέρες χωρίς απελευθέρωση ασκοσπορίων και υψηλή συγκέντρωση ασκοσπορίων να παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια στεγνών ημερών. Απελευθερώσεις ασκοσπορίων μπορούν να συμβούν καθ’ όλη την διάρκεια του κύκλου του ηλίανθου. Βέλτιστες συνθήκες ανάπτυξης του παθογόνου είναι θερμοκρασία 20-30οC και σχετική υγρασία περίπου 80% (22). Η διείσδυση του μύκητα στο φυτό γίνεται είτε απευθείας μέσω της επιδερμίδας με μηχανική διάτρηση, είτε μέσω των στομάτων, ελλείψει appressorium (3, 15). Ο ηλίανθος είναι ευαίσθητος στη μόλυνση, κυρίως μέσω πυκνιδιοσπορίων που μεταφέρονται με τον άνεμο και το νερό (7), από το στάδιο των κοτυληδόνων έως την άνθηση, με μεγαλύτερη ευαισθησία στο στάδιο του οφθαλμού (R2-R4), όμως γίνεται πιο εμφανής κατά την άνθηση (16).

70 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Η εκδήλωση της ασθένειας επηρεάζεται από τη διαθεσιμότητα και τις απαιτήσεις σε προϊόντα της φωτοσύνθεσης κατά τη διάρκεια του σταδίου πλήρωσης των σπόρων (10). Υψηλές απαιτήσεις που δεν καλύπτονται ικανοποιητικά, σε συνδυασμό με την γήρανση των φύλλων και την ανακατανομή των υδατανθράκων του στελέχους, που μετακινούνται προς την κεφαλή για να καλύψουν τις αυξημένες απαιτήσεις των σπόρων, μπορεί να οδηγήσει σε εκδήλωση της ασθένειας (11).

4

Επιπτώσεις της ασθένειας Για τα δεδομένα της χώρας μας, η ασθένεια δεν φαίνεται να προκαλεί απώλεια στην απόδοση, τουλάχιστον μέχρι τώρα. Οι Debaeke και Peres (5), αναφέρουν ότι οι απώλειες σε απόδοση που οφείλονται σε κηλίδες Φόμας είναι γενικά μέτριες σε φυσικές συνθήκες. Στην Αργεντινή θεωρείται μια από τις σοβαρότερες ασθένειες και προκαλεί μείωση της απόδοσης που ξεπερνά το 30% (21). Στη Γαλλία που εμφανίζεται κάθε χρόνο και προκαλεί το σύνδρομο της πρόωρης ξήρανσης των φυτών, έχει σαν συνέπεια τη μείωση του βάρους των 1000 σπόρων, που οδηγεί σε απώλειες στην απόδοση της τάξης των 130 κιλών/στρ (18). Μεταξύ των υβριδίων ηλίανθου που καλλιεργούνται στη χώρα μας, υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα ανθεκτικότητας στην ασθένεια, ενώ κάποια παρουσιάζονται πιο ευαίσθητα με υψηλό ποσοστό προσβεβλημένων φυτών κάθε έτος. Η ασθένεια δεν προκαλεί πλάγιασμα των φυτών όπως η Φόμοψη.

5

6

Διαχείριση

Εικόνα 4. Τομή στελέχους ηλίανθου στην περιοχή κυκλωτικής κηλίδας από Φόμα, με προσβολή μόνο των επιδερμικών ιστών. Εικόνα 5. Αποσύνθεση και των εσωτερικών ιστών του στελέχους, σε κηλίδα προχωρημένης ηλικίας. Εικόνα 6. Υψηλό ποσοστό προσβεβλημένων φυτών ηλίανθου από Φόμα, όπως γίνεται ορατό μετά την συγκομιδή.

© ΑγροΤύπος

© ΑγροΤύπος

Το σημαντικότερο μέτρο διαχείρισης για την αντιμετώπιση της ασθένειας είναι η καταστροφή και το παράχωμα των μολυσμένων φυτικών υπολειμμάτων σε συνδυασμό με την εφαρμογή τετραετούς αμειψισποράς, που αποσκοπούν στην μείωση των μολυσμάτων του παθογόνου. Η πρακτική αυτή συνιστάται να μην παραμελείται από τους καλλιεργητές, διότι είναι επωφελής για την αντιμετώπιση και άλλων σοβαρών ασθενειών του ηλίανθου όπως η Φόμοψη. Μικρού κύκλου αμειψισπορά και πλημμελής ή καθόλου κατεργασία του εδάφους, που αφήνει τα μολυσμένα φυτικά υπολείμματα στην επιφάνεια του εδάφους, συντελούν στην ανάπτυξη της ασθένειας. Το ποσοστό των προσβεβλημένων φυτών από Φόμα αυξάνεται με το επιπλέον άζωτο και την παροχή νερού (5), ενώ οι Seassau et al. (17, 20) υποστηρίζουν ότι ο συνδυασμός του επιπλέον αζώτου με την έλλειψη νερού μετά την άνθηση, ενισχύουν την εμφάνιση της ασθένειας, ιδιαίτερα στις ευαίσθητες ποικιλίες. Η υψηλή συγκέντρωση αζώτου στο φυτό, αποτελεί τροφή για τον μύκητα, ενισχύοντας την ανάπτυξή του μέσα σ’ αυτό. Επίσης η υψηλή πυκνότητα φυτών συντελεί στην εμφάνιση της νόσου καθώς και στο σύνδρομο της πρόωρης ξήρανσης, κάτι που εξηγείται από το λεπτότερο στέλεχος των φυτών (20). Εγκεκριμένα μυκητοκτόνα για την αντιμετώπιση της ασθένειας δεν υπάρχουν στη χώρα μας, σε αντίθεση με άλ-

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 71

τ

Ειδικά άρθρα

λες χώρες παραγωγής ηλίανθου, όπου είναι εγκεκριμένες οι δραστικές ουσίες fenpropimorph και difenoconazole, ενώ τελευταία έχει καταχωρηθεί ένα νέο μυκητοκτόνο που αποτελεί συνδυασμό του boscalid με το dimoxystrobin (1). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Αναστασιάδης Άνθιμος, 2012. Ο Ηλίανθος, Αθήνα, Εκδόσεις ΑγροΤύπος, 196 σελ.

2. Θανασουλόπουλος Κ., 1989. Ασθένειες του ηλίανθου, Έκδοση του ΓΕΩΤ.Ε.Ε., Θεσσαλονίκη.

3. Abou Al Fadil, T., Jauneau, A., Martinez, Y., Rickauer, M., Dechamp-Guillaume, G., 2009. Characterisation of sunflower root colonisation by Phoma macdonaldii. European Journal of Plant Pathology 124, 93-103.

4. Carson, M., 1991. Relationship between Phoma black stem severity and yield losses in hybrid sunflower. Plant Disease 75, 1150-1153.

5. Debaeke, P and A. Perés. 2003. Influence of Sunflower (Helianthus annuus L.) crop management on Phoma black stem (Phoma macdonaldii Boerema). Crop Protection 22: 741-752.

6. Descorps C., Hebrard C., Rakotonindraina T., Dechamp-Guillaume G., Mestries E., Aubertot J.N. 2012. Advances in Phoma macdonaldii (Leptosphaeria lindquistii) epidemiology. 18th International Sunflower Conference, 26-29 February 2012. Argentina.

7. Gulya TJ, Rashid K y Marisevic SM., 1997. Sunflower Diseases.

En: Schneiter AA. Sunflower technology production. ASA. CSSA, SSSA. Madison, WI, USA. pp 263-380.

8. Maric, A., Masirevic, S., Fayzalla, S., 1981. Presence of Leptosphaeria lindquistii Frezzi, last stade of Phoma macdonaldii Boerema, causal agent of Black spot of sunflowers in Yugoslavia. (in Serbo-Croitian). Zastija bilja 32, 329-344.

9. McDonald, W.C., 1964. Phoma Black stem of sunflower. Phytopathology 54, 492-493.

10. Nuñez Bordoy, I.E, J.F. Quiroz y G.A.A Dosio. 2011. Enfermedades foliares y su relación con la disminución de la oferta o demanda carbonada durante el llenado de frutos en girasol. p 377. En: Libro de resúmenes 2º Congreso Argentino de Fitopatología, Mar del Plata, Argentina. Asociación Argentina de Fitopatólogos, Argentina 11. Nunez Bordoy I.E., Quiroz F.J., Dosio G. 2012. Manifestation of

72 Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013

Η ασθένεια «φόμα» σε καλλιέργειες ηλίανθου “black stem” by Phoma macdonaldii and its relationship with reserves in stem and the source/sink ratio in sunflower. 18th International Sunflower Conference, 26-29 February 2012. Argentina.

12. Penaud, A., Pérès, A., 1994. Numéro spécial: Phoma du tournesol, n°15, CETIOM. Oléoscope, 37 p..

13. Penaud, A., 1996. Phoma du tournesol: recherche des époques de contamination et mise au point de la protection fongicide.

Annales 14ème Conf. Int. du Tournesol ISA, Beijing, China, 1996, 694-699.

14. Pérès A, Poisson-Bammé, B., 2000. The early withering of sunflower (“dry plant”): the part played by Phoma and study of the contamination (in French). Annales 6ème Conf. Int. Maladies des Plantes, AFPP, Tours, France, 6-8 Déc. 2000, 323-329.

15. Roustaee A, Costes S, Dechamp-Guillaume G, Barrault G. 2000 (b). Phenotypic variability of Leptosphaeria lindquistii (anamorph: Phoma macdonaldii), a fungal pathogen. Plant Pathology 49, 227–234.

16. Schneiter AA, Miller JF (1981) Description of Sunflower Growth Stages. Crop Science 21, 901-903.

17. Seassau C., Mestries E., Debaeke P., Dechamp-Guillaume G. 2008. Effects of nitrogen and water on premature ripening caused by Phoma macdonaldii, a fungal pathogen of sunflower.

17th International Sunflower Conference, Cordoba, Spain.

18. Seassau C., Debaeke P., Mestries E., Dechamp-Guillaume G. 2009. Evaluation of P. macdonaldii inoculation method to reproduce sunflower premature ripening. Plant Disease 2009.

19. Seassau C., Dechamp-Guillaume G., Mestries E., Debaeke P. 2010. Nitrogen and water management can limit premature ripening of sunflower induced by Phoma macdonaldii. Field Crop Research 115, 99-106.

20. Seassau C., Dechamp-Guillaume G., Mestries E., Debaeke P. 2012. Effects of plant density on sunflower premature ripening caused by Phoma macdonaldii. 18th International Sunflower Conference, 26-29 February 2012. Argentina.

21. Velazquez, P.D. y N. Formento. 2003. Efecto de la infección natural de Phoma oleracea var. helianthi-tuberosi Sacc. sobre algunos caracteres agronómicos y el rendimiento de aceite de cuatro genotipos de girasol (Helianthus annuus L.) con dos niveles de fertilización nitrogenada. Agrisciencitia, 20: 29-34.

22. Weeraratne, W., Priyantha, M., 2003. First report of Phoma black stem of sunflower in Sri Lanka and its management. Annals of the Sri Lanka Department of Agriculture 5, 263-270. m

© ΑγροΤύπος

© ΑγροΤύπος

Γεωργία – Κτηνοτροφία • τεύχος 9/2013 73