Business plan

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

2012

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

1 Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հեկտար ջերմատան կառուցման և շահագործման բիզնես ծրագիր: ծրագիր:

Երևանի Նորագավիթի թաղամասին հարող տարածքում ջերմատների կառուցման և զարգացման ներդրումային ծրագիրն արժանացել է պետական հավանությանը և իրականացվում և կառավարվում է «Հայկական Հայկական բերքի առաջմղման կենտրոնի ենտրոնի» կողմից:

www.ahpc.am Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

2 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Բովանդակություն 1.

Նախաբան ................................................................ ................................................................................................ ..........................................................4

2.

Նախագծի ամփոփագիրը ................................................................................................ ................................ ................................................................6

3.

Մարքեթինգ ................................................................................................................................ ................................ ........................................................9

4.

5.

6.

7.

8.

3.1.

Թիրախային շուկայի ուսումնասիրություն ................................................................ .........................................................9

3.2.

Մարքեթինգ միքս (4p) ................................................................................................ ................................ .............................................................17

3.2.1.

Ապրանք՝ լոլիկ ................................................................................................ ................................ ................................................................17

3.2.2.

Գին – գնային քաղաքականություն................................................................ քաղաքականություն ..............................................................17

3.2.3.

Բաշխում` իրացման ուղիներ. ուղիներ բազային կետեր ................................................................ .........................................20

3.2.4.

Խթանում ................................................................................................................................ ................................ ...........................................20

Արտադրական պլանավորում ................................................................................................ ......................................................22 4.1.

Ջերմատան կառուցման տեղանքի ընտրություն ................................................................ ..............................................22

4.2.

Ջերմատան կառուցման տեխնիկա և սարքավորումներ ................................................................. ................................

22

4.3.

Արտադրության տեխնոլոգիա ................................................................................................ ..............................................23

4.4.

Արտադրության մեջ գործածվող մարդկային ռեսուրսներ ............................................................. ................................

24

4.5.

Ծրագրի իրականացման ժամանակացույց ................................................................ ........................................................25

Ներդրումների պլանավորում ................................................................................................ ................................ .......................................................26 5.1.

Ներդրումների ծավալը և ուղվածությունը ................................................................ .........................................................26

5.2.

Ֆինանսավորման ձևերը, պայմանները և աղբյուրները .................................................................. ................................

27

Ֆինանսական պլանավորում ................................................................................................ ................................ .......................................................28 6.1.

Նախագծի մուտքային ցուցանիշները ................................................................ .................................................................28

6.3.

Հասույթի դինամիկայի կանխատեսում և եկամուտների պլանավորում .....................................29

6.4.

Ծախսերի պլանավորում ................................................................................................ ................................ .......................................................30

6.5.

Ինքնարժեքի հաշվարկ ................................................................................................ ................................ ...........................................................33

6.6.

Հարկման համակարգ ................................................................................................ ................................ .............................................................34

6.7.

Ֆինանսական արդյունքի մասին հաշվետվություն ................................................................ ..........................................35

6.8.

Կանխատեսված դրամական միջոցների մասին հաշվետվություն (հազար հազար ԱՄՆ դոլար) ........37

Նախագծի արդյունավետության գնահատում ................................................................ ...........................................................38 7.1.

Նախագծի արդյունավետության գնահատման մեթոդաբանություն ............................................. ................................

38

7.2.

Ծրագրի արդյունավետության գնահատում ................................................................ ......................................................39

Ռիսկերի և դրանց նվազեցման միջոցների գնահատում ................................................................ .........................................40

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

3 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

1.

Նախաբան

Վերջին տարիներին բանջարանոցային մշակաբույսերի տարեկան արտադրանքի միջին ծավալը Հայաստանում կազմել է 800 հազար տոննա` մեկ շնչի հաշվով մոտ 250 կիլոգրամ, որը բավական բարձր ցուցանիշ է: Սակայն, բնակլիմայական պայմաններով պայմանավորված, բուսաբուծական արտադրանքի արտադրությունը Հայաստանում կրում է ընդգծված սեզոնային բնույթ: Հայաստանում բուսաբուծական արտադրանքի արտադրության սեզոնային

տատանումները

մեղմելու,

տեղական

և

արտաքին

շուկաներում:

մրցունակությունը բարձրացնելու և Հայաստանի Հանրապետություն բուսաբուծական արտադրանքի ներմուծման ծավալները կրճատելու արդյունավետ միջոց է ժամանակակից տեխնոլոգիաներով ջերմատների զարգացումը և ընդլայնումը: Հայաստանում ժամանակակից տեխնոլոգիաներով ջերմատների զարգացման և ընդլայնման նպատակով “Հայկական Հայկական բերքի առաջմղման կենտրոն” ՓԲԸ կողմից մշակվել և ՀՀ կառավարության հավանությանն է արժանացել Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում ջերմատների կառուցման և զարգացման ներդրումային ծրագիրը: ծրագիրը Ծրագիրը մշակվել է Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքի կլիմայական տվյալների, կոմունալ ենթակառուցվածքների և ՋԷԿ-ի ռեսուրսների ուսումնասիրության ու վերլուծության

հիման

վրա::

Հաշվի

են

առնվել

նաև

Հայաստանի

համեմատական

առավելությունները` արևային օրերի քանակը, օրվա ընթացքում արևային ժամերի տևողությունը, գյուղատնտեսական հողերի և ջրի առկայությունը, էլեկտրաէներգիայի ու գազի համեմատաբար մրցունակ սակագները: Ծրագրով ով նախատեսվում է

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում երեք

տարիների ընթացքում նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառմամբ մոտ 70 հա հողատարածքի վրա կառուցել մոտ 50 հա ջերմատներ: ջերմատներ Ջերմատների արդյունավետ չափերից և առկա ու ջերմատների սպասարկման համար կառուցվելիք ենթակառուցվածների դիրքերից ելնելով հողատարածքը նախատեսվում է բաժանել մոտ 5-11 հա տարածքով ինն առանձին հողակտորների:

Հողակտորները

տարաժամկետ

վճարման

պայմանով

կօտարվեն

ներդրողներին, որոնք մեկից երեք տարիների ընթացքում կկառուցեն և կշահագործեն ջերմատները: Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

4 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Ծրագրի իրականացումը հնարավորություն կտա բարձրացնել բուսաբուծության արտադրողականությունը,

ապահովել

բուսաբուծական

արտադրանքի

շուրջտարյա

արտադրություն, ապահովել տեղական շուկան այդ մթերքներով և արտահանման մեծ քանակություններ ստեղծել: Հաշվի

առնելով

Նորագավթին

հարակից

գոտու

հողակտորների

չափերը

և

ջերմատների կառուցման միջազգային պրակտիկայում ընդունված 4-66 հա առավել օպտիմալ չափը` Հայկական բերքի առաջմղման կենտրոնը մշակել է 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման բիզնես ծրագիր:: Բիզնես ծրագրում որպես մշակաբույս ընտրվել է լոլիկը, իսկ իրացման շուկա`ՌԴ-ն, որը, իր բնակլիմայական պայմաններով պայմանավորված, հանդիսանում է բանջարեղենի խոշոր ներկրող: Բիզնես ծրագրով 6 հա ջերմատան կառուցումը նախատեսված է իրականացնել 1 փուլով: Սակայն, ներդրումների համար անհրաժեշտ միջոցների առկա չափերից ելնելով, ծրագիրը կարելի է իրականացնել փուլային տարբերակով երեք տարվա ընթացքում` սկսած 1-2 հեկտարից:

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

5 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

2.

Նախագծի ամփոփագիրը

Բիզնես ծրագրի նպատակն է Նորագավիթ թաղամասին հարակից տարածքում ժամանակակից

ջերմատան

պայմաններում

լոլիկի

արտադրության արտադրության,

իրացման

ուսաումնասիրությունը և արդյունավետության գնահատումը: Ելքային ցուցանիշներ Նախագծի իրականացման սկիզբը Պլանավորման հորիզոնը Արժույթի միավոր Փոխարժեք ԱՄՆ դոլար/ ՀՀ դրամ Հողատարածք Ջերմատան տարածքը Բերքատվությունը Ինքնարժեք Իրացման միջին գին (ex work) Երկարաժամկետ վարկի տոկոսադրույք (%)

Ֆինանսավորման պահից 8 տարի ԱՄՆ դոլար 390 6,5 հա 5,8 հա 55-60 60 կգ/մ2 0,81-0,88 ԱՄՆ դոլար/ կգ 1,2 ԱՄՆ դոլար/կգ 10%

Ջերմատան տեխնիկա և սարքավորումներ Ծրագրով նախատեսվում է ժամանակակից ջերմատուն կառուցելու համար օգտագործել ժամանակակից հետևյալ տեխնիկան միջոցները և համակարգերը: համակարգերը Ուղղահայաց և հորիզոնական ստվերարկման համակարգ Կաթիլային ոռոգման համակարգ Ոռոգման ջրի ուլտրամանուշակագույն ախտահանման համակարգ Կոնդենսատի հավաքման և վերաօգտագործման համակարգ Ջեռուցման ավտոմատ համակարգ CO2 –ի դոզավորման համակարգ Բարձր ճնշման մարախլագոյացման համակարգ Օդափոխման համակարգ Միկրոկլիմայի համակարգչային կառավարման համակարգ

Արտադրանք Ջերմատան ամբողջ տարածքում նախատեսվում է աճեցնել լոլիկ: լոլիկ 6 հա ջերմատնից հնարավոր է տարեկան ստանալ մինչև 3500 տոննա լոլիկ, իսկ ասիմիլյացիոն լուսավորության օգտագորման դեպքում արտադրողականությունը կարող է ավելանալ մոտ 20%-ով: Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

6 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Արտադրական տեխնոլոգիա Ագրոնոմիական և ֆինանսական տեսանկյունից լոլիկի արտադրությունը նպատակահարմար է սկսել սեպտեմբեր ամսից, քանի որ այդ դեպքում, դեպքում պայմանավորված սեզոնայնության գործոնով,, ամենաշատ բերքը ստացվում է հունվար-մայիս հունվար ամիսներին, այն ժամանակ, երբ լոլիկի գինը հասնում է առավելագույնին:

Գնային քաղաքականություն Արտադրական ցուցանիշներից և ՌԴ շուկայի ուսումնասիրության արդյունքներից ելնելով՝ անմիջապես արտադրողի մոտից 1 կգ լոլիկի իրացման գինը սահմանվել է 1,2 ԱՄՆ դոլար: ՌԴ՝ Մոսկվա քաղաք, քաղաք հասցնելու դեպքում 1 կգ լոլիկի գինը կավելանա 0,28 ԱՄՆ դոլարով՝ տեղափոխման ղափոխման տրանսպորտային և այլ ծախսերի չափով և կկազմի 1,48 ԱՄՆ դոլար:

Շուկայի տարողունակությունը ՌԴ շուկայում բանջարեղենի, բանջարեղենի մանսավորապես լոլիկի սպառման ծավալներում նկատվում է ակնհայտ դրական դինամիկա, ինչը չի զուգակցվում ՌԴ ջերմատնային արտադրության զարգացման հետ: ՌԴ 2010թ լոլիկի շուկայի ծավալը՝ դրամական արտահայտությամբ, կազմել է 852 մլն դոլար: Փոխարենն աճում են լոլիլի ներմուծման քանակները: Սպառման և ՌԴ արտադրության նկատելի տարբերությունը ՌԴ լոլիկի շուկան հետաքրքիր է դարձնում լոլիկի արտահանմամբ զբաղվող երկրների համար:

Արտադրանքի իրացում Գործունեության առաջին փուլում ապրանքի իրացումը նախատեսվում է կազմակերպել մասնագիտացված արտահանող կազմակերպությունների և ՌԴմեծածախ վաճառակետերի,խոշոր մանրածախ ցանցերի հետ համագործակցության միջոցով:

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

7 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Կապիտալ ներդրումներ 6,5 հա հողատարածքի վրա 5.8 հա ջերմատուն կառուցելու ծրագիրն իրագործելու համար անհրաժեշտ է կատարել մոտ 10,64 մլն ԱՄՆ դոլարի ներդրումներ, ներդրումներ որի մեծ մասը պահանջվում է ջերմատան կառուցապատման և տեխնիկակական համալրման համար (մոտ 82,7%): Մնացած մասը անհրաժեշտ է հողի գնման (7%), ենթակառուցվածքներից օգտվելու իրավունքի ձեռք բերման(3,2%) բերման և շրջանառու միջոցների համալրման համար(7,1%):

Ծրագրի ֆինանսավորում Ծրագիրը նախատեսվում է իրականացնել 80% փոխառու միջոցների և 20% սեփականատիրոջ միջոցների հաշվին:

Ծրագրի արդյունավետության գնահատման ցուցանիշները Հաշվարկների արդյունքում ստացվել են արդյունավետության գնահատման հետևյալ ցուցանիշները` Ցուցանիշ

Արժեք

Չափման միավոր

4,97 6,77

տարի տարի

Հետգնման ժամկետ Զեղչված Հետգնման ժամկետ Շահութաբերությունն ըստ հասույթի` առաջին 6 տարիների Շահութաբերություն ըստ հասույթի` հասույթի սկսած 7-րդ տարվանից ROE(Return on investment)/ Սեփական կապիտալի շահութաբերություն NPV/ Զուտ ներկա արժեք IRR/Ներքին տոկոսադրույքի վերադարձ PI/Շահութաբերության ինդեքս

Copyright

39,60% 54,08%

% % %

19,42%

9 368 547,91 21,95%

ԱՄՆ դոլար %

1,91

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

8 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

3.

Մարքեթինգ

3.1. Թիրախային շուկայի ուսումնասիրություն Բանջարաբուծությունը համարվում է գյուղատնտեսության կարևորագույն ճյուղերից մեկը:

Բանջարեղենը

մարդու

սննդակարգի

կարևորագույն

և

անփոխարինելի

բաղադրիչներից է: Բանջարեղենն աճեցվում է բաց բնահողի վրա և փակ գրունտում: Փակ գրունտը ներառում է

ջեռուցվող և չջեռուցվող ապակեպատ,, պոլիկարբոնապատ,

պոլիէթիլենապատ ջերմատները, ջերմատները գարնանային ջերմատները, ինչպես նաև ցանկացած այլ միջոցներով մշակաբույսերի աճեցման աճեց համար ստեղծված փակ տարածությունները: տարածությունները Այսօր փակ գրունտի արտադրությունն ակտիվորեն

զարգանում է` զբաղեցնելով ավելի մեծ

հողատարածքներ: Փակ գրունտի տարածքի մեծությամբ աշխարհում առաջատար երկիրը Չինաստանն է, որտեղ փակ գրունտի համար հատկացված է 1 700 000 հա հողատարածք: Ըստ փակ գրունտի զբաղեցրած տարածքների համեմատաբար առաջատար երկրների ցանկը ներկայացված է ստորև: Փակ գրունտին հատկացված հողատարածքներն ըստ երկրների / հա/ Բելոռուս ՌԴ Լեհաստան Ֆրանսիա Մարոկո Հոլանդիա Իտալիա Թուրքիա Ճապոնիա Իսպանիա

200 2100 6300 8500 10000 10000 20000 41000 42000 52000

Ինչպես տեսնում ենք, ՌԴ-ն ՌԴ փակ գրունտին հատկացված տարածքով զիջում է մի շարք պետությունների, այդ թվում այնպիսի պետությունների, որոնք գտնվում են ավելի տաք կլիմայական գոտում և ավելի երկար ժամանակահատվածի ընթացքում են օգտվում բաց բնահողի բերքից: Օրինակ, Իսպանիայում, որը գտնվում է ավելի տաք կլիմայական կլիմայակա գոտում, փակ գրունտին հատկացված է 52 000 հա հողատարածք, մինչդեռ ՌԴ փակ գրունտի զբաղեցրած հողատարածքը կազմում է ընդամենը 2100 հա: Արդյունքում, ՌԴ բանջարեղենի

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

9 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

սպառման և աճեցման ծավալները էապես տարբերվում են և հիմնական սպառումն ապահովվում է ներմուծված բանջարեղենի բանջ միջոցով: ՌԴ ներմուծվող բանջարեղենի մեջ ամենամեծ քանակությունն է կազմում լոլիկը: ոլիկը: Ելնելով նշված գործոններից, որպես լոլիկի արտահանման

առաջնային

շուկա,

ծրագրի

ֆինանսական

հաշվարկների

և

ուսումնասիրությունների արդյունքում, դիտարկվում դիտարկ ում է ՌԴ լոլիկի շուկան:

•

ՌԴ լոլիկի շուկայի ծավալը և կառուցվածքը

ՌԴ լոլիկի շուկայում 2005թ-ից 2005թ ից սկսած, համաշխարհային պարենի ծավալի աճին զուգահեռ, նկատվել է շուկայի ծավալների պարբերական աճ: ՌԴ լոլիկի շուկայի ընդհանուր ծավալը դրամային արտահայտությամբ 2010թ-ին 2010թ կազմել է 852 մլն դոլար: ՌԴ լոլիկի շուկայի կառուցվածքը դիտարկվում է շուկան տարանջատելով ըստ երկու գործոնների. Ըստ աճեցման տեսակի` բաց գրունտում աճեցված և փակ գրունտում աճեցված Ըստ աճեցման երկրի` ՌԴ աճեցված և ներմուծվող Բնակլիմայական պայմաններից ելնելով` տեղական հողի արտադրանքը շուկայում առկա է միայն հուլիսից նոյեմբեր ընկած ժամանակահատվածում: Սեզոնային ամիսներին, երբ ՌԴ շուկայում առկա է բաց բնահողի տեղական արտադրանքը, շուկայում նկատելիորեն նվազում է ներմուծվող լոլիկի մասնաբաժինը, մասնաբաժինը, բայց, այնուամենայնիվ, կազմում է շուկայի մոտ 50 տոկոսը: Տարվա մնացած ամիսներին ՌԴ շուկայում սպառվում է փակ գրունտի արտադրանքը:

Ոչ սեզոնային ամիսներին լոլիկի շուկայում գերակշռում է ներմուծվող

լոլիկը, որը կազմում է այդ ամիսներին շուկայի 90 և ավելի տոկոսը: Ձմռան ամիսներին, ՌԴ գրեթե բոլոր վաճառակետերում, հանդիպում է միայն ներմուծված լոլիկ: Ստորև ներկայացված է տարեկան կտրվածքով ռուսական լոլիկի շուկայում տեղական փակ գրունտի մասնաբաժինը:

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

10 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

ՌԴ լոլիկի շուկայի կառուցվածքն ըստ արտոդրողի 9% Ռուսական փակ գրունտում աճեցրած Հողի եվ ներմուծվող

91%

•

Ներմուծում

Ըստ ՌԴ մաքսային ծառայության (ФТС) ( տվյալների 2010թ-ին ին արտասահմանյան մատակարարներից ՌԴ-ն ներմուծել է 3մլն տոննա բանջարեղեն, իսկ 2011թ-ի 2011 առաջին 9 ամիսների ընթացքում 3,4 մլն տոննա: Այս ցուցանիշը ցույց է տալիս, տալիս որ ընդհանուր բանջարեղենային շուկա ներմուծման րմուծման ծավալների ծավալ աճի միտում ունի: Լոլիկը ամենամեծ քանակությամբ ներմուծվող բանջարեղենի տեսակներից է: Արժեքային արտահայտությամբ ՌԴ լոլիկի ներմուծման ընդհանուր ծավալը 2010թ-ին 2010թ կազմել է 766 622 000 դոլար, համապատասխանաբար 696 890 տոննա: 2007-2010թթ-ին 2007 ՌԴ լոլիկի շուկայում նկատվել է ներմուծման հետևյալ դինամիկան. Լոլիկի ներմուծման դինամիկան 20072007-2010թթ 766622 657454 623085

691943 642184

696890

477784 458210

Լոլիկի ներմուծման դինամիկան արժեքային արտահայտությամբ / հազար դոլար/ Լոլիկի ներմուծման դինամիկան ըստ ծավալների /տոննա/

2007

2008

2009

2010

Ընդ որում, ներմուծվող լոլիկի 50 և ավելի տոկոսը ներմուծվում է Թուրքիայից: Ստորև ներկայացված է 2011թ-ին 2011թ ին լոլիկի ներմուծման կառուցվածքն կառուցված ըստ երկրների /տոննաներով/.

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

11 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

2011թ լոլիկի լոլիկի ներմուծման կառուցվածքն ըստ երկրներ երկրների կրների

2011թ. 1 կգ լոլիկի գինն ըստ ներմուծող երկրի

Թուրքիա - 379020,9տ.

4%

$2.10

Ուկրաինա - 83381,9տ.

2%1%

Չինաստան - 76945,97տ.

4%

$1.21

$1.11

Մարոկո - 43512,87տ.

6%

$1.38 $1.36 $1.01

$0.75

$0.54

Ադրբեջան - 43220,28տ.

6%

$1.55

$1.42

Իսպանիա - 30192,12տ.

52%

Հոլանդիա - 30055,84տ.

11%

Բելգիա - 17028,07տ. Իսրայել - 9422,2տ.

12%

Մակեդոնիայի Հանրապետություն 3968,2տ. Այլ - 7987տ.

• Գին. Արտադրողի և ներմուծողի առաջարկած լոլիկի գները Վերջին տասնամյակում, համաշխարհային պարենային շուկայում նկատվել է պարենի ինչպես ծավալների, այպես էլ գների աճ: ՌԴ լոլիկի շուկայում լոլիկի գնի վրա ևս տարածվել է գնային աճը` չհաշված որոշ կարճատև գնային անկումները, որոնք պայմանավորված են առանձին գործոններով և իրավիճակներով: Ստորև ներկայացված է ներմուծված լոլիկի գնային փոփոխություններն ն ըստ ներմուծող երկրների 2007-2011թթ-ին: 2007 : Ներմուծողի կողմից առաջարկած գինը 1 կգ լոլիկի համար 2008

2009

Turkey

2007 $0,9

$1,0

$1,0

2010 $1,1

Չինաստան

$1,0

$1,0

$1,0

$1,0

Ուզբեկստան

$1,9

$1,0

$0,7

$1,1

Նիդերլանդներ

$1,5

$0,8

$0,8

$1,4

Մարոկո

$1,1

$1,0

$1,1

$1,3

Իսպանիա

$1,2

$1,1

$1,2

$1,4

Իսրայել

$2,2

$1,4

$1,3

$1,7

Բոլոր երկրները

$1,04

$0,95

$0,93

$1,10

2007-2011թթ թթ. թթ ներմուծված լոլիկի գնային դինամիկան 2011 $1.1

$1.25

$1.21

$1.04 $1.38

$0.95

$0.93

2008

2009

$1.10

$1.53 $1.42 $1.55

2007

$2.10

2010

2011

$1.25

Ռուսաստանյան արտադրողների Լոլիկի գների դինամիկան/կգ/ ՌԴ տեղական լոլիկի լոլիկի գների դինամիկան /կգ/ կգ/ $2.22 2007

2008

2009

2010

2011

$1,50

$1,76

$1,56

$1,79

$2,22

2007

Copyright

$1.76

$1.50

2008

$1.79

$1.56

2009

2010

2011

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

12 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Ինչպես տեսնում ենք ներմուծվող լոլիկի գինն ավելի ցածր է,, քան ՌԴ տարածքում արտադրված լոլիկի գինը: Չնայած լրացուցիչ տրանսպորտային ծախսերի, ծախսեր ներմուծման հարկերի

15% (մաքսատուրք տուրք), Թուրքիայի, Չինաստանի և որոշ այլ պետությունների

արտադրողների կողմից ՌԴ վաճառակետերին առաջարկվում է ավելի էժան լոլիկ, քան տեղական ջերմատների կողմից, կողմից ինչի արդյունքում ոչ սեզոնային ամիսներին ամբողջ ռուսական

լոլիկի

շուկան

հագեցած

է

ներմուծված

արտադրանքով արտադրանքով:

Ռուսական

արտադրողների ոչ մրցունակ գինը պայմանավորված է ոչ նպաստավոր բնակլիմայական պայմաններով,

ջերմատների

զարգացման

մակարդակով,

ինչպես

նաև

ինքնարժեքի

բաղադրիչների թանկությամբ:: ՌԴ ագրոկոմբինատները բնակլիմայական պայմաններով և տեխնիկական հագեցվածությամբ պայմանավորված ավելի շատ ռեսուրսներ են ծախսում ջեռուցման և արհեստական լուսավորման համար, ինչն էապես բարձրացնում բարձրաց է արտադրվող բանջարեղենի ինքնարժեքը: Մասնագետների

գնահատմամբ գնահատմամբ,

նշված

գործոններով

ու

բնակլիմայական

պայմաններով պայմանավորված և սպառվող բանջարեղենի ծավալներից ելնելով, , ՌԴ-ն առաջիկա տասնամյակի ընթացքում չի կարողանա խուսափել լոլիկի ներմուծման մեծ ծավալներից: Լինելով սեզոնային ապրանք` լոլիկի գինը տատանվում է ինչպես ըստ արտադրող երկրի, այնպես էլ ըստ սեզոնայնության:

Թե արտադրողի, արտադրողի և թե ներմուծողի

կողմից առաջարկած ամենաբարձր լոլիկի գինը նկատվում է փետրվարից մայիս ընկած ժամանակահատվածում և նվազագույն գինը` հուլիսից նոյեմբեր ամիսներին, ամիսներին երբ շուկայում առկա է բաց գրունտի բերքը: Ներմուծված լոլիկի կգկգի արժեքն ըստ ամիսների

Ներմուծված լոլիկի քանակն ըստ ամիսների /տոննա/ 2009թ.

2010թ.

2009թ.

2010թ.

Հունվար Փետրվար

$1,11 $1,08

$1,18 $1,16

32131 39984

33285 42071

Մարտ Ապրիլ

$1,08 $1,08

$1,18 $1,18

55836 76462

61635 88051

Մայիս Հունիս Հուլիս

$1,08 $0,66 $0,63

$1,13 $0,88 $0,89

127262 147736 49812

140944 137711 30526

Օգոստոս

$0,65 $0,65 $0,63

$0,85 $0,81 $0,79 ∗

23463 19710 22989

17536 28612 33476∗

$1,11 $1,14

$1,38 ∗ $1,42 ∗

46229 54056

66952∗ 78397∗

Սեպտեմբեր Հոկտեմբեր Նոյեմբեր Դեկտեմբեր

∗ -ոչ վիճակագրական տվյալներ,

հաշվարկված 2009թ-ի ամիսների դինամիկայի

էքստրապոլյացիայի հիման վրա

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

13 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

ՌԴ լոլիկ արտադրողի առաջարկած լոլիկի գինն ըստ ամսիների 2010թ 2010 թ

2011թ.

2011 թ.

2012թ.

2012 թ.

Հունվար

$1,79

$2,79

$2.21

Փետրվար

$2,33

$3,12

$2.35

Մարտ

$2,50

$3,19

$ 2.46

Ապրիլ

$2,55

$3,13

$ 2.57

Մայիս

$2,60

$2,88

Հունիս

$0,95

$2,70

Հուլիս

$0,90

$1,97

Օգոստոս

$0,70

$1,62

Սեպտեմբեր

$1,28

$1,15

Հոկտեմբեր

$1,59

$1,03

Նոյեմբեր

$1,91

$1,22

Դեկտեմբեր

$2,37

$1,81

ՌԴ լոլիկ արտադրողի առաջարկած լոլիկի գինն ըստ ամսիների

$3.50 $3.00 $2.50 $2.00 $1.50 $1.00 $0.50 $0.00

Լոլիկի գնի վրա իր ազդեցությունն ունի նաև աշխարհագրական գործոնը. գործոնը այսպես` ՌԴ ամենաթանկ տարածաշրջանը փակ գրունտի լոլիկի համար համարվում է արևելյան դաշնային տարածաշրջանը, որտեղ 2010թ-ին արտադրողի առաջարկած լոլիկի միջին գինը կազմել է 4.5$, իսկ ամենաէժան տարածաշրջանը` հարավային դաշնային շրջանը, որտեղ արտադրողի լոլիկի գինը նույն ժամանակաշրջանում կազմել է 1.6$:

• Շուկայի պոտենցիալ տարողունակություն Ըստ

ՌԴ

“Սննդի նդի

հետազոտությունների,

գիտահետազոտական

առողջապահական

ինստիտուտի ինստիտուտի”

վիտամինների

դիետոլոգների

տար տարեկան

չափաբաժինը

հագեցնելու համար, ՌԴ յուրաքանչյուր բնակիչ պետք է սպառի տարեկան 87.6 կգ բանջարեղեն, որից 13 կգ-ը բնակլիմայական պայմաններով պայմանավորված, հասնում ոչ սեզոնային ժամանակահատվածին, այսինքն, երբ բանջարեղենն

բաժին է

աճեցվում է

ջերմատներում: Նշված ժամանակահատվածում, ՌԴ բնաչությանն անհրաժեշտ է 1.9 մլն տոննա բանջարեղեն: Մինչդեռ տեղական փակ գրունտում, ըստ (“Технологии Роста”)

<<Տեխնոլոգիա

Ռոս Ռոստա >>

ընկերության ներկայացրած տվյալների, 20092009-2011թթ-ին աճեցվել է

ընդամենը 560-570 հազար տոննա բանջարեղեն: Սակայն նշված քանակության բանջարեղեն չի սպառվում, և եթե Մոսկվայում և կենտրոնական տարածաշրջանում փակ գրունտում աճեցրած բանջարեղենի սպառումը մեկ շնչի կողմից կազմում է 7 կգ, ապա ընդհանուր ՌԴ տարածքում այն կազմում է ընդամենը 4.3 կգ:

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

14 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

ՌԴ բնակչության սպառողական զամբյուղում բանջարեղենի սպառումը ոչ սեզոնային ամիսների մինիմալացվում է: Ըստ

<<Տեխնոլոգիա

Ռոստա>> ընկերության անցկացրած

ուսումնասիրությունների, ությունների, ոչ սեզոնային ամիսներին սպառման փոքր քանակությունների հիմնական պատճառներն են. Չափազանց բարձր գները գներ Ներմուծվող բանջարեղենի կասկածելի ծագումը Պատշաճ

որակի

արտադրանքի

դեֆիցիտ

մանրածախ

վաճառքի

կետերում Սակայն նաև հարկ է նշել, որ վերջին տարիներին ՌԴ բանջարեղենի սպառողի վարքագիծը փոխվել է ի նպաստ ոլորտի զարգացմանը և այսօր սպառողը իր բյուջեից ավելի մեծ գումար է պատրաստ հատկացնել բանջարեղենի սպառմանը, քան 10 տարի առաջ: “Առողջ սննունդ” նորաձև տենդենցը, դիետոլոգների դիետոլոգների համաշխարհային պրոպագանան, արևմտամետ

քաղաքակրթության

հետ

կապերի

սերտացումը

նպաստում

են

ՌԴ

քաղաքացիների ամենօրյա սննդակարգում բանջարեղենի մասնաբաժնի ավելացմանը:

• ՌԴ ջերմատնային ոլորտը Վերջին երկու տասնամյակներում ՌԴ ջերմատնային ոլորտը նկատելի անկում է ապրել: Խորհրդային որհրդային տարիներին ՌԴ ջերմատների ջերմատների տարածքը կազմում էր 4700 հա, իսկ 2012թ. սկզբին՝ մոտ 2000 հա: Ամեն տարի շահագործումից շ դուրս են մղվում ջերմատների 70-100հա 70 տարածք, որոնց տեխնիկական թերի հագեցվածությունը վերջիններիս արտադրանքը դարձնում է ոչ մրցունակ: Սպառողական պահանջմունքների աճը և ջերմատնային ոլորտի տեղական արտադրանքի նվազումը հանգեցրել է վերջին տարիների ներմուծման ծավալների ծավալն էլ ավելի ավելացմանը: Այդ իսկ պատճառով ընդհանուր բանջարեղենի և ծաղիկների շուկան հագեցված է ներմուծված արտադրանքով, իսկ լոլիկի դեպքում ներմուծված արտադրանքը կազմում է 90 %: Ըստ ստ պաշտոնական հրապարակված տվյալների,

լոլիկի ներմուծման

տարեկան ծավալներ գերազանցում ցում են 700 000,0 հազար դոլարը: Մասնագետների կարծիքով իրական ծավալները կրկնակի անգամ գերազանցում են ներկայացված տվյալներին:

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

15 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

2000թ-ից ից հետո նկատվեց ջերմատների կառուցման որոշակի դրական ընթացք: Դրական ընթացքն ավելի շատ պայմանավորված էր ոչ թե նոր ջերմատների կառուցմամբ, կառ այլ առկա ջերմատների տեխնիկական վերազինմամբ: Այսպիսով, համակցվում

ՌԴ

ոչ

սեզոնային

ամիսներին

ջերմատնային

ոլորտի

բանջարեղենի

զարգացման

պահանջարկի

դրական

աճը

դինամիկայի

չի

հետ:

Ջերմատնային արտադրանքի դեֆիցիտը լրացվում է ներմուծվող արտադրանքի հաշվին: Ըստ ոլորտի մասնագետների, բանջարեղենի որոշ տեսակների, մասնավորապես լոլիկի, պղպեղի և սմբուկի կի ներմուծումը երբևէ հնարավոր չէ ամբողջությամբ փոխարինել ռուսական

արտադրությամբ,

քանի

որ

վերջիններս

պահանջում

են

երկար

ժամանակահատված աճեցման համար, ինչի համար պահանջվում պահանջվում են ոչ միայն ջեռուցման, այլ նաև արհեստական լուսավորության նկատելի ծախսեր: Այդ իսկ պատճառով, տարվա որոշակի

ժամանակահատվածում,

օրինակ

դեկտեմբերից

մայիս

ամիսներին,

այս

բանջարեղենի տեսակների եսակների ներմուծման մեծ քանակներից խուսափել հնարավոր չէ: Այսօր ՌԴ տարածքում գործում է 200 ջերմատուն` 6-140հա հա հողատարածքով: Դրանց հիմնական իմնական

մասը

տեղակայված

է

Կենտրոնական

(33%)

և

Պրիվոլոժյան

(22%)

տարածաշրջաններում: ՌԴ ջերմատներում աճեցվող հիմնական բանջարեղենի տեսակներն են վարունգը (60%) և լոլիկը (35%): Մնացած մշակաբույսերի փակ գրունտում աճեցման համար ՌԴ-ում ՌԴ տրամադրվում է փակ գրունտի ընդամենը 5%-ը: 5%

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

16 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

3.2. Մարքեթինգ միքս (4p) 3.2.1. Ապրանք՝ Ապրանք՝ լոլիկ Սննդի

և

գյուղատնտեսության

համաշխարհային

կազմակերպության

(FAO)

ներկայացրած տվյալների համաձայն ըստ արտադրության և սպառման ծավալների լոլիկը համարվում է ամենատարածված բանջարեղենի տեսակը: Լոլիկի արտադրությունն ամբողջ աշխարհում զբաղեցնում է 4 մլն հա հողատարածք, որի 60%-ը 60% ը բաժին է ընկնում փակ գրունտին: Լոլիկը կամ պոմիդորը (Solanum Solanum

մորմազգիների

lycopersicum)

(Solanaceae)

ընտանիքին պատկանող մշակաբույս է և համարվում է ամենատարածված և արժեքավոր բանջարային կուլտուրաներից մեկն աշխարհում: Գոյություն ունեն լոլիկի հազարավոր սորտեր, որոնք միմիայնցից տարբերվում են ինչպես

համային, տեսքային, տեսքային որակային,

այնպես էլ գնային հարթություններով: հարթություններով Ծրագրի իրականացումը նախատեսում է Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում

6 հա ջերմատան տարածքում աճեցնել բարձր

բերքատվությամբ, փոխադրունակությամբ, փոխադրունակությամբ չճաքճքվող, հիվանդությունների նկատմամբ կայուն և բարձր համային արժեքով լոլիկ:

3.2.2. Գին – գնային քաղաքականություն Գնորոշումը հանդիսանում է մարքեթինգ միքսի կարևորագույն բաղադրիչը, քանի որ ընտրված գինն է որոշում ինչպես ծրագրի եկամտի տոկոսը, այնպես էլ ապրանքի մրցունակությունը: Այդ իսկ պատճառով գնորոշումը պահանջում է պատասխանատու մոտեցում և պետք է հիմնված լինի հետևյալ գործոնների վրա. Հաստատուն և փոփոխական ծախսեր Մրցակիցների գին Կազմակերպության նպատակներ Ռազմավարական մոտեցում Թիրախային խմբի վճարունակության մակարդակ Այս բոլոր գործոնների զուգակցման արդյունքում, ինչպես նաև հաշվի առնելով այն փաստը, որ ապրանքը նոր է մուտք գործում շուկա և ապրանքի որակային հատկանիշները

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

17 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

ընկերությունը որդեգրում է գնային որոշակի քաղաքականություն և ձևավորվում է որոշակի գնային կողմնորոշում : Հաստատուն

և

փոփոխական

ծախսերը

ներկայացված

են

բիզնես

ծրագրի

ֆինանսական մասում: Մրցակիցների գին- Աճեցվող լոլիկը նախատեսվում է արտահանել ռուսական շուկա, այդ իսկ պատճառով դիտարկվում է ՌԴ լոլիկի շուկայի մրցակցային գինը: Հաշվի առնելով ՌԴ լոլիկի շուկայի կառուցվածքային առանձնահատկությունները, որպես Հայաստանից ՌԴ արտահանվող լոլիկի ուղղակի մրցակիցներ դիտարկվելու է ՌԴ լոլիկ ներմուծող այլ երկրները, քանի որ շուկայում ոչ սեզոնային ամիսներին առկա լոլիկի 90 և ավելի տոկոսը կազմում է ներմուծվող լոլիկը: Այսպիսով, դիտարկենք ներմուծող խոշոր երկրների առաջարկած իրացման գները ոչ սեզոնային

ամիսներին,

ներառյալ

մաքսատուրքը

և

տրանսպորտային

ծախսերը:

Դիտարկվում է ներմուծողների առաջարկած ոչ սեզոնային գինը,, քանի որ ծրագիրը նախատեսում է լոլիկի արտահանում ոչ սեզոնային ամիսներին և առաջարկում է համապատասխան գին: Այսպիսով, քանի որ նախագծի կողմից առաջարկվում է ոչ սեզոնային գին, այլ ներմուծող երկրների գնի հետ համեմատելու համար, հաշվարկվել է ներմուծողների գինը ոչ սեզոնային ամիսներին: Ներմուծողների տարեկան միջին և ոչ սեզոնային գներն, ըստ նախորդ տարիների վիճակագրության, վիճակագրության տարբերվում են 11%-ով: ՌԴ լոլիկի խոշոր ներմուծող երկրներից շատերը վճարում են 15 % մաքսատուրք (մաքսատուրքից մաքսատուրքից ազատված են ԱՊՀ անդամ երկրները), որը նույնպես ներառվել է հաշվարկում:

Ներմուծող երկիր

Թուրքիա Ուկրաինա Չինաստան Մարոկո Ադրբեջան Իսպանիա Հոլանդիա Բելգիա Իսրայել

1 կգ լոլիկի տարեկան միջին գին

1 կգ լոլիկի արժեքը ոչ սեզոնային ամիսներին (տարեկան տարեկան միջին + 11%)

1 կգ լոլիկի արժեքը ոչ սեզոնային ամիսներին ներառյալ մաքսատուրք (սյուն սյուն 2 + 15%)

1

2

3

$1,11 $0,54 $1,21 $1,42 $0,75 $1,55 $1,38 $1,36 $2,10

$1,23 $0,60 $1,33 $1,58 $0,83 $1,72 $1,53 $1,51 $2,33

$1,38 $0,60 $1,48 $1,73 $0,83 $1,87 $1,68 $1,66 $2,48

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

18 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Մակեդոնիայ

$1,01

$1,12

$1,27

Այլ

$1,33

$1,48

$1,63

Ներմուծման միջին գին

$1,25

$1,39

$1,54

Ուկրաինայի, Ադրբեջանի կողմից ՌԴ ներմուծվում է հիմնականում սեզոնային ամիսներին բաց բնահողի լոլիկը, լոլիկը այդ իսկ պատճառով տարեկան միջին գինը ստացվում է մինչև 1 $: Նույն Ուկրաինայի կողմից 2012թ. հունվար ամսվա ընթացքում ներմուծել է փոքր քանակությամբ լոլիկ` 1կգ-ը 4,05$ արժողությամբ: Այսինքն ոչ սեզոնային ամիսներին այս երկրների արտադրանքը մրցունակ չէ, քանի որ նշված երկրներում ջերմատնային գործունեությունը գտնվում է բավականին ցածր մակարդակի վրա: Չնայած ՌԴ շուկայում թուրքական լոլիկի զբաղեցրած մասնաբաժնին, մասնաբաժնին այն ՌԴ սպառողի կողմից գնահատվում է որպես կասկածելի ծագմամբ, ցածր որակի արտադրանք: Թուրքիայի և Չինաստանի կողմից լոլիկն առաջարկվում է մինչև 1,5$ կգ արժողությամբ: Որակային առումով ավելի լավ արտադրանք առաջարկվում է Իսրայելի, Իսրայելի Իսպանիայի, Հոլանդիայի, և այլ Եվրոպական երկրների կողմից, որոնք սակայն առաջարկում են լոլիկը 1.52.5$/կգ արժողությամբ: Այսպիսով, հնարավոր է բաժանել ՌԴ տարածքում ներմուծողի առաջարկած լոլիկը 3 կատեգորիայի ըստ որակային տվյալների և մեծածախ վաճառակետերին իրացման գնի.

1. Սեզոնային ամիսներին ներմուծվող լոլիկ – մինչև 1$ արժողությամբ 2. Ցածր որակի լոլիկ – մինչև 1.5$ արժողությամբ 3. Լավ որակի լոլիկ – 1.5-2.5$ 2.5$ արժողությամբ Նախագծի իրականացումը ենթադրում է որակային չափորոշիչներով Եվրոպական երկրների առաջարկած լոլիկին համարժեք արտադրանքի արտահանում Հայաստանից ՌԴ շուկա: Ֆինանսական հաշվարկների և շուկայական ուսումնասիրությունների ուսումնասիրություննե արդյունքում ՀՀ տարածքում արտադրողի կողմից լոլիկի իրացման իրացման տարեկան միջին գինը սահմանվել է 1.20 ԱՄՆ դոլար/ դոլար/կգ: կգ Տրանսպորտային ծախսերը մինչև ՌԴ՝ Մոսկվա քաղաք, հասնելը կկազմի 0.28 ԱՄՆ դոլար / կգ: ՌԴ տարածքում մեծածախ վաճառակետերին իրացման գինը կկազմի 1.48 ԱՄՆ դոլար: Այսպիսով, նախագծի կողմից առաջարկվում է ցածր գին/բարձր որակ համադրությունը, որը ապրանքի մրցունակության և շուկա ներխուժման համար կարևոր նախապայման է: Բարձր որակի արտադրանքի համար հիմք են հանդիսանում Հայաստանի Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

19 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

բնակլիմայական

պայմանները մանները,

ինտենսիվությունը,

ջրի

արևային

որակը

և

օրերի

բարձրորակ

թիվը, բերքի

արևային համար

ճառագայթման

անհրաժեշտ

այլ

նախապայմանները: Ծրագրի նպատակները, ռազմավարական ռ մոտեցումը համապատասխանում է ծրագրի կողմից հաստատված ՌԴ տարածքում իրացման գնին, քանի որ ծրագրի նպատակները և ռազմավարությունը նախատեսում են մեծածավալ արտահանումների իրականացում, ինչի համար հարկավոր է մրցունակ գին: Թիրախային

խմբի

վճարունակության

մակարդակը

ՌԴ-ում ում որպես թիրախային շուկա ընտրվել է Մոսկվայի շուկան` շուկան` հաշվի առնելով Մոսկվայի բնակչության վճարունակությունը, քանի որ ըստ մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամտի մեծության, Մոսկովյան տարածաշրջանը համարվում է ՌԴ առաջատար և ըստ վիճ. տվյալների Մոսկվայում 1 շնչին բաժին է ընկնում ամսական $1500 եկամուտ:

3.2.3. Բաշխում` Բաշխում իրացման ուղիներ. ուղիներ բազային կետեր Ծրագիրը նախատեսում է մեծ ծավալների լոլիկի իրացում ՌԴ շուկայում և գործունեության առաջնային փուլում նախատեսվում է կազմակերպել անուղղակի բաշխում, այսինքն՝

իրացումը

կազմակերպել

մեծածախ

և

մանրածախ

վաճառակետերի

հետ

համագործակցության միջոցով:: Այսպիսով, նախատեսվում է համագործակցություն ինչպես բազային կետերի, այսինքն՝ մեծածախ վաճառկետերի հետ, այնպես էլ դիտարկվող շուկայի առաջատար սուպերմարկետների հետ: Ռուսական շուկայում ադապտացվելուց հետո հնարավոր է նաև անցնել ուղղակի դիստրիբյուցիոն միջոցների:

3.2.4. Խթանում Ցանկացած հաստատված

ապրանք

խթանման

շուկայում

միջոցներ միջոցներ:

խթանելու

Դրանք

են

համար գովազդ,

առկա PR,,

են

որոշակիորեն

վաճառքի

խթանում,

անհատական վաճառք, հասցեագրված մարքեթինգ, ինտերնետ մարքեթինգ: մարքեթինգ Նշված խթանման միջոցները լոլիկ ապրանքատեսակը խթանելու համար կարող են լինել ոչ արդյունավետ, քանի որ, որ նախ ամբողջ թիրախային լսարանը գրավելու համար նման

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

20 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

խթանման միջոցները կարող են լինել բավականին ծախսատար, ինչպես նաև վերջիններս կտարածվեն նաև մրցակցի ապրանքի վրա: Այդ

իսկ

պատճառով

առաջանում

է

անհրաժեշտություն

ունենալ

որոշակի

կողմնորշում խթանման առարկայի ընտրության հարցում: Այս պարագայում հնարավոր է որպես խթանման առարկա դիտարկել 3 տարբերակ.

1. Խթանել լոլիկի սպառումը – խթանում ենք միևնույն ժամանակ մրցակցի ապրանքը: Մյուս կողմից ունենք որպես այդպիսին “լոլիկ սպառող” թիրախային մեծ խումբ, որի վրա ազդելու համար պահանջվում են խոշոր ներդրումներ:: Մյուս կողմից լոլիկի սպառողն ունի լոլիկի սպառման տեսակների և

չափաբաժինների հաստատված

քանակ, որի վրա ազդեցությունը պահանջում են գլոբալ մոտեցումներ: մոտեցումներ 2. Խթանել հայկական լոլիկը – կարող է կատարվել պրոպագանդայի միջոցով: Հիմնախնդիրը հայկական բերքի հեղինակության բարձրացումն է, որին ուղղակիորեն կնպաստի վաճառքի ծավալների աճին: Արդյունավետ է, բայց պահանջում է խոշոր ներդրումներ 3. Խթանել բրենդը – լոլիկը ներկայացվում է համահայկական բերքը ներկայացնող բրենդի ներքո, որը ներկայացվում է ծրագիրն իրականացնող Հայկական բերքի առաջմղման կենտրոնի կողմից: Բրենդի ներքո արտերկրյա և տեղական շուկաներում ներկայացվում և իրացվում են գյուղատնտեսական ոլորտում ցանկացած արտադրողի կողմից ներկայացվող համապատասխան որակավորմամբ ապրանքատեսականին:

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

21 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

4.

4.1. Ջերմատան ընտրությունը

Արտադրական պլանավորում Ջերմատան կառուցման տեղանքի ընտրություն

կառուցման

համար

պայմանավորված

համապատասխան

է

Նորագավիթ Երևանի

հողատարածք հողատարածքների

թաղամասին

ՋԷԿ-ի

հարող

ջերմային

տարածքի

ռեսուրսների

առկայությամբ,

և

կենտրոնացված

ենթակառուցվածքների կառուցման հարմարավետությամբ: Հիմնական ենթակառուցվածքների կենտրոնացված համակարգի առկայությունը ներդրողներին հնարավորություն կտա խուսափել էլեկտրաէներգիայի մատակարարման, գազամատակարարաման, ջրամատակարարման ու ջրահեռացման բավական

բարդ,

ժամանակատար և ծախսատար լուծումներից: Ջերմամատակարարման մասով գոտու համար մայրուղային ենթակառուցվածքների ստեղծումը հնարավորություն կտա ջերմային էներգիայի արտադրության բեռի մեծագույն մասը հանել ներդրողներից: ներդրողներից

Դրա հետ

միաժամանակ, ՋԷԿ-ի ջերմային էներգիայի օգտագործումը մի կողմից կնպաստի ՋԷԿ-ի արտադրանքի սպառման կայունացմանը, կայունացմանը մյուս կողմից ներդրողներին հնարավորություն կտա ունենալ առավել մատչելի ջերմամատակարարում: Արդյունքում կնվազի արտադրանքի ինքնարժեքը,

կբարձրանա

շահութաբերության

մակարդակը

և

արտադրանքի

մրցունակությունը: Վերոնշյալ գործոնները դրական կազդեն նաև ներդրումների հետգնման ժամկետների կրճատման վրա:

4.2.

Ջերմատան կառուցման տեխնիկա և սարքավորումներ

Ժամանակակից

տեխնոլո տեխնոլոգիաներով

ջերմատները

առնվազն

4մ

բարձրությամբ

մետաղական կոնստրուկցիաների հենքով ապակեպատ կամ պոլիկարբոնապատ կառույցներ են` իրենց ջեռուցման, ստվերարկման, ստվերարկման լուսաքողարկման, ասիմիլյացիոն լուսավորությամբ կամ առանց դրա, կաթիլային ոռոգման, ոռո կլիմայի կառավարման ավտոմատ էլեկտրական ու համակարգչային ժամանակակից համակարգերով, իրենց շահագործման ործման ու սպասարկման օժանդակ տնտեսություններով (սառնարանային, ( տեսակավորման, փաթեթավորման և այլն), նախատեսված հողային կամ հիդրոպոնիկ եղանակներով բուսաբուծական արտադրանքի արտադրության համար: Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

22 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Մեկ տասնյակից ավել ջերմատուն արտադրող առաջատար կազմակերպություններից կազմակերպությունների ստացված տեղեկատվության համաձայն ջերմատան 1 մ2 արժեքը տատանվում է 140-ից 200 ԱՄՆ դոլարի սահմաններում ` կախված տեխնիկական հագեցվածության աստիճանից: Ծրագրով նախատեսված ած ջերմատները հագեցված կլինեն հետևյալ հիմնական տեխնիկական միջոցներով և համակարգերով. համակարգերով • Ուղղահայաց և հորիզոնական որիզոնական ստվերարկման համակարգ • Կաթիլային ոռոգման ման համակարգ • Ոռոգման ջրի ուլտրամանուշակագույն ախտահանման համակարգ • Կոնդենսատի հավաքման և վերաօգտագործման համակարգ • Ջեռուցման ավտոմատ համակարգ • CO2 –ի դոզավորման համակարգ • Բարձր ճնշման մառախլագոյացման մա համակարգ • Օդափոխման համակարգ • Միկրոկլիմայի համակարգչային կառավարման համակարգ

4.3. Լոլիկի

աճեցումը

Արտադրության տեխնոլոգիա

կատարվելու

է

հիդրոպոնիկ

եղանակով եղանակով`

կենտրոնական

ավտոմատացված համակարգի վերահսկմամբ: Սածիլի տնկման պահից 2 ամիս անց ստացվում է առաջին բերքը: բերքը Լոլիկի ամսական բերքատվությունը կախված սեզոնից տատանվում է 1.5-10 կգ/մ2: Ագրոնոմիական

և

ֆինանսական

տեսանկյունից

լոլիկի

արտադրությունը

նպատակահարմար է սկսել սեպտեմբեր ամսից, քանի որ այդ դեպքում, դեպքում պայմանավորված սեզոնայնության գործոնով, ամենաշատ բերքը ստացվում է հունվար-մայիս մայիս ամիսներին, այն ժամանակ, երբ լոլիկի գինը հասնում է առավելագույնին: Առաջին տարում (2012թ թ.) արտադրանք ստացվում է միայն նոյեմբեր և դեկտեմբեր ամիսներին:

Գործունեության

երկրորդ

տարվանից

սկսած`

ամսական

կտրվածքով

արտադրանքի ծավալները բերված է ստորև:

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

23 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Արտադրանքի Արտադրանք ի ծավալներն ըստ ամիսների Արտադրանք [կգ [կգ/մ2 կգ մ2] մ2 Ամիս

Սեզոնայնության գործոն

2013

2014

2015

11,0% 12,0% 14,0% 15,0% 16,0% 18,0% 3,0% 0,0% 0,0% 0,0% 3,0% 8,0% 100,0%

6,05 6,60 7,70 8,25 8,80 9,90 1,65 0,00 0,00 0,00 1,65 4,40 55,00

6,05 6,60 7,70 8,25 8,80 9,90 1,65 0,00 0,00 0,00 1,65 4,40 55,00

6,60 7,20 8,40 9,00 9,60 10,80 1,80 0,00 0,00 0,00 1,80 4,80 60,00

3 223 000

3 223 000

3 516 000

Հունվար Փետրվար Մարտ Ապրիլ Մայիս Հունիս Հուլիս Օգոստոս Սեպտեմբեր Հոկտեմբեր Նոյեմբեր Դեկտեմբեր Ընդամենը միավոր արտադրանք(կգ/մ արտադրանք կգ/մ2) կգ/մ ) Ընդամենը լոլիկի արտադրանք(կգ/տարեկան) արտադրանք կգ/տարեկան)

4.4.

Արտադրության մեջ գործածվող մարդկային ռեսուրսներ

6 հա ջերմատնային տնտեսության բնականոն գործունեության համար անհրաժեշտ է մոտ 105 աշխատակից`15 վարչական և 90 արտադրական: Աշխատանքների մեծ մասն ավտոմատացված են և կարգավորվում են կենտրոնական վերահսկման համակարգով: Բացի հիմնական աշխատուժից գործունեության առաջին և երկրորդ նախատեսվում

է

Հոլանդիայից

հրավիրել

աճեցնող

մասնագետ

տարիներին

լոլիկի

աճեցման

տեխնոլոգիական խորհրդատվության խորհրդատվությ համար:

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

24 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Աշխատա կիցների քանակ

1 անձի գծով ամբողջական ամսական աշխատավարձի ծախսեր (ԱՄՆ դոլլար)

Ընդամենը տարեկան աշխատավարձի ծախսեր (ԱՄՆ դոլլար)

Տնօրեն/Արտադրության Տնօրեն Արտադրության կառավարիչ

1

2 190

26 277

Կառավարչի տեղակալ (մատակարարում մատակարարում, մատակարարում վաճառք) վաճառք

1

1 651

19 815

Ֆինանսական տնօրեն/հաշվապահ տնօրեն հաշվապահ

1

1 517

18 200

Հաշվետար Գյուղատնտես Բերքի պաշտպանության մասնագետ

1 1 1

574 1 382 1 382

6 892 16 585 16 585

Ճարտարագետ Համակարգչային մասնագետ

1 1

1 382 1 382

16 585 16 585

Ջեռուցման համակարգի մասնագետ

1

1 382

16 585

Էլեկտրատեխնիկ

1

709

8 508

Ջրմուղագործ Պահակ Հոլանդացի հրավիրված աճեցնող (հաջորդ հաջորդ տարիներին) տարիներին

1 4

709 246

8 508 11 815 21 000

Ընդամենը հաստատուն աշխատավարձի ծախսեր Բանվոր Ընդամենը փոփոխուն աշխատավարձի ծախսեր Ընդամենը աշխատավարձի ծախսեր

15

14 506

203 938

90 90

330 330

356 289 356 289

105

14 836

560 228

Պաշտոն

4.5. Ծրագրի իրականացման ժամանակացույց Ջերմատնային տնտեսության կառուցումը նախատեսվում է սկսել իրականացնել ֆինանսավորման պահից: Ըստ հոլանդական և օտարերկյա այլ ջերմատներ ջե կառուցող ընկերությունների 6 հա տարածքով ժամանակակից ջերմատան կառուցումը, կառուցումը կախված մի շարք գործոններից, տևում է 4-88 ամիս: Սածիլի տնկման պահից 2 ամիս անց ստացվում է առաջին բերքը: բերքը

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

25 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

5.

Ներդրումների պլանավորում

5.1.

Ներդրումների ծավալը և ուղվածությունը

Ներդրումների ծավալը, ելնելով ջերմատներ արտադրող և մատակարարող մի շարք ընկերությունների ներկայացրած միջին գներից, 1մ2 հաշվով տատանվում են 140-200 ԱՄՆ դոլարի սահմաններում` կախված տեխնիկական հագեցվածության աստիճանից: աստիճանից 6,5 հա հողատարածքի վրա 5,8 հա ջերմատուն կառուցելու ծրագիրն իրագործելու համար անհրաժեշտ է կատարել մոտ 10,64 մլն ԱՄՆ դոլարի ներդրումներ, ներդրումներ որի մեծ մասը պահանջվում է ջերմատան կառուցապատման և տեխնիկակական վերազինման համար (մոտ 82,7%): Մնացած մասը անհրաժեշտ է հողի գնման (7%), ենթակառուցվածքներից օգտվելու իրավունքի ձեռք բերման(3,2%) բերման և շրջանառու միջոցների համալրման համար(7,1%):

Ներդրումների կառուցվածքը

Շրջանառու Հողատարածք միջոցների 7% Ենթակառուցվածքնե համալրում րից օգտվելու 7% իրավունք 3%

Այլ համակարգեր և սարքավորում 13%

Ջերմատան կոնստրուկցիաներ (ներառյալ ապակի) ապակի 35%

Ոռոգման համակարգ 11%

Ստվերարկման համակարգ 6%

Ջեռուցման համակարգ(ներառյա լ CO2 համակարգ) 18%

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

26 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Ներդրումներ Գին [ԱՄՆ դոլար] Հողատարածք Ենթակառուցվածքներից օգտվելու իրավունք Ջերմատան կոնստրուկցիաներ (ներառյալ ներառյալ ապակի) Ջեռուցման համակարգ(ներառյալ CO2 համակարգ) Ստվերարկման համակարգ Ոռոգման համակարգ Այլ համակարգեր և սարքավորում Շրջանառու միջոցների համալրում Ընդամենը ներդրումներ

Մասնաբաժինը ընդհանուր ներդրումներում

743 333,3 337 500,0 3 690 901,4 1 894 435,2 637 965,2 1 136 599,4 1 436 765,2 760 000 10 637 499,7

7,0% 3,2% 34,7% 17,8% 6,0% 10,7% 13,5% 7,1% 100%

Շրջանառու միջոցների համալրում Գործունեության առաջին տարիներին շրջանառու միջոցների համալրման համալր և ընթացիկ ծախսերը հոգալու համար անհրաժեշտ է մոտ 760 հազար ԱՄՆ դոլար: Ընթացիկ ծախսերի մեծ մասը կազմում են ձեռք բերված ապրանքների գծով մատակարարներին վճարված ԱԱՀ-ն, ԱԱՀ երկարաժամկետ վարկի տոկոսագումարի ծախսերը, փոփոխուն և հաստատուն աշխատավարձի գծով ծախսերը և տնկանյութերի ձեռք բերումը:

5.2.

Ֆինանսավորման ձևերը, ձևերը պայմանները և աղբյուրները

• Ջերմատներ

արտադրող

(կամ

մատակարարող)

երկրների

ֆինանսական

հաստատություններից հայկական բանկերի միջոցով առավել մատչելի երկարաժամկետ վարկերի ներգրավում` ջերմոց արտադրողներից ձեռքբերումների արժեքի չափով: Նշված արտաքին վարկերի ստացման համար կպահանջվի տվյալ երկրների րների ապահովագրական կազմակերպությունների կողմից դրանց ապահովագրում • Ջերմատներ

կառուցող (կամ մատակարարող) օտարերկրյա ընկերությունների

կողմից ջերմատների կառուցումը ֆինանսական վարձակալությամբ իրականացում: իրականացում • Հայկական

բանկերի

կողմից

ներդրումային

ծրագրի

մինչև

80

տոկոսի

վարկավորում`ներդրողների կողմից ծրագրի արժեքի 20 տոկոսի չափով սեփական միջոցների ապահովման պայմաններում: պայմաններում

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

27 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

6. Ֆինանսական պլանավորում 6.1.

Նախագծի մուտքային ցուցանիշները

Ֆինանասական հաշվարկները կատարվել են 6,5 հա հողատարածքի վրա կառուցվող 5.8 հա ջերմատան համար: Ցուցանիշի անվանումը Նախագծի իրականացման սկիզբը Պլանավորման հորիզոնը Արժույթի միավոր Փոխարժեք ԱՄՆ դոլար/ ՀՀ դրամ Երկարաժամկետ վարկի տոկոսադրույք (%)

6.2.

Ցուցանիշի Ֆինանսավորման պահից 8 տարի ԱՄՆ դոլար 390 10%

Հաշվարկների իրականացման համար հիմնական ենթադրությունները Յուրաքանչյուր

ներդրումային

ծրագրի

արդյունավետության ության

հաշվարկման

և

գնահատման համար մասնագետների կողմից օգտագործվում են որոշակի ցուցանիշների համակարգ: Ծրագրի

ֆինանսական

վերլուծության

նպատակը

դրա

շահութաբերության

գնահատումն է: Անհրաժեշտ է համոզվել, որ ծրագրում միջոցներ ներդնելը համարվում է ավելի արդյունավետ, քան միջոցների այլընտրանքային օգտագործումը: օգտագործումը Այլընտրանքային տարբերակ կարող է լինել •

Ծրագրին մասնակցելուց հրաժարվելը –այս դեպքում ներդրողը ոչինչ չի կորցնում և ոչինչ չի ստանում

•

Դրամական միջոցների միջո օգտագործումը երաշխավորված միջին եկամուտ ստանալու համար (օրինակ` բանկում ավանդ ներդնելով): ներդնելով

Առնվազն վերը նշված երկու այլընտրանքային տարբերակները պետք է հաշվի առնվեն ֆինանսական վերլուծություն կատարելու ժամանակ:

Զեղչման տոկոս Որպես զեղչման գործակից վերցվել է կապիտալի միջին կշռված արժեքը(WACC): WACC-ի հաշվարկման բանաաձևն է.

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

28 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Որտեղ` ընդհանուր կապիտալի մեջ պարտավորությունների կշիռը պարտավորությունների արժեքը % ընդհանուր կապիտալի մեջ սեփական կապիտալի կշիռը սեփական կապիտալի արժեքը % շահութահարկ

Քանի որ ծրագիրը նախատեսվում է իրականացնել 80% փոխառու և 20% ներդրողների միջոցների հաշվին, հետևաբար wd և wc համապատասխանաբար կլինեն 0,8 և 0,2: rd-ն երկարաժամկետ վարկի տոկոսադրույքն է և հավասար է 10%: Սովորաբար WACC—ի բանաձևում օգտագործվում է փոխառու միջոցների ծախսերը հարկումից հետո, բայց քանի որ ծրագրով նախատեսված գործունեության դեպքում շահութահարկ չի կիրառվում, T-ի փոխարեն օգտագործում ենք միայն

1

:

Ծրագրում գումար չներդնելու դեպքում դրամական միջոցները կարելի է ներդնել բանկում` որպես ավանդ: Այս փաստը պետք է հաշվի առնել WACC հաշվարկելու ժամանակ: Հետևաբար սեփական կապիտալի արժեքը`

-ն,

ընդունվել է որպես հանրապետության

տարածքում առկա ավանդի տարեկան միջին տոկոսը (7%): Այսպիսով, WACC= 0.8*10%+0.2*7%= 9.4%

6.3.

Հասույթի դինամիկայի կանխատեսում և եկամուտների պլանավորում

2013թ. Լոլիկի ամսական արտադրություն կգ/մ2

6.05

6.60

7.70

8.25

8.80

9.90 4.40 1.65

1.65 0.00

Copyright

0.00

0.00

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

29 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Լոլիկի ամսական բերքատվությունը կախված սեզոնից տատանվում է 1.5-10 կգ/մ2: Մետր քառակուսու հաշվով նվազագույն բերքը ստացվում է հուլիս և նոյեմբեր, իսկ առավելագույնը`մայիս և հունիս ամիսներին: Հաշվի

առնելով

Հայաստանի

բնակլիմայական

պայմաննե պայմանները

և

հոլանդացի

մասնագետների գնահատականը` գնահատականը լոլիկի բերքատվությունն առաջին երկու տարիներին վերցվել է 55 կգ/մ2, իսկ երրորդ տարվանից սկսած 60 կգ/մ2: Շուկայի

հետազոտությունների հետազոտությունների,

գործառնական նկատառումներով

ֆինանսական

հաշվարկների

արդյունքում

և

արտադրողի տարեկան միջին իրացման գին(ex work)

սահմանվել է 1,2 ԱՄՆ դոլար: Լոլիկի արտադրությունը արտադրությունը, վաճառքից ստացված հասույթը հասույթը և զուտ շահույթն շահույթն ըստ տարիների

Արտադրություն Վաճառքից հասույթ Զուտ շահույթ

Չափման միավոր տոննա հազար ԱՄՆ դոլար//կգ

6.4.

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

355 425

3223 3868

3223 3868

3516 4219

3516 4219

3516 4219

3516 4219

3516 4219

3516 4219

-353

1103

1343

1904

2112

2279

2288

2283

2276

Ծախսերի պլանավորում

Ջերմատանն աճեցվող լոլիկի համախառն ծախսերի կառուցվածքը հետևյալն է` 36% փոփոխուն և 64% հաստատուն համախառն ծախսեր:

Լոլիկի Համախառն Ծախսերի Կառուցվածքը

Համախառն փոփոխուն ծախսեր 64%

Copyright

Համախառն հաստատու ն ծախեր 36%

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

30 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Փոփոխուն ծախսերն իր մեջ ներառում է ջեռուցման(27%), փոփոխուն աշխատավարձի ծախսերը

(28,8%),

և

տնկանյութի

ձեռք

բերման

գծով

ծախսերը

(15%):

Աղյուսակ 4. Փոփոխուն ծախսեր, ծախսեր հազար ԱՄՆ դոլար

Տնկանյութ Սուբստրատ Բերքի պաշտպանություն Ջուր Պարարտանյութի օգտագործում Ջեռուցում Էլեկտրաէներգիա Պահեստավորում/պաղեցում Փոփոխուն աշխատավարձ Այլ փոփոխուն ծախսեր Համախառն փոփոխուն ծախսեր

Միավորի ծախս (ԱՄՆ դոլլար/ դոլլար/ մ2) 2,94 0,70 1,54 0,17 1,40

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

172,28 41,02 15,04 1,70 13,67

172,28 41,02 90,24 10,20 82,04

172,28 41,02 90,24 10,20 82,04

172,28 41,02 90,24 10,20 82,04

172,28 41,02 90,24 10,20 82,04

172,28 41,02 90,24 10,20 82,04

172,28 41,02 90,24 10,20 82,04

172,28 41,02 90,24 10,20 82,04

172,28 41,02 90,24 10,20 82,04

5,72 1,18 0,25 6,08 0,82 20,81

55,91 11,52 0,00 59,38 10,90 381,4

335,45 69,10 14,65 356,29 47,93 1215,7

335,45 69,10 14,65 356,29 47,93 1215,7

335,45 69,10 14,65 356,29 47,93 1215,7

335,45 69,10 14,65 356,29 47,93 1215,7

335,45 69,10 14,65 356,29 47,93 1215,7

335,45 69,10 14,65 356,29 47,93 1215,7

335,45 69,10 14,65 356,29 47,93 1215,7

335,45 69,10 14,65 356,29 47,93 1215,7

Փոփոխուն ծախսերի կառուցվածք Տնկանյութ 4%

15%

Սուբստրատ 4% Բերքի պաշտպանություն

29% 7% 1%

Ջուր

7% Պարարտանյութի օգտագործում

5% 1%

Ջեռուցում

27%

Էլեկտրաէներգիա Փոփոխուն աշխատավարձ Այլ փոփոխուն ծախսեր

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

31 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Հաստատուն ծախսերի մեջ մտնում են ամորտիզացիոն մասհանումները (55%), հաստատուն

աշխատավարձի

ֆոնդը

(31,72%),

պահպանման

ծախսերը

(7%)

և

գրասենյակային ծախսերը (4%): Մաշվածությունը հաշվարկվել է ուղիղ գծային բանաձևով, առանց

մնացորդային

արժեքի: Տեխնիկական սպասարկման և սարքավորումների պահպանման ծախսերը հաշվարկվել են հիմք ընդունելով դունելով ամորտիզացիոն հատկացումների տարեկան չափը: Առաջին երկու տարիների համար պաhպանման ծախսերը վերցվել են ամորտիզացիոն մասհանումների համապատասխանաբար 5% և 10%-ի չափով,, իսկ դրանից հետո ենթադրվում է, որ պահպանման ծախսերը տարեկան կաճեն 10%-ով:

Հաստատուն ծախսեր, հազար ԱՄՆ դոլար

Հաստատուն աշխատավարձի ծախսեր Գրասենյակային ծախսեր Պահպանում Մաշվածություն Այլ հաստատուն ծախսեր Համախառն հաստատուն ծախեր

Միավորի ԱՄՆ ծախս (ԱՄՆ դոլլար/ դոլլար մ2) մ2

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

3,5

96,97

262,94

203,94

203,94

203,94

203,94

203,94

203,94

203,94

0,5

14,01

28,01

28,01

28,01

28,01

28,01

28,01

28,01

28,01

2,3

0,00

19,07

38,13

41,95

46,14

50,75

55,83

61,41

67,55

6,7

0,00

389,76

389,76

389,76

389,76

389,76

389,76

389,76

389,76

0,3

2,22

14,00

13,20

13,27

13,36

13,45

13,55

13,66

13,79

13,1

113,19

713,77

673,04

676,93

681,21

685,91

691,09

696,79

703,05

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

32 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Հաստատուն ծախսերի կառուցվածքը Այլ հաստատուն ծախսեր 2%

Հաստատուն աշխատավարձի ծախսեր 32%

Մաշվածություն 55% Գրասենյակային ծախսեր 4% Պահպանում 7%

6.5.

Ինքնարժեքի հաշվարկ

ԱՄՆ դոլար/ դոլար/մ2

Միավորի ծախսեր

Միավորի ընդամենը փոփոխուն ծախսեր Ջեռուցում Փոփոխուն աշխատավարձի ծախսեր Տնկանյութ Այլ փոփոխուն ծախսեր

Միավորի ընդամենը հաստատուն ծախսեր Պահպանում Մաշվածություն Այլ հաստատուն ծախսեր

Ընդամենը միավոր միավոր արտադրական ծախսեր Վարկի տոկոսագումար

Ընդամենը

Copyright

20,81 5,72

ԱՄՆ դոլար/ դոլար/ կգ 1-ին տարի 0,38 0,10

ԱՄՆ դոլար/ դոլար/ կգ 2-րդ տարի 0,38 0,10

ԱՄՆ դոլար/ դոլար/ կգ 3-րդ տարի 0,35 0,10

6,08 2,94 6,06 13,12

0,11 0,05 0,33 0,24

0,11 0,05 0,33 0,24

0,10 0,05 0,10 0,22

2,25 6,65 4,22 33,92

0,04 0,12 0,08 0,62

0,04 0,12 0,08 0,62

0,04 0,11 0,07 0,57

15,58 49,50

0,28 0,90

0,28 0,90

0,26 0,83

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

33 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Ինքնարժ Ինքնար ժեքի կառուցվածքը կառուցվածքը Ջեռուցում 12%

Փոփոխուն աշխատավարձի ծախսեր 12%

Տոկոսագումար 31%

Տնկանյութ 6% Այլ հաստատուն ծախսեր 9% Մաշվածություն 14%

Ինքնարժեքի ծախսերը(31%),

կառուցվածքում

դա

Այլ փոփոխուն ծախսեր 12%

Պահպանում 4%

զգալի

պայմանավորված

է

մասը այն

կազմում

են

վարկի

հանգամանքով,,

որ

տոկոսային

ներդրումների

ֆինանսավորման 80% նախատեսվում է իրականացնել փոխառու միջոցներ հաշվին: Վարկի ամբողջական մարումից հետո լոլիկի լրիվ ինքնարժեքը, որը կազմում է 0,83 ԱՄՆ դոլար (սկսած 3-րդ տարվանից), կնվազի մոտ 31%-ով և կկազմի 0,57 ԱՄՆ դոլար: դոլար

6.6.

Հարկման համակարգ

Շահութահարկի մասին>> ՀՀ օրենքի Շահութահարկ-Ըստ <<Շահութահարկի ազատվում

են

գյուղատնտեսական

արտադրանքի

հարկատուները`իրենց

արտադրությամբ

կողմից

արտադրանքի(մասնավորապես մասնավորապես,պալարապտղային,

շահութահարկից զբաղվող

գյուղատնտեսական բանջարային բանջարային,

բոստանային

մշակաբույսերը և փակ գրունտի արտադրանքը) իրացումից ստացված եկամտի մասով: Հետևաբար ծրագրով նախատեսված ջերմատան արտադրանքի իրացումից ստացված եկամուտը շահութահարկով չի հարկվում:

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

34 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Ավելացված Արժեքի Հարկի մասին>> ՀՀ օրենքի ԱԱՀ վճարող համարվող ԱԱՀ -Ըստ <<Ավելացված անձանց կողմից

նույն օրենքով սահմանված հատուկ ապրանքների1

մասով մաքսային

մարմինների հաշվարկված ԱԱՀ-ի ԱԱՀ գումարների պետական բյուջե վճարման ժամկետը հետաձգվում է հայտարարագրման օրվանից երեք տարի ժամկետով, ժամկետով եթե ապրանքների մաքսային արժեքը գերազանցում է 300 մլն դրամը: Հետևաբար ծրագրով նախատեսված ջերմատան կառուցման համար ներմուծվող ապրանքների

և սարքավորումների գծով վճարման ենթակա ԱԱՀ վճարման

ժամկետը

հետաձգվում է երեք տարով: <<Ավելացված Արժեքի Հարկի մասին>> ՀՀ օրենքով ԱԱՀ-ի զրոյական դրույքաչափ է կիրառվում

ՀՀ մաքսային սահմանից դուրս <<արտահանում ազատ շրջանառության

համար>> մաքսային ռեժիմով արտահանվող ապրանքների հարկվող շրջանառության նկատմամբ: Քանի որ ծրագրով նախատեսվում է, որ ամբողջ բերքը պետք է արտահանվի, ուստի մատակարարներին վճարված և ներմուծման ժամանակ վճարված ԱԱՀ-ն ԱԱՀ ամբողջությամբ ենթակա է վերադարձման:

Մաքսատուրք

-

Ջերմատուն րմատուն

կառուցելու

համար

անհրաժեշտ

ներմուծվող

սարքավորումների և տեխնիկայի մոտ 20%-ի համար է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված 10% մաքսատուրք,

իսկ

6.7.

մնացած

80%-ի

համար

սահմանված

է

0%:

Ֆինանսական արդյունքի մասին հաշվետվություն

Ֆինանսական արդյունքի մասին հաշվետվություն (տարեկան/հազար ԱՄՆ դոլլար) 2012 Հասույթ լոլիկի վաճառքից Լոլիկի արտադրանքի փոփոխուն ծախսեր Սահմանային շահույթ

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

425,44

3 867,60

3 867,6

4 219,20

4 219,20

4 219,20

4 219,20

4 219,20

4 219,20

381,42

1 219,21

1 219,21

1 219,21

1 219,21

1 219,21

1 219,21

1 219,21

1 219,21

44,01

2 648,39

2 648,39

2 999,99

2 999,99

2 999,99

2 999,99

2 999,99

2 999,99

1

Ջերմատուն կառուցելու համար անհրաժեշտ սարքավորումների և տեխնիկայի հիմնական մասը մտնում է տվյալ օրենքով սահմանված հատուկ ապրանքների մեջ Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

35 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Հաստատուն ծախսեր Իրացման ծախսեր

113,19

713,77

673,04

676,93

681,21

685,91

691,09

696,79

703,05

-

20,51

20,51

20,51

20,51

20,51

20,51

20,51

20,51

Շահույթ նախքան տոկոսները և հարկումը

(69,18)

1 914,10

1 954,84

2 302,55

2 298,27

2 293,56

2 288,39

2 282,69

2 276,43

Երկարաժամկետ վարկի տոկոսային ծախսեր

283,67

811,07

611,53

398,78

186,71

14,77

Շահույթ նախքան հարկումը

(352,85)

1 103,03

1 343,30

1 903,76

2 111,55

2 278,80

Շահութահարկ

Զուտ շահույթ

(352,85)

1 103,03

Copyright

-

-

1 343,30

1 903,76

2 111,55

2 278,80

-

2 288,39 2 288,39

-

2 282,69 2 282,69

-

2 276,43 2 276,43

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

36 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

6.8.

Կանխատեսված դրամական միջոցների մասին հաշվետվություն (հազար ԱՄՆ դոլար) դոլար) 2012

2013

2014

2015

Զուտ շահույթ Ամորտիզացիոն ծախսեր Կրեդիտորական պարտքի ավելացում(նվազում)

(352,8) -

1103,0 389,8

1 343,3 389,8

1 903,8 389,8

-

-

-

Այլ գործառնական գործունեությունից ավելացում (ԱԱՀ ԱԱՀ) Դեբիտորական պարտքի նվազում(ավելացում) Գործառնական գործունեությունից այլ նվազումներ (ԱԱՀ ԱԱՀ)

85,1 (490,5)

184,8 405,4 (184,8)

(758,3)

2016

2017

2018

2019

2020

2 111,6 389,8

2 278,8 389,8

2 288,4 389,8

2 282,7 389,8

2 276,4 389,8

-

-

-

-

-

-

188,5

189,2

(188,5)

(189,2)

190,1 (190,1)

191,0 (191,0)

192,1 (192,1)

193,2 (193,2)

194,5 (194,5)

1 898,2

1 733,1

2 293,5

2 501,3

2 668,6

2 678,1

2 672,5

2 666,2

8 510,0 2 127,5

(1 418,3)

(2 127,5)

(2 127,5) (2 127,5)

(709,2)

-

-

-

10637,5

(1 418,3)

(2 127,5)

(2 127,5) (2 127,5)

(709,2)

-

-

-

1,7 1,7

479,9 1,7 481,6

(394,4) 481,6 87,2

166,0 87,2 253,2

1 959,4 627,0 2 586,4

2 678,1 2 586,4 5 264,5

2 672,5 5 264,5 7 937,0

2 666,2 7 937,0 10603,2

ԳՈՐԾԱՌՆԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆ

Դրամական զուտ հոսքեր գործառնական գործունեությունից ՆԵՐԴՐՈՒՄԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆ

Ներդրումային գործունեությունից դրամական միջոցների ելքեր Ներդրումային գործունեությունից այլ հոսքեր

Դրամական զուտ հոսքեր ներդրումային գործունեությունից

(9877,5)

(9 877,5)

ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆ

Աճ(նվազում) երկարաժամկետ վարկերում Սեփական կապիտալ Վճարված շահաբաժիններ Ֆինանսական գործունեությունից այլ հոսքեր

Դրամական զուտ հոսքեր ֆինանսական գործունեությունից

Ընդամենը դրամական միջոցների զուտ հոսքեր Դրամական միջոցների սկզբնական մնացորդ Դրամական միջոցների վերջնական մնացորդ

373,8 253,2 627,0

37 Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

7. Նախագծի արդյունավետության գնահատում 7.1.

Նախագծի արդյունավետության գնահատման մեթոդաբանություն

Նախագծի արդյունավետության գնահատման համար

օգտագործվել են հետևյալ

ցուցանիշները.

•

NPV(Զուտ Ներկա Արժեք) Արժեք

•

IRR (Շահութաբերության Շահութաբերության ներքին դրույք)

•

Payback period(Հետգնման Հետգնման ժամկետ)

•

Discounted Payback period(Զեղչված period( հետգնման ժամկետ)

•

Profitability Index (Շահութաբերո Շահութաբերության ինդեքս)

NPV(Զուտ Արժեք)) -Դրամական միջոցների ապագա NPV( Զուտ Ներկա Արժեք

հոսքերի զուտ ներկա

արժեքն է: Հաշվարկվել է հետևյալ բանաձևով

ₒ

!

1

"

0 !

1

"

0

2

⋯

1

"

2

# $%&'( $%&'( )#' *'+, -(./+

2 1 "

Որտեղ`

CF(Cash Flow)=դրամական դրամական հոսքեր "

կապիտալի միջին կշռված գին

1

ընդհանուր կապիտալի մեջ պարտավորությունների կշիռը պարտավորությունների արժեքը % ընդհանուր կապիտալի մեջ սեփական կապիլատիլ կշիռը սեփական կապիտալի արժեքը % # $%&'( )#' *'+, -(./+

Ելքային տարվա դրամական հոսքեր

NPV-ն հաշվարկվել է հիմք ընդունելով ջերմատան կառուցումից հետո 8 տարվա ընթացքում սպասեվելիք ազատ դրամական միջոցները: Ազատ դրամական միջոցները գործառնական դրամական միջոցների և կապիտալ ծախսերի տարբերությունն են: 8-րդ տարվանից հետո ենթադրվում է, որ ջերմատունը հնարավոր է վաճառել հաշվեկշռային արժեքով:

դրույք) – Ներքին դրույք,, որի ժամանակ NPV IRR (Շահութաբերության (Շահութաբերության ներքին դրույք) վերցվում է հավասար զրոյի: Եթե շահութաբերության ներքին դրույքը մեծ է կապիտալի միջին կշռված արժեքից հետևաբար ծրագիրը համարվում է եկամտաբեր: եկամտաբեր 38 Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Payback period(Հետգնման period(Հետգնման ժամկետ) ժամկետ)- Ժամանակի հատված,, որն անհրաժեշտ է ներդրումների ծախսերը վերականգնելու համար: Discounted Payback period(Զեղչված period(Զեղչված հետգնման ժամկետ) ժամկետ)- Ժամանակի հատված, որն անհրաժեշտ է ներդրումների ծախսերը վերականգնելու համար` հաշվի առնելով զեղչման տոկոսը: Profitability Index ((Շահութաբերության Շահութաբերության ինդեքս) ինդեքս)- Ինդեքս, որը ցույց է տալիս ծրագրի ծախսերի և եկամուտների հարաբերակցությունը: հարաբերակցությունը Եթե PI<1, ապա ծրագրի վրա կատարվող ծախսերը ավելի շատ են, քան ակնկալվող եկամուտները: Սեփական կապիտալի շահութաբերության(ROE) գործակիցը ցույց է տալիս միավոր շահութաբերության սեփական կապիտալին բաժին ընկնող զուտ շահույթի մեծությունը, որը որոշվում է հետևյալ բանաձևով` ROE = Շզ / ՍԿ որտեղ` Շզ –ն զուտ շահույթի մեծությունն է, իսկ ՍԿ –ն` սեփական կապիտալի միջին տարեկան արժեքը:

7.2.

Ծրագրի արդյունավետության գնահատում

Հաշվարկների արդյունքում ստացվել են արդյունավետության հետևյալ ցուցանիշները: Ցուցանիշի անվանումը

Ցուցանիշի արժեքը

Հետգնման ժամկետ

Չափման միավոր

4,97

տարի

6,77

տարի

Շահութաբերությունն ըստ հասույթի`` առաջին 6 տարիների

39,60%

%

Շահութաբերություն ըստ հասույթի` սկսած 7-րդ տարվանից

54,08%

%

19,42%

%

Զեղչված Հետգնման ժամկետ

ROE(Return on investment)/ Սեփական կապիտալի շահութաբերություն NPV/ Զուտ ներկա արժեք

9 368 547,91

IRR/Ներքին տոկոսադրույքի վերադարձ

21,95%

PI/Շահութաբերության ինդեքս

ԱՄՆ դոլար %

1,91

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

39 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

8. Ռիսկերի և դրանց նվազեցման միջոցների գնահատում Ծրագրով նախատեսված ջերմատան կառուցման և շահագործման բիզնեսում գոյություն ունեն մի շարք ռիսկեր, ռիսկեր որոնք պետք է հաշվի առնել և միջոցներ կիրառել դրանց կրճատման համար:

Ռիսկի նկարագիրը

Ռիսկի կրճատման ուղիները, ուղիները, մեկնաբանություններ

Արտադրված արտադրանքի Այս ռիսկը պայմանավորված է տնտեսական պահանջարկի կրճատում իրավիճակի վատացմամբ և որպես հետևանք (հետևաբար՝ վաճառքի ծավալների սպառողների վճարունակության անկմամբ: կրճատում) Ռիսկը հնարավոր է կրճատել ապրանքի վաճառքի պոտենցիալ շուկաների ընդլայմամբ, ավելի ճկուն գնային քաղաքականության վարմամբ: Բացի այդ հարկավոր է անընդհատ կատարել շուկայի մոնիտորինգ: Ջերմատնային տնտեսության կառուցման Տեղանքի ընտրության հետ կապված ռիսկը համար սխալ տեղանքի ընտրություն բացակայում է, քանի որ Նորագավիթին հարող տարածաքի ընտրությունը պայմանավորված մի շարք գործոններով, մասնավորապես`բարենպաստ բարենպաստ կլիմայական տվյալների, Երևանի ՋԷԿ-ի ջերմային ռեսուրսների և համապատասխան հողատարածքների առկայությամբ, առկայությամբ ջրային և էներգետիկ ռեսուրսների առկայությամբ, կենտրոնացված ենթակառուցվածքների կառուցման հարմարավետությամբ Արտահանման շուկայի (ՌԴ) զարգացման Ռիսկը կրճատելու համար անհրաժեշտ է տենդենցի սխալ գնահատում, անընդհատ մոնիտորինգ իրականացնել: իրականացնել Բարձր մրցակցություն Արտադրանքի մրցակցային գլխավոր առավելություն համարվում է արտադրանքի որակը, ինչպես նաև ժամանակակից տեխնոլոգիայի օգտագործման և Երևանի ՋԷԿի ջերմային ռեսուրսների օգտագործման արդյունքում ստացած արտադրանքի համեմատաբար ցածր ինքնարժեքը: ինքնարժեքը Նախագծման սխալներ Նախագծման հետազոտության աշխատանքների բացակայության ռիսկը Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

40 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

նվազում է մասնագիտացված նախագծող կազմակերպություններին ընտրելու արդյուքում: Իրենց պայմանագրային պարտավորությունները լիարժեք կամ ժամանակին չկատարելու դեպքում պայմանագրով նախատեսված պատասխանատվության են ենթարկվում տույժերի և տուգանքների ձևով: Պլանավորածից ցածր բերքատվություն Հաշվարկներում հիմք է ընդունվել հոլանդացի մասնագետների խորհուրդները խորհուրդները` հաշվի առնելով Հայասատանի բնակլիմայական պայմանները: Անհրաժեշտ որակավորում և փորձ Ռիսկը նվազեցնելու համար նախատեսվում է ունեցող շինարարական անհրաժեշտ որակավորում և փորձ ունեցող ընկերությունների բացակայություն արտասահմանյան ընկերությունների ներգրավում: Շրջանառու միջոցների պակաս Գործունեության առաջին տարիներին ռիսկը բացակայում է, քանի որ շրջանառու միջոցների համալրման համար անհրաժեշտ գումարը ներառված է ներդրումներում: ներդրումներում Գործունեության հետագա տարիներին ռիսկը կրճատելու համար անհրաժեշտ է միջոցներ ձեռնարկել շրջանառու միջոցների անհրաժեշտ քանակների կրճատման համար աշխատանքների ռիթմայնության բարձրացման, պահուստների կրճատման և դեբիտորների հետ ճիշտ աշխատանքների հաշվին: Փոփոխություններ օրենսդրության մեջ, մասնավորապես՝ հարկային օրենսդրության, դրամավարկային քաղաքականության և արտաքին քաղաքականության:

Copyright

Քաղաքական ռիսկերը վտանգավոր են այնքանով, որքանով որ դրանք կարող են ազդեցություն ունենալ շուկայի կառուցվածքի վրա, առաջին հերթի հերթին հարկման համակարգում: Ծրագրի համար քաղաքական ռիսկերը համարվում են արտաքին գործոններ, այսինքն այնպիսի գործոններ, գործոններ որի վրա ծրագրի նախաձեռնողը չի կարող ազդեցություն ունենալ: Բացի այդ, քաղաքական ռիսկերի մեծ մասը, իրագործման դեպքում, դեպքում ազդեցություն ունենալու են շուկայի բոլոր մասնակիցների վրա:

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

41 էջ

Նորագավիթ թաղամասին հարող տարածքում 6 հա ջերմատան կառուցման և շահագործման ծրագրի մոդելային բիզնես նախագիծ

Copyright

© Armenian Harvest Promotion Center www.ahpc.am

42 էջ