Adisteme

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БІРІККЕН ҰЛТТАР ҰЙЫМЫНЫҢ ҚОҒАМДЫҚ АҚПАРАТ ДЕПАРТАМЕНТІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«МЕДИАСФЕРА» ГУМАНИТАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ҒЫЛЫМИ ОРТАЛЫҒЫ Гүлмира Сұлтанбаева, Айдос Әріпбаев МУЛЬТИМЕДИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ДАҒДАРЫСТАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРІ

І ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖУРНАЛИСТИКА ЖӘНЕ КОММУНИКАЦИЯ ЖАЗҒЫ МЕКТЕБІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛЫ

Алматы 2013

Журналистика факультеті оқу-әдістемелік бюросы 2013 жылы 14 мамырдағы мәжілісі шешімімен (№ 10 хаттама) баспаға ұсынылған.

Сұлтанбаева Г.С., Әріпбаев А.С. Мультимедиялық технологиялар және дағдарыстарды басқарудың инновациялық әдістері» атты І халықаралық Журналистика және коммуникация Жазғы мектебі: оқу-әдістемелік құрал. –Алматы: Қазақ университеті, 2013. - 17 б. Басылымда журналистика факультеті студенттеріне оқылатын «Мультимедиалық / Интернетжурналистика» курсы бойынша әдістемелік нұсқаулықтар келтірілген. Оқу-әдістемелік құралы республикалық жоғары оқу орындарының «журналистика», «БАҚ дизайны», «қоғаммен байланыс», «баспа ісі» мамандықтары бойынша білім алатын студенттерге, магистранттарға журналистерге арналады.

© Сұлтанбаева Г.С., Әріпбаев А.С. 2013. © «Қазақ университеті» баспасы, 2013.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БІРІККЕН ҦЛТТАР ҦЙЫМЫНЫҢ ҚОҒАМДЫҚ АҚПАРАТ ДЕПАРТАМЕНТІ ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҦЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ «МЕДИАСФЕРА» ГУМАНИТАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ҒЫЛЫМИ ОРТАЛЫҒЫ Гҥлмира Сҧлтанбаева, Айдос Әріпбаев МУЛЬТИМЕДИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ДАҒДАРЫСТАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРІ І ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖУРНАЛИСТИКА ЖӘНЕ КОММУНИКАЦИЯ ЖАЗҒЫ МЕКТЕБІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҦРАЛЫ

Алматы Қазақ университеті 2013

Журналистика факультеті оқу-әдістемелік бюросы 2013 жылы 14 мамырдағы мәжілісі шешімімен (№ 10 хаттама) баспаға ұсынылған.

Сҧлтанбаева Г.С., Әріпбаев А.С. Мультимедиялық технологиялар және дағдарыстарды басқарудың инновациялық әдістері» атты І халықаралық Журналистика және коммуникация Жазғы мектебі: оқу-әдістемелік құрал. –Алматы: Қазақ университеті, 2013. - 17 б. Басылымда журналистика факультеті студенттеріне оқылатын «Мультимедиалық / Интернет-журналистика» курсы бойынша әдістемелік нұсқаулықтар келтірілген. Оқу-әдістемелік құралы республикалық жоғары оқу орындарының «журналистика», «БАҚ дизайны», «қоғаммен байланыс», «баспа ісі» мамандықтары бойынша білім алатын студенттерге, магистранттарға журналистерге арналады.

ISBN

© Сұлтанбаева Г.С., Әріпбаев А.С. 2013. © «Қазақ университеті» баспасы, 2013.

2

АЛҒЫСӚЗ «Ағарту дәуірі әлі тоқтаған жоқ» Әнуар Әлімжанов Ақпарат қоғамы – білім қоғамы саналады. Білім қоғамының басты факторы - ақпараттық технологияны жақсы меңгерген, білікті, кәсіби сауаты жоғары мамандар дайындау саналады. Осы орайда жоғары білімді мультимедиалық журналист мамандарын даярлау міндетін ерекше атап ӛту керек. Жалпы, әлемде материалдық емес құндылықтарды халыққа жеткізу, түсіндіруде визуальдық коммуникацияның алатын орны ерекше. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ журналистика факультеті студенттеріне оқылатын негізгі пәндердің бірі – «Мультимедиалық / Интернет журналистика». Ақпарат заманының талабы мен тартуы кӛп. Десек те болашақ журналист үшін ақпараттардың тізгінін еркін меңгеру үшін де ақпараттық технология мен мультимедиалық құралдармен тіл табыса білуі тиіс. Бұл үшін теориялық білімді ұштаудың ең негізгі жолы – лабораториялық дәрістер мен студенттің ӛзіндік жұмысын тиімді ұйымдастыру саналады. Ол білім алушының жаңа тәжірибелік дағдыларды үйренуіне, біліктік дағыдалары артуына, кәсіби құзіреттілікке имекделуіне ықпал етеді. Мультимедалық нарыққа мамандар дайындау сандық дәуірдің ең басты талабы. Қазір күн санап озық технологиялар тұтынушы аудиториясына жаңалықтар мен жаңа үлгілер ұсынуда. Білім қоғамына енген сандық дәуірдің міндеті бұқаралық медианың барлық құралдарын кәсіби меңгерген мамандарға деген сұраныстың артуынан деп атауға болады.

2013 жылы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да «Заманауи кәсіби үздіксіз білім беру жүйесіндегі түлектің құзіреттік үлгісі» атты XLIII халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция аясында «Үздіксіз кәсіби практика: ұйымдастыру, ӛткізу және бақылау» тақырыбында ӛткен дӛңгелек үстелде ұсынылған кепілдемелердің қатарында: «Университеттің Ыстықкӛлдегі спорт-шынықтыру лагері базасында мультимедиалық Жазғы және қысқы мектептер ұйымдастыру, дәстүрге айналдыру»-деген тармақ ұсынылған 3

болатын. Міне бүгін университет басшылығының қолдауымен 2013 жылы Журналистика және коммуникация Жазғы мектебінің жұмысын бастады. Студенттердің аудиторияда алған теориялық білімін тәжірибеде ұштастыруға, білігі мен біліктілігін, машығы мен шеберлігін арттыратын жазғы мектеп жұмысына авторлар табыс тілейді. Жазғы мектеп барысында орындалған студенттік шығармашылық жұмыстар журналистика факультетінің http://www.jurfak.kz/ ресми сайты мен http://intelligent.kz/ гуманитарлық зерттеулер порталында, әлеуметтік желілерде жарияланып, ақпарат пен жаңалық сүйер кӛпшілік қауымға ұсынылады. Гҥлмира Сҧлтанбаева 1. БІЛІМ ҚОҒАМЫ ЖӘНЕ РУХАНИ ҚҦНДЫЛЫҚТАРДЫ ВИЗУАЛИЗАЦИЯЛАУ МӘСЕЛЕЛЕРІНЕ ШОЛУ Соңғы уақытта әлемдік білім беру саласы жылдам ӛзгерістерге ұшырауда. Бұл ӛзгерістер, негізінен екі бағытта орын алуда. Оның біріншісі, білім арқылы адамдардың жаңа дағдылар мен біліктілікті игеруі және оған мемлекеттің қолдау кӛрсетуі серпіліс берді әрі білім экономикасын дамытты. Екінішісі, бірінші ӛзгеріспен тығыз байланысты. Ол – әлемде миллиондаған адамдарға жаңа мүмкіндіктер берген, жаһандық деңгейде кәсіби білімді, дарынды, интеллектуал мамандарға сұраныс артқан жоғары білімнің қарқынды дамуы. Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ОЭСД) 2012 жылғы Білімге кӛзқарас шолуында осы ӛзгерістер басқа да маңызды Жаһандық рецессиясымен (2009 және 2010 жж.) қатар қарастырылады. Қандай да бір дамыған ел болмасын әлемдік экономикалық құлдыраудан сақтанбаған. Дегенмен білімнің аса жоғары деңгейі алыдмен экономикалық тұрақтылыққа, кейде бюджет тапшылығы жағдайында да еңбек нарығындағы басымдыққа әкеледі [1]. Жоғары білімді мамандар мен орта білімді адамдардың жалақысы арасында айырмашылық жаһандық рецессия процесіне әкеліп қоймастан, одан әрі күрделене түсті.

4

2008 ж. ЭЫДҰ елдерінде жоғары білімді ер адам орта білімді маманға қарағанда 58% -ға артық жалақы алса, 2010 жылы бұл айрмашылық 67%-ға артты. Бұл кӛрсеткіштерден байқалатыны экономикалық құлдырау барлық жағдайға, әсіресе, білімі тӛмен деңгейдегі адамдарға әсер ететіні, салдарында жаһандық ағарту және экономикалық салаларды ӛзгертетіні. Гэри Беккердің пікірінше, экономикалық тәсіл адам мінезқұлқын түсінуде, айқындауда тұтас жүйені қажет етеді. Бұл бағытта зерттеу жүргізген ғалымдардың бірнеше буын ӛкілдері талай сәтсіздікке ұшыраған болатын. Беккердің есептеуі бойынша, АҚШ-та адам капиталы инвестициясы құнды қағаздар инвестициясына қарағанда бірнеше есе артық пайда әкеледі [2]. Беккердің ұсынатыны – білімнен қайтатын экономикалық нәтижені бағалау саналады. Ол алғаш рет білімнің экономикалық тиімділігіне статистикалық есеп жүргізген ғалым. Жоғары білім алғандардың ӛмірлік табысын анықтауда олардың табысынан кәсіби білім алғандардың ӛмірлік табысы, олардан орта білім алғандардың ӛмірлік табысы азайтылды. Білімге кеткен шығынмен қатар, оқу жылдарында білім алушы ала алмаған, «жіберіп алған жалақы» қоса қарастырылады. Шын мәнінде, мұндай қолға тимеген жалақы білім алушының білімге кеткен уақытының құндылығымен, білімге кеткен шығынмен ӛлшенеді әрі оны пайдалану жинақталған балама қаржы болып табылады. Оқуға кеткен салымды кіріс жинағы ретінде қарастырған Беккер оның қайтарымын жылдық табыстың 12-14%ы деп санайды. Ғалымның білімге кеткен шығыннан қайтатын кіріс жолын есептеуі адам капиталын қоғамдағы басты интеллектуалды қор және сарқылмас инвестиция ретінде қарыстыруға мүмкіндік берді. Және бұл еңбек ғалымға Нобель сыйлығын әперді. Әлемнің озық ойлы ғалымдары бұл бағытта кешенді зерттеулер жүргізіп, үздік идеялары мен тәжірибелік кепілдемелерін ғылыми қауымдастыққа ұсынды. Мәселен, В. Клемент, Г. Хаммерер, К. Шварц, А. Бонфор, Л.Эдвинсон, К Фарр, Р. Лорд, Л. Вольфенбаргер, А. Тейксейра сияқты ғалымдар адам капиталын интеллектуалды инвестиция ретінде қарастырады. Олар білім қоғамында адам капиталы мен материалдық емес: білім, 5

ғылым, идея сияқты құндылықтарға ӛте үлкен ерекше кӛңіл бӛліп, оның мәні мен құны жыл санап артып отырғанын дәлелдейді. Кӛптеген еңбектерде адам капиталына салынған инвестиция ұзақ мерзімді қажет етсе де, тұрақты дамудың негізі, бірден бір кепілі ретінде қарастырылады. Қазіргі кезде аталмыш мәселе теориялық тұрғыда қарастырылып қоймастан, оның ғылыми негізін қалау күн тәртібіндегі ӛзекті мәселе екендігін ғалымдар баса айтады. Аталған зерттеулерде ӛсу немесе даму теориясы эволюциялық теория ретінде қарастырылады, интеллектуалды капитал (интанждибл) яғни материалдық емес сала деп аталатын терминдерді кеңінен талдап, сипаттайды. Интанджибл Инвестмент – материалдық емес салаға инвестиция салу мағынасын білдіретін термин. Қазіргі уақытта ғылыми қауымдастық жиі талқылайтын, кӛпке танымал теория. Сондықтан аталмыш мәселенің теориялық негізін қалау маңызды. Теориялық тұрғыда ұсынылған мәселелердің бірі – материалдық емес саланы инвестициялау эволюциясы. Неміс ғалымдары В. Клемент, Г. Хаммерер және К. Шварц материалдық емес саланы инвестициялау теориясын жан-жақты талдап, бұл бағыттағы зерттеулерге, ғылыми мектептерге, оның терминологиясы мен әдістеріне т.с.с. сипаттама береді [3]. Жаңа ақпараттық технологиялар экономика саласын күрт ӛзгертті. Әзірлемелер, зерттеулер мен адам капиталына материалдық емес салым материалдық инвестицияға қарағанда жетекші орынға ие болды. Себебі, экономикалық қызмет енді материалдық емес компоненттерге бағытталды. Қазіргі уақытта «материалдық емес инвестиция» термині қайта енгізіліп, ол экономика саласында кӛп талқылана бастады. Аталмыш терминнің анықтамасы қалыптасып, материалдық емес инвестицияны есепке алудың кепілдемелері ұсыныла бастады. Жалпы, материалдық емес инвестицияны қоғам дамуының, экономиканың артуының басты компоненті ретінде қарастыру керек. Материалдық емес салаларды қаржыландыру мәселесі әлемнің озық елдерінде басты орында тұрады. Аталған мәселе француз ғалымы А. Бонфор мен швейцариялық ғалым Л.Эдвинсонның зерттеулерінде кеңінен талданады. Материалдық емес салаға инвестиция салудың маңызын, қажеттігін баяндаған авторлар, оның қоғам дамуына әсерін ерекше атап ӛтеді. Израиль, 6

Жапония, Еуропа елдерінде интеллектуалдық капитал алдымен қоғамдық секторға, қызмет кӛрсету салаларына жұмсалатынын, нәтижесінде жалпы мемлекеттік деңгейге әсер етеді. Ұлт байлығын арттыру үшін, ең алдымен, адамдар сауатты болуы тиіс. Сондықтан алдағы уақытта ауылшаруашылық және индустриялық жоспардан бӛлек интеллектуалдық капитал жоспарының картасы жасалынуы тиіс. Қазіргі уақытта бұл салада бірігіп жұмыс істеу қажеттігін ғалымдар ерекше атап ӛтеді. Яғни түрлі деңгейдегі қарымқатынастар артқан сайын интеллектуалды капитал соғұрлым тиімді болмақ. Әр елдің саяси кӛшбасшы болуы ұлттық деңгейде, қоғамдық ортада интеллектуалды капитал қалыптастыруды талап етеді. Бұл мәселені ғалымдар интеллектуалды капиталды визуализациялау; интеллектуалды салымдарды білім капиталы кластерінің құрамында қарастыру; аймақтарға интеллектуалды капитал салудың тиімділігі мен жаңашылдығын мәдени құндылық ретінде қалыптастыру; білім капиталына жаңа инновациялық қоғамдық жүйе ретінде басымдық беру сияқты міндеттермен сипаттайды [4]. Әлемде жүргізіліп отырған ғылыми зерттеулердің негізгі тұжырымдары мынада. Ақпарат дәуірінде, білім қоғамында интеллектуалдық капитал қоғам дамуының, ел әл-ауқатының артуының, бәсекеге қабілеттіліктің кепілі ретінде қарастырады. Интеллектуалдық капиталды арттырудың, шоғырландырудың басты технологиясы – гуманитарлық ілім-білімнен тұратын технологияларды жүзеге асыру. Бүгінгі ғылым гуманитарлық технологияларды материалдық емес құндылықтардың дамуына, атап айтқанда, білім капиталын үйлестіруге бағытталған қызмет ретінде қарастырудың басты тренді ретінде қарастыруда. Әлемдік экономика, сонымен қатар қазақстандық экономика жүйесі материалдық емес инвестициялардың материалдық ӛнімге трансформациялану кезеңінде қызмет етуде. Әлеуметтікэкономикалық және саяси жағдайлардың ӛзгеруі материалдық емес әзірлемелер, зерттеулер, адам капиталына салымдар материалдық саланы инвестициялаумен салыстырғанда жетекші орынды иелене бастады.

7

Әдебиеттер: 1. http://oecdru.org/zip/9612038e5.pdf 2. Gary S. Becker. Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis, with Special Reference to Education, 2nd ed. Published in 1975 by NBER. - 268 p. ISBN: 0226-04109-3 3. Clement W., Hammerer G., Schwarz K. Intangible Investment from an Evolutionary Perspective. OECD, 1998. – 23 P. 4. Bounfour A., Edvinsson L.Intellectual Capital for Communities: UK, Oxford. – 2005. – 348 P.

2. МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ ЖУРНАЛИСТЕР ДАЯРЛАУДЫҢ ҦЛТТЫҚ ТӘЖІРИБЕЛЕРІНЕН Мультимедиалық журналисті даяурлауда тәжірибелік дағыларды арттырудың мынадай әдістерін ерекше атау қажет: а) студенттің мультимедиалық құралдарды жетік түсініп, меңгеруіне, оның осы порталдарда тіркеліп, арнайы парақшаларын ашуға кӛмек беру; ә) бір курс бойынша бірнеше лабораториялық топтар арасында шығармашылық ізденіс пен бәсеге қабілеттілікке әкелетін вебкүнделіткре, веб-парақшалар мен оқу сайттарын ашу, оның контентін мультимедаилық материалдармен тұрақты толықтырып отыруды бақылау; б) лабораториялық топтың оқу сайттарына әрбір студенттің авторлық жаңалықтар лентасы, веб-дайжест, заметка, хабарлама, репортаж, сұхбат жанрларында жазылған туындыларын редакциялап, жариялауға қолдау кӛрсету; в) семестердің алғашқы 2 аптасында топтар арасында «Ең үздік мультимедиалық жоба» бойынша студенттің ӛзінік жұмысын ұйымдастырып, оқу аптасының 7-8 аптасында дайын жобаны талқылап, ең үздіктерін марапапттау, әлеуметтік желілерге, оқу сайттарына жариялау. Осы әдістің бір мысалы ретінде 2012 жылы 15 наурызда zerger.ucoz.com- Әкім Арайлым, Айдос Әріпбаев, beles.ucoz.net – Елназ Капарова, Айша Закиряноа, zamana.ucoz.com – Қарашаш Есенбай, Гүлжайна Кенжебаева, bastau.ucoz.org- Назгүл Назарова, Арайлым Қарамолдиева, 103akparat.ucoz.com – Әйгерім Үмбет8

баева, Рахимулла Хугяни аталатын бес сайттың тұсаукесері ӛтті. Бұл ақпараттық оқиға туралы баспасӛз-баянынан үзінді алсақ: «Жалпы жаңалық атаулының ең алдымен жастар арасында кең таралытыны рас. Сол «Жаңа медиа» атты жаңалықтың жаршысы ретінде арман қуған бір топ студенттер дүние жүзін шырмаған ғаламтордың бір бұрышынан «Зергер» атты ӛз сайтымызды ашқан едік»-деп жазады біріншікурстықтар. «Журналистиканың біз бағындырар белестері кӛп болсын деген ниетпен порталымыздың атын «Белес» деп алдық. Жаңалықтар, қызықты әңгімелер, оқырманмен ой бӛлісу – біздегі міндет осы. Бізбен бірге сіздер де белесіңізді елес қылмай ӛз шыңдарыңызды бағындырыңыздар!» -дейді келесі топтағы студенттер. «Журналистика – бұл миссия», - дейді журналистика мен мультимедианың бүгінгі үрдістерін бағалаған жазушы, журналист Дебора Кемпбелл. Журналистика әрі кәсіп, әрі міндет. Қоғам алдындағы үлкен жауапкершілік. Осы жауапкершілікке студент кезінен баулу, тәрбиелеу – журналист-оқытушының міндеті. Ақпарат заманының талабы мен тартуы кӛп. Десек те болашақ журналист үшін ақпараттардың тізгінін еркін меңгеру үшін де ақпараттық технология мен мультимедиалық құралдармен тіл табыса білуі тиіс. Журналистика факультетінде дәстүрге айналған байқау бар. Ол ең үздік «Мультимедиалық журналист» атану. 2013 жылғы байқаудың басты мақсаты – қазақ жастарының рухани құндылығын визуальды коммуникация арқылы насихаттау. Байқауға «Тұран» университеті студенттерінің қоғамның ӛзекті мәселелеріне арналған сұхбаттар циклі, сондай-ақ факультеттің 70тен астам студенттерінің топтық жұмыстары ұсынылды. «Қазақтың да тӛл биі бар», «Менің универім», «Замандастар», «Мыңнан бір мезет» сияқты мультимедиалық туындылар үздік саналды. Айта кетерлігі, Ермұрат Шопан, Гүлжан Серік, Нұрдаулет Жеңіс, Есдаулет Кожакенов, Ұлжан Қойшыманова сиқяты ең үздік жұмыстардың авторлары Ыстықкӛлде ӛткен Жазғы мектепке тегін қатысуға мүмкіндік алды. Ғаламтор арқылы рухани-моральдық тәрбие беретін ұлттық мәдени құндылықтар мен қазақ биін насихаттауға арналған фильмнің сюжеті ширақ, негізгі идеясы айқын. Ал келесі фильм 9

киберкеңістіктің жастарды еліктірері де, есіртері бар тағылымдары туралы ой қозғайды. Журналистика шеберлерді таңдайды. Сондықтан бүгін студенттік студиядан бастау алған тың жобалар мен серпінді идеялар ертең журналистиканың таңдаулы шеберханасына апарар соқпақ болмақ. Қазақ жастарының кӛпшілігі үшін ғаламтордың «агент» және «гуглмен» шектелетіні рас... «Фейсбук» пен «твиттер», «рунет» пен «gmail.com» ұғымдары «м-агент» тәрізді лексиконымызға еркін араласқан емес. Осы жолдарды жазып жатқанда бәлкім «фейсбук» ӛзін ыңғайлы әрі тез тағы бір функциямен толықтырған болар. Күнделікті «ютубтан» видео кӛріп, почтаны текергенде сізге беймәлім жаңа медианың жаңа бір қырымен танысып, ӛз құрбыластарыңның шығармашылығынан, факультет жаңалықтарынан хабардар болу үшін осы сайттың тұрақты оқырмандары болатындарыңызға сенеміз дейді бүгінгі студент, ертеңгі журналист болар жастар». Яғни бүгінгі студенттік аудиториядан ғаламдық желіге жол тартқан алғашқы сайт – білім алушыға берілген үлкен мүмкіндік және шығармашылық біліктілігін шыңдайтын виртуалдық алаң. Сонымен қатар, студенттер әлем журналистері күнделікті редакцияларында, жолсапарларында жиі қолдаланатын ең үздік мультимедиалық құралдарды үйрену дағдысын арттыру әрбір студентке қойылатын басты талаптардың бірі. Олардың қатарында мынадай құралдарды ерекше атауға болады. Онлайн тарихты әп-сәтте жасауға мүмкіндік беретін Dipity – хронология мен сандық баяндау құралының тегін генераторы саналады. Видео, аудио, бейне, мәтін, сілтемелер, әлеуметтік медиа арқылы оқиғаның уақыты мен күнін тақырып аясына сыйғызуға болады. Ал Qik – әрдайым жолсапарда жүретін журналистерге қолайлы. Оқиға орын алған жерден тікелей репортаж жүргізуге тиімді. Бұл ақпараттар ағынын легімен беретін құрал. Кӛрермен оқиғаны жазып жатқанда кӛру мүмкіндіігне ие болады, видеоны сол сәтте әлеуметтік медиа сайттарына жариялауға болады. Келесі құралы Google Fusion Tables - Google бірнеше ай кӛлемінде түрлі кейіпкерлерден алынған ақпараттар мен 10

деректерді ӛңдеуде қажет. Бұл құрал деректерді кӛрсету не жариялауда қажетті реттілікті сақтайды. Деректерді енгізгеннен-ақ олар уақыт пен кесте ӛлшемінде тұтас картаға айналады, оны сайтқа бірнеше минутта жариялау мүмкіндігін береді. Үздік саналған құралдардың бірі Qwiki іздестіру нәтижелері бойынша әп-сәтте-ақ мультимедиалық презентация жасай алады. Мәселен, бұл құрал іздестіру сӛзі бойынша аудио форматта анықтама сӛздіктерімен бес мәтіндік топик ұсына алады. Ал үздіктер қатарындағы Vuvox құралы арқылы деректерді тегін бейнелеу құралдары арқылы интерактивті презентация жасауға болады. Яғни бір мезетте мәтін, фотосуреттер, видео- және аудиоальматериалдар тізбектелген дайын презентацияны жасауға болады. Атап ӛткендей, мультимедиа мүмкіндіктері мен шығармашылық аясы, қолдану мен тиімділік шекарасы бүгінде ешбір кедергісіз сандық технология кереметі арқылы жүзеге асады. Әдебиеттер: 1. Амзин А. Новостная интернет-журналистика. - М: Аспект Пресс, 2011 2. Барлыбаева С.Х. Телевизионная журналистика. Учебное пособие. – Алматы: Казак университетi, 2011 3. Дорнер Д. Публикации в Интернете. Пер. с англ. –М.: ООО Издательство АСТ, 2006 4. Журналистика: Сборник пособий, учебников, материалов. – М: Галерия Флинта, 2009 5. Кихтан В. В. Информационные технологии в журналистике. –Ростов на Дону: Феникс, 2007 6. Балапанов Е., Бӛрібаев Б., Мадьярова Г. Жаңа ақпараттық технологиялар. Алматы, 2000 7. Брайант Дж., Томпсон С. Основы воздействия СМИ. Пер. с англ. –М.: Вильямс, 2006 8. Гейтс Б. Бизнес со скоростью мысли. – М,: Аспект Пресс, 2007 9. Лазутина Г.В. Основы творческой деятельности журналиста: Учебник. 2-е изд. –М.: Аспект Пресс, 2007 10. Робин Уильямс Недизайнерская книга о дизайне. –СПб,: ИД ВЕСЬ, 2006 11. Сұлтанбаева Г.С. Бұқаралық ақпарат құралдарындағы саяси коммункиация: шетелдк тәжірибе және Қазақстан. –Алматы: Михаилов М., 2010 12. Социология Интернет-СМИ. Учебное пособие (Серия "Интернетжурналистика", Фомичева И.Д., 2007 13. Почепцов Г.Г. Информационные войны. - М.: Рефл-бук, К.: Ваклер, 2001 14. Соловьев А.В. К вопросам организации и методики информационного наполнения www–серверов Интернет, М., 2003 11

15. Тапскотт Дон. Электронно-цифровое общество: Плюсы и минусы эпохи сетевого интеллекта / Пер. с англ. Дубинский И.М., Ред. Писарев С.Е. - К.: INT Пресс; М.: Рефл-бук, 2006.

3. МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ ЖУРНАЛИСТИКА курсы бойынша бағдарламалық нҧсқаулықтар Ақпараттық қоғам және Интернет-журналистика. Ақпараттық инфраструктура және ақпараттық технология. Конвергенция және дигитализация. Ақпараттық ресурстар. Интернеттің ерекшелігі мен қызметтері. Интернеттегі жүйелер мен адрестер. Белгілеу тілі және гипертекст ұғымы. Браузерлер және басқа да компьютерлік бағдарламаларды қолдану. Желінің іздеу жүйесі. Электронды хат алмасуды тиімді пайдалану. Пошта бағдарламаларының негізгі және қосалқы кӛмекші қызметтері. Интернет басылымдар жүйесі. Мультимедиа технологиясы. Оқырмандармен интерактивті қарым-қатынастың ықпалдылығы. Ақпаратты қорғау жүйесін қамтамасыз ету – ақпараттық қауіпсіздік. Журналистке Интернет қоятын талаптар. Интернет-журналистиканың жанрлары. Желідегі ақпараттық кызметтер. Жаңалық порталдары. Сілтемелер каталогы. Дайджестер мен веб шолулар. Мерзімді басылымдар Интернетте. Радио Интернетте. Телевизия Интернетте. Мультимедиа. Электронды хат тарату тізімі. Телеконференциялар. Журналистер қажетті мағлұматтар алатын желілік мамандандарылған ақпарат кӛздері. Веб-технология интеграциялық технология ретінде. Жаңалық және жаңалықтар лентасы. Веб-күнделіктер. Фотодеректер. Репортаж элементтері. Сұхбат. Кӛзқарас, пікір. Аналитикалық мақала (шолу, очерк). Интернетжурналистиканың болашағы және кейбір олқылықтары. Интернет журналистиканың аудиториясы және экономикалық негізі. Аудиторияның құрылымы және оларды қызықтыратын жайлар. Мотивтер. Электронды БАҚ пәрменділігі мен тиімділігі. Аудиторияны типтеу мәселелері. Аудиторияны ғылыми зерттеудің 12

ғылыми негіздері. Ақпаратты қабылдаудың психологиялық ерекшеліктері. Аудиторияны зерттеу әдістері – сайтқа кіруді тіркеу және есептеу, сұрау салулар, бақылау, құжаттарды талдау, эксперимент. Телефонмен хабарласу, электронды почта, хабарландырулар тақтасы, чаттар мен конференциялар арқылы аудитория талаптілектерін білу. Байқаулар, лотерея ойнату, сыйтарту арқылы аудиторияны кеңітудің мүмкіндіктері. Интернет-басылымдардың экономикасы мен менеджменті. Веб-сайттар рейтингі. Интернет жарнама мен PR-технологияның негіздері. Жарнама сценариін жазудың принциптері. Юмор - назар аудартудың пәрменді тәсілі ретінде. Жарнама жасаудағы шығармашылық ізденістер. Жарнама тиімділігін айқындау. Мультимедиялық журналист және Нетикет. Интернет-журналистика шығармашылық түрі ретінде. Интернеттегі дерек, оны жинақтаудың ерекшелігі. Веб-парақшалардың сапасын айқындау. Интернет арқылы қарым-қатынас жасаудың психологиялық ерекшелігі. Он-лайн журналистика саласындағы инновациялар; жаңа міндеттер мен одан туындайтын жаңа кәсіби талаптар. Мультимедиялық журналист: дағдысы мен тәжірибесі. Журналистің тіл мәдениеті. Веб-журналистің жұмыс тәсілдері. Желідегі журналистік білім. Журналистикадағы деректердің шынайылығы мәселесі. Вебжурналист қызметін реттейтін құқықтық және этикалық талаптар. Қазақстанның БАҚ-қа қатысты заңдары. Қазақстан Республикасының тіл саясаты және мемлекеттік тілде ақпарат таратуда қолданылатын нормалар. Қазіргі әлемдегі журналист рӛлі. Веб-парақшалар мен сайттар дизайнының ерекшеліктері. Веб-дизайн негіздері. Графикамен жұмыс істеуге арналған компьютерлік қолданбалы бағдарламалар. Дизайн элементтері. Дизайн принциптері. Орынды қолдану. Пропорциялар. Бағыттылық. Стиль бірлігі. Контраст. Тұтастай образ. Ұстамдылық. Детальге айрықша мән беру. Қаріп архитектурасы. Қаріпті бағалау мен таңдау. Үйлесім. Қарсылық. Контраст. Қаріпті тиімді пайдалану. Сурет ӛнері. Фотосуреттің эмоциональді әсері. Суретті тиімді пайдалану.

13

Түспен жұмыс істеу. Түстер туралы ілім. Жылы және күңгірт түстер. Эмоциялық фон. Мәтіннің құрылымы. Тақырыптар мен тақырыпшалар. Гиперсілтемелер жасау. Маркерлер мен тізімдер. Онлайн-журналистикадағы мәтін. Интернет желісіндегі жарияланымның ақпараттық жиынын әзірлеу. Желілік матералдарды әдеби ӛңдеудің ерекшеліктері. Мағынаны әдеби ӛңдеу. Ақпараттың артық жүк кӛтеруі. Баяндау стилі. Отбасылық стиль. Тілдің қарапайымдылығы. Веб-сайттар үшін мәтін жазу. Оқуға қолайлылығы. Жобалау мен жоспарлау. Мәтінмен жұмыс кезеңдері: - декомпозиция (әр түрлі ақпаратты жіліктеу); - композиция (жиналған ақпаратты жүйеге түсіру арқылы жаңа мәтінді жазып шығу); - құрылымдық-стилік әдеби ӛңдеу; - ішкі байланыс пен логикалық бірізділікті тексеру; - мәтінді сынау (қажет болса қайта жазып шығу). Мәтін дизайны. Мәтінді күшейтетін кейбір бейнелеуіш элементтер. Пиктограммалар, кӛрсеткіштер мен бастырмалар. Дизайн: композицияның негізгі ережелері Тұтастық заңы. Бірлік заңы. Типтендіру заңы. Барлық заңдылықтар мен құралдардың идеялық ойға бағыну заңы. Бірыңғай бағынушылық заңы. Вертикальдық және горизонтальдық заңы; жасандылық; симметриялар мен тегістіктер; фрагменттік; тӛртінші ӛлшем заңы; тепе-теңдік заңы. Дизайнерлік композициялардың статикасы мен динамикасы. Ырғақ үйлесімділік құралы ретінде. Элементтер орнының тұрақтылығы. Симметрия және асимметрия. Екікомпонентті композициядағы жайлылықтың басты шарттары. Композициялық орталықты белгілеу. Инверсия – нюансында дақтарды ӛлшем белгісі бойынша белгілеу. Фон бӛліктерін композиялық орталық ретінде белгілеу. Композициялық орталықты белгілеудің күрделі тәсілдері. Композиция ережелері. Сюжеттік-композициялық орталық. Композициядағы параллельділік. Негізгі екінші планға орналастыру және т.б. Кадрдағы бейнелеуіш элементтердің ӛзара қатынасы. Қозғалыс траекториясы. Алтын үшбұрыш ережесі. Үндес арақатынастар, желінің рӛлі. Композицияны кадрлау. Кадр 14

тереңдігі, жиектеу және масштаб. Горизонталды және вертикалды формат. Алтын кескінді пропорциясы. «Мажорлық және минорлық диагональ» түсініктері. Үштен бір ережесі. Горизонталдық және вертикалдық желілердің арақатынасы. Кадр кеңістігіндегі динамика. Телевизиядағы кадр, план, ракурс, ырғақ түсініктері. Теледидар аудиториясы және экранды безендіру стилі. Дизайн жасау және фирмалық стильді құрудағы түстің рӛлі. Түс белгілеудің базалық үштағаны. Түстер доминантасының ұстанымдары. Сандық дифференциация. Жылы және суық түстер. Жергілікті және күрделі түстер. Хроматикалық және ахроматикалық түстер. Түстер схемасы. Кеңістікте түстердің орналасуы. Түс қозғалысы. Кеңістік эффектілері және түс мӛлшері. Түстер эффектісі. Шеврел теориясы және Безольда эффектісі. Иоганна Итеннің түс контрастары теориясы. Джозеф Альберстің сіңіру эффектісі. Газеттер мен баспа жарнамаларды безендіру ұстанымдары. Басылымды беттеу жолақтарының принципті схемалары. Басылымдардағы теру форматының жүйесі. Стандарт-макеттер. Электронды газеттегі жарнама. Дисплей-жарнама түсінігі. Дисплей-және рубрикалық жарнаманың принциптік айырмашылықтары. Тұтынушылық жарнама құрудың композициялық принциптері. Сауда-ӛнеркәсіп жарнамасы. Беделді жарнама жасау принциптері. Баспа ісіндегі дизайнерлік модельдер. Басылымның тұтас-құрылымдандырылған және композициялық-графикалық моделі. Композициялықграфикалық модель шығарудың форматы мен кӛлемі. Басылымның семиотикалық моделі. Ӛлшемдік стереотиптер. Желілік график. Модульдік сетка. Терудің концепт-бағдарламасы және стандартты операциялары. Сайт типтері. Сайт қҧрылғылары. Веб-парақша форматы. Бейнелеу карталарын құру. Gifанимация құру. Графиканың оңтайландырылуы. Векторлық бейнелер, растрлық бейнелер. Қисық суреттеу және редакциялау. Атаулар мен тақырыптар. Навигация. Мәтін блоктары. Орнын анықтау. Веб-прақшаны форматтау. Тізімдер мен сілтемелер.

15

Веб-прақшаны HTML-форматтау. Графикалық файл типтері. Графиканы қою. Кестелер мен фреймдер HTML-да. Жарнамалық айналымның құрылымдық элементтері және аудиторияның перспективті сипаттары. Жарнамалық қатынастың вербалды элементтері. Жарнамалық хабарламадағы слоганның рӛлі. Жарнамалық хабарламаның визуальды элементтері. Жарнамалық хабарламадағы вербалдылық және бейвербалдылықтың арақатынасы. Web-басылымдардағы жарнама дизайны. Медиадизайнды дамыту үрдістері және оның болашағы. Қазіргі дизайнның модельдері мен әдіс-тәсілдерінің дамуы. Кӛркемдік құрастыру. Кӛркем дизайн. Дизайнды бағдарламалау. Инженерлік-техникалық дизайн. Функционалдық дизайн. Нон-дизайн. Ӛнеркәсіптік дизайн. «Ӛнеркәсіптік стайлинг» түсінігі. Құрылымдық модель типтері және жүйелік дизайн. «Жарнама» дизайн-жүйесі. Жүйелік дизайнды жобалау сатысы. Кӛркемдік құрастыру. Дизайнның құрылымдық моделінің жобалық, түзеткіш және ауыспалы типі. Қазақстанда дизайнерлік технологияларды дамытудың заманауи үрдістері. Қазақстандағы стайлинг және арт-дизайн. Қазақстандық дизайнның когнитивті және эстетикалық аспектісі. Пайдалы сілтемелер: 1. http://ijnet.org/ru 2. https://support.google.com/fusiontables/ 3. http://qik.com/ 4. http://www.vuvox.com/ 5. http://www.dipity.com/ 6. http://www.tineye.com/ 7. http://www.qwiki.com/ 8. http://ru.wix.com/ 9. http://kk.wikipedia.org/wiki/ 10. https://ru.intel.com/business/community/

16

4. ВЕБ-САЙТ ӘЗІРЛЕУ, БАСҚАРУ МҤМКІНДІКТЕРІ МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ Контент басқару жҥйелерінің (CMS) кӛмегімен веб-сайт жасау Күннен-күнге CMS сӛзін интернет кеңістігінде жиірек кездестірудеміз. Интернет технологиялар адам ӛмірінің маңызды бӛлігіне айналып үлгерген XXI ғасырда әр адам қандай деңгейде болмасын веб-парақшалар, веб-сайттар жасай білуі тиіс деңгейдеміз деп айтсақ қателеспейміз. Себебі, виртуалды әлем шынайы әлемнің кӛшірмесі тәрізді. Ӛмірде сӛйлем, кӛрсетіп ойыңды білдіре алсаң, интернетте ол мүмкіндікті веб-сайттар береді. CMS – белгілі бір мәліметтерді түрлі ерекшеліктеріне байланысты біріктіріп, мәселелерді топтастыра шешуге мүмкіндік беретін жүйе.

CMS-тер неге қажет?

1. Нақты мәселені нақты шешудің оңай жолы; 2. Оны қолдану үшін арнайы білімнің қажеті жоқ; 3. «Қозғалтқыштарда» жасалған сайттар ең соңғы технологияларда жасалады; 4. Веб-сайт жасау барысында сайттың негізгі тірегі дайын қалпында беріледі. «Қозғалтқыштардың» негізгі тҥрлері: Joomla, 1C Битрикс, MODx, Drupal, WordPress, DLE, eZ publish, Koobi, Simple Machines Forum (SMF), MediaWiki, SiteDNK, CM5, NetCat, TYPO3, Plone, CMS Made, Simple, Movable Type, InstantCMS, MaxSite CMS, UMI.CMS, Magento, Twilight CMS, PHP-Fusion, Melbis, Miva Merchant, Textpattern, OSCommerce, phpwcms, N2 CMS, Explay CMS, ExpressionEngine, Cmsimple, OpenCMS, Slaed, Klarnet CMS, SEQUNDA, Site Sapiens, e107, Danneo, Cetera CMS, Hitmaster, DSite, SiteEdit, TrinetCMS, HostCMS, Amiro CMS, iNTERNET.cms, Kentico CMS, LiveStreet, vBulletin, phpBB, Invision Power Board, S.Builder, ABO.CMS, PHP-Nuke, RUNCMS, Adlabs.CMS, IntrowebCMS. Пайдалы сілтемелер: 1. 1c-bitrix.com 17

2.

3.

4.

5.

joomla.org drupal.ru modx.ru wordpress.org

Веб-сайтты іздеу жҥйелеріне оңтайландыру (SEO) SEO – веб-бағдарламалаудағы ең маңызды қадамдардың бірі. Қазіргі таңда 200 миллиардтан астам сайт бар. Бірақ оның тек 600 миллиондайы ғана пайдаланылады екен. Яғни керемет веб сайт жасағанмен, оған адамдардың кіре қоюы екіталай. Интернет қолданушылардың негізгі бӛлігі іздеу жүйелерін қолданады. Белгілі бір сӛзді іздеген кезде сіздің сайтыңыз қолданушыларға беріледі. Қолданушылардың бір сӛзді іздей отырып, сіздің сайтыңызға кіруі және сайтта екі минуттан артық болуы сайт деңгейін кӛтереді. Соның нәтижесінде сайт іздеу кезінде біртіндеп жоғарылай береді. Сол арқылы сайтқа кіретін адам саны кӛбейе түседі. Google, Mail,Yandex сияқты іздеу жүйелерінің жұмыс жасау тәртібі осындай. Сайтты іздеу жүйелеріне оңтайландыруға әсер ететін сыртқы факторларға мыналарды жатқызуға болады: 1. Жекелеген каталогтарда тіркеу; 2. Іздеу жүйелерінің каталогтарына тіркеу; 3. Сілтемелермен бӛлісу; 4. Мақала жазу; 5. SMM; 6. Блогосфера. Оңтайландыру әдістері: 1. Ақ – іздеу жүйелері тарапынан ресми тыйым салынған дүниелерді қолданбау, яғни сайттың іздеу алгоритмдеріне әсер етпеу.

2. Сұр – кілт сӛздердің мәтінге қатыссыз қалыппен кӛбейтілуі. Оның қара оптимизациядан басты айырмашылығы – оларға кӛбіне іздеу жүйелері тарапынан ресми тыйым салынбайды. Бірақ бұл да іздеу жүйелері тарапынан мақұлдана бермейді. Мысалы, Google ондай сайтты уақытша не толықтай жауып тастауы мүмкін.

3. Қара оңтайландыруға клоакингді жатқызуға болады. Мұнда қолданушыға ой мәтін беріліп, іздеу жүйесіне іздеу роботтарына арнап жасалған парақша беріледі. Пайдалы сілтемелер: 18

1.

2.

3.

4.

http://topseopicks.com/ http://www.i-media.ru/seo/searchengineoptimization/ http://pr-cy.ru/articles/ http://www.cy-pr.com/articles/

Әлеуметтік медиадағы маркетинг (SMM) Әлеуметтік медиадағы маркетинг – сайтқа кірушілер қатарын ӛсіруді немесе белгілі бір тауарға деген қызығушылықты әлеуметтік платформалар арқылы жүзеге асыру.

SMM-маманға деген сұраныс жоғарылауда. Дегенмен нарықта әлеуметтік медиадағы маркетинг туралы түсінік әлі күнге толық қалыптасып үлгерген жоқ.

SMM барысында негізгі күш әлеуметтік желіні қолданушылар ұйымдастырушының қатысуынсыз тарататын контент дайындауға жұмсалады. Негізі, әлеуметтік желілерде жарияланатын ақпарат сайттағыға қарағанда анағұрлым тез таралып, адамдар арасында белгілі брендтің қалыптасуына ықпал етеді деп есептеледі. Ӛз кезегінде бұл әлеуметтік желілердегі тығыз қарым-қатынасқа негізделген кеңес беру жүйесіне негізделген.

SMM – бұл сиқыр да, кӛктен түскен талант та емес. Бірақ, әлеуметтік желіде толыққанды жұмыс жасау үшін Facebook-та 5000 дос тауып, бірнеше жыл отырудың ӛзі жеткіліксіз. Әлеуметтік желілердегі белсенділіктің артуы мақсатты аудиториямен тығыз байланыста болуға, олардың қандай алаңда топтасатынын анықтауға, оларға әсер етудің тиімді тәсілдерін қарастыруға мүмкіндік береді. Әлеуметтік желілерде мынадай дүниелерге басты назар аударған жӛн: 1. Тақырып қою; 2. Суреттер; 3. Мәтін; 4. Бірнеше әлеуметтік желілердегі интеграция; 5. Сілтемелердің берілуі; 6. Сайт пен әлеуметтік желілер мен веб-сайт арасындағы тығыз байланыс; 7. Бренд қалыптастыру; 8. Оқырмандармен қарым-қатынас, т.б. Пайдалы сілтемелер: 1. http://www.cossa.ru/articles/234/19497/ 2. http://www.likeni.ru/analytics/9-oshibok-smm/ 19

3. http://blog.seolib.ru/smm/audit-strategii-prodvizheniya-smm/

МАЗМҦНЫ Алғысӛз ....................................................................................................3 Сҧлтанбаева Г.С.

1. Білім қоғамы және рухани қҧндылықтарды визуализациялау мәселелеріне шолу ...................................................... 4 Сҧлтанбаева Г.С.

2. Мультимедиалық журналистер даярлаудың ҧлттық тәжірибелерінен ............................................................................................ 8 Сҧлтанбаева Г.С.

3. Мультимедиалық журналистика курсы бойынша бағдарламалық нҧсқаулықтар.................................................................12 Әріпбаев А.С.

4. Веб-сайт әзірлеу, басқару мҥмкіндіктері мен технологиялары....................................................................................17

20

ИБ № 5304 Басуға 04.07.2013 жылы қол қойылды. Пішімі 60х84 1/16. Кӛлемі 7,8 б.т. Офсетті қағаз. Сандық басылыс. Тапсырыс № 513. Таралымы 30 дана. Бағасы келісімді. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің «Қазақ университеті» баспасы.

050040, Алматы қаласы, әл-Фараби даңғылы, 71.

21

«Қазақ университеті» баспаханасында басылды

22