FinansiĂŤle Rekeningkunde
© Kopiereg 2012 Onder redaksie van Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa). ’n Publikasie van Kraal-Uitgewers. Alle regte voorbehou. Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 E-pos: steyn@kraaluitgewers.co.za Webtuiste: www.kraaluitgewers.co.za Gedruk en gebind deur Aksent Media, tel: 082 445 4513 Eerste druk 2012 ISBN: 978-1-920568-17-7 Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
akademia jou oop, afrikaanse leertuiste
w w w. a k a d e m i a . a c . z a
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
INHOUDSOPGAWE Inleiding ........................................................................................................................... 5 Vakleeruitkomste ............................................................................................................ 6 Woordomskrywing vir evaluering ................................................................................. 7
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde ........................................ 9 1.1
Studie-eenheid leeruitkomstes .......................................................................... 9
1.2
Verrykende bronne .......................................................................................... 10
1.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ...................................................................... 10
1.4
Inleiding ........................................................................................................... 16
1.5
Die noodsaaklikheid van Finansiële Rekeningkunde ...................................... 17
1.5.1
Waarom is Finansiële Rekeningkunde noodsaaklik? ...................................... 17
1.5.2
Basiese funksies van die Finansiële Rekeningkunde ..................................... 18
1.5.3
Die teboekstelling van saketransaksies .......................................................... 19
1.6
Beginsels van toepassing in die opstel van basiese finansiële state .............. 34
1.6.1
Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) ............................... 34
1.6.2
Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) ......................... 38
1.7
Die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state .............................. 39
1.8
Basiese rekonsiliasies ..................................................................................... 41
1.8.1
Bankrekonsiliasies........................................................................................... 41
1.9
Samevatting .................................................................................................... 49
1.10
Selfevaluering.................................................................................................. 51
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings .................. 55 2.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ........................................................................ 55
2.2
Verrykende bronne .......................................................................................... 56
2.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ...................................................................... 57
2.4
Inleiding ........................................................................................................... 60
2.5
Die inkomstes van sakeondernemings............................................................ 61
2.5.1
Wat is inkomste?............................................................................................ 61
2.5.2
Die verskillende tipes inkomstes ................................................................... 62
2.5.3
Kredietverkope ............................................................................................... 65
2.6
Die erkenning van inkomste in die finansiële rekords van ʼn sakeonderneming 67
Inhoudsopgawe
Bladsy 1
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 2.6.1
Die erkenning van inkomste volgens AARP .................................................. 68
2.6.2
Die erkenning van inkomste volgens die IFRS, IAS 18 ................................ 69
2.7
Die verskillende tipes uitgawes ....................................................................... 73
2.7.1
Wat is uitgawes? ............................................................................................ 73
2.7.2
Tipes uitgawes ............................................................................................... 74
2.8
Die erkenning van uitgawes ............................................................................ 76
2.8.1
Wat word bedoel met die erkenning van uitgawes? ..................................... 76
2.8.2
Wanneer en hoe word uitgawes erken? ........................................................ 76
2.9
Tydsverskille in die erkenning van inkomstes en uitgawes ............................. 77
2.10
Die verskil tussen die kontantbasis- en die toevallingsgrondslag ................... 78
2.11
Brondokumente en ander rekeningkundige rekords ....................................... 79
2.11.1
Wat is brondokumente? ................................................................................. 79
2.11.2
Waar pas brondokument in die rekeningkundige stelsel in? ........................ 82
2.12
Die kontantjoernale ......................................................................................... 87
2.12.1
Kontantontvangstejoernaal (KOJ) ................................................................. 87
2.12.2
Kontantbetalingsjoernaal (KBJ) ..................................................................... 91
2.13
Die algemene grootboek ................................................................................. 93
2.14
Die proefbalans ............................................................................................. 103
2.15
Samevatting .................................................................................................. 104
2.16
Selfevaluering................................................................................................ 106
Studie-eenheid 3: Die finansiële state ...................................................................... 111 3.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ...................................................................... 111
3.2
Verrykende bronne ........................................................................................ 112
3.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................... 112
3.4
Inleiding ......................................................................................................... 114
3.5
Waardevermindering (depresiasie) ............................................................... 115
3.5.1
Die metodes waarmee waardevermindering bepaal kan word ..................... 115
3.5.2
Waar pas waardevermindering in die finansiële state? ................................. 116
3.6
Oninbare skulde (slegte skuld) ...................................................................... 117
3.7
Na-jaareind-aansuiwerings............................................................................ 118
3.7.1
Opgelope uitgawes........................................................................................ 118
3.7.2
Vooruitbetaalde uitgawes .............................................................................. 119
Inhoudsopgawe
Bladsy 2
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 3.7.3
Opgelope inkomste (inkomste ontvangbaar)................................................. 122
3.7.4
Vooruitontvange inkomste ............................................................................. 123
3.8
Die voor- en na-aansuiweringsproefbalans ................................................... 125
3.9
Die staat van omvattende inkomste .............................................................. 129
3.10
Die staat van finansiële posisie ..................................................................... 136
3.11
Die staat van veranderinge in ekwiteit........................................................... 141
3.12
Samevatting .................................................................................................. 143
3.13
Selfevaluering................................................................................................ 144
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening .......................................................... 147 4.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ...................................................................... 147
4.2
Verrykende bronne ........................................................................................ 148
4.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................... 148
4.4
Inleiding ......................................................................................................... 152
4.5
Die verslagdoenende entiteit ......................................................................... 153
4.6
Interne finansiële verslagdoeningsvereistes van ʼn onderneming ................. 154
4.6.1
Bestuursrekeningkunde................................................................................. 154
4.7
Eksterne finansiële verslagdoeningsvereistes van ʼn onderneming .............. 157
4.7.1
Die verskil tussen Finansiële Rekeningkunde en Bestuursrekeningkunde ... 158
4.7.2
Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) ....................... 159
4.7.3
Finansiële inligting wat nie openbaar bekend gemaak mag word nie ........... 159
4.7.4
Die tipes inligting wat openbaar moet word................................................... 160
4.7.5
Verslagdoening oor die finansiële posisie van ʼn onderneming ..................... 161
4.8
Die ontleding van finansiële verslae – ontleding en vertolking ...................... 162
4.8.1
Tegnieke wat gebruik word in ontleding en vertolking................................... 164
4.9
Finansiële verhoudings ................................................................................. 168
4.9.1
Winsgewendheidsverhoudings...................................................................... 168
4.9.2
Likiditeitsverhoudings .................................................................................... 170
4.9.3
Aktiwiteitsverhoudings ................................................................................... 171
4.9.4
Langtermyn solvensie- of hefboomverhoudings............................................ 173
4.10
Finansiële aanwysers (verhoudings) in die praktyk....................................... 175
4.11
Samevatting .................................................................................................. 176
4.12
Selfevaluering................................................................................................ 177
Inhoudsopgawe
Bladsy 3
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde ........................... 179 5.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ...................................................................... 179
5.2
Verrykende bronne ........................................................................................ 180
5.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................... 180
5.4
Inleiding ......................................................................................................... 181
5.5 Die wetlike vereistes van toepassing op die openbaarmaking van finansiële inligting ...................................................................................................................... 182 5.5.1
Die beginsels van Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) 183
5.5.2
Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) ....................... 188
5.5.3
Internasionale Rekeningkundige Standaarde (IAS) ...................................... 191
5.6
Interne Finansiële Rekeningkundige Beleid .................................................. 195
5.7
Veranderinge in die wetgewing ..................................................................... 195
5.7.1
Faktore in die sakeomgewing........................................................................ 195
5.8
Samevatting .................................................................................................. 198
5.9
Selfevaluering................................................................................................ 199
Woordelys in Afrikaans en Engels ............................................................................ 202 Bronnelys .................................................................................................................... 204 Selfevalueringsriglyne ................................................................................................ 212
Inhoudsopgawe
Bladsy 4
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
INLEIDING Rekeningkunde kan hoofsaaklik opgedeel word in twee hoofkategorieë, naamlik Finansiële Rekeningkunde en Bestuursrekeningkunde. Finansiële Rekeningkunde kan gedefinieer word as die wyse waarop finansiële inligting bymekaar gemaak en opgesom word, hoofsaaklik vir die gebruik van eksterne partye. Bestuursrekeningkunde, daarenteen, kan gedefinieer word as die voorbereiding van bestuursverslae en begrotings wat akkurate en tydige finansiële en statistiese inligting bevat wat deur die bestuur van ʼn onderneming benodig word om daaglikse en korttermynbesluite te neem. In hierdie studiegids word daar fokus op Finansiële Rekeningkunde en die toepassing daarvan in die optrek van rekeningkundige verslae waarin die finansiële stand en vordering van ʼn onderneming ontleed word, met ander woorde die verskaffing van waardevolle, akkurate en betroubare finansiële inligting ten opsigte van die doen en late van ʼn sakeonderneming. Hierdie rekeningkundige verslae staan bekend as die finansiële state van die onderneming. Wanneer ʼn sakeonderneming opgerig word, is die hoofdoel om winste te genereer. Om winste te genereer sal die inkomstes van die onderneming meer as die uitgawes moet wees. Dit is belangrik om onderskeid te kan tref tussen inkomstes en uitgawes, asook wanneer elkeen in die finansiële state erken behoort te word. Wanneer ʼn maatskappy verslag doen oor sy finansiële stand deur gebruik te maak van finansiële state, is daar sekere standaarde en riglyne wat gevolg moet word. Hierdie riglyne staan bekend as Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) en Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (International Financial Reporting Standards – IFRS). Indien die finansiële state van ʼn onderneming nie aan die AARP en die IFRS voldoen nie, kan die finansiële inligting wat in hierdie state vervat is, nie as geloofwaardig beskou word nie, en sal ʼn betrokke onderneming, byvoorbeeld, sukkel om finansiering te bekom.
Inleiding
Bladsy 5
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
VAKLEERUITKOMSTE
Kennis en begrip Na voltooiing van die vak FINANSIËLE REKENINGKUNDE sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Finansiële Rekeningkunde
•
Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
•
Finansiële state
•
Finansiële verslagdoening
•
Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die beginsels van finansiële rekeningkunde te verstaan en toe te pas in die opstel van basiese finansiële state;
•
te onderskei tussen die verskillende tipes inkomstes en uitgawes in ʼn onderneming, asook hoe om dit te joernaliseer;
•
finansiële state op te stel aan die hand van ‘n proefbalans en na-jaareindgebeure;
•
ʼn onderskeid te tref tussen interne finansiële verslagdoening en eksterne finansiële verslagdoening; en
•
die vereistes, soos bepaal deur die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde en die Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk, te identifiseer en toe te pas.
Vakleeruitkomste
Bladsy 6
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord
Omskrywing
Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep of afdeling bepaalde
klassifiseer
items/voorwerpe behoort
Analiseer
Om iets te ontleed
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens
Berei voor
Stel ‘n spesifieke staat of nota op
Woordomskrywing vir evaluering
Bladsy 7
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde Notas
Bladsy 8
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT FINANSIËLE REKENINGKUNDE
1.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde
•
Die beginsels van finansiële rekeningkunde
•
Die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state
•
Basiese rekonsiliasies
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die belangrikheid van finansiële rekeningkunde te ontleed;
•
die beginsels van toepassing op die opstel van basiese finansiële state toe te pas;
•
te onderskei tussen die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state; en
•
basiese rekonsiliasies uit te voer.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 9
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 1.2
Verrykende bronne •
Accounting Issue, 2011. http://www.accountingissue.info/bank-reconciliation.html
•
Accounting Learning Resources. 2011. http://www.bookkeeping-financialaccounting-resources.com/bank-reconciliation-sample.html
•
Averkamp, 2011. Financial Accounting. http://www.accountingcoach.com/onlineaccounting-course/financial-accounting.html
•
BusinessDictionary, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/financialaccounting.html
•
BusinessDictionary, 2011. International Financial Reporting Standards. http://www.businessdictionary.com/definition/International-Financial-ReportingStandards-IFRS.html
•
Cliffsnotes, 2011. Generally Accepted Accounting Principles (GAAP). http://www.cliffsnotes.com/study_guide/Generally-Accepted-AccountingPrinciples.topicArticleId-21081,articleId-21005.html
•
Departement van Basiese Onderwys, 2012. Mind the Gap: Rekeningkunde Studiegids vir Gr.12. http://www.education.gov.za/LinkClick.aspx?fileticket=ProQ%2FBHZcmE%3D&tabi d=793&mid=2248
•
Simple Studies, 2011. http://simplestudies.com/bank-account-reconciliation.html
•
Tutor2u.net, 2011. http://tutor2u.net/business/gcse/finance_accounts_financial_introduction.htm
•
Victor, D. 2010. Qualitative characteristics of financial statements. http://www.helium.com/items/1758567-qualitative-characteristics-of-financialstatements?page=2
1.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Algemeen Aanvaarde
AARP kan gedefinieer word as rekeningkundige
Rekeningkundige Praktyk
beginsels wat objektiewe standaarde daarstel waaraan
(AARP)
finansiële state moet voldoen, sodat die inligting in finansiële state objektief beoordeel en vergelyk kan word.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 10
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Bankrekonsiliasie
Bankrekonsiliasie is die proses waarin transaksies in die rekeningkundige rekords van ʼn sakeonderneming vergelyk word met die transaksies wat voorkom op die bankstate van die onderneming vir ʼn sekere periode. Aan die einde van die spesifieke periode (gewoonlik aan die einde van elke maand), behoort die saldo volgens die rekeningkundige rekords van die onderneming ooreen te stem met die saldo van die bankstaat.
Bate
Die bate omsetsnelheidsverhouding gee ʼn aanduiding
omsetsnelheidsverhouding
van hoe effektief en doeltreffend die maatskappy die hulpbronne tot sy beskikking benut en aanwend.
Bates
Bates kan gedefinieer word as waarskynlike toekomstige ekonomiese voordele wat verkry is, of beheer word deur ʼn bepaalde entiteit as gevolg van transaksies of gebeure wat in die verlede plaasgevind het. Met ander woorde dit is waarskynlik dat daar toekomstige, ekonomiese voordele na die onderneming sal vloei, as gevolg van die gebeurtenis in die verlede (byvoorbeeld, toe die bate aangekoop is). (Putra, 2009. http://accounting-financialtax.com/2009/08/definition-of-assets-fasb-conceptstatement-6/)
Dubbelinskrywingsmetode
Die transaksies word deur middel van die dubbelinskrywingsmetode in die rekords van ʼn maatskappy te boek gestel, met ander woorde ten minste twee rekeninge word geaffekteer – die een been van ʼn transaksie word as ʼn debietinskrywing te boek gestel, en die ander been as ʼn kredietinskrywing.
Eienaarsbelang
Die eienaarsbelang van ʼn sakeonderneming is dit wat oorbly nadat die boekwaarde van die onderneming se laste afgetrek is van die boekwaarde van die bates. Met ander woorde: Eienaarsbelang
=
Bates – Laste
Daar kan ook na eienaarsbelang verwys word as netto
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 11
FAC105 Finansiële Rekeningkunde bates, netto waarde, ekwiteit of aandeelhouersbelang. (BusinessDictionary, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/ownersequity.html) Finansiële Rekeningkunde
Finansiële Rekeningkunde kan gedefinieer word as die wyse waarop finansiële inligting bymekaar gemaak en opgesom word, om sodoende die finansiële state van ʼn sakeonderneming op te stel.
Finansiële state
Finansiële state kan gedefinieer word as ʼn opsomming ten opsigte van die wyse waarop die kapitaal van ʼn maatskappy aangewend is, asook die finansiële stand van ʼn sakeonderneming vir ʼn gegewe finansiële periode. Die basiese finansiële state van ʼn maatskappy sluit in:
Finansiële verhouding
•
Staat van omvattende inkomste
•
Staat van finansiële posisie
•
Kontantvloeistaat
•
Staat van verandering in ekwiteit
ʼn Finansiële verhouding kan gedefinieer word as ʼn finansiële ontledingsvergelyking, waarin sekere items in die finansiële state, in verhouding tot mekaar uitgedruk word. Met ander woorde die logiese onderlinge verband tussen verskeie syfers in die finansiële state word deur middel van ʼn finansiële verhouding uitgedruk. (BusinessDictionary, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/financialratios.html)
Gewone dividende dekking
Die gewone dividende dekkingsverhouding gee ʼn aanduiding van die onderneming se vermoë om gewone dividende uit te betaal. Hoe hoër die verhouding, hoe kleiner is die risiko van die aandeelhouers.
Inkomste
Inkomste kan gedefinieer word as die invloei van ekonomiese voordele (kontant, ontvangbare bedrae, ander bates) wat voortvloei uit die gewone
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 12
FAC105 Finansiële Rekeningkunde bedryfsaktiwiteite van ʼn sakeonderneming, byvoorbeeld, die verkoop van goedere, verkoop van dienste, rente, tantième en dividende). Inkomste word ook omskryf as: •
Die bruto invloei van ekonomiese voordele gedurende die tydperk;
•
wat in die loop van die normale bedrywighede van die entiteit ontstaan, en
•
wat tot die toename in ekwiteit (behalwe vir bydraes van ekwiteitsaandeelhouers) lei.
(Vorster et al. 2008:308) Internasionale Finansiële
IFRS kan gedefinieer word as riglyne verskaf deur die
Verslagdoeningstandaarde
Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad
(International Financial
(International Accounting Standards Board – IASB), wat
Reporting Standards – IFRS)
deur maatskappye en organisasies gebruik word om
Voortaan sal slegs die Engelse
finansiële state op te trek. Dit is ʼn stel rekeningkundige
akroniem gebruik word.
standaarde wat deur ʼn onafhanklike, nie-winsgewende organisasie ontwikkel is en in ongeveer 100 lande erken en toegepas word. (BusinessDictionary, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/InternationalFinancial-Reporting-Standards-IFRS.html)
Kapitaalwins
ʼn Kapitaalwins ontstaan uit die verkoop van ʼn bate (uitgesluit handelsvoorraad). ʼn Kapitaalwins word gemeet of bereken deur die opbrengs gemaak vanuit die verkope, minus die kosprys van die bate wat verkoop is. Hierdie bedrag word verkry vanuit die rekords van die onderneming. Aangesien die opbrengs wat gemaak word uit die verkope van ‘n bate nie deel uitmaak van die hoofbesigheid van die onderneming nie, word wins uit die verkoop van ʼn bate na verwys as nie-bedryfsinkomste of ander inkomste op die Staat van omvattende inkomste. (Averkamp, 2011.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 13
FAC105 Finansiële Rekeningkunde http://www.accountingcoach.com/terms/G/gains.html) Laste
ʼn Las kan gedefinieer word as ʼn huidige verpligting van die onderneming wat voortspruit uit gebeure in die verlede en die delging van die verpligting sal lei tot die uitvloei van ekonomiese voordele (soos fondse). Met ander woorde ʼn las is doodeenvoudig die verpligting (skuld) van die onderneming. (Accounting Basics for Students, 2011. http://www.accounting-basics-for-students.com/defineliability.html)
Likiditeitsverhouding
Likiditeitsverhoudings verskaf inligting ten opsigte van die maatskappy se vermoë om sy korttermyn finansiële verpligtinge na te kom.
Rekonsiliasies
Rekonsiliasies kan gedefinieer word as die proses waardeur twee stelle verwante rekords (gewoonlik saldo’s) van verskillende bronne (byvoorbeeld, rekeninge, rekords, stelsels, ens.) met mekaar vergelyk word. Verskille tussen die twee stelle verwante rekords word geïdentifiseer en ontleed, waarna die nodige regstellings gemaak word, gewoonlik deur middel van joernaalinskrywings (indien nodig). (Simple Studies, 2011. http://simplestudies.com/bankaccount-reconciliation.html)
Uitgawes
Uitgawes is die kostes wat verband hou met die inkomstes op die Staat van omvattende inkomste. Byvoorbeeld, Koste van Verkope is die uitgawe wat veroorsaak word deur verkope. Die uitgawes in die Staat van omvattende inkomste hou verband met ‘n bepaalde tydsperiode (genoem die finansiële jaar). Die uitgawes wat geassosieer word met die hoofbesigheid van die onderneming, word na verwys as die bedryfsuitgawes van die sakeonderneming. Met ander woorde uitgawes is die kostes wat deur ʼn sakeonderneming aangegaan word in die proses om
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 14
FAC105 Finansiële Rekeningkunde inkomste te genereer. (Averkamp, 2011. http://www.accountingcoach.com/terms/E/expenses.html) Verlies
ʼn Verlies ontstaan indien die verkope (inkomste) minder is as die bedryfsuitgawes van ʼn sakeonderneming. ʼn Verlies kan dus gedefinieer word as die bedrag waarmee die uitgawes die inkomstes oorskry in die Staat van omvattende inkomste. ʼn Verlies kan gelei word op ʼn bepaalde saketransaksie of ten opsigte van alle transaksies vir ʼn bepaalde rekeningkundige periode. Dit word soos volg bereken: Inkomste < Kostes = Verlies (Accountingtools, 2011. http://www.accountingtools.com/definition-loss)
Winsgewendheidsverhouding Die winsgewendheidsverhoudings van ʼn maatskappy dui aan hoe doeltreffend en effektief die maatskappy is om winste te genereer. Winste
ʼn Wins ontstaan indien die verkope (inkomste) meer is as die bedryfsuitgawes van ʼn sakeonderneming. Wins kan dus gedefinieer word as dit wat oorbly nadat alle kostes (insluitende die belasting betaalbaar, asook die dividende wat aan aandeelhouers uitbetaal moet word) afgetrek is van die totale inkomstes van die onderneming. Wins is die beste maatstaf vir die sukses van ʼn sakeonderneming. Dit word soos volg bereken: Wins = Verkope - Totale uitgawes Inkomste > kostes = wins (BusinessDictionary, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/profit.html)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 15
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 1.4
Inleiding
Finansiële Rekeningkunde behels die rekordhouding van ʼn maatskappy se finansiële transaksies, deur gebruik te maak van gestandaardiseerde riglyne. Die transaksies word te boek gestel, opgesom en geopenbaar in finansiële state. Die doel van Finansiële Rekeningkunde is nie om verslag te doen oor die waarde van ʼn maatskappy nie. Die doel is om genoegsame inligting aan die gebruikers van finansiële state te verskaf, sodat die gebruikers van hierdie state die waarde van die sakeonderneming kan bepaal. Finansiële rekeningkunde in sy eenvoudigste vorm is die boekhouding van elke transaksie wat plaasgevind het. Elke transaksie wat die onderneming aangaan, moet te boek gestel word vir die volgende redes: •
Rekordhouding: Die stoor van finansiële inligting wat dien as verwysing vir die toekoms, asook om te voldoen aan regulasies daargestel deur owerhede.
•
Besluitneming deur bestuur: Die inligting wat gestoor word, word deur bestuur gebruik om, byvoorbeeld, strategieë vir die onderneming te ontwikkel en begrotings op te stel.
•
Finansiële analises: Finansiële verhoudings word geanaliseer om, byvoorbeeld, die winsgewendheid en likiditeit van die onderneming te bereken.
Elke transaksies word deur middel van die dubbelinskrywingsmetode in die rekords van ʼn maatskappy te boek gestel. Die beginsels wat toegepas moet word in die opstel van finansiële state, kan opgedeel word in die volgende twee kategorieë: •
Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP)
•
Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (International Financial Reporting Standards – IFRS)
Finansiële state kan gedefinieer word as ʼn opsomming ten opsigte van die wyse waarop die kapitaal van ʼn maatskappy aangewend is, asook die finansiële stand van ʼn sakeonderneming vir ʼn gegewe finansiële periode. Die basiese finansiële state van ʼn maatskappy sluit in: •
Staat van omvattende inkomste
•
Staat van finansiële posisie
•
Kontantvloeistaat
•
Staat van verandering in ekwiteit
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 16
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Finansiële verslagdoening se hoofdoelwit is om aan ʼn wye verskeidenheid van inligtingsbehoeftes te voldoen. Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state dra by tot die sinvolheid en dus die doeltreffendheid van finansiële state. Die ontleding van die basiese finansiële state van ʼn sakeonderneming kan redelik ingewikkeld raak, veral aangesien daar heelwat inligting in die finansiële state saamgevat word. Om hierdie taak te vereenvoudig, is daar sekere finansiële verhoudings ontwikkel wat gebruik word om die finansiële stand en vooruitgang van ʼn maatskappy uit te druk. Daar word na die ontleding van basiese finansiële state verwys as “Ontleding en Vertolking”. Dit is belangrik vir sakeondernemings om te verseker dat die finansiële inligting wat in die finansiële state weergegee word, akkuraat, volledig en konsekwent is. Die vraag is egter watter prosedures of metodes kan ʼn onderneming implementeer om te verseker dat die finansiële inligting aan die bogenoemde vereistes voldoen. Daar is verskeie rekonsiliasies wat deur ʼn sakeonderneming uitgevoer kan word. Van die belangrikste rekonsiliasies wat op ʼn gereelde grondslag uitgevoer moet word, sluit in: •
Bankrekonsiliasies
•
Krediteure rekonsiliasies
•
Debiteure rekonsiliasies
•
Leningsrekeninge rekonsiliasies (Hierdie is veral belangrik in die geval van intergroep lenings en transaksies)
•
BTW-rekonsiliasies
1.5
Die noodsaaklikheid van Finansiële Rekeningkunde
1.5.1
Waarom is Finansiële Rekeningkunde noodsaaklik?
Die doel van Finansiële Rekeningkunde is nie om verslag te doen oor die waarde van ʼn maatskappy nie. Die doel van Finansiële Rekeningkunde is om genoegsame inligting aan die gebruikers van finansiële state te verskaf, sodat die gebruikers van hierdie state die waarde van die sakeonderneming kan bepaal om belangrike besluite te neem. Daar is twee soorte gebruikers van rekeningkundige inligting soos dit vervat word in finansiële state: •
Interne (primêre) gebruikers o
Bestuur: analiseer die prestasie en posisie van die sakeonderneming in die mark om sodoende te beplan vir die toekoms en finansiële resultate te verbeter.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 17
FAC105 Finansiële Rekeningkunde o
Werknemers: assesseer aan die hand van die sakeonderneming se winsgewendheid of hulle sekerheid kan hê oor hul poste en toekomstige vergoeding.
o
Eienaars: analiseer of hulle belegging (kapitaal) in die sakeonderneming winsgewend was en watter toekomstige planne om te onderneem.
•
Eksterne (sekondêre) gebruikers o
Krediteure: bepaal die kredietwaardigheid van die sakeonderneming, asook bepalings en voorwaardes onderhewig aan die toestaan van krediet.
o
Belastingowerhede: bepaal die geloofwaardigheid van belastingopgawes wat ingedien is.
o
Beleggers: analiseer of die sakeonderneming ‘n goeie belegging sal wees en ‘n goeie opbrengs sal lewer.
o
Kliënte: bepaal die voortbestaan van die sakeonderneming en of daar ‘n stabiele verskaffing van die produk of diens sal wees.
o
Regulerende owerhede: verseker dat die sakeonderneming se openbaarmaking van finansiële inligting voldoen aan die vereiste standaarde en regulasies (byvoorbeeld, AARP en IFRS) (Accounting-Simplified, 2013. http://accounting-simplified.com/financial/users-of-accounting-information.html).
Finansiële Rekeningkunde vereis dat die finansiële state van ʼn maatskappy opgestel moet word op die toevallingsgrondslag, wat beteken dat transaksies te boek gestel moet word wanneer die transaksie plaasgevind het, en nie wanneer die kontant (geld) ontvang of betaal word nie. 1.5.2
Basiese funksies van die Finansiële Rekeningkunde
Die finansiële state van ʼn onderneming sluit die Staat van omvattende inkomste, staat van finansiële posisie, kontantvloeistaat en Staat van Verandering in Ekwiteit in. Hierdie finansiële state word voorberei vir onder andere die bestuur, beleggers, krediteure, belastingowerhede en ander belanghebbendes van die maatskappy (BusinessDictionary, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/financial-accounting.html). Die basiese funksies van Finansiële Rekeningkunde kan soos volg opgesom word: •
Die teboekstelling van finansiële transaksies, byvoorbeeld, die insameling van gelde, die betaling van krediteure, asook salarisse en lone.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 18
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Finansiële Rekeningkunde help die bestuur van ʼn sakeonderneming om die onderneming suksesvol en effektief te bestuur. Die opstel van maandelikse bestuursverslae stel die bestuur in staat om besluite vinnig en betyds te neem, indien nodig.
•
Finansiële Rekeningkunde verskaf akkurate, noodsaaklike inligting aan belanghebbende partye (interne en eksterne gebruikers) soos reeds bespreek.
1.5.3
Die teboekstelling van saketransaksies
Die teboekstelling van transaksies behels ‘n begrip van die rekeningkundige proses. Die volgorde van die rekeningkundige proses is soos volg:
1. Transaksie vind plaas
6. Analise van finansiële state met finansiële verhoudings
2. Transaksie word in gepaste joernaal aangeteken
3. Joernale word oorgeboek na Algemene Grootboek
5. Finansiële state word opgestel
4. Algemene Grootboek se saldo's word opgesom in Proefbalans
Figuur 1.1: Die rekeningkundige proses (Outeur, 2014) Saketransaksies word te boek gestel in verskeie rekeninge deur gebruik te maak van die dubbelinskrywingsmetode. Om te verseker dat die finansiële data van ʼn sakeonderneming georganiseerd en maklik bekombaar is wanneer nodig, het rekenmeesters ʼn stelsel ontwikkel wat die onderskeie transaksies van die onderneming sorteer in verskillende rekords – genoem rekeninge. Sodra die rekeningkundige stelsel van ʼn onderneming ontwikkel en opgestel is, sal die keuse ten opsigte van die tipe rekeninge wat gebruik moet word, bepaal word deur die tipe transaksies van die onderneming (Accountingcoach, 2011. http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/07Xpg01.html). Afhangende van die grootte van ʼn maatskappy en die kompleksiteit van die onderneming se saketransaksies, kan die onderneming ʼn stel rekeninge hê van meer as 30 hê. Die volgende rekeninge word algemeen gebruik:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 19
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
•
Balansstaatrekeninge o
Bates
o
Laste
o
Eienaarsbelang
Inkomstestaatrekeninge (ook genoem Nominale rekeninge) o
Inkomstes
o
Uitgawes
o
Winste
o
Verliese
(Averkamp, 2011. http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/financialaccounting.html) Daar is bepaalde reëls in rekeningkunde betreffende die hantering van verskillende rekeninge waarna ook verwys word as die rekeningkundige vergelyking en sal later weer bespreek word. Hierdie reëls is soos volg:
Figuur 1.2: Rekeningkundige reëls (Departement van Basiese Onderwys, 2012. http://www.education.gov.za/LinkClick.aspx?fileticket=ProQ%2FBHZcmE%3D&tabid=793&mid=2248)
Die klassifikasie van rekeninge as bates, laste, uitgawes of inkomste kan soos volg opgesom word:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 20
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Figuur 1.3: Klassifikasie van rekeninge (Departement van Basiese Onderwys, 2012. http://www.education.gov.za/LinkClick.aspx?fileticket=ProQ%2FBHZcmE%3D&tabid=793&mid=224)
Praktiese oefening 1.1 Kies die omskrywing uit Kolom B wat by die tipe rekening in Kolom A pas.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot FinansiĂŤle Rekeningkunde
Bladsy 21
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Antwoorde:
(Departement van Basiese Onderwys, 2012. http://www.education.gov.za/LinkClick.aspx?fileticket=ProQ%2FBHZcm E%3D&tabid=793&mid=224)
In die toepassing van die dubbelinskrywingsmetode word een rekening gedebiteer, terwyl ʼn ander rekening (kontra-rekening) gekrediteer word, met ander woorde die dubbelinskrywingsmetode affekteer ten minste twee rekeninge – die een been van ʼn transaksie word as ʼn debietinskrywing te boek gestel, en die ander been as ʼn kredietinskrywing, dus: Debiet
=
Links
Krediet
=
Regs
Die volgende rekeninge word verhoog deur die rekening te debiteer: •
Dividende
•
Uitgawes
•
Bates
•
Verlies
Die inskrywing is soos volg: Dt
Kontant (Bate rekening) Debiet
Krediet
Verhoog ʼn bate
Verlaag ʼn bate
Ontvang R
Betaal R
Kt
(Averkamp, 2011. http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/07Xpg02.html)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 22
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die volgende rekeninge word verhoog deur die rekening te krediteer: •
Winste
•
Inkomstes
•
Laste
•
Eienaarsbelang
Die inskrywing lyk soos volg: Dt
Leningsrekening (Laste rekening) Debiet
Kt
Krediet
Verlaag ʼn las
Verhoog ʼn las
Terugbetaling van lening
Meer geld word geleen
(Averkamp, 2011. http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/07Xpg02.html)
ʼn Bate rekening sal, byvoorbeeld, verhoog word deur die rekening te debiteer, en om die rekening te verminder sal die bate rekening gekrediteer word. Wanneer daar na die T-rekening gekyk word, sal daar vir elke rekeningklassifikasie in die algemene grootboek die volgende debiet- of kredietinskrywings in die rekening wees.
Tabel 1.1: Debiete / Krediete Rekeningklassifikasie
Normale saldo
Bates
Debiet
Kontra bate
Krediet
Laste
Krediet
Kontra laste
Debiet
Eienaarsbelang
Krediet
Dividende
Debiet
Inkomste
Krediet
Uitgawes
Debiet
Winste
Krediet
Verliese
Debiet
(Averkamp, 2011. http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/07Xpg03.html)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 23
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Wanneer ‘n bepaalde transaksie plaasvind, kan die volgende stappe gevolg word om die transaksie korrek te boek te stel in die algemene grootboek: •
Stap 1: Lees die transaksie noukeurig deur. Vra jouself vrae, soos of dit ‘n kontantof ‘n krediettransaksie is en of daar kontant ontvang of betaal is.
•
Stap 2: Bepaal watter twee rekeninge word beïnvloed deur die transaksie (onthou die dubbelinskrywingsmetode). Die transaksie se inligting sal jou lei om hierdie twee rekeninge te identifiseer. Fokus op wat betaal of ontvang / gekoop of verkoop word, asook die vorm wat die betaling / ontvangste aanneem (kontant of krediet).
•
Stap 3: Klassifiseer elke rekening as ‘n bate, las, inkomste, uitgawe of kapitaal (eienaarsbelang) item.
•
Stap 4: Bepaal of die bepaalde rekening (bate/las/inkomste/uitgawe/kapitaal) vermeerder of verminder (verwys na figuur 1.2 se plus- en minustekens).
•
Stap 5: Onthou die dubbelinskrywingsmetode. Indien die eerste rekening (byvoorbeeld, bank) gedebiteer word, sal die ander toepaslike rekening (kontrarekening) gekrediteer word.
Die onderstaande diagram is ʼn kort opsomming van wanneer ʼn rekening gedebiteer moet word, en wanneer ʼn rekening gekrediteer moet word. Let veral op die plus- en minustekens.
Figuur 1.4 Debitering en kreditering van rekeninge (Outeur, 2014) Sodra jy die basiese beginsels van die algemene grootboek verstaan, kan dit toegepas word in die vorm van die rekeningkundige vergelyking.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 24
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die rekeningkundige vergelyking gee ‘n aanduiding van die finansiële posisie van die onderneming in terme van wat die onderneming besit en wie belange in hierdie bates het. Die rekeningkundige vergelyking word dus gebaseer op die volgende wiskundige vergelyking: Bates = Eienaarsbelang + Laste Om die rekeningkundige vergelyking te bepaal, kan ‘n tabel opgetrek en voltooi word. Hierdie tabel bestaan uit drie kolomme, naamlik Bates, Eienaarsbelang en Laste, asook twee kolomme om aan te dui watter rekeninge betrokke is. Die tabel lyk soos volg: Tabel 1.2: Die rekeningkundige vergelyking
Nr
Rekening
Rekening
gedebiteer
gekrediteer
Bates Dt
Eienaarsbelang Kt
Dt
Kt
Laste Dt
Kt
Tabel 1:3: Waarvoor word elke kolom gebruik? Nr
Die kolom is vir die datum of nommer van die transaksie, byvoorbeeld, 2 vir die tweede dag van die maand of vir die tweede transaksie van die maand.
Rekening
Hier word die rekening ingeskryf wat ‘n inskrywing in die debietkant het,
gedebiteer
byvoorbeeld, Bank.
Rekening
Hier sal die kontra-rekening ingevul word, wat vanselfsprekend die
gekrediteer
kredietkantinskrywing het, byvoorbeeld, Huurinkomste.
Bates
Indien die bate vermeerder, sal die inskrywing van die bedrag in die debietkolom wees. Indien die bate verminder sal die inskrywing van die bedrag in die kredietkolom wees.
Eienaarsbelang Indien die eienaarsbelang verminder (‘n uitgawe is betaal), sal die inskrywing van die bedrag in die debietkolom wees. Indien eienaarsbelang vermeerder (inkomste is ontvang) sal die inskrywing van die bedrag in die kredietkolom wees. Laste
Indien die las verlaag (dus is die skuldverpligting minder as gevolg van
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 25
FAC105 Finansiële Rekeningkunde die vereffening daarvan) sal die inskrywing van die bedrag in die debietkolom wees. Indien die las verhoog (dus word die skuldverpligting meer) sal die inskrywing van die bedrag in die kredietkolom wees. Om hierdie tabel te voltooi is dit noodsaaklik om die beginsels van die algemene grootboek te verstaan (verwys weer na die 5 stappe hierbo). Dit is selfs nuttig om die twee grootboekrekeninge vir elke transaksie op te trek. Dit sal die invul van die kolomme vergemaklik. Die rekeningkundige vergelyking moet deurgaans balanseer. Maak dus seker, na elke transaksie, dat Bates = Eienaarsbelang + Laste. Maak gebruik van plus (+) en minus (-) tekens vooraan elke bedrag wat jy invul om duidelik aan te toon hoe die bedrag die rekeningkundige vergelyking beïnvloed (byvoorbeeld, + R500). Aan die einde van die tabel kan die kolomme ook opgetel word om seker te maak die vergelyking balanseer. Bestudeer die onderstaande voorbeeld.
Voorbeeld 1.1 Die volgende transaksies van ICT Handelaars het plaasgevind in Maart 2014. Elke transaksie se uitwerking op die rekeningkundige vergelyking word aangedui. Transaksie 1: 5 Maart: Koop rekenaars en lessenaars ter waarde van R 50 000 van EPSOM handelaars en betaal per tjek. (ONTHOU: Wanneer ‘n transaksie per tjek betaal word, word sodanige betaling as kontant beskou.) Die grootboekrekeninge sal soos volg wees (volg die 5 stappe):
Dt
+
Bank (BATE) 5 Mrt Toerusting
Dt
+
5 Mrt Bank
Toerusting (BATE)
-
Kt
50 000
-
Kt
50 000
Nou het ons al die nodige inligting om die kolomme van die rekeningkundige vergelyking te voltooi:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 26
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Nr
5
Rekening
Rekening
gedebiteer
gekrediteer
Toerusting
Bank
Bates
Eienaarsbelang
Dt
Kt
+50 000
-50 000
Dt
Kt
Laste Dt
Kt
Die invloed van die transaksie word ook aangedui deur die plus- en minustekens vooraan die bedrag (+50 000 en -50 000). Hierdie gee ‘n aanduiding of die bates vermeerder of verminder het. Ons sien dus uit die voorbeeld dat ons een bate vir ‘n ander verruil het (Kontant vir Toerusting). Hierdie transaksie het geen invloed op die Eienaarsbelang en Laste gehad nie. Maak seker of die rekeningkundige vergelyking balanseer: Bates van +R50 000 en R50 000 balanseer mekaar uit (R0). Dus Bates van R0 = Eienaarsbelang van R0 + Laste van R0. Transaksie 2: 19 Maart: Koop skryfbehoeftes ter waarde van R300 van Sol Handelaars en betaal per tjek. Die grootboekrekeninge sal soos volg wees: Dt
+
Bank (BATE)
-
19 Mrt Skryfbehoeftes
Dt
-
19 Mrt Bank
Skryfbehoeftes (EIENAARSBELANG) +
Kt 300
Kt
300
Onthou dat skryfbehoeftes ‘n uitgawe is wat eienaarsbelang verminder. Die rekeningkundige vergelykingstabel sal dan soos volg voltooi word:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 27
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Nr
Rekening
Rekening
gedebiteer
gekrediteer
Bates Dt
19
Skryfbehoeftes
Bank
Kt -300
Eienaarsbelang Dt
Kt
Laste Dt
Kt
-300
Hier kan ons nou sien dat Bates verminder met R300 aangesien kontant spandeer is. Die eienaarsbelang word ook as ‘n -300 aangedui omdat dit ‘n uitgawe was wat eienaarsbelang verminder. Maak seker of die rekeningkundige vergelyking balanseer: Bates van -R300 = Eienaarsbelang van -R300 + Laste van R0. Transaksie 3: 20 Maart: Ontvang R2500 van CR Zwarts vir die verhuring van kantore. Die grootboekrekeninge sal soos volg wees: Dt 20Mrt
Dt
+
Bank (BATE)
-
Kt
Huurinkomste 2500
-
Huurinkomste (EIENAARSBELANG) 20 Mrt Bank
+
Kt
2500
Die tabel sal dan soos volg voltooi word: Nr
Rekening
Rekening
gedebiteer
gekrediteer
Bates Dt
20
Bank
Eienaarsbelang Kt
Huurinkomste +2500
Dt
Kt
Laste Dt
Kt
+2500
In hierdie geval het die Bates vermeerder met R2500 aangesien geld ontvang is. Die Eienaarsbelang het ook vermeerder aangesien dit ‘n inkomste was. Weereens, maak seker of die rekeningkundige vergelyking in balans is: Bates van +R2 500 = Eienaarsbelang van +R2 500 + Laste van R0.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 28
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die rekeningkundige vergelyking is bloot ‘n hulpmiddel om die inskrywings van die algemene grootboek te vergemaklik en die uitwerking van ‘n transaksie duidelik te verstaan. Die werklike teboekstelling van ‘n saketransaksie vind plaas in joernale wat dan oorgeboek word na die algemene grootboek. Die proses vir die teboekstelling van saketransaksies kan hoofsaaklik in die volgende twee stappe opgedeel word: Joernaalinskrywings Saketransaksies wat ʼn effek het op die finansiële posisie van ʼn maatskappy word eerstens te boek gestel in die kontantontvangstejoernaal (KOJ), kontantbetalingsjoernaal (KBJ) of die algemene joernaal (AJ), deur middel van joernaalinskrywings. Daar sal slegs gefokus word op kontanttransaksies en die brondokumente vir kontanttransaksies is soos volg: Tjek
Bewys van betalings aangegaan
Kwitansie en kasregisterrol Bewys van geld ontvang Die inligting wat op die brondokument verskaf word, word dan gebruik om die joernale te voltooi. Dit is belangrik om te weet dat daar ‘n joernaal is vir elke soort transaksie wat plaasvind. In hierdie studiehandleiding gaan ons net op die kontantjoernale fokus. Twee belangrike aspekte bepaal in watter joernaal die transaksie behoort: 1) Is dit ‘n kontanttransaksie? Indien “Ja”; 2) betaal of ontvang die onderneming kontant? •
Kontantontvangstejoernaal (KOJ) Die Kontantontvangstejoernaal word gebruik om ‘n opsomming te maak van alle transaksies waar kontant ontvang word. Kontant kan ontvang word vir verskeie redes insluitende huurinkomste, verkoop van voorraad of die lewering van ‘n diens. Hierdie joernaal word maandeliks opgestel en oorgeboek na die toepaslike algemene grootboekrekeninge aan die einde van die maand. Die joernaal lyk soos volg:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 29
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Kontantontvangstejoernaal van Piet Pompies Winkels vir Maart 2014
Diverse rekeninge Dok nr
Dag
Besonderhede
Ontleding van ontvangste
Bank
Verkope
KR R
1
Verkope
KR R
4
P Pompies
124
20
J Nel
2 000
2 000
125
23
T Koen
3 000
3 000
1 000
1 000
1 000
Debiteure kontrole Bedrag
Besonderhede
800
20 000
20 000
Kapitaal
3 000
Huurinkomste
2 000
26 000
•
Koste van Verkope
1 000
800
2 000
23 000
Kontantbetalingsjoernaal (KBJ) Hierdie joernaal word gebruik om ‘n opsomming te maak van alle transaksies waar kontant betaal word. Dit is soortgelyk aan die Kontantontvangstejoernaal, maar hier is vanselfsprekend nie ‘n Ontleding-van-ontvangste-kolom nie. Die kolomme lyk soos volg: Kontantbetalingsjoernaal van Piet Pompies Winkels vir Maart 2014 Diverse rekening Naam van begunsdigde
Dok
Dag
234
1
235
3
Kontant
236
5
Pennie Winkels
237
23
238
30
Bundu Handelaars
Lappies Handelaars JJ Eiendomme
Fol
Bank
Handelsvoorraad
2 500
Lone
Skryfbehoeftes
3 400
20 000
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
160
10 000
160
36 060
Besonderhede
2 500
10 000
3 400
Bedrag
20 000
5 900
10 000
Huuruitgawe
20 160
Bladsy 30
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Algemene joernaal Indien ‘n transaksie van so aard is dat dit nie ‘n kontantontvangste, kontantbetaling, kredietverkope, kredietaankope of terugsending van handelsvoorraad is nie, sal dit in die algemene joernaal geskryf word. ʼn Voorbeeld is die aankoop van voertuie of meubels (wat nie geklassifiseer word as handelsvoorraad nie) op krediet wat in die algemene joernaal geskryf word.
Figuur 1.5: Algemene joernaal (Accounting Learning Resources, 2011. http://www.bookkeeping-financial-accountingresources.com/sample-general-ledger-journal-entry.html) Algemene grootboek Hierdie joernaalinskrywings word dan oorgeboek na die algemene grootboek na die afsonderlike rekeninge wat deur die betrokke transaksie beïnvloed word. Slegs die totale van die kolomme aan die einde van die maand in die KOJ en KBJ word oorgeboek, behalwe vir diverse rekeninge waar elke transaksie individueel oorgeboek word. Daar word gebruik gemaak van T-rekeninge om die uitwerking van ‘n transaksie te illustreer in ooreenstemming met die dubbelinskrywingsmetode (dus affekteer een transaksie, twee van hierdie T-rekeninge). Die T-vormige rekening het ʼn debiet (linkerkant) en ʼn krediet (regterkant). ‘n T-vormige rekening het ‘n standaard formaat met die volgende inligting daarin vervat: •
Naam van die rekening (titel)
•
Datum van die transaksie
•
Besonderhede van die transaksie (kontra-rekening geaffekteer)
•
Folio (joernaal waarin transaksie oorspronklik te boek gestel is)
•
Bedrag
•
Openingsaldo en eindsaldo.
Die formaat van ‘n rekening lyk soos volg:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 31
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Dt
TITEL
Datum Besonderhede
Kt
Fol Bedrag Datum Besonderhede
Fol Bedrag
Voorbeeld 1.2 Bestudeer die volgende saketransaksie van ABC Bpk. ABC Bpk. se hoofbesigheid, met ander woorde sy hoofbron van inkomste, is die aflewering van pakkies. Namate die onderneming uitgebrei het, was die bestuur van ABC Bpk. verplig om nuwe kliënte weg te wys, omdat daar nie genoegsame voertuie beskikbaar was om die bykomende kliënte behulpsaam te wees nie. Die bestuur van ABC Bpk. besluit om ʼn nuwe afleweringsvoertuig aan te koop ten einde die nuwe kliënte te akkommodeer. ABC Bpk. koop op 1 Junie 2014 ʼn enkelkajuitbakkie ter waarde van R180 000 op krediet aan by GMW Motors. Die teboekstelling van hierdie transaksie volgens die dubbelinskrywingsmetode sal soos volg daaruit sien: Dt Datum
GMW Motors (Krediteure kontrole) [Las] Besonderhede
Fol
Dt Datum 2014 1 Jun
Bedrag
Datum 2014 1 Jun
Besonderhede Voertuie
Kt Fol AJ
Voertuie [Bate] Besonderhede GMW Motors (krediteure)
Fol AJ
Bedrag 180 000
Datum
Bedrag 180 000
Kt Besonderhede
Fol
Bedrag
Die verskaffer (handelskrediteur) se rekening word gekrediteer (moet meer gemaak word), want die afleweringsvoertuig is op krediet aangekoop. Die voertuie (baterekening) se rekening moet gedebiteer (meer gemaak word), want daar is ʼn nuwe bate aangekoop LET WEL: Dit is nie altyd die geval dat beide rekeninge meer gemaak moet word nie. Dit kan gebeur dat een rekening meer gemaak moet word, terwyl die ander een minder gemaak moet word, soos in die geval waar ʼn onderneming sy telefoonuitgawe betaal. In hierdie geval sal die onderneming se telefoonrekening (uitgawerekening) meer gemaak word, terwyl die bankrekening (baterekening) minder gemaak word.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 32
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die algemene grootboek is egter nie altyd so eenvoudig met slegs een transaksie ingevul nie. Die tipiese algemene grootboek T-rekening het ‘n openingsaldo aan die begin van die maand wat oorgedra is vanaf die vorige maand. Aan die einde van die maand moet die Trekening weer gebalanseer en afgesluit word met die eindsaldo wat oorgedra sal word na die volgende maand. Die openingsaldo word verskaf in die proefbalans. In Studie-eenhede 2 en 3 sal die algemene grootboek en die proefbalans verder behandel word.
(http://clockworkaccounting.com/definition-of-financial-accounting/) Vir inligting in die finansiële state van ʼn maatskappy om kredietwaardig, maklik verstaanbaar en vergelykbaar te wees met die state van ander maatskappye in dieselfde industrie, is daar ʼn sekere stel reëls en regulasies wat gevolg moet word om te verseker dat die inligting kredietwaardig is en voldoen aan die inligtingsvereistes van die gebruikers van hierdie state. Hierdie reëls en regulasies staan bekend as Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP). (Averkamp, 2011. http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/financialaccounting.html) Praktiese oefening 1.2 Kyk na die volgende items. Om die volgende rekeninge te verhoog, sal die rekeninge gedebiteer / gekrediteer moet word? a.
Rekeninge betaalbaar (Handelskrediteure)
Debiet
Krediet
b.
Kontant (Kasboek)
Debiet
Krediet
c.
Eiendom, aanleg & toerusting
Debiet
Krediet
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 33
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
d.
Voorraad
Debiet
Krediet
e.
Rekeninge ontvangbaar (Handelsdebiteure)
Debiet
Krediet
Terugvoer: a) Rekeninge betaalbaar (Handelskrediteure) word geklassifiseer as ʼn las, en om ʼn las se saldo te verhoog, sal dit gekrediteer moet word. b) Kontant (kasboek) word geklassifiseer as ʼn bate, en om ʼn bate se saldo te verhoog, sal dit gedebiteer moet word. c) Eiendom, aanleg en toerusting word geklassifiseer as ʼn bate, en om ʼn bate te verhoog, sal dit gedebiteer moet word. d) Rekeninge ontvangbaar (Handelsdebiteure) word geklassifiseer as ʼn bate, en om ʼn bate se saldo te verhoog, sal dit gedebiteer moet word. 1.6
Beginsels van toepassing in die opstel van basiese finansiële state
Die beginsels wat toegepas moet word in die opstel van finansiële state, kan opgedeel word in die volgende twee kategorieë: •
Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP)
•
Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (International Financial Reporting Standards – IFRS)
1.6.1
Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP)
Hierdie beginsels beperk die direkteure en lede van maatskappye en beslote korporasies om ʼn onrealistiese “prentjie” voor te hou ten opsigte van die sakeonderneming se finansiële stand van sake deur die toepassing van “Kreatiewe Rekeningkunde”. Die ouditeur wat die finansiële state optrek, moet sertifiseer dat AARP toegepas is met die saamstel van die state. Indien nie, kan hierdie state nie as kredietwaardig aanvaar word deur beleggers, krediteure en ander belanghebbende partye van die maatskappy nie (BusinessDictionary, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/generally-accepted-accountingprinciples-GAAP.html). Rekenmeesters en ouditeure gebruik dus AARP in die teboekstelling en verslagdoening van finansiële data. Die beginsels van AARP sluit die volgende in:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 34
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die ekonomiese entiteit aanname Die ekonomiese entiteit aanname behels dat die finansiële rekords wat in stand gehou word vir elke entiteit afsonderlik van mekaar gehou moet word. Die finansiële rekords van ʼn maatskappy en sy direkteure of lede moet dus afsonderlik van die maatskappy se rekords gehou word, met ander woorde die finansiële state van ʼn maatskappy mag nie die bates van sy direkteur insluit nie. Ekonomiese entiteite sluit in sakeondernemings, skole, kerke, ens. Alhoewel die finansiële state van sommige sakeondernemings gekombineer moet word (groepstate) vir verslagdoeningsdoeleindes, is dit noodsaaklik vir elke entiteit om ook ʼn afsonderlike stel finansiële state te hê. Die motorvoertuie van die direkteure mag, byvoorbeeld, nie in die finansiële state van die onderneming as deel van die bates getoon word nie. Die finansiële data van die maatskappy en die finansiële data van die lede/direkteure moet dus afsonderlik gehou word. Geldeenheidaanname ʼn Ekonomiese entiteit se rekeningkundige rekords sluit slegs kwantifiseerbare transaksies in. Sekere gebeurtenisse wat wel die onderneming raak, byvoorbeeld, die aanstelling van ʼn nuwe direkteur, is nie maklik om in ʼn geldeenheid uit te druk nie en verskyn daarom nie in die finansiële rekords van die onderneming nie. Die gebeurtenis sal egter wel in die verslag van direkteure verskyn wat die finansiële state voorafgaan, maar dit word nie fisies in die finansiële state getoon nie. Beginsel van volledige openbaarmaking Ten einde gebruikers in staat te stel om sinvolle besluite te neem, moet alle relevante inligting ten volle geopenbaar word. Indien wesenlike transaksies weggelaat word uit die finansiële state van ʼn maatskappy vir ʼn betrokke finansiële jaar, kan dit ʼn negatiewe uitwerking hê op die finansiële status van die maatskappy. Dit kan daartoe lei dat die gebruikers van hierdie state (byvoorbeeld, beleggers) oningeligte besluite neem. Die aantekeninge tot die finansiële state is aanvullend tot die bedrae wat in die finansiële state geopenbaar word. In hierdie aantekeninge word openbaar watter beginsels en standaarde toegepas is in die te boek stelling en verslagdoening van die onderneming se saketransaksies.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 35
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Tydperkaanname Wanneer ʼn maatskappy verslag doen ten opsigte van sy sakebedrywighede, word dit gedoen oor die finansiële data van daardie maatskappy vir ʼn bepaalde tydperk, wat gewoonlik ʼn jaar is. Daar word na hierdie tydperke verwys as finansiële jaareindes. Sodra die finansiële jaar van ʼn maatskappy vasgestel is, kan die rekenmeester/ouditeur AARP gebruik om verslag te doen oor die transaksies van die maatskappy vir die bepaalde periode. Die finansiële stand van ʼn maatskappy word gewoonlik bepaal deur na die staat van finansiële posisie te kyk. Die staat van finansiële posisie bestaan uit bates en laste. Bates moet gedepresieer word, en dit kan op ʼn maandelikse of jaarlikse basis gebeur. Dit gebeur dikwels in die praktyk dat ʼn maatskappy nie op ʼn maandelikse basis die depresiasie bereken nie, en dan slegs aan die einde van die finansiële jaar die depresiasie in berekening bring. Indien ʼn masjien dus aangekoop word met ʼn verwagte lewensduur van vyf jaar, word hierdie bate oor ʼn tydperk van vyf jaar gedepresieer, met ander woorde die waarde van die bate word elke jaar verminder met x-bedrag oor sy verwagte lewensduur. Toevallingsgrondslagbeginsel In die meeste gevalle vereis AARP die toepassing van die toevallingsgrondslagbeginsel eerder as die kontantbasis. Die toevallingsgrondslagbeginsel voldoen aan die inkomste erkenningsgrondslag, die paringsbeginsel en kostebeginsel. Die toevallingsgrondslagbeginsel bepaal dat transaksies te boek gestel word wanneer dit plaasgevind het en nie wanneer die kontant ontvang of betaal word nie. ʼn Onderneming pas dus die toevallingsgrondslagbeginsel toe indien die onderneming ʼn transaksie te boek stel sodra die diens of goedere gelewer is en die faktuur uitgemaak is, selfs al is die gelde nog uitstaande. Inkomste erkenningsgrondslag Inkomste erkenningsgrondslag dui daarop dat die inkomste te boek gestel word, of erken word wanneer die produk of diens gelewer word, en nie wanneer die kontant werklik ontvang word nie. Inkomste erkenningsgrondslag dui daarop dat die inkomste te boek gestel word, of erken word wanneer die produk of diens gelewer word, en nie wanneer die kontant werklik ontvang word nie, dus die toevallingsgrondslagbeginsel. Met ander woorde, indien ʼn onderneming die goedere afgelewer het in Junie, maar betaling eers in Julie ontvang word, sal hierdie transaksie in Junie te boek gestel word. Inkomste
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 36
FAC105 Finansiële Rekeningkunde word erken wanneer die produk of diens gelewer is en nie wanneer kontant werklik ontvang word nie. Let daarop dat die toevallingsgrondslagbeginsel ook van toepassing is op uitgawes. Uitgawes word erken en teboekgestel wanneer die transaksie aangegaan is, en nie wanneer die uitgawe fisies betaal word nie. Paringsbeginsel Die paringsbeginsel dui daarop dat die bedryfskostes wat aangegaan word in dieselfde rekeningkundige periode te boek gestel moet word as die inkomste wat verband hou met die kostes, met ander woorde die inkomste wat ontstaan het as gevolg van die kostes wat aangegaan is, moet in dieselfde tyd aangeteken word. Voorbeeld: Indien ABC Bpk. 50 stoele in Junie afgelewer het, sal die volgende gebeur. Hierdie stoele “verander” van voorraad (bate) na uitgawe (koste van verkope) sodra die inkomste erken word, sodat die wins wat gemaak is op hierdie verkoopstransaksie vasgestel kan word vir die maand van Junie. Die kostebeginsel Die kostebeginsel dui daarop dat bates getoon moet word teen kosprys. Dit beteken dat die bate in die finansiële state getoon moet word teen kosprys, met ander woorde die koste wat aangegaan is in die aankoop van hierdie bate. Die waarde van die bate word dan gedepresieer (minder gemaak) deur waardevermindering (depresiasie) af te skryf teen ʼn vasgestelde koers, of oor sy verwagte lewensduur. Die lopendesaakgrondslag Die finansiële state van ʼn maatskappy word opgestel met die veronderstelling dat die onderneming steeds in die afsienbare toekoms sal bly voortbestaan. Hierdie beginsel gee aanleiding tot die klassifikasie van bates en laste as korttermyn- en langtermynbates/laste. Byvoorbeeld, langtermynbates word na verwagting vir langer as een jaar gehou voordat dit verkoop word, terwyl langtermynlaste nie verskuldig is binne die volgende jaar nie. Die verpligting hoef dus nie binne een jaar afbetaal te word nie. Die finansiering van ʼn motor of ʼn huis kan geklassifiseer word as ʼn langtermynverpligting. Relevantheid, betroubaarheid en konsekwentheid Vir finansiële inligting om bruikbaar te wees, moet die inligting relevant en betroubaar wees en op ʼn konsekwente (ooreenstemmende) wyse voorberei word. Relevante inligting help die belanghebbende partye om die maatskappy se vorige prestasies te verstaan; gee ʼn aanduiding van die onderneming se huidige finansiële stand, asook wat Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 37
FAC105 Finansiële Rekeningkunde die toekomstige verwagtinge van die onderneming is, sodat daar ingeligte besluite geneem kan word. Betroubare inligting kan geverifieer word, en is objektief. Konsekwente inligting word verkry deur die toepassing van dieselfde beginsels en standaarde in die teboekstelling van finansiële data elke jaar. Waardevolle vergelykings kan gedoen word tussen verskillende periodes, asook tussen verskillende ondernemings in dieselfde industrie. Beginsel van konserwatisme Wanneer ʼn rekenmeester skattings moet doen in die voorbereiding van finansiële state, moet die hy/sy die beginsel van konserwatisme toepas. Voorbeelde waar ʼn rekenmeester sy eie oordeel moet gebruik, sal wees die bedrag van handelsdebiteure wat vir ʼn betrokke jaar as oninbaar afgeskryf moet word OF die vasstelling van die aantal jare wat die masjinerie in ʼn fabriek produktief sal wees. Wesenlikheidsbeginsel Die wesenlikheidsbeginsel dui daarop dat die vereistes van enige rekeningkundige beginsel geïgnoreer kan word, indien die openbaarmaking van die betrokke inligting nie ʼn wesenlike uitwerking sal hê op die besluitneming van die gebruikers van hierdie inligting nie. ʼn Paar duisend rand is heel moontlik nie wesenlik vir ʼn groot genoteerde maatskappy nie, maar vir ʼn klein familiesakeonderneming sal dieselfde bedrag wel wesenlik wees. Dit is die rede waarom wesenlikheidsyfers vooraf vasgestel moet word, wanneer daar ʼn oudit op ʼn maatskappy gedoen word. Volgens hierdie wesenlikheidsyfer word vasgestel watter uitgawes in die staat van omvattende inkomste geoudit moet word. Dit is dus noodsaaklik dat inligting wat wesenlik is vir ʼn onderneming, nie weggelaat kan word uit die finansiële state nie, aangesien dit daartoe kan lei dat die gebruikers van hierdie state oningeligte besluite mag neem. (Cliffsnotes, 2011. http://www.cliffsnotes.com/study_guide/Generally-Accepted-AccountingPrinciples.topicArticleId-21081,articleId-21005.html) 1.6.2
Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS)
IFRS is ʼn stel rekeningkundige standaarde wat deur ʼn onafhanklike, nie-winsgewende organisasie ontwikkel is. Hierdie organisasie staan bekend as die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (International Accounting Standards Board – IASB).
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 38
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die doelwit van IFRS is om ʼn globale raamwerk te verskaf aan maatskappye, ten opsigte van die wyse waarop ʼn maatskappy se finansiële data te boek gestel word en geopenbaar moet word. Die IFRS word meer volledig in Studie-eenheid 4 en 5 behandel. 1.7
Die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state
Die finansiële state van ʼn maatskappy word hoofsaaklik gebruik om die finansiële stand van die onderneming aan te dui. Finansiële state en verslae moet voldoen aan spesifieke kwalitatiewe eienskappe, wat aangespreek word in die IFRS standaarde. Hierdie eienskappe sluit in: •
Verstaanbaarheid Die finansiële state van ʼn maatskappy moet verstaanbaar wees vir iemand met ʼn redelike kennis van rekeningkunde. Alhoewel die finansiële state van ʼn maatskappy baie ingewikkeld kan wees, moet die gebruikers daarvan tog daartoe in staat wees om inligting wat in hierdie state openbaar word, te verstaan al beskik hulle slegs oor basiese rekeningkundige kennis. Dit is van toepassing op die formaat/uiteensetting van die state, die terme wat daarin gebruik word, asook die beleid, metodes en aannames wat gebruik word in die voorbereiding van hierdie state.
•
Relevantheid Die finansiële state van ʼn maatskappy word hoofsaaklik deur die gebruikers daarvan aangewend om ekonomiese besluite te neem. As gevolg hiervan moet die inligting wat in die finansiële state vervat is, relevant wees met betrekking tot die besluite wat deur die gebruikers daarvan geneem moet word.
•
Betroubaarheid Die finansiële state van ʼn maatskappy moet ʼn redelike weergawe wees van die maatskappy se finansiële stand vir ʼn bepaalde finansiële periode. Die inligting in die finansiële state mag nie misleidend wees nie, aangesien dit kan aanleiding gee tot verkeerde besluite.
•
Vergelykbaarheid Die finansiële state van ʼn maatskappy moet maklik vergelykbaar wees met die finansiële state van ʼn ander maatskappy in dieselfde industrie. Vergelykbaarheid word direk beïnvloed deur konsekwentheid en die openbaarmaking van finansiële inligting van ʼn maatskappy.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 39
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Met ander woorde, indien twee sakeondernemings in dieselfde industrie gebruik maak van verskillende beginsels en openbaarmakingsbeginsels, kan dit moeilik wees om die finansiële data wat in hierdie state vervat is, te vergelyk. (D. Victor, 2010. http://www.helium.com/items/1758567-qualitative-characteristics-offinancial-statements?page=2) Grafies kan dit soos volg voorgestel word:
1. Verstaanbaarheid
4. Vergelykbaarheid
Kwalitatiewe eienskappe
2. Relevantheid
3. Betroubaarheid
Figuur 1.6: Die kwalitatiewe eienskappe waaraan finansiële state moet voldoen (Outeur, 2011) Finansiële verslagdoening se hoofdoelwit is om aan ʼn wye verskeidenheid van inligtingsbehoeftes te voldoen. Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state dra by tot die sinvolheid, met ander woorde die doeltreffendheid van finansiële state.
(http://www.mbs.sd23.bc.ca/Business-Planning/09755402-00802CC4.0/AccountingPic.jpg)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 40
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 1.8
Basiese rekonsiliasies
Dit is belangrik vir sakeondernemings om te verseker dat die finansiële inligting wat in die finansiële state weergegee word akkuraat, volledig en konsekwent is. Die vraag is egter watter prosedures of metodes kan ʼn onderneming implementeer om te verseker dat die finansiële inligting aan die bogenoemde vereistes voldoen. Daar is verskeie metodes en beginsels wat deur ʼn sakeonderneming geïmplementeer kan word om bogenoemde te verseker. Een belangrike metode is rekonsiliasies. Rekonsiliasies is belangrik vir die suksesvolle bestuur van ʼn sakeonderneming om die volgende redes: •
Die uitvoer van basiese rekonsiliasies help om te verseker dat gelde nie gesteel word uit die sakeonderneming nie.
•
Rekonsiliasies help om moontlike rekeningkundige foute te identifiseer en reg te stel. Rekeningkundige foute kan, byvoorbeeld, wees dat alle verkope nie volledig en akkuraat te boek gestel is nie.
•
Rekonsiliasies identifiseer banktransaksies wat nie te boek gestel is nie of moontlike bankfoute. (Simple Studies, 2011. http://simplestudies.com/bank-account-reconciliation.html)
Daar is verskeie rekonsiliasies wat in ʼn sakeonderneming uitgevoer kan word. Van die belangrikste rekonsiliasies wat op ʼn gereelde basis uitgevoer moet word, sluit in: •
Bankrekonsiliasies
•
Krediteure rekonsiliasies
•
Debiteure rekonsiliasies
•
Leningsrekeninge rekonsiliasies (hierdie is veral belangrik in die geval van inter groeplenings en transaksies)
•
BTW-rekonsiliasies
Bankrekonsiliasie is waarskynlik die belangrikste rekonsiliasie wat gedoen moet word en word vervolgens in meer besonderhede bespreek. 1.8.1
Bankrekonsiliasies
Bankrekonsiliasie is die proses waarin transaksies in die rekeningkundige rekords van ʼn sakeonderneming vergelyk word met die transaksies wat voorkom op die bankstate van ʼn sakeonderneming vir ʼn sekere periode. Aan die einde van die spesifieke periode (gewoonlik aan die einde van elke maand), behoort die saldo volgens die rekeningkundige rekords van
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 41
FAC105 Finansiële Rekeningkunde die sakeonderneming ooreen te stem met die saldo volgens die bankstaat (Accounting Issue, 2011. http://www.accountingissue.info/bank-reconciliation.html). ʼn Bankrekonsiliasie is die wyse waarop bevestig word dat die saldo van die kasboek (of die kontantontvangste- en kontantbetalingsjoernaal) in die rekeningkundige rekords van die sakeonderneming ooreenstem met die ooreenstemmende bankstaat vir dieselfde periode. Die bankrekonsiliasieproses Eerstens is dit belangrik om kennis te neem dat ‘n gunstige (positiewe) banksaldo in die algemene grootboek aangedui word as ‘n debiet, maar op die bankstaat vanaf die bank word ‘n gunstige saldo aangedui as ‘n krediet. Die teenoorgestelde is waar vir ‘n ongunstige banksaldo. Die bankrekonsiliasieproses kan in die volgende stappe saamgevat word: •
Stap een: Identifiseer en bereken die verskille tussen die saldo van die bankstaat en die saldo van die kasboek (of die kontantontvangste- en kontantbetalingsjoernaal) in die rekeningkundige rekords van die onderneming vir ʼn gegewe tydperk.
•
Stap twee: Vergelyk die kasboek (of die kontantontvangste- en kontantbetalingsjoernaal) en bankstaat met mekaar. Identifiseer verskille waar transaksies wat op die bankstaat voorkom, nie in die kasboek (of die kontantontvangste- en kontantbetalingsjoernaal) voorkom nie. Hierdie items verteenwoordig inligtingsverskille. Hierdie verskille word reggestel deurdat die kasboek (of die kontantontvangste- en kontantbetalingsjoernaal) aangepas word. Dit word gewoonlik gedoen deur middel van joernaalinskrywings.
•
Stap drie: Die kasboek (of die kontantontvangste- en kontantbetalingsjoernaal) word aangepas deur die inligtingsverskille wat in stap twee geïdentifiseer is, te boek te stel deur middel van joernaalinskrywings.
•
Stap vier: Vergelyk die kasboek (of die kontantontvangste- en kontantbetalingsjoernaal) en bankstaat met mekaar. Identifiseer verskille as gevolg van transaksies wat in die kasboek voorkom, maar wat nog nie op die bankstaat voorkom nie. Hierdie verskille staan bekend as tydelike verskille, dit wil sê betalings wat ontvang of gemaak is, maar nog nie deur die bank uitgeklaar is nie. Hierdie items word ingesluit in die bankrekonsiliasie staat.
(Accounting Learning Resources. 2011. http://www.bookkeeping-financial-accountingresources.com/bank-reconciliation-sample.html)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 42
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Stap een: Identifiseer en bereken die verskille tussen die saldo van die Kasboek en die saldo van die bankstaat Stap twee: Identifiseer inligtingsverskille, met ander woorde transaksies wat op die bankstaat voorkom, maar nie op die Kasboek nie Stap drie: Doen die nodige joernaalinskrywings om die inligtingsverkille te boek te stel Stap vier: Identifiseer tydelike verskille, met ander woorde transaksies wat in die Kasboek voorkom, maar nie op die bankstaat nie
Figuur 1.7: Die Bankrekonsiliasieproses (Outeur, 2011) Daar kan verskeie redes wees waarom die bankrekeningsaldo in die algemene grootboek en die bankstaat nie met mekaar ooreenstem nie. Indien die bankrekonsiliasieproses uitgevoer word, kan die volgende voorstelle gevolg word om enige verskille te rekonsilieer:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot FinansiĂŤle Rekeningkunde
Bladsy 43
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Tabel 1.4: Voorstelle vir die bankrekonsiliasieproses (Departement van Basiese Onderwys, 2012. http://www.education.gov.za/LinkClick.aspx?fileticket=ProQ%2FBHZcmE%3D&tabid=793&mid=2248)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot FinansiĂŤle Rekeningkunde
Bladsy 44
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Voorbeeld 1.3 Die onderstaande is ʼn uittreksel vanuit die finansiële rekords van Slimmer Slimste (Edms.) Bpk. Slimmer Slimste (Edms.) Bpk. Kasboek – Januarie 20x11
Die kasboek van Slimmer Slimste (Edms.) Bpk. toon ʼn gunstige saldo ten bedrae van R234 aan die begin van Januarie 20x11. Alle gelde deur Slimmer Slimste (Edms.) Bpk. ontvang word aangedui aan die linkerkant (som van die ontvangstes = R7319). Alle betalings deur Slimmer Slimste (Edms.) Bpk. word aangedui aan die regterkant (som van die gelde betaal = R5115). Slimmer Slimste (Edms.) Bpk. het steeds ʼn gunstige sluitingsaldo van R2438 (R234 + R7319 – R5115). Slimmer Slimste (Edms.) Bpk. Bankstaat – Januarie 20x11
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 45
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Die bankstaat van Slimmer Slimste (Edms.) Bpk. hierbo toon ʼn duidelike uiteensetting van elke transaksie wat vir die betrokke maand van Januarie 20x11 in die bankrekening plaasgevind het. In die Uitvloeikolom hierbo is al die betalings wat plaasgevind het. Die betalings word aangedui as betalings wat gemaak is deur middel van tjeks. Let daarop dat betalings ook by wyse van elektroniese betalings gemaak kan word. Die Invloeikolom hierbo dui op al die betalings wat deur Slimmer Slimste (Edms.) Bpk. ontvang is vir die maand van Januarie 20x11. Let daarop dat die betalings wat ontvang is, aangedui is as betalings ontvang by wyse van tjeks. Betalings kan ook ontvang word deur middel van direkte deposito’s wat na die bankrekening gemaak word. Die Bankrekonsiliasie Om te rekonsilieer word stap een, twee en drie, soos hierbo bespreek, toegepas: Die eerste stap sal wees om moontlike verskille te identifiseer tussen die kasboek en die bankstaat van Slimmer Slimste (Edms.) Bpk. Watter bedrae verskyn op die bankstaat, maar nie in die kasboek nie, wat dui op Inligtingsverskille. Dit is belangrik om te werk van die bankstaat na die kasboek en nie andersom nie. Dit blyk uit die rekords dat daar ʼn betaling aan British Way ten bedrae van R100 gemaak is, asook ʼn betaling vanaf BC Way ten bedrae van R1000 ontvang is, wat in die bankstaat voorkom, maar nie in die kasboek nie. Die fout het moontlik ontstaan as gevolg van die nalatige boekhouer wat deur Slimmer Slimste (Edms.) Bpk. aangestel is. Die kasboek sal dienooreenkomstig aangepas moet word, om hierdie verskille reg te stel. Die saldo van die kasboek moet met ʼn R1000 verhoog word en met ʼn R100 verminder word. Die aangepaste saldo van die kasboek is nou R3338.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 46
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Die volgende stap (stap vier) sal wees om die tydelike verskille te identifiseer.
Die tydelike verskille, met ander woorde transaksies wat in die kasboek van Slimmer
Studie-eenheid 1: Inleiding tot FinansiĂŤle Rekeningkunde
Bladsy 47
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Slimste (Edms.) Bpk. voorkom, maar wat nog nie deur die bank uitgeklaar is nie, is ʼn ontvangste vanaf Koala ten bedrae van R1566 en twee betalings aan Logypol (R234) en Dizzy (R540). Hierdie transaksies moet by die bankrekonsiliasie ingesluit word.
Die gewysigde kasboeksaldo ten bedrae van R3338 word gebruik as beginpunt. Die betalings wat nog nie deur die bankstaat gereflekteer word nie, met ander woorde die R234 en R540 aan Logypol en Dizzy word bygetel, terwyl die betaling, R1566 ontvang vanaf Koala, word afgetrek. Deur middel van die bankrekonsiliasie stem die saldo in die kasboek nou ooreen met die saldo in die bankstaat. (Accounting Learning Resources, 2011. http://www.bookkeeping-financial-accountingresources.com/bank-reconciliation-sample.html)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 48
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 1.9
Samevatting
Vir die finansiële state van ʼn maatskappy om kredietwaardig te wees en maklik verstaanbaar en vergelykbaar te wees met die state van ander maatskappye in dieselfde industrie; asook aan die inligtingvereistes van die gebruikers van die state te voldoen, is daar ʼn stel reëls en regulasies wat gevolg moet word. Hierdie reëls en regulasies staan bekend as Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) en die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS). Die basiese funksies, noodsaaklikheid en die volgorde van rekeningkundige proses is bespreek. Die rekeningkundige proses begin by die plaasvind van ‘n transaksie waarna hierdie transaksie opgeteken moet word in die kontantjoernale. Sodra die joernale opgestel is, word dit oorgeboek na die toepaslike rekeninge in die algemene grootboek. Die algemene grootboek word gebruik om die proefbalans en die finansiële state op te stel. Na die opstel van die finansiële state kan daar met behulp van finansiële verhoudings ‘n deeglike analise van die finansiële gesondheid van die sakeonderneming uitgevoer word. Die dubbelinskrywingsreël dien as hulpmiddel om die rekeningkundige vergelyking asook die algemene grootboek te verstaan. Elke transaksie sal altyd twee rekeninge in die algemene grootboek affekteer, waarvan die een rekening gedebiteer sal word en die ooreenstemmende rekening gekrediteer sal word. Dit is noodsaaklik om elke rekening te klassifiseer as ‘n bate, las, uitgawe, inkomste of kapitaal item. Sodra saketransaksies, wat ʼn effek het op die finansiële posisie van ʼn onderneming, plaasvind, word dit eerstens te boek gestel in die kontantontvangstejoernaal (KOJ), kontantbetalingsjoernaal (KBJ) of die algemene joernaal (AJ), deur middel van joernaalinskrywings. Hierdie joernale het ‘n bepaalde formaat en moet oorgeboek word na die algemene grootboek aan die einde van die finansiële maand of jaar. Sodra die algemene grootboek opgestel en gesaldeer is aan die einde van die maand, kan die finansiële state opgestel word. Finansiële state kan gedefinieer word as ʼn opsomming van die wyse waarop die kapitaal van ʼn onderneming aangewend is, asook die finansiële stand van die onderneming vir ʼn gegewe finansiële periode. Die basiese finansiële state van ʼn onderbenubg sluit ʼn staat van omvattende inkomste, staat van finansiële posisie, kontantvloeistaat en ʼn staat van verandering in ekwiteit in. Dit is belangrik vir sakeondernemings om te verseker dat die finansiële inligting wat in die finansiële state weergegee word akkuraat, volledig en konsekwent is deur rekonsiliasiesr op ‘n maandelikse basis uit te voe. Die belangrikste van hierdie rekonsiliasies is die
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 49
FAC105 Finansiële Rekeningkunde bankrekonsiliasie waar daar gekontroleer word of daar enige verskille is tussen die banksaldo in die algemene grootboek en die banksaldo op die bankstaat. In die volgende studie-eenheid sal die inkomstes en uitgawes van ‘n sakeonderneming behandel word.
(http://misscpa.com/wp-content/uploads/2011/12/Financial-Accounting.jpg)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 50
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
1.10
Selfevaluering Aktiwiteit 1
Kyk na die onderstaande rekeninge. Dui aan wat sal gebeur indien die rekeninge verminder moet word. Sal die rekening gedebiteer of gekrediteer moet word? a.
Mary Smit, kapitaal
Debiet
Krediet
b.
Krediteure
Debiet
Krediet
c.
Uitgawes
Debiet
Krediet
d.
Vooruitbetaalde uitgawes
Debiet
Krediet
e.
Inkomste vir dienste gelewer
Debiet
Krediet
f.
Eienaarsbelang
Debiet
Krediet
g.
Toerusting
Debiet
Krediet
h.
Motorvoertuie
Debiet
Krediet
Aktiwiteit 2 Indien die onderstaande rekeninge ʼn gunstige (dus positiewe) saldo toon, watter tipe saldo sal elkeen van die onderstaande rekeninge hê? a.
Handelskrediteure
Debiet
Krediet
b.
Kontant
Debiet
Krediet
c.
Eiendom, aanleg & toerusting
Debiet
Krediet
d.
Oortrokke bankrekening
Debiet
Krediet
e.
Handelsdebiteure
Debiet
Krediet
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 51
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
f.
Eienaarsbelang
Debiet
Krediet
g.
Telefoonuitgawe
Debiet
Krediet
h.
Verkope
Debiet
Krediet
i.
Vooruit-ontvange inkomste
Debiet
Krediet
Aktiwiteit 3 Die volgende transaksies van Koedoeskop Handelaars het tydens Maart 2014 plaasgevind. Transaksies vir Maart 2014 1
Ontvang R450 000 van die eienaar, C Eksteen, om haar kapitaal te verhoog. Reik kwitansie 58 uit.
4
Koop 'n kasregister en lessenaar by Nagel winkels, R25 900.
5
Die eienaar neem 'n ondernemingstjek om vir sy dogter se koshuisgelde te betaal, R35 000. Tjeknommer 123.
10
Koop skryfbehoeftes, R130.
21
Koop handelsvoorraad van Snoepiewinkels per tjek, R3200.
Verlang: Trek vir elk van die volgende transaksies die algemene grootboek rekeninge op en toon aan of die rekeninge gedebiteer of gekrediteer word. Aktiwiteit 4 Die volgende transaksies van Melkie Handelaars het plaasgevind tydens Januarie 2014. Transaksies vir Januarie 2014 1
Die eienaar, C Louwrens, vermeerder haar kapitaalbydrae met R70 000 deur ‘n tjek direk in die onderneming se lopende bankrekening in te betaal. Kwitansie 48 word uitgereik.
7
Koop toerusting van Boetiewinkels vir R13 580 en betaal per tjek 124.
8
Betaal lone per tjek, R530.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 52
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
12
Koop handelsware van Voorsieners Bpk. en betaal per tjek, R6 100.
Verlang: Toon die effek van elk van die transaksies op die rekeningkundige vergelyking aan deur ‘n tabel soortgelyk aan tabel 1.2 te gebruik. NB: Dui aan hoe die bedrag die rekeningkundige vergelyking beïnvloed deur ʼn plus- (+ verhoging) of minusteken (- verlaging) vooraan die bedrag te toon (byvoorbeeld, + R500).
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 53
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde Notas
Studie-eenheid 1: Inleiding tot FinansiĂŤle Rekeningkunde
Bladsy 54
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 2: DIE INKOMSTES EN UITGAWES VAN SAKEONDERNEMINGS
2.1 Studie-eenheid leeruitkomstes Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Die verskeie tipes inkomstes en bedryfsuitgawes
•
Die erkenning van inkomste en uitgawes in die finansiële rekords van ʼn sakeonderneming
•
Tydsverskille in die erkenning van inkomste en uitgawes
•
Die brondokumente
•
Die kontantjoernale
•
Die algemene grootboek
•
Die proefbalans
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
tussen die verskillende tipe inkomstes en uitgawes te onderskei;
•
te identifiseer wanneer en hoe inkomste en uitgawes erken word in die finansiële rekords (joernale) van ʼn sakeonderneming;
•
tydsverskille in die erkenning van inkomstes en uitgawes te identifiseer;
•
brondokumente van mekaar te onderskei en te identifiseer of ‘n inkomste of uitgawe ter sprake is;
•
die kontantjoernale op te stel;
•
die toepaslike rekeninge in die algemene grootboek op te stel; en
•
die proefbalans op te stel nadat die algemene grootboek afgesluit is.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 55
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
2.2 Verrykende bronne •
Accountingcoach, 2011. What is a source document? http://blog.accountingcoach.com/what-is-a-source-document/
•
Businessstudiesonline, 2011. What is business revenue? http://www.businessstudiesonline.co.uk/AppliedGcseBusiness/TheoryNotes/Unit3/C overingTheCostOfNewProducts/PDFNonPrint/Moodle%20Version%2002%20Reven ue.pdf
•
Deloitte, 2014. IAS 18. http://www.iasplus.com/en/standards/ias/ias18
•
Kennon, J. 2011. More revenue recognition methods. http://beginnersinvest.about.com/od/gaap/a/aa0605_2.htm
•
Kerdachi, D, Kriel, A & Viljoen, A. 2005. Verken Rekeningkunde. Maskew Miller Longman. 282p.
•
Tenrox, 2011. Revenue Recognition. http://glossary.tenrox.com/Revenue-Recognition.htm
•
Wisegeek, 2011. What is Business Income? http://www.wisegeek.com/what-is-a-business-income.htm
•
Accounting Learning Resources, 2011. Analyze and journalyze transactions. http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/accountingtransactions.html
•
BusinessDictionary, 2011. Expense. http://www.businessdictionary.com/definition/expense.html
•
Cliffsnotes, 2011. Prepaid Expenses. http://www.cliffsnotes.com/study_guide/Prepaid-Expenses.topicArticleId21081,articleId-21020.html
•
NowMaster Accounting, 2009. What are expenses in Accounting? http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/what-are-expenses-inaccounting/y2cary3n6mng/67#
•
Pirraglia. W, 2011. Types of expense Accounts. http://www.ehow.com/list_6331610_accounting-basics_-types-expenseaccounts.html
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 56
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Principlesofaccounting.com, 2011. Basic elements of expense recognition. http://www.principlesofaccounting.com/chapter%203.htm
2.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Billike waarde
Billike waarde is die bedrag waarvoor ʼn bate verruil (verkoop), of ʼn las vereffen kan word. Die transaksie vind plaas tussen kundige, bereidwillige partye in ʼn armlengtetransaksie (normale saketransaksie). (Vorster et al. 2008:309)
Brondokumente
ʼn Brondokument is ʼn tjek, kasregisterstrokie, depositostrokie, faktuur, ens. wat bewys lewer dat ʼn saketransaksie wel plaasgevind het. Brondokumente is ʼn belangrike deel van ʼn maatskappy se ouditspoor om die geldigheid en geskiedenis van saketransaksies te bevestig gedurende ʼn oudit. Met ander woorde, ʼn brondokument beskryf die basiese feite wat verband hou met ʼn transaksie. (Aangepas vanuit: BusinessDictionary, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/sourcedocument.html) Brondokumente speel ʼn belangrike rol in die aantekening en teboekstelling van transaksies. ʼn Brondokument is die oorspronklike rekord, wat besonderhede bevat ten opsigte van transaksies en wat dien as stawende dokumentasie vir die inskrywings in die rekeningkundige stelsel. (Accountingcoach, 2011. http://blog.accountingcoach.com/what-is-a-sourcedocument/)
Erkenning van uitgawes
Die erkenning van uitgawes beteken die insluiting daarvan in die finansiële state.
Hefboominkomste
Hefboominkomste word gegenereer as gevolg van arbeid verrig deur ander persone. Die belangrikste sleutel tot
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 57
FAC105 Finansiële Rekeningkunde hefboominkomste is om so min as moontlik, indien enige, werk te doen, maar steeds inkomste te verdien. Met ander woorde inkomste word gegenereer deur die arbeid van ander, byvoorbeeld, waar ʼn restauranteienaar ʼn betroubare bestuurder aanstel en nie self daagliks by die bestuur van die restaurant betrokke is nie. (GetFatMoney.com, 2011. http://www.getfatmoney.com/leverage-income-makemoney-with-less-work) IAS 18
International Accounting Standards nommer 18 (IAS 18) is ʼn rekeningkundige standaard onder IFRS wat handel oor wanneer inkomste erken moet word. (Vorster et al. 2008:307))
Inkomste erkenning
Inkomste erkenning is ʼn rekeningkundige beginsel wat uiteengesit word in AARP of IFRS. Hierin word beskryf aan watter vereistes ʼn bron van inkomste moet voldoen, alvorens die inkomste in die finansiële rekords van ʼn sakeonderneming gerealiseer kan word. (Wisegeek, 2011. http://www.wisegeek.com/what-isrevenue-recognition.htm)
Kontantbasis
Die kontantbasis is ʼn rekeningkundige metode wat bepaal dat inkomste en uitgawes te boek gestel moet word wanneer dit ontvang of betaal word. Die kontantbasis voldoen nie aan die vereistes van AARP nie en is daarom nie ʼn baie effektiewe bestuursmeganisme nie. Die rede hiervoor is dat die kontantbasis ʼn tydsgaping laat tussen wanneer die transaksie plaasvind en die resultaat van hierdie transaksie (die betaling wat gemaak word of die inkomste wat ontvang word). (BusinessDictionary, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/cash-basisaccounting.html)
Kredietverkope
Kredietverkope is goedere wat op krediet aan kliënte
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 58
FAC105 Finansiële Rekeningkunde verkoop word sonder dat die kliënt onmiddellik daarvoor hoef te betaal. Die kliënt kan dan later die rekening vereffen. Kliënte wat op krediet koop, word na verwys as debiteure. (Kerdachi et al. 2005:79) Passiewe inkomste
Passiewe inkomste is inkomste wat verdien word, ongeag of enige werk verrig word of nie. Passiewe inkomste is dus inkomste wat verdien word, selfs al word daar nie aktief gewerk om hierdie inkomste te genereer nie, byvoorbeeld, die koop en verkoop van aandele. (Mclntyre’s, 2011. http://www.rat-race-escapeartists.com/passive-income-what-is-it.html)
Residuele inkomste
Residuele inkomste kan gedefinieer word as : •
Die netto inkomste wat ʼn belegging kan verdien oor die minimum opbrengstyd, en teen die minimum opbrengskoers.
•
Tantième – inkomste wat aan die eienaar van intellektuele eiendom toeval, soos in die geval van kuns, boeke, musiek, lirieke, patente, ens. wat verkoop word.
(BusinessDictionary, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/residualincome.html) Toevallingsgrondslag
Die toevallingsgrondslag is gebaseer op die paringsbeginsel van Rekeningkunde. Die paringsbeginsel poog om die winste vir elke periode akkuraat te boek te stel. Om dit te kan doen, moet die inkomste vir ʼn bepaalde periode direk gekoppel word aan die uitgawes vir dieselfde periode. Met ander woorde, die toevallingsgrondslag bepaal dat inkomstes en uitgawes te boek gestel word wanneer die transaksie plaasgevind het, of dan wanneer die goedere/dienste gelewer is, en nie wanneer kontant
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 59
FAC105 Finansiële Rekeningkunde ontvang of betaal is nie. (KnowMaster Accounting, 2009. http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/what-areexpenses-in-accounting/y2cary3n6mng/67#) Totale inkomste
Die totale inkomste van ʼn sakeonderneming kan gedefinieer word as die verkoopprys per eenheid, vermenigvuldig met die hoeveelheid eenhede van die produk verkoop of diens wat gelewer is. Dit word soos volg bereken: Totale inkomste = Verkoopprys per eenheid × Aantal eenhede verkoop
Verdiende inkomste
Verdiende inkomste kan gedefinieer word as enige inkomste wat gegenereer word wanneer daar gewerk word. Die salaris of die gelde wat gemaak word as gevolg van uurlikse indiensneming, word beskou as verdiende inkomste. (ThreeTypes.com, 2007. http://www.threetypes.com/philosophy/income-types.shtml)
2.4 Inleiding Die doelwit van enige sakeonderneming is om ʼn wins te maak uit die verkoop van goedere of die lewering van ʼn diens. Hierdie goedere kan tasbaar van aard wees (byvoorbeeld, handelsvoorraad) of dit kan ontasbaar van aard wees (byvoorbeeld, die lewering van dienste). ʼn Sakeonderneming genereer dus inkomste sodra goedere en dienste geruil word vir gelde of ander bates (Nowmaster-accounting, 2011. http://knol.google.com/k/nowmasteraccounting/what-is-revenue-in-accounting/y2cary3n6mng/65#). Inkomste kan gedefinieer word as die invloei van ekonomiese voordele (kontant, ontvangbare bedrae, ander bates) wat voortvloei uit die gewone bedryfsaktiwiteite van ʼn sakeonderneming, byvoorbeeld, die verkoop van goedere, verkoop van dienste, rente, tantième en dividende). International Accounting Standards nommer 18 (IAS 18) is ʼn rekeningkundige standaard onder IFRS wat beskryf hoe inkomste verdien uit sekere transaksies en gebeure, hanteer moet word in die finansiële rekords van ʼn sakeonderneming.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 60
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Uitgawes is kostes wat aangegaan word in die normale gang van besigheid om goedere te produseer, dienste te lewer of om net normaalweg handel te dryf. Die uitgawes wat vir ʼn sekere finansiële periode aangegaan word, word gewoonlik gekoppel aan die inkomstes wat verband hou met die uitgawes in dieselfde finansiële periode, byvoorbeeld, koste van verkope is die koste wat aangegaan word om die verkope te genereer. Daar is verskeie soorte uitgawes en die tipe uitgawes sal verskil van onderneming tot onderneming. Daar is egter vier hoofkategorieë waarin die onderskeie uitgawes opgedeel kan word. Hierdie kategorieë is koste van verkope, bedryfsuitgawes, niebedryfsuitgawes en werknemersuitgawes. Brondokumente speel ʼn belangrike rol in die aantekening en teboekstelling van transaksies. ʼn Brondokument is die oorspronklike rekord, wat besonderhede bevat ten opsigte van transaksies en wat dien as stawende dokumentasie vir die inskrywings in die rekeningkundige stelsel. Na aanleiding van die brondokument kan die toepaslike inskrywing in die kontantjoernale gemaak word. Die twee kontantjoernale wat bestudeer sal word is die kontantontvangste- (KOJ) en kontantbetalingsjoernaal (KBJ). Aan die einde van die maand sal die kontantjoernale afgesluit word en oorgeboek word na die toepaslike algemene grootboekrekeninge met behulp van die dubbelinskrywingsreël. Die rekeninge moet aan die einde van die maand gesaldeer word en daar is verskeie scenario’s van hoe saldering uitgevoer moet word. Die finale stap van die rekeningkundige proses wat in hierdie studie-eenheid behandel word, is die opstel van die proefbalans nadat die rekeninge in die algemene grootboek gesaldeer is. 2.5 Die inkomstes van sakeondernemings 2.5.1
Wat is inkomste?
In die meeste maatskappye se finansiële state sal die inkomste die grootste enkelsyfer wees, dit wil sê omset/verkope, en een wat ʼn direkte impak het op die wins van ʼn maatskappy. Met ander woorde die inkomstesyfer word nie opgebreek deur aan te dui hoeveel van watter debiteur ontvang is nie; dit word as een syfer in die Inkomstestaat getoon. Die fynere besonderhede kan geopenbaar word in die aantekeninge tot die finansiële state of ook in die werkspapiere wat opgetrek word in die geval van ʼn oudit. Inkomste is dus die invloei van ekonomiese voordele (kontant, ontvangbare bedrae, ander bates) wat voortvloei uit die gewone bedryfsaktiwiteite van ʼn sakeonderneming, byvoorbeeld, die verkoop van goedere, verkoop van dienste, rente, tantième en dividende) (Deloitte, 2011. http://www.iasplus.com/standard/ias18.htm).
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 61
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Kortliks kan wins gesien word as dit wat oorbly nadat alle kostes (bedryfskostes, depresiasie, rente, belasting, ens.) van die maatskappy se totale inkomste afgetrek is. Beter bekend as verdienste of netto wins. Inkomste word gegenereer deur die deurlopende bedryfsaktiwiteite van ʼn sakeonderneming. Inkomste word hoofsaaklik gegenereer deur die verkoop van produkte en die lewering van dienste. Die meeste belastingowerhede interpreteer bedryfsinkomste as enige tipe inkomste wat aan ʼn onderneming toeval. (Wisegeek, 2011. http://www.wisegeek.com/what-is-a-business-income.htm) Ten einde inkomste en al sy aspekte te verstaan, is dit nodig om die verskeie tipes inkomste in oënskou te neem. 2.5.2
Die verskillende tipes inkomstes
Inkomste kan hoofsaaklik in die volgende hooftipes opgedeel word: Verdiende inkomste (ook na verwys as lineêre inkomste) Met verdiende inkomste is daar ʼn direkte korrelasie tussen die ure wat gewerk word en die betaling wat ontvang word, met ander woorde ure word “verkoop” vir geld. Die twee hou direk met mekaar verband – as daar nie gewerk word nie, kan geen betaling ontvang word nie. Die volgende aktiwiteite genereer verdiende inkomste: •
ʼn Pos (werk) waar ʼn salaris ontvang word.
•
Indien ʼn individu die eienaar is van ʼn klein sakeonderneming – die persoon werk dus vir homself en genereer so verdiende inkomste.
•
Konsultering, waar sakeondernemings ʼn persoon as konsultant gebruik en op ʼn uurlikse basis betaal.
•
Dobbelaktiwiteite
•
Enige ander werksgeleentheid waar betaling ontvang word, gebaseer op die aantal ure wat gewerk is.
(ThreeTypes.com, 2007. http://www.threetypes.com/philosophy/income-types.shtml) Residuele inkomste Residuele inkomste verwys na inkomste wat aanhoudend invloei, al is die produk of diens reeds gelewer. Die volgende is voorbeelde van residuele inkomste:
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 62
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Tantième
•
Inkomste deur verkope op ʼn webwerf
•
Portefeulje dividende
(Wisegeek.com, 2011. http://www.wisegeek.com/what-is-residual-income.htm)
Praktiese oefening 2.1 Beleggingsportefeulje-inkomste word geklassifiseer as ʼn residuele inkomste, omdat rente en dividende verdien word as gevolg van die besit van aandele (dividende), eiendom (huurinkomste). Dit is nie noodwendig altyd gewaarborg dat hierdie tipe beleggings residuele inkomste sal oplewer nie, maar dit is gewild omdat daar ʼn potensiaal is dat bykomende inkomste verdien kan word sonder om bykomende tyd of moeite te doen. Huurinkomste is ʼn populêre voorbeeld van residuele inkomste. Die eienaar van ʼn eiendom, hetsy ʼn individu of maatskappy, sal aan die begin kapitaal en moeite insit om die eiendom te bekom, maar die belegging is gewoonlik die moeite werd – beide in die waarde van die eiendom, sowel as die huurinkomste wat deur die eienaar van die eiendom ontvang word. In sommige gevalle kan die huurinkomste wat uit die eiendom verdien word, gebruik word om die onkostes soos die verband op die eiendom maandeliks af te betaal, sonder dat die eienaar enige iets moet inbetaal. Sodoende “werk” die eienaar se geld vir hom en nie andersom nie. (Wisegeek.com, 2011. http://www.wisegeek.com/what-is-residual-income.htm) Vrae: 1. Noem drie voorbeelde van residuele inkomste wat verdien kan word. 2. Wat word bedoel wanneer daar verwys word na “webwerf inkomste”? 3. Wat word bedoel wanneer daar gesê word ʼn maatskappy/individu se geld werk vir hom en nie andersom nie? 4. Hoekom is residuele inkomste die ideale wyse om inkomste te verdien?
Hefboominkomste
Die volgende is voorbeelde van hefboominkomste: •
ʼn E-boek skrywer, wat die e-boek verkoop deur gebruik te maak van persone/maatskappye wat die boek adverteer.
•
ʼn Algemene kontrakteur wat ʼn winsmarge op die werk van subkontrakteurs maak.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 63
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Die franchising van ʼn sakeonderneming na entrepreneurs.
(OnlineOrganising.com, 2011. http://www.onlineorganizing.com/NewslettersArticle.asp?newsletter=ol&article=711) ʼn Belangrike aspek om in gedagte te hou, is die feit dat in die geval van residuele inkomste, daar tog ʼn mate van betrokkenheid vereis mag word, byvoorbeeld, in die geval van ʼn konsultant. By hefboominkomste, daarenteen, word inkomste vir die begunstigde gegenereer deur die arbeid van ander persone of instansies. Voorbeeld 2.1 ʼn Franchise sakeonderneming is die gesogste vorm van alle hefboominkomstes. Die franchisee betaal die eienaar van die franchise tantième vir die gebruik van die naam van die sakeonderneming, die konsepte, geregte, souse, advertensies, ens., soos in die geval van ʼn Spur en ʼn Wimpy. Die hoeveelheid residuele inkomste wat deur die eienaar van so ʼn sakeonderneming verdien word, kan baie hoog wees, veral indien die eienaar ʼn hele paar franchisee’s het wat tantième in ʼn maand oorbetaal. (GetFatMoney.com, 2011. http://www.getfatmoney.com/leverage-income-make-moneywith-less-work) Passiewe inkomste Passiewe inkomste vereis geen (of baie min) van ʼn individu se tyd. Voorbeelde van passiewe inkomstes is: •
Die verhuring van eiendom.
•
ʼn Sakeonderneming wat vending masjiene verskaf.
•
Kommissie wat verdien word uit die verkoop van ander individue se produkte.
•
Die inkomste wat verdien word uit die advertering van produkte of dienste op die Internet.
•
Domainnaamregistrasie
(Mclntyre’s, 2011. http://www.rat-race-escape-artists.com/passive-income-what-is-it.html) Buiten verdiende inkomste, het die ander tipes inkomste een ding in gemeen: om so min as moontlik te werk, en soveel geld as moontlik te verdien – die kapitaal moet dus vir die individu werk, en nie andersom nie.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 64
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
(http://paymentsafrika.com/live/wp-content/uploads/2013/10/SA-Rands-642x500.jpg) 2.5.3
Kredietverkope
Maatskappye en individue verkoop dikwels goedere op krediet. Die redes hiervoor kan wees: •
dat daar nie voldoende kontant beskikbaar is om voordeel te trek uit kontantpryse nie, byvoorbeeld, korting wat toegestaan word wanneer kontant betaal word. Om dus meer kliënte te lok, is dit nodig om krediet te verleen aan kliënte. Wanneer ʼn onderneming verkope slegs op ʼn kontantbasis doen, kan potensiële kliënte verloor.
•
dat sommige kliënte soms nie voldoende kontant beskikbaar het om vir duursame produkte/dienste te betaal nie. Die oplossing is dan om die produk/diens op krediet te verskaf; en
•
dat alle beskikbare kontant gewoonlik aangewend word deur individue om agterstallige skulde te vereffen, waarna daar dan nie genoegsame fondse oorbly om goedere/dienste kontant aan te koop nie. Waar ʼn onderneming slegs kontantverkope toestaan, sal verkope relatief laag wees in vergelyking met ondernemings wat beide kontant en kredietverkope toestaan.
(Kerdachi et al. 2005:78) Alhoewel die vermoë om op krediet te koop, voordelig kan wees deurdat dit kan help met die kontantvloei van ʼn individu of maatskappy, bestaan daar ʼn gevaar dat skulde kan ophoop – alle beskikbare kontant moet dan gebruik word om rekeninge te vereffen. Die debiteure afdeling van ʼn maatskappy moet volledig boekhou van agterstallige skulde en ook wanneer en hoe hierdie skulde ingevorder gaan word.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 65
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die prosedure en dokumentasie betrokke by krediettransaksies Die prosedure wat gevolg word by krediettransaksies, is soos volg: •
Bestelvorm: Die kliënt (debiteur) plaas ʼn bestelling by die verkoopsafdeling van ʼn sakeonderneming.
•
Voorraadrekwisisie: Nadat die bestelling goedgekeur is, word ʼn voorraadrekwisisie uitgereik en na die voorrade stoor gestuur om voorraad te onttrek.
•
Faktuur: ʼn Faktuur word uitgereik. Die prys en hoeveelheid van die voorraad wat bestel is, verskyn op die faktuur.
•
Afleweringsnota: Wanneer die goedere afgelewer word, moet ʼn afleweringsnota saam met die goedere en die oorspronklike faktuur aan die kliënt gegee word. Nadat die goedere afgelewer is en die kliënt ontvangserkenning geteken het, moet die afleweringsnota teruggaan na die finansiële afdeling van die onderneming om geliasseer te word.
•
State: Aan die einde van elke maand word state (met die besonderhede van die transaksies wat plaasgevind het) na elke debiteur gestuur om aan te dui watter skulde nog uitstaande is.
•
In afwagting op betaling: Die sakeonderneming wag dat die debiteur betaling maak. Elke onderneming het verskillende betalingsooreenkomste waarvolgens die rekeninge betaal moet word.
•
Betaling ontvang: Sodra betaling ontvang word, word die betaling aangeteken en te boek gestel in die finansiële rekords van die maatskappy.
•
Kwitansie: ʼn Kwitansie word uitgereik aan die debiteur sodra betaling ontvang word.
Grafies kan dit soos volg opgesom word:
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 66
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
1. Bestelvorm 2. Voorraadrekwisisie 3. Faktuur 4. Afleweringsnota 5. Afleweringsnota terug na finansiële afdeling 6. State 7. In afwagting op betaling 8. Betaling ontvang 9. Kwitansie
Figuur 2.1: Die prosedure betrokke by krediettransaksies (Kerdachi et al. 2005:82) 2.6 Die erkenning van inkomste in die finansiële rekords van ʼn sakeonderneming Daar is twee maniere waarop inkomste erken kan word. Dit kan erken word ooreenkomstig die beginsels van die AARP, of ooreenkomstig die beginsels van die IFRS. Inkomste kan erken word op ʼn kontantbasis of volgens die toevallingsgrondslag. Die verskil tussen hierdie twee beginsels, is soos volg: •
Kontantbasis Volgens hierdie beginsel word inkomste erken wanneer die kontant ontvang word, ongeag wanneer en hoe die dienste of goedere gelewer is.
•
Toevallingsgrondslag Volgens die toevallingsgrondslagmetode word inkomste erken wanneer die diens of goedere gelewer is en nie wanneer die kontant ontvang is nie.
Die toepassing van die inkomste erkenningsbeginsel (AARP of IFRS) sal bepaal hoeveel en in watter periode die inkomste erken moet word in die rekeningkundige rekords van die sakeonderneming. Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 67
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 2.6.1
Die erkenning van inkomste volgens AARP
Volgens die Algemene Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) is daar verskeie metodes waarvolgens inkomste erken kan word. Inkomste kan op grond van enige van die volgende wyses in die rekeningkundige rekords van die onderneming erken word: •
Kontantbasis Volgens hierdie beginsel word inkomste erken wanneer die kontant ontvang word, ongeag wanneer en hoe die dienste of goedere gelewer is. Die verkope kan op krediet of kontant wees. Die inkomste word dus nie erken totdat die transaksie gefinaliseer is nie, selfs al is die produk/diens reeds gelewer.
•
Persentasie van voltooiing Die metode van persentasie van voltooiing word gebruik in maatskappye wat byvoorbeeld, brûe of vliegtuie bou. Dit kan baie lank (maande of jare) neem om die produk te lewer. In so ʼn geval sal die maatskappy graag aan die aandeelhouers wil toon dat daar wel inkomste en winste gegenereer word, al is die projek nog nie voltooi nie. Die inkomste word dan pro-rata, soos ooreengekom, in die finansiële rekords aangedui.
•
Kosteverhalingsmetode Die kosteverhalingsmetode word gebruik in ʼn geval waar ʼn maatskappy nie met redelike sekerheid kan aandui hoeveel dit gaan kos om die projek te voltooi nie. Die reëling is dan dat geen inkomste erken word, totdat die uitgawes wat aangegaan is om die projek te voltooi, verhaal is nie.
•
Paaiemente metode Wanneer die insameling van inkomste nie seker is nie, behoort die maatskappy die paaiemente metode te gebruik vir inkomste erkenning. Hierdie metode word onder andere in transaksies deur eiendomsagentskappe gebruik, waar die verkoopstransaksie deur die mat kan val om een of ander rede. Die bruto wins word in hierdie geval slegs bereken op die pro-rata gedeelte van die kontant wat ontvang is.
Die finansiële state in die onderneming of wanneer vergelyk met ander ondernemings se state verskil, afhangende van die metode wat gebruik word om die inkomste te erken. (Kennon, 2011. http://beginnersinvest.about.com/od/gaap/a/aa0605_2.htm)
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 68
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
1. Kontantbasis
4. Paaiemente metode
Inkomste erkenning AARP
2. Persentasie van voltooiing
3. Kosteverhalingsmetode
Figuur 2.2: Inkomste erkenning volgens die AARP (Outeur, 2011) 2.6.2
Die erkenning van inkomste volgens die IFRS, IAS 18
Wat is IAS 18? International Accounting Standards nommer 18 (IAS 18) is ʼn rekeningkundige standaard onder die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) wat handel oor wanneer inkomste erken moet word. Dit beskryf die rekeningkundige wyse waarop inkomstes, verdien uit sekere transaksies en gebeure, hanteer moet word in die finansiële rekords van ʼn sakeonderneming. Die omvang van IAS 18 •
Inkomstes wat deur IAS 18 gedek word IAS 18 spreek die erkenning van inkomste aan wat uit die volgende gebeure en transaksies voortspruit: o
Verkoop van goedere
o
Lewering van dienste
o
Die gebruik van die entiteit se bates deur ander wat rente, tantième en dividende oplewer
(Vorster et al. 2008:307)
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 69
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Die inkomstes wat nie deur IAS 18 gedek word nie IAS 18 handel nie oor inkomstes wat uit die volgende bronne voortspruit nie: o
Huurooreenkomste
o
Dividende wat voortspruit uit beleggings
o
Versekeringskontrakte van versekeringsmaatskappye
o
Inkomste wat ontstaan as gevolg van die verandering in die billike waarde van finansiële bates en laste of die verkoop daarvan
o
Die ontginning van mineraalerts
o
Die inkomste wat ontstaan as gevolg van die verandering van ander bedryfsbates
o
Die inkomste wat ontstaan uit die verkoop van landbouprodukte
(Vorster et al. 2008:308) Die IAS 18 dek dus slegs inkomstes wat uit die volgende bronne voortspruit:
1. Die verkoop van goedere
2. Die lewering van dienste
3. Rente, tantième en dividende
Figuur 2.3: Inkomste ooreenkomstig die IAS18 (Bron : PricewaterhouseCoopers, 2005. http://www.agig.de/52-7.pdf) (Die IAS en IFRS word in meer besonderhede in Studie-eenheid 5 bespreek.) Wanneer word inkomste erken? Inkomste word erken onder die volgende voorwaardes: •
Indien dit waarskynlik is dat daar ʼn toename in toekomstige ekonomiese voordele sal voortspruit. Hierdie toename kan toegeskryf word aan ʼn toename in ʼn bate, of ʼn afname in ʼn las.
•
Indien hierdie toename in ʼn bate of afname in ʼn las betroubaar gemeet kan word.
Alvorens inkomste in die finansiële rekords van ʼn sakeonderneming erken kan word, moet daar dus aan die waarskynlikheidsvereiste voldoen word EN die bedrag van die transaksie moet betroubaar gemeet kan word (Vorster et al. 2008:314).
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 70
FAC105 Finansiële Rekeningkunde IAS 18 bepaal dat inkomste gemeet moet word teen die billike waarde van die gelde wat ontvang is of ontvangbaar is. Riglyne ten opsigte van die erkenning van inkomstes Die riglyne is soos volg: •
Die verkoop van goedere Inkomste wat verdien word uit die verkoop van goedere kan erken word in die finansiële state van ʼn sakeonderneming, mits daar aan al die volgende vereistes voldoen word: o
Die verkoper moet aan die koper alle beduidende risiko’s en belonings, wat verband hou met eienaarskap, oordra.
o
Enige bestuursbetrokkenheid en beheer, in die geval van die verkoper, val nou weg. Met ander woorde sodra die goedere verkoop is, is die verkoper nie verder betrokke by of in beheer van die goedere nie.
o
Die bedrag van inkomste moet betroubaar gemeet kan word.
o
Dit is waarskynlik dat daar ekonomiese voordele, geassosieer met die transaksie, na die verkoper sal vloei.
•
Die lewering van dienste Die bedrag van inkomste kan betroubaar gemeet word. o
Dit is waarskynlik dat ekonomiese voordele na die verkoper sal voortvloei.
o
Die stadium van voltooiing op die balansstaatdatum, kan betroubaar bepaal word.
o
Die koste wat aangegaan is, of wat aangegaan moet word, kan betroubaar gemeet word.
(Deloitte, 2014. http://www.iasplus.com/en/standards/ias/ias18)
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 71
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
(http://hotshotservicesrenonv.info/wp-content/uploads/2011/06/Delivery-Service-RenoNV1.jpg) Voorbeeld 2.2 Johannes Sithole Bpk. het op 31 Maart 2007 ʼn verkoopsooreenkoms met Miriam Mcgobe Bpk. aangegaan. Miriam Mcgobe Bpk. is ʼn entiteit wat goud ontgin, terwyl Johannes Sithole Bpk. ʼn vervaardiger is van myntoerusting. In die verkoopsooreenkoms wat opgestel is, sal Johannes Sithole Bpk. myntoerusting ter waarde aan R15 000 000 aan Miriam Mcgobe Bpk. lewer. Miriam Mcgobe Bpk. het op 1 April 2007 ʼn betaling van R10 000 000 aan Johannes Sithole Bpk. gemaak. Op 31 Mei 2007 word die goedere na Miriam Mcgobe Bpk. versend. Miriam maak op hierdie datum ʼn verdere betaling van R5 000 000 wat die totale verkoopprys aan Johannes Sithole Bpk. verskuldig, te vereffen. Alle risiko’s en verantwoordelikhede, ten opsigte van hierdie toerusting, is nou die verantwoordelikheid van Miriam Mcgobe Bpk. Wanneer moet hierdie inkomste erken word, en hoeveel? Die IAS 18 bepaal dat ʼn maatskappy inkomste uit die verkoop van goedere kan erken, wanneer daar aan die volgende vereistes voldoen word: •
Indien die verkoper die risiko’s en vergoeding verbonde aan eienaarskap van die goedere aan die koper oorgedra het.
•
Indien die verkoper nie voortgesette bestuursbetrokkenheid of effektiewe beheer oor die goedere wat verkoop is, behou nie. Die verkoper het dan geen seggenskap
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 72
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
meer oor die goedere nie. •
Die bedrag van die inkomste betroubaar gemeet kan word.
•
Indien dit waarskynlik is dat voordele uit die verkoopstransaksie na die verkoper sal voortvloei.
•
Indien die kostes wat verband hou met die transaksie, betroubaar gemeet kan word.
Johannes Sihole Bpk. kan van die aanvang van die transaksie die inkomste betroubaar bepaal as die R15 000 000 waarop daar ooreengekom is. Wanneer Miriam Mcgobe Bpk. op 1 April 2007 die eerste betaling maak, is dit ʼn aanduiding dat die invloei van inkomste waarskynlik is. Alhoewel Miriam Mcgobe Bpk. reeds op 1 April 2007 ʼn bedrag van R10 000 000 aan Johannes Sithole Bpk. gemaak het, kan geen inkomste op die datum erken word nie, want daar word nog nie voldoen aan die eerste en tweede vereistes hierbo nie. Johannese Sithole sal dus die R10 000 000 as ʼn vooruit-ontvange inkomste (ʼn las) in sy finansiële rekords moet erken. (Vorster et al. 2008:315)
(http://www.leadsolutionsinc.com/images/stories/revenuerising.jpg) 2.7 Die verskillende tipes uitgawes 2.7.1
Wat is uitgawes?
Uitgawes kan gedefinieer word as die kostes wat deur ʼn sakeonderneming aangegaan word in die proses om inkomste te genereer. Uitgawes kom voor in die vorm van fisiese kontantuitbetalings (byvoorbeeld, lone en salarisse), die depresiasie van ʼn bate, ens. Uitgawes word opgesom en getoon in die staat
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 73
FAC105 Finansiële Rekeningkunde van omvattende inkomste as aftrekkings van die inkomste, alvorens belasting op die belasbare inkomste bereken word. Alle uitgawes is kostes, maar nie alle kostes wat aangegaan word, is uitgawes nie. Wat hiermee bedoel word, is dat die kostes wat aangegaan word om ʼn inkomste-genererende bate aan te koop, nie in die staat van omvattende inkomste as ʼn uitgawe erken kan word nie, maar as ʼn bate in die staat van finansiële posisie getoon behoort te word. Sekere kostes wat aangegaan word, byvoorbeeld, aanbouings of verbeteringe aan eiendom, word na die staat van finansiële posisie gekapitaliseer in plaas daarvan om dit as ʼn uitgawe in die staat van omvattende inkomste te toon. Die kapitalisering van kostes is ʼn rekeningkundige metode wat deur maatskappye gebruik word om die erkenning van uitgawes in die staat van omvattende inkomste te vertraag, deur die koste as ʼn langtermynbate in die staat van finansiële posisie te toon. Sodoende word die bate gedepresieer oor ʼn gegewe tydperk en nie direk afgeskryf in die periode waarin dit aangegaan is nie (http://www.businessdictionary.com/definition/expense.html). Uitgawes is dus die kostes wat aangegaan word in die normale gang van besigheid om goedere te produseer, dienste te lewer of normaalweg handel te dryf. Indien ʼn sakeonderneming ʼn wins maak vir ʼn sekere finansiële tydperk, kan die uitgawes wat vir daardie periode bestee is, belastingaftrekbaar wees, en dus die belasbare wins verminder. Netto wins word dus bereken deur die uitgawes van die inkomste af te trek:
Verdienste
Uitgawes
Netto wins
Figuur 2.4: Berekening van netto wins (Aangepas vanuit NowMaster Accounting, 2009. http://knol.google.com/k/nowmasteraccounting/what-are-expenses-in-accounting/y2cary3n6mng/67#)
2.7.2
Tipes uitgawes
Daar is hoofsaaklik vier kategorieë waarin uitgawes opgedeel kan word, naamlik: •
Koste van verkope
•
Bedryfsuitgawes
•
Niebedryfsuitgawes
•
Werknemersuitgawes
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 74
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Grafies sou dit so vertoon:
Koste van verkope
Werknemers uitgawes
Tipes uitgawes
Bedryfsuitgawes
Niebedryfsuitgawes
Figuur 2.5: Tipe uitgawes (Outeur, 2011) Koste van verkope Koste van verkope kom voor in sakeondernemings wat produkte verkoop. Hierdie uitgawe sluit in die openings- en sluitingsaldo’s van die handelsvoorraad wat verkoop en aangekoop word. Die koste van verkope by vervaardigingsondernemings kan ook die verpakking en verskeping van voorraad insluit. Koste van verkope sluit alle kostes in, wat direk verband hou met die goedere wat deur die onderneming verkoop word, of dienste wat deur die onderneming gelewer word. Bedryfsuitgawes Bedryfsuitgawes dek die grootste hoeveelheid uitgawes in die staat van omvattende inkomste van ʼn sakeonderneming. Die uitgawes wat geklassifiseer word onder bedryfsuitgawes, sluit alle kostes in, wat verband hou met die daaglikse bedrywighede in die onderneming, byvoorbeeld, depresiasie, skryfbehoeftes, versekering, telefoon, huuruitgawe, onthaal, ens. Niebedryfsuitgawes Uitgawes wat buite die onderneming se normale bedrywighede val, sal by hierdie kategorie ingesluit word, byvoorbeeld, inkomstebelasting.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 75
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Werknemersuitgawes Werknemersuitgawes sluit die uitgawes in, wat die onderneming aangaan om sy werknemers te behou. Tipiese werknemersuitgawes sluit lone en salarisse in. Die reisuitgawes van direkteure sal ook hierby ingesluit word. (Aangepas vanuit: W. Pirraglia, 2011. http://www.ehow.com/list_6331610_accountingbasics_-types-expense-accounts.html) Dit is belangrik om te onthou dat die staat van omvattende inkomste die inkomstes, uitgawes, winste en verliese toon. Die staat van omvattende inkomste wys nie kontantontvangste of kontantbetalings nie; dit word in die onderneming se kontantvloeistaat aangeteken. 2.8 Die erkenning van uitgawes 2.8.1
Wat word bedoel met die erkenning van uitgawes?
Volgens die Algemene, Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) word uitgawes erken wanneer dit aangegaan word, en nie wanneer betaling gemaak word nie. Met ander woorde die erkenning van uitgawes beteken die insluiting daarvan in die finansiële state. Uitgawes word in die finansiële state van ʼn maatskappy erken, indien: •
dit waarskynlik is dat die verbruik van, of die verlies aan toekomstige, ekonomiese voordele wat sal lei tot ʼn vermindering in bates, of ʼn toename in laste, sal plaasvind; en
•
dit waarskynlik is dat die verbruik van, of die verlies aan toekomstige, ekonomiese voordele betroubaar gemeet kan word.
Uitgawes is dus die verbruik van, of die verlies aan toekomstige ekonomiese voordele in die vorm van die vermindering in bates, of die toename in laste van ʼn maatskappy, uitgesluit die toedeling van winste aan eienaars gedurende ʼn spesifieke finansiële periode. Uitgawes word nie noodwendig erken wanneer die uitgawe betaal word nie, dit kan ook erken word in die state sodra die transaksie plaasgevind het, al is die uitgawe nog nie op daardie tydstip betaal nie. 2.8.2
Wanneer en hoe word uitgawes erken?
Uitgawes kan hoofsaaklik op een van twee wyses erken word naamlik: •
Kontantbasis
•
Toevallingsgrondslag
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 76
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die uitgawes van ʼn onderneming word in die finansiële rekords aangeteken ooreenkomstig die metode/rekeningkundige beginsels wat deur die onderneming verkies word. Kontantbasis Die toepassing van die kontantbasismetode is eenvoudiger as die toevallingsgrondslag, en is heeltemal voldoende vir klein sakeondernemings wat hoofsaaklik kontanttransaksies aangaan. Die onderliggende beginsel aan die kontantbasismetode is dat uitgawes erken en te boek gestel word wanneer kontant betaal word en nie wanneer die transaksie plaasvind nie. Toevallingsgrondslag Met die toevallingsgrondslag word uitgawes in dieselfde rekeningkundige periode te boek gestel en erken as die periode waarin die verwante inkomste erken is. 2.9 Tydsverskille in die erkenning van inkomstes en uitgawes Daar ontstaan tydsverskille tussen die toevallingsgrondslag en die kontantbasis in die erkenning van inkomstes en uitgawes. Hierdie tydsverskille is soos volg: •
Vooruitontvange inkomstes: Vooruitontvange inkomstes is gelde wat reeds ontvang is vir goedere en dienste wat nog gelewer moet word. Vooruitontvange inkomstes word geklassifiseer as ʼn las.
•
Opgelope inkomstes: Opgelope inkomstes is inkomste wat in die huidige rekeningkundige periode verdien word, maar eers op ʼn latere stadium ontvang sal word. Opgelope inkomste word geklassifiseer as ʼn bate.
•
Vooruitbetaalde uitgawes: Vooruitbetaalde uitgawes is gelde wat reeds betaal is vir goedere en dienste wat nog gelewer moet word. Vooruitbetaalde uitgawes word geklassifiseer as ʼn bate.
•
Opgelope uitgawes: Opgelope uitgawes is gelde wat nog betaal moet word vir goedere en dienste wat reeds gelewer is. Opgelope uitgawes word geklassifiseer as ʼn las.
(Aangepas vanuit: Accounting Study Guide, 2011. http://accountinginfo.com/study/accrual101.htm)
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 77
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 2.10
Die verskil tussen die kontantbasis- en die toevallingsgrondslag
Tabel 2.1: Die verskil tussen die kontantbasis- en die toevallingsgrondslag KONTANTBASIS
TOEVALLINGSGRONDSLAG
Inkomste word erken en te boek gestel
Inkomste word erken en te boek gestel
wanneer dit ontvang word. Dit kan wees voor
wanneer die inkomste verdien is en nie
of nadat die inkomste verdien is.
wanneer die kontant ontvang word nie.
Uitgawes word erken en te boek gestel
Uitgawes word erken en te boek gestel
wanneer dit betaal word. Dit kan wees voor
wanneer die uitgawe aangegaan is en nie
of nadat die uitgawe aangegaan is.
wanneer die uitgawe betaal word nie.
Die finansiële state reflekteer inkomstes en
Die finansiële state reflekteer inkomstes en
uitgawes, volgens wanneer kontant ontvang
uitgawes, volgens wanneer die transaksie
of betaal is, en nie wanneer die transaksie
aangegaan is en nie wanneer kontant
plaasgevind het nie.
ontvang of betaal is nie.
Geen debiteure word te boek gestel nie.
ʼn Handelsdebiteur word geskep waar geen betaling ontvang is op die datum van die verkoopstransaksie nie.
Geen krediteure word te boek gestel nie.
ʼn Handelskrediteur word geskep waar geen betaling gemaak word op die datum van die aankope nie.
Gedeeltelike betalings van fakture kan nie
Inkomstes en uitgawes word ten volle erken
van rekord gehou word nie.
en te boek gestel, al vind gedeeltelike betalings oor ʼn bepaalde periode plaas.
Die kontantbasis is vinnig en maklik om in ʼn sakeonderneming te implementeer. Dit word egter ʼn probleem as die sakeonderneming verkope op krediet wil doen. Die kontantbasis maak net voorsiening vir kontanttransaksies. Elkeen van hierdie metodes het voor- en nadele. Om hierdie rede kombineer sommige sakeondernemings hierdie twee metodes ten einde saketransaksies volledig en akkuraat te boek te stel. Dit is nie altyd moontlik om ʼn stelsel te implementeer wat net op die kontantbasis of die toevallingsgrondslag gebaseer is nie. (Aangepas vanuit: Snyder, S. 2008. http://office.microsoft.com/en-us/accountinghelp/understanding-cash-and-accrual-basis-accounting-HA010164612.aspx)
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 78
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 2.11
Brondokumente en ander rekeningkundige rekords
2.11.1 Wat is brondokumente? Brondokumente speel ʼn belangrike rol in die aantekening en teboekstelling van transaksies. Met ander woorde brondokumente verskaf die inligting wat benodig word deur ʼn sakeonderneming se rekeningkundige stelsel om saketransaksies te boek te stel in die joernale. Brondokumente bevat die volgende belangrike inligting ten opsigte van ʼn transaksie: •
Die bedrag van die transaksie.
•
Die naam, adres en ander besonderhede van die persoon/onderneming wat die goedere/dienste lewer, sowel as ontvang. Met ander woorde die besonderhede van die koper, asook die verkoper.
•
Die doel van die transaksie, met ander woorde die aard van die transaksie (beskrywing), asook die terme en voorwaardes van toepassing.
•
Die datum van die transaksie – wanneer die transaksie plaasgevind het.
•
Die BTW-bedrag (indien van toepassing op die transaksie). Indien BTW van toepassing is op die transaksie, moet beide die verkoper en koper se BTW-nommer op die brondokument voorkom.
•
Die nodige handtekening van die gemagtigde persone wat die transaksie goedgekeur het.
(NowMaster Accounting, 2009. http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/what-aresource-documents-in-accounting/y2cary3n6mng/70#) Voorbeelde van brondokumente, sluit die volgende in: •
Fakture
•
Gekanselleerde tjeks
•
Uitgereikte tjeks
•
Kwotasies
•
Kasregisterrolle
•
Verkoopsfakture
•
Depositostrokies
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 79
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Tydkaarte van werknemers (timesheets) (Hierdie is ʼn voorbeeld van ʼn rekeningkundige rekord)
Depositostrokies
Verkoopsfakture
Gekanselleerde tjeks
Uitgereikte tjeks
Brondokumente
Kasregisterrolle
Fakture
Kwotasies Tydkaarte van Werknemers (Timesheets)
Figuur 2.6: Voorbeelde van brondokumente (Outeur, 2011)
Voorbeeld 2.3 Gekanselleerde Tjek
(Africoal, 2011. http://www.africoal.co.za/banking_details.html)
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 80
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Voorbeeld 2.4 Faktuur
(http://www.wordstemplates.org/wp-content/uploads/2012/08/Shipping-InvoiceTemplate1.jpg)
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 81
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
(http://www.dreamstime.com/royalty-free-stock-images-a-monthly-schedule-of-expensesimage14704949) 2.11.2 Waar pas brondokument in die rekeningkundige stelsel in? Rekeningkundige inligtingstelsel
Inset: Brondokumente
Proses: Dubbelinskrywingsmetode van boekhou
Uitset: Finansiële state
Figuur 2.7: Rekeningkundige stelsel (Aangepas vanuit NowMaster Accounting, 2009. http://knol.google.com/k/nowmasteraccounting/what-are-source-documents-in-accounting/y2cary3n6mng/70#)
Die wisselwerking tussen brondokumente en inkomste kan die beste geïllustreer word aan die hand van die volgende voorbeeld:
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 82
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Voorbeeld 2.5 Kyk na die volgende brondokument: FAKTUUR FAKTUUR NO. 479
Klote Groothandelaars 354 Laan
DATUM: 10 Mei 2008
Silverton
BESTELLING NO: 150 AFGELEWER PER: Trok
AAN: Roadrunner Afleweringsdienste
TERME: Betaalbaar in 30 dae
155 Gateway Blvd. Sunnyside
HOEVEELHEID
ITEM
PRYS PER EENHEID
TOTAAL
3
Handelsvoorraad
R300.00
R900.00
(Boeke)
(Aangepas vanuit http://www.thutong.doe.gov.za/ResourceDownload.aspx?id=35866&userid=-1) Uit die bogenoemde faktuur (no. 479), uitgereik op die 10de Mei 2008, het Klote Groothandelaars 3 boeke @ R300 elk verkoop aan Roadrunner Afleweringsdienste. Die totale inkomste wat dus in die rekords van Klote Groothandelaars getoon moet word, is R900. Die verkoopstransaksie het plaasgevind op krediet. Daar is ʼn 30 dae terugbetalingsvoorwaarde, met ander woorde Roadrunner Afleweringsdienste het ʼn tydperk van 30 dae alvorens hy sy skuld hoef te vereffen. Daar kan afgelei word dat Klote Groothandelaars nie vir BTW geregistreer is nie, aangesien daar geen BTW-nommer van enige van die twee entiteite op die faktuur verskyn nie. Indien daar BTW (14%) betrokke was, sou die verkoopprys R1026 gewees het (R900 × 100/114).
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 83
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
KWITANSIES
KWITANSIE 001 Klote Groothandelaar 354 Laan Silverton 13 Mei 2008
ONTVANG VAN: Roadrunner Afleweringsdienste
R900.00
BEDRAG VAN: Nege honderd Rand VIR: Boeke________________________________ Ontvang deur:
900
00
900
00
John Doe (Handtekening)
TOTAAL
(Aangepas vanuit http://www.thutong.doe.gov.za/ResourceDownload.aspx?id=35866&userid=-1) Die R900 is betaal ter vereffening van die skuld, nadat die boeke op krediet aangekoop is by Klote Groothandelaar en Kwitansie no. 001 is uitgereik aan Roadrunner Afleweringsdienste. Met ander woorde Klote Groothandelaar was Roadrunner Afleweringsdienste se handelskrediteur gewees en Roadrunner Afleweringsdienste was Klote Groothandelaar se handelsdebiteur gewees. In sommige gevalle, kan daar korting toegestaan word indien die terugbetaling van skuld voor die tyd gemaak word, of waar die terugbetaling met kontant gemaak word. Met ander woorde, die R900 is ʼn afbetaling op Roadrunner Afleweringsdienste se rekening in die boeke van Klote Groothandelaar. Die teboekstelling van die ontvangste van die R900, sal nou tot gevolg hê dat Roadrunner niks meer verskuldig is aan Klote Groothandelaar nie.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 84
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Praktiese oefening 2.2
FAKTUUR Datum: 5 Maart 2005 HANDYMAN HARDWARE STORE BTW Reg. No. 446010111
AAN: Mike Davies
27 Olifantsrylaan
Posbus 333
Emmarentia
Halfway House
Johannesburg
1685
2195
BTW No. 336012345
(011 310-1390
Hoev.
Beskrywing
Pryse Uitsl.
Afslag
Herstelwerk aan dak
1 500.00
10%
Bedrag Uitsl. 1 350.00
Sub-totaal
1 350.00
BTW @ 14%
189.00
Faktuur Totaal (Insluitend BTW)
1 539.00
(Aangepas vanuit http://www.turbocashuk.com/Help/SourceDocumentsSalesJournal.htm) Vrae: 1. Hierbo is ʼn voorbeeld van ʼn verkoopsfaktuur aan ʼn debiteur. Doen verdere navorsing en kyk of jy nog twee ander voorbeelde van verkoopsfakture kan kry. Hierdie fakture moet voldoen aan die vereistes van ʼn BTW-faktuur volgens die Suid-Afrikaanse Inkomste Diens. Onthou ʼn sakeonderneming mag geen BTWinsette eis, indien hulle nie oor ʼn volledige belastingfaktuur beskik nie. 2. Soek voorbeelde van kwitansies en bestudeer die inhoud daarvan. Kwitansies is ook ʼn brondokument vir die teboekstelling van inkomstes in die finansiële rekords van ʼn sakeonderneming. 3. Wie is die verkoper en wie is die koper in bogenoemde faktuur?
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 85
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Gevallestudie 2.1 Inkomste erkenning Lees die onderstaande gevallestudie en beantwoord die vrae: Entiteit A het 'n bestaande produksiekliënt, entiteit B, wat onlangs aangekondig het dat hy verwag om sy skuld met die huidige krediteure (insluitend entiteit A) te herstruktureer ten einde voldoende bedryfslikiditeit te verseker en bankrotskap te vermy. Na die aankondiging, het Entiteit A vervangingsdele na entiteit B gestuur, gebaseer op 'n bestelling ontvang voor die aankondiging. In hierdie geval, moet Entiteit A nie inkomste erken vir die nuutste besending wat na entiteit B gestuur is nie, omdat dit onwaarskynlik is dat die ekonomiese voordeel wat verband hou met die produkte versend, na die entiteit sal vloei. Entiteit A mag die inkomste aanteken wanneer entiteit B betaal vir die vervangingsdele, omdat dit dan waarskynlik is dat die ekonomiese voordeel na entiteit A sal vloei en wanneer die inkomste betroubaar gemeet kan word. Daarenteen moet enige voorsiening vir oninbare skulde wat aangeteken is teen enige bestaande debiteure balans (as gevolg van entiteit B se aankondiging dat hy sy skuld gaan herstruktureer) as ‘n bedryfsuitgawe aangeteken word en nie as 'n terugskrywing van inkomste nie. (http://www.caclubindia.com/forum/revenue-recognition-case-studies-under-ifrs37434.asp) Vrae: 1. Wat is die vereistes (volgens IAS 18) waaraan voldoen behoort te word, alvorens die inkomste verdien uit die verkoop van goedere, erken kan word in die finansiële rekords van ʼn sakeonderneming? 2. Op grond van jou antwoord hierbo, sal Entiteit A die inkomste wat verdien gaan word uit die transaksie met Entiteit B, in sy finansiële rekords kan erken? 3. Wanneer/onder watter omstandighede sal Entiteit A, geregtig wees om hierdie inkomste in sy rekords te erken?
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 86
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
(http://www.giftbasketdictionary.com/images/revenue.jpg) 2.12
Die kontantjoernale
2.12.1 Kontantontvangstejoernaal (KOJ) Die kontantontvangstejoernaal word gebruik om ‘n opsomming te maak van alle transaksies waar kontant ontvang word. Kontant kan ontvang word vir verskeie redes insluitende huurinkomste, verkoop van voorraad of die lewering van ‘n diens. Nie alle kontant wat ontvang word, is egter ‘n inkomste nie. Byvoorbeeld, ‘n lening waarvoor aansoek gedoen is en wat uitbetaal word aan die onderneming met die finale goedkeuring is ‘n las, alhoewel die onderneming geld ontvang het, is dit skuld wat die onderneming aangegaan het. Hierdie joernaal word maandeliks opgestel en oorgeboek na die toepaslike algemene grootboekrekeninge aan die einde van die maand. Die joernaal lyk soos volg: Kontantontvangstejoernaal van Piet Pompies Winkels vir Maart 2014
Diverse rekeninge Dok nr
Dag
Besonderhede
Ontleding van ontvangste
Bank
Verkope
Koste van verkope
Debiteure kontrole Bedrag
Besonderhede
Eerstens, is dit belangrik om op te let dat die joernaal ‘n duidelike titel moet toon, naamlik die Kontantontvangstejoernaal van Piet Pompies Winkels (vervang met die naam van die sakeonderneming) vir die spesifieke maand en finansiële jaar. Die volgorde van die opskrifte in die verskeie kolomme is ook belangrik.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 87
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die kolomme word vir die volgende gebruik: Tabel 2.2: Kontantontvangstejoernaal van Piet Pompies Winkels Dok. Nr.
Die brondokument se nommer wat van toepassing is op die spesifieke transaksie sal hier ingeskryf word. Vir dienste gelewer en verkope sal slegs “KRR” in hierdie kolom geskryf word.
Dag
Die maand van die joernaal word in die opskrif aangedui, dus toon ons in hierdie kolom slegs die dag waarop die transaksie plaasvind.
Besonderhede
Die naam van die betrokke persoon of instansie van wie ons die geld ontvang het, word in hierdie kolom aangedui. Indien handelsvoorraad verkoop is sal ons slegs “Verkope” skryf, en in die geval van dienslewering sal ons “Dienste gelewer” skryf.
Ontleding van
Alle ontvangstes word hier aangedui, behalwe in die
ontvangste
geval van kapitaal wat direk in die bank inbetaal is. Hierdie kolom dien as ‘n maatstaf om te bepaal hoeveel kontant teen die einde van elke dag ontvang is en diensooreenkomstig in die lopende bankrekening van die onderneming gedeponeer word.
Bank
Alle ontvangstes word in die bankkolom ook aangetoon. In die geval waar daar meer as een ontvangste op een dag gemaak is, word dit bymekaar getel en as ‘n kumulatiewe bedrag aangetoon in die bankkolom.
Verkope
In die geval waar handelsvoorraad verkoop word, sal die bedrag ontvang vir verkope in hierdie kolom aangedui word (dus die verkoopsprys).
Koste van
Vir elke inskrywing in Verkope is daar ‘n inskrywing in
Verkope
Koste van Verkope. Hier word die kosprys van die voorraad wat verkoop is aangedui. Die kosprys word soos volg bereken: Koste van Verkope = Verkope ×
100 (100 + winsgrens)
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 88
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Lopende
Alle ontvangstes vir enige dienste gelewer word in
inkomste
hierdie kolom ingeskryf.
Debiteure
Indien ‘n debiteur sy rekening kom vereffen, word die
kontrole
kontant ontvang vanaf die debiteur hier aangetoon.
Diverse
Indien daar ‘n ontvangste is vir enige iets behalwe
rekeninge
Verkope, Debiteure of Dienste gelewer sal dit in hierdie kolom aangetoon word.
Die ontleding van die ontvangstekolom dien as ‘n maatstaf om daaglikse kontantontvangstes te bepaal en te kontroleer teenoor die bedrae wat reflekteer op die bankstaat. Aan die einde van elke dag, word daar ‘n lyntjie onder die laaste bedrag vir die dag ontvang getrek en die totale kumulatiewe bedrag ontvang vir daardie dag, word in die bankkolom geskryf. Hierdie is dan ook die bedrag wat in die lopende bankrekening gedeponeer word en sal op die bankstaat verskyn. Aan die einde van die maand word al die kolomme behalwe die ontleding van die ontvangstekolom opgetel en die totale neergeskryf. Bestudeer die onderstaande voorbeeld.
Voorbeeld 2.6 Die volgende transaksies hou verband met BB Handelaars vir die maand van Desember 2014: 1
Mnr B Botha, die eienaar, betaal R79 000 direk in die lopende bankrekening van BB Handelaars as sy kapitaalbydrae. Kwitansie 77 word aan hom uitgereik.
7
Ontvang R8 900 van H Havenga as huurinkomste vir die verhuring van ‘n kantoorgebou aan hom. Reik kwitansie 78 uit aan hom.
8
Kontantverkope van handelsvoorraad ter waarde van R29 000 (die winsgrens op handelvoorraad is 25%).
15
Ontvang R7 000 van ‘n debiteur, mev L Lotter, ter vereffening van haar rekening by BB Handelaars.
15
Kontantverkope van handelsvoorraad, R10 000.
Die kontantontvangstejoernaal (KOJ) van BB Handelaars sal soos volg lyk:
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 89
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Kontantontvangstejoernaal van BB Handelaars vir Desember 2014
Dok nr
Dag
Besonderhede
77
1
B Botha
78
7
H Havenga
KRR
8
79 KRR
Ontleding van ontvangste
Bank
Verkope
Koste van Verkope
Diverse rekeninge Debiteure kontrole
Bedrag
Besonderhede
79000
79 000
Kapitaal
8 900
8 900
8 900
Huurinkomste
Verkope
29 000
29000
15
L Lotter
7 000
15
Verkope
10 000
29 000
23 200 7 000
17000
10 000
8 000
133900
39 000
31 200
7 000
87 900
Let op dat die totaal van die bankkolom (R133 900) gelyk is aan die totale van die verkope, debiteure kontrole en diverse rekeninge kolomme (R39 000 + R7 000 + R87 900 = R133 900). Die koste van verkope word soos volg bereken: Koste van verkope = Verkope ×
100 (100 + winsgrens)
Verkope van R29 000 op 8 Desember se koste van verkope = R29 000 × = R23 200
100 (125)
Verkope van R10 000 op 15 Desember se koste van verkope = R10 000 ×
= R8 000
100 (125)
LW: Dieselfde winsgrens word deurgaans gebruik vir die hele maand se verkope. Slegs as geld ontvang word vir handelsvoorraad verkoop sal dit in ontleding van ontvangste, bank en twee ander kolomme aangeteken word. In ander gevalle sal dit slegs in ontleding van ontvangste, bank en een ander kolom wees. Die rede vir die inskrywing in die Koste van Verkope kolom is om rekord te hou van die werklike waarde van die voorraad wat verkoop is en om later die netto wins te bereken. Dit is belangrik om te let dat die einde van elke dag aangedui word deur die bedrag in die ontleding van ontvangste te onderstreep en dat die kolomme aan die einde van die maand almal opgetel word, behalwe die ontleding van ontvangste kolom.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 90
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 2.12.2 Kontantbetalingsjoernaal (KBJ) Hierdie joernaal word gebruik om ‘n opsomming te maak van alle transaksie waar kontant betaal word. Dit is soortgelyk aan die kontantontvangstejoernaal, maar hier is vanselfsprekend ‘n ontleding van ontvangste kolom nie. Die kolomme lyk soos volg: Kontantbetalingsjoernaal van Piet Pompies Winkels vir Maart 2014 Diverse rekening Dok
Dag
Naam van begunsdigde
Fol
Bank
Handelsvoorraad
Lone
Bedrag
Besonderhede
Alhoewel hierdie ʼn standaard formaat is kan “Handelsvoorraad” en “Lone” verander. Dit kan byvoorbeeld, Skryfbehoeftes, Salarisse of enige ander uitgawes wees. Die vraag sal aandui wat die opskrifte van die verskillende kolomme moet wees, m.a.w waarvoor kontantbetalings gereeld gemaak word. Die kolomme word vir die volgende gebruik: Tabel 2.3: Kontanbetalingsjoernaal Dok. Nr.
Die brondokument van die spesifieke transaksie word hier aangeteken. In die meeste gevalle sal dit die tjeknommer wees.
Dag
Aangesien die maand in die opskrif aangedui word, sal slegs die dag hier ingeskryf word.
Naam van
Hier word die naam van die persoon of instansie waaraan
begunsdigde
die onderneming die betaling maak, ingeskryf.
Folio
Hierdie kolom sal eers op ‘n latere stadium gebruik word.
Bank
Alle transaksies word in bankkolom geskryf. Dit is om rekord te hou van geld wat uit die bank onttrek is.
Enige bates,
Indien ‘n betaling op ‘n gereelde basis gemaak word vir
byvoorbeeld,
die aankoop van hierdie bate sal dit in hierdie kolom
handelsvoorraad,
ingeskryf word.
toerusting ens. Enige uitgawe,
Indien ‘n betaling op ‘n gereelde basis gemaak word om
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 91
FAC105 Finansiële Rekeningkunde byvoorbeeld,
hierdie uitgawe te betaal, sal die inskrywing in hierdie
salarisse, lone,
kolom gemaak word.
skryfbehoeftes ens. Diverse
Indien geld vir enige ander item betaal word, waarvoor
rekeninge
daar nie ‘n kolom is nie sal dit in die “Diverse rekening” aangeteken word.
Bestudeer die onderstaande voorbeeld.
Voorbeeld 2.7 Die volgende transaksies hou verband met BB Handelaars vir die maand van Desember 2014: 7
Reik tjek 34 uit aan Dapper Stapper vir goedere aangekoop, R6 590.
10
Vereffen die rekening ontvang vanaf Mikro Handelaars ter waarde van R2 000 per tjek.
20
Betaal Sopie Winkels vir skryfbehoeftes aangekoop ter waarde van R890.
21
Reik ‘n tjek uit ter betaling van lone vir die week, R440.
29
Koop handelsvoorraad ter waarde van R5 900 van Paling Handelaars.
30
Betaal P Klopper, die bestuurder, sy salaris van R10 900.
Die kontantbetalingsjoernaal (KBJ) met kolomme vir bank, handelsvoorraad, salarisse en lone, krediteure kontrole en diverse rekeninge van BB Handelaars sal soos volg lyk: Kontantbetalingsjoernaal van BB Handelaars vir Desember 2014
Diverse rekening
Dok
Dag
34
7
35
10
36
20
Naam van begunsdigde Dapper Stapper Mikro Handelaar Sopie winkels
Fol
Bank
Handelsvoorraad
Salarisse &
Krediteure
Bedrag
kontrole
Besonderhede
Lone 6 590
6 590
2 000
890
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
2 000
890
Skryfbehoeftes
Bladsy 92
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
37
21
38
29
39
30
Kontant Paling Handelaars P Klopper
440
5 900
440
5 900
10 900 26 720
10 900 12 490
11 340
2 000
890
Onthou dat â&#x20AC;&#x2DC;n betaling per tjek in werklikheid â&#x20AC;&#x2DC;n kontantbetaling is. Let op dat die totaal van die bankkolom (R26 720) gelyk is aan die totale van die handelsvoorraad, salarisse en lone, krediteure kontrole en diverse rekeninge kolomme (R12 490 + R11 340 + R2 000 + R890 = R26 720). Dit is belangrik om te let dat die kolomme aan die einde van die maand almal opgetel word. Hierdie totale van die kolomme verteenwoordig die bedrae wat oorgeboek word na die algemene grootboek. Die items wat voorkom in die diverse rekeninge kolom word egter individueel oorgeboek na die algemene grootboek.
2.13
Die algemene grootboek
Aan die einde van die maand, nadat die kontantontvangste- en kontantbetalingsjoernaal voltooi is, word die totale van die kolomme in die twee kontantjoernale opgetel en oorgeboek na die algemene grootboek. Die algemene grootboek bestaan uit verskeie rekeninge wat bepaal word deur die tipiese transaksies wat plaasvind gedurende die maand. Die verskeie rekeninge word oopgemaak in likiditeitsvolgorde, met ander woorde soos volg: Balansstaatrekeningafdeling 1
Kapitaal
2
Onttrekkings
3
Voertuie
4
Grond en geboue
5
Toerusting
6
Handelsvoorraad
7
Debiteure
8
Bank
9
Kleinkas
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 93
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 10
Wisselgeld
Nominale rekeningafdeling 1
Inkomstes
2
Uitgawes
Daar word gebruik gemaak van T-rekeninge met ‘n debietkant (links) en kredietkant (regs) om die uitwerking van ‘n transaksie te illustreer in ooreenstemming met die dubbelinskrywingsmetode (dus affekteer een transaksie, twee van hierdie T-rekeninge). ‘n T-vormige rekening het ‘n standaard formaat met die volgende inligting daarin vervat: •
Naam van die rekening (titel)
•
Datum van die transaksie
•
Besonderhede van die transaksie (kontra-rekening geaffekteer)
•
Folio (joernaal waarin transaksie oorspronklik te boek gestel is)
•
Bedrag
•
Openingsaldo en eindsaldo
Die formaat van ‘n rekening lyk soos volg: Debiet Datum Besonderhede
TITEL Fol Bedrag Datum Besonderhede
Krediet Fol Bedrag
Nadat die T-rekening opgestel is, is die volgende stap om die openingsaldo in te skryf. Openingsaldo’s is die bedrae wat van die vorige maand oorgedra word en waarmee die huidige maand begin. Hierdie bedrae word gewoonlik apart soos volg gegee: Saldo’s op 31 Augustus 2014 Kapitaal
250 000
Onttrekkings
2 500
Handelsvoorraad
75 000
Verkope
1 000 000
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 94
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Koste van verkope
750 000
Huurinkomste
8 500
Die openingsaldo’s kan ook in die formaat van ‘n proefbalans verskaf word. Die proefbalans is ‘n opsomminng van die eindsaldo’s van die verskeie rekeninge in die algemene grootboek. Die openingsaldo sal ingeskryf word vir ‘n bate- en uitgawerekening aan die debietkant en vir ‘n las, inkomste of kapitaal rekening aan die kredietkant. Die datum vir die openingsaldo sal altyd die eerste van die huidige maand wees (byvoorbeeld, die saldo’s is aan die einde van Augustus gegee, maar word aangeteken as 1 September). Die saldo sal met enkele uitsondering, altyd aan dieselfde kant van die bepaalde rekening geplaas word. In die foliokolom word die letters “a/b” vir “afgebring” van die vorige maand geskryf. Indien al die openingsaldo’s ingevul is, kan die joernale (KOJ en KBJ) se totale self oorgeboek word. Die transaksies word nie meer een vir een oorgeboek nie. Die totale van elke kolom word oorgeboek, slegs in die diverse rekeninge kolom word elke transaksie eenvir-een oorgeboek. Die maklikste benadering is om eers die een joernaal volledig oor te boek, dan die ander. Bestudeer die onderstaande voorbeeld. Voorbeeld 2.8
Die voorbeeld volg op voorbeelde 2.6 en 2.7 waar die KOJ en KBJ van BB Handelaars vir die maand van Desember 2014 opgestel is. Kontantontvangstejoernaal van BB Handelaars vir Desember 2014
Dok nr
Dag
Besonderhede
77
1
B Botha
78
7
H Havenga
KRR
8
79 KRR
Ontleding van ontvangste
Bank
Verkope
Koste van Verkope
Diverse rekeninge Debiteure kontrole
Bedrag
Besonderhede
79000
79 000
Kapitaal
8 900
8 900
8 900
Huurinkomste
Verkope
29 000
29000
15
L Lotter
7 000
15
Verkope
10 000
29 000
23 200 7 000
17000
10 000
8 000
133900
39 000
31 200
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
7 000
87 900
Bladsy 95
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde Kontantbetalingsjoernaal van BB Handelaars vir Desember 2014
Naam van begunsdigde
Dok
Dag
Fol
Bank
34
7
35
10
36
20
Sopie Winkels
890
37
21
Kontant
440
38
29
39
30
Dapper
6 590
Stapper Mikro
Salaris -se & Lone
Krediteure kontrole
Paling
5 900
Handelaars
Bedrag
Besonderhede
2 000
890
Skryfbehoeftes
440
5 900
10 900 26 720
Diverse rekening
6 590
2 000
Handelaar
P Klopper
Handelsvoorraad
10 900 12 490
11 340
2 000
890
Dit is belangrik om te let dat die kolomme aan die einde van die maand almal opgetel word. Hierdie totale van die kolomme verteenwoordig die bedrae wat oorgeboek word na die algemene grootboek. Die items wat voorkom in die diverse rekeninge kolom word egter individueel oorgeboek na die algemene grootboek. Die algemene grootboek van BB Handelaars sal vervolgens opgestel word aan die hand van die volgende openingsaldoâ&#x20AC;&#x2122;s: Proefbalans op 30 November 2014: Dt
Kt
Kapitaal Eiendom, aanleg en toerusting
250 000 850 000
Langtermynlenings
390 000
Bank (dt)
25 000
Debiteure kontrole
15 000
Krediteure kontrole Onttrekkings
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
13 200 1 200
Bladsy 96
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Handelsvoorraad
32 500
Verkope
267 850
Koste van verkope
59 000
Salarisse & lone
35 000
Skryfbehoeftes
1 250
Huurinkomste
97 900 1 018 950
1 018 950
Let wel: Die eindsaldo’s van November 2014 (vorige maand) dien as die openingsaldo’s vir Desember 2014 (die huidige maand). Die KOJ sal eerste oorgeboek word na die algemene grootboek en daarna die KBJ. Algemene grootboek van BB Handelaars vir Desember 2014: Dt Datum
KAPITAAL Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Saldo
a/b
250 000
Bank
KOJ
79 000
1 Des 1 Des
329 000
Dt
EIENDOM, AANLEG EN TOERUSTING
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Saldo
a/b
Bedrag
Datum
Besonderhede
Kt Fol
Bedrag
850 000
1 Des
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 97
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde Dt Datum
LENING Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Saldo
a/b
Bedrag 390 000
1 Des
Dt
ONTTREKKINGS
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Saldo
a/b
Bedrag
Datum
Kt Besonderhede
Fol
Bedrag
1 200
1 Des
Dt
BANK
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Saldo
a/b
Bedrag 25 000
1 Des 31Des
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Kontant-
KBJ
26 720
o/d
132 180
31Des Kontant-
KOJ
133 900
Kt
31Des
Bedrag
betalings Saldo
ontvangstes 158 900 2015
Saldo
a/b
158 900
132 180
1 Jan
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 98
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde Dt Datum
VERKOPE Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Saldo
a/b
267 850
Bank
KOJ
39 000
1 Des 31 Des 306 850
Dt
KOSTE VAN VERKOPE
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Saldo
a/b
59 000
Handelsvoorraad
KOJ
31 200
Datum
Besonderhede
Kt Fol
Bedrag
1 Des 31 Des 90 200
Dt
DEBITEURE KONTROLE
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Saldo
a/b
Bedrag 15 000
1 Des
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Bank
KOJ
7 000
Bedrag
Saldo
o/d
8 000
1 Des 31Des 15 000
2015
Kt
Saldo
a/b
15 000
8 000
1Jan
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 99
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde Dt Datum
HUURINKOMSTE Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Saldo
a/b
97 900
Bank
KOJ
8 900
1 Des 31 Des 106 800
Dt
HANDELSVOORRAAD
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Saldo
a/b
Bedrag 32 500
1 Des 31 Des
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Koste van
KOJ
31 200
o/d
13 790
31 Des Bank
KBJ
Kt
12 490
verkope Saldo
44 990 2015
Saldo
a/b
Bedrag
44 990
13 790
1Jan
Dt
SALARISSE & LONE
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Saldo
a/b
35 000
Bank
KBJ
11 340
Datum
Besonderhede
Kt Fol
Bedrag
1 Des 31 Des 46 340
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 100
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Dt
KREDITEURE KONTROLE
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Bank
KBJ
Bedrag 2 000
31
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Saldo
a/b
Bedrag 13 200
1 Des
Des 31Des
Saldo
o/d
11 200 13 200
13 200 2015
Saldo
a/b
11 200
1 Jan
Dt
SKRYFBEHOEFTES
Datum
Besonderhede
Fol
2014
Saldo
a/b
Bank
KBJ
Bedrag
Datum
Besonderhede
Kt Fol
Bedrag
1 250
1 Des 31
890
Des 2 140
Nadat die joernale oorgeboek is in die rekeninge moet die rekeninge aan die einde van die maand afgesluit word deur dit te balanseer (saldeer). Die rekeninge wat inskrywings aan beide die debietkant EN die kredietkant het moet gesaldeer word. Saldering beteken net dat die een kant (byvoorbeeld, die debietkant) opgetel word en die inskrywings aan die kredietkant van daardie bedrag afgeskryf word. Verskeie ander scenario’s bestaan ook as dit by die afsluiting van rekeninge in die algemene grootboek kom: 1) Bedrae aan beide kante van die rekening Indien daar bedrae aan die debiet- en kredietkant verskyn en die twee kante van die rekening nie balanseer (gelyk is aan mekaar) nie, kan die volgende stappe gevolg word: •
Stap 1: Tel die debietkant op
•
Stap 2: Tel die kredietkant op
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 101
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Stap 3: Die kant met die groter totaal sal gebruik word om die balans te bereken. Trek die kleiner totaal van die groter totaal af – hierdie verskil tussen die twee totale verteenwoordig die saldo. Die saldo word in die volgende lyn aan die kant met die kleiner totaal geskryf met die laaste dag van die maand as die datum; in die besonderhede kolom word daar “saldo” geskryf; in die foliokolom word daar die afkorting “o/d” (oorgedra) geskryf en dan die bedrag (verskil tussen die groter en kleiner totaal).
•
Stap 4: Indien die debiet- en kredietkant nou opgetel word (insluitend die saldo bedrag), behoort die totale gelyk te wees. Skryf hierdie totale aan beide kante in die volgende oop lyn neer (die 2 totale moet in dieselfde lyn geskryf wees).
•
Stap 5: Aan die begin van die daaropvolgende maand moet hierdie saldo afgebring word aan die teenoorgestelde kant van waar die saldo bereken is (dit was oorspronklik die kleiner kant). Dus word die saldo afgebring na die groter kant. In die foliokolom word die afkorting “a/b” geskryf vir afgebring. Hierdie saldo verteenwoordig dan die openingsaldo vir die eerste dag van die volgende maand.
Bestudeer weer Voorbeeld 2.8 waar die algemene grootboek rekeninge gesaldeer is aan die einde van Desember 2014. 2) Indien daar slegs aan die een kant van die rekening bedrae aangeteken is Indien die rekening slegs transaksies aan die een kant daarvan het (debiet- of kredietkant); hoef dit nie gesaldeer te word nie en moet daar slegs ‘n totaal soos volg bereken word: •
Stap 1: Trek ‘n streep onder die laaste bedrag wat ingeskryf is.
•
Stap 2: Tel die bedragkolom op en skryf die totaal neer. Daar moet nie ‘n streep onder die totaal getrek word nie, aangesien daar in die volgende maand net met hierdie rekening voortgegaan word.
3) Indien dieselfde bedrag aan beide die debiet- en kredietkant verskyn In ‘n rekening waar dieselfde bedrag aan beide kante voorkom word daar nie saldering toegepas nie aangesien die rekening reeds balanseer. Daar word eenvoudig net ‘n streep onder die bedrag aan beide die debiet- en kredietkant getrek. Die saldo van die rekening is in werklikheid nul. 4) Indien meervoudige bedrae aan beide kante van die rekening optel na dieselfde totaal Hoewel dit relatief selde voorkom, kan dit gebeur dat verskillende bedrae aan beide die debiet- en kredietkant na presies dieselfde totaal kan optel. In so ‘n geval kan die twee kante
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 102
FAC105 Finansiële Rekeningkunde opgetel word, ‘n streep onder die laaste bedrag aan beide kante getrek word en die totaal neergeskryf word. Die saldo is in werklikheid nul. 5) Indien daar slegs een inskrywing in die rekening gemaak is Geen saldering is nodig nie. Die rekening kan gelaat word net soos dit is. Daar sal in die volgende maand in die rekening voortgegaan word. 2.14
Die proefbalans
Dit kan gebeur dat foute in die algemene grootboek voorkom. Om te kontroleer of daar enige foute is, word ‘n proefbalans opgestel. Die proefbalans toets die algemene grootboek deur te kyk of die twee kante van die algemene grootboek balanseer, met ander woorde of die debietkant gelyk is aan die kredietkant. Die twee kante moet gelyk wees aangesien, volgens die dubbelinskrywingsreël, alles wat in die debietkant gebeur aan die kredietkant ook moet gebeur. Daarom word die eindsaldo’s van die algemene grootboek gebruik om die proefbalans te voltooi.
Voorbeeld 2.9 Hierdie voorbeeld volg op voorbeelde 2.6, 2.7 en 2.8 waar die KOJ, KBJ en rekeninge in die algemene grootboek van BB Handelaars vir die maand van Desember 2014 opgestel is. Die proefbalans van BB Handelaars vir Desember 2014 sal vervolgens opgestel word aan die hand van die algemene grootboekrekeninge se eindsaldo’s (verwys na voorbeeld 2.8): Proefbalans op 31 Desember 2014: Dt
Kt
Kapitaal Eiendom, aanleg en toerusting
329 000 850 000
Langtermynlenings Bank (dt) Debiteure kontrole
390 000 132 180 8 000
Krediteure kontrole Onttrekkings Handelsvoorraad
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
11 200 1 200 13 790
Bladsy 103
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Verkope
306 850
Koste van verkope
90 200
Salarisse & lone
46 340
Skryfbehoeftes
2 140
Huurinkomste
106 800 1 143 850
1 143 850
Let wel: die debietkant en kredietkant van die proefbalans moet balanseer wat ‘n aanduiding is dat die dubbelinskrywingsreël korrek gevolg is en geen foute begaan is in die algemene grootboek of die joernale nie.
2.15
Samevatting
Inkomste word gegenereer deur die deurlopende bedryfsaktiwiteite van ʼn sakeonderneming. Inkomste word hoofsaaklik gegenereer deur die verkoop van produkte en die lewering van dienste. Die meeste belastingowerhede interpreteer bedryfsinkomste as enige tipe inkomste wat aan ʼn onderneming toeval. Sommige sakeondernemings loop die gevaar om inkomste meer te skat as wat dit is. Om dit te voorkom, is daar rekeningkundige riglyne en standaarde wat gebruik moet word wanneer inkomste in die finansiële state van ʼn sakeonderneming erken en te boek gestel moet word. Uitgawes is die gelde wat spandeer word in ʼn onderneming om die goedere te produseer of te verkoop en om dienste te lewer, wat nodig is om winste te genereer. Indien ʼn organisasie ʼn wins genereer, sal sommige van die uitgawes wat aangegaan is om hierdie winste te genereer, aftrekbaar wees vir belastingdoeleindes. Sakeondernemings maak gebruik van die kontantbasis- en die toevallingsgrondslag in die erkenning van inkomstes en uitgawes in die finansiële state. Die kontantbasis bepaal dat uitgawes en inkomstes te boek gestel en erken moet word in die finansiële state sodra kontant betaal of ontvang word en nie wanneer die transaksie plaasgevind het nie. Die toevallingsgrondslag bepaal dat uitgawes en inkomste te boek gestel en erken moet word in die finansiële state sodra die transaksie plaasgevind het, en nie wanneer kontant betaal of ontvang word nie. Brondokumente dien as hulpmiddel wanneer inkomste en uitgawes te boek gestel word. Op die brondokumente kom al die besonderhede van die transaksie voor. Dit is veral belangrik om vanuit die brondokument te identifiseer of dit ‘n kontant of krediet en ‘n ontvangste of
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 104
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde betaling was. Die brondokumente word dan gejoernaliseer in die kontantontvangste- of kontantbetalingsjoernaal. Aan die einde van die maand word die twee joernale oorgeboek na die toepaslike algemene grootboekrekeninge. Die algemene grootboekrekeninge word aan die einde van die maand gebalanseer en die eindsaldoâ&#x20AC;&#x2122;s word gebruik in die opstel van die proefbalans. In die volgende studie-eenheid word die rekeningkundige proses verder geneem met die vooraansuiweringsproefbalans, die hantering van na-jaareind-gebeure en die opstel van die finansiĂŤle state.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 105
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
2.16
Selfevaluering Aktiwiteit 5
Altyd Ontspanne Reisagentskap bestaan reeds vir drie jaar en is baie suksesvol. Die rekenmeester het sopas bedank. Die eienaar van die reisagentskap benodig jou hulp in die volgende situasie: Op 1 Desember, in die huidige finansiële jaar, word ʼn betaling met ʼn kredietkaart goedgekeur ten bedrae van R1000 ten opsigte van ʼn hotelbespreking vir die daaropvolgende Februarie. Die reisagent bevestig die bespreking en voorsien die kliënt met die toepaslike kwitansie. Die reisagentskap sal R900 in Januarie aan die betrokke hotel oorbetaal. Die reisagentskap het op 1 Desember die R1000 ontvang. Die eienaar is van mening dat die volle R1000 erken moet word in die huidige finansiële jaar. Die verpligting van R900 teenoor die betrokke maatskappy sal dan by wyse van die dubbelinskrywingsmetode as ʼn las in die balansstaat te boek gestel word en as ʼn uitgawe in die inkomstestaat. Die reisagentskap het 31 Desember as jaareinde. (Aangepas vanuit: http://www.ftgedu.com/uploadpic/pdf/20100222050258_20549.pdf) Vrae: 1. Sal jy die inkomste klassifiseer as die lewering van ʼn diens of die verkoop van ʼn produk? 2. Wat is die vereistes van die IFRS (IAS 18) waaraan voldoen moet word, alvorens inkomste wat verdien word uit dienslewering in die finansiële rekords erken mag word? 3. Adviseer die eienaar van Altyd Ontspanne Reisagentskap oor die korrekte wyse waarop hierdie transaksie hanteer moet word, veral ten opsigte van die erkenning van die inkomste. 4. Gee die nodige algemene grootboek inskrywing van toepassing op die teboekstelling. Aktiwiteit 6 Die volgende transaksies van Martie Smartie Winkels het tydens Oktober 2014 plaasgevind. Transaksies Oktober 2014 1
Mev Smartie betaal R 40 000 direk in die bankrekening ter verhoging van haar kapitaalbydrae. Reik kwitansie 123 aan haar uit.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 106
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
4
Kontantverkope van handelsvoorraad, R 9000 (winsgrens 50%)
5
Ontvang R 7900 van B Bossie vir die huur van ‘n kantoor.
14
Kontantverkope van handelsvoorraad R 12 000 (winsgrens 50%).
19
Ontvang R 2 000 vir dienste gelewer.
Verlang: Berei die kontantontvangstejoernaal van Martie Smartie Winkels vir die maand van Oktober 2014 voor met ontledingskolomme vir bank, verkope, koste van verkope en diverse rekeninge. Aktiwiteit 7 Die volgende transaksies van Martie Smartie Winkels het tydens Oktober 2014 plaasgevind. Transaksies Oktober 2014 1
Koop handelsvoorraad van Bokkie verskaffers vir R7 000 en betaal per tjek 88.
6
Reik ‘n tjek uit vir die betaling van lone, R500.
15
Ontvang skryfbehoeftes van DNA handelaars en betaal R240.
23
Koop toerusting van R4 000 en handelsvooraad ter waarde van R1 000 by BA Bpk.
24
Betaal JH Winkels vir die huur van ‘n perseel, R 4500.
Verlang: Berei die kontantbetalingsjoernaal van Martie Smartie Winkels vir die maand van Oktober 2014 voor met ontledingskolomme vir bank, handelsvoorraad, lone en diverse rekeninge. Aktiwiteit 8 Aan die hand van Aktiwiteite 6 en 7 waar die KOJ en KBJ van Martie Smartie Winkels opgestel is vir Oktober 2014, word die volgende openingsaldo’s voorsien: Saldo’s vir Martie Smartie winkels op 30 September 2014 Kapitaal
R70 000
Bank (dt)
R245 870
Handelsvoorraad
R25 000
Verkope
R801 740
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 107
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Koste van verkope
R600 000
Skryfbehoeftes
R870
Verlang: Berei die algemene grootboek van Martie Smartie Winkels vir die maand van Oktober 2014 voor. Aktiwiteit 9 Wouter Basson is ʼn plaasboer in die Mpumalanga omgewing. Om sy maandelikse inkomste aan te vul, het hy ʼn winkel in die dorp oopgemaak wat vars plaasprodukte, soos melk, groente en vrugte verkoop. Hy vind dit moeilik om ʼn ogie oor die bedrywighede op die plaas te hou en ook die winkel op die dorp te bedryf. Hierdie is die eerste maand waarin Wouter begin handeldryf het. Aan die einde van die eerste maand het die volgende transaksies plaasgevind. Hy roep jou hulp in om hierdie transaksies te boek te stel. Joernaliseer die volgende transaksies: Feb. 03
Wouter leen kapitaal van R15,000 by die bank om die onderneming aan die gang te kry.
05
Bykomende goedere word aangekoop vir R6,000.
07
Verpakkingsmateriaal word op krediet by Green (Pty) Ltd aangekoop, R3 000.
10
Wouter het vir hom ʼn klein kantoortjie by die winkel ingerig. Kantoortoerusting word aangekoop, R 2,400.
11
Vars groente en vrugte word verkoop, R3,900
15
Solm benodig dringend kaas en melk, maar het nie kontant by hom gehad nie. Wouter besluit om die goedere op krediet aan hom te lewer, R2,250.
20
Miriam is die verkoopsdame wat Wouter aangestel het om die winkel daagliks te bestuur. Hy betaal haar ʼn salaris van R960.
25
Omdat Miriam ʼn klein salaris verdien, besluit Wouter om aan haar kommissie te betaal op die verkope wat in elke maand plaasgevind het, R75.
26
Goedere is terug ontvang. Die kliënt was nie tevrede nie en het gekla dat die vrugte sleg was, R600.
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 108
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
28
Solm betaal R1,500 terug om Ĺ&#x2030; gedeelte van sy skuld te delg.
(Accounting Learning Resources, 2011. http://www.accountingexplanation.com/journal.htm#Example_of_Journal)
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 109
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde Notas
Studie-eenheid 2: Die inkomstes en uitgawes van sakeondernemings
Bladsy 110
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 3: DIE FINANSIËLE STATE
3.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Waardevermindering
•
Oninbare skulde
•
Opgelope en vooruitbetaalde uitgawes
•
Opgelope en vooruitontvange inkomste
•
Die voor- en na-aansuiweringsproefbalans
•
Die staat van omvattende inkomste
•
Die staat van finansiële posisie
•
Die staat van veranderinge in ekwiteit
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die begrip van waardevermindering te verduidelik en te bereken;
•
oninbare skulde te bereken en te boek stel;
•
opgelope en vooruitbetaalde uitgawes te identifiseer en in berekening te bring met die opstel van finansiële state;
•
opgelope en vooruitontvange inkomste te identifiseer en in berekening te bring met die opstel van finansiële state;
•
die proefbalans voor en na-jaareind-aanpassings (aansuiwerings) op te stel;
•
die staat van omvattende inkomste op te stel;
•
die staat van finansiële posisie op te stel; en
•
die staat van veranderinge in ekwiteit op te stel.
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 111
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
3.2
Verrykende bronne •
Accounting Education, 2014. Accounts payable vs Accrued expense. http://www.svtuition.org/2014/04/accounts-payable-vs-accrued-expense.html
•
Accounting Simplified, 2010. 4 Types of Financial Statements. http://accountingsimplified.com/financial/statements/types.html
•
Accounting Verse, 2014. Adjusting entries for accrued income. http://www.accountingverse.com/accounting-basics/accrued-income.html
•
Everything Maths, 2014. Simple and compound depreciation. http://m.everythingmaths.co.za/grade-11/09-finance-growth-and-decay/09-financegrowth-and-decay-02.cnxmlplus
3.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Aansuiwering
Aansuiwerings is sekere transaksies wat nog nie op ‘n bepaalde tydstip te boek gestel is nie. Hierdie aansuiwerings moet gejoernaliseer en in berekening gebring word by die opstel van die finansiële state aan die einde van die finansiële jaar om sodoende aan die toevallingsgrondslag te voldoen.
Oninbare skulde
Bedrae wat afgeskryf moet word as oninbaar indien die debiteur wat die sakeonderneming verskuldig is, nie betaling kan maak nie. Dit word beskou as ‘n bedryfsuitgawe.
Opgelope inkomste
Verwys na inkomste wat reeds verdien is maar nog nie ontvang is nie. Opgelope inkomste word ook na verwys as inkomste ontvangbaar en word geklassifiseer as ‘n bate.
Opgelope uitgawes
Opgelope uitgawes kan gedefinieer word as uitgawes wat plaasgevind het, maar wat nog nie te boek gestel is in die prosessering van die transaksies nie. (KnowMaster Accounting, 2011. http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/what-areexpenses-in-accounting/y2cary3n6mng/67#) Opgelope uitgawes is gelde wat nog betaal moet word vir
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 112
FAC105 Finansiële Rekeningkunde goedere en dienste wat reeds gelewer is. Opgelope uitgawes word geklassifiseer as ʼn las. Proefbalans
‘n Opsomming van die eindsaldo’s van die rekeninge in die algemene grootboek. Die proefbalans het ‘n debiet- en kredietkolom en die totaal van beide moet gelyk wees. Die proefbalans is ‘n hulpmiddel om te bepaal of daar enige foute in die joernale of algemene grootboekrekeninge is. Die proefbalans dien as die eerste stap om die finansiële state op te stel.
Staat van finansiële
Die staat van finansiële posisie soos op die jaareinde is ‘n
posisie
opsomming van die waarde van die bates (bedryfs- en niebedryfsbates), laste (bedryfs- en niebedryfslaste) en eienaarsbelang (kapitaal). Die staat word gegrond op die rekeningkundige vergelyking: bates = eienaarsbelang + laste.
Staat van
Die staat bevat al die nominale rekeninge van die algemene
omvattende
grootboek en proefbalans. Die inkomstes en uitgawes word teen
inkomste
mekaar verreken ten einde die netto wins vir die finansiële jaar van die sakeonderneming te bepaal.
Staat van
Die staat van veranderinge in ekwiteit vir die alleeneienaarsaak
veranderinge in
word gebruik om die waarde van die eienaarsbelang te bepaal.
ekwiteit
Dit begin met die kapitaalsaldo aan die begin van die jaar, enige toevoegings of onttrekkings van kapitaal word in berekening gebring en die netto wins of verlies vir die jaar word bygetel of afgetrek om sodoende die kapitaalsaldo aan die einde van die jaar te bereken.
Vooruitbetaalde
Vooruitbetaalde uitgawes is bates wat in uitgawes verander
uitgawes
sodra dit verval of opgebruik word. (Cliffsnotes, 2011. http://www.cliffsnotes.com/study_guide/PrepaidExpenses.topicArticleId-21081,articleId-21020.html)
Vooruitontvange
Vooruitontvange inkomstes is gelde wat reeds ontvang is vir
inkomste
goedere en dienste wat nog gelewer moet word. Vooruitontvange inkomstes word geklassifiseer as ʼn las.
Waardevermindering
Die bedrag waarmee vaste bates oor ‘n bepaalde tydperk of lewensduur verminder as gevolg van herhaalde gebruik.
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 113
FAC105 Finansiële Rekeningkunde (Departement van Basiese Onderwys, 2012. http://www.education.gov.za/LinkClick.aspx?fileticket=ProQ%2F BHZcmE%3D&tabid=793&mid=2248)
3.4
Inleiding
Die rekeningkundige proses word verder geneem nadat die algemene grootboek en proefbalans opgestel is met die opstel van die finansiële state. Aan die einde van die finansiële jaar wanneer die state opgestel word moet sekere transaksies nog aangeteken word. Hierdie transaksies word na verwys as aansuiwerings en behels items soos waardevermindering en oninbare skulde. Daar kan ook transaksies bestaan soos ‘n uitgawe wat steeds nie betaal is nie; ‘n inkomste wat nog nie ontvang is of vooruit ontvang is, asook uitgawes wat vooruit betaal is. Daar is verskeie rekeningkundige beginsels wat toegepas word deur ouditeure en rekenmeesters om die finansiële state van ʼn sakeonderneming op te trek. Die drie hoof finansiële state wat vanuit die perspektief van ‘n alleeneienaarsaak behandel word is: •
Die staat van omvattende inkomste waarmee die netto wins vir die jaar van die eienaar bereken word.
•
Die staat van finansiële posisie wat ‘n weerspieëling van die bates, laste en eienaarsbelang van die alleeneienaarsaak is.
•
Die staat van veranderinge in ekwiteit waarmee die waarde van die eienaarsbelang (kapitaal) van die eienaar bepaal word.
(http://assets.entrepreneur.com/article/h1/checks_balances.jpg)
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 114
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 3.5
Waardevermindering (depresiasie)
Waardevermindering behels dat vaste bates, byvoorbeeld, voertuie met ‘n bepaalde bedrag in waarde verminder oor ‘n spesifieke tydperk (lewensduur) as gevolg van herhaaldelike gebruik. Die waardevermindering van vaste bates moet in berekening gebring word sodat ‘n realistiese en akkurate staat van finansiële posisie opgestel kan word. Die konsep van opgelope waardevermindering behels die waardevermindering van vorige jare se herhaaldelike gebruik. Hoe langer die vaste bate besit en gebruik word, hoe hoër sal die opgelope waardeverminderingsrekening word totdat die kosprys van die bate en die opgelope waardevermindering gelyk aan mekaar is, in welke geval die bate dus geen meer waarde het (boekwaarde van nul). Dus kan die volgende vergelyking die verhouding weerspieel: Boekwaarde van bate = kosprys – opgelope waardevermindering 3.5.1
Die metodes waarmee waardevermindering bepaal kan word
Daar is verskeie metodes waarvolgens waardevermindering afgeskryf kan word en die volgende drie metodes sal in hierdie studie-eenheid behandel word: Waardevermindering op die kosprys van die bate ‘n Vaste bedrag van die kosprys word elke jaar afgeskryf as waardervermindering. Dit word aangedui as ‘n persentasie of ‘n bedrag van die kosprys en word bepaal deur die sakeonderneming. Voorbeeld 3.1 ‘n Masjien wat R100 000 kos moet teen 12.5% per jaar op die kosprys gedepresieer word. Waardevermindering per jaar: R100 000 × 12.5% = R12 500 Teen 12.5% per jaar sal die masjien na beraming vir 8 jaar gebruik kan word voordat die waarde nul sal wees.
Verminderde saldometode ‘n Vaste persentasie van die boekwaarde (kosprys – opgelope waardevermindering) word elke jaar afgeskryf. Soos wat die opgelope waardevermindering elke jaar meer en meer word, verminder die boekwaarde van die bate en sal die huidige waardeverminderingsbedrag ook jaarliks verminder. Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 115
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Voorbeeld 3.2 ‘n Voertuig wat R120 000 kos moet gedepresieer word teen 20% per jaar op die verminderde saldo metode. Die formule is soos volg: [(kosprys – opgelope waardevermindering) × %] Waardevermindering per jaar: Jaar 1: (R120 000 – R0) × 20% = R24 000 Jaar 2: (R120 000 – R24 000) × 20% = R19 200 Jaar 3: [R120 000 – (R24 000 + R19 200)] × 20% = R15 360 Jaar 4: [R120 000 – (R24 000 + R19 200 + R15 360)] × 20% = R12 288 Jaar 5: [R120 000 – (R24 000 + R19 200 + R15 360 + R12 288)] × 20% = R9 830.40 Reguitlynmetode Die metode behels dat die verwagte leeftyd van die vaste bate en die reswaarde (scrap value) aan die einde van die bate se leeftyd bekend is. Die reswaarde is die beraamde bedrag wat ontvang sal word aan die einde van die leeftyd van die bate indien dit afgeskryf, ingeruil of verkoop word. Voorbeeld 3.3 ‘n Masjien met ‘n kosprys van R20 000 en ‘n reswaarde van R2 000 aan die einde van die verwagte 6 jaar leeftyd daarvan, word gedepresieer volgens die reguitlynmetode. Formule: waardevermindering per jaar =
kosprys - reswaarde verwagte leeftyd
Waardevermindering per jaar: R20 000 - R2 000 6
3.5.2
= R3 000 per jaar
Waar pas waardevermindering in die finansiële state?
Waardevermindering word beskou as ‘n bedryfsuitgawe en sal verskyn in die staat van omvattende inkomste om die netto wins akkuraat te bereken. Waardevermindering as gevolg van herhaaldelike gebruik verminder die boekwaarde van nie-bedryfsbates soos toerusting, meubels en voertuie. Die staat van finansiële posisie is ‘n opsomming van die bates, laste en eienaarsbelang van die sakeonderneming. Die boekwaarde (kosprys – opgelope waardevermindering) van die niebedryfsbates moet getoon word in die staat van
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 116
FAC105 Finansiële Rekeningkunde finansiële posisie. Om hierdie rede word daar ‘n eiendom, aanleg en toerusting aantekening (nota) tot die finansiële state gemaak. Die formaat van hierdie aantekening (nota) lyk soos volg en sal in paragraaf 3.10 in meer besonder bespreek word:
Figuur 3.1: Eiendom, aanleg en toerusting nota tot die finansiële state (Departement van Basiese Onderwys, 2012. http://www.education.gov.za/LinkClick.aspx?fileticket=ProQ%2FBHZcmE%3D&tabid=793&mid=2248)
3.6
Oninbare skulde (slegte skuld)
Die beginsel van konserwatisme bepaal dat finansiële rekeninge nie ‘n aantal debiteure moet insluit wat heel waarskynlik nie hulle skulde (rekeninge) gaan betaal nie. Dit gebeur dikwels dat debiteure nie hulle skulde vereffen het teen die einde van die finansiële jaar nie. Sulke debiteure moet afgeskryf word as oninbare skulde en word geklassifiseer as bedryfsuitgawe vir die sakeonderneming. Indien die slegte skulde wel teen ‘n latere stadium vereffen word, moet dit aangeteken word as oninbare skulde verhaal (bedryfsinkomste). Oninbare skulde se aansuiwering vind plaas in die staat van omvattende inkomste onder “bedryfsuitgawes” wat vermeerder en ook in die staat van finansiële posisie onder die lynitem “handels- en ander debiteure” wat verminder.
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 117
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 3.7
Na-jaareind-aansuiwerings
Aan die einde van die finansiële jaar is daar dikwels sekere uitgawes wat steeds onbetaald is of uitgawes wat vooruit betaal is. Daar kan ook inkomste wees wat nog nie ontvang is nie of wat vooruit ontvang is. Ander inskrywings soos die jaarlikse waardevermindering van vaste bates en oninbare skulde moet ook aangeteken word ten einde ‘n akkurate netto wins vir die finansiële jaar te bepaal. 3.7.1
Opgelope uitgawes
Opgelope uitgawes kan gedefinieer word as uitgawes wat plaasgevind het, maar wat nog nie te boek gestel is in die prosessering van die transaksies nie. Opgelope uitgawes is gelde wat nog betaal moet word vir goedere en dienste wat reeds gelewer is en word as ʼn las geklassifiseer. Die onderstaande is ʼn voorbeeld van ʼn opgelope uitgawe:
Voorbeeld 3.4 ʼn Maatskappy het R200 000 geleen op 1 Desember 2011 om verbeteringe aan die bestaande kantoorgebou aan te bring. Die ooreenkoms vereis dat die R200 000 terugbetaal word teen einde Februarie 2012, tesame met R6 000 rente vir die drie maande vanaf Desember tot Februarie. Die leningsbedrag, tesame met die rente is eers teen die einde van Februarie verskuldig. Alhoewel die leningsbedrag tesame met die rente eers aan die einde van Februarie verskuldig is, is dit nodig om maandeliks voorsiening te maak vir die rente. Sonder ʼn joernaalinskrywing om voorsiening te maak vir die opgelope rente-uitgawe vir die maand van Desember, sal die finansiële state vir die maand van Desember nie die R2 000 rente-uitgawe toon nie, en dus nie ʼn redelike weergawe wees van die maatskappy se finansiële sake nie. Indien die finansiële state van die maatskappy volgens die toevallingsgrondslag opgestel word, sal die maatskappy deur middel van ʼn joernaalinskrywing voorsiening moet maak vir die rente uitgawe vir die maand van Desember. Presies dieselfde geld vir die maand van Januarie. Die R6 000 rente-uitgawe word dus opgedeel vir die drie maande, Desember, Januarie en Februarie. Omdat die rente-uitgawe eers betaalbaar is aan die einde van Februarie, is dit nodig om elke maand, vanaf Desember tot einde Februarie ʼn voorsiening in die boeke aan te bring vir rente ten bedrae van R2 000. Sodoende sal daar aan die einde van
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 118
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Februarie ʼn opgelope uitgawe van R6 000 wees wat dan ook in dieselfde periode betaal sal word. Die joernaalinskrywing in die algemene joernaal sal soos volg lyk: Dt Rente uitgawe (Staat van omvattende inkomste item) Rente betaalbaar (Staat van finansiële posisie item)
Kt
R2000 R2000
(Outeur, 2011)
3.7.2
Vooruitbetaalde uitgawes
Aan die einde van die rekeningkundige periode moet daar aansuiweringsjoernale opgestel word om die gedeelte van die vooruitbetaalde uitgawe te erken wat ʼn werklike uitgawe geword het as gevolg van gebruik of deur die loop van tyd. Die onderstaande voorbeeld dui aan hoe die inskrywing in die boeke van ʼn maatskappy sal lyk in geval van ʼn vooruitbetaalde uitgawe. Voorbeeld 3.5 Bestudeer die volgende voorbeeld. ʼn Kliënt betaal R1800 vir motorversekering (R300 versekering per maand) wat dekking vir ses maande voorsien – dus ʼn vooruitbetaalde uitgawe. Die transaksie word te boek gestel deur die vooruitbetaalde uitgawerekening (baterekening) te debiteer, en die kontant/bankrekening (baterekening) te krediteer. Na die verloop van een maand word ʼn aansuiweringsjoernaal geskryf. Die uitgawerekening in die staat van omvattende inkomste word met R300 gedebiteer, terwyl die vooruitbetaalde uitgawerekening met R300 gekrediteer word. Die joernaalinskrywing word in die General Journal (algemene joernaal) hieronder geïllustreer. Die algemene grootboekrekeninge sal soos hieronder lyk, nadat die joernaalinskrywing gereflekteer word. Die grootboekrekeninge van toepassing, is die versekeringsuitgawe (Inkomstestaatrekening – R550) en die vooruitbetaalde uitgawerekening (Balansstaatrekening – R145). Let daarop dat die vooruitbetaalde uitgawerekening ʼn saldo van R1500 toon. Aan die einde van die ses maande sal die rekening ʼn saldo van NUL wees.
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 119
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
(Cliffsnotes, 2011. http://www.cliffsnotes.com/study_guide/PrepaidExpenses.topicArticleId-21081,articleId-21020.html)
Voorbeeld 3.6 ABC Bpk. betaal Altyd Groen Bpk. ʼn bedrag van R100 per maand vir die onderhoud van die tuine by hulle kantore. Op 1 Junie besluit die finansiële bestuurder van ABC Bpk. om ʼn bedrag van R300 te betaal aan Altyd Groen Bpk., wat dan die tuindienste sal dek vir die volgende drie maande, dus vir Junie, Julie en Augustus. Die joernaalinskrywing in die boeke van ABC Bpk. sal dus soos volg lyk:
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 120
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Die Prepaid Mowing is dan die vooruitbetaalde uitgawe. Let op die T-rekeninge wat die vordering in die vooruitbetaalde uitgawerekening toon. Vir elke maand, word die R100 geskuif na die uitgawerekening in die Inkomstestaat. Kyk na die onderstaande, praktiese illustrasie van die teboekstelling van die transaksie. Let daarop dat die vooruitbetaalde uitgawerekening in die balansstaat, NUL is aan die einde van Augustus – die laaste R100 is uitgeskuif na die inkomstestaat na die uitgawe rekening.
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 121
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
(Principlesofaccounting.com, 2011. http://www.principlesofaccounting.com/chapter%203.htm) 3.7.3
Opgelope inkomste (inkomste ontvangbaar)
Opgelope inkomste is inkomste wat reeds verdien is deur ‘n sakeonderneming wat ‘n diens lewer of produkte verkoop, maar wat nog nie ontvang is nie. Opgelope inkomste vind veral plaas by beleggings van fondse wat rente met die verloop van tyd verdien en dan word die rente slegs een keer per jaar aan die belegger uitbetaal (Investopedia, 2014. http://www.investopedia.com/terms/a/accruedincome.asp). Voorbeeld 3.7 Op 1 Januarie 2013 het Gray Netwerk Dienste ‘n vaste deposito ter waarde van R20 000 by ENB Bank teen ‘n koers van 10% per jaar belê, betaalbaar halfjaarliks. Die finansiële jaar van Gray Netwerk Dienste eindig 28 Februarie 2013. Die rente vanaf 1 Januarie tot 28 Februarie 2013 is dus verdien, maar nog nie ontvang nie. Die rente sal eers ontvang word op 30 Junie 2013 (halfjaarliks).
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 122
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die bedrag rente ter sprake vanaf 1 Januarie tot 28 Februarie 2013 (2 maande) kan soos volg bereken word: R20 000 × 10% ×
2 12
= R333.33
Die inskrywing in die algemene grootboek vir 28 Februarie 2013 sal soos volg lyk: Dt Datum
RENTE INKOMSTE [inkomste] Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2013
Opgelope inkomste
AJ
333.33
28Feb
Dt
OPGELOPE INKOMSTE [bate]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2013
Rente inkomste
AJ
333.33
Datum
Besonderhede
Kt Fol
Bedrag
28Feb
3.7.4
Vooruitontvange inkomste
Vooruitontvange inkomste is inkomste wat reeds ontvang is, maar nog nie verdien is nie. Inkomste moet te boek gestel word vir die rekeningkundige tydperk waarin dit verdien word. Dus moet inkomste wat vooruitontvang is nie in die finansiële jaar te boek gestel word waarin die kontant ontvang is nie, maar eerder in die daaropvolgende finansiële jaar waarin die diens gelewer en produk verskaf gaan word (met ander woorde wanneer die inkomste na regte verdien word deur die lewering van die diens of produk). Voorbeeld 3.8 ABC Bpk. ontvang huurinkomste vooruit vanaf die verhuurder ter waarde van R10 000 op 31 Desember 2010. Die R10 000 is ten opsigte van huur vir die volgende finansiële jaar. Die finansiële jaareinde van ABC Bpk. is 31 Desember 2010. Die hantering van die vooruitontvange inkomste sal soos volg wees:
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 123
FAC105 Finansiële Rekeningkunde ABC Bpk. sal ‘n las (aanspreeklikheid of verpligting) van R10 000 erken in die finansiële state vir die 2010 jaar. ABC Bpk. het ‘n verpligting om in die volgende finansiële jaar van 2011 kantoorruimte beskikbaar te maak vir die verhuurder. Die verhuurder het immers reeds daarvoor betaal. Die inskrywing in die algemene grootboek vir 31 Desember 2010 sal soos volg lyk: Dt
BANK [bate]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2010
Vooruitontvange
AJ
10 000
31Des
Datum
Kt Besonderhede
Fol
inkomste
Dt
VOORUITONTVANGE INKOMSTE [las]
Datum
Bedrag
Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2010
Bank
AJ
10 000
31Des
(Aangepas vanuit Accounting Simplified, 2013. http://accounting-simplified.com/prepaidincome.html). LET WEL: Dit is belangrik om op die volgende te let: •
Vooruitbetaalde uitgawerekening = Baterekening in die staat van finansiële posisie
•
Opgelope inkomsterekening = Baterekening in die staat van finansiële posisie
•
Opgelope uitgawerekening = Lasterekening in die staat van finansiële posisie
•
Vooruitontvange inkomsterekening = Lasterekening in die staat van finansiële posisie
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 124
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
BATE
LAS
Vooruitbetaalde uitgawe
Vooruitontvange inkomste
Opgelope inkomste
Opgelope uitgawe
Figuur 3.2: Klassifikasie van tydsverskille tussen inkomste en uitgawes (Outeur, 2014) 3.8
Die voor- en na-aansuiweringsproefbalans
Die proefbalans is ‘n lys wat bestaan uit die eindsaldo’s van die algemene grootboekrekeninge aan die einde van die maand of finansiële jaar. Die proefbalans is die eerste stap tot die opstel van die finansiële state. Die proefbalans is reeds in Studieeenheid 2 ook aangeraak onder paragraaf 2.14. Die doel van die proefbalans kan soos volg opgesom word: •
Dit dien as die eerste stap tot die opstel van die finansiële state.
•
Dit verseker dat die dubbelinskrywingsreël korrek toegepas is – vir elke debietinskrywing moet daar ‘n ooreenstemmende kredietinskrywing wees. Die totaal van die debiet- en kredietkolomme in die proefbalans moet gelyk wees indien die dubbelinskrywingsreël gevolg is.
•
Dit kan as ‘n maatreël dien om te verseker dat rekeninge se eindsaldo’s vanuit die algemene grootboek korrek oorgedra is.
•
Dit kan dien as ‘n hulpmiddel om enige foute te identifiseer en reg te stel.
(Accounting Simplified, 2012. http://accounting-simplified.com/trial-balance.html) Daar moet ‘n definitiewe onderskeid tussen die voor- en na-aansuiweringsproefbalans gehandhaaf word. Die vooraansuiweringsproefbalans sal aangedui word in die titel van die proefbalans en na die vooraansuiweringsproefbalans sal die addisionele inligting volg met die aansuiwerings wat aangebring moet word. Die aansuiwerings word gejoernaliseer in die algemene joernaal, daarna word dit oorgeboek na die algemene grootboek en laastens word dit aangebring in die finansiële state: staat van omvattende inkomste, staat van finansiële posisie en staat van verandering in ekwiteit. Nadat die aangesuiwerde finansiële state opgestel is, kan daar ‘n na-aansuiweringsproefbalans opgestel word. Bestudeer die onderstaande voorbeeld.
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 125
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Voorbeeld 3.9 Vooraansuiweringsproefbalans van Malan Handelaars soos op 31 Maart 2014: Debiet Kapitaal
Krediet 85 955
Toerusting
170 000
Voertuie
60 000
Opgelope waardevermindering: voertuie
15 000
Opgelope waardevermindering: toerusting
40 000
Vaste deposito (verval 30 Junie 2014)
10 000
Langtermynlenings
80 000
Bank (dt)
3 512
Debiteure kontrole
25 610
Krediteure kontrole
22 100
Onttrekkings
1 020
Handelsvoorraad (31 Maart 2013)
32 000
Verkope
217 000
Aankope
150 000
Afslag toegestaan
824
Afslag ontvang
1 715
Rente op lening
6 000
Oninbare skulde
120
Verkope terugsendings
684
Salarisse & lone
22 000
Huurinkomste
20 000 481 770
481 770
Addisionele inligting: 1.
Waardevermindering op voertuie word voorsien teen 20% per jaar op die kosprys.
Studie-eenheid 3: Die finansiĂŤle state
Bladsy 126
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Geen aankope van voertuie is tydens die jaar gemaak nie. 2.
Waardevermindering op toerusting is teen 25% op die verminderde saldometode. Geen aankope van toerusting is tydens die jaar gemaak nie.
3.
Die rentekoers op die lening is 15% per jaar, betaalbaar elke 6 maande.
4.
Die vaste deposito is teen ‘n koers van 12% per jaar gemaak. Alle rente sal op 30 Junie 2014 uitbetaal word. Die vaste deposito is op 1 Julie 2013 gemaak.
5.
Maandelikse rente ontvang is R1 500.
6.
Dit het op die lappe gekom dat ‘n debiteur, mnr J Jones, insolvent verklaar is. Malan Handelaars is in die posisie om ‘n likwidasiedividend van 50 sent in die Rand volgende maand te ontvang. Sy rekening se balans was R110 voor die likwidasie.
7.
Die eienaar het handelsvoorraad wat R70 gekos het, geneem vir persoonlike gebruik. Die boekhouer het per abuis “Verkope” gekrediteer met die R70. Hierdie fout moet reggestel word.
Die berekeninge vir die aansuiwerings gelys onder die addisionele inligting is soos volg: Waardevermindering: Voertuie: R60 000 × 20% = R12 000 Toerusting: (R170 000 – R40 000) × 25% = R32 500 Rente op lening: R80 000 × 15% = R12 000 rente per jaar betaalbaar. Volgens die vooraansuiweringsproefbalans is daar reeds R6 000 rente betaal. Dus is R6 000 rente nog uitstaande en word dit gesien as ‘n opgelope uitgawe. Vaste deposito: Vanaf 1 Julie 2013 tot en met 31 Maart 2014 is 9 maande wat die vaste deposito al belê is en waarop rente verdien is. Die rente word eers op 30 Junie 2014 aan Malan Handelaars uitbetaal. Dus word die 9 maande se rente wat al verdien is, maar nog nie ontvang is nie, gesien as ‘n opgelope inkomste (inkomste ontvangbaar). R10 000 × 12% ×
9 12
= R900.
Huurinkomste: Die aanname word gemaak dat die huurooreenkoms vir ‘n volle finansiële jaar strek, dus 12 maande. Die huur is R1 500 per maand.
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 127
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Jaarlikse huur is dus R1 500 × 12 maande = R18 000 per jaar. In die vooraansuiweringsproefbalans word daar aangedui dat R20 000 se huurinkomste reeds ontvang is vir die jaar. Daar moet egter net R18 000 ontvang word. Die oortollige R2 000 [R20 000 – R18 000] is, met ander woorde, inkomste wat vooruitontvang is. Oninbare skulde: R110 is die bedrag wat die debiteur Malan Handelaars skuld. Met die likwidasiedividend van 50 sent in die Rand, beteken dit dat vir elke R1 wat die debiteur Malan Handelaars skuld, sal Malan Handelaars slegs 50 sent daarvan ontvang. Met ander woorde van die R110 wat die debiteur skuld, sal slegs die helfte daarvan ontvang word, wat R55 is. Die ander R55 moet afgeskyf word as oninbaar. Indien hierdie berekeninge in ag geneem word, kan die volgende naaansuiweringsproefbalans (laaste 2 kolomme) vir Malan Handelaars soos op 31 Maart 2014 opgestel word: Vooraansuiwering Dt Kapitaal Toerusting Voertuie
Kt
Aansuiwering Dt
Kt
Na-aansuiwering Dt
Kt
85 955
85 955
170 000
170 000
60 000
60 000
Opgelope
15 000
12 000
27 000
40 000
32 500
72 500
waardevermindering: voertuie Opgelope waardevermindering: toerusting Vaste deposito
10 000
10 000
(verval 30 Junie 2014) Langtermynlenings Bank (dt) Debiteure kontrole
80 000 3 512
3 512
25 610
Krediteure kontrole Onttrekkings
80 000
55
25 555
22 100 1 020
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
22 100 1 020
Bladsy 128
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Handelsvoorraad
32 000
32 000
(31 Maart 2013) Verkope Aankope Afslag toegestaan
217 000
70
216 930
150 000
70 149 930
824
824
Afslag ontvang
1 715
1 715
Rente op lening
6 000
6 000
12 000
Oninbare skulde
120
55
175
Verkope
684
684
22 000
22 000
terugsendings Salarisse & lone Huurinkomste
20 000
Waardevermindering
2 000
18 000
44 500
Rente op vaste
44 500 900
900
6 000
6 000
deposito Opgelope uitgawe Opgelope inkomste
900
Vooruitontvange
900 2 000
2 000
inkomste 481 770
3.9
481 770
53 525
53 525 533 100 533 100
Die staat van omvattende inkomste
Die staat van omvattende inkomste word opgestel ten einde die netto wins vir die finansiële jaar te bepaal. Dit het ‘n bepaalde formaat en enige na-jaareind-aansuiwerings moet ook in ag geneem word. Die vooraansuiweringsproefbalans dien as beginpunt om die staat van omvattende inkomste op te stel. Die staat van omvattende inkomste bevat die bronne van inkomste (verkope of dienste gelewer afhangende van die sakeonderneming) en al die uitgawes wat aangegaan is. Die verskil tussen die inkomste en die uitgawes verteenwoordig die netto wins. Hou egter in gedagte dat die bepaalde bronne van inkomste en uitgawes wat aangegaan is, verskil vir elke sakeonderneming. Die vooraansuiweringsproefbalans en addisionele inligting sal aan die lig bring watter inkomste en uitgawes daar vir die betrokke
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 129
FAC105 Finansiële Rekeningkunde sakeonderneming was. Die formaat en volgorde van die staat van omvattende inkomste lyk soos volg:
STAAT VAN OMVATTENDE INKOMSTE VAN BREKKIE HANDELAARS VIR DIE JAAR GEËINDIG 31 MAART 2014 Berekeninge
Bedrag (R)
Verkope Minus: Koste van verkope: Beginvoorraad + Aankope + Vervoerkostes op aankope - Eindvooraad Bruto wins Plus: Ander bedryfsinkomstes: Huurinkomste Lopende inkomste Bruto bedryfsinkomste Minus: Bedryfsuitgawes: Lone Skryfbehoeftes Telefoon Waardevermindering Water & elektrisiteit Vervoerkostes op verkope Netto wins vir die jaar
Daar word begin deur die koste van verkope af te trek van verkope, dit word gedoen om die bruto wins te bepaal. Alle ander inkomstes word dan by die bruto wins getel. Hierdie “Ander bedryfsinkomstes“ word bereken deur al die inkomste, behalwe verkope, bymekaar te tel.
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 130
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die “Ander Bedryfsinkomstes“ word dan by die “Bruto wins“ getel om die “Bruto Bedryfsinkomste“ te kry. Daarna word alle uitgawes van die “Bruto Bedryfsinkomste“ afgetrek. Die bedryfsuitgawes word bereken deur al die uitgawes van die onderneming bymekaar te tel. Deur die “Bedryfsuitgawes“ van die “Bruto Bedryfsinkomste“ af te trek, word die netto wins vir die jaar bereken. Indien die bedrag negatief is, byvoorbeeld, -R2 200 word daarna verwys as ’n netto verlies. Hou die volgende stappe in gedagte wanneer die staat van omvattende inkomste vanaf die vooraansuiweringsproefbalans opgestel word: 1) Skryf die vooraansuiweringsproefbalans se syfers van die nominale afdeling
(inkomste en uitgawes) neer in die middelste “berekeninge” kolom neer. 2) Lees elke aansuiwering soos dit gegee is in die addisionele inligting:
o
Indien nodig, bereken die aansuiweringsbedrag.
o
Besluit watter rekeninge gedebiteer en gekrediteer moet word.
o
In die “berekeninge” kolom moet die vooraansuiweringsbedrag wat reeds met stap 1 neergeskryf is, aangepas word met die aansuiweringsbedrag. Besluit of die aansuiwering ‘n positiewe (+) of negatiewe (-) aansuiwering is.
o
Onthou die volgende: opgelope/uitstaande bedrae word bygetel (+) en vooruitbetaalde/vooruitontvange bedrae word afgetrek (-) van die vooraansuiweringsbedrag.
3) Wanneer die aansuiwerings voltooi is, bereken die finale syfers en skryf dit in die
laaste “Bedrag” kolom. Bereken dan die netto wins. (Departement van Basiese Onderwys, 2012. http://www.education.gov.za/LinkClick.aspx?fileticket=ProQ%2FBHZcmE%3D&tabid=793& mid=2248) Bestudeer die onderstaande voorbeeld noukeurig.
Voorbeeld 3.10 Bestudeer die vooraansuiweringsproefbalans van Aneesa Bpk. soos op 30 Junie 2011 en stel die staat van omvattende inkomste op vir die jaar geëindig 30 Junie 2011. Vooraansuiweringsproefbalans soos op 30 Junie 2011:
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 131
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Studie-eenheid 3: Die finansiĂŤle state
Bladsy 132
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Studie-eenheid 3: Die finansiĂŤle state
Bladsy 133
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Die letters (A – I) in die eerste kolom is bloot net om die verduideliking van die aansuiwerings uiteen te sit.
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 134
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
(Departement 3: van Onderwys, 2012. Studie-eenheid DieBasiese finansiële state Bladsy 135 http://www.education.gov.za/LinkClick.aspx?fileticket=ProQ%2FBHZcmE%3D&tabid=793& mid=2248)
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 3.10 Die staat van finansiële posisie Die staat van finansiële posisie dien as ‘n opsomming van die finansiële posisie in terme van die bates, laste en eienaarsbelang van die sakeonderneming op ‘n gegewe datum. Dit is in ooreenstemming met die rekeningkundige vergelyking: bates = laste + eienaarsbelang. Die staat van finansiële posisie het ‘n bepaalde formaat en terminologie. Die vooraansuiweringsproefbalans is weereens die beginpunt om hierdie staat op te stel. Aansuiwerings speel ook ‘n rol met die opstel van die staat van finansiële posisie en daar moet soortgelyke stappe gevolg word as met die opstel van die staat van omvattende inkomste. Die staat van finansiële posisie word ook vergesel met ‘n eiendom, aanleg en toerusting aantekening. Die eiendom, aanleg en toerusting aantekening word gebruik om die boekwaarde (kosprys – opgelope waardevermindering) van die vaste bates wat herhaaldelik gebruik word te bereken. Grond en geboue word nie volgens GRAP 17 gedepresieer nie (National Treasury, 2014. http://oag.treasury.gov.za/Publications/06.%20GRAP/02.%20Manuals/ GRAP%20Guideline%2017%20-%20Property,%20Plant%20and%20Equipment.pdf). Die formaat van die staat van finansiële posisie lyk soos volg: STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE VAN BREKKIE HANDELAARS (naam van sakeonderneming) SOOS OP 31 MAART 2014 (jaareinddatum) Nota
Bedrag (R)
BATES •
Niebedryfsbates: Eiendom, aanleg & toerusting
1
Vaste deposito •
Bedryfsbates: Handelsvoorraad Handels & ander debiteure Kontant & kontantekwivalente Vooruitbetaalde uitgawes
TOTALE BATES
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 136
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
EKWITEIT & LASTE AANSPREEKLIKHEID •
Eienaarsbelang [kapitaal]
•
Niebedryfslaste:
5
Langtermynlening •
Bedryfslaste:
6
Handels & ander krediteure Vooruitontvange inkomste TOTALE EKWITEIT & LASTE AANSPREEKLIKHEID Die eiendom, aanleg en toerusting nota bevat die boekwaarde (drabedrag) of kosprys van die vaste bate aan die begin van die jaar, die vermindering van die boekwaarde as gevolg van herhaaldelike gebruik gedurende die jaar en die boekwaarde aan die einde van die jaar. Die boekwaarde aan die einde van die jaar word dan aangeteken in die staat van finansiële posisie onder die niebedryfsbates afdeling. Daar is ‘n standaard formaat vir hierdie aantekening en die opskrifte van die kolomme sal bepaal word deur die spesifieke niebedryfsbates wat die sakeonderneming besit. EIENDOM, AANLEG EN TOERUSTING AANTEKENING Grond & geboue
Voertuie
Totaal
xxxxx
xxxxx
xxxxx
(xxxxx)
(xxxxx)
(xxxxx)
xxxxx
xxxxx
xxxxx
Vervreemdings teen drabedrag
(xxxxx)
(xxxxx)
(xxxxx)
Waardevermindering
(xxxxx)
(xxxxx)
(xxxxx)
Drabedrag aan die begin van die jaar: Kosprys Opgelope waardevermindering Bewegings tydens die jaar: Toevoegings
xxx na SFP
Drabedrag aan die einde van die jaar: Kosprys Opgelope waardevermindering
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
xxxxx
xxxxx
xxxxx
(xxxxx)
(xxxxx)
(xxxxx)
Bladsy 137
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die bedrae wat in hakies aangedui word (xxxxx) is bedrae wat afgetrek moet word van die kosprys of drabedrag. Die bedrag in die totaalkolom vir die drabedrag aan die einde van die jaar gemerk as “xxx na SFP” is die totale boekwaarde van al die niebedryfsbates en moet in die staat van finansiële posisie aangeteken word. Bestudeer die volgende voorbeeld deeglik. Voorbeeld 3.11 Bestudeer die volgende finansiële inligting van Qwando Beperk vir die finansiële jaar geëindig 28 Februarie 2014. Stel die staat van finansiële posisie soos op 28 Februarie 2014 op. Vooraansuiweringsproefbalans op 28 Februarie 2014: Dt (R) Kapitaal (soos op 28/02/2014) Grond en geboue teen kosprys
140 000 260 000
Voertuie teen kosprys
90 000
Toerusting teen kosprys
19 500
Opgelope waardevermindering: Voertuie
11 800
Opgelope waardevermindering: Toerusting
3 420
Handelsvoorraad
8 500
Debiteure kontrole
10 400
Bank Wisselgeld
Kt (R)
3 100 500
Krediteure kontrole
19 100
Langtermynlening
30 000
Verkope Koste van verkope Verkope terugsendings Salarisse en lone Afslag toegestaan (aan debiteure)
381 790 165 400 1 200 27 000 380
Voertuig uitgawes (dienste)
3 070
Oninbare skulde
1 100
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 138
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Skoonmaakmiddele
4 700
Versekeringspremies op voertuie
2 250
Water & elektrisiteit
2 100
Telefoon
1 400
Advertensiekostes
2 000
Huurinkomste
15 600
Afslag ontvang (vanaf krediteure)
890 602 600
602 600
Addisionele inligting: Die volgende transaksies is nog nie in berekening gebring vir Februarie 2014 nie en reflekteer dus nog nie op die proefbalans nie: •
Die langtermynlening is aangegaan vanaf 1 Desember 2013. Die leningsooreenkoms stipuleer dat rente betaalbaar gaan wees teen ‘n koers van 18% per jaar. Geen rente is vanaf 1 Desember 2013 tot op hede (28 Februarie 2014) al betaal nie.
•
Huurinkomste is reeds vir die volgende maand (Maart 2014) ontvang ter waarde van R1 200.
•
Die versekeringspremies soos in die proefbalans sluit ‘n bedrag van R750 in wat vooruit betaal is vir die volgende finansiële jaar (1 Maart 2014 – 28 Februarie 2015).
•
Die water en elektrisiteitsrekening van R200 vir die huidige maand van Februarie 2014 is nog nie betaal nie.
•
Die rekening van ‘n debiteur wat R400 skuld moet as slegte skuld afgeskryf word.
•
Waardevermindering moet soos volg bereken word: a. Voertuie: 20% per jaar op die verminderde saldometode. b. Toerusting: 10% per jaar op die verminderde saldometode.
•
Aanvaar dat die netto wins vir die jaar geëindig 28 Februarie 2014, R168 032 is.
Berekeninge: Rente op langtermynlening: R30 000 × 18% ×
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
3 12
= R1 350 opgelope uitgawe (las)
Bladsy 139
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Waardevermindering: Voertuie: (R90 000 – R11 800) × 20% = R15 640 Toerusting: (R19 500 – R3 420) × 10% = R1 608 Oplossing: Eiendom, aanleg en toerusting nota Grond &
Voertuie
Toerusting
260 000
78 200
16 080
354 280
260 000
90 000
19 500
369 500
0
(11 800)
(3 420)
(15 220)
Toevoegings
0
0
0
0
Vervreemdings teen drabedrag
0
0
0
0
Waardevermindering
0
(15 640)
(1 608)
(17 248)
260 000
62 560
14 472
337 032
260 000
90 000
19 500
369 500
0
(27 440)
(5 028)
(32 468)
geboue Drabedrag aan die begin van die jaar: Kosprys Opgelope waardevermindering
Totaal
Bewegings tydens die jaar:
Drabedrag aan die einde van die jaar: Kosprys Opgelope waardevermindering
Die staat van finansiële posisie soos op 28 Februarie 2014: Nota
Bedrag (R)
BATES Niebedryfsbates: •
Eiendom, aanleg & toerusting
337 032 1
337 032
Bedryfsbates: •
Handelsvoorraad
•
Handels- en ander debiteure
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
22 850 8 500 (10 400 – 400 oninbaar)
10 000
Bladsy 140
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
•
Kontant- & kontantekwivalente
•
Vooruitbetaalde uitgawe
(3 100 + 500)
3 600 750
TOTALE BATES
359 882
EKWITEIT & LASTE AANSPREEKLIKHEID Eienaarsbelang: •
Kapitaal
308 032 (140 000 + 168 032 netto wins)
308 032
Niebedryfslaste:
30 000
•
30 000
Langtermynlening
Bedryfslaste: •
•
Handels- en ander krediteure
21 850 (19 100 + 200 water + 1350 rente)
Vooruitontvange inkomste
TOTALE EKWITEIT & LASTE AANSPREEKLIKHEID
20 650 1 200
359 882
Verseker dat die bates se waarde gelyk is aan die laste en ekwiteit se waarde.
3.11 Die staat van veranderinge in ekwiteit Die staat van veranderinge in ekwiteit sluit aan by die staat van finansiële posisie. Die staat van verandering in ekwiteit weerspieël die waarde van die eienaar se belang. In hierdie studie-eenheid sal die situasie van ‘n alleeneienaarsaak met die staat van verandering in ekwitiet behandel word. Daar is slegs een eienaar wat die kapitaal voorsien het om die sakeonderneming te begin en aan wie die netto wins behoort. Die formaat van die staat van veranderinge in ekwiteit lyk soos volg:
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 141
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
STAAT VAN VERANDERINGE IN EKWITEIT VAN BREKKIE HANDELAARS VIR DIE JAAR GEËËINDIG 31 MAART 2014 Bedrag (R) Kapitaalbalans aan die begin van die jaar Plus: Netto wins vir die jaar Plus: Byvoegings tot kapitaal Min: Onttrekkings gedurende die jaar Kapitaalbalans aan die einde van die jaar Die kapitaalbalans aan die einde van die jaar word oorgedra na die staat van finansiële posisie onder die eienaarsbelangafdeling. Bestudeer die onderstaande voorbeeld.
Voorbeeld 3.12 Die volgende finansiële inligting is ‘n uittreksel uit die finansiële rekords van Mimi Handelaars vir die jaar geëindig 30 Junie 2014. Kapitaal soos op 1 Julie 2013
R120 000
Netto wins volgens die staat van omvattende inkomste
R329 560
Die eienaar het R3 500 vir persoonlike gebruik onttrek uit die lopende bankrekening van Mimi Handelaars op 25 Junie 2014. Stel die staat van veranderinge in ekwiteit vir die jaar geëindig 30 Junie 2014 op. Staat van veranderinge in ekwiteit van Mimi Handelaars vir die jaar geëindig 30 Junie 2014 Bedrag (R) Kapitaalbalans aan die begin van die jaar
120 000
Plus: Netto wins vir die jaar
329 560
Plus: Byvoegings tot kapitaal Min: Onttrekkings gedurende die jaar Kapitaalbalans aan die einde van die jaar
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
0 (3 500) 446 060
Bladsy 142
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
3.12 Samevatting Die rekeningkundige proses is uitgebrei vanaf Studie-eenheid 2 waar die algemene grootboek en proefbalans opgestel is, na die opstel van die finansiële state. Die drie hoof finansiële state wat behandel is in Studie-eenheid 3 is die staat van omvattende inkomste (bereken die netto wins); die staat van finansiële posisie (som die bates, laste en eienaarsbelang op) en laastens die staat van veranderinge in ekwiteit (bereken die waarde van die eienaarsbelang). Die effek van aansuiwerings soos waardevermindering en die drie metodes waarmee dit bereken kan word vir niebedryfbates is bespreek, asook waar presies waardevermindering in die finansiële state inpas. Waardevermindering is die verlies van boekwaarde van ‘n vaste bate soos ‘n voertuig as gevolg van die herhaaldelike gebruik daarvan gedurende die finansiële jaar. Die eiendom, aanleg en toerusting nota word spesifiek aangewend om die effek van waardevermindering op die boekwaarde van vaste bates aan te dui en te bepaal wat die boekwaarde is vir insluiting in die staat van finansiële posisie. Oninbare skulde is die gevolg van ‘n debiteur wat ‘n bedrag verskuldig is aan die sakeonderneming, maar weens insolvensie nie meer in staat is om dit te betaal nie. Die sakeonderneming moet die bedrag wat verskuldig is dan afskryf as oninbare skulde in die staat van omvattende inkomste onder die bedryfsuitgawes afdeling. Daar moet ook ‘n aansuiwering gemaak word aan die “Handels- en ander debiteure” lynitem in die staat van finansiële posisie vir die oninbare skuldbedrag. Ander aansuiwerings wat ook gemaak moet word aan die proefbalans en die finansiële state is uitgawes wat steeds nie betaal is nie (opgelope uitgawes); inkomste wat vooruit ontvang is; inkomste wat nog ontvang moet word en uitgawes wat vooruit betaal is. Opgelope uitgawes en vooruitontvange inkomste word geklassifiseer as laste; waarteenoor vooruitbetaalde uitgawes en opgelope inkomste geklassifiseer word as bates. In Studie-eenheid 4 sal daar gekyk word na aspekte van finansiële verslagdoening en die laaste stap in die rekeningkundige proses – die finansiële ontleding van finansiële state met behulp van verhoudings.
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 143
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
3.13 Selfevaluering Aktiwiteit 10 Die volgende finansiële inligting kom vanuit die rekords van Casio Handelaars: Vooraansuiweringsproefbalans soos op 21 Desember 2014 Dt (R) Kapitaal
Kt (R) 250 000
Grond en geboue teen kosprys
190 000
Voertuie teen kosprys
120 000
Meubels teen kosprys
15 000
Opgelope waardevermindering: Voertuie
26 000
Opgelope waardevermindering: Meubels
3 000
Onttrekkings
4 400
Handelsvoorraad
4 000
Debiteure kontrole
40 140
Bank Wisselgeld
5 900 100
Krediteure kontrole
50 750
Langtermynlening
10 550
Verkope
253 615
Verkope terugsendings
615
Vervoerkoste op verkope
670
Aankope Vervoerkoste op aankope
170 550 400
Aankope terugsendings Salarisse en lone
550 38 500
Oninbare skulde
230
Verpakkingsmateriaal
800
Versekeringspremies op voertuie Water & elektrisiteit Rente betaal
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
2 750 450 3 300
Bladsy 144
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Kommissie
480
Huurinkomste
2 860 597 805
597 805
Addisionele inligting: •
Handelsvoorraad op 31 Desember 2014: R6 500
•
Debiteur, S Kramer, is insolvent verklaar. Sy rekening van R140 moet afgeskryf word as oninbaar.
•
‘n Werknemer is met verlof en sy salaris vir Januarie 2015 van R1 500 is reeds vooruit aan hom betaal.
•
Afleweringsfooie van R100 op aankope wat gemaak is, is nog nie betaal nie.
•
‘n Versekeringspremie van R250 per maand is betaal tot en met die einde van Maart 2015.
•
Huur is ontvang tot en met die einde van Januarie 2015.
•
Kommissie van R880 is verdien op 28 Desember 2014, maar is nog nie ontvang nie.
•
Waardevermindering moet soos volg afgeskryf word: Op voertuie: 17% volgens die verminderde saldometode Op meubels: 12.5% volgens die verminderde saldometode
Verlang: 1) Stel die staat van omvattende inkomste vir die jaar geëindig 31 Desember 2014 op. 2) Stel die staat van finansiële posisie soos op 31 Desember 2014 op. Sluit ook die eiendom, aanleg en toerusting nota in 3) Stel die staat van veranderinge in ekwiteit vir die jaar geëindig 31 Desember 2014 op.
Studie-eenheid 3: Die finansiële state
Bladsy 145
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde Notas
Studie-eenheid 3: Die finansiĂŤle state
Bladsy 146
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 4: FINANSIËLE VERSLAGDOENING
4.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Die interne finansiële verslagdoening van ʼn onderneming
•
Eksterne finansiële verslagdoening van ʼn onderneming
•
Die openbaarmaking van finansiële inligting
•
Verslagdoenende entiteit
•
Verslagdoening oor die finansiële posisie van die onderneming
•
Die ontleding van basiese finansiële verslae
•
Finansiële verhoudings
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die onderneming se interne finansiële verslagdoeningsvereistes te ontleed;
•
te onderskei tussen die onderneming se eksterne finansiële verslagdoeningsvereistes;
•
die finansiële inligting wat nie openbaar gemaak mag word nie, te identifiseer en te ontleed;
•
verslag te doen oor die basiese finansiële posisie van die onderneming; en
•
die onderneming se basiese finansiële verslae te ontleed.
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 147
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 4.2
Verrykende bronne •
Deloitte, 2011.http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm
•
eHow.com, 2011. http://www.ehow.com/info_8377225_types-must-disclosedfinancial-statements.html
•
eHow.com, 2011. http://www.ehow.com/list_7609485_types-managerial-accountingreports.html
•
International Accounting Standards Board, 2010. http://www.iasb.org/NR/rdonlyres/363A9F3B-D41C-41E7-971579715E815BB1/0/EDConceptualFrameworkMar10.pdf
•
Tracy. JA, 2011. http://www.dummies.com/how-to/content/the-purpose-of-financialreporting.html
4.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Bedryfskapitaal-
Die bedryfskapitaalverhouding word hoofsaaklik gebruik om vas te
verhouding
stel of ʼn maatskappy daartoe in staat is om sy korttermynverpligtinge na te kom, met ander woorde om die likiditeit van ʼn maatskappy vas te stel. Die bedryfskapitaalverhouding dui die verhouding aan tussen die bedryfsbates en bedryfslaste van die maatskappy. (Accounting for management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/expense_ratio.htm)
Bedryfswins-
Die bedryfswinsverhouding meet die koste van bedrywighede vir
verhouding
elke rand van verkope wat plaasvind. Die komponente nodig om die bedryfswinsverhouding te bereken is koste van verkope, bedryfsuitgawes en netto verkope. Hierdie verhouding word uitgedruk as persentasie. (Accounting for management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/gross_profit_ratio.htm)
Bestuurs-
Bestuursrekeningkunde kan gedefinieer word as die voorbereiding
rekeningkunde
van bestuursverslae en rekeninge wat akkurate en tydige finansiële en statistiese inligting bevat, wat deur die bestuur van ʼn maatskappy
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 148
FAC105 Finansiële Rekeningkunde benodig word om daaglikse en korttermynbesluite te neem. (BusinessDictionary, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/managementaccounting.html) Brutowins
Die brutowins persentasie verhouding dui op die verhouding tussen
persentasie
bruto wins en netto verkope, uitgedruk as ʼn persentasie.
verhouding
(Accounting for management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/gross_profit_ratio.htm)
Dividende
Die dividende opbrengs verhouding dui op die verhouding tussen die
opbrengs
dividende per aandeel en die markpryse van hierdie aandele.
verhouding
(Accounting for management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/expense_ratio.htm)
Finansiële posisie
Die finansiële posisie van ʼn maatskappy dui op die verhouding tussen die maatskappy se bates, laste en ekwiteit (eienaarsbelang) vir ʼn spesifieke finansiële periode. (Deloitte, 2011. http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm)
Finansiële
Finansiële verslagdoening behels die voorstelling van die finansiële
verslagdoening
inligting van ʼn maatskappy – die maatskappy se finansiële posisie, die sakebedrywighede van die maatskappy, asook die invloei en uitvloei van fondse vir ʼn spesifieke rekeningkundige periode. (allBusiness, 2011. http://www.allbusiness.com/glossaries/financialreporting/4951111-1.html)
Horisontale
Horisontale ontleding van finansiële state is die vergelyking tussen
ontleding
die finansiële data van twee of meer jare. Die verskille tussen die verskillende jare kan uitgedruk word in geldeenheid of in persentasie. Horisontale ontleding kan ook gedoen word deur middel van tendensanalise. Tendensanalise Tendensanalise van finansiële state is die vergelyking tussen die finansiële data van verskeie jare. Die verskille word uitgedruk as ʼn persentasie van die basisjaar. Die basisjaar is gelykstaande aan 100%, terwyl die ander jare uitgedruk word as ʼn persentasie van die
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 149
FAC105 Finansiële Rekeningkunde basisjaar, met ander woorde ʼn persentasie uit 100%. Die basisjaar word gewoonlik deur die bestuur van ʼn maatskappy bepaal, en is gewoonlik ʼn jaar waarin die maatskappy finansieel goed gevaar het. (Accounting for Management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/trend_percentages.htm) Netto waarde
Die opbrengs op aandeelhouersbelang dui die verhouding aan
verhouding
tussen die maatskappy se netto wins (na rentes en belasting) en aandeelhouersbelang. Die opbrengs op aandeelhouersbelang verhouding dui op die winsgewendheid van die maatskappy vanuit die aandeelhouers se oogpunt. Die aspekte betrokke by die berekening van die opbrengs op aandeelhouersbelang is netto wins en aandeelhouersbelang. (Accounting for management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/expense_ratio.htm)
Netto wins
Die netto wins verhouding dui op die verhouding tussen die netto
verhouding
wins (na belasting) en netto verkope. Dit word uitgedruk as ʼn persentasie. (Accounting for management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/gross_profit_ratio.htm)
Onkoste-
Die onkosteverhouding dui op die verhouding tussen die verskeie
verhouding
tipes uitgawes van ʼn maatskappy tot die netto verkope. Die verhouding kan gebruik word om, byvoorbeeld, die verhouding van administratiewe uitgawes tot verkope te bereken. (Accounting for management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/expense_ratio.htm)
Ontleding en
Die ontleding van finansiële state word gedefinieer as die proses
vertolking van
waardeur finansiële sterkpunte en swakpunte geïdentifiseer word,
finansiële state
deur ʼn duidelike verhouding te bepaal tussen die items in die staat van finansiële posisie en die staat van omvattende inkomste van ʼn maatskappy. Hierdie verhoudings word bereken deur gebruik te maak van finansiële verhoudings. Die proses is bekend as ontleding en vertolking.
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 150
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
(Accounting for Management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/trend_percentages.htm) Redelike
Redelike weergawe is die getroue weergawe van die uitwerking (of
weergawe
gevolge) van transaksies, gebeure en omstandighede in ʼn onderneming. Die wyse waarop hierdie transaksies, gebeure en omstandighede weergegee moet word, word uiteengesit in die raamwerk van die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS). (Deloitte, 2011. http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm)
Verslagdoenende
ʼn Verslagdoenende entiteit is ʼn omskrewe gebied van ekonomiese
entiteit
aktiwiteite, waarvan die finansiële inligting die potensiaal het om nuttig te wees vir die bestaande en toekomstige aandeelhouers, leners en ander krediteure wat die inligting benodig vir besluitnemingsdoeleindes, byvoorbeeld, of daar in ʼn sekere maatskappy belê moet word, en of die kapitaal van die maatskappy doeltreffend en effektief aangewend word. (International Accounting Standards Board, 2010. http://www.iasb.org/NR/rdonlyres/363A9F3B-D41C-41E7-971579715E815BB1/0/EDConceptualFrameworkMar10.pdf)
Vertikale
Vertikale ontleding is die proses waardeur Algemene Grootte State
ontleding
voorberei en aangebied word. Algemene Grootte state (common size statements) Algemene Grootte state is finansiële state wat die items wat daarin verskyn uitdruk in rand sowel as in persentasie. Elke item word uitgedruk as ʼn persentasie van die totale bedrag waarvan die item deel uitmaak. Daar kan op sleutelveranderinge en tendense gefokus word deur gebruik te maak van Algemene Grootte State. Common size statements are particularly useful when comparing data from different companies (Accounting for Management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/vertical_analysis_full.htm).
Vuurproef-
Die vuurproefverhouding word gebruik om vas te stel of die
verhouding
maatskappy daartoe in staat is om sy verpligtinge onmiddellik te vereffen, met ander woorde die vuurproefverhouding is ook ʼn verhouding wat gebruik word om die likiditeit van ʼn maatskappy vas
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 151
FAC105 Finansiële Rekeningkunde te stel. (Accounting for management, 2011.http://www.accountingformanagement.com/expense_ratio.htm) 4.4
Inleiding
Finansiële verslae is die dokumentasie en rekords wat gebruik word om vas te stel hoeveel geld ʼn maatskappy vir ʼn bepaalde finansiële periode gemaak het. Die hoofdoelwit van finansiële verslagdoening is om inligting te verskaf aan kredietverskaffers, aandeelhouers en belanghebbende partye van die maatskappy, sodat daar ingeligte ekonomiese besluite geneem kan word. Die aandeelhouers van ʼn maatskappy het ʼn reg om te weet hoeveel en waarop die kapitaal spandeer word, omdat dit hulle geld is wat in die maatskappy belê is. (J.A.Tracy, 2011.http://www.dummies.com/how-to/content/the-purpose-of-financialreporting.html) Die finansiële verslae behoort die volgende basiese finansiële vrae te beantwoord:
1. Maak die maatskappy 'n wins/verlies? 2. Hoe vergelyk die bates teenoor die laste? 3. Wat is die kapitaalbronne, en hoe word die geld spandeer? 4. Wat is die kontantvloei van die maatskappy? 5. Is al die maatskappywinste weer herbelê? 6. Het die maatskappy genoeg kapitaal vir groei?
Figuur 4.1: Finansiële vrae (Outeur, 2011) Finansiële Rekeningkunde voorsien jaarverslae wat hoofsaaklik gebruik word deur eksterne belanghebbende partye, terwyl Bestuursrekeningkunde op ʼn weeklikse of maandelikse basis verslae genereer, wat gebruik word deur die interne departemente van die maatskappy (byvoorbeeld, bestuur en hoofuitvoerende beamptes). Die bestuur van ʼn onderneming is verantwoordelik vir beplanning, organisering van hulpbronne en die bestuur van die onderneming se sakebedrywighede. Om dit Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 152
FAC105 Finansiële Rekeningkunde doeltreffende te kan doen, het hulle inligting nodig. Bestuursrekeningkunde voorsien hierdie inligting. Die hoofverskil tussen Finansiële Rekeningkunde en Bestuursrekeningkunde lê in die gebruikers van hierdie inligting – die gebruikers van Finansiële Rekeningkunde is hoofsaaklik ekstern, terwyl die gebruikers van Bestuursrekeningkunde intern is. Vir die inligting in finansiële state om ʼn waardevolle bydrae te kan maak, is dit belangrik dat die state ontleed en interpreteer kan word deur die gebruikers daarvan. Dit is dus belangrik om ʼn onderskeid te kan tref tussen interne en eksterne verslagdoening, aangesien die inligtingsbehoeftes heelwat van mekaar verskil. Alvorens na die onderskeid tussen interne en eksterne finansiële verslagdoening gekyk gaan word, is dit nodig om te verstaan wat ʼn verslagdoenende entiteit is. 4.5
Die verslagdoenende entiteit
ʼn Verslagdoenende entiteit is ʼn omskrewe gebied van ekonomiese aktiwiteite, waarvan die finansiële inligting die potensiaal het om nuttig te wees vir die bestaande en toekomstige aandeelhouers, leners en ander krediteure wat die inligting benodig vir besluitnemingsdoeleindes, byvoorbeeld, of daar in ʼn sekere maatskappy belê moet word, en of die kapitaal van die maatskappy doeltreffend en effektief aangewend word. ʼn Verslagdoenende entiteit het drie eienskappe: •
Die ekonomiese aktiwiteite van ʼn verslagdoenende entiteit word uitgevoer, is reeds uitgevoer of sal nog uitgevoer word.
•
Die ekonomiese aktiwiteite kan objektief onderskei word van die aktiwiteite van ander entiteite, asook die ekonomiese omgewing waarin die entiteit bestaan.
•
Die finansiële inligting van ʼn verslagdoenende entiteit het die potensiaal om nuttig te wees vir die gebruikers van hierdie inligting, byvoorbeeld, of dit raadsaam sou wees om in ʼn betrokke maatskappy te belê en of die bestuur en uitvoerende raad van die maatskappy die kapitaal doeltreffend en effektief aangewend (bestee) het.
Die hoofdoelwit van finansiële verslagdoening is dan om finansiële inligting oor die verslagdoenende entiteit te verskaf, wat nuttig sal wees wanneer daar besluite geneem moet word ten opsigte van die verskaffing van hulpbronne (kapitaal) aan die entiteit (eksterne finansiële verslagdoening), asook om vas te stel hoe effektief en doeltreffend hierdie hulpbronne aangewend is (interne finansiële verslagdoening). (International Accounting Standards Board, 2010.http://www.iasb.org/NR/rdonlyres/363A9F3B-D41C41E7-9715-79715E815BB1/0/EDConceptualFrameworkMar10.pdf)
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 153
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Interne finansiële verslagdoeningsvereistes van ʼn onderneming
4.6
Wanneer daar intern verslag gedoen word ten opsigte van die gebeure in elk van die onderskeie departemente van ʼn maatskappy, is daar bepaalde metodes en tegnieke wat gevolg moet word ten opsigte van die optrek en interpretasie van die bestuursverslae, en op grond waarvan die bestuursbesluite geneem word. Hierdie metodes en tegnieke word verkry uit Bestuursrekeningkunde. 4.6.1
Bestuursrekeningkunde
Finansiële Rekeningkunde voorsien jaarverslae wat hoofsaaklik gebruik word deur eksterne belanghebbende partye, terwyl Bestuursrekeningkunde verslae genereer op ʼn weeklikse of maandelikse basis en wat gebruik word deur die interne departemente van ʼn maatskappy, soos die bestuur en hoofuitvoerende beamptes. Hierdie verslae sal tipies inligting bevat wat die bedrag beskikbaar in kontant, die totale verkope vir ʼn spesifieke week of maand, handelsdebiteure, ens. aandui. Hierdie verslae mag ook finansiële verhoudings insluit, wat die afwykings tussen verskillende maande in ag neem, asook moontlike redes verskaf vir hierdie afwykings.
Waarvoor word Bestuursrekeningkunde gebruik?
Wat is die nut van Bestuursrekeningkunde in sakeondernemings? Elke sakeonderneming het bestuurders wat verantwoordelik is vir beplanning, organisering van hulpbronne, die bestuur van personeel, asook die bestuur van die onderneming se sakebedrywighede. Die bestuursfunksies wat in ʼn sakeonderneming bestaan kan hoofsaaklik in die volgende kategorieë opgedeel word: •
Beplanning Die bestuur van ʼn onderneming is grootliks daarop gefokus om die doelwitte van die onderneming te bereik. Daarvoor is ʼn plan van aksie nodig. Verskillende alternatiewe word oorweeg en die alternatief moet dan gekies word wat die beste gaan bydra tot doelwitbereiking in die onderneming. Die beplanning van ʼn maatskappy word grootliks verteenwoordig in begrotings. Begrotings word normaalweg op ʼn jaarlikse basis voorberei en verteenwoordig die bestuur se planne in spesifieke kwantitatiewe terme.
•
Leiding en motivering Buiten die bestuur se verantwoordelikheid om te beplan vir die toekoms, moet die bestuur die daaglikse aktiwiteite van die maatskappy ook oorsien en sorg dat
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 154
FAC105 Finansiële Rekeningkunde sakebedrywighede glad verloop. Om dit te bewerkstellig moet die bestuur oor die vermoë beskik om mense te motiveer en doeltreffend te lei. Die bestuur delegeer take na werknemers en moet seker maak dat hierdie take betyds en akkuraat uitgevoer word. Daaglikse verslae ten opsigte van die verkope word dikwels gebruik om besluite te maak ten opsigte van die dag tot dag aktiwiteite van die onderneming. •
Beheer Die beheerfunksie behels dat die bestuur van ʼn maatskappy moet seker maak dat die groter plan uitgevoer word. Om dit te kan doen, moet die werknemers voortdurend terugvoer gee ten opsigte van die vordering van werk, of die redes waarom sekere sperdatums nie behaal is nie. ʼn Tipiese verslag wat deur die bestuur hiervoor gebruik word, staan bekend as ʼn vorderingsverslag. ʼn Vorderingsverslag sal uitwys as sakebedrywighede nie na wense vorder nie, asook waar meer aandag gegee moet word aan sekere aspekte van ʼn projek.
(Accounting for Management, 2011.http://www.accountingformanagement.com/need_for_managerial_accounting_i.htm)
Tipes bestuursverslae
Daar is bepaalde bestuursverslae wat op ʼn gereelde basis deur die bestuur benodig word: •
Kosteverslae
•
Begrotings
•
Vorderingsverslae
•
Ander verslae
1. Kosteverslae
4. Ander verslae
2. Begrotings
3. Vorderingsverslae
Figuur 4.2: Tipes bestuursverslae (Outeur, 2011) Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 155
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die verslae word kortliks bespreek: •
Kosteverslae Bestuursrekeningkunde bereken die kostes van goedere wat geproduseer word. Hierdie berekening word gedoen deur die kostes van roumateriaal, arbeid, ens. in ag te neem en op te som in kosteverslae. Hierdie verslae stel die bestuur in staat om die kosprys van goedere te vergelyk met die verkooppryse van goedere. Hierdeur kan die bestuur winsmarges beplan en beheer.
•
Begrotings ʼn Belangrike funksie van Bestuursrekeningkunde is die voorbereiding van begrotings. Begrotings word voorberei deur gebruik te maak van vorige jare se begrotings en dit aan te pas, gebaseer op toekomstige projeksies. ‘n Begroting is ‘n plan wat die aktiwiteite wat vir die komende finansiële jaar beplan word, in finansiële terme opsom deur die besteding uiteen te sit wat aangegaan sal word om uitvoering aan gemelde aktiwiteite te gee, asook die inkomste en kapitaal wat nodig is om gemelde besteding te finansier (Buffalo City Metropol, 2014. http://www.buffalocity.gov.za/municipality/idp12/afrik_bcmm_begroting.pdf). Begrotings lys die bronne van inkomstes en uitgawes. Maatskappye poog ten alle tye om in hul doelwitbereiking binne die begroting te bly en om deur goeie beplanning verkope te verhoog en uitgawes te verminder.
•
Vorderingsverslae Bestuursrekenmeesters maak gebruik van begrotings om werklike uitgawes en inkomstes te vergelyk met begrote syfers. Die verskille wat bereken word, word ontleed sodra nuwe begrotings opgetrek word, en alle inligting ten opsigte van hierdie bedrae word gelys in die vorderingsverslag. Vorderingsverslae word gewoonlik jaarliks opgestel, alhoewel hierdie verslae ook op ʼn maandelikse, kwartaallikse of selfs weeklikse basis opgestel kan word. Hierdie verslae help die bestuur van die onderneming om te beplan vir toekomstige aanvraag en produksie, asook om voorsiening te maak vir die styging in produksiekostes.
•
Ander verslae Ander tipe bestuursverslae word ook op ʼn gereelde basis deur bestuur voorberei en gebruik, byvoorbeeld, verslae wat handel oor bestellings wat geplaas is en bestellings wat ontvang is.
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 156
FAC105 Finansiële Rekeningkunde (eHow.com, 2011.http://www.ehow.com/list_7609485_types-managerial-accountingreports.html) Die onderstaande is ‘n voorbeeld van ‘n tipiese begroting. Voorbeeld 4.1
4.7
Eksterne finansiële verslagdoeningsvereistes van ʼn onderneming
Finansiële state tesame met die notas tot die finansiële state van ʼn maatskappy word gebruik deur eksterne partye. Hierdie tipe inligting kan in verskeie formate voorkom, soos die jaarverslag van genoteerde maatskappye.
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 157
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die verslae wat gebruik word in Finansiële Rekeningkunde is: •
Die staat van finansiële posisie
•
Die staat van omvattende inkomste
•
Die kontantvloeistaat
•
Staat van verandering in ekwiteit
•
Notas tot die finansiële state
4.7.1
Die verskil tussen Finansiële Rekeningkunde en Bestuursrekeningkunde
Die verskil word in die onderstaande tabel weergegee: Finansiële Rekeningkunde •
•
Verslag word gelewer aan eksterne
Bestuursrekeningkunde •
Verslae word opgestel vir die gebruik
belanghebbende partye, byvoorbeeld,
deur interne partye, soos die bestuur
die eienaars van die onderneming,
van ʼn sakeonderneming vir die uitvoer
krediteure, belastingowerhede en
van basiese pligte soos beplanning,
aandeelhouers.
leiding en motivering, beheer, ens.
Klem word gelê op die opsomming van
•
finansiële transaksies wat in die verlede
Klem word gelê op die tipe inligting wat besluite vir die toekoms kan beïnvloed.
plaasgevind het. •
•
Die objektiwiteit en verifieerbaarheid
•
van finansiële inligting word
vir besluitnemings-doeleindes word in
beklemtoon.
die verslae beklemtoon.
Die akkuraatheid van finansiële inligting
•
word in die finansiële state vereis. •
•
Die relevantheid van finansiële inligting
Slegs opsommende finansiële inligting
Die tydigheid van finansiële data in die verslae word vereis.
•
Gedetailleerde verslae ten opsigte van
word ten opsigte van die
elke departement in die onderneming
sakeonderneming voorberei – daar
word voorberei. Hierdie verslae kan
word nie in te veel besonderhede
handel oor produkte, dienslewering,
ingegaan nie.
kliënte ens.
Die beginsels van AARP en IFRS moet
•
Die beginsels van AARP en IFRS hoef
gevolg word met die opstel van
nie gevolg te word met die opstel van
finansiële state.
verslae nie.
(Accounting for Management, 2011.http://www.accountingformanagement.com/financial_accounting_vs_managerial_accounting.htm)
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 158
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 4.7.2
Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS)
IFRS is ʼn stel rekeningkundige standaarde wat deur ʼn onafhanklike, nie-winsgewende organisasie ontwikkel is. Hierdie organisasie staan bekend as die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (International Accounting Standards Board – IASB) Die doel van IFRS is om ʼn raamwerk te verskaf aan openbare maatskappye, ten opsigte van die wyse waarop finansiële inligting in die finansiële state geopenbaar moet word. Hierdie is meer globale riglyne as wat spesifieke reëls neergelê word vir verslagdoening in bepaalde industrieë. IFRS is veral voordelig in die geval van groot maatskappye wat filiale in ander lande het. Deur gebruik te maak van een stel globale rekeningkundige standaarde, word die rekeningkundige prosedures in die maatskappy vergemaklik – slegs een “verslagdoeningstaal” word dan gebruik en die toepassing van die standaarde is dieselfde. (SearchSecurity.co.UK, 2011. http://searchsecurity.techtarget.co.uk/definition/IFRSInternational-Financial-Reporting-Standards) 4.7.3
Finansiële inligting wat nie openbaar bekend gemaak mag word nie
Die finansiële inligting van maatskappye word aan die publiek openbaar gemaak deur middel van finansiële state. Die finansiële state moet ʼn redelike weergawe wees van die maatskappy se finansiële posisie, finansiële prestasie en kontantvloei. Dit is daarom belangrik om die definisies van, onder andere, ʼn bate, ʼn las, ʼn inkomste en ʼn uitgawe te ken en te verstaan. Die toepassing van IFRS wanneer ʼn maatskappy se finansiële state opgestel word, verseker dat die maatskappy se finansiële state wel ʼn redelike weergawe sal wees van die onderneming se finansiële stand van sake. ʼn Volledige stel finansiële state bestaan uit die volgende (verwys ook na Studie-eenheid 3): •
ʼn Staat van die finansiële posisie (balansstaat) van die onderneming aan die einde van ʼn finansiële jaar.
•
ʼn Staat van omvattende inkomste (inkomstestaat) aan die einde van ʼn finansiële jaar.
•
ʼn Staat van verandering in ekwiteit.
•
ʼn Kontantvloeistaat.
•
Notas tot die finansiële state van ʼn onderneming. Hierdie notas sluit in ʼn opsomming en verduidelikende notas met betrekking tot die rekeningkundige beleid wat gevolg is in die optrek van die betrokke finansiële state.
(Deloitte, 2011.http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm)
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 159
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Daar is nie spesifieke inligting wat nie geopenbaar mag word nie. Die vereiste is slegs dat die finansiële state van ʼn onderneming ʼn redelike weergawe moet wees van die onderneming se finansiële posisie, finansiële prestasie en kontantvloei. Met ander woorde inligting wat ʼn wesenlike invloed sal hê op die maatskappy se finansiële posisie en finansiële resultate, behoort in die finansiële state geopenbaar te word. Dit mag ook inligting insluit wat nie kwantifiseerbaar is nie, byvoorbeeld, die bestaan van ʼn geskil met ʼn regeringsentiteit ten opsigte van belasting, of die uitkoms van ʼn bestaande regsgeding. Die volledige openbaarmakingsvereiste beteken ook dat die rekeningkundige beleid wat gevolg is in die opstel van finansiële state openbaar moet word – ook indien daar enige veranderinge in hierdie beleid was. ʼn Verandering in ʼn beleid kan insluit die verandering in die metodes wat gebruik word om die onderneming se bates te waardeer (waardasie metodes). Hierdie tipe inligting kan in die staat van omvattende inkomste en die staat van finansiële posisie geopenbaar word as ʼn afsonderlike lynitem OF in die notas wat op die finansiële state volg. (Accounting Tools, 2011. http://www.accountingtools.com/full-disclosure-principle) 4.7.4
Die tipes inligting wat openbaar moet word
Die finansiële state van ʼn sakeonderneming gee ʼn aanduiding van ʼn onderneming se saketransaksies. Die inligting wat veral in die finansiële state van ʼn maatskappy moet voorkom, is soos volg: •
Rekeningkundige beleid Maatskappye moet aan die aandeelhouers van die maatskappy verslag doen oor die rekeningkundige beleid wat toegepas word in die optrek van die finansiële state van die maatskappy. Met ander woorde die beleid wat gevolg is in die berekening van depresiasie, die erkenning van voorraad, asook die beleid wat gevolg is in die erkenning van inkomste is.
•
Na-balansstaat gebeure Na-balansstaat gebeure is enige transaksie of gebeurtenis wat plaasvind nadat ʼn maatskappy reeds die boeke afgesluit het, byvoorbeeld, as die maatskappy se finansiële jaar eindig op 31 Desember 20x11, sal enige transaksie wat na daardie datum plaasvind, ʼn na-balansstaat gebeurtenis wees. Hierdie na-balansstaat gebeure word gewoonlik in die notas tot die finansiële state geopenbaar. Dit is
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 160
FAC105 Finansiële Rekeningkunde belangrik aangesien hierdie gebeure moontlik ʼn impak kan hê op die besluite wat deur die gebruikers van die finansiële state geneem moet word. •
Wesenlike gebeure en transaksies Wesenlike gebeure, soos ʼn gekwalifiseerde ouditverslag, behoort in die finansiële state geopenbaar te word. Met ander woorde wesenlike gebeure/transaksies wat ʼn positiewe of negatiewe invloed op die maatskappy mag of kan hê, moet gerapporteer word.
•
Rekeningkundige beleidsveranderinge Rekeningkundige veranderinge dui op die verandering in die rekeningkundige beleid wat toegepas word. Hierdie veranderinge behoort geopenbaar te word, aangesien veranderinge in die beleid toekomstige verslagdoening mag beïnvloed. Dit is belangrik omdat finansiële inligting met mekaar vergelyk word. Indien daar ʼn verandering in beleid sou wees, kan die verskil moontlik toeskryfbaar wees aan die verandering in rekeningkundige beleid (eHow.com, 2011. http://www.ehow.com/info_8377225_types-must-disclosed-financial-statements.html)
4.7.5
Verslagdoening oor die finansiële posisie van ʼn onderneming
Een van die hoofdoelwitte van finansiële state is om inligting te verskaf aan belanghebbendes oor die finansiële posisie van die onderneming. Daar word oor die finansiële posisie van ʼn onderneming verslag gedoen in die staat van finansiële posisie. In die staat van finansiële posisie word daar onderskeid getref tussen die bedryfsbates en bedryfslaste van die onderneming, die niebedryfsbates en niebedryfslaste, asook die ekwiteit (eienaarsbelang). Onthou die rekeningkundige vergelyking van:
Eienaarsbelang
=
Bates
–
Laste
Die volgende items is die minimum waaroor verslag gedoen moet word in die staat van finansiële posisie. Dit is moontlik om nog bykomende items by te voeg, maar dit sal slegs nodig wees indien die bestuur reken dat dit sal bydra tot ʼn redelike weergawe van die maatskappy se finansiële posisie. As dit dus nie ʼn bydrae sal maak nie en dit is nie in die onderstaande lys nie, is dit nie nodig om dit in te sluit nie. Die minimum items sluit die volgende in: •
Eiendom, aanleg en toerusting
•
Beleggingseiendom
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 161
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Ontasbare bates
•
Finansiële bates
•
Beleggings wat erken is deur gebruik te maak van die ekwiteitsmetode
•
Biologiese bates (Biologiese bates is hoofsaaklik die diere en plante waarmee boere op plase boer en wat die hoofbron van inkomste is).
•
Handelsvoorraad
•
Handels- en ander debiteure
•
Kontant en kontantekwivalente
•
Bates gehou vir verkoop
•
Handels- en ander krediteure
•
Voorsienings
•
Finansiële laste
•
Inkomstebelastingverpligting of inkomstebelastingbate
•
Uitgestelde belastingbates en uitgestelde belastinglaste
•
Uitgereikte aandelekapitaal en reserwes toedeelbaar aan aandeelhouers (Deloitte, 2011.http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm)
4.8
Die ontleding van finansiële verslae – ontleding en vertolking
Daar is verskeie metodes wat gebruik word om die finansiële state van ʼn maatskappy te ontleed. Dit is egter belangrik om te weet wat bedoel word met die ontleding van finansiële state (verslae). Finansiële state word voorberei en opgetrek hoofsaaklik om te voldoen aan die inligtingsbehoeftes van die gebruikers van hierdie state. Dit is ʼn integrale deel van die besluitnemingsproses binne, sowel as buite die maatskappy. Die inligting wat in die finansiële state van ʼn maatskappy voorkom, is belangrik in die opsig dat dit gebruik word om gevolgtrekkings te maak ten opsigte van die finansiële prestasie en vordering van ʼn maatskappy, met ander woorde die interpretasie van die finansiële state. Alhoewel ontleding en vertolking van finansiële state baie handig is om die effektiwiteit en doeltreffendheid van ʼn maatskappy te bepaal, is daar twee beperkings. Hierdie beperkings word deur die onderstaande diagram geïllustreer.
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 162
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
1. Die verskil in die rekeningkundige standaarde wat deur maatskappye gebruik word, maak dit moeilik om die finansiële state van maatskappye met mekaar te vergelyk.
2. Daar kan nie net staat gemaak word op finansiële verhoudings vir die neem van belangrike besluite nie. Ander inligtingsbronne behoort ook in ag geneem te word.
Figuur 4.3: Beperkings ten opsigte van die ontleding van finansiële state (Aangepas vanuit: Accounting for management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/limitations_of_financial_statement_analysis.htm) Daar is egter baie belangrike voordele verbonde aan die ontleding van finansiële state. Dit word hieronder uitgebeeld: 1. Potensiële beleggers verkry 'n beter idee van die onderneming, en kan besluit of geld in die onderneming belê moet word of nie
2. Die IASB kan moniteer of 'n maatskappy die nodige rekeningkundige standaarde volg met die opstel van finansiële state
3. Belastingowerhede kan vasstel hoeveel belasting verskuldig is deur die maatskappy
4. Deur gebruik te maak van ontleding & vertolking kan 'n maatskappy sakebedrywighede moniteer
Figuur 4.4: Die voordele verbonde aan die ontleding van finansiële state (Aangepas vanuit: Accounting for management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/accounting_ratios.htm)
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 163
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 4.8.1
Tegnieke wat gebruik word in ontleding en vertolking
Die ontleding en vertolking van finansiële state word hoofsaaklik deur middel van die volgende twee tegnieke gedoen: •
Horisontale en vertikale ontleding
•
Finansiële verhoudings (verhoudingsontleding)
Horisontale ontleding (Tendensanalise) Horisontale ontleding van finansiële state is die vergelyking tussen die finansiële inligting van twee of meer jare. Die verskille tussen die verskillende jare kan uitgedruk word in geldeenheid of in persentasie. Horisontale ontleding kan ook gedoen word deur middel van tendensanalise. Tendensanalise van finansiële state is die vergelyking tussen die finansiële data van verskeie jare. Die verskille word uitgedruk as ʼn persentasie van die basisjaar. Die basisjaar is gelykstaande aan 100%, terwyl die ander jare uitgedruk word as ʼn persentasie van die basisjaar, met ander woorde ʼn persentasie uit 100%. Die basisjaar word deur die bestuur van ʼn maatskappy bepaal, en is gewoonlik ʼn jaar waarin die maatskappy finansieel goed gevaar het. (Accounting for Management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/trend_percentages.htm) Die onderstaande voorbeeld verduidelik die begrip horisontale of tendensanalise: Voorbeeld 4.2 ABC (Edms.) Bpk. Staat van Finansiële Posisie Desember 31, 2002, en 2001 (Rand in duisende) Toename (Afname) 2002
2001
Bedrag
Persent
BATES Bedryfsbates: Kontant Debiteure
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
R1,200 6,000
R2,350 R(1,150)* 4,000
2000
(48.9)% 50%
Bladsy 164
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Handelsvoorraad Voorafbetaalde uitgawes
Totale bedryfsbates
8,000
10,000
(2000)
(20.0)%
300
120
180
150.0%
----------
-----------
----------
----------
R15,500
R16,470
(970)
(5.9)%
-----------
-----------
----------
---------
* Die verskil tussen die 2001 en 2002 finansiële jaar word gemeet en bereken. Die randbedrae vir 2001 word gebruik as die basisbedrag om die veranderinge in persentasieformaat uit te druk. Byvoorbeeld, kontant het afgeneem met R1,150 vanaf 2001 tot 2002. Die afname uitgedruk as persentasie kan soos volg bereken word: R1,150 ÷ R2,350 × 100 =
48.9%
Die res van die syfers is bereken deur dieselfde formule toe te pas. (Aangepas vanuit Accounting for Management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/horizontal_analysis_or_trend_analysis.htm)
Praktiese oefening 4.1 Kyk nou na die onderstaande staat van omvattende inkomste van ABC (Edms.) Bpk. en beantwoord die vrae van toepassing op die inligting. Staat van omvattende inkomste vir die jaar geëindig Desember 31, 2002 en 2001 (Rand in duisende) Toename (Afname)
Verkope Koste van verkope
Bruto winsmarge
2002
2001
Bedrag
Persent
R52,000
R48,000
R4,000
8.3%
36,000
31,500
4,500
14.3%
------------
------------
------------
-----------
16,000
16,500
(500)
(3.0)%
------------
------------
------------
------------
Bedryfsuitgawes:
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 165
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Verkoopsuitgawes
7,000
6,500
500
7.7%
Administratiewe uitgawes
5,860
6,100
(240)
(3.9)%
------------
------------
------------
------------
12,860
12,600
260
2.1%
------------
------------
------------
------------
3,140
3,900
(760)
(19.5)%
640
700
(60)
(8.6)%
------------
------------
------------
------------
2,500
3,200
(700)
(21.9)%
700
896
(196)
(21.9)%
------------
------------
------------
------------
1,800
2,304
R (504)
21.9%
Totale bedryfsuitgawes
Netto bedryfsinkomste Rente-uitgawes
Netto verdienste voor belasting Min inkomstebelasting (28%)
Netto wins
====== (Aangepas vanuit Accounting for Management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/horizontal_analysis_or_trend_analysis.htm) Vrae: 1. Wat was die bruto wins vir onderskeidelik 2001 en 2002 vir ABC (Edms.) Bpk.? 2. Was daar ʼn toename of ʼn afname in die bruto wins gewees vanaf 2001? Met hoeveel
het die bruto wins toegeneem/afgeneem? Die toename/afname word uitgedruk as ʼn persentasie van 3%, hoe is hierdie 3% bereken? 3. As jy nou kyk na die syfers van verkope en koste van verkope vir onderskeidelik 2001
en 2002, waarom dink jy was daar ʼn afname/toename in die bruto wins? Vertikale ontleding Dit is veral nuttig om Algemene Grootte State te gebruik wanneer die finansiële data van verskeie maatskappye in dieselfde industrie vergelyk word. Veronderstel ʼn vergelyking word gemaak tussen die netto wins van Wendy (sy besit ʼn wegneemete restaurant) en McDonald’s. Wendy se netto wins vir ʼn sekere finansiële jaar was R110 miljoen, terwyl die netto wins van McDonald’s R1,427 miljoen vir dieselfde jaar
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 166
FAC105 Finansiële Rekeningkunde was. Die twee syfers kan nie net so vergelyk word nie, omdat daar ʼn groot verskil is tussen die grootte van die 2 ondernemings. ʼn Beter perspektief kan verkry word deur die netto wins uit te druk as ʼn persentasie van verkope van elke maatskappy. Wendy se verkope was R1,746 miljoen en McDonald’s se verkope was R9,794 miljoen. Uitgedruk in persentasie van verkope, sal Wendy se netto wins ongeveer 6.3% (R110 ÷ R1,746 × 100) wees, en McDonald’s se netto wins sal ongeveer 14.6% (R1,427 ÷ R9,794 × 100) wees. (Accounting for Management, 2011.http://www.accountingformanagement.com/vertical_analysis_full.htm) Die volgende voorbeeld illustreer hoe ʼn algemene-grootte staat van finansiële posisie sal lyk en die toepassing van vertikale ontleding:
Voorbeeld 4.3 ABC (Edms.) Bpk. Staat van Finansiële Posisie Desember 31, 2002, en 2001 (Rand in duisende) Algemene-grootte Persentasies 2002
2001
2002
2001
R 1,200
R 2,350
3.8%
8.1%
Debiteure
6,000
4,000
19.0%
13.8%
Handelsvoorraad
8,000
10,000
25.4%
34.5%
300
120
1.0%
0.4%
------------
------------
-----------
------------
15,500
16,470
49.2%
56.9%
------------
------------
------------
------------
BATES Bedryfsbates: Kontant
Voorafbetaalde uitgawes
Totale bedryfsbates
Eiendom, aanleg en toerusting:
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 167
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Grond Geboue en toerusting
Totale eiendom, aanleg en toerusting
Totale bates
4,000
4,000
12.7%
13.8%
12,000
8,500
38.1%
29.3%
------------
------------
------------
------------
16,000
12,500
50.8%
43.1%
------------
------------
------------
------------
R 31,500
R 28,970
100.0%
100.0%
======
======
======
======
(Aangepas vanuit Accounting for Management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/vertical_analysis_full.htm) Elke bate in die staat van finansiële posisie hierbo word uitgedruk as ʼn persentasie van die totale bates, terwyl al die laste weer uitgedruk word as ʼn persentasie van die totale laste en eienaarsbelang. Die persentasie syfer hierbo vir kontant in 2002, is soos volg bereken: R1200 ÷ R31,500 × 100 = 3.8% 4.9
Finansiële verhoudings
Finansiële verhoudings is ʼn doeltreffende metode wat gebruik word om finansiële state te ontleed. Finansiële verhoudings beteken om een syfer uit te druk ten opsigte van ʼn ander, met ander woorde dit dui op die verhouding tussen verskeie syfers wat voorkom in die finansiële state (Accounting for management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/gross_profit_ratio.htm). Finansiële verhoudings kan in drie hoofkategorieë verdeel word naamlik: •
Winsgewendheidsverhoudings
•
Likiditeitsverhoudings
•
Aktiwiteitsverhoudings
•
Langtermyn solventheid of hefboomverhoudings
4.9.1
Winsgewendheidsverhoudings
Winsgewendheidsverhoudings meet die resultate van sakebedrywighede binne die onderneming, asook die algehele effektiwiteit en doeltreffendheid van die maatskappy. Die volgende winsgewendheidsverhoudings word algemeen gebruik:
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 168
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Bruto wins persentasie verhouding Die basiese komponente wat nodig is vir die berekening van die bruto wins verhouding, is bruto wins en netto verkope. Hierdie verhouding word as ‘n persentasie uitgedruk en dui aan hoe winsgewend verkope was. Die formule wat gebruik word om die bruto wins verhouding te bereken, is soos volg: Bruto wins verhouding = (Bruto wins ÷ Netto verkope) × 100
Voorbeeld 4.4 Totale verkope = R520 000 Verkoopsopbrengs = R20 000 Koste van verkope = R400 000 Bruto wins verhouding = ((R520 000 – R20 000) – R400 000) ÷ 500 000 × 100 = 20% Let asseblief daarop dat die totale verkope, verkoopopbrengs van R20 000 insluit. Om die netto verkope te bereken behoort die R20 000 afgetrek te word, wat jou dan by netto verkope van R500 000 bring. (Accounting for management, 2011. http://www.accountingformanagement.com/gross_profit_ratio.htm) Netto winsverhouding Die netto wins verhouding dui op die verhouding tussen die netto wins na belasting en die verkope van ʼn maatskappy. Hierdie verhouding word uitgedruk as ʼn persentasie, en word veral gebruik deur die bestuur om die algehele winsgewendheid van ʼn maatskappy te bereken. Dit is ‘n goeie aanduiding van die bestuur se vermoë om inkomste en uitgawes te beheer. Die formule wat gebruik word om die netto wins verhouding te bereken, is soos volg: Netto wins verhouding = (Netto wins ÷ Netto verkope) × 100 Bedryfswinsverhouding Die bedryfswins verhouding gee ʼn aanduiding van hoe effektief ʼn maatskappy is ten opsigte van sy sakebedrywighede en die generering van inkomste.
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 169
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die formule vir die berekening van die bedryfswins verhouding, is soos volg: Bedryfswins verhouding = [(Koste van Verkope + Bedryfsuitgawes) ÷ Netto verkope] × 100 Onkosteverhouding Hierdie verhouding is ter sprake wanneer die verhouding tussen administratiewe uitgawes en netto verkope bereken word. Die verhouding wat gebruik word om die onkosteverhouding te bereken, is soos volg: Onkosteverhouding = (Administratiewe uitgawes ÷ Netto verkope) × 100 Opbrengs op aandeelhouersbelang OF netto waardeverhouding Die netto waarde verhouding gee ʼn aanduiding van die opbrengs wat ʼn aandeelhouer kan verwag ten opsigte van die belegging wat gemaak is in ʼn maatskappy. Hierdie verhouding word gebruik om die beleggers se opbrengste te meet en te ontleed. Met hierdie verhouding word daar slegs gefokus op die gewone aandeelhouersbelang. Die formule wat gebruik word om die netto waarde verhouding te bereken, is soos volg: Netto waarde verhouding = (Netto wins na rente en belasting) ÷ Aandeelhouersbelang) × 100 Dividende opbrengsverhouding Die dividend opbrengsverhouding word bereken om die verhouding tussen die dividende wat per aandeel uitbetaal word te evalueer teenoor die markprys van daardie aandeel. Hierdie verhouding is ook ʼn goeie aanduiding vir potensiële beleggers van ʼn maatskappy van hoe sy opbrengs sal lyk ten opsigte van ʼn spesifieke belegging wat in ʼn betrokke maatskappy gemaak sal word. Die formule wat gebruik word om die dividende opbrengsverhouding te bereken, is soos volg: Dividende opbrengsverhouding = Dividende per aandeel ÷ Markprys per aandeel 4.9.2
Likiditeitsverhoudings
Likiditeitsverhoudings meet die korttermyn solventheid of finansiële posisie van die maatskappy. Die likiditeitsverhoudings word gebruik om vas te stel of ʼn maatskappy daartoe in staat is om sy huidige verpligtinge na te kom.
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 170
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die volgende likiditeitsverhoudings word algemeen gebruik: Bedryfskapitaalverhouding Die bedryfskapitaalverhouding word bereken om vas te stel hoe likied ʼn maatskappy is, met ander woorde is die maatskappy daartoe in staat om sy korttermynverpligtinge na te kom deur die bedryfsbates aan te wend (soos voorraad en debiteure). Die formule wat gebruik word om die bedryfskapitaalverhouding te bereken, is soos volg: Bedryfskapitaalverhouding = Bedryfsbates ÷ Bedryfslaste Die norm vir hierdie verhouding is 2:1. Dit beteken vir elke R1 las wat daar bestaan, moet daar dubbel die hoeveelheid (dus R2) se bates beskikbaar wees om die verpligting na te kom. Hoe kleiner hierdie verhouding is (byvoorbeeld, 0.5:1), hoe groter is die risiko dat die sakeonderneming nie die skuldverpligtinge sal kan nakom nie. Vuurproefverhouding Die vuurproefverhouding word gebruik om vas te stel of ʼn maatskappy daartoe in staat is om sy korttermynverpligtinge na te kom, aangesien hierdie verhouding slegs die gedeelte van bedryfsbates in ag neem wat onmiddellik in kontant omskep kan word – voorraad uitgesluit. Die vuurproefverhouding gee ʼn aanduiding van hoeveel daar van ʼn maatskappy se bedryfslaste (korttermynskulde) vereffen kan word deur van die bedryfsbates op baie kort kennisgewing te verkoop. Die sakeonderneming moenie alleenlik van handelsvoorraad afhanklik wees om skuldverpligtinge na te kom nie. Die volgende formule word gebruik om die vuurproefverhouding te bereken: Vuurproefverhouding = Likiede bates ÷ Bedryfslaste Waar: Likiede bates = (bedryfsbates – handelsvoorraad) Die norm vir die vuurproefverhouding is 1:1. Weereens, hoe kleiner hierdie verhouding is, hoe groter is die risiko dat die sakeonderneming nie die korttermynverpligtinge sal kan nakom nie. 4.9.3
Aktiwiteitsverhoudings
Aktiwiteitsverhoudings word gebruik om die effektiwiteit te meet waarmee ʼn maatskappy die hulpbronne tot sy beskikking doeltreffend aanwend. Daar word ook verwys na aktiwiteitsverhouding as omsetsnelheidverhoudings, aangesien hierdie verhoudings ʼn aanduiding gee van hoe vinnig ʼn maatskappy sy bates omskakel in verkope.
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 171
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Die volgende aktiwiteitsverhoudings word algemeen gebruik: Voorraadomsetsnelheidsverhouding Elke maatskappy moet ʼn sekere vlak van voorraad handhaaf om te kan handeldryf. Die hoeveelheid voorraadvlakke wat gehandhaaf word, moet nie te hoog of te laag wees nie. Die voorraadomsetsnelheidsverhouding meet die spoed waarmee ʼn maatskappy sy voorraad omskakel in verkope. Hoë voorraadvlakke mag ʼn aanduiding wees van die effektiwiteit van die bestuur van ʼn maatskappy, aangesien groot hoeveelhede voorraad vinniger omgeskakel word in verkope, terwyl laer voorraadvlakke weer mag dui op oneffektiewe bestuur, aangesien dit langer neem vir die maatskappy om voorraad om te skakel in verkope. Hou egter in gedagte dat lae voorraadvlakke nie noodwendig beteken dat die bestuur van ʼn maatskappy oneffektief is nie; daar is ander aspekte wat ook ʼn rol kan speel. ʼn Hoë voorraadomsetsnelheid word geassosieer met hoë verkope, terwyl ʼn lae voorraadomsetsnelheid weer geassosieer word met laer verkope. Die volgende formule word gebruik om die voorraadomsetsnelheid van ʼn onderneming te bereken: Voorraadomsetsnelheid = Koste van verkope ÷ Gemiddelde voorraad Waar: gemiddelde voorraad = (beginvoorraad + eindvoorraad) ÷ 2 Debiteure omsetsnelheid Debiteure omsetsnelheid dui op die snelheid waarmee die debiteure van ʼn maatskappy ingevorder word. Die formule wat gebruik word om die debiteure omsetsnelheid te bereken, is soos volg: Debiteure omsetsnelheid = Totale verkope ÷ Debiteure Gemiddelde invorderingstermyn Die gemiddelde invorderingstermyn verteenwoordig die gemiddelde aantal dae wat ʼn maatskappy moet wag voordat die debiteure omgeskakel word in kontant. Die formule wat gebruik word om die gemiddelde invorderingstermyn te bereken, is soos volg: Gemiddelde invorderingstermyn = (Handelsdebiteure × aantal werksdae) ÷ Netto kredietverkope
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 172
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Krediteure omsetsnelheid Die krediteure omsetsnelheidsformule verteenwoordig die gemiddelde aantal dae wat dit die maatskappy neem om sy krediteure te betaal. Die formule wat gebruik word om die krediteure omsetsnelheid te bereken, is soos volg: Krediteure omsetsnelheid = Kredietaankope ÷ Gemiddelde handelskrediteure Bedryfskapitaal omsetsnelheid Bedryfskapitaal omsetsnelheid is ʼn aanduiding van die snelheid waarmee ʼn maatskappy die netto bedryfskapitaal aanwend. Die formule wat gebruik word om die bedryfskapitaal omsetsnelheid te bereken, is soos volg: Bedryfskapitaal omsetsnelheid = Koste van verkope ÷ Bedryfskapitaal Waar: Bedryfskapitaal = Bedryfsbates - Bedryfslaste (Accounting for management, 2011.http://www.accountingformanagement.com/working_capital_turnover_ratio.htm) Vaste bate omsetsnelheid Die vaste bate omsetsnelheidsverhouding staan ook bekend as die verkope tot vaste bates verhouding. Hierdie verhouding meet die effektiwiteit en die vermoë van die maatskappy om winste te genereer. Die formule wat gebruik word om die vaste bate omsetsnelheid te bereken, is soos volg: Vaste bate omsetsnelheid = Koste van verkope ÷ Netto vaste bates
4.9.4
Langtermyn solvensie- of hefboomverhoudings
Die langtermyn solvensie- of hefboomverhoudings word gebruik om vas te stel of ʼn maatskappy daartoe in staat sal wees om sy verpligtinge ten opsigte van rentes en ander langtermynverpligtinge na te kom. Die volgende langtermyn solvensie- of hefboomverhoudings word algemeen gebruik: Skuld-tot-ekwiteitsverhouding Die skuld-tot-ekwiteitsverhouding dui die verhouding tussen die eksterne aandele of buitestaandersfondse en die interne aandele of aandeelhouersfondse aan. Die formule wat gebruik word om die skuld-tot-ekwiteitsverhouding te bereken, is soos volg:
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 173
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Skuld-tot-ekwiteitsverhouding = Eksterne aandele ÷ Interne aandele
Voorbeeld 4.5 Die volgende is uittreksel vanuit die jaarverslag van Woolworths. Let op na die finansiële verhoudings wat bereken is, gebaseer op die syfers wat voorkom in die staat van omvattende inkomste. WOOLWORTHS HOLDINGS LIMITED GROUP REVIEW
Period
2010
2009
2008
2007
2006
2005*
2004
Number of weeks
52
52
53
52
52
52
52
33.1
31.5
31.2
30.8
30.7
30.6
33.1
7.1
6.9
9.2
9.9
9.8
9.5
9
Margins GROSS MARGIN (%) (GROSS PROFIT AS A PERCENTAGE OF TURNOVER) OPERATING MARGIN (%) (OPERATING PROFIT AS A PERCENTAGE OF TURNOVER (REVENUE IN 2008 AND PRIOR PERIODS)
* Income received relating to investment activities has been separately disclosed from other revenue and is excluded from operating profit. GROUP STATEMENT OF COMPREHENSIVE INCOME 52 Weeks
52 Weeks
to 27 June 2010
to 28 June 2009
Note
RM
RM
Revenue
2
23 663
21 922
Turnover
2
23 393
21 175
Cost of sales
15 656
14 501
Gross profit
7 737
6 674
95
563
Other revenue
2
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 174
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Expenses
6 178
5 784
3 940
3 482
–
134
costs
2 238
2 168
Operating profit
1 654
1 453
2
Store costs Net bad debts and bad debt provisions Other operating
(http://www.woolworthsholdings.co.za/investor/pdf/whl_2010_ar.pdf)
4.10 Finansiële aanwysers (verhoudings) in die praktyk Die verskillende finansiële verhoudings wat in die praktyk aangewend word om finansiële beplanning, beheer en besluitneming te fasiliteer kan soos volg opgesom word:
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 175
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Figuur 4.5: Finansiële aanwysers (verhoudings) (Departement van Basiese Onderwys, 2012. http://www.education.gov.za/LinkClick.aspx?fileticket=ProQ%2FBHZcmE%3D&tabid=793&mid=2248)
4.11 Samevatting Dit is belangrik om onderskeid te kan tref tussen interne en eksterne verslagdoening, aangesien die inligtingsbehoeftes van die twee heelwat van mekaar verskil. Finansiële Rekeningkunde word gebruik om verslae (state) voor te berei wat gebruik word deur die eksterne gebruikers van hierdie inligting, terwyl Bestuursrekeningkunde gebruik
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 176
FAC105 Finansiële Rekeningkunde word om verslae voor te berei vir die interne gebruikers, soos die bestuur van ʼn onderneming. Die finansiële state wat deur Finansiële Rekeningkunde gegenereer word, is die staat van finansiële posisie, staat van omvattende inkomste, kontantvloeistaat en die staat van verandering in ekwiteit. Die ontleding en vertolking van finansiële state stel die bestuur van ʼn maatskappy in staat om die winsgewendheid, doeltreffendheid en effektiwiteit van die onderneming te bepaal en daarvolgens belangrike besluite te neem.
4.12 Selfevaluering Aktiwiteit 11 Jy het pas begin by ʼn groot korporatiewe maatskappy, ABC Bpk. Die bestuur van die maatskappy vra jou om, op grond van die onderstaande inligting, ʼn paar vrae te beantwoord waaroor daar nie duidelikheid is nie. Algemene-grootte staat van omvattende inkomste van ABC Bpk. 2009
2010
2011
2012
2013
Grondstowwe
62.19
60.01
59.64
55.75
53.79
Lone & salarisse
5.36
5.14
5.32
5.36
4.98
Brandstof & olie
1.32
1.15
1.12
1.22
1.29
Indirekte belasting
7.49
8.14
7.85
7.59
7.76
Advertensie & bemarking
5.86
6.59
6.79
6.18
7.04
Verspreidingsuitgawes
3.45
3.36
3.34
3.89
3.92
Algemene uitgawes
5.67
5.3
5.43
6.22
6.42
Belastingvoorsiening
3.23
2.86
2.89
3.098
3.39
BTW
6.77
7.85
9.78
11.58
13.82
Bruto verkope
100
100
100
100
100
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 177
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Algemene-grootte staat van finansiële posisie van ABC Bpk. 2009
2010
2011
2012
2013
5.62
5
4.27
3.79
3.25
30
34
36.66
39.13
41.73
5.26
6.02
3.45
1.92
1.23
Bedryfslaste & voorsienings
59
55
55.61
55
52.24
Totale laste
100
100
100
100
100
Vaste bates
22.43
21.96
19.61
19.97
19.25
Beleggings
15.38
16.6
20.8
31.06
24.67
Handelsvoorraad
29.51
26.09
25.5
20.4
18.33
Handelsdebiteure
16.45
18.31
16.76
18.21
18.75
16.23
15.02
15.78
9
13.51
100
100
100
100
100
Laste Ekwiteit & aandelekapitaal Reserwes & surplus Lenings
Bates
Kontant & kontantekwivalente Totale bates
(http://www.icmrindia.org/free%20resources/casestudies/finance16.htm) Vrae: 1. Die bestuur van ABC Bpk. het jou ingelig dat die verkope jaarliks toegeneem het. Op
grond van bogenoemde inligting, waarom dink jy het die verkope toegeneem? 2. Waarop dui die feit dat ABC Bpk. se bemarkingsuitgawes toegeneem het? 3. Waarom het die voorsiening vir belasting toegeneem? 4. Wat is die voordele verbonde aan die ontleding en vertolking van finansiële state?
Waarom is dit nodig? 5. Watter formule sou jy gebruik het om te bepaal of die maatskappy winsgewend is of
nie?
Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening
Bladsy 178
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 5: REGSASPEKTE VAN FINANSIËLE REKENINGKUNDE
5.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Die wetlike vereistes van finansiële rekeningkunde in die algemeen.
•
Die basiese raamwerk vir die voorbereiding en aanbieding van finansiële state (AARP)
•
Die wetlike vereistes vir die openbaarmaking van finansiële inligting (IFRS)
•
Die interne finansiële rekeningkundige beleid
•
Die proses wat gebruik word om tred te hou met verandering in die finansiële regsomgewing.
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
Die vereistes van toepassing op finansiële rekeningkunde te identifiseer en toe te pas.
•
Die basiese raamwerk ten opsigte van die voorbereiding en aanbieding van finansiële state (AARP) toe te pas.
•
Die wetlike vereistes ten opsigte van die openbaarmaking van finansiële inligting (IFRS) te identifiseer en toe te pas.
•
Die interne finansiële rekeningkundige beleid toe te pas.
•
Die proses wat gebruik word om tred te hou met veranderinge in die finansiële regsomgewing toe te pas.
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 179
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 5.2
Verrykende bronne •
Buzzle.com, 2011. http://www.buzzle.com/articles/what-is-gaap.html
•
Clarisse, 2011. http://www.differencebetween.com/difference-between-ias-and-ifrs/
•
Deloitte, 2011. http://www.iasplus.com/standard/standard.htm
•
DifferenceBetween.net, 2011. http://www.differencebetween.net/business/differencebetween-iasb-and-fasb/
•
Swanson, J. 2011. http://www.articlesphere.com/Article/What-Does-the-FASB-Do/207168
5.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Finansiële
Die Finansiële Rekeningkundige Standaarde Raad is ʼn
Rekeningkundige
organisasie wat gestandaardiseerde riglyne daarstel wat gebruik
Standaarde Raad
moet word in finansiële verslagdoening. Die missie van die
(Financial Accounting
FASB is om standaarde van toepassing op finansiële
Standards Board –
rekeningkunde en finansiële verslagdoening te vestig en om
FASB)
leiding en opvoeding aan die publiek te verskaf, veral aan
(LW. Die Engelse
ouditeurs en ander gebruikers van finansiële state.
akroniem sal verder
(Swanson, J. 2011. http://www.articlesphere.com/Article/What-
in hierdie gids
Does-the-FASB-Do-/207168)
gebruik word) Internasionale
Die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad het tot
Rekeningkundige
stand gekom in April 2001 en word privaat befonds. Die IASB is
Standaarde Raad
die opvolger van die Internasionale Rekeningkundige Standaarde
(International
Komitee, en is werksaam vanuit die Britse hoofstad, London. Die
Accounting
IASB is verantwoordelik vir die ontwikkeling van Internasionale
Standards – IASB)
Finansiële Verslagdoeningstandaarde, asook die bevordering
(LW. Die Engelse akroniem sal verder
van die toepassing van hierdie standaarde deur sakeondernemings.
in hierdie gids
(DifferenceBetween.net, 2011.
gebruik word)
http://www.differencebetween.net/business/difference-betweeniasb-and-fasb/)
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 180
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Algemeen
AARP kan gedefinieer word as rekeningkundige beginsels wat
Aanvaarde
objektiewe standaarde daarstel waaraan finansiële state moet
Rekeningkundige
voldoen, sodat die inligting in finansiële state objektief beoordeel
Praktyk (AARP)
en vergelyk kan word. AARP is ontwikkel deur die Finansiële Rekeningkundige Standaarde Raad.
(http://www.investorwords.com/2141/GAAP.html) Internasionale
IFRS is ʼn stel reëls en riglyne wat deur sakeondernemings
Finansiële
gebruik word wanneer daar verslag gedoen word oor die
Verslagdoening-
finansiële inligting van ʼn maatskappy, asook riglyne wat gevolg
standaarde
moet word in die optrek van die finansiële state van ʼn
(International
onderneming.
Financial Reporting Standards – IFRS) (LW. Die Engelse
(BusinessDictionary.com, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/InternationalFinancial-Reporting-Standards-IFRS.html)
akroniem sal verder in hierdie gids gebruik word) Internasionale Rekeningkundige Standaarde (International
Investopedia definieer die IAS soos volg: An older set of standards stating how particular types of transactions and other events should be reflected in financial statements.
Accounting Standards – IAS)
Since 2001, the new set of standards has been known as the international financial reporting standards (IFRS) and has
(LW. Die Engelse akroniem sal verder in hierdie gids
been issued by the International Accounting Standards Board (IASB). (http://www.investopedia.com/terms/i/ias.asp#ixzz1eYTUxw87)
gebruik word) 5.4
Inleiding
Wanneer ʼn maatskappy verslag doen oor sy bedryfsaktiwiteite in finansiële state, is daar sekere standaarde en riglyne wat gevolg moet word. Hierdie riglyne staan bekend as Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) en Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS). Hierdie standaarde en riglyne word ontwikkel deur die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (IASB) en die Finansiële Rekeningkundige Standaarde Raad (FASB). Die Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 181
FAC105 Finansiële Rekeningkunde IASB is hoofsaaklik verantwoordelik vir die ontwikkeling van die IFRS, terwyl die FASB verantwoordelik is vir die ontwikkeling van AARP. Die IAS is die voorloper van die IFRS en hoewel ʼn stel ouer standaarde as die IFRS, is dit in ʼn groot mate dieselfde as die IFRS. Die IFRS wat die huidige stel rekeningkundige verslagdoeningstandaarde is, weerspieël die veranderinge wat plaasgevind het in die rekeningkundige en sakepraktyke van die afgelope twee dekades. Sommige van die IAS (maar nie almal nie) is deur die IFRS vervang, omdat dit verouderd is. Daar is egter IAS standaarde wat steeds in gebruik is. Alle standaarde sal egter in die toekoms as IFRS bekend staan, en waar daar teenstrydighede is tussen IAS en IFRS, sal die bepalings van die IFRS gevolg word – die verouderde IAS sal dus met die nuwe IFRS vervang word. Alhoewel die finansiële state van sakeondernemings moet voldoen aan AARP, is dit nie voldoende vir ʼn genoteerde maatskappy om slegs aan die AARP te voldoen nie; daar word van maatskappye vereis om ook te voldoen aan die IFRS. Indien die finansiële state van ʼn onderneming nie voldoen aan die AARP en/of die IFRS nie, kan die finansiële inligting wat in die state vervat is, nie as geloofwaardig beskou word nie. Die betrokke onderneming sal, byvoorbeeld, sukkel om finansiering te bekom. 5.5
Die wetlike vereistes van toepassing op die openbaarmaking van finansiële inligting
Wanneer ʼn maatskappy sy finansiële state opstel vir ʼn gegewe finansiële jaar, is daar sekere reëls en beginsels waaraan voldoen moet word, ten opsigte van die metode wat gebruik word om bates en laste te bereken en te erken in die staat van finansiële posisie. Daar is ook bepaalde riglyne ten opsigte van wanneer ʼn inkomste of ʼn uitgawe in die staat van omvattende inkomste van ʼn onderneming erken behoort te word. Hierdie reëls en regulasies word na verwys as Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) en Internasionale Finansiële Rekeningkundige Standaarde (IFRS). Elke land het ʼn Rekeningkundige Standaarde Raad (Accounting Standards Board – ASB) wat rigting en leiding verskaf, om te verseker dat die AARP en/of IFRS korrek geïmplementeer en toegepas word wanneer die finansiële state van sakeondernemings opgetrek word. Die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (IASB) is verantwoordelik vir die daarstel van die IFRS en die Finansiële Rekeningkundige Standaarde Raad (FASB) is verantwoordelik vir die ontwikkeling van AARP en hoewel dit twee verskillende organisasies is, werk hulle wel saam.
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 182
FAC105 Finansiële Rekeningkunde Wat is die verskil tussen die twee organisasies? Die hoofverskille kan soos volg voorgestel word: International Accounting Standards
Financial Accounting Standards Board
Board (IASB)
(FASB)
Die IASB het in 2001 tot stand gekom
Die FASB het in 1973 tot stand gekom
Die IASB is gebaseer in die Britse hoofstad
Die FASB is gebaseer in die Verenigde
London
State van Amerika (VSA)
Die IASB is die opvolger van die
Die FASB is die opvolger van die
Internasionale Rekeningkundige Standaarde
Rekeningkundige Beginselsraad
Komitee
(Accounting Principles Board – APB) en die komitee van Rekeningkundige Prosedures (Committe of Accounting Procedures – CAP)
Die IASB is verantwoordelik vir die
Die FASB is verantwoordelik vir die
ontwikkeling en vestiging van die
ontwikkeling en vestiging van die
Internasionale Finansiële Rekeningkundige
Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige
Standaarde (IFRS)
Praktyk (AARP) beginsels.
(DifferenceBetween.net, 2011. http://www.differencebetween.net/business/differencebetween-iasb-and-fasb/) Die Rekeningkundige Standaarde Raad in Suid-Afrika werk saam met die IASB, asook saam met soortgelyke rade van ander lande om te verseker dat standaarde ontwikkel en geïmplementeer word wat van toepassing is op elke land. Die Rekeningkundige Standaarde Raad in Suid Afrika is dus verantwoordelik vir die ontwikkeling en instandhouding van finansiële verslagdoeningstandaarde van toepassing op die openbare sektor in Suid Afrika (SAICA, 2011. https://www.saica.co.za/TechnicalInformation/PublicSector/AccountingStandardsBoard/tabid /606/language/en-ZA/Default.aspx). 5.5.1
Die beginsels van Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP)
Die AARP is die stel reëls en regulasies wat gebruik word vir die meting, aantekening, klassifisering en teboekstelling van ʼn onderneming se saketransaksies en ook wanneer die finansiële state van ʼn onderneming opgetrek moet word vir die verslaggewing van die onderneming se finansiële sake. Die AARP is belangrik wanneer dit by die verslagdoening en openbaarmaking van ʼn onderneming se finansiële sake kom deurdat dit daartoe bydra dat die onderneming se Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 183
FAC105 Finansiële Rekeningkunde verslaggewing van jaar tot jaar konsekwent is ten opsigte van hoe en waar sekere finansiële inligting openbaar word. As gevolg hiervan, is dit heelwat makliker vir die gebruikers van hierdie inligting om die inligting te vind, en is die gebruiker verseker dat die betrokke onderneming nie wesenlike inligting weerhou nie. AARP dek ʼn wye spektrum van aspekte ten opsigte van die verskillende verslae wat nodig is vir verslagdoening en verskaf riglyne aan die rekenmeester hoe om bepaalde aspekte in die finansiële state openbaar te maak. AARP gee dus eintlik ʼn voorafopgestelde templaat van hoe ʼn sakeonderneming se finansiële state moet lyk. Die basiese aspekte wat deur AARP gedek word, is : •
Voorraad
•
Skulde/laste
•
Aandeelhouersbelang
•
Korttermynbeleggings
•
Langtermynbeleggings
•
Inkomstes en verkope
•
Inkomstebelasting
•
Klandisiewaarde en ander veranderlikes
(M. Fan, 2006. http://www.stanford.edu/~mikefan/metrics/gaap.html) Die volgende rekeningkundige beginsels van AARP word wêreldwyd deur rekenmeesters en ouditeure gebruik in die voorbereiding van sakeondernemings se finansiële state en kan aan die hand van die volgende tabel verduidelik word (Cliffsnotes.com, 2011. http://www.cliffsnotes.com/study_guide/Generally-Accepted-AccountingPrinciples.topicArticleId-21081,articleId-21005.html): Tabel 5.1: Die beginsels van AARP Beginsel
Verduideliking
Ekonomiese
Die finansiële state van verskillende sakeondernemings
entiteitaanname
moet afsonderlik bygehou word. In die geval van groot
(afsonderlike sake-
maatskappye kan die finansiële data gekombineer word in
entiteit)
“gekonsolideerde” finansiële state, maar elke entiteit se finansiële state moet aanvanklik afsonderlik opgetrek word. Dit beteken ook dat die finansiële rekords van die
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 184
FAC105 Finansiële Rekeningkunde onderneming nie die persoonlike bates of laste van die eienaars mag insluit nie. Geldeenheidaanname
ʼn Sakeonderneming se finansiële state sluit net kwantifiseerbare saketransaksies in. In SA beteken dit dat transaksies slegs in rand en sent uitgedruk kan word. (ʼn Voorbeeld van ʼn gebeurtenis wat nie in die boeke van ʼn onderneming aangeteken sal word nie, is die besonderhede van ʼn nuwe finansiële direkteur. Alhoewel die aanstelling bydra tot die verhoging in die salarisrekening van die onderneming, word die besonderhede van die aanstelling, met ander woorde sy naam, kwalifikasie, ens., nie in die finansiële state aangedui nie. Hierdie besonderhede sal eerder gemeld word in die direkteursverslag van die onderneming.) Die finansiële state moet ook opgetrek word deur gebruik te maak van ʼn stabiele geldeenheid, met ander woorde die onderneming se finansiële sake moet in ʼn stabiele geldeenheid uitgedruk word. (Indien ʼn onstabiele geldeenheid gebruik word, sal die syfers in die state nie geloofwaardig of akkuraat wees nie. In die geval van ʼn genoteerde maatskappy, sal dit tot gevolg hê dat beleggers nie in die maatskappy sal wil belê nie – die maatskappy kan dan ʼn tekort in finansiering hê, wat die groei en vooruitgang van die maatskappy sal beperk.)
Volledige
Die finansiële state van ʼn sakeonderneming bevat
openbaarmakingsbeginsel gewoonlik inligting ten opsigte van finansiële transaksies wat reeds plaasgevind het. Dit kan egter wees dat daar sekere gebeure is wat ʼn invloed het op die toekomstige of huidige finansiële status van die onderneming. Hierdie feite word geopenbaar in die aantekeninge tot die finansiële state van ʼn onderneming. Dit moet volledig geopenbaar word, aangesien dit ʼn wesenlike effek kan hê op die finansiële status van die onderneming. Die finansiële state moet ook die beleid wat in die teboekstelling en openbaarmaking van die onderskeie saketransaksies
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 185
FAC105 Finansiële Rekeningkunde gebruik word, ten volle openbaar. Tydperkaanname
Aangesien sakeondernemings gewoonlik oor lang tydperke
(Jaareindes)
voortbestaan, moet die tydperk waaroor verslag gedoen word, duidelik gespesifiseer word. Hierdie tydperk kan enigiets van ʼn maand tot ʼn jaar wees. Sodra die rekeningkundige periode gekies is, moet die rekenmeesters die beginsels van AARP toepas in die teboekstelling van die transaksies gedurende daardie spesifieke periode. ʼn Voorbeeld hiervan is die aankoop van masjinerie waarvan die lewensduur, na verwagting, 5 jaar sal wees. Om die volle kostes in die eerste jaar te boek te stel, kan daartoe lei dat die onderneming nie baie winsgewend voorkom nie, terwyl dit in die volgende jaar weer abnormaal winsgewend sal vertoon Deur die kostes oor ʼn periode van vyf jaar te versprei, kan hierdie probleem voorkom word.
Toevallingsgrondslag
AARP vereis dat maatskappye se finansiële state op die toevallingsgrondslag eerder as die kontantbasis opgestel word. Die toevallingsgrondslag behels dat ʼn saketransaksie te boek gestel word wanneer dit plaasvind en nie wanneer kontant ontvang of daarvoor betaal word nie. Met die kontantbasisbeginsel word ʼn saketransaksie te boek gestel wanneer kontant ontvang of daarvoor betaal word, en nie wanneer die transaksie regtig plaasgevind het nie. Die toevallingsgrondslagbeginsel voldoen en sluit aan by die inkomste-erkenningsbeginsel, die paringsbeginsel en die historiese kostebeginsel, soos hieronder bespreek.
Inkomste-
Die inkomste-erkenningsbeginsel bepaal dat die inkomste
erkenningsbeginsel
van ʼn onderneming erken en te boek gestel moet word sodra die produk gelewer of die diens voltooi is, met ander woorde sodra die transaksie plaasgevind het, en nie wanneer betaling ontvang word nie. ʼn Voorbeeld sal wees: ʼn Boukontrakteur finaliseer die werk in Mei, maar ontvang die volledige betaling vir die werk gedoen eers in Junie. Die geld wat dus deur die boukontrakteur ontvang is, sal reeds in Mei te boek gestel word.
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 186
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Paringsbeginsel
Die paringsbeginsel bepaal dat ʼn uitgawe in dieselfde rekeningkundige periode te boek gestel word as waarin die inkomste (vir ʼn produk en/of diens) te boek gestel is.
Historiese kostebeginsel
Die historiese kostebeginsel bepaal dat bates te boek gestel moet word teen die koste waarvoor hulle aangekoop is, met ander woorde bates moet teen kosprys getoon word in die finansiële state van ʼn maatskappy.
Lopendesaakbeginsel
Die lopendesaakbeginsel beteken dat ʼn sakeonderneming steeds in die afsienbare toekoms sal bly voortbestaan. Die bates en laste kan dus in die staat van finansiële posisie geklassifiseer word onder langtermyn of korttermyn. Korttermyn verwys na ʼn periode van een jaar, terwyl langtermyn verwys na ʼn periode van langer as een jaar – gewoonlik tussen een en vyf jaar. Langtermynbates word gewoonlik vir langer as een jaar gehou, terwyl langtermynlaste bepaal dat ʼn onderneming eers na een jaar aanspreeklik sal wees vir die skulde.
Relevantheid,
Vir finansiële inligting om bruikbaar te wees, moet dit
betroubaarheid en
relevant, betroubaar en konsekwent wees. Relevante
konsekwentheid
inligting help die gebruiker daarvan om die maatskappy se vorige finansiële prestasie, die huidige finansiële stand en toekomstige verwagtinge beter te verstaan. Betroubare inligting is verifieerbaar en objektief. Konsekwente inligting word voorberei deur dieselfde rekeningkundige metodes van jaar tot jaar te gebruik en toe te pas in die voorbereiding van die onderneming se finansiële state. Dit maak die vergelyking van die onderneming se finansiële state met dié van ander ondernemings makliker.
Beginsel van
Die beginsel van konserwatisme bepaal dat rekenmeesters
konserwatisme
goeie oordeel moet gebruik wanneer transaksies te boek gestel moet word waarby skattings betrokke is. Die beginsel van konserwatisme behels dat die minder optimistiese skatting gebruik moet word. Die skattings moet ook ondersteun kan word binne redelike perke.
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 187
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Wesenlikheidsbeginsel
Die wesenlikheidsbeginsel bepaal dat die vereistes van enige rekeningkundige beginsel geïgnoreer kan word, indien die uitsluiting daarvan geen invloed sal hê op die finansiële inligting van ʼn onderneming nie, en dus geen invloed sal hê op die gebruikers van hierdie inligting nie.
Maatskappye wat op die aandelebeurs genoteer is, se finansiële state moet egter ook voldoen aan die IFRS. Dit is nie voldoende as dit net aan AARP voldoen nie. 5.5.2
Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS)
Die Internasionale Finansiële Rekeningkundige Verslagdoeningstandaarde (International Financial Reporting Standards – IFRS) en die Algemene Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) is twee verskillende standaarde vir die teboekstelling en openbaarmaking van finansiële data. Alhoewel beide IFRS en AARP dieselfde doelwitte het, is daar verskille tussen die twee rekeningkundige raamwerke. Finansiële state wat in ooreenstemming met AARP opgestel is, vergelyk nie goed, indien dit vergelyk word met finansiële state wat opgestel is in ooreenstemming met IFRS nie. Die IFRS is internasionale finansiële verslagdoeningstandaarde, wat standaarde, raamwerke en interpretasies is van rekeningkundige beginsels, soos uiteengesit deur die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (International Accounting Standards Body – IASB). Die AARP is ook standaarde, raamwerke en interpretasies van rekeningkundige beginsels, maar gebaseer op ʼn algemene en plaaslike rekeningkundige perspektief. IFRS is grootliks die maatstaf wat gebruik word wanneer die finansiële state van maatskappye opgestel word wat op die aandelebeurs genoteer is. Vir die opstel van finansiële state van gewone beslote korporasies wat nie op die aandelebeurs genoteer is nie, is AARP heeltemal voldoende. Die hoofdoelwit van internasionale finansiële verslaggewingstandaarde is om ʼn globale raamwerk aan openbare maatskappye te verskaf vir die voorbereiding en openbaarmaking van finansiële state. IFRS verskaf algemene riglyne ten opsigte van die voorbereiding van finansiële state en nie soseer riglyne wat gerig is op spesifieke industrieë nie. IFRS, wat riglyne neerlê vir toepassing wêreldwyd, is veral belangrik waar groot maatskappye filiale in verskeie lande het omdat die maatskappy dan een stel riglyne en reëls volg. Die voordele is voor die hand liggend – die rekeningkundige prosedures is dan gestandaardiseer wat verslagdoening makliker maak. Dit stel die beleggers en ouditeure van die maatskappy ook in staat om ʼn meer omvattende oorsig oor die finansiële stand van die maatskappy te kry en stel beleggers, Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 188
FAC105 Finansiële Rekeningkunde sakeondernemings en owerhede in staat om IFRS-gebaseerde finansiële state met mekaar te vergelyk (BusinessDictionary.com, 2011. http://www.businessdictionary.com/definition/International-Financial-Reporting-StandardsIFRS.html). Tans is daar 100 lande wat openbare maatskappye verplig om IFRS in die daarstel van finansiële state en verslae te implementeer – Suid-Afrika is een van die lande. Die toepassing van IFRS Die toepassing van IFRS behels dat maatskappye aan 37 standaarde en 26 interpretasies van die Internasionale Rekeningkundige Standaarde moet voldoen. Baie van die standaarde word nie regtig toegepas nie. Die onderstaande tabel gee ʼn uiteensetting van die IFRS en die Internasionale Rekeningkundige Standaarde (International Accounting Standards – IAS) wat in Suid-Afrika geïmplementeer en toegepas word. Tabel 5.2: IRFS wat in Suid-Afrika toegepas word (eStandardsForum, 2011. http://www.estandardsforum.org/southafrica/standards/international-financial-reporting-standards; Vorster, et al. (2008:29) IRFS
Wat behels die standaard?
IFRS 1 – Toepassing van
Die eerste maal wat ʼn onderneming verslag doen
Internasionale Finansiële
ooreenkomstig die IFRS, is daar bepaalde prosedures wat
Verslagdoeningstandaarde toegepas moet word. vir die eerste maal IFRS 2 – Aandele-
IFRS 2 dek alle aandeelgebaseerde betalingstransaksies,
gebaseerde betalings
byvoorbeeld, transaksies waarin aandele of ander ekwiteitsinstrumente aan werknemers toegeken word. Dit het ook betrekking op transaksies met partye buite die maatskappy, waar die maatskappy goedere en dienste ontvang in ruil vir die ekwiteitsinstrumente.
IFRS 3 – Samesmelting
IFRS 3 beskryf die samesmelting van ondernemings as ʼn
van ondernemings
gebeurtenis wat daartoe lei dat die aankoper beheer oor een of meer sakeonderneming verkry. IFRS 3 beskryf hoe hierdie gebeurtenis in die finansiële state te boek gestel moet word.
IFRS 4 –
IFRS 4 is toepassing op alle versekeringskontrakte in die
Versekeringskontrakte
sakeonderneming. IFRS 4 verskaf riglyne oor hoe hierdie
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 189
FAC105 Finansiële Rekeningkunde finansiële data in die finansiële state te boek gestel en geopenbaar word. IFRS 5 – Nie-bedryfsbates
IFRS 5 is van toepassing op nie-bedryfsbates wat uitgehou
wat uitgehou word vir
word vir verkoopdoeleindes, asook wanneer
verkoopdoeleindes en die
sakebedrywighede beëindig word. Die rede hiervoor is dat
beëindiging van
die beëindiging van sakebedrywighede soms tot die
sakebedrywighede
vervreemding/verkoop van ʼn bate lei.
IFRS 6 – Eksplorasie vir en
IFRS 6 stel riglyne vir die teboekstelling van inkomstes en
evaluering van minerale
uitgawes wat verband hou met die eksplorasie en
hulpbronne
evaluering van minerale hulpbronne.
IFRS 7 en 9 – Finansiële
Daar is drie standaarde wat die verslagdoeningsvereistes
instrumente
van finansiële instrumente neerlê, naamlik IAS 32, IAS 39 en IFRS 7 en 9. IFRS 7 en 9 handel oor die openbaarmaking van finansiële instrumente, terwyl IAS 32 die klassifisering van finansiële instrumente uiteensit en IAS 39 fokus op die rekeningkundige hantering van finansiële instrumente. Finansiële instrumente is dokumente met ʼn monetêre waarde, byvoorbeeld, kontant en kontantekwivalente (bank) en sekuriteite, soos verbandlenings en voorraad wat geruil kan word vir geld.
IFRS 8 – Bedryfsegmente
IFRS 8 handel oor die segmentering van finansiële resultate, aangesien dit nie moontlik is om die prestasie van belangrike bedryfsegmente afsonderlik te ontleed, as dit in sy geheel in die finansiële state getoon word nie.
IFRS 10 en 11 –
IFRS 10 en 11 vestig beginsels wat toegepas moet word vir
Gekonsolideerde
die aanbieding en voorbereiding van gekonsolideerde
finansiële state
finansiële state, waar ʼn entiteit beheer uitoefen oor een of meer entiteite.
IFRS 12 –
IFRS 12 vereis van sakeondernemings om genoegsame
Openbaarmaking van
inligting te openbaar, wat die gebruikers van die finansiële
belange in ander Entiteite
state in staat sal stel om die volgende te evalueer: •
Die aard en omvang van risiko’s waaraan die onderneming blootgestel is, as gevolg van die onderneming se belang in ʼn ander entiteit/e.
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 190
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Die uitwerking wat hierdie belange het op die onderneming se finansiële posisie, finansiële prestasie en kontantvloei.
IFRS 13 – Billike
IFRS 13 :
waardemeting
•
Definieer billike waarde.
•
Gee ʼn raamwerk wat gebruik moet word vir die meting van billike waarde.
•
Vereis openbaarmaking ten opsigte van die meting van billike waarde.
5.5.3
Internasionale Rekeningkundige Standaarde (IAS)
Die IAS is die voorloper van die IFRS en hoewel ʼn stel ouer standaarde as die IFRS, is dit in ʼn groot mate dieselfde as die IFRS. Die IFRS wat die huidige stel rekeningkundige verslagdoeningstandaarde is, weerspieël die veranderinge wat plaasgevind het in die rekeningkundige en sakepraktyke van die afgelope twee dekades. Sommige van die IAS (maar nie almal nie) is deur die IFRS vervang, omdat dit verouderd is. Daar is egter IAS standaarde wat steeds in gebruik is: Tabel 5.3: Internasionale Rekeningkundige Standaarde (eStandardsForum, 2011. http://www.estandardsforum.org/southafrica/standards/international-financial-reporting-standards; Vorster, et al. (2008:29) IAS
Wat behels die Standaard?
IAS 1 – Aanbieding van
International Accounting Standards (IAS) 1 verskaf die
finansiële state
vereistes waaraan die finansiële state van ʼn onderneming moet voldoen – die struktuur, inhoud en algemene vereistes.
IAS 2 – Voorraad
IAS 2 verskaf riglyne hoe om die voorraad van ʼn maatskappy te boek te stel. Byvoorbeeld, hoe om die kosprys van voorraad te bepaal.
IAS 7 – Kontantvloeistate
Die kontantvloeistaat van ʼn sakeonderneming word ooreenkomstig die bepalings van standpunt IAS 7 aangebied.
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 191
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
IAS 8 – Rekeningkundige
IAS 8 bepaal die wyse waarop daar rekeningkundig
beleid, veranderinge in
verslag gedoen moet word van wins, deur riglyne te
rekeningkundige
gee vir rekeningkundige beleid, verandering in
beramings en foute
rekeningkundige beramings en hantering van foute gemaak.
IAS 10 – Gebeure na die
IAS 10 verskaf riglyne vir die teboekstelling van
verslagdoeningstydperk
wesenlike gebeure wat plaasvind na die verslagdoeningstydperk en die korrekte rekeningkundige hantering daarvan.
IAS 11 –
IAS 11 verskaf riglyne ten opsigte van die
Konstruksiekontrakte
rekeningkundige hantering van die inkomstes en uitgawes wat verband hou met konstruksiekontrakte.
IAS 12 –
IAS 12 verskaf riglyne ten opsigte van die
Inkomstebelasting
rekeningkundige hantering van inkomstebelasting in die finansiële state van ʼn sakeonderneming.
IAS 16 – Eiendom, aanleg
IAS 16 verskaf riglyne vir die rekeningkundige
en toerusting
hantering van eiendom, aanleg en toerusting in die finansiële state van ʼn sakeonderneming.
IAS 17 – Verhuring
IAS 17 handel oor die rekeningkundige verantwoording van verhurings in die finansiële state van beide die huurder en verhuurder.
IAS 18 – Inkomste
IAS 18 handel oor die rekeningkundige verantwoording van inkomte in die finansiële state van ʼn maatskappy, asook wanneer die inkomste erken moet word.
IAS 19 –
IAS 19 verdeel werknemersvoordele in afsonderlike
Werknemersvoordele
kategorieë met afsonderlike rekeningkundige verslagdoeningsvereistes vir elke kategorie.
IAS 20 –
IAS 20 poog om riglyne te bied oor hoe toekennings
Staatstoekennings en
van die staat te boek gestel moet word en hoe en
staatshulp
wanneer daaroor verslag gedoen moet word.
IAS 21 – Die uitwerking
Die verandering in die waarde van geldeenhede het
van veranderinge in
bepaalde rekeningkundige implikasies. Hierdie
wisselkoerse
implikasies, asook die rekeningkundige verslagdoening
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 192
FAC105 Finansiële Rekeningkunde hiervan, word deur IAS 21 aangespreek. IAS 23 – Leningskoste
IAS 23 handel oor die rekeningkundige verslagdoening van leningskoste – wanneer en hoe om die leningskoste in die finansiële state te verantwoord en te boek te stel.
IAS 24 – Openbaarmaking
Die hoofdoelwit van IAS 24 is om te verseker dat ʼn
deur verwante partye
maatskappy se finansiële state voldoende openbaarmaking bevat ten opsigte van transaksies tussen verwante partye, wat ʼn moontlike invloed kan hê op die maatskappy se finansiële stand. (Verwante partye is individue of ʼn groep maatskappye wat op een of ander wyse aan mekaar verbind is. ʼn Verwante party kan ʼn familielid, ʼn aandeelhouer of ʼn sakeonderneming wees.)
IAS 26 – Aftreevoordele
IAS 26 handel oor die rekeningkundige verantwoording en teboekstelling van aftreevoordele in die finansiële state van Groepsaftreefondse.
IAS 27 – Gekonsolideerde
IAS 27 handel oor die openbaarmakingsvereistes ten
en afsonderlike finansiële
opsigte van gekonsolideerde finansiële state, en ook
state
oor die opstel en aanbieding van hierdie finansiële state.
IAS 28 – Beleggings in
IAS 28 bevat voorskrifte oor hoe om die
geassosieerdes
ekwiteitsmetode by geassosieerdes toe te pas in die finansiële state. ʼn Geassosieerde is ʼn maatskappy waarin beleggers ʼn wesenlike invloed het in die bedrywighede en besluitnemingsprosedures van daardie maatskappy, maar nie volle of gesamentlike beheer uitoefen nie.
IAS 29 – Finansiële
IAS 29 handel oor die openbaarmakingsvereistes in
verslagdoening in super
die finansiële verslagdoening in super inflasionêre
inflasionêre ekonomieë
ekonomieë.
IAS 31 – Belange in
IAS 31 handel oor beleggings waar die belegger
gesamentlike
gesamentlike beheer kan uitoefen.
ondernemings
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 193
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
IAS 32 – Finansiële
IAS 32 handel oor die openbaarmaking en voorlegging
instrumente
van finansiële instrumente in die finansiële state.
openbaarmaking en voorlegging IAS 33 – Verdienste per
IAS 33 handel oor die openbaarmaking en
aandeel
rekeningkundige hantering van verdienste per aandeel in die finansiële state van ʼn maatskappy.
IAS 34 – Tussentydse
IAS 34 is van toepassing op alle maatskappye wat
finansiële verslagdoening
volgens wet verplig word om tussentydse finansiële verslae te publiseer of wat dit vrywillig publiseer.
IAS 36 – Waardedaling van
IAS 36 stel prosedures in plek wat verseker dat ʼn
bates
maatskappy nie sy bate bo of onder die verhaalbare bedrag openbaar nie.
IAS 37 – Voorsienings,
IAS 37 handel oor die rekeningkundige erkenning en
voorwaardelike
openbaarmaking van voorsienings, voorwaardelike
aanspreeklikhede en
aanspreeklikhede en voorwaardelike bates.
voorwaardelike bates IAS 38 – Ontasbare bates
IAS 38 handel oor die rekeningkundige erkenning en openbaarmaking van ontasbare (intangible) bates in die finansiële state.
IAS 39 – Finansiële
IAS 39 handel oor die erkenning en meting van
instrumente: Erkenning en
finansiële instrumente in die finansiële state van ʼn
meting
maatskappy.
IAS 40 –
IAS 40 handel oor die teboekstelling en
Beleggingseiendom
openbaarmaking van beleggingseiendom in die finansiële state van ʼn onderneming.
IAS 41 – Landbou
IAS 41 handel oor rekeningkundige standaarde ten
aktiwiteite
opsigte van landbou-aktiwiteite en die teboekstelling en openbaarmaking daarvan.
(Deloitte, 2011. http://www.iasplus.com/standard/standard.htm)
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 194
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 5.6
Interne Finansiële Rekeningkundige Beleid
Rekeningkundige beleid word deur sakeondernemings gebruik om verslag te doen oor hulle sakebedrywighede, asook die wyse waarop die bestuur van ʼn sakeonderneming hierdie bedrywighede bestuur. Die beleid wat deur sakeondernemings toegepas word wanneer daar verslag oor hulle bedryfsaktiwiteite gedoen word, kan van onderneming tot onderneming verskil. Die beleid wat egter toegepas word in die finansiële verslae van maatskappye moet voldoen aan IFRS/IAS, soos hierbo aangedui. 5.7
Veranderinge in die wetgewing
In die sakeomgewing is daar verskeie faktore wat ʼn impak het op die wyse waarop sakeondernemings bestuur word, asook besluite wat geneem moet word. Die wyse waarop hierdie faktore bestuur word, verskil van onderneming tot onderneming – daar is dus nie vasgestelde metodes wat deur die bestuur van ondernemings gevolg moet word nie. Veranderinge in die wetgewing van ʼn land, veral ten opsigte van rekeningkundige standaarde en die belastingwetgewing, het egter ʼn invloed op die wyse waarop die finansiële state van ʼn onderneming opgestel word en verslag gedoen moet word ten opsigte van die finansiële stand van ʼn onderneming. Indien die bestuur van ʼn maatskappy nie voortdurend op die hoogte bly met veranderinge in die relevante wetgewing nie, kan dit die onderneming duur te staan kom. 5.7.1
Faktore in die sakeomgewing
Faktore in die sakeomgewing wat dus ʼn impak het op die wyse waarop ʼn onderneming bestuur word, kan soos volg uiteengesit word:
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 195
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
1. Politieke faktore 2. Ekonomiese faktore 3. Sosiale faktore 4. Tegnologiese faktore 5. Omgewingsfaktore 6. Regsfaktore
Figuur 5.1: Faktore in die sakeomgewing (Outeur, 2011) Politieke faktore Politieke faktore verwys na die beleid wat deur die regering van ʼn land gevolg word, byvoorbeeld, die mate van inmenging in die ekonomie. Politieke besluitneming het ʼn wesenlike uitwerking op verskeie areas in ʼn onderneming, byvoorbeeld, op die opleiding en werksomstandighede van die arbeidsmag Ekonomiese faktore Ekonomiese faktore sluit rentekoerse, belastingveranderinge, ekonomiese groei, inflasie en wisselkoerse in. Ekonomiese faktore het ʼn groot impak op die werksaamhede van sakeondernemings. ʼn Styging in die inflasiekoers kan moontlik aanleiding gee tot hoër looneise, wat die onderneming se uitgawe ten opsigte van salarisse sal verhoog. Sosiale faktore Veranderinge in sosiale tendense het ʼn impak op die vraag na ʼn onderneming se produkte, asook die beskikbaarheid en gewilligheid van individue om te werk. ʼn Voorbeeld hiervan is klerewinkels, aangesien modeneigings voortdurend verander en ondernemings moet hierby aanpas. Tegnologiese faktore Tegnologiese vooruitgang skep nuwe produkte en prosesse. MP3-spelers, rekenaarspeletjies, hoë definisie TV’s, ens. is alles voorbeelde van nuwe produkte wat
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 196
FAC105 Finansiële Rekeningkunde geskep is as gevolg van tegnologiese vooruitgang. Om enigsins ʼn kompeterende voordeel te behou, moet ondernemings op die hoogte bly van die nuwe ontwikkelings en die aanvraag daarvoor. Omgewingsfaktore Omgewingsfaktore sluit weers- en klimaatsveranderinge in. Veranderinge in die klimaat het ʼn impak op verskeie industrieë, byvoorbeeld, die landbou, toerisme en versekering. Regsfaktore Veranderinge in die wetgewing van ʼn land kan die kostes van ʼn onderneming direk beïnvloed. Verandering in die rekeningkundige standaarde wat bepaal hoe finansiële verslae daar moet uitsien, kan veroorsaak dat ʼn onderneming sy rekeningkundige programmatuur moet opgradeer – gewoonlik ʼn duur oefening. Die onderskeie kategorieë van die wetgewing waar veranderinge kan plaasvind, sluit in: •
Verbruikerswetgewing
•
Mededingingswetgewing
•
Indiensnemingswetgewing
•
Gesondheids- en veiligheidswetgewing
Om veranderinge in die sakeomgewing doeltreffend te bestuur en sodoende betyds te reageer op hierdie veranderinge, sal dit raadsaam vir die bestuur van ʼn onderneming wees om die faktore te identifiseer wat wel ʼn impak sal maak op die onderneming se sakebedrywighede. Faktore wat byvoorbeeld, die sakebedrywighede van ʼn onderneming in die klerebedryf sal raak, behoort nie dieselfde impak te hê op die bedrywighede van ʼn onderneming in die motorvervaardigingsbedryf nie (Oxford University Press, 2007. http://www.oup.com/uk/orc/bin/9780199296378/01student/additional/page_12.htm). Praktiese oefening 5.1 Besoek die volgende webtuiste en lees die artikel, Samsung seeks a ban on Apple products: http://www.tutor2u.net/blog/index.php/business-studies/comments/samsungseeks-a-ban-on-apple-products/#extended) Beantwoord die volgende vrae: 1) Watter faktore het hier ʼn uitwerking op die sakebedrywighede van Samsung en Apple? 2) Dink jy dit is tydmors om in ʼn regsgeding betrokke te raak ten opsigte van die ontwerp van die produkte? Watter gevaar loop elkeen van hierdie maatskappye?
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 197
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Gevallestudie 5.1 Nuwe Maatskappywet Besoek die volgende webtuise en lees die artikel deur P. Masegare: http://www.findanaccountant.co.za/content_the-new-companies-act) Beantwoord die volgende vrae: 1. Die nuwe maatskappy wetgewing wat in werking getree het op die 1ste April 2011 vervang die vorige maatskappywet, asook die Wet op Beslote Korporasies. Wat gebeur nou met die Beslote Korporasies wat reeds gestig is voor hierdie nuwe wysiging? Sal gevestigde BK’s steeds kan handel dryf? 2. Wat word bedoel met ‘align the reporting requirements of companies and close corporations’? Watter voordeel hou dit vir die gebruikers van finansiële state, asook sakeondernemings in? 3. Wat behels die “Onafhanklike Oorsig”? Gaan maatskappye nou nie meer onderworpe wees aan jaarlikse oudits nie? 4. Kan enige persoon optree as ʼn “Independent Reviewer”? 5.8
Samevatting
Die finansiële state wat opgetrek word deur ʼn maatskappy moet voldoen aan die standaarde van IFRS en AARP. Dit is moontlik vir ʼn maatskappy om slegs te voldoen aan die standaarde van AARP, maar vir ʼn maatskappy wat genoteer is op die aandelebeurs, moet daar ook voldoen word aan IFRS. IFRS en AARP word hoofsaaklik ontwikkel en in stand gehou deur twee organisasies, naamlik die FASB en die IASB. Elke land se Rekeningkundige Standaarde Raad werk saam met hierdie organisasies om toepaslike standpunte te ontwikkel wat ook van toepassing is op die ontwikkelinge in elke land. Dit is veral belangrik veral aangesien die IASB poog om die IFRS in ʼn verskeie lande te implementeer, sodat die finansiële inligting van maatskappye in dieselfde industrie, maar in verskillende lande met mekaar vergelyk kan word.
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 198
FAC105 Finansiële Rekeningkunde 5.9
Selfevaluering Aktiwiteit 12
Die raad verantwoordelik vir die daarstel en verbetering van standaarde van toepassing op Finansiële Rekeningkunde en finansiële verslagdoening, staan bekend as: 1. Finansiële Rekeningkundige Organisasie / Financial Accounting Foundation (FAF) 2. Finansiële Rekeningkundige Standaarde Raad / Financial Accounting Standards Board (FASB) 3. Finansiële Rekeningkundige Raadgewende Raad / Financial Accounting Standards Advisory Council (FASAC)
4. Rekeningkundige Standaarde Raad van die Regering / Governmental Accounting Standards Board (GASB) Aktiwiteit 13 Bestudeer die volgende inligting en beantwoord dan die onderstaande vrae. IAS 2 – Voorrade Die doel van hierdie standaard is om die rekeningkundige hantering van voorraad te omskryf. Die primêre kwessie rondom die erkenning van voorraad is die kostebedrag wat erken moet word as ‘n bate en oorgedra moet word totdat die verwante inkomste erken word. Voorraad sluit volgens IAS 2 alle bates in: •
wat gehou word vir verkoop in die gewone loop van sake;
•
wat in ‘n produksieproses gebruik gaam word met die oog op verkope;
•
materiaal wat tydens die produksie van verkoopbare goedere of die lewering van dienste verbruik gaan word; en
•
wat beskou kan word as koste van arbeid en ander uitgawes verbonde aan die lewering van dienste, maar nog nie gefaktureer is nie.
Die kosprys van voorraad bestaan uit die totaal van: •
Aankoopkoste;
•
Verwerkingskoste of omskeppingskoste; en
•
Ander koste wat aangegaan is om die voorraad tot die huidige toestand en
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 199
FAC105 Finansiële Rekeningkunde ligging te bring. (BDO International, 2014. http://www.bdointernational.com/Services/Audit/IFRS/IFRS%20at%20a%20Glance/ Documents/IAS%202.pdf ). IAS23 – Leenkoste Die doel van hierdie standaard is om die rekeningkundige erkenning van leenkoste voor te skryf. Leenkoste is rente en ander uitgawes wat aangegaan word deur die sakeonderneming wanneer fondse geleen word. Leenkoste wat direk toeskryfbaar is aan die verkryging, konstruksie of produksie van ‘n kwalifiserende bate sal gekapitaliseer word as deel van die koste van daardie bate. Die bedrag leenkoste wat in aanmerking kom vir kapitalisasie sal bepaal word in ooreenstemming met hierdie standaard. ‘n Kwalifiserende bate is ‘n bate wat ‘n aansienlike tydperk neem om gereed te kry vir die voorgenome doel om te gebruik of te verkoop. (BDO International, 2014. http://www.bdointernational.com/Services/Audit/IFRS/IFRS%20at%20a%20Glance/ Documents/IAS%2023.pdf) 1) XYZ Handelaars koop bergfietse vanaf Oos-Europese lande aan en verkoop dit dan aan Afrikalande. Gedurende die huidige finansiële jaar is die volgende uitgawes aangegaan deur XYZ Handelaars: a) Handelsafslag op aankope b) Hanteringskoste wat verband hou met invoere c) Salarisse van die rekeningkunde departement d) Verkope kommissie betaal aan verkoopsagente e) Na-verkope waarborg koste f)
Invoerbelasting
g) Koste van aankope (gebaseer op verskaffer se faktuur) h) Verskepingskoste i)
Versekering op aankope
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 200
FAC105 Finansiële Rekeningkunde j)
Makelaarskommissie betaal aan bestelagentskappe (in die Afrika lande)
Verlang: XYZ Handelaars vra jou advies oor watter uitgawes volgens IAS 2 ingesluit kan word by die koste van die voorraad. Lys die uitgawes wat jy van mening is moet ingesluit word. 2) ABC Bpk. koop masjinerie in 20x10 aan. Die volgende kostes is aangegaan: Aankoopsprys: R35 000 (Ingesluit BTW @ 14%) Hanteringskostes: R4 000 (Ingesluit BTW @ 14%) Verskepingskostes: R2 000 (Ingesluit BTW @ 14%) Wat is die kostes wat ingesluit behoort te word by die kosprys van die masjien wanneer die finansiële state opgestel word aan die einde van die finansiële jaar? Neem aan dat die BTW ten volle teruggeëis kan word. 3) Watter van die volgende kostes behoort ingesluit te word by die kosprys van voorraad? •
Verkoopskostes
•
Navorsingskostes
•
Leenkoste
Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde
Bladsy 201
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Afrikaans
Engels
Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige
General Accepted Accounting Practice
Praktyk (AARP)
(GAAP)
Algemene grootboek
General Ledger
Bedryfskapitaal
Working capital turnover ratio
omsetsnelheidsverhouding Bedryfskapitaalverhouding
Current ratio
Brondokument
Source document
Bruto wins persentasieverhouding
Gross profit ratio
Bruto winspersentasie
Gross profit percentage
Finansiële Rekeningkundige Standaarde
Financial Accounting Standards Board (FASB)
Raad Finansiële verhoudings
Financial ratios
Internasionale Finansiële
International Financial Reporting Standards
Verslagdoeningstandaarde
(IFRS)
Internasionale Rekeningkundige
International Accounting Standards Board
Standaarde Raad
(IASB)
Joernaalinskrywing
Journal entry
Likiditeitsverhoudings
Liquidity ratios
Netto winspersentasie
Net profit percentage
Ontleding en vertolking
Ratio analysis
Opgelope uitgawes
Accrued expenses
Opgelope inkomste
Accrued income
Proefbalans
Trial Balance
Solvensie
Solvency
Staat van omvattende inkomste
Statement of Comprehensive Income
Staat van finansiële posisie
Statement of Financial Position
Staat van veranderinge in ekwiteit
Statement of Changes in Equity
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 202
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Toevallingsgrondslag
Accrual basis
Vooruitbetaalde uitgawe
Prepaid expense
Vooruitontvange inkomste
Income received in advance
Vuurproefverhouding
Acid test ratio
Winsgewendheidsverhoudings
Profitability ratios
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 203
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
BRONNELYS •
Accounting Basics for Students, 2011. Define Liability. http://www.accountingbasics-for-students.com/define-liability.html
•
Accounting for Management, 2011. Financial Accounting vs Managerial Accounting. http://www.accountingformanagement.com/financial_accounting_vs_managerial_acc ounting.htm
•
Accounting for Management, 2011. Horizontal Analysis or Trend Analysis. http://www.accountingformanagement.com/horizontal_analysis_or_trend_analysis.ht m
•
Accounting for management, 2011. Accounting Ratios. http://www.accountingformanagement.com/accounting_ratios.htm
•
Accounting for management, 2011. Expense Ratio. http://www.accountingformanagement.com/expense_ratio.htm
•
Accounting for management, 2011. Gross Profit Ratio http://www.accountingformanagement.com/gross_profit_ratio.htm
•
Accounting for management, 2011. Limitations of Financial Statement Analysis. http://www.accountingformanagement.com/limitations_of_financial_statement_analys is.htm
•
Accounting for Management, 2011. The need for Managerial Accounting. http://www.accountingformanagement.com/need_for_managerial_accounting_i.htm
•
Accounting for Management, 2011. Trend Percentage – Definition/Explanation/Example. http://www.accountingformanagement.com/trend_percentages.htm
•
Accounting for Management, 2011. Vertical Analysis. http://www.accountingformanagement.com/vertical_analysis_full.htm
•
Accounting for management, 2011. Working Capital Turnover Ratio. http://www.accountingformanagement.com/working_capital_turnover_ratio.htm
•
Accounting Issue, 2011. Bank Reconciliation. http://www.accountingissue.info/bank-reconciliation.html
•
Accounting Learning Resources, 2011. Accounting Transactions. http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/accountingtransactions.html
Bronnelys
Bladsy 204
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Accounting Learning Resources, 2011. Sample general ledger journal entry. http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/sample-general-ledgerjournal-entry.html
•
Accounting Learning Resources. 2011. Bank Reconciliation. http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/bank-reconciliationsample.html
•
Accounting Study Guide, 2011. Accrual. http://accountinginfo.com/study/accrual-101.htm
•
Accounting Tools, 2011. Full Disclosure Principle. http://www.accountingtools.com/full-disclosure-principle
•
Accountingcoach, 2011. What is a source document? http://blog.accountingcoach.com/what-is-a-source-document/
•
Accountingtools, 2011. Definition-loss. http://www.accountingtools.com/definition-loss
•
Africoal, 2011. Banking Details. http://www.africoal.co.za/banking_details.html
•
allBusiness, 2011. Financial Reporting. http://www.allbusiness.com/glossaries/financial-reporting/4951111-1.html
•
Averkamp, H. 2011. Debits and Credits. http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/07Xpg01.html
•
Averkamp, H. 2011. Financial Accounting. http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/financial-accounting.html
•
Averkamp, H. 2011. Balance Sheet. http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/06Xpg08.html
•
Averkamp, H. 2011. Debits and Credits. http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/07Xpg02.html
•
Averkamp, H. 2011. Expenses. http://www.accountingcoach.com/terms/E/expenses.html
•
Averkamp, H. 2011. Financial Accounting. http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/financial-accounting.html
•
Averkamp, H. 2011. Gains. http://www.accountingcoach.com/terms/G/gains.html
Bronnelys
Bladsy 205
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Averkamp, H. 2011. Losses. http://www.accountingcoach.com/terms/L/losses.html
•
Averkamp, H. 2011. Revenues. http://www.accountingcoach.com/terms/R/revenues.html
•
Bestwaytoinvest.com, 2011. Investing Reports. http://www.bestwaytoinvest.com/UserFiles/Image/revenue.jpg
•
Bradford, T. 2007. IFRS – Accounting Standards. http://tiffany-bradford.suite101.com/ifrs-accounting-standards-a31345
•
Buffalo City Metropol, 2014. Wat is ‘n begroting? http://www.buffalocity.gov.za/municipality/idp12/afrik_bcmm_begroting.pdf
•
Business Plan, 2010. Income statement. http://www.business-plan.co.za/income-statement.html
•
BusinessDictionary, 2011. Cash basis Accounting. http://www.businessdictionary.com/definition/cash-basis-accounting.html
•
BusinessDictionary, 2011. Financial Accounting. http://www.businessdictionary.com/definition/financial-accounting.html
•
BusinessDictionary, 2011. Financial Ratios. http://www.businessdictionary.com/definition/financial-ratios.html
•
BusinessDictionary, 2011. Financial Statement. http://www.businessdictionary.com/definition/financial-statement.html
•
BusinessDictionary, 2011. Generally Accepted Accounting Principles. http://www.businessdictionary.com/definition/generally-accepted-accountingprinciples-GAAP.html
•
BusinessDictionary, 2011. International Financial Reporting Standards. http://www.businessdictionary.com/definition/International-Financial-ReportingStandards-IFRS.html
•
BusinessDictionary, 2011. Management Accounting. http://www.businessdictionary.com/definition/management-accounting.html
•
BusinessDictionary, 2011. Owners Equity. http://www.businessdictionary.com/definition/owners-equity.html
•
BusinessDictionary, 2011. Profit. http://www.businessdictionary.com/definition/profit.html
Bronnelys
Bladsy 206
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
BusinessDictionary, 2011. Residual Income. http://www.businessdictionary.com/definition/residual-income.html
•
BusinessDictionary, 2011. Source Document. http://www.businessdictionary.com/definition/source-document.html
•
BusinessDictionary. 2011. Expense. http://www.businessdictionary.com/definition/expense.html
•
BusinessDictionary.com, 2011. International Financial Reporting Standards – IFRS. http://www.businessdictionary.com/definition/International-Financial-ReportingStandards-IFRS.html
•
Businesslink, 2011. Setup a basic record-keeping system. http://www.businesslink.gov.uk/bdotg/action/detail?itemId=1073789116&type=RESO URCES
•
Businessstudiesonline, 2011. What is Business Revenue? http://www.businessstudiesonline.co.uk/AppliedGcseBusiness/TheoryNotes/Unit3/Co veringTheCostOfNewProducts/PDFNonPrint/Moodle%20Version%2002%20Revenue .pdf
•
Buzzle.com, 2011. What is GAAP? http://www.buzzle.com/articles/what-is-gaap.html
•
C.A.A Daga. 2009. Revenue Recognition Case Studies. http://www.caclubindia.com/forum/revenue-recognition-case-studies-under-ifrs37434.asp
•
Clarisse, 2011. Difference between IAS and IFRS. http://www.differencebetween.com/difference-between-ias-and-ifrs/
•
Cliffsnotes, 2011. Generally Accepted Accounting Principles. http://www.cliffsnotes.com/study_guide/Generally-Accepted-AccountingPrinciples.topicArticleId-21081,articleId-21005.html
•
Cliffsnotes, 2011. Prepaid Expenses. http://www.cliffsnotes.com/study_guide/Prepaid-Expenses.topicArticleId21081,articleId-21020.html
•
Clockwork Accounting, 2011. Definition of financial accounting. http://clockworkaccounting.com/definition-of-financial-accounting/
Bronnelys
Bladsy 207
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Conrad, B. 2011. The best way to keep track of expenses for your small business. http://www.ehow.com/info_7757760_way-track-expenses-small-business.html
•
Deloitte, 2011. IAS 18 : Revenue. http://www.iasplus.com/standard/ias18.htm
•
Deloitte, 2011. IAS Plus: IAS 1, Presentation of Financial Statements. http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm
•
Deloitte, 2011. Standards – IAS Plus. http://www.iasplus.com/standard/standard.htm
•
DifferenceBetween.net, 2011. Difference between IASB and FASB. http://www.differencebetween.net/business/difference-between-iasb-and-fasb/
•
eHow.com, 2011. Types of Managerial Accounting Reports. http://www.ehow.com/list_7609485_types-managerial-accounting-reports.html
•
eHow.com, 2011. What types of information Must be Disclosed in Financial Statements? http://www.ehow.com/info_8377225_types-must-disclosed-financialstatements.html
•
GetFatMoney.com, 2011. Leverage income: make money with less work. http://www.getfatmoney.com/leverage-income-make-money-with-less-work
•
Hot Shot Services Reno NV. 2011. http://hotshotservicesrenonv.info/
•
International Accounting Standards Board, 2010. Conceptual Framework for Financial Reporting. http://www.iasb.org/NR/rdonlyres/363A9F3B-D41C-41E7-971579715E815BB1/0/EDConceptualFrameworkMar10.pdf
•
Investorwords. 2011. GAAP. http://www.investorwords.com/2141/GAAP.html
•
Karimi, S., 2011. Why is GAAP important for Financial Statements? http://www.ehow.com/about_4623892_why-gaap-important-financial-statements.html
•
Kennon, J. 2011. Revenue Recognition. http://beginnersinvest.about.com/od/gaap/a/aa0605_2.htm
•
Kerdachi, D., Kriel, A & Viljoen A, 2005. Verken Rekeningkunde. Maskew Miller Longman. 282p.
•
Masegare, P. The new Companies Act – South Africa – Find an Accountant. http://www.findanaccountant.co.za/content_the-new-companies-act
Bronnelys
Bladsy 208
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Mclntyre’s, L. 2011. Passive Income – what is it?. http://www.rat-race-escape-artists.com/passive-income-what-is-it.html
•
NetMBA, 2011. Financial Ratios. http://www.netmba.com/finance/financial/ratios/
•
netmba.com, 2010. Source Documents. http://www.netmba.com/accounting/fin/process/source/
•
NowMaster Accounting, 2009. What are expenses in accounting? http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/what-are-expenses-inaccounting/y2cary3n6mng/67#
•
NowMaster Accounting, 2009. What are source documents in accounting? http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/what-are-source-documents-inaccounting/y2cary3n6mng/70#
•
Nowmaster-accounting, 2011. What is revenue in accounting? http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/what-is-revenue-inaccounting/y2cary3n6mng/65#
•
OnlineOrganising.com, 2011. Passive Residual Income vs Leverage Income. http://www.onlineorganizing.com/NewslettersArticle.asp?newsletter=ol&article=711
•
Oxford University Press, 2007. http://www.oup.com/uk/orc/bin/9780199296378/01student/additional/page_12.htm
•
Pirraglia, W. 2011. Types of Expenses. http://www.ehow.com/list_6331610_accounting-basics_-types-expenseaccounts.html
•
PricewaterhouseCoopers, 2005. Revenue Recognition under IFRS. http://www.agig.de/52-7.pdf
•
Principlesofaccounting.com, 2011. Principles of Accounting. http://www.principlesofaccounting.com/chapter%203.htm
•
Putra, 2009. Definition of Assets. http://accounting-financial-tax.com/2009/08/definition-of-assets-fasb-conceptstatement-6/
•
SAICA, 2011. Accounting Standards Board. https://www.saica.co.za/TechnicalInformation/PublicSector/AccountingStandardsBoa rd/tabid/606/language/en-ZA/Default.aspx
Bronnelys
Bladsy 209
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Sasol, 2010. SASOL Group Financials. http://sasol.investoreports.com/sasol_ar_2010/sasol-group-financials/accountingpolicies-and-financial-reporting-terms/3/)
•
SearchSecurity.co.UK, 2011. IFRS – International Financial Reporting Standards. http://searchsecurity.techtarget.co.uk/definition/IFRS-International-FinancialReporting-Standards
•
SearchSecurity.co.UK, 2011. IFRS – International Reporting Standards. http://searchsecurity.techtarget.co.uk/definition/IFRS-International-FinancialReporting-Standards
•
Simple Studies, 2011. Bank Account Reconciliation. http://simplestudies.com/bank-account-reconciliation.html
•
SME Toolkit South Africa, 2011. Balance Sheet Template. http://southafrica.smetoolkit.org/sa/en/content/en/685/Balance-Sheet-Template
•
Snyder, S. 2008. Understanding cash and accrual basis accounting. http://office.microsoft.com/en-us/accounting-help/understanding-cash-and-accrualbasis-accounting-HA010164612.aspx
•
Statement of Accounting Concepts, 1995. http://www.aasb.com.au/admin/file/content102/c3/SAC4_3-95.pdf
•
Swanson, J. 2011. What does the FASB do?. http://www.articlesphere.com/Article/What-Does-the-FASB-Do-/207168
•
Tenrox, 2011. Revenue Recognition. http://glossary.tenrox.com/Revenue-Recognition.htm
•
ThreeTypes.com, 2007. Income Types. http://www.threetypes.com/philosophy/income-types.shtml
•
Thutong. 2011. Accounting cycle and process. http://www.thutong.doe.gov.za/ResourceDownload.aspx?id=35866&userid=-1
•
Tracy, J.A. 2011. The purpose of financial reporting. http://www.dummies.com/how-to/content/the-purpose-of-financial-reporting.html
•
Turbocash Accounting Software. 2011. Source documents Sales Journal. http://www.turbocashuk.com/Help/SourceDocumentsSalesJournal.htm
Bronnelys
Bladsy 210
FAC105 Finansiële Rekeningkunde •
Tutor2u.net, 2011. Samsung seeks a ban on Apple Products. http://www.tutor2u.net/blog/index.php/business-studies/comments/samsung-seeks-aban-on-apple-products/#extended
•
Tutor2u.net, 2011. Introduction to financial Accounting. http://tutor2u.net/business/gcse/finance_accounts_financial_introduction.htm
•
University of BRISTOL, 2011. Finance Services. http://www.bris.ac.uk/finance/regs/regsindex/annexd/annexd4-03.html
•
Victor, D. 2010. Qualitative characteristics of Financial Statements. http://www.helium.com/items/1758567-qualitative-characteristics-of-financialstatements?page=2
•
Vorster, Q., Koornhof, C., Oberholster, J., Koppeschaar, Z., Coetzee, S., Janse van Rensburg, C., Binnekade, C., Leith, K. & Hattingh, M. 2008. Beskrywende Rekeningkunde. IFRS-Fokus. Durban: LexisNexis. 1018p.
•
Wisegeek, 2011. What is business income. http://www.wisegeek.com/what-is-a-business-income.htm
•
Wisegeek, 2011. What is revenue recognition? http://www.wisegeek.com/what-is-revenue-recognition.htm
•
Wisegeek.com, 2011. What is residual Income? http://www.wisegeek.com/what-is-residual-income.htm
•
Woolworthsholdings. 2010. Annual Report. http://www.woolworthsholdings.co.za/investor/pdf/whl_2010_ar.pdf
Bronnelys
Bladsy 211
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
SELFEVALUERINGSRIGLYNE Riglyne: Aktiwiteit 1 Kyk na die onderstaande rekeninge. Dui aan wat sal gebeur indien die rekeninge verminder moet word. Sal die rekening gedebiteer of gekrediteer moet word? a.
Mary Smit, kapitaal
Debiet
Krediet
b.
Krediteure
Debiet
Krediet
c.
Uitgawes
Debiet
Krediet
d.
Vooruitbetaalde uitgawes
Debiet
Krediet
e.
Inkomste vir dienste gelewer
Debiet
Krediet
f.
Eienaarsbelang
Debiet
Krediet
g.
Toerusting
Debiet
Krediet
h.
Motorvoertuie
Debiet
Krediet
Riglyne: Aktiwiteit 2 Indien die onderstaande rekeninge ʼn gunstige saldo toon, watter tipe saldo sal elkeen van die onderstaande rekeninge hê? a.
Handelskrediteure
Debiet
Krediet
b.
Kontant
Debiet
Krediet
c.
Eiendom, aanleg & toerusting
Debiet
Krediet
d.
Oortrokke bankrekening
Debiet
Krediet
e.
Handelsdebiteure
Debiet
Krediet
f.
Eienaarsbelang
Debiet
Krediet
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 212
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
g.
Telefoonuitgawe
Debiet
Krediet
h.
Verkope
Debiet
Krediet
i.
Vooruitontvange inkomste
Debiet
Krediet
Riglyne: Aktiwiteit 3 Onthou om die dubbelsinskrywingsreĂŤl te volg met die opstel van die rekeninge! Algemene grootboek van Koedoeskop Handelaars vir die maand van Maart 2014: Transaksie 1 Maart: Dt
BANK [bate]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Kapitaal
KOJ
450 000
Datum
Kt Besonderhede
Fol
Bedrag
1Mrt
Dt
KAPITAAL [eienaarsbelang]
Datum Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum Besonderhede
Fol
2014
KOJ 450 000
Bank
Bedrag
1Mrt
Transaksie 4 Maart: Dt Datum
BANK [bate] Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Meubels
KBJ 25 900
4Mrt
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 213
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Dt
MEUBELS [bate]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Bank
KBJ
25 900
Datum
Kt Besonderhede
Fol
Bedrag
4Mrt
Transaksie 5 Maart: Dt Datum
BANK [bate] Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Onttrekkings
KBJ 35 000
5Mrt
Dt
ONTTREKKINGS [eienaarsbelang]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Bank
KBJ
35 000
Datum
Besonderhede
Kt Fol
Bedrag
5Mrt
Transaksie 10 Maart: Dt Datum
BANK [bate] Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Skryfbehoeftes
KBJ 130
10Mrt
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 214
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Dt
SKRYFBEHOEFTES [uitgawe]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Bank
KBJ
130
Datum
Kt
Besonderhede
Fol
Bedrag
10Mrt
Transaksie 21 Maart: Dt
BANK [bate]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Handelsvoorraad
KBJ 3 200
21Mrt
Dt
HANDELSVOORRAAD [bate]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Bank
KBJ
3 200
Datum
Kt
Besonderhede
Fol
Bedrag
21Mrt
Riglyne: Aktiwiteit 4 Rekeningkundige vergelyking van Melkie Handelaars vir Januarie 2014:
Nr
Rekening
Rekening
gedebiteer
gekrediteer
Bates Dt
Eienaarsbelang Kt
1
Bank
Kapitaal
+70 000
7
Toerusting
Bank
+13 580 -13 580
8
Lone
Bank
12
Handels-
Bank
Selfevalueringsriglyne
Kt
Dt
Kt
+70 000
-530 +6 100
Dt
Laste
-530
-6 100
Bladsy 215
FAC105 Finansiële Rekeningkunde voorraad +89 680 -20 210
-530
+69 470
+69 470
=
+70 000 0 +
0
0
Riglyne: Aktiwiteit 5 1. Die inkomste van Altyd Ontspanne Reisagentskap kan in hierdie geval as die lewering
van ʼn diens geklassifiseer word. 2. Volgens IAS 18 word vereis dat inkomste verdien uit dienslewering, erken behoort te
word wanneer daar aan al die volgende vereistes voldoen word: •
Indien die bedrag van inkomste betroubaar gemeet kan word.
•
Dit waarskynlik is dat ekonomiese voordele na die verkoper sal vloei.
•
Die stadium van voltooiing op die verslagdoeningsdatum betroubaar gemeet kan word.
•
Die koste wat aangegaan is (of aangegaan moet word) ten opsigte van die transaksie, betroubaar gemeet kan word.
3. Die inkomste wat deur die reisagentskap erken moet word, behoort beperk te word tot
die kommissie wat betaalbaar is deur die kliënt – dus slegs die R100. Hierdie inkomste word verdien op 1 Desember en kan onmiddellik in die huidige rekeningkundige periode erken word. Die oorblywende gelde wat ontvang is, met ander woorde die R900, moet as ʼn las erken word. Die wyse waarop die eienaar van Altyd Ontspanne die inkomste wou erken, is wel nie ʼn oorstatering van wins nie, maar dit is steeds nie die regte wyse waarop die inkomste erken behoort te word nie. Die rede hiervoor is dat dit misleidend kan wees vir die gebruikers van die onderneming se finansiële state. Deur die volle R1000 te erken as inkomste in die finansiële rekords, skep dit die indruk dat daar meer transaksies plaasgevind het, as wat die geval was. 4. Die teboekstelling (joernaalinskrywings) van die totale ontvangste van kontant ten
bedrae van R1000, die kommissie inkomste van R100 en die verpligting van R900 wat aan die hotel oorbetaal moet word, sal soos volg geskied: Dt Kontant ontvang
Kt
R1,000
Verkope/Inkomste
R100
Hotel
R900
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 216
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Riglyne: Aktiwiteit 6 Kontantontvangstejoernaal van Martie Smartie Winkels vir die maand geëindig 31 Oktober 2014: Diverse rekeninge Dok nr
Dag
Besonderhede
Ontleding van ontvangste
Bank
123
1
Eienaar Martie Smartie
KRR
4
Verkope
9 000
9 000
124
5
B Bossie
7 900
7 900
KRR
14
Verkope
12 000
12 000
125
19
Kontant
2 000
2 000
Verkope
Berekening van Koste van verkope = Verkope × 100 (150)
14 Okt: R12 000 ×
Bedrag
40 000
9 000
Besonderhede
40 000
Kapitaalbydrae
7 900
Huurinkomste
2 000
Dienste gelewer
6 000
12 000
70 900
4 Okt: R9 000 ×
Koste van Verkope
8 000
21 000
14 000
49 900
100 (100 + winsgrens)
= R6 000
100 (150)
= R8 000
Riglyne: Aktiwiteit 7 Kontantbetalingsjoernaal van Martie Smartie Winkels vir die maand geëindig 31 Oktober 2014: Diverse rekening Dok
Dag
88
1
Naam van begunsdigde Bokkie
Fol
Bank 7 000
Handelsvoorraad
Lone
Bedrag
Besonderhede
240
Skryfbehoeftes
4 000
Toerusting
7 000
verskaffers 89
6
90
15
Kontant DNA
500
500
240
handelaars 91
23
BA Bpk
Selfevalueringsriglyne
5 000
1 000
Bladsy 217
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
92
24
JH Winkels
4 500 17 240
4 500 8 000
500
Huuruitgawe
8 740
Riglyne: Aktiwiteit 8 Onthou dat die eindsaldo’s van September 2014 dien as die openingsaldo’s vir Oktober 2014. Algemene grootboek van Martie Smartie Winkels vir die maand van Oktober 2014: Dt
KAPITAAL [eienaarsbelang]
Datum Besonderhede
Fol
Bedrag Datum Besonderhede 2014
Kt Fol
Bedrag
Saldo
a/d
70 000
Bank
KOJ 40 000
1Okt 1Okt
110 000
Dt
BANK [bate]
Datum Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
a/b
245 870 2014
Saldo
1Okt 31Okt
Kt
Datum Besonderhede
Fol
Bedrag
Total betalings
KBJ 17 240
Saldo
o/d
31Okt Totale
KOJ 70 900
31Okt
299 530
ontvangstes 316 770 1Nov
Saldo
Selfevalueringsriglyne
a/b
316 770
299 530
Bladsy 218
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Dt
HANDELSVOORRAAD [bate]
Kt
Datum Besonderhede
Fol
Bedrag Datum Besonderhede
Fol
2014
a/b
25 000
KOJ 14 000
Saldo
1Okt 31Okt
2014 31Okt
Bank
KBJ
8 000
Koste van verkope Saldo
o/d
33 000 1Nov
Saldo
a/b
Dt
Bedrag
19 000 33 000
19 000
TOERUSTING [bate]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Bank
KBJ 4 000
Datum
Besonderhede
Kt Fol
Bedrag
23Okt
Dt Datum Besonderhede
VERKOPE [inkomste] Fol
Bedrag Datum Besonderhede 2014
Kt Fol
Bedrag
Saldo
a/b
801 740
Bank
KOJ 21 000
1Okt 31Okt
822 740
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 219
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Dt
KOSTE VAN VERKOPE [uitgawe]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Saldo
a/b
600 000
Handelsvoorraad
KOJ
14 000
Datum
Besonderhede
Kt Fol
Bedrag
1Okt 31Okt
614 000
Dt
SKRYFBEHOEFTES [uitgawe]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Saldo
a/b
870
Bank
KBJ
240
Datum
Besonderhede
Kt Fol
Bedrag
1Okt 15Okt
1 110
Dt
LONE [uitgawe]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Bank
KBJ
500
Datum
Kt Besonderhede
Fol
Bedrag
31Okt
Dt Datum Besonderhede
DIENSTE GELEWER [inkomste] Fol
Bedrag Datum Besonderhede 2014
Bank
Kt Fol
Bedrag
KOJ 2 000
19Okt
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 220
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Dt
HUURINKOMSTE [inkomste]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
Kt
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Bank
KOJ 7 900
5Okt
Dt
HUURUITGAWE [uitgawe]
Datum
Besonderhede
Fol
Bedrag
2014
Bank
KBJ 4 500
Datum
Kt
Besonderhede
Fol
Bedrag
24Okt
Riglyne: Aktiwiteit 9 Joernaalinskrywings Datum Beskrywing
Bedrag Bedrag DT
Feb. 3 Kontant/bank .....................................................Dr.
KT
15,000
Kapitaal/Eienaarsbelang
15,000
(Kapitaal word ingebring) 5
Handelsvoorraad...............................................Dr.
6,000 6,000
Kapitaal/Eienaarsbelang (Handelsvoorraad kontant aangekoop) 7
Verpakkingsmateriaal.......................................Dr.
3,000 3,000
Krediteur: Green (Pty) Ltd (Verpakkingsmateriaal op krediet aangekoop by Green (Pty) Ltd) 10
Kantoortoerusting .................................................Dr.
Selfevalueringsriglyne
2,400
Bladsy 221
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Kontant/bank
2,400
(Kantoortoerusting is kontant aangekoop) 11
Kontant/bank.........................................................Dr.
3,900
Verkope
3,900
(Goedere kontant verkoop) 15
Debiteur : Solm.....................................................Dr.
2,250 2,250
Kredietverkope (Goedere op krediet verkoop aan Solm) 20
Lone en salarisse..................................................Dr.
960 960
Kontant/bank (Salaris betaal aan Miriam) 25
Kommissie betaal..................................................Dr.
75
Kontant/bank
75
(Kommissie betaal aan Miriam) 26
Verkope.................................................................Dr.
600 600
Debiteure (Goedere terug ontvang) 28
Kontant/bank.........................................................Dr.
1,500 1,500
Debiteur : Solm (Solm betaal ʼn gedeelte van sy skuld terug) (Accounting Learning Resources, 2011. http://www.accountingexplanation.com/journal.htm#Example_of_Journal)
Riglyne: Aktiwiteit 10 Voordat daar met die finansiële state begin word is dit wys om eers al die berekeninge ten opsigte van die aansuiwerings te doen. Berekeninge: Versekeringspremie: die jaar eindig op 31 Desember 2014, dus moet slegs uitgawes tot en met daardie datum erken word. Die premies wat vanaf 1 Januarie 2015 tot 31 Maart 2015 (3 maande) betaal is, val in die daaropvolgende finansiële jaar en moet beskou word as vooruibetaalde uitgawes: R250 × 3 maande = R750 vooruitbetaalde uitgawe
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 222
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Huurinkomste: Januarie 2015 val nie in die huidige finansiële jaar nie en die huur wat vir daardie maand ontvang is moet beskou word as vooruitontvange inkomste. In die vooraansuiweringsproefbalans is huurinkomste aangedui as R2 860. Dit verteenwoordig die huurinkomste vanaf 1 Januarie 2014 (begin van huidige finansiële jaar) tot 31 Desember 2014 PLUS dan Januarie 2015 wat vooruitontvang is. Dit is ‘n totaal van 13 maande. Bereken die maandelikse huur: R2 860 ÷ 13 maande = R220 per maand. Waardevermindering: Voertuie: (R120 000 – R26 000) × 17% = R15 980 Meubels: (R15 000 – R3 000) × 12.5% = R1 500 Onthou die volgende reëls: •
Opgelope uitgawes (las) en opgelope inkomste (bate) word bygetel (+) in die staat van omvattende inkomste
•
Vooruitbetaalde uitgawes (bate) en vooruitontvange inkomste (las) word afgetrek (-) in die staat van omvattende inkomste.
Staat van omvattende inkomste van Casio Handelaars vir die jaar geëindig 31 Desember 2014 Berekeninge
Netto Verkope
(253 615 – 615)
Minus: Koste van verkope:
(168 000)
Beginvoorraad
253 000 (168 000)
4 000
+ Netto Aankope (170 550 – 550 terugsend)
170 000
+ Vervoerkostes op aankope (400 + 100 opgelope afleweringskoste)
500
- Eindvooraad
(6 500)
Bruto wins
Bedrag (R)
(netto verkope – Koste van verkope)
Plus: Ander bedryfsinkomstes:
85 000
4 000
Huurinkomste
(2 860 – 220 vooruitontvang)
2 640
Kommissie
(480 + 880 opgelope)
1 360
Bruto bedryfsinkomste
Selfevalueringsriglyne
(bruto wins + ander bedryfsinkomste)
89 000
Bladsy 223
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Minus: Bedryfsuitgawes:
(58 770) (38 500 – 1 500 vooruitbetaal)
Salarisse & lone
37 000
Vervoerkoste op verkope
670
Versekeringspremies
(2 750 – 750 vooruitbetaal)
Oninbare skulde
(230 + 140)
2 000 370
Water & elektrisiteit
450
Verpakkingsmateriaal
800
Waardevermindering: Voertuie
15 980
Waardevermindering: Meubels
1 500
Minus: Finansieringskoste:
(3 300)
Rente betaal
(3 300)
(bruto bedryfsinkomste – bedryfsuitgawes finansieringskoste)
Netto wins vir die jaar
26 930
Staat van finansiële posisie van Casio Handelaars soos op 31 Desember 2014 Nota
Bedrag (R)
BATES Nie-bedryfsbates: •
Eiendom, aanleg & toerusting
278 520 1.
E,A&T nota
Bedryfsbates:
278 520
55 630
•
Handelsvoorraad
Eindvoorraad
•
Handels- en ander debiteure
(40 140 – 140 oninbaar +
6 500 40 880
880 opgelope inkomste)
•
Kontant - & kontantekwivalente
(5 900 + 100 wisselgeld)
6 000
•
Vooruitbetaalde uitgawe
(750 + 1 500)
2 250
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 224
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
TOTALE BATES
334 150
EKWITEIT & LASTE AANSPREEKLIKHEID Eienaarsbelang: •
272 530 Staat van veranderinge in
Kapitaal
272 530
ekwiteit
Niebedryfslaste:
10 550
•
10 550
Langtermyn lening
Bedryfslaste: •
Handels- en ander krediteure
51 070 (50 750 + 100 opgelope
50 850
uitgawe)
•
Vooruitontvange inkomste
huur
220
TOTALE EKWITEIT & LASTE
334 150
AANSPREEKLIKHEID
1. Eiendom, aanleg en toerusting nota Grond &
Voertuie Meubels
Totaal
geboue Drabedrag aan die begin van die
190 000
94 000
12 000
296 000
190 000
120 000
15 000
325 000
0
(26 000)
(3 000) (29 000)
jaar: Kosprys Opgelope waardevermindering
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 225
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
Bewegings tydens die jaar: Toevoegings
0
0
0
0
Vervreemdings teen
0
0
0
0
0
(15 980)
190 000
78 020
10 500
278 520
190 000
120 000
15 000
325 000
drabedrag Waardevermindering
Drabedrag aan die einde van die
(1 500) (17 480)
jaar: Kosprys Opgelope
0 (41 980)
(4 500)
(46 480)
waardevermindering Staat van veranderinge in ekwiteit van Casio Handelaars vir die jaar geëindig 31 Desember 2014 Bedrag (R) Kapitaal balans aan die begin van die jaar Plus: Netto wins vir die jaar Plus: Byvoegings tot kapitaal Min: Onttrekkings gedurende die jaar Kapitaal balans aan die einde van die jaar
250 000 26 930 0 (4 400) 272 530
Riglyne: Aktiwiteit 11 1. Uit die Inkomstestaat blyk dit dat die rou materiaaluitgawe, lone & salarisse,
brandstofuitgawe, ens afgeneem het. Die algehele bruto wins neem toe soos wat die uitgawes afneem. 2. Die feit dat die advertensie en bemarkingsuitgawe toegeneem het, dui daarop dat die
maatskappy belê het in die bemarking van die maatskappy, wat daartoe gelei het dat die maatskappy se oorhoofse winste toegeneem het. 3. Die feit dat die winste toegeneem het, sal beteken dat die maatskappy ook meer
belasting moet betaal – dus die maatskappy se voorsiening vir belasting moet verhoog soos wat die winste toeneem.
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 226
FAC105 Finansiële Rekeningkunde
4. Voordele verbonde aan die ontleding en vertolking van finansiële state:
•
Die ontleding en vertolking van finansiële state is ʼn belagrike aspek van die finansiële beplanning van ʼn maatskappy. Dit is belangrik vir besluitneming en projeksies, aangesien dit tendense van jaar tot jaar ontleed.
•
Ontleding en vertolking van die finansiële state van ʼn maatskappy gee ʼn aanduiding van die maatskappy se likiditeit, bedryfseffektiwiteit, winsgewendheid, asook die solventheid van die maatskappy.
•
Die ontleding en vertolking van finansiële inligting help die bestuur van ʼn maatskappy om die finansiële inligting van jaar tot jaar met mekaar te vergelyk, asook met die finansiële inligting van ander maatskappye wat in dieselfde industrie handeldryf.
•
Deur die finansiële inligting van die maatskappy van jaar tot jaar met mekaar te vergelyk, stel dit die bestuur in staat om die maatskappy se finansiële vordering te moniteer.
5. Die bruto wins persentasie van ʼn maatskappy kan gebruik word om die
winsgewendheid van die maatskappy te bereken. Die formule is soos volg: Bruto wins % =
Bruto wins
X
100 Totale verkope
Riglyne: Aktiwiteit 12 Die FASB is verantwoordelik vir die stigting en verbetering van rekeningkundige standaarde van toepassing op Finansiële Rekeningkunde en die openbaarmaking van finansiële inligting in die finansiële state van ʼn sakeonderneming. Die FAF is verantwoordelik daarvoor om die lede wat op die FASB moet dien, te selekteer. Die FASAC befonds en oorsien die aktiwiteite van die FASB vanuit ʼn operasionele, eerder as ʼn tegniese oogpunt. Riglyne: Aktiwiteit 13 1) Items of uitgawes ingesluit by koste van voorraad volgens IAS 2: 1 Handelsafslag op aankope 2 Hanteringskoste wat verband hou met invoere 6 Invoerbelasting
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 227
FAC105 FinansiĂŤle Rekeningkunde
7 Koste van aankope (gebaseer op verskaffer se faktuur) 8 Verskepingskoste 9 Versekering op aankope 10 Makelaarskommissie betaal aan bestelagentskappe (in die Afrikalande) word toegelaat deur IAS2 vir die berekening van die kosprys van voorraad. 2) Al die kostes kan by die kosprys van die masjien ingesluit word, aangesien al hierdie kostes nodig is om die voorraad in hulle huidige toestand en tot by hulle huidige ligging te kry. Met ander woorde R41 000 kan by die kosprys ingesluit word. 3) Verkoopskostes word nie ingesluit by die kosprys van die voorraad nie, dit word erken as Ĺ&#x2030; uitgawe in die periode waarin die uitgawe aangegaan is. Die leenkostes, volgens IAS 23, kan ingesluit word by die kosprys van voorraad vir sover dit toeskryfbaar is aan die verkryging, oprigting en produksie van die kwalifiserende bate. Navorsingskostes kan ingesluit word by die kosprys van voorraad, mits dit aangegaan word om die voorraad in hulle huidige toestand en tot by hul huidige ligging te kry.
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 228
R
ekeningkunde kan hoofsaaklik opgedeel word in twee hoofkategorieë, naamlik Finansiële Rekeningkunde en Bestuursrekeningkunde. Finansiële Rekeningkunde kan gedefinieer word as die wyse waarop finansiële inligting bymekaar gemaak en opgesom word, hoofsaaklik vir die gebruik van eksterne partye. Bestuursrekeningkunde, daarenteen, kan gedefinieer word as die voorbereiding van bestuursverslae en rekeninge wat akkurate en tydige finansiële en statistiese inligting bevat wat deur die bestuur van ’n onderneming benodig word om daaglikse en korttermynbesluite te neem. In hierdie studiegids word gefokus op Finansiële Rekeningkunde en die toepassing daarvan in die opstel van rekeningkundige verslae waarin die finansiële stand en vordering van ’n onderneming ontleed word. Finansiële Rekeningkunde behels die verskaffing van waardevolle, akkurate en betroubare finansiële inligting ten opsigte van die doen en late van ’n sakeonderneming. Hierdie rekeningkundige verslae staan bekend as die finansiële state van die onderneming.
Wanneer ’n sakeonderneming opgerig word, is die hoofdoel om winste te genereer. Om winste te genereer, sal die inkomste van die onderneming meer as die uitgawes moet wees. Dit is belangrik om onderskeid te kan tref tussen inkomste en uitgawes, asook wanneer elkeen in die finansiële state erken behoort te word. Wanneer ’n maatskappy verslag doen oor sy finansiële stand deur van finansiële state gebruik te maak, is daar sekere standaarde en riglyne wat gevolg moet word. Hierdie riglyne staan bekend as Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) en Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (International Financial Reporting Standards – IFRS). Indien die finansiële state van ’n onderneming nie aan die AARP en die IFRS voldoen nie, kan die finansiële inligting wat in hierdie state vervat is, nie as geloofwaardig beskou word nie. In so ’n geval kan die betrokke onderneming byvoorbeeld sukkel om finansiering te bekom.
akademia jou oop, afrikaanse leertuiste
w w w. a k a d e m i a . a c . z a