vereistes
Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
voorwaardes
wetlike raamwerk
etiese standaarde
kontraktereg sekuriteit arbeidswetgewing besluitneming
remedies
Skrywer: Elzette le Roux
c Kopiereg 2017 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Elzette le Roux Hersien deur: Felicia Snyman Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
www.akademia.ac.za
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
INHOUDSOPGAWE Inleiding ............................................................................................................................... 3 Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 5 Woordomskrywing vir evaluering ...................................................................................... 7
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek .............................................. 9 1.1
Studie-eenheid leeruitkomste ............................................................................................. 9
1.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 10
1.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 10
1.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 10
1.5
Inleiding ................................................................................................................................ 12
1.6
Wat is etiek?........................................................................................................................ 12
1.7
Regulering van professionele etiek vir rekenmeesters................................................. 13
1.8
Etiese kode vir rekenmeesters ......................................................................................... 15
1.9
CIMA se etiese riglyne....................................................................................................... 16
1.10
Rekenmeesters se kwaliteite ............................................................................................ 17
1.11
Persoonlike ontwikkeling en lewenslange leer .............................................................. 17
1.12
Samevatting ........................................................................................................................ 18
1.13
Selfevalueringsvrae ........................................................................................................... 19
1.14
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 19
Studie-eenheid 2: Etiese konflik ..................................................................................... 21 2.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 21
2.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 21
2.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 22
2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 22
2.5
Inleiding ................................................................................................................................ 22
2.6
Gevolge van onetiese gedrag .......................................................................................... 23
2.6.1
Jy as rekenmeester ........................................................................................................ 23
2.6.2
Die rekenmeestersprofessie ......................................................................................... 23
2.6.3
Die besigheid .................................................................................................................. 23
2.6.4
Die gemeenskap............................................................................................................. 23
2.7 2.7.1
Etiese konflik ....................................................................................................................... 24 Etiese konflik en botsing van belange ......................................................................... 24
INHOUDSOPGAWE
Bladsy 1
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 2.7.2
Spanning tussen vier waardestelle .............................................................................. 25
2.7.3
Bronne van etiese spanning ......................................................................................... 25
2.7.4
Praktiese voorbeelde van etiese dilemmas................................................................ 25
2.8
Oplossing vir etiese konflik ............................................................................................... 26
2.9
Samevatting ........................................................................................................................ 26
2.10
Selfevaluering ..................................................................................................................... 26
2.11
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 27
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur........................................................................ 29 3.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 29
3.2
Voorgeskrewe handboeke ................................................................................................ 29
3.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 30
3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 30
3.5
Inleiding ................................................................................................................................ 31
3.6
Wat is korporatiewe bestuur? ........................................................................................... 31
3.7
TeorieĂŤ van korporatiewe bestuur ................................................................................... 32
3.7.1
Probleme met agente .................................................................................................... 32
3.7.2
Gebrek aan insae van belanghebbendes ................................................................... 32
3.8
Interaksie tussen etiek, die reg en korporatiewe bestuur............................................. 33
3.9 OECD (Organisation for Economic Co-Operation and Develeopment), IFAC en CIMA .............................................................................................................................................. 36 3.10
Rol van die direksie ............................................................................................................ 36
3.11
Beste praktyke .................................................................................................................... 37
3.12
Komitees .............................................................................................................................. 38
3.13
Korporatiewe sosiale verantwoordelikheid (CSR) ......................................................... 38
3.13.1
Kern van korporatiewe sosiale verantwoordelikheid................................................. 39
3.13.2
CSR en korporatiewe rapportering .............................................................................. 39
3.14
Samevatting ........................................................................................................................ 40
3.15
Selfevaluering ..................................................................................................................... 40
3.16
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 40
Bronnelys .......................................................................................................................... 41 Woordelys in Engels en Afrikaans ................................................................................... 43
Bladsy 2
INHOUDSOPGAWE
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
INLEIDING Een van die pilare wat ʼn suksesvolle sakeonderneming ondersteun, is die implementering van etiese standaarde, ʼn streng wetlike raamwerk onderliggend tot al die kommersiële aktiwiteite en die toepassing van korporatiewe bestuur. Verskeie areas van sakereg word aangeraak soos kontraktereg, arbeidswetgewing, die administrasie van finansieringsbronne, asook die bestuur van maatskappye. In die sakewêreld word globale sakeondernemings geken aan die gebruik om alternatiewe regstelsels ook in ag te neem en nie bloot net die Engelse regstelsel nie. Etiese standaarde is ontwikkel in die rekeningkundige beroep en dit is van uiterste belang vir al CIMA (Chartered Institute of Management Accountants) lede om die hoogste standaard van etiese gedrag toe te pas. Die tipiese aandeelhouers of ander belanghebbendes in ʼn sakeonderneming wil ʼn mate van sekuriteit hê in hoe bestuur optree en besluitneming uitvoer. Korporatiewe bestuur is ontwikkel ten einde publieke belang te beskerm teen die aksies en besluite van bestuur en die direksie. Die basiese elemente van die Engelse regstelsel asook alternatiewe regstelsels word bespreek in die konteks van ʼn sakeonderneming. ʼn Goeie begrip van hoe die reg bepaal of ʼn kontraktuele ooreenkoms gevorm is en die wetlike status van die kontraktuele voorwaardes is noodsaaklik vir die beskerming van ʼn sakeonderneming se bedrywighede. Voorts sal die beëindiging van ʼn kontrak, asook die remedies beskikbaar in gevalle van kontrakbreuk en geen prestasie ook bepaal word deur ʼn deeglike studie van kontraktereg. Dit is tot voordeel van die sakeonderneming en werknemers om aspekte rondom dienskontrakte en die beskikbare remedies by die beëindiging van dienskontrakte uiteen te sit. Daar is ook bepaalde gesondheids- en veiligheidsvereistes waaraan die sakeperseel moet voldoen ten einde werknemers se welstand te beskerm. Die oorkoepelende regstatus, aard en administrasievereistes van maatskappye wat aandele bied op die Johannesburgse Effektebeurs (JSE) word ook behandel soos dit bepaal word deur die Maatskappywet 71 van 2008. Die begeleidingsgids word in twee dele aangebied: DEEL 1 Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek Studie-eenheid 2: Etiese konflik Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
Inleiding
Bladsy 3
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg DEEL 2 Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels Studie-eenheid 5: Kontraktereg Studie-eenheid 6: Arbeidsreg Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
Vir hierdie vak is die volgende handboeke voorgeskryf: Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K. & Siebrits, J. 2013. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press. Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van KommersiĂŤle Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta. BPP Learning Media. 2016. CIMA Certificate Course Book: Certificate BA4: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Law. 1st Edition. United Kingdom: Ashford Colour Press Ltd.
Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.
Bladsy 4
Inleiding
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak ETIEK, KORPORATIEWE BESTUUR EN SAKEREG (GEG105) sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Die belangrikheid van besigheidsetiek
•
Etiese konflik
•
Korporatiewe bestuur
•
ʼn Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels
•
Kontraktereg
•
Arbeidsreg
•
Korporatiewe administrasie en finansies
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om die volgende te bespreek en op ʼn stel feite toe te pas: •
die belangrikheid van etiek in besigheid, en meer spesifiek vir die professionele rekenmeester;
•
die noodsaaklikheid van CIMA lede om die hoogste standaarde en etiese gedrag te openbaar;
•
die verskillende maniere waarop etiese gedrag gereguleer word;
•
die ontstaan en oplos van etiese dilemmas en konflik van belange;
•
die ontwikkeling van korporatiewe bestuur, binne die konteks van die bestuur van maatskappye;
•
die impak van korporatiewe bestuur op direkteure en bestuurstrukture van maatskappye en die voordeel daarvan vir aandeelhouers;
•
die belangrikste aspekte van die Engelse regstelsel en die beginsel van deliktereg;
•
die belangrikste aspekte van alternatiewe regstelsels;
•
die totstandkoming van ʼn kontrak en die regstatus van kontraktuele verpligtinge;
•
die ontbinding van ʼn kontrak en die remedies vir die verbreking en/of nienakoming van ʼn kontrak;
Vakleeruitkomste
Bladsy 5
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
•
die noodsaaklike elemente van ʼn dienskontrak en die remedies vir die beëindiging van die dienskontrak;
•
die impak van beroepsgesondheid en -veiligheidswette op werkgewers en werknemers;
•
die aard, regstatus en administrasie van ondernemingsvorme; en
•
die reg met betrekking tot die finansiering en bestuur van maatskappye wat deur aandeelhouding beperk word.
Bladsy 6
Vakleeruitkomste
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord
Omskrywing
Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde
klassifiseer
items/voorwerpe behoort
Analiseer
Om iets te ontleed
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens
Woordomskrywing vir evaluering
Bladsy 7
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Notas
Bladsy 8
Woordomskrywing vir evaluering
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
STUDIE-EENHEID 1: DIE BELANGRIKHEID VAN BESIGHEIDSETIEK
1.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die belangrikheid van etiek in besigheid, en meer spesifiek vir die professionele rekenmeester.
•
Die noodsaaklikheid van CIMA lede om die hoogste standaarde en etiese gedrag te openbaar.
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die waardes en beginsels, wat professionele rekenmeesters van die nodige toewyding voorsien om in die gemeenskap se beste belang en met verantwoordelikheid op te tree, te verduidelik;
•
die noodsaaklikheid van ʼn raamwerk van wette, regulasies en standaarde in ʼn onderneming te verduidelik en toe te pas;
•
die aard van etiek en die toepassing daarvan in ʼn onderneming en die rekenmeestersprofessie te verduidelik;
•
tussen omvattende reëls- en raamwerkbenaderings van etiek te kan onderskei;
•
die behoefte vir deurlopende persoonlike ontwikkeling en lewenslange leer te verduidelik;
•
die behoefte om eienskappe soos betroubaarheid, verantwoordelikheid, stiptelikheid, respek en vriendelikheid te verduidelik;
•
die etiese beginsels van integriteit, objektiwiteit, professionele vaardigheid, vertroulikheid en redelike sorg te verduidelik;
•
konsepte van onafhanklikheid, toerekeningsvatbaarheid, sosiale verantwoordelikheid en skeptisisme (ondersoekend) te verduidelik;
•
die redes hoekom CIMA en IFAC ʼn Code of Ethics for Professional Accountants het, te verduidelik.
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
Bladsy 9
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 1.2
Voorgeskrewe handboek
BPP Learning Media. 2016. CIMA Certificate Course Book: Certificate BA4: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Law. 1st Edition. United Kingdom: Ashford Colour Press Ltd. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 1, paragrawe 1-3 (bladsye 15-28) Hoofstuk 2, paragraaf 1-4 (bladsye 31-36)
Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K., Siebrits, J. & Woermann, M. 2013. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 13 (bladsy 240-264) 1.3
Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy het nie nodig om hierdie bronne aan te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak verbreed. •
International Federation of Accountants (IFAC). 2010. Code of ethics for professional accountants. In Handbook of international quality control, auditing, review, other assurance and related services pronouncements. 1st Edition. New York: IFAC.
•
South African Institute of Chartered Accountants (SAICA). 2010. SAICA Handbook. Volume 3. Durban: LexisNexis.
•
BBP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar Wheatons.
1.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Benadering van
Benadering gebaseer op reëls. Individue het ʼn duidelike idee van
voldoening
wat verwag word omdat bepaalde reëls voorgeskryf word,
Bladsy 10
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg byvoorbeeld reëls is in ʼn reëlboek vervat. Besigheidsetiek
Die toepassing van etiese waardes op gedrag in die onderneming.
Bronne van reëls
Die reg (strafreg en sivielreg), regulasies en gedragskodes
CIMA
Chartered Institute of Management Accountants
CPD
Continuing Professional Development – Deurlopende professionele ontwikkeling
Etiek
ʼn Stel morele beginsels (verskillend van die reg of geloofswette) wat aanvaarbare optrede aandui.
Etiese benadering
Benadering gebaseer op ʼn raamwerk (riglyne) en nie reëls nie wat die individu toelaat om self te besluit of ʼn optrede gepas is in bepaalde omstandighede.
Etiese kode
Standaarde wat die optrede van lede van ʼn bepaalde professie reguleer deur die spesifisering van verwagte standaarde ten opsigte van vaardighede, professionele gedrag en integriteit.
IFAC
International Federation of Accountants
Integriteit
Belangrike beginsel van eerlikheid en openheid wat ook professionele optrede op ʼn konsekwente wyse insluit.
Konfidensialiteit
Die plig om die sekuriteit van inligting te waarborg tensy daar ʼn wetlike of professionele plig bestaan om die inligting te openbaar.
Lewenslange leer
Die beginsel dat ʼn individu nooit ophou om te leer nie en hom- of haarself beskikbaar stel vir nuwe idees, besluite, vaardighede en optredes.
Objektiwiteit
ʼn Kombinasie van onpartydigheid, intellektuele eerlikheid en afwesigheid van konflik van belange. Die vermoë om persoonlike belang te skei van ʼn besluit.
Persoonlike
Ontwikkeling van persoonlike kwaliteite soos
ontwikkeling
kommunikasievaardighede, selfgeldendheid, tydsbestuur en interpersoonlike verhoudinge. Hierdie vaardighede word deur die individu self ontwikkel.
Professionele
Optrede wat nie die professie sal diskrediteer nie en wat strook
gedrag
met alle wette en regulasies.
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
Bladsy 11
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Professionele
Lewering van diens deur redelike kennis, vaardighede en
vaardighede en
deeglikheid toe te pas met ʼn bewustheid van aspekte wat
redelike sorg
belangrik is. ʼn Plig om op hoogte te bly met verwagte standaarde.
SAICA
South African Institute of Chartered Accountants
SAIPA
South African Institute of Professional Accountants
1.5
Inleiding
Hoewel jy waarskynlik nog nie baie met etiek gedurende jou studies te doen gekry het nie, het jy waarskynlik in jou persoonlike lewe al met etiek te doen gekry. Etiek is baie belangrik vir ʼn rekenmeester en is waarskynlik iets waarmee jy deurgaans in jou werk as rekenmeester te doen gaan kry. Jy kan gerus ook twee etiese vrae onthou, naamlik wie gaan deur my optrede baat? Wat gaan die effek van my optrede wees? In hierdie studie-eenheid gaan ons oorweging skenk aan die ontwikkeling van ʼn raamwerk van reëls deur die gemeenskap. Ons gaan bespreek wat onder etiek verstaan word en hoekom dit relevant is vir rekenmeesters en ondernemings. Die etiese kodes en kwaliteite wat ʼn rekenmeester moet openbaar, gaan ondersoek word. Ter afsluiting gaan ons fokus op die belangrikheid van persoonlike ontwikkeling en die beginsel van lewenslange leer. 1.6
Wat is etiek?
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 1: paragraaf 1 Die handboek gee ʼn goeie oorsig waaroor hoofstuk 1 handel (Hoofstuk 1: 16). Voordat jy etiek kan toepas is dit nodig om te weet wat met etiek bedoel word. Die handboek (Hoofstuk 1: paragraaf 1) verduidelik etiek as ʼn stel morele beginsels wat gedrag begelei. Neem egter kennis dat etiek nie dieselfde as die reg (landswette) of godsdienstige reëls is nie. Neem kennis van die res van die bespreking in paragraaf 1.4-1.6. Volgens CIMA (Hoofstuk 1: 18) word etiek in ʼn onderneming beskryf as die toepassing van etiese waardes in die gedrag van die onderneming.
Doen self: Kyk of jy die vrae aan die einde van paragraaf 1 in die handboek (BPP Learning Media, 2016: 19) kan beantwoord.
Bladsy 12
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 1.7
Regulering van professionele etiek vir rekenmeesters
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 1: paragrawe 1.10 en 2.1-2.9 As rekenmeester kan jy dikwels gekonfronteer word met daaglikse keuses en bevindings wat jy moet maak. Jou siening en waardes kan egter bepaal watter keuse jy gaan uitoefen en of die gemeenskap jou gaan vertrou om ʼn goeie keuse te maak. In die handboek (Hoofstuk 1: paragraaf 1.11) word redes waarom rekenmeesters eties optree, uiteengesit. Leer hierdie vyf redes om ook die aard van etiek te kan verduidelik. Dit is belangrik dat ʼn rekenmeester eties optree, maar ʼn rekenmeester moet ook op hoogte bly van wat die bepaalde gemeenskap, waarbinne hy/sy funksioneer, se waardes is. Hierdie waardes, en ook die verwagtinge van ʼn gemeenskap, kan deurlopend verander soos die gemeenskap ook verander. Die veranderende waardes van ʼn gemeenskap kan soms ʼn rekenmeester verdwaald agterlaat, maar daar is gelukkig ʼn riglyn vir rekenmeesters, naamlik Code of Professional Ethics. Professionele liggame, byvoorbeeld CIMA, is in werking gestel om die openbare belang, in ʼn bepaalde professie, te beskerm. Ten einde professionele persone, byvoorbeeld rekenmeesters, leiding te gee oor etiese optrede en keuses om uit te oefen, is ʼn etiese kode (Code of ethics of Code of conduct) saamgestel. Maak ook seker dat jy die bespreking in Kretzschmar et al. (2013: 247) bestudeer en kan verduidelik wat ʼn Code of Professional Ethics is, met verwysing na die basiese beginsels uiteengesit in die IFAC Code of Ethics en ook die raamwerk benadering wat in 2005 deur IFAC aanvaar is (Kretzschmar et al. 2013: 249). Lees gerus paragraaf 2.3 en 2.4 van BPP Learning Media, asook Kretzschmar et al. (2013: Hoofstuk 13) en raak vertroud met wat die International Federation of Accountants (IFAC hierna) is en wat sy funksie is. Volgens die handboek (Hoofstuk 17: paragraaf 5.1) is die fundamentele etiese beginsels die volgende:
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
Bladsy 13
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Integriteit
Objektiwiteit
Professionele vaardighede en sorg
Konfidensialiteit
Professionele optrede
Figuur 1.3: Fundamentele etiese beginsels (Aangepas uit BPP Learning Media, 2016) In paragraaf 2.5 van BPP Learning Media word na sewe beginsels, wat betrekking op individue in die openbare sektor het, verwys. Neem kennis van daardie sewe beginsels, aangesien dit universele beginsels is wat orals toegepas kan word.
Publieke Belang Leierskap
Integriteit
Sewe Beginsels Eerlikheid
Objektiwiteit
Openheid
Toerekeningsvatbaarheid
Figuur 1.1: Sewe beginsels in openbare sektor (Aangepas uit BPP Learning Media, 2016: paragraaf 2.5) Die International Federaton of Accountants (IFAC) is ʼn internasionale liggaam wat die grootste rekenmeestersliggame van meer as 130 lande verteenwoordig. Die South African
Bladsy 14
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Institute of Chartered Accountants (SAICA) en die South African Institute of Professional Accountants (SAIPA) word op IFAC verteenwoordig. IFAC het ten doel om die hoë standaarde van professionele rekenmeesters te ontwikkel en te bevorder. Ten einde hierdie standaarde te handhaaf, het IFAC se etiese komitee ʼn etiese kode vir rekenmeesters ontwikkel. CIMA is ook ʼn lid van IFAC en het ook etiese kodes, amper soortgelyk aan dié van IFAC, ontwikkel. Die kort bespreking aangaande die werk van CIMA moet bestudeer word in die voorgeskrewe handboek in paragraaf 2.6-2.9.
Doen self: Kyk of jy die vrae aan die einde van paragraaf 2 in die handboek (BPP Learning Media, 2016: 21) kan beantwoord. 1.8
Etiese kode vir rekenmeesters
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 11: paragraaf 3 Daar is twee uitgangspunte by die regulering van die etiese gedrag van rekenmeesters. Eerstens kan daar na die Reël-gebaseerde benadering (voldoening) verwys word. Bestudeer paragraaf 3.1-3.2 in BPP Learning Media. Die Raamwerk-benadering is die tweede uitgangspunt in hierdie verband. Verwys na paragraaf 3.3-3.4 in BPP Learning Media. Neem kennis van die doel van hierdie etiese kodes, soos uiteengesit in Hoofstuk 1 (paragraaf 3), om dit te kan verduidelik en toe te pas. Tref ook onderskeid tussen die twee benaderings, naamlik:
Etiese kodes - Teoretiese benaderings
Voldoening
Etiek
Raamwerk
Reëls
Figuur 1.2: Twee teoretiese benaderings in ontwikkeling van ʼn etiese kode (Aangepas uit BPP Learning Media, 2016: 23)
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
Bladsy 15
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg In BPP Learning Media word die eienskappe van die verskillende benaderings in tabelformaat weergegee (Hoofstuk 1: bladsy 23). Bestudeer hierdie vergelyking sodat jy in staat sal wees om dit toe te pas. 1.9
CIMA se etiese riglyne
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 2: paragrawe 1-2 Die etiese riglyne wat CIMA gee, is die basiese riglyne wat rekenmeesters in hul professionele doen en late moet toepas. CIMA het die raamwerk-benadering (in plaas van ʼn benadering geskoei op die voldoening van reëls) gevolg, aangesien die meeste ondernemings vanuit vertroue en selfregulering funksioneer. CIMA se etiese riglyne is verkrygbaar op die webtuiste, naamlik www.cimaglobal.com. Jy moet hierdie riglyne bestudeer, ken en kan toepas. CIMA is ʼn professionele instelling en het ʼn oorhoofse plig om die openbare belang te beskerm (Hoofstuk 2: paragraaf 1.1). CIMA se Code of Ethics identifiseer vyf fundamentele beginsels, soos genoem in paragraaf 1.7 hierbo. Leer hierdie beginsels soos volledig bespreek in BPP Learning Media (Hoofstuk 2: 31) sodat jy dit kan verduidelik en toepas. Die kode self verdeel in drie dele. Hierdie dele word genoem in BPP Learning Media (Hoofstuk 2: paragraaf 1.3). CIMA identifiseer ook die bedreigings ten opsigte van die basiese etiese beginsels. Neem kennis van hierdie bedreigings uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 2: paragraaf 2.1) om hierdie bedreigings te kan identifiseer en elimineer.
Voorbeeld 1.1 As rekenmeester moet jy die finansiële state van jou familiebesigheid versorg. Dit kan sekere belastingimplikasies tot gevolg hê en ook persoonlike voordeel vir jou inhou indien die onderneming bepaalde winste toon of nie. Jy werk met die onderneming se syfers en kan op papier aantoon of die onderneming ʼn "goeie" of "slegte" boekjaar gehad het. Jou eie belang (en soms konflik van belange) kan ʼn bedreiging vir etiese beginsels inhou. Neem kennis van die voorsorgmaatreëls, soos uiteengesit in Hoofstuk 2 (paragraaf 2.2), aangesien etiese optrede van jou verwag word om toe te sien dat ander ook binne bepaalde reëls en/of beginsels optree.
Doen self: Kyk of jy aktiwiteit 2 aan die einde van paragraaf 2.2 self kan beantwoord.
Bladsy 16
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 1.10 Rekenmeesters se kwaliteite Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 2: paragrawe 3
Doen self: Oor watter persoonlike kwaliteite, dink jy, moet ʼn rekenmeester beskik? ʼn Rekenmeester wat graag die fundamentele beginsels wil handhaaf, beskik oor sekere eienskappe (kwaliteite). Hierdie eienskappe kan persoonlike en/of professionele kwaliteite wees. Neem kennis van die persoonlike kwaliteite soos uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 2: paragraaf 3.1) sodat jy kan verduidelik waarom dit nodig is vir ʼn rekenmeester om hierdie persoonlike kwaliteite te ontwikkel. Jy moet ook die professionele kwaliteite, soos uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 2: paragraaf 3.2), ken om die noodsaaklikheid daarvan te kan verduidelik.
Doen self: Kyk of jy die vraag in die handboek (Hoofstuk 2: bladsy 35) kan beantwoord. Kyk ook na illustrasie 2. 1.11 Persoonlike ontwikkeling en lewenslange leer Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 2: paragrawe 4 Vir ʼn rekenmeester om op die voorpunt van kennis en vaardighede te kan wees en sodoende ʼn effektiewe diens aan kliënte te kan lewer, is dit nodig dat hy/sy persoonlik ontwikkel en groei deur die beginsel van lewenslange leer toe te pas. CIMA verwys na ʼn professionele ontwikkelingsiklus. Volgens die handboek (Hoofstuk 2: bladsy 36) is professionele ontwikkeling die ontwikkeling van persoonlike kwaliteite soos kommunikasievaardighede, selfgeldendheid, tydsbestuur en interpersoonlike verhoudinge. Hierdie vaardighede word deur die individu self ontwikkel. Lewenslange leer is die beginsel dat ʼn individu nooit ophou om te leer nie en hom- of haarself beskikbaar stel vir nuwe idees, besluite, vaardighede en optredes. (Hoofstuk 2: bladsy 36) Neem kennis van die fases in die CIMA professionele ontwikkelingsiklus om dit te kan verduidelik (Hoofstuk 2: paragraaf 4.2).
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
Bladsy 17
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Evalueer
Definieer
Reflekteer
Assesseer
Optrede
Ontwerp
Figuur 1.4: CIMA se professionele ontwikkelingsiklus (Aangepas uit BPP Learning Media, 2016) Neem gerus kennis van die verskillende aktiwiteite wat as deurlopende professionele ontwikkeling (CPD) geag word (Hoofstuk 2: paragraaf 4.3). Besoek gerus die SAICA en SAIPA se webtuistes vir meer inligting rakende deurlopende professionele ontwikkeling. Die webadres is die volgende: http://www.saipa.co.za/ en http://saica.co.za/. Verwys na BPP Learning Media, bladsy 38 vir ʼn goeie opsomming van belangrike kernwoorde. 1.12 Samevatting Mense het ʼn raamwerk van reëls ontwikkel om optrede te reguleer. Hierdie raamwerk is beïnvloed deur familie, kultuur, gemeenskappe en mense se opvoedkundige omgewings. Wanneer mense ter sprake is, is etiek betrokke. Etiek, wat onderskei moet word van die reg en geloof, bestaan uit morele beginsels wat weer as riglyn vir optrede dien. ʼn Rekenmeester se waardes en optrede beïnvloed alles wat hy/sy doen – hetsy persoonlik of professioneel. Dit het ook ʼn impak op die persepsie van die gemeenskap oor die professie, asook die vertroue wat die gemeenskap in die professie plaas. Professionele liggame, soos CIMA, SAICA en SAIPA, het ʼn verpligting om die publiek se belange ook te beskerm deurdat dit toesien dat lede van daardie liggame volgens bepaalde riglyne optree. Die IFAC is ʼn internasionale liggaam wat die grootste rekenmeestersliggame regoor die wêreld verteenwoordig. IFAC se doel is om hoë standaarde vir rekenmeesters te ontwikkel en hul kwaliteit van diens te verseker. CIMA se etiese riglyne bevat die basiese beginsels wat lede
Bladsy 18
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg in hul professionele lewens moet nastreef. ʼn Rekenmeester beskik oor persoonlike en professionele kwaliteite. Dit is nodig dat jy hierdie kwaliteite nie net moet ken nie, maar ook toepas in jou persoonlike en professionele loopbaan. Persoonlike ontwikkeling is baie belangrik en vind ook plaas saam met die beginsel van lewenslange leer. Al hierdie etiese riglyne bied ook aan ʼn rekenmeester die raamwerk waarbinne hy/sy kan ontwikkel en groei om sodoende die groter gemeenskap te kan dien. 1.13 Selfevalueringsvrae Voltooi die oefeninge aan die einde van Hoofstuk 1 en 2 (bladsye 28 en 40) in die handboek. Die antwoorde op die vrae sal jy aan die einde van die handboek aantref. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vraag te voltooi. 1.14 Selfevalueringsriglyne Gebruik die begeleidingsgids en handboek om jou antwoorde vir die selfevalueringsvrae te vind.
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
Bladsy 19
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Notas
Bladsy 20
Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
STUDIE-EENHEID 2: ETIESE KONFLIK
2.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die verskillende maniere waarop etiese gedrag gereguleer word.
•
Die ontstaan en oplos van etiese dilemmas en konflik van belange.
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die verhouding tussen etiek, korporatiewe bestuur, die reg en sosiale verantwoordelikheid te verduidelik;
•
die gevolge van onetiese gedrag teenoor ʼn individu, die professie en die gemeenskap, te verduidelik;
2.2
•
gevalle waar etiese dilemmas en konflik van belange bestaan, te identifiseer; en
•
te verduidelik hoe etiese dilemmas en konflik van belange opgelos kan word.
Voorgeskrewe handboek
BPP Learning Media. 2016. CIMA Certificate Course Book: Certificate BA4: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Law. 1st Edition. United Kingdom: Ashford Colour Press Ltd.. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 3, paragraaf 1-3 (bladsye 43-48)
Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K., Siebrits, J. & Woermann, M. 2013. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press. Vir doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy Hoofstukke 5 en 9 lees.
Studie-eenheid 2: Etiese konflik
Bladsy 21
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 2.3
Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy het nie nodig om hierdie bronne aan te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak verbreed. Rossouw, G.J. 1994. Rational interaction for moral sensitivity: a post-modern
•
approach to moral decision-making in business. Journal of Business Ethics, 13(1):11-20. BBP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics,
•
Corporate Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. 2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Botsing van belange
ʼn Persoon het ʼn verpligting ten opsigte van twee of meer partye wat tot gevolg het dat ʼn persoon nie langer vir een van die partye werk kan verrig nie.
Etiek
ʼn Stel morele beginsels wat as riglyn vir gedrag funksioneer. Dit is riglyne van wat verwag word van ʼn persoon se optrede.
Etiese konflik
Gevalle waar twee of meer etiese waardes nie met mekaar ooreenstem nie, alternatiewelik waar verpligtinge van botsende aard op ʼn persoon geplaas word.
Kodifiseer
ʼn Beginsel is in ʼn "wetboek" opgeteken en maak die beginsel nou regtens bindend op ʼn persoon.
Kontraktuele
ʼn Verpligting wat vanuit ʼn vrywillige ooreenkoms ontstaan.
verpligtinge
Verbreking van ʼn kontraktuele verpligting is nie oortreding van ʼn wetlike verpligting nie.
Wette
Reëls wat deur die wetgewende gesag in die land saamgestel is en wat deur individue en ondernemings nagekom moet word.
2.5
Inleiding
Etiese beginsels het geen impak indien daar nie gevolge bestaan vir onetiese optrede nie. In hierdie studie-eenheid gaan ons kyk wat die gevolge van onetiese optrede is vir die
Bladsy 22
Studie-eenheid 2: Etiese konflik
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg rekenmeester as persoon, maar ook die rekenmeestersprofessie en die gemeenskap as geheel. Etiek staan nie alleen nie, maar funksioneer in verskeie omgewings, soos korporatiewe bestuursomgewings, wette, sosiale verantwoordelikheid en natuurlik die persoon se onmiddellike omgewing. In hierdie studie-eenheid gaan ons ook by gevalle stilstaan wat in etiese dilemmas kan ontaard sodat jy ook hierdie risiko's kan identifiseer en voorkom. Ons gaan ook na ʼn raamwerk kyk wat jou kan help om moontlike etiese dilemmas en/of konflikte op te los. 2.6
Gevolge van onetiese gedrag
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2012: Hoofstuk 3: paragraaf 1 Onetiese gedrag het nie net gevolge vir jou as persoon of moontlike rekenmeester nie, maar ook vir die rekenmeestersprofessie en die gemeenskap. Verwys na illustrasie 1 (Hoofstuk 3: 43) om jouself te vergewis van ʼn etiese dilemma. 2.6.1
Jy as rekenmeester
Die gesegde lui: "Die waarheid kom altyd uit". Neem kennis van die moontlike risiko's vir jou as rekenmeester (uiteengesit in die handboek, hoofstuk 3: paragraaf 1.5) wanneer onetiese gedrag aan die lig kom, sodat jy die risiko's kan verduidelik. 2.6.2
Die rekenmeestersprofessie
Die gemeenskap plaas ʼn hoë premie van vertroue in die rekenmeestersprofessie. Indien hierdie vertroue dus verbreek word, hou dit ernstige gevolge vir die professie in. Let op die moontlike gevolge vir die gemeenskap, soos uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 2: paragraaf 1.6), sodat jy die gevolge kan verduidelik. 2.6.3
Die besigheid
Besighede wat oneties optree of toelaat dat hulle werknemers onetiese gedrag toon, loop sekere risiko’s. Sien hoofstuk 3: paragraaf 1.7. 2.6.4
Die gemeenskap
Soos vroeër bespreek, kan die wyse waarop ʼn rekenmeester sy/haar werk verrig, ʼn invloed op die gemeenskap hê. Daar is egter ook wyer implikasies op die gemeenskap indien ʼn rekenmeester oneties optree. Neem kennis van hierdie implikasies uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 3: paragraaf 1.8), sodat jy die implikasies kan verduidelik.
Studie-eenheid 2: Etiese konflik
Bladsy 23
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Doen self: Kyk of jy die vraag in die handboek (Hoofstuk 3: bladsy 45) kan beantwoord. 2.7
Etiese konflik
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 3: paragraaf 2 Omdat daar implikasies en gevolge vir onetiese gedrag bestaan, is dit nodig dat ʼn rekenmeester ʼn etiese probleem kan identifiseer en daarmee handel. Heelwat dilemmas kan uitdagings vir ʼn persoon se integriteit, asook besigheidsvaardighede wees en daarom is dit juis belangrik om etiese dilemmas vooraf te kan identifiseer. 2.7.1
Etiese konflik en botsing van belange
Etiese konflik is gevalle waar twee of meer etiese waardes nie met mekaar ooreenstem nie, alternatiewelik waar verpligtinge van botsende aard op ʼn persoon geplaas word. Voorbeeld 2.2 ʼn Kollega deel in vertroue met jou dat ʼn ander kollega (maar ook ʼn vriend van jou) se vrou ʼn buite-egtelike verhouding het. Dit sal eties wees om hierdie inligting vertroulik te hou, maar dit voel ook vir jou oneties om nie jou vriend in te lig van sy vrou se buiteegtelike verhouding nie. Hierdie etiese konflik kan jou in ʼn baie moeilike posisie plaas. Botsing van belange kom voor wanneer ʼn persoon ʼn verpligting ten opsigte van twee of meer partye het wat tot gevolg het dat ʼn persoon nie langer vir een van die partye werk kan verrig nie.
Voorbeeld 2.3 Jy ontvang opdrag om ʼn onderneming se state te oudit. Toe jy deur die instruksie lees, sien jy dat dit jou familie-onderneming se state is wat jy moet oudit. Indien jy voortgaan met die oudit van hierdie state, kan dit jou onafhanklikheid ten opsigte van die proses beïnvloed. Jy gaan nou ʼn keuse moet uitoefen of jy voortgaan met die oudit van die familie-onderneming se state of nie, aangesien jy belang het by beide situasies – die oudit van die state, asook die onderneming wie se state dit is.
Bladsy 24
Studie-eenheid 2: Etiese konflik
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 2.7.2
Spanning tussen vier waardestelle
Etiese konflik ontstaan wanneer spanning tussen vier stelle waardes bestaan.
Gemeenskapswaardes
Persoonlike waardes
Waardestelle
Korporatiewe waardes
Professionele waardes
Figuur 2.2: Vier waardestelle (Aangepas uit BPP Learning Media, 2016) Neem kennis van hierdie waardestelle en die bespreking daarvan soos uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 3: paragraaf 2.2-2.6). Jy moet dit ken om die situasies waar dit voorkom, te kan identifiseer. Neem ook kennis van die verskil tussen kontraktuele verpligtinge en wetlike verpligtinge soos bespreek in die handboek (Hoofstuk 3: paragraaf 2.7), sodat jy die belangrikheid van etiese optrede binne ʼn kontraktuele verhouding kan verstaan. Neem kennis dat etiese optrede soms van jou kan verwag om ʼn kontraktuele verpligting te verbreek. In illustrasie 3 (Hoofstuk 3: bladsy 46) word die spanning tussen die vier waardestelle verduidelik. Neem gerus kennis daarvan sodat jy ook die spanning ten opsigte van hierdie waardestelle kan verduidelik. 2.7.3
Bronne van etiese spanning
ʼn Verdere bron van spanning is die teenstrydige aandrang van die belanghebbendes. Twee tipe belanghebbendes kan geïdentifiseer word, naamlik finansiële belanghebbendes en niefinansiële belanghebbendes (Hoofstuk 3: paragraaf 2.8 en 2.10). 2.7.4
Praktiese voorbeelde van etiese dilemmas
Rekenmeesters gaan voortdurend, gedurende hul loopbane, gekonfronteer word met etiese dilemmas en botsing van belange. Kyk in die handboek (Hoofstuk 3: paragraaf 2.9) sodat jy hierdie probleme in die toekoms kan identifiseer.
Studie-eenheid 2: Etiese konflik
Bladsy 25
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 2.8
Oplossing vir etiese konflik
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2013: Hoofstuk 3: paragraaf 3 Etiese konflik kan sy oorsprong vanuit verskeie situasies hê, byvoorbeeld druk vanaf kollegas, familie of vriende, misleidende inligting en/of persoonlike verhoudinge met kollegas of kliënte. Verskeie situasies, wat wissel van kleiner insidente tot baie ernstige optredes, kan dus aanleiding tot etiese konflik gee. Die algemene benadering om etiese konflik op te los is om CIMA se kontrolelys as riglyn te volg. Bestudeer hoofstuk 3: paragraaf 3.1 om in staat te wees om die stappe op ʼn etiese dilemma toe te pas. Afgesien van die CIMA etiese kode, kan persone ook van ʼn ander proses gebruik maak om hul situasie te evalueer. Neem kennis van daardie proses, uiteengesit in die handboek (Hoofstuk 3: paragraaf 3.2) sodat jy ʼn etiese dilemma kan evalueer om dit te kan oplos. ʼn Rekenmeester het verskillende opsies om uit te oefen wanneer ʼn etiese kwessie hanteer moet word. Jy kan dit, ondermeer: a) direk onder SAIPA of SAICA se aandag bring; b) binne die onderneming aan die lig bring deur byvoorbeeld ʼn anonieme oproep; c) eksterne organisasies, byvoorbeeld verskaffers of agente kontak; d) naamloos iets aanmeld. 2.9
Samevatting
Etiek staan in ʼn verhouding met die land se wette en regulasies, maar ook met die gemeenskap en sosiale verantwoordelikheid daarmee saam. Onetiese optrede sal gevolge vir die persoon, die professie en die gemeenskap in geheel hê. Om ʼn rekenmeester in staat te stel om etiese konflik te verhoed en/of op te los, is dit nodig om te weet wat etiese konflik en botsing van belange is en vanuit watter waardestelsels en/of situasies dit kan ontstaan. Die bestaan van etiese konflik los ʼn persoon egter nie net met probleme nie, maar daar is ook stappe wat gevolg kan word om daardie etiese konflikte op te los. 2.10 Selfevaluering Voltooi die oefeninge aan die einde van Hoofstuk 3 (bladsy 52) in die handboek. Die antwoorde op die vrae sal jy aan die einde van die handboek aantref. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vraag te voltooi.
Bladsy 26
Studie-eenheid 2: Etiese konflik
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 2.11 Selfevalueringsriglyne Gebruik die begeleidingsgids, handboek en opsomming aan die einde van elke hoofstuk in die handboek om jou antwoorde vir die selfevalueringsvrae te vind. Kyk ook na die aktiwiteite en antwoorde aan die einde van elke paragraaf in die handboek.
Studie-eenheid 2: Etiese konflik
Bladsy 27
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Notas
Bladsy 28
Studie-eenheid 2: Etiese konflik
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
STUDIE-EENHEID 3: KORPORATIEWE BESTUUR
3.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die ontwikkeling van korporatiewe bestuur, binne die konteks van die bestuur van maatskappye.
•
Die impak van korporatiewe bestuur op direkteure en bestuurstrukture van maatskappye en die voordeel daarvan vir belanghebbendes.
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
korporatiewe bestuur te definieer;
•
die wisselwerking tussen korporatiewe bestuur en besigheidsetiek en maatskappyreg te verduidelik;
•
die internasionale geskiedenis van korporatiewe bestuur te verduidelik;
•
tussen die benadering van omvangryke reëls en die benadering van beginsels, ten opsigte van korporatiewe bestuur, te onderskei;
•
die impak van korporatiewe bestuur op direkteure se magte en verpligtinge te verduidelik;
•
verskillende direksiestrukture, funksies van die direksie en sosiale verantwoordelikheid te beskryf;
•
verskillende beleide wat beste praktyke vestig, te beskryf; en
•
die regulerende korporatiewe raamwerk vir maatskappye en voordele vir belanghebbendes te verduidelik.
3.2
Voorgeskrewe handboeke
BPP Learning Media. 2016. CIMA Certificate Course Book: Certificate BA4: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Law. 1st Edition. United Kingdom: Ashford Colour Press Ltd.
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
Bladsy 29
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 4, paragraaf 1-3 (bladsye 55-61) Hoofstuk 5, paragraaf 1-3 (bladsye 69-75) Hoofstuk 7, paragraaf 1-2 (bladsye 99-107)
Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K., Siebrits, J. & Woermann, M. 2013. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press. Vir doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy Hoofstuk 9 lees.
Institute of Directors in South Africa. 2009. King 3 Code of Corporate Governance for South Africa. [Online] Beskikbaar op https://african.ipapercms.dk/IOD/KINGIII/kingiiireport/ Vir doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy Hoofstuk 2 lees. 3.3
Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Hoewel daar inligting in Hoofstuk 2 is wat jy moet ken, kan die res van die inhoud van die verslag jou agtergrondkennis verbreed. •
Die King III verslag is ook elektronies beskikbaar op die Institute of Directors in South Africa se webtuiste: Institute of Directors in South Africa. 2009. King 3 Code of Corporate Governance for South Africa. [Online] Beskikbaar op https://african.ipapercms.dk/IOD/KINGIII/kingiiireport/
•
BBP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar Wheatons.
3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Agent
ʼn Direkteur van ʼn maatskappy word ʼn agent wanneer hy/sy opdrag ontvang om namens die maatskappy kontrakte met derde
Bladsy 30
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg partye aan te gaan. Belanghebbendes
Enige groep wat die onderneming se funksionering kan beïnvloed of wat deur die onderneming beïnvloed kan word.
Belangstellende
Diegene wat belangstel in die optrede van die onderneming.
rolspelers
Hierdie belanghebbendes is dikwels meer invloedryk as die finansiële belanghebbendes as gevolg van die invloed wat hulle op die onderneming kan uitoefen.
Die reg
Verpligte reëls wat individue en ondernemings moet nakom
Finansiële
Diegene wat ʼn finansiële verhouding met die onderneming het.
belanghebbende
Indien die onderneming finansieel swaarkry, sal hierdie belanghebbendes ook swaarkry.
Korporatiewe
Die stelsel wat ondernemings bestuur (rigting gee) en kontroleer
bestuur 3.5
Inleiding
In hierdie studie-eenheid gaan ons die beginsel van korporatiewe bestuur van nader bekyk. Korporatiewe bestuur gaan oor hoe maatskappye beheer en bestuur word. In hierdie konteks sal die "bestuur" van ʼn maatskappy meer te make hê met rigting aan die maatskappy gee, eerder as in die konteks van bestuur (manage). Ons gaan vasstel of daar ʼn skakel bestaan tussen korporatiewe bestuur, maatskappyreg en etiek en hoekom dit nodig was dat iets soos korporatiewe bestuur oor die jare heen ontwikkel het. 3.6
Wat is korporatiewe bestuur?
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 4: paragraaf 1 Volgens die King I-verslag (Kretzschmar, et al., 2013:164) word korporatiewe bestuur gedefinieer as: The system by which companies are directed and controlled. Dit impliseer dus hoe sakeondernemings beheer en/of bestuur word. ʼn Onderneming met goeie korporatiewe bestuur het effektiewe beheer oor die funksionering en effektiwiteit van so ʼn onderneming en die bestuur word deur die belanghebbendes (byvoorbeeld aandeelhouers) verantwoordelik gehou. BPP Learning Media definieer korporatiewe bestuur as die stelsel waarvolgens organisasies bestuur (begelei) en beheer word (Hoofstuk 4: paragraaf 1).
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
Bladsy 31
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Lees gerus ook Kretzschmar, et al., 2013: 164 vir vyf ander voorstelle van definisies van korporatiewe bestuur sodat jy korporatiewe bestuur kan definieer. Algemene doelwitte van enige korporatiewe bestuurstelsel moet bestudeer word soos bespreek in BPP Learning Media (Hoofstuk 4: paragraaf 1.1). Algemene probleme in organisasies wat aanleiding gee tot swak korporatiewe bestuur is, onder andere, ʼn dominante direksie. Verwys na die ander probleme in hoofstuk 4: paragraaf 1.3. 3.7
Teorieë van korporatiewe bestuur
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 4: paragraaf 1 Drie verskillende teorieë van korporatiewe bestuur kan geïdentifiseer word. Hierdie is die Toesighouersteorie (stewardship theory); Belanghebbendesteorie; en Agentskapsteorie (Hoofstuk 4: bladsy 56). Bestudeer hierdie teorieë om jou in staat te stel om dit op ʼn feitestel toe te pas. Swak korporatiewe bestuur kan die oorsaak wees van probleme met agente van ʼn onderneming (byvoorbeeld direkteure) of ʼn gebrek aan insae van belanghebbendes. Volgens BPP Learning Media (2016: 56) word korporatiewe bestuursprobleme dikwels deur gebrek aan kontrole oor direkteure en senior bestuur veroorsaak. Dit beteken dat direkteure en/of senior bestuur soms oneties, net vir eie gewin, optree sonder om aanspreeklik gehou te word daarvoor. Lees gerus die gedeelte in Kretzschmar, et al. (2013: 164) onder die opskrif: Why corporate governance is important, sodat jy die redes vir swak korporatiewe bestuur kan beskryf. 3.7.1
Probleme met agente
Probleme met korporatiewe bestuur word dikwels ervaar a.g.v. die verdeling van magte tussen die eienaars van ʼn maatskappy (die aandeelhouers) en die bestuur van die maatskappy (die direksie). Uiteraard is hierdie probleem nie so groot in private maatskappye, waar die direkteure ook dikwels die aandeelhouers is nie. Neem kennis van die bespreking en skets oor agente in die handboek, paragraaf 1.5 en 1.6. 3.7.2
Gebrek aan insae van belanghebbendes
Voltooi aktiwiteit 1 (Hoofstuk 4: bladsy 57) wat handel oor die belanghebbendesteorie.
Neem ook kennis van die bespreking in Kretzschmar, et al., 2013:166 onder die opskrif: The importance of sound corporate governance to shareholders and other stakeholder groups.
Bladsy 32
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Voorbeeld 3.1 Besoek gerus http://ir.reunert.co.za/2013/corporate-governance/governance-report/ om te sien hoe ʼn maatskappy se verslagdoening daar uitsien. Dit kan die gevolg wees van volgehoue druk en insae vanaf die maatskappy se aandeelhouers. 3.8
Interaksie tussen etiek, die reg en korporatiewe bestuur
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 4: paragrawe 2.1-2.6 Etiek funksioneer nie alleen nie, maar is interafhanklik van korporatiewe bestuur en die reg. Jy sal onthou dat ons in die vorige studie-eenheid gesien het dat etiek ʼn stel morele beginsels is wat as riglyn funksioneer vir die gedrag van individue en ondernemings. Elke individu en/of onderneming (deur middel van sy individue) kan bepaal watter rigting daardie individue gaan inslaan deur die besluite wat geneem word. Aangesien ʼn onderneming se eienaars en bestuurders nie altyd dieselfde persone of entiteite is nie, is dit belangrik dat die bestuurders van ʼn onderneming in die beste belang van die eienaars en/of aandeelhouers moet optree.
Verfris jou geheue Wat is die verskil tussen etiek en wette? Antwoord: Etiek is hoe die gemeenskap van ʼn individu en/of onderneming verwag om op te tree aan die hand van sekere waardes en beginsels. Wette is reëls wat deur die wetgewende gesag in die land saamgestel is en wat deur individue en ondernemings nagekom moet word. Die regulering van die wet, korporatiewe bestuur, sosiale verantwoordelikheid en etiek gee ʼn goeie aanduiding van die interaksie tussen al hierdie velde. Onthou ook dat daar ʼn verskil is tussen gedrag wat deur etiek gereguleer word en gedrag wat deur die reg gereguleer word. Elkeen van hierdie faktore (die reg, korporatiewe bestuur, sosiale verantwoordelikheid en etiek) het ʼn invloed op korporatiewe gedrag, met ander woord die optrede, funksionering en bestuur van ʼn onderneming.
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
Bladsy 33
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Korporatiewe Bestuur
Sosiale Verantwoordelikheid
Die reg
Etiek Korporatiewe Gedrag
Figuur 3.4: Invloed van faktore op korporatiewe gedrag (Aangepas uit BPP Learning Media, 2016)
Lees gerus Kretzschmar, et al., 2013:20 & 23 rakende Business ethics en Ethics and the law om jou kennis rakende die wisselwerking tussen etiek, korporatiewe bestuur en die reg uit te brei. Die gedeelte in BPP Learning Media (Hoofstuk 4: paragraaf 2.5) handel oor regulerende wetgewing in die Verenigde Koninkryke (VK) en Europese lande. In Suid-Afrika het ons ook regulerende wetgewing ten opsigte van korporatiewe bestuur. Enkele wette en riglyne van Suid-Afrika word hieronder uiteengesit: Naam van die wet
Waarop fokus die wet?
Maatskappywet 71 van 2008
Reguleer die funksionering van maatskappye.
King III Verslag 1 September 2009
Raamwerk van regulasies waaraan maatskappye moet voldoen, alternatiewelik verduidelik hoekom hulle nie voldoen nie.
Consumer Protection Act 68 of 2008
Reguleer en beskerm besigheid met verbruikers.
Wet op Outeursreg 98 van 1978
Bladsy 34
Beskerm die regte van outeurs van
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
verskillende werke. National Credit Act 34 of 2005
Reguleer die verlening van krediet en openbaarmaak van daardie inligting.
Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995
Reguleer arbeidsverhoudinge.
Tabel 2.1: Regulerende wetgewing in Suid-Afrika (Aangepas uit http://www.acts.co.za/) Jy sal opmerk dat sommige wette hierbo in Engels geskryf word. Die rede daarvoor is omdat die Engelse teks deur die President onderteken is en dit dan amptelik die naam van daardie wet is. Die wette met Afrikaanse name se teks is in Afrikaans ook onderteken. Afgesien van die regulering in Suid-Afrika deur wetgewing, bestaan daar tog grys areas m.b.t. besigheidsetiek waar die wetgewing ook nie noodwendig duidelikheid bied nie. Daardie grys areas word dan uitgeklaar deur vernuwende beginsels rakende moraliteit, etiek en standaarde vir optrede wat nie noodwendig deur wetgewing afgedwing kan word nie. Verwys na die tabel wat die voordele van die teenstrydige benaderings weergee (Hoofstuk 4: paragraaf 2.6). Een van die aspekte wat in die King III Verslag (Institute of Directors in South Africa, 2009) ook aangeraak is, is die optrede van ʼn onderneming ten opsigte van sosiale geregtigheid. ʼn Onderneming funksioneer nie los van die gemeenskap nie en moet dit ook daarom onderhou. Lees gerus Kretzschmar, et al., 2013: 152-155 sodat jy die verhouding tussen etiek en sosiale verantwoordelikheid kan verduidelik.
Voorbeeld 2.1
Solidariteit Helpende Hand bied sedert 2007 jaarliks die Skooltassieprojek aan. Meer as 21 000 tassies is al sedert 2007 aan behoeftige Graad 1-leerlinge geskenk. Met hierdie projek poog Helpende Hand om ʼn onmisbare bydrae in kinders, en meer spesifiek ook behoeftige Graad 1-leerlinge, se lewens te maak. Die projek stel kinders in staat om hul skoolloopbaan op gelyke voet met hul klasmaats te begin.
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
Bladsy 35
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
ʼn Onderneming kan betrokke raak by die gemeenskap deur ʼn skooltassie te borg teen R200; te help met die pak van die tassies; en/of betrokke te wees met die uitdeel van die tassies. Hierdie betrokkenheid van ʼn onderneming dra by tot die sosiale verantwoordelikheid van die onderneming. Figuur 2.1: Voorbeeld ter illustrasie van sosiale verantwoordelikheid (Aangepas uit http://helpendehand.co.za/skooltassie/) 3.9
OECD (Organisation for Economic Co-Operation and Develeopment), IFAC en CIMA
Dit is egter nie moontlik om alle situasies deur wetgewing te reguleer nie en dit laat ruimte vir professionele rade en liggame wat as reguleerders optree om toe te sien dat goeie korporatiewe bestuur plaasvind. Drie professionele liggame word volledig bespreek (Hoofstuk 4: paragraaf 3.1-3.3) Elkeen van hierdie liggame se doel, dryfvere en voorstelle tot verbeteringe word in hierdie paragrawe bespreek en moet bestudeer word om op feitestelle te kan toepas. 3.10 Rol van die direksie Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 5: paragraaf 1 Die maatskappy se direksie is verantwoordelik vir die beleidsbesluite, asook die strategiese besluite van die maatskappy. Dit is daarom belangrik dat geskikte persone aangestel word as direkteure van ʼn maatskappy. Afgesien van die hantering van ʼn maatskappy se funksies is dit ook die taak van ʼn direksie om behoorlike korporatiewe bestuurstandaarde vir daardie maatskappye vas te stel. Neem gerus kennis van die beskrywing van ʼn direksie en die take wat ʼn direksie moet uitoefen, soos in die handboek (paragraaf 1.1-1.3) uiteengesit. Die aandeelhouers van maatskappye kan dikwels uit private beleggers en/of groter instansies bestaan en is van die belangrikste belanghebbendes. Neem kennis dat die direksies van maatskappye onder die beheer van die aandeelhouers staan. Die direksie bestuur die maatskappy namens die aandeelhouers en sal slegs betrokke raak indien dit nodig is vir die aandeelhouers om by die algemene jaarvergadering te stem (Hoofstuk 5: paragraaf 1.4-1.5). Neem ook kennis van paragraaf 1.6-18 wat handel oor die strukture van ʼn direksie in die VK, Europa en Japan. Lees dit aandagtig deur sodat jy die direksie se strukture kan verduidelik.
Bladsy 36
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Neem verder kennis van paragrawe 1.9 en 1.10 sodat jy die impak van korporatiewe bestuur met spesifieke verwysing na die pligte van die direksie kan verduidelik.
Neem kennis! In Suid-Afrika gee die King III verslag in Hoofstuk 2 die beskrywing vir die direksie en sit die riglyne vir die funksionering van direksies en die plig ten opsigte van sosiale geregtigheid uiteen. Lees hierdie hoofstuk deur sodat jy ook die impak van korporatiewe bestuur op die direksie kan beskryf. Besoek gerus die webtuiste by https://african.ipapercms.dk/IOD/KINGIII/kingiiireport/ 3.11
Beste praktyke
Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 5: paragraaf 2 Ten einde swak korporatiewe bestuur te probeer verhoed en uitskakel, is dit nodig vir ʼn onderneming om beste praktyke te implementeer. Die VK Korporatiewe bestuurskode tref die onderskeid tussen voldoening (nakoming) en verduideliking (Hoofstuk 5: paragraaf 2.12.2). Hierdie kode het vyf hoofbeginsels. Die beginsels moet volledig bestudeer word en jy moet in staat wees om dit op feitestelle toe te pas (Hoofstuk 5: paragraaf 2.3-2.8).
Leierskap
Verhouding met aandeelhouers
Doeltreffendheid
Kompensasie (vergoeding)
Verantwoordeliking
Figuur 3.4: Hoofbeginsels (BPP Learning Media, 2016) Hoewel daar baie ooreenkomste tussen Suid-Afrika se raamwerke en die VK se raamwerke met betrekking tot korporatiewe bestuur is, is dit egter nodig dat jy ook moet weet wat Suid-
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
Bladsy 37
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Afrika se regulatoriese raamwerk behels, sodat jy ook die raamwerk se bydrae tot beste praktyke kan beskryf en die regulatoriese raamwerk kan verduidelik. In Suid-Afrika gebruik ons grotendeels die King III verslag en die Maatskappywet 71 van 2008 as riglyne wanneer dit kom by korporatiewe bestuur. Lees gerus die gedeelte in Kretzschmar, et al., 2013: 172-177 onder die hoofopskrif: The King Committee, om die regulatoriese raamwerk in Suid-Afrika, asook die voordeel wat dit vir belanghebbendes inhou, te kan verduidelik. Lees ook die gedeelte in Kretzschmar, et al., 2013: 177-179 wat handel oor Integrated Reporting, sodat jy die tipes beleide en prosedures wat in Suid-Afrika vereis word, kan verduidelik (Hoofstuk 5: paragraaf 2.9-2.10). Daar is ʼn deurlopende debat of die riglyne vir korporatiewe bestuur in die vorm van basiese beginsels of in die vorm van volledige reëls uiteengesit moet word. In die VK en Suid-Afrika word ʼn basiese beginsel- en riglynbenadering gevolg. Daarteenoor gebruik die VSA eerder ʼn benadering wat op reëls gebaseer is. Neem gerus kennis van die argumente ten gunste van die beginsel-gebaseerde benadering, asook die argumente ten gunste van die reëls-gebaseerde benadering sodat jy tussen die twee benaderings kan onderskei. Dink ʼn bietjie... Watter benadering sal jy graag wil volg in jou onderneming? Onthou ook dat die King III verslag geskoei is op ʼn beginsel-benadering omdat ʼn maatskappy die verslag se riglyne kan toepas, óf verduidelik hoekom dit nie toegepas word nie, met ander woorde ʼn apply-orexplain-benadering in plaas van ʼn comply-or-else-benadering (Kretzschmar, et al., 2013: 173). 3.12 Komitees Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 5: paragraaf 3 Nie-uitvoerende direkteure sal beheer uitoefen oor kernkomitees, naamlik oudit, aanstellings en kompensasie (vergoeding). Lees gerus die bespreking oor die verskillende komitees in BPP Learning Media (Hoofstuk 5: paragraaf 3.1-3.9). 3.13 Korporatiewe sosiale verantwoordelikheid (CSR) Bestudeer die handboek: BPP Learning Media, 2016: Hoofstuk 7: paragraaf 1-2
Bladsy 38
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg 3.13.1 Kern van korporatiewe sosiale verantwoordelikheid Korporatiewe sosiale verantwoordelikheid word gedefinieer as ʼn organisasie se verpligting om die aandeelhouers se voordele te vermeerder en terselfdertyd die negatiewe uitwerking te verminder (Hoofstuk 7: paragraaf 1). ʼn Belangrike aspek by CSR is volhoubaarheid. Dit hou direk verband met die verbruik van hulpbronne. Volhoubaarheid word gedefinieer in BPP Learning Media (Hoofstuk 7: bladsy 99). ʼn Verskeidenheid van kwessies word onder CSR ingesluit (Hoofstuk 7: paragraaf 1.1). Verwys na hoofstuk 7: paragraaf 1.2 om die aspekte wat deur CSR ingesluit word te identifiseer en toe te pas. OECD (wat ook in hoofstuk 4; paragraaf 3 bespreek is) het sekere beginsels ontwikkel. Die beleide wat deur die OECD gevolg word, word volledig in BPP Learning Media bespreek (Hoofstuk 7: paragraaf 1.3). Bestudeer die elf beleide. Die CSR beleide is oor die algemeen vrywillig, maar in sommige gevalle word dit deur geassosieerde regs- en regulerende verpligtinge oorheers (Hoofstuk 7: paragraaf 1.4). Verwys gerus na illustrasie 1 (Hoofstuk 7: bladsy 101). Konflikte wat verband hou met CSR kan beide as ten gunste van en teen CSR wees. Hierdie argumente word volledig bespreek in BPP Learning Media en moet bestudeer word om jou in staat te stel om op feitestelle toe te pas. Dit sluit ook die algemene bronne van konflik in (Hoofstuk 7: paragraaf 1.5-1.9). Die impak van CSR op die voorsieningsketting het bepaalde gevolge (Hoofstuk 7: paragraaf 1.10) 3.13.2 CSR en korporatiewe rapportering Die integrasie van CSR-verpligtinge en vordering in ʼn organisasie se finansiële state het algemeen geword. Die fokus van die CSR is wyer as bloot finansieel en fokus ook op kort-, medium- en langtermynwaardes. Die International Integrated Reporting Council (IIRC) het sewe riglyne geïdentifiseer. Bestudeer hierdie riglyne volledig (Hoofstuk 7: paragraaf 2.3). Die IIRC het ʼn raamwerk ontwikkel wat verband hou met waardeskepping. Neem kennis van die bespreking in BPP Learning Media (Hoofstuk 7: paragraaf 2.4-2.6). Verwys na die bespreking aangaande Triple bottom line in hoofstuk 7: paragraaf 2.7-2.8. CSR hou verband met handelsmerke in die opsig dat positiewe CSR-strategieë voordele inhou vir die erkenning van handelsmerke van ʼn organisasie. Drie alternatiewe benaderings, naamlik integrasie benadering, selektiewe benadering en onsigbare benadering word gevolg
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
Bladsy 39
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg in hierdie verband. Bestudeer hierdie benaderings om jou in staat te stel om vrae daaroor te kan beantwoord (Hoofstuk 7: paragraaf 2.9-2.11). Neem ook kennis van illustrasie 3 op bladsy 106 in BPP Learning Media. 3.14
Samevatting
Korporatiewe bestuur is die stelsel wat sakeondernemings bestuur en kontroleer. Die riglyne wat vir korporatiewe bestuur bestaan, kan nie waarborg dat swak bestuur nooit sal plaasvind nie. Daar is egter redes hoekom swak korporatiewe bestuur bestaan. Die effektiwiteit van goeie korporatiewe bestuur het ʼn invloed om verskeie belanghebbendes van die onderneming. Die impak van swak bestuur benadruk die behoefte aan goeie korporatiewe bestuur. Die simptome en elemente van korporatiewe bestuur maak die identifisering daarvan makliker. Korporatiewe bestuur in Suid-Afrika het nie net uit die lug geval nie, maar oor ʼn hele klomp jare ontwikkel. Die geskiedenis daarvan verduidelik waar dit vandaan kom en wat die raamwerk daarvan is. Aangesien goeie korporatiewe bestuur nie net op reëls geskoei is nie, maar ook op beginsels, is dit belangrik om die verskil tussen reëls en beginsels te kan verduidelik. Die direksie is die onderneming se liggaam wat die reëls en/of beginsels van goeie korporatiewe bestuur moet toepas. Die funksie, rol en aard van die direksie moet dus beskryf kan word. ʼn Onderneming funksioneer nie in isolasie nie, maar word deur verskillende faktore (soos die reg, korporatiewe bestuur, sosiale verantwoordelikheid en etiek) beïnvloed. Hierdie voortdurende interaksie moet verduidelik en beskryf kan word om ook die reaksie van die onderneming te verstaan. ʼn Belangrike aspek is korporatiewe sosiale verantwoordelikheid. Dit het ʼn positiewe impak op die verskillende afdelings wat in organisasies voorkom met verwysing na korporatiewe bestuur. 3.15 Selfevaluering Voltooi die oefeninge aan die einde van Hoofstuk 5 en 7 in die handboek (bladsy 79 en 111). Die antwoorde op die vrae sal jy aan die einde van die handboek aantref. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vrae te voltooi. 3.16 Selfevalueringsriglyne Gebruik die begeleidingsgids, opsommings en aktiwiteite in die handboek om jou antwoorde vir die selfevalueringsvrae te vind.
Bladsy 40
Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
BRONNELYS Acts Online. 2013. Table of Contents. [Online] Beskikbaar op http://www.acts.co.za/ [Besoek op 9 Desember 2014] BPP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar Wheatons BPP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C05: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Laws. 2nd Edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. Companies Act & Regulations, Act 71 of 2008 (updated 2011) – Dis in Afrikaans die Maatskappywet 71 van 2008 (ISBN: 978-0-7021-8598-4) Companies and Intellectual Properties Commission. 2015. [Online] Beskikbaar op http://www.cipc.co.za/ [Besoek op 31 Januarie 2015] Havenga, P., Havenga, M., Hurter, E., Kelbrick, R., Manamela, E., Manamela, T., Schulze, H. & Stoop, B.C. 2010. General Principles of Commercial Law. 7th edition. Cape Town: Juta. Hiemstra, V.G. & Gonin, H.L. 2000. Drietalige Regswoordeboek. 3de Uitgawe. Juta en Kie, Bpk. Institute of Directors in South Africa. 2009. King 3 Code of Corporate Governance for South Africa. [Online] Beskikbaar op https://african.ipapercms.dk/IOD/KINGIII/kingiiireport/ [Besoek op 9 Desember 2014 en 11 Desember 2014]. International Federation of Accountants. 2014. About IFAC. Membership. [Online] Beskikbaar op: http://www.ifac.org/about-ifac/membership [Besoek 5 Desember 2014]. Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K. & Siebrits, J. 2012. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press. Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K., Siebrits, J. & Woermann, M. 2013. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press. Labour Relations Act, Act 66 of 1995 (updated 2010) – Dis in Afrikaans die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995. (ISBN: 978-0-7021-8549-6)
Bronnelys
Bladsy 41
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Reunert Limited. 2013. Annual integrated governance report. [Online] Beskikbaar op http://ir.reunert.co.za/2013/corporate-governance/governance-report/ [Besoek op 17 Desember 2014] Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van KommersiĂŤle Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta. Snyman, R. 2012. Strafreg. 6de uitgawe. LexisNexis Suid-Afrika. Solidariteit Helpende Hand. 2014. Projekte: Skooltassie. [Aanlyn] Beskikbaar op http://helpendehand.co.za/skooltassie/ [Besoek op 10 Desember 2014]. South African Institute of Professional Accountants. 2014. SAIPA CPD Events & Product Services. [Online] Beskikbaar op: http://www.saipa.co.za/ [Besoek 8 Desember 2014]. The Department of Justice and Constitutional Development Republic of South Africa, 2014. Courts in South Africa. [online] Beskikbaar by: http://www.justice.gov.za/about/sacourts.html#top [Besoek op 23 Desember 2014] The South African Institute of Chartered Accountants. 2014. Members. Continuing Professional Development. [Online] Beskikbaar op: https://www.saica.co.za/Members/ContinuingProfessionalDevelopment/tabid/745/langua ge/en-ZA/Default.aspx [Besoek 8 Desember 2014]. The South African Judiciary, 2014. About us. [online] Beskikbaar by: http://www.judiciary.org.za/high-courts.html [Besoek op 23 Desember 2014]
Bladsy 42
Bronnelys
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
WOORDELYS IN ENGELS EN AFRIKAANS Afrikaans
Engels
Aanbod
Offer
Aandeelhouers
Shareholders
Aandelekapitaal
Share capital
Aanname
Acceptance
Aanspreeklikheid
Liability
Afgeleide eise
Derivative claims
Afgelope teenprestasie
Past consideration
Aflosbare aandele
Redeemable shares
Akte van oprigting
Memorandum of association
Algemene jaarvergadering
Annual general meeting (AGM)
Beding/Bepaling
Terms
Bedoeling
Intention
Bedrieglik
Fraudulent
Belanghebbendes
Stakeholders
Belangstellende rolspeler
Interest stakeholder
Besluit
Resolution
Betroubaarheid
Reliability
Billikheid
Fairness
Billikheidsreg
Equity
Botsing van belange
Conflict of interest
Deliktereg
Law of tort (delict)
Deliktereg
Tort
Deliktuele aanspreeklikheid
Liable in tort
Deliktuele nalatigheid
Tort of negligence
Deurlopende professionele ontwikkeling
Continuing professional development (CPD)
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 43
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Deursigtigheid
Transparency
Die reg
The law
Dienskontrak
Employment contract
Doelwit
Purpose
Eiser
Claimant
Ekwiteitsaandele
Equity shares
FinansiĂŤle belanghebbende
Financial stakeholder
Gelyk in waarde met die teenprestasie
Adequate
Gesag van howe
Judicial precedent
Gevallestudie
Case study
Gevolge
Consequences
Gevolmagtigde
Proxy
Gewone besluit
Ordinary resolution
Gewoontereg
Common law
Hofbeslissings
Case law
Impak
Effect
Inbegrepe/geĂŻmpliseerd
Implied
Ingelyf
Incorporated
Integriteit
Integrity
Interdik
Injunction
Kompensasie
Compensation
Konfidensialiteit
Confidentiality
Konsekwentheid
Consistency
Konstruktiewe ontslag
Constructive dismissal
Kontrak
Contract
Kontraktuele verpligtinge
Contractual obligations
Korporatiewe bestuur
Corporate governance
Bladsy 44
Woordelys in Afrikaans en Engels
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Kousaliteit
Causation
Leningskapitaal
Loan capital
Maatskappy
Company
Mikpunt
Aims / objects
Misdryf
Crime
Nalatig
Negligent
Nalatigheid
Negligence
Objektiwiteit
Objectivity
Onafhanklike kontrakteur
Independent contractor
Onafhanklikheid
Independence
Onbenoemde bepaling/beding
Innominate terms
Onbillike ontslag
Unfair dismissal
Onderneming
Company
Onregmatig/wederregtelik
Wrongful
Onregmatige ontslag
Wrongful dismissal
Onskuldig
Innocent
Ooreenkoms
Agreement
Oorweging
Consideration
Opperheerskappy
Sovereignty
Oprigter
Promotor
Opsetlik
Fraudulent
Preferente- of voorkeuraandele
Preference shares
Professionele optrede
Professional behavior
Professionele vaardigheid
Professional competence
Prokureur
Solicitor
Raamwerk-benadering
Framework approach
Rakmaatskappy
Company off the shelf
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 45
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Redelike sorg
Due care
Regsgeldig
Sufficient
Regspersoon
Corporation
Regspersoonlikheid
Legal / corporate personality
Regverdigbaar
Justified
Rekenmeester
Accountant
Remedie
Remedy
Respek
Respect
Selfgeldendheid
Assertiveness
Sivielreg
Civil law
Sjaria-wette
Sharia law
Skade
Damage
Skeptisisme (ondersoekend)
Scepticism
Skuldbrief
Debenture
Sosiale verantwoordelikheid
Social responsibility
Spesiale besluit
Special resolution
Stilswyend
Implied
Stiptelikheid
Timeliness
Strafreg
Criminal law
Subskripsie van aandele
Subscriber of shares
Summiere ontslag
Summary dismissal
Teenaanbod
Counter-offer
Teenprestasie
Consideration
Toegewysde aandele
Allotted shares
Toerekeningsvatbaarheid
Accountability
Uitgereikte aandele
Issued shares
Uitgevoerde kontrak
Executed consideration
Bladsy 46
Woordelys in Afrikaans en Engels
GEG105 Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg
Uitsluitingsklousule
Exclusion clause
Uitvoerbare kontrak
Executory consideration
Verantwoordelikheid
Responsibility
Verenigde Koninkryke
United Kingdom
Vernietigbaar
Voidable
Verpligting om sorg te dra
Duty of care
Versendingsteorie
Postal rule
Vervulling van kontrak
Discharge of contract
Verydeling
Frustration
Veto
Override
Voldoening op reĂŤls gebaseer
Compliance-based rules
Voorkeureis
Prior claim
Voorstelling
Representation
Vorderingsreg
Charge
Vriendelikheid
Courtesy
VSA
USA
Wanvoorstelling
Misrepresentation
Werkgewer
Employer
Werknemer
Employee
Wetgewing
Legislation
Wetlike reĂŤls
Statutory rules
Wettereg
Statute law
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 47
Etiek, Korporatiewe Bestuur en Sakereg Handboeke • Kretzschmar, L., Prinsloo, F., Prozesky, M., Rossouw, D., Sander, K. & Siebrits, J. 2013. Ethics for Accountants and Auditors. 3rd edition. Cape Town: Oxford University Press. • Schulze, H., Kelbrick, R., Manamela, T., Stoop, P., Manamela, E., Hurter, E., Masuku, B. & Stoop, C. 2015. Algemene Beginsels van Kommersiële Reg. 8ste Uitgawe. Kaapstad: Juta. • BPP Learning Media. 2016. CIMA Certificate Course Book: Certificate BA4: Fundamentals of Ethics, Corporate Governance and Business Law. 1st Edition. United Kingdom: Ashford Colour Press Ltd.
E
en van die pilare wat ʼn suksesvolle sakeonderneming ondersteun, is die implementering van etiese standaarde, ʼn streng wetlike raamwerk onderliggend tot al die kommersiële aktiwiteite en die toepassing van korporatiewe bestuur. Verskeie areas van sakereg word aangeraak soos kontraktereg, arbeidswetgewing, die administrasie van finansieringsbronne, asook die bestuur van maatskappye. In die sakewêreld word globale sakeondernemings geken aan die gebruik om alternatiewe regstelsels ook in ag te neem en nie bloot net die Engelse regstelsel nie. Etiese standaarde is ontwikkel in die rekeningkundige beroep en dit is van uiterste belang vir al CIMA (Chartered Institute of Management Accountants) lede om die hoogste standaard van etiese gedrag toe te pas. Die tipiese aandeelhouers of ander belanghebbendes in ʼn sakeonderneming wil ʼn mate van sekuriteit hê in hoe bestuur optree en besluitneming uitvoer. Korporatiewe bestuur is ontwikkel ten einde publieke belang te beskerm teen die aksies en besluite van bestuur en die direksie. Die basiese elemente van die Engelse regstelsel asook alternatiewe regstelsels word bespreek in die konteks van ʼn sakeonderneming. ʼn Goeie begrip van hoe die reg bepaal of ʼn kontraktuele ooreenkoms gevorm is en die wetlike status van die kontraktuele voorwaardes is noodsaaklik vir die beskerming van ʼn sakeonderneming se bedrywighede.
Voorts sal die beëindiging van ʼn kontrak, asook die remedies in gevalle van kontrakbreuk en geen prestasie bepaal word deur ʼn deeglike studie van kontraktereg. Dit is tot voordeel van die onderneming en werknemers om aspekte rondom dienskontrakte en die beskikbare remedies by die beëindiging van dienskontrakte uiteen te sit. Daar is bepaalde gesondheids- en veiligheidsvereistes waaraan die sakeperseel moet voldoen ten einde werknemers se welstand te beskerm. Die oorkoepelende regstatus, aard en administrasievereistes van maatskappye wat aandele bied op die Johannesburgse Effektebeurs (JSE) word ook behandel soos dit bepaal word deur die Maatskappywet 71 van 2008. Die begeleidingsgids word in twee dele aangebied: DEEL 1 Studie-eenheid 1: Die belangrikheid van besigheidsetiek Studie-eenheid 2: Etiese konflik Studie-eenheid 3: Korporatiewe bestuur DEEL 2 Studie-eenheid 4: Vergelyking tussen Engelse reg en alternatiewe regstelsels Studie-eenheid 5: Kontraktereg Studie-eenheid 6: Arbeidsreg Studie-eenheid 7: Korporatiewe administrasie en finansies
www.akademia.ac.za