Bestuursrekeningkunde III Elrika van Eeden
c Kopiereg 2017 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Elrika van Eeden Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
www.akademia.ac.za
GMA307 Bestuursrekeningkunde
INHOUDSOPGAWE
Inleiding ............................................................................................................................... 5 Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 7 Woordomskrywing vir evaluering ...................................................................................... 9
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes .................................. 11 1.1
Studie-eenheid leeruitkomste ....................................................................................... 11
1.2
Voorgeskrewe handboek .............................................................................................. 12
1.3
Verrykende bronne ........................................................................................................ 12
1.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ................................................................................... 12
1.5
Inleiding .......................................................................................................................... 16
1.6
Ontleding en bestuur van kostes.................................................................................. 16
1.6.1
Die aard van koste..................................................................................................... 17
1.6.2
Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening (activity based costing – ABC) .............. 19
1.6.3
Aktiwiteitsgebaseerde kostebestuur (Activity based management – ABM) ......... 23
1.6.4
Direkte produkwinsgewendheid ............................................................................... 27
1.6.5
Kliëntewinsgewendheid-analise ............................................................................... 28
1.6.6
Verspreidingskanaalwinsgewendheid...................................................................... 29
1.6.7
Aktiwiteitsgebaseerde winsgewendheidanalise ...................................................... 31
1.6.8
Pareto-analise ............................................................................................................ 31
1.6.9
Totale kwaliteitsbestuur............................................................................................. 32
1.6.10
Koste van kwaliteit ..................................................................................................... 34
1.6.11
Deurlopende verbetering (continuous improvement) ............................................. 35
1.6.12
Kaizen-kosteberekening ........................................................................................... 35
1.6.13
Netbetydsproduksie (Just-in-time – JIT) .................................................................. 36
1.6.14
Teorie van beperkinge .............................................................................................. 38
Inhoudsopgawe
Bladsy 1
GMA307 Bestuursrekeningkunde 1.6.15
Deurvoerrekeningkunde (throughput accounting – TA) ......................................... 39
1.6.16
Besigheidsprosesherontwerp ................................................................................... 42
1.7
Tegnieke om langtermynwins te verbeter ................................................................... 42
1.7.1
Teikenkosteberekening (target costing) .................................................................. 43
1.7.2
Waarde-analise (value analysis) .............................................................................. 45
1.7.3
Funksionele analise (functional analysis) ................................................................ 46
1.7.4
Die waardeketting (value chain) ............................................................................... 47
1.7.5
Voorsieningskettingbestuur (supply chain management) ...................................... 50
1.7.6
Uitkontraktering (outsourcing) .................................................................................. 51
1.7.7
Vennootskappe, aansporings en winsdelingsooreenkomste................................. 52
1.8
Kostebeplanning ............................................................................................................ 52
1.8.1
Die leerkurwe (learning curve).................................................................................. 53
1.8.2
Lewensikluskosteberekening.................................................................................... 55
1.9
Prysstrategieë ................................................................................................................ 57
1.9.1
Vraag (demand) ......................................................................................................... 57
1.9.2
Ander kwessies wat prysbesluite beïnvloed............................................................ 59
1.9.3
Afleiding van die vraagkurwe (deriving the demand curve) ................................... 61
1.9.4
Die winsmaksimeringsprys ....................................................................................... 61
1.9.5
Volle kosteplus-prysvasstelling (full cost-plus pricing) ........................................... 63
1.9.6
Marginale kosteplus-prysvasstelling ........................................................................ 63
1.9.7
Pryse gebaseer op toeslag per eenheid van beperkende faktor........................... 64
1.9.8
Prysstrategieë vir nuwe produkte ............................................................................. 64
1.9.9
Ander prysstrategieë ................................................................................................. 65
1.10
Samevatting ................................................................................................................... 66
1.11
Selfevaluering ................................................................................................................ 67
1.12
Selfevalueringsriglyne ................................................................................................... 67
Bladsy 2
Inhoudsopgawe
GMA307 Bestuursrekeningkunde Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums.... 70 2.1
Studie-eenheid leeruitkomste ....................................................................................... 70
2.2
Voorgeskrewe handboek .............................................................................................. 71
2.3
Verrykende bronne ........................................................................................................ 71
2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ................................................................................... 71
2.5
Inleiding .......................................................................................................................... 74
2.6
Besluitneming in verantwoordelikheidsentrums.......................................................... 74
2.6.1
Verantwoordelikheidsentrums .................................................................................. 74
2.6.2
Vaste en veranderlike begrotings............................................................................. 77
2.6.3
Voorbereiding van veranderlike begrotings............................................................. 77
2.6.4
Veranderlike begrotings en begrotingsbeheer ........................................................ 78
2.6.5
Gedragsimplikasies van begrotings ......................................................................... 81
2.6.6
Deelname tydens begrotings .................................................................................... 83
2.6.7
Die gebruik van begrotings as teikens ..................................................................... 84
2.6.8
Begrotings en motivering .......................................................................................... 85
2.6.9
Beyond budgeting (BB) ............................................................................................. 85
2.7
Prestasiemeting ............................................................................................................. 87
2.7.1
Finansiële prestasieaanwysers ................................................................................ 87
2.7.2
Opbrengs op belegging (return on investment – ROI) ........................................... 91
2.7.3
Opbrengs op belegging en besluitneming ............................................................... 92
2.7.4
Residuele inkomste ................................................................................................... 93
2.7.5
Ekonomiese toegevoegde waarde (economic value added – EVA) ..................... 94
2.7.6
Niefinansiële prestasieaanwysers (non-financial performance indictors – NFPI) 95
2.7.7
Die gebalanseerde telkaart (balanced scorecard) .................................................. 96
2.7.8
Normstelling ............................................................................................................. 100
2.7.9
Niewinsgewende organisasies ............................................................................... 101
2.8
Oordragpryse ............................................................................................................... 102
Inhoudsopgawe
Bladsy 3
GMA307 Bestuursrekeningkunde 2.8.1
Die basiese beginsels van oordragpryse............................................................... 102
2.8.2
Algemene reëls ........................................................................................................ 103
2.8.3
Die gebruik van die markprys as ’n basis vir die oordragpryse ........................... 104
2.8.4
Oordragpryse in ’n onvolmaakte eksterne mark ................................................... 105
2.8.5
Oordragpryse wanneer daar geen eksterne mark is vir die oorgeplaaste item nie ............................................................................................................................. 107
2.8.6
Oordragpryse en die verandering van koste/pryse............................................... 108
2.8.7
Identifisering van die optimale oordragprys .......................................................... 110
2.8.8
Onderhandelde oordragpryse................................................................................. 110
2.8.9
Internasionale oordragpryse ................................................................................... 110
2.9
Samevatting ................................................................................................................. 111
2.10
Selfevaluering .............................................................................................................. 111
2.11
Selfevalueringsriglyne ................................................................................................. 112
Woordelys in Afrikaans en Engels................................................................................. 113
Bladsy 4
Inhoudsopgawe
GMA307 Bestuursrekeningkunde
INLEIDING Bestuursrekeningkunde 3 as vak kan in vier afsonderlike onderwerpe verdeel word, naamlik: 1. Die analise, interpretasie en bestuur van kostes 2. Die beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums 3. Langtermynbesluitneming 4. Bestuursbeheer en risiko Die begeleidingsgids word in twee dele aangebied: Deel I Studie-eenheid 1: Die analise, interpretasie en bestuur van kostes In hierdie afdeling word daar gefokus op die verskillende tegnieke wat gebruik kan word vir kostebeplanning en -ontleding. Paragraaf 1.6 fokus op koste-analise-tegnieke, soos aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening, direkte produkwinsgewendheid en kliëntewinsgewendheid. Kostebestuurstegnieke, soos die netbetydsproduksiestelsel (JIT), totale kwaliteitsbestuur en uitkontraktering, word ook gedek. Tegnieke vir die verbetering van langtermynwinste, soos teikenkoste en waardekettinganalise, word in paragraaf 1.7 ondersoek. In paragraaf 1.8 word daar gekyk na kostebeplanningstegnieke, soos leerkurwes en lewensikluskosteberekeninge. Die laaste deel van studie-eenheid 1 dek verskillende prysstrategieë. Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums Die tweede onderwerp en studie-eenheid bespreek die meting van prestasie in afdelingsgebaseerde ondernemings en fokus ook daarop om die verskillende tipes verantwoordelikheidsentrums te verstaan. Maatstawwe van prestasie, soos residuele inkomste asook opbrengs op beleggings, word onder andere behandel. Voorts handel hierdie eenheid ook oor die gebruik van veranderlike begrotings vir evaluerings- en beheerdoeleindes, asook die gedragsaspekte van begrotings. Daar word ook aansienlik klem op finansiële en niefinansiële prestasie-aanwysers, asook die gebalanseerde-telkaartbenadering gelê. Deel 2 (word later beskikbaar gestel) Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming Hierdie onderwerp en studie-eenheid fokus op langtermynbesluitneming van ondernemings. Die evaluering van langtermynvoorstelle is belangrik vir die winsgewende voortbestaan van
Inleiding
Bladsy 5
GMA307 Bestuursrekeningkunde ondernemings. Dit sluit in die identifisering van relevante kontantvloei, met behulp van beleggingsbeoordelingstegnieke. Faktore soos inflasie en die belastingimplikasies van die projekte en die toepassing van ’n deeglike sensitiwiteitsanalise speel ook ’n groot rol in langtermynbesluitneming. Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko Die laaste studie-eenheid verwys na tegnieke vir die meet van risiko en die evaluering van onsekerheid. Hierdie tegnieke sluit verwagte waardes, sensitiwiteitsanalise en die beslissingsboom in. As bestuursrekenmeester moet jy vertroud wees met tegnieke en die toepassing daarvan oor ’n verskeidenheid van besluitnemingsgereedskap, soos relevante kontantvloei, verdiskonteerde kontantvloei-berekeninge (DCF) en koste-volume-winsanalises (CVP). Ten slotte word die onderwerp van groot data en die rol daarvan in risikobestuur ontleed. Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf: BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text. Management Paper P2: Advanced Management Accounting. Tweede uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer. Werk volledig deur elke paragraaf in die handboek wat deel uitmaak van die studiemateriaal, asook deur die afdelingsopsomming (section summary) aan die einde van elke paragraaf.
Bladsy 6
Inleiding
GMA307 Bestuursrekeningkunde
VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak BESTUURSREKENINGKUNDE III sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Die analise, interpretasie en bestuur van kostes
•
Die beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
•
Langtermynbesluitneming
•
Bestuursbeheer en risiko
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening te gebruik om langtermynkoste te bepaal om sodoende besluitneming te verbeter;
•
direkte asook aktiwiteitsgebaseerde kostemetodes te gebruik om koste te bepaal per koste-objek, soos ’n kliënt of ’n verspreidingskanaal, om met besluitneming te help;
•
direkte kliëntewinsgewendheid en verspreidingskanaalwinsgewendheid te verbeter;
•
die impak van netbetydsproduksie (just-in-time – JIT), teorie van beperkinge, totale kwaliteitsbestuur, voorraad en koste te bespreek;
•
Kaizen-kosteberekening, voortdurende verbetering, asook koste van kwaliteitrapportering te bespreek;
•
prosesherontwerp (re-engineering) en die uitskakeling van niewaardetoevoegende aktiwiteite, asook die vermindering van aktiwiteitskoste te verduidelik;
•
teikenpryse en teikenkoste te bereken;
•
’n waarde-analise te doen;
•
die waardeketting en die bestuur van die wins wat deur die waardeketting gegenereer word te bespreek;
•
lewensikluskosteberekening en die implikasies daarvan op bemarkingstrategie te
Vakleeruitkomste
Bladsy 7
GMA307 Bestuursrekeningkunde
bespreek; •
die leerkurwe en die voorspelling van koste te verduidelik;
•
die inligting wat nodig is vir besluitneming in verskillende organisatoriese strukture te bespreek;
•
prestasieverslae vir die evaluering van geprojekteerde en werklike prestasie voor te berei;
•
tradisionele en nietradisionele benaderings tot prestasiemeting te verduidelik;
•
die moontlike gedragsgevolge van prestasiemeting binne ’n onderneming te verduidelik;
•
oordragprysstelsels te verstaan en te evalueer;
•
die inligting vir gebruik in langtermynbesluitneming (insluitend oorweging van belasting, inflasie en ander faktore) te identifiseer en te evalueer;
•
beleggingsbeoordelingstegnieke aan te wend en hul resultate te ontleed;
•
prysstrategieë en die gevolge daarvan te bespreek;
•
die sensitiwiteitsanalise toe te pas;
•
risiko en onsekerheid te analiseer; en
•
risikobestuur in besonder te bespreek.
Bladsy 8
Vakleeruitkomste
GMA307 Bestuursrekeningkunde
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord Wanneer daar van jou
Omskrywing Moet jy die volgende doen:
verwag word om te: Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg dit en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep of afdeling bepaalde
Klassifiseer
items/voorwerpe behoort
Analiseer
Om iets te ontleed
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens.
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens.
Sit uiteen
Druk, ten volle en duidelik, die besonderhede/feite uit
Definieer
Gee die presiese betekenis
Onderskei
Beklemtoon die verskille tussen verskillende sake
Illustreer
Gebruik ’n voorbeeld om iets te beskryf of te verduidelik
Bereken
Stel vas of bereken wiskundig
Demonstreer
Bewys met sekerheid of op ’n praktiese wyse
Berei voor
Maak gereed vir gebruik
Rekonsilieer
Bewys konsekwent/versoenbaar
Los op
Vind ’n antwoord
Woordomskrywing vir evaluering
Bladsy 9
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Tabuleer
Rangskik in ’n tabel
Ontleed
Ondersoek in detail die struktuur
Vergelyk en
Wys die ooreenkomste en/of verskille tussen sake
kontrasteer Bespreek
Ondersoek in detail deur argument
Interpreteer
Stel in verstaanbare of bekende terme
Prioritiseer
Plaas in volgorde van prioriteit of volgorde van aksie
Produseer
Skep of bring tot stand
Adviseer
Gee raad, lig in of stel in kennis
Aanbeveel
Stel ’n plan van aksie voor
Bladsy 10
Woordomskrywing vir evaluering
GMA307 Bestuursrekeningkunde
STUDIE-EENHEID 1: ANALISE, INTERPRETASIE EN BESTUUR VAN KOSTES
1.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening
•
Totale kwaliteitsbestuurstegnieke
•
Tegnieke vir die verbetering van langtermynwins
•
Die leerkurwe
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening te gebruik om langtermynkoste te bepaal om sodoende besluitneming te verbeter;
•
aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening te gebruik om oorhoofse aktiwiteite meer effektief te bestuur;
•
direkte asook aktiwiteitsgebaseerde kostemetodes te gebruik om koste te bepaal per koste-objek, soos ’n kliënt of ’n verspreidingskanaal, om met besluitneming te help;
•
direkte kliëntewinsgewendheid, asook verspreidingskanaal-winsgewendheid te verbeter;
•
die impak van netbetydsproduksie (just-in-time – JIT), teorie van beperkinge, totale kwaliteitsbestuur, voorraad en koste te bespreek;
•
die voordele van netbetydsproduksie, totale kwaliteitsbestuur, teorie van beperkinge en die impak wat die metodes op besluitneming van bestuur het, te bespreek;
•
Kaizen-kosteberekening, voortdurende verbetering, asook koste van kwaliteitrapportering te bespreek;
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 11
GMA307 Bestuursrekeningkunde
•
prosesherontwerp (re-engineering) en die uitskakeling van nie-waardetoevoegende aktiwiteite, asook die vermindering van aktiwiteitskoste te verduidelik;
•
teikenpryse en teikenkoste te bereken;
•
’n waarde-analise te doen;
•
die waardeketting en die bestuur van die wins wat deur die waardeketting gegenereer word te bespreek;
•
lewensikluskosteberekening en die implikasies daarvan op bemarkingstrategie te bespreek; en
• 1.2
die leerkurwe en die voorspelling van koste te verduidelik. Voorgeskrewe handboek
BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text. Management Paper P2: Advanced Management Accounting. Tweede uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Inleiding, paragrawe 1-7 Hersiening van basiese kosterekeningkundige konsepte en tegnieke Afdeling A: Kostebeplanning en -analise vir mededingende voordeel Hoofstuk 1: Ontleding en bestuur van koste, paragrawe 1-8 Hoofstuk 2: Tegnieke vir die verbetering van langtermynwins, paragrawe 1-7 Hoofstuk 3: Kostebeplanning, paragrawe 1-2 Hoofstuk 4: Prysstrategie, paragrawe 1-9 1.3
Verrykende bronne
Geen. 1.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan:
Bladsy 12
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Sleutelwoord
Omskrywing
Aktiwiteitsgebaseerde
’n Benadering tot die kosteberekening en monitering van
kosteberekening
aktiwiteite wat die opsporing van hulpbronverbruik en
(Activity based costing
kosteberekening van finale uitsette behels. Hulpbronne word
– ABC)
toegedeel aan aktiwiteite en aktiwiteite aan kostevoorwerpe, gebaseer op skattings van verbruik.
Kostedrywer
’n Kostedrywer is ’n faktor wat die vlak van koste beïnvloed.
Hulpbronkostedrywer
’n Maatstaf van die hoeveelheid hulpbronne wat verbruik word in ’n aktiwiteit. Dit word gebruik om die koste van ’n hulpbron toe te ken aan ’n aktiwiteit of kostepoel.
Aktiwiteitskostedrywer
’n Maatstaf van die frekwensie en intensiteit van vraag wat kostevoorwerpe op aktiwiteite plaas. Dit word gebruik om aktiwiteitskoste toe te ken aan kostevoorwerpe.
Operasionele
Aksies gebaseer op aktiwiteitsdrywer-analise, wat effektiwiteit
aktiwiteitsgebaseerde
verhoog, koste verlaag en batebenutting verbeter.
bestuur (Operational ABM) Strategiese
Aksies gebaseer op aktiwiteitsgebaseerde koste-ontleding,
aktiwiteitsgebaseerde
wat daarop gemik is om die vraag na aktiwiteite te verander
bestuur (Strategic ABM)
ten einde winsgewendheid te verbeter
Waardetoevoegende
’n Aktiwiteit wat die waarde van ’n produk of diens aan die
aktiwiteite
kliënt verhoog, sodat die kliënt bereid sal wees om meer te betaal vir daardie aktiwiteit; dit word beskou as toegevoegde waarde.
Nie-waardetoevoegende Hierdie aktiwiteite verhoog net die tyd wat op ’n produk of aktiwiteite
diens gespandeer word, maar die kliënt is nie bereid om meer te betaal vir die aktiwiteit nie: hierdie aktiwiteite voeg nie waarde toe nie.
Direkte produkwins-
Dit word hoofsaaklik in die kleinhandelsektor gebruik en
gewendheid
behels die toekenning van beide die koopprys en ander indirekte koste aan elke produklyn.
Direkte produkwins
Direkte produkwins is die bydrae wat ’n produkkategorie aan
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 13
GMA307 Bestuursrekeningkunde
vaste koste en wins maak. Dit word bereken deur direkte produkkoste van die produk se bruto wins af te trek. Kliëntewinsgewend-
Die ontleding van die inkomstestrome en dienskoste verbonde
heidsanalise
aan spesifieke kliënte of kliëntegroepe.
Pareto-analise
Die Pareto-analise behels die 80/20-reël, naamlik dat 80% van ’n nasie se rykdom gehou word deur 20% van die bevolking (en die oorblywende 80% van die bevolking het slegs 20% van die nasie se rykdom).
Totale kwaliteitsbestuur
TQM is ’n geïntegreerde en omvattende stelsel van
(Total quality
beplanning en beheer van alle korporatiewe funksies sodat
management – TQM)
produkte of dienste geproduseer word, wat aan die kliënt se verwagtinge voldoen of dit oortref.
Netbetydsstelsel (Just-
Die doel van ’n netbetydsstelsel is om produkte of
in-time – JIT)
komponente te produseer of te verkry wanneer dit deur klante vereis word, eerder as om dit in voorraad aan te hou.
Teorie van beperkinge
’n Prosedure gebaseer op die identifisering van bottelnek
(Theory of Constraints
(beperkende faktore), die maksimering van die gebruik van
– TOC)
bottelnek, om ander fasiliteite aan bottelnekfasiliteite ondergeskik te stel, die verligting van bottelnek en herevaluering van die hele stelsel.
Bottelnek
Bottelnek is ’n fasiliteit wat ’n laer kapasiteit het as vorige en/ of daaropvolgende aktiwiteite, en beperk dus uitset gebaseer op huidige kapasiteit.
Deurvoerrekeningkunde Deurvoerrekeningkunde aanvaar dat ’n bestuurder ’n gegewe (Throughput
stel hulpbronne beskikbaar het, wat bestaan uit geboue,
Accounting – TA)
kapitaaltoerusting en arbeidsmag; die gebruik van hierdie hulpbronne, asook aangekoopte materiaal en onderdele, moet inkomste uit verkope genereer.
Besigheidsproses-
Die fundamentele heroorweging en radikale herontwerp van
herontwerp (Business
besigheidsprosesse om dramatiese verbeterings in kritieke
Process Re-engineering kontemporêre maatstawwe van prestasie, soos koste, – BPR )
Bladsy 14
kwaliteit, diens en spoed te bereik.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Proses
’n Versameling van aktiwiteite wat een of meer soorte insette neem en ’n uitset skep.
Teikenkosteberekening
Kosteberekeningstegniek wat gemik is op die vermindering van die lewensikluskoste van nuwe produkte, terwyl gehalte, betroubaarheid en ander vereistes van die verbruiker steeds verseker word.
Teikenkoste
Teikenkoste is ’n produk-kosteberaming, verkry deur ’n gewenste winsmarge af te trek van ’n mededingende markprys.
Waarde-analise
Waarde-analise is ’n sistematiese interdissiplinêre ondersoek na faktore wat die koste van ’n produk of diens beïnvloed, ten einde die vereiste standaard van gehalte en betroubaarheid op die mees ekonomiese wyse te bereik.
Waarde-ingenieurswese
Waarde-ingenieurswese is die herontwerp van ’n aktiwiteit,
(WI) (value engineering)
produk of diens, sodat waarde aan die kliënt verhoog word, terwyl koste verminder word.
Funksionele analise
Funksionele analise is ’n ontleding van die verhoudings tussen produkfunksies, hul waargenome waarde aan die kliënt en hul koste van voorsiening.
Aktiwiteite
Aktiwiteite is die manier waarop ’n onderneming waarde skep in sy produkte.
Voorsieningsketting
’n Netwerk van fasiliteite en verspreidingsopsies wat die
(supply chain)
funksies van die verkryging van materiaal, verwerking van hierdie materiaal in intermediêre en finale produkte en die verspreiding van hierdie finale produkte aan kliënte uitvoer.
Voorsieningsketting-
Voorsieningskettingbestuur kyk na die voorsieningsketting as
bestuur (supply chain
’n geheel, en begin met die uitgangspunt dat alle
management)
ondernemings in die voorsieningsketting saamwerk om iets van waarde vir die kliënt te produseer.
Uitkontraktering
Uitkontraktering is die gebruik van eksterne verskaffers as ’n bron van finale produkte, komponente of dienste.
Leerkurwe
Die wiskundige uitdrukking van die algemeen waargenome
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 15
GMA307 Bestuursrekeningkunde
uitwerking dat wanneer komplekse en arbeidsintensiewe prosedures herhaal word, arbeidseenheidstye neig om te daal deur die afname in eenheid-produksietyd. Lewensikluskoste
Lewensikluskoste is die profielsamestelling van koste oor die lewensiklus van produkte, insluitend die voorproduksie-fase.
Pryselastisiteit van
Pryselastisiteit van vraag meet die omvang van die
vraag (price elasticity of
verandering in die markvraag na ’n produk of diens, in reaksie
demand)
op die verandering in prys.
Produklewensiklus
Die tydperk wat begin met die aanvanklike
(product life cycle)
produkspesifisering, en eindig met die onttrekking uit die mark van beide die produk en sy ondersteuning.
Volle kosteplus-
’n Metode waarvolgens die verkoopprys bepaal word deur die
prysvasstelling (full
berekening van die volle koste van die produk en die
cost plus pricing)
toevoeging van 'n prysopslag vir wins.
Marginale kosteplus-
’n Metode waarvolgens die verkoopprys bepaal word deur die
prysvasstelling
byvoeging van ’n winsmarge op óf die marginale koste van
(marginal cost-plus
produksie óf die marginale koste van verkope.
pricing)
1.5
Inleiding
Dié eenheid dek kostebeplanning en -ontleding vir mededingende voordeel. Die eenheid kan opgedeel word in vier afdelings, naamlik ontleding en bestuur van koste, tegnieke vir die verbetering van langtermynwinste, kostebeplanning, asook die verskillende prysstrategieë. 1.6
Ontleding en bestuur van kostes
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 1-16 Op bladsy 29 verskyn ʼn basiese oorsig oor hierdie hoofstuk, waar jy sal sien dat die hoofaspekte die volgende is: •
Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening
•
Totale kwaliteitsbestuur (Total Quality Management – TQM)
Bladsy 16
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde 1.6.1
Die aard van koste
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 1
Die probleem van kosteberekening van oorhoofse koste in die moderne sakeomgewing
Lees ter inleiding deur die drie probleme met die tradisionele kosteberekeningsmetode in die moderne sakeomgewing.
Kosteberekening in die moderne sakeomgewing
Die meeste koste kan as een van die volgende twee tipes ontleed word: •
Korttermyn veranderlike koste: koste wat verander afhangende van die hoeveelheid eenhede wat vervaardig word.
•
Langtermyn veranderlike koste: kostes wat in die korttermyn vasgestel is en wat nie verander a.g.v. die hoeveelheid eenhede wat vervaardig word nie, maar a.g.v. ʼn ander aktiwiteit. Voorbeeld 1.1
Maatskappy X vervaardig rokke van verskillende ontwerpe; elke keer as hulle die ontwerp verander, is daar opstelkoste om die masjinerie te programmeer om die ander ontwerp te kan vervaardig. Die opstelkoste is “vas” ongeag hoeveel hulle beplan om van die rokke te vervaardig. Die materiaal benodig per rok kan gesien word as die veranderlike koste. Alhoewel die opstelkoste “vas” is, is dit oor die lang termyn ʼn veranderlike koste. Indien Maatskappy X net twee soorte rokke vervaardig, gaan die opstelkostes aansienlik kleiner wees as wat Maatskappy X twintig soorte rokke sou vervaardig, aangesien die masjinerie baie meer opgestel sal moet word.
Dit kan in die onderstaande diagram verduidelik word dat lang produksiesiklusse koste verminder, maar indien daar meer korter siklusse is, sal die koste vermeerder.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 17
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Koste per eenheid
Totale produkkoste Vaste koste Hoe meer verskeidenheid, hoe groter die vervaardigingskoste
Volume-koste Hoe meer produkte vervaardig word, hoe kleiner word die vervaardigingskoste
Volume vermeerder Verskeidenheid vermeerder
Figuur 1.1: Grafiek (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 31)
Tradisionele vs. moderne vervaardigingsfilosofie
Die volgende tabel dui die hoofverskille aan tussen ’n tradisionele en moderne vervaardigingsfilosofie. Lees deur paragraaf 1.3.1 en 1.3.2 in die handboek wat hieroor handel. Tradisionele vervaardigingsfilosofie
Moderne vervaardigingsfilosofie
• Volle kapasiteit (nie ledig)
•
Egalige, deurlopende deurvoer
• Berging van onbenodigde voorraad
•
Buigsaamheid
• Bondelgroote en produksielopies so
•
Volume vs. verskeidenheid (groter
groot as moontlik
verskeidenheid = kleiner bondels en produksielopies)
• Gemoeid met die balansering van
•
JIT-voorraad
produksielopiekoste vs. koste van voorraadhouding Tabel 1.1: Hoofverskille tussen ’n tradisionele en moderne vervaardigingsfilosofie (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 31-32) Lees deur die afdelingopsomming (section summary) op bladsy 32.
Bladsy 18
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde 1.6.2
Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening (activity based costing – ABC)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 2
Definisies en ontwikkeling
Neem kennis van die definisies van die volgende sleutelterme (Key Terms) in die inleiding tot paragraaf 2, asook paragraaf 2.1 en 2.1.1 in die handboek: •
Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening
•
Kostedrywers en kostepoel
•
Hulpbronkostedrywer
•
Aktiwiteitskostedrywer
Die handboek voorsien ook verskeie voorbeelde van hierdie konsepte in dieselfde paragrawe. Maak seker dat jy dit verstaan. Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening is ontwikkel om die tradisionele oorhoofse absorpsie-kosteberekening (absorption costing) te vervang. Hierdie gedeelte fokus op die berekening van die aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening, asook die toepassing daarvan in die praktyk. Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening word gewoonlik vir ʼn jaar vooruit gedoen, soos met die tradisionele absorpsie-kosteberekeningstrategie en is daarom steeds ʼn aanname en daarom nie akkuraat nie. Om hierdie rede is daar verskeie voor- en nadele vir die gebruik van aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening. Alhoewel daar baie kritiek teen die gebruik van aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening is, kan aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening die bestuur van ʼn onderneming help om die produksie-insetkoste te verstaan en dus te werk om die koste te verminder en dus die wins van die onderneming te vermeerder.
Kostedrywers en kostepoele
Bestudeer die definisie van kostedrywers, asook die tabel wat voorbeelde van kostedrywers verskaf. Bestudeer ook die definisies en voorbeelde van hulpbronkostedrywers en aktiwiteitskostedrywers
Stappe/fases in ABC-berekenings
Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening kan in vier stappe opgesom word:
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 19
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Stap 1
•Verdeel oorhoofse koste in tipe koste (kostepoel) •Kyk na watter verskillende aktiwiteite die koste veroorsaak om dit te verander •Al die kostes wat met die aktiwiteit geassosieer kan word, moet saamgroepeer word
Stap 2
•Identifiseer kostedrywers •Verwys na die tabel met voorbeelde van kostedrywers op bl. 33 in die handboek •Die moderne besigheidsomgewing veroorsaak dat daar verskeie kostedrywers is tydens vervaardiging van 'n produk
Stap 3
Stap 4
•Bereken die koste per eenheid vir die kostedrywer •Kostedrywerkoers = Totale koste bereken in Stap 1 •�������������������������������� =
đ?‘ťđ?‘ťđ?‘ťđ?‘ťđ?‘ťđ?‘ťđ?‘ťđ?‘ťđ?‘ťđ?‘ťđ?‘ťđ?‘ť đ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œ đ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒ đ?’Šđ?’Šđ?’Šđ?’Š đ?‘şđ?‘şđ?‘şđ?‘şđ?‘şđ?‘şđ?‘şđ?‘ş đ?&#x;?đ?&#x;? đ?‘Źđ?‘Źđ?‘Źđ?‘Źđ?‘Źđ?‘Źđ?‘Źđ?‘Źđ?‘Źđ?‘Źđ?‘Źđ?‘Źđ?‘Źđ?‘Ź đ?’—đ?’—đ?’—đ?’—đ?’—đ?’— đ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œđ?’Œ
•Absorbeer die oorhoofse koste in die eenheidsprys van 'n produk •Tydens die kosteberekening van 'n produk sal daar verskeie kostedrywerkoerse wees
Figuur 1.2: Vier stappe van ABC-berekenings (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 33-34) ď ś
Toepassing
Werk deur die voorbeeld van aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in paragraaf 2.2. Hieronder ʼn toepassing van die vier stappe van die ABC-berekening voorbeeld in die handboek.
Bladsy 20
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Stap 1
Stap 2
Stap 3
Stap 4
•Verdeel oorhoofse koste in tipe koste (kostepoel) •Korttermyn veranderlike koste (R3 080) •Opstelkoste (R10 920) •Skeduleringskoste (R9 100) •Materiaalhanteringskoste (R7 700) •Identifiseer kostedrywers •Masjienure dryf die korttermyn veranderlike kostes, bv. olie van die masjien, omdat dit gesien kan word as hoe meer die masjien in gebruik is, hoe hoër sal die koste wees; terwyl die koste aansienlik laer sal wees indien die masjien nie in gebruik is nie •Die hoeveelheid produksielopies dryf weer die opstelkoste omdat daar, elke keer wat daar 'n nuwe produksielopie is, kostes is om die masjien op te stel vir die spesifieke produksielopie •Die hoeveelheid produksielopies dryf ook die skeduleringskoste omdat hoe meer produksielopies daar is, hoe meer kompleks sal dit wees om produksie te skeduleer en dit die onderneming dus meer sal kos •Die hoeveelheid produksielopies dryf ook die materiaalhanteringskoste •Bereken die koste per eenheid vir die kostedrywer •Masjienure kostedrywer berekening: Korttermyn veranderlike koste (R3 080) ÷ masjienure (440) = R7 per uur •Produksielopie kostedrywer berekening: [Opstelkoste (R10 920) + Skeduleringskoste (R9 100) + materiaalhanteringskoste (R7 700)] ÷ hoeveelheid produksielopies (14) = R141 per produksielopie
•Absorbeer die oorhoofse koste in die eenheidsprys van 'n produk •Bereken nou die heveelheid masjienure asook die hoeveelheid produksielopies per produk en absorbeer die oorhoofse koste in die eenheidsprys van die spesifieke produk in
Figuur 1.3: Toepassing van die vier stappe van ABC-berekenings (Outeur, 2016) Die volgende grafiek stel nog ’n praktiese voorbeeld voor van die hoofverskille tussen tradisionele kosteberekening en aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 21
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Volkswagen voertuigverkope September 2016 (Soos gepubliseer deur die Departement van Handel en Nywerheid) VW het 'n produksielopie in die fabriek per tipe kar, asook per tipe kleur. Opstelkoste per produksielopie beloop R80 000 VW Polo-verkope Totaal van 7 879 vir September
VW Scirocco-verkope Totaal van 4 vir September
Prys ± R220 000
Prys ± R490 000
Vir die maand was daar 50 produksielopies om die Polo te vervaardig Hoë volume
Vir die maand was daar 4 produksielopies om die Scirocco te vervaardig aangesien dit vervaardig word per bestelling
Baie voertuie per produksielopie
Relatief goedkoop
Lae volume
Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening
Tradisioneel R4 320 000 opstelkoste ÷ 7 883 voertuie = R548 opstelkoste per voertuig
R80 000 per produksielopie ÷ 157 voertuie per produksielopie = R508 opstelkoste per voertuig
1 voertuig per produksielopie
Aktiweitsgebaseerde kosteberekening:
Tradisioneel R4 320 000 opstelkoste ÷ 7 883 voertuie = R548 opstelkoste per voertuig Groter wins op voertuig aangesien meeste van die opstelkostes geallokeer is aan die Polo
Relatief duurder voertuig
R80 000 per produksielopie ÷ 1 voertuie per produksielopie = R80 000 opstelkoste per voertuig
Kleiner wins op voertuig aangesien meeste van die opstelkostes geallokeer is aan die Scirocco
Figuur 1.4: Praktiese voorbeeld van die hoofverskille tussen tradisionele kosteberekening en aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening (Outeur, 2016)
Meriete van en kritiek teen aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening Meriete
Kritiek
ABC erken die toenemende
Die koste van die verkryging en interpretasie van
kompleksiteit van die moderne
die nuwe inligting kan aansienlik wees
besigheid met sy veelvuldige kostedrywers
Bladsy 22
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
ABC is gemoeid met al die oorhoofse
Sekere arbitrêre kostetoedeling kan steeds nodig
koste
wees
ABC gee ’n sinvolle ontleding van
Baie oorhoofse koste hou nie verband met
koste wat bestuur help met
volume of kompleksiteit nie
besluitneming ABC help met kostevermindering
Daar sal ’n kompromie tussen akkuraatheid, aantal kostedrywers en kompleksiteit moet wees
ABC kan gebruik word in
ABC is geneig om laevolume- (nuwe) produkte te
samewerking met
belas met ’n bestraffende vlak van oorhoofse
kliëntwinsgewendheidsanalise
koste
ABC kan gebruik word deur dienste-
Sommige mense bevraagteken die fundamentele
en kleinhandelondernemings
aanname dat aktiwiteite koste veroorsaak
Tabel 1.2: Meriete van en kritiek teen aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 35-36)
Gebruike van ABC
Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening word gebruik vir: •
Begroting/beplanning (paragraaf 2.4.1)
•
Bestuur van aktiwiteite wat die koste van produksie direk beïnvloed (paragraaf 2.4.2)
•
Besluitneming (paragraaf 2.4.3)
•
ABC kan ook gebruik word vir langtermyn- en strategiese besluitneming (paragraaf 2.4.4)
Bestudeer die bespreking van elkeen van hierdie gebruike van ABC in die handboek. Doen Vraag 1.1 op bladsy 37. (Antwoorde vir die oefening is op bladsy 100.) 1.6.3
Aktiwiteitsgebaseerde kostebestuur (Activity based management – ABM)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 3
Wat is ABM?
Bestudeer die definisies van die sleutelterme in paragraaf 3.1 in die handboek.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 23
GMA307 Bestuursrekeningkunde Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening word hoofsaaklik gebruik om bestuur te help om koste beter te bestuur. Indien die bestuur van ʼn onderneming kan bepaal wat veroorsaak dat koste meer is, kan hulle vasstel wat gedoen kan word om die koste te verminder en sodoende die wins van die onderneming te verhoog.
Kostevermindering en prosesverbetering
ʼn Onderneming kan koste slegs verminder as effektiwiteit beter bestuur word, dus indien die onderneming sy aktiwiteite meer effektief kan bestuur. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 3.2 en maak seker dat jy dit verstaan. In paragraaf 3.2.1 word probleme wat met kostevermindering en ABM verband hou, bespreek. Maak seker dat jy dit verstaan en kan toepas.
Aktiwiteitsanalise
Die bestuur van ʼn onderneming kan aktiwiteitsgebaseerde kostebestuur slegs effektief toepas indien die onderneming akkuraat kan vasstel wat die kostedrywers is en kan vasstel wat die spesifieke kostes is wat geassosieer kan word met die kostedrywers. •
Waardetoegevoegde en nie-waardetoegevoegde aktiwiteite In enige onderneming is daar aktiwiteite wat waarde toevoeg en ander aktiwiteite wat geen waarde toevoeg nie. Die aktiwiteite wat nie waarde toevoeg nie “kos” die onderneming net geld en dus verloor die onderneming wins. Ondernemings moet daarna strewe om die aktiwiteite wat waarde toevoeg beter te bestuur/ uit te voer sodat daar nie ʼn nut is vir die aktiwiteite wat nie waarde toevoeg nie; dus is dit belangrik dat ondernemings moet verseker dat hulle nie “belê” in die aktiwiteite wat nie waarde toevoeg nie. Die aktiwiteite wat nie waarde toevoeg nie, bestaan hoofsaaklik a.g.v. die “foute” (inadequacies) van die aktiwiteite wat waarde toevoeg. Die waarde-toegevoegde aktiwiteite is iets waarvoor die kliënt bereid is om voor te betaal, aangesien dit waarde toevoeg tot die eindproduk asook die kliënt se tevredenheid, bv. om die produk wat vervaardig word, netjies te verpak vir die kliënt. Aktiwiteite wat nie waarde toevoeg nie, is aktiwiteite waarvoor die kliënt nie ʼn addisionele premie sal betaal nie, en dus voeg die aktiwiteit geen waarde toe aan die eindproduk nie; bv. om kwaliteitsbeheer te doen om te kyk of die produk van die kliënt reg verpak is. Indien die onderneming kan verseker dat die produk altyd reg verpak word, is daar geen nut daarin om kwaliteitsbeheertoetse te doen nie.
Bladsy 24
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Kostebestuur van aktiwiteite
Dit is dus die doel van aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening en bestuur om die ondoeltreffendhede (inefficiencies) in die prosesse van die onderneming te beklemtoon, om sodoende die bestuur van ʼn onderneming te help om kostes beter te bestuur en sodoende die wins van ʼn onderneming te verhoog. Dit sluit in om hulpbronne te identifiseer wat nie ten volle benut word nie. Werk deur die voorbeeld en bespreking in paragraaf 3.4.
Ontwerpsbesluite
Deur die produkontwerpers van kostedrywersinligting te voorsien, kan hulle aangemoedig word om laekosteprodukte, wat steeds aan die behoeftes van die kliënt voldoen, te ontwerp. Bestudeer die res van paragraaf 3.5.
Kostedryweranalise
Die ABC-kostehiërargie kategoriseer koste en aktiwiteite op eenheidsvlak, bondelvlak, produkvlak en fasiliteit-ondersteunende vlak. Dit kan soos volg geïllustreer word:
Koste
NEE
Word die koste direk beïnvloed deur die hoeveelheid eenhede vervaardig?
NEE
JA
JA
Word die koste direk beïnvloed deur die hoeveelheid produksielopies in die vervaardigingsproses?
Eenheidsvlak
Produksielopie-vlak
Produkvlak
NEE
JA
Word die koste direk beïnvloed deur die verskeidenheid wat geproduseer word?
Fasiliteitsinstandhoudingsvlak
Figuur 1.5: Die vervaardigingskostehiërargie (kostedryweranalise) (Outeur, 2016) Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 25
GMA307 Bestuursrekeningkunde Met gebruik van die bostaande figuur kan die volgende kostes geklassifiseer word: •
Materiaalkoste o
Hoe meer produkte deur die onderneming vervaardig word, hoe meer materiaal sal benodig word om dit te vervaardig.
o •
Dus: materiaalkoste = eenheidskostes.
Masjinerie-opstelkoste om die masjinerie op te stel vir elke produksielopie o
Die masjinerie-opstelkoste is nie afhangende van die hoeveelheid eenhede wat tydens die spesifieke produksielopie vervaardig gaan word nie.
o
Die masjinerie-opstelkoste word wel direk beïnvloed deur die hoeveelheid produksielopies wat in totaal gedoen moet word vir die aantal produksielopies wat die onderneming beplan.
o
Dus, hoe meer produksielopies daar is, hoe meer sal dit vir die onderneming nodig wees om die masjinerie op te stel en hoe hoër sal die kostes dus wees.
o •
= Produksielopie-vlak.
Ontwerpkoste vir ʼn produkontwerp deur die onderneming se ontwerpers o
Die ontwerpkoste vir ʼn onderneming word slegs beïnvloed deur die hoeveelheid produkte wat ontwerp moet word, aangesien die ontwerpkostes vir die onderneming groter sal wees, hoe hoër die vraag binne die onderneming vir ontwerp.
o
Dit word nie beïnvloed deur die hoeveelheid wat van daardie ontwerpte produk vervaardig word of die hoeveelheid produksielopies wat daar sal wees nie.
o •
= Produkvlak
Ander kostes o
Die ander kostes wat nie beïnvloed word deur een van die bostaande nie is
o
= Fasiliteitsinstandhoudingsvlak (facility sustaining level).
o
Dit is bv. kostes om die fabriek in stand te hou.
Prestasie-evaluering
ABM moedig en beloon werknemers vir die ontwikkeling van nuwe vaardighede, die aanvaarding van groter verantwoordelikhede en voorstelle vir die verbetering van fabriekuitleg, produkontwerp en personeelgebruik. Elkeen van hierdie verbeterings
Bladsy 26
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde verminder nie-waardetoevoegende tyd en koste. Om die effektiwiteit en doeltreffendheid van bedrywighede met behulp van ABM te moniteer, is prestasiemaatstawwe wat verband hou met volume, tyd, kwaliteit en koste nodig. Lees deur die res van die paragraaf.
Implementering van ABC
Lees deur paragraaf 3.8.
Probleme met ABC
Lees deur paragraaf 3.9. Lees ook deur die afdelingopsomming. 1.6.4
Direkte produkwinsgewendheid
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 4 Direkte produkwinsgewendheid is ʼn kostestelsel wat gebruik word deur kleinhandelondernemings en op die hulpbronverbruik van individuele produkte fokus. Die doel van direkte produkwinsgewendheid is om: •
kostes te verminder (alleenlik moontlik wanneer die bestuur van ʼn onderneming verstaan wat die hoër kostes veroorsaak); en
•
bruto wins en verkope te verhoog.
Berekening van direkte produkwins
Direkte produkwins bereken die netto wins van ʼn individuele produk soos volg: Verkoopprys – Aankoopprys = Bruto wins Bruto wins – Indirekte kostes = Netto wins •
Wat is direkte produkkoste Bestudeer die paragraaf wat direkte produkkoste verduidelik, asook die tabel met voorbeelde daarvan in die handboek. In die berekening van direkte produkwins moet slegs kostes wat spesifiek verband hou met ʼn sekere produk in ag geneem word en nie alle kostes wat algemeen is aan die onderneming nie, bv. depresiasie van masjinerie. Werk deur die voorbeeld op bladsy 48.
Voordele van die gebruik van direkte produkwins
Bestudeer die voordele van direkte produkwins wat in paragraaf 4.2 in die handboek gelys word. Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 27
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Direkte produkwins programmatuurstelsels
Hierdie programmatuur laat bestuur toe om ’n “wat as?”-analise uit te voer. Met hierdie programmatuur kan ’n aantal van die belangrikste veranderlikes verander word om verskillende scenario’s te ontleed. Bestudeer die lys veranderlikes in paragraaf 4.3. 1.6.5
Kliëntewinsgewendheid-analise
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 5
Analiseer kliënte
ʼn Onderneming moet kan vasstel watter kliënte die winsgewendste kliënte is, sodat ʼn onderneming hulle kan teiken tydens bemarking, dit kan slegs gedoen word deur aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening te gebruik om die inkomste en uitgawes van ʼn spesifieke kliënt te bepaal en sodoende die spesifieke wins van die spesifieke kliënt uit te werk. As voorbeeld het ʼn babawinkel onder andere twee soorte kliënte, naamlik verwagtende vrouens en vrouens wat reeds kinders het. Winsgewendheid tussen verskillende kliënte verskil omdat oorhoofse kostes ook veranderlik is, bv. ʼn verwagtende vrou by ʼn babawinkel benodig ʼn winkelassistent om verskeie aspekte te verduidelik, bv. watter bottels die beste is, terwyl ervare moeders reeds weet watter bottel sy verkies. Die kliëntewinsgewendheid-analise moet vir bestuur die volgende inligting verskaf: •
Watter kliënt die winsgewendste is
•
Hoeveel spandeer kan word om hulle te behou
•
Hoeveel ʼn onderneming moet vra vir hul kliëntediens
ʼn Onderneming moet die aktiwiteitsgebaseerde kostestelsel gebruik om kostepoele en kostedrywers te identifiseer sodat die kliëntewinsgewendheid-analise gedoen kan word per kliënt. Dit is dus belangrik vir die bestuur van ʼn onderneming om te besef dat nie alle kliënte dieselfde kos om te bedien nie, al koop hulle dieselfde produk.
Kliënt-inkomste
Kliënt-inkomste is kontantvloei van kliënte. Hulle word beïnvloed deur verskeie faktore, hoofsaaklik toelaes en afslag. Bestudeer die bespreking en gevallestudie in die handboek.
Kliëntkoste en ABC
Die skepping van kostepoele vir aktiwiteite in ABC-stelsels kan ondernemings help om
Bladsy 28
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde koste op ’n verskeidenheid van verskillende maniere te rangskik. Verskillende kliënte gebruik verskillende aktiwiteite, en sodoende is dit moontlik om koste op te bou vir individuele kliënte of groepe van kliënte op 'n aktiwiteit basis sodat hulle relatiewe winsgewendheid kan beoordeel word. Niewinsgewende kliënte kan geïdentifiseer word deur CPA, en bestuur moet die kliënte oortuig om hul koopgedrag te verander sodat hulle winsgewende kliënte word. Die aktiwiteitsgebaseerde benadering beklemtoon ook waarop kosteverminderingspogings gefokus kan word.
Kosteberekening van kliënte
Nie alle kliënte kos dieselfde om te diens nie, selfs koop hulle dieselfde produkte. Kliënte sal byvoorbeeld meer kos om te diens as hulle verder vanaf die fabriek gebaseer is (toename in afleweringskoste), of spoedbestellings (produksieskedulering onderbreek, spesiale vervoer benodig word), of hulle vereis ’n hoë vlak van naverkopediens en tegniese hulp. Ten einde verskillende kliënte te analiseer, kan dit dus nuttig wees om niefinansiële data ook te hersien.
Kliënte en lewensiklus-kosteberekening
Bestudeer paragraaf 5.6 in die handboek. Bestuur kan ook met behulp van kliëntewinsgewendheid-analise uitwerk wat die moontlike verlies vir die onderneming kan wees indien die onderneming die kliënt verloor. Die kliëntewinsgewendheid-analise verhoog dus die onderneming se mededingende voordeel, aangesien dit uitwerk watter kliënt die winsgewendste is, sodat die bemarking gefokus kan wees op die winsgewendste kliënt en nie op kliënte wat ʼn kleiner wins tot gevolg het nie. Doen Vraag 1.4 op bladsy 52. (Antwoord op die vraag is op bladsy 101.) Doen Vraag 1.5 op bladsy 52. (Antwoord op die vraag is op bladsy 102.) Doen Vraag 1.6 op bladsy 53. (Antwoord op die vraag is op bladsy 102.) 1.6.6
Verspreidingskanaalwinsgewendheid
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 6
Tradisionele benadering tot die bepaling van verspreidingskanaalwinsgewendheid
Bestudeer paragraaf 6.1 in die handboek.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 29
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Die ABC-benadering tot die bepaling van verspreidingskanaalwinsgewendheid
Bestudeer paragraaf 6.2 in die handboek.
’n Verfynde ABC-benadering tot die bepaling van verspreidingskanaalwinsgewendheid
Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening word gebruik om die kliëntewinsgewendheid-analise van ʼn kliënt uit te werk; die kliëntewinsgewendheid-analise van al die kliënte in een tipe verspreidingskanaal kan nou gebruik word om die verspreidingskanaalwinsgewendheidanalise uit te werk van die spesifieke verspreidingskanaal om sodoende die bestuur van die onderneming die nodige inligting te gee om die kostes van die verskillende verspreidingskanale beter te bestuur. Die volgende voorbeeld kan gebruik word om dit beter te verduidelik: ʼn onderneming vervaardig spesialis-badsout en versprei dit deur gebruik te maak van drie verskillende verspreidingskanale. Dit kan grafies voorgestel word deur die volgende figuur. Uitgawes van die onderneming Verdeel die kostes in die verskillende tipes kostes Produkkoste (bespreek onder aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening
Verspreidingskanaalkoste
Kliëntkoste (bespreek onder kliëntewinsgewendheidanalise)
Verkope deur agente
Verkope deur apteke
Verkope deur die internet
Grootmaat verkope = grootmaat afslag
Grootmaat verkope = grootmaat afslag
Kleinmaat verkope aan verskeie kliënte = addisionele administratiewe en verspreidingskostes
Bemarkingskoste behels bv. om die agente te bekwaam om beter produkbemarking te doen
Bemarkingskoste behels bv. om plakkate te druk om in die apteek op te sit om die kliënt meer bewus te maak van die produk
Bemarkingskoste behels bv. om die kliënte bewus te maak van beide die produk en die webwerf
Figuur 1.6: Verspreidingskanaalwinsgewendheid van ’n voorbeeld-onderneming (Outeur, 2016)
Bladsy 30
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde Dus kan die verspreidingskanaalwinsgewendheid van die bostaande voorbeeld soos volg uitgewerk word: Totale inkomste vanaf agente – Produkkoste vir die produk – Koste om die kliënt te bedien – Verspreidingskostes – Bemarkingskostes = Verspreidingskanaalwins 1.6.7
Aktiwiteitsgebaseerde winsgewendheidanalise
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 7
Uitbreiding van aktiwiteitsgebaseerde tegnieke om winsgewendheid te analiseer
Die hiërargiese klassifikasie van aktiwiteite kan uitgebrei word deur dit toe te pas op winsgewendheidanalise. Bestudeer die diagram en daaropvolgende bespreking in die handboek wat dit volledig uiteensit.
Die gebruik van hierdie benadering vir kliënte en verspreidingskanale
Bestudeer paragraaf 7.2 in die handboek.
Die hantering van bemarkings- en verspreidingskoste
Bestudeer paragraaf 7.3 in die handboek. 1.6.8
Pareto-analise
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 8
Wat is die Pareto-analise?
Basies beteken die Pareto-analise dat ʼn klein hoeveelheid van ʼn onderneming se produkte lei tot die meeste wins vir die onderneming en dus moet bestuur kan identifiseer watter produkte nie die moeite werd is nie en op watter produkte hulle meer moet fokus om hulle wins te vermeerder. Dit is belangrik om te verstaan dat die Pareto-analise nie verwys na 80% van die inkomste nie, maar na 80% van die wins. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 8.1 wat die bostaande opsomming verduidelik.
Verdere analise
Lees paragraaf 8.2 deur vir agtergrondkennis.
Analise van kliënte
Bestudeer die grafiek in die handboek, asook die bespreking daarvan, wat verduidelik hoe die Pareto-beginsel van toepassing is op ’n kliëntewinsgewendheid-analise van toepassing
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 31
GMA307 Bestuursrekeningkunde is. Die onderneming behoort te fokus op die 20% kliënte wat vir 80% van die wins verantwoordelik is.
Analise van voorraad
Lees vir agtergrondinligting deur paragraaf 8.4 in die handboek.
Analise van bokoste
Lees vir agtergrondinligting deur paragraaf 8.5 in die handboek.
Pareto-diagramme en kwaliteit
Lees vir agtergrondinligting deur paragraaf 8.6 in die handboek. 1.6.9
Totale kwaliteitsbestuur
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 9
Bladsy 32
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Bestuur van kwaliteit (paragraaf 9.1) • Bestudeer die definisie van kwaliteit • Bestudeer die proses waardeur kwaliteit bestuur word, asook die posdiens-voorbeeld Totale kwaliteitsbestuur (TQM) (paragraaf 9.2) • Bestudeer die definisie van totale kwaliteitsbestuur • Bestudeer die 2 basiese beginsels van totale kwaliteitsbestuur, naamlik: • Kry dit die eerste keer reg (dit is duurder om 'n fout reg te stel as om dit te voorkom) (paragraaf 9.2.1) • Deurlopende verbetering (kry dit volgende keer beter reg) (paragraaf 9.2.2) Nege sleutelelemente van TQM (paragraaf 9.3) • Bestudeer die nege sleutelelemente totale kwaliteitsbestuur behoorlik Prosedures van kwaliteitsversekering (paragraaf 9.4) • Bestudeer die prosedures waardeur kwaliteit verseker kan word: • Kwaliteitsversekering van grondstowwe (beginsel van "gemors in, gemors uit") (paragraaf 9.4.1) • Inspeksie van uitsette (paragraaf 9.4.2) Monitering van kliëntereaksie (paragraaf 9.5) • Lees die paragraaf deur ter wille van agtergrondkennis Interne klante en interne verskaffers (paragraaf 9.6) • Bestudeer die verduideliking van interne klante wat met mekaar verbind is in kwaliteitskettings • Hoe verder swak kwaliteit in die proses vorder, hoe duurder is dit om die "fout" reg te stel • Bestudeer die wyse waarop 'n diensvlakooreenkoms (service level agreement) kan help om die konsep van interne verskaffer-klant-verhoudings te formaliseer Werknemers en kwaliteit (paragraaf 9.7) • Bestudeer die veranderinge wat houdings teenoor kwaliteitsbeheer en die bestuur daarvan ondergaan het • Bestudeer die konsep van bemagtiging en die verwantskap daarvan met totale kwaliteitsbestuur Ontwerp vir kwaliteit (paragraaf 9.8) • Kwaliteit moet van die begin af in die onderneming se produkte en bedrywighede ontwerp word • Bestudeer die bespreking van hoe kwaliteitsbeheer plaasvind in die volgende fases in die proses van ontwerp van 'n produk/diens: • Produkontwerpfase • Produk-ingenieurswese • Inligting- en verspreidingstelsels Kwaliteitsbeheer vs. inspeksie (paragraaf 9.9) • Bestudeer die onderskeid tussen kwaliteitsbeheer en inspeksie Voordele van TQM (paragraaf 9.10) • 8 voordele van totale kwaliteitsbestuur word in die handboek gelys Is TQM te duur? (paragraaf 9.11) • Neem kennis van redes waarom sommiges voel TQM is te duur om te implementeer
Figuur 1.7: Aspekte van totale kwaliteitsbestuur (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 61-66) Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 33
GMA307 Bestuursrekeningkunde Doen Vraag 1.7 op bladsy 66. (Antwoord op die vraag is op bladsy 102.) Doen Vraag 1.8 op bladsy 66. (Antwoord op die vraag is op bladsy 103.) 1.6.10 Koste van kwaliteit Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 10
Koste van kwaliteit
Dit is belangrik om altyd die volgende te onthou wanneer koste van kwaliteit bespreek word: •
Goeie kwaliteit spaar geld
•
Swak kwaliteit kos geld
Koste van kwaliteit beklemtoon die totale koste vir ʼn onderneming om produkte te vervaardig wat nie aan die nodige kwaliteitsvereistes voldoen nie. Bestudeer die definisies van koste van kwaliteit, asook koste van voorkoming, assessering, interne mislukking en eksterne mislukking, asook die tabel wat voorbeelde van elk gee in die handboek. Die volgende is ander kostes van kwaliteit wat ook nie deur ʼn tradisionele rekeningkundige stelsel geïdentifiseer kan word nie: •
Geleentheidskoste as gevolg van die verlies van toekomstige kliënte as gevolg van die verskaffing van swak kwaliteit
•
Ontwrigtingskoste – koste wat ontwrigting veroorsaak as gevolg van swak kwaliteit
Uitkyk 1 op koste van kwaliteit (tradisionele benadering)
Volgens die benadering is daar ʼn punt wat ʼn onderneming kan bereik dat die koste om kwaliteit te verseker meer is as wat die voordele is wat die hoër kwaliteit inhou.
Uitkyk 2 op koste van kwaliteit (totale kwaliteitsbestuur)
Totale kwaliteitsbestuur strewe na nul defekte ongeag die koste betrokke. Bestudeer die bespreking van waarom die TQM-benadering anders is. Lees deur die benadering van die TQM-kwaliteitskostemodel. Doen Vraag 1.9 op bladsy 69. (Antwoord op die vraag is op bladsy 103.)
Bladsy 34
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde 1.6.11 Deurlopende verbetering (continuous improvement) Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 11
Die konsep van deurlopende verbetering (paragraaf 11.1) • Bestudeer die definisie van deurlopende verbetering • Werk deur die gevallestudie van Tata Steel wat die hoekstene van deurlopende verbetering uiteensit Noodsaaklike faktore van deurlopende verbetering (paragraaf 11.2) • Bestudeer die 8 noodsaaklike faktore van deurlopende verbetering Kwaliteitsirkels (paragraaf 11.2.1) • Bestudeer die definisie en beskrywing van kwaliteitsirkels en spanwerk as die hoekstene van deurlopende verbetering Voordele van deurlopende verbetering (paragraaf 11.3) • Bestudeer die 8 voordele van deurlopende verbetering • Werk deur die 2 gevallestudies
Figuur 1.8: Aspekte van deurlopende verbetering (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 70-72) 1.6.12 Kaizen-kosteberekening Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 12
Die Kaizen-kosteberekeningsproses
Kaizen-kosteberekening fokus op klein inkrementele kostevermindering gedurende die produksiestadium van die produk se lewensiklus deur die gebruik van verskillende hulpmiddels soos waarde-analise en funksionele analise. Die Kaizen-kosteberekening beteken dat ʼn onderneming klein individuele aksies kan vat om kostes te bespaar, maar dat al die klein kostebesparings optel na wesenlike kostebesparing. Bestudeer die grafiek in die handboek wat Kaizen-kosteberekening uiteensit, asook die verduideliking wat daarop volg.
Kaizen-kosteberekening vs. standaard kosteberekening
Bestudeer die tabel in die paragraaf 12.2 wat die hoofverskille tussen Kaizenkosteberekening en standaard kosteberekening duidelik uiteensit.
Hoe word die doelwitte van Kaizen-kosteberekening nagekom?
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 35
GMA307 Bestuursrekeningkunde Deurlopende kostevermindering kan slegs plaasvind deur die aksies wat in paragraaf 12.3 in die handboek gelys word. 1.6.13 Netbetydsproduksie (Just-in-time – JIT) Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 13
Bladsy 36
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Oorsig van JIT (paragraaf 13.1) • Bestudeer die oorsig van die netbetydsstelsel (JIT) • Bestudeer die definisies van netbetydsstelsel, netbetydsproduksie en netbetydsaankope Operasionele vereistes van JIT (paragraaf 13.2) • Die operasionele vereistes van JIT is hoë kwaliteit, spoed, betroubaarheid, buigsaamheid en laer koste • Bestudeer die tabel wat hierdie vereistes duidelik uiteensit • Bestudeer die paragraaf en figuur wat verder op die vereistes uitbrei • Figuur 1.9 hieronder in die gids illustreer wat met JIT as "trekstelsel" bedoel word Die JIT-filosofie (paragraaf 13.3) • Basies beteken dit om dinge behoorlik te doen en dit geleidelik beter te doen (deurlopende verbetering), en die uitskakeling van afval/vermorsing uit die stelsel • Bestudeer die 3 sleutelelemente van die JIT-filosofie (paragraaf 13.3.1) JIT-tegnieke (paragraaf 13.4) • Bestuurstegnieke: JIT is 'n versameling van bestuurstegnieke wat met basiese werkspraktyke verband hou; bestudeer die lys tegnieke in paragraaf 13.4.1 behoorlik • Ander JIT-tegnieke en -metodologieë: bestudeer die lys en bespreking van ander JIT-tegnieke in paragraaf 13.4.2 Uitskakeling van nie-waardetoegevoegde koste (paragraaf 13.5) • Lees die paragraaf deur ter wille van agtergrondkennis • Werk deur die Nissan-gevallestudie JIT-beplanning en -beheer met Kanban (paragraaf 13.6) • Bestudeer die definisie van 'n Kanban-beheerstelsel en lees deur die paragraaf JIT in diensondernemings en -werksaamhede (paragraaf 13.7) • JIT poog om kliënte wat in rye staan uit te skakel • Bestudeer die redes waarom kliënte wat in rye staan 'n vermorsing is • Werk deur die supermark-gevallestudie Probleme wat met JIT geassosieer word (paragraaf 13.8) • Bestudeer die bespreking van probleme met JIT geassosieer en waarom JIT nie die oplossing is vir alle onderliggende probleme van Westerse produksie nie Moderne vs. tradisionele voorraadbeheerstelsels (paragraaf 13.9) • Lees deur die paragraaf ter wille van agtergrondkennis Produksiesiklusdoeltreffendheid (MCE) (paragraaf 13.10) • Ondernemings poog om die kliëntereaksietyd, koers van betydslewering en produksiesiklustyd te verbeter; bestudeer die volgende paragrawe • Paragraaf 13.10.1 oor kliëntereaksietyd (CRT) • Paragraaf 13.10.2 oor produksiesiklustyd (MCT) • Maak seker dat jy verstaan hoe om produksiesiklusdoeltreffendheid te bereken • Paragraaf 13.10.3 oor die verband tussen produksiesilustyd en JIT
Figuur 1.9: Aspekte van die netbetydsstelsel (JIT) (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 75-81) Die figuur hieronder illustreer JIT as ’n “trekstelsel”.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 37
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Trekstelsel JIT-produksie Vervaardig slegs wanneer dit benodig word
JIT-aankope Doen slegs aankope wanneer dit benodig word
KliĂŤnt benodig item
Tradisionele produksiesiklus
Figuur 1.10: JIT as ’n trekstelsel (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 75-76) Trekstelsel: •
Verminder aanhou van voorraad
•
Koop en vervaardig soos ʼn behoefte ontstaan
•
Geen vraag = Onderneming vervaardig nie
Maak seker jy verstaan die volgende formule soos dit in paragraaf 13.10.2 verduidelik word: đ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒ =
đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰ đ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘‘đ?‘‘ + đ?‘Šđ?‘Šđ?‘Šđ?‘Šđ?‘Šđ?‘Šđ?‘Šđ?‘Šđ?‘Šđ?‘Šđ?‘Šđ?‘Š + đ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľ + đ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??źđ??ź
Werk deur die volgende vrae: Vraag 1.10 op bladsy 78. (Antwoord op die vraag is op bladsy 104.) Vraag 1.11 op bladsy 78. (Antwoord op die vraag is op bladsy 104.) Vraag 1.12 op bladsy 80. (Antwoord op die vraag is op bladsy 104.) Vraag 1.13 op bladsy 81. (Antwoord op die vraag is op bladsy 105.) 1.6.14 Teorie van beperkinge Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 14 Die teorie van beperkinge is ʼn stel konsepte wat daarop gemik is om die beperkende faktore in ʼn produksiestelsel te identifiseer, en wat streef na egaligheid van die produksievloei sodat die onderneming so effektief as moontlik werk. ʼn Bindende beperking (bottelnek) is ʼn proses wat ʼn laer kapasiteit het as ʼn voorafgaande of daaropvolgende aktiwiteit en beperk dus die uitset gebaseer op huidige kapasiteit.
Bladsy 38
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde Bestudeer die res van paragraaf 14.1, asook die voorbeeld en illustrasie van die teorie van beperkinge. Lees ook deur paragraaf 14.2, 14.3 en die nooddienste-gevallestudie vir agtergrondinligting. 1.6.15 Deurvoerrekeningkunde (throughput accounting – TA) Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 15
Definisie van deurvoerrekeningkunde
Die konsep van deurvoerrekeningkunde is ontwikkel in samehang met die teorie van beperkinge in ʼn JIT-omgewing. Deurvoerrekeningkunde (TA) is anders as al die ander bestuursrekeningkundige stelsels as gevolg van wat dit beklemtoon, naamlik deurvoer, minimalisering van voorraad en kostebeheer Deurvoerrekeningkunde is gebaseer op drie konsepte: •
In die kort termyn is die meeste koste vas
•
Die ideaal is om geen voorraad aan te hou nie
•
Wins word bepaal teen die koers wat verkope plaasvind
Deurvoerrekeningkunde sluit ook in om bindende beperkings eerstens te identifiseer en dan te elimineer. Deurvoerrekeningkunde beklemtoon dus die volgende: •
Deurvoer
•
Minimalisering van voorraad
•
Kostebeheer
•
Vermindering van die kliënte-reaksietyd
•
Egalige produksievloei
•
Algehele doeltreffendheid
Deurvoerrekeningkunde fokus daarop om alle nie-waardetoevoegende aktiwiteite te elimineer.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 39
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Konsepte van deurvoerrekeningkunde •
Konsep 1: Deurvoerrekeningkunde vs. marginale kosteberekening
Marginale kosteberekening: Korttermynbesluitneming. Direkte arbeidskoste word beskou as veranderlik.
Deurvoerrekeningkunde: Langtermynbesluitneming. Direkte arbeidskoste is vas. Word gebruik saam met ABC.
Figuur 1.11: Deurvoerrekeningkunde vs. marginale kosteberekening (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 86) •
Konsep 2: Ideale voorraadvlak is nul o
Produkte moet nie gemaak word nie, tensy ’n kliënt daarvoor wag.
o
Onvermydelike ledige kapasiteit moet aanvaar word, behalwe by bottelnekwerksaamhede.
•
Konsep 3: Winsgewendheid word bepaal deur die tempo waarteen geld by die deur inkom
Die buffervoorraad en enige ander werk in proses of voltooide goedere moet teen materiaalkoste gewaardeer word, slegs tot die voorraad uiteindelik verkoop word, sodat daar geen waarde bygevoeg word en geen wins verdien word totdat die verkope plaasgevind het nie.
Bottelnekhulpbronne
Die filosofie van deurvoerrekeningkunde behels die identifisering en uitskakeling van bottelnekhulpbronne. Waar dit nie uitgeskakel kan word nie, moet die produksie beperk word om die kapasiteit van die bottelnekhulpbronne in ag te neem, ten einde die opbou van werk in proses te vermy. Die uitskakeling van een bottelnek is egter geneig om te lei tot die skepping van ’n ander. Bestudeer in paragraaf 15.3 die redes waarom bestuur van bottelnekke belangrik is om deurvoer te vermeerder, asook watter ander faktore (buiten ’n gebrek aan produksiehulpbronne) deurvoer kan beperk.
Bladsy 40
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Deurvoerberekeninge
In die vak GMA206 is deurvoerberekeninge breedvoerig behandel, daarom word die formules vir die verskillende deurvoerberekeninge hieronder slegs kortliks gelys. Bestudeer ook die verduidelikings van elke berekening in die handboek in paragraaf 15.4.1-15.4.4. •
•
Opbrengs per periode 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 =
𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉 − 𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀 𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃
Opbrengs per periode op bottelnekhulpbronne
𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑜𝑜𝑜𝑜 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏ℎ𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢 =
•
𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉 − 𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀 𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃𝑃 𝑜𝑜𝑜𝑜 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏ℎ𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢
Deurvoerverhouding (TA ratio)
𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝑜𝑜𝑒𝑒𝑒𝑒 𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟 𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣ℎ𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 =
•
𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷 𝑜𝑜𝑜𝑜 𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝
𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷 𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟 𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣ℎ𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 =
Doeltreffendheidsmaatreëls en kostebeheer 𝐻𝐻𝐻𝐻𝐻𝐻𝐻𝐻𝐻𝐻𝐻𝐻𝐻𝐻 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑ℎ𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒ℎ𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 =
(𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉𝑉 − 𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀) 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 (𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴 + 𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵) 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝
𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑑𝑑𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑏𝑏𝑏𝑏ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏
Deurvoerrekeningkunde en nie-waardetoevoegende aktiwiteite
Bestudeer paragraaf 15.5 in die handboek.
Is deurvoerrekeningkunde goed of sleg?
Deurvoerrekeningkunde poog om deurvoer te maksimeer, terwyl tradisionele stelsels probeer om wins te maksimeer. Bestudeer die lys in paragraaf 15.6 wat die aspekte aandui waarop TA aandag help fokus. Werk ook deur die TOC-gevallestudie en voorbeeld van deurvoerrekeningkunde.
Deurvoerrekeningkunde in dienste- en kleinhandelondernemings
Lees deur paragraaf 15.7 in die handboek.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 41
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Verskille tussen deurvoerrekeningkunde en tradisionele kosteberekening
In die handboek is die verskille tussen deurvoerrekeningkunde en tradisionele kosteberekening in tabelvorm uiteengesit. Bestudeer dit noukeurig. Werk deur die volgende vrae: Vraag 1.14 op bladsy 87. (Antwoord op die vraag is op bladsy 105.) Vraag 1.15 op bladsy 91. (Antwoord op die vraag is op bladsy 105.) Vraag 1.16 op bladsy 92. (Antwoord op die vraag is op bladsy 106.) 1.6.16 Besigheidsprosesherontwerp Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 1: paragraaf 16
Oorsig van besigheidsprosesherontwerp
Bestudeer die definisie en verduideliking van besigheidsprosesherontwerp en prosesse. Besigheidsprosesherontwerp kyk na hoe ondernemings prosesse kan herontwerp om doeltreffendheid te verbeter deur byvoorbeeld verskeie aktiwiteite te konsolideer, werkers te bemagtig om besluite te kan neem, prosesse logies te laat geskied en te fokus op kwaliteit. Bestudeer die karaktereienskappe van ’n herontwerpte proses wat in die handboek gelys word. Werk ook deur die motorvervaardiger-gevallestudie.
Sewe beginsels van besigheidsprosesherontwerp
Hammer se sewe beginsels van besigheidsprosesherontwerp word duidelik in die handboek uiteengesit. Bestudeer dit behoorlik. Werk deur die voorbeelde van besigheidsprosesherontwerp in paragraaf 16.2.1. Werk ter afsluiting deur die hoofstukopsomming op bladsy 96. 1.7
Tegnieke om langtermynwins te verbeter
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 2: paragraaf 1-7 Op bladsy 109 verskyn ʼn basiese oorsig oor hierdie hoofstuk, waar jy sal sien dat die hoofaspekte die volgende is: •
Teikenkosteberekening
•
Waarde-analise
•
Waardeketting
Bladsy 42
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde • 1.7.1
Voorsieningskettingbestuur Teikenkosteberekening (target costing)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 2: paragraaf 1
Belangrikheid van produkontwerp
Ten einde doeltreffend mee te ding in vandag se mededingende mark, moet ondernemings hul produkte voortdurend herontwerp, met die gevolg word die produk se lewensiklus baie korter. Die beplanning-, ontwerp- en ontwikkelingsfases van die siklus van ’n produk is dus van kritieke belang in die onderneming se kostebestuursproses. Bestudeer paragraaf 1.1.1 oor die faktore wat koste inbou tydens die ontwerpfase.
Wat is teikenkosteberekening?
Teikenkosteberekening is ʼn aktiwiteit wat daarop gemik is om die lewensikluskoste van ʼn nuwe produk te verminder, maar nog steeds te voldoen aan die klant se vereistes, kwaliteitstandaarde, asook betroubaarheid, deur alle moontlike opsies van kostevermindering te oorweeg ten einde die winsmarge van die onderneming te verhoog. Die teikenkoste van ʼn produk kan bepaal word deur: 1. Die verkoopprys van die produk eerste vas te stel (verkoopprys moet altyd kompeterend bly) 2. Die vereiste winsmarge van die produk af te trek = Teikenkoste van die produk Werk deur die motorvervaardigers-gevallestudie en bestudeer die res van paragraaf 1.2.
Teikenkosteberekeningsproses
Bestudeer paragraaf 1.3-1.6 in die handboek noukeurig. Werk ook deur die gevallestudie in paragraaf 1.5.1. Figuur 1.11 hieronder illustreer die prosesse grafies.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 43
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Analiseer die eksterne omgewing Bepaal die verkoopprys Verkoopprys word bepaal deur die produklewensiklus en verwagte verkoopvolume
Die verkoopprys word bepaal deur marknavorsing (nuwe produk) of huidige markpryse van kompeterende produkte
Trek die wins af Gebaseer op strategiese winsplanne Bepaal die teikenkoste Verdeel die teikenkoste in breë kategorieë, bv. ontwikkeling, bemarking, vervaardiging, ens.
Teikenkoste
Aktiwiteit 2: Teikenkoste
Ontwerp die produk so dat die teikenkoste behaal word
Ontwerp die produk so dat die teikenkoste behaal word
Aktiwiteit 1:
Aktiwiteit 3: Teikenkoste
Bereikbare (estimated) koste meer as teikenkoste
Opsies hoe om kostes te verlaag: Opleiding van werknemers om meer effektief te wees Gebruik van goedkoper werknemers
Teikenkoste-gaping
Aankoop van nuwe tegnologie Uitskakeling van niewaardetoevoegende aktiwiteite Berekende (estimated) koste
Bestuur moet deur verskillende metodes vasstel hoe om die gaping te verminder
Figuur 1.12: Die teikenkosteberekeningsproses (Outeur, 2016)
Ondersteuningstelsels vir teikenkosteberekening
Om teikenkoste te kan bepaal is daar inligting van ’n wye verskeidenheid van ondersteuningstelsels nodig, naamlik ondersteuningstelsels vir die volgende:
Bladsy 44
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde •
Vasstelling van verkooppryse
•
Teikenwinsberekening
•
Navorsing en ontwikkeling
•
Die toevoeging van teikenkoste in produkte, wat waarde-ingenieurswese en verskeidenheidsvermindering insluit
•
Menslikehulpbronbestuurstelsels
Teikenkoste vs. standaardkoste
Bestudeer die tabel in paragraaf 1.8 wat die verskille tussen teikenkoste en standaardkoste uiteensit.
Moontlike nadelige gevolge van teikenkosteberekening
Lees deur paragraaf 1.9 in die handboek. Doen Vraag 2.1 op bladsy 113. (Antwoord op die vraag is op bladsy 142.) 1.7.2
Waarde-analise (value analysis)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 2: paragraaf 2
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 45
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Wat is waarde-analise? (paragraaf 2.1) • Bestudeer die definisies van waarde-analise en waarde-ingenieurswese • Die waarde van die produk moet dieselfde bly of verbeter word en dit kan slegs gedoen word as bestuur ʼn beplande wetenskaplike benadering volg in kostevermindering wat die materiaalsamestelling en ontwerp van ʼn produk hersien sodat modifikasies en verbeteringe gemaak kan word wat nie die waarde van die produk vir die kliënt verminder nie (bestuur moet steeds strewe na 100% kliëntetevredenheid al word kostes gesny) Wat is anders aan waarde-analise (paragraaf 2.2) • Maak seker dat jy verstaan watter 2 kenmerke van waarde-analise dit onderskei van ander benaderings tot kostevermindering Waarde (paragraaf 2.3) • Bestudeer die definisies van kostewaarde, ruilwaarde, gebruikswaarde en aansienwaarde Die omvang van waarde-analise (paragraaf 2.4) • Ondernemings strewe voortdurend na laer koste, beter produkte en hoër winste • Bestudeer op watter 4 wyses hierdie doelwitte bereik kan word • Bestudeer die tabel wat aandui watter drie areas spesifiek van belang is om waarde-analise te doen asook die metode waarvolgens dit gedoen moet word Uitvoering van 'n waarde-analise (paragraaf 2.5) • Maak seker dat jy verstaan wat die tipiese oorwegings in waarde-analise is (paragraaf 2.5.1) • Bestudeer ook die 7 stappe in die waarde-analise-proses (paragraaf 2.5.2)
Figuur 1.13: Aspekte van waarde-analise (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 113-116) Werk deur die volgende vrae: Vraag 2.2 op bladsy 114. (Antwoord op die vraag is op bladsy 142.) Vraag 2.3 op bladsy 115. (Antwoord op die vraag is op bladsy 142.) 1.7.3
Funksionele analise (functional analysis)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 2: paragraaf 3 Funksionele analise is gemoeid met die verbetering van winste deur te poog om koste te verminder of deur die verbetering van produkte deur die toevoeging van nuwe funksies op ’n koste-effektiewe wyse, wat dit aantreklik vir kliënte maak sodat winste verhoog.
Bladsy 46
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Basiese stappe 1 2 3 4 5 6 7 8 9
•Kies die voorwerp van analise •Kies lede vir die funksionele analise-span •Versamel inligting •Definieer die funksies van die voorwerp •Trek 'n funksionele stamboom •Evalueer die funksies •Stel alternatiewe voor en vergelyk dit met die teikenkoste •Kies die alternatiewe vir vervaardiging •Hersien die werklike resultate
Figuur 1.14: Basiese stappe van funksionele analise (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 117)
Voordele
Lees deur die voordele wat in paragraaf 3.2 gelys word.
Vergelyking van waarde en funksionele analise
Bestudeer die tabel en paragraaf in die handboek wat die verskille tussen waarde-analise en funksionele analise uiteensit.
Funksionele analise en ABC
Lees deur paragraaf 3.4. 1.7.4
Die waardeketting (value chain)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 2: paragraaf 4
Basiese konsepte
Die waardeketting bied ’n oorsig van ’n onderneming, van wat dit doen en die manier waarop sy besigheidsaktiwiteite georganiseer is. Die aktiwiteite (waarde-aktiwiteite) van enige onderneming kan in nege tipes verdeel word en kan as primêr of ondersteunend geklassifiseer word. Bestudeer die definisie van waardeketting in die handboek, asook die figuur wat die nege aktiwiteite uitbeeld. Die uiteindelike waarde wat ’n onderneming skep word gemeet aan die hoeveelheid wat kliënte bereid is om te betaal vir sy produkte en dienste, bo die koste om die waardeaktiwiteit uit te voer. ’n Onderneming se vermoë om mededingende voordeel te skep en in
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 47
GMA307 Bestuursrekeningkunde stand te hou deur kosteleierskap of produkdifferensiasie, hang af van hoe goed die bestuur sy eie waardeketting relatief tot mededingers bestuur.
Aktiwiteite •
Primêre aktiwiteite Primêre aktiwiteite is aktiwiteite wat direk verband hou met produksie, verkope, bemarking, verspreiding en lewering van ’n diens. Bestudeer die tabel in paragraaf 4.2.1 wat die primêre aktiwiteite uiteensit.
•
Ondersteuningsaktiwiteite Ondersteuningsaktiwiteite verskaf gekoopte insette, menslike hulpbronne, tegnologie en infrastruktuurfunksies om die primêre aktiwiteite te ondersteun. Bestudeer die tabel in paragraaf 4.2.2 wat die ondersteuningsaktiwiteite uiteensit.
Die waardeketting in nie-vervaardigingsomgewings
Lees deur paragraaf 4.3 in die handboek.
Die skep van waarde
Lees deur paragraaf 4.4 in die handboek. Doen Vraag 2.4 op bladsy 120. (Antwoord op die vraag op bladsy 142.)
Die fokus van die waardeketting
Die verskil tussen tradisionele bestuursrekeningkunde en die waardekettinganalise word duidelik opgesom in die tabel wat as antwoord op Vraag 2.5 in die handboek gegee word. Bestudeer hierdie tabel op bladsy 143 in die handboek.
Waardestelsels
Aktiwiteite wat waarde toevoeg stop nie by die grense van die onderneming nie. ’n onderneming se waardeketting is gekoppel aan ’n waardestelsel. Bestudeer paragraaf 4.6 en die skets in die handboek wat dit uiteensit.
Skakeling (linkages)
Lees deur paragraaf 4.7 in die handboek.
Die waardeketting en kompeterende voordeel
’n Onderneming kan volhoubare mededingende voordeel ontwikkel deur een van twee strategieë te volg. Bestudeer die laekostestrategie en differensiasiestrategie wat in paragraaf 4.8 bespreek word.
Bladsy 48
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde •
Strategiese kostebestuur en die waardeketting Shank en Govindarajan stel ’n driestapbenadering voor om ’n onderneming se waardeketting te gebruik om koste te verminder en waarde te vermeerder.
Stap 1
Stap 2
Stap 3
• Bou die bedryf se waardeketting op om die verskillende aktiwiteite in die waardeketting te bepaal
• Vestig die kostedrywers van die kostes van elke waarde-aktiwiteit as strukturele of uitvoerende kostedrywers
• Ontwikkel volghoubare mededingende voordele deur die kostedrywers beter as die kompetisie te beheer of deur die waardeketting te konfigureer
Figuur 1.15: Driestapbenadering vir kostevermindering en waardeverbetering deur middel van die waardeketting (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 122) Bestudeer die volledige inhoud van die driestapbenadering wat in paragraaf 4.8.1 in die handboek uiteengesit word. •
Voorbeeld van die gebruik van die waardeketting in mededingende strategie Werk deur die voorbeeld van die gebruik van die waardeketting in mededingende strategie en die gevallestudie in paragraaf 4.8.2.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 49
GMA307 Bestuursrekeningkunde 1.7.5
Voorsieningskettingbestuur (supply chain management)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 2: paragraaf 5
Die voorsieningsketting (paragraaf 5.1) • Bestudeer die definisie van 'n voorsieningsketting • 'n Algemene opvatting van bestuur is dat om winsgewendheid te verbeter, dit nodig is om: • die laagste pryse van verskaffers te verkry; en • die beste pryse van kliënte volgende aan die beurt in die voorsieningsketting te verkry • Bestudeer die gevallestudie van 'n motorvervaardigingsonderneming
Die konsep van voorsieningskettingbestuur (paragraaf 5.2) • Bestudeer die definisies van voorsieningskettingbestuur en verduideliking daarvan • Voorsieningskettingbestuur het 2 groot voordele; bestudeer dit behoorlik • Die ontwikkeling van verhoudings is van groot belang in voorsieningskettingbestuur (paragraaf 5.2.1): • Bestudeer die 4 praktyke waardeur verhoudings gebou kan word • Werk deur die gevallestudie • Lees deur paragraaf 5.2.2 oor die toevoeging van waarde
Elemente van voorsieningskettingbestuur (paragraaf 5.3) • Bestudeer die bespreking van die elemente wat in voorsieningskettingbestuur kan voorkom
Kwessies wat voorsieningskettingbestuurders raak (paragraaf 5.4) • Produksie, voorsiening, voorraad, ligging, vervoer, inligting en algehele bestuur is kwessies wat voorsieningskettingbestuurders moet hanteer; bestudeer paragraaf 5.4.1-5.4.7 wat hierdie kwessies bespreek
Gebruik van inligting en tegnologie (paragraaf 5.5) • Die internet en tegnologie het 'n groot invloed op voorsieningskettingbestuur gehad • Lees deur die paragraaf • Werk deur die Dell-gevallestudie
Figuur 1.16: Aspekte van die voorsieningsketting (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 124-129)
Bladsy 50
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde 1.7.6
Uitkontraktering (outsourcing)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 2: paragraaf 6
Wat is uitkontraktering? (inleiding tot paragraaf 6) • Bestudeer die inleiding en definisie van uitkontraktering Redes vir hierdie tendens (paragraaf 6.1) • Bestudeer die 3 redes waarom uitkontraktering plaasvind, naamlik: • Spesialiskontrakteurs kan uitstekende kwaliteit en doeltreffendheid bied • Kapitaal kan vrygestel word om in kern-werksaamhede te belê • Kontrakteurs kan die kapasiteit en buigsaamheid hê om produksie vinnige te begin • Lees deur die gevallestudie oor vervaardigers van sjokolade-paaseiers Interne en eksterne dienste (paragraaf 6.2) • Lees deur paragraaf 6.2 Keuse van watter aktiwiteite uitgekontrakteer kan word (paragraaf 6.3) • Bestudeer paragraaf 6.3 wat verduidelik hoe 'n onderneming sal kies watter primêre en ondersteuningsaktiwiteite om uit te kontrakteer Voordele en nadele (paragraaf 6.4) • Bestudeer die 5 voordele en 6 nadele van uitkontraktering • Werk deur die Mercedes-gevallestudie Huidige tendense in uitkontraktering (paragraaf 6.5) • Lees deur paragraaf 6.5 • Lees deur die inbelsentrum-gevallestudie
Figuur 1.17: Aspekte van uitkontraktering (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 129-132)
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 51
GMA307 Bestuursrekeningkunde 1.7.7
Vennootskappe, aansporings en winsdelingsooreenkomste
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 2: paragraaf 7
Vennootskap (paragraaf 7.1) • Bestudeer die definisie van vennootskap • Bestudeer die volgende aspekte van vennootskap behoorlik: • Die fundamentele komponente van vennootskap (paragraaf 7.1.1) • Beweerde voordele van vennootskappe (paragraaf 7.1.2) • Wanneer om vennootskap te gebruik (en wanneer is dit nie wenslik nie) (paragraaf 7.1.3) • Tipes vennootskappe (paragraaf 7.1.4) • Vennootskapkontrakte (paragraaf 7.1.5) Aansporing (paragraaf 7.2) • Aansporings behoort in kontrakte en vennootskapooreenkomste ingesluit te word om kontrakteurs aan te spoor om beter voordele aan die kliënt te bied as dit waarvoor gekontrakteer is en hulle daarvoor te beloon • Bestudeer die verduideliking van aansporing asook die tipes projekprestasie wat vir aansporing oorweeg kan word • Bestudeer ook die 3 voorbeelde van aansporing met hul gepaardgaande gevallestudies in paragraaf 7.2.1 Winsdelingsooreenkomste (paragraaf 7.3) • In winsdelingsooreenkomste word alle koste-oorskrydings en kostebesparings deur die kliënt en die kontrakteur gedeel • Bestudeer die verduideliking van winsdelingsooreenkomste, asook die volgende: • Wat is die voordele/wins? (paragraaf 7.3.1) • Waar kan winsdelingsmoontlikhede voorkom? (paragraaf 7.3.2)
Figuur 1.18: Aspekte van vennootskappe, belonings en winsdelingsooreenkomste (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 132-136) Werk ter afsluiting deur die hoofstukopsomming op bladsy 137. 1.8
Kostebeplanning
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 3: paragraaf 1-2 Op bladsy 148 verskyn ʼn basiese oorsig oor hierdie hoofstuk, waar jy sal sien dat die hoofaspekte die volgende is: •
Lewensikluskosteberekening
•
Die leerkurwe
Bladsy 52
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde 1.8.1
Die leerkurwe (learning curve)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 3: paragraaf 1 Die leerkurwe-teorie word gebruik om te meet hoe die inkrementele koste per eenheid van produksie val vir elke ekstra eenheid geproduseer. Die kumulatiewe gemiddelde tyd per eenheid nodig vir produksie, word aangeneem om voortdurend te val vir elke keer wat die totale produksie verdubbel word.
Wanneer is die leerkurwe-teorie van toepassing?
Paragraaf 1.1 in die handboek verduidelik wanneer die leerkurwe-teorie van toepassing is.
Die leerkurwe-teorie
Die leerkurwe-teorie neem aan dat die kumulatiewe gemiddelde tyd per eenheid geproduseer afneem met ’n konstante persentasie elke keer as totale produksie van die produk verdubbel. Byvoorbeeld, by ’n 80% leerkurwe word die kumulatiewe gemiddelde tyd wat benodig word per eenheid van uitset verminder tot 80% van die vorige kumulatiewe gemiddelde tyd wanneer uitset verdubbel. Kumulatiewe gemiddelde tyd verwys na die gemiddelde tyd per eenheid vir alle eenhede vervaardig tot dusver, terug tot en met die eerste eenheid vervaardig. Bestudeer die verduideliking en sleutelterm-verduideliking in paragraaf 1.2 in die handboek en werk deur die voorbeeld van ’n 80%-leerkurwe in paragraaf 1.2.1.
Grafiek van die leerkurwe
Kumulatiewe gemiddelde eenheidstyd vir al die eenhede vervaardig
Figuur 1.18 hieronder som Grafiek a en b in die handboek op.
Kumulatiewe totale koste/tyd Aanvanklik val die tyd benodig vir elke ekstra eenheid wat vervaardig word
Einde van leerkurwe; geen meer besparing in produksietyd Totale eenhede vervaardig Figuur 1.19: Grafiek van die leerkurwe (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 150)
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 53
GMA307 Bestuursrekeningkunde Werk deur die voorbeeld van die leerkurwe-effek in die handboek. Doen Vraag 3.1 op bladsy 152. (Antwoord op bladsy 169.)
Formule vir die leerkurwe
Die formule vir die leerkurwe is soos volg:
Yx = aXb
Waar: Y = kumulatiewe gemiddelde tyd per eenheid om X eenhede te produseer a = die tyd wat nodig is om die eerste eenheid van uitset te produseer x = die kumulatiewe aantal eenhede b = die leerkoëffisiënt of die leer-indeks Werk deur die verduideliking van die formule, asook die verduidelikings van logaritmes (paragraaf 1.4.1) en logaritmes en die waarde van b (paragraaf 1.4.2) in die handboek. Werk deur die voorbeeld op bladsy 153. Werk deur die volgende vrae: Vraag 3.2 op bladsy 153. (Antwoord op bladsy 169.) Vraag 3.3 op bladsy 154. (Antwoord op bladsy 169.) Vraag 3.4 op bladsy 155. (Antwoord op bladsy 169.) Vraag 3.5 op bladsy 155. (Antwoord op bladsy 169.)
Inkrementele tyd-model
Lees deur paragraaf 1.5 in die handboek.
Praktiese toepassing van die leerkurwe-teorie
Paragraaf 1.6 in die handboek verduidelik watter kostes deur die leerkurwe geraak word.
Die toepaslikheid van die leerkurwe-effek in bestuursrekeningkunde
Bestudeer die volgende paragrawe in die handboek: •
Situasies waarin die leerkurwe-teorie gebruik kan word (paragraaf 1.7.1)
•
Ondervindingkurwes (paragraaf 1.7.2)
•
Verdere oorwegings (paragraaf 1.7.3)
Bladsy 54
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Beëindiging van die leer-effek
Verbeterings in die leerkurwe sal nie onbepaald voortduur nie. Daar sal ’n tyd kom wanneer geen verdere verbeterings gemaak kan word. Redes vir die beëindiging van die leer-effek is: •
Masjinierie-doeltreffendheid
•
Arbeidsmag-kapasiteit
•
Ooreenkomste om nie vinniger as ’n sekere spoed te werk nie
Bestudeer paragraaf 1.8.1-1.8.3 in die handboek wat bogenoemde redes bespreek.
Probleme met die toepassing van die leerkurwe-teorie
Sekere probleme kan tot gevolg hê dat die leerkurwe-teorie nie toegepas kan word nie. Bestudeer die sewe probleme wat in paragraaf 1.9 in die handboek bespreek word. 1.8.2
Lewensikluskosteberekening
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 3: paragraaf 2 Lewensikluskosteberekening behels ’n aantal tegnieke wat help met die beplanning en beheer van lewensikluskoste van ’n produk, deur besteding en toewyding om te spandeer tydens ’n produk se lewensiklus te moniteer. Die doel daarvan is om koste te verminder en verkoopsinkomste te maksimeer oor die lewe van die produk.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 55
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Wat is lewensikluskoste? (paragraaf 2.1) • Bestudeer die verduideliking van lewensikluskoste • Bestudeer die komponente van 'n produk se koste oor sy lewensiklus • Maak seker jy verstaan wat die verskil tussen tradisionele bestuursrekeningkunde en lewensikluskosteberekening is • Bestudeer die definisie van lewensikluskosteberekening en grafiek wat dit illustreer Die produklewensiklus (paragraaf 2.2) • Die lewensiklus van 'n produk word verduidelik en geïllustreer met 'n grafiek • Bestudeer die eienskappe van die produklewensiklus in paragraaf 2.2.1; gee aandag aan die twee tabelle wat verduidelik dat daar verwagtinge is rondom sekere aspekte volgens waar die produk in sy lewensiklus is; hierdie verwagtinge behels: • Verkoopsvolume en tipes kostes • Opbrengs op die produk Probleme met tradisionele rekeningkundige stelsels (paragraaf 2.3) • Lees deur die paragraaf Maksimering van die opbrengs oor die produkselewnsiklus (paragraaf 2.4) • Bestudeer die volgende metodes waarvolgens die opbrengs oor die produklewensiklus gemaksimeer kan word: • Ontwerp produkte so dat koste geminimaliseer word (paragraaf 2.4.1) • Minimaliseer die tyd tot die produk op die mark verskyn (paragraaf 2.4.2) • Minimaliseer die tyd tot die gelykbreekpunt bereik word (paragraaf 2.4.3) • Maksimeer die lengte van die lewensduur (paragraaf 2.4.4) • Minimaliseer die vermenigvuldiging van produkte (paragraaf 2.4.5) • Bestuur die produk se kontantvloei (paragraaf 2.5.6) Lewensiklusse van dienste en projekte (paragraaf 2.5) • Diensondernemings se dienste het ook lewensiklusse; maak seker jy verstaan hoe hierdie dienslewensiklusse behels en hoe dit van produklewensiklusse verskil • Projekte (produkte wat baie lank neem om geproduseer te word) moet sorgvuldig gemoniteer word om seker te maak dat dit op skedule bly en kosteoorskrydings nie plaasvind nie Kliëntlewensiklusse (paragraaf 2.6) • Ondernemings poog om opbrengs op 'n kliënt tydens sy lewensiklus te maksimeer • Bestaande kliënte is gewoonlik meer winsgewend as nuwes • Kliënte word gewoonlik meer winsgewend oor hul lewensiklus heen • Bestudeer die hele paragraaf behoorlik Lewensikluskostes en bemarkingstrategieë (paragraaf 2.7) • Bestudeer die verskillende uitdagings, geleenthede en implikasies vir die bemarkingsmengsel (produk, prys, verspreiding en promosie) in die verskillende fases van die produklewensiklus, naamlik: • Bekendstellingsfase (paragraaf 2.7.1) • Groeifase (paragraaf 2.7.2) • Volwasse fase (paragraaf 2.7.3) • Afname-fase (paragraaf 2.7.4) • Bestudeer ook die voor- en nadele van die produklewensikluskonsep vir bemarkingstrategieë in paragraaf 2.7.5 Figuur 1.20: Aspekte van lewensikluskosteberekening (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 158-165)
Bladsy 56
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde Werk deur die hoofstukopsomming op bladsy 166. 1.9
PrysstrategieĂŤ
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 4: paragraaf 1-9 Op bladsy 174 verskyn ʼn basiese oorsig oor hierdie hoofstuk, waar jy sal sien dat die hoofaspekte die volgende is: •
Optimale pryse o
Vraagfunksie
o
Optimale prysbenadering
•
Nuwe produkte
•
Ander
1.9.1
Vraag (demand)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 4: paragraaf 1 Vraag is gewoonlik elasties omdat die vraag sal toeneem as die pryse verlaag. Pryselastisiteit van vraag is ’n maatstaf van die omvang van verandering in die markaanvraag in reaksie op ’n verandering in die prys. As die vraag is elasties is, sal ’n verlaging in die prys lei tot ’n styging in totale omset. As die vraag onelasties is, sal ’n verlaging in die prys lei tot ’n daling in totale omset. Die volume van die vraag na een onderneming se goedere eerder as na ’n ander word beĂŻnvloed deur drie hooffaktore: produklewensiklus, kwaliteit en bemarking. ď ś
Die verhouding tussen prys en vraag
Die formule van pryselastisiteit van vraag is soos volg: đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰ đ?‘–đ?‘–đ?‘–đ?‘– â„Žđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œâ„Žđ?‘’đ?‘’đ?‘–đ?‘–đ?‘–đ?‘– đ?‘”đ?‘”đ?‘”đ?‘”đ?‘”đ?‘”đ?‘”đ?‘”đ?‘”đ?‘” đ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Ž ′đ?‘›đ?‘› % đ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Ł đ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Ł đ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒđ?‘ƒ đ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Ł đ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Ł = đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰ đ?‘–đ?‘–đ?‘–đ?‘– đ?‘‘đ?‘‘đ?‘‘đ?‘‘đ?‘‘đ?‘‘ đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?, đ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Ž ′đ?‘›đ?‘›% đ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Ł đ?‘‘đ?‘‘đ?‘‘đ?‘‘đ?‘‘đ?‘‘ đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘? Bestudeer die verduideliking en grafiek a), b) en c) in die handboek wat hieronder opgesom word.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 57
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Heeltemal onelasties. Verskaffer verkoop 'n sekere hoeveelheid teen enige prys. Vraag reageer glad nie op prysveranderinge nie. Prys
Heeltemal elasties. Vraag kan onbeperk wees teen 'n sekere prys, maar daar sal geen vraag bo hierdie prys wees nie, en dit sal nie enige doel dien om die prys te verlaag tot onder hierdie punt nie. Die afwaartse vraagkurwe toon die omgekeerde verhouding tussen ’n eenheid se verkoopprys en verkoopsvolume. As een styg, val die ander. Die vraag is elasties omdat die vraag sal toeneem as die pryse verlaag. Vraag Figuur 1.21: Die verhouding tussen prys en vraag (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 175)
Die belangrikste aspekte van pryselastisiteit van vraag word in Figuur 1.22 opgesom. Pryselastisiteit van vraag (paragraaf 1.1.1) • Bestudeer die definisie en formule van pryselastisiteit van vraag • Werk deur die voorbeeld Elastiese en onelastiese vraag (paragraaf 1.1.2) • Beskou die verduideliking van elastiese en onelastiese vraag • Maak seker dat jy verstaan wat dit beteken Pryselastisiteit en die helling van die vraagkurwe (paragraaf 1.1.3) • Bestudeer die paragraaf • Werk deur die grafiek en verduideliking daarvan Twee spesiale waardes van pryselastisiteit (paragraaf 1.1.4) • Lees deur die paragraaf Elastisiteit en die prysbesluit (paragraaf 1.1.5) • Die paragraaf verduidelik hoe 'n begrip van die konsep van elastisiteit bestuur kan help met prysbesluite; maak seker dat jy dit verstaan Bepalende faktore (paragraaf 1.1.6) • Die graad van elastisiteit word deur die volgende faktore bepaal: • die prys van die produk, die prys van ander produkte (substituut- en komplementprodukte), inkomste, smaak en modegiere, verwagtinge, veroudering, markgrootte en noodsaaklikhede • Bestudeer die hele tabel wat die bepalende faktore verduidelik Figuur 1.22: Aspekte van pryselastisiteit (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 175-178)
Bladsy 58
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Vraag en die mark
Die ekonomiese teorie dui daarop dat die volume van die vraag na ’n produk in die mark beïnvloed word deur ’n verskeidenheid van veranderlikes. Bestudeer die lys wat in paragraaf 1.2 in die handboek gegee word.
Vraag en die individuele onderneming •
Produklewensiklus Bestudeer die definisie van produklewensiklus, asook die grafiek in paragraaf 1.3.1 in die handboek wat die produklewensiklus voorstel. Die tabel onder die grafiek beskryf die vier fases van die produklewensiklus in besonderhede.
•
Gehalte Lees paragraaf 1.3.2 in die handboek.
•
Bemarking Die 4 P’s van die bemarkingsmengsel word in Figuur 1.22 hieronder opgesom.
Prys
Produk
Plek
Promosie
Prys waarteen produk verkoop word
Spesifieke produk wat ontleed word
Plek waar die produk verkoop word
Wyse waarop ondernemings aandag trek na hul produk
Figuur 1.23: Die 4 P’s van die bemarkingsmengsel (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 180) Bestudeer ook die tabel in die handboek en lees verder deur paragraaf 1.3.3. 1.9.2
Ander kwessies wat prysbesluite beïnvloed
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 4: paragraaf 2 Afgesien van vraag, beïnvloed verskeie ander kwessies prysbesluite, naamlik die mark waarin die onderneming funksioneer, kompetisie, gehalte en pryssensitiwiteit.
Markte
Die prys wat ’n onderneming vir produkte kan vra word in ’n sekere mate bepaal deur die mark waarin dit bedrywig is. Bestudeer die definisies van die sleutelterme volmaakte mededinging, monopolie, monopolistiese mededinging en oligopolie in paragraaf 2.1 in die handboek.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 59
GMA307 Bestuursrekeningkunde Doen Vraag 4.1 op bladsy 181. (Antwoord op bladsy 209.)
Kompetisie
In gevestigde bedrywe wat deur ’n paar groot ondernemings oorheers word, word algemeen aanvaar dat ’n prysinisiatief van een onderneming teengewerk sal word deur ’n prysreaksie deur sy mededingers. As ’n teenstander sy pryse sny in verwagting van ’n verhoging van sy markaandeel, het ’n onderneming verskeie opsies hoe om te reageer, naamlik:
Handhaaf die huidige prys
Handhaaf die huidige prys, maar reageer met 'n nieprys teenaanval
Verminder pryse
Verhoog pryse en reageer met 'n nieprys teenaanval
Lees deur die verduideliking van die bogenoemde in paragraaf 2.2 in die handboek. Peter Bartram stel ook ander maniere voor hoe om ’n prysoorlog te wen, naamlik: •
Verkoop op waarde, nie op prys nie
•
Teiken diens, nie produk-nismarkte nie
•
Gebruik pakketpryse om kliënte te lok
•
Maak prysvergelykings moeilik
•
Bou sleutelkliënte/-rekeninge op
•
Oorweeg nuwe prysmodelle
Lees deur die bespreking en gevallestudies van bogenoemde in paragraaf 2.2.1 in die handboek.
Ander kwessies
Die volgende kwessies het ook ’n invloed op prysvasstellingsbesluite:
Pryssensitiwiteit
Pryspersepsie
Verenigbaarheid met ander produkte
Mededingers
Mededinging van substituutprodukte
Verskaffers
Gehalte
Inkomstes
Lees deur die tabel wat die bogenoemde verduidelik in paragraaf 2.3 in die handboek.
Bladsy 60
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde 1.9.3
Afleiding van die vraagkurwe (deriving the demand curve)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 4: paragraaf 3 Die vraagkurwe toon die verhouding tussen die prys gevra vir ’n produk en die daaropvolgende vraag na die produk. Wanneer die vraag lineêr is, is die vergelyking vir die vraagkurwe:
P=
Verkoopprys
x=
Vraag vir die produk teen
đ?‘ˇđ?‘ˇ = đ??šđ??š − đ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒđ?’ƒ
die spesifieke prys a=
Maksimum prys; as die prys hoĂŤr is as a, sal daar geen vraag wees nie
b=
đ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ť đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘? +
đ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ť đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜ đ?‘Ąđ?‘Ąđ?‘Ąđ?‘Ąđ?‘Ąđ?‘Ąđ?‘Ąđ?‘Ą â„Žđ?‘˘đ?‘˘đ?‘˘đ?‘˘đ?‘˘đ?‘˘đ?‘˘đ?‘˘đ?‘˘đ?‘˘đ?‘˘đ?‘˘ đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘? Ă— đ?‘?đ?‘? đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Ž đ?‘–đ?‘–đ?‘–đ?‘– đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜ đ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Ž đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘? đ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Ł đ?‘¤đ?‘¤đ?‘¤đ?‘¤đ?‘¤đ?‘¤đ?‘¤đ?‘¤ đ?‘šđ?‘šđ?‘šđ?‘šđ?‘šđ?‘š đ?‘Žđ?‘Ž
Die verandering in prys benodig om vraag met een eenheid te verander
đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰ đ?‘–đ?‘–đ?‘–đ?‘– đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘?đ?‘? đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰ đ?‘–đ?‘–đ?‘–đ?‘– đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘˜đ?‘Ąđ?‘Ą
Werk deur die voorbeeld en die berekeninge in paragraaf 3.1. Doen Vraag 4.2 op bladsy 186. (Antwoord op bladsy 209.) 1.9.4
Die winsmaksimeringsprys
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 4: paragraaf 4 Die oorhoofse doelwit van 'n organisasie moet winsmaksimering wees. In Mikro-ekonomiese teorie, word wins gemaksimeer wanneer marginale inkomste (MR) = marginale koste (MC). Die optimale verkoopprys kan bepaal word met behulp van vergelykings, tabellering, grafieke en hellings. ď ś
Mikro-ekonomiese teorie en winsmaksimering
Bestudeer paragraaf 4.1 en die grafiek in die handboek. Die teorie en grafiek word in Figuur 1.23 hieronder opgesom.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 61
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Mikro-ekonomiese teorie: soos uitset verhoog, styg die marginale koste per eenheid, en neem die marginale inkomste per eenheid af. Uiteindelik sal 'n vlak van uitset bereik word waar die ekstra koste van die maak van 'n ekstra eenheid van uitset groter is as die ekstra inkomste verkry uit die verkoop daarvan.
Marginale koste
Optimale prys
Marginale koste = Marginale inkomste = Wins gemaksimeer
Optimale hoeveelheid
Figuur 1.24: Winsmaksimeringsprys (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 180) ď ś
Bepaling van die winsmaksimeringsverkoopprys: vergelykings
Werk deur die voorbeeld in paragraaf 4.2 in die handboek. Doen Vraag 4.3 op bladsy 189. (Antwoord op bladsy 209.) ď ś
Bepaling van die winsmaksimeringsverkoopprys: visuele inspeksie van ’n tabulering van data
Die optimale verkoopprys kan bepaal word met behulp van tabulering, grafieke en hellings. Doen die volgende om die winsmaksimeringsverkoopprys te bepaal: 1) Werk die vraagkurwe en dus die prys en die totale inkomste op verskeie vlakke van die vraag uit. 2) Bereken die totale koste en dus marginale koste op elke vlak van die vraag 3) Bereken laastens die wins op elke vlak van die vraag, en daardeur die prys en die vlak van die vraag waarteen winste gemaksimeer word. Doen Vraag 4.4 op bladsy 190. (Antwoord op bladsy 209.)
Bladsy 62
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Bepaling van die winsmaksimeringsverkoopprys: grafiese benadering
Werk deur paragraaf 4.4 in die handboek.
Bepaling van die winsmaksimeringsverkoopprys: gradiënte
Werk deur paragraaf 4.5 in die handboek.
Optimale pryse in die praktyk
Daar is sekere probleme met die toepassing van die benadering hierbo beskryf om die winsmaksimeringsverkoopprys in die praktyk te bepaal. Bestudeer die redes wat daarvoor gegee word in paragraaf 4.6 in die handboek. Werk ook deur die gevallestudie. 1.9.5
Volle kosteplus-prysvasstelling (full cost-plus pricing)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 4: paragraaf 5 In volle kosteplus-prysvasstelling word die verkoopprys bepaal deur die berekening van die volle koste van die produk en dan ’n persentasiepunt vir wins by te voeg.
Redes vir volle kosteplus-prysvasstelling se gewildheid
Bestudeer die redes waarom baie ondernemings voorkeur aan volle kosteplusprysvasstelling gee. Bestudeer ook die definisie van die sleutelterm in paragraaf 5.1.
Vasstelling van volle kosteplus-pryse
Lees deur paragraaf 5.2 en werk deur die voorbeeld in die handboek. Doen Vraag 4.5 op bladsy 193. (Antwoord op bladsy 210.)
Nadele en voordele van volle kosteplus-pryse
Verskeie ernstige probleme word met volle kosteplus-prysvasstelling geassosieer. Bestudeer die bespreking daarvan in paragraaf 5.3 in die handboek. ’n Voordeel van hierdie benadering is dat dit ’n vinnige, eenvoudige en goedkoop metode van prysvasstelling is. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 5.3 en die afdelingsopsomming in die handboek. 1.9.6
Marginale kosteplus-prysvasstelling
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 4: paragraaf 6
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 63
GMA307 Bestuursrekeningkunde Marginale kosteplus-prysvasstelling word ook prysbepaling gegrond op toeslag (mark-up pricing) genoem. Dit behels die toevoeging van ’n winsmarge by die marginale koste van produksie/verkope. ’n Marginale kostebepalingsbenadering is meer geneig om te help om ’n winsmaksimeringsprys te identifiseer. Doen Vraag 4.6 op bladsy 197. (Antwoord op bladsy 210.)
Voor- en nadele van marginale kosteplus-prysvasstelling Voordele
Nadele
Eenvoudige en maklike metode om te
Dit verseker nie dat voldoende aandag
gebruik
gegee word aan toestande van vraag, mededingerspryse en winsmaksimering nie
Prystoeslagpersentasie kan verander
Dit ignoreer vaste oorhoofse koste in die prysvasstellingsbesluit
Trek aandag van bestuur na die bydrae Prysbepaling gegrond op toeslag word gebruik in ondernemings waar daar ’n maklik identifiseerbare basiese veranderlike koste is Tabel 1.3: Voor- en nadele van marginale kosteplus-prysvasstelling (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 197-198) 1.9.7
Pryse gebaseer op toeslag per eenheid van beperkende faktor
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 4: paragraaf 7 Nog ’n benadering tot prysvasstelling kan geneem word wanneer ’n onderneming teen volle kapasiteit werk en deur ’n tekort aan hulpbronne beperk word om sy produksie verder uit te brei. Deur te besluit watter teikenwins dit graag wil verdien, kan dit ’n prysopslag per eenheid van beperkende faktor vasstel. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 7. 1.9.8
Prysstrategieë vir nuwe produkte
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 4: paragraaf 8 Markpenetrasie en mark-afromingspryse is twee prysstrategieë vir nuwe produkte. Bladsy 64
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde Markpenetrasieprysvasstelling is ’n beleid van lae pryse wanneer die produk vir die eerste keer geloods word ten einde voldoende penetrasie in die mark te verkry. Mark-afromingsprysvasstelling behels hoë pryse wat gevra word wanneer ’n produk vir die eerste keer bekendgestel word en daar baie op advertensies en verkoopspromosies gespandeer word om klante te lok.
Tabulering
Werk deur die verduideliking en voorbeeld in paragraaf 8.1 in die handboek. Doen Vraag 4.7 op bladsy 200. (Antwoord op bladsy 210.)
Eerste op die mark?
’n Nuwe-produk-prysstrategie sal grootliks daarvan afhang of ’n onderneming se produk of diens die eerste van sy soort op die mark is. Bestudeer die verduideliking in die handboek van die verskil in prysvasstelling in ’n monopolistiese mark en wanneer ’n produk ’n mededinger se produk op die mark volg. •
Markpenetrasieprysvasstelling Bestudeer die definisie in paragraaf 8.2.1. Bestudeer ook die omstandighede waarin ’n penetrasiebeleid toepaslik mag wees. Penetrasiepryse is pryse wat ten doel het om ’n aansienlike aandeel te bekom in ’n aansienlike totale mark.
•
Mark-afroming Bestudeer die definisie en bespreking van mark-afroming in paragraaf 8.2.2 in die handboek. Die doel van die mark-afromingsprysvasstelling is om hoë eenheidwinste vroeg in die produk se lewe te verkry. Hoë eenheidspryse maak dit meer waarskynlik dat mededingers die mark sal betree as wanneer laer pryse gevra sou word. Bestudeer die bespreking in paragraaf 8.2.2 van die omstandighede waarin so ’n beleid gepas sou wees.
Bestudeer ook die afdelingsopsomming. 1.9.9
Ander prysstrategieë
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 4: paragraaf 9
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 65
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Produkdifferensiasie en prysdiskriminasie
Prysdiskriminasie is die praktyk om vir verskillende groepe kopers verskillende pryse vir dieselfde produk te vra, terwyl hierdie pryse nie kosteverskille weerspieël nie. In sekere omstandighede kan dieselfde produk teen verskillende pryse aan verskillende kliënte verkoop word. Sodanige diskriminerende pryse kan bepaal word op grond van die die volgende basisse:
Marksegment
Produkweergawe
Plek
Tyd
Prysdiskriminasie kan slegs effektief wees indien ’n aantal voorwaardes nagekom word. Bestudeer die voorwaardes wat in paragraaf 9.1 in die handboek bespreek word. Lees deur paragraaf 9.1.1 ter wille van agtergrondkennis.
Ander prysstrategieë
Lees deur paragraaf 9.2-9.7 in die handboek wat die volgende prysstrategieë verduidelik: Premium prysvasstelling (paragraaf 9.2) Lokartikelprys (loss leader pricing) (paragraaf 9.5)
Produk-bondels (paragraaf 9.3)
Pryse met opsionele ekstras
Gebruik van afslag (paragraaf 9.6)
Beheerde pryse (paragraaf 9.7)
Doen Vraag 4.8 op bladsy 204. (Antwoord op bladsy 210.) Werk deur die afdelingsopsomming. Werk ter afsluiting deur die hoofstukopsomming op bladsy 205. 1.10 Samevatting In die eenheid is die verskillende tegnieke vir die ontleding en bestuur van koste om mededingende voordeel te bereik geëvalueer deur die volgende: •
Evaluering van aktiwiteitsgebaseerde bestuur
•
Evaluering van tegnieke van totale kwaliteitsbestuur
•
Bespreking van die verskillende tegnieke vir die verbetering van langtermynwinste
Bladsy 66
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde •
Toepassing van leerkurwes om tyd en koste vir aktiwiteite, produkte en dienste te beraam
1.11 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Doen die volgende vrae van die Question Bank in die CIMA-handboek. Doen eers die vrae voordat jy die antwoorde in die Answer Bank raadpleeg. Vraag 1: Bladsy 493. Antwoord: Bladsy 525 Vraag 2: Bladsy 493. Antwoord: Bladsy 526 Vraag 3: Bladsy 495. Antwoord: Bladsy 527 Vraag 4: Bladsy 495. Antwoord: Bladsy 527 Vraag 5: Bladsy 495. Antwoord: Bladsy 528 Vraag 6: Bladsy 497. Antwoord: Bladsy 532 Vraag 7: Bladsy 497. Antwoord: Bladsy 533 Vraag 8: Bladsy 498. Antwoord: Bladsy 534 Vraag 9: Bladsy 499. Antwoord: Bladsy 535 Vraag 10: Bladsy 499. Antwoord: Bladsy 537 Vraag 11: Bladsy 500. Antwoord: Bladsy 538 Vraag 12: Bladsy 500. Antwoord: Bladsy 539 Vraag 13: Bladsy 500. Antwoord: Bladsy 540 Aktiwiteit 2 Doen die Quick Quiz op bladsy 97, 138, 167 en 206 in die handboek. 1.12 Selfevalueringsriglyne Aktiwiteit 1 ’n Addisionele antwoord op Vraag 5 word hieronder verskaf: Jou antwoord kon ook ’n totale koste-benadering gevolg het deur die totale wins uit te werk en dan eers die wins per eenheid uit te werk. Die tradisionele oorhoofse kostekoers is soos volg uitgewerk: Die totale oorhoofse koste (soos gegee) is $12,000,000. Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 67
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Oorhoofse koers
Totale vervaardigingsure
(Spesifieke ure รท Totale ure x $12,000,000)
(gegee) Sunshine 200,000
4,800,000 (200,000 รท 500,000 x $12,000,000)
Roadster
220,000
5,280,000 (220,000 รท 500,000 x $12,000,000)
Fireball
80,000
1,920,000 (80,000 รท 500,000 x $12,000,000)
Totaal
500,000
12,000,000 รท 500,000 x $12,000,000)
Oor-
Aflewe-
hoofse ring koste
(gegee)
Opstel-
Koop-
Aflewe-
Opstel-
Koop-
lings
opdragte
rings
lings
opdragte
(purchase
(hoeveel
(hoeveel
(hoeveel
orders)
heid x
heid x
heid x
(gegee)
koers)
koers)
koers)
$2,100,0
$1,800,0
$4,860,0
$960,000
00 (35 x
00 (400 x
00
(100 x
$60,000)
$4,500)
$2,400,0
$1,350,0
$4,518,0 00
(set-ups) (gegee)
Sun-
100
35
400
shine
Totaal
$9,600) 80
40
300
Roads
$768,000
00 (40 x
00 (300 x
ter
(80 x
$60,000)
$4,500)
$1,500,0
$450,000
$2,622,0
$672,000
00 (25 x
(100 x
00
(70 x
$60,000)
$4,500)
$9,600) Fire-
70
25
100
ball
$9,600) Totale
250
100
800
$2,400,0
$6,000,0
$3,600,0
$12,000,
(100+80
(35+40+
(400+300+
00
00
00
000
+70)
25)
100)
Totale
$2,400,0
$6,000,0
$3,600,000
kostes
00
00
(gegee)
Bladsy 68
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Koers
$9,600
$60,000
$4,500
($2,400,0 ($6,000,
($3,600,00
00 ÷ 250) 000 ÷
0 ÷ 800)
100) Onthou om altyd ’n verslagformaat te gebruik wanneer ’n verslag geskryf word. Aktiwiteit 2 Quick Quiz-antwoorde op bladsy 99, 140, 168 en 208 in die handboek.
Studie-eenheid 1: Analise, interpretasie en bestuur van kostes
Bladsy 69
GMA307 Bestuursrekeningkunde
STUDIE-EENHEID 2: BEHEER EN PRESTASIEBESTUUR VAN VERANTWOORDELIKHEIDSENTRUMS
2.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Besluitneming in verantwoordelikheidsentrums
•
Kwessies wat voortspruit uit die gebruik van prestasiemeting en begroting vir beheer
•
Evaluering van kwessies wat voortspruit uit die verdeling van die onderneming in verantwoordelikheidsentrums
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die inligting wat nodig is vir besluitneming in verskillende organisatoriese strukture te bespreek;
•
verslae vir besluitneming voor te berei;
•
prestasieverslae vir die evaluering van geprojekteerde en werklike prestasie voor te berei;
•
tradisionele en nietradisionele benaderings tot prestasiemeting te bespreek;
•
die kritiek en gedragsaspekte van begrotings in verantwoordelikheidsentrums te bespreek;
•
die moontlike gedragsgevolge van prestasiemeting binne ’n onderneming te bespreek;
•
oordragprysstelsels te bespreek; en
•
die gevolge van oordragpryse te evalueer.
Bladsy 70
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde 2.2
Voorgeskrewe handboek
BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text. Management Paper P2: Advanced Management Accounting. Tweede Uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Afdeling B: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums Hoofstuk 5: Besluitneming in verantwoordelikheidsentrums Hoofstuk 6: Prestasiemeting Hoofstuk 7: Oordragpryse 2.3
Verrykende bronne
Geen. 2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan:
Sleutelwoord
Omskrywing
Doelkongruensie (goal
In ’n beheerstelsel is doelkongruensie die state wat die
congruence)
optrede van individue of groepe lei, dat hulle in hul eie belang en ook in die beste belang van die entiteit optree.
Verantwoordelikheids-
’n Stelsel van boekhouding wat inkomste en koste isoleer in
rekeningkunde
gebiede van persoonlike verantwoordelikheid, om sodoende
(responsibility
elke deel van die onderneming te moniteer en te assesseer.
accounting) Winssentrum (profit
’n Deel van ’n sakeonderneming wat aanspreeklik is vir beide
centre)
koste en inkomste.
Beleggingsentrum
’n Winssentrum met bykomende verantwoordelikhede ten
(investment centre)
opsigte van kapitaalbelegging en moontlik ook finansiering, en waarvan die prestasie gemeet word aan sy opbrengs op belegging.
Vaste begroting (fixed
’n Begroting wat opgestel is voor die beheertydperk, en nie
budget)
daarna verander is in reaksie op veranderinge in aktiwiteite,
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 71
GMA307 Bestuursrekeningkunde
koste of inkomste nie. Buigsame begrotings
’n Begroting wat deur die erkenning van verskillende koste-
(flexible budget)
gedragspatrone ontwerp is om te verander as die volume van die aktiwiteit verander.
Begrotingskostetoelaag
Die begrote koste wat toegeskryf word aan die vlak van
(budget cost allowance/
aktiwiteit wat bereik is in ’n begrotingsentrum in ’n
flexible budget)
beheertydperk. Dit bestaan uit veranderlike koste in direkte verhouding tot volume bereik, asook vaste koste as ’n persentasie van die jaarlikse begroting.
Meesterbegroting
Begrotingsbeheer word uitgevoer via ’n meesterbegroting wat
(master budget)
afgewentel word na verantwoordelikheidsentrums, sodat deurlopende monitering van werklike resultate teenoor begroting gedoen kan word, óf om deur individuele optrede te verseker dat die begrotingsdoelwitte bereik word, óf om ’n basis vir die begrotingshersiening te verskaf.
Begrotingsentrum
’n Gedeelte van ’n entiteit waaroor beheer uitgeoefen kan
(budget centre)
word deur middel van die opstel van begrotings.
Beheerbare koste
’n Koste wat beheer kan word, tipies deur ’n koste-, wins- of ’n beleggingsentrumbestuurder.
Voorgeskrewe
’n Begrotingsproses waar begrotingsvoorsiening gestel word
begroting (imposed/
sonder om die uiteindelike begrotingshouer die geleentheid te
top-down budget)
bied om deel te neem aan die begrotingsproses.
Deelnemende
’n Begrotingsproses waar al die begrotingshouers die
(participative/bottom-
geleentheid het om deel te neem in die opstel van hul eie
up budget)
begrotings.
Onderhandelde
’n Begroting waar die begrotingsvoorsienings grootliks gestel
begroting (negotiated
word op grond van die onderhandelinge tussen
budget)
begrotingshouers en diegene aan wie hulle rapporteer.
Begroting-speling
Die opsetlike oorskatting van uitgawes en/of onderskatting
(budget slack)
van inkomste gedurende die opstel van begrotings.
Verkoopsmarge (sales
Verkoopsmarge is omset minus koste van verkope.
margin)
Bladsy 72
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Verdienste per aandeel
Verdienste per aandeel (VPA) word gedefinieer as die wins
(earnings per share)
wat toegeskryf word aan elke gewone aandeel.
Likiditeit
Likiditeit is die bedrag kontant wat ’n onderneming vinnig kan verkry om sy skuld te delg en aan ander onvoorsiene eise vir kontantbetalings te voldoen.
Opbrengs op belegging
Opbrengs op belegging / opbrengs op kapitaal aangewend,
/ opbrengs op kapitaal
wys hoeveel wins gemaak is met betrekking tot die bedrag
aangewend
van die kapitaal wat belê is. Dit word soos volg bereken (wins / kapitaal aangewend) x 100%.
Niefinansiële
Niefinansiële prestasieaanwysers is maatstawwe van
prestasieaanwysers
prestasie gebaseer op niefinansiële inligting wat in
(non financial
bedryfstelseldepartemente mag ontstaan en wat deur
performance
bedryfstelseldepartemente gebruik word om hul aktiwiteite te
indicators)
moniteer en te beheer sonder enige rekeningkundige insette.
Gebalanseerde-telkaart- Die gebalanseerde-telkaart-benadering is ’n benadering tot benadering (balanced
die verskaffing van inligting aan die bestuur om met
scorecard approach)
strategiese beleidsformulering en prestasie te help. Dit beklemtoon die noodsaaklikheid om die gebruiker te voorsien van ’n stel inligting wat alle gebiede van prestasie hanteer op ’n objektiewe en onbevooroordeelde manier. Die inligting wat voorsien word kan beide finansiële en niefinansiële elemente bevat en dek onder andere gebiede soos winsgewendheid, kliëntetevredenheid, interne doeltreffendheid en innovasie.
Normstelling
Normstelling is die vestiging, deur data-insameling, van
(benchmarking)
teikens en vergelykers (comparators), waardeur relatiewe vlakke van prestasie (veral onderprestasie) geïdentifiseer kan word.
Oordragprys (transfer
’n Oordragprys is die prys waarteen goedere of dienste
price)
oorgedra word tussen verskillende eenhede van dieselfde onderneming.
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 73
GMA307 Bestuursrekeningkunde 2.5
Inleiding
Die eenheid dek die beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums. Die eenheid kan opgedeel word in drie afdelings: die besluitneming van bestuur in verantwoordelikheidsentrums, die meting van prestasie en die berekening van oordragpryse. 2.6
Besluitneming in verantwoordelikheidsentrums
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 5: paragraaf 1-9 Op bladsy 216 verskyn ʼn basiese oorsig oor hierdie hoofstuk, waar jy sal sien dat die hoofaspekte die volgende is: •
Koste-, wins- en beleggingsentrums
•
Prestasieverslae
•
o
Kostesentrums
o
Winssentrums
Begrotingsproses o
Gedragsaspekte van begrotings
o
Beyond Budgeting
2.6.1 Verantwoordelikheidsentrums Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 5: paragraaf 1 Daar is ’n aantal voordele en nadele verbonde aan afdelingsvorming (divisionalisation). Die grootste nadeel is dat dit kan lei tot disfunksionele besluitneming en ’n gebrek aan doelkongruensie. ‘Verantwoordelikheidsrekeningkunde’ is die term wat gebruik word om desentralisasie van gesag te beskryf, met die prestasie van die gedesentraliseerde eenhede gemeet in terme van rekeningkundige resultate. Met ’n stelsel van verantwoordelikheidsrekeningkunde is daar drie tipes verantwoordelikheidsentrums, naamlik die kostesentrum, winssentrum en beleggingsentrum.
Afdelingsvorming (divisionalisation)
In die algemeen kan ’n groot onderneming gestruktureer word op een van twee maniere, naamlik funksioneel of in afdelings. Lees deur paragraaf 1.1.
Bladsy 74
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Desentralisasie
In die algemeen sal ’n afdelingstruktuur tot desentralisering lei. Lees deur paragraaf 1.2.
Voor- en nadele van afdelingstruktuur
Bestudeer die bespreking van die voor- en nadele van afdelingstruktuur in paragraaf 1.3 en 1.4. Dit word hieronder in Tabel 2.1 opgesom. Voordele
Nadele
’n Afdelingstruktuur kan die gehalte van
Disfunksionele besluitneming (elke afdeling
besluite verbeter
besluit tot voordeel van sy eie afdeling en nie tot voordeel van die hele onderneming nie)
Besluite kan vinniger gemaak word
Koste van algemene aktiwiteite is groter in ’n afdelingstruktuur as in ’n gesentraliseerde struktuur
Die gesag om op te tree moet
Topbestuur verloor beheer oor die hele
afdelingsbestuurders motiveer
onderneming
Afdelingsgebaseerde organisasie maak topbestuur los van gedetailleerde betrokkenheid (om op strategiese beplanning te fokus) Afdelings verskaf waardevolle opleiding vir toekomstige lede van die topbestuur Tabel 2.1: Voor- en nadele van ’n afdelingstruktuur (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 197-198)
Verantwoordelikheidsrekeningkunde
Bestudeer die definisie van die sleutelterm in paragraaf 1.5, asook die bespreking van die tipes verantwoordelikheidsentrums vanaf swak tot sterk. Tabel 2.2 hieronder som dit op. Tipe
Bestuurder het beheer
Hoofprestasiemaatstawwe
verantwoordelikheidsentrum oor... Kostesentrum
Beheerbare koste
Variansieanalise Doeltreffendheidsmaatreëls
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 75
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Inkomstesentrum
Slegs inkomste
Inkomste
Winssentrum
Beheerbare koste
Wins
Verkooppryse Beleggingsentrum
Beheerbare koste
Opbrengs op belegging
Verkooppryse
Residuele inkomste
Uitset-volumes
Ander finansiële
Belegging in
verhoudings
niebedryfsbates en bedryfskapitaal Tabel 2.2: Tipes verantwoordelikheidsentrums (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 218)
Kostesentrums
Die bestuurder van ’n kostesentrum is verantwoordelik vir en het beheer oor die koste wat in die kostesentrum aangegaan is. Die bestuurder is glad nie verantwoordelik vir die verdien van inkomste of vir die beheer van die bates en laste van die sentrum nie. ’n Kostesentrum vorm die basis vir die opbou van kosterekords vir kostemeting, -begroting en -beheer. Lees deur die kostesentrum-prestasieverslag en bespreking daarvan in paragraaf 1.6. Doen Vraag 5.1 op bladsy 220. (Antwoord op bladsy 249.)
Inkomstesentrums
Die bestuurder van ’n inkomstesentrum is slegs verantwoordelik vir die verhoging van inkomste, maar is glad nie verantwoordelik vir vooruitskatting of beheer van koste nie.
Winssentrums
Om ’n winssentrum te vorm is dit nodig om eenhede van die onderneming waaraan beide inkomste en koste afsonderlik toegeskryf kan word, te identifiseer. Inkomste kan kom uit die verkoop van goedere aan eksterne kliënte of vanuit oordrag van goedere aan interne kliënte. Hierdie interne verkope word gehef teen ’n oordragprys. ’n Winssentrum-prestasieverslag sal (op dieselfde manier as vir ’n kostesentrum) die beheerbare en niebeheerbare koste afsonderlik identifiseer. Lees deur die winssentrum-prestasieverslag en bespreking daarvan in paragraaf 1.8.
Bladsy 76
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde Net soos by die kostesentrum word die begroting vir die omset en veranderlike koste van verkope gerek (flexed) volgens die aktiwiteitsvlak bereik. Let daarop dat drie verskillende winsvlakke in die verslag uitgelig word, naamlik:
•
Bydrae
•
Direk toeskryfbare bruto wins
•
Netto wins
Toeskryfbare koste en beheerbare koste
In die voorbeeld van Winssentrum Y in paragraaf 1.8 in die handboek het ons aanvaar dat alle toeskryfbare (attributable) koste beheerbare koste is. Alhoewel dit gewoonlik so is, is dit nie noodwendig altyd die geval nie. ’n Toeskryfbare koste is 'n koste wat spesifiek geïdentifiseer kan word met ’n bepaalde verantwoordelikheidsentrum. Die meeste toeskryfbare koste sal dus beheerbare koste wees. Maar dink oor die waardevermindering van die toerusting in die winssentrum. Dit is beslis toeskryfbaar, maar nie beheerbaar nie.
Beleggingsentrums
Lees deur paragraaf 1.10 in die handboek. 2.6.2 Vaste en veranderlike begrotings Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 5: paragraaf 2 Bestudeer die definisies van die sleutelterme vaste en veranderlike begrotings in paragraaf 2.1 en 2.2. Vaste begrotings bly onveranderd ongeag die vlak van aktiwiteit; veranderlike begrotings is ontwerp om te verander met die vlak van aktiwiteit. Veranderlike begrotings word opgestel met behulp van marginale koste en daarom moet gemengde koste verdeel word in hul vaste en veranderlike komponente. Veranderlike begrotings moet gebruik word om aan te toon wat die koste en inkomste moet wees vir die werklike aktiwiteitsvlak. Verskille tussen die veranderlike begrotingsyfers en die werklike resultate is afwykings. Bestudeer paragraaf 2.1 en 2.2 volledig. 2.6.3 Voorbereiding van veranderlike begrotings Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 5: paragraaf 3 Die veranderlike begroting is die begrote koste wat toegeskryf kan word aan die vlak van aktiwiteit bereik in ’n begrotingsentrum in ’n beheertydperk. Dit bestaan uit veranderlike Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 77
GMA307 Bestuursrekeningkunde koste in direkte verhouding tot volume bereik en vaste koste as ’n persentasie van die jaarlikse begroting.
Bepaal kostegedragspatrone (besluit of koste vas, veranderlik of semi-veranderlik is)
Vaste koste sal konstant bly as aktiwiteitsvlak verander
Veranderlike koste
Lineêre veranderlike koste, koste per eenheid bly konstant
Semi-veranderlike koste sal die koste per eenheid verminder as aktiwiteitsvlakke verhoog
Bereken die begrotingskostetoelae vir elke koste
Verdeel semiveranderlike koste
Begrotingskostetoelaag = begrote vaste koste + (aantal eenhede geproduseer x veranderlike koste per eenheid)
Verdeel die vaste en veranderlike komponente met behulp van die hoë / lae metode of die spreidingsdiagrammetode
Figuur 2.1: Voorbereiding van veranderlike begrotings (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 223-224) Werk behoorlik deur die voorbeeld in paragraaf 3 in die handboek.
Die behoefte aan veranderlike begrotings.
Lees deur paragraaf 3.1 in die handboek. 2.6.4 Veranderlike begrotings en begrotingsbeheer Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 5: paragraaf 4 Veranderlike begrotings is noodsaaklik vir kontroledoeleindes. Dit verteenwoordig die verwagte inkomste, koste en winste vir die werklike eenhede vervaardig en verkoop, en word dan met die werklike resultate vergelyk om enige verskille te bepaal. Begrotingsbeheer is gebaseer rondom ’n stelsel van begrotingsentrums. Elke sentrum het sy eie begroting wat die verantwoordelikheid is van die begrotinghouer. ’n Begrotingsentrum word gedefinieer as ’n gedeelte van ’n entiteit waaroor beheer uitgeoefen kan word deur begrotings voor te berei. Verantwoordelikheidsrekeningkunde is ’n stelsel van boekhouding wat inkomste en koste in gebiede van persoonlike verantwoordelikheid afsonder om die prestasie van elke deel van ’n onderneming te moniteer en te evalueer.
Bladsy 78
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde Beheerbare koste is dié wat kan beïnvloed word deur die begrotinghouer. Onbeheerbare koste kan nie so beïnvloed word nie. Werk deur die voorbeeld in die inleiding tot paragraaf 4 in die handboek.
Veranderlike begrotings, beheer en rekenaars
Lees deur paragraaf 4.1 in die handboek.
Veranderlike begrotings deur gebruik te maak van ABC-data
Die begrotingskoste vir elke aktiwiteit kan bepaal word op grond van die kostedrywers. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 4.2 in die handboek. Voordele van hierdie benadering: •
Koste voorheen geklassifiseer as vaste koste kan nou gesien word as veranderlik en dus kan dit beter beheer word.
•
Die implikasies van toenames/afnames in aktiwiteitsvlakke is onmiddellik duidelik.
Werk deur die voorbeeld in paragraaf 4.2 in die handboek.
Die skakel tussen standaardkoste en veranderlike begrotings
Standaardkoste Ooreenkomste
Veranderlike begrotings
Direkte materiaalkoste word
Die veranderlike
bereken deur die vergelyking van
materiaalkostebegroting is dieselfde
verwagte materiaalkoste op ’n
as die koste wat aangegaan moes
spesifieke produksievlak met
wees vir die aktiwiteitsvlak
werklike koste wat aangegaan is Verskille
Standaardkoste -
Vir ’n standaardkostestelsel is dit
afwykingsanalise is meer
nodig om ’n standaardkoste per
gedetailleerd
eenheid vir alle items van uitset te bepaal; al wat nodig is vir ’n veranderlike begrotingstelsel is ’n begrip van die kostegedragspatrone
Tabel 2.3: Ooreenkomste en verskille tussen standaardkoste en veranderlike begrotings (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 229)
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 79
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Sleutelkenmerke van begrotingsbeheerstelsels
’n Goedgeorganiseerde stelsel van beheer behoort die volgende kenmerke te hê:
'n Hiërargie van begrotingsentrums
Duidelik geïdentifiseerde verantwoordelikhede vir die bereiking van die begrotingsteikens
Verantwoordelikhede vir inkomste, koste en kapitaal aangewend
Die beheerbaarheidsbeginsel
Bestudeer paragraaf 4.5 in die handboek.
Beheerbare en onbeheerbare koste
Dit is belangrik om te onderskei tussen beheerbare en onbeheerbare kostes. Bestudeer die definisie van die sleutelterm in paragraaf 4.6. Die meeste veranderlike kostes is beheerbaar; indien die koste nie beheerbaar is deur die junior bestuurder nie, is dit wel beheerbaar deur die senior bestuurder. As kostes nie deur die een bestuurder beheerbaar is nie, is dit moontlik beheerbaar deur ’n volgende bestuurder. Daar is wel kostes wat nie beheerbaar is nie, byvoorbeeld ’n verhoging in uitgawes as gevolg van inflasie. •
Die beheerbaarheid van vaste koste Lees deur paragraaf 4.6.1 in die handboek.
•
Beheerbaarheid en toedeling van kostes Bestuurders behoort slegs verantwoordelik gehou te word vir kostes waaroor hulle beheer het. Dit is egter nie altyd maklik nie, veral by toedeling van kostes soos bokoste. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 4.6.2 in die handboek.
•
Beheerbaarheid en verdeelde verantwoordelikheid Dit is ook moontlik dat die verantwoordelikheid en beheerbaarheid van seker kostes onder die beheer van meer as een bestuurder val. Lees deur paragraaf 4.7.
Begrotingsbeheerverslae
Bestudeer paragraaf 4.7 in die handboek. Let op die verskil in die hoeveelheid detail wat in die verslae sal voorkom afhangende van die behoefte van bestuur. ’n Vorm van
Bladsy 80
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde uitsonderings- (exception) verslagdoening kan gebruik word vir topbestuur, waar die verslae slegs die besonderhede van die beduidende afwykings bevat. 2.6.5 Gedragsimplikasies van begrotings Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 5: paragraaf 5 Hoewel die hoofdoel van ’n begrotingsbeheerstelsel is om te help met beplanning en beheer, kan dit ook ’n invloed hê op die gedrag van diegene wat regstreeks deur die begroting geraak word. Die korrekte gebruik van ’n begrotingsbeheerstelsel kan motiveer, maar dit kan ook ongewenste negatiewe reaksies veroorsaak.
Begrotings en die verskaffing van beheerinligting
Die doel van ’n begrotingsbeheerstelsel is om die bestuur in die beplanning en beheer van hulpbronne help, deur die verskaffing van gepaste beheer inligting. Die inligting sal slegs waardevol wees indien dit korrek geïnterpreteer en doelgerig gebruik word deur bestuurders en werknemers. Die korrekte gebruik van beheerinligting hang dus nie net af van die inhoud van die inligting nie, maar ook van die gedrag van die bestuurders en werknemers. Bestudeer die gedragsprobleme wat kan ontstaan soos bespreek in paragraaf 5.1 in die handboek.
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 81
GMA307 Bestuursrekeningkunde ď ś
Begrotings en standaarde Haalbare standaard
Ideale standaard Standaard wat onder volmaakte werkstoestande bereik kan word
Geen vermorsing, geen ondoeltreffendheid, geen ledige tyd, geen onderbrekings
Langtermyndoelwit, maar is nie baie nuttig vir dag tot-dag-beheerdoeleindes nie
Ideale standaarde is onbereikbaar
Standaard wat bereik kan word as produksie doeltreffend uitgevoer word, masjiene behoorlik bedryf word en materiaal behoorlik gebruik word
Daar word voorsiening gemaak vir vermorsing en ondoeltreffendheid Kan gebruik word om die produkkoste te bereken, kostebeheer toe te pas en voorraadwaardasie te doen
Huidige standaard
Basiese standaard
Standaard wat gebaseer is op die huidige werksomstandighede
Langtermynstandaard wat gebruik word om tendense te wys
Huidige vermorsing, huidige ondoeltreffendheid
Basiese standaarde word gebruik om veranderinge in doeltreffendheid of prestasie oor 'n lang tydperk te wys
Beste grondslag vir begroting, omdat dit 'n haalbare vlak van produktiwiteit verteenwoordig
Minste nuttige standaard
Poog nie om huidige vlakke van doeltreffenheid te verbeter nie
Huidige standaarde is nuttig in tye wanneer inflasie hoog is
Figuur 2.2: Sleutelkenmerke van goedgeorganiseerde beheerstelsels (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 229) ď ś
Motivering
Motivering is wat veroorsaak dat mense optree soos hulle doen. Dit is afkomstig van individuele houdings. Individue word gemotiveer deur persoonlike begeertes en belange. Doelwitkongruensie is wanneer die doelwitte van die bestuur en die werknemers ooreenstem met die doelwitte van die onderneming. Die bestuursrekenmeester moet dus probeer om te verseker dat werknemers ’n positiewe houding het teenoor die opstel van begrotings, die implementering van begrotings en terugvoer van beheerinligting.
Bladsy 82
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Swak houdings tydens opstel van begrotings (paragraaf 5.3.1) • Bestudeer die swak houdings wat reeds in die beplanningstadium kan ontstaan Swak houdings wanneer planne uitgevoer word (paragraaf 5.3.2) • Bestudeer die swak houdings wat kan ontstaan wanneer 'n begroting geïmplementeer word Swak houdings en die gebruik van beheerinligting (paragraaf 5.3.3) • Bestudeer die paragraaf wat bespreek hoe die houding van bestuurders teenoor die rekeningkundige beheerinligting die doeltreffendheid van die beheerlinligting kan verminder Betaling as motivering (paragraaf 5.3.4) • Bestudeer die bespreking van betaling as motiverende faktor • Bestudeer ook die bespreking van die probleme van die gebruik van geld as motiveerder
Figuur 2.3: Aspekte van motivering (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 234-236) 2.6.6 Deelname tydens begrotings Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 5: paragraaf 6 Daar is aangevoer dat deelname aan die begrotingsproses motivering sal verbeter, sodat die kwaliteit van die begrotingsbesluite en die pogings van individue om hul begrotingsteikens te bereik ook sal verbeter. Daar is basies twee maniere waarop ’n begroting opgestel kan word: bo-na-onder-begroting (voorgeskrewe begroting) of onder-na-bo-begroting (deelnemende begroting). Baie verwys na ’n derde styl, naamlik onderhandelde begroting.
Voorgeskrewe (imposed) begroting
Bestudeer die sleutelterm in paragraaf 6.1. Volgens hierdie benadering berei topbestuur ’n begroting voor, met min of geen insette van die bedryfspersoneel. Lees deur die bespreking van wanneer voorgeskrewe begrotings effektief kan wees. Lees deur die voor- en nadele van voorgeskrewe begrotings.
Deelnemende (participative) begroting
Bestudeer die sleutelterm in paragraaf 6.2. Volgens hierdie benadering tot begroting word begrotings ontwikkel deur laervlakbestuurders wat dan die begrotings aan hul hoofde deurstuur vir goedkeuring.
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 83
GMA307 Bestuursrekeningkunde Doen Vraag 5.2 op bladsy 237. (Antwoord op bladsy 249.) Lees deur die voor- en nadele van deelnemende begroting.
Onderhandelde begroting
Bestudeer die sleutelterm in paragraaf 6.3. Finale begrotings in die onderhandelde begrotingstyl is geneig om te lê tussen wat topbestuur sou wou gehad het en wat junior bestuurders glo haalbaar is. Die begrotingsproses is dus ’n bedingingsproses en dit is hierdie bedinging wat van kardinale belang is om vas te stel of die begroting ’n doeltreffende beheerinstrument of bloot ’n administratiewe toestel is.
Begroting-speling
Bestudeer die sleutelterm in paragraaf 6.4. Begroting-speling (budget slack) kom voor wanneer bestuurders doelbewus verkope onderskat of kostes oorskat om te verhoed dat hulle in die toekoms blameer sal word vir swak resultate wanneer teikens nie bereik word nie. Lees deur die res van die paragraaf. 2.6.7 Die gebruik van begrotings as teikens Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 5: paragraaf 7 Sodra daar op begrotings besluit is, word begrotings teikens. As teikens kan hulle bestuurders motiveer om ’n hoë vlak van prestasie te bereik.
Die opstel van ’n teiken
Bestudeer paragraaf 7.1 in die handboek waar bespreek word wat die demotiverende effek kan wees wanneer ’n ideale standaard, lae standaard of selfs ’n ‘normale’ vlak van bereiking gestel word.
Aspirasievlakke
Lees deur paragraaf 7.2 in die handboek.
’n Saak vir twee begrotings
Lees deur paragraaf 7.3 in die handboek. In sekere gevalle is dit nuttig om twee begrotings voor te berei, naamlik ’n verwagtingsbegroting (vir beplanning en besluitneming) en ’n aspirasie-begroting (om op te tree as motiveringsinstrument). Die redes vir die opstel van twee begrotings word hieronder in Figuur 2.5 opgesom as die kenmerke van die begrotings.
Bladsy 84
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Verwagtingsbegroting
Aspirasie-begroting
Vir beplanning- en besluitnemingsdoeleindes
Motiveringsdoeleindes
Gebaseer op redelike verwagtinge
Moeiliker om te bereik
Figuur 2.4: Aspekte van motivering (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 239) 2.6.8 Begrotings en motivering Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 5: paragraaf 8 Begrotings dien verskeie doele, maar in sommige gevalle veroorsaak dit ook konflik en mag dit ’n invloed op die bestuur se gedrag hê. Daar is geen ideale oplossing vir die konflik wat veroorsaak word deur die werking van ’n begrotingsbeheerstelsel nie. Bestuur en die bestuursrekenmeesters moet hul eie maniere ontwikkel om dit te hanteer, met inagneming van hul onderneming, hul besigheid en die persoonlikhede wat betrokke is.
Is motivering deur middel van begrotings enigsins moontlik?
Kan prestasiemaatstawwe bestuurders ooit motiveer om ondernemingsdoelwitte te bereik? Paragraaf 8.1 in die handboek bespreek vier redes waarom rekeningkundige prestasiemaatstawwe en verslae die motivering van bestuurders bemoeilik. Bestudeer dit behoorlik.
Ondersteuning van senior bestuur
Paragraaf 8.2 bespreek die wyses waarop senior bestuur en begrotingsentrumbestuurders die bestuursrekenmeester kan ondersteun om vyandige of apatiese houdings teenoor beheerinligting te verbeter. Maak seker dat jy dit verstaan en kan bespreek.
Ondersteuning deur die bestuursrekenmeester
Paragraaf 8.3 bespreek die ondersteuning wat die bestuursrekenmeester aan senior bestuur kan bied. Maak seker dat jy dit verstaan en kan bespreek. 2.6.9 Beyond budgeting (BB) Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 5: paragraaf 9 Die twee fundamentele konsepte van die BB-benadering is die gebruik van aangepaste bestuursprosesse eerder as vaste jaarlikse begrotings en ’n skuif na ’n meer
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 85
GMA307 Bestuursrekeningkunde gedesentraliseerde wyse van die bestuur van die onderneming met ’n kultuur van persoonlike verantwoordelikheid.
Kritiek teen begrotings
Die Beyond Budgeting Round Table bied die volgende tien punte van kritiek teen begrotings: •
Begrotings is tydrowend en duur
•
Begrotings voorsien swak waarde aan gebruikers
•
Begrotings versuim om te fokus op waarde vir aandeelhouers
•
Begrotings is te rigied en voorkom vinnige reaksie
•
Begrotings beskerm kostes, eerder as om koste te verminder
•
Begrotings onderdruk produk- en strategie-innovasie
•
Begrotings fokus op verkoopsdoelwitte, eerder as kliëntetevredenheid
•
Begrotings is geskei van strategie
•
Begrotings versterk ’n afhanklikheidskultuur
•
Begrotings lei tot onetiese gedrag
Lees deur paragraaf 9.1 wat die bostaande kritiek volledig verduidelik.
Beyond budgeting (BB) konsepte
Daar is twee fundamentele konsepte onderliggend aan die BB-benadering, naamlik: •
Gebruik aanpassende (adaptive) bestuursprosesse, eerder as die meer rigiede jaarlikse begroting
•
Beweeg in die rigting van afgewentelde (devolved) netwerke, eerder as gesentraliseerde hiërargieë
Werk deur die bespreking en illustrasies van die bogenoemde konsepte in paragraaf 9.2.
Aanpassende bestuursprosesse
’n Aanpassende (adaptive) bestuursprosesse koppel nie ’n bestuurder se prestasies aan die bereiking van ’n vaste teiken nie, maar verwag van bestuurders om deurlopende verbeterde prestasie te lewer in reaksie op veranderende omstandighede. Beplanning word gedoen op ’n deurlopende, deelnemende basis.
Bladsy 86
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde Evaluering van ’n bestuurder se prestasie is gebaseer op relatiewe verbeteringe en hierdie evaluering word uitgevoer met behulp van ’n verskeidenheid van relatiewe prestasieaanwysers wat retrospektief (terugkykend) gebruik word.
Afgewentelde ondernemings
In ’n afgewentelde (devolved) onderneming word bestuurders aan die mag gegee en aangemoedig om hul eie besluite te neem ten einde resultate te bereik binne ’n bestuursraamwerk gebaseer op duidelike beginsels en grense. Bestudeer die res van paragraaf 9.4 in die handboek wat afgewentelde ondernemings in meer besonderhede bespreek.
Implementering van Beyond budgeting
Lees deur paragraaf 9.5. Doen Vraag 5.4 op bladsy 244. (Antwoord op bladsy 250.) Werk ter afsluiting deur die hoofstukopsomming op bladsy 245. 2.7
Prestasiemeting
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 6: paragraaf 1-9 Op bladsy 254 verskyn ʼn basiese oorsig oor hierdie hoofstuk, waar jy sal sien dat die hoofaspekte die volgende is: •
•
Finansiële prestasieaanwysers o
Normstelling (normstelling)
o
Ontleding van verslagdoening deur dimensie
o
Probleme met finansiële prestasieaanwysers
Niefinansiële prestasieaanwysers o
Gebalanseerde telkaart (balanced scorecard)
2.7.1 Finansiële prestasieaanwysers Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 6: paragraaf 1 Finansiële prestasieaanwysers (financial performance indicators – FPI) ontleed winsgewendheid, likiditeit en risiko. ’n Onderneming kan winsgewend wees, maar terselfdertyd kontantvloeiprobleme kry. Bedryfsverhouding (current ratio) en vuurproefverhouding (quick ratio) is twee soorte likiditeitsverhoudings. Hierdie Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 87
GMA307 Bestuursrekeningkunde likiditeitsverhoudings, asook bedryfskapitaalverhouding (working capital turnover ratio) gee ’n idee van ’n onderneming se likiditeit. ’n Onderneming kan ’n evaluasie doen met behulp van horisontale analise, tendensanalise of vertikale analise.
Skep die agtergrond
Finansiële aanwysers analiseer winsgewendheid, likiditeit en risiko. Finansiële aanwysers sluit die volgende in:
Wins
Inkomste
Koste
Aandeelprys
Kontantvloei
Die bostaande gee net ’n aanduiding van die finansiële prestasie as dit teen iets anders gemeet word byvoorbeeld:
Begrote verkope, koste en wins
Standaarde in 'n standaardkostestelsel
Die resultate van ander ondernemings
Die tendens met verloop van tyd
Die ekonomie in die algemeen
Die resultate van ander dele van die onderneming
Toekomstige potensiaal
Lees deur die voorbeelde in die tabel in paragraaf 1.1 in die handboek.
Winsgewendheid
Enige onderneming moet natuurlik winsgewend wees. Daar is berekeninge wat gedoen moet word om die winsgewendheid van die onderneming te evalueer, naamlik: •
Of die onderneming ’n wins of ’n verlies op sy gewone aktiwiteite gemaak het.
•
Deur te evalueer of hierdie jaar se wins of verlies groter of kleiner is as verlede jaar se wins of verlies.
•
Wins op gewone aktiwiteite voor belasting is oor die algemeen ’n beter aanduier om te gebruik om winsgewendheid te evalueer, eerder as wins na belasting, omdat daar dalk ongewone variasie in belastingkoste kan wees van jaar tot jaar.
•
Nog ’n winssyfer wat bereken moet word, is die wins voor rente en belasting (profit before interest and tax – PBIT). Dit dui die hoeveelheid wins wat die onderneming
Bladsy 88
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde verdien het aan, voordat hy rente betaal het aan die verskaffers van leningskapitaal. PBIT word bereken as wins op gewone bedrywighede voor belasting + rente op langtermyn leningskapitaal. Doen Vraag 6.1 op bladsy 256. (Antwoord op bladsy 288.) Verkoopsmarge (sales margin) (paragraaf 1.2.1) • Verkoopsmarge = Omset – Koste van verkope • Werk deur die voorbeelde • Bestudeer die lesse oor die verkoopsmarge wat uit die voorbeelde geleer kan word Verdienste per aandeel (VPA) (earnings per share - EPS) (paragraaf 1.2.2) • Bestudeer die definisie en verduideliking van verdienste per aandeel (VPA) • Doen Vraag 6.2 op bladsy 257. (Antwoord is op bladsy 288) • Lees deur die verduideliking van hoekom VPA alleen ons nie regtig iets van waarde vertel nie, maar waarom dit in konteks beskou moet word Winsgewendheid en opbrengs: opbrengs op kapitaal aangewend (return on capital employed - ROCE) (paragraaf 1.2.3) • Bestudeer die verduideliking van opbrengs op kapitaal aangewend • Werk deur die formule en verduideliking daarvan: • Opbrengs op kapitaal aangewend = PBIT ÷ (Totale bates – Bedryfslaste) • Daar kan 3 vergelykings gemaak word wanneer daar na 'n onderneming se ROCE gekyk word; maak seker dat jy dit verstaan Analise van winsgewendheid en opbrengs in meer besonderhede: sekondêre verhoudings (paragraaf 1.2.4) • Bestudeer die 2 faktore wat bydra tot 'n opbrengs op kapitaal aangewend, naamlik winsmarge en omset van bates • Lees deur die res van die paragraaf en maak seker dat jy verstaan watter faktore 'n verandering in ROCE kan bring
Figuur 2.5: Aspekte van winsgewendheid (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 256-259)
Likiditeit
Likiditeit is die bedrag kontant wat ’n maatskappy vinnig kan verkry om sy skuld te delg. •
Likiede bates
Kontant
Korttermynbeleggings
Vastetermyndeposito's
Handelsdebiteure
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Wissels
Bladsy 89
GMA307 Bestuursrekeningkunde Belangrike aspekte van likiede bates: o
Likiede bates is alle bedryfsbates; sommige beskou likiede bates as alle bedryfsbates minus voorraad.
o
Sommige bates is meer likied as ander.
o
Niebedryfsbates is nie likiede bates nie.
o
Likiede bates is kontant self, asook bedryfsbates wat in kontant omgeskakel kan word, of binnekort sal word.
o
Die hoofbron van likiede bates vir ’n bedryfsmaatskappy is verkope.
Bestudeer die bespreking van hierdie aspekte in paragraaf 1.3.1. Paragraaf 1.3.2-1.3.6 in die handboek bespreek die verskillende likiditeitsverhoudings. Bestudeer elkeen van die formules en verduidelikings. Dit word hieronder in Tabel 2. opgesom. Likiditeitsverhouding
Formule
Bedryfsverhouding (current
đ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľâ„Žđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œ =
ratio) Vuurproefverhouding
đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰â„Žđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œ =
(quick ratio) Debiteure-betalingstermyn (accounts receivable payment period)
tydperk (inventory turnover period) Krediteure-betalingstermyn (accounts payable payment period)
đ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľ đ?‘šđ?‘šđ?‘šđ?‘šđ?‘šđ?‘šđ?‘šđ?‘šđ?‘šđ?‘š đ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Ł đ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľ
đ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇđ??ˇ =
Voorraadomsetsnelheids-
đ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľ đ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľđ??ľ
đ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ťđ??ť x 365 dae đ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??ž đ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œ
đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œâ„Žđ?‘’đ?‘’đ?‘’đ?‘’đ?‘’đ?‘’ =
đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰đ?‘‰ x 365 dae đ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??ž đ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Ł đ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Ł
đ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??ž =
đ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??şđ??ş â„Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Žđ?‘Ž x 365 dae đ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??ž đ?‘œđ?‘œđ?‘œđ?‘œ đ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??žđ??ž đ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Ł đ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Łđ?‘Ł
Tabel 2.4: Likiditeitsverhoudings (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 260-261) Doen Vraag 6.3 op bladsy 262. (Antwoord op bladsy 288.)
Bladsy 90
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Verslagdoening van ’n prestasie-evaluering
’n Onderneming kan verslag doen oor ’n evaluering met behulp van enige van die volgende benaderings: Horisontale analise •Horisontale analise behels 'n reël-vir-reël-vergelyking van een stel data met 'n ander stel data Tendensanalise •Tendensanalise is horisontale ontleding wat oor 'n groter tydperk uitgebrei is Vertikale analise •Vertikale analise is 'n metode waar data uitgedruk word as 'n persentasie van 'n totale rekeningsaldo binne die finansiële state Figuur 2.6: Benaderings tot verslagdoening van evaluerings (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 262) 2.7.2 Opbrengs op belegging (return on investment – ROI) Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 6: paragraaf 2 Opbrengs op belegging word gewoonlik gebruik om die prestasie van ’n beleggingsentrum te moniteer. Die prestasie van ’n beleggingsentrum word gewoonlik gemoniteer met behulp van een of albei die volgende: die opbrengs op belegging en residuele inkomste. Daar is geen algemeen voorgeskrewe metode van berekening van die opbrengs op belegging nie; dit kan gedragsimplikasies hê en lei tot disfunksionele besluitneming wanneer dit gebruik word as ’n riglyn vir beleggingsbesluite. Dit fokus die aandag op korttermynprestasie, terwyl beleggingsbesluite oor hul volle lewe geëvalueer moet word.
Definisie
Opbrengs op belegging (ROI) word algemeen beskou as die sleutel-prestasiemaatstaf. ROI of ROCE toon die hoeveelheid wins wat gemaak is met betrekking tot die bedrag van die kapitaal wat belê is, en word bereken as (wins/kapitaal aangewend) x 100%. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 2.1.
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 91
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Die meting van ROI
Die maniere waarop ROI gemeet kan word, word in die handboek in paragraaf 2.2.1-2.2.6 bespreek. Bestudeer hierdie paragrawe, asook onderstaande Figuur 2.8 wat dit opsom. Wins na depresiasie as ’n persentasie van netto bates in diens (paragraaf 2.2.1) • Hierdie metode kan met verloop van tyd ’n verkeerde indruk van verbetering van prestasie gee, wat toeskryfbaar is aan die ouderdom van hul niebedryfsbates • Werk deur die voorbeeld in paragraaf 2.2.1 • Bestudeer die argumente vir die gebruik van netto boekwaarde vir die berekening van ROI Wins na depresiasie as ’n persentasie van bruto bates in diens (paragraaf 2.2.2) • In plaas daarvan om ROI te meet as opbrengs op netto bates, kan ons dit meet as opbrengs op bruto bates; dit sou die probleem verwyder van ROI wat toeneem met verloop van tyd soos niebedryfsbates ouer word • Die gebruik van die bruto boekwaardes om ROI te meet het sekere nadele, waarvan die belangrikste is dat die meting van ROI as opbrengs op bruto bates die ouderdomsfaktor ignoreer, en nie tussen die ou en nuwe bates onderskei nie; lees deur die verduideliking Samestellende elemente van die beleggingsbasis (paragraaf 2.2.3) • Lees deur die paragraaf Winste (paragraaf 2.2.4) • Lees deur die paragraaf Tasbare en nietasbare bates (paragraaf 2.2.5) • Lees deur die paragraaf Vervalsing van die ROI (paragraaf 2.2.6) • Lees deur die paragraaf om te sien hoe bestuurders in sommige gevalle druk kan voel om die ROI te vervals of in sy/haar guns te plooi
Figuur 2.7: Wyses waarop ROI gemeet kan word (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 263-2.6.6) Doen Vraag 6.4 op bladsy 264. (Antwoord op bladsy 289.) Doen Vraag 6.5 op bladsy 265. (Antwoord op bladsy 289.) 2.7.3 Opbrengs op belegging en besluitneming Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 6: paragraaf 3
Nuwe beleggings
As beleggingsentrumprestasie deur ROI beoordeel word, moet ons verwag dat die bestuurders van die beleggingsentrums waarskynlik die besluit om nuwe kapitaalbeleggings
Bladsy 92
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde te onderneem slegs neem indien hierdie nuwe beleggings die ROI van hul sentrum sal verhoog. Nuwe beleggings kan die beleggingsentrum se ROI verminder en dus sal die beleggingsentrumbestuurder waarskynlik besluit om nie die nuwe belegging te onderneem nie, selfs al is dit voordelig vir die groep as ’n geheel; dit kan dus maklik gebeur dat die beleggingsentrumbestuurder net fokus op wat die beste is vir sy afdeling. ROI moet nie gebruik word om beleggingsbesluite te rig nie omdat goeie beleggingsbesluite die bestuurder se prestasie slegter sal laat lyk as wanneer die verkeerde besluite geneem sou word. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 3.1 in die handboek.
Voorbeeld: Opbrengs op belegging en besluitneming
Werk deur die uitgebreide voorbeeld in paragraaf 3.2 in die handboek. 2.7.4 Residuele inkomste Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 6: paragraaf 4 Residuele inkomste (Residual income – RI) kan ook gebruik word om die prestasie van die beleggingsentrums te meet, maar omdat dit ’n aantal swakhede het, is dit minder verkieslik as ROI as ’n prestasiemaatstaf. RI kan soms resultate lewer wat die gedragsprobleme van disfunksionaliteit vermy. ’n Swakheid daarvan is dat dit nie vergelykings tussen beleggingsentrums fasiliteer nie en ook nie die grootte van die sentrum se inkomste met die grootte van die belegging in verband bring nie.
Berekening van RI
’n Alternatiewe manier om die prestasie van ’n beleggingsentrum te meet, is residuele inkomste. Residuele inkomste is 'n maatstaf van die sentrum se wins na aftrekking van 'n veronderstelde of toegerekende rentekoste. Residuele inkomste is wins minus 'n charge vir kapitaal aangewend in die tydperk. •
Die sentrum se wins word bereken na aftrekking van depresiasie op kapitaaltoerusting.
•
Die toegereken koste van kapitaal kan die koste van lenings of geweegde gemiddelde koste van kapitaal wees.
Doen Vraag 6.6 op bladsy 270. (Antwoord op bladsy 289.)
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 93
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Voor- en nadele van RI vergeleke met ROI
RI kan soms resultate lewer wat die gedragsprobleme van disfunksionaliteit vermy. ’n Swakheid daarvan is dat dit nie vergelykings tussen beleggingsentrums fasiliteer nie en ook nie die grootte van die sentrum se inkomste met die grootte van die belegging in verband bring nie.
Figuur 2.8: Voor- en nadele van RI (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 263-2.6.6)
RI vs. ROI: marginaal winsgewende beleggings
Residuele inkomste sal verhoog as ’n nuwe belegging onderneem word wat ’n wins veroorsaak wat meer is as die toegerekende rentekoste op die waarde van die bate. Residuele inkomste sal meer word selfs al oorskry die belegging die toegerekende rentekoste net-net, en dit beteken dat marginaal winsgewende beleggings geneig is om deur die beleggingsentrumbestuurder onderneem te word. In teenstelling hiermee, wanneer ’n bestuurder beoordeel word deur ROI, sal ’n marginaal winsgewende belegging minder geneig wees om te onderneem word omdat dit die gemiddelde ROI wat deur die sentrum as ’n geheel verdien word, sal verminder. Werk deur die voorbeelde in paragraaf 4.3 in die handboek. 2.7.5 Ekonomiese toegevoegde waarde (economic value added – EVA) Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 6: paragraaf 5
Bladsy 94
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde EVA is ’n alternatiewe absolute prestasiemaatstaf. Dit is soortgelyk aan RI en word soos volg bereken. EVA = netto bedryfswins na belasting minus kapitaalkoste Waar die kapitaalkoste = geweegde gemiddelde koste van kapitaal x netto bates Maak seker dat jy die formule in die inleiding tot paragraaf 5 in die handboek verstaan.
Berekening van EVA
Bestudeer die verduideliking van die berekening van EVA in paragraaf 5.1 in die handboek. Lees deur die voorbeeld en oplossing van die berekening.
Voordele van EVA
Lees deur die voordele van EVA wat in paragraaf 5.2 gelys word.
Nadele van EVA
Lees deur die nadele van EVA wat in paragraaf 5.3 gelys word. 2.7.6 Niefinansiële prestasieaanwysers (non-financial performance indictors – NFPI) Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 6: paragraaf 6 Wysigings in kostestrukture, die mededingende omgewing en die produksieomgewing het gelei tot ’n toename in die gebruik van niefinansiële prestasieaanwysers (NFPI). NFPI kan nuttig aangewend word om werknemers, asook produk- of diensgehalte te evalueer.
Verhoogde klem op NFPI
Daar is ’n verhoogde klem op NFPI om die volgende redes. •
Konsentreer op te min veranderlikes as NFPI uitgesluit word.
•
Gebrek aan inligting oor die kwaliteit in tradisionele rekeningkundige stelsels.
•
Wysigings in kostestrukture.
•
Veranderinge in mededingende omgewings.
•
Veranderinge in vervaardigingsomgewings.
•
NFPI is ’n beter aanwyser van toekomstige vooruitsigte.
Lees deur die verduideliking van die bogenoemde redes in paragraaf 6.1.
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 95
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Die waarde van NFPI
In teenstelling met tradisionele variansieverslae, kan NFPI vinnig aan bestuurders voorsien word. NFPI is gewoonlik maklik om te bereken en makliker vir niefinansiële bestuurders om te verstaan, en kan dus meer effektief gebruik word. Die voordeel van niefinansiële aanwysers is dat enigiets vergelyk kan word indien dit sinvol is om dit te doen. Kyk na die voorbeelde van NFPI in die tabel in paragraaf 6.2 in die handboek. Doen nou Vraag 6.8 op bladsy 277. (Antwoord op bladsy 290.)
NFPI in verhouding met werknemers
Lees deur paragraaf 6.3 in die handboek.
Prestasiemeting in ’n omgewing van totale kwaliteitsbeheer
Totale kwaliteitsbeheer word nie volgens finansiële maatstawwe gemeet nie, maar volgens niefinansiële maatstawwe. Die maatstawwe kan in drie tipes opgedeel word:
Meting van die gehalte van die inkomende voorrade
Monitering van werk as dit verder gaan
Meting van kliëntetevredenheid
Bestudeer die maatstawwe wat in paragraaf 6.4 bespreek word.
Kwaliteit van dienste
Lees deur paragraaf 6.5 in die handboek. Lees ook deur paragraaf 6.5.1 oor maatstawwe van kliëntetevredenheid. 2.7.7 Die gebalanseerde telkaart (balanced scorecard) Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 6: paragraaf 7 Die gebalanseerde telkaart-benadering tot die voorsiening van inligting fokus op vier verskillende perspektiewe: die kliënte-, finansiële, interne, asook innovasie- en leerperspektiewe.
Die gebalanseerde telkaart
Prestasieteikens word gestel sodra die sleutelareas vir verbetering geïdentifiseer is, en dan word die gebalanseerde telkaart die belangrikste maandelikse verslag.
Bladsy 96
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde Die telkaart is gebalanseer in die sin dat daar van bestuurders verwag word om te dink in terme van al vier perspektiewe om te voorkom dat verbeterings op een gebied gemaak word ten koste van ’n ander. Die volgende is die kenmerke van hierdie benadering: •
Dit fokus op beide interne en eksterne sake met betrekking tot die onderneming
•
Dit is verwant aan die sleutelelemente van die strategie van die onderneming
•
Dit verbind finansiële en niefinansiële maatstawwe met mekaar
Tabel 2. hieronder som paragraaf 7.1 en 7.2 in die handboek op.
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 97
Perspektief
Kliëntperspektief
Interne perspektief
Bladsy 98
Verduideliking
teikens wat vir kliënte
Vraag
Wat waardeer belangrik is: koste,
Gee aanleiding tot
bestaande en gehalte, lewering,
interne prosesse en
Het ten doel om
ens.
inspeksie, hantering,
nuwe kliënte van ons?
In watter prosesse moet ons uitblink om ons finansiële
besluitneming te
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Maatstawwe
• Nuwe kliënte verkry • Kliënte se klagtes • Op tyd aflewerings • Opbrengste
• Gehaltebeheer verwerp • Gemiddeld opsteltyd • Spoed van die vervaardiging van bestuursinligting-
verbeter kliëntedoelwitte
stelsels
en
te bereik?
Voorbeeld:
Maatstawwe
Voorbeeld:
Eenheidskoste
Siklustyd
kompetisie
Vervaardigingsopset vs
ingenieurspogings
Aantal samewerkende
sleutelrekeninge
Rangorde volgens
sleutelrekeningaankope
Aandeel van
Op tyd aflewering
nuwe produkte
Persentasie van die verkope van
Doelwitte Nuwe produkte
Reagerende lewering
Voorkeurverskaffer
Kliëntevennootskap
Tegnologie-vermoë
Vervaardigings-
Silikoondoeltreffendheid
uitnemendheid
Ontwerpsproduktiwi-
Ingenieursdoeltreffendheid
Opbrengs
teit
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Kan ons
verbeter, en
voortgaan om te Innovasie- en toekomstige
Dink na oor die onderneming se vermoë om sy mededingende posisie deur middel van die verkryging van nuwe
GMA307 Bestuursrekeningkunde
• Arbeid omsetsnelheid • Persentasie van inkomste wat gegenereer word deur nuwe produkte en dienste
neem om nuwe
• Gemiddelde tyd wat dit
ontwikkeling van
produkte en dienste te
vaardighede en die
nuwe produkte in
ontwikkel
winsgewendheid en
• Verdienste per aandeel
• Inkomstegroei
• Kontantvloei
aangewend
• Opbrengs op kapitaal
stand te hou Dek tradisionele
waarde vir ons
aandeelhouerswel-
maatreëls soos groei,
aandeelhouers?
Hoe skep ons
skep?
waarde te
leerperspektief
Finansiële perspektief
vaart
Nuwe-produk-
plan
Werklike bekendstellingskedule vs
Bladsy 99
Verhoogde markaandeel en ROI
bedryfsinkomste deur afdelings
Maandelikse groei in verkope en
Kontantvloei
kompetisie
Nuwe-produk-bekendstelling vs
80% van verkope opmaak
Persentasie van produkte wat
Verwerk tyd tot volwassenheid
produkte te ontwikkel
Tyd om die volgende generasie
bekendstelling
Tegnologie-leierskap
Vervaardigingsleer Produkfokus
Tyd om te bemark
Oorleef (survive) Behaal sukses
Floreer (prosper)
Tabel 2.5: Die vier perspektiewe van die gebalanseerde telkaart (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 279-281)
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Doen nou Vraag 6.9 op bladsy 280. (Antwoord op bladsy 290.)
Probleme met die gebalanseerde telkaart
Botsende maatstawwe
Keuse van maatstawwe
Kundigheid
Interpretasie
Te veel maatstawwe
Bestudeer die verduideliking van hierdie probleme in die tabel in paragraaf 7.3. 2.7.8 Normstelling Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 6: paragraaf 8 Ontleding van prestasie deur ’n enkele vergelyking van data kan moeilik wees. Normstelling is ’n ander tipe vergelyking waardeur ’n onderneming poog om prestasie te verbeter. Die idee is om die beste beskikbare prestasiemaatstaf te vind waarteen die onderneming sy eie prestasie kan moniteer. Normstelling is ’n poging om die beste praktyke te identifiseer en verbeterde prestasie te bereik. Daar is drie verskillende benaderings tot normstelling.
Metrieke normstelling
Prosesnormstelling
Die praktyk van die vergelyking van toepaslike statistieke om moontlike areas van verbetering te identifiseer
Diagnostiese normstelling
Die praktyk van die vergelyking van prosesse as deel van 'n verbeteringsproses
Die praktyk van die hersiening van prosesse om dié wat 'n probleem het te identifiseer en die potensiaal vir verbetering te bied
Figuur 2.9: Benaderings tot normstelling (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 282)
Verkryging van inligting
Dit is makliker om finansiële inligting oor mededingers te verkry as niefinansiële inligting. Inligting oor produkte is beskikbaar deur afkykontwerp (reverse engineering), produkliteratuur, mediakommentaar en handelsverenigings, om mededingende normstelling teen suksesvolle mededingers te onderneem. Bladsy 100
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde Inligting oor prosesse is moeiliker om uit te vind. Sodanige inligting kan verkry word deur intragroep-normstelling en interbedryfnormstelling. Bestudeer die bespreking van hierdie kanale in paragraaf 8.1 in die handboek. Interne normstelling kan ook uitgevoer word teen ander eenhede of afdelings in dieselfde onderneming.
Hoekom word normstelling gebruik? •
Stel van standaarde Normstelling kan haalbaar standaarde stel, na aanleiding van die ondersoek van beide eksterne en interne inligting. Hierdie standaarde word gewoonlik vasgestel in die vorm van sleutelprestasieaanwysers. As hierdie standaarde en aanwysers gereeld hersien word, in die lig van inligting verkry deur die uitvoering van normstelling, kan hulle deel vorm van ’n program van deurlopende verbetering.
•
Ander redes Bestudeer die ander redes wat in paragraaf 8.2.2 in die handboek gelys word. Normstelling werk om die volgende redes:
o
Die vergelykings word gedoen deur die bestuurders wat moet saamleef met enige veranderinge wat geïmplementeer word.
o
Normstelling fokus op die verbetering van die sleutelareas en stel teikens wat uitdagend, maar bereikbaar is.
Nadele van normstelling
Bestudeer die nadele van normstelling wat in paragraaf 8.3 in die handboek gelys word. Verslagdoening deur dimensie Lees deur paragraaf 8.4 in die handboek. 2.7.9 Niewinsgewende organisasies Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 6: paragraaf 9 Nie net ondernemings met ’n winsoogmerk se prestasie word geëvalueer nie. Daar word ook van niewinsgewende organisasies (NWO’s) verwag om rekenskap te gee oor hoe hulle fondse gebruik en hulle word beoordeel op grond van hul doeltreffendheid, effektiwiteit en ekonomie in die hantering van hierdie fondse. Werk ter afsluiting deur die hoofstukopsomming op bladsy 285.
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 101
GMA307 Bestuursrekeningkunde 2.8
Oordragpryse
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 7: paragraaf 1-9 Op bladsy 294 verskyn ʼn basiese oorsig oor hierdie hoofstuk, waar jy sal sien dat die hoofaspekte die volgende is: •
Doelwitte
•
Benaderings
•
o
Markgebaseerd
o
Kosteplus
o
Veranderlike-koste-gebaseerd
o
Geleentheidskoste
o
Tweedeeltarief/Tweeledige prysvasstelling
Internasionale oordragpryse
2.8.1 Die basiese beginsels van oordragpryse Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 7: paragraaf 1 Oordragpryse bevorder afdelingsoutonomie, sonder om die meting van afdelingsprestasie te benadeel of algehele korporatiewe winsmaksimering te ontmoedig. Oordragpryse moet so gestel word om te verseker dat die wins vir die onderneming as ’n geheel gemaksimeer word.
Wat is ’n oordragprys?
’n Oordragprys is die prys waarteen goedere of dienste oorgedra word tussen verskillende eenhede van dieselfde maatskappy. Oordragpryse word gebruik wanneer afdelings van dieselfde onderneming nodig het om ander afdelings van dieselfde onderneming te betaal vir goedere en dienste wat aan hulle oorgedra is.
Hoofgebruike van oordragpryse
Evaluering van afdelingsbestuurders se prestasie
Om algehele organisatoriese doelwitte te bereik
Om afdelings se outonomie te behou
Lees deur paragraaf 1.2 in die handboek. Bladsy 102
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Probleme met oordragpryse
Handhawing van die regte vlak van afdelingsoutonomie
Versekering dat afdelingsprestasie regverdig gemeet word
Versekering dat korporatiewe doelwitte bereik word
Lees deur paragraaf 1.3.
Die ideale oplossing
Die ideaal is dat ’n oordragprys gestel word om die probleme te oorkom. In praktyk is dit egter moeilik om al drie die volgende doelwitte te bereik: •
Die oordragprys moet ’n kunsmatige verkoopprys voorsien wat die oordragsdepartment in staat stel om ’n inkomste te verdien vir sy pogings, en die ontvangsafdeling in staat stel om koste aan te gaan vir die voordeel wat ontvang word.
•
Die oordragprys moet vasgestel word op ’n vlak wat winssentrumprestasie kommersieel meet.
•
Die oordragpryse moet winssentrumbestuurders aanmoedig om saam te stem oor die hoeveelheid goedere en dienste wat oorgedra moet word, wat sal lei tot die maksimering van maatskappywinste.
Doen Vraag 7.1 op bladsy 297. (Antwoord op bladsy 322.) 2.8.2 Algemene reëls Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 7: paragraaf 2
Minimum en maksimum pryse
Die grense waarbinne oordragpryse moet val, is soos volg:
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 103
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Maksimum prys •Laagste markprys waarteen die ontvangsafdeling die goedere of dienste ekstern kan koop, minus enige interne besparingskoste in die verpakking en lewering
Minimum prys •Die som van marginale koste en geleentheidskoste van die item oorgeplaas
Figuur 2.10: Minimum en maksimum pryse as grense van oordragpryse (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 297) Werk deur die voorbeeld in paragraaf 2.1.
Geleentheidskoste
Die geleentheidskoste ingesluit in die bepaling van die onderste grens sal een van die volgende twee wees: •
Die maksimum bydrae verbeur deur die verskaffingsafdeling omdat goedere intern oorgedra is, eerder as om ekstern verkoop te gewees het.
•
Die bydrae verbeur deur nie die fasiliteit te gebruik om die beste volgende alternatief te vervaardig nie.
Bestudeer ook die res van paragraaf 2.1.1 in die handboek. 2.8.3 Die gebruik van die markprys as ’n basis vir die oordragpryse Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 7: paragraaf 3
Wanneer moet markpryse gebruik word as oordragpryse?
As daar ’n eksterne mark bestaan vir die produk wat oorgedra word, sal die markprys die ideale oordragprys wees. As veranderlike koste en markpryse konstant is, is ’n markgebaseerde oordragprys die ideale oordragprys. As ’n volmaakte eksterne mark bestaan, is die markprys die ideale oordragprys. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 3.1 in die handboek.
Bladsy 104
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Aangepaste markpryse
Interne oordragte is dikwels goedkoper as eksterne verkope. Oordragpryse kan minder as markpryse wees om te verseker dat albei departemente deel in die kostebesparing om goedere intern aan te koop, eerder as om dit ekstern aan te koop. Lees deur paragraaf 3.2 in die handboek.
Die meriete van markwaarde-oordragpryse
Afdelingsoutonomie
Korporatiewe winsmaksimering
Lees deur die verduideliking van die bostaande in paragraaf 3.3 in die handboek.
Nadele van markverwante oordragpryse
Die markprys kan tydelik wees
'n Oordragprys teen markwaarde kan optree as 'n hindernis spaarkapasiteit te gebruik
Baie produkte het nie ekwivalente markpryse nie
Daar is dalk 'n onvolmaakte eksterne mark
Bestudeer paragraaf 3.4 in die handboek wat die nadele in meer besonderhede bespreek. 2.8.4 Oordragpryse in ’n onvolmaakte eksterne mark Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 7: paragraaf 4 As oordragpryse vasgestel word gebaseer op veranderlike koste in ’n onvolmaakte eksterne mark, dek die verskaffingsafdeling nie sy vaste koste nie. Tweeledige prysvasstelling of ’n tweedeel-tariefbeleidstelsel kan gebruik word om te poog om hierdie probleem te oorkom. As oordragte gemaak word teen die werklike koste in plaas van die standaardkoste, is daar geen aansporing vir die verskaffingsafdeling om koste te beheer nie.
Probleme met ’n onvolmaakte mark
Lees deur paragraaf 4.1 in die handboek.
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 105
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Oordragpryse wat gebaseer is op volle koste Oordragpryse (asook geen wins vir oordragsdepartement)
Volle koste (insluitende produksiebokoste)
Werk deur die voorbeeld in paragraaf 4.2 in die handboek. Lees deur paragraaf 4.2.1 in die handboek.
Oordragpryse wat gebaseer is op volle koste plus
Volle koste (insluitende produksiebokoste)
Winsmarge
Oordragprys
Die oordragprys misluk vir al drie kriteria (afdelingsoutonomie, prestasiemeting en korporatiewe winsmeting): •
Prestasie word verdraai/verkeerd voorgestel as winste van die verskillende departemente nie vergelyk kan word nie
•
Dit is waarskynlik dat die outonomie van elk van die afdelingsbestuurders bedreig word
•
Dit kan lei tot aksies wat geneem word wat nie in die beste belang van die onderneming as ’n geheel is nie
Werk deur die voorbeeld in paragraaf 4.3 in die handboek.
Oordragpryse wat gebaseer is op veranderlike of marginale koste
Marginale/ veranderlike koste
Oordragspryse
Een van die probleme met ’n veranderlike kostebenadering tot prysvasstelling is dat die oordragsdepartement moontlik nie sy vaste koste sal dek nie. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 4.4 in die handboek.
Bladsy 106
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Tweeledige prysvasstelling (dual pricing)
Tweeledige prysvasstelling lei tot verskillende pryse wat gebruik word deur die verkoop- en koopafdelings. Die verkoopafdeling sal ’n prys vra wat sal toelaat dat ’n redelike wins gerapporteer word. Die veranderlike koste sal teen die aankoopafdeling gehef word. Werk deur die nadele van die benadering in paragraaf 4.5.
Tweedeeltariefstelsel (two part tariff system)
Bestudeer paragraaf 4.6 in die handboek. 2.8.5 Oordragpryse wanneer daar geen eksterne mark is vir die oorgeplaaste item nie Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 7: paragraaf 5 Daar kan gevalle wees wanneer daar geen eksterne mark vir die oorgeplaaste item bestaan nie. Wanneer daar geen eksterne mark bestaan vir die item wat oorgeplaas word nie, moet die oordragprys groter as of gelyk wees aan die veranderlike koste in die verskaffingsafdeling, maar minder as of gelyk aan die verkoopprys minus veranderlike koste in die ontvangsafdeling wees.
Wat is die gepaste oordragprys? Maksimum •Minder as of gelyk aan die verkoopprys minus veranderlike koste in die ontvangsafdeling wees
Minimum •Groter as of gelyk aan die veranderlike koste in die verskaffingsafdeling
Figuur 2.11: Berekening van die gepaste oordragprys (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 305) As daar geen soortgelyke item verkoop word op ’n eksterne mark nie, en as die oorgeplaaste item n belangrike produk van die oordragafdeling is, is daar ’n sterk argument dat winssentrum-rekeningkunde ’n mors van tyd is. As ’n winssentrums gestig word, in die afwesigheid van ’n markprys, is die optimale oordragprys waarskynlik een wees wat gebaseer is op standaard koste plus, maar slegs op
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 107
GMA307 Bestuursrekeningkunde voorwaarde dat die veranderlike koste per eenheid en verkoopprys per eenheid onveranderd op alle vlakke van uitset is. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 5.1 in die handboek. 2.8.6 Oordragpryse en die verandering van koste/pryse Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 7: paragraaf 6 Wanneer daar geen eksterne mark vir die oorgeplaaste item bestaan nie, moet die oordragpryse groter as of gelyk wees aan die marginale koste in die verskaffingsafdeling, maar minder as of gelyk aan die netto marginale inkomste in die ontvangsafdeling. Waar daar ’n onvolmaakte eksterne mark vir die oorgeplaaste item bestaan, moet die oordragprys weer val tussen marginale koste in die verskaffingsafdeling en netto marginale inkomste in die ontvangsafdeling. Waar daar ’n kapasiteitbeperking is wat lei tot kort voorrade van die produk, is ’n oordragprys wat gebaseer is op die marginale koste van die verskaffingsafdeling en marginale inkomste in die ontvangsafdeling, sal so ’n oordragprys nie korporatiewe winsmaksimering aanmoedig nie. Waar daar ’n volmaakte eksterne mark vir die oorgedraagde item is, sal winste gemaksimeer word wanneer markpryse gebruik word as die oordragprys.
Geen eksterne mark vir die oorgedraagde item
Wanneer daar geen eksterne mark vir die oorgedraagde item bestaan nie, en daar verandering is van die koste/prys vir die finale uitset, moet die oordragprys die volgende wees: Maksimum •Minder as of gelyk aan die verkoopprys minus veranderlike koste in die ontvangsafdeling
Minimum •Groter as of gelyk wees aan die marginale koste in die verskaffingsafdeling
Figuur 2.12: Berekening van die gepaste oordragprys wanneer daar nie ’n eksterne mark vir die oorgedraagde item is nie (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 307)
Bladsy 108
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde As kostegedragspatrone verander en die verkoopprys aan die eksterne mark (vir die produk van die ontvangsafdeling) verminder teen hoër vlakke van uitset, sal daar ’n winsmaksimering produksievlak wees: om meer as ’n optimale hoeveelheid te produseer sal verlagings in winsgewendheid veroorsaak. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 6.1. Doen Vraag 7.2 op bladsy 308. (Antwoord op bladsy 322.)
Met ‘n eksterne mark vir die oorgedraagde item •
Onvolmaakte eksterne mark Waar daar 'n onvolmaakte mark vir die oorgedraagde item is, en verandering in die koste/prys vir die finale produk, moet die oordragprys die volgende wees:
Maksimum •Minder as of gelyk aan die verkoopprys minus veranderlike koste in die ontvangsafdeling
Minimum •Groter as of gelyk wees aan die marginale koste in die verskaffingsafdeling
Figuur 2.13: Berekening van die gepaste oordragprys in ’n onvolmaakte eksterne mark (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 309) Werk deur die voorbeeld in paragraaf 6.2 in die handboek.
Maksimering van winste wanneer die oorgedraagde item in onvoldoende aanbod is
Waar daar ’n kapasiteitsbeperking is, wat lei tot skaarsheid/onvoldoende aanbod van die produk, sal ’n oordragprys wat op marginale koste en marginale inkomste gebaseer is nie korporatiewe winsmaksimering aanmoedig nie. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 6.3 in die handboek.
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 109
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Winsmaksimering met ’n volmaakte eksterne mark
Wanneer daar ’n volmaakte eksterne mark vir die oorgedraagde item bestaan, en daar is ’n verandering in koste/prys vir die finale uitset, word winste gemaksimeer wanneer die markprys gebruik word vir die oordragprys. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 6.4. Doen Vraag 7.3 op bladsy 311. (Antwoord op bladsy 322.) 2.8.7 Identifisering van die optimale oordragprys Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 7: paragraaf 7 Daar is verskeie reëls wat betrokke is by die bepaling van die optimale oordragprys.
Optimale oordragprys
Bestudeer paragraaf 7.1 in die handboek. Doen Vraag 7.4 op bladsy 312. (Antwoord op bladsy 322.) 2.8.8 Onderhandelde oordragpryse Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 7: paragraaf 8 Omdat oordragpryse dikwels moeilik is om te bepaal kan afdelingsbestuurders toepaslike pryse met mekaar onderhandel. As afdelingsbestuurders oordragpryse met mekaar mag onderhandel, kan die ooreengekome prys ’n mengsel wees van rekeningkundige berekening, onderhandeling en kompromie.
Onderhandeling van ’n oordragprys
Lees deur paragraaf 8.1 in die handboek.
Gedragsimplikasies
Lees deur paragraaf 8.2 in die handboek. 2.8.9 Internasionale oordragpryse Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 1, Hoofstuk 7: paragraaf 9 Probleme wat verband hou met wisselkoerse, belasting, invoertariewe, valutabeheer, antistortingswetgewing en mededingende druk word veroorsaak by oordragpryse in multinasionale maatskappye.
Bladsy 110
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Faktore om te oorweeg
Wisselkoersskommeling
Belasting in verskillende lande
Invoertariewe / doeaneregte
Deviesebeheer (exchange controls)
Antistortingswetgewing
Mededingende druk
Repatriasie van fondse
Minderheidsaandeelhouers
Lees deur die tabel in paragraaf 9.1 in die handboek.
Die voor- en nadele van verskillende oordragprysbasisse
Lees deur paragraaf 9.2 in die handboek. Doen Vraag 7.5 op bladsy 315. (Antwoord op bladsy 322.) Doen Vraag 7.6 op bladsy 315. (Antwoord op bladsy 323.) Lees deur die gevallestudie in paragraaf 9.2 in die handboek. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 9.2 in die handboek.
Valutabeheer
Lees deur paragraaf 9.3 in die handboek. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 9.3 in die handboek. Werk deur die hoofstukopsomming op bladsy 319. 2.9
Samevatting
In hierdie studie-eenheid is die besluitneming in verantwoordelikheidsentrums bespreek. Die kwessies wat voortspruit uit die gebruik van prestasiemaatstawwe en begrotings vir beheer in die verantwoordelikheidsentrums is ook bespreek. Kwessies wat voortspruit uit die verdeling van ondernemings in verantwoordelikheidsentrums is ook bespreek. 2.10 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Doen die volgende vrae van die Question Bank in die CIMA-handboek. Doen eers die vrae voordat jy die antwoorde in die Answer Bank raadpleeg. Vraag 19: Bladsy 504. Antwoord: Bladsy 546 Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Bladsy 111
GMA307 Bestuursrekeningkunde Vraag 20: Bladsy 505. Antwoord: Bladsy 547 Vraag 21: Bladsy 506. Antwoord: Bladsy 547 Vraag 22: Bladsy 506. Antwoord: Bladsy 548 Vraag 23: Bladsy 506. Antwoord: Bladsy 549 Vraag 24: Bladsy 507. Antwoord: Bladsy 552 Vraag 25: Bladsy 508. Antwoord: Bladsy 554 Vraag 26: Bladsy 510. Antwoord: Bladsy 555 Vraag 27: Bladsy 510. Antwoord: Bladsy 555 Vraag 28: Bladsy 511. Antwoord: Bladsy 558 Vraag 29: Bladsy 512. Antwoord: Bladsy 559 Aktiwiteit 2 Doen die Quick Quiz op bladsy 246, 286 en 320 in die handboek. 2.11 Selfevalueringsriglyne Aktiwiteit 1 Bestudeer die antwoorde in die Answer Bank soos in paragraaf 2.10 aangedui. Aktiwiteit 2 Quick Quiz-antwoorde op bladsy 248, 287 en 321 in die handboek.
Bladsy 112
Studie-eenheid 2: Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
GMA307 Bestuursrekeningkunde
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Belangrike vakterminologie word hier in Engels weergegee:
Afrikaans
Engels
aansienwaarde
esteem value
aansporing
incentives
afdeling
division
afdelingsvorming
divisionalisation
afgewentelde
devolved
afkykontwerp / omgekeerde ontwerp
reverse engineering
aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening
activity based costing
aktiwiteitsgebaseerde kostebestuur
activity based management
bedryfskapitaalverhouding
working capital turnover ratio
bedryfsverhouding
current ratio
begrotingsentrum
budget centre
begrotingskostetoelae
budget cost allowance / flexible budget
begroting-speling
budget slack
beleggingsentrum
investment centre
besigheidsprosesherontwerp
business process re-engineering (BPR)
bondel
batch
bottelnek
bottleneck
deelnemende begroting
participative / bottom-up budget
deurlopende verbetering
continuous improvement
deurvoer
throughput
deurvoerrekeningkunde
throughput accounting
direkte produkwinsgewendheid
direct product profitability
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 113
GMA307 Bestuursrekeningkunde
direkte produkwinsgewendheid
direct product profitability
doelkongruensie
goal congruence
ekonomiese toegevoegde waarde
economic value added
finansiĂŤle prestasie-aanwysers
financial performance indicators
funksionele analise
functional analysis
gebalanseerde telkaart-benadering
balanced scorecard approach
gebruikswaarde
use value
kliĂŤnte-reaksietyd
customer response time
kliĂŤntewinsgewendheidsanalise
customer profitability analysis
korttermyn veranderlike koste
short-term variable costs
koste van beoordeling
cost of appraisal
koste van kwaliteit
cost of quality
koste van mislukking
cost of failure
koste van voldoening
cost of conformance
koste van voorkoming
cost of prevention
kostebestuursaktiwiteite
cost management activities
kostedrywer
cost driver
kostepoel
cost pool
kostewaarde
cost value
langtermyn veranderlike koste
long-term variable costs
leerkurwe
learning curve
lewensikluskosteberekening
life cycle costing
likiditeit
liquidity
markwaarde
exchange value
mededingende voordeel
competitive advantage
meesterbegroting
master budget
Bladsy 114
Woordelys in Afrikaans en Engels
GMA307 Bestuursrekeningkunde
netbetyds
just-in-time (JIT)
normstelling
benchmarking
oordragprys
transfer price
opbrengs op belegging
return on investment
opbrengs op kapitaal aangewend
return on capital employed
produksielopie
production run
prysbepaling gegrond op toeslag
mark-up pricing
prysopslag/prystoeslag
mark-up
rek
flex
residuele inkomste
residual income
teiken koste
target costing
teorie van beperkinge
theory of constraints
totale kwaliteitsbestuur
Total Quality Management (TQM)
tweedeel-tariefstelsel
two part tariff system
tweeledige prysvasstelling
dual pricing
uitkontraktering
outsourcing
verantwoordelikheidsrekeningkunde
responsibility accounting
verdienste per aandeel
earnings per share
vergelyker
comparator
verkoopsmarge
sales margin
vermenigvuldiging van produkte
product proliferation
veroudering
obsolescence
vervaardigingsiklustyd
manufacturing cycle time
vervaardigingskostehiĂŤrargie
manufacturing cost hierarchy
volle kosteplus-prysvasstelling
full cost-plus pricing
voorgeskrewe begroting
imposed / top-down budget
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 115
GMA307 Bestuursrekeningkunde
voorsieningsketting
supply chain
voorsieningskettingbestuur
supply chain management
vraag
demand
vuurproefverhouding
quick ratio
waarde-analise
value analysis
waarde-ingenieurswese
value engineering
waardeketting
value chain
waardetoevoegende aktiwiteite
value added activities
werk in proses
work in progress
wins na depresiasie as ’n persentasie van
profit after depreciation as a percentage of
bruto bates in diens
gross assets employed
wins na depresiasie as ’n persentasie van
profit after depreciation as a percentage of
netto bates in diens
net assets employed
winsmaksimeringprys
profit-maximising price
winssentrum
profit centre
Bladsy 116