Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur
© Kopiereg 2013 Onder redaksie van Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa). Skrywer: Dr. Henry Mynhardt Onderwysontwerp, bladuitleg & taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Kraal-Uitgewers. Alle regte voorbehou. Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 E-pos: ilze@solidariteit.co.za Webtuiste: www.kraaluitgewers.co.za Gedruk en gebind deur Aksent Media, tel: 082 445 4513 Eerste druk 2013 ISBN: 978-1-920568-26-9 Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
akademia w w w. a k a d e m i a . a c . z a
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Inhoudsopgawe Programoorsig ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ........................................................................................... ........................................................... 6 Inleiding ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ............................................................................. .............................................7 .............7 Vakleeruitkomste................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................... ................................................... 9 Woordomskrywing vir evaluering ................................................................ ................................................................................................ ........................................................................ ........................................ 10
Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur ........................... 11 1.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................ 11
1.2
Verrykende bronne .................................................................................................... 12
1.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?............................................................................... 12
1.4
Inleiding ....................................................................................................................... 13
1.5
Wat behels kleinsake finansiële bestuur? .............................................................. 14
1.5.1
Finansiële state .......................................................................................................... 14
1.5.2
Bestuur van wins in ʼn kleinsakeonderneming ....................................................... 16
1.5.3
Die kleinsakeonderneming se bates ....................................................................... 17
1.5.4
Beplanning vir die kleinsakeonderneming se finansiële behoeftes ................... 18
1.6
Rolspelers in ʼn kleinsakeonderneming................................................................... 19
1.6.1
Eienaar ........................................................................................................................ 19
1.6.2
Rekenmeester ............................................................................................................ 21
1.6.3
Ouditeur ....................................................................................................................... 23
1.6.4
Die bank ...................................................................................................................... 25
1.6.5
Versekering en risikobestuur as rolspeler .............................................................. 26
1.7
Doelwitte van kleinsake finansiële bestuur ............................................................ 27
1.7.1
Groei in inkomste ....................................................................................................... 28
1.7.2
Handhawing van winsmarges .................................................................................. 28
1.7.3
Volhoubaarheid .......................................................................................................... 28
1.7.4
Opbrengs op belegging............................................................................................. 29
1.8
Take van die kleinsake finansiële bestuurder ....................................................... 29
1.8.1
Die bestuur van die onderneming ........................................................................... 30
1.8.2
Die bestuur van die finansies ................................................................................... 31
1.8.3
Die bestuur van bedryfskapitaal .............................................................................. 32
1.9
Finansiële inligting in ʼn kleinsakeonderneming..................................................... 33
1.9.1
Interne belanghebbendes ......................................................................................... 34
1.9.2
Eksterne belanghebbendes...................................................................................... 35
©akademia (MSW)
Bladsy 1
FMG206 Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur 1.10
Samevatting ................................................................................................................ 36
1.11
Selfevaluering ............................................................................................................. 37
Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming ..................... 39 2.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................ 39
2.2
Verrykende bronne .................................................................................................... 40
2.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?............................................................................... 40
2.4
Inleiding ....................................................................................................................... 40
2.5
Finansieringsterminologie......................................................................................... 41
2.6
Vooruitskatting van finansiĂŤle behoeftes................................................................ 47
2.6.1
Pro forma inkomstestaat ........................................................................................... 47
2.6.2
Kontantbegroting ........................................................................................................ 48
2.6.3
Pro forma balansstaat ............................................................................................... 50
2.7
Bronne van finansiering en befondsing .................................................................. 51
2.7.1
Persoonlike spaargeld of ander fondse .................................................................. 52
2.7.2
Familielede en vriende .............................................................................................. 52
2.7.3
Waagkapitaal .............................................................................................................. 53
2.7.4
Engelbeleggers (Angel investors) ........................................................................... 54
2.7.5
Banke ........................................................................................................................... 54
2.7.6
Advertensies plaas .................................................................................................... 56
2.7.7
Kredietkaarte .............................................................................................................. 57
2.7.8
Kleinsakebeleggingsmaatskappye .......................................................................... 57
2.7.9
Lewensversekering .................................................................................................... 57
2.7.10 Geldmakelaars ........................................................................................................... 58 2.8
Regeringsbeleid en die finansiering van kleinsakeondernemings in Suid-Afrika58
2.8.1
Doelwitte van die strategie ....................................................................................... 59
2.8.2
Bevordering van KMMO's deur die regering.......................................................... 59
2.8.3
Toegang tot lenings en finansiering deur regeringsinisiatiewe ........................... 60
2.9
Samevatting ................................................................................................................ 65
2.10
Selfevaluering ............................................................................................................. 66
Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur ................................................................ ........................................................................ ........................................ 67 3.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................ 67
3.2
Verrykende bronne .................................................................................................... 68
3.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?............................................................................... 68
3.4
Inleiding ....................................................................................................................... 69
Šakademia (MSW)
Bladsy 2
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 3.5
Krediet vir die eienaar van die kleinsakeonderneming ........................................ 71
3.6
Kredietbestuur ............................................................................................................ 73
3.6.1
Belangrikheid van kredietbestuur op alle vlakke in die onderneming ................ 74
3.6.2
Aktiewe kredietrisikobestuur .................................................................................... 76
3.7
Verskillende vorme van krediet................................................................................ 77
3.7.1
Lenings ........................................................................................................................ 77
3.7.2
Afbetalingsooreenkomste ......................................................................................... 78
3.7.3
Kredietkaarte .............................................................................................................. 78
3.8
Basiese beginsels van kredietverlening en die daarstel van ʼn
kredietverleningsbeleid .......................................................................................................... 78 3.8.1
Kredietinligting ............................................................................................................ 79
3.8.2
Aansoekprosedures................................................................................................... 79
3.8.3
Kredietstandaarde ..................................................................................................... 80
3.8.4
Verifiëringsprosedures .............................................................................................. 80
3.8.5
Invorderingsbeleid ..................................................................................................... 80
3.8.6
Wetlike aspekte .......................................................................................................... 81
3.9
Kredietrisiko ................................................................................................................ 81
3.9.1
Voorbedagte bedrog wat nie maklik waargeneem word nie ............................... 82
3.9.2
Slegte skuld van bestaande kliënte ........................................................................ 82
3.9.3
Bankrotskappe ........................................................................................................... 83
3.9.4
Te veel tyd spandeer op kredietevaluasies ........................................................... 83
3.9.5
Versuim om voordeel uit tegnologie te trek ........................................................... 83
3.10
Kredietbeheer ............................................................................................................. 84
3.11
Regsaksie ................................................................................................................... 86
3.11.1 Die eisbrief .................................................................................................................. 87 3.11.2 Statutêre eisbrief ........................................................................................................ 87 3.11.3 Regsverrigtinge .......................................................................................................... 87 3.11.4 Invordering van fondse ............................................................................................. 88 3.11.5 Ander oorwegings ...................................................................................................... 89 3.12
Die Nasionale Kredietwet en Verbruikerskredietwet ............................................ 89
3.12.1 Die Nasionale Kredietreguleerder ........................................................................... 90 3.12.2 Die Nasionale Kredietregister .................................................................................. 90 3.12.3 Nasionale Verbruikerstribunaal................................................................................ 90 3.12.4 Akkuraatheid van verbruikerskredietinligting ......................................................... 91 3.12.5 Beskerming van vertroulike verbruikersinligting.................................................... 91 3.12.6 Verbruikersregte......................................................................................................... 91 3.12.7 Kredietbemarkingspraktyke ...................................................................................... 91 ©akademia (MSW)
Bladsy 3
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 3.12.8 Voor-ooreenkoms openbaarmaking........................................................................ 92 3.12.9 Roekelose leningspraktyke (reckless lending) ...................................................... 92 3.12.10
Skuldberaders ........................................................................................................ 92
3.13
Samevatting ................................................................................................................ 93
3.14
Selfevaluering ............................................................................................................. 94
Studie-eenheid 4: Finansiële state ................................................................ ................................................................................................ ................................................................... ................................... 95 4.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................ 95
4.2
Verrykende bronne .................................................................................................... 96
4.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter ................................................................................. 96
4.4
Inleiding ....................................................................................................................... 97
4.5
Die verwantskap tussen die finansiële state.......................................................... 98
4.5.1
Kontantvloeistaat en inkomstestaat ........................................................................ 98
4.5.2
Maand-tot-maand uitgawes ...................................................................................... 99
4.5.3
Vergelykende balansstate ........................................................................................ 99
4.5.4
Toekomstige projeksies ............................................................................................ 99
4.6
Die balansstaat......................................................................................................... 100
4.6.1
ʼn Blik op die onderneming se welstand................................................................ 100
4.6.2
Balansstaat-evaluasie met betrekking tot die aanwending van bates ............. 104
4.7
Die inkomstestaat .................................................................................................... 108
4.7.1
Inkomste-analise ...................................................................................................... 109
4.7.2
Uitgawe-analise ........................................................................................................ 109
4.7.3
Winsanalise............................................................................................................... 110
4.7.4
Hoe om ʼn inkomstestaat te ontleed ...................................................................... 112
4.8
Interpretasie van ʼn kontantvloeistaat .................................................................... 118
4.8.1
Afdelings van die kontantvloeistaat ....................................................................... 119
4.8.2
Kontantvloeistaat oorwegings ................................................................................ 120
4.9
Ontleding van jaarverslae ....................................................................................... 121
4.9.1
Formaat van die jaarverslag ................................................................................... 122
4.9.2
Hoe om ʼn jaarverslag te ontleed ........................................................................... 123
4.10
Samevatting .............................................................................................................. 124
4.11
Selfevaluering ........................................................................................................... 125
Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal ............................................................... ............................................................... 127 5.1
Studie-eenheid leeruitkomstes .............................................................................. 127
5.2
Verrykende bronne .................................................................................................. 128
©akademia (MSW)
Bladsy 4
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 5.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?............................................................................. 128
5.4
Inleiding ..................................................................................................................... 129
5.5
Bedryfskapitaalbehoeftes ....................................................................................... 130
5.6
Bronne van bedryfskapitaal .................................................................................... 132
5.7
Tipes bedryfskapitaal .............................................................................................. 135
5.7.1
Bruto bedryfskapitaal............................................................................................... 136
5.7.2
Netto bedryfskapitaal............................................................................................... 136
5.7.3
Positiewe bedryfskapitaal ....................................................................................... 136
5.7.4
Negatiewe bedryfskapitaal ..................................................................................... 136
5.7.5
Zero bedryfskapitaal ................................................................................................ 136
5.8
Bedryfskapitaal ......................................................................................................... 137
5.8.1
Die belangrikheid van bedryfskapitaal .................................................................. 137
5.8.2
Optimale bedryfskapitaal ........................................................................................ 137
5.8.3
Bedryfskapitaalvooruitskattings ............................................................................. 138
5.8.4
Determinante van bedryfskapitaalbehoefte ......................................................... 139
5.8.5
Die bestuur van bedryfskapitaal ............................................................................ 140
5.8.6
Kontantbestuur ......................................................................................................... 142
5.9
Bedryfskapitaalsiklus ............................................................................................... 145
5.9.1
Waarom is dit belangrik? ........................................................................................ 145
5.9.2
Hoe dit in die praktyk werk ..................................................................................... 145
5.10
Bedryfskapitaal omsetverhouding ......................................................................... 147
5.11
Strategieë vir die finansiering van bedryfskapitaal ............................................. 149
5.11.1 Verkoop van rekeninge ontvangbaar (faktorering) ............................................. 149 5.11.2 Krediet by verskaffers ............................................................................................. 149 5.11.3 Aandele uitreiking .................................................................................................... 150 5.11.4 Skulduitreiking .......................................................................................................... 150 5.11.5 Hibriede finansiering ................................................................................................ 151 5.12
Samevatting .............................................................................................................. 151
5.13
Selfevaluering ........................................................................................................... 152
Finansiële vergelykings................................ ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................ 153 Woordelys ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ .................................................................... .................................... 155 Bronnelys ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ..................................................................... ..................................... 157 Selfevalueringsriglyne ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................... ................................... 163 163
©akademia (MSW)
Bladsy 5
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Programoorsig Diploma in Kleinsakebestuur en Entrepreneurskap Tweedejaar Kleinsakebestuur SBM206
Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206
Kleinsake Bemarkingsbestuur SMK 206
Entrepreneursteorie ENP206
Bedryfswetgewing BUL206
Menslike Hulpbronbestuur HRM206
Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsakebestuur
Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur
Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake bemarkingsbestuur
Studie-eenheid 1: Inleiding tot entrepreneurskap
Studie-eenheid 1: Beginsels van sakewetgewing
Studie-eenheid 1: Beginsels van menslike hulpbronbestuur
Studie-eenheid 2: Die sakeomgewing
Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming
Studie-eenheid 2: Handelsmerkvestiging en posisionering
Studie-eenheid 2: Die sakegeleentheid
Studie-eenheid 2: Kontrakte
Studie-eenheid 2: Personeelvoorsiening vir die kleinsakeonderneming
Studie-eenheid 3: Die bestuursfunksies
Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur
Studie-eenheid 3: Bemarkingskanale
Studie-eenheid 3: Oorlewing van sake-idees
Studie-eenheid 3: Werkgewer/werknemerverhoudings
Studie-eenheid 3: Belangrike aspekte in menslike hulpbronbestuur
Studie-eenheid 4: Ondernemingsvorme
Studie-eenheid 4: Finansiële state
Studie-eenheid 4: Internet bemarking en aanlynverkope
Studie-eenheid 4: Die nuwe kleinsakeonderneming
Studie-eenheid 4: Belasting
Studie-eenheid 4: Vergoeding
Studie-eenheid 5: Kleinsakeondernemings in SuidAfrika
Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal
Studie-eenheid 5: Strategiese bemarkingsbestuur
Studie-eenheid 5: Sukses en mislukkings
Studie-eenheid 5: Korporatiewe bestuur
Studie-eenheid 5: Opleiding
©akademia (MSW)
Bladsy 6
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Inleiding Finansiële bestuur kan beskryf word as die proses van die bestuur van finansiële hulpbronne, insluitende rekeningkundige en finansiële verslagdoening, begroting, invordering van rekeninge ontvangbaar, risikobestuur en versekering vir ʼn onderneming. Die finansiële bestuurstelsel vir ʼn kleinsakeonderneming sluit in hoe die eienaar die onderneming finansier, asook hoe die fondse van die onderneming bestuur word. In die daarstel van ʼn finansiële bestuurstelsel moet die eienaar eerstens besluit of hy/sy self die finansies gaan bestuur en of ʼn werknemer aangestel gaan word om dit te doen. Die eienaar kan ook alles self bestuur, maar ʼn rekenmeester aanstel om gespesialiseerde verslagdoening, soos belastingopgawes, voor te berei, of ʼn eksterne rekeningkundige diens gebruik wat finansiële transaksies bestuur en formele verslagdoeningsfunksies hanteer. Rekeningkunde verwys na die daaglikse bedryf van ʼn rekeningkundige stelsel waarin roetine transaksies na die toepaslike rekeninge geallokeer word. ʼn Rekeningkundige stelsel omskryf die proses van identifisering, meting, opname en die kommunikasie van finansiële inligting oor die onderneming. So is die rekeningkunde funksie ʼn onderafdeling van die rekeningkundige stelsel. ʼn Boekhouer voer die inligting in die rekeningkundige stelsel in. ʼn Rekenmeester neem die data en ontleed dit op ʼn manier wat die eienaar in staat stel om nuttige inligting oor die onderneming te bekom. Rekenmeesters kan die eienaar adviseer oor die stelsels wat nodig is vir die spesifieke onderneming en om akkurate verslae voor te berei. Die grondslag van elke rekeningkundige stelsel is ʼn goeie boekhoustelsel. Boekhouding verwys na die wyse waarop die eienaar alle inkomste, uitgawes, bates en laste te boek stel. Die boekhoustelsel voorsien dus die syfers vir die rekeningkundige stelsel. Selfs as die eienaar die rekeningkundige funksies uitkontrakteer, het hy/sy ʼn rekordhoudingstelsel nodig om die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming te bestuur. Die finansiële bestuurstelsel moet ook die hantering van risiko’s hanteer. Enige goeie stelsel moet die risiko's verminder. Dit is die verantwoordelikheid van die eienaar om risikobestuurstrategieë daar te stel en in stand te hou. Versekering is nodig wat die eienaar, die onderneming se eiendom, bedryfstoerusting, kantoortoerusting en werknemers beskerm, asook die verlies aan belangrike werknemers en inkomste. Selfs ʼn onderneming wat goed bestuur word, kan ʼn kontantvloeiprobleem ontwikkel. (Aangepas uit: http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/financialmanagement/) Die volgende figuur toon aan hoe kompleks finansiële bestuur kan wees.
©akademia (MSW)
Bladsy 7
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
(Bron: http://www.theflexteam.com/wp-content/uploads/2012/02/fms_bp_big.gif)
©akademia (MSW)
Bladsy 8
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Vakleeruitkomste Kennis en begrip Na voltooiing van die vak KLEINSAKE FINANSIËLE BESTUUR sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Die beginsels van kleinsake finansiële bestuur
•
Die finansiering van die kleinsakeonderneming
•
Krediet en kredietbestuur
•
Finansiële state
•
Bestuur van bedryfskapitaal
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die beginsels van, asook regeringsbeleid vir kleinsake finansiële bestuur toe te pas.
•
die verskillende rolspelers in die kleinsakeonderneming te identifiseer en die take en verantwoordelikhede uiteen te sit.
•
finansieringsbronne vir die kleinsakeonderneming te identifiseer en besluitneming in die verband te motiveer.
•
verskillende vorme van krediet vir die kleinsakeonderneming te identifiseer en die regte tipe finansiering vir die kleinsakeonderneming te motiveer.
•
kredietbestuursbeginsels en -beheer toe te pas.
•
geleenthede en risiko’s vir die kleinsakeonderneming te identifiseer en te bespreek.
•
die belangrikheid van finansiële state te bespreek.
•
bedryfskapitaal, die bedryfskapitaalsiklus, bedryfskapitaal omsetverhouding met voorbeelde te verduidelik.
©akademia (MSW)
Bladsy 9
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Woordomskrywing vir evaluering In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help.
Werkwoord
Omskrywing
Wanneer daar van jou
Moet jy die volgende doen:
verwag word om te: Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort.
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde.
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer.
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik.
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep of afdeling bepaalde
klassifiseer
items/voorwerpe behoort.
Analiseer
Om iets te ontleed.
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens.
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem.
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/ stelsel/ens.
©akademia (MSW)
Bladsy 10
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur
1.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Kleinsake finansiële bestuur
•
Die rolspelers in kleinsake finansiële bestuur
•
Doelwitte van kleinsake finansiële bestuur
•
Take van kleinsake finansiële bestuur
•
Finansiële inligting in ʼn kleinsakeonderneming
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die kleinsake finansiële bestuur te omskryf.
•
tussen die rolspelers in kleinsake finansiële bestuur te onderskei.
•
die doelwitte van kleinsake finansiële bestuur te ontleed.
•
die take van kleinsake finansiële bestuur te ontleed.
•
die gebruik van finansiële inligting in ʼn kleinsakeonderneming te ontleed.
©akademia (MSW)
Bladsy 11
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 1.2
Verrykende bronne • http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/financial-management/ •
http://www.dummies.com/how-to/content/small-business-financial-managementkit-for-dummie.html
• http://www.small-business-accounting-guide.com/role-accountants.html • http://www.nolo.com/legal-encyclopedia/preparing-business-audit-30057.html • http://sbinformation.about.com/cs/bestpractices/a/aa102002a.htm • http://www.smallbusinessnotes.com/managing-your-business/insurance.html • http://smallbusiness.chron.com/financial-business-objectives-4072.html • http://www.christianet.com/debtelimination/smallbusinessfinancialmanagement.htm • http://www.unit4.com/resources_global/scripts/image_viewer.php?file_id=4673 •
http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/who-are-the-stakeholders-thatuse/y2cary3n6mng/53#
• http://www.smallbizz.info/2008/04/responsibilities-roles-of-small.html
1.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Bestuur
Bestuur word algemeen beskou as die belyning en koördinering van verskeie aktiwiteite in ʼn organisasie.
Ekonomiese
Ekonomiese hulpbronne verteenwoordig die grondstowwe en
hulpbronne
voorsieningsketting wat nodig is om goedere te produseer en te versprei in die sakeomgewing.
Kontant op hande
Kontant op hande is die bedrag geld beskikbaar in die verskeie rekeninge van die onderneming.
Rekeninge
Rekeninge betaalbaar is geld wat die onderneming aan ander
betaalbaar
entiteite, soos verskaffers of groothandelaars, skuld.
Rekeninge
Rekeninge ontvangbaar is die geld wat deur kliënte van die
ontvangbaar
onderneming verskuldig is.
©akademia (MSW)
Bladsy 12
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Versekeringspolis
ʼn Versekeringspolis is ʼn bindende kontrak met ʼn versekeraar teen vergoeding (premie) om voorsiening te maak vir bepaalde skade, verlies of skade gely deur die onderneming.
Werknemers
Werknemers is menslike hulpbronne wat betrokke is en wat ʼn onderneming help om sy doelwitte te bereik.
1.4
Inleiding
Om ʼn kleinsakeonderneming te bestuur neem baie tyd en moeite in beslag. Kleinsakeeienaars is verantwoordelik vir die bestuur van alle aspekte van hul ondernemings. Bestuur word algemeen beskou as die belyning en koördinering van verskeie aktiwiteite in die onderneming. Kleinsake-eienaars span hulle bestuursvaardighede in om die doelwitte en doelstellings van die onderneming tot stand te bring. Kleinsakeondernemingsbestuur vereis dat sake-eienaars oor kundigheid en vaardighede beskik om hul ondernemings suksesvol te bestuur. Kleinsake-eienaars is gewoonlik die mees sigbare individu in hulle onderneming. Kleinsakeeienaars is verantwoordelik vir die skep van sakeverhoudinge om hul onderneming se sakebedrywighede te bevorder. Hulle koördineer die sakeaktiwiteite om te verseker dat die onderneming voldoende ekonomiese hulpbronne het. Ekonomiese hulpbronne verteenwoordig die grondstowwe en voorsieningsketting wat nodig is om goedere te produseer en te versprei in die sake-omgewing. Kleinsakeondernemingbestuur vereis dat sake-eienaars verantwoordelikheid neem vir bepaalde funksies in die onderneming. Aankope, menslike hulpbronne, verkope, kliëntediens, bemarking en produkontwikkeling is ʼn paar funksies wat die kleinsake-eienaar self moet bestuur. Groter ondernemings het dikwels departemente of afdelings om die bestuur van die onderskeie funksies te bestuur. Sake-eienaars delegeer dan bestuursverantwoordelikhede aan werknemers en/of lynbestuurders. Sake-eienaars gebruik dikwels bestuurshulpmiddels om hulle te help om hulle onderneming te bestuur. Rekeningkunde, finansiële inligtingsbestuurstelsels en prestasiebestuurstelsels is voorbeelde van sulke bestuurshulpmiddels. Sake-eienaars gebruik rekeningkunde om hul onderneming se finansiële inligting aan te teken en te rapporteer. Finansiële inligting kan sake-eienaars help om produksie-uitset, potensiële verkope en die bedrag van eksterne finansiering wat nodig is vir sakebedrywighede te bepaal.
©akademia (MSW)
Bladsy 13
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Om behulpsaam te wees met die finansiële bestuur van die onderneming, is dit onontbeerlik dat die onderneming oor ʼn finansiële bestuurstelsel beskik. Dit kan wissel van eenvoudige stelsels tot baie komplekse stelsels.
Bron: http://smallbusinessaccountingsoftwares.net/wpcontent/uploads/mvbthumbs/img_9671_small-business-finance-7-tax-managementaccounts.jpg 1.5
Wat behels kleinsake finansiële bestuur?
Die bestuur van die finansies van die kleinsakeonderneming kan ʼn uitdaging wees en behels vele fasette. Om te oorleef en te floreer moet die eienaar voortdurend kontantvloei beheer en wins genereer. Hy moet dus te alle tye op hoogte wees van die invloei en uitvloei van fondse in die onderneming . 1.5.1
Finansiële state
Die sake-eienaar maak gebruik van verskillende finansiële state om die onderneming finansieel te bestuur. Hierdie state stel hom/haar in staat om sinvolle en tydige besluite te neem. Die state sluit die volgende in: Wins-en-verlies-staat Hierdie staat is ʼn opsomming van inkomste en uitgawes en doen verslag van die wins of verlies. Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn wins-en-verliesstaat:
Maand
Jaar tot op datum
R 10 000.00
R 60 000.00
- Aankope
R
3 000.00
R 17 000.00
- Salarisse
R
2 500.00
R 14 000.00
Verkope Uitgawes
©akademia (MSW)
Bladsy 14
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur - Huur
R
1 000.00
R 6 000.00
- Versekering
R
200.00
R 1 200.00
- Belasting
R
600.00
R 2 600.00
- Bemarking
R
500.00
R 3 000.00
- Waardevermindering
R
500.00
R 3 000.00
- Rekeningkundige dienste
R
500.00
R 3 000.00
R
8 800.00
R 49 800.00
R
1 200.00
R 10 200.00
Totale uitgawes Wins (ook genoem verdienste of net inkomste)
Figuur 1.1 Wins-en-verliesstaat (Aangepas uit: http://www.myownbusiness.org/images/income.gif Kontantvloeistaat Die kontantvloeistaat begin deur te rapporteer oor die netto toename of afname in kontant uit die inkomste en uitgawes gedurende die tydperk. Hierdie staat is ook ʼn opsomming van ander bronne van die kontant waaruit die eienaar geput het gedurende die tydperk en verskaf ook inligting oor die beskikbare kontant. Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn kontantvloeistaat:
Figuur 1.2 Kontantvloeistaat (Bron: http://i.investopedia.com/inv/articles/site/Cash_Flow_Example.gif)
©akademia (MSW)
Bladsy 15
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Balansstaat Die balansstaat is ʼn opsomming van die bates en laste op die laaste dag van die finansiële tydperk en weerspieël die bronne van die eienaar se belang, naamlik bates minus laste. Die eienaar moet weet hoe om die finansiële state te lees en te interpreteer. Indien hy/sy nie in staat is om finansiële state te lees en te interpreteer nie, kan dit hom/haar verhinder om sinvolle sakebesluite te maak. Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn balansstaat:
Figuur 1.3 Balansstaat (Bron: http://www.accounting-basics-for-students.com/images/Balance_sheet1_450.jpg) 1.5.2
Bestuur van wins in ʼn kleinsakeonderneming
Die kleinsakeonderneming word ontwikkel met die doel om ʼn wins te maak. Die bestuur van die wins vereis spesiale vaardighede en bevoegdhede. In die bestuur van wins moet die volgende in gedagte gehou word: Kontantvloeirekeningkunde Kontantvloeirekeningkunde stel die sake-eienaar in staat om die kontantvloei te beheer deur kredietverkope as inkomste aan te teken voordat kontant ontvang word. Sommige uitgawes
©akademia (MSW)
Bladsy 16
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur word aangeteken voordat kontant ontvang is, en sommige transaksies word aangeteken nadat kontant uitbetaal is. Die koste van waardevermindering word nie gesien as ʼn kontantuitleg in die tydperk nie. Wins en kontantvloei moet nooit verwar word nie. Kontantvloeirekeningkunde dui nie die wins vir die tydperk aan nie. Die eienaar moet na die wins-en-verliesverslag kyk vir die wins en na die kontantvloeistaat vir die kontantvloei. Verkorte wins-en-verliesstaat Kleinsake-eienaars maak gebruik van ʼn verkorte wins-en-verlies-staat vir besluitneming. Die volledige wins-en-verlies-staat is onontbeerlik vir kontrole oor die winsprestasie van die onderneming, maar hierdie winsverslag is dikwels te lywig vir doeltreffende gebruik in besluitneming. Winsfaktore Oënskynlike klein veranderinge in die winsfaktore kan ʼn groot impak maak op besluitneming in die onderneming, byvoorbeeld ʼn geringe verandering in die winsmarge op verkope, kan ʼn groot impak op die wins in geheel hê. ʼn Verhoging in die verkoopprys of ʼn verhoging in die verkoopsvolume kan ook ʼn groot impak maak op die onderneming se winsgewendheid. 1.5.3
Die kleinsakeonderneming se bates
Die bates van die kleinsakeonderneming bepaal grootliks die finansiële posisie van die onderneming. Die kleinsake-eienaar moet weet hoe om daardie bates te bestuur en om hulle gebruik te maksimaliseer. Die volgende moet in ag geneem word by die bestuur van die bates van ʼn kleinsakeonderneming:
Koste
Belasting
Hoeveelheid
Figuur 1.4 Bestuur van die onderneming se bates (Bron: Outeur 2012)
©akademia (MSW)
Bladsy 17
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Hoeveelheid bates Die eienaar moet die hoeveelheid bates bepaal wat die vlak van die jaarlikse omsette sal ondersteun. Die hoeveelheid totale bates bepaal die hoeveelheid kapitaal wat die eienaar bymekaar moet bring. Dit is belangrik om te onthou dat kapitaal ʼn koste het. Hoe meer bates die eienaar het, hoe meer kapitaal word benodig. Koste van kapitaal Die eienaar moenie haastig skuld aangaan om kapitaal te bekom sonder behoorlike beplanning nie. Talle klein ondernemings is desperaat vir kapitaal. Daar moet egter noukeurig ondersoek gedoen word na die totale koste van die kapitaal en ʼn studie van kapitaalbronne gemaak word. Belasting Sakeondernemings wat wins maak, genereer belasbare inkomste. Kleinsakeondernemings, vennootskappe en maatskappye met beperkte aanspreeklikheid betaal nie inkomstebelasting nie. Hulle is belastingentiteite waarvan hul eienaars die belasbare inkomste van die onderneming op hul individuele belastingopgawes insluit. Kontantdividende betaal aan aandeelhouers uit hul na-belasting wins, word verklaar in die individuele inkomste belastingopbrengste van die aandeelhouers en is dus onderhewig aan ʼn tweede belasting in die hande van die aandeelhouers. 1.5.4
Beplanning vir die kleinsakeonderneming se finansiële behoeftes
Om voor te berei vir die finansiële toekoms van die kleinsakeonderneming, moet die eienaar die volgende insluit by die beplanning: Begrote wins en verlies Hierdie begrote wins en verlies speel ʼn belangrike rol in die onderneming. Dit verskaf aan die eienaar die beste beramings en vooruitskattings vir verkooppryse, koste en verkoopsvolume vir die komende jaar. Vanuit hierdie inligting kan die eienaar ʼn maatstaf voorberei waarteen prestasie gemeet kan word. Hierdie begroting kan ook verander word, want onvoorsiene gebeure kan dit nodig maak om ʼn aanpassing te maak aan die begrote wins of verlies. Begrote balansstaat Die eienaar benodig nie noodwendig ʼn gedetailleerde lys van al die bates en laste vir die daaropvolgende jaar nie, maar hy/sy moet beslis vir ʼn jaar vooruit beplan. Beplanning maak dit moontlik om probleme reeds vroeg te identifiseer om sodoende die aktiwiteite so aan te pas dat probleme vermy kan word.
©akademia (MSW)
Bladsy 18
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Begrote kontantvloeistaat Die voorbereiding van hierdie begrote finansiële state is ʼn uitstekende manier om ʼn ogie te hou oor die bedryfsaktiwiteite en hoe die eienaar van plan is om die kontantvloei te gebruik. Indien die eienaar van plan is om groot kapitaaluitgawes aan te gaan, is ʼn begrote kontantvloeistaat noodsaaklik vir die maak van strategiese besluite oor hoe die eienaar die kontant vir hierdie uitgawes gaan bekom. (Aangepas uit: http://www.dummies.com/how-to/content/small-business-financialmanagement-kit-for-dummie.html) 1.6
Rolspelers in ʼn kleinsakeonderneming
Die volgende is die belangrikste rolspelers in ʼn kleinsakeonderneming met spesifieke verwysing na die finansiële en verwante velde:
Eienaar
Die bank
Kleinsakeonderneming
Rekenmeester
Ouditeur
Figuur 1.5 Rolspelers in die sakeonderneming (Bron: Outeur 2012) 1.6.1
Eienaar
As ʼn kleinsake-eienaar is hy/sy verantwoordelik vir alle rolle, alle projekte en alle werknemers. Die kleinsake-eienaar is die enigste een wat verantwoordelik is vir die onderneming se voortbestaan. Hieronder word ʼn paar van die verantwoordelikhede en rolle van die kleinsake-eienaar bespreek. Al hierdie rolle het op een of ander wyse ʼn invloed op die finansies van die onderneming:
©akademia (MSW)
Bladsy 19
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Wetstoepasser Alhoewel die klein sake-eienaar soms ʼn prokureur gebruik vir bepaalde aktiwiteite, bv die sluit van kontrakte en ander regsdokumente, moet hy/sy kennis dra van die wette en regulasies wat ʼn impak op die onderneming het, bv die indiensnemingswette en belastingwette. Hy/sy moet dus in staat wees om die relevante wetgewing in die onderneming te kan toepas. Beplanner In die daarstel en toepassing van die sakeplan en die sakestrategie, vervul die sake-eienaar die rol van beplanner. Beplanning vind deurlopend plaas en ook elke keer as die kleinsakeeienaar nuwe doelwitte stel of bestaande doelwitte verander. Navorser en ontleder Voordat die kleinsake-eienaar die onderneming begin, moet hy/sy bepaal wat die segment van die mark is waarin daar sake gedoen gaan word; daardie mark verken en ook ontleed. Die kleinsake-eienaar kan ook marknavorsing doen op verskillende tye gedurende die bestaan van die onderneming. Bemarking, advertensies en verkope Na aanleiding van die bemarkings- of reklameveldtog sal die eienaar verantwoordelik wees vir die skryf van die advertensies, besoeke aan potensiële kliënte en om seker te maak dat die bestaande kliënte tevrede bly. Administrasie/ontvangspersoon/sekretaris Selfs al het die kleinsake-eienaar administratiewe hulp, sal hy/sy onvermydelik ʼn paar take moet verrig, soos die maak en ontvang van oproepe en liassering. Belastinginvorderaar As die kleinsake-eienaar goedere in die kleinhandel verkoop, is hy/sy verantwoordelik vir die invordering van verkoopsbelasting (Belasting op Toegevoegde Waarde). Verder is die eienaar ook verantwoordelik vir die insameling van die betaalstaatbelasting van werknemers (persoonlike belasting). Die eienaar is dan verantwoordelik om die belastings aan die SuidAfrikaanse Inkomstediens (SAID) oor te betaal. Rekenmeester Selfs al maak die kleinsake-eienaar van die dienste van ʼn rekenmeester gebruik, sal hy/sy steeds moet weet hoe om rekeningkundige data te ontleed. Indien hy/sy nie ʼn rekenmeester gebruik nie, sal die kleinsake-eienaar die finansiële state vir die jaarlikse belastingdoeleindes moet opstel.
©akademia (MSW)
Bladsy 20
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur (Aangepas uit: http://www.smallbizz.info/2008/04/responsibilities-roles-of-small.html) 1.6.2
Rekenmeester
Rekenmeesters kan ʼn verskeidenheid van waardevolle dienste bied aan alle tipes sakeentiteite.
(Bron: http://www.howardonline.com/accountants.jpg)
Die dienste wat hulle kan bied, sluit die volgende in: Raadgewend om ʼn onderneming te begin of te verander Hier speel rekenmeesters die volgende rol: •
Hulle gee raad oor die tipe onderneming, byvoorbeeld alleeneienaarsaak, vennootskap of beperkte maatskappy.
•
Hulle help met die sakeplan.
•
Hulle bied hulp aan met regs- en belastingsaspekte van die nuwe kleinsakeonderneming se registrasie.
Kundigheid Rekenmeesters kan rekeningkundige en boekhoudingskundigheid verskaf, byvoorbeeld: •
Die opstel van gerekenariseerde boekhoustelsels, soos kasboek, kleinkasboek, debiteure grootboek, krediteure grootboek en vaste bateregister.
•
Die voorbereiding van finansiële state soos wins-en-verlies-staat, balansstaat, kontantvloeistaat en verwante notas.
©akademia (MSW)
Bladsy 21
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Die opstel van geouditeerde rekeninge wat gespesifiseerde finansiële inligting moet bevat en op ʼn bepaalde manier opgestel word.
Belasting Rekenmeesters kan hulp verleen met belasting, byvoorbeeld: •
Opstel en indien van belastingopgawes (BTW, Lopende Betaalstelsel en inkomstebelasting) vir alleeneienaarsake en vennootskappe.
•
Belastingbeplanning deur die wettige vermindering van die belasting betaalbaar.
Inligtingstelsels Rekenmeesters kan help om stelsels te vereenvoudig wat die onderneming in staat kan stel om glad en winsgewend te funksioneer, byvoorbeeld: •
Begrotingsbeheer en die monitering van prestasie met die fokus op verkoopsvolumes, koste, kontantvloei en winsmarges.
•
Vooruitskatting van die kontantvloei is veral belangrik. Foute op hierdie gebied kan tot groot nadeel van die toekoms van die onderneming wees. Die rekenmeester kan raad gee oor vooruitskattings en kontantvloei.
•
Kredietbeheer en voorraadbeheer om die bedryfskapitaal doeltreffend aan te wend.
Algemene finansiële advies Rekenmeesters kan algemene finansiële raad gee, soos: •
Aanbevelings oor die finansiering van die onderneming deur oortrekkings, lenings, verhuring, huurkoop of waagkapitaal.
•
Rekenmeesters kan instrumenteel wees by die opstel en aanbieding van die onderneming se voorstelle om befondsing te bekom.
Koop en verkoop van die onderneming Rekenmeesters kan ʼn rol speel by ʼn besluit om ʼn onderneming te koop of te verkoop. Dit behels die volgende: •
ʼn Ondersoek na die boeke van ʼn onderneming wat te koop is.
•
Uitvoering van ʼn kontroleringstudie (due diligence) op sodanige besigheid.
•
Advies oor die markwaarde van die onderneming.
•
Advies oor hoe om die bestaande onderneming te beskerm teen ʼn vyandige oorname.
©akademia (MSW)
Bladsy 22
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Persoonlike finansies Rekenmeesters kan ook help met raad en leiding t.o.v. die eienaar se vrae oor sy/haar persoonlike finansies. Dit kan die volgende insluit: •
Belastingbeplanning
•
Advies oor boedelbelasting en die finansiële aspekte van testamente.
•
Advies oor koste-effektiewe huisleningopsies, ens.
(Aangepas uit: http://www.small-business-accounting-guide.com/role-accountants.html) 1.6.3
Ouditeur
(Bron: http://www.giscp.com/wp-content/uploads/2011/03/Auditor.jpg) Die ouditeur speel ʼn belangrike rol in die lewe van ʼn kleinsakeonderneming. Wetgewing verplig maatskappye om geouditeerde finansiële state by die SAID in te dien. Die SAID kan ook ʼn oudit van ʼn onderneming aanvra. Vir hierdie doel moet die volgende dokumente aan die ouditeur beskikbaar gestel word tydens ʼn oudit van die onderneming: Bankstate, gekanselleerde tjeks en kwitansies Die ouditeur sal die bankrekords vir beide die kleinsake-eienaar, asook die onderneming benodig. As die kleinsake-eienaar uitgawes met kontant betaal het, moet die bewyse daarvoor (handgeskrewe notas, notaboeke, kwitansies, of kleinkasbewyse) aangebied word vir ʼn oudit. Elektroniese rekords Talle banke stuur nie gekanselleer tjeks terug nie en baie sake-uitgawes word betaal met krediet- of debietkaarte. Bank- en debietkaartrekeningstate word aanvaar as bewyse van betaling, indien die naam, datum, bedrag en die adres van die begunstigde daarop verskyn. Rekeningkundige rekords
©akademia (MSW)
Bladsy 23
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Die ouditeur sal vra om alle rekeningkundige rekords te sien, soos ʼn tjekboek en kasregisterstrokies. Dit is egter meer voordelig dat die kleinsake-eienaar meer formele rekords hou. As die data op ʼn rekenaar is, sal die ouditeur ʼn drukstuk van alle transaksies wil sien. Afspraakboeke en dagboeke Kleinsakeondernemings wat dienste verkoop, hou gewoonlik tred van aktiwiteite en uitgawes met behulp van kalenders, dagboeke en afspraakboeke. ʼn Inskrywing in ʼn dagboek kan help om ʼn uitgawe aan ʼn ouditeur te regverdig so lank as wat dit redelik blyk te wees. Rekords van sekere toerusting Dit is raadsaam dat die kleinsake-eienaar spesiale rekords hou vir sekere toerusting wat dikwels gebruik word vir beide ondernemings- en persoonlike doeleindes. Selfone, rekenaars wat by die huis gehou word, maar wat gebruik word vir die onderneming en voertuie wat gebruik word vir beide die onderneming en plesier, is voorbeelde hiervan en moet vir ʼn oudit aangebied word. Voertuigrekords ʼn Voertuig kan gebruik word vir persoonlike doeleindes, sowel as vir die onderneming. In hierdie geval moet gedetailleerde rekords gehou word vir die gedeelte wat vir ondernemingsdoeleindes gebruik is en vir die oudit aangebied word. Reis- en onthaalrekords Die kleinsake-eienaar moet ʼn skriftelike rekord van die onderneming se reis- of onthaalkoste hou. Hierdie moet vir die oudit beskikbaar gestel word, maar is ook belangrik vir belastingdoeleindes. (Aangepas uit: http://www.nolo.com/legal-encyclopedia/preparing-business-audit30057.html) Praktiese oefening 1.1 1. Identifiseer ander dokumente (behalwe die hierbo genoem) wat aan die ouditeur voorgelê moet word vir die doeleindes van ʼn oudit.
©akademia (MSW)
Bladsy 24
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 1.6.4
Die bank
(Bron: http://www.businesscartoons.co.uk/shop/images/uploads/0492bwc.gif) Een van die eerste dinge wat ʼn kleinsakeonderneming moet doen, is om ʼn bankrekening vir die onderneming te open. Omdat die sakewêreld baie uitdagings en risiko’s inhou, probeer nuwe sake-eienaars dikwels om die risiko te verminder deur ʼn onderneming deeltyds te begin. Die gebruik van ʼn persoonlike bankrekening vir die doel om sake te bedryf, is algemeen onder diegene wat sake deeltyds bedryf, byvoorbeeld makelaars en konsultante, terwyl kleinsake-eienaars ook soms hierdie roete volg in ʼn poging om uitgawes te verminder. Onwetend skep hulle daardeur potensiële toekomstige probleme vir die onderneming. Omdat ʼn bankrekening ʼn gestruktureerde diens bied, vereenvoudig ʼn bankrekening rekordhouding. Banke verskil van mekaar ten opsigte van fooie en funksies, maar die koste van ʼn onderneming se rekening is gewoonlik veel minder as die voordele wat dit vir die onderneming inhou, terwyl fooie ook ʼn belastingaftrekbare uitgawe is. Die volgende is redes hoekom dit nie wenslik is om persoonlike en kleinsakebankrekeninge te meng nie: •
Stokperdjie-ondernemings Belastingwetgewing bepaal dat slegs sakeondernemings bedryfsuitgawes vir belastingdoeleindes van die belasbare inkomste mag aftrek. As die onderneming soos ʼn stokperdjie lyk, sal dit moeilik wees om die owerhede te oortuig dat ʼn onderneming bedryf word.
•
Belastingprobleme Wanneer dit by inkomste en uitgawes kom wat die onderneming verklaar, moet persoonlike transaksies geskei word van die onderneming se transaksies. Dit kan groot onkoste en tyd meebring indien hierdie skeiding nie op ʼn deurlopende basis plaasvind nie en dit net eenmaal per jaar gedoen word wanneer die belastingaanslag voltooi moet word.
©akademia (MSW)
Bladsy 25
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Ouditspoor (audit trail) Hoewel wetgewing nie kleinsakeondernemings verplig om afsonderlike bankrekeninge vir persoonlik en vir die onderneming byhou nie, is dit noodsaaklik dat die rekords van die onderneming ʼn akkurate, volledige en ʼn permanente weergawe van inkomste en uitgawes moet wees. Dit verskaf ʼn duidelike ouditspoor.
•
Gebrek aan professionaliteit Indien betalings aan kliënte gedoen word in die eienaar se persoonlike naam, in plaas van in die naam van die onderneming, kan die onderneming gesien word as ʼn deeltydse onderneming. Finansiële transaksies moet te alle tye op ʼn professionele en eties-korrekte manier hanteer word. Dit sal ook sakevertroue by kliënte skep.
(Aangepas uit: http://sbinformation.about.com/cs/bestpractices/a/aa102002a.htm) 1.6.5
Versekering en risikobestuur as rolspeler
(Bron: http://www.bizcover.com.au/wp-content/uploads/2010/12/Insurance.jpg) Omdat kleinsakeondernemings gewoonlik nie oor die dienste van ʼn risikobestuurder beskik nie, speel die versekeringsmaatskappy ʼn belangrike rol in risikobestuur. Versekering is ʼn noodsaaklike deel van risikobestuur vir enige sakeonderneming. Dit is ʼn manier om die onderneming te beskerm teen onvoorsiene verliese. ʼn Versekeringspolis is ʼn bindende kontrak met ʼn versekeraar teen vergoeding (premie) om voorsiening te maak vir skades of verliese gely deur die onderneming. Net soos geen individu ʼn motor wil besit en bestuur sonder versekering nie, netso wil die sake-eienaar nie ʼn onderneming bedryf sonder versekering nie. As gevolg van die baie ©akademia (MSW)
Bladsy 26
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur soorte ondernemings en gepaardgaande risiko's, is daar ʼn wye verskeidenheid van versekeringstipes vir elke tipe onderneming. Die volgende is voorbeelde: Versekerde item
Tipe versekering
Eiendom
•
Eiendomsversekering
Werknemers
•
Werkloosheidsversekering
•
Werknemersvergoedingsversekering
•
Gesondheidsversekering
•
Ongeskiktheidsversekering
•
Sleutelwerknemersversekering
Kliënte en ander
•
Aanspreeklikheidsversekering
Die onderneming
•
Bedryfsonderbrekingsversekering
•
Sleutelwerknemersversekering
•
Arbeidspraktyk aanspreeklikheidsversekering
Ander tipes versekering wat nodig of uniek kan wees aan ʼn spesifieke onderneming is, byvoorbeeld ʼn outeur of konsultant wat hulself teen plagiaat of nalatigheid beskerm. Vir professionele persone is professionele aanspreeklikheids- of wanpraktykversekering weer belangrik. (Aangepas uit: http://www.smallbusinessnotes.com/managing-your-business/insurance.html) 1.7
Doelwitte van kleinsake finansiële bestuur
Dit is noodsaaklik dat die kleinsake-eienaar duidelike doelwitte vir die nuwe, groeiende onderneming stel. Sinvolle en realistiese finansiële doelwitte is noodsaaklik vir die langtermynsukses van die onderneming.
©akademia (MSW)
Bladsy 27
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Finansiële doelwitte vir die onderneming kan die volgende insluit: Finansiële doelwitte
Groei in inkomste
Winsmarges
Volhoubaarheid
Opbrengs op belegging
Figuur 1.6 Finansiële doelwitte (Bron: Outeur 2012) 1.7.1
Groei in inkomste
Verhoging van inkomste is die mees basiese en fundamentele doel van enige onderneming en word behaal deur bemarking en verkope wat lei tot die verhoging van die verdienste van die onderneming. Ondernemings stel gewoonlik inkomstedoelwitte in terme van persentasieverhogings. So kan ʼn kleinsakeman byvoorbeeld die verhoging van inkomste van 20% elke jaar vir die eerste vyf jaar van ʼn nuwe onderneming se bedrywighede ten doel stel. 1.7.2
Handhawing van winsmarges
Winsdoelwitte is meer gesofistikeerd as inkomstedoelwitte. Enige geld wat van die inkomste oorgebly het nadat alle uitgawes betaal is, word beskou as wins. Wins kan op verskeie maniere gebruik word, byvoorbeeld om dit in die onderneming te belê vir uitbreiding. Winsdoelwitte is eerstens van toepassing op inkomste en dan op koste. Koste kan laag gehou word deur die identifisering van en die bou van verhoudinge met betroubare verskaffers en deur sakebedrywighede meer koste-doeltreffende en vaartbelyn te maak. 1.7.3
Volhoubaarheid
Op sekere tye in die ekonomiese siklus is ondernemings hoofsaaklik gefokus op basiese ekonomiese oorlewing. Aflegging van personeel in moeilike ekonomiese toestande is ʼn manier om te poog om die onderneming se voortbestaan te verseker en die huidige inkomste en wins te behou. Ondernemings is gewoonlik bekommerd oor finansiële volhoubaarheid in tye van politieke onrus. Algemene finansiële doelwitte vir oorlewing, kan insluit die insameling van alle uitstaande skuld om dit dan te gebruik vir die afbetaling van skuld.
©akademia (MSW)
Bladsy 28
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
(Bron: http://www.worldchanging.com/archives/cradletocradle.jpg) 1.7.4
Opbrengs op belegging
Opbrengs op belegging (OOB) is ʼn finansiële verhouding wat toegepas word op kapitale uitgawes. OOB is ter sprake in die volgende scenario's: •
Eerstens is OOB betrokke by die opbrengs van beleggings in vaste eiendom en produktiewe toerusting. Sake-eienaars wil seker maak dat die geboue, masjinerie en ander toerusting wat hulle koop, voldoende inkomste en wins genereer om die aankoopkoste te regverdig.
•
Tweedens is OOB van toepassing op beleggings in aandele, effekte en ander beleggingsinstrumente. Dieselfde beginsel is van toepassing op hierdie beleggings, maar daar is oor die algemeen nie ʼn fisiese, produktiewe bate wat gebruik word om ʼn opbrengs te genereer nie. In plaas daarvan word die OOB vir die beleggingsprodukte bereken deur die dividende, rente en kapitaalwins wat gerealiseer het uit beleggings, te vergelyk met die koste van die belegging en die geleentheidskoste van alternatiewe beleggings.
(Aangepas uit: http://smallbusiness.chron.com/financial-business-objectives-4072.html) 1.8
Take van die kleinsake finansiële bestuurder
Vir die kleinsakeman is finansiële bestuur ʼn belangrike taak vir die groei van ʼn winsgewende onderneming. Hierdie taak behels die implementering van gesonde ekonomiese beginsels en om ʼn wakende oog op kontantvloei te hou om sodoende ʼn gesonde finansiële grondslag vir die onderneming te lê. Gesonde finansiële beleid en prosedures moet deel wees van die kleinsakeman se sakeplan.
©akademia (MSW)
Bladsy 29
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Ten opsigte van kleinsake finansiële bestuur, kan drie duidelike take onderskei word, naamlik:
Bestuur van die onderneming
Bestuur van die finansies
Bestuur van bedryfskapitaal
Figuur 1.7 Bestuurstake van die kleinsake-eienaar (Bron: Outeur 2012) 1.8.1
Die bestuur van die onderneming
ʼn Alleeneienaarsaak het een eienaar, ʼn vennootskap het twee of meer eienaars, en ʼn maatskappy word opgestel met ʼn Raad van Direkteure en reik aandele uit. Om ʼn maatskappy tot stand te bring, behels meer tyd, moeite en koste as een van die ander twee opsies. Die alleeneienaarsaak is die maklikste om tot stand te bring en te bestuur. ʼn Vennootskap het die voordeel van die hulpbronne en kundigheid van twee of meer mense. Dit is belangrik dat die vereistes vir die vennootskap in ʼn ooreenkoms opgeneem word waar die insette en verantwoordelikhede van elke vennoot duidelik uiteengesit word. Ongeag die struktuur, is dit belangrik dat iemand verantwoordelikheid neem vir die finansiële bestuur. Selfs al word hierdie funksie gedelegeer aan ʼn boekhouer of ʼn rekenmeester, moet die eienaar op hoogte bly van die finansies van die onderneming. Die eienaar bly deurentyd verantwoordelik vir die finansiële bestuur van die onderneming.
©akademia (MSW)
Bladsy 30
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 1.8.2
Die bestuur van die finansies
Figuur 1.8 Finansiële bestuur – ʼn model (Bron: http://www.unit4.com/resources_global/scripts/image_viewer.php?file_id=4673) Om ʼn suksesvolle sakeonderneming te bedryf, verg deeglike beplanning en bestuur, veral t.o.v. die bestuur van die finansies. As die onderneming nie oor die kundigheid of vaardighede beskik om ʼn sinvolle en praktiese finansiële beleid te ontwikkel nie, moet dit aan iemand met die nodige vaardighede toevertrou word. Daar is talle bronne beskikbaar vir enigeen wat meer wil weet oor die bestuur van finansies. Die meeste groot boekwinkels hou ʼn verskeidenheid boeke aan oor feitlik elke aspek van kleinsake finansiële bestuur. Aanlynhulpbronne bied ook praktiese inligting oor finansiële bestuurskwessies. Sommige programmatuur is gratis vir ʼn toetsperiode beskikbaar sodat voornemende kopers dit eers in die onderneming kan toepas en bepaal of dit aan die behoeftes voldoen. Die bestuurspan (selfs al bestaan dit slegs uit een eienaar) moet kennis hê van finansiële aangeleenthede soos begrotings en bedryfskapitaal. Sekere finansiële dokumente moet voorberei en ontleed word. Selfs al sou ʼn rekenmeester of boekhouer hierdie inligting voorberei, moet die eienaar in staat wees om die dokumente te verstaan en te interpreteer. Een van die belangrikste dokumente is die wins-en-verlies-staat wat inkomste en uitgawes oor ʼn periode van tyd aantoon. ʼn Balansstaat toon ʼn netto waarde of netto verlies vir ʼn gegewe tyd aan. Hierdie dokument kan voorberei word op die laaste dag van elke maand om bates en laste aan te toon. Die verskil tussen hierdie 2 items vorm die onderneming se netto batewaarde. ©akademia (MSW)
Bladsy 31
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 1.8.3
Die bestuur van bedryfskapitaal
ʼn Belangrike aspek van ʼn kleinsakeonderneming se finansiële bestuur is die bestuur van bedryfskapitaal. Bedryfskapitaal omvat verskeie komponente wat items insluit soos: •
Kontant op hande
•
Voorraad
•
Rekeninge ontvangbaar
•
Rekeninge betaalbaar
Kontant op hande is die bedrag geld in verskeie rekeninge. Voorraad is die items wat die onderneming verkoop en maak gewoonlik ʼn groot persentasie van ʼn onderneming se bates uit. Rekeninge ontvangbaar is die geld wat aan die onderneming deur sy kliënte verskuldig is. Rekeninge betaalbaar is geld wat die onderneming skuld aan ander entiteite soos verskaffers of groothandelaars. Die bestuur van die onderneming moet bewus wees van die invloed wat bedryfskapitaal op die onderneming het, sodat goeie besluite geneem kan word, byvoorbeeld oor beleggings, aankope, die uitbreiding van krediet en die aangaan van skuld. Nog ʼn aspek van kleinsake finansiële bestuur is die betaling van werknemers en belasting. Dit kan ingewikkeld wees, maar die eienaar moet ten minste ʼn basiese begrip van hierdie funksies hê en weet hoe die onderneming se winsgewendheid hierdeur geraak word. ʼn Alleeneienaar wat ʼn aanlynonderneming vanuit sy huis bedryf, mag in staat wees om sy onderneming se finansies met behulp van ʼn eenvoudige sigblad (spreadsheet) en ʼn sakrekenaar te bestuur, maar hy/sy moet steeds bewus wees van aspekte soos kontantvloei, voorraad en wins/verlies om te verseker dat die inkomste wel groter as die uitgawes is. As drie vroue byvoorbeeld ʼn vennootskap vorm om kinders se speelgoed en boeke in ʼn winkelsentrumkiosk te verkoop, is dit belangrik om te kyk na ʼn vennootskapsooreenkoms en die invloed daarvan op finansiële bestuur. Ten minste een van die vroue moet die kennis en vaardighede hê om toesig te hou oor die onderneming se finansiële bestuur. (Aangepas uit: http://www.christianet.com/debtelimination/smallbusinessfinancialmanagement.htm) Die volgende is ʼn voorstelling van aspekte wat ʼn invloed op die bestuur van bedryfskapitaal kan hê:
©akademia (MSW)
Bladsy 32
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Figuur 1.9 Bedryfskapitaal (Bron: http://teamaltman.com/wp-content/uploads/2011/02/Working-Capital-Structure.jpg) Die bestuur van bedryfskapitaal word in groter besonderhede in Studie-eenheid 5 bespreek. 1.9
Finansiële inligting in ʼn kleinsakeonderneming
Finansiële state word gebruik deur al die belanghebbendes van ʼn onderneming, wat uit twee groep bestaan, naamlik: •
Interne gebruikers
•
Eksterne gebruikers
Interne gebruikers is direk betrokke by die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming, terwyl eksterne gebruikers nie is nie. Die volgende is ʼn voorstelling van die posisionering van hierdie belanghebbendes:
©akademia (MSW)
Bladsy 33
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Figuur 1.10 Belanghebbendes in die bestuur van die finansies van die onderneming (Bron: http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/who-are-the-stakeholders-thatuse/y2cary3n6mng/53#) 1.9.1
Interne belanghebbendes
Werknemers Werknemers is rolspelers wat betrokke is en wat ʼn onderneming help om sy doelwitte te bereik. Finansiële state help werknemers om besluite te neem oor hul langtermynverbintenis tot die onderneming. ʼn Groeiende, winsgewende en finansieel-sterk onderneming lok en behou die werknemers wat waarde kan toevoeg tot die onderneming. Bestuurders Bestuurders is belanghebbendes wat deur die Raad van Direkteure of die eienaar in diens geneem is. Hulle is verantwoordelik vir die bestuur van die onderneming se hulpbronne ten einde die doelwitte, soos uiteengesit in die strategiese planne van die onderneming, te bereik. ʼn Ontleding van die finansiële state help die bestuurders om ingeligte besluite te neem oor die ekonomiese prestasie van die onderneming en so ʼn plan van aksie saam te stel om geleenthede te ontgin en potensiële bedreigings te verminder.
©akademia (MSW)
Bladsy 34
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Raad van Direkteure Die Raad van Direkteure is die rolspelers wat die strategiese rigting en doelwitte vir die onderneming daarstel en dan die bestuurders taak om dit te bereik. Finansiële state laat die Raad van Direkteure toe om die prestasie van die bestuur met betrekking tot die bereiking van die doelwitte te evalueer. 1.9.2
Eksterne belanghebbendes
Beleggers Beleggers is belanghebbendes wat aandele koop in die geval van ʼn genoteerde maatskappy. Aandele gee ʼn belegger ʼn proporsionele deel van die maatskappy se ekwiteit en winste. Aandele in openbare maatskappye verhandel op die effektebeurse en voorsien beleggers van dividende. Beleggers maak gebruik van finansiële state om die finansiële posisie van ʼn maatskappy te evalueer. Bestaande beleggers gebruik finansiële state om hul beleggings te moniteer en te evalueer. Voornemende ekwiteitsbeleggers gebruik finansiële state om te besluit of hulle in die onderneming wil belê, al dan nie. Investeringsbesluite word ondersteun deur beleggingsontleders wat die finansiële state gebruik om aanbevelings te maak t.o.v. die koop/verkoop/behou van die aandele van ʼn maatskappy. Graderingsagentskappe, soos Moody's, maak gebruik van finansiële state om kredietgraderings toe te wys aan maatskappye, wat ook beleggers help met hul beleggingsbesluite. Leners Leners is belanghebbendes wat fondse verskaf aan die onderneming op ʼn kort- en/of langtermynbasis. Leners is byvoorbeeld finansiële instellings wat korttermyn oortrokke fasiliteite voorsien, termynlenings vir die uitbreiding van planne gee, of verbande vir eiendomsaankope verskaf. Finansiële instellings gebruik finansiële state in die besluit om nuwe bedryfskapitaal aan ʼn maatskappy toe te staan, of skuld uit te brei (soos ʼn langtermynbanklening of skuldbriewe), of om ander belangrike uitgawes te finansier. Verskaffers en kliënte Verskaffers is belanghebbendes wat produkte en dienste aan die maatskappy op kredietterme lewer, wat die onderneming toelaat om vir die goedere en dienste op ʼn later stadium te betaal, ooreenkomstig ʼn leningsooreenkoms. Verskaffers gebruik finansiële state om die kredietwaardigheid van die onderneming te evalueer. Kliënte is belanghebbendes wat die finansiële krag en uithouvermoë van die onderneming as ʼn betroubare bron evalueer, ten einde kredietrekeninge te kan toestaan.
©akademia (MSW)
Bladsy 35
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Staatsdepartemente en regeringsagentskappe Staatsdepartemente en regeringsagentskappe is belanghebbendes wat die manier waarop ondernemings hul sake bedryf moniteer, insluitende die betaling van belasting wat verskuldig is. Hulle maak gebruik van finansiële state om die akkuraatheid van belasting en ander verpligtinge wat deur ʼn onderneming verklaar is, te kontroleer. Markdeelnemers Markdeelnemers is belanghebbendes wat meeding vir die besigheid van kliënte in dieselfde mark as die onderneming. Markdeelnemers gebruik finansiële state om hul eie finansiële resultate te beoordeel en om afwykings aan te spreek, of die ontginning van nuwe geleenthede te ondersoek. Voornemende markdeelnemers kan finansiële state gebruik om te bepaal hoe winsgewend dit sal wees om tot ʼn bedryf toe te tree. Media Die media is belanghebbendes wat inligting oor ondernemings verskaf dmv massakommunikasie. Die media ontleed die finansiële state en lewer kommentaar op die prestasie en posisie van ʼn onderneming met die oog daarop om ʼn inligtingsdiens aan die verbruiker of voornemende kliënt te verskaf. Vakbonde Vakbonde is belanghebbendes wat die beste belang van die werknemers van ʼn onderneming verteenwoordig. Hulle maak gebruik van finansiële state om vas te stel hoeveel die salarisverhoging is wat ʼn onderneming kan bekostig in ʼn komende loononderhandeling. Ondersteuners en teenstanders Ander eksterne belanghebbendes sluit mense in wat die aksies en aktiwiteite van ʼn onderneming kan ondersteun of teenstaan. Hulle is politici, drukgroepe, verbruikersforums en omgewingsbewustes. Hulle gebruik die finansiële state van ondernemings as objektiewe bewyse om hul klagtes of aanbevelings te ondersteun. 1.10 Samevatting Finansiële bestuur behels die beplanning vir die toekoms van ʼn persoon of ʼn onderneming om ʼn positiewe kontantvloei te verseker. Dit sluit in die bestuur en instandhouding van finansiële bates. Finansiële bestuur behels ook die proses van identifisering en bestuur van risiko's.
©akademia (MSW)
Bladsy 36
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Die primêre fokus van finansiële bestuur is die ontleding van die onderneming se finansiële posisie, eerder as finansiële kwantifisering. ʼn Finansiële bestuurder kyk na die beskikbare data om die prestasie van ondernemings te beoordeel.
1.11 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Jy is die alleeneienaar van jou eie kleinsakeonderneming. Na aanleiding van ʼn ongunstige winsverslag deur jou ouditeur het jy besluit om die onderneming ingrypend te verander. Beantwoord die volgende vrae in die verband: 1. Hoe sal jy te werk gaan om daadwerkilik die wins in jou onderneming te bestuur? 2. Jy oorweeg dit om ʼn voltydse rekenmeester aan te stel. Watter voordele sal dit vir jou onderneming inhou? 3. Jy oorweeg dit om jou persoonlike en kleinsakebankrekeninge te skei. Wat sal die voordele van sodanige stap wees? 4. Jy oorweeg dit om so ver moontlik uitgebreide versekering vir jou onderneming te bekom. Watter tipes aangeleenthede sal jy wil verseker?
©akademia (MSW)
Bladsy 37
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Notas
©akademia (MSW)
Bladsy 38
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming
2.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Finansieringskonsepte
•
Finansiële behoeftes
•
Bronne van finansiering
•
Befondsing
•
Impak van wetgewing en die ekonomiese beleid van die regering
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
finansieringskonsepte te kan definieer.
•
ʼn onderneming se finansiële behoeftes te ontleed.
•
bronne van finansiering te identifiseer en ontleed.
•
kleinsakeondernemings te adviseer hoe om befondsing te bekom.
•
die impak van wetgewing en die regering se ekonomiese beleid op die kleinsakeonderneming te evalueer.
©akademia (MSW)
Bladsy 39
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 2.2
Verrykende bronne •
http://www.smallbusinessowner.co.za/html/finance_and_money.html
•
http://www.businessballs.com/finance.htm
•
http://bizfinance.about.com/od/forecasting/a/fin_forecast.htm
•
http://bizfinance.about.com/od/generalinformation/a/termloans.htm
•
http://powerhomebiz.com/vol8/HowtoRaise2.htm
•
http://www.scorerochester.org/help/funding/sources.php
•
http://www.biosystemssa.co.za/images/csirlogo/image_mini
•
http://www.seda.org.za/AboutSEDA/Pages/WhoweAre.aspx
•
http://www.businesspartners.co.za/page/vision-mission-values
•
http://www.southafrica.info/business/trends/newbusiness/smallbusiness.htm#ixzz1hN uTtXlz
• 2.3
http://freedomthistime.files.wordpress.com/2012/02/loan11.png?w=497&h=362 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Maak seker dat jy die finansiële terme soos hieronder in paragraaf 2.5 uiteengesit, verstaan. 2.4
Inleiding
Om finansiering vir ʼn nuwe onderneming te bekom, is een van die grootste probleme wat ʼn voornemende sake-eienaar in die gesig staar. ʼn Goeie sakeplan sal ʼn aanduiding kan gee van hoeveel fondse die onderneming nodig sal hê. Die enigste probleem is dat voornemende sakemanne geneig is om te entoesiasties te wees in die vroeë stadium van die onderneming en nie die potensiële slaggate raaksien nie. Daarbenewens is daar byna altyd onvoorspelbare gebeurtenisse wat ʼn groot impak op verkope en koste kan hê. Voorbeelde hiervan is verandering in wetgewing, gevolge van misdaad en nuwe tegnologie. Daar is ook al die versteekte uitgawes wat net ervare entrepreneurs kan raaksien en in staat is om voor voorsiening te maak. Die resultaat is dat baie nuwe ondernemings ʼn tekort aan kontant ondervind. Kleinsakeondernemings begin dikwels met die eienaar se eie fondse, daarom moet die eienaar versigtig wees en verseker dat daar genoeg fondse is totdat die onderneming wins toon.
©akademia (MSW)
Bladsy 40
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Daar is waagkapitaalmaatskappye wat geld “leen” aan voornemende sakemanne in ruil vir ʼn aandeel in die betrokke kleinsakeonderneming. Lenings van banke is ʼn tradisionele manier om fondse te bekom om ʼn onderneming te begin. Banke het baie verskillende tipes leningsprodukte beskikbaar om by ʼn verskeidenheid van behoeftes aan te pas. Dikwels verwag die bank egter een of ander vorm van kollateraal in geval die lening nie terugbetaal kan word nie. Die mees algemene vorm van sekuriteit wat die bank vereis, is lewensversekeringspolisse en vaste eiendom. Die kleinsakeman moet klein leningsinstellings vermy omdat hulle meestal hoë rentekoerse hef wat moontlik hoër kan wees as die opbrengs wat die onderneming aanvanklik sal hê. Daar is ook lenings van owerheidsweë beskikbaar aan nuwe ondernemings, maar hierdie lenings is gewoonlik onderworpe aan streng kriteria. (Aangepas uit: http://www.smallbusinessowner.co.za/html/finance_and_money.html)
(Bron: http://spotloans.co.uk/wp-content/uploads/2008/01/business_loans_america.jpg) 2.5
Finansieringsterminologie
Die volgende is van die mees algemene terme wat in finansiering gebruik word: Bates Dit is enigiets wat deur die onderneming besit word en wat monetêre waarde het. Voorbeelde van bates is vaste bates soos geboue, installasies en masjinerie, voertuie en ontasbare bates soos handelsmerke en handelsname.
©akademia (MSW)
Bladsy 41
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Bate omset Bate omset meet die mate van operasionele doeltreffendheid van die onderneming. Dit toon aan wat die inkomste op bates is wat aan die onderneming beskikbaar is. Dit word soos volg bereken: Omset = totale bates – laste
Balansstaat Die balansstaat is ʼn metingsverslag van die prestasie van ʼn onderneming en word saam met die wins-en-verliesrekening en die kontantvloeistaat gelees. Die balansstaat verskaf inligting oor die korttermyn- en langtermynskuld, die skuld tot ekwiteit verhouding, reserwes, voorraad, kapitale bates, kontant op hande, asook die waarde van die aandeelhouers se fondse. Begroting ʼn Begroting beteken ʼn bedrag geld wat die onderneming beplan om te spandeer op ʼn sekere aktiwiteit tydens ʼn spesifieke finansiële jaar. Om te begroot beteken die berekening en opstel van ʼn begroting. Kapitaal aangewend Hierdie is die waarde van alle hulpbronne wat beskikbaar is aan die onderneming en bestaan uit kapitaal, winste en reserwes, langtermynlenings en uitgestelde belasting. Kapitaal bestaan uit vaste bates, beleggings en die netto beleggings in bedryfskapitaal. Kapitaal aangewend is met ander woorde die totale langtermynfondse belê in, of geleen aan die onderneming en wat gebruik word deur die onderneming in die uitvoering van sy werksaamhede. Kontantvloei Kontantvloei is die beweging van kontant in en uit die onderneming as gevolg van die dagtot-dag handelsaktiwiteite asook ander aktiwiteite soos kapitaalbesteding, belasting- en dividende betalings. Kontantvloeiverklaring Die kontantvloeistaat toon die beweging en die beskikbaarheid van kontant in die onderneming oor ʼn gegewe tydperk. Die kontant moet beskikbaar wees om betalings aan verskaffers, personeel en ander krediteure te doen. Kontant is noodsaaklik vir enige onderneming om te oorleef en die betroubare vooruitskatting en rapportering van die beweging en die beskikbaarheid van kontant is van groot belang. ©akademia (MSW)
Bladsy 42
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Koste van die skuldverhouding Hierdie term verwys na die rente-uitgawe oor ʼn gegewe tydperk as ʼn persentasie van die gemiddelde uitstaande skuld oor dieselfde tydperk en word soos volg bereken: Die koste van rente ÷ gemiddelde uitstaande skuld Koste van goedere verkoop Dit beteken die direkte toeskryfbare koste van produkte of dienste verkoop soos materiaal, arbeid en direkte produksiekoste en word soos volg bereken: Verkope – koste van goedere verkoop = bruto wins Koste van verkope Koste van verkope is die waarde, teen kosprys van die goedere of dienste wat gedurende die betrokke tydperk, gewoonlik die finansiële jaar, verkoop is. Dit word soos volg bereken: Beginvoorraad + voorraad aangekoop – eindvoorraad Bedryfsbates Bedryfsbates is kontant en enigiets wat na verwagting in kontant omgesit kan word binne twaalf maande van die balansstaatdatum. Bedryfskapitaalverhouding Hierdie is die verhouding tussen bedryfsbates en laste wat die likiditeit van ʼn onderneming aandui. Die verhouding is ʼn aanduiding van die onderneming se vermoë om korttermynverpligtinge na te kom. Dit staan ook soms bekend as die likiditeitsverhouding of vuurproeftoets (Acid Test). Bedryfslaste Bedryfslaste is geld wat verskuldig is deur die onderneming aan krediteure, oortrokke bankrekenings of belasting. Waardevermindering Waardevermindering is die toedeling van koste van ʼn kapitaalitem oor ʼn ooreengekome tydperk wat gebaseer is op die lewensverwagting of veroudering van die spesifieke item. Byvoorbeeld, ʼn afleweringsvoertuig kos R200 000 met ʼn verwagte lewe van vyf jaar. Die koste van die voertuig word afgeskryf oor vyf jaar teen ʼn bedrag van R40 000 per jaar.
©akademia (MSW)
Bladsy 43
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Die gevolg van hierdie jaarlikse toedeling, is dat die onderneming se wins-en-verlies-staat ʼn waardeverminderingskoste van R40 000 per jaar toon, die balansstaat sal die voertuig teen ʼn bate waarde van R160 000 aantoon na die eerste jaar. Die volgende is ʼn grafiese voorstelling van waardevermindering:
Figuur 2.1 Waardevermindering (Bron: http://4.bp.blogspot.com/TLN7Ei_1jgc/TzUB38qof0I/AAAAAAAAKdE/hI84ABCRXlY/s1600/1.jpg) Dividende Dividende is betalings per aandeel aan ʼn maatskappy se aandeelhouers deur die betrokke maatskappy, gebaseer op die winste van die jaar. Die dividend word deur die direkteure bepaal en by die maatskappy se algemene jaarvergadering goedgekeur. ʼn Maatskappy kan kies om ʼn dividend te betaal of om geen dividend te betaal nie afhangende van wat beskou word in die beste belang van die maatskappy te wees. Vaste bates Hier is bates wat gehou word vir gebruik deur die onderneming eerder as om dit te verkoop. Voorbeelde hiervan is toebehore, toerusting en geboue. Vaste koste Vaste koste is ʼn koste wat nie wissel met die verandering in verkope of produksievolumes nie. Voorbeelde hiervan is huurkoste, permanente personeel se salarisse en waardevermindering.
©akademia (MSW)
Bladsy 44
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Kliëntewaarde (goodwill) Dit is die surplus wat meer is as die netto tasbare batewaarde van ʼn onderneming, wat betaal word om die onderneming aan te koop. Bruto wins Bruto wins is die verskil tussen verkope en die koste van goedere of dienste wat verkoop is. Daar word ook dikwels na verwys as die “bruto winsmarge” of “net marge". Kredietbriewe Wanneer ʼn uitvoerder onderneem om goedere aan ʼn kliënt in ʼn ander land te voorsien, het die uitvoerder nodig om te weet dat daar vir die goedere betaal sal word en daarvoor word die kredietbrief uitgereik. Dit word gewoonlik deur die invoermaatskappy se bank uitgereik om die uitvoerder se kontraktuele verwagtinge en veral finansiële blootstelling te beskerm. Waarborgbriewe Daar is baie verskillende tipes waarborgbriewe. Hierdie tipe briewe verskaf die nodige beskermingsmaatreëls aan kopers dat verskaffers hul verpligtinge of andersom gestand sal doen. Dit word deur die verskaffer of kliënt se bank uitgereik afhangende van watter party die waarborg benodig. Terwyl ʼn brief van krediet in wese betaling aan die uitvoerder waarborg, beskerm die waarborg ander aspekte van die verskaffer of kliënt se verpligtinge. Laste Hierdie is die algemene term vir die onderneming se skuld. Laste is langtermynlenings van die tipe wat gebruik word om die onderneming en die korttermyn te finansier sowel as korttermynskuld as gevolg van die onderneming se handelsaktiwiteite. Likiditeitsverhouding of Vuurproeftoets (Acid test) Die likiditeitsverhouding dui op die onderneming se vermoë om sy korttermynskuld te betaal. Dit geskied deur die meting van die verhouding tussen bedryfsbates en die korttermynskuldwaarde: Likiditeitsverhouding = Bedryfsbates ÷ Bedryfslaste Netto huidige waarde Dit is die verskil tussen die huidige waarde van kontantinvloei en die huidige waarde van kontantuitvloei. Netto huidige waarde (NHW) (Net Present Value – NPV) is ʼn belangrike maatstaf in die onderneming se beleggingsbesluite. NHW is ʼn meting van alle toekomstige
©akademia (MSW)
Bladsy 45
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur kontantvloei (inkomste minus koste, ook na verwys as die netto voordele) wat afgelei word van ʼn spesifieke belegging, hetsy in die vorm van ʼn projek of ʼn nuwe produklyn, minus die koste van die aanvanklike belegging. ʼn Voorgestelde projek met ʼn positiewe NHW is voordelig en daar kan voortgegaan word. Indien die NHW negatief is, is dit nutteloos en moet die projek geskrap word. NPV word dus gebruik in die begroting om die winsgewendheid van ʼn belegging of ʼn projek te bepaal. Prys-verdiensteverhouding Die prys-verdiensteverhouding (Present value – PV) is ʼn belangrike aanwyser oor hoe die beleggerspubliek die gesondheid, werkverrigting, vooruitsigte en beleggingsrisiko van ʼn openbare onderneming wat genoteer is op ʼn aandelebeurs, beskou. Die PV word verkry deur die aandeelprys deur die verdienste per aandeel (wins na belasting en rente, gedeel deur die getal gewone aandele uitgereik) te deel. Aandeelprys ÷ verdienste per aandeel (wins na belasting en rente, gedeel deur die getal gewone aandele uitgereik) Oorhoofse koste Oorhoofse koste is ʼn koste wat nie toegeskryf kan word aan enige spesifieke deel van die maatskappy se aktiwiteite nie. Die betaling van huur is ʼn voorbeeld van oorhoofse koste.
(Bron: http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a07/tj/aq/there-grace-periodpaying-rent-800x800.jpg) (Aangepas uit: http://www.businessballs.com/finance.htm)
©akademia (MSW)
Bladsy 46
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 2.6
Vooruitskatting van finansiële behoeftes
Finansiële vooruitskatting is nie maklik nie, want die ekonomiese omgewing is wisselvallig. Kleinsake-eienaars moet die vermoë ontwikkeling om vooruit te kan beplan. Dit is een van die belangrikste vaardighede waaroor hulle moet beskik om sukses in die onderneming te behaal. Dit is belangrik vir die kleinsake-eienaar om te besef dat die wins nie die enigste belangrike veranderlike is nie. ʼn Omvattende finansiële plan vir die toekoms moet dus ontwikkel word vir ʼn kleinsakeonderneming om suksesvol te wees.
(Bron: http://www.businessbuffet.com/images/financial-forecast-image.gif) Ten einde ʼn goeie finansiële vooruitskouing te kan doen, moet die sake-eienaar ʼn omvattende reeks van geprojekteerde finansiële state ontwikkel. Hierdie proforma finansiële state is die kleinsake-eienaar se finansiële plan. Met hierdie finansiële plan kan hy/sy werklike gebeure teen die finansiële plan meet en aanpassings maak. As die sake-onderneming ʼn banklening of ander finansiering moet bekom, word daar gewoonlik proforma finansiële state benodig. Die volgende is proforma state wat saamgestel kan word: 2.6.1
Pro forma inkomstestaat
Die proforma inkomstestaat is ʼn projeksie van die hoeveelheid wins wat die onderneming verwag om te verdien oor ʼn gegewe tydperk. In die algemeen kan die kleinsake-eienaar die volgende vier stappe volg om die proforma inkomstestaat te ontwikkel: •
Stel ʼn verkoopsprojeksie op
©akademia (MSW)
Bladsy 47
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Stel ʼn produksieskedule op
•
Bereken die ander uitgawes
•
Bepaal die vooruitgeskatte wins
Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn proforma inkomstestaat:
Figuur 2.2 Pro forma inkomstestaat (Bron: http://stockmarketbeat.com/blog1/wp-content/uploads/2007/08/sbuxproforma.jpg) Die verkoopsprojeksie is die beginpunt en word gebruik om die produksieskedule en koste van goedere verkoop te bepaal. As ʼn diens verkoop word, moet daar ʼn waarde daarop geplaas word wat die waarde vir die koste van goedere verkoop, vervang. Ander uitgawes wat afgetrek word, sluit in algemene en administratiewe uitgawes, belasting, dividende en rente-uitgawes. So word die bruto wins skatting bepaal wat die doel van die proforma inkomstestaat is. 2.6.2
Kontantbegroting
Kontant op hande is wat nodig is om die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming te bedryf. Dus moet kleinsake-eienaars ʼn geprojekteerde kontantbegroting ontwikkel ten einde te verseker dat hulle voldoende kontant in die toekoms sal hê om die onderneming te bedryf. Kontantbegrotings word gewoonlik op ʼn maandelikse basis gedoen. Kontantontvangste word geprojekteer op grond van die verkoopsprojeksies van die geprojekteerde inkomstestaat. Kontantuitgawes word soortgelyk geprojekteer. Die verskil tussen hulle is die netto kontantvloei. Die sake-eienaar moet in ag neem dat sy kliënte ook op krediet koop en dit dan die verwagte kontantvloei in gedrang kan bring.
©akademia (MSW)
Bladsy 48
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn kontantbegroting:
Figuur 2.3 Kontantbegroting Bron: http://www.fieldstonealliance.org/client/client_images/budget_example.jpg Die kleinsake-eienaar moet op ʼn maandelikse basis vooraf bereken of daar genoeg kontant sal wees om te voldoen aan die onderneming se kontantvereistes vir die maand. Indien daar nie genoeg kontant is nie, sal die eienaar geld moet leen. As daar oortollige kontant is, kan die eienaar bestaande lenings, indien enige, terugbetaal. Op hierdie manier kan die eienaar van die onderneming ʼn goeie beheer hou oor die kontantposisie van die onderneming.
©akademia (MSW)
Bladsy 49
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 2.6.3
Pro forma balansstaat
Met die voltooiing van die pro forma inkomstestaat en die kontantbegroting, het die kleinsake-eienaar al die inligting wat nodig is om die proforma balansstaat op te stel. Die proforma balansstaat toon die kumulatiewe veranderinge in die onderneming oor die tydperk. Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn proforma balansstaat:
Figuur 2.4 Pro forma balansstaat (Bron: http://content.edgar-online.com/edgar_conv_img/2007/11/05/0001104659-07079523_G269252MMI010.JPG) Die eienaar benodig die inligting van die vorige jaar se balansstaat om die proforma balansstaat voor te berei. Die bedrag van elke lyn-item op die balansstaat moet verkry word. So kan, byvoorbeeld, sommige van die rekeninge op die balansstaat, soos die langtermynskuld en/of ʼn gemeenskaplike voorraad, onveranderd bly. Indien die onderneming se bates verhoog vanaf die vorige tydperk, dan moet die eienaar van die onderneming kyk na die aanspreeklikheidskant van die balansstaat en bepaal waar die toename is in die laste om die toename in bates te ondersteun. (Aangepas uit: http://bizfinance.about.com/od/forecasting/a/fin_forecast.htm)
©akademia (MSW)
Bladsy 50
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 2.7
Bronne van finansiering en befondsing
Die sleutel tot ʼn suksesvolle onderneming is die sake-eienaar se vermoë om toepaslike finansiering te bekom. Verhoging van kapitaal is een van die mees basiese sake-aktiwiteite. Die beginsel is, dit kos geld om meer geld te maak. Kapitaal is moeilik om te bekom, veral as: •
die kleinsakeman nie ʼn goeie sake-idee of sakeplan het nie. Dit kan meebring dat beleggers nie in die onderneming sal belangstel nie.
•
die kleinsakeman ʼn goeie sake-idee het, maar niemand weet daarvan nie. Die probleem is dat die meeste onervare en nuwe kleinsakemanne nie weet waar om vir finansiële hulp te gaan soek nie.
Die bedryf van ʼn onderneming hou bepaalde risiko’s in, maar sukses is moontlik indien die onderneming op doelwitbereiking fokus en sy aktiwiteite daarvolgens rig. Om te begin moet die kleinsake-eienaar potensiële beleggers kontak om die inhoud van die sakeplan te bespreek – soveel moontlike potensiële beleggers moet bereik word. Daar is verskeie finansieringsbronne wat deur die kleinsake-eienaar oorweeg kan word. Die figuur hieronder dui ʼn aantal bronne aan: Persoonlike spaargeld Familie en vriende Waagkapitaal Engelbeleggers Banke Advertensies plaas Kredietkaarte Kleinsakebeleggingsmaatskappye Lewensversekeringspolisse Geldmakelaars
Figuur 2.5 Finansieringsbronne (Bron: Outeur 2012) ©akademia (MSW)
Bladsy 51
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 2.7.1
Persoonlike spaargeld of ander fondse
Die eerste bron om vir finansiering te oorweeg, is persoonlike spaargeld. As sulke fondse beskikbaar is, moet dit eerste gebruik word, in plaas van lenings of beleggers in die onderneming. Die kleinsakeman kan ook persoonlike aandele, vaste rentedraende effekte, pensioenplanne en vaste eiendom gebruik om die nodige kapitaal te bekom. Die oorgrote meerderheid kleinsakemanne het egter nie voldoende persoonlike spaargeld om ʼn onderneming te finansier nie. Andersyds wil kleinsakemanne ook nie hulle spaargeld gebruik nie en daar is bepaalde redes hiervoor. Sommige hou die fondse vir hulle aftrede, of vir ʼn noodgeval, of om te gebruik as kollateraal in die geval van lenings.
(Bron: http://consultantsavings.com/wp-content/uploads/2011/03/Savings-Account.jpg) 2.7.2
Familielede en vriende
Die volgende moontlike bron van finansiering is familie of goeie vriende wat geloof in die kleinsakeman het en wil sien dat hy ʼn sukses van die onderneming maak. Om fondse by vriende of ʼn familielid te leen, word redelik algemeen gedoen, veral wanneer die bedrag wat benodig word nie groot is nie. Familie en vriende vereis gewoonlik minder sekuriteit en is meer ontvanklik vir sake-idees as wat professionele beleggers is. Familie en vriende is ook meer geduldig as die onderneming langer neem as wat verwag is om suksesvol te wees. Soms geskied terugbetaling aan familie en vriende deur middel van winsdeling. Wanneer daar by familie en vriende geld geleen word, is dit noodsaaklik om die ooreenkoms formeel te hou deur die bepalings van die lening op skrif te stel. Dit is belangrik om hierdie familie of vriende as sakevennote te sien.
©akademia (MSW)
Bladsy 52
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
(Bron: https://lh5.googleusercontent.com/dn0ZCbBmRTw/TXzZD9al7oI/AAAAAAAAApc/VFpunyz9qGs/whilly+bermudez%252CShoul d+You+Go+Into+Business+With+Family+or+Friends.jpg) 2.7.3
Waagkapitaal
Persone wat waagkapitaal beskikbaar maak, is professionele beleggers wat in beheer is van ʼn groot hoeveelheid kapitaal wat uit ʼn verskeidenheid van bronne saamgestel kan wees. Hierdie professionele beleggers (maatskappye) belê tipies in nuwe en selfs hoë-risiko of spekulatiewe ondernemings wat nie oor ʼn bewese rekord beskik nie, maar wel die potensiaal het vir vinnige groei en hoë opbrengste in ʼn kort periode van tyd. Hierdie maatskappye wil gewoonlik aandele in die onderneming hê in ruil vir hulle belegging. Veral in die internetsakesektor is daar verskeie waagkapitaalondernemings wat al kapitaalwins van 300 tot 500 persent opgelewer het. Hierdie maatskappye is veral geïnteresseerd in die potensiële projekte wat hoë kapitaalvereistes het. Dit is nie ongewoon dat ʼn waagkapitaalmaatskappy soveel as 1,000 ondernemingsvoorstelle per jaar ontvang nie. Daar word egter minder as 10 persent oorweeg en slegs 3 tot 4% goedgekeur vir beleggingsdoeleindes. Die volgende kan moontlik verduidelik hoekom die beleggingspersentasie so laag is:
©akademia (MSW)
Bladsy 53
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
(Bron: http://www.quicksprout.com/images/venturecapital.jpg) 2.7.4
Engelbeleggers (Angel investors)
Engelbeleggers is privaatbeleggers wat belangstel in ʼn hoër opbrengs op hulle kapitaal as wat hulle kan maak deur middel van tradisionele markte soos beleggingsfondse, of die aandele wat op die aandelebeurs verhandel word. Hierdie engele kan onder andere rekenmeesters, prokureurs, dokters of ander individue wees wat na nuwe ondernemings soek om in te belê in ruil vir aandele of gedeeltelike eienaarskap. In vergelyking met waagkapitaalbeleggers is engelbeleggers minder veeleisend en verskaf ook dikwels kundige leiding en mentorskap aan die kleinsakeonderneming. Professionele mense soos dokters en tandartse is daarvoor bekend dat hulle by beroepsbeleggingsgroepe aansluit. Die meeste engelbeleggers en waagkapitaalbeleggers belê gewoonlik nie in tuisondernemings nie. 2.7.5
Banke
Banke kan die goedkoopste roete wees om kapitaal te bekom. Die kleinsakeman benodig egter bates en/of ʼn skoon kredietgeskiedenis om in aanmerking te kom vir banklenings. Verder kan sommige banke vereis dat bestaande ondernemings ook ʼn sekere persentasie van die kapitaalinspuiting belê. Banke kan van nuwe ondernemings tot 50 persent eie kapitaal vereis voordat hulle ʼn belegging sal maak. Die nuwe sake-eienaar moet ook ʼn sakeplan hê met die nodige dokumentasie wat bewys lewer van ʼn geprojekteerde kontantvloei wat hom in staat sal stel om die lening met rente terug te kan betaal. Daar is twee tipes termynlenings beskikbaar, naamlik die korttermynlening en die langtermynlening. ©akademia (MSW)
Bladsy 54
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Korttermynlening Korttermynlenings kan gebruik word om bates soos rekenaartoerusting of ander kleinmasjinerie of toerusting, wat ʼn lewe van een tot drie jaar het, te finansier. Terugbetaling van die korttermynlening word gewoonlik gekoppel aan die lewensverwagting van die toerusting. Korttermynleningsooreenkomste bevat dikwels beperkende voorwaardes. Die betrokke voorwaardes beperk die onderneming met betrekking tot handelsbedrywighede gedurende die benutting van die lening. Dit verseker dat die onderneming die lening sal terugbetaal voordat die betaling van bonusse, dividende en ander opsionele betalings geskied. Langtermynlenings Banke verskaf selde langtermynfinansiering aan klein ondernemings. Wanneer hulle dit doen, is dit gewoonlik vir die aankoop van vaste eiendom, ʼn groot sakekompleks of duur en groot toerusting. Die bank sal slegs 65% - 80% van die waarde van die bate aan die onderneming leen en die bate dien dan as sekuriteit vir die lening. Faktore wat die termynlenings vir kleinsakeondernemings kan beïnvloed, sluit in: •
Rentekoerse
•
Kredietwaardigheid
•
Versekering
•
Fooie
(Aangepas uit: http://bizfinance.about.com/od/generalinformation/a/termloans.htm) Die volgende illustreer die beginsel van ʼn lening:
©akademia (MSW)
Bladsy 55
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Figuur 2.6 Leningsbeginsel (Bron: http://freedomthistime.files.wordpress.com/2012/02/loan11.png?w=497&h=362) 2.7.6
Advertensies plaas
ʼn Eenvoudige, goedkoop en maklike manier om befondsing vir die onderneming te soek, is deur advertensies te plaas in ʼn koerant wat daarin spesialiseer. Dit is raadsaam om vir meer fondse aan te vra as wat benodig word, om ruimte te laat vir onderhandeling. Die advertensie moet ook duidelik die aard van die onderneming, asook die aard van die opbrengs aandui. Dit dien as kriteria om die regte beleggers te lok. Daar is vandag ook verskeie ondernemings wat via die internet en deur middel van hulle webwerwe dienste aanbied om voornemende beleggers en ondernemings wat befondsing benodig, bymekaar te bring. Die volgende is ʼn voorbeeld van so ʼn tipe advertensie:
(Bron: http://i00.i.aliimg.com/photo/v1/383678492/seeking_investment.jpg)
©akademia (MSW)
Bladsy 56
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 2.7.7
Kredietkaarte
Die voornemende kleinsakeman kan sy kredietkaarte gebruik om kontant te bekom om ʼn onderneming te begin. Navorsing het getoon dat kredietkaarte gebruik word deur byna een derde van alle nuwe kleinsakeondernemings wat tot stand kom in die Verenigde State van Amerika. Die gebruik van kredietkaarte om ʼn onderneming te begin, is egter nie ʼn goeie ekonomiese besluit nie, omdat kredietkaartgeld die duurste geld is wat geleen kan word. Indien die “lening” nie gou terugbetaal word nie, kan die rente op die terugbetaling hoog wees en kan die onderneming ʼn kontantvloeiprobleem kry. Sommige ontleders is van mening dat, indien die onderneming hierdie metode gebruik om fondse beskikbaar te maak, hulle maklik in ʼn lokval kan beland waaruit hulle nie maklik kan ontsnap nie.
(Bron: http://4.bp.blogspot.com/_hT5a9DSXCmU/TVF7DOoUfJI/AAAAAAAAF_M/gewM_L4bTq4/s 1600/Credit-card-Interest-rates-pic-793434.jpg) 2.7.8
Kleinsakebeleggingsmaatskappye
Kleinsakebeleggingsmaatskappye bestaan met die uitsluitlike doel om geld aan ondernemings te leen indien hulle van mening is dat sodanige ondernemings ʼn goeie kans op sukses het. Soms sal hierdie beleggingsmaatskappye hulp aan die onderneming bied in ruil vir ʼn belang in die onderneming. 2.7.9
Lewensversekering
ʼn Bron van finansiering wat dikwels oor die hoof gesien word, is lenings teen lewensversekeringspolisse. Hierdie lenings is geredelik beskikbaar en kan tot ʼn besparing
©akademia (MSW)
Bladsy 57
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur lei. Die fondse wat geleen word, word dan oor ʼn vasgestelde termyn terugbetaal wat beteken dat die polis weer na verloop van tyd tot die oorspronklike waarde terugkeer. Lewensversekeringsmakelaars is gewoonlik betrokke by die daarstelling van hierdie tipe lenings.
(Bron: http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a00/03/uv/borrow-life-insurance800x800.jpg) 2.7.10 Geldmakelaars Hierdie tipe makelaars versprei die kleinsakeonderneming se prospektus aan voornemende beleggers teen ʼn fooi. Hierdie makelaars kan egter nie ʼn lening waarborg nie. Indien die onderneming ʼn lening bekom, hef die makelaars ʼn persentasie van die bruto bedrag van die toegestane lening as hulle fooi. (Aangepas uit: http://powerhomebiz.com/vol8/HowtoRaise2.htm en http://www.scorerochester.org/help/funding/sources.php) 2.8
Regeringsbeleid en die finansiering van kleinsakeondernemings in Suid-Afrika
In Suid-Afrika is werkloosheid een van die belangrikste uitdagings vir die regering en die mense van die land. Werkloosheid het verder op die voorgrond getree as gevolg van die feit dat oor die afgelope twee dekades talle werkers afgedank is in die formele ekonomie veral in die mynbousektor. Boonop kom daar elke jaar honderde duisende nuwe werksoekers by, waarvan die oorgrote meerderheid jeugdiges is. Daar word wêreldwyd aanvaar dat die groei en ontwikkeling van klein-, medium- en mikroondernemings (KMMO's) ʼn belangrike rol kan speel om werkloosheid te beveg. Die regering se ondersteuning van KMMO’s speel hier ʼn belangrike rol. Beleidsrigtings en programme om
©akademia (MSW)
Bladsy 58
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur die ontwikkeling van KMMO's te ondersteun, is dus ʼn belangrike deel van die regering se strategie om ʼn beter lewe vir die inwoners van Suid-Afrika te skep. Die Departement van Handel en Nywerheid (DHN) in Suid-Afrika is die leidende departement vir KMMO-ontwikkeling. ʼn Strategie is uiteengesit deur die DHN getiteld: "ʼn Nasionale strategie vir die ontwikkeling van kleinsake in Suid-Afrika (Mei 1995)". Gedurende 1996 is die Wet op Nasionale Kleinsake deur die Parlement gepromulgeer wat voorsiening maak vir die implementering van hierdie strategie.
(Bron: http://saitnews.co.za/wp-content/uploads/2011/04/DTI_Logo1.jpg) 2.8.1
Doelwitte van die strategie
Die Nasionale Kleinsakeontwikkelingstrategie poog om samehorigheid onder kleinsakeondernemings te versterk en die speelveld gelyk te maak tussen groot en kleiner ondernemings. Die doelwitte van die kleinsakeontwikkelingsprogram is: •
om armoede te verlig deur dit moontlik te maak vir arm mense om inkomste te genereer om in hulle basiese behoeftes te voorsien;
•
die vermindering van armoede deur werkskepping;
•
herverdeling van rykdom, inkomste en geleenthede; en
•
ʼn bydrae tot ekonomiese groei te lewer deur innovasie om mededingendheid te verbeter.
2.8.2
Bevordering van KMMO's deur die regering
Die bevordering van KMMO's is ʼn definitiewe doelwit van die regering. Talle ander staatsdepartemente het ook soortgelyke strategieë in plek gestel, byvoorbeeld die ontwikkeling van KMMO's in die toerismesektor, die ontwikkeling van klein en opkomende kontrakteurs deur die Departemente Behuising en Openbare Werke, Land- en Landbou, Kuns en Kultuur, ens. Die bevordering van KMMO's is ook ʼn belangrike deel van die ©akademia (MSW)
Bladsy 59
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur verskillende stedelike ontwikkelingsinisiatiewe, byvoorbeeld die stedelike Vernuwingsprogram en die Landelike Ontwikkelingstrategieë. Daar is ʼn aantal ander semi-staatsinstellings wat ook klein ondernemings ondersteun en sluit in:
Onafhanklike Ontwikkelingskorporasie (IOK)
Die IOK is gemoeid met toerisme-ontwikkeling, waagkapitaal, lae rentebemagtiging en opkomende entrepreneurskemas.
Suid-Afrikaanse Buro vir Standaarde (SABS)
Die SABS verleen hulp aan KMMO’s deur middel van sy Vermiste Skakelprogram (Missing Link Programme) wat kleinsakeondernemings help om standaarde/spesifikasies gedurende die vervaardigingsproses te verstaan en korrek te interpreteer.
Sentrum vir Wetenskap en Nywerheidsnavorsing (WNNR)
Die WNNR verleen hulp aan KMMO’s deur produkte te verbeter, asook hulp in vervaardiging deur middel van hul nasionale Vervaardigingsentrum.
(Bron: http://www.biosystemssa.co.za/images/csirlogo/image_mini) Die Vervaardigingstrategie (2001) van die Departement van Handel en Nywerheid het ook ʼn verskeidenheid van sektore geïdentifiseer met die potensiaal om groei van KMMO's te bevorder, byvoorbeeld toerisme, landbouverwerking, korporatiewe dienste en kulturele nywerhede. 2.8.3
Toegang tot lenings en finansiering deur regeringsinisiatiewe
Gebrek aan toegang tot finansies is steeds die grootste probleem waarmee voornemende sakemanne worstel wat hul eie ondernemings wil begin. Dit is ook die geval waar mense hul ondernemings wil uitbrei om meer winsgewend te wees. Kommersiële banke beskou die meerderheid van mense in die sakeomgewing nie as kredietwaardig nie.
©akademia (MSW)
Bladsy 60
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur ʼn Belangrike deel van die Nasionale Kleinsakestrategie is dus om ʼn omgewing te skep vir kleinsakeondernemings om toegang tot finansies te verkry. Alle regeringsinisiatiewe met betrekking tot KMMO’s (soos hieronder bespreek) word deur die Departement van Handel en Nywerheid en verwante organisasies gefasiliteer.
Die Sentrum vir die bevordering van Kleinsake (SBKS)
Die SBKS implementeer en administreer die doelwitte van die nasionale strategie, wat hoofsaaklik werkskepping insluit. Die Departement van Handel en Nywerheid het ook ʼn ooreenkoms onderteken met die Europese Unie (EU) waarvolgens die EU R550m geskenk het as ʼn risiko-kapitaalfonds vir die oprigting van KMMO's. Die fonds word deur die Nywerheidsontwikkelingskorporasie (NOK) en die Europese Beleggingsbank geadministreer. Ongeveer 90 KMMOondernemings sal hierby baat vind.
Kleinsakeontwikkellingsagentskap
Die Kleinsakeontwikkellingsagentskap (KSOA) (Small Enterprise Development Agency – SEDA) is ʼn agentskap van die Suid-Afrikaanse Departement van Handel en Nywerheid. Die KSOA is in Desember 2004 gestig deur middel van die Nasionale Kleinsakewysigingswet, Wet 29 van 2004. Die KSOA se mandaat is die volgende: •
Om die regering se kleinsakestrategie te implementeer.
•
Die ontwerp en implementering van ʼn gemeenskaplike nasionale afleweringsnetwerk vir die ontwikkeling van kleinsakeondernemings.
•
Die integrasie van die regering se kleinsakeondersteuningsagentskappe in alle vlakke van die regering.
Die KSOA se missie is om kleinsakeondernemings reg oor die land te ontwikkel en te ondersteun deur hulle groei en volhoubaarheid te verseker in die koördinering en samewerking met verskeie rolspelers, insluitend internasionale vennote. Die volgende is ʼn uittreksel van KSOA (SEDA) se visie, missie en waardes:
©akademia (MSW)
Bladsy 61
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
OUR VISION: To be the centre of excellence for small enterprise development in South Africa OUR MISSION: To develop, support and promote small enterprises to ensure their growth and sustainability in coordination and partnership with other role players. OUR VALUES: Seda’s core values are NICER N = Nurture I = Innovation C = Customer Orientation E = Ethical Behaviour R = Resilience (Bron: http://www.seda.org.za/AboutSEDA/Pages/WhoweAre.aspx)
Ntsika
Ntsika bied nie-finansiële ondersteuning aan die KMMO-sektor met betrekking tot sake soos ontwikkeling, bemarking en sakeontwikkeling. Die agentskap help ook met navorsing en skakeling.
Khula
Khula bied finansiële ondersteuningsmeganismes aan die KMMO-sektor. Die ondersteuning sluit in lenings, die Nasionale Kredietwaarborgstelsel, toekennings en institusionele kapasiteitsbou. Khula het verder ook ʼn eie mikro-uitleenskema van stapel gestuur, KhulaStart, wat ʼn intreevlakprogram is en wat lenings aan eerste leners beskikbaar stel in die oorlewingskomponent van die KMMO-sektor. Khula beskik ook oor die Khula Technology Transfer Funds wat toegang tot plaaslike en internasionale tegnologie fasiliteer.
©akademia (MSW)
Bladsy 62
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Ondernemingsverwysings- en Inligtingsnetwerk
Die Ondernemingsverwysings- en Inligtingsnetwerk (OVIN) (Business Referral and Information Network – BRAIN) is ʼn omvattende aanlyn-inisiatief onder die vaandel van die Departement van Handel en Nywerheid. Die OVIN voorsien ʼn nasionale helplyn en het ʼn databasis van dienste en organisasies (KMMO-ondersteuningsagentskappe) in elke provinsie beskikbaar wat hierdie dienste aan entrepreneurs voorsien. Die OVIN webwerf bevat ook inligting oor die regering se aansporings.
Konsessie (Franchise) Advies- en Inligtingsnetwerk
Die Konsessie Advies- en Inligtingsnetwerk (Franchise Advice and Information Network – FRAIN) streef daarna om gehalte inligting en ondersteunende dienste te lewer aan individue en kleinsakeondernemings om groei en verbetering van nuwe en bestaande franchise ondernemings in Suid-Afrika te verseker. FAIN is ʼn ondersteuningsprojek van die Departement van Handel en Nywerheid. Dit is geïmplementeer deur die Nasionale Koördinerende Kantoor vir Vervaardigingsadviessentrums (NKKVA) (National Co-ordinating Office for Manufacturing Advisory Centres – NAMAC) met die hulp van die Raad vir Wetenskaplike en Nywerheidsnavorsing (WNNR).
Nasionale Koördinerende Kantoor vir Vervaardigingsadviessentrums
Die Nasionale Koördinerende Kantoor vir Vervaardigingsadviessentrums (NKKVA) is ʼn KMMO-ondersteuningsagentskap binne die Departement van Handel en Nywerheid. Dit word algemeen erken as een van die mees suksesvolle KMMO-ontwikkelings- en ondersteuningsagentskappe in Suid-Afrika. Die NKKVA het ʼn omvattende leweringstruktuur regoor Suid-Afrika ontwikkel wat dien as ʼn kanaal vir die toepassing van nuwe tegnologie, inligting, produkte en projekte om sodoende doeltreffende oplossings aan KMMO's te lewer.
Besigheidsvennote Beperk
In 1998 is die Kleinsakeontwikkellingskorporasie (KSOK) omskep in Besigheidsvennote Beperk (BVB). Die organisasie het sy fokus verskuif na klein en medium ondernemings met ʼn gepaardgaande projekbetrokkenheid van ʼn minimum van R150 000 tot ʼn maksimum van R15 miljoen. Die organisasie het R4.6-miljard belê in opkomende ondernemings in die afgelope 20 jaar wat direk tot die skepping van 500 000 werksgeleenthede gelei het. Die volgende is ʼn uittreksel van die BVB se visie, missie en waardes:
©akademia (MSW)
Bladsy 63
FMG206 Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur
Vision, Mission & Values Vision Our vision is to live our name, being the premier business partner for small and medium enterprises, facilitating wealth creation, job creation and shared economic development. Mission Our mission is to invest capital, skill and knowledge into viable entrepreneurial enterprises in South Africa, Africa and all markets where we have a presence. Goals Our goal is to be an internationally respected, successful and profitable business partner for SMEs. Values Business and Personal Integrity Honesty, integrity and respect for human dignity are imbued in both our business and personal conduct. Superior Client Service We exist for our clients and enjoy serving them. We aim to delight our clients with our products (innovative solutions) and the quality of our service. Economic merit Underpins all our investment decisions, ensuring access to business finance and added value service for all communities we serve. Economic merit also underpins all our operational decisions, ensuring our long-term sustainability to deliver optimum value for clients and shareholders alike.
Šakademia (MSW)
Bladsy 64
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Entrepreneurship Our entrepreneurial approach to doing business enables us to partner with our clients in the success of their businesses. (Bron: http://www.businesspartners.co.za/page/vision-mission-values)
Toerisme Ondernemingsprogram
Die Toerisme Ondernemingsprogram (TOP) (Tourism Enterprise partnership – TEP) val binne die raamwerk van die regering se Toerisme-aksieplan. Dit is egter deel van ʼn groter en langtermynstrategie om groei in die plaaslike en internasionale toerisme moontlik te maak. Die belangrikste doelwitte van die program is om die groei en uitbreiding van klein en medium ondernemings in die toerisme-ekonomie aan te moedig en te fasiliteer. Dit kan lei tot werkskepping en inkomste-genererende geleenthede. (Aangepas uit: http://www.southafrica.info/business/trends/newbusiness/smallbusiness.htm#ixzz1hNuTtXlz) 2.9
Samevatting
Finansieringsopsies om ʼn kleinsakeonderneming te begin, is beskikbaar. Talle voornemende sakemanne is egter nie bewus van hierdie moontlikhede nie of aanvaar befondsing wat nie geskik is vir hulle tipe onderneming nie. Dit kan ondermynend inwerk op die groei van die onderneming en tot talle probleme en selfs mislukking lei. Van owerheidsweë is talle inisiatiewe van stapel gestuur om SMMO’s finansieel en andersins te ondersteun om op die been te kom en ʼn sukses te maak. Vir die voornemende sakeman is dit noodsaaklik om hom/haarself te vergewis van die beskikbare moontlikhede.
©akademia (MSW)
Bladsy 65
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 2.10 Selfevaluering Aktiwiteit 2 Jy is ʼn voornemende kleinsakeman wat graag jou eie loodgietersonderneming wil begin, want jy is ʼn gekwalifiseerde loodgieter. Met verwysing na die finansiering van jou voorgenome onderneming, beantwoord die volgende vrae: 1. Hoekom is dit moeilik vir ʼn kleinsakeman om finansiering te bekom? 2. Iemand het jou die raad gegee om ʼn aantal proforma state saam te stel wat sal help om die nodige finansiering te bekom. Identifiseer hierdie state. 3. Identifiseer en beskryf tien (10) bronne van finansiering wat aan die kleinsakeman beskikbaar is. 4. Bestudeer die volgende figuur en bespreek die proses van die “leen” van fondse.
©akademia (MSW)
Bladsy 66
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur
3.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Krediet en kredietbestuur
•
Bronne van krediet
•
Vorme van krediet
•
Nasionale Kredietwet
•
Wetlike optrede
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
jou begrip van krediet en kredietbestuur te demonstreer.
•
die bronne en die rol van krediet te ontleed.
•
te onderskei tussen die verskillende vorme van krediet.
•
die uitwerking van die Nasionale Kredietwet op verbruikerskrediet te ontleed.
•
die wetlike aksies te verduidelik wat geneem kan word teen wanpresterende debiteure.
©akademia (MSW)
Bladsy 67
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 3.2
Verrykende bronne •
http://blog.dnb.com/blog/small-business-marketing/5-keys-to-managing-smallbusiness-credit-risk
•
http://dnbsmallbusiness.com.au/Cash_Flow/Managing_bad_debtors/indexdl_5299.as px
•
http://smallbusiness.dnb.com/company-activities-management/management-bestpractices/6785387-1.html
•
http://www.ajml.com.au/downloads/resourcecentre/references/finance/10%20simple%20rules%20for%20credit%20control.pdf
•
http://www.cfoselections.com/cfos/desk/detail/18/the-credit-granting-process
•
http://www.entrepreneur.com/article/159528
•
http://www.sba.gov/content/managing-your-business-credit
•
http://www.wisegeek.com/what-is-credit.htm
•
http://www.wisegeek.com/what-is-credit-management.htm
•
https://www.citicards.com/cards/wv/html/cm/know-the-rules/all-about-credit/types-ofcredit.html
3.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Eisbrief
ʼn Eisbrief vra dat die skuldenaar die uitstaande rekening voor ʼn bepaalde datum betaal.
Krediet
Krediet kan gesien word as geld wat geleen word om te gebruik om goedere aan te koop.
Kredietbeheer
Kredietbeheer behels die prosedures wat vir die effektiewe beoordeling van kredietwaardigheid gebruik word, eerder as die prosedures wat gebruik word om skuld in te vorder.
Kredietbestuur
Kredietbestuur is die term wat gebruik word om die rekeningkundige funksies te identifiseer wat onder die afdeling “rekeninge ontvangbaar” ingedeel word.
Lenings
©akademia (MSW)
Lenings laat die eienaar toe om geld te leen wat met
Bladsy 68
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur rente terugbetaal moet word Nasionale
Die Nasionale Kredietwet in Suid-Afrika is ʼn raamwerk vir die
Kredietwet
beheer van elke denkbare krediettransaksie, van mikro-lenings tot die aankoop van meubels.
Onversekerde
Onversekerde lenings vereis nie kollateraal nie en word
lenings
gemaak op grond van die eienaar se kredietgradering en vermoë om te betaal.
Statutêre eisbrief
ʼn Statutêre eisbrief detail die regstappe wat geneem sal word indien die skuld nie betaal word nie.
Versekerde lenings
Versekerde lenings word gewaarborg deur kollateraal, wat ʼn item van dieselfde of hoër waarde is as die bedrag van die lening, soos ʼn motor, huis of kontantdeposito.
3.4
Inleiding
Krediet kan gesien word as geld wat geleen word om te gebruik om goedere te koop wat benodig word. Die fondse is dan dadelik beskikbaar vir die aankoop van die goedere, maar word eers terugbetaal op ʼn ooreengekome tyd. Dienste kan ook op krediet aangeskaf word. Selfoongebruik is ʼn voorbeeld, waar die diens gebruik word, maar eers aan die einde van elke maand terugbetaal word. Algemene vorme van krediet sluit in verbandlenings of motorfinansiering. ʼn Persoonlike kredietlyn word deur banke verskaf wat fondse beskikbaar stel vir individue wat dit benodig, meestal teen ʼn relatief lae rentekoers en die lener kan kies om die hele kredietlimiet op een slag te gebruik, soos benodig. Kredietkaarte maak krediet deurlopend beskikbaar, maar ʼn minimum terugbetaling word maandeliks verwag. Die persoon wat die krediet gebruik, betaal gewoonlik nie rente solank as wat die volle bedrag uitstaande, voor of op die sperdatum betaal word nie. Kredietkaarte het gewoonlik baie hoë rentekoerse, daarom is gereelde betalings van groot belang. Verbande laat ʼn persoon toe om ʼn huis te koop en dan die verskuldigde bedrag maandeliks oor ʼn bepaalde tydperk terug te betaal. Daar is verskillende tipe verbande met verskillende terugbetalingsopsies beskikbaar. Terugbetaling is ʼn belangrike deel van krediet. ʼn Goeie kredietgeskiedenis beteken dat die persoon ʼn aanvaarbare kredietterugbetalingsprofiel het. Indien dit nie die geval is nie, sal dit moeilik wees om weer krediet te bekom. Sommige lenings laat die verbruiker toe om die
©akademia (MSW)
Bladsy 69
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur uitstaande bedrag vinniger as die ooreenkoms te betaal, sonder om boetes daarvoor te betaal, terwyl ander dit nie doen nie. ʼn Voornemende lener moet die rentekoers en terugbetalingstydperk deeglik in oorweging neem voordat ʼn lening gemaak word. Verder moet die lener seker wees dat hy/sy in staat sal wees om die lening terug te betaal. Indien daar ʼn risiko is dat hy/sy nie in staat sou wees om gereelde betalings te maak nie, moet die instansie in kennis gestel word en reëlings moet getref word om uitstel te kry vir die betaling. (Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-is-credit.htm) Die volgende figuur gee ʼn aanduiding van die proses om krediet te bekom.
Figuur 3.1 Kredietproses (Bron: http://4.bp.blogspot.com/y2uiqIxaUxU/T2NXXYpdcII/AAAAAAAABfg/343m1mAy1YY/s1600/14b.jpg)
©akademia (MSW)
Bladsy 70
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur In die kleinsakeonderneming word krediet soos volg ingedeel:
Persoonlike krediet
Kleinsake krediet
Sakekrediet
Figuur 3.2 Krediet in die kleinsakeonderneming (Bron: Outeur 2012) Krediet in die kleinsakeonderneming is dus ter sprake in die volgende 2 areas: •
Eerstens is daar persoonlike en/of bedryfskrediet waar die eienaar krediet benodig vir die daaglikse bedryfsaktiwiteite van die onderneming.
•
Tweedens is krediet ter sprake wanneer die onderneming goedere/dienste op krediet aan kliënte verkoop.
3.5
Krediet vir die eienaar van die kleinsakeonderneming
Krediet vir die eienaar van ʼn kleinsakeonderneming kan in twee verdeel word, naamlik: •
Persoonlike krediet
•
Bedryfs-/sakekrediet
Dis nie altyd maklik om die twee tipes krediet van mekaar te skei nie en selfs te onderskei nie. Enige onverwagte voorval soos ʼn groot bestelling wat gekanselleer word, of wanbetalings deur kliënte kan ʼn invloed hê op die persoonlike en sakekredietgraderings en kan selfs lei tot ʼn afgradering in die onderneming se kredietgradering. In die oë van banke en ander leners is persoonlike en sakekredietgraderings aan die sakeeienaar gekoppel en hy/sy vir beide verantwoordelik. Dit is dus belangrik om die regte stappe te neem om beide te beskerm. ʼn Lae kredietgradering dui aan dat die kleinsakeeienaar ʼn kredietrisiko is en dit kan die verskaffing van krediet beperk en ook soms lei tot hoër rentekoerse wat gehef word. Krediet kan selfs in sommige gevalle geweier word. Om hierdie rede is dit ewe belangrik om die stand van die onderneming se kredietwaardigheid deurlopend te moniteer en te evalueer as wat dit is om die onderneming se bates te beskerm.
©akademia (MSW)
Bladsy 71
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Die volgende kan help om te verhoed dat die kleinsake-eienaar ʼn kredietprobleem ontwikkel:
Sakekredietkaart
Die kleinsake-eienaar moet so gou as wat die onderneming begin sake doen, ʼn sakekredietkaart bekom. Dit is ʼn ideale geleentheid om ʼn goeie kredietrekord te vestig wat kan help om die eienaar ʼn meer aantreklike kandidaat te maak wanneer hy/sy aansoek doen vir ʼn lening. Dit is natuurlik belangrik dat die kredietkaartrekening betyds en gereeld betaal word.
Moniteer persoonlike en bedryfs-/sakekrediet
Die kleinsake-eienaar kan gebruik maak van ʼn kredietmoniteringsdiens of kan self die kredietkaartrekening moniteer om te verseker dat niemand die beskikbare krediet misbruik nie. Kredietkaartstate moet dus gereeld nagaan word. Dit is ook moontlik om dit daagliks aanlyn te moniteer.
Moenie persoonlike finansies verwaarloos nie
As ʼn onderneming aan een eienaar behoort, kan sy/haar persoonlike finansies ook deur potensiële uitleners ondersoek word. Persoonlike verpligtinge, soos huisverbandbetalings, moet net so noukeurig nagekom word as kredietverpligtinge van die onderneming om ʼn goeie kredietrekord te verseker.
Moenie ʼn bedryfslening waarborg met ʼn persoonlike waarborg nie
Vermy lenings of kredietskemas wat vir ʼn persoonlike waarborg vra. Wanneer ʼn persoonlike waarborg gemaak word, word dit beskou as ʼn belegging in die onderneming.
Moenie ʼn persoonlike huis verpand om die onderneming te finansier nie
Geen nuwe onderneming is sukses gewaarborg nie. Die laaste ding wat ʼn nuwe sakeman wil hê, is om die onderneming en sy/haar huis te verloor.
Verkoop bates om leningsbetalings te maak indien nodig
Die eienaar moenie huiwer om bates te verkoop ten einde skuld te betaal nie. Dit is nie die ideale omstandighede nie, maar ʼn beter keuse, as om kredietwaardigheid te verloor as gevolg van skuld wat nie betaal kan word nie. (Aangepas uit: http://www.entrepreneur.com/article/159528)
©akademia (MSW)
Bladsy 72
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 3.6
Kredietbestuur
(Bron: http://farm4.static.flickr.com/3077/2805760593_a80f1978c1.jpg) Die volgende is ʼn skematiese voorstelling van sommige elemente van kredietbestuur:
Figuur 3.3 Elemente van kredietbestuur (Bron: http://takcreditmanagement.files.wordpress.com/2010/09/service-balls-logo.jpg) Kredietbestuur is die term wat gebruik word om die rekeningkundige funksies te identifiseer wat onder die afdeling “rekeninge ontvangbaar” ingedeel word. Dit behels ook die uitbreiding van krediet aan ʼn kliënt, monitering van die ontvangs en teboekstelling van betalings, hantering van uitstaande fakture, kredietinsamelingsaksies en die beslegting van geskille oor ʼn kliënt se rekening. Doeltreffende kredietbestuur verseker dat die onderneming finansiële stabiliteit bekom.
©akademia (MSW)
Bladsy 73
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Die proses van kredietbestuur begin met die beoordeling van die kredietwaardigheid van die kliëntebasis. Dit is veral belangrik indien die onderneming besluit om krediet of wentelkrediet aan sekere kliënte beskikbaar te stel. Behoorlike kredietbestuur vereis die daarstel van spesifieke kriteria waaraan ʼn kliënt moet voldoen voordat hierdie tipe kredietooreenkoms met die kliënt aangegaan word. Verskeie faktore word in ag geneem as deel van die kredietevalueringsproses, soos die insameling van inligting oor die potensiële kliënt se huidige finansiële toestand, insluitend die huidige kredietgradering. Die kliënt se inkomste en uitstaande finansiële verpligtinge sal ook in ag geneem word. Doeltreffende kredietbestuur poog om nie net die onderneming te beskerm teen moontlike verliese nie, maar ook die kliënt. Na die bepaling van ʼn kredietlimiet vir ʼn kliënt, behels kredietbestuur die voorsiening van akkurate fakture en state aan die kliënt. Die kliënt moet die fakture gereeld en betyds ontvang sodat hy/sy die state kan nagaan, navrae kan rig, indien enige, en aan die betalingsvoorwaardes kan voldoen. ʼn Doeltreffende kredietbestuurstelsel bevoordeel almal in die onderneming. Indien alle stappe noukeurig gevolg word, kan daar met groter sekerheid aanvaar word dat die fakture wat uitgereik is, betaal sal word teen die vereistes datums. Andersyds kan ʼn kliënt, deur sy/haar hantering van die krediet wat toegestaan is, ʼn goeie verhouding met die onderneming opbou en ook ʼn goeie kredietgeskiedenis opbou. (Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-is-credit-management.htm) 3.6.1
Belangrikheid van kredietbestuur op alle vlakke in die onderneming
Kleinsake-eienaars is entrepreneurs, maar is oor die algemeen nie kundig met boekhouding en rekeningkunde nie. Nuwe kleinsake-eienaars besef nie altyd dat dit net so belangrik is om die onderneming se krediet aktief te bestuur, as wat dit is om kontantvloei doeltreffend te bestuur nie.
(Bron: http://www.asymmetricinvestmentreturns.com/DanzigerCoverArtSavage.jpg)
©akademia (MSW)
Bladsy 74
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Die fokus is op nuwe kliënte
Die sake-eienaar wil graag glo dat langtermynsakeverhoudings stabiel is en gebou word op ʼn vertrouensverhouding. Die waarheid is egter dat tot 80 persent slegte skuld afkomstig is van sakeverhoudings wat ouer as ʼn jaar is. Kredietrisikobestuur is dus nie ʼn eenmalige proses nie. Die eienaar moet die kredietrisiko vir elke kliënt en verskaffer gereeld evalueer om tendense te bepaal en om moontlike kredietrisiko’s wat probleme voorspel, te kan identifiseer.
Tegnologie in kredietbestuur
ʼn Handgedrewe (manual) krediethersieningsproses mag dalk vir die sake-eienaar meer betroubaar voel, maar belangrike inligting kan dalk verlore gaan omdat die gebruikswaarde van hierdie bronne beperk is. Belangrike inligting kan verlore gaan of bloot oor die hoof gesien word. Dit is vandag meer voordelig om gebruik te maak van ʼn omvattende, geïntegreerde risikobestuurstelsel. Inligting wat uit verskeie bronne verkry kan word, kan maklik en vinnig gekonsolideer en beskikbaar gemaak word. Geld en tyd word bespaar en die bestuur van kredietrisiko kan meer doeltreffend geskied.
Vertrou ook kollegas
Soms is die beste bondgenote nie in die rekeninge afdeling van die onderneming nie, maar in ander afdelings, soos verkope, kliënte-ondersteuningsdienste of uitvoerende bestuur. Hulle kan die eienaar inlig dat ʼn bepaalde kliënt beoog om sy onderneming af te skaal, of dat ʼn kliënt, wat normaalweg ʼn goeie betaler is, dit skielik moeilik vind om sy/haar rekening te betaal.
Die erns van bedrog
Die meeste kleinsakeondernemings is gretig om verhoudings te bou met nuwe kliënte, verskaffers en sakevennote. In die proses ignoreer hulle dikwels die gevaartekens, byvoorbeeld dat die sakeverhouding te goed is om waar te wees. Die eienaar moet voortdurend risikobestuur op alle sakeverhoudings toepas en op die uitkyk wees vir enige tekens dat sakekliënte in finansiële moeilik kan wees, of betrokke is by bedrog wat die onderneming nadelig kan beïnvloed.
Risiko kan verminder, maar nooit uitgeskakel word nie
Daar is net een manier om risiko heeltemal uit te skakel en dit is om die deure van die onderneming te sluit. Die taak van die eienaar is dus nie om te probeer om risiko’s heeltemal uit te skakel nie, maar om doeltreffende risikobeheermaatreëls in plek te stel. Om risiko’s
©akademia (MSW)
Bladsy 75
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur heeltemal te probeer uitskakel, kan soms duurder en meer tydrowend wees as die voordeel wat dit inhou. Met die regte toerusting, tegnologie en prosesse kan risikobestuur egter kostedoeltreffend toegepas word. Daar moet ʼn balans wees tussen die pogings om risiko’s te verminder en die voordele daaraan verbonde. (Aangepas uit: http://blog.dnb.com/blog/small-business-marketing/5-keys-to-managingsmall-business-credit-risk) 3.6.2
Aktiewe kredietrisikobestuur
Die aktiewe bestuur van hul bedryfskrediet kan kleinsakeondernemings in staat stel om ʼn positiewe kontantvloei te verseker.
Figuur 3.4 Kontantvloei (Bron: http://4.bp.blogspot.com/_f0rEw9bJhXE/ShcD97FLbsI/AAAAAAAAAGE/WZnDu8_mcGQ/s4 00/cashflow_positive.gif)
Finansiering op beter terme
ʼn Goeie kredietrekord kan daartoe bydra dat kleinsakeondernemings finansiering kry wanneer hulle dit nodig het. Onvoldoende of vertraagde finansiering is twee algemene redes vir sakemislukkings. Vir ʼn onderneming met ʼn swak kredietgradering is die rentekoerse wat gehef word, ook heelwat hoër as vir kliënte met ʼn goeie kredietgeskiedenis.
Voldoende voorraad
Die sake-eienaar moet verseker dat hy/sy altyd die nodige voorraad teen bekostigbare terme verkry en beskikbaar het. Verskaffers evalueer die onderneming en besluit dan hoeveel
©akademia (MSW)
Bladsy 76
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur krediet aan die onderneming toegestaan gaan word. ʼn Goeie kredietgeskiedenis dra daartoe by dat voorraad teen die beste moontlike voorwaardes aangekoop kan word, wat meer kontant vir die onderneming vrystel.
Neem ingeligte kredietbesluite oor kliënte
Kennis van die kredietwaardigheid van kliënte kan ondernemings in staat stel om beter kredietterme aan kredietwaardige kliënte te gee, terwyl daar vermy word om sake te doen met kliënte wat stadig betaal. Beide hierdie kan lei tot verbeterde kontantvloei in die onderneming.
Bedrog en identiteitsdiefstal
Die aktiewe bestuur van die onderneming se kredietfasiliteite kan voorkom dat bedrog, diefstal en identiteitsdiefstal plaasvind. Daar word bereken dat 15 – 30% van alle kommersiële kredietverliese as gevolg van bedrog voorkom. Die eienaar moet sy vinger op die pols hou en verseker dat die nodige risikobeheermaatreëls toegepas word om enige vorm van bedrog teë te werk. (Aangepas uit: http://www.sba.gov/content/managing-your-business-credit) 3.7
Verskillende vorme van krediet
Die volgende is verskillende vorme van krediet beskikbaar aan die sake-eienaar: 3.7.1
Lenings
Lenings laat die eienaar toe om geld te leen wat met rente terugbetaal moet word en sluit onder andere die volgende in:
Gewone lening
Daar kan ʼn lening vir ʼn spesifieke doel aangegaan word, soos die finansiering van toerusting.
Skuldkonsolidasielening
Die eienaar kan ook ʼn skuldkonsolidasielening aangaan wat saamgestel word uit al die huidige skuld van die onderneming. Die krediteure se rekeninge word dan ten volle vereffen, terwyl die sake-eienaar dan slegs een lening met ʼn laer rentekoers terugbetaal.
Kredietlimiete
Die eienaar kan ook ʼn kredietlimiet koppel aan die onderneming se tjekrekening wat bykomende fondse beskikbaar stel.
©akademia (MSW)
Bladsy 77
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Lenings word gewoonlik verdeel in twee tipes: •
Versekerde lenings Versekerde lenings word gewaarborg deur kollateraal wat ʼn item van dieselfde of hoër waarde is as die bedrag van die lening soos ʼn motor, huis of kontantdeposito.
•
Onversekerde lenings Hierdie tipes lenings vereis nie kollateraal nie en word gemaak op grond van die eienaar se kredietgradering en vermoë om te betaal.
3.7.2
Afbetalingsooreenkomste
Hierdie tipe lening word terugbetaal met vaste maandelikse paaiemente oor ʼn vasgestelde periode van tyd. Die rentekoste is ingesluit in die maandelikse betalings. Voertuiglenings en huisverbande is voorbeelde van afbetalingsooreenkomste. 3.7.3
Kredietkaarte
Kredietkaarte is miskien die mees algemene soort persoonlike krediet. In teenstelling met afbetalingsooreenkomste laat kredietkaarte transaksies toe tot by die maksimum kredietlimiet. Dit staan ook bekend as die beskikbare kredietlimiet. Elke keer as iets gekoop word, word geld geleen totdat dit terugbetaal word. As die geld terugbetaal word oor ʼn tydperk, hef die kredietkaart rente op die rekening. Elke maand word die berekende bedrag betaal totdat die geleende bedrag terugbetaal is. (Aangepas uit: https://www.citicards.com/cards/wv/html/cm/know-the-rules/all-aboutcredit/types-of-credit.html) 3.8
Basiese beginsels van kredietverlening en die daarstel van ʼn kredietverleningsbeleid
Die volgende is ter sprake wanneer die sake-eienaar ʼn kredietverleningsbeleid vir die onderneming daarstel:
©akademia (MSW)
Bladsy 78
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Kredietinligting Wetlike aspekte
Aansoekprosedures
Invorderingsbeleid
Kredietstandaarde Verifiëringsprosedures
Figuur 3.5 Kredietverleningsprosedure (Bron: Outeur 2012) 3.8.1
Kredietinligting
Indien ʼn sake-eienaar oorweeg om krediet aan voornemende kliënte toe te staan, is dit nodig om oorweging aan die volgende te skenk: •
Kan alle voornemende kliënte op krediet aankope doen?
•
Watter kredietterme sal aangebied word?
•
Watter bedrag krediet sal toegelaat word?
•
Watter tipe kredietgeskiedenis sal aanvaar word?
•
Watter koste gaan gehef word indien die kliënt nie die betaling betyds maak nie?
•
Wie sal besluit oor die kredietvlakke van blootstelling?
Oorweging van bogenoemde kwessies, moet lei tot ʼn kredietverleningsbeleid vir die onderneming. Omdat so ʼn beleid bepaalde regskwessies insluit, is dit goeie praktyk om die beleid in samewerking met ʼn regskenner op te stel. Die Nasionale Kredietwet van 2005 word hier as riglyne gebruik. 3.8.2
Aansoekprosedures
Aansoekprosedures moet duidelik uiteengesit word. Kredietburo's kan hier van hulp wees. Hulle kan byvoorbeeld help met die ontwerp van ʼn aansoekvorm wat aan die vereistes van die bepaalde onderneming sal voldoen, sodat alle tersaaklike inligting bekom kan word.
©akademia (MSW)
Bladsy 79
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Aangesien daar altyd ʼn moontlikheid is dat individue wat vir krediet aansoek doen bedrog kan pleeg in die aansoek, kan ʼn kredietburo se riglyne voorkom dat duur foute gemaak word in die toestaan van krediet aan voornemende kliënte. 3.8.3
Kredietstandaarde
Die onderneming moet bepaal watter minimum kredietstandaarde toegepas gaan word, in ooreenstemming met die Nasionale Kredietwet (2005):
Minimum inligting
ʼn Voorbeeld van ʼn kredietstandaard is dat die kliënt se kredietaansoek vergesel moet word deur die nuutste finansiële state, asook ʼn inkomstebewys (betaalstrokie) en die bron, asook inligting oor uitstaande skuld.
Skuldverhouding
Verder sal die bepaling van ʼn kliënt se skuldverhouding dit duidelik maak of die eienaar die kliënt krediet kan gee, of sy/haar krediet kan verhoog.
Kontantvloei
Die aansoeker se kontantvloei moet nagegaan word om seker te maak dat hy/sy oor kontant sal beskik om die skuld te vereffen. Dit kan daartoe lei dat die onderneming ʼn groter maandelikse betaling kan vra, of kan herbesin oor die krediet wat toegestaan is. Dit is beter om ʼn transaksie te laat vaar as om slegte skuld in te vorder. 3.8.4
Verifiëringsprosedures
Daar moet in die beleid voorsiening gemaak word vir verifiëringsprosedures. Kredietburo’s is ook hier van groot hulp. ʼn Kredietburo het alle data oor die betalingsgeskiedenis van kredietkliënte. Goeie en slegte krediet word aan hulle gerapporteer. Die onderneming kan kredietgeskiedenisverslae teen ʼn fooi van die kredietburo verkry. 3.8.5
Invorderingsbeleid
ʼn Invorderingsbeleid moet ook opgestel en in die kredietverleningsbeleid ingesluit word. Die onderneming kan, byvoorbeeld ʼn afskrif van die rekening op gereelde intervalle aan die kliënt besorg. ʼn Reeks oproepe kan na die kliënt gemaak word en opgevolg word met briewe. As die eienaar alles gedoen het wat prakties moontlik is, kan die rekening oorhandig word aan ʼn professionele invorderingsagentskap of ʼn prokureur vir verdere regstappe.
©akademia (MSW)
Bladsy 80
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 3.8.6
Wetlike aspekte
Dit is noodsaaklik dat alle regsaspekte te alle tye nagekom word. In Suid-Afrika sluit dit die bepalings van die Nasionale Kredietwet (2005) in. Die onderneming se kredietverleningsbeleid moet stiptelik gevolg word vir ʼn nuwe aansoek, maar ook in die geval waar ʼn kliënt vir verdere krediet aansoek doen. Kyk paragraaf 3.10 hieronder vir ʼn volledige uiteensetting van die toepassing van die beleid as deel van die kredietbeheermaatreëls. (Aangepas uit: http://www.cfoselections.com/cfos/desk/detail/18/the-credit-granting-process) 3.9
Kredietrisiko
In die huidige sake-omgewing stel die bestuur van kredietrisiko groot uitdagings aan sakeondernemings. Bankrotskappe neem toe wat die risiko aan groot verliese verder verhoog. Die ekonomiese druk en onstabiele sakepraktyke lei daartoe dat ondernemings en individue langer neem om hulle skulde te vereffen en daar is ʼn groter fokus op die verhoging van kontantvloei. Kredietdepartemente word gevra om meer met minder te doen sonder om die risiko’s te verhoog. Ongelukkig lei dit tot reaktiewe, eerder as pro-aktiewe optrede. Die volgende is kwessies wat kredietrisiko’s verhoog:
Voorbedagte bedrog
Slegte skuld van bestaande kliënte
Gebruik van tegnologie Verhoogde kredietrisiko
Te veel evaluasies
Bankrotskappe
Figuur 3.6 Verhoogde kredietrisiko (Bron: Outeur 2012)
©akademia (MSW)
Bladsy 81
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 3.9.1
Voorbedagte bedrog wat nie maklik waargeneem word nie
Bedrog kos sakeondernemings miljarde rande per jaar. Die probleem is dat kredietpersoneel dit nie altyd so maklik raaksien nie, bloot omdat hulle nie weet waarvoor om te soek nie. Die volgende is ʼn paar moontlikhede wat aandag verdien: Oordrewe aantal jare in die bedryf
Die kliënt wat aansoek doen vir krediet gee voor dat hy/sy jare al in die bedryf is, maar niemand het nog ooit van hom/haar gehoor nie. Spoggerige bedryfsname
Die naam “Wêreldwye Finansiële Hulpverlening” klink goed totdat die maatskappy se verkoopsverteenwoordiger agterkom die betrokke onderneming word vanuit ʼn klein kamertjie by ʼn woonhuis bedryf. Onverwagse gunstige finansiële state
Die huidige verhouding van die netto waarde is ver bo die gemiddelde van die betrokke onderneming, terwyl die betrokke onderneming ʼn nuwe onderneming is. Slegs een handelsverwysings
Dit is belangrik dat die kliënt wat aansoek doen vir krediet oor meer as net een handelsverwysings beskik. 3.9.2
Slegte skuld van bestaande kliënte
Meer as 80% slegte skuld is afkomstig van bestaande rekeninge waar die kliënte al langer as 12 maande met die onderneming sake doen. Die aanvanklike kredietevaluering kan nie gebreke uitwys wat later mag voorkom nie. Omstandighede in die sake-omgewing verander bykans daagliks en om tred te hou moet moontlike veranderinge gemoniteer word. Die volgende kan ʼn aanduiding wees dat daar probleme met kliënterekeninge kan ontstaan: •
Regsgedinge
•
Verandering van of ontkoppelde telefoonnommers
•
Verandering van die sake-adres
•
Nuwe ondernemings onder die vaandel van die bestaande kliënt
•
Verandering in die onderneming se naam
©akademia (MSW)
Bladsy 82
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Dit is goeie praktyk om gereelde evaluasies van kliënte uit te voer. Dit moet minstens een maal per jaar gedoen word, maar die kredietrisiko verbonde aan die onderskeie rekeninge moet bepaal hoe dikwels die evaluasie nodig is. 3.9.3
Bankrotskappe
Die meeste bankrotskappe kan voorspel word. Bankrotskap is nie net ʼn traumaties ervaring vir die eienaars en werknemers van die bepaalde onderneming nie, maar ook vir die onderneming wat krediet verskaf het. Inligting oor bankrotskappe en skielike stadige betalings kan gewoonlik ondervang word deur gebruik te maak van kredietgraderings. Kredietgraderings kan help om die risiko te ontbloot in ʼn bepaalde kredietportefeulje. Gradering word grootliks deur ondernemings gebruik om risiko’s te bepaal en om die rekeninge met hoë risiko te identifiseer. Deur kliënte in ʼn rangorde te plaas ooreenkomstig hulle kredietgradering kan meehelp om probleemareas te identifiseer en te prioritiseer in die geval waar besluit moet word oor die insamelingstegnieke wat gevolg moet word. Meer tyd kan dan spandeer word op marginale rekeninge. 3.9.4
Te veel tyd spandeer op kredietevaluasies
Die uitvoer van intensiewe kredietevaluasies is geen waarborg teen slegte skuldverliese nie. Hoewel daar baie databronne beskikbaar is, is dit nie altyd betroubaar nie. Kredietevaluasies is ook duur in terme van die direkte en indirekte koste. Hoe meer tyd daar spandeer word om ʼn omvattende beeld van die nuwe kliënt te kry, hoe groter is die koste. Dit is belangrik om betroubare eksterne verskaffers van kredietinligting te gebruik wat die inligting deurlopend verifieer en konsolideer. Baie van hierdie verskaffers voeg ook kredietgraderings as ʼn bykomende diens by wat verdere kostes aan tyd en moeite kan bespaar. 3.9.5
Versuim om voordeel uit tegnologie te trek
Doeltreffende kredietbestuur behels die gebruik van outomatisering om kontantvloei te verbeter deurdat reaksietye bespoedig kan word en besluite ook tydig en konsekwent geneem kan word. Outomatisasie kan ook meehelp om die kredietportefeulje beter te bestuur omdat betalingspatrone makliker sigbaar is. Die sake-eienaar moet deurgaans proaktief optree om rekeninge te identifiseer wat aandag verlang en om dan tegnologie (outomatisering) te gebruik met die moniteringsfunksie. (Aangepas uit: http://smallbusiness.dnb.com/company-activities-management/managementbest-practices/6785387-1.html)
©akademia (MSW)
Bladsy 83
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 3.10 Kredietbeheer Kredietbeheer in ʼn onderneming dien ʼn dubbele doel, naamlik: Om ʼn groter omset te verkry deur die uitbreiding van krediet aan kliënte wat as ʼn
•
goeie kredietrisiko geag word, en die vermindering van die risiko van slegte skuld deur die beperking of weiering van
•
krediet aan kliënte wat nie ʼn goeie kredietrisiko is nie. Die doeltreffendheid van kredietbeheer lê in die prosedures wat vir die beoordeling van kredietwaardigheid gebruik word, eerder as in die prosedures wat gebruik word om skuld te vorder.
(Bron: http://www.dalvos.co.za/Portals/10/images/Fotolia_54064_S.jpg) Die volgende is ʼn paar basiese reëls vir kredietbeheer wat deur ondernemings toegepas moet word:
Win alle moontlike inligting in
ʼn Omvattende kredietaansoekvorm moet gebruik word wat deur alle voornemende kliënte voltooi word wat die onderneming in staat sal stel om alle tersaaklike inligting te bekom, byvoorbeeld alle besonderhede van die aansoeker en watter waarborge nodig is. Let wel dat inligting wat op die kredietaansoekvorm voorkom onderhewig is aan die vereistes van die Nasionale Kredietwet (2005).
Goedkeuring van krediet
Skriftelike antwoord moet dadelik aan die aansoeker gestuur word, selfs al word die aansoek afgekeur of indien verdere inligting benodig word. ʼn Kredietgoedkeuringsbrief vermeld die bedrag van krediet wat goedgekeur is, kredietterme, borge (insluitend waarborgvorms), boetes/wanbetalingsterme en enige ander terme en voorwaardes wat betrekking het op die kredietgoedkeuring.
©akademia (MSW)
Bladsy 84
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Pos fakture stiptelik
Gereelde en akkurate fakture met volledige produkbeskrywings en verkoopsterme moet aan die kliënte die erns van betalingsterme en voorwaardes uitwys.
Hou akkurate rekords
Een van die belangrikste fasette van kredietbeheer is om akkurate rekords te hou. Opgedateerde debiteure (m.a.w. betalingsgeskiedenis) moet altyd beskikbaar wees. Debiteure wat buite hul goedgekeurde kredietterme beweeg, moet onmiddellik en in alle gevalle opgevolg word.
Vermy uitsonderings
Om spesiale reëlings te tref, kan probleme veroorsaak. Geen onderneming is so groot of belangrik dat hulle toegelaat kan word om terme te ignoreer nie. Die onderneming aan wie die gelde verskuldig is, moet respek afdwing deur hul doeltreffende en konsekwente toepassing van kredietooreenkomste wat aangegaan is met die kliënt. Verder moet alle verbale reëlings skriftelik bevestig word. Indien die kliënt ʼn maatskappy is, moet die onderneming seker maak dat persoonlike waarborge vir betaling deur een of meer van die direkteure gegee word. ʼn Kredietplafon (ʼn maksimum bedrag van beskikbare krediet) moet vir elke rekening bepaal word.
Bestudeer die finansiële pers en tydskrifte
As gevolg van hul besige skedules kan kleinsake-eienaar soms uit voeling raak met veranderinge in die mark of die ekonomie. Finansiële media en tydskrifte is ʼn kosteeffektiewe manier om ʼn gevoel van die mark te verkry, wat betyds waarskuwingseine kan stuur oor die verlening van krediet aan kliënte.
Kredietopvolgwerk
Wanneer agterstallige rekeninge opgevolg word moet dit regstreeks met die hoogste gesag in die betrokke onderneming gedoen word. Gesprekke met ander personeel oor agterstallige rekeninge is dikwels ʼn vermorsing van tyd. Dit is gewoonlik ook meer effektief om in gesprek te tree met die persoon wie se handtekening op die betaling verskyn. Die stuur van ʼn aanmaning is gewoonlik nie genoeg nie en moet opgevolg word deur ʼn persoonlike besoek, indien nodig.
Doen beloftes gestand
Daar moenie net gedreig word met regsaksies, tensy die plan is om dit nie uit te voer nie. Leë dreigemente sal waarskynlik beteken dat die onderneming selfs langer sal wag vir betalings in die toekoms.
©akademia (MSW)
Bladsy 85
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Bestudeer tendense
Bepaal die sukses van die onderneming se kredietinvordering deur dit te meet teen aanvaarde standaarde soos gemiddelde dae uitstaande en die omvang van betwiste rekenings. Wees bedag op ander waarskuwingstekens soos veranderinge van die betaler se besonderhede of betalings namens die kliënt deur derde partye. Wanneer dit gebeur, moet navrae onmiddellik gedoen word.
Kommunikasie
Kommunikasie is die sleutel tot die voorkoming of die oplossing van die meeste probleme. Al die werknemers behoort goed ingelig te wees van kredietbeheerprosedures. Die vermoë om doeltreffend intern te kommunikeer, sal waarskynlik weerspieël word in die onderneming se vermoë om kredietbeheer toe te pas. Gereelde personeelvergaderings om kredietbeheer te bespreek sal kommunikasie help en verbeter. (Aangepas uit: http://www.ajml.com.au/downloads/resourcecentre/references/finance/10%20simple%20rules%20for%20credit%20control.pdf) 3.11 Regsaksie
(Bron: http://topnews.net.nz/images/Legal-Action.jpg)
As die insameling van skuld onsuksesvol is, is dit dalk nodig om regstappe te oorweeg. Die volgende is riglyne vir die neem van regstappe deur ʼn kleinsake-eienaar:
©akademia (MSW)
Bladsy 86
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 3.11.1 Die eisbrief Die eerste stap is om ʼn eisbrief te stuur. Hierdie brief het die volgende ten doel: •
Dit waarsku die skuldenaar van die voorneme om geregtelike verrigtinge te begin, indien die betaling nie gemaak word nie.
•
Dit gee die skuldenaar nog ʼn geleentheid om te betaal.
•
Dit bied bewyse van die eis en die poging om die saak op te los, wat in die hof aangebied kan word.
Hierdie brief moet vra dat die skuldenaar die uitstaande rekening betaal voor ʼn bepaalde datum. Dit moet ook besonderhede van die skuld uiteensit (insluitend die terme van die ooreenkoms, fakture, ens) en aandui dat regstappe geneem sal word, indien betaling nie gedoen word voor die gespesifiseerde datum nie. Dit is raadsaam om die eisbrief per geregistreerde pos te stuur, of te faks sodat ontvangs bevestig kan word. ʼn Eisbrief kan deur die onderneming of deur ʼn prokureur opgestel word. Afskrifte moet gehou word wat as bewyse kan dien in die regsproses. 3.11.2 Statutêre eisbrief As geen reaksie op ʼn eisbrief ontvang word nie, is daar die opsie om ʼn statutêre eisbrief uit te reik. Dit is ʼn formele weergawe van ʼn eisbrief. ʼn Statutêre eisbrief gee meer besonderhede van die regstappe wat geneem sal word, indien die skuld nie betaal word nie. ʼn Statutêre eisbrief kan deur die onderneming of ʼn prokureur opgestel word. 3.11.3 Regsverrigtinge Indien ʼn onderneming alle opsies uitgeput het om die uitstaande gelde in te vorder, is dit raadsaam om regsadvies in te win. Die regsproses kan ingewikkeld wees en dis beter om gebruik te maak van deskundige hulp.
Staat van die eis
Om geregtelike verrigtinge te begin, moet die eiser ʼn verklaring van die eis indien teen die persoon/maatskappy (verweerder) verantwoordelik vir die skuld. Die staat van die eis gee die volle besonderhede oor die skuld, hoeveel geskuld word, wanneer en hoe die skuld ontstaan het en hoe lank die verweerder het om die geld terug te betaal. Indien die verweerder ʼn onderneming is, moet volle besonderhede van die onderneming in die eis genoem word.
©akademia (MSW)
Bladsy 87
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Die dagvaarding en verdere optrede
Na aanleiding van die indiening van die Staat van die eis, sal ʼn dagvaarding uitgereik word wat aan die verweerder bedien word. ʼn Dagvaarding is ʼn hofdokument wat die verweerder verwittig dat ʼn geregtelike eis deur die eiser ingestel is vir ʼn sekere bedrag geld. By ontvangs van die dagvaarding, kan die verweerder die Staat van die eis ignoreer, ʼn bekentenis maak, of ʼn verweer indien. Indien geen reaksie binne 28 dae ontvang word nie, kan die eiser die hof vra om ʼn beslissing te maak. Dit sal vereis dat die eiser ʼn beëdigde verklaring van die diens (wat verklaar hoe die diens uitgevoer is) en ʼn beëdigde verklaring van skuld (wat die bedrag verskuldig is) indien. Die hof sal dan ʼn beslissing, maak. Indien die verweerder die skuld erken, kan hulle versoek dat hulle die rekening in paaiemente sal afbetaal. Die hof kan hierdie versoek toestaan of verwerp. Indien die hof ʼn beslissing maak en die eiser verwerp dit, of indien die hof weier om dit toe te staan, sal ʼn verhoor plaasvind om ʼn uitkoms te bepaal. Indien die verweerder skuld ontken, sal hulle stukke ter verdediging indien. Weens die komplekse aard van formele hofverrigtinge moet die onderneming liefs van ʼn prokureur gebruik maak, indien die saak van skuldinvordering in die hof ʼn draai moet maak. 3.11.4 Invordering van fondse Indien die verweerder suksesvol is in die regsgeding, moet aksie geneem word om die geld te verhaal van die skuldenaar (afdwing van die uitspraak). Om die skuld in te vorder kan die volgende gedoen word: •
Lasbrief van eksekusie word uitgereik (writ of execution) Die balju se kantoor besoek die skuldenaar om die geld te probeer vorder.
•
Lasbrief teen vaste eiendom word uitgereik (writ of land) Hierdie opsie word geneem as die lasbrief vir eksekusie onsuksesvol is.
•
Uitreiking van ʼn besoldigingsbeslagleggingsbevel ʼn Besoldigingsbeslagleggingsbevel word uitgereik ten gunste van die krediteure aan wie die debiteur geld skuld. Die bevel beveel die werkgewer om die gelde direk aan die krediteure oor te betaal.
©akademia (MSW)
Bladsy 88
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Uitreiking van ʼn ondersoekdagvaarding Hierdie aksie word geneem as daar te min feite bekend is oor die skuldenaar se finansiële posisie. Dit vereis dat die skuldenaar hofverrigtinge bywoon waar hulle finansiële posisie ondersoek word.
•
Doen aansoek om die skuldenaar bankrot te laat verklaar. Hierdie is gewoonlik die laaste uitweg om enige skuld in te vorder.
3.11.5 Ander oorwegings ʼn Regsgeding kan ingewikkeld en duur wees en as gevolg daarvan is dit belangrik dat kleinsakeondernemings hierdie opsie noukeurig oorweeg voordat die voortsetting van ʼn eis deur die howe gedoen word. Die volgende moet in ag geneem word: •
Die grootte van die skuld en of dit die tyd en regskoste wat aangegaan moet word, regverdig.
•
ʼn Tweede oorweging is of die skuldenaar bates het wat gebruik kan word om die skuld te delg. As hulle dit nie het nie, is daar min waarde in die voortsetting van die skuldeis deur middel van litigasie.
•
Laastens moet die onderneming goeie advies oor die spesifieke saak inwin anders is daar die gevaar dat tyd en geld vermors kan word sonder dat die nodige resultate verkry word.
(Aangepas uit: http://dnbsmallbusiness.com.au/Cash_Flow/Managing_bad_debtors/indexdl_5299.aspx) 3.12 Die Nasionale Kredietwet en Verbruikerskredietwet Die Nasionale Kredietwet (die Wet) in Suid-Afrika is ʼn raamwerk vir elke soort krediettransaksie, van mikro-lenings tot die aankoop van meubels op krediet. Verbruikers, kredietburo's en alle voorsieners van krediet is met ingang 01 Junie 2006 onderhewig aan die Nasionale Kredietwet. Die Wet gee nuwe regte aan die verbruiker en stel maatreëls daar wat dit moontlik maak vir verbruikers om ingeligte besluite te neem voordat hulle op krediet koop. Kredietverskaffers word ook verantwoordelik gehou vir die uitbreiding van krediet aan verbruikers wat dit nie kan bekostig nie – iets wat nog nooit tevore in die Suid-Afrikaanse geskiedenis gebeur het nie. Kredietburo's word ook gereguleer in terme van hoe hulle hul sake bedryf. Die Wet vervang die Woekerwet en die Wet op Kredietooreenkomste.
©akademia (MSW)
Bladsy 89
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Die volgende webadres bied ʼn goeie opsomming van die Nasionale Kredietwet: http://www.bdo.co.za/documents/The%20National%20Credit%20Act.pdf 3.12.1 Die Nasionale Kredietreguleerder
(Bron: http://www.a4dable.co.za/ncr_logo.jpg) ʼn Nuwe reguleerder, die Nasionale Krediet Reguleerder (NKR) is ook op 1 Junie 2006 in die lewe geroep. Hierdie liggaam moniteer die uitvoering van die Wet, moniteer marktendense en adviseer die Minister van Handel en Nywerheid oor aangeleenthede van Nasionale Beleid met betrekking tot die Verbruikerskredietwet. Die NKR is ook verantwoordelik vir die opvoeding van die verbruikers oor hul regte met betrekking tot kredietaangeleenthede. 3.12.2 Die Nasionale Kredietregister Nog ʼn vereiste van die Wet is dat alle kredietverskaffers en kredietburo's by die Nasionale Krediet Reguleerder geregistreer moet wees. ʼn Nasionale databasis van kredietooreenkomste is opgestel en word in stand gehou deur die NKR. Die NKR ontvang die inligting oor kredietooreenkomste vanaf die kredietverskaffers en kredietburo's. Die doel van die Nasionale Kredietwetregister is dat alle persone met uitstaande lenings en ander kredietverpligtinge op die register geplaas word. Voornemende kredietverskaffers sal dan hierdie databasis konsulteer om te bepaal of ʼn persoon dit kan bekostig om meer skuld aan te gaan voordat enige verdere lenings of kredietfasiliteite verskaf word. 3.12.3 Nasionale Verbruikerstribunaal Verdere bepalings van die Wet het op 1 September 2006 in werking getree wat die vestiging van die Nasionale Verbruikerstribunaal moontlik gemaak het. Hierdie liggaam hoor verbruikerklagtes aan oor kredietooreenkomste en kredietverskaffers en bepaal die toepaslike stappe vorentoe.
©akademia (MSW)
Bladsy 90
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 3.12.4 Akkuraatheid van verbruikerskredietinligting Verbruikers het die reg tot toegang van die inligting wat oor hulle gehou word by kredietburo's en mag dit nagaan. Enige onakkurate inligting vervat in die rekords of op die Nasionale Kredietwetregister kan bevraagteken word. Die onderskeie kredietburo’s en die NKR is verplig om die akkuraatheid van die inligting te ondersoek indien dit bevraagteken word, sonder enige koste vir die verbruiker. Kredietburo's is dus verplig om die akkuraatheid van enige verbruikerskredietinligting te verifieer. 3.12.5 Beskerming van vertroulike verbruikersinligting Vertroulike verbruikersinligting wat gehou word deur die kredietburo's, kredietverskaffers en die Nasionale Kredietwet Reguleerder word beskerm. Die Wet bepaal dat persoonlike inligting slegs gebruik mag word vir ʼn wettige doel en dit mag slegs aan ander bekend gemaak word onderhewig aan ʼn hofbevel of ʼn bevel van die Nasionale Verbruikerstribunaal. 3.12.6 Verbruikersregte Verbruikers het die volgende basiese regte onder die Wet: •
Verbruikers het die reg op beskerming teen onregverdige diskriminasie in die toestaan van krediet.
•
Verbruikers het die reg om ingelig te word oor die redes waarom ʼn aansoek vir krediet geweier is.
•
Verbruikers het die reg om ʼn kredietooreenkoms te ontvang in ʼn eenvoudige en verstaanbare taal.
•
Verbruikers is geregtig op ʼn afskrif van kredietkontrakte insluitende vervangende afskrifte.
3.12.7 Kredietbemarkingspraktyke Die volgende kredietbemarkingspraktyke word onder die Wet verbied: •
Negatiewe bemarking word verbied. Dit is waar ʼn produk of diens op ʼn verbruiker afgedwing word ten spyte van die feit dat die verbruiker aangedui het dat hy/sy nie die produk of diens wil hê nie.
•
ʼn Kredietverskaffer mag nie ʼn verbruiker teister om ʼn kredietooreenkoms aan te gaan nie. ʼn Kredietverskaffer mag nie ʼn kredietooreenkoms met ʼn verbruiker aangaan na cold calling nie.
©akademia (MSW)
Bladsy 91
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Rentekoerse en ander koste moet uitgespel word in enige advertensie en in ʼn formaat wat deur die Nasionale Krediet Reguleerder vasgestel is. Die bedoeling is om enige vorm van misleidende bemarking te vermy.
3.12.8 Voor-ooreenkoms openbaarmaking In terme van voor-ooreenkoms openbaarmaking, sal die volgende geld: •
Verbruikers moet die kans gegun word om formele, gedetailleerde kwotasiedokumente op enige voorgestelde krediettransaksie te bestudeer. Hierdie kwotasies moet geldig wees vir minstens vyf werksdae.
•
Die formaat vir hierdie kwotasiedokumente word voorgeskryf deur die Nasionale Krediet Reguleerder. Dit moet ook duidelik die rentekoerse en ander koste wat van toepassing sal wees, stipuleer. Die doel van die voor-ooreenkoms openbaarmakings is om verbruikers in staat te stel om sekerheid te hê en ook in staat te wees om rond te kyk vir die beste moontlike ooreenkoms voor ondertekening van enige kredietooreenkoms.
3.12.9 Roekelose leningspraktyke (reckless lending) Die Wet het ten doel om roekelose leningspraktyke uit te roei. As dit onwaarskynlik is dat ʼn verbruiker in staat sal wees om al sy skuldverpligtinge na te kom, word so ʼn verbruiker geag as iemand met ʼn groot skuldlas. Geen verdere krediet mag aan so ʼn persoon gegee word nie. Indien krediet verleng word sonder die beoordeling van die verbruiker se vermoë om dit te kan betaal, of indien die verlening van die krediet daartoe lei dat die verbruiker te veel skuld het, sal dit geag word as ʼn roekelose leningspraktyk. Dit kan lei tot die ongeldigverklaring van die ooreenkoms. 3.12.10
Skuldberaders
Verbruikers wat reeds bokant hulle vermoë in die skuld is, kan vir hulp aansoek doen by ʼn skuldberader om hul skuld te herstruktureer. Indien die skuldberader bevind dat die verbruiker bokant hulle vermoë in die skuld is, kan daar by ʼn landdroshof aanbeveel word dat die skuld geherstruktureer word om by die verbruiker se betaalvermoë aan te pas en nie by die vereistes van krediteure nie. (Aangepas uit: http://www.bdo.co.za/documents/The%20National%20Credit%20Act.pdf)
©akademia (MSW)
Bladsy 92
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 3.13
Samevatting
Kredietverkope verwys na verkopers wat goedere of dienste aan kliënte verkoop en waar finansiering vir die kliënt vanaf ʼn ander instansie, soos ʼn bank verkry word. Krediet is ʼn lening wanneer ʼn lener (bv ʼn bank) die krediet direk aan die kliënt verskaf. Krediet kan geslote of wentelend wees. By geslote krediet word ʼn vaste bedrag vir ʼn bepaalde termyn geleen en die bedrag word in paaiemente met rente terugbetaal. Die mees algemene voorbeeld van wentelkrediet is ʼn kredietkaart. Kredietverlening het normaalweg die volgende eienskappe: •
Krediet word deur ʼn instansie as deel van normale besigheid verskaf.
•
Die lener is ʼn individu, individue, instansie of ʼn onderneming.
•
Die krediet is hoofsaaklik vir persoonlike, familie, of huishoudelike doeleindes, maar kan ook vir sakedoeleindes wees.
©akademia (MSW)
Bladsy 93
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 3.14 Selfevaluering Aktiwiteit 3 Jy besit ʼn kleinsakeonderneming wat handeldryf in algemene boerderygoedere. Jy het besluit om die goedere aan jou kliënte op krediet beskikbaar te stel. Beantwoord die volgende vrae in hierdie verband: 1. Die aktiewe bestuur van sakekrediet kan help om jou onderneming van ʼn positiewe kontantvloei te verseker. Noem vier (4) wyses hoe hierdie kontantvloei bewerkstellig kan word. 2. Jy het besluit om slegs versekerde lenings aan jou kliënte beskikbaar te stel. Verduidelik die verskil tussen ʼn versekerde en onversekerde lening. 3. Jy wil graag ʼn kredietbeleid vir jou onderneming opstel. Watter vrae oor krediet en die kliënte sal jy in ag moet neem by die opstel van sodanige beleid? 4. Wat is, na jou mening, die doel van kredietbeheer?
©akademia (MSW)
Bladsy 94
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Studie-eenheid 4: Finansiële state
4.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Finansiële state
•
Doel van finansiële state
•
Interpretasie van finansiële state
•
Finansiële verhoudings
•
Ontleding van jaarverslae.
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die doel van elk van die finansiële state te ondersoek en te beskryf.
•
die verhouding tussen die finansiële state te ondersoek en te beskryf.
•
finansiële state te ontleed en te interpreteer.
•
finansiële verhoudings te ontleed en te interpreteer.
•
ʼn kleinsakeonderneming se gepubliseerde jaarverslag te ontleed.
©akademia (MSW)
Bladsy 95
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 4.2
Verrykende bronne •
http://smallbusiness-accounting.com/small-business-financial-statements.html
•
http://smallbusiness.chron.com/relationships-among-financial-statementsimportant-24475.html
•
http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis7.asp#a xzz24pX3YALi
•
http://www.investopedia.com/articles/04/022504.asp#axzz24pX3YALi
•
http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-report.html
•
http://www.investopedia.com/articles/basics/10/efficiently-read-annual-report.asp
•
http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis10.asp# axzz24pX3YALi
4.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter
Jy moet seker maak dat jy die volgende verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Balansstaat
Die balansstaat bevat die bates en laste asook netto ekwiteit van ʼn onderneming vir ʼn spesifieke tydperk.
Bedryfsinkomste
Bruto wins minus verkoops-, algemene en administratiewe uitgawes lewer die onderneming se bedryfsinkomste.
Bruto wins
Bruto wins verteenwoordig meer as net die verskil tussen die netto verkope en die koste van verkope.
Inkomstestaat
Die inkomstestaat bevat die verliese en winste deur die onderneming behaal.
Jaarverslag
ʼn Jaarverslag is ʼn opsomming van hoe ʼn onderneming in die voorafgaande jaar gevaar het en ook om ʼn blik op die toekoms van die onderneming te gee.
Kontantomskakelingsiklus Kontantomskakelingsiklus (KOS) is ʼn belangrike aanwyser van die toereikendheid van ʼn onderneming se bedryfskapitaalposisie. Kontantvloeistaat
Die kontantvloeistaat beskryf die interne en eksterne beweging van geld in die onderneming.
©akademia (MSW)
Bladsy 96
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Nie-bedryfsbates
Nie-bedryfsbates word gedefinieer as enigiets wat nie as ʼn bedryfsbate geklassifiseer kan word nie. Dit sluit in items soos vaste bates eiendom, aanlegte en toerusting.
Omvattende inkomste
Omvattende inkomste neem ook die effek van aanpassings in buitelandse valuta omrekeningsverskille, minimum pensioen aanspreeklikheid en ongerealiseerde winste/verliese op sekere beleggings in skuld- en ekwiteitsmarkte in ag.
Opbrengs op bates
Opbrengs op bates (OOB) word beskou as ʼn winsgewendheidsverhouding want dit wys hoeveel ʼn onderneming verdien op sy totale bates.
Voorraad 4.4
Voorraad is klaar produkte wat nog nie verkoop is nie.
Inleiding
Soos daar in die eerste jaar (Finansiële Bestuur – FMG 105) aangetoon is, kan ʼn onderneming se finansiële state gedefinieer word as die formele rekord van die finansiële aktiwiteite van ʼn onderneming en het dit ten doel om ʼn opsomming te gee van die finansiële status van ʼn onderneming op beide die kort- en langtermyn. ʼn Onderneming se finansiële state bestaan uit drie hooftipes, naamlik: •
Die balansstaat bevat die bates en laste, asook netto ekwiteit van ʼn onderneming vir ʼn spesifieke tydperk.
•
Die inkomstestaat bevat die verliese gely en winste deur die onderneming behaal.
•
Die kontantvloeistaat beskryf die interne en eksterne beweging van die geld van ʼn kleinsakeonderneming.
(Bron: http://www.noobpreneur.com/wp-content/uploads/2012/03/financial-records.jpg)
©akademia (MSW)
Bladsy 97
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Finansiële state word gebruik deur beide interne en eksterne entiteite en belanghebbendes wat geassosieer word met die onderneming. Intern gebruik bestuurders en eienaars finansiële state in besluitneming ten opsigte van die huidige en toekomstige bedrywighede van die onderneming. Werknemers van die onderneming gebruik die finansiële state wanneer hulle hul salarisse of bevorderings met hulle bestuurders bespreek. Met betrekking tot die eksterne entiteite of belanghebbendes ontleed voornemende beleggers die finansiële state van ʼn onderneming om te bepaal of dit ʼn veilige beleggingsopsie bied. Banke ontleed die finansiële state wat deur ondernemings voorgelê word wanneer hulle aansoek doen vir kort en langtermynlenings. Belastingowerhede, soos die Suid-Afrikaanse Inkomstediens, gebruik finansiële state om te bepaal of die belasting wat deur ʼn onderneming bekend gemaak is, konsekwent en akkuraat is. In hierdie studie-eenheid gaan daar aandag geskenk word aan die verwantskap tussen die verskillende state en die ontleding van jaarverslae. (Aangepas vanuit: http://smallbusiness-accounting.com/small-business-financialstatements.html) 4.5
Die verwantskap tussen die finansiële state
Ondernemings gebruik drie tipes finansiële state om te bepaal hoe goed hulle finansieel doen, naamlik die kontantvloeistaat, die balansstaat en die inkomstestaat. Elk van hierdie state bied gedetailleerde inligting oor die finansiële stand van die onderneming, wat meer akkuraat is as dit saam gebruik word. Die bestuur van ʼn onderneming ontleed al drie hierdie finansiële state ten einde finansiële beplanning vir die onderneming te doen. Al drie finansiële state vorm dus die grondslag vir finansiële verhoudings wat gebruik word om die onderneming se finansiële situasie te ontleed. 4.5.1
Kontantvloeistaat en inkomstestaat
Kontantvloeistate bevat inligting oor hoe die inkomende fondse versprei en binne ʼn onderneming bestee word. Die inkomstestate toon hoeveel die onderneming verdien het nadat hulpbronkoste afgetrek is. Die wisselwerking tussen hierdie twee dokumente is eenvoudig, as die onderneming meer bestee as wat dit verdien, moet sake-eienaars die inkomstestate ondersoek om te sien of verdienste optimaal is en of dit dalk deur oorbesteding gekniehalter word. Swak produksie kan lei tot ʼn groter afname in inkomste wat weer ʼn invloed het op die gelde wat beskikbaar is vir die onderneming se bedryfsaktiwiteite.
©akademia (MSW)
Bladsy 98
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 4.5.2
Maand-tot-maand uitgawes
Deur die maand-tot-maand kontantvloei- en inkomstestate oor ʼn tydperk van ʼn fiskale jaar met mekaar te vergelyk, kan die sake-eienaar bepaal hoe die begroting binne die onderneming verander het. So sal die kontantvloeistate openbaar hoeveel ʼn onderneming gedurende die jaar op noodsaaklike uitgawes (bv. nuwe rekenaars vir die kantoor), maar ook luukse items (bv. opgradering van kantoormeubels) spandeer het. Die verhouding tussen die state is belangrik omdat dit aandui hoe ʼn onderneming die beskikbare fondse bestuur. 4.5.3
Vergelykende balansstate
Vergelykende balansstate toon ʼn onderneming se waarde oor ʼn aantal jare. Die totale waarde word bereken deur die berekening van al die bates en laste om ʼn totale netto waarde te kry. Laste moet afgetrek word vir ʼn totale waarde van die bates wat besit word. Die operasionele koste wat op die kontantvloeistate en inkomstestate geopenbaar word, het ʼn invloed op die totale waarde. Die oorblywende wins uit sakebedrywighede word gekategoriseer as kontantbates. 4.5.4
Toekomstige projeksies
Balansstate, inkomstestate en kontantvloeistate speel almal ʼn rol wanneer ʼn onderneming se finansiële posisie vir die volgende fiskale tydperk projekteer word. ʼn Balansstaat wat ʼn negatiewe netto waarde toon, word deur bestuurders gebruik om doelwitte daar te stel om die netto waarde te verhoog deur die afbetaling van laste of die aankoop van bates. Kontantvloeistate word gebruik om te bepaal waar die begroting gesny moet word ten einde befondsing te reserveer om bates aan te koop. Die inkomstestaat toon hoeveel ʼn onderneming elke maand verdien, wat weer ʼn rol speel in die bestuur van uitgawes en begrotings. (Aangepas vanuit: http://smallbusiness.chron.com/relationships-among-financial-statementsimportant-24475.html) Die volgende is ʼn grafiese voorstelling wat die bogenoemde verwantskap en wisselwerking aantoon:
©akademia (MSW)
Bladsy 99
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Figuur 4.1 Wisselwerking tussen die verskillende finansiële state (Bron: http://i.investopedia.com/inv/tutorials/site/financialstatements/FinancialStatements_1_2.gif) 4.6
Die balansstaat
Ontleders kyk dikwels die balansstaat mis. Die balansstaat gee egter ʼn duidelike beeld van die finansiële toestand van ʼn onderneming en is ʼn integrale deel van die finansiële state. 4.6.1
ʼn Blik op die onderneming se welstand
Die balansstaat, ook bekend as die staat van finansiële toestand, bied ʼn oorsig oor ʼn onderneming se welstand. Dit vertel hoeveel ʼn onderneming besit (bates) en hoeveel word geskuld (laste). Die verskil tussen die bates en die laste, is die ekwiteit, ook algemeen bekend as "netto bates" of "aandeelhouersbelang". Die balansstaat vertel ontleders baie oor ʼn onderneming se finansiële grondbeginsels, hoeveel skuld die onderneming het, hoeveel dit van kliënte moet insamel, oor hoeveel kontant en ekwivalente bates dit beskik en watter tipe fondse die onderneming gegenereer het oor verloop van tyd.
©akademia (MSW)
Bladsy 100
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Bates, laste en ekwiteit is die drie hoofkomponente van die balansstaat. Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn tipiese balansstaat:
Figuur 4.2 Tipiese balansstaat Bron: http://www.dfat.gov.au/dept/annual_reports/06_07/_lib/img/fins/balance_sheet.gif ©akademia (MSW)
Bladsy 101
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Bates Daar is twee tipes bates, naamlik bedryfsbates en nie-bedryfsbates. Bedryfsbates word gebruik, of in kontant omgesit binne ʼn sakesiklus, gewoonlik twaalf maande. Drie baie belangrike bedryfsbate-items word op die balansstaat gevind, naamlik: kontant, voorraad en rekeninge ontvangbaar. •
Bedryfsbates Ontleders is gewoonlik beïndruk met ondernemings wat baie kontant op hul balansstate toon. Kontant bied beskerming in moeilike tye en dit gee ook ondernemings meer opsies vir toekomstige groei. Groeiende kontantreserwes is dikwels ʼn teken van sterk prestasie deur die onderneming. ʼn Kwynende hoeveelheid kontant, kan ʼn teken van probleme wees, maar as baie kontant ʼn permanente kenmerk van die onderneming se balansstaat is, kan ontleders vra waarom die geld nie gebruik word nie. Te veel kontant kan dalk ʼn aanduiding wees dat die bestuur nie beleggingsgeleenthede gehad het nie, of te kortsigtig is om te weet wat om met die geld te doen. Voorraad is klaar produkte wat nog nie verkoop is nie. Ondernemings het dikwels beperkte fondse om in voorraad te belê. Ontleders wil ook kan sien indien die onderneming te veel geld in sy voorraad ingesteek het. Die kontant om rekeninge te betaal en ʼn wins te genereer, word verkry deur die verkoop van goedere. Voorraadomsetsnelheid (koste van goedere verkoop, gedeel deur die gemiddelde voorraad) meet hoe vinnig die onderneming se handelsware deur die bergingsplek na kliënte beweeg. As voorraad vinniger groei as die verkope, is dit byna altyd ʼn teken van verslegtende saketoestande. Debiteure is uitstaande rekeninge. Die ontleding van die spoed waarteen ʼn onderneming insamel wat verskuldig is, kan ook ʼn storie vertel oor die finansiële doeltreffendheid van die onderneming. Indien ʼn onderneming se insamelingstydperk te lank is, kan dit probleme voorspel. Indien die onderneming meer krediet aan kliënte gee ten einde groter verkope aan te teken, kan dit probleme veroorsaak indien die kliënt in finansiële moeilikheid raak. Hoe vinniger ʼn onderneming sy kliënte kry om betalings te maak, hoe gouer is kontant beskikbaar vir salarisse, goedere, toerusting, lenings, dividende en groeigeleenthede.
©akademia (MSW)
Bladsy 102
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Nie-bedryfsbates Nie-bedryfsbates word gedefinieer as enigiets wat nie as ʼn bedryfsbate geklassifiseer kan word nie. Dit sluit in items soos vaste bates, bv. eiendom, aanlegte en toerusting. Tensy die onderneming in finansiële nood is en die likwidasie van bates moet doen, gee ontleders nie veel aandag aan vaste bates nie. Aangesien ondernemings dikwels nie in staat is om hul vaste bates te verkoop binne ʼn redelike tyd nie, word dit op die balansstaat gedra teen kosprys, ongeag van die werklike waarde.
Laste Daar is bedryfslaste en nie-bedryfslaste. Bedryfslaste is skuldverpligtinge wat die onderneming aan verskaffers verskuldig is en binne ʼn jaar moet betaal. Nie-bedryfslaste verteenwoordig betalings wat die onderneming aan, byvoorbeeld ʼn bank of verbandhouer verskuldig is en wat eers oor ʼn jaar of meer betaal moet word. Wanneer skuldvlakke val, is dit ʼn goeie teken en as ʼn onderneming meer bates as laste het, is dit ʼn goeie toestand van sake. Daarteenoor kan groter laste as bates daarop dui dat die onderneming finansiële probleme het en in gevaar staan om insolvent te raak. Te veel skuld relatief tot kontantvloei is dus ʼn gevaarteken vir enige onderneming. Die vuurproefverhouding kan gebruik word om die onderneming se finansiële toestand te ontleed. Die vuurproefverhouding bepaal of die onderneming genoeg korttermynbates het om die onmiddellike skuldverpligtinge na te kom, sonder om van die voorraad te verkoop. As die verhouding 1 of hoër is, beteken dit dat die onderneming genoeg kontant en likiede bates het om sy korttermyn skuldverpligtinge te dek. Die vuurproefverhouding word soos volg bereken:
Vuurproefverhouding =
Bedryfsbates – Voorraad Huidige laste
As ʼn onderneming die vuurproeftoets slaag, is dit ʼn aanduiding van sy finansiële integriteit. Ekwiteit Ekwiteit verteenwoordig dit wat die aandeelhouers besit en word ook dikwels aandeelhouersbelang genoem. Dit word soos volg bereken:
©akademia (MSW)
Bladsy 103
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Ekwiteit = Totale bates – Totale laste
Die twee belangrike ekwiteit-items is kapitaal en behoue verdienste. Kapitaal is die bedrag geld wat aandeelhouers vir hul aandele betaal het, toe die aandele aan die publiek beskikbaar gestel is. Dit verteenwoordig dus die hoeveelheid geld wat die maatskappy ontvang het, toe die aandele verkoop is. Behoue verdienste is die geld wat die onderneming besluit het om te herbelê in die onderneming, eerder as om dit aan aandeelhouers uit te betaal. Ontleders sal kyk hoe die onderneming sy kapitaal gebruik en hoe die onderneming ʼn opbrengs daarmee genereer. Die meeste inligting oor die onderneming se skuld kan op die balansstaat gevind word, hoewel sommige bates en skuldverpligtinge nie daar bekend gemaak word nie. Die rede hiervoor is dat ondernemings dit dikwels moeilik vind om ontasbare bates te meet. Korporatiewe intellektuele eiendom (patente, handelsmerke, kopiereg en sakemetodes) en kliëntewaarde is almal bates in die mark vandag, maar hulle word nie op die onderneming se balansstaat aangetoon nie. Daar kan ook buite-balansstaatskuld wees. Dit is ʼn vorm van finansiering vir groot kapitale uitgawes wat nie op ʼn onderneming se balansstaat verskyn nie. Ondernemings sal dit gebruik om die skuldvlakke laag te hou. 4.6.2
Balansstaat-evaluasie met betrekking tot die aanwending van bates
Om die aanwending van bates in ʼn onderneming te evalueer, word die volgende gebruik: •
Die kontantomskakelingsiklus
•
Die vaste bate omsetsnelheid
•
Die opbrengs op batesverhouding
•
Die impak van ontasbare bates
Kontantomskakelingsiklus Die kontantomskakelingsiklus (KOS) is ʼn belangrike aanwyser van die toereikendheid van ʼn onderneming se bedryfskapitaalposisie. Daarbenewens is die KOS ewe belangrik vir die meting van ʼn onderneming se vermoë om doeltreffend twee van sy belangrikste bates, naamlik rekeninge ontvangbaar en voorraad te bestuur.
©akademia (MSW)
Bladsy 104
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur KOS gee ʼn aanduiding van die tyd wat nodig is om opbrengs uit die verkope in te samel, asook die voorraadomsetsnelheid. Hoe korter hierdie siklus is, hoe beter. Slim bestuurders weet dat dit onproduktief en minder winsgewend is om vinnig-bewegende bedryfskapitaal in bates vas te hou. KOS word soos volg bereken:
KOS = DIU + DVU – DBU Waar: DIU
= Dae Inventaris Uitstaande
DVU
= Dae Verkope Uitstaande
DBU
= Dae Betaalbaar Uitstaande
Daar is geen enkele optimale maatstaf vir die KOS nie. Gewoonlik sal ʼn onderneming se kontantomskakelingsiklus grootliks beïnvloed word deur die aard van die produk of diens wat gebied word en die aard van die industrie waarin die onderneming sake bedryf. Beleggers op soek na gehalte-beleggings kyk veral na hierdie gedeelte van ʼn onderneming se balansstaat. Hulle sal die KOS oor ʼn lang tydperk (byvoorbeeld, vyf tot 10 jaar) bereken en dan vergelyk met dié van mededingers. Konsekwentheid en/of dalings in die siklus is ʼn positiewe teken, maar wisselvallige insamelingstye en/of ʼn toename in voorraad op hande, is oor die algemeen nie positiewe aanwysers nie. Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn kontantomskakelingsiklus:
Figuur 4.3 Kontantomskakelingsiklus (Bron: http://www.qfinance.com/contentFiles/40/iyr/46_-3381_50.png) ©akademia (MSW)
Bladsy 105
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Vaste bate-omsetsnelheid Eiendom, aanleg en toerusting (EAT) is nog een van die belangrike elemente in ʼn onderneming se balansstaat. In werklikheid is dit dikwels die grootste enkele element van ʼn onderneming se totale bates. ʼn Onderneming se belegging in vaste bates is tot ʼn groot mate afhanklik van die tipe sake wat die onderneming bedryf. Sommige ondernemings is meer kapitaalintensief as ander. Natuurlike hulpbron- en vervaardigers van toerusting, vereis ʼn groot hoeveelheid vaste batebeleggings. Rekenaarprogrammatuur vervaardigers het ʼn relatief klein belegging in vaste bates. Hoofstroomvervaardigers het gewoonlik ongeveer 30-40% van hul bates in eiendom, toerusting en aanlegte. Die vaste bate-omsetverhoudings verskil dus tussen verskillende bedrywe. Die vaste bate-omsetsnelheidaanwyser in vergelyking met dié van mededingers, gee aan ontleders ʼn idee hoe doeltreffend die onderneming se bestuur is in die gebruik van hierdie belangrike bate. Die EAT bied ʼn benaderde bepaling van die produktiwiteit van ʼn onderneming se vaste bates in vergelyking met die generering van verkope. Hoe hoër die aantal kere wat die EAT vermenigvuldig, hoe beter. Ontleders is altyd op soek na konsekwentheid of toenemende vaste bate-omsetkoerse op die balansstaat, as aanduiding van positiewe beleggingseienskappe. Die opbrengs op batesverhouding Opbrengs op bates (OOB)(return on assets – ROA) is ʼn winsgewendheidsverhouding, omdat dit aantoon hoeveel ʼn onderneming op sy totale bates verdien. Dit is die moeite werd om die OOB-verhouding te sien as ʼn aanwyser van die bate se prestasie. Die OOB-verhouding word uitgedruk as ʼn persentasie-opbrengs deur die netto inkomste (die onderste lyn van die staat van inkomste), te vergelyk met die gemiddelde totale bates. ʼn Hoë persentasie opbrengs impliseer bates wat goed bestuur word. Die OOB-verhouding is ʼn vergelykende analise van ʼn onderneming se eie historiese prestasie in vergelyking met dié van ondernemings in ʼn soortgelyke tipe besigheid. Die volgende is ʼn grafiese voorstelling van waar ʼn onderneming se opbrengs op bates vergelyk word met dié van mededingers:
©akademia (MSW)
Bladsy 106
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Figuur 4.4 Vergelyking van vaste bates met dié van mededingers (Bron: http://www.fdicoig.gov/reports09/09-017/fig1.gif) Die impak van ontasbare bates Talle nie-fisiese bates word beskou as ontasbare bates. Dit word hoofsaaklik soos volg gekategoriseer, naamlik: •
Intellektuele eiendom (patente, kopieregte, handelsmerke, handelsname)
•
Uitgestelde koste (gekapitaliseerde uitgawes)
•
Aangekoopte kliëntewaarde (die koste van ʼn belegging vir meer as boekwaarde).
Daar is min eenvormigheid in die aanbieding van ontasbare bates in die balansstaat, of selfs die terminologie wat gebruik word in die voetnotas. Dikwels is ontasbare bates in ander bates verskuil en net in die aantekeninge by die finansiële state openbaar gemaak. Die Rand-waarde wat betrokke is by intellektuele eiendom, is oor die algemeen nie groot nie en in die meeste gevalle regverdig dit nie uitgebreide analitiese toetsing nie. Ontleders word egter aangemoedig om ʼn noukeurige ontleding van die bedrag van aangekoopte kliëntewaarde in ʼn onderneming se balansstaat te maak. Sommige professionele beleggers is meestal ongemaklik met ʼn groot hoeveelheid aangekoopte kliëntewaarde. Konserwatiewe ontleders sal die bedrag van aangekoopte kliëntewaarde aftrek van die aandeelhouersbelang om die onderneming se tasbare netto waarde te bereken. As dit ʼn wesenlike negatiewe impak op die onderneming se aandele posisie het as die aangekoopte kliëntewaarde afgetrek word, sal dit beleggers bekommerd stem. (Aangepas vanuit: http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis7.asp#axzz24pX3 YALi) ©akademia (MSW)
Bladsy 107
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn ontasbare bate:
(Bron: http://www.grcea.com/wp-content/uploads/2012/03/bmw-logo.jpg) 4.7
Die inkomstestaat
Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn tipiese inkomstestaat:
Figuur 4.5 Inkomstestaat (Bron: http://3.bp.blogspot.com/-m2Wg3RGLcM/Tm4xGt1D2fI/AAAAAAAANKI/xWH5bm9XcHg/s1600/income-statement_screenshot.gif)
©akademia (MSW)
Bladsy 108
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Die inkomstestaat is die eerste finansiële staat wat ʼn ontleder in ʼn jaarverslag sal ondersoek. Dit bevat die syfers wat meestal ter sprake is wanneer ʼn onderneming sy resultate soos inkomste, verdienste en wesenlike verdienste per aandeel aankondig. Die inkomstestaat toon aan hoeveel geld in die onderneming gegenereer word (inkomste), hoeveel dit spandeer (uitgawes) en die verskil tussen die twee (wins) oor ʼn sekere tydperk. Wanneer die inkomstestaat ontleed word, kan ontleders bepaal hoe winsgewend die onderneming is. Ondernemings met ʼn relatief lae koste tot inkomste, of hoë wins relatief tot inkomste, gee ʼn duidelike aanduiding van die onderneming se finansiële integriteit. 4.7.1
Inkomste-analise
Inkomste is oor die algemeen die eenvoudigste deel van die inkomstestaat. Dikwels is daar net ʼn enkele syfer wat al die geld verteenwoordig wat ʼn onderneming ontvang het gedurende ʼn bepaalde tydperk. Sommige groot ondernemings verdeel die inkomste volgens departemente of sakesegmente in. Die beste manier vir ʼn onderneming om winsgewendheid te verbeter, is deur die verhoging van inkomste. So bvoorbeeld het Starbucks Coffee ʼn aggressiewe langtermyngroeidoelwit wat die opening van 20000 winkels wêreldwyd insluit. Konsekwente groei in verkope is dus ʼn sterk drywer van Starbucks se winsgewendheid.
(Bron: http://4.bp.blogspot.com/_zqFoq3qej2c/TSTrAmX7jkI/AAAAAAABnAQ/Rc97hCX4Drs/s1600/ Starbucks-Coffee-Logo-Wallpaper.jpg) 4.7.2
Uitgawe-analise
Daar is baie soorte uitgawes in ʼn onderneming wat ontleed kan word, maar die twee tipes kostes wat gewoonlik ontleed word, is die koste van goedere verkoop en die algemene en administratiewe uitgawes. Koste van goedere verkoop, is die koste wat direk betrokke is by die skep van inkomste. Dit verteenwoordig die koste van vervaardiging of die aankoop van
©akademia (MSW)
Bladsy 109
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur goedere of dienste wat deur die onderneming verkoop word. Byvoorbeeld, Spar supermark betaal ʼn verskaffer R4 vir ʼn koekie seep en verkoop dit aan kliënte vir R5. Wanneer dit verkoop word, is Spar se koste van verkope vir die seep R4. Algemene en administratiewe uitgawes sluit in bemarkingskoste, salarisse, tegnologie uitgawes en ander algemene koste wat verband hou met die bestuur van ʼn onderneming. Algemene en administratiewe uitgawes sluit ook waardevermindering en amortisasie in. Ondernemings moet verder die koste van die vervanging van afgeleefde bates insluit. Sommige korporatiewe uitgawes soos navorsing en ontwikkeling is noodsaaklik vir toekomstige groei. Ten slotte is daar finansiële koste soos belasting en rentebetalings wat in berekening gebring moet word. 4.7.3
Winsanalise
Eenvoudig gestel, is wins gelyk aan totale inkomste minus totale uitgawes. Daar is egter ʼn wins subkategorie wat algemeen gebruik word en wat aan ontleders ʼn aanduiding gee van hoe die onderneming presteer. Bruto wins word bereken as inkomste minus koste van verkope: Wins = Inkomste – Uitgawes
In die voorbeeld van die Spar, sal die bruto wins uit die verkoop van die seep R1 wees, maw R5 (die verkoopprys) minus R4 (koste van goedere verkoop) = R1 bruto wins. Ondernemings met hoë bruto winsmarges sal geld beskikbaar hê om op ander sakebedrywighede, soos navorsing of bemarking, te spandeer. Ontleders is dus op die uitkyk vir afwaartse tendense in die bruto winsmargekoers. Dit kan ʼn aanduiding wees of die onderneming finansiële probleme in die gesig staar. Wanneer die koste van goedere verkoop, vinnig styg, sal die bruto winsmarges waarskynlik verlaag, tensy die onderneming hierdie koste van kliënte verhaal in die vorm van hoër pryse. Bedryfswins is gelyk aan inkomste minus die koste van verkope, algemene en administratiewe uitgawes. Hierdie bedrag verteenwoordig die wins wat ʼn onderneming gegenereer het uit werklike sakebedrywighede, maar dit sluit ook sekere uitgawes en inkomste in wat nie verwant is aan die werklike sakebedrywighede nie. Hoë winsmarges beteken dat die onderneming effektiewe beheer het oor koste, of dat die verkope vinniger as bedryfskoste toeneem. Bedryfswins gee ook aan ontleders ʼn geleentheid om winsmarge vergelykings te maak van ondernemings wat nie die koste van goedere verkoopsyfers (wat nodig is om bruto marge-analise) afsonderlik bereken nie. Bedryfswinsmaatreëls word beskou as ʼn meer betroubare maatstaf van winsgewendheid, omdat dit moeiliker is om te ©akademia (MSW)
Bladsy 110
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur manipuleer as wat dit is om netto inkomste te manipuleer. Netto inkomste verteenwoordig gewoonlik die onderneming se wins nadat alle uitgawes, insluitende finansiële uitgawes, betaal is. Hierdie bedrag word dikwels die bottom line genoem. Die volgende is ʼn voorstelling van hoe winsmarges oor ʼn periode van tyd kan fluktueer:
Figuur 4.6 Fluktuasie in winsmarges (Bron: http://www.hussmanfunds.com/rsi/valuationforwardearnings2.gif) Wanneer ʼn onderneming ʼn hoë winsmarge het, beteken dit dat dit een of ander mededingende voordeel bo die mededingers geniet. Ondernemings met ʼn hoë netto wins marge het ʼn groter reserwe om hulself te beskerm gedurende moeilike tye. Ondernemings met ʼn lae winsmarges kan misluk in ʼn ekonomiese afplatting. Ondernemings met goeie winsmarges het ʼn mededingende voordeel wat hulle in staat stel om hul markaandeel te verbeter gedurende die moeilike tye. Dit laat hulle dus in ʼn beter posisie wanneer ekonomiese oplewing weer plaasvind. Waardevolle insigte oor ʼn onderneming kan verkry word deur die ondersoek van die inkomstestaat. Die verhoging van verkope is ʼn teken van gunstige ekonomiese faktore. Stygende marges dui op toenemende doeltreffendheid en winsgewendheid. Dit is ook ʼn goeie maatstaf om te bepaal of die onderneming kers vashou moet eweknieë en mededingers in die industrie. Beduidende veranderinge in inkomste, koste van goedere verkoop en administrasiekostes kan ʼn aanduiding gee van die grondbeginsels onderliggend aan ʼn onderneming se winsmargemaatreëls.
©akademia (MSW)
Bladsy 111
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 4.7.4
Hoe om ʼn inkomstestaat te ontleed
Die inkomstestaat is ʼn opsomming van ʼn onderneming se kwartaallikse en jaarlikse inkomste (verkope) en uitgawes vir ʼn fiskale jaar. Die finale netto syfer, sowel as al die ander syfers in hierdie staat, is van belang vir die ontleder. Terminologie en formaat Daar is ook verskillende ander name vir inkomstestate, byvoorbeeld "Staat vir die verklaring van inkomste", "Staat van verdienste", "Verklaring van bedrywighede" en "Verklaring van bedryfsresultate”. Baie ontleders gebruik steeds die term “Staat vir wins en verlies” (Statement of Profit and Loss – P&L). Soms word ook terme soos "winste", “verdienste" en "inkomste" gebruik. Daar word twee formate vir die inkomstestaat gebruik in finansiële verslagdoening – die multi-stap en die enkel-stap formaat. Die verskil word hieronder uiteengesit:
Multi-stap formaat
Enkel-stap formaat
Netto verkope
Netto verkope
Koste van verkope
Materiaal en produksie
Bruto inkomste*
Bemarking en administratiewe uitgawes
Verkope, algemene en administratiewe uitgawes
Navorsing en ontwikkelingskoste
Bedryfsinkomste*
Ander inkomste en uitgawes
Ander inkomste en uitgawes
Voor-belaste inkomste
Voor-belaste inkomste*
Belasting
Belasting
Netto inkomste
Netto inkomste na belasting*
--
Tabel 4.1 Multi-stap en enkel-stap inkomstestaat (Bron: Outeur 2012) In die multi-stap inkomstestaat word vier maatstawwe van winsgewendheid geopenbaar (met ʼn * hierbo aangedui), naamlik bruto wins, bedryfswins, voor-belaste inkomste en nabelasting wins. In die enkel-stap aanbieding, word die bruto- en bedryfsinkomstesyfers nie vermeld nie, maar hulle kan bereken word uit die data wat verskaf word.
©akademia (MSW)
Bladsy 112
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur In die enkel-stap metode is bruto inkomste gelyk aan verkope minus materiale en produksie. Deur die aftrekking van bemarkings- en administratiewe en navorsingskoste van bruto inkomste, word die bedryfsinkomste bereken. Die inkomstestaat erken inkomste wanneer hulle gerealiseer het. Dit wil sê wanneer goedere afgelewer is, dienste gelewer en uitgawes aangegaan is. Met die aanwasbenadering sal die vloei van fondse deur die inkomstestaat nie noodwendig saamval met die werklike ontvangs en uitbetaling van kontant nie. Inkomstestaatrekeninge (multi-stap formaat) Die volgende rekeninge op ʼn inkomstestaat is vir ontleders van belang: •
Netto verkope (omset) Omset verwys na die waarde van ʼn onderneming se verkope van goedere en dienste gelewer aan sy kliënte. Selfs al kry ʼn onderneming se netto inkomste (bottom line) die meeste aandag van ontleders, begin die onderneming se inkomste of inkomsteproses reeds by die verkope (top line). ʼn Onderneming se winsmarge op bestaande produkte sal met verloop van tyd ʼn maksimum bereik wat moeilik sal wees om te verbeter. Die volgende is ʼn grafiese voorstelling van die omset van ʼn onderneming oor verloop van tyd:
Figuur 4.7 Omset oor ʼn verloop van tyd (Bron: http://www.arikavtextiles.com/images/home/turnover_graph.jpg)
©akademia (MSW)
Bladsy 113
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Koste van verkope (koste van goedere of produkte verkoop en die koste van dienste) Vir ʼn vervaardiger is koste van verkope die koste wat aangegaan is vir grondstowwe, arbeid en vervaardigingsoorhoofse koste wat gebruik word in die produksie van sy produkte. Depresiasie is deel van die koste van verkope. Die koste van verkope vir die groot- en kleinhandelaars is in wese die aankoopkoste van goedere wat gebruik word vir herverkoop. Vir diens-verwante ondernemings is die koste van verkope die koste van dienste gelewer of koste van inkomste.
•
Bruto wins (bruto inkomste of bruto winsmarge) ʼn Onderneming se bruto wins verteenwoordig meer as net die verskil tussen die netto verkope en die koste van verkope. Bruto wins sluit ook die onderneming se ander uitgawes in. Hoe groter en meer stabiel ʼn onderneming se bruto winsmarge is, hoe groter die potensiaal vir ʼn positiewe netto inkomsteresultate. Die volgende is ʼn voorbeeld van die bruto winsmarge van verskillende produkte in een onderneming:
Figuur 4.8 Bruto winsmarge (Bron: http://www.gamesetwatch.com/gross-profit-margin-2008.png) •
Verkoops-, algemene en administratiewe uitgawes Hierdie rekening bestaan uit ʼn onderneming se operasionele uitgawes. Finansiële ontleders aanvaar oor die algemeen dat die bestuur beheer oor hierdie uitgawe
©akademia (MSW)
Bladsy 114
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur uitoefen. Die tendens van hierdie uitgawes, as ʼn persentasie van verkope, word gewoonlik fyn dopgehou vir tekens, beide positief en negatief, om bestuursdoeltreffendheid te bepaal. •
Bedryfsinkomste Bruto wins minus verkoops-, algemene en administratiewe uitgawes gee die onderneming se bedryfsinkomste. Hierdie syfer verteenwoordig ʼn onderneming se verdienste uit sy normale bedrywighede, voor enige nie-bedryfsinkomste en/of koste soos rente-uitgawe, belasting en spesiale items afgetrek is. Bedryfsinkomste word dikwels deur finansiële ontleders gebruik as die netto inkomste en as ʼn maatstaf van winsgewendheid.
•
Rente-uitgawe Hierdie item weerspieël die koste van ʼn onderneming se lenings. Sommige ondernemings toon ʼn netto bedrag vir rente-uitgawe en rente-inkomste aan.
•
Voor-belaste inkomste Voor-belaste inkomste kan ʼn aanduiding van winsgewendheid wees. Veelvuldige en uiteenlopende tegnieke (die sogenaamde belastingvermydingsmetodes) is beskikbaar aan ondernemings om belasting op inkomste te verminder. Omdat hierdie nie deel is van ʼn onderneming se sakebedrywighede nie, gebruik ontleders voor-belaste inkomste as ʼn meer akkurate meting van korporatiewe winsgewendheid.
•
Inkomstebelasting Omdat inkomstebelasting op hierdie stadium nog nie betaal is nie, dui die inkomstestaat ʼn beraming aan van wat ʼn onderneming kan verwag om aan belasting te betaal.
•
Spesiale items of buitengewone uitgawes ʼn Verskeidenheid van gebeure kan die inkomste beïnvloed. Hierdie kan kostes wees wat aangegaan is vir, byvoorbeeld, herstrukturering, ongewone of nie-herhalende items en beëindigde bedrywighede. Hierdie afskrywings is veronderstel om eenmalige gebeure te wees. Ontleders neem hierdie spesiale items in ag wanneer inter-jaarlikse winsvergelykings gedoen word.
•
Netto inkomste (netto wins of netto verdienste) Dit is die mees algemene aanduiding van ʼn onderneming se winsgewendheid. Indien die uitgawes die inkomste oorskry, sal hierdie rekening se opskrif “netto verlies”
©akademia (MSW)
Bladsy 115
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur wees. Na die betaling van voorkeur-dividende word netto inkomste deel van ʼn onderneming se aandeleposisie as die teruggehoue verdienste. Bykomende data word ook aangebied vir die netto inkomste op die basis van die uitstaande aandele en die moontlike omskakeling van aandele-opsies, skuldbriewe, ens. •
Omvattende inkomste Die konsep van omvattende inkomste is relatief nuut (1998) en neem die effek van items soos aanpassings in buitelandse valuta-omrekeningsverskille, minimum aanpassings in pensioenaanspreeklikheid en ongerealiseerde winste/verliese op sekere beleggings in skuld- en ekwiteitsmarkte in ag. Ontleders fokus egter hoofsaaklik op die netto inkomste syfer. Die voormelde aanpassingsitems het betrekking op ʼn wisselvallige mark en/of ekonomiese gebeurtenisse wat buite die beheer van ʼn onderneming se bestuur is. Die volgende is ʼn voorbeeld van hoe “omvattende inkomste” in ʼn inkomstestaat aangetoon word:
Figuur 4.9 Omvattende inkomste (Bron: http://www.fletcherbuilding.com/cms/10HY/statement_of_comprehensive_income.jpg)
©akademia (MSW)
Bladsy 116
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Interpretasie van ʼn inkomstestaat Bestudeer die volgende inkomstestaat (uitgawes word in hakies aangetoon):
Inkomstestaat vir XYZ FY Maatskappy vir 2008 en 2009 2008
2009
Netto verkope
1,500,000 2,000,000
Koste van verkope
(350,000)
Bruto inkomste
1,150,000 1,625,000
Bedryfsuitgawes
(235,000)
Bedryfsinkomste Ander inkomste (uitgawes)
(375,000)
(260,000)
915,000 1,365,000 40,000
60,000
-
(15,000)
Rente uitgawe
(50,000)
(50,000)
Netto wins voor belasting
905,000 1,360,000
Buitengewone wins (verlies)
Belasting Netto Inkomste
(300,000)
(475,000)
605,000
885,000
By die ontleding van hierdie inkomstestaat kom die volgende na vore: •
Maatskappy XYZ se verkope het met ongeveer 33% verhoog.
•
Daar was ʼn vermindering van die koste van verkope van 23% na 19% van die verkope.
•
Gevolglik het die bruto inkomste in 2009 aansienlik toegeneem wat ʼn groot pluspunt vir die maatskappy se winsgewendheid is.
•
Algemene bedryfsuitgawes het verhoog met ʼn beskeie R25 000.
•
In 2008 was die maatskappy se bedryfsuitgawes 15,7% van die verkope, terwyl dit in 2009 slegs 13% beloop het.
©akademia (MSW)
Bladsy 117
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Dit is gunstig in die lig van die styging in verkope.
•
As ʼn resultaat het die netto inkomste vir die maatskappy toegeneem van R605 000 in 2008 tot R885 000 in 2009.
•
Die positiewe inter-jaarlikse tendense in al die inkomstestaatkomponente, beide inkomste en uitgawes, het van 40% tot 44% verhoog.
•
Die maatskappy se wins (netto inkomste/netto verkope) is baie gunstig.
Wanneer ʼn ontleder die inkomste- en uitgaweskomponente van die inkomstestaat verstaan, kan hy of sy verstaan wat ʼn maatskappy winsgewend maak. In die geval van Maatskappy XYZ was dit ʼn groot toename in verkope, terwyl die koste kant van die onderneming onder beheer is. Dit is ʼn teken van baie doeltreffende bestuur. (Aangepas vanuit: http://www.investopedia.com/articles/04/022504.asp#axzz24pX3YALi) 4.8
Interpretasie van ʼn kontantvloeistaat
Die kontantvloeistaat toon aan hoeveel geld kom in en hoeveel gaan uit die onderneming oor ʼn sekere tydperk. Met die eerste oogopslag, klink dit baie soos die inkomstestaat omdat dit die finansiële prestasie oor ʼn bepaalde tydperk aanteken. Daar is egter ʼn groot verskil tussen die twee state, naamlik die beginsel van aanwasrekeningkunde (accruel accounting) wat gevind word op die inkomstestaat. Dié rekeningkundige beginsel vereis dat ondernemings inkomste en uitgawes aanteken wanneer transaksies plaasvind, nie wanneer kontant in die onderneming invloei nie. Die inkomstestaat sluit dikwels nie-kontant inkomste of uitgawes in wat nie op die kontantvloeistaat voorkom nie. Indien die inkomstestaat netto inkomste van R10 toon, beteken dit nie dat kontant op die balansstaat met R10 sal verhoog nie. Omdat die kontantvloeistaat aantoon hoeveel werklike kontant ʼn onderneming gegenereer het, is die kontantvloeistaat van groot belang om ʼn begrip van die onderneming se finansiële grondbeginsels en finansiële posisie te verkry. Dit toon dat die onderneming in staat is om te betaal vir sy handelsbedrywighede en toekomstige groei. Een van die belangrikste eienskappe waarna gekyk moet word, is die onderneming se vermoë om kontant te genereer. Net omdat ʼn onderneming ʼn wins op die inkomstestaat toon, beteken dit nie dat die onderneming nie later in die moeilikheid kan kom as gevolg van ʼn gebrek aan voldoende kontantvloei nie. ʼn Noukeurige ontleding van die kontantvloeistaat gee ontleders ʼn beter begrip van hoe die onderneming sal vaar.
©akademia (MSW)
Bladsy 118
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 4.8.1
Afdelings van die kontantvloeistaat
Ondernemings genereer kontant op verskillende maniere en dit word in die kontantvloeistaat in drie afdelings gereflekteer: •
Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite
•
Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite
•
Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite
Die volgende figuur toon die drie afdelings van ʼn kontantvloeistaat aan:
Figuur 4.9 Kontantvloeistaat (Bron: http://www.health-pic.com/EX/09-19-01/cash-flow-statement_screenshot.gif)
©akademia (MSW)
Bladsy 119
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite Beleggers verkies ondernemings wat ʼn netto positiewe kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite toon. Vinnig-groeiende ondernemings, soos tegnologie-ondernemings, is geneig om ʼn negatiewe kontantvloei in hulle aanvangsjare uit bedryfsaktiwiteite te wys. Om kontantvloei wat uit bedryfsaktiwiteite gegenereer word te bereken, moet beide die kontant wat van kliënte uit verkope verkry word en die kontant wat aan verskaffers betaal word, in ag geneem word. Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite Hierdie deel van die kontantvloeistaat weerspieël gewoonlik die kontant wat die onderneming op kapitale uitgawes bestee het, soos nuwe toerusting of enige iets anders wat nodig is om die onderneming aan die gang te hou. Dit sluit byvoorbeeld ook verkryging van ander ondernemings en beleggings soos geldmarkfondse in. ʼn Ontleder wil sien dat ʼn onderneming kapitaal herbelê in die onderneming teen minstens die koers van waardevermindering per jaar. As dit nie weer belê word nie, is dit moontlik ʼn aanduiding van ʼn kunsmatig hoë kontantinvloei in die huidige jaar wat nie volhoubaar kan wees nie. Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite Hierdie deel van die kontantvloeistaat beskryf die vloei van kontant wat verband hou met finansieringsaktiwiteite. Tipiese bronne van kontantinvloei is die verkoop van eie aandele en obligasies of banklenings. As ʼn banklening terugbetaal word, is dit ʼn uitbetaling van kontant, net soos dividende betalings. 4.8.2
Kontantvloeistaat oorwegings
Ontleders hou van ondernemings wat baie vrye kontantvloei (VKV) genereer. Vrye kontantvloei dui op ʼn onderneming se vermoë om sy skuld te betaal, dividende te betaal, voorraad aan te koop en in die groei van die onderneming te belê. Vrye kontantvloei (dus die oortollige kontant wat deur die onderneming gegenereer word) kan aan aandeelhouers uitbetaal word, of belê word in nuwe geleenthede vir groei sonder om die bestaande bedrywighede skade aan te doen. Die mees algemene metode van berekening van vrye kontantvloei is: Vrye kontantvloei = Netto inkomste + amortisasie/depresiasie – verandering in bedryfskapitaal – kapitaaluitgawes
©akademia (MSW)
Bladsy 120
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Ontleders wil graag sien dat die onderneming sy verpligtinge kan nakom, sonder om nodig te hê om terug te val op buite-finansiering. ʼn Onderneming se vermoë om vir sy eie bedryfsaktiwiteite te betaal en ook in staat is om in nuwe groeigeleenthede te belê, is ʼn aanloklike beleggingsopsie en ʼn aanduiding van finansiële integriteit. 4.9
Ontleding van jaarverslae
(Bron: http://www.slatergordon.com.au/files/editor_upload/Image/icons/annual%20report%202006_ 07.JPG) Hoewel slegs openbare maatskappye wetlik verplig is om jaarverslae uit te reik, kan ander ondernemings ook daarby baat, omdat dit sonder twyfel die beste manier van korporatiewe kommunikasie is. Die doel van die jaarverslag is om ʼn opsomming te gee van presies hoe ʼn onderneming in die voorafgaande jaar gevaar het en ook om ʼn toekomsvisie vir die onderneming te gee. Om ʼn goeie jaarverslag saam te stel is ʼn kuns omdat dit meer behels as bloot die bekendmaking van die finansiële state. Jaarverslae word oor die algemeen opgestel vir aandeelhouers, beleggers en ontleders. Ander belanghebbendes is leners, banke en potensiële werknemers. Jaarverslae word gewoonlik saamgestel deur openbare maatskappye en is vir beleggers en ander belanghebbendes bedoel. In private ondernemings is finansiële jaarverslae gewoonlik vir die eienaar en bestuur bedoel. ʼn Jaarverslag bly die beste bron van inligting vir enige iemand
©akademia (MSW)
Bladsy 121
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur wat belangstel in die finansiële welvaart van ʼn onderneming en wat wil vasstel of ʼn onderneming potensiële probleme het, of beleggingsmoontlikhede bied. Die ontleding van ʼn jaarverslag is geen maklike taak as die ontleder nie presies waarna hy/sy soek en waar om dit te vind nie. Om mee te begin, moet die ontleder die formaat van die jaarverslag verstaan. 4.9.1
Formaat van die jaarverslag
Die formaat van die jaarverslag hang af van die behoeftes van ʼn onderneming, tipe bedryfsaktiwiteite en enige wetlike bekendmakingsvereistes. ʼn Jaarverslag bestaan meestal uit die volgende nege afdelings: Brief van die voorsitter Die brief van die voorsitter van die raad is die gedeelte waar die onderneming se topbestuurspan die suksesse gedurende die voorafgaande jaar uitlig en die onderneming se doelwitte en strategieë vir die toekoms bekend maak. Dit is ook gewoonlik die plek waar die bestuur verskoning aanbied vir enige probleme wat gedurende die jaar ondervind is. Verkope en bemarking Hierdie afdeling bevat volledige inligting oor die onderneming se produkte en dienste, asook beskrywings van die belangrikste afdelings en departemente en wat elkeen doen. Deur die ontleding van hierdie afdeling sal die ontleder in staat wees om te bepaal watter produkte vir die onderneming belangrik is en watter afdelings of departemente van kritieke belang is vir die sukses van die onderneming. Tien jaar opsomming van die finansiële resultate Baie jaarverslae bevat ʼn aanbieding van finansiële resultate oor lang historiese tydperke, bv. tien jaar. Dit is die ideale plek om te kyk vir tendense in groei (of nie-groei) van inkomste en wins en ander beduidende aanwysers van ʼn onderneming se finansiële sukses. Bespreking en analise Dit is die plek waar die onderneming se bestuur die geleentheid het om ʼn openhartige bespreking van beduidende finansiële tendense binne die onderneming oor die afgelope paar jaar aan te bied. Brief van die ouditeur Die onderneming se finansiële state, wat ingesluit word, moet vergesel wees van ʼn skrywe van ʼn gekwalifiseerde ouditeur wat die akkuraatheid van die state bevestig. In hierdie gedeelte noem die ouditfirma enige kwalifikasies met betrekking tot die finansiële state.
©akademia (MSW)
Bladsy 122
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Finansiële state Finansiële state is die kern van die jaarverslag. Dit is waar ʼn onderneming sy finansiële prestasiedata aanbied vir almal om te sien. As minimumvereiste moet daar ʼn inkomstestaat, ʼn balansstaat en ʼn kontantvloeistaat wees. Ontleders stel veral belang in die voetnotas by die finansiële state. Hier word dikwels waardevolle inligting oor ʼn onderneming se struktuur en finansiële status aangebied wat nie elders in die verslag verskyn nie, byvoorbeeld besonderhede oor slegte skulde wat deur die onderneming afgeskryf is. Filiale, handelsmerke en adresse Hierdie afdeling bevat ʼn onderneming se binnelandse en buitelandse struktuur, kontakinligting, sowel as handelsname en produklyne. Lys van direkteure en beamptes Maatskappye het gewoonlik direksies wat bestaan uit senior sakelui binne en buite die onderneming en wat leiding gee deur hulle insette en kennis van markte en die sakeomgewings. Beamptes sluit meestal die voorsitter, hoof uitvoerende beampte, hoof finansiële beampte, ens. in. Aandeleprysgeskiedenis Hierdie deel gee ʼn kort oorsig van aandelepryse en dividende, insluitende opwaartse en afwaartse tendense oor verloop van tyd. Ingesluit is ook inligting oor ʼn onderneming se aandele simbool (ʼn alfanumeriese nommer wat bepaalde inligting aan beleggers openbaar) en die aandelebeurs waar dit genoteer is, byvoorbeeld, die Johannesburgse Aandelebeurs. Jaarverslae is een van die beste instrumente waarmee ontleders die prestasie van ondernemings kan evalueer. Die meeste jaarverslae bevat baie nuttige inligting wat ontleed kan word om ʼn gevoel te kry van die finansiële welstand van die onderneming. 4.9.2
Hoe om ʼn jaarverslag te ontleed
Die volgende is belangrik wanneer die jaarverslag ontleed word: •
Hersien die onderneming se finansiële state en kyk vir tendense in winsgewendheid, groei, stabiliteit en dividende.
•
Lees die verslag deeglik vir wenke oor die finansiële welstand van die onderneming. Kyk veral hier na die brief van die voorsitter, die verkoops- en bemarkingsafdeling van die jaarverslag en die bespreking en ontleding van die bestuur van die onderneming.
©akademia (MSW)
Bladsy 123
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Lees die brief van die ouditeur om seker te wees dat die finansiële state ʼn akkurate weergawe is van die onderneming se finansiële toestand.
•
Lees die voetnotas by die finansiële state. Hierdie voetnotas bevat dikwels inligting oor die onderneming wat van kritieke belang kan wees om ʼn volledige begrip van die finansiële state te bekom.
(Aangepas vanuit: http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-report.html en http://www.investopedia.com/articles/basics/10/efficiently-read-annual-report.asp) 4.10 Samevatting Alle ondernemings word wetlik verplig om jaarliks en sommige selfs kwartaalliks finansiële state te publiseer. Die ontleding van finansiële state gee ontleders ʼn beter begrip van wat die onderneming doen en dui gewoonlik ʼn paar belangrike gebiede aan waar dit goed presteer. Geouditeerde finansiële state is baie meer geloofwaardigheid as ongeouditeerde state. Die balansstaat bevat inligting oor die bates, laste en ekwiteit. Die inkomstestaat sluit syfers in soos inkomste, uitgawes, inkomste en verdienste per aandeel, ens. Die inkomstestaat neem ook ʼn paar nie-kontant items, soos waardevermindering in ag. Die kontantvloeistaat laat alle nie-kontant items weg en dui aan hoeveel werklike inkomste deur die onderneming gegenereer is. Die kontantvloeistaat word in drie dele verdeel: kontant uit bedryfsaktiwiteite, kontant uit finansieringsaktiwiteite en kontant uit beleggingsaktiwiteite. Die aantekeninge tot die finansiële state bied in-diepte inligting oor sommige van die syfers in die drie finansiële state. (Aangepas vanuit: http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis10.asp#axzz24pX3 YALi)
©akademia (MSW)
Bladsy 124
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 4.11 Selfevaluering Aktiwiteit 4 Ontleed die volgende inkomstestaat en beantwoord dan die vrae (uitgawes word in hakies aangetoon):
Inkomstestaat vir Fixit Maatskappy vir 2010 en 2011 2010
2011
Netto verkope
2,800,000 2,000,000
Koste van verkope
(850,000) (675,000)
Bruto inkomste
1,950,000 1,325,000
Bedryfsuitgawes
(235,000) (260,000)
Bedryfsinkomste
1,715,000 1,065,000
Ander inkomste (uitgawes) Buitengewone wins (verlies)
140,000
160,000
-
(15,000)
Rente-uitgawe
(150,000) (140,000)
Netto wins voor belasting
1,705,000 1,070,000
Belasting
(210,000) (215,000)
Netto inkomste
1,495,000 855,000
1. Met watter % het verkope verhoog/verlaag van 2010 na 2011? 2. Met watter % het die koste van verkope verlaag/verhoog van 2010 na 2011? 3. Het die bruto inkomste verlaag/verhoog van 2010 na 2011? 4. Wat beteken die uitslag, genoem in vraag 3, vir die ontleder? 5. Het die bedryfsuitgawes verlaag/verhoog van 2010 na 2011? 6. Wat was die bedryfsuitgawes as ʼn % van verkope vir 2010 en 2011?
©akademia (MSW)
Bladsy 125
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur onderskeidelik? 7. Wat beteken die uitslag genoem in vraag 6 vir die ontleder? 8. Tot watter slotsom sal jy kom oor die finansiële posisie van die maatskappy? Aktiwiteit 5 Bekom die jaarverslag van ten minste twee van die vyf groot handelsbanke in Suid-Afrika. Bepaal of die uitleg van die jaarverslae voldoen aan die algemene uitleg soos hierbo in par 4.9.1 genoem. Noteer enige afwykings.
©akademia (MSW)
Bladsy 126
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal
5.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Elemente van bedryfskapitaal
•
Doel van bedryfskapitaal
•
Bedryfskapitaalsiklus
•
Beheer van bedryfskapitaal
•
Faktore wat ʼn invloed het op bedryfskapitaal
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die elemente van bedryfskapitaal te ontleed.
•
die doel van bedryfskapitaal te evalueer.
•
die bedryfskapitaalsiklus te evalueer.
•
die belangrikheid van beleid om bedryfskapitaal te beheer, aan te toon.
•
die faktore wat ʼn invloed op bedryfskapitaal het, te ondersoek en te beskryf.
©akademia (MSW)
Bladsy 127
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 5.2
Verrykende bronne •
http://education.svtuition.org/2011/08/working-capital-management-notes.html
•
http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm
•
http://withfriendship.com/images/i/40010/Factoring-(finance)-wallpaper.png
•
http://www.ehow.com/list_6547751_strategies-financing-workingcapital.html#ixzz1hcTOUuwq
5.3
•
http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/working-capital-cycle
•
http://www.smartplanet.info/financial-management/types-of-working-capital.html
•
http://www.universalaccountants.com/images/cash-management1.gif
•
http://www.wisegeek.com/what-are-common-sources-of-working-capital.htm
•
http://www.wisegeek.com/what-is-working-capital.htm Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Bedryfskapitaal
Bedryfskapitaal is ʼn meting van ʼn entiteit se bates, na die aftrekking van alle verpligtinge.
Faktorering
Hier word ʼn uitlener (faktoreringsmaatskappy) genader wat ʼn persentasie van die nominale waarde van die fakture wat ʼn onderneming uitgereik het, ontvang in ruil vir die diens om die skuld te vorder.
Negatiewe
Wanneer die bedryfslaste meer is as die bedryfsbates, staan dit
bedryfskapitaal
bekend as negatiewe bedryfskapitaal.
Optimale
Optimale vlak van bedryfskapitaal is die vlak waar die
bedryfskapitaal
onderneming in staat is om dag-tot-dag uitgawes te dek en ook genoeg kontant op hande te hê.
Verkoops- en
ʼn Bate, wat nie as noodsaaklik beskou word vir die basiese
huurooreenkoms
werking van die onderneming nie, word verkoop aan ʼn derde party, gewoonlik vir kontant. Terselfdertyd bepaal die ooreenkoms dat die onderneming die bate van die nuwe eienaar kan huur.
Vervaardigingsiklus Die vervaardigingsiklus is die proses van die omskakeling van
©akademia (MSW)
Bladsy 128
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur grondstowwe in die finale produk. 5.4
Inleiding
Bedryfskapitaal is ʼn meting van ʼn entiteit se bates, na die aftrekking van alle verpligtinge/laste. Soms word daarna verwys as operasionele kapitaal en is dit die hoeveelheid likiditeit wat ʼn onderneming of organisasie het vir die bestuur en die uitbou van die onderneming. Oor die algemeen is ondernemings met groter hoeveelhede bedryfskapitaal beter geposisioneer om sukses te behaal. Hulle het die likwiede bates wat nodig is om hul sakebedrywighede uit te brei wanneer nodig. Dit gebeur soms dat ʼn onderneming baie bates het, maar nie genoeg bedryfskapitaal om die onderneming uit te bou en prosesse te verbeter nie. Selfs ʼn winsgewende onderneming kan hierdie probleem hê. Dit kan ook gebeur dat ʼn onderneming oor bates beskik wat nie maklik in kontant omskep kan word nie. Bedryfskapitaal kan uitgedruk word as ʼn positiewe of ʼn negatiewe getal. Wanneer ʼn onderneming meer skuld as bedryfsbates het, beskik dit oor ʼn negatiewe bedryfskapitaal. Wanneer bedryfsbates meer as die skuld is, het so ʼn onderneming ʼn positiewe bedryfskapitaal. Veranderinge in bedryfskapitaal het ook ʼn impak op ʼn onderneming se kontantvloei. Wanneer bedryfskapitaal vermeerder, is die uitwerking op die kontantvloei negatief. Dit word dikwels veroorsaak deur die likwidasie van voorraad of rekeninge wat betaal word deur die onderneming. ʼn Afname in bedryfskapitaal beteken ook minder geld om korttermynskuld te delg. Bedryfskapitaal is van die belangrikste faktore wat bydra tot die sukses van die onderneming. Sonder dit kan ʼn onderneming nie behoorlik funksioneer nie. ʼn Gebrek aan bedryfskapitaal strem ʼn onderneming se vermoë om te groei, maar dit kan ook veroorsaak dat die onderneming te min kontant het om sy korttermynverpligtinge na te kom. ʼn Onderneming met ʼn baie lae bedryfskapitaal loop die risiko om sonder kontant te raak. ʼn Onderneming met te min bedryfskapitaal kan finansiële probleme in die gesig staar en kan selfs tot bankrotskap gedwing word. Van die eerste tekens is as die onderneming krediteure laat betaal of selfs betalings oorslaan. Laat betalings beïnvloed die onderneming se kredietgradering wat dit moeilik kan maak om ʼn lening teen ʼn bekostigbare rentekoers te bekom wanneer nodig. Ondernemings wat op ʼn kontantbasis bedryf word, het vinnige voorraadomsette en kan vinnig kontant genereer. Hulle het dus nie noodwendig baie bedryfskapitaal nodig nie.
©akademia (MSW)
Bladsy 129
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur (Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-is-working-capital.htm) Die volgende figuur toon aan waar bedryfskapitaal in ʼn onderneming ter sprake is:
Figuur 5.1 Die invloed van bedryfskapitaal (Bron: http://finntrack.co.uk/images/working_capital_cycle.gif) 5.5
Bedryfskapitaalbehoeftes
Die aard van die onderneming bepaal die bedryfskapitaalbehoefte van die onderneming – die behoefte verskil dus van onderneming na onderneming. Die volgende is voorbeelde van ondernemings met lae bedryfskapitaalbehoeftes: •
Ondernemings met baie kontantverkope en min kredietverkope het minimale handelsdebiteure. Supermarkte is goeie voorbeelde van sulke ondernemings.
(Bron: http://www.cdhenergy.com/supermarkets/supermarket_rear_case_isles.jpg)
©akademia (MSW)
Bladsy 130
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Ondernemings wat handel dryf in voltooide produkte, sal net finale goedere in voorraad hou, in teenstelling met vervaardigingsondernemings wat ook ʼn voorraad grondstowwe en werk-in-proses voorraad in stand moet hou.
•
Ondernemings wat voltooide goedere, veral voedsel, verkoop as gevolg van die bederfbare aard van die produkte. ʼn Voorbeeld hiervan is winkels wat melk verkoop.
(Bron: http://cho-tabetai.com/images/08.10.07_milkplus/picture.jpg) •
Groter onderneminge kan in staat wees om hul bedingingsmag te gebruik om meer gunstige en uitgebreide kredietterme van verskaffers te verkry. Voorbeelde hiervan is die groot kettingwinkelgroepe. In teenstelling hiermee, sal daar van kleiner ondernemings, veral dié wat nuut in die mark is en nie ʼn rekord van kredietwaardigheid het nie, verwag word om hul verskaffers onmiddellik te betaal.
•
Sommige ondernemings kry hulle inkomste op sekere tye van die jaar alhoewel uitgawes aangegaan word deur die loop van die jaar. Hierdie verskynsel staan bekend as die sogenaamde "seisoensgebondenheid van kontantvloei”. Voorbeelde hiervan is reisagente waar verkope verhoog tydens die skoolvakansies en rondom die feestye.
Die vraag na bedryfskapitaal wissel ook gedurende die jaar. Bedryfskapitaal benodig, is gewoonlik nie ʼn konstante syfer deur die jaar nie. Slegs in die mees ongewone omstandighede sal daar ʼn konstante behoefte aan bedryfskapitaalbefondsing wees. Vir die meeste ondernemings sal daar weekliks skommelinge voorkom. Talle ondernemings is betrokke in bedrywe wat onderhewig is aan seisoenale veranderinge in die vraag na produkte, wat beteken dat die verkope, voorrade en debiteure op voorspelbare tye van die jaar op hoër vlakke sal wees, as gedurende ander tye. Die behoefte aan bedryfskapitaal kan in twee dele verdeel word, naamlik: •
ʼn Vaste komponent, en
•
ʼn wisselende komponent.
©akademia (MSW)
Bladsy 131
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Die vaste komponent is die hoeveelheid wat gedefinieer word as die minimum bedryfskapitaalvereistes vir die jaar. Dit word algemeen aanvaar dat die onderneming befonds moet word in die manier wat in die diagram hieronder getoon word:
Figuur 5.2 Bedryfskapitaalbehoeftes (Bron: http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm) Die figuur toon die volgende aan: •
Die meer permanente behoeftes (vaste bates en die vaste element van bedryfskapitaal) moet gefinansier word uit permanente bronne (bv. aandele en lenings).
•
Die wisselende behoeftes moet gefinansier word uit korttermynbronne soos ʼn oortrokke bankrekening wat maklik beskikbaar is en op kort kennisgewing aangepas kan word, maar wat deurlopend terugbetaal moet word.
(Aangepas uit: http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm) 5.6
Bronne van bedryfskapitaal
Bedryfskapitaalbestuur vereis dat ondernemings verskillende bronne van bedryfskapitaal ondersoek. Dit sal help om te verseker dat die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming kan voortgaan sonder enige ontwrigting. Daar is verskeie bronne van bedryfskapitaal wat groot en klein ondernemings kan gebruik. Verwys ook na studieeenheid 3, paragraaf 3.7. ©akademia (MSW)
Bladsy 132
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Hierdie bronne is soos volg:
Kredietkaarte Verkope en terughuur
Mikro-lenings
Kontantvloei
Bedryfskapitaal
Faktorering
Figuur 5.3 Bronne van bedryfskapitaal (Bron: Outeur 2012) 5.6.1
Kontantvloei
Van al die bronne van bedryfskapitaal is die opbrengs wat gegenereer word deur verkope die mees algemene bron. Fakture vir goedere en dienste verkoop word voorberei en aan kliënte gestuur vir betaling. Hierdie deurlopende kontantvloei voorsien die middele vir die onderneming om voort te gaan met die vervaardiging van produkte wat verbruikersbehoeftes op ʼn deurlopende basis kan bevredig. 5.6.2
Verkoops- en huurooreenkoms
Die volgende figuur is ʼn voorbeeld van hierdie tipe strategie:
Figuur 5.4 Verkoops- en huurooreenkoms (Bron: http://www.socalofficerealestateblog.com/wp-content/newuploads/2009/02/landsaleleaseback.gif)
©akademia (MSW)
Bladsy 133
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Soms is ander bronne van bedryfskapitaal nodig om die inkomste wat deur middel van verkope verkry is, aan te vul. Een benadering staan bekend as ʼn verkoops- en terughuurstrategie. Hier word ʼn bate, wat nie beskou word as noodsaaklik vir die basiese werking van die onderneming, verkoop aan ʼn derde party, gewoonlik vir kontant. Terselfdertyd bepaal die ooreenkoms dat die onderneming die bate van die nuwe eienaar kan huur. Die onderneming kan dus voortgaan om daardie bate te gebruik. Hierdeur verkry die onderneming kontant terwyl dit die gebruik van die bate behou. 5.6.3
Kredietkaarte
(Bron: http://www.hdfcbankbahrain.com/personal/cards/images/hd_cc_corporate.jpg) Die gebruik van korporatiewe kredietkaarte word soms ook beskou as ʼn bron van bedryfskapitaal. Die onderneming maak gebruik van die kredietkaart om tydelike tekorte in die kontantvloei aan te vul. Ondernemings wat gereeld seisoenale verkope en afswaaie in verkope ervaar, neem soms hierdie roete. Met die veronderstelling dat die rentekoers van toepassing op die balans redelik is, beteken hierdie benadering onmiddellike toegang tot kapitaal, sonder dat dit nodig is om ʼn langtermynlening aan te gaan. 5.6.4
Mikro-lenings
(Bron: http://www.millionaireacts.com/wp-content/uploads/2011/06/micro-loans-1jpg.jpg)
©akademia (MSW)
Bladsy 134
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Sommige ondernemings verkies egter ʼn korttermynlening as ʼn bron van bedryfskapitaal. Dit staan bekend as ʼn mikro-lening. Die bedrag is gewoonlik relatief klein en word binne ʼn paar maande afbetaal. 5.6.5
Faktorering
Figuur 5.5 Faktoreringsproses (Bron: http://withfriendship.com/images/i/40010/Factoring-(finance)-wallpaper.png) Vir ondernemings wat ʼn onmiddellike inkomste op fakture benodig, is faktorering dikwels ʼn goeie opsie. Hier word ʼn uitlener (faktoreringsmaatskappy) genader wat ʼn persentasie van die nominale waarde van die fakture wat ʼn onderneming uitgereik het, ontvang in ruil vir die diens om die skuld te vorder. Die aanvanklike voorskot is ongeveer 80% van die waarde van die fakture. Kliënte doen dan betalings direk na die faktoreringsmaatskappy. (Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-are-common-sources-of-working-capital.htm) 5.7
Tipes bedryfskapitaal
Die volgende tipes bedryfskapitaal kan onderskei word:
©akademia (MSW)
Bladsy 135
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 5.7.1
Bruto bedryfskapitaal
Ten opsigte van bedryfsbates is die belangrikste items voorraad, grondstowwe, werk-inproses, voltooide goedere, onderdele, verbruiksvoorraad, diverse debiteure, rekeninge ontvangbaar, kontant, banksaldo, vooruitbetaalde uitgawes, opgelope inkomste, ens. Bruto bedryfskapitaal word soos volg bereken: Bruto kapitaal = Totale bedryfsbates 5.7.2
Netto bedryfskapitaal
Netto bedryfskapitaal is die bedryfsbates minus die bedryfslaste. Met ander woorde, die waarde van die bruto bedryfskapitaal word verminder deur bedryfslaste soos diverse krediteure, rekeninge betaalbaar, oortrokke bankrekening, inkomste vooruit ontvang, uitstaande skulde, voorsiening vir belasting, ens. Netto bedryfskapitaal word soos volg bereken: Netto bedryfskapitaal = Bedryfsbates – Bedryfslaste 5.7.3
Positiewe bedryfskapitaal
Wanneer die huidige bates meer as die bedryfslaste is, staan dit bekend as positiewe bedryfskapitaal. Byvoorbeeld as die bedryfsbates R500 000 en die bedryfslaste R300 000 is, is die positiewe bedryfskapitaal R200 000. 5.7.4
Negatiewe bedryfskapitaal
Wanneer die bedryfslaste meer is as die bedryfsbates, staan dit bekend as negatiewe bedryfskapitaal. Byvoorbeeld as bedryfsbates R500 000 is en die bedryfslaste R650 000, is die bedryfskapitaal negatief, naamlik R150 000. ʼn Negatiewe bedryfskapitaal dui op die gebrek aan likiditeit en solvabiliteit wat ʼn gevaarteken vir die onderneming is. 5.7.5
Zero bedryfskapitaal
Wanneer bedryfsbates gelyk is aan die bedryfslaste is die bedryfskapitaal nul of zero. Byvoorbeeld as die bedryfsbates R500 000 is en die bedryfslaste ook R500 000, dan is die bedryfskapitaal ook nul. (Aangepas uit: http://www.smartplanet.info/financial-management/types-of-workingcapital.html)
©akademia (MSW)
Bladsy 136
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 5.8 5.8.1
Bedryfskapitaal Die belangrikheid van bedryfskapitaal
As krediteure betaling van die onderneming eis moet die onderneming se bedryfskapitaal hierdie situasie kan red. Die verkoop van die produkte of dienste is maklik en vinnig, maar ʼn onderneming kan nie vaste bates vinnig verkoop nie. Indien die onderneming voldoende bedryfskapitaal het, kan die onderneming die skuldeisers maklik betaal en so die onderneming se reputasie in die mark red. Positiewe bedryfskapitaal maak dit moontlik om die dag-tot-dag uitgawes soos lone, salarisse, oorhoofse koste en ander bedryfsuitgawes te betaal. Een van die voordele van positiewe bedryfskapitaal is dat die onderneming werk met bepaalde risiko’s aanvaar sonder om onnodige spanning op die onderneming te plaas.
(Bron: http://www.podiatryloan.com/images/pix9.jpg) 5.8.2
Optimale bedryfskapitaal
Die optimale vlak van bedryfskapitaal is die vlak waar die onderneming in staat is om dagtot-dag uitgawes te dek en die onderneming ook genoeg kontant op hande het. Hierdie optimale vlak word bereik deur doeltreffende bedryfskapitaalbeginsels toe te pas. ʼn Lae vlak van bedryfskapitaal is skadelik vir die ontwikkeling van die onderneming. Indien die onderneming nie genoeg kontant het om sy skulde te betaal nie, sal dit die risiko van insolvensie en likiditeit skep en die onderneming gelikwideer word. In die geval waar ʼn onderneming oor te veel bedryfskapitaal beskik, kan dit lei tot wanaanwending van die kontant, in plaas van om ʼn inkomste te verdien nie. Dit kan aanleiding gee tot geleentheidskoste vir die aandeelhouers wat daartoe aanleiding kan gee dat die waarde van die aandele in die aandelemark kan daal.
©akademia (MSW)
Bladsy 137
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Dit is belangrik om ʼn balans te bewerkstellig – dus om ʼn optimale vlak van bedryfskapitaal daar te stel. 5.8.3
Bedryfskapitaalvooruitskattings
Bedryfskapitaalvooruitskatting beteken dat die toekomstige vereistes ten opsigte van bedryfskapitaal vooruitgeskat word.
(Bron: http://www.capitoltaxprep.com/sitebuildercontent/sitebuilderpictures/working_capital_graph.gif) Die volgende is die belangrikste aspekte wat tydens bedryfskapitaalvooruitskattings beraam word: Toekomstige bedryfskoste Verhoogde toekomstige bedryfskoste beteken ʼn groter behoefte aan kontant wat deel is van bedryfskapitaal. Die prosedure wat gevolg word vir hierdie beraming behels onder andere die analise van vorige inkomstestate van die onderneming, asook enige moontlike toekomstige behoeftes, uitbreidingsplanne of aankope van ander ondernemings. Voorspelling van inkomstegroei Deur verkope en ander inkomstetendense te analiseer, kan die groei in inkomste vooruitgeskat word. Hierdie vooruitskatting sal dan ʼn invloed uitoefen op die bestuur van inkomste in die toekoms. Veranderinge in bedryfskapitaalbehoeftes Deur die historiese veranderinge in bedryfskapitaal te ontleed, kan nuttige inligting vir bedryfskapitaalvooruitskattings verkry word. Omdat bedryfskapitaal die verskil tussen bedryfsbates en bedryfslaste is, kan, byvoorbeeld, twee jaar se veranderinge in
©akademia (MSW)
Bladsy 138
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur bedryfskapitaal ontleed word om die moontlike veranderinge in bedryfskapitaal vir die volgende jaar te skat. 5.8.4
Determinante van bedryfskapitaalbehoefte
Die volgende is die determinante wat die omvang van die bedryfskapitaalbehoefte kan bepaal: Grootte van die onderneming Ondernemings kan klein of groot wees. Om ʼn klein onderneming te begin, is min vaste aanvangskapitaal nodig, maar hoë bedryfskapitaal vir die betaling van dag-tot-dag uitgawes. In ʼn groot onderneming is meer vaste kapitaal as bedryfskapitaal nodig vir byvoorbeeld die aankoop van vaste bates. Vraag na goedere of dienste Die aard van die vraag beïnvloed ook die bedryfskapitaalbehoefte. As die vraag hoog is, verkoop produkte maklik wat beteken dat ʼn klein hoeveelheid bedryfskapitaal nodig is. Die opbrengs uit verkope kan maklik die tekort aan bedryfskapitaal aanvul. Maar as die vraag minder is, word ʼn groot hoeveelheid bedryfskapitaal benodig om al die vaste kostes te betaal. Produksiebeleid Produksiebeleid is ook ʼn determinant van die bedryfskapitaalbehoefte. Verskillende ondernemings het verskillende produksiebeleide. Sommige ondernemings staak of verminder die produksievlak in die lae seisoen en mag selfs ʼn aantal werknemers verminder, of minder nuwe grondstowwe aankoop. So word die behoefte aan bedryfskapitaal minder. Sommige ondernemings gaan egter voort met produksie in die lae seisoen wat ʼn groot hoeveelheid bedryfskapitaal sal vereis. Kredietbeleid Kredietbeleid met betrekking tot die aankoop en verkoop van goedere op ʼn kredietbasis het ook ʼn invloed op die bedryfskapitaalbehoefte. As ondernemings al die goedere op krediet koop en dit op ʼn kontantbasis verkoop, sal die onderneming ʼn lae bedryfskapitaalbehoefte hê. Maar as die onderneming goedere op ʼn kontantbasis aankoop en op ʼn kredietbasis verkoop, sal daar ʼn groot bedryfskapitaalvereiste in die onderneming wees. Dividende beleid Die dividende beleid bepaal ook die bedryfskapitaalvereiste. Ondernemings betaal dikwels ʼn groot deel van die netto wins aan aandeelhouers uit. As daar egter geen reserwes is nie, moet die bedryfskapitaal aangevul word. Die afwesigheid van so ʼn reserwe raak die ©akademia (MSW)
Bladsy 139
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur onderneming se verpligtinge nadelig. In so ʼn geval kan die bedryfskapitaal aangevul word deur ʼn korttermynlening vir die betaling van bepaalde skuldaanspreeklikheid. Bedryfskapitaalsiklus Die bedryfskapitaal bestaan uit ʼn aantal stappe wat begin met die kontant aankoop van grondstowwe, die omskepping in ʼn finale produk en die verkoop van die produk. As dit op krediet is, sal debiteure ook deel van die bedryfskapitaal siklus wees en wanneer die geld van debiteure gevorder word, is dit die laaste deel van die bedryfskapitaalsiklus. As debiteure se skuld vinnig gevorder word, is net ʼn klein hoeveelheid bedryfskapitaal nodig. Andersins word meer bedryfskapitaal benodig vir die aankoop van nuwe grondstowwe. Hierdie aspek word meer volledig in paragraaf 5.9 hieronder bespreek. Vervaardigingsiklus Die vervaardigingsiklus is die proses van omskakeling van grondstowwe in die finale produk. Lang produksiesiklusse veroorsaak dat groot hoeveelhede bedryfskapitaal benodig word. Sakesiklus Daar is twee belangrike dele in die sakesiklus, naamlik ʼn bloeifase en ʼn resessie. In die bloeifase is bedryfskapitaal nodig vir die ontwikkeling van die onderneming, maar in ʼn resessie is minder bedryfskapitaal nodig. Prysvlakveranderinge As daar ʼn toenemende tendens is dat produkte se pryse styg, moet bedryfskapitaal verhoog word omdat die onderneming waarskynlik meer gaan betaal vir die aankoop van grondstowwe of ander uitgawes. Inflasie en deflasie is twee belangrike faktore wat die besluit om die vlak van bedryfskapitaal in die onderneming te verhoog, beïnvloed. Eksterne omgewingsfaktore Eksterne omgewingsfaktore dra beduidend by tot die bepaling van die vlak van bedryfskapitaal benodig in die onderneming. Daar is talle sulke faktore waarvan ekonomiese faktore die belangrikste is. 5.8.5
Die bestuur van bedryfskapitaal
In die bestuur van bedryfskapitaal is die volgende belangrik: Wat is die behoefte aan bedryfskapitaal? Die bepaling van die behoefte aan bedryfskapitaal is die eerste aspek van bedryfskapitaalbestuur. Byvoorbeeld, nadat produksie bestudeer is, kan die behoefte aan
©akademia (MSW)
Bladsy 140
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur bedryfskapitaal bepaal word. Indien die onderneming produkte op groot skaal produseer, sal die onderneming ʼn hoë behoefte aan bedryfskapitaal hê. Die volgende figuur is ʼn voorbeeld van hoe die behoefte aan bedryfskapitaal bereken word:
Figuur 5.6 Berekening van bedryfskapitaalbehoeftes (Bron: http://pebblecreekpartners.com/blog/wp-content/uploads/2009/07/Working-CapitalChart.jpg) Wat is die optimale vlak van bedryfskapitaal in die onderneming? Die onderneming moet bepaal of dit die optimale vlak van bedryfskapitaal wat in die huidige bates belê is, bereik het? ʼn Hoë bedryfskapitaal verminder die opbrengs op belegging en ʼn lae bedryfskapitaal verhoog die risiko van die onderneming. Dit is dus baie belangrik om die optimale vlak van bedryfskapitaal te bepaal, waar beide die winsgewendheid en risiko mekaar balanseer. Vir die bereiking van die optimale vlak van bedryfskapitaal, moet die faktore wat bedryfskapitaal bepaal en verskillende elemente van die huidige bates bestudeer word. Deur kontant, debiteure en voorraad te bestuur, kan bedryfskapitaal geoptimaliseer word.
©akademia (MSW)
Bladsy 141
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Wat is die bedryfskapitaalbeleid? ʼn Beleid is riglyne wat nuttig is om rigting aan ʼn onderneming te gee. Die volgende is twee belangrike beleide in die bestuur van bedryfskapitaal: •
Likiditeitsbeleid Volgens hierdie beleid kan die onderneming die omvang van likiditeit verhoog om die risiko vir die onderneming te verlaag. As die onderneming ʼn groot hoeveelheid kontant en groot banksaldo het, kan die onderneming verpligtinge nakom. Oortollige kontant lewer egter nie ʼn goeie opbrengs nie. Die likiditeitsbeleid moet dus sorg dat die onderneming maksimum opbrengs behaal.
•
Winsgewendheidsbeleid Volgens hierdie beleid sal die onderneming so min as moontlik kontant in die onderneming hou en probeer om die maksimum kontantbedrag te belê. Dit sal verseker dat die wins van die onderneming sal toeneem as gevolg van die verhoging van die belegging. Die risiko van onderneming sal egter verhoog, omdat die likiditeit van die onderneming sal afneem.
5.8.6
Kontantbestuur
Die betekenis van kontantbestuur Kontant is die mees likiede bate wat ʼn onderneming kan hê. Dit is ook maklik om beheer daaroor te verloor. Kontantbestuur bepaal dat: •
niemand kontant kan neem sonder toestemming nie;
•
daar genoeg kontant is om die onderneming aan die gang te hou; en
•
die beste stelsel vir die insameling en betaling van kontant ingestel word.
©akademia (MSW)
Bladsy 142
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Figuur 5.7 Tipiese kontantbestuursmodel (Bron: http://www.universalaccountants.com/images/cash-management1.gif) Kontantbestuursvereistes Vir die doeltreffende bestuur van kontant is die volgende belangrik: •
Bankrekonsiliasiestaat Elke sakeonderneming het ʼn bankrekening in een of ander formaat. Ondernemings hou ook kasboeke wat met die onderneming se bankstate ooreen moet stem. Vir behoorlike kontantbestuur moet bankrekonsiliasie gedoen word. Dit beteken dat die kasboek met die bankstaat moet ooreenstem. Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn bankrekonsiliasiestaat:
©akademia (MSW)
Bladsy 143
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Figuur 5.8 Bankrekonsiliasiestaat (Bron: http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/images/bankreconciliation-sample.jpg) •
Bestuur van die aanlynkontant Die onderneming mag dalk aanlyn sake doen. Die onderneming se webtuiste moet veilige betaling vir die aankoop van produkte bied. Dit beteken egter dat spesiale aandag gegee moet word om geld aanlyn te bestuur.
©akademia (MSW)
Bladsy 144
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Outomatiese tellermasjien (OTM) oordragte Outomatiese tellermasjienoordragte word ook op bankstate gevind. Spesiale sorg moet geneem word met OTM-oordragte as deel van doeltreffende kontantbestuur. Die onderneming kan OTM-oordrag gebruik vir die betaling van gelde aan werknemers. Dit word egter nie aanbeveel nie.
•
Oordrag van winkel- of departementele kontant As daar ʼn groot aantal winkels in die onderneming is, is die behoorlike oordrag van kontant noodsaaklik. Die gebruik van ʼn enkele bankrekening vir al die winkels is nie goeie praktyk nie. Gebruik verskillende bankrekeninge vir die verskillende winkels. Dit vergemaklik die opspoor van kontant wat oorgedra is.
(Aangepas uit: http://education.svtuition.org/2011/08/working-capital-managementnotes.html) 5.9
Bedryfskapitaalsiklus
Die bedryfskapitaalsiklus meet die hoeveelheid tyd wat verloop tussen die oomblik wanneer die onderneming begin belê in ʼn produk of diens, tot by die oomblik wat die onderneming betaling vir die produk of diens ontvang. Dit beteken nie noodwendig dat dit begin wanneer ʼn produk vervaardig word nie. Besighede belê dikwels geld in produkte wanneer hulle huur mense om goedere te produseer of wanneer hulle grondstowwe koop. 5.9.1
Waarom is dit belangrik?
ʼn Goeie bedryfskapitaalsiklus balanseer inkomende en uitgaande betalings om sodoende bedryfskapitaal te maksimeer. Eenvoudig gestel, beteken dit dat die onderneming moet weet wat nodig is, wat dit kan bekostig om navorsing te doen, te produseer, en om die produk te verkoop. ʼn Kort bedryfskapitaalsiklus dui op ʼn onderneming met ʼn goeie kontantvloei. Byvoorbeeld, ʼn onderneming wat kontrakteurs binne sewe dae betaal, maar 30 dae neem om skuld te vorder, moet 23 dae se bedryfskapitaal befonds. Dit sal dan ook in hierdie geval bekend staan as ʼn “23 dae bedryfskapitaalsiklus”. Daar is egter ondernemings wat betaling vereis voordat die goedere gelewer word, soos Amazon.com. Dit beteken dat hierdie ondernemings ʼn negatiewe bedryfskapitaalsiklus het en meer kapitaal beskikbaar het om die groei van die onderneming te befonds. 5.9.2
Hoe dit in die praktyk werk
Om die bedryfskapitaalsiklus in ʼn onderneming te verstaan, is die volgende belangrik:
©akademia (MSW)
Bladsy 145
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
Daar moet bepaal word waar inkomste ingesamel en betalings gemaak word.
•
Daar moet areas geïdentifiseer word waar die siklus onder druk verkeer.
•
Daar moet bepaal word hoe hierdie areas verminder kan word.
Die bedryfskapitaalsiklus is ʼn diagram, eerder as ʼn wiskundige berekening. Die siklus toon al die kontant in die onderneming, waar dit gebruik word, en hoe dit uit die onderneming uitgaan. Hieronder word ʼn eenvoudige bedryfskapitaalsiklus aangetoon. Die pyle in die diagram toon die beweging van bates deur die onderneming, insluitend kontant en ook ander bates, soos grondstowwe en finale goedere. Elke item verteenwoordig ʼn reservoir van bates, byvoorbeeld kontant in die onderneming word omskep in arbeid. Die bedryfskapitaalsiklus sal onderbreek word as daar nie voorraadbates voortdurend deur die siklus beweeg nie. As dit gebeur, ontstaan ʼn likiditeitskrisis.
Figuur 5.9 Eenvoudige bedryfskapitaalsiklus (Bron: http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/working-capital-cycle) Meer komplekse bedryfskapitaalsiklusse kan inkomende bates insluit, soos kontantbetalings, rentebetalings, lenings en aandele. Items wat in die algemeen kontant absorbeer is arbeid, voorraad en betalings aan verskaffers. Die belangrikste veranderlike in die siklus is die tydsverloop tussen elke item in die siklus. Vir sommige ondernemings kan daar ʼn lang vertraging wees tussen die maak van die produk en die ontvangs van kontant uit verkope. Vir ander ondernemings mag dit nodig wees om grondstowwe aan te koop, lank voordat die produk vervaardig kan word. Sodra die sakeman alle inligting tot sy beskikking het, is dit
©akademia (MSW)
Bladsy 146
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur moontlik om die totale bedryfskapitaalsiklus te bereken en moontlik te identifiseer waar vertragings in die siklus verminder of uitgeskakel kan word. (Aangepas uit: http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/workingcapital-cycle) Die volgende is ʼn voorbeeld van ʼn meer ingewikkelde bedryfskapitaalsiklus waar die onderneming gebruik maak van faktorering om in sy bedryfskapitaalbehoeftes te voorsien:
Figuur 5.10 Meer omvattende bedryfskapitaalsiklus (Bron: http://www.goldinfinancial.com/eng/images/services/golden_diagram.gif) 5.10 Bedryfskapitaal omsetverhouding Hierdie verhouding meet die doeltreffendheid waarmee die bedryfskapitaal deur ʼn onderneming gebruik word. ʼn Hoë verhouding dui op die doeltreffende benutting van bedryfskapitaal en ʼn lae verhouding op die teenoorgestelde. ʼn Baie hoë verhouding kan ook beteken dat daar ʼn gebrek aan voldoende bedryfskapitaal is wat nie ʼn gunstige toestand is nie. Die volgende formule word gebruik om bedryfskapitaal omsetverhouding te bereken:
©akademia (MSW)
Bladsy 147
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Bedryfskapitaal omsetverhouding = Koste van verkope/netto bedryfskapitaal Die twee komponente van die verhouding is die koste van verkope en die netto bedryfskapitaal. As die inligting oor die koste van verkope nie beskikbaar is nie, kan die syfer van verkope gebruik word as die teller. Bestudeer die volgende voorbeeld: Voorbeeld 5.1 Kontant Fakture ontvangbaar
R10 000 R5 000
Diverse debiteure
R25 000
Voorraad
R20 000
Diverse krediteure
R30 000
Koste van verkope
R150 000
Om die bedryfskapitaal omsetverhouding te bereken: Die bedryfskapitaal omsetverhouding = Koste van verkope/netto bedryfskapitaal Huidige bates = R10 000 + R5 000 + R25 000 + R20 000 = R60 000 Huidige laste = R30 000 Netto bedryfskapitaal = Huidige bates – huidige laste = R60 000 – R30 000 = R30 000 Die bedryfskapitaal omsetverhouding is dus: = 150 000/30 000 = 5 keer (Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/working_capital_turnover_ratio.htm)
©akademia (MSW)
Bladsy 148
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 5.11 Strategieë vir die finansiering van bedryfskapitaal Die volgende is ʼn aantal strategieë wat moontlik moeilik is om te gebruik, maar dit bied tog ʼn moontlikheid om bedryfskapitaal te finansier: Verkoop rekeninge ontvangbaar
Hibried efinansiering
Uitreiking van skuldbriewe
Krediet van verskaffers
Uitreiking van aandele
5.11.1 Verkoop van rekeninge ontvangbaar (faktorering) Ondernemings kan voldoen aan bedryfskapitaalbehoeftes deur die verkoop van rekeninge ontvangbaar. Dit is die bedrae verskuldig deur kliënte aan ondernemings. Die onderneming verkoop sodanige rekeninge ontvangbaar teen ʼn afslag. Met ander woorde, die bedrae wat ontvang word van kopers, is laer as rekeninge ontvangbaar se uitstaande waardes. Hierdie tipe van finansiering bied ondernemings onmiddellike kontant en ook vrywaring van die finansiële risiko van kliëntewanbetaling. So kan ʼn onderneming R1 miljoen in rekeninge ontvangbaar in die volgende drie maande vir R950 000 aan ʼn bank verkoop. Die afslag is dus R50 000 maar die onderneming het geen verdere risiko nie. 5.11.2 Krediet by verskaffers Ondernemings kan ook bedryfskapitaalvereistes finansier deur verskaffers vir kredietuitbreidings op bestellings te vra. Verskaffers verskaf dus goedere aan sodanige ondernemings, buite die normale kredietterme. Hierdie tipe finansiering is gebaseer op die transaksiegeskiedenis, die kliënte se belangrikheid vir die verskaffers en kredietbeskikbaarheid in die markte.
©akademia (MSW)
Bladsy 149
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 5.11.3 Aandele uitreiking Ondernemings wat in sekuriteite op die aandelemarkte genoteer is, kan ekwiteitsaandele of aandele aan beleggers uitreik. Hierdie tipe finansiering word deur middel van korporatiewe finansieringsdepartemente en beleggingsbanke gedoen. Ondernemings wat nie op die aandelemarkte genoteer is nie, kan privaataandele verkoop aan institusionele beleggers, soos batebestuurders, verskansingsfondse en pensioenfondse. Die volgende is voorbeeld van ʼn aandelesertifikaat:
(Bron: http://1.bp.blogspot.com/_aUyVg5QiprE/TIJb8J_UiZI/AAAAAAAAABo/yHUyO4EUpAQ/s160 0/share_cert.jpg) 5.11.4 Skulduitreiking Skulduitreiking is wanneer maatskappye of regerings geld leen van verbandhouers met die doel om bedryfskapitaal te bekom. Die maatskappy of regering leen die geld (die uitreiking van die skuld) en kom ooreen met die lener (die verbandhouer) om ʼn vasgestelde rentekoers oor ʼn bepaalde tydperk te betaal. Hierdie betaling, wat gewoonlik maandeliks of kwartaalliks is, word soms ʼn koepon genoem. Aan die einde van die tydperk, betaal die lener die uitlener ten volle terug.
©akademia (MSW)
Bladsy 150
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Ondernemings kan ook direk van banke leen deur aansoek te doen vir lenings, krediet- of oortrokke fasiliteite. 5.11.5 Hibriede finansiering Korporatiewe finansieringspesialiste kan ook ondernemings help om omskepbare effekte of voorkeuraandele uit te reik. Na hierdie tipe finansiering word verwys as hibriede finansiering en sulke instrumente is bekend as kwasi-skuld omdat hulle beide ekwiteit en skuldfunksies het. Die houers van omskepbare effekte ontvang periodieke rente soortgelyk aan gewone aandeelhouers. Voorkeuraandeelhouers word periodieke dividende betaal en maak wins wanneer aandeelpryse styg. (Aangepas uit: http://www.ehow.com/list_6547751_strategies-financing-workingcapital.html#ixzz1hcTOUuwq) 5.12 Samevatting Bedryfskapitaal is die bedrag geld wat ʼn onderneming in die befondsing van sy dag-tot-dag bedrywighede nodig het. ʼn Onderneming het geld nodig om aandele, krediet en ander huidige bates te finansier waarvan die omvang sal afhang van die vermoë om dit te befonds uit bedryfslaste soos aankope op krediet. Indien ʼn onderneming op krediet koop, is dit nie nodig om soveel bedryfskapitaal te hê nie. In sommige ondernemings, soos kruideniersware winkels, kan bedryfskapitaal selfs negatief wees. ʼn Onderneming wat op krediet koop en kontant verkoop word gedeeltelik deur sy verskaffers befonds. Bedryfskapitaal, veral wanneer dit gedefinieer word as die huidige bates minus bedryfslaste, is nou verwant aan die sleutelvereistes van finansiële stabiliteit, soos die huidige bates verhouding en die vuurproefverhouding.
©akademia (MSW)
Bladsy 151
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur 5.13
Selfevaluering
Aktiwiteit 6 Jy is pas aangestel as die finansiële bestuurder van Dompie Bpk. Een van jou eerste take is om die optimale bedryfskapitaalvlak vir die onderneming te bepaal. Neem die volgende inligting in ag: Kontant Fakture ontvangbaar
R10 000 R5 000
Diverse debiteure
R25 000
Voorraad
R20 000
Diverse krediteure
R30 000
Koste van verkope
R180 000
Beantwoord die volgende vrae in die verband: 1. Wat is die aspekte in die onderneming wat ondersoek moet word om die bedryfskapitaalsiklus te verstaan? 2. Bereken die bruto bedryfskapitaal. 3. Bereken die netto bedryfskapitaal. 4. Bereken die bedryfskapitaal omsetverhouding.
©akademia (MSW)
Bladsy 152
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Finansiële vergelykings Vuurproefverhouding Die vuurproefverhouding bepaal of die onderneming genoeg korttermynbates het om die onmiddellike skuldverpligtinge na te kom, sonder om van die voorraad te verkoop. Die vuurproefverhouding word dus soos volg bereken:
Vuurproefverhouding =
Bedryfsbates – Voorraad Huidige laste
Ekwiteit Ekwiteit verteenwoordig dit wat die aandeelhouers besit en word ook dikwels aandeelhouersbelang genoem. Dit word soos volg bereken:
Ekwiteit = Totale bates – Totale laste
Kontantomsetsnelheid KOS gee ʼn aanduiding van die tyd wat nodig is om opbrengs uit die verkope in te samel, asook die voorraadomsetsnelheid. Hoe korter hierdie siklus is, hoe beter. Slim bestuurders weet dat vinnig-bewegende bedryfskapitaal meer winsgewend is as om onproduktiewe bedryfskapitaal in bates vas te hou. KOS word soos volg bereken:
KOS = DIU + DVU – DBU Waar: DIU
= Dae Inventaris Uitstaande
DVU
= Dae Verkope Uitstaande
DBU
= Dae Betaalbaar Uitstaande
©akademia (MSW)
Bladsy 153
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur Vrye kontantvloei Die mees algemene metode van berekening van vrye kontantvloei is: Vrye kontantvloei = Netto inkomste + amortisasie/depresiasie – verandering in bedryfskapitaal – kapitaaluitgawes
©akademia (MSW)
Bladsy 154
FMG206 Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur
Woordelys Afrikaans
Engels
Balansstaat
Balance sheet
Bates
Assets
Bedryfskapitaal
Working capital
Bestuur
Management
Bruto wins
Gross profit
Eisbrief
Letter of demand
Ekonomiese hulpbronne
Economic resources
Faktorering
Factoring
Hefboomwerking
Gearing
Huidige verhouding
Current ration
Inkomstestaat
Income statement
Klandisie waarde
Goodwill
Kontant op hande
Cash on hand
Kontantvloeistaat
Cash flow statement
Krediet
Credit
Kredietbeheer
Credit control
Kredietbestuur
Credit management
Laste
Liabilities
Lenings
Loans
Nasionale Kredietwet
National Credit act
Negatiewe bedryfskapitaal
Negative working capital
Netto huidige waarde
Net present value
Šakademia (MSW)
Bladsy 155
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Onversekerde lenings
Unsecured loans
Oorhoofse koste
Overheads
Optimale bedryfskapitaal
Optimal working capital
Prys/verdienste verhouding
Price earnings ratio
Rekeninge betaalbaar
Accounts payable
Rekeninge ontvangbaar
Accounts receivable
Statutêre eisbrief
Statutory letter of demand
Vaste koste
Fixed cost
Verkoop en huur ooreenkoms
Sale and lease agreement
Versekerde lenings
Secured loans
Versekeringspolis
Insurance policy
Vervaardigingsiklus
Manufacturing cycle
Vuurproefverhouding
Acid test
Waardevermindering
Depreciation
Werknemers
Employees
©akademia (MSW)
Bladsy 156
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Bronnelys •
http://1.bp.blogspot.com/_aUyVg5QiprE/TIJb8J_UiZI/AAAAAAAAABo/yHUyO4EUpA Q/s1600/share_cert.jpg
•
http://3.bp.blogspot.com/-m2Wg3RGLcM/Tm4xGt1D2fI/AAAAAAAANKI/xWH5bm9XcHg/s1600/incomestatement_screenshot.gif
•
http://4.bp.blogspot.com/_f0rEw9bJhXE/ShcD97FLbsI/AAAAAAAAAGE/WZnDu8_mc GQ/s400/cashflow_positive.gif
•
http://4.bp.blogspot.com/_hT5a9DSXCmU/TVF7DOoUfJI/AAAAAAAAF_M/gewM_L4 bTq4/s1600/Credit-card-Interest-rates-pic-793434.jpg
•
http://4.bp.blogspot.com/_zqFoq3qej2c/TSTrAmX7jkI/AAAAAAABnAQ/Rc97hCX4Drs /s1600/Starbucks-Coffee-Logo-Wallpaper.jpg
•
http://4.bp.blogspot.com/TLN7Ei_1jgc/TzUB38qof0I/AAAAAAAAKdE/hI84ABCRXlY/s1600/1.jpg
•
http://4.bp.blogspot.com/y2uiqIxaUxU/T2NXXYpdcII/AAAAAAAABfg/343m1mAy1YY/s1600/14b.jpg
•
http://all-collections.org/wp-content/uploads/2011/02/baldwin.jpg
•
http://bizfinance.about.com/od/forecasting/a/fin_forecast.htm
•
http://bizfinance.about.com/od/generalinformation/a/termloans.htm
•
http://blog.dnb.com/blog/small-business-marketing/5-keys-to-managing-smallbusiness-credit-risk
•
http://canoprint.com/wp-content/uploads/2011/10/Digital-Print-Offset-ANNUALREPORT-1.jpg
•
http://cho-tabetai.com/images/08.10.07_milkplus/picture.jpg
•
http://consultantsavings.com/wp-content/uploads/2011/03/Savings-Account.jpg
•
http://content.edgar-online.com/edgar_conv_img/2007/11/05/0001104659-07079523_G269252MMI010.JPG
•
http://currentliabilities.org/wp-content/uploads/2011/04/Current-Liabilities300x288.png
©akademia (MSW)
Bladsy 157
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
http://dnbsmallbusiness.com.au/Cash_Flow/Managing_bad_debtors/indexdl_5299.as px
•
http://education.svtuition.org/2011/08/working-capital-management-notes.html
•
http://farm4.static.flickr.com/3077/2805760593_a80f1978c1.jpg
•
http://finntrack.co.uk/images/working_capital_cycle.gif
•
http://freedomthistime.files.wordpress.com/2012/02/loan11.png?w=497&h=362
•
http://i.investopedia.com/inv/articles/site/Cash_Flow_Example.gif
•
http://i.investopedia.com/inv/tutorials/site/financialstatements/FinancialStatements_1 _2.gif
•
http://i00.i.aliimg.com/photo/v1/383678492/seeking_investment.jpg
•
http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a00/03/uv/borrow-life-insurance800x800.jpg
•
http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a07/tj/aq/there-grace-periodpaying-rent-800x800.jpg
•
http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/who-are-the-stakeholders-thatuse/y2cary3n6mng/53#
•
http://pebblecreekpartners.com/blog/wp-content/uploads/2009/07/Working-CapitalChart.jpg
•
http://powerhomebiz.com/vol8/HowtoRaise2.htm
•
http://rocksolidfinance.com/wp-content/uploads/2011/02/cashflow_negative.gif
•
http://saitnews.co.za/wp-content/uploads/2011/04/DTI_Logo1.jpg
•
http://sbinformation.about.com/cs/bestpractices/a/aa102002a.htm
•
http://smallbusiness.chron.com/financial-business-objectives-4072.html
•
http://smallbusiness.chron.com/relationships-among-financial-statements-important24475.html
•
http://smallbusiness.dnb.com/company-activities-management/management-bestpractices/6785387-1.html
•
http://smallbusiness-accounting.com/small-business-financial-statements.html
©akademia (MSW)
Bladsy 158
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
http://smallbusinessaccountingsoftwares.net/wpcontent/uploads/mvbthumbs/img_9671_small-business-finance-7-tax-managementaccounts.jpg
•
http://spotloans.co.uk/wp-content/uploads/2008/01/business_loans_america.jpg
•
http://stockmarketbeat.com/blog1/wp-content/uploads/2007/08/sbuxproforma.jpg
•
http://takcreditmanagement.files.wordpress.com/2010/09/service-balls-logo.jpg
•
http://teamaltman.com/wp-content/uploads/2011/02/Working-Capital-Structure.jpg
•
http://topnews.net.nz/images/Legal-Action.jpg
•
http://tutor2u.net/business/accounts/main_ratios.htm
•
http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm
•
http://withfriendship.com/images/i/40010/Factoring-(finance)-wallpaper.png
•
http://www.a4dable.co.za/ncr_logo.jpg
•
http://www.accounting-basics-for-students.com/balance-sheet-example.html
•
http://www.accounting-basics-for-students.com/images/Balance_sheet1_450.jpg
•
http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/04Xpg04.html
•
http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/05Xpg04.html
•
http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/06Xpg02.html
•
http://www.ajml.com.au/downloads/resourcecentre/references/finance/10%20simple%20rules%20for%20credit%20control.pdf
•
http://www.arikavtextiles.com/images/home/turnover_graph.jpg
•
http://www.asymmetricinvestmentreturns.com/DanzigerCoverArtSavage.jpg
•
http://www.biosystemssa.co.za/images/csirlogo/image_mini
•
http://www.bizcover.com.au/wp-content/uploads/2010/12/Insurance.jpg
•
http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/images/cash-book.jpg
•
http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/images/bankreconciliation-sample.jpg
•
http://www.businessballs.com/finance.htm
•
http://www.businessbuffet.com/images/financial-forecast-image.gif
©akademia (MSW)
Bladsy 159
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
http://www.businesscartoons.co.uk/shop/images/uploads/0492bwc.gif
•
http://www.businesspartners.co.za/page/vision-mission-values
•
http://www.capitoltaxprep.com/sitebuildercontent/sitebuilderpictures/working_capital_ graph.gif
•
http://www.cdhenergy.com/supermarkets/supermarket_rear_case_isles.jpg
•
http://www.cfoselections.com/cfos/desk/detail/18/the-credit-granting-process
•
http://www.christianet.com/debtelimination/smallbusinessfinancialmanagement.htm
•
http://www.cmcrctraining.com/MyImages/Credit%20risk%20diagram.JPG
•
http://www.dalvos.co.za/Portals/10/images/Fotolia_54064_S.jpg
•
http://www.dfat.gov.au/dept/annual_reports/06_07/_lib/img/fins/balance_sheet.gif
•
http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-report.html
•
http://www.dummies.com/how-to/content/small-business-financial-management-kitfor-dummie.html
•
http://www.ehow.com/list_6547751_strategies-financing-workingcapital.html#ixzz1hcTOUuwq
•
http://www.entrepreneur.com/article/159528
•
http://www.fdicoig.gov/reports09/09-017/fig1.gif
•
http://www.fieldstonealliance.org/client/client_images/budget_example.jpg
•
http://www.fletcherbuilding.com/cms/10HY/statement_of_comprehensive_income.jpg
•
http://www.gamesetwatch.com/gross-profit-margin-2008.png
•
http://www.giscp.com/wp-content/uploads/2011/03/Auditor.jpg
•
http://www.goldinfinancial.com/eng/images/services/golden_diagram.gif
•
http://www.grcea.com/wp-content/uploads/2012/03/bmw-logo.jpg
•
http://www.hdfcbankbahrain.com/personal/cards/images/hd_cc_corporate.jpg
•
http://www.howardonline.com/accountants.jpg
•
http://www.hussmanfunds.com/rsi/valuationforwardearnings2.gif
•
http://www.investopedia.com/articles/04/022504.asp#axzz24pX3YALi
•
http://www.investopedia.com/articles/basics/10/efficiently-read-annual-report.asp
©akademia (MSW)
Bladsy 160
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis7.asp#axzz 24pX3YALi
•
http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis10.asp#axz z24pX3YALi
•
http://www.millionaireacts.com/wp-content/uploads/2011/06/micro-loans-1jpg.jpg
•
http://www.myownbusiness.org/images/income.gif
•
http://www.nolo.com/legal-encyclopedia/preparing-business-audit-30057.html
•
http://www.noobpreneur.com/wp-content/uploads/2012/03/financial-records.jpg
•
http://www.noobpreneur.com/wp-content/uploads/2012/03/financial-records.jpg
•
http://www.podiatryloan.com/images/pix9.jpg
•
http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/working-capital-cycle
•
http://www.qfinance.com/contentFiles/40/iyr/46_-3381_50.png
•
http://www.quicksprout.com/images/venturecapital.jpg
•
http://www.sba.gov/content/managing-your-business-credit
•
http://www.scorerochester.org/help/funding/sources.php
•
http://www.seda.org.za/AboutSEDA/Pages/WhoweAre.aspx
•
http://www.slatergordon.com.au/files/editor_upload/Image/icons/annual%20report%2 02006_07.JPG
•
http://www.smallbizz.info/2008/04/responsibilities-roles-of-small.html
•
http://www.small-business-accounting-guide.com/book-keeping.html
•
http://www.small-business-accounting-guide.com/role-accountants.html
•
http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/financial-management/
•
http://www.smallbusinessnotes.com/managing-your-business/insurance.html
•
http://www.smallbusinessowner.co.za/html/finance_and_money.html
•
http://www.smartplanet.info/financial-management/types-of-working-capital.html
•
http://www.socalofficerealestateblog.com/wp-content/newuploads/2009/02/landsaleleaseback.gif
©akademia (MSW)
Bladsy 161
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur •
http://www.southafrica.info/business/trends/newbusiness/smallbusiness.htm#ixzz1hN uTtXlz
•
http://www.theflexteam.com/wp-content/uploads/2012/02/fms_bp_big.gif
•
http://www.unit4.com/resources_global/scripts/image_viewer.php?file_id=4673
•
http://www.universalaccountants.com/images/cash-management1.gif
•
http://www.wisegeek.com/what-are-common-sources-of-working-capital.htm
•
http://www.wisegeek.com/what-is-credit.htm
•
http://www.wisegeek.com/what-is-credit-management.htm
•
http://www.wisegeek.com/what-is-working-capital.htm
•
http://www.worldchanging.com/archives/cradletocradle.jpg
•
https://lh5.googleusercontent.com/dn0ZCbBmRTw/TXzZD9al7oI/AAAAAAAAApc/VFpunyz9qGs/whilly+bermudez%252 CShould+You+Go+Into+Business+With+Family+or+Friends.jpg
•
https://www.citicards.com/cards/wv/html/cm/know-the-rules/all-about-credit/types-ofcredit.html
©akademia (MSW)
Bladsy 162
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
Selfevalueringsriglyne Riglyne: Aktiwiteit 1 Jy is die alleeneienaar van jou eie kleinsakeonderneming. Na aanleiding van ʼn ongunstige winsverslag deur jou ouditeur het jy besluit om die onderneming ingrypend te verander. Beantwoord die volgende vrae in die verband: 1. Hoe sal jy te werk gaan om daadwerklik die wins in jou onderneming te bestuur? Jy kan die volgende doen: •
Gebruik ʼn stelsel van kontantvloeirekenkunde
•
Maak gebruik van ʼn verkorte wins-en-verlies-staat vir besluitneming.
•
Wees bedag op klein veranderinge in die winsfaktore wat ʼn groot impak op besluitneming in die onderneming kan veroorsaak.
2. Jy oorweeg dit om ʼn voltydse rekenmeester aan te stel. Watter voordele sal dit vir jou onderneming inhou? Rekenmeesters Die dienste wat hulle kan bied, sluit die volgende in: Raadgewend om ʼn onderneming te begin of te verander Hier speel rekenmeesters die volgende rol: •
Hulle gee raad oor die tipe onderneming, byvoorbeeld alleeneienaarsaak, vennootskap of beperkte maatskappy.
•
Hulle help met die sakeplan.
•
Hulle bied hulp aan met regs- en belastingsaspekte van die nuwe kleinsakeonderneming se registrasie.
Kundigheid Rekenmeesters kan rekeningkundige en boekhoudingskundigheid verskaf, byvoorbeeld: •
Die opstel van gerekenariseerde boekhoustelsels, soos kasboek, kleinkasboek, debiteure grootboek, krediteure grootboek en vaste bateregister.
•
Die voorbereiding van finansiële state soos wins-en-verlies-staat, balansstaat,
©akademia (MSW)
Bladsy 163
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur kontantvloeistaat en verwante notas. •
Die opstel van geouditeerde rekeninge wat gespesifiseerde finansiële inligting moet bevat en op ʼn bepaalde manier opgestel word.
Belasting Rekenmeesters kan hulp verleen met belasting, byvoorbeeld: •
Opstel en indien van belastingopgawes (BTW, Lopende Betaalstelsel en inkomstebelasting) vir alleeneienaarsake en vennootskappe.
•
Belastingbeplanning deur die wettige vermindering van die belasting betaalbaar.
Inligtingstelsels Rekenmeesters kan help om stelsels te vereenvoudig wat die onderneming in staat kan stel om glad en winsgewend te funksioneer, byvoorbeeld: •
Begrotingsbeheer en die monitering van prestasie met die fokus op verkoopsvolumes, koste, kontantvloei en winsmarges.
•
Vooruitskatting van die kontantvloei is veral belangrik. Foute op hierdie gebied kan tot groot nadeel van die toekoms van die onderneming wees. Die rekenmeester kan raad gee oor vooruitskattings en kontantvloei.
•
Kredietbeheer en voorraadbeheer om die bedryfskapitaal doeltreffend aan te wend.
Algemene finansiële advies Rekenmeesters kan algemene finansiële raad gee, soos: •
Aanbevelings oor die finansiering van die onderneming deur oortrekkings, lenings, verhuring, huurkoop of waagkapitaal.
•
Rekenmeesters kan instrumenteel wees by die opstel en aanbieding van die onderneming se voorstelle om befondsing te bekom.
Koop en verkoop van die onderneming Rekenmeesters kan ʼn rol speel by ʼn besluit om ʼn onderneming te koop of te verkoop. Dit behels die volgende: •
ʼn Ondersoek na die boeke van ʼn onderneming wat te koop is.
•
Uitvoering van ʼn kontroleringstudie (due diligence) op sodanige besigheid.
•
Advies oor die markwaarde van die onderneming.
©akademia (MSW)
Bladsy 164
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
•
Advies oor hoe om die bestaande onderneming te beskerm teen ʼn vyandige oorname.
Persoonlike finansies Rekenmeesters kan ook help met raad en leiding t.o.v. die eienaar se vrae oor sy/haar persoonlike finansies. Dit kan die volgende insluit: •
Belastingbeplanning
•
Advies oor boedelbelasting en die finansiële aspekte van testamente.
•
Advies oor koste-effektiewe huisleningopsies, ens.
3. Jy oorweeg dit om jou persoonlike en ondernemingsbankrekeninge te skei. Wat sal die voordele van sodanige stap wees? Die volgende is redes hoekom dit nie wenslik is om persoonlike en ondernemingsbankrekeninge te meng nie: •
Stokperdjie-ondernemings Belastingwetgewing bepaal dat slegs sakeondernemings bedryfsuitgawes vir belastingdoeleindes van die belasbare inkomste mag aftrek. As die onderneming soos ʼn stokperdjie lyk, sal dit moeilik wees om die owerhede te oortuig dat ʼn onderneming bedryf word.
•
Belastingprobleme Wanneer dit by inkomste en uitgawes kom wat die onderneming verklaar, moet persoonlike transaksies geskei word van die onderneming se transaksies. Dit kan groot onkoste en tyd meebring indien hierdie skeiding nie op ʼn deurlopende basis plaasvind nie en dit net eenmaal per jaar gedoen word wanneer die belastingaanslag voltooi moet word.
•
Ouditspoor (audit trail) Hoewel wetgewing nie kleinsakeondernemings verplig om afsonderlike bankrekeninge vir persoonlik en vir die onderneming byhou nie, is dit noodsaaklik dat die rekords van die onderneming ʼn akkurate, volledige en ʼn permanente weergawe van inkomste en uitgawes moet wees. Dit verskaf ʼn duidelike ouditspoor.
©akademia (MSW)
Bladsy 165
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
•
Gebrek aan professionaliteit Indien betalings aan kliënte gedoen word in die eienaar se persoonlike naam, in plaas van in die naam van die onderneming, kan die onderneming gesien word as ʼn deeltydse onderneming. Finansiële transaksies moet te alle tye op ʼn professionele en eties-korrekte manier hanteer word. Dit sal ook sakevertroue by kliënte skep.
4. Jy oorweeg dit om so ver moontlik uitgebreide versekering vir jou onderneming te bekom. Watter tipes aangeleenthede sal jy wil verseker? Identifiseer by elke item (vraag 4) watter tipe versekering beskikbaar is. Versekerde item
Tipe versekering
Eiendom
•
Eiendomsversekering
Werknemers
•
Werkloosheidsversekering
•
Werknemersvergoedingsversekering
•
Gesondheidsversekering
•
Ongeskiktheidsversekering
•
Sleutelwerknemersversekering
Kliënte en ander
•
Aanspreeklikheidsversekering
Die onderneming
•
Bedryfsonderbrekingsversekering
•
Sleutelwerknemersversekering
•
Arbeidspraktyk aanspreeklikheidsversekering
Riglyne: Aktiwiteit 2 Jy is ʼn voornemende kleinsakeman wat graag jou eie loodgietersonderneming wil begin, want jy is ʼn gekwalifiseerde loodgieter. Met verwysing na die finansiering van jou voorgenome onderneming, beantwoord die volgende vrae: 1. Hoekom is dit moeilik vir ʼn kleinsakeman om finansiering te bekom? Kapitaal is moeilik om te bekom, veral as: •
die kleinsakeman nie ʼn goeie sake-idee of sakeplan het nie. Dit kan meebring
©akademia (MSW)
Bladsy 166
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur dat beleggers nie in die onderneming sal belangstel nie. •
die kleinsakeman ʼn goeie sake-idee het, maar niemand weet daarvan nie. Die probleem is dat die meeste onervare en nuwe kleinsakemanne nie weet waar om vir finansiële hulp te gaan soek nie.
2. Iemand het jou die raad gegee om ʼn aantal proforma state saam te stel wat sal help om die nodige finansiering te bekom. Identifiseer hierdie state. Pro forma balansstaat, inkomstestaat en kontantbegroting. 3. Identifiseer en beskryf tien (10) bronne van finansiering wat aan die kleinsakeman beskikbaar is. Die bronne is: •
Eie spaargeld
•
Familie en vriende
•
Waagkapitaal
•
Engelbeleggers
•
Banke
•
Advertensies plaas
•
Kredietkaarte
•
Kleinsakebeleggingsmaatskappye
•
Lewensversekering
•
Geldmakelaars
©akademia (MSW)
Bladsy 167
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
4. Bestudeer die volgende figuur en bespreek die proses van die “leen” van fondse.
Daar is twee stappe naamlik: •
Leen: Leen die geld vir gebruik
•
Teruggee – Gee die geld terug aan die oorspronklike lener na ʼn tydperk.
Riglyne: Aktiwiteit 3 Jy besit ʼn kleinsakeonderneming wat handeldryf in algemene boerderygoedere. Jy het besluit om die goedere aan jou kliënte op krediet beskikbaar te stel. Beantwoord die volgende vrae in hierdie verband: 1. Die aktiewe bestuur van sakekrediet kan help om jou onderneming van ʼn positiewe kontantvloei te verseker. Noem vier (4) wyses hoe hierdie kontantvloei bewerkstellig kan word. •
Meer finansiering op ʼn beter terme.
•
Voldoende voorraad.
•
Neem ingeligte kredietbesluite oor kliënte.
•
Voorkoming van besigheidsidentiteitsdiefstal.
©akademia (MSW)
Bladsy 168
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
2. Jy het besluit om slegs versekerde lenings aan jou kliënte beskikbaar te stel. Verduidelik die verskil tussen ʼn versekerde en onversekerde lening. •
Versekerde lenings word gewaarborg deur kollateraal wat ʼn item van dieselfde of hoër waarde is as die bedrag van die lening soos ʼn motor, huis of kontantdeposito.
•
Onversekerde lenings vereis nie kollateraal nie en word gemaak op grond van die eienaar se kredietgradering en vermoë om te betaal.
3. Jy wil graag ʼn kredietbeleid vir jou onderneming opstel. Watter vrae oor krediet en die kliënte sal jy in ag moet neem by die opstel van sodanige beleid? •
Kan alle voornemende kliënte op krediet aankope doen?
•
Watter kredietterme sal aangebied word?
•
Watter bedrag krediet sal toegelaat word?
•
Watter tipe kredietgeskiedenis sal aanvaar word?
•
Watter koste gaan gehef word indien die kliënt nie die betaling betyds maak nie?
•
Wie sal besluit oor die kredietvlakke van blootstelling?
4. Wat is, na jou mening, die doel van kredietbeheer? •
Om ʼn groter omset te verkry deur die uitbreiding van krediet aan kliënte wat as ʼn goeie kredietrisiko geag word, en
•
die vermindering van die risiko van slegte skuld deur die beperking of weiering van krediet aan kliënte wat nie ʼn goeie kredietrisiko is nie.
Riglyne: Aktiwiteit 4 1. Verlaag met 28.57% 2. Verlaag met 20.59% 3. Verlaag 4. Die winsgewendheid het gedaal wat ʼn negatiewe aanwyser vir die onderneming is. 5. Gestyg 6. 2010 = 8.39%, 2011 = 13.00%
©akademia (MSW)
Bladsy 169
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
7. Dit is nie ʼn goeie toedrag van sake nie, want verkope het gedaal, maar bedryfsuitgawes het gestyg. 8. Die onderneming het nie goed presteer nie. Uitgawes blyk nie onder beheer te wees nie. Die inkomste het gedaal, terwyl uitgawes gestyg het. Riglyne: Aktiwiteit 5 Bestudeer weer die gedeelte oor jaarverslae in par 4.9. Ontleed die jaarverslae en noteer enige noemenswaardige verskille. Riglyne: Aktiwiteit 6 Jy is pas aangestel as die finansiële bestuurder van Dompie Bpk. Een van jou eerste take is om die optimale bedryfskapitaalvlak vir die onderneming te bepaal. Neem die volgende inligting in ag: Kontant
R10 000
Fakture ontvangbaar
R5 000
Diverse debiteure
R25 000
Voorraad
R20 000
Diverse krediteure
R30 000
Koste van verkope
R180 000
Beantwoord die volgende vrae in die verband: 1. Wat is die aspekte in die onderneming wat ondersoek moet word om die bedryfskapitaalsiklus te verstaan? Om die bedryfskapitaalsiklus in ʼn onderneming te verstaan, is die volgende belangrik: •
Daar moet bepaal word waar inkomste ingesamel en betalings gemaak word.
•
Daar moet areas geïdentifiseer word waar die siklus onder druk verkeer.
•
Daar moet bepaal word hoe hierdie areas verminder kan word.
2. Bereken die bruto bedryfskapitaal. Bruto bedryfskapitaal = Totale bedryfsbates = R10 000 + R5 000 + R25 000 + R20 000
©akademia (MSW)
Bladsy 170
FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur
= R60 000 3. Bereken die netto bedryfskapitaal. Netto bedryfskapitaal = Bedryfsbates – Bedryfslaste = R60 000 – R30 000 = R30 000 4. Bereken die bedryfskapitaal omsetverhouding. Bedryfskapitaal omsetverhouding = Koste van verkope/ netto bedryfskapitaal = 180 000 / 30 000 = 6 keer
©akademia (MSW)
Bladsy 171
F
inansiële bestuur kan beskryf word as die proses van die bestuur van finansiële hulpbronne, insluitende rekeningkundige en finansiële verslagdoening, begroting, invordering van rekeninge ontvangbaar, risikobestuur en versekering vir ’n onderneming. Die finansiële bestuurstelsel vir ’n kleinsakeonderneming sluit in hoe die eienaar die onderneming finansier, asook hoe die fondse bestuur word. In die daarstel van ’n finansiële bestuurstelsel moet die eienaar eerstens besluit of hy of sy self die finansies gaan bestuur en of ’n werknemer aangestel gaan word om dit te doen. Die eienaar kan ook alles self bestuur, maar ’n rekenmeester aanstel om gespesialiseerde verslagdoening, soos belastingopgawes, voor te berei, of ’n eksterne rekeningkundige diens gebruik wat finansiële transaksies bestuur en formele verslagdoeningsfunksies hanteer. Rekeningkunde verwys na die daaglikse bedryf van ’n rekeningkundige stelsel waarin roetine transaksies na die toepaslike rekeninge geallokeer word. ’n Rekeningkundige stelsel omskryf die proses van identifisering, meting, opname en die kommunikasie van finansiële inligting oor die onderneming. So is die rekeningkunde funksie ’n onderafdeling van die rekeningkundige stelsel. ’n Boekhouer voer die inligting in die rekeningkundige stelsel in. ’n Rekenmeester neem die data en ontleed dit op ’n manier wat die eienaar in staat stel om nuttige inligting oor die onderneming te bekom. Rekenmeesters kan die eienaar adviseer oor die stelsels wat nodig is vir die spesifieke onderneming en om akkurate verslae voor te berei. Die grondslag van elke rekeningkundige stelsel is ’n goeie boekhoustelsel. Boekhouding verwys na die wyse waarop die eienaar alle inkomste, uitgawes, bates en laste te boek stel. Die boekhoustelsel voorsien dus die syfers vir die rekeningkundige stelsel. Selfs as die eienaar die rekeningkundige funksies uitkontrakteer, het hy of sy ’n rekordhoudingstelsel nodig om die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming te bestuur. Die finansiële bestuurstelsel moet ook die hantering van risiko’s hanteer. Enige goeie stelsel moet die risiko’s verminder. Dit is die verantwoordelikheid van die eienaar om risikobestuurstrategieë daar te stel en in stand te hou.
akademia w w w. a k a d e m i a . a c . z a