CAC105 - koste Rekeningkunde by Akademia

Koste Rekeningkunde

© Kopiereg 2012 Onder redaksie van Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa). ’n Publikasie van Kraal-Uitgewers. Alle regte voorbehou. Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 E-pos: steyn@kraaluitgewers.co.za Webtuiste: www.kraaluitgewers.co.za Gedruk en gebind deur Aksent Media, tel: 082 445 4513 Eerste druk 2012 ISBN: 978-1-920568-18-4 Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

akademia jou oop, afrikaanse leertuiste

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

CAC105 Koste Rekeningkunde

Inhoudsopgawe Programoorsig................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ......................................................................... ......................................... 5 Inleiding ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ .................................................................................... .................................................... 6 Vakleeruitkomste ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ .................................................................... .................................... 8 Woordomskrywing vir evaluering................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ...................................................................... ...................................... 9 StudieStudie-eenheid 1: Inleiding tot Koste Rekeningkunde................................................................ ................................................................................................ ................................................................... ................................... 11 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.5.1 1.5.2 1.6 1.6.1 1.6.2 1.7 1.7.1 1.7.2 1.7.3 1.8 1.8.1 1.8.2 1.9 1.9.1 1.9.2 1.9.3 1.9.4 1.10 1.11 1.12

Studie-eenheid leeruitkomstes ..................................................................................... 11 Verrykende bronne ....................................................................................................... 12 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................... 12 Inleiding......................................................................................................................... 13 Gebruikers van koste inligting ...................................................................................... 15 Tipes koste rekeningkundige inligting ........................................................................... 15 Gebruik van rekeningkundige koste inligting ................................................................ 20 Die verwantskap tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde .......... 24 Finansiële Rekeningkunde ........................................................................................... 24 Koste Rekeningkunde ................................................................................................... 27 Komponente van vervaardigingskoste ......................................................................... 28 Direkte materiaalkoste .................................................................................................. 29 Direkte arbeidskoste ..................................................................................................... 30 Oorhoofse koste ........................................................................................................... 32 Basiese koste rekeningkundige stelsels ....................................................................... 33 Taakkostestelsels ......................................................................................................... 33 Proseskostestelsels ...................................................................................................... 34 Professionele etiek in Koste Rekeningkunde ............................................................... 36 Definisie van etiek ......................................................................................................... 36 Die etiese kode ............................................................................................................. 36 Etiek in professionele Rekeningkunde ......................................................................... 36 Boustene van etiese gedrag in die rekeningkundige professie .................................... 37 Gevallestudie ................................................................................................................ 38 Samevatting .................................................................................................................. 39 Selfevaluering ............................................................................................................... 40

StudieStudie-eenheid 2: Standaard Koste Rekeningkunde ................................................................ ................................................................................................ ..................................................................... ..................................... 41 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.7 2.7.1

Studie-eenheid leeruitkomstes ..................................................................................... 41 Verrykende bronne ....................................................................................................... 42 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................... 42 Inleiding......................................................................................................................... 43 Standaard Koste Rekeningkunde ................................................................................. 45 Die doel van Standaard Koste Rekeningkunde ............................................................ 45 Voordele van Standaard Koste Rekeningkunde .......................................................... 46 Beperkinge van Standaard Koste Rekeningkunde ....................................................... 48 Tipes standaard kostemetodes..................................................................................... 48 Volledige standaard kostemetode ................................................................................ 48 Gedeeltelike standaard kostemetodes ......................................................................... 49 Ander gebruike van standaard koste ............................................................................ 50 Tipes standaarde wat gebruik word in Standaard Koste Rekeningkunde .................... 52 Die betekenis van ŉ standaard ..................................................................................... 52

©akademia (MSW)

Bladsy 1

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.7.2 2.7.3 2.7.4 2.8 2.8.1 2.8.2 2.8.3 2.8.4 2.8.5 2.8.6 2.8.7 2.9 2.10

Definisie van standaard koste....................................................................................... 53 Die opstel van standaarde ............................................................................................ 53 Bepaling van standaard koste ...................................................................................... 58 Afwykings ...................................................................................................................... 62 Veranderlike kosteafwykings ........................................................................................ 63 Veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes ........................................................ 65 Vaste produksie oorhoofse kosteafwykings ................................................................. 66 Redes vir afwykings ...................................................................................................... 68 Interafhanklikheid tussen die variansie ......................................................................... 69 Die betekenis van afwykings ........................................................................................ 69 Verslagdoening van afwykings ..................................................................................... 70 Samevatting .................................................................................................................. 73 Selfevaluering ............................................................................................................... 74

StudieStudie-eenheid 3: Proses koste rekeningkundige stelsel ................................................................ ............................................................................................ ............................................................ 75 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.5.1 3.5.2 3.6 3.7 3.7.1 3.7.2 3.7.3 3.8 3.8.1 3.8.2 3.8.3 3.9 3.9.1 3.9.2 3.10 3.10.1 3.10.2 3.10.3 3.10.4 3.11 3.12 3.13 3.14

Studie-eenheid leeruitkomstes ..................................................................................... 75 Verrykende bronne ....................................................................................................... 76 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................... 76 Inleiding......................................................................................................................... 77 Die proses koste rekeningkundige stelsel .................................................................... 79 Die kenmerke van die proseskostestelsel .................................................................... 80 Waarvoor proseskosteberekening ontwerp is .............................................................. 81 Kosteberekening deur departemente ........................................................................... 81 Produkvloei in die proseskosteberekeningstelsel ......................................................... 82 Sekwensiële produkvloei .............................................................................................. 82 Parallelle produkvloei .................................................................................................... 83 Selektiewe produkvloei ................................................................................................. 84 Prosedures vir materiaal, arbeid, en fabriek oorhoofse kostetoevoegings .................. 84 Materiaalkoste .............................................................................................................. 84 Direkte arbeidskoste ..................................................................................................... 86 Fabriek oorhoofse koste ............................................................................................... 86 Koste van produksieverslag (CPR) .............................................................................. 88 Afdelings van die koste van produksieverslag.............................................................. 89 Tipes koste in die koste van produksieverslag ............................................................. 89 Voorbeeld: Koste van produksieverslae (Cost of production reports – CPR) .............. 90 Die vervaardigingsdepartement (Eerste departement) ................................................ 90 Die toetsdepartement (Tweede departement) .............................................................. 92 Die finale departement (Derde departement) ............................................................... 98 Gekombineerde koste van produksieverslag ............................................................. 101 Gevalle studie: Proseskosteberekening vir bederfde eenhede .................................. 103 Werk-in-prosesvoorrade ............................................................................................. 104 Samevatting ................................................................................................................ 105 Selfevaluering ............................................................................................................. 106

StudieStudie-eenheid 4: Koste Rekeningkunde in diensondernemings ................................................................ ............................................................................ ............................................ 107 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.5.1 4.5.2

Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................... 107 Verrykende bronne ..................................................................................................... 108 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................. 108 Inleiding....................................................................................................................... 109 Komponente van Koste Rekeningkunde in ŉ diensorganisasie ................................. 111 Produk ......................................................................................................................... 112 Prys ............................................................................................................................. 112

©akademia (MSW)

Bladsy 2

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.5.3 4.5.4 4.5.5 4.5.6 4.5.7 4.5.8 4.6 4.6.1 4.6.2 4.6.3 4.6.4 4.6.5 4.6.6 4.7 4.7.1 4.7.2 4.7.3 4.7.4 4.7.5 4.8 4.8.1 4.8.2 4.8.3 4.8.4 4.9 4.9.1 4.9.2 4.9.3 4.9.4 4.10 4.11

Fisiese bewyse ........................................................................................................... 113 Plek en tyd .................................................................................................................. 113 Promosies ................................................................................................................... 113 Proses ......................................................................................................................... 113 Personeel .................................................................................................................... 113 Kwaliteit....................................................................................................................... 114 Kostetoedeling (cost allocation) in ŉ diensorganisasie .............................................. 115 Hoe om koste van dienste toe te deel/te allokeer ...................................................... 116 Vier metodes van kostetoedeling ............................................................................... 116 Direkte metode (Direct method) ................................................................................. 117 Af-trap metode (Step-down method) .......................................................................... 117 Dubbel toedelingsmetode (Double-apportionment method)....................................... 118 Wedersydse metode (Reciprocal method) ................................................................. 118 Begrotingsprosedures vir ŉ diensorganisasie ............................................................ 118 ŉ Begroting in perspektief ........................................................................................... 119 Komponente van ŉ meesterbegroting ........................................................................ 120 Hoe om ŉ begroting voor te berei te beplan ............................................................... 123 ŉ Voorbeeld van ŉ begroting ...................................................................................... 124 Nuttige wenke by die voorbereiding van ŉ begroting ................................................. 126 Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming ............................... 127 AGK in diensondernemings ........................................................................................ 128 Finansiële dienste ....................................................................................................... 128 Gesondheidsorg ......................................................................................................... 130 Ander diensindustrieë ................................................................................................. 131 Voorbereiding van ŉ kosteblad in diensondernemings .............................................. 132 Die basis van voorbereiding ....................................................................................... 133 Belangrikheid van ŉ kosteblad.................................................................................... 133 Komponente van totale koste ..................................................................................... 134 Voorbereiding van die kosteblad ................................................................................ 135 Samevatting ................................................................................................................ 137 Selfevaluering ............................................................................................................. 137

StudieStudie-eenheid 5: Bestuursbesluitneming en kostekoste-analise................................................................ ...................................................................................... ...................................................... 139 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.4 5.5.5 5.5.6 5.6 5.6.1 5.6.2 5.6.3 5.6.4 5.7 5.7.1 5.7.2

Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................... 139 Verrykende bronne ..................................................................................................... 140 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................. 141 Inleiding....................................................................................................................... 142 Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming ................................................... 144 Wat is bestuurbesluitneming? .................................................................................... 144 Algemene tipes bestuursbesluitneming ...................................................................... 145 Spesifieke tipes besluitneming vir bestuurders .......................................................... 146 Die bestuursbesluitnemingsproses ............................................................................. 147 Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming ................................................... 149 Sluitingskoste .............................................................................................................. 157 Verslagdoening ........................................................................................................... 158 Wat is verslagdoening? .............................................................................................. 158 Tipes finansiële verslae .............................................................................................. 160 Die gebruikers van finansiële verslae ......................................................................... 161 Hoe om ŉ kosteverslag te gebruik .............................................................................. 162 Absorpsie kosteberekening en veranderlike kosteberekening ................................... 163 Absorpsie kosteberekening ........................................................................................ 163 Veranderlike kosteberekening .................................................................................... 164

©akademia (MSW)

Bladsy 3

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.8 5.8.1 5.8.2 5.9 5.9.1 5.9.2 5.10 5.11

Analise van koste-volume-winsverslagdoening .......................................................... 167 Koste-volume-winsaannames..................................................................................... 167 Beperkinge van koste-volume-winsanalise ................................................................ 168 Kontribusiemarge en die veiligheidsmarge................................................................. 168 Kontribusiemarge ........................................................................................................ 168 Veiligheidsmarge ........................................................................................................ 169 Samevatting ................................................................................................................ 169 Selfevaluering ............................................................................................................. 169

Terminologie in Engels ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ....................................................................................... ....................................................... 171 Bronnelys ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ............................................................................... ............................................... 174 Selfevalueringsriglyne ................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ......................................................................................... ......................................................... 178

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 4

CAC105 Koste Rekeningkunde

Programoorsig Programoorsig

Hoër Sertifikaat in Rekeningkunde

Finansiële Rekeningkunde

Koste Rekeningkunde

Ekonomie

Bedryfsinligtingstelsels

Belasting

Ouditkunde

Kliëntediens en Etiek

Sakeberekeninge

Studie-eenheid 1: Inleiding tot Finansiële Rekeningkunde

Studie-eenheid 1: Inleiding tot koste rekeningkunde

Studie-eenheid 1: Inleiding tot ekonomie

Studie-eenheid 1: Inleiding tot bedryfsinligtingstelsels

Studie-eenheid 1: Inleiding tot belasting

Studie-eenheid 1: Die wese van oudit

Studie-eenheid 1: Kliëntediens en etiek

Studie-eenheid 1: Inleiding tot Sakeberekeninge

Studie-eenheid 2: Bedryfsinkomste

Studie-eenheid 2: Standaard koste rekeningkunde

Studie-eenheid 2: Ekonomiese prestasiemeting

Studie-eenheid 2: Apparatuur en programmatuur

Studie-eenheid 2: Direkte belasting op maatskappy inkomste en winste

Studie-eenheid 2: Algemene ouditbeginsels

Studie-eenheid 2: Kliënte en kliëntebehoeftes

Studie-eenheid 2: Basiese berekeninge

Studie-eenheid 3: Bedryfsuitgawes

Studie-eenheid 3: Proses koste rekeningkundige stelsel

Studie-eenheid 3: Die monetêre sektor

Studie-eenheid 3: Inligtingsbestuur

Studie-eenheid 3: Indirekte belasting

Studie-eenheid 3: Die ouditproses

Studie-eenheid 3: Kliëntediens

Studie-eenheid 3: Koste en Inkomste

Studie-eenheid 4: Finansiële verslagdoening

Studie-eenheid 4:

Studie-eenheid 4: Die openbare sektor

Studie-eenheid 4: Eindgebruikdienslewering

Studie-eenheid 4: Werknemersbelasting

Studie-eenheid 4: Die ouditverslag

Studie-eenheid 4: Etiese gedrag in die onderneming

Studie-eenheid 4: Eenvoudige en saamgestelde rente berekeninge

Studie-eenheid 5: Regsaspekte van Finansiële Rekeningkunde

Studie-eenheid 5: Bestuursbesluitneming en kosteanalise

Studie-eenheid 5: Die buitelandse sektor

Studie-eenheid 5: Die inligtingstegnologiedepartement

Studie-eenheid 5: Regsvereistes Inkomstebelasting

Studie-eenheid 5: Die rol van interne oudit

Studie-eenheid 5: Etiese gedrag teenoor kliënte

Studie-eenheid 5: Belegging, lenings en aandele

Koste rekeningkunde in diensverskaffingsondernemings

©akademia (MSW)

Bladsy 5

CAC105 Koste Rekeningkunde

Inleiding Koste Rekeningkunde is ŉ benadering tot die evaluering van die algehele koste wat met die aksies van sakebedrywighede geassosieer word. Oor die algemeen word dit gebaseer op standaard rekeningkundige praktyke en is Koste Rekeningkunde een van die instrumente wat die bestuurders gebruik om te bepaal watter tipe en hoeveel uitgawes betrokke is by die instandhouding van die huidige sakemodel. Terselfdertyd, kan die beginsels van Koste Rekeningkunde ook gebruik word om verandering in koste te bepaal wat volg op spesifieke veranderinge wat aan ŉ projek aangebring word. Koste Rekeningkunde kan ook beskryf word as die proses van die versameling, meting, ontleding, interpretering en verslagdoening van inligting oor koste wat nuttig en relevant is vir die interne en eksterne belanghebbendes van ŉ sakeonderneming. Eksterne belanghebbendes is diegene wat ŉ gevestigde finansiële belang in die onderneming het. Byvoorbeeld banke (lenings en verbande), beleggers (beleggings), terwyl interne belanghebbendes die onderneming of onderneming se direkteure, bestuurders, afdelingshoofde, ens. insluit. Een van die voordele van Koste Rekeningkunde is dat dit data na inligting en kennis verander wat nuttig is om prestasie te meet; koste vermindering en die bestuur van koste moontlik te maak; die pryse vir goedere en dienste te bepaal; en om te bepaal of ŉ program of aktiwiteit moet verander of gestaak word. Inligting oor die koste van programme en aktiwiteite kan gebruik word as ŉ grondslag om toekomstige kostes te skat in die voorbereiding en hersiening van begrotingsversoeke. Sodra begrotings goedgekeur en uitgevoer word, dien koste-inligting as ŉ bruikbare terugvoer op prestasie. Daarbenewens kan die koste vergelyk word met bekende of veronderstelde voordele om toegevoegde waarde en nie-waarde aktiwiteite te identifiseer. Betroubare inligting oor die koste van die programme en aktiwiteite is belangrik vir die effektiewe bestuur van ŉ sake-entiteit se bedrywighede. Koste Rekeningkunde is veral belangrik vir die assessering van operasionele prestasie. Die doel is om die doeltreffendheid en effektiwiteit van bedrywighede te verbeter deur aan programbestuurders tydige en relevante koste-gebaseerde prestasie-inligting te verskaf vir deurlopende verbetering in die lewering van uitsette en uitkomste.

©akademia (MSW)

Bladsy 6

CAC105 Koste Rekeningkunde Moderne Koste Rekeningkunde het ontstaan tydens die industriële rewolusie, waar die kompleksiteit van die bestuur van ŉ onderneming gelei het tot die ontwikkeling van stelsels vir die waarneming en monitering van koste om sake-eienaars en bestuurders te help om besluite te neem. Sommige koste is geneig om dieselfde te bly, selfs gedurende besige tye, in teenstelling met veranderlike koste wat styg en daal met die volume van die werk. Met die verloop van tyd, het die belangrikheid van hierdie "vaste koste" meer belangrik geword vir bestuurders. Voorbeelde van vaste koste sluit in die waardevermindering van masjinerie en toerusting, en die koste van departemente soos onderhoud, gereedskap, produksiebeheer, aankope, gehaltebeheer, opberging en hantering, aanleg (plant) toesig en ingenieurswese. In die vroeë twintigste eeu was koste van min belang vir die meeste onderneming. Maar in die twintigste eeu, is koste dikwels meer belangrik as die veranderlike koste van ŉ produk. In hierdie vak word daar aandag gegee aan die wese van Koste Rekeningkunde, die koste rekeningkundige stelsels, koste-analise en die rol van Koste Rekeningkunde in bestuursbesluitneming. (Aangepas vanuit: http://ezinearticles.com/?What-is-Cost-Accounting?&id=708992)

(Bron: http://maaw.info/images/PureHistoricalCosting.gif)

©akademia (MSW)

Bladsy 7

CAC105 Koste Rekeningkunde

Vakleeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van die vak KOSTE REKENINGKUNDE sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •

Die wese van Koste Rekeningkunde

•

Standaard Koste Rekeningkunde

•

Proses koste rekeningkundige stelsels

•

Koste Rekeningkunde in ŉ diensorganisasie

•

Bestuursbesluitneming en koste-analise

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Standaard kostes te analiseer.

•

Basiese rekenkundige reëls toe te pas.

•

Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening te doen.

•

Koste verslagdoening toe te pas.

•

Die behoefte aan professionele etiek in die uitvoering van kosteberekening te assesseer.

©akademia (MSW)

Bladsy 8

CAC105 Koste Rekeningkunde

Woordomskrywing vir evaluering evaluering In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord

Omskrywing

Wanneer daar van jou

Moet jy die volgende doen:

verwag word om te: Lys

Lys die name/items wat bymekaar hoort.

Identifiseer

Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde.

Verduidelik

Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer.

Beskryf

Omskryf die konsep of woorde duidelik.

Kategoriseer/

Bepaal tot watter klas, groep en afdeling bepaalde

klassifiseer

items/voorwerpe behoort.

Analiseer

Om iets te ontleed.

Evalueer

Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens.

Toepas

Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem.

Hersien

Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/ stelsel/ens.

©akademia (MSW)

Bladsy 9

CAC105 Koste Rekeningkunde

Notas

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 10

CAC105 Koste Rekeningkunde

Studie Studieie-eenheid 1:1: Inleiding tot Koste Rekeningkunde

1.1

Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Die gebruikers van kosteberekening

•

Die verhouding tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde

•

Die komponente waaruit vervaardigingskoste bestaan

•

Basiese koste rekeningkundige stelsels

•

Etiek in kosteberekening

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Die gebruikers van kosteberekeningsdata te identifiseer.

•

Die verhouding tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde te verduidelik.

•

Te onderskei tussen die komponente waaruit vervaardigingskoste bestaan.

•

Die basiese koste rekeningkundige stelsels te ontleed.

•

Die behoefte aan professionele etiek in die uitvoering van kosteberekening te assesseer.

©akademia (MSW)

Bladsy 11

CAC105 Koste Rekeningkunde 1.2

Verrykende bronne •

http://ezinearticles.com/?What-is-Cost-Accounting?&id=708992

•

http://EzineArticles.com/516791

•

http://hubpages.com/hub/Uses-of-cost-accounting

•

http://www.buzzle.com/articles/basic-accounting-concepts-and-principles.html

•

http://www.ehow.com/list_6546067_types-management-accountinginformation.html#ixzz1HtBLsnu5

•

http://www.investopedia.com/terms/c/cost-accounting.asp

•

http://www.middlecity.com/ch17.shtml

•

http://www.referenceforbusiness.com/management/Comp-De/CostAccounting.html#ixzz1Hsy9U7rO

•

http://www.suite101.com/content/basic-cost-accounting-variance-analysis-a165381

•

http://classof1.com/homework_answers/cost_accounting/ (hierdie is ŉ baie goeie bron vir eenvoudige omskrywings van basiese koste rekeningkundige konsepte)

1.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Direkte arbeid

Direkte arbeid is werkers wat direk betrokke is by die vervaardiging van goedere of lewering van dienste.

Direkte materiaal

Indien die materiaal wat gebruik is deel van die produk word, is dit bekend as direkte materiaal.

Finansiële

Die hoofdoel van die finansiële rekeningkundige is om die

rekeningkundige

ekonomiese inligting wat nodig is vir besluitneming in ŉ onderneming te verskaf.

©akademia (MSW)

Bladsy 12

CAC105 Koste Rekeningkunde

Koste

Koste Rekeningkunde bepaal die begroting en die werklike koste

Rekeningkunde

van bedrywighede, prosesse, departemente of produkte en die ontleding van afwykings, winsgewendheid of sosiale gebruik van fondse.

Kosteberekening

Kosteberekening hou verband met die berekening van die koste van materiale en arbeid wat gebruik word om goedere te vervaardig of dienste te lewer.

Oorhoofse koste

Oorhoofse koste verwys na indirekte fabrieksverwante koste wat aangegaan word wanneer ŉ produk vervaardig word.

Standaard

Standaard begrotings spesifiseer Rand bedrae wat die

begrotings

onderneming vir elke vervaardigingsfunksie toelaat.

Veranderlike

Veranderlike begrotings maak voorsiening vir ŉ spesifieke

begrotings

variansie reeks in die vervaardigingsproses.

1.4

Inleiding

Koste Rekeningkunde is ŉ tipe rekeningkundige proses wat poog om ŉ onderneming se koste van produksie te bepaal deur die beoordeling van die insetkoste van elke stap van die produksie, sowel as vaste koste soos waardevermindering van kapitaal-toerusting. Kosteberekening meet eerste hierdie individuele koste, dan vergelyk dit uitsetresultate wat die onderneming se bestuur help met die meting van finansiële prestasie. Terwyl Koste Rekeningkunde dikwels gebruik word om in ŉ onderneming te help met besluitneming, is dit Finansiële Rekeningkunde wat die beleggingsgemeenskap gewoonlik van inligting voorsien. Finansiële Rekeningkunde is ŉ ander voorstelling van koste en finansiële prestasie van ŉ onderneming se bates en laste. Kosteberekening is egter die handigste instrument wat die bestuur kan aanwend in die begroting en in die daarstelling van kostebeheerprogramme, waardeur die netto marges van die onderneming in die toekoms verbeter kan word. Wanneer dit kom by die meting van hoe oordeelkundig die onderneming se hulpbronne benut word, help kosteberekening om die inligting met betrekking tot die huidige omstandighede te gee. Deur die identifisering van produksiekoste en verder die berekening van die koste van produksie deur drie of meer opeenvolgende bedryfsiklusse, is dit moontlik

©akademia (MSW)

Bladsy 13

CAC105 Koste Rekeningkunde om enige tendense aan te teken. Deur die gebruik van hierdie benadering, is dit moontlik om die rede vir veranderinge te bepaal en stappe te neem om die omstandighede te beheer voordat winste hierdeur geraak word. Produkontwikkeling en bemarkingstrategieë kan ook verbeter word deur die benutting van kosteberekening. Wanneer dit by produk-ontwikkeling kom, is dit moontlik om te bepaal of ŉ nuwe produk vervaardig kan word teen ŉ redelike prys, met inagneming van die koste van rou materiaal, die arbeid en toerusting wat nodig is. Terselfdertyd, kan bemarkingsprotokol gebruik maak van die kosteberekening van ŉ projek om te bepaal of die produk genoeg eenhede sal verkoop om die vervaardiging daarvan ŉ lewensvatbare opsie te maak. Kosteberekening word in die onderneming gebruik om die bestuur te help om keuses te maak wat sal bydra tot maksimum winste en dus tot voordeel van die aandeelhouers sal wees. Aangesien die inligting intern gebruik word, kan die inligting op enige logiese wyse aangebied word, solank dit net die bestuur van die onderneming sal ondersteun om die regte en ingeligte besluite te neem. Kosteberekening is nuttig in die maak van sakebesluite. Deur die werklike koste op te weeg teen die verwagte voordeel, kan kosteberekening voorkom dat ŉ produk vrygestel word met geen reële markwaarde nie en daardeur word die aankoop van onnodige goedere en dienste voorkom. Kosteberekening kan dus gebruik word om ŉ departement binne ŉ onderneming te evalueer; die winsgewendheid van nuwe projekte te bepaal, of om te bepaal of ŉ ouer projek gestaak moet word. Dis belangrik om te onthou dat kosteberekening belangrike inligting verskaf – inligting wat uiteindelik finale besluitneming beïnvloed. (Aangepas vanuit: http://www.referenceforbusiness.com/management/Comp-De/CostAccounting.html#ixzz1Hsy9U7rO en http://www.investopedia.com/terms/c/costaccounting.asp)

(Bron: http://healeylibrary.wikispaces.com/file/view/financial.jpg/34615091/financial.jpg)

©akademia (MSW)

Bladsy 14

CAC105 Koste Rekeningkunde 1.5

Gebruikers van koste inligting

Alvorens die gebruikers van koste inligting geĂŻdentifiseer kan word, moet die tipes koste rekeningkundige inligting bepaal word. 1.5.1

Tipes koste rekeningkundige inligting

Kosteberekening is die interne funksie verantwoordelik vir die versameling van en verslagdoening oor finansiĂŤle inligting vir interne sakegebruik. Kosteberekening inligting hou meestal verband met die koste van die materiale en arbeid wat gebruik word om goedere te vervaardig of dienste te lewer. Hierdie inligting is noodsaaklik vir ondernemings om die doeltreffendheid van sakebedrywighede te beoordeel en te bepaal hoe groot die winste is wat behaal word, gebaseer op die bates wat gebruik is om produkte te vervaardig. Koste rekeningkundige inligting is gewoonlik eie aan elke onderneming. Die bestuurders gebruik die inligting vir besluitnemingsdoeleindes. Figuur 1.1 toon die tipes koste rekeningkundige inligting aan:

Kostetoedelingsverslae

Tipes koste rekeningkunde inligting

Vooruitskattings

Begrotings

Figuur 1.1: Tipes koste rekeningkundige inligting (Bron: Outeur, 2011)

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 15

CAC105 Koste Rekeningkunde Kostetoedelingsverslae Kostetoedeling of -toekenning is ŉ primêre funksie van kosteberekening. Kosterekenmeesters berei verslae voor wat aantoon hoeveel kapitaal bestee word vir elke tipe ekonomiese hulpbron of inset en hoe die onderneming hierdie hulpbronkoste van goedere of dienste sal toeken. Tipe gemeenskaplike kostetoedelings sluit salariskoste, proseskoste en aktiwiteitsgebaseerde koste in. Bestuurders gebruik hierdie inligting om te verseker dat die goedere of dienste wat die onderneming lewer die onderneming se produksiekoste sal dek en ook ŉ spesifieke winsmarge sal moontlik maak. Die volgende figuur toon hoe koste toegedeel kan word:

Figuur 1.2: Kostetoedeling (Bron: http://www.trackersuite.net/graphics/process_job_costing.gif)

Begrotings Kosterekenmeesters berei dikwels begrotings voor om te bepaal hoeveel geld die onderneming moet spandeer op elke bedryfsfunksie. Bestuurders moet binne die

©akademia (MSW)

Bladsy 16

CAC105 Koste Rekeningkunde begrotingsbeperkings vir bepaalde uitgawes funksioneer om seker te maak dat die onderneming nie oorbestee nie. Oorhoofse begrotings, standaard begrotings en veranderlike begrotings is die mees algemene begrotingtipes wat gebruik word in Koste Rekeningkunde. •

Oorhoofse begrotings

Oorhoofse begrotings sluit alle finansiële uitgawes van ŉ onderneming in. Kosterekenmeesters berei begrotings vir die onderskeie departemente voor wat uiteindelik vervat word in die oorhoofse begroting. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ eenvoudige oorhoofse begroting:

Tabel 1.1: Eenvoudige oorhoofste begroting (Bron: http://www.starting-a-personal-training-business.com/image-files/budget3.gif) •

Standaard begrotings

Standaard begrotings spesifiseer Rand bedrae wat die onderneming vir elke produksie funksie toelaat. Personeellede vergelyk die werklike produksie getalle met die standaard

©akademia (MSW)

Bladsy 17

CAC105 Koste Rekeningkunde begroting om te bepaal of daar enige gunstig of ongunstig afwykings tydens die produksieproses voorgekom het. Gunstige afwykings beteken gewoonlik dat die onderneming minder geld spandeer het op produksieprosesse, terwyl ongunstige afwykings voorkom wanneer ŉ onderneming meer geld bestee het op die produksieprosesse as wat verwag is.

Tabel 1.2: Werklike produksiegetalle vs. die standaard begroting (Bron: http://www.principlesofaccounting.com/ART/c21art/budgetedsales.PNG) •

Veranderlike begrotings

Veranderlike begrotings maak voorsiening vir ŉ spesifieke variansiereeks in die produksieproses. Veranderlike begrotings verseker dat klein produksie afwykings, soos onverwagte toename in verbruikersvraag of die opbou van bykomende voorraad vir

©akademia (MSW)

Bladsy 18

CAC105 Koste Rekeningkunde toekomstige verkope, nie gereken word as ongunstige afwykings in die onderneming se produksiebegroting nie. Vooruitskattings Vooruitskatting is nog ŉ belangrike aspek van kosteberekening. Kosterekenmeesters berei ekonomiese/finansiële vooruitskattings voor om die potensiaal van verkope van goedere of dienste onder die bepaalde marktoestande te bepaal. Gemeenskaplike vooruitskattingsverslae kan besluitnemingsmodelle, netto huidige waarde berekeninge of ander statistiese en wiskundige voorspellingsmodelle insluit. Hierdie inligting kan die bestuur van die onderneming in staat stel om besluite te neem ten opsigte van die verhoging van die produksie uitset van die huidige produkte of dienste, of om ŉ nuwe sake-aktiwiteite te oorweeg wat aan die toekomstige verbruikersvraag sal voldoen. (Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/list_6546067_types-management-accountinginformation.html#ixzz1HtBLsnu5) Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ vooruitskatting, waar die verkope wat in vooruitsig gestel word vir Jaar 1 in ŉ grafiek weergegee word:

Figuur 1.3: Vooruitskatting (Bron: http://www.bplans.com/common/gifs/qa/bplans/salesbymonth-chart.gif)

©akademia (MSW)

Bladsy 19

CAC105 Koste Rekeningkunde

Praktiese oefening 1.1 a. Doen navorsing oor ander moontlike voorbeelde van koste rekeningkundige inligting. b. Lys ten minste drie (3) ander tipes koste rekeningkundige inligting.

1.5.2

Gebruik van rekeningkundige koste inligting

Daar is verskeie gebruikers van koste rekenkundige inligting in ŉ onderneming. Hieronder volg die hoofgebruike vir kosteberekening, asook die individu in ŉ onderneming wat hoofsaaklik van sodanige inligting gebruik sal maak: Help met die bepaling van ŉ koste Koste Rekeningkunde help met die bepaling van die koste van elke produk, proses, werk, kontrak en aktiwiteit deur die gebruik van verskillende metodes van kosteberekening, soos arbeidskosteberekening en proses kosteberekening. (Word hoofsaaklik gebruik deur produksie-, lyn- en personeelbestuurders.) Help met die beheer van kostes Dit help met die beheer van materiaalkoste, arbeids- en oorhoofse koste (overhead costs) deur die gebruik van verskillende tegnieke van beheer, soos standaard kosteberekening en begrotingskontrole. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële bestuurders en ander finansiële personeel.) Help met besluitneming Dit help die bestuur op verskillende vlakke en afdelings met besluitneming, soos:– •

om ŉ komponent te maak of te koop;

•

om ŉ bestaande masjien te behou of te vervang;

•

om met bedrywighede voort te gaan of om bedrywighede te staak;

•

om bestellings onder koste te aanvaar of nie;

©akademia (MSW)

Bladsy 20

CAC105 Koste Rekeningkunde •

om uit te brei of nie; en

•

om te bepaal hoeveel laer die verkoopprys moet wees in tye van ŉ depressie.

(Word hoofsaaklik gebruik deur die bestuurders op verskillende vlakke.) Help met die bepaling van verkoopspryse Dit help die bestuur by die bepaling van verkoopspryse van produkte of dienste deur middel van gedetailleerde koste inligting. (Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, verkoops- en bemarkingsbestuurders.) Help met voorraadbeheer Dit help met voorraadbeheer deur die gebruik van verskillende tegnieke soos voorraadvlakke, deurlopende voorraadstelsel en deurlopende voorraadtellings en voorraad omsetsnelheid. (Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, aankope, verkoops- en bemarkingsbestuurders.) Help met kostevermindering Dit help met kostevermindering en om nuwe en verbeterde metodes vir kostevermindering te vind. (Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële en aankope bestuurders) Help met die bepaling van doeltreffendheid Dit help met die bepaling van die doeltreffendheid van bedrywighede deur die vestiging van standaarde en variansie-analise. (Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële en senior bestuurders.) Help met die voorbereiding van begrotings Dit help met die voorbereiding van verskillende begrotings soos verkoops-, produksieen aankoopbegroting. (Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, produksie-, aankope, verkoops- en bemarkingsbestuurders.)

©akademia (MSW)

Bladsy 21

CAC105 Koste Rekeningkunde Help met die identifisering van nuttelose aktiwiteite Dit help met die identifisering van nuttelose aktiwiteite sodat die nodige regstellingsaksie geneem kan word. (Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, produksie-, en menslike hulpbronbestuurders) Help met die identifisering van wesenlike verliese Dit help met die identifisering van wesenlike verliese soos vermorsing, afval, bederf, ens. sodat die nodige regstellende stappe geneem kan word. (Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, produksie-, aankopebestuurders) Help in die identifisering van ledige tyd (idle time) en arbeidsomset Dit help met die identifisering van ledige tyd en arbeidsomset sodat die nodige regstellende stappe geneem kan word. (Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële en menslike hulpbronbestuurders) Help in die identifisering van ledige kapasiteit (idle capacity) Dit help met die identifisering van ledige kapasiteit sodat die nodige regstellende stappe geneem kan word. (Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, produksie-, en menslike hulpbronbestuurders) Help met die verbetering van produktiwiteit Dit help met die verbetering van die effektiewe aanwending van materiale en die produktiwiteit van arbeid. (Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële, produksie-, en menslike hulpbronbestuurders) Help met kostevergelyking Dit help met kostevergelykings soos: •

vergelyking met standaard syfers – vergelyking van die werklike syfers met standaard begrote syfers vir dieselfde tydperk;

©akademia (MSW)

Bladsy 22

CAC105 Koste Rekeningkunde •

intra-organisasie vergelyking – vergelyking van die werklike syfers van een tydperk met dié van ŉ ander tydperk binne dieselfde onderneming;

•

inter-organisasie vergelyking – vergelyking van die werklike syfers van ŉ onderneming met dié van ŉ ander onderneming in dieselfde industrie, en

•

patroonvergelyking – vergelyking van die werklike syfers van ŉ onderneming met dié van die industrie waaraan die onderneming behoort.

(Word hoofsaaklik gebruik deur: finansiële bestuurders en ander finansiële personeel) Help met die kontrolering van die akkuraatheid van die finansiële rekeninge Dit help met die kontrolering van die akkuraatheid van die finansiële rekeninge deur rekonsiliasies om die wins soos per die kosterekeninge te versoen met die wins soos per die finansiële rekeninge. (Aangepas vanuit: http://hubpages.com/hub/Uses-of-cost-accounting) Die volgende is ŉ voorbeeld van tipiese koste rekeningkundige inligting:

Voorbeeld 1.1 Cost Variance Analysis As an example, a manufacturing company makes golf balls. In a normal year, the company will make 1,000 balls, and the total cost of the operation is $100,000. Therefore, the standard cost of a golf ball is $100. If, at the end of the year, the company has produced 1,000 golf balls at the cost of the $100,000, they have performed exactly at the standard, and no variance calculation is necessary. This is an unlikely situation, since things rarely turn out exactly as planned. If the company does make 1,000, but due to an unplanned salary increase, the total cost is $105,000, the actual cost per golf ball is $105. The variance of $5,000 is completely explainable by the $5 negative cost variance per ball. Bron: http://www.suite101.com/content/basic-cost-accounting-variance-analysis-a165381

©akademia (MSW)

Bladsy 23

CAC105 Koste Rekeningkunde Grafies kan koste rekeningkundige inligting soos in die figuur hieronder voorgestel word:

Figuur 1.4: Koste rekeningkundige inligting (Bron: http://newsimg.bbc.co.uk/media/images/42313000/jpg/_42313202_graph.jpg) In Figuur 1.4 word die volgende koste rekeningkundige inligting aangetoon: •

Die vaste- en veranderlike koste waar die totale koste aangetoon word deur lyn BC. Die totale koste styg soos die uitset verhoog.

•

Die inkomste word aangetoon deur lyn OA en styg ook soos die uitset verhoog.

•

Teen ŉ uitset van Q hoeveelheid is die inkomste gelyk aan die totale koste en staan dit bekend as die gelykbreekpunt (P).

•

Teen alle uitsette hoër as Q word ŉ wins gegenereer en teen alle uitsette laer as Q word ŉ verlies gegenereer.

1.6 1.6.1

Die verwantskap tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde Finansiële Rekeningkunde

Die hoofdoel van die finansiële rekeningkundige is om die ekonomiese inligting wat nodig is vir besluitneming in ŉ onderneming te verskaf. Finansiële Rekeningkunde volg sekere reëls en riglyne om verslae oor die finansiële stand van ŉ entiteit voor te berei. Hierdie reëls en riglyne staan bekend as Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP). AARP is rekeningkundige standaarde en riglyne vir die opstel van finansiële verslae vir openbare, private en nie-winsgewende organisasies.

©akademia (MSW)

Bladsy 24

CAC105 Koste Rekeningkunde Rekeningkundige beginsels Die volgende behels die basiese rekeningkundige beginsels/standaarde: •

Die sake-entiteit

Hierdie beginsel behandel die onderneming as ŉ afsonderlike entiteit van die eienaars. Persoonlike rekeninge van die eienaars/vennote word afsonderlik gehou van die winste en uitgawes van die onderneming. •

Koste

Hierdie beginsel bepaal dat die onderneming die oorspronklike koste van vaste bates soos geboue en masjinerie, eerder as markwaarde oorweeg. Vandag, egter, doen die meeste van die ondernemings verslag slegs op die markwaarde. •

Eerlikheid

Volgens hierdie beginsel moet die ouditeure die finansiële verslae voorberei sodat die werklike finansiële posisie van die onderneming aangetoon word. •

Monetêre eenheid

Met hierdie beginsel word aanvaar dat transaksies aangeteken word in ŉ enkele geldeenheid en wisselkoers. Dit sal help om die onderneming se rekeninge te vergelyk met dié van die vorige jaar, al sou daar ŉ verandering in die inflasiekoers wees. •

Konsekwentheid

Volgens hierdie beginsel moet die rekenmeesters dieselfde metodes en funksies gebruik vir die verskillende periodes. Byvoorbeeld, dieselfde koers in persentasie moet toegepas word vir alle waardevermindering. Hierdie beginsel is ook bekend as die beginsel van reëlmatigheid. •

Omsigtigheid

Die hoofdoel van hierdie beginsel is om die werklike finansiële posisie van die onderneming aan te dui. Die rekenmeesters moet die inkomste rekeninge, asook die voorsiening vir uitgawes wat in die toekoms mag voorkom, met groot omsigtigheid hanteer en aantoon.

©akademia (MSW)

Bladsy 25

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Ooreenstemming

Volgens hierdie beginsel moet al die inkomste en uitgawes getoon word in dieselfde finansiële periode. Die belangrikste oogmerk is om enige oorstatering van inkomste te vermy op enige gegewe tyd. •

Aanwas

Hierdie beginsel vereis dat die onderneming die inkomste aanteken wanneer dit eintlik verdien is. •

Kontinuïteit of lopende saak

Hierdie beginsel veronderstel dat die funksionering van die onderneming glad sal verloop en dat die sake-entiteit sal voortgaan om te bestaan in die afsienbare toekoms. •

Tydperk

Hierdie beginsel bepaal ŉ spesifieke interval van die tyd waarvoor die finansiële verslae voorberei word. Dit kan óf die jaar, fiskale jaar of ŉ kort tydperk wees. •

Volledige openbaarmaking

Hierdie beginsel bepaal dat die volledige openbaarmaking van inligting en geleenthede verseker moet word. Die finansiële verslae moet nie die beleggers mislei nie en moet duidelike besonderhede van die finansiële status van die onderneming gee. •

Dubbele aspek

Volgens hierdie beginsel het alle finansiële oorgange twee gevolge. Dit is die basis van die rekeningkundige vergelyking: Bates = Laste + Eienaarsbelang

Bates is in besit van die onderneming en laste is die skuld van die onderneming. Eienaarsbelang is wat die onderneming aan die eienaars skuld. Alle transaksies moet voldoen aan hierdie vergelyking. (Aangepas vanuit http://www.buzzle.com/articles/basic-accounting-concepts-andprinciples.html)

©akademia (MSW)

Bladsy 26

CAC105 Koste Rekeningkunde

Tabel 1.3: Voorbeelde van die dubbelinskrywingsmetode (Bron: http://www.banana.ch/accounting/eng/images/double_entry_01.png) 1.6.2

Koste Rekeningkunde

Koste Rekeningkunde bepaal die begroting en die werklike koste van bedrywighede, prosesse, departemente of produkte en die ontleding van afwykings, winsgewendheid of sosiale gebruik van fondse. Bestuurders baseer besluitneming op kosteberekening om ŉ onderneming se koste te sny en winsgewendheid te verbeter. As ŉ vorm van bestuursrekeningkunde, hoef kosteberekening nie standaarde soos AARP te volg nie, omdat dit primêr gebruik word deur interne bestuurders, eerder as deur gebruikers buite die onderneming. Koste word gemeet in eenhede van die nominale geldeenheid deur konvensie. Kosteberekening kan beskou word as die vertaling van die reeks van gebeure in die produksieproses wat omgeskakel word in finansiële waardes. Die koste-elemente is grondstowwe, arbeid, indirekte uitgawes en oorhoofse koste. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ kostegrafiek:

©akademia (MSW)

Bladsy 27

CAC105 Koste Rekeningkunde

Figuur 1.5: Kostegrafiek (Bron: http://www.usenix.org/events/nsdi04/tech/full_papers/balazinska/balazinska_html/figures/cos t-graph.jpg)

Praktiese oefening 1.2 a. Doen navorsing oor die voor- en nadele van beide tipes Rekeningkunde. b. Lys ten minste drie (3) voordele en drie (3) nadele van elk.

1.7

Komponente van vervaardigingskoste

Vervaardigingskoste is die kumulatiewe totaal van hulpbronne wat direk gebruik word in die proses van die vervaardiging van verskeie goedere en produkte. In sommige gevalle sluit die koste van vervaardiging uitgawes in wat verband hou met die aankoop van grondstowwe. In ander gevalle is die koste vir grondstowwe uitgesluit. Oor die algemeen is faktore soos arbeid en toerusting, en die algemene oorhoofse koste vir die produsering van die produksie eenheid, die komponente wat in die bepaling van die totale vervaardigingskoste ingesluit is.

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 28

CAC105 Koste Rekeningkunde Die doel van die meeste produksie ondernemings is wins deur die verkoop van goedere wat vervaardig word deur die onderneming. Deur die monitering van die verskillende elemente wat die koste vir die vervaardiging insluit, is dit moontlik om te verseker dat die beskikbare hulpbronne gebruik word om die beste voordeel te behaal, en die hoogste opbrengs op elke eenheid wat teen die huidige prys verkoop is, verdien word. Die volgende is die drie komponente van vervaardigingskoste:

Direkte materiaalkoste

Direkte arbeidskoste

Vervaardigingskoste

Oorhoofse koste

Figuur 1.6: Komponente van vervaardigingskoste (Bron: Outeur, 2011) 1.7.1

Direkte materiaalkoste

Die vervaardiging van produkte of goedere vereis materiaal as die eerste basiese element. Hierdie materiaal kan in een van twee kategorieĂŤ val: direkte materiale en indirekte materiale. Indirekte materiaal Dit is enige materiaal wat nie deel is van die finale produk of gebruik word om die produk te vervaardig nie. Skoonmaakprodukte is Ĺ&#x2030; indirekte materiaalkoste.

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 29

CAC105 Koste Rekeningkunde Direkte materiaal Direkte materiale word gebruik in die verloop van die vervaardigingsproses en word deel van die produk. Metale in die vervaardiging van waaiers, ketels, motors, vliegtuie; hout in die vervaardiging van meubels; lint en leer in die maak van ŉ hoed; materiaal (lap) in die vervaardiging van klere; klei in die vervaardiging van bakstene; leer in die vervaardiging van skoene en koring wat gebruik word in die produsering van meel, is almal voorbeelde van direkte materiale. Direkte materiaal vorm ŉ integrale deel van die finale produk en kan direk geïdentifiseer en ingesluit word in die berekening van die koste van sodanige produk. Direkte materiaal kan soos volg bereken word: Koopprys van materiaal + vragkoste - die aankoopafslag + redelike vergoeding vir afval en foutiewe eenhede.

(Bron:http://www.engineeredpartsinc.com/images/manufacturing.jpg)

1.7.2

Direkte arbeidskoste

Direkte arbeid is werkers wat direk betrokke is by die produksie van goedere of dienste. Direkte arbeidskoste is oordraagbaar na ŉ spesifieke produk, kostesentrum, of spesifieke bestelling. Ondernemings onderskat dikwels direkte arbeidskoste. Arbeidskoste behels nie net die salarisse en lone van die werknemers nie, maar ook die invloed van versekeringspremies, voordele koste, betaalstaat belastingbydraes, ens.

©akademia (MSW)

Bladsy 30

CAC105 Koste Rekeningkunde

(Bron: http://www.caradvice.com.au/wpcontent/uploads/2009/02/bmw_production_plant_067.jpg) Hoe om direkte arbeidskoste te bereken: •

Stap 1: Bereken die totale lone en salarisse wat aan werknemers betaal word. Dit sluit die salarisse van almal in, van die tydelike werkers wat gebruik is, tot die salarisse van die eienaar of president/hoof uitvoerende beampte van die onderneming. Al hierdie salarisse is deel van die direkte arbeidskoste.

•

Stap 2: Analiseer die koste verbonde aan die werknemerspensioenplan. Dit is deel van direkte arbeidskoste.

•

Stap 3: Bereken die koste t.o.v. gesondheidsversekering per werknemer. Dit kan ook die onderneming se bydrae tot ongeskiktsheidsversekering vir werknemers insluit.

•

Stap 4: Voeg die totale koste by dit wat die onderneming t.o.v. werkloosheidsversekeringspremies moet betaal. Hierdie bedrag kan wissel na gelang van die grootte van die betaalstaatrekening.

•

Stap 5: Sluit die werkgewersbydrae vir belastings in, wat vir elke werknemer betaal word.

•

Stap 6: Voeg enige bykomende kostes by wat verband hou met die huur van werkers, soos advertensies om poste te vul, ens.

(Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/how_2364529_calculate-direct-laborcost.html#ixzz1HyWvNZr1)

©akademia (MSW)

Bladsy 31

CAC105 Koste Rekeningkunde 1.7.3

Oorhoofse koste

Oorhoofse koste verwys na indirekte fabrieksverwante koste wat aangegaan word wanneer ŉ produk vervaardig word. Saam met direkte materiaalkoste en direkte arbeidskoste, moet die oorhoofse koste vir die vervaardiging van die produk in ag geneem en ingesluit word in die berekening van die koste per eenheid vervaardig, sodat die koste van goedere verkoop, gewaardeer en gerapporteer kan word volgens Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP). Oorhoofse koste in die vervaardiging van produkte sluit aspekte in soos die elektrisiteit wat gebruik word om die fabriekstoerusting te bedryf en waardevermindering op die fabriekstoerusting en die gebou. Hoe hierdie koste toegevoeg word tot die koste van die produkte het ŉ impak op die evaluering van die winsgewendheid van ŉ bepaalde produk. Hoe om oorhoofse koste te bereken: •

Stap 1: Definieer oorhoofse koste en uitgawes. Oorhoofse uitgawes sluit rekeningkundige koste, waardevermindering, rente, regskoste, huur, telefoon, belasting en gereedskap in.

•

Stap 2: Beraam die aantal werksdae beskikbaar in ŉ gegewe kalenderjaar. Trek die gemiddelde aantal dae (vakansies, naweke, vakansies, siekteverlof, ens) waarop nie gewerk nie word nie, af van 365 dae.

•

Stap 3: Vermenigvuldig die aantal werksdae beskikbaar vir arbeid met agt (in die geval van ŉ agt-uur werksdag). Dit gee ŉ beraming van die totale getal arbeidsure wat gewerk is.

•

Stap 4: Vermenigvuldig die totale arbeidsure met die gemiddelde arbeidsloon soos bepaal in Stap 2.

•

Stap 5: Voeg al die oorhoofse uitgawes, soos geïdentifiseer in Stap 1, by die bedrag in Stap 4. Dit is die totale oorhoofse koste.

•

Stap 6: Bepaal die gemiddelde aantal eenhede verkoop per maand en vermenigvuldig met 12.

•

Stap 7: Verdeel totale oorhoofse koste deur die gemiddelde aantal eenhede. Dit is die oorhoofse koste per eenheid.

©akademia (MSW)

Bladsy 32

CAC105 Koste Rekeningkunde (Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/how_5166514_calculate-overhead-cost-perunit.html#ixzz1Hye7oUiD en http://www.accountingcoach.com/online-accountingcourse/36Xpg01.html)

Praktiese oefening 1.3 a. Doen verdere navorsing oor moontlike ander tipes oorhoofse koste nie hierbo genoem nie. b. Maak ŉ lys van sodanige kostes.

1.8

Basiese koste rekeningkundige stelsels

Daar is twee basiese tipes koste rekeningkundige stelsels. Sakeondernemings kies ŉ metode wat die beste by die vloei van werk in die onderneming pas. Hierdie metodes word gebruik om alle produksiekoste te bereken, naamlik: arbeid, materiaal en oorhoofse koste. Die twee basiese tipes koste rekeningkundige stelsels is: •

Taakkostestelsels

•

Proseskostestelsels

Die stelsels word vervolgens bespreek: 1.8.1

Taakkostestelsels

ŉ Taakkostestelsel word gebruik wanneer take aansienlik van mekaar verskil omdat dit gespesialiseerd van aard is. Voorbeelde is motorwerktuigkunde, skrynwerkery, verfwerk, drukkerswinkels, rekenaarherstelwerk. Kosteberekening is gewoonlik redelik eenvoudig in hierdie stelsels. Oorhoofse koste word gewoonlik by die bedrag gevoeg wat deur die kliënt betaal word. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ taakkostestelsel:

©akademia (MSW)

Bladsy 33

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 1.2 As jy na ŉ motorhawe gaan vir herstelwerk aan jou motor, sal hulle ŉ werkskaart vir die werk wat gedoen moet word op jou motor invul. Die werkskaart sal die koste vir arbeid en materiaal vir jou herstelwerk aantoon. Veronderstel jy moet R350-00 per uur vir arbeid betaal. Dit sluit die koste verbonde aan die werktuigkundige se salaris in. Maar dit sluit ook oorhoofse koste in wat gewoonlik nie afsonderlik aangetoon word nie. Die oorhoofse koste sluit koste in vir gereedskap en toerusting, huur, versekering, ens. Dit is ŉ manier om oorhoofse koste toe te ken, en dit word ingesluit in die bedrag wat kliënte moet betaal. Die motorhawe sal ook ŉ bruto wins insluit op die onderdele wat hulle gebruik om jou motor te herstel. Hierdie bruto wins dek die koste vir die aankoop en instandhouding van die onderdele inventaris, werknemerslone, versekering en bergingskoste.

1.8.2

Proseskostestelsels

Dit word gebruik waar ŉ groot hoeveelheid identiese of soortgelyke produkte in groot hoeveelhede vervaardig word. Voorbeelde hiervan is motor vervaardiging of ŉ groot gemeganiseerde produksiefasiliteit. Elke koste rekeningkundige stelsel versamel en doen verslag oor dieselfde inligting. Die metode wat gebruik word hang af van die behoeftes van die onderneming. Daar word gesê dat die koste deur ŉ rekeningkundige stelsel vloei. Dit is omdat koste akkumuleer soos die produk vorder deur die verskillende stadiums van produksie. Hierdie stelsel werk soos volg: •

Voordat produksie begin, is geen koste aangegaan nie. Werkers is gereed om die produk te vervaardig, die voorraad wat benodig word in die produksieproses is in die voorraad bergingskamer, en die vervaardigingsaanleg bevat al die hulpbronne wat nodig is om die vervaardigingsaksie uit te voer.

•

Eerstens word die materiaal vanaf die voorraad bergingskamer gehaal na die vervaardigingsaanleg. Die rekeningkundige afdeling dra die koste van die voorraaditems oor na die werk-in-prosesrekening – die produk het nou ŉ waarde.

©akademia (MSW)

Bladsy 34

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Vervolgens begin die werkers die rou materiaal omskep in ŉ produk. Soos arbeid by die proses gevoeg word, dra die rekeningkundige afdeling die salariskoste oor na die werk-in-prosesrekening, wat die waarde van die produk verhoog.

•

Oorhoofse koste word toegeken aan die produk gebaseer op die kostemetode wat gebruik word. Soos produksie vorder, vermeerder die arbeids-, materiaal- en oorhoofse koste.

•

Ten slotte, word die totale produk of werkskoste oorgeplaas na die voltooide produkte, en wanneer dit verkoop is, word die koste oorgedra na koste van goedere verkoop.

Die volgende is ŉ voorbeeld van proseskostestelsel:

Voorbeeld 1.3 Wilson's Garage het ses motorwerktuigkundiges voltyds in diens wat elk 2000 uur per jaar werk, dus ŉ totaal van 12000 uur wat teen take gehef word. Wilson's Garage het R60 000 per jaar oorhoofse koste. Wilson ken oorhoofse koste toe aan motorherstelwerk, gebaseer op die aantal ure wat gewerk word op elke taak. Die oorhoofse koste per uur arbeid, word soos volg bereken: R 60.000 12.000 uur = R 5,00 oorhoofse koste per uur arbeid Wilson's Garage sal dus ŉ afsonderlike R 5,00 per uur arbeid aan oorhoofse koste toeken. Byvoorbeeld: Wilson's Garage werk op die vragmotor wat behoort aan Johnson's Bakkery. Die werk neem 2 ure. Die oorhoofse koste per uur arbeid word soos volg bereken: die oorhoofse koste per uur arbeid X arbeidsure van die taak = oorhoofse koste toegeken aan die taak In hierdie geval sal dit soos volg bereken word: R 5,00 x 2 = R 10,00 Wilson's Garage sal dus R10,00 bykomend aan oorhoofse koste vir die herstelwerk vra. (Bron: http://www.middlecity.com/ch17.shtml)

©akademia (MSW)

Bladsy 35

CAC105 Koste Rekeningkunde 1.9

Professionele etiek in Koste Rekeningkunde

Etiek in professionele rekeningkundige bedrywighede is van die grootste belang vir enige organisasie. Soos die sake en finansiële wêreld toenemend internasionale rekeningkundige en ouditstandaarde aanneem, is dit toenemend nodig om te voldoen aan bepaalde etiese kodes soos voorgeskryf deur internasionale en nasionale rekeningkundige instansies. 1.9.1

Definisie van etiek

Die woord “etiek” is afgelei van die antieke Griekse woord, ethikos, wat gewoontes beteken. Dit het ook te doen met ŉ belangrike vertakking van die filosofie wat ŉ studie maak van die waardes en gebruike van ŉ persoon of groep en dit dek die ontleding en gebruik van begrippe soos “reg en verkeerd”, “goed en kwaad” en “moets en moenies”. 1.9.2

Die etiese kode

ŉ Etiese kode is ŉ formele verklaring van die onderneming se waardes op sekere etiese en sosiale kwessies met betrekking tot die professie en professionele kennis. Dit sluit ook die beginsels en prosedures vir die hantering van bepaalde etiese situasies in. 1.9.3

Etiek in professionele Rekeningkunde

Die algemene etiese standaarde van die samelewing is van toepassing op alle mense, maar veral op mense in beroepe soos die medisyne, regte, verpleegpersoneel en boekhouding. Die gemeenskap het gewoonlik hoër verwagtinge van professionele persone, omdat hulle die gehalte van dienste gelewer deur professionele mense, moet kan vertrou. Etiek in die rekeningkundige professie is van groot belang vir diegene wat afhanklik is van die dienste wat deur hierdie professies gelewer word. Belanghebbendes soos hulle kliënte, kredietverskaffers, regerings-, belastingowerhede, werknemers, beleggers, die sake- en finansiële gemeenskap, ens, sien hulle as bekwame, betroubare en objektiewe persone. Professionele rekenmeesters moet dus nie net goed gekwalifiseer wees nie, maar ook oor ŉ hoë mate van professionele integriteit beskik. As gevolg van hierdie hoë verwagtinge, het professionele persone etiese kodes aangeneem wat ook bekend is as kodes van professionele gedrag. Hierdie etiese kodes doen ŉ oproep op lede om ŉ gehalte diens te lewer wat verder strek as bloot die vereistes gestel deur wette en regulasies.

©akademia (MSW)

Bladsy 36

CAC105 Koste Rekeningkunde 1.9.4

Boustene van etiese gedrag in die rekeningkundige professie

Die volgende is die boustene van etiese gedrag: •

Integriteit

ŉ Professionele rekenmeester moet eerlik en opreg wees in alle professionele en sakeverhoudings. •

Objektiwiteit

ŉ Professionele rekenmeester moet nie toelaat dat vooroordele, konflik van belange, of onbehoorlike beïnvloeding sakebesluite beïnvloed nie. •

Professionele bevoegdheid en behoorlike sorg

ŉ Professionele rekenmeester het ŉ voortdurende plig om professionele kennis en vaardighede op die vereiste vlak te handhaaf, om te verseker dat ŉ kliënt of werkgewer die verwagte professionele diens ontvang. ŉ Professionele rekenmeester moet getrou en in ooreenstemming met toepaslike tegniese en professionele standaarde optree. •

Vertroulikheid

ŉ Professionele rekenmeester moet die vertroulikheid van inligting in professionele en sakeverhoudings respekteer en mag nie sodanige inligting aan derde partye openbaar maak sonder behoorlike en spesifieke magtiging nie; tensy daar ŉ wetlike of professionele reg of plig tot openbaarmaking is. Hierdie inligting mag nie gebruik word vir persoonlike voordeel deur die professionele rekenmeester nie. •

Professionele gedrag

ŉ Professionele rekenmeester moet voldoen aan toepaslike wette en regulasies en moet enige aksie wat die professie in diskrediet kan bring, vermy. (Bron: http://EzineArticles.com/516791)

©akademia (MSW)

Bladsy 37

CAC105 Koste Rekeningkunde

Praktiese oefening 1.4

(Bron: http://4.bp.blogspot.com/ethics.jpg) a. Bestudeer bostaande foto. b. Dink u dat die mense se optrede eties is? c. Gee redes vir u antwoord in b. hierbo. 1.10 Gevallestudie Hierdie voorbeeld kyk na die vervaardiging van moederborde (mother boards) vir skootrekenaars (laptops). Vir die doel van hierdie voorbeeld, word daar net gefokus op die aktiwiteitskoste verbonde aan die vervaardiging van moederborde. Gevallestudie 1.1

(Bron: http://it.toolbox.com/blogs/enterprise-solutions/overall-activity-based-costingsample-18394)

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 38

CAC105 Koste Rekeningkunde

Bestudeer die bostaande vloeidiagram en beantwoord die vrae: a. Lys die verskillende aktiwiteite waar daar ŉ kosteberekening sal plaasvind. b. Lys die aktiwiteite waar daar ŉ kosteberekening inskrywing in die onderneming se boeke sal plaasvind. c.

Is daar enige aktiwiteite afwesig in die diagram wat dalk nog ŉ koste aktiwiteit kan wees? Indien wel, spesifiseer.

1.11 Samevatting Koste Rekeningkunde is ŉ vertakking van Algemene of Finansiële Rekeningkunde en het betrekking op die bepaling van die koste van die produksie of verkoop van elke artikel of van die lewering van ŉ bepaalde diens. Met ander woorde, kosteberekening is ŉ stap verder in die verfyning van Finansiële Rekeningkunde. Hier word die koste van vervaardiging en die verkoop van elke produk of diens, of die lewering van dienste bepaal, nie net ten tyde van die rekenpligtige tydperk nie, maar ook gedurende die tyd wanneer die produk vervaardig word of die diens gelewer is. Daar is dus ŉ sistematiese proses vir die bepaling van die eenheidskoste van die produk vervaardig of dienste gelewer. Dit maak voorsiening vir ŉ ontleding van die uitgawes wat die bestuur in staat stel om nie net die totale koste nie, maar ook die komponente daarvan te ontleed. Kortliks, kosteberekening is die proses van die berekening van koste, wat begin met die toekenning en klassifisering van inkomste en uitgawes en eindig met die voorbereiding van periodieke state en verslae.

©akademia (MSW)

Bladsy 39

CAC105 Koste Rekeningkunde 1.12

Selfevaluering

Aktiwiteit 1 U is sopas aangestel as die Senior Kosterekenmeester van u onderneming. U opdrag is om Ĺ&#x2030; nuwe kosteberekeningstelsel te implementeer. As Ĺ&#x2030; eerste fase moet u die Raad van Direkteure oplei. Ter voorbereiding van hierdie opleidingsessie, beantwoord die volgende vrae: a. Wat is die wese van Koste Rekeningkunde? b. Wie is die belanghebbendes van Koste Rekeningkunde? c. Noem en beskryf die drie komponente van kosteberekening d. Onderskei tussen die drie tipes begrotings e. Analiseer die waarde van etiese optrede in Koste Rekeningkunde

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 40

CAC105 Koste Rekeningkunde

Studie Studieie-eenheid 2: 2: Standaard Koste Rekeningkunde

2.1

Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Standaard Koste Rekeningkunde

•

Tipes standaard kostemetodes

•

Tipes standaarde wat gebruik word in Standaard Koste Rekeningkunde

•

Afwykings

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Die verskillende tipes standaarde te omskryf.

•

Standaard koste te analiseer en eenvoudige berekenings te doen en daaroor verslag te doen.

•

Afwykings te bereken.

•

Afwykings te analiseer.

•

Verslae oor variansie saam te stel.

©akademia (MSW)

Bladsy 41

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.2

Verrykende bronne •

http://classes.bus.oregonstate.edu/spring07/ba422/Management%20Accounting%20Chapter%2010.htm

2.3

•

http://EzineArticles.com/5409133

•

http://hubpages.com/hub/The-Importance-of-Standard-Costing

•

http://simplestudies.com/overhead-costs-in-standard-costing.html/page/7

•

http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm

•

http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Gedeeltelike

Wanneer ŉ gedeeltelike metode gebruik word, word slegs ŉ deel

standaard koste-

van die werk wat in die produksieproses uitgevoer word gedurende

metode

die tydperk geëvalueer.

Gunstige afwyking

Gunstige afwyking vind plaas wanneer die werklike koste laer is as die standaard koste.

Kostesentrum

ŉ Kostesentrum is ŉ departement of ŉ deel van ŉ departement of ŉ item van toerusting of masjinerie of ŉ persoon of ŉ groep van persone ten opsigte waarvan die koste akkumuleer, en een vanwaar beheer uitgeoefen kan word.

Kosteberekening

Kosteberekening is ŉ onderafdeling van Rekeningkunde wat gedetailleerde inligting verskaf oor die koste soos dit betrekking het op eenhede vervaardig, hoofsaaklik vir die doeleindes om voorraadkoste vir die finansiële state, beheer en besluitneming te voorsien.

©akademia (MSW)

Bladsy 42

CAC105 Koste Rekeningkunde

Standaard

Wanneer iets gemeet word, moet daar ŉ parameter of maatstaf of standaard vir die meting wees.

Standaard koste

Volledige

Wanneer ŉ volledige standaard kostemetode gebruik word, word

standaard

standaard koste gehef teen die werk wat in die proses is (WIP).

kostemetode

2.4

Inleiding

In die moderne Koste Rekeningkunde, is die konsep van historiese koste verder geneem deur die toekenning van die onderneming se vaste koste oor ŉ gegewe tydperk aan items wat tydens daardie tydperk vervaardig is, en die vaste koste word as die totale koste van die produksie voorgestel. Die moderne Koste Rekeningkunde het die volle koste van produkte wat nie verkoop is nie aangeteken in die voorraad deur middel van ŉ verskeidenheid van komplekse rekeningkundige metodes. Dit is in ooreenstemming met die beginsels van AARP (Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk) gedoen. Dit het ook die bestuurders toegelaat om die vaste koste te ignoreer, en te kyk na die resultate van elke tydperk in verhouding tot die "standaard koste" vir enige gegewe produk. Standaard koste is deel van kosteberekening, dus ŉ waardevolle kontrole instrument. Eerder as om die werklike koste vir direkte materiaal, arbeid en oorhoofse koste te gebruik, word standaard koste gebruik om afwykings te identifiseer en wins te beraam. Alhoewel die werklike koste nog steeds betaal word, word standaard koste gebruik vir voorrade en die koste van goedere verkoop. Die verskil tussen standaard en die werklike koste is bekend as afwykings. Hierdie afwykings is ŉ waardevolle instrument vir die bestuur. Die bestuur word bewus van veranderinge in begrote koste deur die monitering van die afwykings.

©akademia (MSW)

Bladsy 43

CAC105 Koste Rekeningkunde Wanneer standaard koste gebruik word, is die konsepte ongunstige of gunstige variansie dikwels ter sprake. Dit verwys na veranderinge in die werklike koste met betrekking tot beplande of standaard koste. ŉ Gunstige variansie vind plaas wanneer die werklike koste laer is as die standaard koste. Indien die werklike koste styg bo die standaard koste, is die variansie ongunstig. Met betrekking tot vervaardiging van produkte deur ondernemings, sou standaard koste eerstens gesien word as afsonderlike dele of stukke van die voltooide produk. Dit beteken dat die finale standaard koste die som van die standaard koste van elk van die individuele dele van die produk sal wees.

Voorbeeld 2.1 ŉ Onderneming vervaardig kruiwaens teen ŉ veranderlike koste van R300.00 elk. Die onderneming se vaste koste is R1,000.00 per maand. •

Indien die onderneming 100 kruiwaens vervaardig het in Januarie 2011, dan is die koste per eenheid R310.00 per kruiwa (R300 + (R1,000 / 100)).

•

As die onderneming 50 kruiwaens in Februarie 2011 vervaardig, dan is die koste per eenheid R320.00 per kruiwa (R300 + (R1,000 / 50)).

(Aangepas vanuit: http://hubpages.com/hub/The-Importance-of-Standard-Costing)

(Bron: http://4.bp.blogspot.com/_75DP243KUpE/SOJwJdbefCI/AAAAAAAAAPY/u0n_g7Ue3ZI/s40 0/Costing.jpg)

©akademia (MSW)

Bladsy 44

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.5

Standaard Koste Rekeningkunde

Die hoofdoel van standaard kosteberekening is om aan die organisasie ŉ realistiese beeld te bied van die koste van goedere wat verkoop word en dit fokus op prestasiemeting en bestuur. Standaard koste bied ŉ kostedoel wat die bestuur in staat stel om die prestasie en prosesse van die onderneming te evalueer. Die volgende is ŉ voorbeeld van die resultate van kosteberekening – ŉ kostestaat waar die prys van die items aangedui word:

Tabel 2.1: Kostestaat (Bron: http://www.sewgratefulalways.com/Icons/Cost_Sheet_2-9-08.gif) 2.5.1

Die doel van Standaard Koste Rekeningkunde

Standaard kosteberekening stel die onderneming in staat om: •

standaard koste te vestig en te handhaaf;

•

die koste-elemente vir die produk kostebepaling te definieer;

©akademia (MSW)

Bladsy 45

CAC105 Koste Rekeningkunde •

voorraad en werk-in-proses te waardeer;

•

uitgebreide kostesimulasies uit te voer met behulp van ŉ verskeidenheid van metodes;

•

die winsmarge te bepaal deur gebruik te maak van die verwagte produkkoste;

•

standaard koste te dateer deur gebruik te maak van die verskillende kostesoorte;

•

voorraad op hande en in transito-voorraad te herwaardeer;

•

afwykings teen verwagte produksiekoste te dokumenteer; en

•

die organisasie se prestasie op grond van die reeds bekende produkkostes te meet.

2.5.2

Voordele van Standaard Koste Rekeningkunde

Standaard koste is ŉ bestuursbeheertegniek geskik vir elke aktiwiteit in die onderneming. Dit is nie net nuttig vir koste kontrole-doeleindes nie, maar dit is ook nuttig in produksiebeplanning en beleidsformulering. In die lig van die verskillende doelwitte van hierdie stelsel, word ŉ paar van die voordele van hierdie instrument hieronder gegee: Doeltreffendheidsmeting Die vergelyking van die werklike koste met die standaard koste stel die bestuur in staat om die prestasie van verskillende kostesentrums te evalueer. In die afwesigheid van ŉ standaard kostestelsel, word die werklike koste van die een tydperk met dié van ŉ ander tydperk vergelyk om doeltreffendheid te meet. Dit is egter verkeerd om die koste van een tydperk met dié van ŉ ander tydperk te vergelyk, omdat omstandighede van die periodes kan verskil. Bepaling van variansie Die prestasie afwykings word bepaal deur die werklike koste met die standaard koste te vergelyk en stel die bestuur in staat om ondoeltreffendheid te identifiseer. Dit is dan moontlik om vroegtydig korrektiewe maatreëls te neem. Bestuur deur uitsondering Die doelwitte kan vasgestel word vir verskillende individue indien die prestasie gemeet word teen voorafbepaalde standaarde. Die bestuur is slegs bekommerd wanneer die werklike prestasie minder is as die begrote prestasie. Om te bestuur deur uitsondering beteken dat ©akademia (MSW)

Bladsy 46

CAC105 Koste Rekeningkunde elkeen sy doel moet bereik en die bestuur hoef nie oor alles toesig te hou nie. Elke individu se verantwoordelikhede word vooraf bepaal en elkeen probeer om die doelwitte te bereik. Kostebeheer Elke kostestelsel het ten doel om koste te beheer en te verminder. Die standaarde word voortdurend ontleed en ŉ poging word aangewend om doeltreffendheid te verbeter. Wanneer ŉ variansie voorkom, word die redes ondersoek en onmiddellike korrektiewe stappe word geneem. Besluitneming Dit verskaf nuttige inligting aan die bestuur wat hulle in staat stel om belangrike besluite te neem, soos watter stappe geneem moet word om stygende pryse teë te werk. Dit kan ook gebruik word om voorsiening te maak vir aansporingsmaatreëls vir werknemers, ens. Uitskakeling van ondoeltreffendheid Om standaarde op te stel vir verskillende koste elemente, is ŉ gedetailleerde studie van verskeie aspekte nodig. Die standaarde word opgestel vir die vervaardigings-, administratiewe en verkoopskostes. Daar word reeds verbeterde metodes gebruik vir die opstel van hierdie standaarde. Al hierdie metodes sal dit moontlik maak om ondoeltreffendheid in verskillende stappe van die vervaardigingsproses uit te skakel. Die volgende foto van lugbesoedeling is ŉ voorbeeld van moontlike ondoeltreffendheid in ŉ fabriek se vervaardigingsproses:

(Bron: http://icestories.exploratorium.edu/dispatches/wpcontent/uploads/2008/05/pollution_courtesy_nps.jpg)

©akademia (MSW)

Bladsy 47

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.5.3

Beperkinge van Standaard Koste Rekeningkunde

Die beperkinge is soos volg: •

Dit kan nie gebruik word in die organisasies waar gestandaardiseerde produkte vervaardig word nie. As die produksie gedoen is ooreenkomstig die kliënt se spesifikasies, dan sal elke taak verskillende uitgawes hê.

•

Die proses om standaarde op te stel is kompleks en vereis tegniese vaardighede. Hierdie studies vereis baie tyd en geld.

•

Die omstandighede waaronder standaarde vasgestel word, bly nie konstant nie.

•

Die bepaling van verantwoordelikhede is nie ŉ maklike taak nie.

•

Afwykings word geklassifiseer in beheerbare en onbeheerbare variansie. Standaard koste is net van toepassing op beheerbare variansie.

(Aangepas vanuit: http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm en http://EzineArticles.com/5409133)

Praktiese oefening 2.1 a. Doen navorsing om nog voordele van Standaard Koste Rekeningkunde te bepaal. b. Doen navorsing om nog beperkinge van Standaard Koste Rekeningkunde te bepaal.

2.6

Tipes standaard kostemetodes

Daar is twee tipes standaard kostemetodes, naamlik: •

Volledige standaard kostemetode; en

•

gedeeltelike standaard kostemetode.

2.6.1

Volledige standaard kostemetode

Wanneer ŉ volledige standaard kostemetode gebruik word, word standaard koste gehef teen die werk-in-proses (WIP). Die verskille tussen die werklike en standaard koste word gehef teen variansie rekeninge:

©akademia (MSW)

Bladsy 48

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Die debiete teen ŉ WIP, verteenwoordig die standaard koste toegelaat vir al die voltooide en gedeeltelik voltooide eenhede gedurende die tydperk.

•

Die krediete teen die materiaal, betaalstaat en fabrieksoorhoofse rekeninge verteenwoordig die koste van alle werk wat uitgevoer word gedurende die tydperk.

Hierdie metode is volledig, want al die werk wat uitgevoer word gedurende die tydperk is verteenwoordig en word geëvalueer in die prestasietellings, dit wil sê, variansie analise. Die motorvervaardigingsaanleg hieronder is ŉ voorbeeld van werk-in-proses.

(Bron: http://ylovephoto.com/fr/wp-content/uploads/2011/03/car_plant.jpg) 2.6.2

Gedeeltelike standaard kostemetodes

Wanneer ŉ gedeeltelike metode gebruik word, word slegs ŉ gedeelte van die vervaardigingsproses uitgesonder gedurende die evaluasie tydperk. Standaard koste word nie aangeteken voordat die voltooide eenhede nie oorgedra is na voltooide goedere aan die einde van die proses nie. Afwykings word bereken en aangeteken wanneer die oordrag plaasvind. Dit is ŉ gedeeltelike metode, omdat die WIP nie geëvalueer word nie. Vanuit ŉ prestasie metingsoogpunt, is ŉ volledige standaard kostemetode beter, omdat: •

dit die afwykings of verskille identifiseer tussen die werklike koste en standaard koste op ŉ meer tydige wyse, en

©akademia (MSW)

Bladsy 49

CAC105 Koste Rekeningkunde •

omdat die afwykings gebaseer is op alle werk wat uitgevoer is gedurende die tydperk en nie net op die werk wat op die voltooide eenhede gedoen is nie.

Nog ŉ gedeeltelike metode is waar die werklike koste oorgaan in voltooide goedere. Hier word standaard koste gehef teen die koste van goedere verkoop en die afwykings is opgeneem tydens die verkoop van die goedere. Die krediet verteenwoordig die werklike koste van die eenhede verkoop. Een van die redes vir die gebruik van hierdie metode is om te verhoed dat die inventaris rekeninge aangepas word van standaard tot die werklike koste vir eksterne verslagdoeningsdoeleindes. Vir interne evaluering en beheerdoeleindes is hierdie metode nie doeltreffend nie, omdat net die werk wat uitgevoer word op die eenhede verkoop, geëvalueer word. Van ŉ prestasieevalueringsperspektief, is dit meer effektief om alle werk te evalueer. 2.6.3

Ander gebruike van standaard koste

Daar is ander gebruike van standaard koste, naamlik: •

Terug-skryf rekeningkunde wat berus op die beginsel van die terug-skryf van die standaard koste na die inventarisrekeninge aan die einde van die tydperk. Terugskryf koste opeenhoping metodes kan beskou word as gedeeltelike metodes.

•

ŉ Ander benadering behels die gebruik van standaard koste as ŉ kontrole maatreël sonder die opname van die standaard koste in die rekeninge. In hierdie benadering word variansie analise uitgevoer om inligting aan die bestuur te voorsien, maar die normale historiese koste word in die algemene grootboek opgeneem.

Die volgende is ŉ voorbeeld van Standaard Koste Rekeningkunde:

Voorbeeld 2.2 ZFN KLERE ONDERNEMING, STANDAARD KOSTE Die ZFN klere onderneming in Albuquerque, New Mexico maak denims en chinos. Elke produklyn het sy eie vervaardigerslyn op die fabrieksvloer. Die volgende tabel toon die werklike en begrote inligting vir die jaar.

©akademia (MSW)

Bladsy 50

CAC105 Koste Rekeningkunde

Begroting

Werklike resultate

Eenhede vervaardig Denims

500,000

Chinos

500,000

400,000

Totaal

1,000,000

900,000

4.80

5.00

Direkte Koste Denims: Materiaal (denim) Prys per meter Meter per denim

Materiaalkoste per denim

1.10

1.00

5.28

5.00

15.00

14.00

Direkte arbeid Loonkoers Ure per denim

Arbeidskoste per denim

0.50

0.40

7.50

5.60

4.40

4.50

Chinos: Materiaal Prys per meter Meter per denim

Materiaalkoste per chino

1.10

1.20

4.84

5.40

15.00

14.00

Direkte arbeid Loonkoers Ure per denim Arbeidskoste per chino Oorhoofse koste

ÂŠakademia (MSW)

0.70

0.75

10.50

3,600,000

3,300,000

Bladsy 51

CAC105 Koste Rekeningkunde Die begrote oorhoofse tarief is R6,00 per direkte arbeidsuur. Op grond van hierdie inligting sal die standaard kostestelsel die finale goedere inventaris rekening soos volg debiteer:

Denims

Chinos

5.28

4.84

7.50

10.50

6.00 x 0.50 = 3.00

6.00 x 0.70 = 4.20

15.78

19.54

Standarad koste per eenheid: Materiaal Arbeid Oorhoofse koste Eenhede vervaardig Totaal

500,000 7,890,000

400,000 7,816,000

Neem aan dat 400.000 denims en 350.000 chinos verkoop is. Die inskrywings om die beweging van voorraad vanaf die finale goedere inventarisrekening na die koste-vangoedere-verkoop rekening oor te plaas, sal die verkoopsvolumes met 15,78 per denim en 19,54 per chino vermeerder. (Aangepas vanuit: http://classes.bus.oregonstate.edu/spring07/ba422/Management%20Accounting%20Chapter%2010.htm)

2.7

Tipes standaarde wat gebruik word in Standaard Koste Rekeningkunde

Standaard koste is ŉ beheerinstrument. In die beheerproses word standaarde gebruik as parameters vir die meting van die prestasie. Koste-analise en kostebeheer is noodsaaklik vir enige aktiwiteit. Koste sluit materiaal, arbeid en oorhoofse koste in. Soms moet die standaarde hersien word as gevolg van veranderinge in die gebruik van rou materiaal, tegnologie, metode van vervaardiging, ens. Dit is ŉ voortgesette aktiwiteit vir die optimale benutting van hulpbronne. 2.7.1

Die betekenis van ŉ standaard

Wanneer iemand iets wil meet, moet daar ŉ parameter of maatstaf vir die meting wees. Dit word ŉ standaard genoem. Byvoorbeeld: Indien ŉ persoon gemiddeld R50 per dag spandeer en van daar af aanhou om R50 per dag te spandeer, word dit dan die daaglikse standaard koste.

©akademia (MSW)

Bladsy 52

CAC105 Koste Rekeningkunde Die standaard koste is ŉ koste wat vooraf bepaal word vir elke produk of diens onder gegewe omstandighede. Standaard koste is die bedrag wat die onderneming dink ŉ produk, of die werking van die proses, vir ŉ bepaalde tyd moet kos en dit is gebaseer op sekere veronderstelde voorwaardes van doeltreffendheid, ekonomiese toestande en ander faktore. 2.7.2

Definisie van standaard koste

Die standaard koste kan gedefinieer word as die voorafbepaalde koste gebaseer op ŉ tegniese raming van materiaal, arbeid en oorhoofse koste vir ŉ geselekteerde periode van tyd en vir spesifieke voorgeskrewe reeks werksomstandighede. Met ander woorde ŉ standaard koste is ŉ beplande koste vir ŉ eenheid van die produk, of diens wat gelewer word. Die stelsel wat standaard koste gebruik vir die doeleindes van kostebeheer, is bekend as standaard kosteberekening. Dit is ŉ stelsel van kosteberekening wat ontwerp is om te bepaal wat die koste van ŉ produk is onder die bestaande voorwaardes. Die werklike koste kan slegs vasgestel word wanneer vervaardiging onderneem is. Die voorafbepaalde koste word vergelyk met die werklike koste en ŉ variansie tussen die twee stel die bestuur in staat om die nodige korrektiewe stappe te neem. 2.7.3

Die opstel van standaarde

Gewoonlik is die daarstel van standaarde gebaseer op die verlede. Die totale standaard koste sluit direkte materiale, direkte arbeid en oorhoofse koste in. Die standaarde moet op ŉ sistematiese wyse bepaal word, sodat hulle as instrument vir die beheer van koste gebruik kan word. Om standaarde in ŉ onderneming te bepaal, word die volgende in ag geneem:

Direkte materiaal standaarde

Direkte arbeid standaarde

Oorhoofse koste

Figuur 2.1: Die opstel van standaarde (Bron: Outeur: 2011)

©akademia (MSW)

Bladsy 53

CAC105 Koste Rekeningkunde Stel van standaarde vir direkte materiaal Daar is verskeie basiese beginsels wat in die opstel van standaarde vir direkte materiale in ag geneem behoort te word. Indien die materiaal wat gebruik is ŉ produk word, is dit bekend as ŉ direkte materiaal. Andersyds, as die materiaalkoste nie toegewys kan word aan die vervaardiging van die produk nie, sal dit indirekte materiaal genoem word. Die opstel van standaarde behels twee fasette, naamlik: •

Kwaliteit van materiaal

Indien materiaal aangekoop word, moet die gehalte en aantal bepaal word. Die standaard kwaliteit wat gehandhaaf moet word, moet vooraf bepaal word. Die hoeveelheid wat aangekoop moet word, word deur die vervaardigingsafdeling bepaal. Hierdie departement maak gebruik van historiese rekords, en ŉ aanpassing vir die veranderende omstandighede by die opstel van standaarde. ŉ Aantal toetslopies mag onderneem word op verskillende dae en onder verskillende situasies, en ŉ gemiddelde van hierdie resultate moet gebruik word vir die opstel van die materiaal hoeveelheid standaarde. •

Die prys van die materiaal

Die tweede stap in die bepaling van die direkte materiaalkoste sal ŉ besluit oor die standaard prys wees. Die materiaal se koste sal bepaal word in oorleg met die aankope departement. Nie alleen moet die aankoopkoste in ag geneem word nie, maar ook die koste om die materiaal te berg moet in ag geneem word. Die proses vir die aankoop van materiaal, minimum en maksimum vlakke vir verskeie materiale, afslagbeleid en wyse van vervoer is die ander faktore wat ook betrekking het op die materiaalkosprys. Die doel moet wees om kostedoeltreffendheid in die verkryging en berging van materiale te verbeter. Die aard van die standaard wat gebruik word – ideale standaard of verwagte standaard – beïnvloed ook die keuse van die standaard prys. Die bepaling van direkte arbeidskoste Wanneer werkers betrokke is by die vervaardiging van ŉ produk of lewering van ŉ diens, moet hulle vir hulle arbeid betaal word en dit word lone (Wages – werkers wat per uur betaal word x die koste per uur) of salarisse (salaries – werknemers wie se vergoeding per jaar

©akademia (MSW)

Bladsy 54

CAC105 Koste Rekeningkunde bereken word) genoem. As die arbeid direk betrokke is by die vervaardiging van die produk, is dit bekend as direkte arbeid. As die lone of salarisse wat aan werkers betaal word nie direk toegeskryf kan word aan die vervaardiging van ŉ bepaalde produk nie, is dit bekend as indirekte arbeid. Die tyd wat benodig word vir die vervaardiging van ŉ produk moet bepaal word en die arbeid moet behoorlik waardeer word. Verskillende vlakke van werkers word verskillende lone of salarisse betaal. Die tyd wat spandeer word deur die verskillende vlakke van werkers vir die vervaardiging van ŉ produk moet ook bestudeer word om te besluit oor direkte arbeidskoste. Die volgende sal ter sprake wees wanneer die standaard vir direkte arbeidskoste bepaal word: •

Die standaard arbeidstyd wat dit neem om die produkte te vervaardig; en

•

die arbeidskoers per uur.

Die volgende kategorieë en vlakke van werkers moet in ag geneem word in die daarstelling van die standaard arbeidstyd in die vervaardiging van bepaalde produkte of the lewering van dienste: •

Geskoolde arbeid

•

Semi-geskoolde arbeid

•

Ongeskoolde arbeid

Vir die daarstel van ŉ standaardtyd vir werkers, word die vorige ondervinding, vorige prestasierekords, proeflopie resultate en werkstudie in ag geneem. Die arbeid koersstandaard verwys na die verwagte salarisse en loontariewe vir verskillende kategorieë van werknemers wat betaal moet word. Afgeleide loontariewe en die vraag-en-aanbod-beginsel is nie ŉ veilige metode vir die bepaling van standaard arbeidstariewe nie. Die verwagte veranderinge in arbeidstariewe sal ŉ noodsaaklike faktor wees. Wanneer daar met ŉ voornemende werknemer onderhandel word oor ŉ salaris of loon, word hierdie standaard salarisse en loontariewe gebruike. As ŉ bonusskema in werking is, moet dit ook in ag geneem word by die bepaling van die standaard arbeidstarief. Waar ŉ stukwerkstelsel gebruik word, sal die standaard tarief per stuk (werk verrig) vasgestel word. Die doel van die vastelling van ŉ standaard arbeidstyd en arbeidskoers is om die maksimum doeltreffendheid in die aanwending van arbeid te verseker.

©akademia (MSW)

Bladsy 55

CAC105 Koste Rekeningkunde Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ tydkaart wat gebruik word om ŉ arbeider se werksure te bepaal:

(Bron: http://www.btrs.co.uk/images/products/no-8-time-card.jpg)

Praktiese oefening 2.2 a. Doen navorsing oor die bepaling van arbeiderlone. b. Noem die partye wat by sulke onderhandelinge betrokke is.

Die opstel van standaarde vir oorhoofse koste Die doel met die daarstelling van standaarde vir oorhoofse koste is om die totale oorhoofse koste te verminder. Standaard oorhoofse tariewe word bereken deur onderskeidelik oorhoofse uitgawes deur direkte arbeidsure of eenhede wat geproduseer word te deel.

©akademia (MSW)

Bladsy 56

CAC105 Koste Rekeningkunde Die standaard oorhoofse koste word bereken deur die vermenigvuldiging van die standaard oorhoofse tarief met die arbeidsure gespandeer of aantal eenhede wat geproduseer word. Die bepaling van die oorhoofse koers behels drie komponente, naamlik: •

Bepaling van die oorhoofse koste;

•

bepaling van die arbeidsure of eenhede vervaardig; en die

•

berekening van die oorhoofse koers.

Die oorhoofse koste word verder geklassifiseer in: •

Vaste oorhoofse koste;

•

veranderlike oorhoofse koste; en

•

semi-veranderlike oorhoofse koste.

Die vaste oorhoofse koste bly dieselfde ongeag die vlak van produksie, terwyl veranderlike oorhoofse koste in verhouding staan tot die produksie – die uitgawes verhoog of verlaag met die toename of afname in die produksie. Die koste verbonde aan die gebruik van ŉ gebou as ŉ fabriek, is ŉ voorbeeld van vaste koste.

(Bron: http://englishrussia.com/images/mig_factory/1.jpg)

©akademia (MSW)

Bladsy 57

CAC105 Koste Rekeningkunde Semi-veranderlike oorhoofse koste is nie vas of veranderlik nie. Die oorhoofse koste neem toe met die toename in produksie, maar die koers van toename sal minder wees as die koers van toename in die produksie – die sogenaamde economy of scale. Die koste verbonde aan elektrisiteitstoevoer en infrastruktuur is ŉ voorbeeld van semiveranderlike oorhoofse koste wat toeneem soos produksie toeneem.

(Bron: http://www.michael-baker.com/home/images/control.jpg) Die verdeling van oorhoofse koste in vaste, veranderlike en semi-veranderlike kategorieë is nuttig in die bepaling van standaard oorhoofse koste. 2.7.4

Bepaling van standaard koste

Hoe word die ideale standaarde bepaal? Bepaling van die kostesentrum ŉ Kostesentrum is ŉ departement of ŉ deel van ŉ departement of ŉ item van toerusting of masjinerie of ŉ individu of ŉ groep individue waarna geld geallokeer word, wat ŉ bepaalde begroting kry en waar die bestuur van die kostesentrum direk verantwoordelik is vir alle koste wat aangegaan word en om binne die toegewysde begroting te bly. ŉ Kostesentrum kan dus beheer word en is nodig vir die bepaling van koste. ŉ Kostesentrum wat bestaan uit ŉ groep individue wat met personeelsake te doen het, word ŉ personeel kostesentrum genoem en ŉ kostesentrum waar dit oor produkte en toerusting gaan, word ŉ produksie kostesentrum genoem. As die hele fabriek betrokke is by die vervaardiging van ŉ produk, is die fabriek ŉ kostesentrum.

©akademia (MSW)

Bladsy 58

CAC105 Koste Rekeningkunde

Praktiese oefening 2.3 1. Doen navorsing oor ŉ slaghuis wat die volgende aktiwiteite verrig: •

Verkoop vleis aan die publiek in die slaghuis

•

Verkoop worsbroodjies aan die publiek voor die slaghuis

•

Verskaf vooraf verpakte vleis aan ŉ supermark

2. Hoe sal u die kostesentrums in die slaghuis opdeel? 3. Watter kostesentrum vereis die meeste arbeidsinsette? 4. Watter een behoort na u mening die mees winsgewende te wees? 5. Geen redes vir u antwoord in 5 hierbo.

Huidige standaarde ŉ Huidige standaard het betrekking op ŉ standaard wat vir die huidige en vir ŉ bepaalde tyd en onder bepaalde omstandighede toegepas word. Die tydperk is gewoonlik een jaar en daar word aanvaar dat die omstandighede vir die vervaardiging van die produkte onveranderd sal bly. (In die geval waar daar ŉ verandering in die prys of vervaardigingsomstandighede is, word die standaarde hersien.) Dit weerspieël die prestasie wat tydens die huidige tydperk bereik kan word. Ideale standaard Ideale standaarde verwys na die ideaal: ŉ hoë vlak van doeltreffendheid, gunstige omstandighede; hoë bestuursprestasie; laagste materiaalkoste; minimum afval en vermorsing; minimum arbeidstyd; lae lone en salarisse; en die minimum oorhoofse koste. Al hierdie voorwaardes – beide intern en ekstern – moet geld om die ideale standaard te bereik. Ideale standaarde is vasgestel op die aanname van voorwaardes wat selde bestaan. Hierdie standaarde is nie prakties nie en kan gewoonlik nie bereik word nie. Alhoewel hierdie standaarde nie bereik kan word nie, word daar tog gepoog om dit te bereik. In die praktyk, kan die nastreef van ideale (en dikwels onrealistiese) standaarde ŉ nadelige uitwerking op die werknemers hê en kan dit die teendeel tot gevolg hê – werknemers wat nie eers wil probeer nie, omdat die standaarde in elk geval onrealisties is.

©akademia (MSW)

Bladsy 59

CAC105 Koste Rekeningkunde Basiese standaarde ŉ Basiese standaard is ŉ standaard wat geformuleer word om oor ŉ onbepaalde tyd benut te word. Die standaard bly van krag en word slegs hersien as daar veranderinge in die spesifikasie van die materiaal of vervaardigingstegnologie plaasvind. Hierdie standaard kan gebruik word as maatstaf vir enige prosesverandering en maak die meting van veranderinge in koste moontlik.

Voorbeeld 2.3 As die basiese koste vir materiaal R20 per eenheid is en die huidige prys is R25 per eenheid, sal dit ŉ toename van 25% in die koste van materiaal aantoon.

Die veranderinge in die vervaardigingskoste kan gemeet word deur die gebruik van ŉ basiese standaard as grondslag standaard wat dan dien as ŉ instrument vir kostebeheer. Die afwyking tussen standaard koste en die werklike koste kan egter nie gebruik word as ŉ maatstaf vir die meet van doeltreffendheid nie. Normale standaarde ŉ Normale standaard verwys na die standaard wat in die vooruitsig gestel word vir ŉ bepaalde handelsiklus. Dit kan byvoorbeeld gestel word vir die daaropvolgende 5 jaar. Indien ŉ normale siklus van produksie en verkope vir 10 jaar gehandhaaf word, word die standaard bereken op die gemiddelde verkope en produksie oor die tydperk. Die standaard wend ŉ poging aan om variansie in die vervaardiging oor ŉ tyd te dek. Die normale standaarde konsep is teoretiese van aard en kan nie gebruik word om koste te beheer nie. Organisasie vir standaard kosteberekening Die sukses van standaard kostestelsels sal afhang van die daarstel van behoorlike standaarde. Die taak om standaarde op te stel moet aan ŉ persoon of ŉ komitee opgedra word. In groot ondernemings word daar gewoonlik ŉ komitee aangestel wat verantwoordelik is vir die daarstel van standaarde. Die komitee sluit gewoonlik die produksiebestuurder, aankope bestuurder, verkoopsbestuurder, personeelbestuurder, hoof ingenieur en kosterekenmeester in. Die kosterekenmeester dien as ŉ koördineerder van die komitee. ©akademia (MSW)

Bladsy 60

CAC105 Koste Rekeningkunde Rekeningkundige stelsel vir die doel van kosteberekening ŉ Klassifikasie van rekeninge is nodig om die vereiste doel te bereik, naamlik funksie, bate of inkomste items. Kodes kan gebruik word. Die volgende is ŉ voorbeeld van sulke rekeninge in die grootboek van ŉ onderneming. Die voorbeeld toon verskillende kostes aan asook die ooreenstemmende rekeningnommers.

(Bron: http://www.bestesoft.com/imgbest/1/0/general_ledger_transactions.jpg) Hersiening van standaarde Vir doeltreffende gebruik van standaard kosteberekening, moet die standaarde gereeld hersien word ten einde beter beheer toe te pas. Standaarde is onderhewig aan verandering in die vervaardigingsmetodes, omgewing, rou materiaal, en tegnologie. Dit mag nodig wees om die standaarde te verander om verandering in die onderneming en omgewing te akkommodeer. Wanneer daar ŉ skielike verandering in ekonomiese omstandighede, tegnologie of vervaardigingsmetodes is, sal die standaard koste nie meer akkuraat wees nie. Standaarde wat verouderd is, kan nie meer gebruik word as basis vir enige terugvoer of toekomsbeplanning nie. Die doeltreffendheid van ŉ bepaalde departement kan ook nie bepaal word nie. Veranderinge in die fisiese produksiekapasiteit van die onderneming of in materiaalpryse en lone mag ŉ aanduiding wees dat die standaarde hersien moet word. Om egter voortdurend

©akademia (MSW)

Bladsy 61

CAC105 Koste Rekeningkunde standaarde te verander kan ŉ duur oefening wees en ook aanleiding tot verwarring gee. Om hierdie rede word standaard kostewysigings gewoonlik slegs een maal per jaar gedoen. Tydens snelle prysinflasie is bestuurders soms van mening dat die hoë vlak van inflasie die onderneming dwing om die prys- en loonkoers standaarde voortdurend te verander. Dit kan egter lei tot ŉ vermindering in die waarde van die standaard as ŉ maatstaf. Andersyds, verskaf die aanvaarding van ŉ basiese standaard, wat onveranderd bly, ŉ konstante grondslag vir vergelyking, maar dis geensins bevredigend wanneer daar tegnologiese verandering in die werksprosedures en voorwaardes voorkom nie. (Aangepas vanuit: http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm) 2.8

Afwykings

(Bron: http://i.telegraph.co.uk/multimedia/archive/01376/railway-sleeper_1376459i.jpg) Die volgende is ŉ aangepaste voorbeeld van die berekening van afwykings soos dit deur Globusz.com (http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm) verduidelik word: ABC Pty. (Ltd.) vervaardig sement dwarslêers vir gebruik by die vervaardiging van treinspore. Veronderstel dat die volgende scenario geld:

©akademia (MSW)

Bladsy 62

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 2.4 Standaard koste van ŉ dwarslêer

Materiaal – sement (5 kg x R10 per kg)

50.00

Arbeid (4 ure x R5 per uur)

20.00

Veranderlike oorhoofse koste (4 ure x R2 per uur) Vaste oorhoofse koste (4 ure x R6 per uur)

8.00 24.00 102.00

Begrote resultate Produksie

: 1200 eenhede

Verkope

: 1000 eenhede

Verkoopprys

: R150 per eenheid

Werklike resultate Produksie

: 1000 eenhede

Verkope

: 900 eenhede

Materiaal – sement

: 4.850 kg

Koste per dwarslêer

: R46.07

Arbeid

: 4.200 uur

Arbeid per dwarslêer

: R21,210

Veranderlike oorhoofse koste

: R9,450

Vaste oorhoofse koste

: R25,000

Verkoopprys

: R140 per eenheid

2.8.1

Veranderlike kosteafwykings

Direkte wesenlike afwykings Die direkte materiaal totale afwyking is die verskil tussen wat die materiaal moes kos en wat die werklike uitsetkoste was. Dit word soos volg bereken:

©akademia (MSW)

Bladsy 63

CAC105 Koste Rekeningkunde

Rand 1000 eenhede moes die volgende gekos het (x R50)

: 50,000

Maar dit het die volgende gekos

: 46,075

Direkte materiaal totale afwyking is dus

: 3,925

Direkte wesenlike afwykings kan verdeel word in twee sub-afwykings, naamlik: •

Direkte materiaal prysafwyking

Dit is die verskil tussen wat die materiaal wat gebruik word moes kos en wat die werklike koste was. Rand 4.850kg moes die volgende gekos het (x R10)

: 48,500

Maar dit het die volgende gekos

: 46,075

Direkte materiaal prysafwyking

: 2,425

•

Direkte materiaal gebruik afwyking

Dit is die verskil tussen die hoeveelheid materiaal wat gebruik moes word vir die aantal eenhede wat vervaardig is en hoeveel materiaal wel gebruik is, gewaardeer teen die standaard koste.

Vir ŉ 1000 eenhede moes daar gebruik gewees het (x 5 kg)

: 5000 kg

Maar die volgende is gebruik

: 4.850 kg

Afwyking in kg

: 150 kg

Gewaardeer teen standaard koste per kg

: R10

Direkte materiaal gebruik afwyking in Rand

: R1500

Direkte arbeidskoste totale afwyking Die direkte arbeidskoste totale afwyking is die verskil tussen wat die vervaardiging ten opsigte van arbeid moes kos en wat dit wel gekos het.

©akademia (MSW)

Bladsy 64

CAC105 Koste Rekeningkunde

Rand Om 1000 eenhede te vervaardig moes die volgende t.o.v. arbeid gekos het (x R20)

: 20,000

Maar dit het gekos

: 21,210

Direkte arbeidskoste totale afwyking

: 1,210

Direkte arbeidskoste koers afwyking Dit is die verskil tussen wat die aantal ure wat gewerk is moes kos en die werklike koste. Rand 4200 ure moes gekos het (4200 ure x R5)

: 21,000

Maar dit het gekos

: 21,210

Direkte arbeidskoste koers afwyking

: 210

Die direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking Die direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking is die verskil tussen hoe lank (hoeveel ure) daar gewerk moes word om ŉ aantal eenhede te vervaardig en hoeveel ure wel gewerk is, bereken teen die standaard tarief per uur.

ŉ 1000 eenhede moes geneem het (x 4 ure)

: 4000 ure

Maar wat wel gewerk is

: 4200 ure

Afwyking in ure

: 200 ure

Bereken teen normale tarief per uur

: R5

Direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking

: R1,000

2.8.2

Veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes

Die veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes totale afwyking is die verskil tussen wat die produksie eenhede moes gekos het en wat dit werklik gekos het.

©akademia (MSW)

Bladsy 65

CAC105 Koste Rekeningkunde

Rand 1000 eenhede moet kos (x R8)

: 8,000

Maar dit het gekos

: 9,450

Veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes afwyking

: 1,450

Die veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes afwyking Dit is die verskil tussen wat die veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawe moes wees en wat dit wel gekos het

Rand 4200 ure moes die volgende gekos het (x R2)

: 8,400

Maar dit het gekos

: 9,450

Veranderlike produksiekoste oorhoofse uitgawes afwyking

: 1,050

Die veranderlike produksiekoste oorhoofse doeltreffendheid afwyking Dit is dieselfde as die direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking in ure, bereken teen die veranderlike produksiekoste oorhoofse tarief per uur.

Arbeidsdoeltreffendheid afwyking in uur

: 200 uur

Gewaardeer @ standaard tarief per uur

: R2

Veranderlike produksiekoste oorhoofse doeltreffendheid afwyking

: R400

2.8.3

Vaste produksie oorhoofse kosteafwykings

Dit is die verskil tussen vaste produksie oorhoofse koste aangegaan en Ĺ&#x2030; vaste produksie oorhoofse koste geabsorbeer. Rand Oorhoofse koste aangegaan

: 25,000

Oorhoofse koste geabsorbeer (1.000 eenhede x R24)

: 24,000

Oorhoofse koste afwyking

: 1,000

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 66

CAC105 Koste Rekeningkunde Vaste oorhoofse uitgawes produksie afwyking Dit is die verskil tussen die begrote vaste oorhoofse uitgawes en werklike produksie oorhoofse uitgawes.

Rand Begrote vaste oorhoofse koste uitgawes (1200 x R24)

: 28,800

Werklike produksie oorhoofse uitgawes

: 25,000

Uitgawes afwyking

: 3,800

Vaste produksie oorhoofse volume afwyking Dit is die verskil tussen werklike en begrote produksie volume vermenigvuldig met die standaard opnametarief per eenheid.

Rand Werklike produksie op standaard koers (1.000 x R24)

: 24,000

Begrote produksie op standaard koers (1.200 x R24)

: 28,800

Volume afwyking

: 4,800

Vaste produksie oorhoofse doeltreffendheid volume afwyking Dit is die verskil tussen die aantal ure wat die werklike produksie geneem het, en die aantal ure werklik gewerk (gewoonlik die arbeidsdoeltreffendheid verskil), vermenigvuldig met die standaard tarief per uur.

Arbeidsdoeltreffendheid afwyking in uur

: 200 uur

Standaard tarief per uur

: R6

Doeltreffendheid afwyking

: R1,200

Vaste oorhoofse volume produksie kapasiteit afwyking Dit is die verskil tussen begrote ure van werk en die werklike ure gewerk, vermenigvuldig met die standaard absorpsiekoers per uur.

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 67

CAC105 Koste Rekeningkunde

Begrote ure (1200 x 4)

: 4.800 ure

Werklike ure

: 4.200 ure

Afwyking in ure

: 600 uur

X standaard tarief per uur

: R6 : R3,600

2.8.4

Redes vir afwykings

Die volgende is die redes waarom afwykings, soos hierbo bespreek, mag voorkom: Materiaalprys •

Daling van prys, a.g.v. onvoorsiene afslag ontvang, groter sorg geneem in die aankoop van die materiaal of verandering in materiaalstandaard.

•

Styging in prys, a.g.v. prysverhogings, roekelose aankoop van materiaal of verandering in materiaalstandaard.

Materiaalgebruik •

Materiaal wat gebruik word is van hoër gehalte as die standaard of die materiaal word meer effektief gebruik.

•

Swak gehalte materiaal, oormatige afval, diefstal, strenger gehaltebeheer.

Arbeidskoers •

Die gebruik van die werknemers teen betaling laer as die standaard.

•

Loon koersverhoging

Staantyd •

Masjinerie wat breek

•

Nie-beskikbaarheid van materiaal

•

Siekte van werkers

©akademia (MSW)

Bladsy 68

CAC105 Koste Rekeningkunde Arbeidsdoeltreffendheid •

Die produksie uitsette is hoër as wat verwag is, as gevolg van gemotiveerde werkers, goed opgeleide werkers, beter gehalte van die toerusting of materiaal.

•

Produksie uitsette is laer as die standaard, as gevolg van doelbewuste beperking van arbeid, gebrek aan opleiding, sub-standaard goedere wat gebruik is.

Oorhoofse uitgawes •

Besparings in oorhoofse uitgawes, meer ekonomiese gebruik van dienste.

•

Toename in die koste van dienste wat gebruik word.

•

Oormatige gebruik van dienste.

•

Verandering in die tipe dienste wat gebruik is.

Oorhoofse volume •

Produksie groter as die begrote produksie.

•

Produksie minder as die begrote produksie.

2.8.5

Interafhanklikheid tussen die variansie

ŉ Negatiewe variansie kan byvoorbeeld in geheel of gedeeltelik veroorsaak en verklaar word deur ŉ ander (gunstige) variansie. So is daar interafhanklikheid tussen: •

Materiaalprys of materiaalgebruik en arbeidsdoeltreffendheid

•

Arbeidskoers en materiaalgebruik

•

Verkoopsprys en verkope volume

2.8.6

Die betekenis van afwykings

Die besluit of ŉ afwyking so betekenisvol is dat dit ondersoek moet word, hang van ŉ aantal faktore af, naamlik: •

Die tipe standaard wat gebruik word

©akademia (MSW)

Bladsy 69

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Interafhanklikheid tussen die afwykings

•

Beheerbaarheid van die afwyking

•

Wesenlikheid van die afwyking

2.8.7

Verslagdoening van afwykings

Na die produksie en variansie joernaal inskrywings vir ŉ rekeningkundige tydperk gemaak is, maak ondernemings ŉ bykomende inskrywing om variansie rekeninge te sluit, want dit is slegs tydelike (nominale) rekeninge. Die bestaan van die standaard kosteafwykings impliseer dat die standaard koste toegeken aan eenhede wat vervaardig is, nie die werklike koste van die eenhede wat vervaardig is weerspieël nie. Eksterne verslagdoening Vir eksterne verslagdoeningsdoeleindes kan standaard koste gebruik word. As die verskil tussen werklike en standaard koste nie groot is nie (bv. minder as 10%), kan ondernemings verslag doen van voorraad op standaard koste in ooreenstemming met AARP. Maar, as die standaard kostevariansie groot is, moet ondernemings verslag doen oor voorrade en die koste van goedere verkoop teen werklike koste. Interne verslagdoening Vir die interne verslagdoeningsdoeleindes, moet ondernemings verslag doen van die koste van goedere verkoop op standaard koste en standaard kosteafwykings verklaar. Voorbeelde van verslagdoening Die volgende is voorbeelde van die verslagdoening van afwykings: •

Inkomstestaat

Simple studies verskaf die volgende voorbeeld van ŉ Inkomstestaat voorberei vir die doeleindes van interne verslagdoening, bv. vir bestuur:

©akademia (MSW)

Bladsy 70

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 2.5 ABC Pty. (Ltd.) – Inkomstestaat Vir die maand geëindig 31 Oktober 20X0 (Bron: http://simplestudies.com/overhead-costs-in-standard-costing.html/page/7) Rand Verkope

18,000

Koste van goedere verkoop (teen standaard koste)

10,000

Bruto wins (teen standaard koste)

8,000

Afwykings Direkte materiale prysafwyking

(100)

Direkte materiale doeltreffendheidsafwyking

300

Direkte arbeid prysafwyking

300

Direkte arbeid doeltreffendheidsafwyking

150

Veranderlike oorhoofse uitgawes afwyking Veranderlike oorhoofse doeltreffendheidsafwyking Vaste oorhoofse uitgawes afwyking Vaste oorhoofse produksie volume afwyking

50 200 (100) 300

Totale afwyking (gunstig)

1100

Bruto wins (werklike) (8000 + 1100)

9100

Verkoop en administratiewe uitgawes

2000

Netto inkomste (9100 – 2000)

©akademia (MSW)

R 7100

Bladsy 71

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Ander verslae

Ondernemings gebruik ook afwykings in ander verslae. Die formaat en frekwensie van sulke verslae wissel tussen ondernemings. Die volgende is voorbeelde (2.6 en 2.7) van verslae wat voorberei is vir die Produksieen die Aankoopdepartemente hieronder:

Voorbeeld 2.6 ABC Pty. (Ltd.) (vervaardig rokke) Afwykingsverslag – Produksiedepartement Vir die week van Oktober 15, 20X0

Produk

Standaard Volume: Allokasie Basis

Geskatte Volume: Allokasie Basis

Rok A

450

500

R150

Masjinerie het gebreek

Rok B

800

700

R300

Nuwe bestelling

Standaard Produksie Allokasie Volume Koers Afwyking

Vaste oorhoofse produksie volume afwyking

Verduideliking

R150

Voorbeeld 2.7 ABC Pty (Ltd) Afwykingsverslag – Aankope Departement Vir die week van Oktober 15, 20X0 Materiaal

Hoeveelheid Standaard Werklike aangekoop Prys Prys

Prys Afwyking

Verduideliking

XL001

100

R100

R107

R700

Nuwe verskaffer

XL002

200

R85

R82

R600

Hoeveelheid afslag

Direkte materiaal prys afwyking

©akademia (MSW)

R 100

Bladsy 72

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.9

Samevatting

Kosteberekening is Ĺ&#x2030; onderafdeling van Rekeningkunde wat gedetailleerde inligting ontwikkel oor die koste soos dit betrekking het op eenhede vervaardig, hoofsaaklik vir die doeleindes van die verskaffing van voorraadkoste vir die finansiĂŤle state, beheer en besluitneming. Vervaardigingskoste vloei deur drie basiese verantwoordelikheidsentrums, naamlik: die grondstowwe bergingskamer, die fabriek, en die finale goedere bergingskamer. Die inventarisrekeninge van toepassing op die drie verantwoordelikheidsentrums is: rou materiaal inventaris, werk-in-prosesvoorraad, en voltooide goedere voorraad. Wanneer goedere verkoop word, word die koste oorgedra van die finale goedere inventaris rekening na die koste van goedere verkoop rekening.

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 73

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.10 Selfevaluering Aktiwiteit 2 U is pas aangestel as ŉ konsultant om standaard kosteberekening by die onderneming ABC Pty. (Ltd.) te inisieer. Skryf ŉ verslag aan die Direksie van ABC Pty. (Ltd.) waarin u die volgende verduidelik: 1.

Waarvoor Standaard Koste Rekeningkunde gebruik kan word in ABC Pty. (Ltd.).

Die tipes standaard kostemetodes wat beskikbaar is.

ŉ Grafiese voorstelling van die komponente van standaard koste.

Bepaling van die kostesentrums in ABC Pty. (Ltd.).

Hoe standaard kosteberekening in die rekeningkundige stelsel geïnkorporeer kan word.

©akademia (MSW)

Bladsy 74

CAC105 Koste Rekeningkunde

Studie Studieie-eenheid 3: Proses koste rekeningkundige stelsel

3.1

Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

ŉ Basiese proses koste rekeningkundige stelsel

•

Kosteberekeninge deur departemente

•

Produkvloei koste rekeningkundige stelsel

•

Prosedures vir materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse kostetoevoegings

•

Koste van produksieverslag

•

Gekombineerde koste van produksiestaat verslag

•

Werk-in-prosesvoorrade

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

ŉ Basiese proses koste rekeningkundige stelsel te formuleer.

•

Basiese rekeningkundige reëls op ŉ proseskostestelsel toe te pas.

•

Die doel van werk-in-prosesinventaris te analiseer.

•

Koste van produksie opsommings voor te berei.

•

Die proses van eenheidsoordragskoste te formuleer.

©akademia (MSW)

Bladsy 75

CAC105 Koste Rekeningkunde 3.2

Verrykende bronne •

http://www.accountingformanagement.com/process_costing_system.htm

•

http://www.accountingtools.com/overview-process-costing

•

http://www.cliffsnotes.com/study_guide/Process-Cost-System.topicArticleId21248,articleId-21223.html

•

http://www.ehow.com/facts_6830827_definition-work-processinventory.html#ixzz1Ivxi3piQ

•

http://www.ehow.com/facts_6830827_definition-work-processinventory.html#ixzz1Ivxb5clA

3.3

•

http://www.ehow.com/how_6660050_calculate-transfer-costs.html#ixzz1IvzNAT4t

•

http://www.suite101.com/content/process-costing-a52142#ixzz1IjqBXx1p

•

www.futureaccountant.com/process-costing

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Departementele

ŉ Departementele koste van produksieverslag (Cost of

koste van

Production Report – CPR) toon alle koste betaalbaar aan ŉ

produksieverslag

departement.

Oordragskoste

Oordragskoste word gebruik wanneer ŉ afdeling van ŉ onderneming goedere of dienste bied aan ŉ ander afdeling van dieselfde onderneming.

Proseskostestelsel

Proseskostestelsel bereken die gemiddelde koste van al die eenhede om ŉ per eenheidskoste te verkry.

Proses-

Proseskosteberekening behels die bepaling van gemiddelde

kosteberekening

koste vir ŉ bepaalde tydperk ten einde departementele en

©akademia (MSW)

Bladsy 76

CAC105 Koste Rekeningkunde kumulatiewe eenheidskoste te bepaal. Voorrade

Voorrade is kort-termyn bates wat ŉ onderneming beoog om binne ŉ jaar te gebruik in bedryfsaktiwiteite of die vervaardiging van produkte.

Werk-in-

Werk-in-prosesvoorrade, ook genoem die werk-in-prosesgoedere

prosesvoorrade

of goedere in die proses, is rou materiaal wat nog in ŉ onderneming se vervaardigingsprosesse is en nie gereed is vir verkoop nie.

3.4

Inleiding

Kosteberekening is ŉ belangrike proses wat ondernemings gebruik om tred te hou met die besteding van geld in die vervaardigings- en verspreidingsprosesse. Dit is baie belangrik dat ŉ onderneming die toepaslike soort kostestelsel kies vir ŉ spesifieke produktipe en bedryf. Een soort kostestelsel wat in sekere nywerhede gebruik word, is die proses kostestelsel. Proseskosteberekening verskil in sommige opsigte van ander vorme van kosteberekening, maar kom ook ooreen in ander opsigte met ander vorme van kosteberekening. Proseskosteberekening is ŉ tipe van kosteberekening stelsel wat gebruik word vir eenvormige of homogene produkte. Proseskoste bereken die gemiddelde koste van al die eenhede om ŉ per eenheidskoste te verkry. In teenstelling met werksbestellingskoste, word proseskoste nagespoor met behulp van ŉ werk-in-prosesrekening vir elke departement, eerder as deur die hulpgrootboeke (subsidiary ledgers). Proseskoste is toepaslik wanneer produkte homogeen of identies is. Waar ander vorme van kosteberekening die koste per eenheid vir groepe van gedifferensieerde produkte bepaal, poog proseskosteberekening om die gemiddelde koste van alle eenhede oor ŉ bepaalde tyd te bepaal. Daarom is proseskosteberekening slegs toepaslik wanneer al die eenhede dieselfde is. Proseskostestelsels volg spesifieke prosedures, en hoewel die prosedures ietwat kan verskil van onderneming tot onderneming of industrie tot industrie, word daar oor die algemeen die volgende stappe gevolg:

©akademia (MSW)

Bladsy 77

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Terwyl ander vorme van kosteberekening begin met ŉ verkoopsbestelling, is ŉ verkoopsbestelling nie nodig vir proseskosteberekening nie, want dit is ŉ deurlopende proses.

•

Die werk-in-prosesrekeninge word per departement verdeel, bv.Goedere-in-proses – Departement se Naam.

•

Die eerste departement in die proses maak die eerste inskrywing in die werk-inprosesrekening – gewoonlik vir die direkte grondstowwe aangekoop.

•

Soos die produkte beweeg van een afdeling na die volgende afdeling, word inskrywings gemaak in elke werk-in-proses departementele rekening.

•

Direkte arbeidskoste word aangeteken vir elke tydperk.

•

Werklike oorhoofse koste word aangeteken; geen kontra-rekening is nodig nie, want daar is geen oor- of onder- oorhoofse koste as gevolg van die toepassing van werklike koste nie.

•

Indirekte koste is van toepassing op die oorhoofse rekening teen die werklike bedrae.

•

Normale bederf word aangeteken as ŉ koste teen die werk-in-prosesrekening; abnormale bederf word verwyder van die werk-in-prosesrekening en ingeskryf op ŉ afsonderlike rekening sodat dit deur die bestuur aangespreek kan word.

(Aangepas vanuit: http://www.suite101.com/content/process-costing-a52142#ixzz1IjqBXx1p) Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ proses waarvan die koste bepaal kan word:

©akademia (MSW)

Bladsy 78

CAC105 Koste Rekeningkunde

Figuur 3.1: Prosesse waarvan die koste bepaal kan word (Bron: http://www.nordicaluminium.fi/img/linked/en/yritys/pg-alukaavio_x.gif)

3.5

Die proses koste rekeningkundige stelsel

(Verwys ook weer na Par 1.8 in Studie-eenheid 1) Die proses koste berekeningsmetode word gebruik by die vervaardiging in homogene nywerhede (verwys na Par 1.8.2) soos die vervaardiging van chemikalieĂŤ, petroleum, tekstiel, staal, rubber, sement, meel, farmaseutiese produkte, skoene, plastiek, suiker en steenkool. Die proseskostestelsel word ook gebruik deur ondernemings wat items vervaardiging soos klinknaels, skroewe, boute en klein elektriese onderdele. Nywerhede wat goedere vervaardig soos tikmasjiene, motors, vliegtuie en huishoudelike elektriese toestelle (wasmasjiene, yskaste, broodroosters, strykysters, radioâ&#x20AC;&#x2122;s, televisie, ens.) gebruik ook die proseskostestelsel. Sekere dienste nywerhede soos gas-, water-, en hittevoorsiening bereken die koste van die produkte ook deur die gebruik van die proseskostestelsel. Dus, die proseskostestelsel word

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 79

CAC105 Koste Rekeningkunde gebruik wanneer produkte vervaardig word onder toestande van voortdurende verwerking of waar massaproduksie plaasvind. Die proseskosteprosedures staan dikwels bekend as "ononderbroke of massaproduksie koste rekeningkundige prosedures". Die aard van die vervaardigingsproses bepaal die kosteprosedures wat gebruik moet word. Byvoorbeeld, ŉ onderneming wat doelgemaakte masjinerie vervaardig, sal die werkstaak kostemetode gebruik, terwyl ŉ chemiese onderneming die proseskostemetode sal gebruik. In die geval van die masjinerie vervaardiger, word ŉ werkstaak kosteberekening voorberei vir elke bestelling: die opbou van die koste van materiaal, arbeid, en die oorhoofse fabriekskoste. In teenstelling kan die chemiese onderneming nie materiaal, arbeid, en die fabriek oorhoofse koste identifiseer nie, aangesien elke bestelling deel is van ŉ deurlopende proses. Die opsomming van die koste vind plaas deur die koste van produksieverslag wat ŉ uiters doeltreffende, ekonomiese, en tydbesparende hulpmiddel is vir die insameling van groot hoeveelhede data. 3.5.1

Die kenmerke van die proseskostestelsel

Algemene kenmerke Die volgende is die algemene kenmerke van die proseskostestelsel: •

ŉ Koste van produksieverslag word gebruik om die totale koste en eenheidskoste te versamel, op te som en te bereken.

•

Produksie inligting word versamel en gerapporteer deur die verskillende departemente.

•

Koste word gepos in die departementele werk-in-prosesrekeninge.

•

Produksie-in-proses word aan die einde van ŉ tydperk hersaamgestel in terme van voltooide eenhede.

•

Totale koste gehef teen ŉ departement word gedeel deur die totale berekende produksie van die departement ten einde ŉ eenheidskoste te bepaal vir ŉ spesifieke tydperk.

•

Koste van voltooide eenhede van ŉ departement word oorgedra na die volgende verwerkingsdepartement ten einde die totale koste van die voltooide produkte

©akademia (MSW)

Bladsy 80

CAC105 Koste Rekeningkunde gedurende ŉ tydperk te bereken. Terselfdertyd, word die koste toegeken aan eenhede wat steeds in die proses is. Oordragskoste Oordragskoste is ŉ fundamentele konsep in multidivisie ondernemings wat ŉ produksielyn het wat beweeg van een afdeling na die ander. Oordragskoste word gebruik wanneer ŉ afdeling van ŉ onderneming goedere of dienste bied aan ŉ ander afdeling van dieselfde onderneming. Dit is ŉ manier om te verhoed dat die afdeling wat die finale "produk" verkoop al die winste neem – dit is dus die geval waar ander afdelings ook bydraes maak tot die vervaardiging van die produk.

Praktiese oefening 3.1 a. Doen navorsing om te bepaal watter ander kenmerke ŉ proseskostestelsel het. b. Probeer ook om ten minste drie voordele van die proseskostestelsel te identifiseer.

3.5.2

Waarvoor proseskosteberekening ontwerp is

Die prosedures van die proseskosteberekening is ontwerp om: •

Materiaal, arbeid, en die fabriek oorhoofse koste vir elke departement te versamel.

•

ŉ Eenheidskoste vir elke departement te bepaal.

•

Koste oor te dra van een departement na die volgende en aan die einde na voltooide goedere.

•

Koste toe te ken aan die inventaris van die werk-in-proses (WIP)

Indien akkurate eenheids- en voorraadkoste gevestig wil word deur die proses van kosteprosedures, moet die koste vir ŉ tydperk geïdentifiseer word saam met die hoeveelheid eenhede wat geproduseer word in dieselfde tydperk. 3.6

Kosteberekening deur departemente

Die onderskeie prosesse in die vervaardiging van produkte vind gewoonlik plaas in verskillende afdelings of departemente van ŉ onderneming. Elke departement voer ŉ

©akademia (MSW)

Bladsy 81

CAC105 Koste Rekeningkunde spesifieke aktiwiteit of proses uit wat bydra tot die voltooiing van die produk. Byvoorbeeld, nadat die vervaardigingsdepartement die aanvangsfase van die produksie voltooi het, word die eenhede oorgeplaas na die toetsafdeling, waarna dit na die laaste departement gaan vir voltooiing. Dit word dan oorgedra na die voltooide goedere bergingskamer. Beide die eenhede en die koste van die produksieproses tot sover word oorgedra van een vervaardigingsdepartement na die volgende. Afsonderlike departementele werk-in-proses (WIP) rekeninge word in elke departement vir die materiaal, arbeid en die fabriek oorhoofse koste gebruik om elkeen se deel van die produksieproses aan te teken. Proseskosteberekening behels die bepaling van die gemiddelde koste vir ŉ bepaalde tydperk ten einde departementele en kumulatiewe eenheidskoste te kry. Die koste van ŉ voltooide eenheid word bepaal deur die totale koste van ŉ tydperk deur die totale eenhede wat vervaardig is gedurende die tydperk te deel. Die bepaling van departementele produksiekoste vir ŉ tydperk sluit die evaluering van eenhede steeds in die proses in. Die verdeling van die koste vir die berekening van die totale koste per eenheid en vir eenhede oorgedra en departementele werk-in-proses (WIP) inventarisse is ook wenslik vir kostebeheer doeleindes. Departementele totale en eenheidskoste word beskryf in die koste van produksieverslag. Die meeste van die aktiwiteite in die proseskostestelsel behels die versameling van data wat nodig is vir die voorbereiding van hierdie verslae. 3.7

Produkvloei in die proseskosteberekeningstelsel

ŉ Produk kan deur ŉ fabriek beweeg op verskeie maniere. Die drie produkvloei formate wat verband hou met die proseskosteberekening is sekwensieel, parallel, en selektief. 3.7.1

Sekwensiële produkvloei

In ŉ sekwensiële vloei van produkte gaan elke item wat vervaardig word deur dieselfde stel aksies, soos hieronder geïllustreer.

©akademia (MSW)

Bladsy 82

CAC105 Koste Rekeningkunde

Werk-in-proses vervaardigings-

→

Voltooide

finale

toetsdepartement

departement Materiaal

Werk-in-proses

goedere

departement →

Arbeid

Fabriek

oorhoofse

koste*

koste *

→

Figuur 3.2: Sekwensiële produkvloei (Bron: http://www.accountingformanagement.com/product_flow.htm) * Fabriek oorhoofse koste •

Materiaal word in produksie geplaas in die vervaardigingsdepartement. Arbeid en fabriek oorhoofse koste word bygevoeg.

•

Wanneer die werk klaar is in die vervaardigingsdepartement, beweeg dit na die toetsdepartement.

•

Die tweede proses, en enige daaropvolgende prosesse, mag meer materiaal by die gedeeltelik voltooide insette van die vorige departemente voeg, wat beteken dat nog arbeids- en fabriek oorhoofse koste bygevoeg word, soos in die voorbeeld hierbo (Fig 3.2).

•

Nadat die produk verwerk is deur die finale departement, is dit ŉ voltooide produk en word dit deel van die voltooide produkte voorraad.

3.7.2

Parallelle produkvloei

In ŉ parallelle produkvloei word sekere gedeeltes van die werk gelyktydig gedoen en dan bymekaar gebring in ŉ finale proses of prosesse vir voltooiing en die oordrag na voltooide produkte voorraad. As die vloeidiagram in Fig 3.2 gebruik word, beteken dit dat materiaal in die daaropvolgende prosesse bygevoeg kan word.

©akademia (MSW)

Bladsy 83

CAC105 Koste Rekeningkunde 3.7.3

Selektiewe produkvloei

In ŉ selektiewe vloei van produkte, beweeg die produk na verskillende afdelings binne die fabriek, afhangende van die verlangde eindproduk. Byvoorbeeld: In ŉ slagpale gaan dele van die vleis van die aanvanklike slagproses in die verwerkingsdepartement direk na die verpakkingsdepartement en dan na die voltooide produkte voorraad. Sommige dele gaan egter eers na die berokingsdepartement en dan na die verpakkingsdepartement en dan eers na die voltooide produkte voorraad. Ander dele gaan na die maalvleisdepartement, dan na die verpakkingsdepartement en laastens na die voltooide produkte voorraad. 3.8

Prosedures vir materiaal, arbeid, en fabriek oorhoofse kostetoevoegings

In die proseskosteberekening word materiale, arbeid, en die fabriek oorhoofse koste geakkumuleer in die gewone rekeninge met behulp van gewone koste rekeningkundige prosedures. Koste word dan ontleed deur die departemente of prosesse en toegeken aan departemente deur toepaslike joernaalinskrywings. Die detail wat betrokke is in die proseskosteberekening is gewoonlik minder as dié in die werksbestellingskostemetode, waar ophoping van koste in die geval van groot bestellings, moeilik beheerbaar kan word. 3.8.1

Materiaalkoste

In werksbestellingskostestelsels, word materiaal rekwisisies gebruik om koste te hef vir materiale gebruik. As rekwisisies gebruik word in die proseskosteberekening, word die detail aansienlik verminder, omdat die materiaal gehef word teen die departement eerder as teen die aktiwiteite/take – die aantal departemente wat die materiaal gebruik is gewoonlik minder as die aantal aktiwiteite/take wat ŉ onderneming kan hanteer op ŉ bepaalde tyd. Die koste van materiale wat gebruik word, kan bepaal word aan die einde van die produksieperiode deur middel van voorraad verskil prosedures, met ander woorde, voeg die aankope by die aanvangsinventaris en trek dan die eindvoorraad daarvan af. Die volgende is ŉ voorbeeld van materiaal wat deur verskillende afdelings gebruik kan word:

©akademia (MSW)

Bladsy 84

CAC105 Koste Rekeningkunde

(Bron: http://beyondlean.files.wordpress.com/2011/03/reinforced-plastic-inventory.jpg) Koste of hoeveelhede kan aan departemente toegedeel word deur verbruiksverslae wat gebaseer is op spesifieke formules. Die formules spesifiseer die tipe en hoeveelheid materiaal wat benodig word vir die verskillende produkte en word toegepas op voltooide produksie ten einde die materiaal verbruik te bereken. Chemiese en farmaseutiese nywerhede gebruik sodanige prosedures, veral wanneer meer as een produk vervaardig word deur ŉ bepaalde departement. Vir enige van die materiaal kosteberekeningsmetodes wat hierbo bespreek is, sal ŉ tipiese joernaalinskrywing soos volg lyk:

Werk-in-proses – Vervaardigingsdepartement

24,500 Dt

Materiaal

24,500 Kt

Die oorsprong van die kostesyfers vir die bogenoemde inskrywings, asook die inskrywings vir arbeids- en fabriek oorhoofse koste is die koste van produksieverslag waar dit op die koste van produksie verslagdoeningsbladsy bespreek word.

©akademia (MSW)

Bladsy 85

CAC105 Koste Rekeningkunde 3.8.2

Direkte arbeidskoste

Arbeidskoste word geïdentifiseer deur en gehef teen departemente in die proseskosteberekening. So word gedetailleerde administratiewe werk uitgeskakel. Daaglikse of weeklikse uurstate (time clock cards) word gebruik i.p.v. werkuurregisters (job time tickets). Arbeidskoste word toegedeel aan departemente deur ŉ inskrywing wat soos volg daaruit sien:

Werk-in-proses – Vervaardigingsdepartement

29,140 Dt

Werk-in-proses – Toetsdepartement

37,310 Dt

Werk-in-proses – Finale departement

32,400 Dt

Salarisse

3.8.3

98,850 Kt

Fabriek oorhoofse koste

Fabriek oorhoofse koste aangegaan in die proseskosteberekening moet in die fabriek oorhoofse hulpgrootboek vir vervaardigings- en diensdepartemente aangeteken word. Hierdie proses is in ooreenstemming met vereistes vir verantwoordelike rekeningkunde en verantwoordelike verslagdoening. Gewoonlik word voorafbepaalde oorhoofse tariewe gebruik vir die heffing van oorhoofse koste teen spesifiek aktiwiteite of produkte. Soms word werklike eerder as geskatte oorhoofse koste gebruik vir die produk kosteberekening. Hierdie metode is geskik wanneer produksie relatief stabiel bly, omdat fabriek oorhoofse koste dieselfde bly van die een maand na die volgende. Daar moet egter vooraf vasgestelde oorhoofse pryse vir die vervaardigingsdepartemente gebruik word, indien: •

produksie nie stabiel is nie; of indien

•

fabriek oorhoofse koste (veral vaste oorhoofse koste) ŉ beduidende koste is.

Skommelinge in produksie kan daartoe lei dat die werklike fabriek oorhoofse koste van maand tot maand kan verskil. In sulke gevalle moet fabriek oorhoofse koste toegepas word op die produksie met behulp van voorafbepaalde koerse, sodat die eenhede wat vervaardig word behoorlike koste vir die fabriek oorhoofse koste ontvang.

©akademia (MSW)

Bladsy 86

CAC105 Koste Rekeningkunde As fabriek oorhoofse koste – veral vaste fabriek oorhoofse koste – belangrik is, is dit wenslik om fabriek oorhoofse koste toe te ken op grond van die normale produksie met behulp van voorafbepaalde oorhoofse pryse. Inderdaad, word die gebruik van voorafbepaalde koerse aanbeveel om beheer oor die koste en die uitvoering van koste-analises te verbeter. Voordat fabriek oorhoofse koste van departemente gehef word in die onderskeie werk-inprosesrekeninge, moet uitgawes geakkumuleer word in ŉ fabriek oorhoofse kostebeheerrekening. Fabrieksmasjinerie is ook onderhewig aan waardevermindering wat deur departemente gedra moet word en wat deel uitmaak van die fabriek oorhoofse koste.

(Bron: http://www.cambus.com.tw/stuff/en/factory1-1.jpg) Soos uitgawes aangegaan word, is die inskrywing soos volg:

Fabriek oorhoofse koste kontrole

xxxxx Dr

Rekeninge betaalbaar

xxxxx Cr.

Opgehoopte waardevermindering – masjinerie

xxxxx Cr.

Voorafbetaalde versekering

xxxxx Cr.

Materiaal

xxxxx Cr.

Salarisse

xxxxx Cr.

©akademia (MSW)

Bladsy 87

CAC105 Koste Rekeningkunde Die gebruik van die fabriek oorhoofse koste beheerrekening vereis ŉ aparte filiaal grootboek (subsidiary ledger) vir fabriek oorhoofse koste, met ŉ departementele koste-analise blad waarin al die uitgawes gepos word. Diensafdelings se uitgawes word op dieselfde wyse bygehou en word later versprei na die vervaardigingsdepartemente. Aan die einde van elke tydperk word departementele koste-analise state opgetel. Die somtotale verteenwoordig die fabriek oorhoofse koste vir elke departement en die inskrywing is soos volg: Werk-in-proses (Vervaardigingsdepartement)

28,200 Dt

Werk-in-proses (Toetsdepartemente)

32,800 Dt

Werk-in-proses (Finale departement)

19,800 Dt

Fabriek oorhoofse koste kontrole

80,800 Cr

(Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/procedure_for_materials_labor_foh_process_cos ting.htm) 3.9

Koste van produksieverslag (CPR)

ŉ Departementele koste van produksieverslag (Cost of Production Report – CPR) toon alle koste betaalbaar aan ŉ departement. Dit is nie net die bron vir die opsommende joernaalinskrywings aan die einde van die maand nie, maar ook die mees geskikte metode vir die aanbieding van die opgehoopte koste gedurende die maand. ŉ Koste van produksieverslag verskaf die volgende inligting: •

Totale koste per eenheid oorgedra vanaf ŉ vorige afdeling.

•

Materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse koste bygevoeg deur die departement.

•

Eenheidskoste bygevoeg deur die departement.

•

Totaal en eenheidskoste geakkumuleer aan die einde van die aktiwiteite in die departement.

•

Die koste van die aanvangs- en eindvoorraad van die werk-in-prosesinventaris.

•

Koste oorgedra na ŉ daaropvolgende departement of die finale goedere bergingskamer.

©akademia (MSW)

Bladsy 88

CAC105 Koste Rekeningkunde (Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/cost_of_production_report.htm) 3.9.1

Afdelings van die koste van produksieverslag

Die kostedeel van die verslag word in twee dele verdeel, naamlik: •

Die deel van die koste waarvoor die departement verantwoordelik is, waaronder departementele en kumulatiewe totale en eenheidskoste.

•

ŉ Ander deel wat die verdeling van die koste beskryf.

ŉ Hoeveelheidskedule wat die totale aantal eenhede waarvoor ŉ departement verantwoordelik is aantoon, is ook deel van elke departement se koste van produksieverslag. Inligting in hierdie skedule, aangepas vir gelyke produksie, word gebruik om te bepaal wat die eenheidskoste is wat bygevoeg word deur ŉ departement, die koste van die eindwerk in die prosesinventaris, en die koste wat oorgedra word uit die departement. 3.9.2

Tipes koste in die koste van produksieverslag

ŉ Koste van produksieverslag bepaal periodieke totale en eenheidskoste. ŉ Verslag wat slegs die totale koste van materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse koste bevat en slegs die koste per eenheid vir die tydperk aantoon, is nie doeltreffend vir die beheer van koste nie. Eindtotale alleen beteken nie veel nie, want doeltreffende kostebeheer vereis gedetailleerde data. Daarom word die totale koste afgebreek in koste-elemente deur elke departement verantwoordelik vir die koste wat aangegaan is. Verder is gedetailleerde departementele syfers nodig as gevolg van die verskillende stadiums van voltooiing van die werk-inprosesinventaris. In die koste van produksieverslag of in die ondersteunende skedules word die volgende aangetoon: •

Elke item materiaal wat gebruik is deur ŉ departement.

•

Elke arbeidsaksie word afsonderlik aangetoon.

•

Fabriek oorhoofse kostekomponente word afsonderlik aangetoon.

•

ŉ Eenheidskoste vir elke item.

©akademia (MSW)

Bladsy 89

CAC105 Koste Rekeningkunde Die koste van produksieverslae word egter normaalweg verkort deur net totale materiaal, arbeid, en die fabriek oorhoofse koste aan te toon. Eenheidskoste word slegs bereken vir elke koste-element in plaas van vir elke item. 3.10 Voorbeeld: Koste van produksieverslae (Cost of production reports – CPR) Die volgende voorbeeld is aangepas uit Accounting for Management (http://www.accountingformanagement.com/characteristics_of_process_costing_system.htm). Hierdie is ook ŉ webtuiste met baie waardevolle inligting.

BAKKERS KORPORASIE Bakkers Korporasie vervaardig ŉ produk (meel) in drie departemente, naamlik: vervaardigings-, toets- en finale departemente. Die verslae van Bakkers Korporasie word gebruik om die besonderhede betrokke by die voorbereiding van die koste van produksieverslae te illustreer.

3.10.1 Die vervaardigingsdepartement (Eerste departement) Die koste van produksieverslag van die vervaardigingsdepartement – die departement waar die produksie begin – word hieronder getoon. Dit illustreer die gedetailleerde berekeninge benodig om ŉ koste van produksieverslag te voltooi.

©akademia (MSW)

Bladsy 90

CAC105 Koste Rekeningkunde

Vervaardigingsdepartement (Eerste departement) Koste van produksieverslag Vir die maand Januarie, 20xx Hoeveelheidskedule: Eenhede aan die begin van die proses

50,000 ======

Eenhede oorgedra na die volgende departement

45,000

Eenhede nog in proses

4,000

Eenhede in proses verloor

1,000 -------

50,000 ======

Koste gehef teen die departement:

Totale Koste

Eenheidskoste

Materiaal

24,500

0.50

Arbeid

29,140

0.62

Fabriek oorhoofse koste (Factory Overhead – FOH)

28,200 -------

0.60 -----

R81,840 ======

R1.72 ====

Koste deur die departement toegevoeg:

Totale koste

Koste gehef: Oorgedra aan volgende departement (45,000 × R1.72)

R77,400

Werk-in-proses – eindvoorraad: Materiaal (4,000 × R0.50)

R2,000

Arbeid (4,000 × 1/2 × R0.60)

1,240

Fabriek oorhoofse koste (4,000 × 1/2 × R0.60)

1,200 ------

Totale koste gehef

©akademia (MSW)

4,440 -----R81,840 =====

Bladsy 91

CAC105 Koste Rekeningkunde

Bykomende berekeninge Ekwivalente produksie: Materiale = 45,000 + 4,000 = 49,000 eenhede Arbeid en fabriek oorhoofse koste = 45,000 + 4,000 / 2 = 47,000 eenhede Eenheidskoste: Materiale = R24,500 / 49,000 = R0.50 per eenheid Arbeid = R29,140 / 47,000 = R0.62 per eenheid Fabriek oorhoofse koste = R28,200 / 47,000 = 0.60 per eenheid

3.10.2 Die toetsdepartement (Tweede departement) Die koste van produksieverslag van die toetsdepartement word hieronder getoon. Dit illustreer die gedetailleerde berekeninge benodig om Ĺ&#x2030; koste van produksieverslag vir die departement te voltooi. (Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/cpr_dept2.htm)

Toetsdepartement (Tweede departement) Koste van produksieverslag Vir die maand Januarie, 20 Hoeveelheidskedule: Eenhede ontvang vanaf die vorige departement

45,000 ======

Eenhede oorgedra aan volgende departement

40,000

Eenhede nog in proses

3,000

Eenhede verlore in proses

2,000

45,000 ======

Koste gehef teen die departement:

Totale Koste

Eenheidskoste

R77,400

R1.72

Koste vanaf vorige departement: Oorgedra gedurende die maand

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 92

CAC105 Koste Rekeningkunde

Koste toegevoeg deur die departement: Arbeid

29,140

0.91

Fabriek oorhoofse koste (FOH)

28,200 -------

0.80 -----

R81,840

R1.71

-------

0.08* -------

R147,510 ======

R3.51 ======

Totale koste toegevoeg Aangepas vir verlore eenhede

Totale koste waarvoor verantwoordelik

Koste gehef soos volg: Oorgedra aan volgende departement (40,000 × R3.51)

R140,400

Werk-in-proses – eindvoorraad: Aangepaste koste vanaf vorige departement [3,000 × (R1.72 + R0.08)]

R5,400

Arbeid (4,000 × 1/2 × R0.60)

910

Fabriek oorhoofse koste (4,000 × 1/2 × R0.60)

800 ------

Totale koste gehef

7,110 -----R147,510 ======

Bykomende berekeninge Ekwivalente Produksie: Arbeid en fabriek oorhoofse koste = 40,000 + 3,000 / 3 = 41,000 eenhede Eenheidskostes: Arbeid = R37,310 / 41,000 = R0.91 per eenheid Fabriek oorhoofse koste = R32,800 / 41,000 = 0.80 per eenheid *Aanpassing vir verlore eenhede: Metode No.1: R77,400 / 43,000 = R1.80; R1.80 - R1.72 = R0.08 per eenheid Metode No.2: 2,000 eenhede × R1.72 = R3,440; R3,440 / 43,000 = R0.08 per eenheid

©akademia (MSW)

Bladsy 93

CAC105 Koste Rekeningkunde Verduideliking Die vervaardigingsdepartement (eerste departement) het 45,000 eenhede oorgedra aan die toetsdepartement (tweede departement), waar arbeid en fabriek oorhoofse koste toegevoeg is, voordat die eenhede oorgedra is na die finale departement (derde departement). Kostes aangegaan in die toetsdepartement het gelei tot die bykomende departementele sowel as kumulatiewe eenheidskoste. Die koste van produksieverslag van die toetsdepartement verskil van dié van die vervaardigingsdepartement (eerste departement) in verskeie opsigte. Verskeie bykomende berekeninge is gemaak. Die bykomende berekeninge handel oor: •

Koste verkry vanaf die vorige departement.

•

ŉ Aanpassing in die vorige departement se eenheidskoste as gevolg van verlore eenhede.

•

Koste verkry vanaf die vorige departement wat opgeneem word in die koste van die finale werk-in-prosesinventaris.

Die hoeveelheid skedule van die toetsdepartement toon dat die 45,000 eenhede wat ontvang is vanaf die vervaardigingsdepartement (eerste departement) soos volg gehef is: •

Die 40,000 eenhede wat gestuur is aan die finale departement.

•

Die 3,000 eenhede nog in proses.

•

Die 2,000 eenhede wat verlore is.

ŉ Ontleding van die werk-in-proses (WIP) dui aan dat eenhede in proses maar ŉ derde is van die arbeid en fabriek oorhoofse koste. Eenheidskostes, R0.91 vir arbeid en R0.80 vir fabriek oorhoofse koste, is soos volg bereken: •

Ekwivalente produksie van die toetsdepartement is 41,000 eenhede [40,000 + R1/3 × (3,000)], die arbeid eenheidskoste is R0.91 (R37,310 / 41,000), en die fabriek oorhoofse koste per eenheid is R0.80 (R32,800 / 41,000).

©akademia (MSW)

Bladsy 94

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Daar is nie materiaal eenheidskoste nie, aangesien daar geen materiaal toegevoeg is nie. Die departementele eenheidskoste is R1.71, wat die som is van die arbeid eenheidskoste van R0.91 en die fabriek oorhoofse koste van R0.80 per eenheid.

Die toetsdepartement is verantwoordelik vir die arbeids- en fabriek oorhoofse koste wat gebruik is, sowel as die koste van die eenhede verkry vanaf die vervaardigingsdepartement (eerste departement). Hierdie laaste koste word ingevoeg as ŉ koste gehef aan die departement onder die titel "koste vanaf vorige departement". Die koste wat oorgedra is, was R77,400, voorheen aangetoon in die kosteverslag van die vervaardigingsdepartement (eerste departement) as koste oorgedra uit daardie departement deur die volgende joernaal inskrywing:

Werk-in-proses – Toetsdepartement

77,400 Dt

Werk-in-proses – Vervaardigingsdepartement

77,400 Kt

Die toetsdepartement se werk-in-prosesrekening word belas met die koste verkry vanaf die vorige departement (77,400), sowel as R70,110 vir departementele arbeids- en fabriek oorhoofse koste (FOH), wat ŉ totale koste van R147,510 teweegbring wat teen die departement gehef word. (http://www.accountingformanagement.com/cpr_dept2.htm) Eenhede verlore in die departement Die vervaardigingsdepartement (eerste departement) se eenheidskoste was R1.72 toe 45,000 eenhede oorgedra is aan die toetsdepartement. Omdat daar 2,000 van die 45,000 eenhede verlore geraak het gedurende prosessering in die toetsdepartement geld die eenheidskoste van R1.72 nie meer nie en moet daar ŉ aanpassing gemaak word. Die totale koste van die eenhede wat oorgedra is bly R77,400, maar slegs 43,000 eenhede moet die totale koste absorbeer. Die verlies van die 2,000 eenhede veroorsaak ŉ toename van R0.08 in die eenheidskoste in die toetsdepartement. Berekening van die tyd vir die verlore eenhede Eenhede kan verlore raak aan die begin, gedurende, of aan die einde van ŉ vervaardigingsproses. Vir praktiese doeleindes word daar gewoonlik aanvaar dat eenhede wat verlore gegaan het aan die begin of gedurende die proses nooit in die proses opgeneem

©akademia (MSW)

Bladsy 95

CAC105 Koste Rekeningkunde is nie. Die koste van die verlore eenhede word versprei oor die voltooide eenhede en eenhede nog in die proses. Veronderstel dat daar 2000 eenhede verlore geraak het in die toetsdepartement as gevolg van bederf. Dit het aan die lig gekom tydens die finale inspeksie deur die kwaliteitsbeheer departement wat die eenhede afgekeur het. Die koste moet nou slegs gehef word teen 40,000 voltooide eenhede, soos hieronder geĂŻllustreer word:

Bakkers Korporasie (vervolg) Toetsdepartement (Tweede departement) Koste van produksieverslag Vir die maand Januarie, 20 Hoeveelheidskedule: Eenhede ontvang vanaf die vorige departement

45,000 ======

Eenhede oorgedra aan volgende departement

40,000

Eenhede nog in proses (1/2 arbeid en FOH)

3,000

Eenhede verlore in proses

2,000

45,000 ======

Koste gehef aan departement:

Totale koste

Eenheidskoste

R77,400 --------

R1.72 -------

Arbeid

37,310

0.87

Fabriek oorhoofse koste (FOH)

32,800 -------

0.76 -----

Totale koste toegevoeg

R70,110 -------

R1.63 -------

Totale koste waarvoor verantwoordelik

R147,510 ======

R3.35 ======

Koste vanaf vorige departement: Oorgedra gedurende die maand

Koste toegevoeg deur departement:

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 96

CAC105 Koste Rekeningkunde

Koste gehef: Oorgedra aan volgende departement [(40,000 × R3.51+R0.167)]*

R140,720

Werk-in-proses – eindvoorraad: Aangepaste koste vanaf vorige departement (3,000 × R1.72)

R5,160

Arbeid (3,000 × 1/3 × R0.87)

870

Fabriek oorhoofse koste (3,000 × 1/2 × R0.76)

760 ------

Totale koste gehef

6,790 -----R147,510 ======

Bykomende berekeninge Ekwivalente produksie: Arbeid en fabriek oorhoofse koste = 40,000 + 3,000/3 + 2,000 verlore eenhede = 41,000 eenhede Eenheidskostes: Arbeid = R37,310 / 43,000 = R0.87 per eenheid Fabriek oorhoofse koste = R32,800 / 43,000 = 0.76 per eenheid Verlore eenheidskoste = R3.35 × 2,000 eenhede = R6,700 + 40,000 eenhede R0.1675 per eenheid wat by R3.35 getel word ten einde die oordragkoste R3.5175 te maak. *40,000 eenhede R3.5175 = R140,700. Om ŉ desimale verskil te voorkom word die koste oorgedra bereken as: R147,510 R6,790 = R140,720. Normale vs. abnormale verlies van eenhede Eenhede kan verlore gaan deur verdamping, inkrimping, sub-standaard opbrengste, bederfde werk, swak vakmanskap of ondoeltreffende toerusting. In sommige gevalle is die bedrywighede van so ŉ aard dat verliese as normaal of onvermydelik beskou word, omdat dit binne die gewone toleransie grense vir menslike en masjien foute lê. Die koste van die verlore eenhede verskyn nie as ŉ afsonderlike koste item nie, maar die koste word versprei oor die oorblywende eenhede wat in ŉ goeie toestand is. ©akademia (MSW)

Bladsy 97

CAC105 Koste Rekeningkunde ŉ Ander situasie ontstaan egter wanneer onverwagte abnormale of vermybare bederf of verliese voorkom onder normale, doeltreffende operasionele toestande. Die koste van sodanige abnormale bederf of verliese word gehef teen die fabriek oorhoofse koste. Die joernaalinskrywing sal soos volg daaruit sien:

Fabriek oorhoofse kostekontrole

6,700 Dt

Werk-in-proses – Toetsdepartement

6,700 Kt

(Verlore eenhede)

Die koste van produksieverslag sou die abnormale bederf of verlies soos volg aantoon: Oorgedra aan volgende departement (40,000 eenhede × R3.35)

R134,020*

Oorgedra aan fabriek oorhoofse koste [40,000 eenhede × R0.1675) of (2,000 verlore eenhede × R3.35 )].

R6,700

* 40.000 eenhede × R3.35 = R134,000. Om desimale teenstrydigheid te vermy, word die koste wat oorgedra word soos volg bereken: R147,510 - R6,790 eindvoorraad - R6,700 = R134,020.

3.10.3 Die finale departement (Derde departement) Die koste van produksieverslag van die derde en finale departement word hieronder as voorbeeld bespreek: (Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/cpr_3rddept.htm)

©akademia (MSW)

Bladsy 98

CAC105 Koste Rekeningkunde

Bakkers korporasie (vervolg)

Bron: http://lee.org/blog/wp-content/uploads/2010/01/First-Street-Bread-Flour-front.jpg

Finale departement (Derde departement) Koste van produksieverslag Vir die Maand Januarie, 20 Hoeveelheid Skedule: Eenhede ontvang vanaf die vorige departement

40,000 ======

Eenhede oorgedra aan voltooide goedere bergingskamer

35,000

Eenhede nog in die proses (1/4 arbeid en FOH)

4,000

Eenhede verlore in die proses

1,000

40,000 ======

Koste gehef aan die departement:

Totale koste

Eenheidskoste

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 99

CAC105 Koste Rekeningkunde

Koste vanaf vorige departement: Oorgedra gedurende die maand

R140,400

R3.51

Arbeid

32,400

0.90

Fabriek oorhoofse koste (FOH)

19,800 -------

0.55 -----

R52,500

R1.45

-------

0.09* -------

R192,600 ======

R5.05 ======

Koste toegevoeg deur die departement:

Totale koste toegevoeg Aangepas vir verlore eenhede

Totale koste waarvoor verantwoordelik

Koste gehef: Oorgedra na voltooide goedere bergingskamer (35,000 × R5.05)

R176,750

Werk-in-proses – eindvoorraad: Aangepaste koste vanaf vorige departement [4,000 × (R3.51 + R0.09)]

R14,400

Arbeid (4,000 × 1/4 × R0.90)

900

Fabriek oorhoofse koste (4,000 × 1/4 × R0.55)

550 ------

Totale koste gehef

15,850 -----R192,600 ======

Bykomende berekeninge Ekwivalente produksie: Arbeids- en fabriek oorhoofse koste = 35,000 + 4,000 / 4 = 36,000 eenhede Eenheidskoste: Arbeid = R32,400 / 36,000 = R0.90 per eenheid Fabriek oorhoofse koste = R19,800 / 36,000 = 0.55 per eenheid

©akademia (MSW)

Bladsy 100

CAC105 Koste Rekeningkunde

*Aanpassing vir verlore eenhede: Metode: R140,400 / 39,000 = R3.60; R3.60 - R3.51 = R0.09 per eenheid

Die joernaalinskrywing vir die oordrag van kostes vanaf die toetsdepartement na die finale departement is soos volg:

Werk-in-proses – Finale departement

140,000 Dt

Werk-in-proses – Toetsdepartement

140,000 Kt

Die inskrywing om die voltooide eenhede oor te plaas na die voltooide goedere bergingskamer, is soos volg:

Voltooide produkte

176,750 Dt 176,750 Kt

Werk-in-proses – Finale departement

3.10.4 Gekombineerde koste van produksieverslag Die koste van produksieverslae van die 3 departemente word uiteindelik gekombineer in een verslag as opsomming van die vervaardigingsbedrywighede van die onderneming vir ŉ bepaalde tydperk. Die volgende is ŉ voorbeeld van die gekombineerde koste van produksieverslag: Die Bakkers Korporasie (vervolg) Koste van produksieverslag Al die departemente Vir die Maand Januarie, 20 Hoeveelheidskedule:

Eenhede aan die begin van die proses

©akademia (MSW)

Vervaardigingsdepartement (Eerste departement)

Toetsdepartement Finale departement (Tweede (Derde department) departement)

50,000 ======

Bladsy 101

CAC105 Koste Rekeningkunde

Eenhede ontvang vanaf die vorige departement

45,000 ======

Eenhede oorgedra aan volgende departement

45,000

40,000 ======

40,000

Eenhede oorgedra aan voltooide goedere bergingskamer

35,000

Eenhede nog in proses

4,000

3,000

4,000

Eenhede verlore in proses

1,000 -------

2,000 -------

1,000 -------

50,000 ======

45,000 ======

40,000 ======

Koste gehef aan die departement:

Totale Eenheidskoste koste

Totale koste

Eenheidskoste

Totale koste

Eenheidskoste

R77,400 --------

R1.72 -----

R140,400 --------

R3.51 -----

Koste vanaf vorige departement: Oorgedra gedurende die maand Koste toegevoeg deur die departement: Materiaal

R24,500

R0.50

Arbeid

R29,140

R0.62

R37,310

R0.91

R32,400

R0.90

Fabriek oorhoofse koste (FOH)

R28,200 -------

R0.60 ----

R32,800 -----

R0.80 ----

R19,800 -------

R0.55 ----

Totale koste toegevoeg

R81,840

R1.72

R70,110

R1.71

R52,200

R1.45

-------

----

-------

R0.08 -----

--------

R0.09 ----

R81,840 ======

R1.72 ===

R147,510 ======

R3.51 ===

R192,600 ======

R5.05 ===

Aangepas vir verlore eenhede Totale koste waarvoor verantwoordelik Koste gehef soos volg: Oorgedra aan volgende departement Oorgedra na voltooide goedere bergingskamer (35,000 Ă&#x2014; R5.05)

ÂŠakademia (MSW)

R77,400

R140,400

R176,750

Bladsy 102

CAC105 Koste Rekeningkunde

Werk-in-proses – eindvoorraad: Aangepaste koste vanaf vorige departement [4,000 × (R3.51 + R0.09)]

R5,400

R14,400

Materiaal

R2,000

Arbeid (4,000 × 1/4 × R0.90)

R1,240

R910

R900

Fabriek oorhoofse koste (4,000 × 1/4 × R0.55)

R1,200 ------

R800 ------

R550 ------

R4,440 --------

R7,110 ------

R15,850 --------

R81,840 ======

R147,510 ======

R192,600 ======

Totale koste gehef

(Aangepas vanuit: http://www.accountingformanagement.com/characteristics_of_process_costing_system.htm)

3.11 Gevalle studie: Proseskosteberekening vir bederfde eenhede

Gevallestudie 3.1 HUIS ONDERNEMING

Die Huis Onderneming vervaardig wasgoedpennetjies in drie afdelings en gebruik proseskosteberekening. Onder normale werksomstandighede het elke afdeling ŉ bederfde koers van 2%. Tog kan bederf so hoog as 5% wees en word gewoonlik ontdek wanneer

©akademia (MSW)

Bladsy 103

CAC105 Koste Rekeningkunde foutiewe pennetjies die finale kwaliteitskontrole fase betree. Die veertjie meganisme is gewoonlik al materiaal wat weer gebruik kan word. Die produksie toesighouer laat ŉ werker slegs een of twee keer ŉ week toe om die veertjies vanaf foutiewe pennetjies te verwyder. Die herwinde veertjies word in blikke op die vervaardigingstafels van die eerste afdeling geplaas om weer te gebruik. Geen rekeningkundige inskrywing word gemaak van hierdie herwinning nie. In die verlede het die kontroleerder geen poging aangewend om rekening te hou van hierdie herwinning nie. Verlore eenheidskostes is geabsorbeer deur die eenhede wat oorgedra is uit die seksie asook deur die wat nog in die proses is. Maar omdat die foutiewe eenhede aan die toeneem is, is dit nodig om te besin oor ŉ meer doeltreffende manier om dit te hanteer. Bestudeer die bostaande gevallestudie en beantwoord die volgende vraag: Hoe sal u die kontroleur se probleem oplos? (Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/process_costing_system_case_study.htm)

3.12 Werk-in-prosesvoorrade ŉ Produksie onderneming se bestuur moet doeltreffende interne beheermaatreëls in die produksieprosesse en voorraadbestuur implementeer ten einde die akkuraatheid van finansiële data te verseker. Om doeltreffend te wees, moet die bestuur fokus op inventarisbeheer van die voltooide produkte sowel as die werk-in-prosesgoedere. Voorrade is korttermynbates wat ŉ onderneming van voorneme is om te gebruik in die bedryfsaktiwiteite of vervaardigingsprosesse binne die eersvolgende jaar. Voorraad sluit grondstowwe, werk-in-prosesgoedere en voltooide produkte in. Ander korttermynbates sluit kontant en rekeninge ontvangbaar in. Werk-in-prosesvoorrade, ook genoem die werk-in-prosesgoedere of goedere in die proses, is rou materiaal wat nog in ŉ onderneming se produksieprosesse is en nie gereed is om te verkoop nie. Werk-in-proses voorraad word soos volg bereken:

©akademia (MSW)

Bladsy 104

CAC105 Koste Rekeningkunde

Bedryfstelsel voorraad goedere in die proses + grondstowwe wat gebruik word + direkte arbeidskoste + algemene fabriek uitgawes – eindvoorraad balans.

3.13 Samevatting Proses kosteberekening identifiseer en akkumuleer direkte koste. Dit ken ook indirekte koste toe deur middel van ŉ vervaardigingsproses wat beteken dat die koste uiteindelik toegeken word aan individuele eenhede van die produk. Hoekom word totale produkkoste dan toegeken aan eenhede van die produk? ŉ Onderneming kan duisende of miljoene eenhede van ŉ bepaalde produk in ŉ gegewe periode van tyd vervaardig. Die volgende verduidelik hoekom dit nodig is om proseskosteberekening te doen: •

Produkte word in groot hoeveelhede vervaardig, maar produkte word in klein hoeveelhede verkoop – soms een op ŉ keer (bv. motors en brode); ŉ dosyn of twee op ŉ keer (bv. koekies)

•

Produkkoste moet oorgedra word van vervaardigde produkte na koste van goedere verkoop, sodra verkope plaasvind. Dit vereis ŉ korrekte en akkurate boekhouding van die produkkoste per eenheid.

•

Bestuurders moet kostebeheer oor die vervaardigingsproses handhaaf. Proseskoste verskaf aan bestuurders terugvoer oor wat die soortgelyke produkkoste was gedurende die vorige maand.

•

ŉ Klein persentasie verandering in die koste per eenheid kan ŉ wesenlike verandering in die algehele winsgewendheid van die onderneming meebring, bv. wanneer daar miljoene van die produk in ŉ maand verkoop word. Bestuurders moet op ŉ daaglikse basis noukeurig let op die eenheidskoste tydens die produksieproses.

©akademia (MSW)

Bladsy 105

CAC105 Koste Rekeningkunde 3.14 Selfevaluering

Aktiwiteit 3 U is ŉ dosent aan ŉ hoër onderwys inrigting en u doseer die vak Proses Kosterekeningkundige stelsels. Berei antwoorde voor vir die volgende vrae wat u tydens ŉ besprekingsklas aan u studente moet verduidelik. 1. Wat is die hoofdoel van proseskosteberekening? 2. Wanneer word werkbestellings- en wanneer proseskosteprosedures toegepas? 3. Dui aan watter kosteberekeningsprosedure (werksbestellingsof proseskosteberekeningsprosedure) gebruik sal word in die vervaardiging van die volgende produkte: a. Petrol b. Sigarette c. Goue stroop d. Akademiese boeke e. Doelgemaakte meubels 4. Wat is die kenmerke van die proseskosteprosedures? 5. Wat is die doel van ŉ koste van produksieverslag?

©akademia (MSW)

Bladsy 106

CAC105 Koste Rekeningkunde

Studie Studieie-eenheid 4: Koste Rekeningkunde in diensondernemings

4.1

Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Koste Rekeningkunde in diensondernemings

•

Kostetoedeling (cost allocation) in ŉ diensonderneming

•

Begrotingsprosedures in ŉ diensonderneming

•

Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming

•

Voorbereiding van ŉ kosteblad in diensondernemings

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Koste Rekeningkunde in ŉ diensonderneming te beskryf.

•

Te onderskei tussen die komponente van dienskoste.

•

Begrotingsprosedures vir ŉ diensonderneming te ontleed.

•

Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming te omskryf.

•

Eenvoudige kostediensopsommings voor te berei.

©akademia (MSW)

Bladsy 107

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.2

Verrykende bronne http://bizcovering.com/business/eight-components-of-integrated-service-

•

management/#ixzz1JCkGJ9YY http://findarticles.com/p/articles/mi_m3257/is_12_52/ai_53450269/pg_6/?tag=content

•

;col1 •

http://maaw.info/ArticleSummaries/ArtSumRuhlHartman98.htm

•

http://www.acenet.edu/resources/chairs/docs/Krawitz_what_isFMT.pdf

•

http://www.businessplanhut.com/example-bank-charges-expense

•

http://www.ehow.com/about_6173053_service-companydefinition.html#ixzz1JCLZgikI

•

http://www.ehow.com/how_5196712_plan-corporate-budget.html#ixzz1JHj6gz8k

•

http://www.ehow.com/list_7782992_major-components-masterbudget.html#ixzz1JHkfI9p4

4.3

•

http://www.nos.org/srsec320newE/320EL29a.pdf

•

http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/budget-example.html Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:

Sleutelwoord

Omskrywing

Diens

ŉ Diens is ŉ daad van prestasie wat aangebied word deur een party aan ŉ ander party.

Dienste produk

ŉ Dienste produk kan gedefinieer word as al die komponente van die diensprestasie wat waarde vir kliënte toevoeg.

Gehalte van dienste

Gehalte van die dienste is die mate waarin ŉ diens aan die verwagtinge van die kliënt voldoen.

©akademia (MSW)

Bladsy 108

CAC105 Koste Rekeningkunde

Begroting

ŉ Begroting is ŉ plan uitgedruk in Randbedrae wat ondernemings gebruik as riglyn vir die nastreef van sy doelwitte, strategieë en voornemens.

Meesterbegroting

ŉ Meesterbegroting word saamgestel uit verskeie kleiner begrotings.

Verkope

Verkope vooruitskattings word gebaseer op ŉ kombinasie van

vooruitskattings

verkoopsyfers en patrone in die verlede, die huidige en toekomstige ekonomiese toestande, die markgedrag en die tydsberekening van kontantinsameling.

Produksiebegroting

ŉ Produksiebegroting is ŉ finansiële plan vir produksie in ŉ onderneming gedurende ŉ tydperk – byvoorbeeld jaarliks of kwartaalliks.

Bykomende begroting

Bykomende begrotings kan materiaal, administratiewe koste, oorhoofse, bemarkings- en kapitaaluitgawes insluit. Die aard van die onderneming sal dit bepaal.

4.4

Inleiding

Verbruikers maak daagliks van diensondernemings gebruik. Hoewel sulke ondernemings ontasbare dienste mag verkoop (nie-materiële ekwivalent van goedere), word kliënte ook gelok deur gerieflike en aanpasbare diensopsies. Diensondernemings bied aan kliënte opsies wat ontwerp is om sy/haar herhalende behoeftes aan te spreek. As sodanig, is diensondernemings mens-georiënteerde organisasies. Ten einde mededingend te wees, moet diensondernemings nie net maniere vind om operasionele doeltreffendheid te verhoog nie, maar ook om mense weer terug te lok. Een van die maniere waarop ondernemings kwaliteitdienste aan die verbruikers kan verskaf, is om gerief aan die verbruiker te verskaf. Om as ŉ diensonderneming te kwalifiseer moet ŉ sakeonderneming ŉ wettige onderneming wees. Hoewel ŉ individu betrokke kan raak in diens-georiënteerde verkope buite die onderneming se perseel, kwalifiseer die persoon nie as ŉ diensonderneming nie, selfs al sou die persoon homself/haarself as sodanig aan kliënte voorstel. Alhoewel kerke en ander

©akademia (MSW)

Bladsy 109

CAC105 Koste Rekeningkunde liefdadigheidsorganisasies dienste verskaf wat tot voordeel van lede van die gemeenskap kan wees, funksioneer die organisasies nie as diensondernemings nie. Diensondernemings kapitaliseer op die veranderende behoeftes van die verbruikers en daarom bestaan daar verskillende tipes van diensondernemings. Restaurante, bankinstellings, ondernemings wat telefoondienste verskaf en selfs die openbare nutsondernemings (bv. Eskom) kwalifiseer as diensondernemings. Nuwe diensondernemings word voortdurend gestig in antwoord op die veranderende tendense wat ŉ invloed het op beide die openbare en private sektore van die ekonomie. In teenstelling met produkgesentreerde ondernemings, verskaf diensondernemings ontasbare goedere en dienste in teenstelling met produkte. So voorsien openbare nutsondernemings verbruikers van elektrisiteit, gas en afvalbestuur. Die verbruikers van hierdie dienste sien nooit die elektrisiteitsvloei deur die kabels of die vloei van natuurlike gas waarvoor hulle betaal nie. Hulle sien ook nie hoe die afval van die huishouding deur die stadiums van suiwering by die plaaslike afvalverwerkingsaanleg gaan nie, nogtans betaal hulle vir die diens wat gelewer word deur hierdie ondernemings. Diensonderneming ontwikkel dikwels ŉ breë verhouding met kliënte. Telefoonondernemings verskaf byvoorbeeld aan verbruikers die vermoë om hul kontrakte aan te pas of uit te brei – ŉ wye verskeidenheid van dienste en funksies soos Internet konneksies of onbeperkte oproepe word aan verbruikers gebied waarvoor hulle dan bykomend betaal. In hierdie studie eenheid word daar aandag geskenk aan Koste Rekeningkunde in ŉ diensorganisasie, die komponente van dienskoste, begrotingsprosedures en aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening. (Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/about_6173053_service-companydefinition.html#ixzz1JCLZgikI) Die volgende is voorbeelde van diensondernemings:

http://www.eskom.co.za

©akademia (MSW)

Bladsy 110

CAC105 Koste Rekeningkunde

http://www.spur.co.za

http://wimpy.co.za

http://telkom.co.za

http://www.scribemedia.org/wpcontent/uploads/2007/10/waste-managementlogo.jpg

http://nedbank.co.za

4.5

Komponente van Koste Rekeningkunde in ŉ diensorganisasie

Die fisiese aard van die aktiwiteite in die vervaardigingsindustrie, soos mynbou en landbou, maak dit maklik om Koste Rekeningkunde toe te pas. Die aktiwiteite in ŉ diensorganisasie behels ŉ groot diversiteit van ontasbare dienste en aktiwiteite en dis veel moeiliker om koste rekeningkundige beginsels toe te pas. ŉ Diens is ŉ daad van prestasie wat aangebied word deur een party aan ŉ ander party. Alhoewel die proses soms gekoppel kan word aan ŉ fisiese produk, is dit meestal van ontasbare aard. Dit lei normaalweg nie tot eienaarskap van enige van die “produkte” nie, omdat dit ŉ ontasbare produk (diens) is.

©akademia (MSW)

Bladsy 111

CAC105 Koste Rekeningkunde Ten einde die kosteberekening van dienste te verstaan moet daar eers gekyk word na die komponente van diensbestuur.

Produk Ander kostes

Fisiese bewys

Prys en tyd

Diensbestuur

Promosie

Proses

Kwaliteit Personeel

Figuur 4.1: Die agt komponente van diensbestuur (Bron: Outeur, 2011) 4.5.1

Produk

ŉ Diensteproduk kan gedefinieer word as al die komponente van die diensprestasie wat waarde vir kliënte toevoeg. Die produk is nie ŉ tasbare produk nie, maar eerder ŉ voordeel wat die kliënt kry. Die produk (diens), as sodanig, is nie altyd voldoende nie en benodig aanvullende dienste. Hierdie kombinasie van die primêre produk(diens) en aanvullende dienste, word die aangevulde produk genoem. 4.5.2

Prys

Die koste vir die produk (diens) is nie die enigste koste wat deur die kliënte aangegaan word in die verkryging van voordele uit die diensproduk nie. Ander koste wat aangegaan word, is byvoorbeeld finansiële uitgawes, t.o.v. tyd, intellektuele en fisieke inspanning.

©akademia (MSW)

Bladsy 112

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.5.3

Fisiese bewyse

Fisiese bewyse is die fisiese eienskappe, soos die herstel van ŉ tand deur ŉ tandarts, van ŉ diens om verbruikers te help die diens te evalueer. Die ontasbare aard van dienste veroorsaak dat kliënte op die fisiese bewyse moet vertrou om die kwaliteit van die diens te bepaal. 4.5.4

Plek en tyd

Die lewering van diensprodukte aan kliënte behels besluite oor plek en tyd van aflewering, sowel as op die metodes en kanale wat gebruik word. Lewering mag fisiese of elektroniese verspreidingskanale of beide insluit, afhangende van die aard van die diens wat aangebied word. 4.5.5

Promosies

Geen bemarkingsprogram kan slaag sonder ŉ doeltreffende kommunikasieprogram nie. Hierdie komponent speel ŉ belangrike rol in die volgende drie areas, naamlik: •

Die verskaffing van die nodige inligting en advies.

•

Oorreding van potensiële kliënte oor die meriete van ŉ spesifieke produk.

•

Aanmoediging om aksie te neem op spesifieke tye.

4.5.6

Proses

Die skep en die lewering van dienste aan kliënte vereis die ontwerp en implementering van ŉ effektiewe proses. ŉ Doeltreffende proses behels ŉ sistematiese werksmetode met die stappe wat plaasvind in ŉ gedefinieerde reeks aktiwiteite. 4.5.7

Personeel

Dienste is dikwels afhanklik van ŉ direkte, persoonlike interaksie tussen kliënte en die personeel van ŉ onderneming. Die aard van hierdie interaksies sal die kliënt se persepsie van dienskwaliteit sterk beïnvloed. Kliënte evalueer dikwels die gehalte van ŉ onderneming se diens volgens die diens wat die personeel lewer. Suksesvolle ondernemings bestee dus baie aandag aan die werwing, opleiding en motivering van personeel, veral dié wat in direkte kontak met kliënte is.

©akademia (MSW)

Bladsy 113

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.5.8

Kwaliteit

Die gehalte van die diens word bepaal deur die mate waarin die diens aan die verwagtinge van die kliënt voldoen. Kliënte beoordeel dienskwaliteit volgens hulle vlak van tevredenheid. Dienskwaliteit word dikwels beïnvloed wanneer die onderneming poog om ŉ hoër produktiwiteit te bereik. (Aangepas vanuit: http://bizcovering.com/business/eight-components-of-integrated-servicemanagement/#ixzz1JCkGJ9YY)

Praktiese oefening 4.1 1. Bestudeer die volgende prente (a – c) van diensorganisasies in aksie. 2. Identifiseer die tipe diens wat gelewer word. 3. Skryf neer hoe die agt komponente van diensbestuur op elkeen van toepassing gemaak kan word. a.

(Bron: http://1.bp.blogspot.com/.jpg)

©akademia (MSW)

Bladsy 114

CAC105 Koste Rekeningkunde b.

(Bron: http://trashmenagerie.com/images/TheCrookedClef/garbage%20can.jpg)

(Bron: http://images.yodibujo.es/_uploads/membres/articles/20081250/ja75k_inside_hospital_r oom.jpg)

4.6

Kostetoedeling (cost allocation) in Ĺ&#x2030; diensorganisasie

Deur die toekenning van diensdepartementkoste tot inkomste genererende departemente, maak kosteberekening dit moontlik om die totale direkte en indirekte koste van die bedryf

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 115

CAC105 Koste Rekeningkunde van die inkomste genererende departemente te bepaal. Hierdie inligting is nuttig vir die berekening en onderhandeling van kontrakpryse en vir interne en eksterne verslagdoening. 4.6.1

Hoe om koste van dienste toe te deel/te allokeer

Die eerste stap in die ontwikkeling van ŉ dienskoste rekeningkundige stelsel is om te bepaal of die koste en inkomste toegedeel word aan die regte departemente. Die tabel van rekeninge behoort huidige bedrywighede te weerspieël. Indien die tabel van rekeninge nie die organigram van die onderneming weerspieël nie, dan moet die rekeningkundige stelsel hersien word. Wanneer die rekeningkundige stelsel huidige bedrywighede weerspieël, kan die totale bedryfskoste van die departemente vasgestel word. In dienste kosteberekening, wanneer ŉ koste direk teruggevoer kan word na ŉ departement, moet die koste gehef word teen daardie departement. Slegs as die koste gemeenskaplik is aan meer as een bedryfseenheid, mag dit toegeken word (bv. die verf van die hele kantoorgebou aan die buitekant). Dit is baie belangrik om die toepaslike koste-aanwyser te gebruik vir die koste wat toegeken word. Die keuse van ŉ onvanpaste koste-aanwyser sal lei tot foutiewe koste-allokasie, ongeag die metode van toekenning wat gebruik word. Die basis waarop die koste toegedeel word, moet verband hou met die hoeveelheid dienste wat aan ander departemente gelewer word en moet lei tot billike kostetoedelings. 4.6.2

Vier metodes van kostetoedeling

Daar is vier metodes wat gebruik kan word om diensdepartementkoste toe te deel aan inkomste departemente, naamlik:

Metodes van kostetoedeling

Direkte metode

Af-trap metode

Dubbel toedelingsmetode

Wedersydse metode

Figuur 4.2: Metodes van kostetoedeling (Bron: Outeur, 2011)

©akademia (MSW)

Bladsy 116

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.6.3

Direkte metode (Direct method)

In die gebruik van die direkte metode kan die opspoorbare koste van die diensdepartemente slegs aan die inkomste departemente toegeken word, gebaseer op die proporsionele hoeveelheid dienste wat die inkomste departemente gebruik. Die direkte metode is die maklikste van die vier metodes om te gebruik, want dit vereis die minste data en die minste berekeninge. Basis van toekenning Die kostebestuurder pas die persentasie van dienste aan, sodat al die koste van die diensdepartement oor die inkomste departemente versprei word. Gevolglik word die kosteaanwyser (persentasies) vir die inkomste departemente aangepas om aan 100% gelyk te wees. Toekenning van koste Die koste word dan toegeken op grond van die persentasies. Die volgorde waarin koste aan die diensdepartemente toegeken word, het geen invloed op die bedrae wat aan die inkomste departemente toegeken word nie. Die direkte metode verskaf akkurate kostedata indien diensdepartemente slegs dienste verskaf aan inkomste departemente. Wanneer ŉ diensdepartement egter ook dienste verskaf aan ander diensdepartemente is hierdie metode nie doeltreffend nie, omdat dit nie ander diensdepartemente in ag neem nie. 4.6.4

Af-trap metode (Step-down method)

Die af-trap metode erken sommige van die dienste wat diensdepartemente aan ander diensdepartemente lewer. Die doel van hierdie metode is om alle koste van die diensdepartement toe te wys. Die orde van toekenning aan ander diensdepartemente kan die bedrag beïnvloed wat aan inkomste departemente toegedeel word. Die af-trap metode word algemeen gebruik en is ŉ maklike metode om kostes te bereken. Die gedeeltelike erkenning van dienste wat aan ander diensdepartemente gelewer word, kan soms tot ongeldige resultate lei.

©akademia (MSW)

Bladsy 117

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.6.5

Dubbel toedelingsmetode (Double-apportionment method)

Die dubbel toedelingsmetode erken die dienste wat tydens die eerste toekenning gemaak is deur die diensdepartement aan al die ander diensdepartemente. Na die eerste rondte toekennings kan daar nog steeds koste in die diensdepartement oor wees. ŉ Tweede toedeling verdeel die oorblywende koste aan diensdepartemente wat nog nie gesluit het nie en ook aan inkomste departemente. Die orde waarvolgens departemente gesluit word, kan die bedrae wat aan inkomste departemente toegedeel word, beïnvloed. 4.6.6

Wedersydse metode (Reciprocal method)

Die wedersydse metode word ook soms die vergelykingsmetode of lineêre algebraïese metode genoem. Die wedersydse metode word algemeen as die teoreties meer doeltreffende toekenningsmetode aanvaar, omdat dit die enigste metode is wat alle dienste koste erken wat ŉ diensdepartement voorsien aan en ontvang van ander diensdepartemente. Geen spesifieke wiskundige tegnieke word gebruik om hierdie metode toe te pas nie. In die eerste toekenning, ken diensdepartemente koste toe aan al die ander diensdepartemente en ook inkomste departemente. Die eerste toekenning gee dieselfde resultaat as die eerste verdeling tydens die dubbel toedelingsmetode. Die wedersydse metode doen toekennings totdat die koste wat nog in die diensdepartemente oor was, op nul staan. Die graad van akkuraatheid word bepaal deur die aantal kostetoekennings. Gewoonlik is die kostebedrae in die diensafdelings nul na ses tot agt kostetoekennings. 4.7

Begrotingsprosedures vir ŉ diensorganisasie

ŉ Begroting is ŉ plan uitgedruk in Randbedrae wat gebruik word as ŉ roetekaart vir die uitvoering van ŉ onderneming se doelwitte, strategieë en aannames. ŉ Onderneming stel ŉ meesterbegroting of winsplan vir die komende jaar op. Die meesterbegroting sluit ŉ geprojekteerde Inkomstestaat en Balansstaat in. Die meesterbegroting bevat ook kleiner begrotings soos ŉ inkomstebegroting, dienstebegroting, begroting vir bemarking, administratiewe begroting, en begrotings vir die verskillende departemente. Daarbenewens is daar ŉ kontantbegroting en ŉ kapitale uitgawes begroting. Dit is algemeen dat begrotings voorberei word vir die volgende boekjaar en gedetailleerd saamgestel word op ŉ kwartaallikse of maandelikse basis. Dit is ook tipies dat die jaarlikse begroting nie verander word sodra die werklike jaar begin nie. Doeltreffende bestuurders

©akademia (MSW)

Bladsy 118

CAC105 Koste Rekeningkunde besef dat ŉ begroting ŉ riglyn is en nie so rigied moet wees dat dit optrede en verandering verhoed as dit nodig is nie. In buitengewone omstandighede kan die jaarlikse begroting hersien word, maar slegs wanneer die sake-omgewing radikaal verander het. 4.7.1

ŉ Begroting in perspektief

Die filosofie agter ŉ begroting kan met die volgende voorbeeld verduidelik word: In ŉ akademiese departement van ŉ universiteit, sal die studente se vraag na akademiese dienste die volgende bepaal: •

Die aantal fakulteite en personeel wat nodig is om akademiese dienste te lewer.

•

Die kursusse wat aangebied word.

•

Die klaskamer- en laboratoriumfasiliteite wat nodig is.

(Bron: http://www.capetown.travel/images/uploads/UCTrichiesoft.jpg) Hoër onderwys inrigtings wat op navorsing fokus, moet fakulteittyd (dus koste vir navorsing) aan akademiese departemente toeken, saam met die hulpbronne wat nodig is vir navorsing, soos nagraadse studente befondsing. ŉ Akademiese departement se begroting kan befondsing vir onbeperkte gebruik insluit, soos vir onderrig, sowel as befondsing vir beperkte gebruik soos vir toekennings, kontrakte en

©akademia (MSW)

Bladsy 119

CAC105 Koste Rekeningkunde studiebeurse. Hulpbronne verkry vanaf ŉ skenker of ŉ eksterne agentskap is gewoonlik beperk tot die gebruik vir ŉ spesifieke doel. ŉ Akademiese departement skep en bestuur ŉ operasionele begroting, wat die departement se bloudruk is vir onderrig, navorsing, en openbare diens. ŉ Departement met spesiale fasiliteites- of toerustingsbehoeftes kan gevra word om hul hulpbronbehoeftes in die bedryfsbegroting van die kampus kapitale begroting aan te dui. ŉ Kapitale begroting sluit die hulpbronplanne vir die bou of opknap van fasiliteite, die koop van toerusting, of die verbetering van die kampus infrastruktuur in. Gedurende die jaar is die begroting ŉ hulpmiddel vir die monitering en beheer van die gebruik van hulpbronne. Deur die werklike resultate met die begroting te vergelyk kan aanpassings gemaak word as dit nodig is. Die begroting maak ook die grondslag vir die volgende jaar se begroting uit en is as sodanig ŉ waardevolle hulpmiddel vir die evaluering van die akkuraatheid van beplanningsaannames. 4.7.2

Komponente van ŉ meesterbegroting

ŉ Meesterbegroting word saamgestel uit verskeie kleiner begrotings. Byvoorbeeld, die meesterbegroting van ŉ munisipaliteit mag die algemene begroting, ondernemingsbegroting en interne dienste begroting onder ŉ enkele, alles-omvattende bedryfsbegroting saamvat – elk met eie uitgawes en inkomste bronne. Talle ondernemings en ander diensorganisasies, soos munisipaliteite, maak staat op meesterbegrotings. Die volgende is die komponente van ŉ meesterbegroting:

©akademia (MSW)

Bladsy 120

CAC105 Koste Rekeningkunde

Kontant

Uitgawes

Verkope van dienste

Meesterbegroting Produksie

Arbeid

Bykomende begroting

Figuur 4.3: Komponente van ŉ meesterbegroting (Bron: Outeur, 2011) Kontant Op die mees primêre vlak is ŉ meesterbegroting bloot ŉ manier om die geld wat in die onderneming inkom met die geld wat uitgaan te balanseer. Die eerste stuk van hierdie legkaart is kontantvloei. ŉ Eenvoudige kontantvloeibegroting kan bestaan uit die inkomste van ŉ enkele afdeling. Vir die meeste ondernemings kom kontant egter uit talle bronne, soos verkope, dienste gelewer, ens. Uitgawes Kontantvloei word beïnvloed deur uitgaande kontant in die vorm van die uitgawes deur die onderneming aangegaan. Tipiese uitgawes vir ŉ diensonderneming sluit die huur, lenings,

©akademia (MSW)

Bladsy 121

CAC105 Koste Rekeningkunde koste van arbeid, materiaal, administratiewe dienste en bemarking in. ŉ Onderneming kan die beskikbare kontant bepaal deur die uitgawes van die kontantvloei af te trek. Verkope van dienste Na die inkomste en uitgawes begroting, is ŉ verkope begroting meestal die volgende belangrike komponent van ŉ onderneming se meesterbegroting. ŉ Effektiewe verkope begroting kan ŉ akkurate beraming van toekomstige inkomste gee, wat nuttig is wanneer besluite oor dienste, aankope en ander produkte geneem moet word. Die verkope begroting verskil van die kontantbegroting deurdat dit hier gaan oor voorspellings en nie werklike syfers nie. Verkope vooruitskattings word gebaseer op ŉ kombinasie van die verlede se verkoopsgetalle en -patrone, huidige en voorspelde ekonomiese toestande, die markgedrag en die tydsberekening van kontantinsameling. Produksie ŉ Produksiebegroting is ŉ plan vir produksie gedurende ŉ tydperk, byvoorbeeld jaarliks of kwartaalliks. ŉ Basiese produksiebegroting sluit die volgende in: die waarde van die huidige voorraad; die aantal eenhede wat die onderneming verwag om te verkoop (op grond van die verkope begroting) en die aantal eenhede wat die onderneming wil oordra na die volgende tydperk as inventaris. As ŉ onderneming ŉ diens eerder as ŉ produk lewer, kan die begroting gebaseer word op kliënte wat bedien word, in plaas van die eenhede wat vervaardig word. Uiteindelik word die produksiebegroting gebruik om arbeids- en materiaalbegrotings te skep. Arbeid Alle ondernemings benodig arbeid, maar hoeveel benodig word, hang van die produksievlakke, aard van die dienste en kontant beskikbaar vir lone, af. ŉ Eenvoudige vervaardiging arbeidsbegroting word geskep deur die aantal eenhede benodig deur die hoeveelheid tyd te deel wat benodig word vir die take. Die antwoord word dan vermenigvuldig met die gemiddelde uurlikse lone om die finale arbeidskoste te verkry. Bykomende begrotings Bykomende begrotings kan materiaal, administratiewe koste, oorhoofse, bemarking en kapitaal uitgawes insluit, afhangende van die aard van die onderneming se bedrywighede. Elkeen van hierdie begrotings kan gemaak word vanuit die kleiner begrotings. Oor die

©akademia (MSW)

Bladsy 122

CAC105 Koste Rekeningkunde algemeen bepaal die kompleksiteit van die onderneming se bedrywighede hoeveel begrotings benodig sal word om die nodige finansiële besluite te neem. (Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/list_7782992_major-components-masterbudget.html#ixzz1JHkfI9p4) 4.7.3

Hoe om ŉ begroting voor te berei te beplan

Die beplanning van ŉ begroting is belangrik vir die voortgesette sukses van enige onderneming. ŉ Begroting stel bestuurders in staat om hulpbronne doeltreffend te bestuur. Dit is belangrik om die korrekte stappe tydens die voorbereiding van begrotings te volg. Hierdie stappe is soos volg: Stap een: Voorbereiding van die verkoopsbegroting Die verkoopsbegroting sal saamgestel word met behulp van die vorige jaar se inligting, tesame met verskeie voorspellingsaannames. Die verkoopsbegroting sal gebruik word om inkomste te beplan en is die bousteen van die korporatiewe begroting. Stap twee: Voorbereiding van die produksiebegroting Die produksiebegroting sal die bestuur in staat stel om te bepaal wat vervaardig moet word en wanneer. Seisoenale kwessies, huidige voorraadvlakke, personeel en ander hulpbronne sal ŉ invloed hê op die produksiebegroting. Stap drie: Voorbereiding van die aankope begroting Die produksiebegroting verskaf inligting oor watter dienste gelewer moet word en, as sodanig, inligting oor die aankoop van die materiaal om hierdie dienste te kan lewer. Huidige voorraadvlakke, koopafslag en seisoenale kwessies het ŉ invloed op die aankope begroting. Stap vier: Voorbereiding van die operasionele begroting Hierdie afdeling bestaan uit direkte arbeidskoste en alle koste wat noodsaaklik is om die fasiliteite te bedryf. Bedryfskoste sal hoër wees in hoë produksiemaande en laer in lae produksiemaande in diensondernemings.

©akademia (MSW)

Bladsy 123

CAC105 Koste Rekeningkunde Stap vyf: Voorbereiding van die verkope, algemene en administratiewe uitgawes begroting Hierdie deel van die begroting neem alles in ag wat nie betrokke is by die vervaardiging van die produk nie. Bemarking, menslike hulpbronne, regsdepartemente en finansiële departemente is voorbeelde van wat ingesluit word in die verkope, algemene en administratiewe uitgawes gedeelte van die begroting. Deur die verskillende begrotings saam te voeg (soos uiteengesit in die stappe hierbo), word die meester korporatiewe begroting geskep. Die bestuur gebruik die begroting om korporatiewe prestasie dwarsdeur die jaar te evalueer. Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/how_5196712_plan-corporatebudget.html#ixzz1JHj6gz8k 4.7.4

ŉ Voorbeeld van ŉ begroting

Die volgende voorbeeld toon sommige van die gemeenskaplike elemente van ŉ begroting.

Voorbeeld 4.1 Onderneming Puik 1 Januarie tot 31 Desember xxxx Kategorie

Werklik

Begroot

Verskil

Inkomste Netto verkope (dienste gelewer)

385,400

300,000

85,400

Voorraad op 1 Januarie

160,000

Aankope

120,000

90,000

30,000

2,500

2,000

500

282,500

252,000

30,500

Koste van goedere in die lewering van dienste

Vragkoste Totaal

©akademia (MSW)

Bladsy 124

CAC105 Koste Rekeningkunde

Minus voorraad op 31 Desember

100,000

120,000

(20,000)

Koste van goedere gebruik

182,500

132,000

50,500

Bruto wins

202,900

168,000

34,900

500

700

(200)

202,500

168,700

33,800

68,250

45,000

23,250

5,800

4,500

1,300

23,000

Kantoorvoorraad

2,250

3,000

(750)

Versekering

3,900

Advertensies

8,650

9,000

(350)

Telefoon

2,700

2,300

400

Reiskoste

2,550

2,000

550

Subskripsies

1,100

1,000

100

Rente betaal

2,140

2,500

(360)

Onderhoud

1,250

1,000

250

11,700

10,000

1,700

133,290

106,850

26,440

R69,210

R61,850

R7,360

Rente inkomste Totale inkomste Uitgawes Salarisse (om dienste te lewer) Diverse items Huur

Lisensies Totale uitgawes Netto inkomste

(Aangepas vanuit: http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/budgetexample.html)

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 125

CAC105 Koste Rekeningkunde Bogenoemde voorbeeld toon aan dat ŉ diensonderneming (bv. ŉ loodgieter onderneming) bykans dieselfde kostes het as ŉ vervaardigingsorganisasie. Arbeid is ŉ belangrike komponent, maar daar word ook fisiese produkte benodig om die diens te lewer. Die inkomste bestaan dan uit die diens wat gelewer word. 4.7.5

Nuttige wenke by die voorbereiding van ŉ begroting

Die volgende is nuttige wenke en vrae wat gevra kan word by die voorbereiding van ŉ begroting: •

Vergelyk

Hoe vergelyk die nuwe begroting teen die staat van inkomste en uitgawes vir die vorige jaar? •

Doelwitte en doelstellings

Kan die begroting in die praktyk toegepas word? Is die doelwitte realisties? •

Inkomste

Kan die departement/onderneming inkomste genereer? Is dit behoorlik bereken? Is dit realisties? •

Kosteberekening

Is daar genoeg besonderhede vir kosteberekening? Is die syfers redelik? Is die syfers onder die regte opskrifte? Is iets uitgelaat? •

Salarisse

Is nuwe personeel se salarisse op die regte tyd ingesluit? Is daar begroot vir belasting en ander betalings soos Werkloosheidsversekeringsfonds, ens? •

Oorlegpleging

Het al die personeel in die onderneming wat verantwoordelik is vir die bestuur van die hulpbronne, die begroting hersien? Verstaan die personeel die inhoud daarvan en weet hulle wat verwag word?

©akademia (MSW)

Bladsy 126

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Befondsing

Is daar oorweeg hoe die begroting befonds word? Is dit realisties? Is die risiko's tot ŉ minimum beperk? Wat is die tydsberekeningsimplikasies? •

Monitering / Beheer

Hoe gaan daar toesig gehou word en hoe gaan die begroting beheer word gedurende die periode? Wat staan die bestuur te doen as daar iets verkeerds gaan? •

Volhoubaarheid

Is die langtermynbestaan van die onderneming oorweeg? Is dit weerspieël in die begroting?

Praktiese oefening 4.2 1. Doen verdere navorsing oor ander nuttige wenke by die opstel van begrotings. 2. Lys ten minste vyf sulke wenke.

4.8

Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming

Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening (AGK) gaan oor die bestuur van koste – die vermindering en beheer van koste. AGK word gewoonlik in die vervaardigingsindustrie gebruik, maar AGK kan ook in diensomgewings gebruik word. Verskillende tipes dienste gebruik verskillende hoeveelhede van hulpbronne in die lewering van die dienste, aangesien alle dienste nie ewe arbeidsintensief is nie. Die vlakke van mededinging en regulering in ŉ diensomgewing beïnvloed die kostestelsel. Meer mededingende markte vereis meer gesofistikeerde stelsels, waarvan AGK ŉ voorbeeld is. Diensondernemings stel al hoe meer belang in akkurate kosteberekening ten einde langtermyn strategiese besluite, sowel as dag-tot-dag bedryfsbesluite te neem. Akkurate koste is nodig om besluite te kan neem oor produk(dienste) prys, personeel en hulpbrontoewysing. Akkurate koste, saam met die hoeveelheid en patrone van hulpbronverbruik, stel bestuurders in staat om die korrekte prys vir dienste te bepaal. Dit is egter moeilik om AGK in diensonderneming te implementeer, omdat werknemers dikwels op verskeie projekte gedurende ŉ dag kan werk. Dit maak dit moeilik om die hulpbronne wat gebruik word te identifiseer. ©akademia (MSW)

Bladsy 127

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.8.1

AGK in diensondernemings

In die verlede het diensondernemings probleme gehad met koste rekeningkundige stelsels, omdat modellering vir die stelsels gebaseer was op dit wat in die vervaardigingsindustrie gebruik word. Die probleme met hierdie stelsels is dat die vervaardigingsondernemings klem plaas op die waardering van voorraad wat diensondernemings nie het nie en gebruik maak van standaard kosteberekenings vir direkte materiaal en arbeid. Direkte materiale en direkte arbeidskoste is nie so belangrik in diensondernemings nie en dit is moeilik om standaard koste in daardie areas te bereken. Vir diensondernemings is die volgende dan belangrik: •

Watter dienste is winsgewend?

•

Watter dienste moet beklemtoon word?

•

Tendense in die winsgewendheid van dienste oor ŉ periode van tyd.

•

Dienskoste as ŉ basis vir die bepaling van pryse.

Dit beteken dat koste in die dienste sektor toekomsgerig moet wees en AGK kan ŉ hulpmiddel wees vir so ŉ ontleding. 4.8.2

Finansiële dienste

Soos die omgewing meer mededingend geraak het, het kosteberekening in die bankwese al hoe belangriker geword. Bankkostes word nie bepaal deur die aantal kliënte nie, maar eerder deur die aantal transaksies wat verwerk word. Tradisionele volume kosteberekening is dus onvanpas in hierdie geval. Banke word gedwing om die beginsel toe te pas waar die gebruiker vir die koste betaal van die dienste wat hy/sy gebruik, sodat alle gebruikers nie die koste gelyk moet deel nie. Om dit te kan doen, moet banke ŉ akkurate beeld van die koste van dienste hê. Die volgende is voorbeelde van die dienste wat deur ŉ bank gelewer word: •

Algemene bankdienste

•

Die aanvaarding van deposito’s

•

Verskaffing van kontant op aanvraag

©akademia (MSW)

Bladsy 128

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Boedeldienste

•

Elektroniese bankdienste

•

Buitelandse valutadienste

•

Bewaringsdienste

•

Kredietfasiliteite

•

Batefinansiering

•

Trustdienste

•

Mobiele bankdienste

Die volgende is ŉ voorbeeld van koste gehef deur ŉ bank:

Voorbeeld 4.2 Wanneer Murray ŉ rekening vir sy onderneming open, sal die bank ŉ maandelikse diensfooi hef. Daarbenewens sal daar ŉ verwerkingsfooi gehef word elke keer wanneer Murray ŉ tjek skryf. Murray beraam die bank- en diensheffings teen R40 per maand. Die vooruitgeskatte kontantvloeistaat sal dus ŉ maandelikse kontantuitvloei van R40 vir bankkoste toon. Daarbenewens sal Murray se Vooruitgeskatte Inkomstestaat ŉ totale "Bankkoste Uitgawe" van R240 vir die oorblywende ses maande van 2010 toon (R40 per maand x 6 maande = R240). Murray het besluit om nie sy maandelikse geskatte bankkoste te verhoog gedurende 2011 nie. Met ander woorde Murray se 2011 bankkoste sal na verwagting steeds R40 per maand beloop. Die 2011 vooruitgeskatte kontantvloeistaat sal dus steeds ŉ kontantuitvloei van R40 per maand tussen Januarie en Desember vir bankkoste toon. Murray se 2012 Vooruitgeskatte Inkomstestaat sal dus ŉ "Bankkoste uitgawe" van R 480 vir die jaar toon (R40 per maand x 12 maande).

(Aangepas vanuit: http://www.businessplanhut.com/example-bank-charges-expense)

©akademia (MSW)

Bladsy 129

CAC105 Koste Rekeningkunde Die volgende is voorbeelde van hoe banke AGK kan gebruik: •

Deur die bank in winssentrums te verdeel.

•

Deur ŉ lys voor te berei van produkte wat verband hou met elke winssentrum, asook ŉ lys van produkverwante en nie-produkverwante aktiwiteite.

•

Deur die nie-produkverwante aktiwiteite te verdeel in aktiwiteite met departement spesifieke betekenis (bv. spesiale telefoondienste) en aktiwiteite met ondernemingswye betekenis (bv. interne oudit).

•

Deur die nie-produkverwante aktiwiteite te versprei oor al die produkte wat deur die bank aangebied word.

•

Deur die aktiwiteite met eenheidspesifieke betekenis slegs aan spesifieke aktiwiteite toe te ken.

4.8.3

Gesondheidsorg

Voorsieners van gesondheidsorg verhoog gewoonlik die pryse van dienste om inkomste en winsgewendheid te verhoog. Ten einde winsgewendheid te verbeter, is voorsieners van gesondheidsorg afhanklik van akkurate koste inligting. Akkurate koste inligting oor die volgende is nodig: •

Die koste van die lewering van ŉ gesondheidsorg aktiwiteit.

•

Akkurate toekenning van administratiewe koste aan dienste gelewer.

•

ŉ Vergelyking van die koste en koste-oorsake oor ŉ tydperk en redes vir koste oor ŉ spesifieke tydperk.

•

Inligting met betrekking tot die koste van verskillende aktiwiteite.

Al hierdie inligting is beskikbaar in ŉ AGK-stelsel. ŉ AGK-stelsel het die volgende voordele vir voorsieners van gesondheidsorg: •

Die hospitaal verbeter die kontrole oor die totale koste rekeningkundige stelsel.

•

Die stelsel onderskei tussen veranderlike en vaste koste.

•

Die stelsel identifiseer faktore wat die koste veroorsaak, die maniere waarop hierdie faktore beheer kan word, en herdefinieer departemente as wins- of kostesentrums.

©akademia (MSW)

Bladsy 130

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Die rekeningkundige stelsel ondersteun die herstrukturering van die administratiewe stelsels wat gewoonlik oor tradisionele funksionele lyne gaan.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ gesondheidsorg rekening wat die besonderhede gee van die dienste wat aan die pasiënt gelewer is:

Figuur 4.4: Voorbeeld van ŉ gesondheidsorg rekening (Bron: http://www.aafp.org/fpm/2004/0300/fpm20040300p31-uf2.gif) 4.8.4

Ander diensindustrieë

AGK kan ook toegepas word in diensindustrieë buiten dié wat hierbo beskryf is. Dit het toenemend belangrik geword vir ondernemings waarvan die markte steeds meer mededingend word. Aangesien AGK oor kostebestuur gaan, stel die gebruik daarvan

Bladsy 131

CAC105 Koste Rekeningkunde ondernemings in staat om koste te verminder en te beheer. Sodoende kan die regte besluite geneem word rakende prys, asook besluite wat geneem moet word om winsgewendheid te verhoog. (Aangepas vanuit: http://maaw.info/ArticleSummaries/ArtSumRuhlHartman98.htm) Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ telefoonrekening wat die detail gee van die dienste wat aan die verbruiker gelewer is:

Figuur 4.5: Voorbeeld van telefoondienste gelewer Bron: http://cnx.org/content/m31266/latest/graphics1.png 4.9

Voorbereiding van ŉ kosteblad in diensondernemings

Die kosteblad is die staat wat die verskillende komponente van die totale koste van ŉ diens aantoon. Dit klassifiseer en ontleed die komponente van die koste van ŉ diens. Vorige tydperke se data word gegee in die kosteblad vir vergelykingsdoeleindes. Dit toon die per eenheidkoste, asook die totale koste aan. Die verkoopsprys word vasgestel met behulp van die koste.

Bladsy 132

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.9.1

Die basis van voorbereiding

ŉ Kosteblad word op die volgende basis voorberei: Historiese koste ŉ Historiese kosteblad word voorberei op die basis van die werklike koste aangegaan. ŉ Opsomming van die koste wat voorberei is, met inagneming van die werklike koste, word ŉ historiese kosteblad genoem. Beraamde koste ŉ Beraamde kosteblad word voorberei op die basis van die geskatte koste. Die verklaring wat berei word voor die aanvang van die produksie word die beraamde kosteblad genoem. Sodanige kosteblad is nuttig in die beraming van die tenderprys vir ŉ aktiwiteit of ŉ kontrak. 4.9.2

Belangrikheid van ŉ kosteblad

Die belangrikheid van ŉ kosteblad is soos volg: Koste vasstelling Die hoofdoel van die kosteblad is om die koste van ŉ diens vas te stel nadat die betrokke koste reeds aangegaan is. Dit help ook om die werklike koste of beraamde koste van ŉ aktiwiteit te bepaal. Bevestiging van verkoopsprys Vir die vasstelling van die verkoopsprys van ŉ produk of diens is dit noodsaaklik om die kosteblad voor te berei. Dit help dus by die vasstelling van die verkoopprys van ŉ produk of diens deur die verskaffing van volledige koste inligting. Help met kostebeheer Ten einde die koste van ŉ diens te beheer, is dit nodig om vir elke produksie eenheid (diens) ŉ kosteblad voor te berei. Die beraamde kosteblad help met die beheer van materiaalkoste, arbeidskoste en oorhoofse koste op elke fase van die diens wat gelewer word.

Bladsy 133

CAC105 Koste Rekeningkunde Fasiliteer bestuursbesluite Die kosteblad help met die neem van belangrike besluite deur die bestuur, soos die besluit wat geneem moet word om ŉ diens self te verskaf of om dit uit te kontrakteer. 4.9.3

Komponente van totale koste

Komponente van totale koste is soos volg:

Direkte koste

Fasiliteitskoste

Totale koste

Figuur 4.6: Komponent van totale koste (Bron: Outeur, 2011) Direkte koste Direkte koste bestaan uit direkte materiaalkoste, direkte lone en direkte uitgawes. Direkte koste verteenwoordig die totale koste van materiaal verbruik, produksielone, en direkte uitgawes, soos reiskoste. Dit is ook bekend as die basiese koste van ŉ produk. Direkte materiaal beteken die koste van materiaal gebruik of wat verbruik word in die lewering van ŉ diens. Dit is nie nodig dat al die materiaal wat gekoop is in ŉ bepaalde tydperk gebruik word in die produksieproses nie. Daar is gewoonlik ŉ voorraad van materiaal by die opening en sluiting van die tydperk. Daarom is dit noodsaaklik dat die koste van die openings- en sluitingsvoorraad van die materiaal aangepas word by die materiaal wat aangekoop word. Die koste word soos volg bereken:

Materiaalverbruik

Materiaal aangekoop

Openingsvoorraad +

van materiaal

Eindvoorraad van materiaal

Bladsy 134

CAC105 Koste Rekeningkunde Fasiliteitskoste Bykomend tot die direkte koste is die fasiliteit oorhoofse koste. Fasiliteit oorhoofse koste bestaan uit die koste van indirekte materiaal, indirekte lone, en onregstreekse uitgawes aangegaan in die lewering van dienste soos, bv. die huur van kantoorspasie. 4.9.4

Voorbereiding van die kosteblad

Die verskillende komponente van koste soos hierbo uiteengesit word aangebied in die vorm van ŉ kosteblad. So ŉ kosteblad bestaan uit direkte koste, arbeidskoste, koste van die lewering van dienste, die koste van dienste verkoop, totale koste, ens. Die voorbereiding van ŉ kosteblad word met die hulp van die volgende voorbeeld belig: Voorbeeld 4.3a Inligting beskikbaar om kosteblad voor te berei vir die tydperk geëindig op 31 Maart 2006.

•

Openingsvoorraad van rou materiaal

R12,500

•

Aankope van grondstowwe

R136,000

•

Eindvoorraad van rou materiaal

R8,500

•

Direkte salarisse om dienste te lewer

R54,000

•

Direkte lone in die vervaardiging van komponente

R12,000

•

Fabriek oorhoofse koste

100% van die direkte lone

•

Kantoor en administratiewe oorhoofse koste

20% van die arbeidskoste

•

Verkope en verspreiding van oorhoofse koste

R26,000

•

Koste van die aanvangsvoorraad van voltooide produkte

R12,000

•

Koste van die eindvoorraad van voltooide produkte

R15,000

•

Wins op koste van 20%

Bladsy 135

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 4.3b Kosteblad gebaseer op bogemelde inligting

Direkte materiaal: Materiaal verbruik

12,500

Openingsvoorraad van materiaal

136,000

Plus: Aankope

148,500

Minus: Eindvoorraad van materiaal

8,500

140,000

Direkte lone

54,000

Direkte uitgawes

12,000

Direkte koste Fabriek oorhoofse koste: 100% van die direkte lone Arbeidskoste

206,000 54,000 260,000

Kantoor en administratiewe oorhoofse koste 20% van die arbeidskoste (260,000 × 20/100) Totale koste van produksie Plus: Openingsvoorraad van voltooide produkte

52,000 312,000 12,000

Koste van goedere beskikbaar vir verkoop

324,000

Minus: Eindvoorraad van voltooide produkte

15,000

Koste van goedere verkoop

309,000

Verkope en verspreiding van oorhoofse koste

26,000

Totale koste = koste van dienste/produkte

335,000

Wins (20% op kosprys, d.w.s. 335,000 × 20/100) Verkope

67,000 402,000

(Aangepas vanuit: http://www.nos.org/srsec320newE/320EL29a.pdf. Hierdie is ŉ baie waardevolle webtuiste met inligting oor die voorbereiding van ŉ kosteblad.)

Bladsy 136

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.10 Samevatting Dienste kosteberekening behels die berekening van die operasionele koste wat in alle ondernemings voorkom wat dienste lewer in plaas van goedere vervaardig. Vir die berekening van die prys van elke diens, is dit nodig om al die uitgawes in verband met die diens te versamel. Dienste kosteberekening het toenemend belangrik geword vir ondernemings waarvan die markte voortdurend meer mededingend raak. Omdat dienste kosteberekening oor kostebestuur gaan, stel dit die onderneming in staat om beheer oor koste uit te oefen en om ander koste besluite te neem. Sodoende kan winsgewendheid verhoog word. 4.11 Selfevaluering Aktiwiteit 4 Tariefvasstelling vir hospitaaldienste deur van kosteberekening gebruik te maak Tariefvasstelling is die prys vir dienste gelewer teen ŉ vaste standaard formaat – dus die die waarde, die koste per eenheid van enige diens wat gelewer word. Hospitaaltariewe moet vasgestel word deur ŉ gedetailleerde studie te maak van al die koste daaraan verbonde. Hospitaaltariewe moet finansieel gesond en lewensvatbaar wees en moet gebaseer wees op die koste van die verskaffing van die dienste. Die koste moet direkte en indirekte koste insluit, plus ŉ gepaste voorsiening vir waardevermindering van bates. Tariefvasstelling moet verband hou met die koste van insette soos arbeid, voorrade, ander oorhoofse uitgawes en kapitale koste van die toerusting en infrastruktuur. Kosteberekening word al hoe meer erken as noodsaaklik vir die doeltreffende bestuur van ŉ hospitaal. Dit stel die hospitaaladministrasie in staat om die werklike koste van die bedryf van elke afdeling, departement of diens te bepaal. Dit meet ook die prestasie van die verskillende afdelings van die hospitaal. 1. Daar is sekere bates (van kapitale aard) in ŉ hospitaal nodig om dienste te lewer. Die geboue is een so ŉ tipe bate. Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe bates. 2. Afgesien van die bedrag bestee aan die verkryging van kapitale bates in die hospitaal, is daar sekere herhalende bedryfsuitgawes wat noodsaaklik is vir die doeltreffende

Bladsy 137

CAC105 Koste Rekeningkunde funksionering van ŉ hospitaal. Die onderhoudskoste is een so ŉ tipe bedryfsuitgawe. Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe bedryfsuitgawes. 3. Die tariefstruktuur word ook beïnvloed deur die salarisse en lone wat betaal word aan mediese, para-mediese en nie-mediese personeel van die hospitaal. Hoekom is die salarisse en lone so ŉ belangrike kostefaktor? 4. In sommige hospitale word een tarief gehef vir die verskillende tipe akkommodasie wat beskikbaar is vir pasiënte. In ander hospitale is die saaltarief die laagste en die tariewe vir private kamers heelwat hoër. Wat is die kostevoordeel wat hierdie verskillende tariewe vir ŉ pasiënt kan inhou?

Bladsy 138

CAC105 Koste Rekeningkunde

Studie Studieie-eenheid 5: Bestuursbesluitneming en kostekoste-analise

5.1

Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming

•

Verslagdoening

•

Absorpsie en veranderlike kosteberekening

•

Koste-volume-winsverslagdoening

•

Kontribusiemarge en die veiligheidsmarge

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Die rol van Koste Rekeningkunde in bestuursbesluitneming te ontleed.

•

Verslagdoening vir besluitnemingsdoeleindes te beskryf.

•

Veranderlike koste en absorpsie koste te vergelyk.

•

Koste-volume-winsverslagdoening te ontleed.

•

Te onderskei tussen die kontribusiemarge en die veiligheidsmarge.

Bladsy 139

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.2

Verrykende bronne •

http://managementconsultingcourses.com/Lesson05ManagerialDecisionMaking.pdf

•

http://tutor2u.net/business/production/break_even.htm

•

http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/01Xpg02.html

•

http://www.accountingformanagement.com/assumptions_of_cvp_analysis.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/variable_and_absorption_costing.htm

•

http://www.articlesbase.com/leadership-articles/managerial-decision-making1079437.html#ixzz1JxPuTrt9

•

http://www.buzzle.com/articles/types-of-decision-making.html

•

http://www.charleshooper.net/blog/what-is-financial-reporting-and-who-usesfinancial-reports/

•

http://www.cost-accounting-info.com/cost-of-goods-sold.html

•

http://www.ehow.com/about_7465457_definition-corporate-financialreporting.html#ixzz1K8uxmQfw

•

http://www.fao.org/docrep/w4343e/w4343e06.htm

•

http://www.newventuretools.net/cba/cba_components.html

•

http://www.uoit.ca/assets/Section~specific/Departments~And~Staff~/Learner~Suppor t~Centre/documents/Types_of_Reports.pdf

•

http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm

Bladsy 140

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:

Sleutelwoord

Omskrywing

Absorpsie koste

Absorpsie koste is ŉ kosteberekeningstelsel wat alle koste van produksie hanteer as produkkoste, ongeag of dit veranderlike of vaste koste is.

Besluit

ŉ Besluit is ŉ keuse wat gemaak word uit die beskikbare alternatiewe.

Besluitneming

Besluitneming daarenteen is die proses van identifisering van probleme en geleenthede en die kies van ŉ plan van aksie om met ŉ spesifieke probleem of die voordeel van ŉ geleentheid te handel.

Kontribusiemarge

Die kontribusiemarge is die marginale wins per eenheid verkoop.

Eksterne

Eksterne verslagdoening beteken dat die onderneming verslae

verslagdoening

opstel wat bedoel is vir eksterne sirkulasie, d.w.s. om die aandeelhouers en die publiek van inligting te voorsien.

Interne

Interne verslagdoening behels die versameling van inligting vir

verslagdoening

interne gebruik.

Korporatiewe

Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ reeks aktiwiteite waar

finansiële

ondernemings data aanteken om akkurate rekeningkundige verslae

verslagdoening

aan die einde van elke maand en kwartaal te produseer.

Koste-volume-

Koste-volume-winsanalise word gebruik om te bepaal hoe die

winsanalise

veranderinge in koste en volume ŉ onderneming se operasionele inkomste en netto inkomste beïnvloed.

Koste-voordeel-

Koste-voordeel-ontleding is ŉ metode wat besluitnemers van

ontleding

ondernemings of instellings in staat stel om moontlike uitkomste te evalueer, asook om die uitkomste te bereik.

Marginale wins

Marginale wins is die wins wat die verkoop van een bykomende produk of diens teweegbring.

Bladsy 141

CAC105 Koste Rekeningkunde

Relevante koste

Relevante koste is koste wat toepaslik is wanneer die bestuur van ŉ onderneming ŉ besluit moet maak.

Vaste koste

Vaste koste is koste wat nie direk verband hou met die volume van die produksie nie.

Veiligheidsmarge

Veiligheidsmarge is die surplus van ŉ onderneming se werklike verkope inkomste gedeel deur die gelykbreekomset, gewoonlik uitgedruk as ŉ persentasie.

Veranderlike koste

Veranderlike koste is koste wat verander wanneer die produksie uitset verander.

Verslagdoening

Verslagdoening is ŉ gesproke of skriftelike relaas van iets wat ŉ mens waargeneem, gehoor, gedoen of ondersoek het.

5.4

Inleiding

ŉ Besluit is ŉ keuse wat gemaak word uit die beskikbare alternatiewe. Besluitneming daarenteen is die proses van identifisering van probleme en geleenthede en die kies van ŉ plan van aksie om met ŉ spesifieke probleem of die voordeel van ŉ geleentheid te handel. Bestuurders word meestal gesien in die rol van besluitnemers. Bestuursbesluitneming verskil van persoonlike besluitneming deurdat daar van bestuurders verwag word om sistematiese, gespesialiseerde aandag aan besluitneming te gee wat die voortbestaan van ŉ onderneming kan beïnvloed. Bestuursbesluitneming is dus nooit maklik nie. Dit moet dikwels gedoen word te midde van veranderende faktore, soms vae inligting en botsende standpunte. Goeie besluitneming vorm ŉ belangrike deel van goeie bestuur, omdat besluite bepaal hoe die onderneming probleme oplos, hulpbronne bestuur en uiteindelik die doelwitte bereik. Alhoewel heelwat belangrike besluite strategies van aard is, neem bestuurders ook besluite oor ander aspekte van ŉ onderneming, soos hoe die struktuur daar moet uitsien, oor beheerstelsels, oor hoe om op omgewingsinvloede te reageer en hoe om menslike hulpbronne doeltreffend te bestuur. Planne en strategieë word geformuleer deur middel van besluitneming.

Bladsy 142

CAC105 Koste Rekeningkunde Bestuurders kyk uit vir probleme en geleenthede; neem besluite vir die oplos van die probleme en om die geleenthede te benut; en moniteer dan die gevolge om te sien of bykomende besluite nodig word. Besluitneming is die manier om probleme te hanteer. ŉ Probleem ontstaan wanneer die werklike toedrag van sake verskil van ŉ verlangde stand van sake. Voorbeelde van probleem situasies is: •

ŉ Afwyking van die verlede.

•

ŉ Afwyking van ŉ vooropgestelde plan.

•

Ander persone se probleme of besluite.

•

Die prestasie van mededingers.

In baie gevalle is ŉ probleem dalk ŉ verskuilde geleentheid. In hierdie studie-eenheid word daar aandag geskenk aan die rol van koste-analise by bestuursbesluitneming, verslagdoening, veranderlike koste en absorpsie koste, kostevolume-winsverslagdoening, die kontribusiemarge en die veiligheidsmarge.

(http://managementconsultingcourses.com/Lesson05ManagerialDecisionMaking.pdf)

(Bron: http://i392.photobucket.com/albums/pp3/tatumwins/GroupDecisionMaking.jpg)

Bladsy 143

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.5

Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming

5.5.1

Wat is bestuurbesluitneming?

Besluite is belangrike faktore wat die groei van ondernemings bepaal. Goeie besluitnemingsvermoë is die kwaliteit wat goeie bestuurders van slegte bestuurders onderskei. ŉ Persoon wat nie goeie besluite kan neem nie, is nie geskik vir die bestuursrol nie, maar is dan eerder ŉ administrateur. Die bestuurder moet in staat wees om die probleem of uitdaging te definieer wat ŉ besluit noodsaak. Eerstens is dit nodig om die probleem te verstaan. Dit beteken dan ook ŉ goeie insig in hoe die probleem opgelos kan word. Die bestuurder versamel al die relevante feite en syfers rakende die probleem, vanwaar hy dan moontlike alternatiewe oplossings identifiseer. Inligting kan ingesamel word deur middel van navorsing, dinkskrums of eksperimentering. Die bestuurder kies en implementeer die beste alternatief. Soms behels bestuursbesluitneming dalk net ŉ keuse tussen "Ja" of "Nee". In meer ernstige gevalle, is die "Ja" of "Nee" antwoord dalk nie voldoende nie en sal dit nodig wees om die stappe te volg soos hierbo uiteengesit. (Aangepas vanuit: http://www.articlesbase.com/leadership-articles/managerial-decisionmaking-1079437.html#ixzz1JxPuTrt9)

(Bron: http://timoelliott.com/blog/WindowsLiveWriter/IntestineBasedDecisionMaking_2C89/gut%20f eel_1.png)

Bladsy 144

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.5.2

Algemene tipes bestuursbesluitneming

Die volgende is die mees algemene tipe beslissings wat ŉ bestuurder in ŉ onderneming kan neem: Onomkeerbare beslissings Hierdie beslissings is permanent. Sodra die besluit geneem is, kan dit nie ongedaan gemaak word nie. Die gevolge van hierdie besluite kan ŉ langtermyn uitwerking hê. Sodanige besluite word geneem wanneer daar geen ander opsies is nie. Omkeerbare beslissings Omkeerbare beslissings is nie finaal of bindend nie. In der waarheid is dit besluite wat enige tyd verander kan word en nuwe besluite kan geneem word na gelang van die nuwe omstandighede. Vertraagde beslissings Die implementering van hierdie tipe beslissings word uitgestel totdat die besluitnemer van mening is dat die regte oomblik aangebreek het. Dit kan beteken dat ŉ geleentheid misgeloop word wat tot ŉ verlies kan lei, veral in die geval van ondernemings. Maar hierdie tipe besluite maak dit moontlik om alle inligting wat nodig is in te samel en al die feite te organiseer en te oorweeg. Vinnige beslissings Hierdie beslissings stel die bestuurder in staat om ŉ maksimum voordeel uit die geleentheid te trek. Dit is egter net ŉ goeie besluitnemer wat vinnige en dan ook korrekte besluite kan neem. Om in staat te wees om vinnig die regte besluite te neem, moet die bestuurder ook die langtermyngevolge in ag neem. Eksperimentele beslissings Eksperimentele beslissings is beslissings waar die finale besluit nie geneem kan word voordat die interim resultate beskikbaar en positief is nie. Hierdie benadering word gevolg wanneer daar sekerheid oor die einddoel is, maar waar die roete om daar uit te kom, nie duidelik is nie.

Bladsy 145

CAC105 Koste Rekeningkunde Proefondervindelike beslissings Hierdie benadering probeer ŉ sekere wyse van optrede. As die resultaat positief is, sal dit verder gevolg word. Indien nie, word ŉ nuwe plan van aksie gevolg. Hierdie benadering word gevolg totdat die besluitnemer uiteindelik by ŉ plan van aksie uitkom wat tot sukses lei. Voorwaardelike beslissings Voorwaardelike beslissings laat ŉ individu toe om ander opsies oop te hou. Die besluitnemer hou by die besluit solank as die omstandighede dieselfde bly. Sodra ŉ mededinger ŉ nuwe rigting inslaan, laat hierdie tipe besluitneming ŉ persoon toe om na ŉ ander plan van aksie oor te gaan. 5.5.3

Spesifieke tipes besluitneming vir bestuurders

ŉ Bestuurder gee rigting aan personeel. Dit is sy verantwoordelikheid om te verseker dat besluite die regte rigting vir die onderneming aandui. Die tipe besluitnemings waarmee bestuurders gekonfronteer word en wat ook bepaalde style verteenwoordig, is die volgende: Gesaghebbende besluitneming In gesaghebbende besluitneming is die bestuurder die enigste besluitnemer en die ondergeskiktes moet volg. Die bestuurder het al die inligting en kundigheid wat nodig is om vinnige en korrekte besluite te maak. Dit is belangrik dat bestuurders met hierdie tipe gesag goeie besluitnemers sal wees. Fasiliterende besluitneming In fasiliterende besluitneming werk beide die bestuurder en ondergeskiktes saam om tot ŉ beslissing te kom. Die ondergeskiktes moet oor die kundigheid beskik, asook toegang tot die inligting hê wat nodig is om besluite te neem. So ŉ benadering kan nuttig wees wanneer die risiko van verkeerde beslissings laag is. Dit is ook ŉ goeie manier om ondersgeskiktes se betrokkenheid te bevorder. Raadplegende besluitneming Soos die naam aandui, word besluite gemaak in oorleg met die ondergeskiktes. Anders as met die fasiliterende besluitnemingstyl, is die bestuurder steeds die een wat die besluitnemingsmag behou. ŉ Goeie bestuurder is geneig om sy ondergeskiktes te raadpleeg as hy/sy van mening is dat ondergeskiktes oor waardevolle kundigheid beskik.

Bladsy 146

CAC105 Koste Rekeningkunde Delegerende besluitneming Hier gee die bestuurder die verantwoordelikheid van besluitneming oor aan een of meer van die ondergeskiktes. Hierdie tipe van besluitneming word gewoonlik gebruik deur die bestuurder wat vertroue in die vermoëns van sy ondergeskiktes het. (Aangepas vanuit: http://www.buzzle.com/articles/types-of-decision-making.html) 5.5.4

Die bestuursbesluitnemingsproses

Figuur 5.1: Bestuursbesluitnemingsproses (Bron: http://4.bp.blogspot.com/life-lessons-flowchart.png)

Die bogenoemde toon ŉ eenvoudige proses van besluitneming aan. Besluitneming in die sakeomgewing is egter baie meer kompleks. Die volgende is die tipiese stappe wat betrokke is by besluitneming in die omgewing:

Bladsy 147

CAC105 Koste Rekeningkunde

Definieer die probleem of geleentheid

Ontwikkel alternatiewe

Evalueer die alternatiewe

Neem ŉ besluit

Implementeer die oplossing

Moniteer die oplossing

Figuur 5.2: Stappe in die besluitnemingsproses (Bron: Outeur, 2011) Omskryf die probleem Die eerste stap in ŉ besluitnemingsproses is om die probleem te definieer. Ontwikkel alternatiewe Die behoefte aan ŉ besluit ontstaan omdat daar etlike alternatiewe optredes beskikbaar is in ŉ bepaalde situasie. Die volgende stap is dus om die alternatiewe wat beskikbaar is in die situasie te identifiseer. Die bestuurder moet voldoende navorsing doen om al die relevante feite te bekom. Evalueer die alternatiewe Hierdie stap kan beskou word as die belangrikste stap in die besluitnemingsproses. Dit is die stadium waar alle alternatiewe ontleed word. Die bestuurder moet dan die voor- en nadele van elke alternatief oorweeg. Dit behoort nou ook moontlik te wees om die alternatiewe wat onmoontlik blyk te wees heeltemal uit te skakel. Gradering van elke alternatief deur die toekenning van ŉ numeriese waarde aan die alternatiewe, kan ook help in hierdie siftingsproses.

Bladsy 148

CAC105 Koste Rekeningkunde Neem die besluit Die evalueringsproses moet die beskikbare alternatiewe deeglik belig sodat dit eenvoudig behoort te wees om tydens hierdie stap op die mees toepaslike oplossing te besluit. Implementering van die oplossing Die volgende is die implementering van die oplossing. Dit is nie genoeg om net die regte besluit te neem nie. Dit is ŉ baie belangrike stap, omdat almal wat by die implementering van die besluit betrokke gaan wees, moet weet wat die implikasies van die besluit is. Die besluit moet suksesvolle resultate lewer. Moniteer die oplossing Die maak van ŉ beslissing is nie die einde van die besluitnemingsproses nie. Dit is ook belangrik om die implementering van die besluit gereeld te moniteer. Dit is nou nodig om ŉ ogie te hou oor die vordering van die oplossing wat geneem is en ook of dit gelei tot die verwagte resultate. (Bron: http://www.buzzle.com/articles/6-steps-to-decision-making-process.html) 5.5.5

Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming

(Bron: http://www.denaploy-manuals.com/_Images/Denaployv3/SiteManagerCartoon.gif) Die behoefte aan ŉ beslissing in ŉ onderneming ontstaan wanneer ŉ bestuurder met ŉ probleem gekonfronteer word waarvoor daar alternatiewe optredes of oplossings beskikbaar is. Om op ŉ alternatief te besluit, sal die bestuurder al die inligting wat relevant is versamel en die beste alternatief kies. Nie alle faktore wat ŉ besluit kan beïnvloed, kan in geldwaarde uitgedruk word nie. Die bestuurder kan dus een van die volgende besluite maak:

Bladsy 149

CAC105 Koste Rekeningkunde •

ŉ Kwalitatiewe besluit, byvoorbeeld die besluit oor watter personeel bevorder moet word na ŉ bestuursposisie; of

•

ŉ kwantitatiewe besluit wanneer die verskillende faktore, en die verhouding tussen die faktore meetbaar is.

Elemente van ŉ kwantitatiewe besluit ŉ Kwantitatiewe besluit bestaan uit ses dele, naamlik: •

Doelwit

Daar word soms na die doelwit verwys as ŉ “keuse maatstaf " of "objektiewe funksie”, byvoorbeeld maksimalisering van wins of minimalisering van die totale koste. •

Beperkings

Talle besluitnemingsdoelwitte het beperkings, byvoorbeeld beperkte rou materiaal, arbeid, ens. Dit is dus algemeen om ŉ gemeenskaplike doelwit te hê wat wins sal maksimaliseer. •

Alternatiewe aksies

ŉ Verskeidenheid van alternatiewe aksies kan in oorweging geneem word. Byvoorbeeld, om koste van ŉ fabriek te verminder, kan die beskikbare alternatiewe die volgende wees:

•

Om voort te gaan met huidige vervaardiging;

om die vervaardigingsmetode te verander; en

om van die werk aan ŉ derde party te sub-kontrakteer.

Vooruitskattings

Die vooruitskatting van die bykomende kostes en voordele van elke alternatiewe plan van aksie wat geïmplementeer sou word. •

Toepassing van besluite

Die toepassing van die keuse of objektiewe funksie, byvoorbeeld die berekening van die verwagte wins of bydrae, en die stand van alternatiewe.

Bladsy 150

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Voorkeur alternatiewe

Die keuse van die voorkeur alternatiewe. Relevante koste vir besluitneming Daar word dikwels na die koste wat vir besluitneming gebruik word, as "relevante koste" verwys. Relevante koste is koste wat toepaslik is vir die ondersteuning in die maak van spesifieke bestuursbesluite. Die volgende is belangrike aspekte wat die koste van besluitneming kan raak: •

Toekomstig

Historiese koste is irrelevant want huidige besluite kan dit verander nie. Historiese koste bly ook konstant vir alle alternatiewe waaruit gekies kan word. Toekomstige koste is egter relevant want huidige of toekomstige besluite kan dit verander. •

Inkrementeel (Incremental costs)

Inkrementeel beteken bykomende kostes wat bo en behalwe reeds bestaande kostes aangegaan sal word of vermy kan word as gevolg van ŉ besluit wat geneem word en dan geïmplementeer word. •

Kontantvloei

Uitgawes soos waardevermindering is nie kontantvloei nie en is dus nie relevant nie. Net so is die boekwaarde van bestaande toerusting irrelevant, maar die verkoopswaarde is relevant. •

Gemeenskaplike koste

Koste wat dieselfde vir alle alternatiewe is, is irrelevant, byvoorbeeld die huur van die geboue. •

Versonke koste (Sunk costs)

Hierdie is ook ŉ ander naam vir historiese koste wat altyd irrelevant is, byvoorbeeld vaste bates en ontwikkelingskoste wat reeds aangegaan is.

Bladsy 151

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Toegewyde koste (Commited costs)

Toegewyde koste is toekomstige kontantuitvloei wat in elk geval aangegaan sal word, ongeag die besluit wat nou geneem is, byvoorbeeld kontrakte wat reeds aangegaan is wat nie verander kan word nie. (Bron: http://www.fao.org/docrep/w4343e/w4343e06.htm) Die onderstaande figuur toon nog tipes kostes aan:

Figuur 5.3: Tipes koste van belang in koste-analise (Bron: http://www.med.govt.nz/upload/42400/measuring-compliance-costs-1.gif) Gelykbreek-analise Gelykbreek-analise is ŉ tegniek wat algemeen gebruik word deur produksiebestuur en bestuursrekenmeesters. Dit word gebaseer op die kategorisering van produksiekoste in:

Bladsy 152

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Veranderlike koste – koste wat verander wanneer die produksie uitset verander, bv. hoe meer van ŉ spesifieke diens gelewer word, hoe hoër kan die veranderlike koste wees.

•

Vaste koste – koste wat nie direk verband hou met die volume van die produksie nie, bv. die huur van die fabriek.

Totale veranderlike en vaste koste word vergelyk met verkope inkomste ten einde die vlak van verkope volume, verkoopswaarde of produksie te bepaal – waar die onderneming nie ŉ wins of ŉ verlies (die "gelykbreekpunt") maak nie. Die gelykbreekpunt is die vlak waar die wins op die verkope op zero staan. Op hierdie punt is die verkope gelyk aan die vaste koste plus die veranderlike koste. Die punt waar nie wins of verlies gemaak word nie, staan dus bekend as die "gelykbreekpunt". Op die grafiek hieronder is dit die punt waar die twee lyne kruis.

Figuur 5.4: Gelykbreekpunt (Bron: http://newsimg.bbc.co.uk/media/images/42313000/jpg/_42313202_graph.jpg) In die diagram hierbo, stel lyn OA die verandering van inkomste op verskillende vlakke van produksie aktiwiteite (output) voor. OB verteenwoordig die totale vaste koste in die onderneming. As uitvoer toeneem, sal veranderlike koste wat aangegaan word toeneem wat beteken dat die totale koste (vaste + veranderlike) ook toeneem. Teen ŉ lae vlak van produksie, is die koste groter as inkomste. By die P is die koste presies gelyk aan die inkomste, en word dus nie wins of verlies gemaak nie. ©akademia (MSW)

Bladsy 153

CAC105 Koste Rekeningkunde Die komponente in die grafiek is soos volg: •

Vaste koste

Vaste koste is daardie bedryfskoste wat nie direk verwant is aan die vlak van produksie nie. Met ander woorde, selfs al het die onderneming ŉ nul uitset, sal die vlak van die vaste koste dieselfde bly. Oor die langtermyn kan vaste koste verander – miskien as gevolg van belegging in produksiekapasiteit (bv. die toevoeging van ŉ nuwe fabriekseenheid of diens) of deur die groei in oorhoofse koste. Voorbeelde van vaste koste:

•

Huur

Waardevermindering

Navorsing en ontwikkeling

Administrasie koste

Veranderlike koste

Veranderlike koste is daardie koste wat wissel saam met die vlak van uitset. Dit verteenwoordig die koste aan uitset-verwante hulpbronne soos grondstowwe, direkte arbeidskoste, brandstof en arbeidsverwante koste soos kommissie. ŉ Onderskeid kan gemaak word tussen direkte veranderlike koste en indirekte veranderlike koste: o

Direkte veranderlike koste is dié koste wat direk toeskryfbaar is aan die produksie van ŉ bepaalde produk of diens en dan toegeken word aan ŉ spesifieke kostesentrum. Grondstowwe en lone is voorbeelde.

Indirekte veranderlike koste is nie direk toeskryfbaar aan produksie nie. Dit sluit waardevermindering, onderhoud en sekere arbeidskoste in.

Die volgende voorbeeld van ŉ opleidingsinstansie toon aan hoe die koste vir die opleidingsinstansie toeneem soos die studentegetalle toeneem.

Bladsy 154

CAC105 Koste Rekeningkunde

Figuur 5.5: Koste styg soos die studentegetalle toeneem (Bron: http://wikieducator.org/images/thumb/9/9e/Figure_2b_Variable_Costs.png/350pxFigure_2b_Variable_Costs.png) •

Semi-veranderlike koste

Terwyl die onderskeid tussen vaste en veranderlike koste ŉ maklike manier is om bedryfskoste te kategoriseer, is daar ŉ kostes wat, hoewel vasgestel, kan verhoog wanneer sekere produksievlakke bereik word. Dit hou grootliks verband met die vlakke van kompleksiteit van verskillende ondernemings. Byvoorbeeld, wanneer ŉ onderneming relatief lae vlakke van verkope het en gevolglik klein personeel, is daar nie nodigheid vir ŉ funksie en departement soos menslike hulpbronbestuur, of ŉ ten volle toegeruste finansiële afdeling nie. Soos die onderneming egter groei (bv. toename in verkope, die aantal mense in diens, die aantal en kompleksiteit van transaksies) word meer hulpbronne benodig. As produksie skielik styg, mag ŉ korttermyntoename in pakhuise en / of vervoer nodig wees. In hierdie geval, word daar gesê dat ŉ deel van die koste ŉ veranderlike en ŉ deel vaste koste is. (Aangepas vanuit: http://tutor2u.net/business/production/break_even.htm) Koste-voordeel-ontleding Koste-voordeel-ontleding is ŉ metode wat dit moontlik maak vir besluitnemers van ondernemings of instellings om die moontlike uitkomste te evalueer en ook hoe om hierdie

Bladsy 155

CAC105 Koste Rekeningkunde uitkomste te bereik. Beslissings kan lei tot verliese as onverwagte uitkomste ontwikkel, of as die verwagte uitkomste onverwagse gevolge het. Die koste-voordeel-ontleding (KVO) maak stelselmatige vergelyking van die waardes van die uitkomste met die waarde van die hulpbronne moontlik. Dit meet die ekonomiese doeltreffendheid van die voorgestelde produk of diens. KVO maak dit moontlik om meer doeltreffende projekte te kies. Wanneer daar verskeie opsies is om te oorweeg, is dit nuttig om die opsies teen Ĺ&#x2030; gemeenskaplike doel te evalueer. KVO word algemeen aanvaar onder sakeondernemings en regeringsorganisasies. In omstandighede waar groot bedrae geld op die spel is, is die koste-voordeel-ontleding die voorkeur manier waarop sakelui beleggings motiveer. Koste-voordeel-ontledingstappe Die volgende is die stappe in die uitvoer van Ĺ&#x2030; koste-voordeel-ontleding:

Algemene beskrywing van die projek

Lys van alternatiewe scenario's

Identifiseer voordele en koste

Skeduleer voordele en koste

Vergelyking van alternatiewe

Sensitiwiteitsanalise

Figuur 5.6: Koste-voordeel-ontleding (Bron: Outeur, 2011)

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 156

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Algemene beskrywing van die projek

Die algemene beskrywing van die projek sluit ŉ verduideliking in van hoe en waar elke ontleding van die doelwitte, die aannames, die projek, ens. gedoen is. •

Lys van alternatiewe scenario's

Om te besluit watter die beste opsie sal wees, moet die KVO van die koste en voordele van elk van die alternatiewe scenario’s oorweeg word. •

Identifiseer voordele en koste

In hierdie gedeelte, word die presiese voordele en koste van elk van die alternatiewe scenario's gelys . Die analise verdeel dit in twee tipes, naamlik: dié wat relatief maklik gemeet kan word en dié wat nie so maklik meetbaar is nie. •

Skeduleer voordele en koste

Vir elk van die alternatiewe wat oorweeg word, moet die gebruiker die waarde van elke voordeel en koste vir elke jaar vir die volle lewensiklus van die beslissing identifiseer. •

Vergelyking van alternatiewe

In hierdie gedeelte van die ontleding word die alternatiewe oplossings vergelyk. Die vergelyking word geïllustreer met tabelle en grafieke om besluitneming te vergemaklik. •

Sensitiwiteitsanalise

In hierdie gedeelte van die analise word bepaal hoe sensitief die resultate sal wees op enige veranderinge in die koste en voordele. Hierdie sensitiwiteit het betrekking op koste en voordele wat moeilik is om te omskryf of te definieer. Sensitiwiteitsanalise toets die sensitiwiteit en betroubaarheid van die resultate wat van die koste-voordeel-ontleding verkry is. (Aangepas vanuit: http://www.newventuretools.net/cba/cba_components.html) 5.5.6

Sluitingskoste

Wanneer ŉ onderneming verrigtinge staak of ŉ diens of produk staak, is daar altyd koste ter sprake. Afsluiting behels die volgende:

Bladsy 157

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Om ŉ fabriek, departement, produklyn of ander aktiwiteit te sluit of te staak, omdat dit verliese maak, of omdat dit te duur geword het om te bedryf.

•

Indien daar besluit word om ŉ fabriek of afdeling te sluit, is daar dikwels langtermyn oorwegings en kapitaaluitgawes en -inkomste.

•

ŉ Afsluiting moet lei tot besparings in die onderneming se jaarlikse bedryfskoste vir ŉ aantal jare in die toekoms.

•

Die sluitingsresultate lei gewoonlik tot die verkoop van bates. Sommige bates het dalk min waarde, maar ander (bv. eiendom) het dalk ŉ aansienlike verkoopswaarde.

•

Werknemers wat deur die sluiting geraak word kan oortollig verklaar of verplaas word – vroeë aftrede is ook ŉ opsie. Daar sal enkelbedrae betalings betrokke wees wat in aanmerking geneem moet word.

(Aangepas vanuit: http://www.fao.org/docrep/w4343e/w4343e06.htm) 5.6 5.6.1

Verslagdoening Wat is verslagdoening?

Verslagdoening is ŉ gesproke of skriftelike relaas van iets wat ŉ mens waargeneem, gehoor, gedoen of ondersoek het. Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ noodsaaklike aktiwiteit in die moderne ekonomiese landskap. In ŉ sake-omgewing stel leners en beleggers veral belang in die finansiële verslae van ondernemings om dié wat winsgewend is te kan onderskei. Hierdie verslae kan korporatiewe leierskap ook help om verliese te voorkom as gevolg van litigasie waar onakkurate verslagdoening plaasgevind het. Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ reeks aktiwiteite wat ondernemings in staat stel om bedryfstelsel data op te teken en om akkurate rekeningkundige verslae aan die einde van elke maand en kwartaal te produseer. Boekhouers teken bedryfstelsel data aan deur die debitering en kreditering van finansiële rekeninge. Rekenmeesters stel finansiële state in ooreenstemming met korporatiewe beleid, nywerheidspraktyke en algemene regulatoriese riglyne op. Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ belangrike funksie, want dit stel ondernemings in staat om akkurate rekeningkundige state aan te bied. Hierdie praktyk help ondernemings

Bladsy 158

CAC105 Koste Rekeningkunde om te voldoen aan internasionale finansiële verslagdoeningstandaarde en algemeen aanvaarde rekeningkundige beginsels. (Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/about_7465457_definition-corporate-financialreporting.html#ixzz1K8uxmQfw) Interne verslagdoening Interne verslagdoening is ŉ sakepraktyk wat die versameling van inligting vir interne gebruik behels. Ondernemings maak staat op interne verslagdoening vir ŉ verskeidenheid van bestuursbesluite en kan ook ander voordeel trek uit interne verslae. Hierdie verslae word nie openbaar gemaak nie en mag vertroulike inligting van die onderneming insluit. In sommige ondernemings, word ŉ spesifieke personeellid belas met interne verslagdoening. Een van die belangrike areas van interne verslagdoening is finansiële verslagdoening. Finansiële verslae word gebruik om ŉ onderneming se finansiële gesondheid te moniteer en om ingeligte besluite te maak oor die rigting waarin ŉ onderneming sal beweeg. Byvoorbeeld: ŉ interne verslag kan aan die lig bring dat ŉ afdeling groot bedrae spandeer sonder om inkomste te genereer. Bestuurders kan dan besluit hoe om die kosteverdeling meer doeltreffend te maak, of die sluiting van daardie afdeling oorweeg. Wanneer ŉ spesifieke werknemer getaak word met die insameling van inligting vir die doeleindes van interne verslagdoening, moet hy/sy vrye toegang verkry tot alle inligting in die onderneming om akkurate en nuttig interne verslae vir die bestuur te kan saamstel. Hierdie werknemer moet ook ŉ vertroulikheidsooreenkoms teken as gevolg van die sensitiewe aard van die materiaal wat hanteer word. (Aangepas vanuit: http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm) Eksterne verslagdoening Eksterne verslagdoening beteken dat die onderneming verslae produseer wat bedoel is vir eksterne sirkulasie, d.w.s. om die aandeelhouers en die publiek van inligting te voorsien. Eksterne verslae bevat nie sensitiewe inligting nie, tensy dit nodig is om ŉ bepaalde doel te bereik. Eksterne verslagdoening vind ook soms plaas om ander persone van tyd tot tyd van finansiële inligting te voorsien om besluitneming en beheer te vergemaklik. Onder die interne verslagdoening, kan die interne ouditeur die bestuur voorsien van ŉ ontleding van die

Bladsy 159

CAC105 Koste Rekeningkunde onderneming se bedryfsaktiwiteite en interne beheermaatreëls. Vir eksterne verslagdoening, kan die eksterne ouditeur ŉ ouditmening oor die finansiële state van ŉ kliënt bied. (Aangepas vanuit: http://classof1.com/homework_answers/cost_accounting/external_reporting/) 5.6.2

Tipes finansiële verslae

Finansiële verslae word ontwerp om inligting oor te dra en aan te teken vir praktiese gebruik deur die leser van die verslag. Dit word georganiseer in bepaalde eenhede wat baie spesifieke inligting bevat. Die verskil tussen verslae en korrespondensie is dat verslae gewoonlik ŉ meer diverse gehoor, meer as een doel, en meer gedetailleerde inligting het. Die volgende is tipes verslae wat in die praktyk voorkom: Inligtingsverslae •

Hierdie verslae bied inligting aan.

•

Die leser sien die besonderhede van die gebeure, aktiwiteite of toestande.

•

Geen ontleding van die situasie, geen gevolgtrekking, geen aanbevelings word gemaak nie.

Analitiese verslae •

Hierdie verslae word geskryf om probleme op te los.

•

Inligting word ontleed.

•

Gevolgtrekkings en aanbevelings word gemaak

Oorredingsverslae •

Hierdie is ŉ uitbreiding van analitiese verslae wat daarop fokus om ŉ idee, ŉ diens, of ŉ produk te verkoop.

•

Geskrewe voorstelle is die mees algemene tipe oorredingsverslae.

(Aangepas vanuit: http://www.uoit.ca/assets/Section~specific/Departments~And~Staff~/Learner~Support~Centr e/documents/Types_of_Reports.pdf)

Bladsy 160

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.6.3

Die gebruikers van finansiële verslae

Die vraag word dikwels gevra: Wie is die gebruikers van finansiële verslae? In die wye betekenis van die woord, gebruik elke persoon een of ander tyd finansiële verslae. Almal ontvang kwitansies wanneer aankope by winkels gedoen word en almal ontvang rekeninge. In werklikheid is beide hierdie finansiële verslae wat die status van rekeninge of individuele transaksies kommunikeer. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ rekening wat ŉ tipiese finansiële verslag is:

Voorbeeld 5.1: Belastingfaktuur Bron: http://industry.flexiblelearning.net.au/demo_ssa/images/sample_receipt.gif Bestuurders gebruik finansiële verslae om sakebesluite te maak. Byvoorbeeld, as ŉ bestuurder van ŉ produksie onderneming op die interne finansiële en voorraadverslae

Bladsy 161

CAC105 Koste Rekeningkunde waarneem dat die koste hoog is, kan die bestuurder poog om groter kwaliteitsbeheer in te stel. Beleggers gebruik ook die inligting in finansiële verslae om beslissings te maak of hulle die aandele van ŉ onderneming wil koop, verkoop, of behou. Nog ŉ groep mense wat finansiële verslae gebruik is krediteure. ŉ Skuldeiser gebruik finansiële verslae om eie risiko te bepaal in die uitleen van geld aan ŉ spesifieke onderneming. (Aangepas vanuit: http://www.charleshooper.net/blog/what-is-financial-reporting-and-whouses-financial-reports/) 5.6.4

Hoe om ŉ kosteverslag te gebruik

Die volgende is ŉ voorbeeld van hoe om ŉ kosteverslag vir besluitneming te gebruik:

Voorbeeld 5.2 Onderneming Konkordia se finansiële inligting lyk soos volg: Verkope

12,000

Aanvangsvoorraad

10,000

Aankope

2,500

Arbeid

1,200

Diverse koste

2,400

Sluitingsvoorraad

8,000

Koste van goedere/dienste verkoop (KVGV)

8,100

Netto wins/verlies

3,900

DUS: KVGV is aanvangsvoorraad + aankope + arbeid + diverse - sluitingsvoorraad

Bladsy 162

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 5.3 Die KVGV verslag per produk/diens Produkte verkoop Produk #1 Produk #2 Produk #3

Verkope

Arbeids- Materiaal Diverse Totale Kontribusie koste

koste

KVGV

marge

100

R8000

R800

R3000

R3800 R7600

R400

700

R1500

R150

R750

R1125 R2025

-R525

-35%

R2500

R250

R800

R1000 R2050

R450

18%

Hoe om die verslag te lees: Neem aan dat die koste vir die produkte op standaard is wat beteken dat die regte koste aan elke produk toegeken is. Die verslag toon aan dat Produk 2 ŉ negatiewe bydrae gelewer het. Dit moet ondersoek word om uit te vind waarom dit so is. Die volgende vrae kan gevra word: •

Is die koste korrek toegeken?

•

Is die verkoopspryse akkuraat?

•

Was daar verskuilde materiaalkoste?

Indien voldoende antwoorde op die vrae verkry is, kan daar regstellende aksies geneem word. (Aangepas vanuit: http://www.cost-accounting-info.com/cost-of-goods-sold.html) 5.7 5.7.1

Absorpsie kosteberekening en veranderlike kosteberekening Absorpsie kosteberekening

Absorpsie koste is ŉ kosteberekeningsmetode wat alle koste van die produksie behandel as produkkoste ongeag of dit veranderlike of vaste koste is. Die koste van ŉ eenheid van die

Bladsy 163

CAC105 Koste Rekeningkunde produk/diens onder die absorpsie metode bestaan uit direkte materiale, direkte arbeid en beide die veranderlike en vaste oorhoofse koste. Absorpsie koste ken ŉ gedeelte van vaste vervaardiging oorhoofse koste toe aan elke eenheid van die produk/diens tesame met die veranderlike vervaardigingskoste. Omdat absorpsie kosteberekening alle koste van die produksie insluit, word daar dikwels na verwys as die volledige kosteberekeningsmetode. Voordele van absorpsie kosteberekeningsmetode •

Dit erken die belangrikheid van vaste koste in produksie.

•

Hierdie metode word gebruik om finansiële rekeninge voor te berei.

•

Wanneer produksie konstant bly, maar die verkope wissel, sal die absorpsie koste metode minder skommelinge in die netto wins veroorsaak.

Nadele van absorpsie kosteberekeningsmetode •

Die absorpsie kosteberekeningsmetode is nie so nuttig wanneer die bestuur besluite moet maak, beplanning moet doen en kontrole moet uitoefen nie, want dit weerspieël totale koste, naamlik beide veranderlike en vaste koste.

•

Die koste-volume-winsverhouding word geïgnoreer, want die klem is op die totale koste en die bestuurder moet eie intuïsie gebruik om die besluit te maak.

5.7.2

Veranderlike kosteberekening

Veranderlike koste is ŉ kostestelsel waar die koste van die produksie wissel. Dit sluit gewoonlik direkte materiale, direkte arbeid en veranderlike gedeelte van die vervaardiging oorhoofse koste in. Veranderlike koste staan ook bekend as direkte koste of marginale koste. Voordele van veranderlike kosteberekeningsmetode Die veranderlike kosteberekeningsmetode het die volgende voordele: •

Die data wat vir die koste-volume-winsanalise vereis word, kan direk geneem word uit ŉ veranderlike kosteformaat inkomstestaat. Hierdie inligting is nie beskikbaar op ŉ konvensionele inkomstestaat gebaseer op absorpsie kosteberekeninge nie.

Bladsy 164

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Bestuurders aanvaar dikwels dat eenheid produkkoste ŉ veranderlike koste is. Dit is ŉ probleem onder die absorpsie kosteberekeningsmetode, aangesien eenheid produkkoste ŉ kombinasie van beide vaste en veranderlike koste is. Onder veranderlike koste, bevat eenheid produkkoste nie vaste koste nie.

•

Die impak van die vaste koste op winste word beklemtoon onder die veranderlike kostebenaderingsmetode. Die totale bedrag van die vaste koste verskyn uitdruklik op die Inkomstestaat. Onder die absorpsie kosteberekeningsmetode word die vaste koste vermeng met die veranderlike koste en verdwyn in die koste van goedere.

•

Veranderlike kostedata maak dit makliker om die winsgewendheid van produkte, kliënte en ander segmente van die onderneming te bepaal. Met die absorpsie kosteberekeningsmetode word winsgewendheid vertroebel deur arbitrêre toekennings van vaste koste.

•

Veranderlike koste ondersteun kostebeheermetodes soos standaard koste en buigsame begrotings.

•

Veranderlike koste netto bedryfsinkomste is nader aan netto kontantvloei as absorpsie koste netto bedryfsinkomste. Dit is veral belangrik vir ondernemings wat kontantvloeiprobleme ondervind.

Voorbeeld: Om die berekening van ŉ eenheid produkkoste m.b.v. beide absorpsie en veranderlike koste te illustreer word die volgende voorbeeld gebruik:

Voorbeeld 5.4 ABC onderneming lewer ŉ enkele diens onder die volgende kostestruktuur Aantal eenhede wat vervaardig word

6000

Bladsy 165

CAC105 Koste Rekeningkunde

Veranderlike koste per eenheid: Direkte materiale

Direkte arbeid

Veranderlike produksie oorhoofse koste

Veranderlike verkoop en administratiewe uitgawes

Vaste koste per jaar: Vaste vervaardiging oorhoofse koste

R30,000

Vaste verkoop en administratiewe uitgawes

R10,000

Voorbeeld 5.4a Eenheid produkkoste bereken m.b.v. die absorpsie kosteberekeningsmetode Direkte materiale

Direkte arbeid

Veranderlike produksie oorhoofse koste

R1 -------

Totale veranderlike produksiekoste

Vaste vervaardiging oorhoofse koste

R5 -------

Eenheid produk kos

R12 =====

Voorbeeld 5.4b Eenheid produkkoste bereken m.b.v. die veranderlike kosteberekeningsmetode Direkte materiale

Direkte arbeid

Veranderlike produksie oorhoofse koste

R1 --------

Eenheid produkkoste

R7 =====

(Die R30 000 vaste vervaardiging oorhoofse koste word gehef teen inkomste as Ĺ&#x2030; tydperkkoste saam met die verkoop en administratiewe uitgawes).

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 166

CAC105 Koste Rekeningkunde Onder die absorpsie kosteberekeningsmetode is alle produksiekoste, veranderlike en vaste koste ingesluit by die bepaling van die eenheid produkkoste. Dus, as die onderneming ŉ eenheid van die diens of produk verkoop en absorpsie koste gebruik word, dan sal R12 (bestaande uit R7 veranderlike koste en R5 vaste koste) afgetrek word op die Inkomstestaat as koste van goedere verkoop. Onder veranderlike kosteberekeningsmetode is alle veranderlike koste van die produksie opgeneem in die produkkoste. Dus, as die onderneming ŉ eenheid van die diens of produk verkoop, sal slegs R7 afgetrek word van die inkomste van dienste/produkte verkoop. (Aangepas vanuit: http://www.accountingformanagement.com/variable_and_absorption_costing.htm) 5.8

Analise van koste-volume-winsverslagdoening

Koste-volume-winsanalise word gebruik om te bepaal hoe die veranderinge in koste en die volume ŉ onderneming se operasionele inkomste en netto inkomste beïnvloed. Daar word ook dikwels verwys na die gelykbreekanalise. Koste-volume-winsanalise is een van die mees kragtige hulpmiddels wat bestuurders tot hulle beskikking het. Dit help bestuurders om die onderlinge verhouding tussen koste, volume en wins te verstaan in ŉ onderneming deur te fokus op interaksie tussen die volgende vyf elemente: •

Pryse van produkte/dienste

•

Volume of vlak van die aktiwiteit

•

Per eenheid veranderlike koste

•

Totale vaste koste

•

Produk/diens verskeidenheid wat verkoop is

5.8.1 Koste-volume-winsaannames ŉ Aantal aannames is onderliggend aan koste-volume-winsanalise. Hierdie aannames is soos volg: •

Die verkoopsprys is konstant. Die prys van ŉ produk of diens sal nie verander ooreenkomstig volume veranderings nie.

Bladsy 167

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Koste is lineêr en kan akkuraat verdeel word in veranderlike en vaste elemente. Die veranderlike element is ŉ konstante per eenheid, en die vaste element is in totaal konstant oor die betrokke reeks.

•

In ŉ multi-produkonderneming is die verskeidenheid van produkte/dienste wat verkoop word konstant.

•

In vervaardigings- en diensondernemings verander voorrade nie. Die aantal eenhede wat vervaardig word, is gelyk aan die aantal eenhede wat verkoop word.

5.8.2

Beperkinge van koste-volume-winsanalise

Koste-volume-wins is ŉ korttermyn, marginale analise. Dit neem aan dat die eenheid veranderlike koste en eenheid inkomste konstant is, wat geskik is vir klein afwykings van die huidige produksie en verkope en verskaf ŉ verdeling tussen vaste koste en veranderlike koste, maar in die langtermyn is alle koste veranderlik. Vir ŉ langer termyn analise oor die lewensiklus van ŉ produk/diens is dit verkieslik om die aktiwiteit-gebaseerde kosteberekeningsmetode te gebruik. (Aangepas vanuit: http://www.accountingformanagement.com/assumptions_of_cvp_analysis.htm) 5.9 5.9.1

Kontribusiemarge en die veiligheidsmarge Kontribusiemarge

In koste-volume-winsanalise, ŉ vorm van bestuursrekeningkunde, is die kontribusiemarge die marginale wins per eenheid verkoop. Dit is ŉ nuttige verhouding in die uitvoering van verskeie berekeninge. Tipies is hoë kontribusiemarges algemeen in die arbeidsintensiewe dienste sektor, terwyl lae kontribusiemarges algemeen is in die kapitaal-intensiewe industriële sektor. Die kontribusiemarge kan soos volg bereken word: Kontribusiemarge = Inkomste – Veranderlike uitgawes Die kontribusiemarge vir ŉ eenheid van die produk of ŉ eenheid van die diens kan soos volg bereken word:

Bladsy 168

CAC105 Koste Rekeningkunde

Kontribusiemarge per eenheid = Inkomste per eenheid – Veranderlike uitgawes per eenheid (Aangepas vanuit: http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/01Xpg02.html) 5.9.2

Veiligheidsmarge

ŉ Veiligheidsmarge is die surplus van ŉ onderneming se werklike verkope inkomste oor die gelykbreekomset, gewoonlik uitgedruk as ŉ persentasie. Hoe groter hierdie marge, hoe minder sensitief sal die onderneming wees vir ŉ skielike daling in inkomste. Die veiligheidsmarge word soos volg bereken: Werklike omset – Gelykbreekomset x 100 ÷ Werklike omset 5.10 Samevatting Besluitneming is sentraal tot die bestuur van ŉ onderneming. Die bestuurder moet besluit oor ŉ plan van aksie om die doelwitte van die besigheid te bereik, veral die doelwitte wat verband hou met die toekenning van hulpbronne om wins te maksimaliseer. Alle ondernemings, hetsy in die private of die openbare sektor, neem besluite wat finansiële implikasies het. Besluite handel gewoonlik oor die hulpbronne, wat die mense, produkte, dienste, of langtermyn- en korttermynbeleggings insluit. Kosteberekening help bestuurders om d.m.v. kostebestuur die onderneming doeltreffend te bestuur. Die moderne Koste Rekeningkunde het ontstaan tydens die Industriële Rewolusie, waar die kompleksiteit van die bestuur gelei het tot die ontwikkeling van stelsels vir die aantekening en bestuur van koste om sake-eienaars en bestuurders te help om besluite te neem.

5.11 Selfevaluering Aktiwiteit 5 Gebruik die volgende as ŉ hulpmiddel om die inhoud van hierdie studie-eenheid te bemeester: Kies die korrekte antwoord:

Bladsy 169

CAC105 Koste Rekeningkunde

Hierdie term beteken dat al die vervaardigingskoste (direkte en indirekte, vaste en veranderlike koste) bydra tot die vervaardiging van die produk: (a) Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening (b) Proseskosteberekening (c) Absorpsie kosteberekening (d) Direkte kosteberekening

Die term wat die mees beskrywende term is vir die tipe kosteberekening wat bekend staan as direkte koste:

(a) Uit die sak koste (b) Veranderlike koste (c) Relevante koste (d) Prima koste 3.

Koste wat hanteer word as produkkoste onder direkte koste is:

(a) Netto koste (b) Veranderlike produksiekoste alleen (c) Al die veranderlike koste (d) Al die veranderlike en vaste vervaardigingskoste 4.

Die basiese aannames wat gemaak word in direkte koste met betrekking tot vaste koste, is dat die vaste koste: (a) beheerbare koste is. (b) Ĺ&#x2030; produkkoste is. (c) Ĺ&#x2030; irrelevante koste is. (d) Ĺ&#x2030; tydperkkoste is.

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 170

CAC105 Koste Rekeningkunde

Terminologie in Engels

Afrikaans

Engels

Absorpsiekoste

Absorption cost

Begroting

Budget

Besluit

Decision

Besluitneming

Decision making

Kontribusiemarge

Contribution margin

Bykomende begroting

Additional budget

Departementele koste van

Departmental cost of production report

produksieverslag Diens

Service

Diensteproduk

Product services

Direkte arbeid

Direct labor

Direkte materiale

Direct materials

Eksterne verslagdoening

External reporting

FinansiĂŤle rekeningkundige

Financial accountant

Gedeeltelike standaard kostemetode

Partial standard cost method

Gehalte van dienste

Quality of service

Gunstige afwyking

Positive deviation

Interne verslagdoening

Internal reporting

Korporatiewe finansiĂŤle

Corporate financial reporting

verslagdoening

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 171

CAC105 Koste Rekeningkunde

Koste Rekeningkunde

Cost accounting

Kostesentrum

Cost center

Kosteberekening

Costing

Koste-volume-winsanalise

Cost-volume-profit analysis

Koste-voordeel ontleding

Cost-benefit analysis

Meesterbegroting

Master budget

Oordragskoste

Transfer fees

Oorhoofse koste

Overheads

Produksiebegroting

Production budget

Proseskostestelsel

Process cost system

Proseskosteberekening

Process costing

Relevante koste

Relevant costs

Standaard

Standard

Standaard begrotings

Standard budgets

Standaard koste

Standard cost

Vaste koste

Fixed costs

Veiligheidsmarge

Safety margin

Veranderlike begrotings

Flexible budgets

Veranderlike koste

Variable costs

Verkope vooruitskattings

Sales forecasts

Verslagdoening

Reporting

Volledige standaard kostemetode

Full standard cost method

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 172

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorrade

Stock

Werk-in-prosesinventaris

Work in process inventories

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 173

CAC105 Koste Rekeningkunde

Bronnelys •

http://bizcovering.com/business/eight-components-of-integrated-servicemanagement/#ixzz1JCkGJ9YY

•

http://classes.bus.oregonstate.edu/spring07/ba422/Management%20Accounting%20Chapter%2010.htm

•

http://cnx.org/content/m31266/latest/graphics1.png

•

http://englishrussia.com/images/mig_factory/1.jpg

•

http://ezinearticles.com/?What-is-Cost-Accounting?&id=708992

•

http://EzineArticles.com/516791

•

http://EzineArticles.com/5409133

•

http://findarticles.com/p/articles/mi_m3257/is_12_52/ai_53450269/pg_6/?tag=content ;col1

•

http://free.woodworking-plans.org/images/nails-screws.jpg

•

http://healeylibrary.wikispaces.com/file/view/financial.jpg/34615091/financial.jpg

•

http://hubpages.com/hub/The-Importance-of-Standard-Costing

•

http://hubpages.com/hub/Uses-of-cost-accounting

•

http://i.telegraph.co.uk/multimedia/archive/01376/railway-sleeper_1376459i.jpg

•

http://i392.photobucket.com/albums/pp3/tatumwins/GroupDecisionMaking.jpg

•

http://icestories.exploratorium.edu/dispatches/wpcontent/uploads/2008/05/pollution_courtesy_nps.jpg

•

http://img.alibaba.com/img/pb/686/573/206/1216114755134_hz_myalibaba_web7_10 16.jpg

•

http://industry.flexiblelearning.net.au/demo_ssa/images/sample_receipt.gif

•

http://lee.org/blog/wp-content/uploads/2010/01/First-Street-Bread-Flour-front.jpg

Bladsy 174

CAC105 Koste Rekeningkunde •

http://maaw.info/ArticleSummaries/ArtSumRuhlHartman98.htm

•

http://maaw.info/images/PureHistoricalCosting.gif

•

http://managementconsultingcourses.com/Lesson05ManagerialDecisionMaking.pdf

•

http://newsimg.bbc.co.uk/media/images/42313000/jpg/_42313202_graph.jpg

•

http://questtocce.files.wordpress.com/2010/05/variable-budget1.jpg

•

http://simplestudies.com/overhead-costs-in-standard-costing.html/page/7

•

http://timoelliott.com/blog/WindowsLiveWriter/IntestineBasedDecisionMaking_2C89/g ut%20feel_1.png

•

http://tutor2u.net/business/production/break_even.htm

•

http://www.aafp.org/fpm/2004/0300/fpm20040300p31-uf2.gif

•

http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/01Xpg02.html

•

http://www.accountingformanagement.com/assumptions_of_cvp_analysis.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/variable_and_absorption_costing.htm

•

http://www.acenet.edu/resources/chairs/docs/Krawitz_what_isFMT.pdf

•

http://www.articlesbase.com/leadership-articles/managerial-decision-making1079437.html#ixzz1JxPuTrt9

•

http://www.banana.ch/accounting/eng/images/double_entry_01.png

•

http://www.bestesoft.com/imgbest/1/0/general_ledger_transactions.jpg

•

http://www.btrs.co.uk/images/products/no-8-time-card.jpg

•

http://www.businessplanhut.com/example-bank-charges-expense

•

http://www.buzzle.com/articles/basic-accounting-concepts-and-principles.html

•

http://www.buzzle.com/articles/types-of-decision-making.html

•

http://www.capetown.travel/images/uploads/UCTrichiesoft.jpg

Bladsy 175

CAC105 Koste Rekeningkunde •

http://www.charleshooper.net/blog/what-is-financial-reporting-and-who-usesfinancial-reports/

•

http://www.cost-accounting-info.com/cost-of-goods-sold.html

•

http://www.ehow.com/about_6173053_service-companydefinition.html#ixzz1JCLZgikI

•

http://www.ehow.com/about_7465457_definition-corporate-financialreporting.html#ixzz1K8uxmQfw

•

http://www.ehow.com/how_5196712_plan-corporate-budget.html#ixzz1JHj6gz8k

•

http://www.ehow.com/list_6546067_types-management-accountinginformation.html#ixzz1HtBLsnu5

•

http://www.ehow.com/list_7782992_major-components-masterbudget.html#ixzz1JHkfI9p4

•

http://www.fao.org/docrep/w4343e/w4343e06.htm

•

http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm

•

http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm

•

http://www.investopedia.com/terms/c/cost-accounting.asp

•

http://www.michael-baker.com/home/images/control.jpg

•

http://www.middlecity.com/ch17.shtml

•

http://www.newventuretools.net/cba/cba_components.html

•

http://www.nordicaluminium.fi/img/linked/en/yritys/pg-alukaavio_x.gif

•

http://www.nos.org/srsec320newE/320EL29a.pdf

•

http://www.principlesofaccounting.com/ART/c21art/budgetedsales.PNG

•

http://www.referenceforbusiness.com/management/Comp-De/CostAccounting.html#ixzz1Hsy9U7rO

Bladsy 176

CAC105 Koste Rekeningkunde •

http://www.sewgratefulalways.com/Icons/Cost_Sheet_2-9-08.gif

•

http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/budget-example.html

•

http://www.starting-a-personal-training-business.com/image-files/budget3.gif

•

http://www.suite101.com/content/basic-cost-accounting-variance-analysis-a165381

•

http://www.suite101.com/content/process-costing-a52142#ixzz1IjqBXx1p

•

http://www.trackersuite.net/graphics/process_job_costing.gif

•

http://www.ucm.es/info/gsolfa/imagenes/orellana_Organic_and_Inorganic_Synthesis _Laboratory.jpg

•

http://www.uoit.ca/assets/Section~specific/Departments~And~Staff~/Learner~Suppor t~Centre/documents/Types_of_Reports.pdf

•

http://www.usenix.org/events/nsdi04/tech/full_papers/balazinska/balazinska_html/figu res/cost-graph.jpg

•

http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm

•

http://ylovephoto.com/fr/wp-content/uploads/2011/03/car_plant.jpg

Bladsy 177

CAC105 Koste Rekeningkunde

Selfevalueringsriglyne

Riglyne: Aktiwiteit 1

U is sopas aangestel as die Senior Kosterekenmeester van u onderneming. U opdrag is om ŉ nuwe kosteberekeningstelsel te implementeer. As ŉ eerste fase moet u die Raad van Direkteure oplei. Ter voorbereiding van hierdie opleidingsessie, beantwoord die volgende vrae: a. Wat is die wese van Koste Rekeningkunde? Koste Rekeningkunde bepaal die begroting en die werklike koste van bedrywighede, prosesse, departemente of produkte en die ontleding van afwykings, winsgewendheid of sosiale gebruik van fondse – inligting wat belangrik is in bestuursbesluitneming. b. Wie is die belanghebbendes van Koste Rekeningkunde? Eksterne belanghebbendes is diegene wat ŉ gevestigde finansiële belang in die onderneming het. Byvoorbeeld banke (lenings en verbande), beleggers (beleggings), terwyl interne belanghebbendes die maatskappy of onderneming se direkteure, bestuurders, afdelingshoofde, ens. insluit. c. Noem en beskryf die drie komponente van kosteberekening •

Direkte arbeid is werkers wat direk betrokke is by die produksie van goedere of dienste.

•

Direkte materiale word gebruik in die verloop van die vervaardigingsproses en word deel van die produk.

•

Oorhoofse koste verwys na indirekte fabriek-verwante koste wat aangegaan word wanneer ŉ produk vervaardig word.

d. Onderskei tussen die drie tipes begrotings •

Oorhoofse begrotings: Oorhoofse begrotings sluit alle finansiële uitgawes van ŉ onderneming in. Kosterekenmeesters berei begrotings vir die onderskeie departemente voor wat uiteindelik vervat word in die oorhoofse begroting.

Bladsy 178

CAC105 Koste Rekeningkunde

•

Standaardbegrotings: Standaardbegrotings spesifiseer Rand bedrae wat die onderneming vir elke produksiefunksie toelaat. Personeellede vergelyk die werklike produksiegetalle met die standaardbegroting om te bepaal of daar enige gunstige of ongunstige afwykings tydens die produksieproses voorgekom het.

•

Veranderlike begrotings: Veranderlike begrotings maak voorsiening vir ŉ spesifieke variansiereeks in die produksieproses. Veranderlike begrotings verseker dat klein produksie afwykings, soos onverwagte toename in verbruikersvraag of die opbou van ekstra voorraad vir toekomstige verkope, nie gereken word as ongunstig afwykings in die onderneming se produksiebegroting nie.

e. Analiseer die waarde van etiese optrede in Koste Rekeningkunde Die algemene etiese standaarde van die samelewing is van toepassing op alle mense, maar veral op mense in beroepe soos medisyne, regte, verpleegpersoneel en boekhouding. Die gemeenskap het gewoonlik hoër verwagtinge van professionele persone, omdat hulle die gehalte van dienste gelewer deur professionele mense, moet kan vertrou. Etiek in die rekeningkundige professie is van groot belang vir diegene wat afhanklik is van die dienste wat deur hierdie professies gelewer word. Belanghebbendes soos hulle kliënte, kredietverskaffers, regerings-, belastingowerhede, werknemers, beleggers, die sake- en finansiële gemeenskap, ens. sien hulle as bekwame, betroubare en objektiewe persone. Professionele rekenmeesters moet dus nie net goed gekwalifiseer wees nie, maar ook oor ŉ hoë mate van professionele integriteit beskik. As gevolg van hierdie hoë verwagtinge, het professionele persone etiese kodes aangeneem wat ook bekend is as kodes van professionele gedrag. Hierdie etiese kodes doen ŉ oproep op lede om ŉ gehalte diens te lewer wat verder strek as bloot die vereistes gestel deur wette en regulasies.

Bladsy 179

CAC105 Koste Rekeningkunde

Riglyne: Aktiwiteit 2 U is pas aangestel as ŉ konsultant om standaard kosteberekening by die onderneming ABC Pty. (Ltd.) te inisieer. Skryf ŉ verslag aan die Direksie van ABC Pty. (Ltd.) waarin u die volgende verduidelik: 1. Waarvoor Standaard Koste Rekeningkunde gebruik kan word in ABC Pty. (Ltd.).

Standaard kosteberekeninge stel die onderneming in staat om:

•

Standaard koste te vestig en te handhaaf.

•

Die koste-elemente vir die produkkoste bepaling te definieer.

•

Voorraad en werk-in-proses te waardeer

•

Uitgebreide kostesimulasies met behulp van onbeperkte kostetipes te verrig.

•

Winsmarge te bepaal deur gebruik te maak van verwagte produkkoste.

•

Standaard koste op datum te bring deur gebruik te maak van die verskillende kostesoorte.

•

Voorraad op hande en in transito-voorraad te herwaardeer.

•

Afwykings teen verwagte produksiekoste te dokumenteer.

•

Die organisasie se prestasie op grond van reeds bekende produkkostes te meet.

2. Die tipes standaard kostemetodes wat beskikbaar is.

Daar is twee tipes standaard kostemetodes, naamlik: •

Volledige standaard kostemetode

•

Gedeeltelike standaard kostemetode

Bladsy 180

CAC105 Koste Rekeningkunde 3. ŉ Grafiese voorstelling van die komponente van standaard koste.

Direkte materiaal standaarde

Direkte arbeid standaarde

Oorhoofse koste

4. Bepaling van die kostesentrums in ABC Pty. (Ltd.).

ŉ Kostesentrum is ŉ departement of ŉ deel van ŉ departement of ŉ item van toerusting of masjinerie of ŉ individu of ŉ groep individue waarna geld geallokeer word, wat ŉ bepaalde begroting kry en waar die bestuur van die kostesentrum direk verantwoordelik is vir alle koste wat aangegaan word en om binne die toegewysde begroting te bly. ŉ Kostesentrum kan dus beheer word en is nodig vir die bepaling van koste. Kostepunte is nodig vir die bepaling van die koste. As die hele fabriek besig is in die vervaardiging van ŉ produk, is die fabriek ŉ kostesentrum. 5. Hoe standaard kosteberekening in die rekeningkundige stelsel geïnkorporeer

kan word. Klassifikasie van rekeninge is nodig om die vereiste doel te bereik, dit is waar funksie, bate of inkomste items ontmoet. Kodes kan gebruik word. ŉ Standaard is ŉ voorafbepaalde maatstaf vir materiaal, arbeid en oorhoofse koste. Dit kan uitgedruk word in die gehalte en die monetêre metings in die standaard koste.

Bladsy 181

CAC105 Koste Rekeningkunde

Riglyne: Aktiwiteit 3

U is ŉ dosent aan ŉ hoër onderwys inrigting en u doseer die vak Proses Koste Rekeningkundige stelsels. Berei antwoorde voor vir die volgende vrae wat u tydens ŉ besprekingsklas aan u studente moet verduidelik. 1. Wat is die hoofdoel van proseskosteberekening?

Die hoofdoel van proseskosteberekening is om die koste van materiaal, arbeid en oorhoofse koste wat toegeskryf kan word aan die gebruikseenhede in die produksie van goedere en dienste te bepaal om sodoende die koste van ŉ voltooide produk of diens te bereken. 2. Wanneer word werkbestellings- en wanneer proseskosteprosedures toegepas?

Die aard van ŉ onderneming se vervaardigingsbedrywighede bepaal of werksbestellingsof proseskosteprosedures gebruik word. As koste geassosieer kan word met bestellings, word werksbestellingsprosedures gebruik. Wanneer die vervaardigingsaktiwiteite deurlopend plaasvind en nie vir spesifieke bestellings nie, word proseskosteprosedures gebruik. 3. Dui aan watter kosteberekeningsprosedure (werksbestellingsof proseskosteberekeningsprosedure) gebruik sal word in die vervaardiging van die volgende produkte: a. Petrol b. Sigarette c. Goue stroop d. Akademiese boeke e. Doelgemaakte meubels a. Proses b. Proses c. Proses d. Werksbestellingsprosedures

Bladsy 182

CAC105 Koste Rekeningkunde

e. Werksbestellingsprosedures 4. Wat is die kenmerke van die proseskosteprosedures?

•

ŉ Koste van produksieverslag word gebruik om die totale koste en eenheidskoste te versamel, op te som en te bereken.

•

Produksie inligting word versamel en gerapporteer deur die verskillende departemente.

•

Koste word gepos na die departementele werk-in-prosesrekeninge.

•

Produksie in die proses word aan die einde van ŉ tydperk hersaamgestel in terme van voltooide eenhede.

•

Totale koste gehef teen ŉ departement word gedeel deur die totale berekende produksie van die departement ten einde ŉ eenheidskoste te bepaal vir ŉ spesifieke tydperk.

•

Koste van voltooide eenhede van ŉ departement word oorgedra na die volgende verwerkingsdepartement ten einde die totale koste van die voltooide produkte gedurende ŉ tydperk te bereken. Terselfdertyd, word die koste toegeken aan eenhede wat steeds in die proses is.

5. Wat is die doel van ŉ koste van produksieverslag? ŉ Koste van produksieverslag is ŉ effektiewe weeklikse of maandelikse opsomming van die materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse koste wat deur elke departement of kostesentrum verbruik word. Dit bied noodsaaklike inligting vir persone wat verantwoordelik is vir kostebeheer.

Bladsy 183

CAC105 Koste Rekeningkunde

Riglyne: Aktiwiteit 4 Tariefvasstelling vir hospitaaldienste deur van kosteberekening gebruik te maak Tariefvasstelling is die prys vir dienste gelewer teen ŉ vaste standaard formaat – dus die waarde, die koste per eenheid van enige diens wat gelewer word. Hospitaaltariewe moet vasgestel word deur ŉ gedetailleerde studie te maak van al die koste daaraan verbonde. Hospitaaltariewe moet finansieel gesond en lewensvatbaar wees en moet gebaseer wees op die koste van die verskaffing van die dienste. Die koste moet direkte en indirekte koste insluit, plus ŉ gepaste voorsiening vir waardevermindering van bates. Tariefvasstelling moet verband hou met die koste van insette soos arbeid, voorrade, ander oorhoofse uitgawes en kapitale koste van die toerusting en infrastruktuur. Kosteberekening word al hoe meer erken as noodsaaklik vir die doeltreffende bestuur van ŉ hospitaal. Dit stel die hospitaaladministrasie in staat om die werklike koste van die bedryf van elke afdeling, departement of diens te bepaal. Dit meet ook die prestasie van die verskillende afdelings van die hospitaal. 1. Daar is sekere bates (van kapitale aard) in ŉ hospitaal nodig om dienste te lewer. Die geboue is een so ŉ tipe bate. Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe bates. Grond, masjinerie, toerusting, ander bronne en fasiliteite. 2. Afgesien van die bedrag bestee aan die verkryging van kapitale bates in die hospitaal, is daar sekere herhalende bedryfsuitgawes wat noodsaaklik is vir die doeltreffende funksionering van ŉ hospitaal. Die onderhoudskoste is een so ŉ tipe bedryfsuitgawe. Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe bedryfsuitgawes. Inspuitings, chemikalieë, skryfbehoeftes en drukwerk, herstelwerk en onderdele, elektrisiteit en brandstofkoste, salarisse en lone. 3. Die tariefstruktuur word ook beïnvloed deur die salarisse en lone wat betaal word aan mediese, paramediese en nie-mediese personeel van die hospitaal. Hoekom is die salarisse en lone so ŉ belangrike kostefaktor? Bekwame werkers is skaars om te bekom. Vir doeltreffende funksionering en bestuur

Bladsy 184

CAC105 Koste Rekeningkunde van ŉ hospitaal, is dit ook noodsaaklik om hierdie werkers te behou. 4. In sommige hospitale word een tarief gehef vir die verskillende tipe akkomodasie wat beskikbaar is vir pasiënte. In ander hospitale is die saaltarief die laagste en die tariewe vir private kamers heelwat hoër. Wat is die kostevoordeel wat hierdie verskillende tariewe vir ŉ pasiënt kan inhou? Die voordeel is dat dokters hulle pasiënte voor toelating tot ŉ hospitaal kan inlig oor wat die verskillende dienste en geriewe ongeveer sal kos.

Riglyne: Aktiwiteit 5 Gebruik die volgende as ŉ hulpmiddel om die inhoud van hierdie studie-eenheid te bemeester: Kies die korrekte antwoord: 1. Hierdie term beteken dat al die vervaardigingskoste (direkte en indirekte, vaste en veranderlike koste) bydra tot die vervaardiging van die produk: (a) Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening (b) Proseskosteberekening (c) Absorpsie kosteberekening (d) Direkte kosteberekening 2.

Die term wat die mees beskrywende term is vir die tipe kosteberekening wat bekend staan as direkte koste:

(a) Uit die sak koste (b) Veranderlike koste (c) Relevante koste (d) Prima koste 3.

Koste wat hanteer word as produkkoste onder direkte koste is:

(a) Netto koste

Bladsy 185

CAC105 Koste Rekeningkunde (b) Veranderlike produksiekoste alleen (c) Al die veranderlike koste (d) Al die veranderlike en vaste vervaardigingskoste 4.

Die basiese aannames wat gemaak word in direkte koste met betrekking tot vaste koste, is dat die vaste koste: (a) beheerbare koste is. (b) ŉ produkkoste is. (c) ŉ irrelevante koste is. (d) ŉ tydperkkoste is.

Bladsy 186

oste Rekeningkunde is ’n benadering tot die evaluering van die algehele koste wat met die aksies van sakebedrywighede verband hou. In die algemeen word dit op standaard rekeningkundige praktyke gegrond en is Koste Rekeningkunde een van die instrumente wat die bestuurders gebruik om te bepaal watter tipe en hoeveel uitgawes betrokke is by die instandhouding van die huidige sakemodel. Koste Rekeningkunde kan ook beskryf word as die proses van die versameling, meting, ontleding, interpretering en verslagdoening van inligting oor koste wat nuttig en relevant is vir die interne en eksterne belanghebbendes van ’n sakeonderneming. Eksterne belanghebbendes is diegene wat ’n gevestigde finansiële belang in die onderneming het, byvoorbeeld banke (lenings en verbande), beleggers (beleggings), terwyl interne belanghebbendes die onderneming of onderneming se direkteure, bestuurders, afdelingshoofde en so meer insluit. Een van die voordele van Koste Rekeningkunde is dat dit data na inligting en kennis verander wat nuttig is om prestasie te meet; om kostevermindering en die bestuur van koste moontlik te maak; om die pryse vir goedere en dienste te bepaal; en om te bepaal of ’n program of aktiwiteit moet verander of gestaak word. Inligting oor die koste van programme en aktiwiteite kan gebruik word as ’n grondslag om toekomstige kostes te skat in die voorbereiding en hersiening van begrotingsversoeke. Betroubare inligting oor die koste van die programme en aktiwiteite is belangrik vir die doeltreffende bestuur van ’n sake-entiteit se bedrywighede. Koste Rekeningkunde is veral belangrik vir die assessering van operasionele prestasie. Die doel is om die doeltreffendheid van bedrywighede te verbeter. In hierdie studiegids word aandag gegee aan die wese van Koste Rekeningkunde, die koste rekeningkundige stelsels, koste-analise en die rol van Koste Rekeningkunde in bestuursbesluitneming.

akademia jou oop, afrikaanse leertuiste

w w w. a k a d e m i a . a c . z a