Βούρλα Δραπετσώνας: Μορφές φυλάκισης και εγκλεισμού στον αστικό χώρο

Λίγα λόγια για την συνοικία «Βούρλα» της Δραπετσώνας Η περιοχή Βούρλα, πήρε το όνομά της λόγω των βούρλων, που φύονταν σε όλη την έκταση, εξαιτίας των ελωδών εδαφών της. Οι εκτάσεις αυτές, ανήκαν στη μητέρα του Παναγιώτη Πιπινέλη, ο οποίος είχε διατελέσει πρωθυπουργός, για λίγους μήνες, το 4 1963 . Λειτούργησε από την αρχή της οριοθέτησης της συνοικία, ως ένα μέρος απόκληρων, περιθωριοποιημένων, και παριών, όλου του υπόλοιπου δομημένου αστικού ιστού, κάτι που χαρακτήριζε και την ίδια την Δραπετσώνα στο σύνολό της. Η περιοχή της Δραπετσώνας εξάλλου, ήταν ένα από τα μέρη που υποδέχτηκαν προσφυγικούς πληθυσμούς από την Μικρασιατική καταστροφή. Οι πληθυσμοί αυτοί λόγω του σημαντικού τους μεγέθους, της ανέχειας και του λoιμού, που τους μάστιζε, δεν ήταν επιθυμητοί από ένα σημαντικό μέρος των μόνιμων κατοίκων της Αθήνας και 5 του Πειραιά, αν όχι από την πλειοψηφία. Η συνθήκη αυτή άργησε να αλλάξει, αισθητά . Σα Βούρλα, σύμφωνα με την ερευνητική ματιά της συγκεκριμένης διπλωματικής εργασίας, ήταν πάντοτε μία φυλακή (κυριολεκτικά και μεταφορικά) ψυχών και σωμάτων. ΢την πρώτη περίοδο, η οποία ξεκινούσε περίπου το 1840, στα Βούρλα λειτουργούσαν τα πρώτα πορνεία με κρατικό έλεγχο. ΢ε όλη την υπόλοιπη περιοχή, δηλαδή σε όλες τις υπόλοιπες συνοικίες της Δραπετσώνας (Νεκροταφείο Αναστάσεως, Λιπάσματα, Καλοκαιρινό, ΢φαγεία, Πυριτιδαποθήκη και Δραπετσώνα), «συμβίωναν» κάτοικοι της περιοχής αυτής, μικροπωλητές και εκδιδόμενες γυναίκες, οι οποίες εργάζονταν παράνομα και ξέφευγαν του κρατικού καθεστώτος, που υπήρχε στα προαναφερθέντα πορνεία. Πέρα από το γεγονός ότι μία ολόκληρη περιοχή λειτουργούσε στο πλαίσιο της επιτήρησης, της υποταγής, της φυλάκισης και της «εξαργύρωσης» της χρησιμότητας των σωμάτων των κατοίκων της, μέρος της έρευνας και εντυπωσιακό ερώτημα παραμένει η αλληλοσυσχέτιση μεταξύ των κοινωνικών συνόλων που ζούσαν έξω από τα Βούρλα, με όσους ζούσαν εντός. Καθώς η πραγματικότητα των Βούρλων αναπτυσσόταν παράλληλα και σε συνδιαλλαγή με την πραγματικότητα των «ευσεβών» πολιτών. Επιπρόσθετα, το εκάστοτε κράτος (στην περίοδο των πορνείων), από τη μία προωθούσε την ρητορική περί χρηστών ηθών και συνεπώς δημιουργούσε ένα κλίμα αποκλεισμού της ζωής των Βούρλων από την υπόλοιπη «κανονική ζωή», και από την άλλη εμπλεκόταν ενεργά στη διαχείριση των πορνείων καθώς είχε πολλαπλά συμφέροντα από τη λειτουργία τους. ΢την τρίτη περίοδο της περιοχής, η οποία ξεκινάει όταν τα πορνεία μεταφέρθηκαν πλέον στην Σρούμπα, οι κτιριακές εγκαταστάσεις των μέχρι πρότινος πορνείων μετατρέπονται σε φυλακές υψίστης ασφαλείας. Πρόκειται για τρεις πτέρυγες, μία εκ των οποίων ήταν η πτέρυγα των πολιτικών κρατουμένων. Από αυτή, έγινε και η μεγάλη 6 απόδραση των 27 κομμουνιστών. Οι τρεις πτέρυγες των φυλακών ήταν τα τρία κτίρια των «επίσημων» πορνείων, ενώ τα κελιά των κρατουμένων ήταν τα πρώην δωμάτια των γυναικών. Σο αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό αποτύπωμα όλων των παραπάνω σχέσεων και συνθηκών είναι εντυπωσιακό. Η θέση των Βούρλων στον χάρτη, η κτιριολογική διάρθρωση των πορνείων – φυλακών, η διασφάλιση της οριοθέτησης της περιοχής με Ν. ΢ακκά – Νικολοπούλου, «Οι υπηρεσιακές κυβερνήσεις στην Ελλάδα», όπ. π. σ. 211, Άλκης Ν. Δερβιτσιώτης, «Η έννοια της κυβέρνησης», σελ.

4

Ελένη Κυραμαριού, «Δραπετσώνα, οικιστική συγκρότηση και κοινωνικοί μετασχηματισμοί σε ένα εργατικό προάστιο, 1922-1967, Διδακτορική Διατριβή, Μυτιλήνη, ΢επτέμβριος 2015 5

6

Περικλής Ροδάκης, Η απόδραση των Βούρλων (Ένας δραπέτης θυμάται), Ασύμμετρη Απειλή

4