Aldus Boek Compagnie INTRODUCTIE-AANBIEDING
VOORJAAR / ZOMER 2016
‘ONDER CORRECTOREN IS EEN BOEK WAARIN DE AUTEUR WOORDGRAPJES NIET UIT DE WEG GAAT’ FRITS SPITS IN DE TAALSTAAT, RADIO 1
MET VRIENDELIJKE ONDERSTEUNING VAN
O N Z E N I E U W S T E U I TG AV E : O N D E R C O R R E C T O R E N
Fred Baggen Onder correctoren
onder correctoren
Onder correctoren. Het ABC van elke zichzelf ... redigerende tekstcorrector (maar ook leuk voor redacteuren, vertalers, schrijvers, uitgevers, boekvormgevers en drukkers) is een grappige verzameling taalweetjes, curiositeiten, voorbeelden uit de corrigeerpraktijk, verhaaltjes, een exclusief interview met een literair vertaler, gekke typografische en taalkundige experimenten, en nog veel meer. Verbaas jij je ook over spreektaligheid als ‘Dat gaat ’m niet worden’, ‘Dat is ook zo’n dingetje’ en ‘Dat wassem’? Herken je de symptomen van Aaneenschrijveritis, Afbreke-ritis? Word je gekweld door Correctortortuur? Maak jij je schuldig aan Etymoliegen? Ben je een ,neuker? Roep jij met betrekking tot taalregels ook vaker: ‘O(n)logisch!’? Ben jij soms een Persklaarmaker From Hell? Ga je gebukt onder Tussen-n-leed? Lijd je wel eens aan Voetnood? Ben jij Z-proof? Dan is Onder correctoren een boek voor jou! Even onder correctoren: een handboek (‘zelfhulpboek’) is het beslist níet. Evenmin staan er pasklare antwoorden in. Het is van alles wat: serieus, satire, feit, fictie, taal en teken. Aanbevolen voor iedereen die lezen en taal een feest vindt! Fred Baggen (1967) is, na een langdurige carrière in de reclame, al jaren werkzaam als tekstcorrector en redacteur, en schrijft aan verschillende boeken tegelijk, waaronder zijn debuutroman, leest graag historische romans en naslagwerken over geschiedenis, kunst en maatschappij en is een liefhebber van het werk van William Blake.
Correctorslatijn Laatst las ik een opvallende krantenkop: fruitdrankje bevat vruchtwater. Ik gruwelde bij de gedachte en sloeg snel twee Spa’tjes en twee spatjes achterover, om de baarmoederlijke smaak die ik in mijn mond meende te hebben gekregen, weg te spoelen. Maar toen ik nadacht over het feit dat het woord spawater verdacht veel lijkt op het woord spatwater, kreeg de associatie met gebroken vliezen, op de grond plenzend – spattend – (vrucht)water toch weer de overhand. Ik was er appelig van. Kut met peren vond ik het, temeer omdat ik al sinds jaar en dag Fruit2day, smoothies en allerhande sapjes naar binnen slurp omdat ik denk dat dat zo gezond is. En nu was mijn favoriete drankje besmet met… (ik kan het niet meer door mijn strot krijgen, het woord niet en het fructifiërende fruitwater al helemaal niet). De gedachte dat ik al die jaren genetisch gemanipuleerde fruitdrank had binnengekregen, baarde me zorgen. Om van deze emotionele gewaarwording te bekomen, besloot ik een poosje uterusten. Ik boekte een reisje naar een dorpje in het zuiden van underbar Deutschland, en wilde er op audiëntie bij Herr Mann und Frau Lein, om zo bij gewone mensen aus dem Volk ’s wagen te informeren naar de Ernst vom Dieselgate-Skandal in hun land. Algauw was ik in de Allgäu, en ontdekte dat Herr Mann und Frau Lein met z’n tweetjes een parochiekerkje runden en daar samen de dienst uitmaakten. Ik maakte een afspraak met deze pastoor en zijn meid, die God aanbaden en mij aanboden: wilde ik vielleicht iets met ze drinken? Viel kregen de meid en ik niet, leicht was het wel: de pastoor dronk miswijn, wij water. Herr Mann kletste erop los. Ik luisterde een half uur met een half oor naar hem, want hij hield een preek over Ad Hesie en 42 |
Eerste druk februari 2016
het abc van elke zichzelf … redigerende tekstcorrector
Co Hesie – moleculair tegengestelde broers, zo probeerde hij te verduidelijken – waar maar geen eind aan kwam. Het was duidelijk een rookgordijn (diesel vermoedelijk), om de schande van de sjoemelsoftware die de Duitse automobielindustrie momenteel in zijn greep houdt, dood te zwijgen. ‘De wagen voor het volk* is zijn Kraft durch Freude kwijt,’ zei ik wel nog. Toen Herr Mann me vervolgens einlaadde zum Essen, wilde ik eerst een correctorsgrapje maken over die stad in het Ruhrgebied, maar Frau Lein spreidde het tafellaken voor het avondmaal en ik knikte ja gerne. Eenmaal aan tafel gezeten, sloeg Herr Mann een kruisje en begon het Weesgegroet. Frau Lein bad alle strofen hardop mee, ik bad eentje hardop mee. Maar toen de ‘vrucht van uw schoot’ zich aandiende, kwam in mijn lichaam en geest het fruitdrankvruchtwater weer bovenborrelen. Dat was de druppel. Haastig verliet ik Pfarrer und Magd en dit Ultima Cena interruptus. Later vertelde ik het relaas aan mijn vriendin, die het aan haar zus vertelde. Blijkbaar waardeerde haar zus mijn Kraft durch Freude-opmerking, want ze zei er iets over tegen haar moeder, die op haar beurt dit weer aan mijn vriendin doorspeelde. ‘“Goed gezegd, zei zij”, zei zij,’ zei zij. (Even onder correctoren, met betrekking tot aanhalingstekens) ‘Gedachten niet tussen aanhalingstekens,’ dacht ik dat de redacteur zei. Deze zin is een legitieme manier om niet te zondigen tegen de huisregels van zo ongeveer alle uitgeverijen, en desondanks tóch gedachten tussen aanhalingstekens te plaatsen.
Dit
* Ik bedacht v.w. dat V-wagens gek genoeg erg veel lijkt op V-wapens. Gezien de historische achtergrond van beide leek me dat het vermelden waard.
C
C|
43
paperback met illustraties in z/w en kleur | boekenlegger 232 blz. | 135 × 210 mm | € 19,99 | ISBN 978 90 825011 0 0 PROMOTIE:
Fragment uit Onder correctoren
interview door Frits Spits in De Taalstaat, Radio 1
social media-acties
zwerfboekactie
beschikbaar voor signeersessies
prijsvraag
auteur
POS-materiaal op aanvraag
Het leukste boek over tekstcorrectie, spelling en taal!
onder correctoren
het abc van elke zichzelf … redigerende tekstcorrector
Aaneenschrijveritis Sinds jaar en dag worden halfuur, halfjaar en kwarteeuw aaneengeschreven. Voor de spellingsherziening werd het vierde deel van een centennium een kwart eeuw genoemd. Het vierde deel van een uur kennen we als een kwartier. (Hoezo trouwens ‘ier’? Waarom niet kwartuur? Alle gekheid op een stokje: ons kwartier is afgeleid van het Franse quartier, dat zelf weer is afgeleid van middeleeuws Latijn quarterium, ‘een vierde’.) Net zo vreemd als het lijkt dat aan elkaar schrijven niet aaneengeschreven wordt, zijn de inconsequentheden die iedere gebruiker van woordenboeken opvallen als het om aaneenschrijven gaat: een zin als Over een halfuur is het elfuur zou consequent zijn, maar nee, we schrijven alleen de halve uren aaneen: Over een halfuur is het halfelf. Het heeft er veel van weg dat de taalgeleerden van het Groene Boekje er zelf ook niet altijd uitkwamen met dat aaneenschrijven. Zo laten ze ons koffiezetten, koffiedrinken en theedrinken, maar moeten we thee zetten. Dat toetsenisten pianospelen is duidelijk, maar dat snarenplukkers gitaar spelen, daarvan raak ik ontstemd. Foutief aaneenschrijven kan leiden tot zinnetjes als Een man die er opuit trekt Ze drong eropaan
kent iedereen het fenomeen van bijvoeglijke naamwoorden die opgaan in zelfstandige naamwoorden. Naar mijn idee is dat een jammerlijke ontwikkeling, omdat bijvoeglijke naamwoorden nu eenmaal bijvoeglijke naamwoorden zijn, met een eigen functie die wordt afgezwakt of misschien zelfs verloren gaat bij aaneenschrijven in combinatie met een zelfstandig naamwoord. Bovendien is het zo ongeveer hét schoolvoorbeeld van inconsequent gebruik van spelling. Om dicht bij mijn eigen praktijk te blijven: Ben ik een freelance corrector of een freelancecorrector? Blijkbaar leent de (taal)wereld van de kleuren zich bijzonder goed voor aaneenschrijvingen, en dus zijn inconsequenties daar meteen zichtbaar: We eten rodekool, maar drinken rode wijn. Daar begint het al, dat werkt op mij als een rodelap op een stier. Een arts hoeft bij de diagnose rodehond, rodeloop (dysenterie) of rodekoorts de pen niet van het papier te lichten – of op de spatiebalk te tikken – maar als zijn patiënt lijdt aan gele koorts en koude koorts moet dat juist wel. Van Dale lijkt het zelf ook niet precies te weten: rodekoorts hoort aaneengeschreven, so far so good:
of gekkigheidjes als Wanneer gaan we met de autoweg? Onder invloed van de steeds sneller veranderende taal – en bijgevolg de regels om die taalveranderingen vorm te geven –
A
A|
onder correctoren
13
het abc van elke zichzelf … redigerende tekstcorrector
Ondersam en ochterstevaren
n þlaa tje maken‽ Ðat ʒiet er űberħip uit, ∑ møet Ɔar søn gedəcht he♭♭eŋ. n űberħip was het zék r: łetters 6 ði dlegeipseg, ondersam en ¶ ochterstevaren stqn en, sng lij ke r g ll n gt s P en ko|lom|men, ţekst ie ehơơrliʝk 9 1t µet loo $tønd, ners¢h ll 6nde lełłerłypes kriVkraV dJJr Vlkaar gebrui`t, zgm d00 t 3k 3ns n ©¡j ers – al ðaŋ hiet sp ∂ kJþ – als letterV to ge¶@st, t ekșt dơor fots’s h een, wJJrdeh on ersŧreept, doorgekrⱥst, g ȅrodeɛrde J l eŧŧer [onder in vlJ d nən pandV a ls i v na ɛn ℗ ar ¶ am as arunae hq† n bie ʝarɛn} — əlles, maar an k a ‰k vVrkɛlijk lles ơn; tœh vr°eg ¿k he™e niet aƑ, aar ŋm ∂∂
a
a a a
P
!
n
ƒ
a
e
®
a
7
3 a
∂
P
N
!
∂
m 5
f
w
Tijdens mijn middelbareschooltijd deden we woordspelletjes op onze rekenmachientjes. Aan iemand die het grapje nog niet kende vertelde je een verhaaltje en tikte je tegelijkertijd op een calculator cijfers in: ‘Er was eens een vrouw van 53, een vrouw van 18, een meisje van 5, en een vrouw van 37, en die waren allemaal…’ (en dan draaide je de calculator op zijn kop) . Aan oversekste, puberale humor geen gebrek in die tijd. Midden jaren negentig was ik als grafisch vormgever in de ban van het blad Raygun, bedacht door D V1D C R ON, die t P tr t geen enkel ec¶eriment schuwde. at tgrq gr i 6 9 i ££ v z µ et ee kst 6 he hog nieţ aek g œg s ∂aar µei
a
12 |
onder correctoren
Een echte e-text kent slechts tekst en zetwerk met een e. De bevel-
hebbers bevelen de eenheden, met de zeer vele gedeserteerden werd het leger leger en leger. Deernes begeren Den Helderse kerels, en evenzeer de Deventerse, Emmense, Heerenveense en Heerlense heren. Belemmeren bendeleden de werken der bereden regelgevers? Brekend: berenvellenvellers eten berenvellervellen! Deze hebben wel heel erg veel te eten gekregen. Lekkerbekje Estelle regelde een enerverend evenement. Deze e-text leest lekker weg, hè? De ex-heksen bezweren met heel veel sex de sleetse exen. De bekende eNeMBee presenteerde een veelzeggende kreet: deze zeer excellente geldverstrekker geeft de geldleners écht de meeste rente! Spelregeltjes der leestekentjes geven best wel zeer vele gelegenheden te excelleren met e-teksten. Met de eerste lentespelen exerceert het hele leger: heden bevelen de geklede heren de gelederen de hele week de eenheden een lesje te leren. De vele heren presenteren een wedren sleetjetrekken, negen peerden trekken evenveel sleeën, het hele leger wenst per se de felbegeerde eretekens. Beste lezer, de pretletter e wenst je veel zegen met lezen, – de eerste helft heb je reeds gered – het letterbeeld knelt een beetje; de gedegen lezer leest snel heen, de snel ergerende lezer… Een vernederend echec, zeker? Een slee – ’n Mercedes – en een gele BeeëMWee met VeeVeeDee’ers vermeden de met gemene regenvegen gelekte wegen; geen der zeven heren speet het, deelden zeker spel: de beregende wegen gleden lekker mee. De lekkere Nederdeernen deden weer mee met het bezwemmen der zee. Met stemmen schel, hebben ze veel mee te delen, de heren vermeden het en zwegen slechts verbeten. Gedeserteerden hebben geen rechten, we melden het meteen even. Gemeen? Welnee. Weken geleden werd deze e-text gecreëerd. Lees, presteer, verbeter; mens erger je neet, er geldt slechts één spelregel: genereer een tekst met een – nee, vele – e’s. Slechts de eer telt, vele e’tjes brengen de meeste pret, redeneren we tegen beter weten.
56 |
A E
5 V
ƒa a
e
V
M
7
u∂
w
e
a
V
a
u ∂∂
a dd
Persklaarmaker From Hell
1. De stokpaardberijder vindt dat het half zes moet zijn en beslist niet halfzes, dat je nooit rennen mag gebruiken maar uitsluitend hollen, niet schreeuwen maar roepen. . 2. De gladstrijker maakt van elke tekst een kleur- en smakeloos standaard-Nederlands, een middle-of-theroadtaal. Er is een erotische scène met de zin: Zij wilde hem omarmen, ombenen. De gladstrijker omcirkelt het woord ombenen en schrijft ernaast: ‘Volgens Van Dale weinig gebruikt!’ Of bij een moeilijk woord: ‘Dat kent toch geen mens!’ De toon van de strenge schooljuffrouw. .
4. De geërgerde persklaarmaker schrijft opmerkingen over de inhoud van het boek in de kantlijn: ‘Eet hij dat? Dat is toch hartstikke ongezond!’ Of: ‘Gaan ze nou alwéér met elkaar naar bed? Niet geloofwaardig!’ Er klinkt iets verwijtends door in zijn toon. . 5. De bemoeizuchtige persklaarmaker gebruikt de rode pen zeer spaarzaam, maar heeft bij zowat elke zin een suggestie voor verbetering. Vaak is de bemoeizuchtige persklaarmaker tevens een stokpaardberijder. .
O|
101
128 |
P
57
het abc van elke zichzelf … redigerende tekstcorrector
Pkm From Hell 12-12-15 10:06 Verwijderd: f Pkm From Hell 12-12-15 10:06 Verwijderd: h
Persklaarmakers fungeren vaak als tussenstation: aan de ene kant staat de schrijver of vertaler, aan de andere kant de redacteur van de uitgeverij. Literair vertaler Wim Scherpenisse onderscheidt in zijn online artikel ‘Met mijn poten in de modder’ (2007) zes soorten persklaarmakers:
e
u
!u
µ w 7
µ
ee
¶
P
u
u
a u
w
M
u
O
N
®
dVnk !k w el eens: ʒoЦ er Бij ħ 6 t maken van dat bl@d n te kstc◌ЯЯect◌r əən łe ℘as ziʝn gekq en? Дchteraғ b∈klⱥⱥg ik ðie rersooη. ʒơ gamw n iɛuwV Я УGЦИ № ℨo√eel miţkva , r n∂ ¶ n, Ьłaik nəər de b⊕e k winker, gr1$ŧe µɛm u¡t e scha berd 6 snel & z a ∂at he‡ goe b was÷ €r war 3n geen Ɔ onces sies 33
100 |
®
A E|
onder correctoren
3. De niet-begrijpende persklaarmaker snapt de toon of de stijl van het boek niet of heeft niks met de periode waarin het speelt. Of hij heeft geen gevoel voor humor en verbetert grappen doodserieus met rood. .
¶ p ztø b r ij niet vssrsp, maa schij ij k geuqed ∂øog J be ae 8e d@t dœk en ei radeh tºcµ j g e ez en veȓqen, ¶e e voeli ge doele a l heremaar hi€t dººr b 6 lq ge, tr J ggøeþ¸ ðie al z s √ rzadigba e bee qo n1uor en 3¢tuur tot z¡©h e eh: zigzagsge wijs ‘$na© ki g & grazi g’- lezen, 9 an n iet ∞k vai de tekſt gewºon rlaa tje§ kijken. aaro
het abc van elke zichzelf … redigerende tekstcorrector
Pkm From Hell 12-12-15 11:06 Verwijderd: functioneren Pkm From Hell 12-12-15 10:06 Verwijderd: in veel gevallen Pkm From Hell 12-12-15 11:10 Verwijderd: een Pkm From Hell 12-12-15 10:05 Verwijderd: zijde Pkm From Hell 12-12-15 10:05 Verwijderd: zijde Pkm From Hell 12-12-15 11:47 Verwijderd: V
Pkm From Hell 12-12-15 10:06 Verwijderd: Pkm From Hell 12-12-15 10:05 Verwijderd: stuk Pkm From Hell 12-12-15 10:06 Verwijderd: Pkm From Hell 12-12-15 10:02 Opmerking [1]: Bij de vorige vertaling heb ik dit ook al eens aangegeven. Zo kan ik mezelf wel blijven herhalen, hè!
Pkm From Hell 12-12-15 10:03 Opmerking [2]: Bij de les blijven! Al drie keer uitgelegd en nóg doe je het fout!
Pkm From Hell 12-12-15 10:03 Opmerking [3]: Ik vind de toon nogal seksistisch. De grappen die de hoofdpersoon maakt raken kant noch wal, en ik vraag me dan ook af of men in die tijd dit soort grapjes bezigde. Liever de toon wat afzwakken of alternatief verzinnen.
Pkm From Hell 12-12-15 10:04 Opmerking [4]: Nee, helemaal niet verwijtend! Juist niet! Kom op zeg, wie is er hier nou intolerant?!
Pkm From Hell 12-12-15 10:04 Opmerking [5]: Het spijt me dat ik ook deze zin weer van commentaar voorzie, maar dit is echt niet goed. Ik zou hier echt wat anders van maken. Zie toelichting, p. 38. Over dat stokpaardje: ik vind dat wel een beetje makkelijk scoren. Terwijl toch evident is dat ik hier echt gelijk heb.
6. De persklaarmaker die zelf spel- en grammaticale fouten maakt ‘verbetert’ een zin als Ik gaf het hun tot Ik gaf het hen en schrijft er voor alle zekerheid ook nog bij dat het hem verstandig lijkt dat je dat ‘veranderd’. . Verscheidene vakgenoten van Scherpenisse voegden onder aan het humorvolle stuk hun reacties toe, die veelal getuigden van herkenning. Een dame vermoedde dat ‘iedere vertaler je lijstje voorbeelden moeiteloos kan aanvullen met positieve én negatieve ervaringen’. Een ander herinnerde zich zijn eerste ervaring met een vervelende persklaarmaker: ‘Er borrelden allerlei emoties in me op en met kromme tenen en samengeknepen billen van gêne bladerde ik de tekst door, diep verontwaardigd. Welke anonieme omhooggevallen mavo-trut had het lef gehad om zo met mijn werk om te gaan!?’ Iemand anders verzuchtte: ‘Ik zou zó graag eens in discussie gaan met de anonymus die met een pennenstreek die oplossing waar ik nachten van heb wakker gelegen durft te annuleren.’ Deze persoon beschreef echter ook positieve ervaringen: ‘een pkm die vrijwel uitsluitend zinnige dingen had toe te voegen, verstandige vragen stelde en zuinig was met het rode potlood. Ook díe zou je willen kennen, al was het maar om hem/haar een bedankmail te sturen. Ik heb in ieder geval de uitgever laten weten dat ik er erg blij mee was, en mocht lijden dat die pkm bij iedere volgende vertaling met me mee reisde.’ Ook een andere dame zei iets heel zinnigs: ‘Als je de aantekeningen […] t.z.t. met je vertaling meestuurt, werkt dat voor een persklaarmaker wel zo prettig. Die hoeft dan minder op te zoeken, minder vraagtekens en kringeltjes te zetten: voor beide partijen dus minder overbodig werk en minder ergernis. In een geval als dit lijkt contact met de persklaarmaker me onontbeerlijk.’ Contact tussen de schrijver of vertaler en de persklaarmaker: i. Ik ben daarvan een groot voorstander.
Pkm From Hell 12-12-15 10:07 Opmerking [6]: Maar hun is toch een bezitelijk voornaamwoord? En een hen is een vrouwtjeskip. Pkm From Hell 12-12-15 10:07 Verwijderd: gaven Pkm From Hell 12-12-15 10:07 Verwijderd: een
Pkm From Hell 12-12-15 10:08 Verwijderd: , e
Pkm From Hell 12-12-15 14:27 Verwijderd: Weer Pkm From Hell 12-12-15 14:27 Verwijderd: i
Pkm From Hell 12-12-15 14:50 Opmerking [7]: ‘Echter’ zou ikzelf weglaten. Wordt al zo vaak (ten onrechte) gebruikt. Pkm From Hell 12-12-15 14:28 Verwijderd: Ook
Pkm From Hell 12-12-15 10:08 Met opmaak: Inspringing:Eerste regel: 0,5 cm Pkm From Hell 12-12-15 14:28 Verwijderd: beschreef d
Pkm From Hell 12-12-15 14:30 Verwijderd: E Pkm From Hell 12-12-15 09:59 Verwijderd: n
Pkm From Hell 12-12-15 10:09 Verwijderd: Pkm From Hell 12-12-15 14:48 Opmerking [8]: Same here. :-) Pkm From Hell 12-12-15 15:35 Opmerking [9]: Let op! Het paginacijfer op alle rechterpagina’s valt weg!
P|
129
Over Aldus Boek Compagnie
Boekhandelskorting Wilt u een bestelling plaatsen? Graag!
Aldus Boek Compagnie is een zelfstandige
Wij verlenen op al onze boeken de gebruikelijke
en onafhankelijke uitgeverij voor fictie en non-
boekhandelskorting. Wilt u promotiemateriaal,
fictie, met speciale aandacht voor biografieën,
leesexemplaren en/of boekenleggers aanvragen?
bekentenisliteratuur en heruitgaven, en wil zich onderscheiden door een persoonlijke, aandach-
Neem dan contact op met Fred Baggen:
tige auteursbegeleiding, nauwkeurige redactie,
info@aldus-boek-compagnie.nl of 06 20 967 967.
en uitmuntende vormgeving en typografie. De uitgeverij is in februari 2016 opgericht door
Distributie
Fred Baggen. Hij is auteur en uitgever van Onder
Onze boeken worden gedistribueerd via het CB,
correctoren, de eerste uitgave in ons fonds.
Culemborg, www.cb.nl.
Lezers over Onder correctoren:
Aldus Boek Compagnie uitgeverij voor fictie en non-fictie
Andantestraat 33 1312 tr Almere 06 -20 967 967 info@aldus-boek-compagnie.nl www.aldus-boek-compagnie.nl
‘Het is echt een heel leuk boek, geestig en ook leerzaam. Vol wetenswaardigheden, feest van herkenning, amusant, gedreven geschreven.’ ‘Spits en humoristisch én verzorgd.’ ‘Ik heb hier en daar geglimlacht om opzettelijke fouten. Soms vroeg ik me af of iets fout was, maar ik heb niet alles heel fanatiek zitten opzoeken, al had dat natuurlijk juist bij dit boek wel voor de hand gelegen.’ ‘Ik heb er enorm van genoten. Vooral de rake vragen/constateringen vond ik erg leuk, omdat je daarmee terecht (maar met humor) laat zien dat je als corrector ook maar wegwijs moet zien te worden in een woud van elkaar tegensprekende regels. En de manier waarop je speelt met woorden en spelling heeft me regelmatig aan het lachen gemaakt.’ ‘Hulde, Onder correctoren is een juweeltje. Alleen al de vormgeving!’ ‘Een aanrader voor iedereen die van taal houdt. Veel leuke taalweetjes en geestige woordgrappen. Verwacht geen naslagwerk maar een met liefde geschreven, vermakelijk boek waarvan je ook nog wat kunt opsteken.’