М. Ж ә м е к ү л ы
Орысша-қазақша ӨНҒРТАНУ
сөздігі Русско-казахский словарь ПО
ИСКУССТВОВЕД
Tyulemissov Madi
^У"\^ ijjuf
tmadi1@gmail.com
Алматы «Анатілі» 1994
М. Ж ә м е к ұ л ы Орысша-қазакпта өнертанус е з д і г і : — Алматы, Ана тілі, 1 9 9 4 . — 184 бет. ISBN
5-630-00349-1
Бұл сөлдікке өнер саласынданегүрлым квп кездесетін 5 мыцианастам терминдер, үғымдар, сөздер мен сөз тіркестері енгізілгеи. Сондаіі-ақ кітаптыц соцыпдаөнерге қатысты бұрын қолдаііылғам және қол даиылыпжүргсн қысқарган сөздердің орысша-қазақша сө.чдігі берілген. Сөздік жогарыкласс оқушыларына, студенттерге, суретшілерге, еііертанушыларға, аудармашыларга, соидаіі-ақ өисрмсн оуестенуші қалыц оқырманқауымга ариалады.
Ж
4901000000—002 415(05)—94
ISBN
5-630-00319-1
32—94 ©
ЖомековМ„ 1994
АЛҒЫСӨЗ
Гылыммен техиикапыңқарыштапдамуы, қоғамдық омірдіц өркепдеіі түсуі өмірдің сан саласындаж а н а қолданыстағы угымдар меіі сөздерді тудыра отырып, қай х а лыктыцда болмасынтілдік қорын да байыта түсетіні талассыз ақиқат. Бұл орайда үғымдар мен терминдерді, сөздер менсөз тіркестерін бір ізге келтіріп, жүйелеуде, ж а ц а сөздерді калыптастырудаосірссе сөздіктердің атқарар ролі зор. Белгілі французжазушысы А. Франстың: «Сөздік — ллфавиттік тәсілмен қүрылған әлемтану» деген сөзініц астарына баііыптап оіі жіберсек, сөздіктердің мацызынтүсіну полендей қиындыққатүспейді.
Әринс, сөздіктерден қүр алақан емеспіз. Әсіресе соцғы жылдары ғылымментехниканыц, қоғамдықөмірдін. сан саласынкамтитыналуан түрлі сездіктер дүниеге келуде. Кейбір деректерге сүйенсек, Қазакстан топырағында бұрын-соңды 170-тей сөздік жарық көрген екен. Әлбетте, бүл — о р а с а нзор байлық. Олардыңдүниетанымымызды ксңейтуге, тілдік қорымызды байыта түсуге елеулі үлес косқаны сөзсіз. Алайда, әлітүрен тісі тимеген тыңсалалар да баршылық.Солардын, бірі —енер саласы. Бұл саланыц зсрттелуінің, терминдерін қалыптастырудыңкенжелеп қ а луына"модениеттің дамуына, оныңішінде эстетикалық торбиеге жеткілікті дорежеде кеңіл бөлінбеуі, «калдық» припципінін. орын алуы өз салқынынтигізгенін дәлелдеп жату орынсыз. Әйткенмен,«ештенкеш жақсы»демекші, соцгыкездері жалпымәдениеттіц, онынішінде өнердің коғамдық өмірдегі елеулі орнынтерецірек байыптап түсінв бастадық. Өйткеніөнер адамнын. ішкі жандүниесін тәрбиелеп, руханиқазынаға деген құрмет сезімін қалыптастырады. Олөмірді бар болмыс-бітімімен, сан алуан қырынан бейнелеп қана қоймай, соныменбірге оған деген бе гілі бір кезқарасты, дүниетанымды қалыптастырып,адам3
ныңішкі сарайыннұрландыратүседі. Ғылыми-техникалық білім бүрыи-сонлыболмагаи дорежеде өсіп отырған біядің заманымиздаөнсрдің ролі кемімеіі, қаііта артып отырғаны сондыктан. Ұсынылыпотырғанбүл қостілді сөздік —енертану саласындагытерминдерді, үгымдарды, көп колданылатын сөздсрді жүйелеужольшдатуган топырагымызда жпсалган ллгашқыталпыныс. Опда 5 мыңгажуыксяздер мен олардыц баламалары қамтылды.Олардыцінііиде внсртануға, енер түрлеріне, көркемсурет стильдері менбагыттарына, архитектураға, кйркем конструкциялауға, бемііелеу жоне сондік-қолданбалы өнерге, өнер тпрпхыментеориясыныц нсгұрлым көп колданылатынүгымдарынакатысты тормнндер, сөздср менсөз тіркестері бар. Осыарада тілге тиек ете кстетін жәГіт: соңғы жылдары мерзімді баспасөз беттерінде өнерге катыстыатауларга баііланысты негізіиен екі түрлі пікір басымырақ аіітыла бастады. Оныңбірі, мәселен, бүкіл олемдік колданыстағы тсрминдерді аудармай сол күйі алу ксрек деген пікір болса, екіпшісі, керісінше, кез келгеніне казақшабалама табу керек деген уәжамтады. Бірақ мерзімді баспасөз бетінде өнертануга қатыстыөз ұсынымыздыайту, пікірталасқа түрткі болу, сөйтіп халықтыц қүііма қүлағынакайсысы сіцеді деп анысынацду бір басқа да, ал кесектеп үсынылган дүнненіц ішіне әлі ен-таңбасы ажыратылмаган, шын сіцісті баламаларынтаппаған сездерді тықпалау бір басқа. Басқашаайтқанда, сонғысыорынсыз. Сондықтанмүндай атауларға, халықаралық терминдерге келгендесол жалпы жүрт таныган (әлемжүртіныльмы гана емес, т еліміздсгі әдебиет пен енер қайраткерлерініц өздері де осы кезге дейін шыққанкітаптарда қолданған) термин-тіркестерін сақтай тұруға бейіл болдық. Енді сөздіктін қүрылымы туралы қысқашамағлүмат бере кетелік. Сөздік алфавиттік ретпен берілген. Сөздіц дәлме-дәл магынасынберу қостілді сөздіктің басты қасиеті болғандықтанаударманын, негүрлымдол болуынаназар аударылды.Бұл түсіндірме сөздік емес, қостілді сездік болғандықтан қосымшатүсінік беруді қ а ж е т етпейтін нақты ма ғыналы сөздердіқ баламасығана үсынылды.Лл көптеген термнндердіц, сондай-ақ басқа тілдерден енген, тек өнер саласыпда қолданылатын,немесе пакты баламасы ж о қ және т. б. сөздердіц үгымға ауыр соғатыпы ескеріліп, оларға 4
кыскашатүсініктемелср ж а к ш аішіне алынып,беріліп отырады. Лтап аіітканда, ол түсінікте.мелердің кандаіі сипатта берілгенін теменде келтірілген мысалдардаикөругс болады. Белгілі ағымларға, бағыттарға, баламасы жоктерминдерғе, өмер жаирлары мен түрлсрінс, шығармашылык эдістосілдерге жапе т. б. ж а қ ш аішінде қысқашатүсінік берілді. Мысалы: академизм
искусство Древнего Китая акварель литограф
академизм (бейнелеу өнерінде XVI— XIX ғасырлардигы коркемсурет академи.чларында қалыптасқан, кине заман женеКайтаөркендеу дәуіріндегі внердіц сыртформаларынаеліктеу негізінде қүрылган классикалық әнер бағыты) Ежелгі Кытийвнері (б. з. бүрынғы3 мыңыншы жылдық—б. з. 111 гасыр аралығындағықытайонері) акварель (суга езілгсн мылдір бо.чу) литограф(гравюраны тасқа тусіруші шебер)
Кейбір термнндерөнерден баска салаларда да к о л д а нылатын болса, онда оныц тек онердегі нүскасы берілді. Мысалы: ансамбль
жанр
ансамбль (архитектурада — ғимараттарды, инженер лік қүрылыстарды жэ не жасылжслекті қамтитын кеңістік композици.чсыныңүйлесімді бірлігі) жанр (ө не р д е —түрмыстық тақырып қа ирналған шығарма)
Бслгілі бір терминөнердіц бірнеше сласындак о л д а нылатынболса, ол нактылап керсетілді. Мысалы: эклектизм
модель
эклектизм (архитектура мен бейнслеу в нерінд е — түрлі стильдерді, алуан үлгідегі көрксм енер элементтерін түтастайталғамсыз біріктіру) модель, үлгі (бейнелеу жэне сәндік-қолданбалы ө н е рд е —/ . бейнсленуші объект— натурашы, «натура»; 2. Басқа материалға кө5
uiipy үшін қажегтіқалып-пішін алынатынқилып; 3. к ө р к е ц и я л а у д а — жаппайвндіріс үшін эталон, стандартболыпесептслетін үлгі)
Егер бір сөздін бірнеше мағынасыболса, оида олар м цыздылығына қарай рет санымен беріледі. Мысалы: темпера калька
темпера (1. эмульсиялық байланыстыргыштарқосылған бояулар; 2. осындай бояумен салынған суреттер) 1. калька (чертеждінемссе суреттідэл квшіруге арнилған жылтыр қағаз не ма та); 2. кошірмс (осындай жолмсн түсіріп алынған көшірме)
Сездіктің екіпші бөлігінде өнерге катыстыкыскарған атау сөздср қамтылып,ол сөздердің орысшатаратылыпаіітылуыжонс қазақша аудармасыберілген. Мысалы: ЛГТХИ —
ЛХУ—
Алматішскші государ- Алматы мсмлсксттік сгвснпыіі театрально- тсаір-көрксмсурст шіхудожсствемный ин- стнтуты ститут Алматинскоехудожс- Алматыкирксмсурет сгвеіпюс училище училищссі
Сондай-ак казір жұмысістеуіи токтаткан еиер ұйымдарының атауларынаи кейінж а қ ш аішінде олардыцкай жылдардажұмысістегені көрсетілді. Мысалы: ЛХР
Ассоциация художни- Реиолюциялык Россия ков революционнойсуретшілерінің ассоРоссии (1922—1928) ниациясы (1922— 1928)
Әрине, тұцғышталпыныстыңжемісі болғандыктанбұл сездіктің кемшінтұстары да болуыәбден мүмкін. «Кеш жүре түзеледі» демекші, сөздіктіц көишіліктіц талкысынап өтіп, жетіле, ширайтүсуі болашақтыценшісінде болуға тиіс деген ойдамыз.
A
Абак— абак ( а р х и т с к т у р а д а — капительдіц жогарғы бөлігі; одетте төрткырлыплита формасындаболады Абрис— сулба, тұрпат (бір иәрсеніц сырткысұлбасы) Абстракционизм — абстракционизм(XX ғасырдағыж и вопись, скульптура мен графикадағы багыт: бул бағыт өкілдері болмысформаларынанбас тартып, өз шығармаларында өрнекті геометрнялык формаларды, жөн-жосыксыздақтар мен сызыктардыколданады) Абстракционизм геометрический — геометрнялык, а б стракционизм Абстракционизм экспрессивный — мәнерлі абстракцио низм Абстракционист — абстракционист(абстракционизм өкіЛІ)
Абстракцияхудожественная — керкем абстракция Авангардизм — авангардизм (XX ғасырдагыкөркемсуреттегі козіалыстыц шарттыатауы; мұныцөкілдері көркемсурет практнкасынтүбірімен өзгертуге, оныңқалыптасқаи принциптері мен достүрлерінен — оныцішінде реализмпен де — кол үзуге, жаца, әдеттен тыс мазмұн іздеуге умтыла ды) Авангардист — авангардист (авангардизмөкілі) Авантитул — пердебет Аверс— аверс (медальдіц беткі жағы) Авивирование — а ж а р л а у (сырланғанзаттардыц бояуыи жацғыртып, өц беру, жылтырату) Автогравюра — автогравюра (гравюраныцбір түрі; мұнда баспа қалыбын ағашқа, линолеумгенвмесе металға с ретшінік өзі жасайды) Автограф — автограф,қолтаңба 7
Автография — автография (лиографнялык,баспа қалыбын даііыидау одісі; мұнда сурстші арнаііы автографиялык қағазға литографиялық тущыіен немссе литографиялық карындашпенсурет салады да ол литографиялықтасқа, немесе мырыш пластиикаға көиііріледі) Автолитография — автолитография (литографияныцбір турі; мұнда суретші өз шыгармасынтаска өзі түсіреді) Автотипия — автотипия ( 1 . қолдаи салыпған иемесе тусіріп алынған суреттерді фотомеханикалықодіснен суретке түсіру; 2. фотомеханикалықәдіспен басылган, қолдан салынған жопетүсіріп алынған суреттер) Автотипия трехцветная— үштүсті автотипия Автопортрет — автопортрет, өз портреті Автор— автор, туындыгер Агитациянаглядная— көрнекі үгіт Аграмант — аграмант (үй бұііымдарынсондеу үшін жіп тен, баудан өрнектеп тоқылғаіі ошекей) Аддитив — қоспа түс Азербайджанский государственный институтискусств им. М. А. Алиева — М. А.АлиеватындағыӘзірбайжан мемлекеттік енер институты Азербайджанский государственныймузей искусств им. Р. Мустафаева — Р . МұстафаеватыидағыӘзірбайжан мемлекеттік өнер музейі Азербайджанский государственный театральный музей им. Дж. Джабарлы — Дж. Д ж а б а р л ы атындағыӘзірбайжан мемлскеттік театр музейі Азокрасители — азобояғыштар(синтетнкалык бояулар; көбіне тоқыма,былғары,қағаз, резіцке, пластмасса заттарды бояуға пайдаланады) Академизм — академизм(бейнелеу өнерінде X V I — X I X ғасырлардағы көркемсурет академияларында қалыптасқан, көне заман мен Қайта өркендеудәуіріндегі өнердіц сырт формаларынаеліктеу негізінде қүрылған классикалық өнер бағыты) Академияхудожеств— Керкемсуретакадемиясы Акантдревнегреческий — ежелгі грек аканты (ою-өрнвктүрі) Акварелист — акварельші (акварельмен жұмысістейтін суретші) А к в а р е л— ь 1 . акварель (суға езілетін мвлдір бояу); 2. акварель (осыбояумен салынған сурет) Акварель одноцветная— бір түсті акварель 8
Акварель тоновая— бір өнді акварель Акварель цветная— түрлі-түсті акварель Акватинта — акватинта (металлыкышкылмен өндеуге негізделген гравюраныңбір түрі) Акватипия — акватипия (сулыбояулармен суреттерді басу; бұл басылымакварельді еске түсіреді) Аконстантное восприятиецвета— түсті өзгермелі кабылдау(коршағанортаныц немесе кашықтықтыц әсерінен нзгеріске ұшырагантүстің суретші санасында бейнелену ироцесі) Акротерий — акротериіі (классикалык ордерлер үлгісіиде салынғанүіі төбелерініц бұрыштары мен жиектеріне сән үшін қиюластырылған мүсіндер мен оюлыбейнелер) Аксессуар— аксессуар (негізгі бейнедегі екінші дәрежелі, көмекші бөлік) Аксиологияобщечеловеческих ценностей— жалпыадамоаттық күндылықтараксиологиясы (эстетнкалык байлыктыц тарихи сабактаетыгы, оны кабылдау, бағалау, нгеру туралы, сұлулық зацдары жөніндегі, шыгармашылык туралы гылым) Аксонометрия — аксонометрия (кецістік түлғаларды кескіндеу аркылысызбаға түсіру тәсілі) Акт — акт (б е й н е л е у ө н е р і н д е — жалаңаш адам денесін бейнелеу) Акцент — акцент ( б е й н е л е у ө н е р і н д е — көрермешііц назарын ерекше аудару үшін кайсы бір түлғаны, затты, беііненіц бөліктерін түспен, жарыкпен,сызыкпен н е месе кецістікте орналастыруменерекшелепкөрсету тәсілі) Алебастр— алебастр (ақ гипстіц бір түрі) Ализарин — ализарин (өсімдіктен не минералдан алынатын бояу) «Аллаприма» — «алла прима» (картинаны бір отыры та салып бітіру) Аллегория— аллегория, тұспалдау (тұспалдап анту көркемдік тосілдерініц бірі — абстракты ойдынемесе күбылыстыөнер шығармасында нақты образ түрінде бейнеле Алогизм — қисынсыздык
Алтарь — михраб Альбом — альбом ( 1 . сурет салуға, коллекцияларға т. б. арналған, түптелген парақтар; 2. кітап түрінде басылған, көбіне түсіндірме тексі бар репродукциялар, фотосуреттер, сызбалар, т. б. жинағы) 9
Альсекко — альсекко (фресканынбір түрі; кепкен сылақ бетіне салыиғаи живопись) Альфреско — альфреско (фресканын. бір түрі; дымкыл сылақ бетіне салынған живопись) Американскаяакадемия науки искусств— Амернкан ғылыммен енер академиясы Ампир — ампир(XIX ғасырдың алғашқы ширегінде БатыеЕуропа сәулет өнері мен қолданбалы өнеріндегі кейіпгі классизм стилі; кейде французампирімен сырттай үксас белгілсрі бар XIX ғасырдыцбірінші ширегіндегі оры классизмін де осылаіі атайды) Амплификация — мағынаүстемслеу Амфитеатр — амфитеатр( 1 . Ежелгі Римде түрлі онындар мен сайыстарды тамашалаугаариалыи салынганалып қүрылыс; 2. казіргі үғымла— көрушілер залындагы партерден кейіигі орындар) Анализкомпозиции — комнозпцияныталдау Анализпроизведения искусства— опер шығармасын талііау Анализсюжетакартины — картина сюжетінталдау Анатомияпластическая— пластпкалыканатомия (анатомияның адампропорцияларын,кимыл-қозғалыснотижесінде ішкі қүрылыспен өзгерістерге дсненіц сырткы түрпаттарыныцтәуелділігін зерттеіітін бөлімі; пластикалық анатомия дене кацқасы мен бұлшыкет кұрылысынаерекше назар аударады) Английскаякрасная— ағылшын кызыл бояуы(Солтүстік Кавказдан алынатынтабиғи топырак боиу) Ангоб— ангоб (тиісті түр-түс беру үшін керамикалық бұііымдардыцбетіне оны күйдірерден бүрып жүқалапжагылган ак немесетүрлі-түсті балшық түріндсгі сәндік жамылғы) Анилин — анилин(нитробензолдыеидеу аркылы алынатып, түссіз, майлысүйыктық; анилин бояуларын озірлсуде колданылады) Анимализм — анимализм (е н е р д е — хайуанаттарды бейнелеу) Анималист — анималист (анималистік жанрдажүмыс істейтін, яғнн өз шығармаларында кебіне хайуанаттарды бепнелеіітін суретші немесе мүсінші) Ансамбль — ансамбль ( а р х и т е к т у р а д а — ғимараттарды, ннженерліккүрылыстарды және жасыл желекті қамтитынкецістіктік композицияның үйлесімді бірлігі) 10
Ансамбль мемориальный — мемориалдыкансамбль(қаза тапқан батырлардыц, аса көрнекті қайраткерлер мен окнғалардыцқұрметіне тұрғызылғанархитектуралық к о р нем кешен) Антаблемент — антаблемент (кұрылыстьщәдетте колонналардыцүстінде жататынжоғарғыгоризонталь бөлігі; классикалық архитектура ордерлерініц күрамдас бөлігі) Антефикс — антефикс (ежелгі храм төбесінін, жиегін боіілай мәрмәрденнемесе терракотадан жүргізілген әшекей) Антиискусство — антиөнер(концепциялыкөнердің екінші атауы) Антик— антик (ежелгі мүсіндік шығарманемесе оныц түшіускадагы, не көшірмедегі белшегі) Антиквар— антиквар (ежслгі өпер шығармаларының, багалы көие кітаптар мен бұііымдардынбілгірі әрі оларлы жинаушы) Антропологияискусства— өмер антропологиясы(өнердіи шығутегі туралы ілім) Антропометрия— антропометрия (пропорцняларт у р а лы ілім) Анфас — касбет (беттің, заттың алдынанқарағандагы көрінісі) Апперцепциявосприятия — қабылдау апперцепциясы (кабылдауға суретші тәжірнбесініц, білімініц, көзкарасы мен мүддесініц ыкпалы) Аппликация — күрақтау, күрак ( 1 . түрлі-түсті кагаз, мата, тері киыпдыларын кұрастырыпжабыстырунемесе тігу арқылысурет жасау одісі; 2. осындай жолмен жасал ған картина, өрнек) Арабески— арабески (араб әрпімен осемдепж а з у н е месе көгеріс жопе гсометриялық пГшіндергенегізделіп жасалған нешетүрлі күрделі ою-өрнек) Арзамасскаяшкола живописи — Арзамас живописьмск тебі (Россиядағы түцғышкөркемсурет мектебі) Арка — аркалық (ғимараттар мен қорғандардыцбнік қақпасы) Аркабесшарнирная — топсасыз аркалық Аркав виде трилистника — үш қиыктыаркалық Аркада — аркада (түрпаты мен көлемі жағынан бірдей арқалыктарқатары; көбіне ашық галереялар салу үшін қолданылады) Арказаполненная— бітеу арқалык U
Аркалучковая— сүііір аркалык Аркакосая — киғашаркалык Аркаподпорная — тірек аркалык Аркаполуцирковая — доғал аркалык Аркатриумфальная — салтанатты аркалык Аркатура — аркатура (ғимараттыцсыртбеттсріпе н е месе бөлменіңішкі кабыргаларынасон үшінориатылган жасаидыаркалыктар) Аркбутан — аркбутан (күмбсздсрдіи тік түсетін кысымыи контрфорс тіреу-багана аркылы ұстап тұратын, гнмараттын негізгі көлсміиен тыс орналаскап имектеу тас какпа) Армюр — ұсак ою (өрнектсрмен әшскеіілеп тоқудыцбір түрі) «Ар нуво» — «ар нуво» (модернстилі, «жаиаөнер» деіен мағыиаиыбілдіреді) Артельхудожников — суретшілер артелі Архаика — архаика (ежелгі грек өнсрі дамуыныцбас тапқы кезеці — б. з.бұрынгыV I I I — V Iг.) Архаист— архаист (удеоиет, «мер туынлыларынла ко не формаларғаеліктеіітін, оларлыжацғыртуғаұмтылатын а дам) Архаистика — архаистика (көпс формаларға, өиердегі ескі минерлерге еліктеу) Архаичность композиционного и образного решения— композициялык және образдыкшсшімніцконе монерлілігі Архангельский областноймузейизобразительных и с кусств— Архангельскоблыстыкбейнелеу өнері музеііі Архивольт — архивольт (аркалык оііығын кемкеріп, оган әшекеп түр бсріп түратын архитектуралык элемент) Архитектоника — архитектоника, -көркемдік кұрылыс (енер мен архитектура туындыларыныц көркемдік кұрьілысы) Архитектор — архитектор, соулетші Архитектура — архитектура, соулет өнері Архитектура древняя— ежелгі архитектура Архитектура классическая— классикалық архитектура Архитектура ландшафтная — ландшафтты архитектура («шағып»архитектуралыгүлзарлар, бульварлар мен парктер) Архитектура «малая»— «шағын» архитектура (беседкалар, копірлер, фонтандар, басқыштар) 12
Архитектура объемных сооружений — аумақты құрылыстар архнтектурасы (архитектураныңбір түрі — қоғамдық үіілер, өнеркосіитік күрылыстар) Архитектура органическая— табиғи архитектура (XX ғасьір архнтектурасында, негізінен АҚШ пен БатысЕуро(іада кец тараған багыт; оның негізгі прннциптері: архнтсктуралық шыгармаларгадаралық сипат беру, урбанис ты индустрнилыкодістерден бас тарту, күрьілысты табнги материалдардансалу, айналадагы табиғатпен жарасымды \ йлсстіру) Архитектура подлинная— шынаны архитектура Архитектура романская— романархнтектурасы ( X — XIII гасырларлагы Батыс Еуропадагы архитектуралык стиль; камал снпатьшдагы архитектура — монастырьлар, ініркеулер, замоктар) Архитектура советская— кенес архнтектурасы Архитектура современная— казіргі заман архитектураси (XX ғасырдағы архнтектураныннегізгі багыты; 2 0 — 6 0 жылдардадамыганбүл багыт казіргі когамдик, кажеттілікке, эстетнкалық сүраныска, өнеркәсіптік технология лецгейіне саіі жаца архитектуралык, әдістерді табуга ұмтылады, кейде «интсрнациональдықстиль» деп те аталады) Архитектуратрадиционная— достүрлі архитектура Архитрав — архитрав (үш бөлімді антаблементтің б а га на басына тіреліп жатқан төменгі жағы,жогарғы конструкцияларлыц барлық салмақ кысымын баганаларға бөліп түратын аркалык) «А секко»— «а секко» (фресканын бір түрі; кепкен сылақ бетіие салынған живопись) Асимметрия — асимметрия (бөліктердің бір-біріне сай болмауы) Аспекты искусства— өнер аспектілері Аспид— а с п и д(XII ғ а с ы р ө н е р і н д е — өцдеуге пайдаланылатынтастардыц барлық т ү р л е р і н і ц — м ә р м ә р , малахит, гранит т. б. жалпыатауы) Ассоциацияв искусстве— өнердегі ассоциация Ассоциация культурно-художественная — мэдени-көркем ассоциация Асфальт — асфальт (мүнайданалынатынөнім; бояулар данындаудакецінен қолданылады) Асфальт искусственный — жасандыасфальт Асфальт природный — табнгн асфальт 13
Атлант — атлант( а р х и т е к т у р а д а— ғимараттардың төбесін, бастырмаларды, балкондарды көтеріп тұратын ер адамбейнесіндегі мүсін-бағана) Атрибуция — атрибуция (бүркеншік атпен қол қойған немесе аионимдік көркемшығармалардыц авторын, жасалу мезгіл-мекенін аныктау) Атрибут — атрибут, анықтауыш (заттыцне күрылыстиц езінен бөлінбес каснеті; ө н е р д е— жеке адамныц, кеіііпкердіц қасиетін зат арқылыашу) «А фреско»— «а фреско»(фресканын бір түрі; кеппегсн сылакка темпераменжөндей отырыпсалынган ж и в о пись) Ахроматнка— ахроматика («түссіз» деген үғымдыбілдіреді) Б
Б а г е т—б а г е т , жактауша(картинлларга, портреттсрге рама жасауга немесе кабыргалардыәшекеіілеуге ариалган, боялган, алтын жалатылганжоне т. б. агаш жактпуша) Багрянка— багрянка (моллюскадарданалыпатын кызгылт бояу) База— база, тугыртас ( а р х и т е к т у р а д а — колоинаныңтөменгі тірек бөлігі) Базилика — базилика (ішкі жактарыбағаналар қата рыменнемесе бірпешетіреулермен бөлінген ғимарат) Бакан—б а к а н (коцыр-жасыл рецкі бар ашык сары бояу) Баккара — баккара (ерекшесортты хрустальдан көр кем бұііымдар жасау) Бальзам— бальзам (күрамындаэфирмаііы, шаііыр т. б. хош иісті қосылыстарыбар органикалыктекті зат майлыбояулы живописьте көп қолданылады) Бальзамвенецианский — Венеция бальзамы Бальзамканадский — Канада бальзамы Бальзам копайский — копайбальзамы (Оцтүстік Амерпкада, Үндістапда жоне Африкадаөсетін есімдіктің атымен аталган) Бальзамобыкновенный — кэдімгі бальзам Бальзамстрасбургский— Страсбург бальзамы Балюстрада — балюстрада(балкондар мен баскыштардыц жогарыданплитамен, периллаларменбіріктірілген ба14
ғаналардың — блясиналардын қатарынантұратынқоршауы) Балясина — балясина (балюстраданык вертикаль тіреуі) Барбизонцы — барбизондықтар (XIX ғасырда Францияныцтабиғатын бейнелеп, ұлттық реалистік пейзажды қалыптастыргансуретшілер тобы) Барельеф — барельеф, аласа бедер (жазық фонда шыгыцқыбейпе аукымының жартысынне одан азын бейнеле көбіне архитектуралыкғимараттар мен сәндік бұГіымдарды ишекейлеудеқолданылады) Барокко — барокко (XVI ғасырдыңаяғынан XVIII га сырдыцортасына дейін Еуропа архнтектурасымен енерін де кең тараган көркем стиль) Барокконарышкинское — Нарышкин бароккосы ( « Н а рышкин стилі» деп те аталады) Барьба— атызша(гравер жұмысістеген кезде табакшага тускен кескірдін немесе иненіц ізі) Басма— басма (о р ы с т ы ц қ о л д а н б а л ы в н е ¬ рі тырлар; кітаптардыц мұқабаларынжәие т. б. заттарды әшекейлеу үшін қолданылған) Баталист — баталист (согьгс орекетіиік көріністерін салатын суретші) Баталистыакадемические — академиялық баталистер Безидейность— идеясыздық Безобразное— кейіпсіздік (эстетикалық ілімдер жүйесіндегі осемдікке карама-карсы категория) Бесконфликтность — тартыссыздық Бессмыслица — магынасыздык Бессодержательность — мазмұнсыздық Бесцветность— түссіздік, рецсіздік Б е й ц — б е й(кара-коцыр ц немесе қызыл-қоңыр түсті унтақ; агаштардыбояу үшін пайдаланылады) Белизна— ақшыл,ақшылдық Белизнабумаги— қағаздыц акшылдыгы Белила— ақ бояу, ак сыр Белилабаритовые — барий ақ бояуы Белилакремницкие — кремнииак бояуы Белиласвинцовые — қоргасын ак бояуы Белиласвинцово-цинковые — коргасынды-мырышты ак бояу Белилатитановые — титан ак бояуы 15
Белилацинковые —мырыш ақ бояуы Белорусскийгосударственный театрально-художествен ный институт—Белорус мемлекеттіктеатр-көркемсурет и н ституты Бензинлаковый —лак бензині (скипидар орнына қолданылатынсуйылтқыш,кейде смолалардыжэнеполимерлепген майдыерітуге де қолданылады) Бидермайер —бидермайер (XIX гасырдыц60-жыллары чехөнеріпде неміс бидермайері —неміс филистерініц ойдап шығарылған фамилиясы—ықпалыменпайда болған багыт; бпдермейергешектеулілік, көркем шығармалармазмуныиыц ұсактыгы, бюргерлік, мещандықталгам тон) Бисквит —бисквит (глазурь жагылмаганфарфор) Бистр—бистр (бүк агашынынқара күйесін кайта ку діру аркылыалынатыпжиренқоцыр,жирен, карабурыл тусті боягышзат) Бланфикс —бланфикс (күкірт кышқылды барийден алыпган ак пигмент) Бледность— солгыпдык Блейвейс—блейвсйс (қоргасын ак бояуы) Блеск—жылтыл Блеск древесины —ағашжылтылы (ағаштыңжарык шагылыстыру каспеті) Блеск слоя маслянойкраски—майлыбояу кабатын жылтылы Блик—актацдак (жарыкпен көлецке элементі; заттыц бетіидегі ец жарыкнүкте) Блинт —блинт(кітаптыц мұкабасын бедер салып, бояусыз одемілеу) Болтштихель —болтштихоль(жартылайшецберлі жүзі бар граверлік аспап) Болюсармянский —армянболюсі (темір тотығымен боялган сазбалшык) Болюсбелый —ак болюс (сазбалшықтың таза жэне ак сорты) Болюс красный —қызылболюс Браслет—білезік Бронза—қола (ө н е р д е —сэн жэнекосалқы енер бупымдарыменмүсін қүюда көне заманнан бері колдан лыпкеле жаткан материал) Бронзировние —колалау, кола жалату(суреттін, мусіннің устіне жүқалап қоланың немесе аллюминийдіңүнт ғынж а ғ у ) 16
Брутализм — брутализм (1950-жылдарыҮлыбританияда панда болып, кейіннен Батыс Еуропаға, АҚШ пен Жапонияга тараган архитектуралык багыт; бұл бағыттын, окілдері кұрылыстың конструкциялық схемасынжалацашіауга, карапайымжәпе«дөрекі» архитектура массаларыныцархитектопикасынбарыпшаашыпкөрсетуге ұмтылады) Брызгало— шапіыратқыш Буквица— енеркосігс Буль — буль ( X V I I — X V I I I гасырлардағыфранцуз меГеліндегі стиль; ағаштыағаштыңбаска түрлерімен, мысиен, коламсн, піл сүпегімеп, тасбака сауытыменжәне т. б. ошекейлеу) Бумага — кагаз Бумагаавтографская — автографиялык кағаз (бетіне к>, ))амындакрахмал, желатин, бор, глицерин бар желім кабатыжагылғап, антографпигаколданылатынкағаз) Бумага афишная— жармамалыккагаз (жарнамаларды т. о. Оаспаханалық немесе литографпялық әдіспен басуға арналган түрлі-түсгі не ак кағаз) Бумага баритированная — бариттелген кағаз Бумага ватманная — ватман кагаз Бумагавеленевая — пелен кагазы (пергаментке үксас тыгылжылтыр кагаз) Бумага вощеная — балауыз кағаз Бумага глазированная — жылтыр кағаз Бумага зерненая — бүдыр қағаз (бетіне арнайыбарит немесс гш.с кабаты жағылғанкағаз) Бумагакаланрированная — каландрланган кағаз (тыгычдалыпжылтыратылған қағаз) Бумага лакмусовая — лакмус кагазы (лакмус сінірілген кагаз) Бумага литографская — литографиялық кағаз Бумага лощеная — жылтыратылған кағаз Бумагамикалентная — мпкалеиткагаз (желімқосыл•маіі таза макта талшығыпан жасалган кагаз) Бумага мраморная — мэрмэр кагаз (бір жағы мәрмәрf а үксатып боялған қагаз) Бумага пергаментная — пергамент кагаз Бумагапереводная — көшіргі кағаз (суретті лнтографиялық тастан мырышқа көшіруге арналған кағаз) Бумага пигментная — пигментті қагаз (пигмент-жела тин кабаты жағылғанкағаз) Бумагаполуватманная — жартылайватманқағаз 2—1138
17
Бумагапроклеенная —желім сіңірілген қағаз Бумагарисовальная —сурет кағазы Бумагатипографская —баспахапалыққағаз Бумагачертежная—сызу кагазы «Буонфреско»»—«буон фрсско»(фресканынбір түрі; кеппсгеп сылакқа бірден салылган живопись) Бурав —тыншуыр (бұргыпыңбір турі) Буравчик —тышнуырпіа Бучарда—тісті балга Быстротапросыханиякрасок —Сояулардыцкебу жылдамдыгы Бюст —бюст(кеудеден ж о г а р и карай бейнеленетін мүсіндік портреттің көп тараган түрі) В
Ваза—ваза, кумыра Вазагеометрического стиля —геометрнялыкстильдегі ваза Ваза «дворцового -стиля»—«сарай стиліндегі» ваза (үсақ геометрнялык всімдік өрнектерімен безендірілген, б, з . бүрынгыXV гасырга тон қүмыра) Ваза«коврового, или ориентализнрующего стиля» — «кілемдік, немесе шыгыстык стильдегі» і,а '.а (белдсулерінде хайуанаттар менфантастнкалыкмакулыктартүрлі түепсн бейнеленген, б. з. бурыигыVII гасырга тон кумыра) Вазакраснофигурного стиля —кызылфигура стиліндегі ваза Ваза «стиля камарсс»—«камарес стиліидегі» паза (әдемі стильдендірілгеи өсімдік өрнектерімен безендірілген, б. з . бүрынғыX X — X I I I гасырларга тон кумыра) Ваза «строгого стиля»—«катан стильдегі» ваза (б. з . бурыигыVI ғасырдыцсоцгы ширегі —V гасырдын Оасы тән кумыра) Ваза «свободногостиля»—«еркін стильдегі» ваза (ко познцнясыеркін де табпги жасалгпн, суреттері дәл жэне пегурлым курделі салынган, б. з . бурыигыV гасырдын, екінші шпрегінс тон кумыра) Ваза чернофигурного стиля —кара фигура стиліндегі ваза Вазопмсец — қумыраөрнекшісі 18
Вазопись—кумыраөрнектеу өнері Вазописьгреческая — грек күмыраөрнектеу өнері Валер—в а л е р (живопись пен графнкадагыж а р ы ккупіімсп бапллнысты үгым; әлетте жарык пен көленкенін in с (-леусіз алмасуынбілдіреді) Валик— білік (бояуды жаятын, тегістеіітін жүмыр білік) Валики для накатывания красочного рисунка— бояулы г\рот жүргізуге арналгян біліктер (фарфорбуйымдары оилірісінде колданылатынбіліктер) Валик кожаный— тгрі білік Валик резиновый— резина білік Вандализм— вандализм (млдени жонематериалдық ш іліктсрлі мягынаоызжою) Ван-Диккоричневый— Ван-Диккызыл коцыры (әдемі речк: бар қопырбояу) Вариант — вариант, пуска (автордыншыгарманын е месе оныцкайсы бір бөліктерін аздап өзгертіп кайталауы) Ватман— ватман (кагаз фабрикасыныц иесі агылшын Вптмапның ееімімеп алынган; сызуға жэнесурет салуға арналган беті бужыр,жогарысортты кагаз) В а я н и е— м у с і п д е у (мүсіндік шыгармажасау) Ваятель — мүсішиі, мусін жасаушы Вдохновение— шабыт Вдохновенность— шабыттылык Вдохновенностьтворчества — шыгармашылықшабыттылыгы «Венерыпалеолитические»— «палеолпттік Венералар» (жогаргыпалеолит археологпялық кабаттарынан табыліап, тастан, сүііек пен куіідірілген сазбалшыктанжасалған <'-:>л мусіншелері) Веризм— веризм (XIX гасырдын,екінші жартысында— кепзінен Италияда— эдебиетте, бейнелеу өнері мен опера• музыкадапайда болган, натурализмге жақынбагыт; г'л'рпзмге қогампыңэлеуметтік індеттеріне «укім шыгармаіі», кунделікті түрмыстыц,жарлы-жакыбай емірінің кө• іщкелі жақтарыншынаны бейнелеу тэп) Верист — перист (веризм екілі) Вернисаж— вернисаж(ариаііы шақырылганадамдарлыц катысуымен көркемсурет көрмелерін салтанатты түрде ашу) Вертикальная картиннаяплоскость— вертикаль картнпалық жазыктық 19
Вещества смягчающие — жұмсартқыш заттар Взаимодействиеглубиныи плоскости— терекдік пен жазықтықтыцөзара орскеттестігі Взаимоотношение света и цвета— жарыкпен тустіц езара катынасы Взгляд эстетический— эстетикалык көзқарас Видениеживописное — живописьтік көру (ортаның әсерін жопе жарыктылыктыц жалпыжпіі-куши ескере оты рып, натураиың түстік қатынастарыикору жэне туеіну) Видениехудожественное — көркемдік кору (натураныц боііында бар қасиеттерге қажетті зстстикалық бага бере білу) Видео-арт— пидео-арт (жалгзн модершізмпіц бір турі; мунда карыидаш,қылкалам жопе қаіпау орнына телекамералар, бсГшсмагнитофондар жоне т. б. беііне аппаратурал а р n а іід а л а и ыл а д ы ) Видоискатель — көрсеткіш теіік (суретшілер заттың өзіне карап сурет салган кезде папдаланатынрама туріндегі тұткалы қурылгы) Виды графики — графика түрлері Виды искусства— өнер түрлері Виды исторической живописи — тарихн живопись турлері Виды композиции — композиция түрлері Виды памятников историии культуры — тарих пен м денпет ескерткіштерінін түрлері Виды резания древесины — агаш тілу түрлері (ағаш ұксату одістері; аралау, жону, еургілеу, ою, түрпімен өңдеу, бүргылау, үцгылау,кырнау, тегістеу т. б.) Виды узоровв геометрической резьбе — геометрнялык оіімыштаудагыерпектер турлері Виды учебного рисунка— жаттыгу суретініц түрлері Виньетка — виньетка (кітапта немесе колжазбадатекстіц басы мен аягын шагынсурет яки ою-өрпектурінде әше кеіілеу) Винограднаячерная— жүзімніц кара бояуы(жүзімніц кептірілген жас сабақтарын ауасыз жагдайдакуіідіру аркылыалыпатыпкара-көк түсті бояу) Винозелень — көкшіл (аздаган кек туп бар бояу) Виносинь — көгілдір, кекшіл(бояу) Виртуоз— виртуоз (онер техника™»жете менгерген өнер ядами) 20
Витраж — витраж, зершыны (мөллірбояулармсн шыныбетіне салынган живопись немесе түрлі-тусті шыны сы ныктарынанқұрастырылғанкартина, композиция, ою-өрнек) Витраж камерный —камералыквитраж (терезелердеіі экрандар түрінде, иптерьерлердегі шагын калка, коршау түрінде жасалғанвитраж) Витраж клееный —желімделген витраж Витраж на алюминиевой арматуре— алюминарматурасына жасалган витраж Витраж набетоннойсвязке —бетонды баііланысқа ж а салган витраж Витражна латунной арматуре— жез арматурага ж а салган витраж Витражна свинцовойарматуре— корғасыпарматурага жасалган витраж Витражпакетный —пакеттік витраж (мөлдір пластмассалардыңскі жагынанда мөлдір негіз —оіінек немесе пластмасса жабыстырып жасалган ннграж) Витражс гальванопластической решеткой —гальванопластнкалык торлы витраж Витрина—витрина (экспонагтарды, суреттерді жопе т. 0. кнресгу үшін арканы жабдыкталғапорын) Внттафалия —виттафалин(снгарсттеріе кигізілген к а газ жүзіктерді коллекциялау; бүл жүзіктерде коп бояулы фнрмалықбелгілер мен эмблемаларбасылады) Вихара—вихара ( ү н д і а р х н т е к т у р а с ыи д а — монастырьжатақханасы) Вкусхудожественный —көркемдік талғам Вкусэстетический—эстетикалык талғам Влажность бумаги—қағаздыц дымкылдығы Влияниеискусства—өяср ыкпалы Влияние творческое—шыгармапіылык ыкпал Внушающая функция искусства— енердіц иландыру кызметі Водопрочность —суға беріктік (бояудыц кепкеннен кеііін суға ерімеу касиеті) Воздействие пигментовна связывающее вещество— пін менттердіц байлапыстырғышкаәсері (пигменттердіц маіілы бапланыстырғышы заттыц кебу процесін тездетуі) Воздействиесвязующих веществна пигменты —баііланыстыргыш заттардыц пнгменттерге осері Возрождение — қайта өркендеу 21
Волгоградскийгосударственныймузей обороны— В о л гоград мемлекеттік қоргапыс музейі Волгоградскиймузей изобразительныхискусств — В о л гоград бейнелеу өпері музсііі Волконсоит— волконсоит (волконсоит минералынан алыпатынжасыл-изумруд немесе жасылшыны тустес табпғн минерал пигмент) Волконсоитовая зеленая — волконсоит жасылы(бояу) Валюта— валюта ( а р х и т е к т у р а д а — шиыршық спираль туріндегі ою-арнек, мусіндік ошекеіі) Воображение творческое — шығармашылык киял (суреткердіц өмір тожіриОесінесүпспс оіырылнактылыемір көріпістерін, адам характерлеріп көз алдына елсстетуі, сейтіп шыгармашылык туйіп жасауы) Воронежский государственныйинститут искусств — В о ронеж мсмлексттік өлер институты Воронежскийгосударственный институт культуры — Воронежмемлеьепік мотениет институты Воронежский областной музей искусств — Воронежоблыстыконер музеііі Воск— балауыз Воск канделильскнй— кантелильбалауызы Воск карнаубский — карпауб балауызы Воск монтанный— тау балауызы Восковой способ литья — куюдыцбалауызды әдісі (мусінді балауызға кую адісі) Воск пчелиный— ара балауызы Воск синтетический — синтетпкалык балауыз Воск скульптурный— мүсін жасаптынбалауыз Воспитаниехудожественное— көркемдік т;>рбне Воспитание эстетическое — эстстпкалык торбне Воспитательная функция искусства — өиердіц т.ірбислік кызметі Воспитательное значение искусства — онердіц торбпслік мәні Воспитательныйаспект искусства — онердін тарбиелік аспекті Восприятие— кабылдау Восприятиеаналитическое — т а л д а м а л ы кабылдау Восприятие искусства — өнерді кабылдау Восприятие опосредствованное — жанама турде к а б ы л дау (заттыц сурстін керіи кабылдау) Восприятие очертания — сулбаны кабылдау 22
Восприятиепредмета — затты кабылдау Восприятиепространства — кецістікті кабылдау Восприятиепрямое — тіке қабыллау(пактызатты көріп кабылдау) Восприятие рисунка — суретті кабылдау Восприятие света — жарыктыкабылдау Восприятиесветлот — жарыккүшін кабылдау Восприятиесинтетическое — синтездік кабылдау Восприятие художественное— көркемдікті кабылдау Восприятиеформы — форманыкабылдау Восприятиеэстетическое — эстетикалык кабылдау Восьмиугольная розетка — сегіз кырлыернек Воткать — өриектеу (матапыцустінсн өрпек, ою жур-
і
Вохра— вохра (сары немесе кызыл тусті табпгп бояу; ньоіпарда аулнслердіи бетін бояу ушін паіілаланылған) Вощанка— балауыздама (балауызсіцірілген кағаз не мага) Вощить— балауыз жағу Впайка— домскерлеу, донекерлеп кусыру Впечатляемость— эсер тудыргыштык Впитывающаяспособность бумаги — қағаздын (бояу) сіціру кабылеті Впрожелть— сарғылтым,сарғыш Впрочернь— кара копікыл, каралау Всемирно-историческийопытискусства — өнердік дүнпижүзілік-тарихи тожірибесі Всероссийский музей декоративно-прикладногои н а родного и с к у с с т в а —Бүкілроссиялык декорациялык-колданбалы жомехалыктыкөнер музсііі Всероссийский художественный научно-реставрацион ный центр им. акад. И. Э. Грабаря— АкадемикИ. Э. Г р а ¬ барь атындагыбүкілроссиялык көркемсурст гылыми-ресіаирациялық орталыгы Вспомогательныелинии построения формы — форманы курудағы көмекші сызыктар Втискивание— кептеу (зергерлік тэсіл) Вуалировать— күцгірттеу,боямалау Вульгарная социология искусства — өнердіц анайы соЦІ10Л0ГИЯСЫ
Выборкрасок — бояуларды танчау Выборнатуры— натураны тандау Выборточки зрения — кору нүктесін тандау 23
Выбор цветов—тустерді тандау Выгравирование—гравюралау, оіімыштау Выгранить—кырлау, кырыншыгару Выжигание —күндіру Выжигание глубокое —шұцгыл күіідіру (ағашты көркемдспкүіідірудіц бір түрі; ісхникасы жагынанфоны алынгап оммышка үксас) Выжигание плоское —біртегіс күйдіру (агашкүіідірудіц композициясыжинс аткарылуы жағынапси карапайым түрі; мүндасурет жазықтықтыц бетімеп бірдеіі дсцгейдс куйдіріледі) Выжиганиепо дереву —агашкакүіідіріп өрнек салу Вызеленснис—жасылдау,жасылга бояу Вызолочение—алтындау, алтып жалату Вылепитьиз глины—сазбалшыктанпішіидеу Вылудить—қалайылау, донекерлеу Вымазать—малыпалу Выразительностьискусства. —онердік осерлілігі Выразительностьскульптуры—схульпт} р.іііыц асерліЛІГІ
Выразительностьцпета —түстіи оссрлілігі Выразительностьцветовых сочетаний —түстік үіілесімдердіц осерлілігі Высокая пластичность —кслісті әсемдік Вырезка— О."ІЫП кесу, ою Высокий Ренессанс —Жоғарғы Ренессанс (XVI гасырдаты Италиядағыөнср; «чинквочепто»деп те аталаты) Высокохудожественный —жогарыкөркемдікті, жогары сапалы(шығарма) Высокоценный —аса күнды, аса бағалы Высокоценные произведения искусства —өнердіц аса күндышығармалары Выставка—корме Выставкаакадемическая —академмялық корме Выставкавоенно-историческая —искерп-тарнхи корме Выставка групповая —топтык корме Выставка коллективная —ужымдык корме Выставкамеждународная—халыкаралыккорме Выставка областная —облыстық корме Выставка передвижная—көшпелі корме Выставка республиканская —республикалық корме Выставка стационарная —туракты корме Выставка тематическая —тақырыптыккорме 24
Выставка художественная— көрксмсурет кермесі Выставочный зал Министерства культуры Республики Казахстан— Қазакстан Республикасы Модениет министрлігініц көрме залы Выставочный зал Союзахудожников Казахстана— !\алакстан Суретшілер одағыныңкөрме залы Высыхаемость красок— бояулардыцкепкіштігі Высыхание лаковойпленки— лак кабыршагынын кебуі Высыхание маслянойкраски— майлыбояудын кебуі Выткать узор — эшекейтоку Вытравить — өрнек түсіру Вычеканить — шскіп жасау, соғып жасау Вычернить — карайту, караға бояу Вышивка — кесте Вышивка бисером— маржандыкесте Вышивка «глухая»— «тұйык»кесте Вышивка «звериногостиля»— «хайуанат стиліндегі» кесте Вышивка «ковровая»— «кілемше» кесте Вышивка криволинейная — кисык сызыктыкесте Вышивка «кружевная» — «торлама» кесте Вышивка прямолинейная — тік сызыктыкесте Вышивка «сводная»— «еркін» кесте Выявление объемапредметовпосредствомсветотени — жарыкпен көлецке аркылызаттардыц аукымынанықтау Вязкость— тұткырлык Вязкостьглины — сазбалшыктынтұтқырлығы Вязкостьлака— лактың тұтқырлығы Г
Галерея картинная— картиналык галерея (картиналардыңтұракты көрмесіне арналған үй) Галерея художественная — көркемсуретгалереясы Гальванопластика — гальванопластика (электролизбеи бір норсеге калайы, күміс, алтын жалату әдісі) Гамма красочная— бояу гаммасы Гаммацветная— түр-тус гаммасы, бояулар гаммасы (көркем шығарманы салу кезінде бірнеше түстіц катар к луін білдіретін атау) Гаммацветовая— түрлі-түсті гамма(шығармадакөп колданылғанжэне ондағыживописьтікшешімнін сипатын 25
аныктайтынтүрлі-түсті өидердіц негізгі карым-катынастары) Гармонизация контрастов —контрастарды үйлсстіру (реалнстік картина композициясыныц іктізі) Гармоничностьцветов —түстердіц үіілссімділігі Гармония—үіілесім (ө н е р д е —көркем туыилынын барлыкбөліктсрініц өзара үнасымды бапланысуы, үіілссс жарасуи) Гармония двухцветная —кос түсті үплесім (түстік шецСердегі карама-карсыекі түстіц үіілесуі) Гармония трехцветная — үш түсті үплесім (түстік шенбердіц дол үшбөлікке бөлінуі) Гармония четырехцветная —торт түсті уйлесім (түстік шецбердіцтөрт бөліккс бөлінуі) Гармония цветовая —түр-түс үйлесімі Гармония цветовыхотношений—түстер катынастарыныц үйлесімі Гедонизм в искусстве —енердегі гедонизм Гедоническая функция искусства —өнсрдіц гелонистік кызметі (өнердіи адамга лоззат, куанышәкелу кызметі) Гедонический аспект искусства —өнсрдің гсдоннстік аспекті (өнер шығармасының эстетикалыклоззат, куаныш әкелу кабілеті) Гейсмус—гейсмус (жүзі бұрыштәрізді кашау; ағаш оіімыштау үшін колданылады) Гемма—гемма(шығыикы (камея) немесе шүнғыл (инталия) бейнелері бар ойма т а с ; ертеде гемма мор, меншік белгісі, ошекейжәне т. б. кызметін атқарған) Генезис архитектурного пространства —архитектура лык кеністік генезисі Генезис искусства —өнер гснезисі (ннердін шыгутегі) Генезис произведения искусства —онер туындысыгенезисі Генезис эстетического —эстетнкалык генезис Генезис эстетической категориальной системы—эстетн калык категориялылықжүйегенезисі Гератская школаминиатюры —Герат миниатюра мектебі (миниатюралык живописьмектептерініц бірі) Герма— г е р м а (жоғаргы жағындабастыц мүсіпі неме се бюст бар торт кырлыбагана: антик гермаларыпда бас тапкылаГермес күдайбейнеленгендіктен осылаіі аталган) Гипербола—гипербола, осірелеу (бейнелейтін нәрсені шамалантыс өсіріп корсету) 2в
Гиперреализм—гиперреализм (қазіргі модернизмағымдлрыныц бірі; оныц екілдері шындыкты «шындықтан да жоғары»бейнелеуге шақырады) Гипостиль—гипостиль (колоннадызал) Гипс—гипс (ок араласкан ак немесе сэрыминерал) Гипс высокообжиговый —катты күйдірілген гипс Гипс нерасширяющий —ұлғаймайтынгипс (эдстте гип кату кезінде 1%-ке ұлғаяды, мұныболдырмасүшін гипсті ок суына ерітеді) Гипс формовочный —калыпкүятын nine Гирих—гирнх (орта ғасырдағыОртажэнеОрталык Азия өііеріндегі геометрнялыкою-өрнектіцатауы) Главная точка схода —басты кнысу нүктесі Главная центральная ось картины—картинанын басты орталық осі Главные цвета цветового круга —түстік шецбердіц бас іы түстері (бүғап кызыл, сары, жасылжэне көк түсгер жа1 ады) Глаголь —глаголь, боіітірек (болашакмүсінніц канкасынкөтеріп тұрагын«Г»орпі тәрізді болат тірек) Гладилка—тегістегіш (беті өте жылтыратып тегістелген имек болат стержень; меццо-тинтогравюрасынжасау кезінде колданылады) Гладкость бумаги —кағаз бетініц тегістігі Глазирование —глазурьлеу Глазировка —глазурьлеу, жылтырату Глазомер—козмөлшер,көзбен шамалау Глазомерноеопределениерасстояния —аралыкты көзбен шамалапаныктау Глазуровка керамическогоизделия —керамикалықбүйымдарды жылтырату Глазурь — г л а з у р ь , жыланкоз (керамикалык. бүйымларды әрлеу жопе олардыц сапасынарттыруүшін колда пылатыншыны торіздес жүқа қабыкша, жылтырсыр) Глауконитовая зеленая —жасыл глауконит (глауконит минералынан алынатын, түрлі рецктердегі жасыл түсті табнгп минерал пигмент) Глина—сазбалшык Глина битая —иі канған сазбалшык Глина высокодисперсная—өте унтактысазбалшык Глина вязкая —жабыскақ сазбалшык Глина искусственная —жасандысазбалшык Глина легкоплавная —тез жібитін сазбалшык 27
Глина податливая —созылғышсазбалшык Глина скульптурная —мүсін жасайтынсазбалшык Глина тощая —ірімтік сазбалшык Глинорезка—балшықкескіш Глинование—балшықилеу Глипотека—глипотека (скульптура немесе глиптика шығармаларын жинақтау; мүсін өиері музейі) Глиптика—глиптика (асылтастарға бедерлеп ою-өрнек салу өнері) Гносеология искусства —өнер гносеологиясы (көркем ой, оныңмоні, түрі мен әдісі туралы ғылым) Гобелен —гобелен, токыма сурет (колмен токылған кілем-картина) Голубая ФЦ — көгілдір ФЦ («көгілдір фталоцианннді» жасаиды оргаиикалык пигмент негізінде әзірленген көк бояу) Голубец—кегілдір мыс бояу Голубоватый—көгілдірлеу, кокшілдеу Голубой— когілдір Гонорар—каламакы Гончар—көзеші, кышшы (кыштанзат жасаушы) Гончарня —көзехана, қышхана Гончарныйкруг —айналмалыуршыкша (козешінің жү мысстолы) Горельеф—горельеф, биік бедер (жазық аяда шыгынкы түлға аукымыныц жартысыпанкөбі беіінеленуі) Горизонт —кокжиек Горизонт высокий—биік кокжиек Горизонт низкий —аласа кокжиек Государственная охрана памятников— ескерткіштерді мемлекеттік қорғау Готика —готика (XII ғасырда Франциядапаііда болып орта гасырдынсонында бүкіл Батые Еуропаға тараған к кем — негізінен архитектуралык— стиль; готнкалык сэулет өнері кабырғалышошаккүмбездерімен, ойма тастары мен мүсіндік ошекеіілерініц молдығымен, витраждардыц көп колдапылуымен,сондай-акархитектуралыкформалардын вертикаль ырғаккабагынынкылығымсп сипатталады) Гохуа —ю х у а(казіргі кытай кескіндемесінде жібек пенкаттама кағазға сулы бояумен сурет салуды білдірет термин) 28
Грабштихель — грабштихель (ромбының жартысытүрінде жузі бар граверлік аспап; негізінен мыска және ағаш ка гравюра жасау ушіп қолдапьтлады) Гравер— гравер, бедерші, безеуші (металға, ағашка, сүнекке т. б. ойыпсурет, өрпек салушьі) Гравировка — гравнрлеу, бедерлеу, безеу Г р а в ю р— а 1 . гравюра, бедер-сурет (графнкапыцбір түрі); 2. гравюра(бетіне бедер тусірілген пластинка); 3. г р а вюра(Седерленгенпластинкаданалынганбасылым) Гравюра «бэниэ»— «бэниэ» гравюрасы (екі — қызылкурец жане жасыл— туспен басылатынжапонгравюрасы) Гравюравыпуклой печати— шығыкқы баспа г р а в ю р а сы (бугаи ксилография мен линогравюраж а т а д ы ) Гравюраклассическая — классикалық гравюра (ойма гряпюраныцекінші атауы) Гравюра монохромная — монохромдыгравюра (бір тақтадан басылатынгравюра) Гравюрана дереве — агашкажасалган гравюра (ксплографияиыцекіпші атауы; агаш талшыктарыныкбагытына карай бонлыкгравюражоне дөцбек гравюра болып бөлінеді) Гравюрана картоне— картонга жасалган гравюра Гравюра на нитролинолеуме — нитролннолеумгеж а с а л ган гравюра Гравюра на оргстекле— органнкалық әйнекке ж а с а л ган гравюра Гравюра на целлюлоиде — целлюлоидкажасалғанг р а вюра Гравюра «нисикиэ»— «нисикиэ» гравюрасы (жапонгра вюрасыныц бір түрі; паршага түсірілген гравюралық түрлітусті картиналар) Гравюра обрезная — кесікді гравюра (ағашқа гравюра жасау одісі) Гравюра очерковая— сызыктық гравюра (бойлық гравюраныцекінші атауы) Гравюра плоскойпечати— жазық баспа гравюрасы (бүган пегізінен литография жатады) Гравюра продольная— бойлыкгравюра (ағашдінгегін боплай кесілген ағаш тактаға гравюра жасау әдісі) Гравюрарезцовая — ойма гравюра (шүцғыл гравюрачин, ец көп тараган түрлеріпіц бірі; болат кескірлермен крібіне мысқа жасалалы) 29
Гравюра торцовая— дөнбек гравюра (ағаш діцгегініц көлденец кесіндісінен алынғантақтаға жасалған гравюра) Гравюра углубленная— шұцғылгравюра (бұғанойма гравюра, құргақ пне мен меццо-тинто, сондай-ақ офорт жоне оныцтүрлері: жұмсак лак пен акватинта жатады) Гравюра укиеэ— укиеэ гравюрасы(XVII ғасырда ж а пон гравюрасындакалыптаскан жаңа көркемсурет ағымы) Гравюра цветная— түрлі-тусті гравюра(шыгыцкы гравтораныц бір турі; көптүсті бейнелералу үшін қолданылады) Гравюра черно-белая— кара-ак гравюра Гравюрачистая— таза гравюра (ойма гравюраныц екінші атауы) Градация— градация, басқыштаушылык, үдемелілік Градациятона— он. градациясы (бір түстіц екінші туске біртіндеп елеусіз өзгеруі) Гранение — қырлау(тасты тегістеп кыр шыгару) Гранильник —1) кырлагыш (металға гравюражасауда колданылатынболат аспап); 2) қырлаушы Гранильня — қырлауышхапа Гранильщица — кырлаушыойел Гранит — гранит (тас) Гранитчик — гранитші, гранит тасып мүсіндеуші Граттаж — граттаж (тушь кұйылган кагазға немесе картопга каламушпен якпоткір аспапиентырнауаркылы сурет салу олісі) Гратуар— гратуар (сапка бекітіліп, ұштарыөткір кайралгап кыска сына туріпдегі болат кыргыш;гравюрада м е талл «тактаныц», живописьтекепкен бояу қабатыиыцж о не т. б. бетін тегістеу үшін колданылады) Графика — графика (бейнелеу өнерінің бір түрі) Графикагазетно-журнальная — газет-журнал графикасы Графика книжная — кітап графнкасы Графика плакатная— плакаттык графика Графика подготовительная —дайындықграфикасы ( э с киз, нобай, долбарлар) Графикаприкладная — қолданбалыграфика (грамоталар, маркалар, этикеткалар, жарнамаларт. б.) Графика промышленная — өнеркәсіп графикасы (колданбалы көркем графика түрі) Графика сатирическая— сатнралық графика 30
Графика станковая— станоктық графика(станоктық сурет, экстамп, лубок) Графика техническая— техннкалық графика (суретшікопструктордыцжұмысымен байланыстывнеркәсіптік г р а фика) Г р а ф и т1— . графит (карындашжасалатынтурлі-тусті минерал); 2. карындаштыц өзегі Граффито — графитто (мопументтік сопдік жпвопнсьтін бір турі; сграффитодеп те аталады) Грация — грация (қкмыл-козгалыстап көрінетін ішкі, ерекніе сулулыктыбілдіретін эстетикалық термин) Гризайль — гризайль (кандай да бір түстіц — одетте сур немесе коцыр тустің — турлі рецктеріне жасалган сәнлік жнвопнсьтің бір түрі) Гриф — гриф(біреудіц кол копған үлгісіне карап т а с ка оііып түсірген жазу) Грифель — грифель (жазатынқарындаштас) Грифон — грифон(басыбуркіт, денесі арыстантүрінлегі кус бейнелі мифологиялыкмакулык; ежелгі енер шыгармаларындакөп кездеседі) Грифонаж — грифонаж(бірнеше нобайлардыжүгірте сызыпшыгу) Гротеск — гротеск (бейнелеу жзне сондік мотнвтері тацгажайып, фантастикалық түрде үйлестірілген ою-орнек іурлері) Грунт— тосем (картина салар алдындакенепті тегістеп сылап шыгуға арпалган белгілі бір қүрамдағыпиг мент ) Грунты для бумаги— кагазга арналган тосемдер Грунты жидкие — суйыктосемдер Грунты казеиновые — казеин тосемдер Грунты картинна бумаге— кағаз бетіндегі картиналарлыцтөсемдері Грунты картинна металлических досках— металл так талар бетіндегі картиналардыцтөсемдері Грунты картинна холсте — кепеп бетіндегі к а р т и н а лардыцтөсемдері Грунты клеевые— желімді тосемдер Грунтыклеевыемеловые — желімді борлытосемдер Грунты комбинированные — курама тосемдер Грунты офортные — офорт төсемлері Грунтыполуклеевые — жартылайжелімді тосемдер 31
Грунтыполумасленные — жартылай майлы тосемдер Грунтысинтетические— синтетикалық тосемдер Грунты твердые— қатқыл тосемдер Грунтыэмульсионные — эмульснялық тосемдер Грунты яичмоэмульсионные — жумырткалы-эмульсиялы тосемдер Грунты яичные — жұмыртқалы тосемдер Группаскульптурная — мүсіндік топ (коптулгалык о м позиция) Группафигурная —тулгалы топ (тулгалыкомпозиция) Гуашь— гуашь( 1 . ішіие ақ сыр косылгап, күцгірт орі кою жағылатынсулы-желімді бояулар; 2. осындай бояулармен салынған живопись) Гуашь декоративная— сондік гуашь Гуашь флюоресцентная — флюоресцентті(жаркырауык) гуашь Гуашь художественная— көрксмсуреттіі; гуашь Гуманизм — гуманизм (адамгершілік, адамга деген еуйіспеншілік идеясыи бейнелейтін козкарас; Қайта өркендеу доуірінде — X I V —X V I ғасырлардақогамдыкол-пікірде, әдебиет пен өперде, ғылымдаозык прогресшіл агым ретінде калыптаскан) Гуманизм искусства— өнер гуманизмі Гурт— жнек, көмкерме(медаль бетіндегі бейнені н е месе тексті жиектеп түратын, медаль алацыныцшетін бой лай тартылган шыгыцқы белдеу)
д
Дадаизм— дадаизм («баланыцтүсініксіз былдыры»— дегон ұгымдыбілдіреді: Батыс Еуропа— негізіпен француз, иеміс — өперінде 1916—1924 жылдары өмір сурген м о д е р нисток одебн-көркемсурет агымы; дадаизммепсюрреализм, экспрессионизмсабақтас) Дадаист— дадаист (дадаизм өкілі) Даммара — даммара (түссіз немесе саргылт түсті смол Даммарлак — даммарлак(тропнкалық агаштар смоласы — даммараданозірленген жалтырлак) Дарование художественное — суреткерлік дарын Движущая сила композиции — композицняныц козғаушы күші Двумерность картины — картинаныц екі өлшемділігі 32
Дегуманизация искусства— өнерді дегуманизациялау Дезурбанизм — дезурбанизм(XX ғасырдағыкала салу ісіндегі багыт; ол ірі қалалардыцжағымды ролінжоққа шыгарып,халықтыолардан тысқарыжергеорналастыруди насихаттанды) Действиекартины — картинаныцокигасы Действующие лица— қатысушы кейінкерлер Д е к а д а н— с д е к а д а н с (модениеттіц томенқұлдырауы) Декадентство — декадентшілдік (XIX гасырдынаягы — XX гасырдыцбасындабуржуазиялық көркемәдебиет пен әнерде кейіп қалушылыкты,өте дарашылдыкты ұстанған керітартпа агым) Декадент— декадент (декадентшілдіктің өкілі) Декалькомания — декалькомания (алдынала қағазға лнтографиялыкәдіспен тусірілгеи немесеспликатты бояулармен целлюлоидплепкасыпа салынған көптүсті суреттерлі шыны бұііымдарга көшіру жолыменсондеу әдісі) Декор— декор ( а р х и т е к т у р а д а — декорация элементтері жиынтық-жүйесініцжалпыатауы) Декорарация — боя уды кетіру, түссіз ету Декоративнаяи противокоррозионная отделкаскульп туры из чугуна— шоныннанжасалган мүсінді сэндеп жэ коррозияга карсы эрлеу Декоративнаяотделка скульптуры из сплавовалюми ния — аллюминкорытпасынан жасалганмүсінді сэндеп э р леу (коррозиядаижэне қараюдан корғау, бетінің жылтыр лыгынсақтау, немесе оган он беру үшін аллюминнен ж салган мүсінді не оныцкорытпасынэлектролиттік ваннада оцдеу; осыиын нэтижесінле металл бетінде шыны тәрізді мөллір, бірак оте берік жүқакабыршақпайда болады) Декоративное облицовывание древесины — ағашты сэн деп қаптау (бүйымныцберіктігін арттыружәне сәнділігін күшейту үшін агаш тақтаныц немесе ағаш детальдары бетіне сүргіленген жүқа ағаш қиындыларын жабыстыру) Декоративно-прикладное искусство эпохи Возрожде ния— Қайта өркендеу дәуірініц сэндік-колданбалыөнері Декоратор — декоратор, сэндеуші (декорация жасайтып, сондейтін суретші) Декорация — декорация, сондеу әдісі Декорирование стеклоизделий стеклотканью и стекло волокном — шыны бүйымдарын шыны матасыменнемесе шыны талшыгымен сэндеу (коркем шыны бұйымдарын сә Деу әдісі) 3-1138
33
Декорирование художественных изделийхимическим способом— көркембұйымдарды химиялық жолменсәндеу (көркем шыны бұйымдарын сәндеу әдісі) Декорирование цветной стеклянной нитью — түрлі-түсті шыны жіппен сәндеу (көркем шыны бұйымдарынсәнд әдісі) Декстрин — декстрин (крахмалдан жасалган жабысқ а қ сұйық желім) Делениегоризонтальных линий — горизонталь сызықтарды болу Делениеобъемана части— көлемді бөліктерге бөлу Деломузейное— музей ісі Держатель — үстаткыш(сангина, көмір, соус, итальян қарындашынүстағыш металл, мыс немесежез рейсдефер; кейде муныбамбуктен немесе күрактан да жасауга болады Держатель для бумаг— қағаз үстаткыш Десюдопорт — десюдопорт(есіктін үстіне орнатылған живопистік немесе мүсіндік панно) Детали композиции — композицияныц бөліктері Деформация — деформация (бейне формасыныц езгеруі. Өнердегі деформация көбіне образдыцәсерлілігін күшейтетін көркемдік тәсіл ретінде пайдаланылып, әсіресе каррикатурада кецінен қолданылады, бірақ сондай-ақ станоктық живопись пен скульптурада да көп кездеседі) Деформациякрасочногослоя — бояу кабатыныцдеформациялануы Деформация объемная— көлемдік деформация Деформацияпластическая— пластикалықдеформация Деятельискусства— онер кайраткері Деятелькультуры — модениет қайраткері Деятельностьтворческая— шыгармашылык кызмет Диалектикахудожественного развития— көркемдік дамудиалектикасы (көркемөнерпрогресініц зандылықтары туралы гылым) Диафан — диафан (глазурьсіз күнгірт фарфор) Дивизионизм — дивизионизм(картннаны көзбен кабылдаған кезде бояу жағындыларыныц оптикалық араласуына есептеліп, полотна бетіне жекелеген бояу жагындылары айкын бөлектей жағуғанегізделген живопистік жүйе) Дидактика в искусстве— өнердегі дидактика Дизайн— дизайн (заттарды коркем конструкциялау; өнеркәсіп буйымдарыныц эстетикалык кейпін жобалау) 34
Дизайнер— дизайнер, дизайншы(өндірісте өнеркәсһі бұйымдарыныц формасын жобалайтынмаман-суретші) «Дикие» — «жабайылар»(XX ғасырдыцбасында ф р а н цуз живописінде пайда болган агым) Дилетант — дилетант (өнермен немесе ғылымменарнайы дайындыксызайналысатыноуеской) Дилетантизм — дилетантизм(өнердіц немесе ғылымны белгілі бір саласымен арнайы дайындықсыз айналысу) Динамичность — серпінділік ( б е й н е л е у ө н е р і д е — қ и м ы л - к о з г а л ы с ,тынымсызлык; ол композициялық іиешім, формалардыцтрактопкасы жопе орындалумәнері — жагындыныц, штрихтыцт. б. сипаты аркылыжасалады) Диаграмма — диаграмма, кесте (сандардыц катынас ыөлшерін көрнскі турде көрсететін графикалық сурет) Диаграмма ленточная— ленталык, диаграмма Диаграмма линейная— сызыктыкдиаграмма Диаірамма секторная— секторлық диаграмма Диаграмма столбчатая— баганалы диаграмма Диорама — диорама (алдынгыкатарга аумакты тулгалар орналастырылып, жарық өтетін жэне арнайыжарық тусірілген материалга салынған картина) Диптих — диптих(бір мазмунга байланыстырылған екі бөліктен — екі картшіадан туратынбейнелеу өнері шығармасы) Дирекция художественнойвыставки Министерства культуры Республики Казахстан— Қазакстан Республикасы Мэдениетмшшстрлігі көркемсурет көрмесініц дирекциясы Дисперсностьпигментов — пигменттердіц бөлшектенгіштігі Догравирование — жеткізе гравюралау, нақышына келтіре бедерлеу Додинастический период— династияга дейінгі кезец (б. з. бурынгы4 мыцыншы жылдыктагыЕгипет өнері) Долбление — уцгылау Долговременнаяформанаглядной агитации— көрнекі угіттіц ұзақ мерзімдік турі (көшелердеүзақ уақыткоюға есептелген мемориалтакталар, ескерткіш белгілер, монументтер, мемориалдар т. б.) Долото— қашау Долотобуровое— бүрғылаукашауы Долотожелобчатое— науаша қашау Долотокрестообразное— айкышқашау 35
Долотопикообразяое—найзаша қашау Долотопирамидальное —пирамидалы кашау Долотополое— қуыс қашау Долототрехгранное— үшқырлы кашау Долототрехперое— үшұшты кашау Дольмен—дольмен(жалпақ тастардан салынганерте заманғы қүрылыс) Донатор—донатор (орта гасырдагы Патмг Еуропа жэне Қайта өркендеу өнерінде, кеііде одаи да кейінгі өнер де храм салдырушыны (көбіпе ғимараттьің моделін колына ұстатып), немесе живописьшыгармаларына тансырыс берушіні бейнелеу; сонгыеыәдетте Христін жгше тонірананыңнемесе эулие-әнбилердіц алдындатүрган күйде бейнеленген. Кейде «ктитор» деп те аталады) Дорика — дорнка (архитектуралыкордерлердің бірі — дорикалық ордердің қысқартылган атауы) Древесина без выраженного рисунка— суреті білінбейтін агаш (текстурасыпда талшығынын бағытыэзер бай қалатын, беті біркелкі түсті агаш) Духэстетический—эстетикалык pyx Дученто— дученто (Проторенессанстыңбасы —XIII ғ.) Ж Жанр —жанр (ө н е р д е —тұрмыстық такырыпка арналған шығарма) Жанр анималистический —анпмалпстік жанр (өнер шығармаларында хайуанаттарды бейнелеу) Жанр батальный —баталдық (согыс сюжетті) жанр Жанрист —жанршы(өзімен түстас, өз заманын бейнелейтін суретші) Жанр исторический — тарихи жапр Жанр портретный —портреттік жанр Жанры изобразительногоискусства— бейнелеу өнері жанрлары Желатин —желатин (малсүйегінен, терісінен алынатын желім) Жесть — кацылтыр Жестянка —кацылтырсауыт Желтаянеаполитанская —неаполитансарысы(жасандыжолменжасалатынбояу) Желто-зеленый — жасылсары 36
Жжение —күпдіру Живописец —живошісьші, кескіндемеші Живописец-любитель —әуесқой живописьші(кескіндемеші) Живопись —живопись, кескіидеме (1. Бейнелеуөнерініц заттарды жоне нақты өмір құбылыстарын бояулармен бейнелейтін түрі; 2. Өнердің осытүрініц туындылары) Живопись академическая —академиялық живопись Живопись акварельная—акварель живописі (акварель бояулармен салынған живопись) Живопись альфрейная —альфрейлік живопись(кеппеген сылак бетіне сулы бояуларменсалынганживопись) Живопись батальная—батальдық живопись(соғыс такырыбынасалынган живопись) Живопись восковая—балаіызды живопись(бояуларды байланыстырғыш кызметін балауыз аткаратын живопись тсхникасыныцбір түрі) Живопись декоративная —дскорациялык (сәндік) ж и вопись Живопись жанровая—жанрлыкживопись(түрмыстық такырыпкасалынған живопись) Живопись историческая—тарихн живопись Живопись казеиново-известковая —казейнді-әкті ж и вопись (фресканынбір түрі) Живопись клеевая—желімді живопись(негізінен декорациялыкжүмыстарда колданылады) Живопись корпусная—корпустық живопись (тыгыз, коюжағыпдылармен салынган живопись) Живопись масляная—майлыбояулыживопись Живопись метафизическая—мстафизнкалыкживопись (10-жылдардыц 2-жартысы мен20-жылдардыц басындағы пталия өнеріндсгі бағыт; бүл бағыттағы суретшілер 20-жылдардағыжацаклассизм агымдарынаілесе отырып, күлазыган кеңістік, адамга жат дүние осерін тугызып, пакты заттардыцішінсн әлде бір тылсыммагынаныашыпкөрсе туге үмтылды) Живопись миниатюрная —миниатюралык живопись Живопись многослойная—көпкабатты живопись Живопись мозаичная—мозаикалыкживопись Живопись монументальная храмовая —монументтікхрам живошісі (орта ғасырда храмга арнапсалынган монументтік живопись—мозаика мен фреска) Живопись настекле—шыцы Оетіне салынган живопи 37
Живопись настенная—қабыргаға салынған живопись Живопись нательная—денеге салынганживопись (дене үстіне уакытшабір немесе бірнешебояуменсалынган алуан турлі орнектер менсуреттер; бейнслеу өперініц осынау өте көне турі Африка, Австралия халыктарындакен тараган) Живописное освоениепространства—кецістікті живописьтік игеру Живопись пастельная—пастельді живопись (пастель бояуларыменсалынган живопись) Живопись пейзажная—пензаждыкживопись Живопись перспективная—лерспективалық живопись (еызыкдык перспектива осерлерін пайдалануга иегізделген живописьтурі) Живопись пленэрная—пленэрлыкживопись (жипопнсьте табиғи жарыкпен ауаны жэне табнгат аисынла сурет өзі бакылаган пакты туе реиктерін беру) Живопись театрально-декоративная —театр-декорация живоиисі (суретшініц эскизі бойыпшажасалган декорациялар, киімдер, грим, бутафория) Живопись темперная—темпералыживопись(темпера бояуларыменсалынган живопись) Жижгил —жижгил(сары түсті табиги болу) Жухлость в живописи —жнвописьтегіону (бояу кабатындағыөзгеріс; осыныңсалдарыпан картинаныцнемесе этюдтіц беткі кабатыкүцгірттеніп, бояулардыцодемілігі мен әуезділігі жоғалады) 3
Завод ювелирных изделий—зергерлік буйымларзавод Загрунтоватьхолст —кенепті тегістеп сылау(картина салар алдында кенсп бетін тегістеп сылап шыгу) Задача композиционная —композициялнкміпдет Задача творческая—іпыгармашылык міндет Задачи идейно-художественные —идеялык-көркемдік міндеттер Задачиискусства—өнер міндеттсрі Задачихудожественно-документальные —көркем-деректі міндеттер Задачихудожественно-историографические —көркем-тарихнамалыкміндеттер Задачи эстетические—эстетикалық міндеттер 38
Заднийплан картины —картинанын арткыкатары Закон восприятия пропорциональных отношений — пропорцнялык катынастарды кабылдау зацы Закон доминанты —басымдаузацы(ою-өрнек композициясында бір немесебірнеше мотивтердібасымерекшелеп корсету) Закон жизненности —өміршендікзацы(композиция зацы) Закон контрастов—контрастар(карама-карсылыктар зацы(композицияныц негізгі зацдарыныц бірі) Законновизны —жацашылдық зацы(өнердіц жалпы зацы) Законорнаментального контрапункта —ою-өрнек кон трапункт!зацы (біркатар түііык элемснттерді біртұтас ою өрнектік оиразғабіріктіру аркылы ою-өрнскмотивін кұру) Законотношений —қатынастарзацы Закон подчиненности всех средств композиции идейно музамыслу —композицияныц барлыққұралдарының идеялыкoiira багыпыштылык зацы Закон пропорциональности —пропорцнялылық зацы Законпростоты —қарапаііымдылық зацы Закон распределениясветотени—жарык пен колецкеніц боліну зацы Закон соподчинения—бірге бағыныштылык зацы Законтипизации —типтендірузацы Законтрехкомпонентности —уш компопепттілікзацы (ою-өрнекмотивтсріндекүрделіжоне алуан турлі кимыл дыберу ушін композицияда осы кимылдыц ушфазасы корсету) Законцелостности—тутастыкзацы(с у р с т о н е р і д е —сурст салғанда жалпыдан жалкыға караіі кошу,ягп бепнепіц жалпы пішінін нобаіілап алып,содан кейін накты лауга кошу) Законцельности—бүтіндік зацы(композицияныц негізгі зацдарыныц бірі) Закономерности воздушной перспективы —ауа перспективасыныц зацдылыктары Закономерности конструктивногостроения формы — форманыц конструкциялык курылысы зацдылыктары Закономерности построения скульптурного рельефа— мүсіндік бедерді курузацдылыктары Закономерности распределениясвета наформе —ф о р маүстіндегі жарықтын бөліну зацдылыктары 89
Закономерности светотени—ж а р ы кпен көлецке з а ц дылыктары Закономерности строения формы носа —мурынкейпін КУРУ зацдылыктары Закономерности строения формы предметов—заттардыцкеііпін куру зацдылыктары Закономерности художественногоразвития—көркемдік даму зацдылыктары Закономерности эстетические—эстетикалык зацдылыктар Законченностьпроизведения—шыгарманың аякталғандыгы Законывнутреннегосмысла искусства—өнердің ішкі мәнініц зацдары Законы изобразительногоискусства—бейнелеуенер! зацдары Законы искусствакак формы общественного сознания — қогамдық сана формаларыретіндегі опер зац '.ары Законы исторической диалектики искусства— өнердіц тарихи дналектикасы зацдары Законы композиции —композиция зацдары Законыорнаментальной композиции —ою-орнеккомпозициясызацдары Законы формообразования —форматузу зацдары Законыхудожественного восприятия—коркем к а б ы л дау зацдары Законы художественногоотражения—коркем бейнелеу зандары Законыхудожественногопроцесса—көркемдік процесс зацдары Законы художественного творчества—коркемшығармашылык зацдары Законы цветоведсния—тустапу зацдары Законы эстетики—эстетика зацдары Закреплениекраски—бояудынбекуі Закрытые архитектурные пространства—жабыка р х и тектуралык кеністіктер Замес—н л е н д і бояу (ұнтак, торізді пнгменттерді байланыстырғыш заттармен жопесиккагнвтермен араластырып, илеп, бояулар дайындау) Замыселидейно-художественный — идеялык-көркемдік түпкі ой Заполнители —толтыргыштар 40
Зарисовка— суреттеме Зарождение искусства— өнердің тууы Зарождение эстетики— эстетиканыц тууы Заставка— әлөрнек(кітап тарауынык басын ерекшелеп орі безендіріп туратыншағын ою-өрнскнемесе бепнел кеііде сюжеттікомпозиция) Затираниекрасок— бояуезу Заточкаугля — көмірді уштау (көміртаякшасын сурст салу үшінуштау) Заусеница— қабыршак (металлбетінде паііда болатын усақ кабыршак) Звенигородская черная — Звенигородкараси(табиги топырақ пигменттсріпіцнегізінде әзірленген маіілыОояу) «Звериный стиль»— «жануарлар стилі» Зеленая Гусева— Гусев жасылы (жасылжапырак, тустес жасанды минералпигмент) Зеленая ФЦ— жасыл ФЦ (жасанды органикалык пиг мент пен жасылфтелоцианин негізінде озірленгенбояу) Зеленые туфовые — жасыл туфтар (көгілдір рецкті ашык жасылдан кою жасылғадеііінгі түрлі рецктегі таби ги минералпигменттер) Зелень изумрудная— изумрудты жасыл(одемі жасыл нзумрудтүсті жасанды минерал пигмент) Земельный способ литья — куюдыц топыракты әдісі (мусінді нығыздалған топыраққакұю әдісі) Земля звенигородская черная — Звенигородқара топырағы (Звенигородкаласымаңындагы Розварни өзенінін жайылмасынан алынатын табиғи, минералбоягыш заттар Землязеленая — жасыл топырак (табиги топырак бояу) Земля коричневая— кызыл коцыр топырак(табиги топырак бояу) Земля красная— қызыл топырак (табиги топырак бояу Зернение— будырлау Знак мемориальный — мемориалбелгі (бюстібар дінгек, тас багана, рельеф немесежазуыбар колонна жэне т. б.) Знакэстетический— эстетикалык тацба (коркемонер процсстерін семиотикатурғысынан тусіндіруге баііланысты эстетикаға енгізілген уғым) Знаниепластической анатомии — пластикалык анатомияны білу Знаточество— білгірлік (өнертануда XIX ғасырдыц соңындапаида болғанбағыт; оныцнегізгі мақсаты — ә 41
гілі гемесе жана табылганөнер шығармаларынын күндылыгынапыктау) Значениехудожественногонаследия—көрксм мұраның мацызы Значительность художественная—көркемөнер монділігі Зодчество—сәулет өнері, сәулетшілік Зодчестводревнерусское—ежелгі орыссәулет өнері Зодчий—сәулетші Золотари—алтын соғушы(зергер) Золотая пудра—алтын она (металл пигменттерден алынатыналтын түстес бояу) Золотисто-желтая —алтынтустес сарыбояу ( ж а с а н ды жолменозірленетін пигмент) Золототвореное—сзілген алтын (желімді банланысты|)гышпен араластырылган алтын унтагыиап жасалган бояулар; көбіне икон жазудақолдапылған) Золочение—алтындау, алтын жалату Зрениецветовое— заттыц түсін коруЗритель—корермен Зубило—кескіш И
Иглагравировальная —гравюра инесі (гравюралауға —бедер салуға арналған аспап) Иглалитографическая —литография инесі (таска сызуға арналған, үшнемесе торт кырлыпирамида, конус т. б түріндегі, жүзі откір болат стержень) Идеал—идеал, мүрат Идеализацияв искусстве—өнердсгі даріитеуінілік (суретшіпіц бейнелеу объектісін одейі немесе еріксіз боямалап корсетуі салдарынаномір шындығынан алшактау) Идеализм в эстетике—эстетикадағы идеализм (материалнзмгеқарама-карсы, эстетикалык сананы, идеяны,мүратты бірінші деп танитын багыт) Идеалхудожественный —коркемдік мүрат (суреткердін көркем түйіндсуі аркылыжасалатынбейне) Идеалэстетический—эстетикалык мұрат Идейностьискусства—өнердіц идеялылығы Идея—идея (коркемидеяныжасаудасуреткердің өз көзкарасына байланыстыбелгіленген негізгі ой) Идея картины —картинаныцидеясы 42
Идея художника —суретшінің идеясы Идиллик — идиллик (коркем шығармадаидиллияны, тамаша, рахат өмірді суреттеу) Идол — сынтас Идолженский — әйел бейнелі сынтас Избирательностьвосприятия— қабылдау талғамдылығы Изваяние — мүсін Изделияхудожественные —көркем бүйымдар Изменение цветовна расстоянии— түстердің қашыктыкта өзгсруі Изменениецветов от освещения—түстердіц жарыктан өзгеруі Изменение цветовпри дневном освещении — күндізгі жарыккезінде түстердің өзгеруі Изменение цветов при электрическом освещении— электр жарыгыкезінде түстердіц өзгеруі Изображение — бейне, бейнелеу Изображение абстрактное—абстракты бейне Изображение аллегорическое — аллегориялыкбейне Изображение геометрическое—геометрнялык бейне Изображение графическое —графикалыкбейне Изображение документально-точное — деректі-нақты бейнелеу Изображение зеркальное— айналык бейне Изображение искаженное — бүрмаланған бейне Изображение искривленное —кисайган бейне Изображение исторических событий — тарихи оқиғаларды бейнелеу Изображение контрастное— контрасты бейне Изображение многоцветное —коптүсті бейне Изображение мозаичное—мозаикалыкбейне Изображение натуры — натураны(заттыц өзін) бейне леу Изображение негативное— негатив бейне Изображение нечетное— аныкемес бейне Изображение обратное—кері бейне Изображение объемное—колемді бейне Изображение одноцветное— біртүсті бейне Изображение панорамное —панорамалыкбейне Изображение перспективное — перспективалық бейне леу Изображение позитивное— позитив бейне 43
Изображение предметовв определенной плоскости — заттарды бслгілі бір жазыклыкта беіінелеу Изображение пространствана плоскости— кеністікті жазыктыктабейнслеу Изображениесветотеневое— жарык-көленкелі бейне (жарыкпен көлецкені колдана отырыпжасалғанбейне-сурет) Изображение символическое —снмволдыкбейне, рәміздік бейне Изображение формалистическое — формалистік бейне Изображение художественное — коркем бейнелеу Изображение цветное— турлі-тусті бейне Изображение четкое— анык бейне Изобразитель — бейиелеуші Изобретательность композиционная — композициялық тапкырлык. Изография — изография (колжазбаны лэл, айнытпай көиііру) Изоксфалия —изокефалия (бедер суреттерле жэне живописьте бастарды бір децгейде орналастыру) Изолирование грунта—төсемді бөлсктеу (төсемніц майлыбояулардан майды, байланыстыргыш заттарды сорып алуыншектеуүшін оныц бетіне бөлектегіш қабатты жағу) Изоляционизм — изоляционизм(казіргі буржуазиялык эстегикада «таза опер» немесе «өнер өнер үшін» идеяла устанатын біркатар тужырымдаманыц жалпы атауы) Изостудия— бейнслеу өнері студиясы Изразец—изразец (глазурь жагылганжұка кірпіш) Изумруднаязеленая — көк жасыл(хромныцгидратты қышкылынан алынатынсуык кою жасыл түсті бояу) Изучение и анализнатуры — натуранызерттеу жэне талдау (суретшініц танымпроцесі) Изящный — ӘДСМІ
Изящество — эдемілік Икебана — икебана (жапонсөзінен алынғанатау; тірі гулдерден, буталардан, жсмістсрден композиция жасау) Иконография — иконографии (б с й и е л е у о н е р і д е —діни кейіпкерді немесе сюжегтікөріністі бсіінелеудін катан белгіленген жүйесі) Иконология — иконология (XX ғасырдағы өнертанудағы бағыт; көркем шығармалардағы сюжеттер мен бейне44
леу мотивтеріноныңтарихи-мәдени мағынасын және онд білдірілген дуниетанымды анықтауүшін зерттейді) Иконопись — икон жазу (живописьтің діни такырыпқ арналған түрі) Иконотека — иконотека, бейнехана(бейнелеу өнері шыгармаларынбелгілі бір такырыпбойыншажинау, коллек ция) Иллюзия зрительная— көру иллюзиясы(объектініц кецістік касиетін азды-көпті бүрмалап корсету) Иллюзионизм — иллюзионизм(бейнелеу өнері шыгармаларындазаттарды опыц бейнесі емес, нақты өзі деп кабылдайтынданетіп бейнелеу) Иллюзорность — нллюзиялылық (бейненіцнатурамен уксастыгы; сырткыүксастыкты айнытпай беруге үмтылу) Иллюминирование — иллюминациялау (гравюраларлы немесе суреттерді колмен бояу; сондай-ак орта гасырдагы колжазбакітаптарга түрлі-түсті мнниатюралар мен ою-өрнек салу процесін де осылай атаған) Иллюстративность — нллюстрациялылық (өнерде болмыстытаііыз, үстірт немесе біржақтыбейнелеу, кубылыстыц моніпе терецдеп енбей, оныцтек сырткыбейнелерін беру) Иллюстратор — иллюстрацияшы (иллюстрациялар жасаушысуретші) Иллюстрация — иллюстрация (басылымдагы тексті толықтырып,түсіндіріп немесе әшекейлеп түратынсуреттер) Иллюстрация агитационная— үгіттік иллюстрация Иллюстрация книжная — кітап иллюстрациясы(алеби шығармалардыц образдарын, олардыцмазмүнын аша тусуге көмектесетін графика түрі) Иллюстрацияоборонная— желбіршекті иллюстрация (екі немесеодан көбірек жагынан текспен қоршалған и л люстрация) Иллюстрация полустраничная— жарты беттік иллюст рация Иллюстрация разворотная— қосбеттік иллюстрация Иллюстрация страничная— беттік иллюстрация Иллюстрация тематическая— тақырыптықиллюстрация Импрессионизм — импрессионизм(XIX гасырдыц2-жартысымен XXгасырдыцбасында өнерде пайда болган агы бұл агым өкілдерініц туындылары негізінен олардыц өмірден алган өткінші асері мен бір саттік көціл күйіне курылады) 45
Импрессионист — импрессионист(импрессионизмөкілі) Имприматура —имприматура(мөлдір немесе жартылай мөлдір бояумен жағылғанқабат) Имприматура клеевая— желімді имприматура Имприматура масляно-смоляная — майлы-смолалыи м приматура Инвайронмент — инвайронмент (постмодернизмніц бір түрі; муныцөкілдері адамдартулгалары мен заттардыц көшірме-түлыптарынан тұрмыстыккөріністер жасайды- да мұныреализмніц кайта тууы деп есептейді, ал шындыгып да бул — ецкарадүрсін натурализм) Индивидаульность в искусстве— өнердегі даралык Индивидуальность творческая— шығармашылык дара лык Индийскаяжелтая— үнді сарысы(алтынтүстес өте әдемі сары майлыбояу) Индийскаякрасная— үнлі кызилы(майлы бояу) Индихенизм — нндихепнзм (Латпн Лмсрикасыелдері бейнелеу өнері мен әлебиетінде 1920—30-жылдарда пайла болған, үндістердіц түрмыс-тіршілігін бейнелеуді максат еткен бағыт) Индустриализация искусствамалых форм — шағынфор малыөнерді индустрияландыру Инкарнат — инкарнат (дененіц жипописьтегітүсі) Инкрустация — инкрустация, бағдар кондыру(бір з а т . тыц бетіне түрлі материалдар — сүйек, ағаш, перламутр т. б. кесінділерінен ою-өрнексалу) Инкрустациядревесины — ағашкаинкрустация жасау, агашка бағдар кондыру Инкрустация по металлу— металға инкрустация жасау, металға бағдар кондыру (металдан жасалған бүйымды баска материалменэшекейлеу) Инкрустировать браслет— білезікке баглар кондыру
Иносказание — туспалдау Инструменты абразивные — абразив аспаптар (абразив материалдардан жасалған аспаптар; металл, тас, эйнек, тері т. б. материалдарданістелген буйымдарды оцдеуде колдапылады) Инструменты для лепки— пішіндеуге арналған а с п а п тар Инструменты для обработки дерева — ағаш өцдеу аспаптары(көбінесе ағашты кесіп өцдейтін, тілу, тесу, тегіс46
теу, сургілеу, бөлшектеу т. б. жұмыстарға арналған механикалық аспаптар) Инталия — инталия (тасқа бейнені қашапсалу; негізіпде мөр қызметін атқарған) Интарсия — интарсия (ағаш заттарга жасалган инкрус тация турі; мұнда агаш бетіндегі ойықтарға тусі мен текстурасы өзгеше агаштардыц қиыктарынжабыстырады) Интеллектуализация непосредственных чувственных от ношений человекак миру— адамныцдүннеге тікелей сезім дік катынастарынинтеллектуалдандыру Интеллектуализм искусстве в — өнердегі интеллектуа лизм Интенсивность красок— бояулардыцканықтылығы Интенсивностьпигмента — пигменттің каныктылыгы (баска пигменттіц бояу тусін өзгерту қабылеті) Интенсивность цветов— түстердіц қанықтылығы(тустердіц жарыккүші мен қаныктылыгына катысты сапа) Интереск искусству— өнерге кызығушылык,өнерге ден коюшылық Интерколумний — интерколумний(ордерлік архитекту рада катар турған колонналардынарасындағыаркалык) Интернациональная сущность искусства— өнердіц интернацноналдыкмәні Интернациональноеискусстве в — өнердегі интернационалдык (жалпыадамзаттық байлықтынөнерде бейнеленуі) Интерьер — интерьер (үндіц ішкі кецістігі) Интерпретация — интерпретация, түсініктеме (коркем туындыныцмэн-мағынасын түсіндіру, ашыпкөрсету) Иитонако — интонако(фреска салынғап сылақтыцбеткі кабаты) Интуитивизм в эстетике — эстетикадагы интуитивизм (эстетикалык кабылдаужэне эстетикалыкбага беру актісіндегі, шығармашылық қиял қызметіндегі тікелей жете түсіну сәті ретінде интуицияныабсодюттендірушіидеалистік бағыт) Интуиция — интуиция, ішкі түйсік (шыгармашылык ойдыцаса маңыздыэлементі) Информационно-коммуникативная функция искусства — өнердіц ақпарат-катынас кызметі Информация эстетическая— эстетикалык акпарат (әлеуметтік ақпараттың эстетикалык кызметпен сабактас бөлігі) Ионика — ионика(архитектуралык ордерлердіц бір түрі — ионикалыкордердін қысқашаатауы) 47
Иррационализм в искусстве—өнердегі иррационализм, өнердегі ақылғасыйымсыздык Иррационализм в этике—эстетикадағыиррационализ (буржуазиялық эстетикалык ой-пікірлердіц көптеген бағыттарыментұжырымдамалары негізінде жататын методологиялық принцип,оныцмәні —ақыл-ойдыц көркемшыга машылыктағы монін төмендетіп, ондағы басты рольді сезімдік ішкі түйсікке беру) Искусственностьв искусстве—өнердегі жасандылық Искусство—онер Искусствоабсолютное —абсолюттікөнер(қазіргі буржуазиялык эстетикадаБатые өнеріндегі бірқатар агымдардыц көркемөнер шығармасын кез-келгенөмірлік м а з муннанбосатуга, суреткерлікқызметтіц толыкдербестігін орнықтыруга ұмтылысын теориялык жағынаннегіздеуге тырысатын тұжырымдама)
Искусствоабстрактное—абстрактыонер Искусствоакадемическое —академиялык онер Искусствоантичное—антикөнері Искусствоархаика—архаикаөнері (б. з. бүрынғы V I I —V I гасырлардагы Грецияөнері) Искусствовавилонское —Вавилон өнері Искусствовед —өнертанушы Искусствоведение —өнертану(ғылым) Искусствовизантийское —Византия өнері ( 3 9 5 — 1 4 5 3 жылдар аралыгында өмір сүрген Византия мемлекетінің өнері) Искусствоэпохи Возрождения —Қайта өркендеу өнер ИскусствоВостока—Шыгыс енері Искусствоэпохи ВысокогоВозрождения —Жоғаргы Кайтаөркендеу өнері (XV гасырдыц 90-жылдары —XVI ғасырдыц алгашкы 30 жылы аралығындагы Италияөнері Искусство высокойклассики—жогарғыклассика өне рі (б. з. бүрынгы 4 5 0 — 4 1 0 жылдардағы Грецияөнері) Искусствовышивки —кесте тігу өнері Искусствогальштатское —гальштат өнері (б. з . б у рыигы 9 0 0 — 4 0 0 жылдардағы гелыитатархеологиялык мэ дениетінің ескерткіштері) Искусствогандхарское — Гандхараөнері (Гандхара жерінде(казіргі Ауғанстан менПакистан)Кушан патшалыгы —б. з . 1 ғасыр—тусындаөмір сүрген өнер мект Искусствоголландское—Голландияөнері 48
Искусствогомеровского периода —Гомер кезеці өнері (б. з . бұрынгы X I — V I I I ғасырлардагыГреция өнері; « Г о мерГрециясыөнері» деп те айтылады) Искусство гончарное —қыш-көзеөнері Искусство городецкое —Городецөнері (орыс халкыиыц Городецауданындакец тарап, оіігілі болган декорациялык,өнердіц бір турі) Искусство готическое —готика өиері (XII гасырдыц соцы—XIV гасырдагы Батые Европа өнері) Искусство греческой классики —грек классикасы еиері (б. з . бұрынгыV —I V гасырдыц төрттеп үші аралыгындагы Греция өиері) Искусство декоративное —декорациялық (сондік) онер Искусство декоративно-прикладное— сәндік-қолданбалы енер (буган керамика, ойиек, коркемоймалау, металдан жасалган коркем буйымдар, мебель, текстиль, ойыншықтаржатады) «Искусстводля искусства» —«онеренер үшін» (көрксмшыгармашылыктыц дербестігін, өзімеи-өзі болуынжактайтын, өнердіц когамдық өмірмен, моральмен, ғылыммен жлие саясатпен байланысынжоккашыгаратын эстетика лыктужырымдама) Искусстводоисторическое —бағзы заман өнері Искусство Древнего Египта —Ежелгі Египет өнері (б. з . бурыигы 2 9 0 0 — 1 0 9 0 жылдараралығындағы Египет опері) Искусство Древнего Китая —Ежелгі Қытай өнері (б. з . бурыигы3 мыцыншы жылдық—б. з . I I I гасыр аралыгындагы қытап өнері) ИскусствоДревнегоРима—Ежелгі Рим өнері (б. з . бұрынгыVI гасырдыцсоцы—б. з . бурыигы 476 жылдар аралығындағыРимөнері) Искусство Древнего царства —Ежелгіпатшалық өпері (ежелгі Египетті I —V I дннастиялар билеген кезеңдегі — б. з. бұрынғы2 9 0 0 — 2 2 7 0 жылдардагыөнер) Искусство Древней Греции—Ежелгі Греция өнері (б. з . бурынгыXI гасыр —б. з . бүрынғыIV ғасыр аралыгындагы Греция өнері) Искусство изобразительное —бейнелеу өнері Искусствоинокультурное—бөтен мәдениетөпері Искусство информационное —ақпараттық онер (концепциялыкөнердіц скінші атауы) 4-1138
49
Искусствокинетическое — кинетикалық өнер (өнер туындысын жасау үшін қимылқозғалыстыц, нақты конструк циялар мен машиналардыц,иллюзиялық бейнелеудіц э с т е тикалык мүмкіндіктерін пайдаланатынавангардизм бағыты) Искусствоклассическое— классикалықенер ( т а р м ағ ы н а д а — Ежелгі Греция мен ЕжелгіРим өнері, сондайақ антнкалық дәстүрлерге тікелен суйенетін Қайта өркендеу жэне классицизм; кец мағынада— түрлі халыктардыц өнері мен мәдешіетіндегі мейлішпешарықтаудауірі) Искусство концептуальное — конценциялыкенер (көркемөнер туындысынфилософия, социология, антропология, енертану жэне т. б. ғылымдарда колданылатынүгымдарды корсету эдісі ретінде қарастыратын авангардизмбагыттарыныц бірі; «антионер», «акиараттық онер» деп те аталады) Искусствомавританское — мавритан оиері (Солтүстік Африка мен Оцтүстік Испания елдерінде X I —X V гасырларда дамыган орта ғасырлық енердіц шарттыатауы) Искусствомассовое— бұқаралықонер Искусствомедальерное — медаль согу өнері Искусство меровингское — меровинг өнері (Солтүстік жэне Орталық Францияныц V —V I I I гасырларда Мерипгтер мемлекетіне біріккен біркатар облыстары өнерініц шарттыатауы) Искусствоминимальное — минимальенер (модернистік өнердіц қазіргі турлерініц бірі; минималистердіцшыгармаларытек қажуды, түцілу мен пессимизмді түспалдап корсетеді) Искусствомолчаливое — үнсіз енер (модеринстік енердіц казіргі түрлерініц бірі; оныңөкілдері түссіз живопнсьті немесе зорға байқалатынтүстік рецдерді ғана пайдалануды насихаттап, кез-келген адам сала алатын живописьжасауды максат етеді) Искусство монументально-декоративное — монументік-сэндік енер (сан алуан коркемсурет шыгармаларын қамтитын, архитектуралыккүрылыстармен ксшендерді әшекейлеу үшін жасалатыненер саласы) Искусствомонументальное — монументтік онер (нақты архитектуралык ортаға арнап жасалған, идеялық мазмүпы елеулі, колемі ірі шығарма;бұған ескерткіштер мен монументтер, ғимараттарға арнап жасалған скульптуралық, жнвопнсьтік, мозаикалыккомпозициялар, витраждар, калалық жэне парктік скульптура, фонтандарт. б. жатады) -
50
Искусствомузейное—музей өнері Искусствонародное—халықтық енер Искусствонаскальное—жартас бетіндегі өнер (жартас бетіне салынган живопись, суреттер, петроглифтер, рельефтер) Искусствонефигуративное —тұлгасыз өнер (абстрак ты өнердің екінші атауы) ИскусствоНидерланды —Нидерландыөнері ИскусствоНовогоцарства — Ж а ц апатшалық өнері (Ежелгі Египетті X V I I I — X X династиялар билеген кезецдегі —-.6. :s. бұрынгы1555—1090 жылдардагы өнер) Искусствоновое—жаца енер Искусство оформительское —көркемдеу (безендіру) өнері Искусство первобытное —алгашкыкауымдықопер Искусствопещерное —үцгір өнері (ерте замандаадамдар тұрган үцгірлерден табылғанкөркемсурет ескерткіштерініц кешені) Искусствопластическое—пластикалык өнер (енер тур лері; олар накты өмірді бейнелейтін'бейнелеу өнеріне ( ж и вопись, скульптура, графика) жэне адам өмірініц матерналдық-заттық ортасын жасауга кызмет ететін бейнесіз енерге (архитектура, еэндік-колданбалыөнер, көркем конструкцнялау) бөлінеді; «кецістіктік енер» деп те аталады) Искусствопредметно-пространственное — заттық-кеністіктік өиер (бейнелеу өнерініц жанамаатауы) Искусствоэпохи ПозднегоВозрождения —Кейінгі Кайта' өркендеуөнері (XVI гасырдыцекінші жартысындагы Италия өнері) Искусствопозднейклассики—кейіигі классика өнері (б. з . бүрынгыV гасырдыц соцы—IV гасырдыцторттен үші аралыгындағыГреция өнері) Искусствоприкладное —колданбалыонер Искусствопространственное —кецістіктік онер (плас тикалык өнердін жанамаатауы) Искусство проторенессанса—проторенессанс өнері ( X I I —X I I I ғасырлардағыИталия өнері) Искусствопрофессиональное —кәсібн өнер Искусствоэпохи Раннего Возрождения —Бастапкы Қайта өркендеу өнері (XV гасырдагыИталия өнері; кват роченто деп те аталады) Искусстворанней классики—бастапқыклассика өнері (б. з . бурыигы4 9 0 — 4 5 0 жылдардагы Греция өнері) 61
Искусстворезьбы по дереву—ағашұқсату өнері, ағашоймыштау өнері Искусстворелигиозное—дінн өнер ИскусствоРимской республики —Рим республнкасы өнері (б. з . бұрынғы VI ғасырдыц соцы—б. з . бурыигы I ғасырдыцсоцы аралыгындагы Римөнері) ИскусствоРимской империи —Рим империясыөнері (б. з . бурыигыI ғасырдыцсоцы—б. з . бурыигы476 жылдардағы Римөнері) Искусство романское —роман өнері ( X I — X I I гасырлардагы Батые Еуропа өнерініц бір саласы) Искусствосадово-парковое —бау-бақша өпері (колданбалыөнер түрлерініц бірі; эстетикалык, функцнялық, экологиялық принциптерді ескере отырып, бау-бакшаны коркемдеп безендіру) Искусство салонное—салондық онер (сырттап одемі де қызыкты, бірақ мазмүнсыз, жалганшнаралыонер шығармасыныцжалпыламаатауы) Искусствосамодеятельное —талапкерлік онер Искусствосветское —дуниеауи онер Искусствосоветское—кецес өнері Искусствосоциалистического реализма— с о ц и а л и с т реализм онері ИскусствосредневековогоКитая—орта ғасырлық К и тай өнері ( I V —X I X ғасырлардағықытай онері) Искусствосредневековое—орта гасырлық опер ИскусствосредневековойИндии —орта гасырлық Үндістан онері ( V I I — X V I I I ғасырлардагыунді онері) ИскусствоСреднегоцарства—Ортапатшалық онері (Ежелгі Египетті X I — X I I I династиялар бнлеген кезецдегі —б. з. бурынғы2100—1700 жылдардагыөнер) Искусствостанковое—станоктык енер (тікелей сондік немесе практикалық қызмет аткармайтынәрі езіндік дербес сипаты бар енер түрі; б ұ г а н б е й н е л е у е н с рі бюсттер, станоктык рельефтер, г р а ф и к а д а — экстамптар, станоктык суреттер жатады) Искусствотеатрально-декоративное — театр-декорация өнері Искусство«техническое»—«техникалық» енер (керкем ой-пікір мен гылыми-техникалықпрогрестіц озара белсенді орекеті потижесіиде X I X — X X гасырлардыц2-жартысында 62
паііда болғанжана өнер түрлерін (фото өнсрі, кино өнері т. б.) білдіретін термин) Искусствотрадиционное —дастүрлі өнер Искусствофигуративное —тулғалы өнср (заттык шынаііылыкқа негізделгеп жэне нақты, тікелей танымал формаларға сүііенетін өнердіц кез-келген түрлері, стильдері мен багыттары; тұлгасыз өнер —абстракті өнер) Искусствохудожественной обработкидерева—ағаштыкоркем өцдеу өнері Искусствоэгейское —Эгей өпсрі (б. з. бүрынғы2 мыцыншы жылдыктардаЭгей тецізініц жагалауларымен аралдарында дамыганенер) Искусствоэлитарное—элиталыкенер (көрксмдік к а былдаукабылеті кушті, қогампыңтацдаулыбөлігі, онын эліласы болып есептелетін адамдардыцша'ынтобына арналған онер) Искусствоэллинизма —эллинизм өнері (б. з . бурынгы IV гасырдыцаяғы —II ғасырдағы Ежелгі Грек өмері) Искусствоэпохи бронзы—кола дәуір өнері (б. з . б у рыигы3 — 2 мыцыншы жылдыктардагы енер) Искусствоэпохи викингов —викингтер доуірі өнері (ежелгі скандинавиялыктардыц 7 5 0 — 1 0 6 0 жылдардағы өпері) Искусствоэпохи мезолита—мезолит доуірі өнері (б. з. бурыигы1 2 — 8мыцыншы жылдыктардагы енер) Искусствоэпохинеолита—неолитдауірі өнсрі (б. з . бурыигы8 — 4 мыцыншы жылдықтардағы енер) Искусство эпохи палеолита— палеолит дәуірі өнері (шамаменб. з . бурынгы4 0 — 1 2мыцыншы жылдыктардагы енер) Искусствоэпохи эллинизма —эллинизм дэуірі енері (б. з . бұрынғы IV гасырдыц аяғы —II гасыр аралығында І Л Л И І І И С Т І К мсмлекеттсрде—Египетте, Сириядагы Сслевкндтер патшалыгында,Кіші АзнндағыПергамда, Родоста. т. б. дамыганенер) Искусствоэтрусков—этрустар өнері (б. з . бурынгы X I I —I V ғасырлардағы Ежелгі Римөнері) Искусствоювелирное —зергерлік енер Исокефалия —исокефалия (бедсрсуретте жэне живописьте бастарды бір децгейде орналастыру) Использование методасравнения—салыстыру эдісін пайдалапу (эстетикалыктэрбиеніц тиімділігін арттырудыц әдістемелік тэсілі) S3
Иссера— сұрғылт, сұр Иссиза— көкшілсұр Иссиня— көгілдір Иссиня-зеленый — көк жасыл Иссиня-черный — кара көк Истокиискусства—өнердіцбастау көздері Историческое развитиеизобразительною нскусстза — бейнелеу өнерініц тарихи дамуы История изобразительного искусства —Ссппслеуонсрі тарихы Историчность искусства— өнердіц тарихглілгы История искусств— өнер тарихы (онердіц даму жолын дуние жузілік көлемде тутас, немссс кейбір слдіц яки жеке доуірдіц өнсрін зерттеп бағалаіітын, өиердіц белгілі бір турі немесебүкіл бір баі ыт-агымішцпа:1да Солу, ;;;етілу-толысу себептерін тусіндіретін енертапу саласы) История развития композиции — композицияныц даму тарихы Источникпрекрасного— осемдіктіц кайпар көзі Исфаханскаяшколаминиатюры — Исфаханминиатю ра мектебі (ИрандағыИсфахандаX V I —X V I I ғасырларда қалыптаскан көркемсурет мектебі) К Кадмий — кадмий(жасандыжолмен әзірленген м и н е рал пигмент) Кадмий желтый — сары кадмий Кадмийжелтый светлый — ашыксары кадмий Кадмий желтый средний— орташа сары кадмий Кадмий желтый темный — сары кызылкадмий Кадмий красный—кызыл кадмий Кадмий красный пурпурный — кара қошқылкызыл кадмий Кадмийкрасныйсветлый — ашык,кызылкадмий Кадмий красный темный — кою кызыл кадмий Кадмий лимонный — лимонтустес кадмий Кадмий оранжевый — кызғылтсары кадмий Казахская художественная галерея — Казак коркемсурет галереясы Казахскийнациональный орнамент — казактыңұлттық ою-өрнегі 54
Казеин —казени (маііы анырылғансиыр сүтінен алынатын ақ не сары түсті үнтак.) Казеин аммиачный —аммиактыказеин Казеин известковый —икті казеин Каллиграфия—каллиграфия, көркем ж а з у өнері Калокагатия —калокагатия (антик эстетикасыныңб а с ты үғымдарыныц бірі; адам сүлулыгыныц шартыболып табылатынсыртқыжане ішкі үіілссімді білдіреді) Калька— 1 . калька (чертежді немесе суретті дәл көшіругс арналіан жылтыркагаз не селдір мата); 2. көшірме (осындаіі жолментүсіріп алынган көшірме) Калькапод карандаш—қарындашқа арналған калька Калька под тушь—тушька арналған калька Калькирование—калькалау (масштабты өзгертпей к о пируэдісі; түпнүсқа бетіне калька салып, қарындашпен немесе тушьпепсызыпшыгу) «Каменныебабы»—«кемиір тастар» (түрік кағандыгы заманында—б. з . XII гасырына деііінгі кезде зират басына копылатынтас мүсіндер) Камень гипсовый—гипс тас (курамында8 5 — 9 0 % гипс минералыбар тас) Камень гипсовый мелкозернистый—үсақ түйіршікті гипс тас Каменьгипсовый с р е д н е з е р н и с т ы й — орташатүйіршікті гипс тас Каменькорешковый —бұдырбеттас (арнаііы будырлағыш машинада өңделіп, беті бүдырланғанлитографиялык тас) Каменьлитографический—лнтографиялыктас (ұсақ бүдырлы,ак, сур, көкшіл немесе сары түсті әктас) Камень оригинальный—тупнуска тас (бетіндегі суретті тікелеіі суретші немесе литограф-шеберсалған лнтогра фиялыктас) Камень тальковый—тальк тас (мүсін жасауда көп колданылатынсиликат тас) Камень талькомагнезитовый— талькмагнезитті тас (ашықсур түсті силикат тае) Камень талькохлоритовый мягкий — тальк-хлоритті жүмсақ тас (жасыл-сұртүсті жумсаксиликат тас) Камнеобработка—тас өндеу (табиғи тасты қажетті қалыпка келтіру процесі) Кампанила—кампаннла(орта ғасырдағы және Қанта өркендеу доуіріндегі и т а л ь я н а р х н т е к т у р а с ы нБб
д а — әдетте храмнан бөлек тұрған төртқырлынемесе ден гелек шіркеумұнарасы) Канифоль— шайыр Канифольотвержденная— катқылданған иіайыр _ Канифольэтерифицированная — этсрнфпкацияланған шайыр (смолақышқылын глицеринменэтерпфнкациялау жолымен алынған шайыр) Канифоль янтарная — янтарь шайыры (янтарьды балкыту арқылыалынған кызылкоцырсмола) Каннелюры — каннелюрлар(колоннадікін бойлай тік тартылған ойыстар) Канон— канон ( б е й н е л е у о н ері белгіленген ережелср жиынтығы) Каноныакадемические — академиялыкканондар Каноныклассические — классикалық канондар Кантовать — жиектеу, комкеру Кантовать портрет — иортретті жиектеу Канфарение— канфарлау (шекутосілі; металл бетіне тусірілген суретті канфарниктіц комегімен контурлар^ы бойлай урғылап шығу) Канфарники— канфарниктер(суретті қағаздан металға көшіру үшін жэне фондыәдемілеу үшінпайдаланыла тын, түқыл ине формасындаүшкірленген үшы бар шеку аспаптары) Каолин— каолин (фарфоржэне фаянс бүйымдарыж салатын ак балшык) Капелла— капелла ( а р х и т е к т у р а д а — бір гана эулеттіц мінәжатетуіне, кейде шіркеуәншілерін орналастыруға арналған діни күрылыс, яки онык бір болігі) Капитель— капитель (колоннаныкүстіңгі бөлігі) Капительдорическая — дорлық капитель Капительионическая— иониялық капитель Капитель коринфская — коринфтік капитель Капут-мортуум— капут-мортуум (көкшіл-күлгін түсті ренкі бар қызыл-кошқыл түсті жасандыпигмент) Капут-мортуум светлый — ашыккапут-мортуум(күлгін рецкті кызыл-конырбояу) Караваджизм— караваджизм (XVII ғасырды К а р а в а д ж о жэне онынізбасарлары жасаған реалистік живопис дамуының бастапқыкезеңіне тән коркемонержүйесі; ж а рык пенколенке қарама-карсылықтарынын комегімен әдеттегі емірді кесек сомдап бейнелеу) Карандаш— қарындаш 66
Карандаш итальянский — итальянқарындашы (күйдірілген сүйектен жасалып,өсімдік майымен ұстатылғанкарындаш) Карандаш литографический — литографиялыц карындаш (литографиялық тасқа, мырыш жэнеаллюмин пластинкаларына сурет салуғаарналганқарындаш;дайынлитографиялық тущьтан кұйылады) Карандаш «Ретушь» — «Ретушь»қарындашы (италья карындашына ұқсас қарындаш) Карандаш свинцовый — қорғасынқарындаш Карандаш угольный — көмір қарындаш Кариатиды — кариатндалар («қыздар»деген угымды білдіреді; гимаратсыртында немесе ішінде аркалықты ба сымен көтеріп түрғанәйел бейнесіндегі тіреулер) Карикатура — карикатура, сайқымазақ (бет бейнені немесе бір оқиғаныәсірелеп, күлкілі етіп бейнелеу) Карикатура жанровая— жанрлык карикатура Карикатура лаконичная — түжырымды карикатура Карикатура подписная— қолтаңбалы карикатура (ішінде жазуыбар карикатура) Карикатура политическая — саяси карикатура Карикатура раскрашенная — боямакарикатура Карикатура художественная — көркемкарикатура Кармин — кармин(шымкай қызыл 6orfy) Карнак — карнак(Ежелгі Фива территориясындағы б. з. бурынгы XX гасыр— б. з . бурынғы мынжылдық соңындағы храмдаркешені; Жаца патшалык, кезенінін ар хитекатуралық ескерткіштері) Карнация — карнация(адамденесін, бетін, жалаңаш дене мүшелерінбейнелеу кезінде қолданылатын живопис тік тәсілдер; әдетте бояудыбірнешеқабат етіп жағу) Карнизвенчающий — шатырасты карниз Картина — картина(дербес көркемдікманызы бар ж не аяқталғанживописьтік шығарма) Картинабатально-историческая — батальдык-тарихи картина Картина бытовая— түрмыстық картина Картина жанровая— жанрлык картина Картинакамерная бытовая — камералықтұрмыстық картина Картина сюжетная — сюжеттікартина Картина сюжетно-тематическая — сюжетп-тақырыптық картина 67
Картина тематическая — такырыптыккартина Картон— катырма( 1 . катырмакагаз; 2. бастапқы эскизден болашак, живописьшыгармасыныц нактыкөлеміндей стіп көшірілген акырғыэскиз) Картонбристольный— бристольді катырма(ақ қағаздың ец жаксысортынан жасалган катырма кагаз) Картуш— картуш(бстінс герб, эмблема, жазу бейнеленгсн калқан немесе жартылап шиыршыкталган кагаз тү ріндсгі ошекей) Катарсис — катарсис (антик эстет икасыныңтермині; өперліц адамга эстетикалык ыкпал жасауы) Кагарсистско-компенсаторная функция искусства — эпердіц катарспстік-компенсаторлык кызметі Категорииантропологииискусства — енер антропологинсы категориялары Категориигносеологии искусства — енер гносеологиясы категориялары Категорииморфологииискусства — енер морфологияеы категориялары Категории онтологии искусства — онер онтологиясы категоршм'гры Категории социологииискусства — енер социологиясы категориялары Категории творческого процесса — шығармашылық про цесс категориялары Категориихудожественногопроцесса — көркемдік п р о цесс категориялары Категории эстетические — эстетикалыккатегориялар Категорииэстетические второстепенные— екінші дәрежелі эстетикалык категориялар (ерлік, аскақтылық, патетнкалык, юморлық,идиллиялык, т. б. категориялар) Категории эстетические основные— негізгі эстетикалык категориялар (осемдік, кейіпсіздік, трагедиялык, комедиялык) Категории эстетического восприятия — эстетикалык к а былдаукатегориялары Категории эстетического освоения мира— дүниені э с т е тикалык, игеру категориялары Категория эстетической аксиологии — эстетикалык а к сиология категориялары Кафрокартия— кафрокартия (туристік жапсырмақагаздарды коллекциялау) Качества конструктивные— конструкциялық сапелер 58
Качестваобъемные — аумақтықеапалар Качествапространственные — кеністіктік еапалар Качестватонально-колористические — өцдік-колориттік еапалар Качествахудожественно-выразительные — көркемдікәсерлілік сапалары Качествоискусства—енер сапасы Качествокартины — картина сапасы Качествомасляных живописных красок— майлыж и вопись бояуларыпыцсапасы Кватроченто — кватроченто (XV ғасырдыц— итальян мәдениетіпдегі Кайта өркендеудіц бастапқы кезецінін. итальяншаатауы) Керамика— керамика (күйдірілген сазбалшыктан ж а салган заттардыц барлык түрлерінің — терракота, м а й о л и ка, фаянс, фарфоржэне т. б. жалпыатауы) Керамика архитектурная— архитектуралык керамика Керамика бытовая или хозяйственная— турмыстыкн е месе шаруашылык керамикасы (кышкүмыралар, козелер, тостактар т. б.) Керамика гаварецкая— Гаварец керамикасы (украин халкының ежелгі қыш-көзеөнері; Львовоблысының Гаваречина селосындадамығандыктан осылайаталган) Керамика скопинская— Скопин керамикасы (Рязань облысындағы Скопинқаласында жасалатынкөзе бұйымдар — күмыралар, шырағдандар, үсақ сәндік мүсіншілер) Керамика строительная— қурылыскерамикасы(кірпіш, жаппа қыш, қаптама плиталар, изразецтер, мүсіндік бөлшектер, т. б.) Керамика художественная— коркем керамика (мүсін, ыдыс,сәндік вазалар, әшекейзаттар т. б.) Керосин очищенный — тазартылған керосин (сүйылткыш; негізінен алла-прима техникасында, сондай-ак майлы бояулы живописьтеколданылады) Кессоны — кессондар (үй төбесіндегі, кумбезіндегі шаршы ойықтар) Киноварь — киноварь (кызыл түсті минералбояу) Киноварьнатуральная— табиги киноварь (ашык кызылданкызыл кошқылғадейінгі реңктердегі табиғи мине рал пигмент) Киноварьискусственная— жасандыкиноварь (сынап пен күкіртті балкыту аркылы алынатын бояу) Киноискусство — кино өнері 59
Кислотопрочность — қышқылғатөзімділік (бояулардың қышкыл әсерінен ез түсін өзгертпеу касиеті) Кисть— қылқалам, қылшетке Кисть беличья— тиін қылшықты кьілкалам Кистьколонковая— кузен қылшыкты кылкалам Кисть круглая— жұмыр кылқалам Кисть плоская— жалпақ кылқалам Кисть с длинным волосом— ұзын түкті кылкалам Кисть с короткимволосом— қыска тукті кылкалам Кистьщетинная — қаттықылшыкты кылкалам Кич— өнердегі талғамсыздык, арсыздык Киура— шот (мүсін жасауда қолданылатыиаспап) Киянка— колтокпак (агаш балга) Классикав искусстве— өнердегі классика (1. к е п ма г ы н а д а— әлемдік жэнеотандық мэдениеттіц эстетика лык куны жогары коркем муралары; 2. онер тарихында көркемөперүлгісі ретінде манызыбар, тацдаулыонер туыпдысы) Классика греческая— грек класснкасы (ежелгі грек өнері тарихында б. з. бурынгыV гасырды жэне б. з. б у р ы н гы IV гасырдыц төрттен уш бөлігін камтитынкезец) Классификация эстетическихкатегорий— эстетикалык категорияларды жіктеу Классификация эстетическихценностей— эстетикалык казыналардыжіктеу Классицизм — классицизм (XVI ғасырданXIX г а с ы р дыц 30-жылдарынадейін өмір сүрген, XVII гасырдаЕуропада өз дамуыныц биігіне жеткен өнер бағыты, көркемөне стилі жэне соған сэйкес эстетикалык теория) Классическая живопись Китая— Кытайдыцкласенкалық жнвописі( I V —X I X ғасырлардағы кытай живопнсі) Клееварка — желімқайнатқыш Клейглютиновый — глютинді желім Клейдекстриновый — декстрин желімі Клейполивинилацетатный — поливинилацетаттыжелім Клейосетровый — бекіре желімі Клейсинтетический — синтетикалык желім Клейстер— клейстер (крахмалданнемесе ұннанәзірленген желім) Клей «Суперцемент» — «Суперцемент»желімі (ағаш, шыны,фарфор, тері, металл т. б. жабыстыруға арналған желім) 60
КлейБФ-2—-БФ-2 желімі(ағаш, металл, шыны, фар фор, пластмассат. б. жабыстыруға арналған желім) Клей «Циакрин» — «Циакрин» желімі, (ағаш, металл, шыныны өте тез жабыстыратын желім) Клепики — клепиктер (суйекті оюғаарналған түрлі фор малагы үсақ кескіш аспаптар) Клещи — тістеуік, қыеқаш Клещи для натягиванияхолста— кенепті керуге арналған тістеуік Клеянка — желімаяқ (желім ерітуге арналган, электрлі кыздыргышы бар ыдыс) Клюкарз — клюкарз (ілмек тәрізді имек формалы ка шау; мүсіп жасауда, агаш оймыштауда қолданылады) Клячка — қара өшіргіш(қарындашпенсалынган суреттердіц өцін агарту үшін қолданылатынжүмсақ өшіргіш) Кобальт зеленый— жасылкобальт (кобальт пен мырыштын косындысынантуратын жасанды минералбояу) Кобальтзеленыйсветлый— ашыкжасылкобальт Кобальтзеленыйтемный — қою жасылкобальт Кобальтовая окись зелено-синяя— жасыл-көккобальт тотыгы(көгілдір рецкі бар әдемі ашық жасылтусті мине рал бояу) Кобальтовая окись сине-зеленая— көк-жасылкобальт тотыгы(жасылдау рецкі бар әдемі ашыккөк түсті м и н е рал бояу) Кобальтсветло-фиолетовый — ашық күлгін кобальт (өте ашықкүлгін түсті жасандыминерал бояу) Кобальтсиний— кок кобальт Кобальтсиний спектральный — спектрлі көк кобальт (кобальт, мырыш жэне кремний коспаларынөте жоғары температурала қыздыруаркылыалынатынбояу) Кобальтсинийсредний— орташа кок кобальт Кобальтфиолетовый — кулп'н кобальт (эдемі күлгін түсті жасандыминерал бояу) Кобальтфиолетовый тёмный — кою күлгін кобальт (су сыз фосфорлыкышқыл кобальт пигментіненалынган бояу) Ковка — шындау,согу (металды) Ковкаручная— қолмен шыцдау Коклюшка — шілтер токитынпне Колер— колер (алдын ала эзірленген түрлі-түсті бояу қоспалары) Количественные отношениямеждумасломи пигмен том _ й мен пигмент арасындагы сандык озара катынас ма
61
К о л л а ж— коллаж(«жабыстыру» деген ұғымдыбілдіреді; ө н е р д е — техникалық тәсіл, бейнелеу өнері туындысынатүсі мен фактурасы жагынанодан өзгеше матери алдарды(газет, жарнама киындысы,т. б.) жабыстыру. Осындайтосілмен жасалганшығармаларда «коллаж» деп аталады) Коллекционер — коллекционер(коллекция жинаушы) Коллекция — коллекция (гылыми, көркемдік, тарихи кунды заттарды, мысалы,картиналарды, маркаларды т. б. жүйелі жинау) Коллекциямузейная— музей коллекциясы Коллекцияхудожественная — коркемсурет коллекция сы Коллизия— коллизия (о и е р д е — адам характерлерініц, идеяларының,мүдделерініц тайталасуы) Коловорот — колшыгыр Колонна — колонна, үстын ( а р х и т е к т у р а д а — үйдің архитектуралыккомпозициясының элементі, тік түсетін ауырлықтытірейтін діцгек) Колориметр — колориметр (түр-түстің каныктылығын өлшейтін аспап) Колориметрия — колориметрия (түр-түсті арнайы зерттейтін ғылымсаласы) Колорист — колорист (бояулардыц үйлесімділігін шебвр келістіретін суретші, колорит шебері) Колористическое единство объектов пейзажа— пейзаж объектілерініц колориттік бірлігі Колористическое решениекартины — картинаныц колориттік шешімі Колорит — колорит, бояу, түс (бояулар мен түстердін суретте құбылып,өзара үйлесуі) Колорит акварели— акварель колориті Колоритнациональный — үлттық колорит, үлттык бояу Колосс— алыпстатуя, алып багана Комикс — комикс(кысқашатекстері бар суреттер сериясы) Комическое — комеднялык(негізгі эстетикалык категориялардыцбірі) Коммуникативная функцияискусства— өнердіц қатынастық кызметі Коммуникативно-значковый потенциал искусства — өнердіц қатынастық-тацбалық потенциялы 62
Комплексное изучениехудожественного творчества — көркемшыгармашылыкты кешендізерттеу (енер проблемаларынжүйелі зерттеу) Компенсаторная функцияискусства—өнердіц компенсаторлыккызметі (адампыцрухани жан-жақты жарасымды дамуынаөнердіц жәрдемдесуі) Комплектование музейных фондов—музей қорларын жасактау Композиционное построениенатюрморта — натюрмортты компознциялыккұру Композиционное размещениеизображения —бейнені композициялық орналастыру Композиционное решение картины —картинаныцк о м познциялыкшешімі Композиционные особенностипостроения скульптурно го рельефа—мүсіндік бедерсуретті қүрудыц компознция лыкерекшеліктері Композиционный центркартины —картинаныцкомпо знциялыкорталыгы Композиция —композиция (көркем шығарманы күру, бейнені жазықтықтаорналастыру одісі) Композицияакварельная —акварель компознциясы Композицияаппликационная —аппликациялық компо зиция Композиция асимметричная —асимметриялыккомпози ция (композиция бөліктерініц бір-біріне сай болмауы) Композициябатальная — батальды (согыс сюжетті) композиция Композиция блочная—блоктык композиция (қаріп жазу компознциясы; мұндабарлык жолдарбірдей үзындықта болып, жазудыцконтурыдәл тікбүрыштыкұрайды) Композицияв графике—графикадагы композиция Композицияв декоративно-прикладном искусстве — сондік-колданбалыөнердегі композиция Композицияв монументальном искусстве—монументтік өнердегі композиция Композиция декоративная—сәндік композиция Композициядецентрализованная— орталықсыздандырылгап композиция Композиция глубинно-пространственная — тереңдік-кецістік компознциясы Композиция группового портрета—топтык портрет компознциясы 63
Композиция замкнутая (концентричная)— түйық (центрлес) композиция Композицияиз геометрических фигур— геометрнялык фигуралардан композиция кұру Композицияисторическая— тарихи композиция Композиция классическая— классикалық композиция Композициялеснойскульптуры — агашмүсін компо знциясы Композиция мелкофигурная панорамическая — үсақ тулгалы панорамалыккомпозиция Композиция многофигурных рельефов— коптулгалы бедерсуреттер компознциясы Композициянатюрморта на изобразительнойплоско сти — бейнелеу жазықтыгындағы натюрморттыцкомпозн циясы Композиция объемная— аумақтық композиция Композицияобъемно-пространственная — аумақтык-кеңіетіктік композиция Композиция однофигурная — біртұлгалы композиция Композицияокончательная — тубегейлі композиция Композицияорнаментальная — ою-өрнекті композиция Композицияплакатная— плакаттык композиция Композиция пространственная— кецістіктік композиция Композиция разомкнутая— алшақ композиция Композицияс замкнутойструктурой— түйық қурылымды композиция (ою-өрнеккомпознциясы) Композиция симметричная — симметриялыккомпози ция (композиция бөліктерініц бір-бірінс гай келуі) Композицияскульптурная — мүсіндік композиция Композиция с открытойструктурой— ашық күрылымды композиция (ою-орнеккомпознциясы) Композиция станковойживописи — станоктык, живопись компознциясы Композициястанковой скульптуры — станоктык мүсін КОМПОЗНЦИЯСЫ
КОМПОЗИЦИЯ ступенчатая—баспалдақты композиция (каріп ж а з у компознциясы, мұнда ж а з у жолдарыбаспалд а қ күрап тұргандаіі қалыпта орналасады) Композиция тематическая— такырыптық композиция Композицияфлаговая— ж а л а у тәріздес композиция (қаріп ж а з у компознциясы, мупдажазужолдарыныцсол жағы бір тік сызықтан басталады) Компановка — орналастыру (бейиеніц жекебөліктерін
64
біріктіріп, олардыңбіртұтас болыпшығуын қамтамасыз ету үшін шыгарманы алдын ала жоспарлау, ягни суретті үйлестіру тэсілі) Компоненткартины—картина компоненті, картинаның кұрамдасбөлігі К о м п о р а т о р—компоратор (түр-түсті олшейтінаспап) Конкретныесвойства взаимосвязи цветов — түстердіц езара байланысыныц пакты касиеттері Коноклефилия—коноклефилия (кілттердіц салпыншактарын коллекциялау) Консервация —консервация («сақтау» деген ұғымды білдіреді, тарнх жэне мэдениет ескерткіштерін үзак уақыт сақтауды камтасыз ететін шаралар жиыптыгы) Консистенция красок —бояулар консистенциясы(бояулардыцкоюлықдэрежесі) Консоль—консоль (кронштепннің екінші атауы) Константностьвосприятия —кабылдаудыцтүрактылығы (кабылдаужаглайыныц озгеруіне карамастан жекелеген касиеттер мен сапалар бепнесініц түракдылыгын сактау) Константность зрительного восприятия —козбен к а б ы л даудыцтурактылыгы(затты, оныцколемін, формасын,ж а рык күшін, түсін ондағы озгерістерге —корушіденқашыктауына, жарықтыцозгеруіпе, ортаныцәсеріне т. б. карамайөзгеріссіз қабылдау) Константностьразмера —көлемніц түрактылығы( о б ъ ект қандапкалыптабүрылынтұрса да оныц шын мәніндегі формасынкабылдау) Константностьцвета —түстің түрақтылыгы (заттыц түсін ж а р ы қ күшініц, спектрлік қүрамыныцөзгеруіне тэуелсіз қабылдау) Константность яркости —ашьіктықтыц турактылығы (жарықтыцөзгеруіне қарамастан объектініц ж а р ы қ күшін түрактыкабылдау) Конструированиехудожественное—коркем конструкциялау (дизайн онерініц екінші атауы) Конструктивизм—конструктивизм ( 1 . Кенестік көркемонермәдениетінде 20-жьГлдарыпаііда болған, коркемопер шыгармашылығыпыц конструкциялык-техникалықжагынбірінші катарға қоятын бағыт; 2. 20-жылдарлыц соцы— 30-жылдардыц басындагы кецес архитектурасындағыстиль, негізгі кагидасы —өнерді нндустрнялық түрмыспрактикасыменбайланыстыру) 5—1138
65
Конструктивная идея композиции — композициянын конструкциялық идеясы Конструктивнаяоснова строения птиц и животных — құстар мен хайуанаттар құрылысыныц конструкциялықнегізі Конструктивнаяосноваформы в рисунке—суреттегі форманыц конструкциялық негізі Конструктивное и перспективноепостроениепредметов, ограниченных плоскостями — жазыктарменшектелуі з а т тарды конструкциялық жэне перспективалық кұру Конструктивное строение формы головы—бастыц фор масыныц конструкциялық құрылысы Конструктивное строениеформы предмета—зат формасының конструкциялық құрылысы Конструктивные связи в картине — картиналағы конструкциялық байланыстар Конструктивный анализформы предметов— заттар формасынконструкциялыкталдау Конструкция — конструкция ( б е й н е л е у е н е р і нд е — формақұрылысыныц мэні, оныцөзіне тән ерекшелігі) Конструкциязамкнутая (завершенная) —тұйық ( а я қ талған) конструкция Конструкцияразомкнутая — алшақтатылғанконструк ция Контрапост —контрапост (бейнелеу өнеріндегі бейне леу тәсілі; дененіц бір бөлігініц орналасу жағдайыекінші бөлігініц орналасу жағдапынақарама-қарсы, мысалы,дененіц жоғарғыбөлігі бұрылған куйде, ал төменгі бөлігі қарсы алдынан бепнеленуі) Контраст—контраст, қарама-қарсылық ( ө н е р д е — көркемдік тәсіл) Контрасткраевой—жиектік карама-қарсылык(түстік дақтардыцбір-бірімен шектесетін тұстарындапайдаболатын карама-карсылык) Контраст светлотный — ж а р ы ккүшініц карама-карсылыгы(айналасындагынемесе шектес түстердіц әсерімен түстіц жарыккүшініц өзгеруі) Контрастхроматический — хроматикалық к а р а м а - к а р сылык(түстердіц түстіқ, өці не каныктылыгынемесе екеуініц де бір мезгілде өзгеруі, әрі ахроматикалық түстерде түстік реңктіц пайда болуы) Контрастцветовой—түстік карама-карсылык Контур —сүлба (бейненіц шеткі сызықтары) 66
Конусзрения— көру конусы Конфигура — конфигура(үйдің сыртқы бейнесі) Конфликт — тартыс Конфликт в искусстве— өнердегі тартыс Конха— конха (ғимараттынжартылайцилиндрлі бөлігін жауыптұратын жартылайкүмбез) Конхиофия — конхнофия (үлу қабыршақтарын коллекциялау) Концепцияидейно-образная— идеялық-образдытұжырымдама Концепция искусства— өнер түжырымдамасы Концепцияэстетики — эстетика түжырымдамасы Концовка — соцорпек Копалы— копалдар (шыгу тегі мен касиеттері жагынап бір-бірінен ерекшеленетін сан түрлі смолалар; олардан живописьте колданылатынспиртті жэне скипидарлактары әзірленеді) Копалыангольские— Ангола копалдары Копалыбенинские— Бенин копалдары Копалыискусственные — жасандыкопалдар Копалыкамерунские — Камерункопалдары Копалыкаури— каури копалдары Копалы мадагаскарскне — Мадагаскаркопалдары Копалы манильские — Манилакопалдары Копалы мозамбикские — Мозамбиккопалдары Копалы мягкие— жүмсақ копалдар Копалытвердые— катты копалдар Копотьламповая— шам күйесі (кунжіт, зыгырт. б. майлардыцшала жанган өнімінен алынган кара түсті боя Копия— көшірме( б е й н е л е у ө н с р і наныц,статуиныц қолмен жасалган дэл көшірмесі) Кора— кора («қыз» деген угымдыбілдіреді; үзын кн киіп, тік түрган кыз статуясы, ежелгі грек архаикасы өнеріне тэн) Кораллофилия — кораллофилия (тасболыпқатқан маржандардыколлекциялау) Корнпапир — корнпапир, бұдырбет кагаз Коропластика — коропластика (эйел мүсіндерін күйдірілген балшыктан, балауьіздан, гипстен, т. б. жасау) Корпусностькраски— бояудыц қалыцжағылуы Космополитизм — космополитизм(отансүйгіштікке, үлт мэдениетін кастерлеуге қарсыбуржуазиялық, реакцнялық уағыз, идеология) 67
Космополит— космополит (космополнтизмді жақтаушы) Косторез— сүііектен ою оятын шебср Косточковаячерная — сүйектің қара бояуы (өрік, шабдалы, алқоры, шненіц кептірілген сүйектерін ауасыз жағдайда күйдіру арқылы алынатыиодемі кара түсті бояу) Костумбризм — костумбризм(XIX гасырдагыИспания мен ЛатынАмерикасы әдебиеті мен бейнелеу өнеріндегі багыт; бүл бағыттағы бейнелеу өпері табиғатты дллме-дол қалпындабейнелеуге, халык өмірі меп түрмысыиыц өзіне тән белгілері мен әсемдік ерекшеліктерін каз-калпында көрсетуге үмтылады) Кость жженая— күйдірілген сүйек (майынанайырган сүйек кесінділерін ауасыз жагдайдакүйдіру арқылы алынатын қанық қара түсті көміртекті пигмент) Косячка— кнғашжүзді кескір (агаш оймиштайтын аспап) Коэффициент отражения— шағылыстыру коэффициенті (түспе жарықтытүрлі-түсті беттіц шагылыстыру үлесі) Кракелюр — кракелюр(живописьшыгармасыныц бояу қабатында пайда болатынжарыкшак-сызаттар) Кракле — кракле (глазурь, керамикалық бүйымдарбетіндегі үсақ торлама сызаттар; сондік максатта жасалады) Краплак — краплак (өсімдіктерден алынатынбояу) Краплак красный — кызылкраплак Краплак фиолетовый — күлгін краплак Красильщик — бояушы Красители — бояғыштар Красителиализариновые — ализарин боягыштары Красители анилиновые — анилин боягыштары(синтетикалық бояулардыцконе атауы) Красителиантрахиновые — антрахин боягыштары Красители диаминовые — диаминбоягыштары Красители органические — оргапикалык боягыштар (бояу лактары алынатынерітілген түрлі-түсті оргапикалык заттар) Красители потравные — устаткышбоягыштар Красителисинтетические— синтетикалық боягыштар Красителифталоцианиновые — фталоцианинді б о я г ы ш тар (когілдір жоне жасылтүсті спнтетикалык оргапикалык боягыштар) Красителихромовые — хром боягыштар(хромтотығынан алынатынкөк түсті бояу) 68
Краска —бояу, сыр Краска лиловая туфовая—лала түсті туфбояуы Краскаретушерная—ретушьбояуы (негативтер мен диапозитивтсрге ретушьжасауға арналған арнайыбояу) Краска шахназарская оранжевая—кызғылт сары шахназар бояуы(Лрмемиядағы Шахназаркен орнынан алынып, унтакталгам туф) Краски акварельные —акварель бояулар Краскиалюминиевые —алюминийбояулары (алюми нийунтагынбаііланыстырғыш затпен бірдей мөлшерде араластыра отырыпалынатынкуміс бояулар) Краскиафишные —жарнамалық бояулар (арзан пигменттср менлактардан жасалгантурлі-тусті бояулар) Краски белые —ак бояулар Краскибензольные—бензол бояулар (тез буланып, ушыпкететіп ертінді —бензол косылган бояулар) Краски бронзовые—кола бояулар Краскибыстрозакрепляющиеся—тез бекитін бояулар («тез кебетін бояулар» лен те атала іы) Краски водостойкие —суға төзімді бояулар Краски водяные—сулы бояулар Краски восковые—балауыз бояулар Краскигончарные—кыш-көзелік бояулар (силикат, алюминат, алюмосиликат, борат секілді минералдарбетінде тузіліп, керамикалық бұпымдардыәшекейлеуге, рең беруге пайдаланылатынбояулы косылыстар) Краски искусственные медные—жасандымысбояулар Краски искусственные каменноугольные—жасанды таскөмір бояулар Краскикерамические—керамикалыкбояулар («қышкөзелік» бояулардыцекінші аты) Краски кислотные—қышкылды бояулар (бұларға азоттыбояғыштармен нитробоягыштарж а т а д ы ) Краскиклеевые —желімді бояулар (целлюлозаэфирлерініц, поливинилспиртінің, крахмалдың, казеинніцсулы ертінділері негізінде алынатынбояулар) Краски корпусные—корпустық бояулар (жукалап жаққандаастындағыбояудымүлдемкөрсетпей жіберетін бояулар —қоргасынжэне мырыш ак бояуы, охра, кызы жэне қоцыр топырак, сары жэне кызыл кадмий, кинова жасылхром) 69
Краски лаковые —лак бояулар Краскилессирующие —лессирлеуші бояулар (боялган жердің үстіие жакканлаастынгыбояулар корініп түратын бояу кабатын түзстін бояулар —краплак, ультрамарин, изумрудті жасыл, жасыл топырак, табиги сиена, т. б.) Краски лнтоофсетные—лнтографиялык-офссттік б о я у лар Краски масляные- майлыбояулар Краски н е е в с т о у с т о й ч и в ы е—ж а р ы к к атөзімсіз бояулар Краскипироксилиновые—ппрокснлинді бояулар Краскипорошковые —үнтак бояулар (еннтетикалык пленка түзгіш заттар мен пигменттер пет і унтак торізді бояулар; негізінеп металдарлы, керамнканы, шыныпы, бетондыбояуда колданылады) Краски, применяемыепри росписи стерла - - и:ы:;ы;:ы ернектеу ксзінлс коллапылатЫ І І бояулар (;;орксмшыны буйымдаргасурет салуда колданылатынсиликат немесе минерал бояулар) Краскисамосветящиеся —өз-өзінен жарык. шашатын бояулар Краски светящиеся —жарқырағыш бояулар Краскихудожественные—коркемсурет бояулары Краскодувка—бояубүріккіш Краскопульт—бояу пульті (суға жаксы еритін б о я у лармен кабырганы,т. б. бүркіп бояйтын аппарат) Краскосмеситель—бояуараластырғыш Краскотерка —бояуүккіш Красныекраски из туфа —туфтан алынган кызылб о я лар Красота —сүлулық (эстетиканыцаса маңыздыкатегорияларынынбірі) Красота красок —боиулардыцәдемілігі Красящая сила —бояғышкүш (бір бояудын екінші бояу түсін өзгерте алуы) Красящиевещества белые—ак боягышзаттар (корғасындыак бояу, мырышты ак бояу, кремництіак бояу) Красящиевещества желтые—сары боягыш заттар (охра, табиғи сиена, байытылган сары охра, сарымарс, кызғылт сары шахназар бояуы, лимон түстес кадмий, сар кадмий, стронцийлі сары бояу, алтын түсті сары бояу) Красящиевещества зеленые —жасылбоягышзаттар (жасылтопырак, жасылтуф, жасылволконсоит, жасыл 70
глауконит, изумрудті жасыл, хром тотыгы, Гусев жасылы, жасыл кобальт, кұрамдас жасыл бояулар — перманенттер) Красящиевещества коричневые— кызылконырб о я гыш заттар (кызылкоцыртопырак, Хотьково кызылкоңыр топырагы, күіідірілген охра, табиғи умбра, күйдірілген сиена, кызылкоцырмарс, күйдірілген коспа охра, байытылган умбра) Красящиевещества красные— кызылбоягышзаттар (кызылтопырак, туфтан алынган кызылбояулар, лала тусті туф Сояуы, агылшын кызылбояуы, капут-мартуум, кызылмарс, табиги киноварь, жасандыкиноварь, кызыл кадмий, краплак) Красящиевещества синие — кок боягыш заттар ( у л ь трамарин, кок кобальт, церулеум, кок-жасылкобальт т о тыгы, жасыл-коккобальт тотыгы, Париж немесе Берлин лазурі) Красящиевещества фиолетовые— күлгін боягышз а т тар (күлгін кобальт, ашыккулпн кобальт) Красящиевещества черные— кара боягыш заттар (күйдірілген сүпек, жүзімніц кара бояуы, сүйектіц кара бояуы, кара минерал бояу, Звенигород кара топырагы, шунгит, шам күйесі) Крашение— бояу, сырлау Крейсмейссль— крейсмейсель (қатты материалдарды шауыпөцдеу, бұйымбетіне ж ы р а ш ыска' л у үшін пайдаланылатыншагынксскіш аспап) Кризис искусства — онер дағдарысы Критикахудожественная — керксмонер сыны Критикаискусства — енер сыншысы Кроки— жүгіртпе суреттер (натураға карап тез суреттер салу, кейде композициялыкойды сурет түрінде кагазға жылдамтүсіру; жалпымагынасыжагынан«нобай» терминіпе жакын) Крон— сары бояу Кронштейн — кронштейн ( а р х и т е к т у р а д а — карннзді немее балкондыкөтеріп түратын кабырғадағы шығыцкыбелдеу; кейде «консоль» деп те аталады) Кроющая сила пигмента — пигменттіц бүркеу күші (пнгменттің астыцғы түсті керсетпей жіберу шамасы) Круг цветовой — түстік шецбер(барлық түр-түс өцдерінің шецбербойынша орналасуы) Кружева— шілтер 71
Ксерофилия—кссрофилия (түрлі этикеткаларды коллекциялау) Ксилограф—ксилограф (ағашка гравюра жасаушы) Ксилография—ксилография (ағашкажасалган г р а в ю ра) Ктитор—ктитор (оз каржысыменхрам саллырган н е месе оиыошекейлсткеиадам; «донатор»леи те аталады) Кубизм—кубизм(XX гасырдын1-ширегінде Францниның, т. б. елдердіц бейнелеуөнсрінде пайда болган авапгардтық формалистік багыт; өнсрдіц бейнелеу-танымдық міндеттерін жоккашығараотырып, бұл бағытформальны экснерименттерді —жазықтықтааукымлыформалардыконструкцинлауды, бсйнелерді қарапайымгеометрнялык формаларменберуді аллыцгы катарға шыгаріы, соіітіп нэкты өмірдін образдарын бұрмалап көрсеіті) Кубизманалитический—аналитикалық кубизм Кубизмсинтетический —синтездік кубизм Кудиновская коричневая—Кудиновокызыл коцыр т о пырагы(Москваоблысыныц Кудиновоселосына таяу жерден алынатын, эр түрлі рецктегі кызыл қоңыр табиғи т о пырак) Культура—мэдепиет Культура буржуазная —буржуазиялыкмодеииет Культурагосподствующихклассов —үстем таптар мэдениеті Культура массовая —бүкаралық маченист Культура мировая —дуние жүзілік моденнет Культура музейного экспонирования—музейлік экспонаттау мәдениеті Культура национальная —улттык мэдепиет Культура художественная —коркем мэдепиет Культура эстетическая —эстетикалык мэдепиет Купол—күмбез Курант—курант (томсигі жагы жаксытеп'стелген мэрморданнемесе гранпттен жасалган конус формалыаспап; бояудыкол мен ыскылапжагу үшін колданылады. Үсақ куранттар фарфорданнемесешыныдан жасалады) Курватура—курватура, қисықтык (ғимараттык тік с ы зыкты бөліктерінде әдейі жасалган, эзер байкалатын қисыктық; ғимараттыракурста карағанда оптикалық бұрмаланулардыболдырмау жәнеархитектураныцпластикалык әсерлілігін күшеііту үшін колданылады) 72
Курос—курос (жас жігіттін —көбінесе жалацашстатуясы; архаика кезеңіндегі ежелгі грек иластикасынатән үлгі) Кьяроскуро —кьяроскуро (жакынренктсгі бояулар жағылған агаш такталардан басылатын түрлі-түсті ксилографияі.ыц бір түрі) Л
Лавандовоеи розмариновоеэфирные масла—лаванда жэне розмарин эфир маплары Лавис —лавне (гравюражасаутехникаларының бірі; мұндасурет металл тактага кылкаламаркылықышкылмен салынады) Л а з у р ь—1. лазурь, көкшіл туе, 2. көкшіл бояу Лазурьжелезный —темір лазурь («милори»деп те аталады) Лазурьпарижская или берлинская—Париж немесе Берлинлазурі (түрлі рецктердегі кара-кок түсті пигмент) Лак — лак Лакасфальтовый —асфальт лагы Лакацетоновый —ацетон лагы Лак бакелитовый —бакелит лагы (бакелиттіц спирттеп, ацетондагы т. б. ертіндісі) Лакбелковый —белок лагы Лакбесцветный —туссіз лак Лакбитумный —битум лагы Лакбронзовый —кола лак Лакводный —сулы лак Лакглифталиевый —глифталийлагы Лакдаммарный —даммара лагы Лакдля лессировок—лессирлеуге арналган лак Лакканифолыю-битумный —шайыр-битум лагы Лакклеящий —желімдеушілак Лаклетучий—ушпалак (тез ксбстін, ушпаертіиділер қосылган лак) Лакмасляный —майлылак Лак мягкий —жумсақ лак (офорттехникасыныц бір турі) Лакнитроцеллюлозный —нитроцеллюлозлагы Лакофортный —офорт лагы Лакпропиточный —сікдірілме лак Лакрубероидный —рубероид лагы 73
Лак синтетический —синтетикалыклак Лак скипидарный—скипидар лагы Лак спмртооый—спиртті лак Лак технический— т е х п и к а л ы лак к Лак эмульсионный—эмульснялыклак Лаки ацетилцеллюлозные —ацстицеллюлозлактары Лаки для ретуши—ретушкеарпалган лактар Лаки живописные —живописьтіклактар (майлыбояуларлыц сапаларын жаксарту жонс кебуін тездету үшін к сылатынлактар) Лакижирные—маплы лактар (құрамында смолага Караганда майыкөп лактар) Лаки картинные—картпналыклактар Лаки, твердеющие принагревании —кыздырғанкезле кататын лактар Лаки полиэфирные —полиэфирлактары (мебельбетін әрлеуге жипе мозаіікада кеңінен колданылатын лактар) Лаки покрывные—жамылгылактар (толык аяқталып, жаксы ксуіп-қаткан майлыбояулы жпвописьтіц бетіне ж а ру үшін колданылатынлактар) Лакиполужирные —жартылаймайлылактар (курамындамай, смола шамаласлактар) Лаки полусинтетические—жартылай синтетикалык лактар Лаки спиртовые мастиковые—спиртті мастике лактар Лаки спиртовыесандарачные—спиртті сандарак л а к тары Лаки тощие—жүтац лактар (кұрамындағы майга К а раганда смоласы коп лактар) Лаки художественные—коркем лактар (агаштан, паиье-машеденнемесе металдан жасалып, лак жагылған әрі көбіне көркем ошекеймен,бедерлі оймышпеп,инкрустациямен, гравюрамен ошекейленген бұйымдардыцжалпы атауы) Лакицапоновые—цапонлактары (техникалықл а к тардын бірі) Лаки целлюлозные—целлюлоза лактары (көбіне ағаш мозайкада колданылатынлактар) Лакировка—лактау Лакмус—лакмус (кынадан алынатынпигмент; суға ерітілгенде күлгіи түске, сілті косқанда көк түске, қышқыл косқанда қызылтүске ие болады) 74
Ланцет —ланцет(гравюра жасауда колданылатын үшы сүііір, екі жүзді кішкенепышак) Лапидарность объема— көлемніц айкындылығы Лапидарность силуэта— снлуэттіц айқындылығы Латунь — жсз Левкас — левкас («ак» деген үғымды білдіреді; орта гасырдагы орыс живописіндегі төсемніц атауы) Лейкография — лейкография (кейіннен негатив ретінде пайдалану үшін кағазға сурет салу әдісі) Лекало чертежное— сызу лскалосы (кисыксызыктар жургізуге ж;ше оларлы тексеруге арпалған сызғышаспап) Лепка— пішіндеу, мүсіндеу (жүмсакматериалдардансазбалшык, балауыз, пластилин — мусіндер жасау) Лессировка — лессирлеу («глазурь жағу»деген үғымды білдірсді; картинаныцкепкен немесе жартылайкепкен қалыц бояу кабатыныцүстіне түстер рецктеріи күшейту пемесе олсірету үшін мөлдір, немесе жартылаймөлдір боя кабатын жүкалапжагу) Лесха— лесха (е ж е л г і с ы н да — жиындарөткізуге арналған ғимарат) Лжеискусство — жалған өнер Лиловый — акшыл көк Линейка — сызгыш Линейно-конструктивная схема головы— бастык сызықтык-конструкциялыксхемасы Линзенштихель — линзенштихель (бүйірлері аздап имектелген өткір түмсығыбар гравер аспабы) Линиенштихель — линиенштихель (кара фонга бір мезгілде бірнеше а қ сызықтар түсіретін тісті жүзі бар гравер аспабы) Линии воздушные — оуе сызыктары Линии вспомогательные — көмекші сызықтар Линии тени— колецке сызыктары Линии штриховые — штрихсызыктар Линия— сызык Линиягоризонта— кокжиексызыгы Линия общая— ортақ сызық (пропорцияныаныктау үшін бейнені как жара түсірілетін вертикаль сызык) Линияосевая — ось сызығы Линогравюра — линогравюра(линолеумгенемесеоған үқсас полимерлік-пластикалық материалға жасалғаншығыцкы гравюра) 75
Линолеум — линолеум (о н е р д е— диногравюрадапайдаланылатынполимерлік материал) Линолеум грифталевый — грифталь линолеум Линолеум коллоксилиновый — коллоксилинді линолеум («нитролииолеум»деп те аталады) Линолеум резиновый — резіике линолеум Литограф — литограф (гравюранытаска түсіруші шеСер) Литография — литография (таска түсірілген гравюра; ол автолитография жэнерепродукцпялыклитография болып бөлінеді) Литографияпунктирная — нүктслі литография ( ж а р тылай өиді беіінені лптографиялыкжолмепалу одісі; мунда бейне таска эр түрлі колемдсгі жэне түрлі коюлыктаг нүктелер түрінде каламүшпептүсіріледі) Литографиярепродукционная — репролукцнялыкл и т о графия (литографияның бір түрі; мүнда автор-суретші б е р ¬ ген лайынтүпнускапытаска литограф түсіреді) Литографский печатный станок— литографиялық б а с па станогы Литофания — литофания ( 1 . глазурь жагылып, күйдірілген фарфорданнемесе ж а р ы к к а үстағанда көрінетін суреттері бар қагаздан жасалгансәндік бұйымдар; 2. о с ы н дай буйымдарды жасауәдісі; 3. балауызға аласа бедерлі бейне жасау) Литохизография — литохизография (кола бояуменж а салган литографиялык басылым) Литье— қүйма, қүю Литьев кокиль — қалыпқакою Литьев оболочковые формы — қабықтықалыптарға күю Литьегипсовойскульптуры — гипстен жасалған мусінді күю Литьекерамических изделий— керамикалықбүнымдарды күю Литьеметаллической скульптуры — металданжасалган мүсінді қүю Литье художественное — коркем күйма (көркемөнер туындыларын металдан балқытыпкүю) Литьечугунное— шойын күйма Лобзик— л о б з и к , қылара(оюлап кесуге арналғанкіш кене ара) 76
Лопатки металлические — металл күрекшелер (мүсіи жасауға арналған аспаптар) Лоскбумаги — қагаздың жылтырлығы Лощатники — жылтыратқыштар(кацылтырдыкбетів жылтыратуга(тегістеуге) арналган, жылтыр немесе бұдырлыүрмасы бар шекуаспаптары) Лощение — жылтырату Лощило — жылтыратқыш аспап Лубок— л у б о к(орыстыцхалықтық картинасы) Лужение— калайылау Луч — соуле Луч бегающий— жүгірме соуле Лучеиспускание— сэуле тарату Лучи отраженногосвета — шағылыскан жарыксэулелері Луч отраженный— шагылыскансоуле Л э н д - а р т—лэнд-арт (казіргі Батые өиеріндегі авангардтық агым; бул агым өкілдері улкен жыралармен ж а сандыуГіінділсрден туратынжер бетініц көрінісін шығарма Сетіне көшіріп, көбіне магынасызкөріністер жасауға умтылады) Любительискусства — онер әуесқоііы Любовь к искусству — өнерге деген сүйіспеншілік Люстр— л ю с т (керамикалық р буйымдарды эшекейлеу үшін күйдірілген глазурьдің устіне жағылатын пигмент) Ляпис-лазурь— ляпис-лазурь (көптүсті минерал) М Мавзолей — мавзолей, горхана Мадонна — мадонна, тәцірана (католпктердегі тәцірананыцатауы жонеоныцжпвопнсьтегі немесе мүсіндегі бейнесі) Мазила — суретшісымак, шалағайсуретші Мазилка — бояу жаккыш(аспап) Мазня— суретсымақ, шалагай сурет Мазок — жагыс, сүртім (бояу жагындысы) Мазок смелый — батыл жагыс Мазок широкий — сілтеп жагыс Майолика — майолика( І . т а р м а г ы н а с ы н д а — X V I — X V I I гасырлардагы Италпяда жасалынган, турлі-тусті орі кеуек болыпкелетіп, каланы глазуріне тусірілген 77
өрнектері каіітадан жөндеуге келмейтін керамикалықбұйым; 2. к е ц м а ғ ы п а с ы н д а—күйдірілген түсті балшықтан жасалып, глазурь жалатылганкөркемкерамика) Макет—макет (бір нәрсеніц — мысалы,декорациялық безендірудіц — кішірейтілген көлемде алдын ала жасалған үлгісі; а р х и т е к т у р а д а — салынып біткен немесе жоба күйіндегі ғимараттар мен архитектуралыкансамбльдерліц кііпірейтілген масштабпен жасалган көшірме-бейнесі) Макет декорации — декорация макеті (спектакльдіц кецістік-дскорацнялық ніешімін анықтайтынболашақ безенліру моделі) Маки-э— маки-э(лак жағылганбетке алтынмен күміспен сурет салу; жапон сэндік-қолданбалыөнеріпіц ж а ца багьіттарыпыц бірі) Макроструктура—макрокурылым(раппортты сурет қүрылымы) Малая история искусств — өнердіц ыкшамтарихы Манекен— манекен (о н е р д е — адамныцтүрлі позадагы калпын салу үшін колданылатын,козгалмалы а я к колдары бар агаш куыршак) Манера— манер ( 1 . көркемдік тосіл; 2. белгілі бір еуретші, немесе жазушышығармашылыгыпыц ерекшелік белгілері, оныцстилі) Манеракарандашная — қарындаштық монер (гравюралау техпикасы; карындашпен,көмірмен, сангинамен н е месе пастельмен сурет салганга үксас шүцгыл гравюра түрі) Манерапунктирная — нүктелі манер (металга г р а в ю ра жасау түрі) Манерачерная —кара манер (меццотннтоныцекінші атауы) Манерность— монерлілік ( к о р к е м с у р е т п р а к т и к а с ы н д а —кандай да бір сырттай тиімлі, жаттанды мэнерге күмарлык,стильдендіруге үмтылыс) Мантапам— мантапам( о р т а ғ а с ы р л ы қ үнді а р х и т е к т у р а с ы н д а—мінәжат етушілерге арналған портигі бар көпколоппалызал) Маньеризм—маньеризм(XVI гасырдагыЕуропа енеріндегі агым; ол өмірді кызу қабылдаудысуретшініц жан дүниесінде туыпдаганкоркемобраздыцсубъектнвті «ішкі идеясын» білдіруте үмтылумен ұштастырып,дүниеніц түраксыздыгын, адамтағдырыныц баяпсыздыгындәріптеді) 78
Марганцеваяголубая— м а р г а н е цкөгілдірі (ашық көгілдір тусті, жартылаймөлдір майлыбояу) Марина— марина, теціз пейзажы(теціз көрінісін бейнелеген сурет, картина) Маринист— маринист(өз шығармашылыгын теціз көрінісін, тецізшілер өмірін т. б. бейнелеуге арнаған суретші) Маркетри— маркетри (түрлі агаш жыныстарының қиындыларынан жасалатынмозаика түрі) Марсжелтый— сары марс (жасандыжолменалынға эр түрлі ренктегі сары түсті минерал бояу) Марс коричневый— кызыл коцыр марс(түрлі рецктегі мөлдір кызыл коцыр түсті жасандыминералбояу) Марс коричневый светлый — ашыккызыл қоңыр ма (саргыш рецкі бар ашық қызыл коцыр түсті бояу) Марс коричневый темный— кара кошкыл марс Марс коричневыйтемныйпрозрачный— кара кошкыл түсті молдір марс (молдірлік касиеті жогарыбояу) Марскрасный— қызылмарс Марс оранжевый— қызғылтсары марс (сарымарсты қыздыру аркылыжасандыжолменалынатынминералпиг мент) Маска— маска ( ө н е р д е — қайтыс болған адамның бетінен гипске немесе т. б. материалғатүсірілген пішін) Маокарон— маскарон (адамныц бет-әлпеті, немесе хайуанаттыцбасыкөбінесе фантастикалыккейіпте бейнеленген маска түріндегі сәндік бедерсурет) Масла, применяемые при изготовлении красок — бояулардыдайындаукезінде колданылатынмайлар (бұларға зығыр, жацғак, көкнәр, сора, күнбағысмайларыжатады) Масленка— манкуты(палитраға бекіту үшінерекше кысқышы және бұрандалы қақпагы бар, май қүюға арналған кішкене металл қүты) Маслоемкостьмасляныхкрасок — майлыбояулардыц май сіціргіштігі Маслоемкостьпигмента — пигменттіц май сіціргіштігі Масложивописное— живописьмайы Маслопрочность пигмента — пигменттіц майға беріктігі (пигменттіц майға ерімеу қасиеті) Маслотерпентинное— терпентин майы(майлыбояу сұйылтқышы) Масляныекраски второй группы— екінші топтағым а й лы бояулар (эскиздік жэне сәндік-безендіру жүмыстарына 79
арналғанбояулар; қалбырларданемесепластмасса банкаларда шығарылады) Масляные краски первойгруппы —бірінші топтагы майлы бояулар (жоғары сапалы майлы бояулар; түрлі сыйымдылыктагы металл тутіктерде шыгарылады) Массакаменная— тас масса(фарфорғажакын, бірақ күцгірт, әдетте сүр немесе қызыл коңыр керамикалықм а териал) Мастерок — қалақша (бояуларды араластыруға және жагуга арналган аспап) Мастерская—шеберхана Мастерская народнойграфики —халықтық графика шеберханасы(Мексикада1937 жылы күрылған шеберхана; бұл шеберхананың суретшілері 40—50-жылдары империализмді әшкерелеуге, бейбітшілік жолындағы күреске, т. б. белсене катысты) Мастерство — шеберлік Мастихин —мастихин(кенептен жэнепалитрадан кажетсіз бояулардыалып тастауга паіідаланылатьш күрекше немеее пышақтүріндегі серпімді болат пластинка) Масштаб —масштаб(композицияныц асамацыздыкұралдарыныңбірі) Масштаб глубин— тереңдіктер масштабы Масштаб перспективностей —перспектнвалылық м а с штаб Масштаб широт—ендік масштабы Материализм в эстетике —эстетикадагы материализм (идеализмге карама-карсы, эстетикалыксананыц матёриалдық негізі ретінде табнғаттыц, объективтік шындықтыц біріншілігін мойындайтын багыт) Материал искусства—онер материалы (к е ң м ағ ын а с ы н д а—онер шыгармасы жасалатынматериалдардыц бірі) Материалы абразивные —абразив материалдар (металдарды, минералдарды, керамнканы,шыныны жэне т. б. материалдарды өцдеу үшін колданылатынүсақ түйірлі н е месе үнтак түріндегі өте қатты заттар) Материалы графические —графикалык материалдар (графикалық шығармалар жасауга пайдаланылатынматериалдық қүралдар; қорғасын жэне күміс карындаштар, г р а фиткарындашы,итальян қарындашы, көмір, престелген көмір, бор, қара бор, сангина, соус, пастель, бистр, сепия, тушь, фломастер) to
Материалыскульптуры— мүсін материалдары(металл, тас, сазбалшык,ағаш, гипс, т. б.) Материалыэкспозиционные— экспозициялық м а т е р и а л дар (көрермендсркөрмедекөруге тиісті барлык, заттар: экспонаттар, текстік материалдар, сәндік элементтер) Материальностьизображаемыхпредметов— бейнеленуші заттардыц матерналдылығы Матуар— матуар (металл бетін гравюралауға арналған аспап) Машина литографическая— литографиялық машина Машинапунктировальная — нүктелегіш машина(м үсі нүсканы дол қайталаған кезде көлемдер мен пропорцияларды текгеріп отыруга арналган прибор; кейде мүны«нүктслегіш рама» деп те атайды) Меандрдревнегреческий — ежелгі грек айналмасы (үздіксіз созылатынгеометрнялыкою-ернектүрі) Мебель— мебель (сондік-қолданбалыонер түрі) Мегалит— мегалит (оте үлкен тастардан салынган ежелгі күрылыс) Медаль— медаль Медальон— медальон ( 1 . сопакша немесе шецберлі жнектеме ішіндегі бейнелі, яки ою-орнекті композиция; ғимараттарды, мебельді т. б. сондеудеколданылады.2. зергерлік әщекей) Меднение— мыстау, мыс ж а л а т у Медьгальванопластическая — гальванопластикалық мыс (мүсіндік материал) Мексиканская школа живописии графики— Мексиканыц живописьжэне графикамектебі (XX ғасырдыц 2 0 — 30-жылдарыпдаЛатынЛмерикасыелдерінде пайдаболған коркемсурет мектебі) Мел — бор Мел искусственный— жасандыбор Мел молотый— майдаланған бор (касиеті жагынан ерітілген борға үксас, бірақ одан ірірек бор) Мел п л а в л е н ы й— е р і т і л г е н бор (табиги бордымайдалап үнтақтай отырыпалынған бор) Мел шампанский — шампанборы Менгир— менгир (жер бетіпе тік орнатылған, колемі үлкен, дорекі қашалған қарапайыммегалиттік күрылыс; б. з. бүрынғы5 0 0 0 — 2 0 0 0жылдар) 6—1138
81
Мерав искусстве— өнердегі өлшем(заттардың, объективті өмір кубылыстары мен процестерінің сапалық-сандық айқындылыгы мен біртұтастылығымәнділігін білдіретін эстетикалык категория) Мессерштихель — мессерштихель (пышактәрізді үшкір тұмсығыбар граверлік аспап) Метаболизм — метаболизм (1960-жылдарыа р х и т е к т у рада пайда болған багыт; үлкен калалардыцдагдарысын жеңуге ұмтыла отырып, бұлбагыттыңөкілдері динамикалык өзгермешілік принципін, үзак мерзімді күрылыыды аз мерзімдік ауыспалы элементтерменнасихаттап үйлестіруді, «жүзбелі кала», «мұнара кала», т. б. жобалардыұсынды) Метазаконы эстетической деятельности— эстетикалык қызмет метазацдары Метализация скульптуры— мүсінді металдандыру(гипстен, цементтен жэне т. б. материалдан жасалган мүсінге сыгылғанауаменжүмысістейтін арнаныаппаратпен балқытылғанметалды— мысты, қоланы, кумісті т. б. бүрку) Металлы листовые — қацылтырметалдар (мыс, а л ю миний, тоттанбайтынболат қаңылтырлар; әдетте бүлардан сәндік мүсіндер жасалады, бірақ монументтік, станоктык, онынішінде портреттік мүсінде де коп колданылады) Метаэстетика — метаэстетика (XX гасырдагыбуржуаз и я л н қ эстетика бағыттарынынжалпыатауы) Методбиографический— омірбаяндық әдіс Методические обоснования рисования снатуры — натурадан сурет салудыңәдістемелік негіздері
Методконструктивно-пространственного анализа— конструкциялық-кеністіктік талдау одісі Методкритическогореализма— сыншыл реализмәдісі Методкультурно-исторический — мэдени-тарнхи әдіс (онер зерттеу одісі) Методлинейно-конструктивного построениярисунка — суретті сызықтық-конструкциялықкүру әдісі Методобразногоанализа— образдыталдау әдісі Методобразного обобщения — образды жалпылауәдісі Методработыкраскамина холсте — бояулармен кене бетінде жүмысістеу әдісі Методреалистического построенияизображения— бейнені реалистік құру әдісі Методсравнения— салыстыруәдісі 82
Методсравнительно-исторический — тарихи-салыстырмалыәдіс Методтворческий — шыгармяшылық әдіс (суретші басшылықка алатын принциптержүйесі) Методхудожественный —- коркем эдіс (эдебиет пен өнерде өмір көріністерін коркем бейне аркылыкөрсетудег негізгі принцип) Методологические основыкомпозиции —композиция ныц әдістемелік негіздері Методология эстетики —эстетика лдістемесі Методы обучения рисованию —сурет салуға үйрету әдістері Методы эстетическогоанализа—эстетикалык талдау одістері Метопы —метопалар (одетте бедерлі суреттермен эшекейлепген төрткырлыплиталар; триглифтерменкезектесіп келе отырыпдорикалық ордер фризін қүрайды) Метр—метр ( а р х и т е к т у р а д а —композицияныц бірдей элементтерініц, архитектуралык летальдарбөліктерініц біркелкі кашыктыктакезектесіп қайталанып отыруы) Метрологияцвета— түс метрологиясы(түстерді өлшеу жэне олардыц санын анықтауодістерін зерттейтін ғылым) Метрополитен-музей — метрополитен-музей(АҚШ-тағыаса ірі көркемөнермүзейі) Меценат — меценат, камқоршы (ғылыммен көркемөнердіц жомартқамкоршысы) Меценатство — меценаттық, қамкоршылық (суретшілерді материалдык, т. б. жағынанқолдау жасап, олардың шыгармашылыгына жағдай туғызыпотыру) Меццо-тинто — меццо-тинто (металға жасалған шүцгыл гравюраныцбір турі; мүнда металлпластннканыц бетін түсті аспаппеннемесе химиялықәдіспен бұдырлап, көптеген үсақ шүикырлар жасайдыәрі кажетті жерлерін тегістеп, жылтыратады,содан соц оныц бетіне бояу жағып, үстіне дымкылкағаз салады да бояутацбасын(оттискі) алады; бүл әдіс «кара мәнер» деп те аталады) Мизераболизм — мизераболизм(ө н е р д е —пессимизмге, үмітсіз қайғы-қасіретке толы шығармажасау) Микроструктура — микроқүрылым(күрделі ою-өрнек мотивініц күрылымы) Микротипия —микротипия (микроскоппен түеірілген фотосуреттен алынган репродукция, оттискі) 83
Милори —милори(бейорганикалықтүрлі-түсті пигменттердің бірі —қара көк түсті пигмент) Мимесис —мимесис( а н т и к э с т е т и к а с ы н д а — суретшінің шыгармашылыққызметінің негізгі принципі; «еліктеу, жаңғырту»деген мағынаныбілдіреді) Минеральная ч е р н а — я к а р а минералбояу (қара с а з ды сланецтерден алынған табиғи тонырак) Миниатюра —миниатюра(көркемдік тосілдерінің нәзіктігімен ерекшеленетін шағынкөлемді бейнелеу өнері шығармасы) Миниатюра Багдатская —Бағдат миниатюрасы ( Б а ғ даттагы араб-месопотаммектебініц шеберлеріXIII ғасырда жасаған қолжазбаминиатюралар) Миниатюра батальная —батальдык, (гогыс сюжетті) миниатюра Миниатюра Древнего Египта —Ежелгі Египет мнниатю расы( Ж а ң апатшалық дәуірінде папируска қаламүшпен салынганминиатюралар) Миниатюра древнерусская —ежелгі орыс миниатюрасы Миниатюраиндийская средневековая —орта гасырлык үнді миниатюрасы Миниатюра книжная —кітап миниатюрасы (қолжазба кітаптарға гуашьпен, желімді не акварель бояулармен колмен салынғансуреттер, көптүсті иллюстрациялар) Миниатюра летописная —жылнамалык миниатюра Миниатюра монументальная— монументтікминиатюра, кесек сомдалған миниатюра(тарихи жэне тұрмыстыкөне ге тән үйлесімді әрі графикалық ырғақтарменқатар а л тынмензерленген миниатюралықшығарма) Миниатюра мстерская —Мстераминиатюрасы(орыстың Владимир облысы Мстерапоселкесінде қалыптасқан халыктық миниатюра) Миниатюра палехская — Палех миниатюрасы (орыстын Иванов облысыПалех поселкесінде қалыптасканхалыктық миниатюра) Миниатюра портретная — портреттік миниатюра ( к о лем! шағынзаттардың — сагат, медальонт. б. — бетіне салынатынпортреттік живопись; гуашь, акварель арқылы пергаментке, катырмақағазға, піл сүйегіне, кейде сырлы бояумен металға, фарфорғат. б. салынады) Миниатюра федоскинская— Федоскиноминиатюрасы (Москва облысы, Федоскиноселосында1798 жылдан бері өркендепкеле жатқанорыс миниатюралықжнвописі) 84
Миниатюрист —миннатюрашы (миниатюрасалатын суретші) Миология—миология (ө н е р д е —бұлшык,еттер туралы ілім) Мирдуховный—рухани олем «Мирискусства» —«Өнер олемі» (Петербургта күрылған орыс көркемсуретбірлестігі ( 1 8 9 8 — 1 9 2 4 ) ; академизмді де, көшпелілерді де ж о қ қ а шыгараотырып,«таза» онер, өмірді өнермен «түрлендіру» ұрандарын ұсынды,символизм поэтикасынасүйеніп, осіре жартылай ертегілік образдар мен өткен өмір көріністерін бейнеледі) Мировоззрениехудожественное—көркем дүниетаным (суретшіпіц ө.мірге көзкарастаоыныцжиынтыгы) Мировоззрениехудожника—суретшінің дүнистанымы (негізінен суретшініц саяси-олеуметтік көзқарастары) Мирпрекрасного —әсемдік әлемі Мифологическая основа средневекового искусства — ортағасырлыкөнердіц мифологиялык, негізі Многоцветие—көптүстілік Могольская школаминиатюры —моғол миниатюрамектебі (орта гасырлык үнді живописіндегі негізгі мектептердің бірі; Ұлы Моғолкезеңінде қанат жайған өнер) Модаэстетическая —эстетикалык мода (белгілі бір эстетикалык талғамныңуакытшаүстемдік етуі) Моделировка—модельдеу, үлгілеу ( к ө р к е м с у р е т п р а к т и к а с ы н д а—бедерді, бейнеленіп отырғанз а т тар ментүлғалардыңформаларынбелгілі бір жарыкжағдайында беру) Моделло—моделло(итальян живописіндефреска н е месе үлкен картина үшін майлы бояумен салынғанэскиз. Тапсырысберушіге арналғанүлгі ретінде оныәрдайымсуретшінін өзі салады) Модель—модель, үлгі ( б е й н е л е у ж э н е с а н д і к - қ о л д а н б а л ы ө н е р д е — 1 . бейнеленушіо б ъ ект-натурашы, «натура»; 2. баска материалға көшіру үшін қажетті қалып-пішін алынатынбұйым; 3. к ө р к е м к о н с т р у к ц и я л а у д а —жаппай өндіріс үшін эталон, с т а н дарт болыпесептелетін үлгі) Модерн—модерн(XIX ғасырдыцаяғы — X X ғасырда Еуропа мен АҚШ өнерінде пайда болған ж а ң а стиль; бү стиль эр елде әр түрлі атала береді, мысалы;Францияда, Б е л ы и я д а «ар нуво», Германияда «югендстиль», Италияда «либерти», т. т.) 85
Модернизм — модернизм (XIX ғасырдыңаяғы — XX ғасырдағыбуржуазиялық модениеттіц терец дағдарыстарын көрсететін әдебиет пен өнер багыттарыныцжалпы атауы; модернизмніцнегізгі белгілері: онердіц танымдық жоне коғамдық ролін, онын идеялығын, халықтыгынжоқка шығару,реалистік көркем мұра дәстурлерінен т о л и қ бас тарту) Модуль — модуль ( а р х и т е к т у р а д а — ғимарат н е месе кешен колемініц бір бөлігін бағдарлау үшін к о л д а н ы латын шарттыолшембірлігі) Мозаика — мозаика, зертас (монументтік живописьтурлерінің бірі; мұндабейне алуан түсті табиги тастардыц, турлі-түсті шынының, керамикалық плиталардын,т. с. с. катты материалдардыцсынықтарынкұрастырып, арнайы мастика, цементт. б. байланыстырғыш заттардыц комегімеп кабырғаға, төбеге т. б. жабыстыруаркылыжасалады) Мозаикаблочная— біріктірілген мозаика (түрлішекиылган алуан турлі ағаш тіліктері мен пластнпкаларын алдын ала жасалган сурет бойыншабіріктіре жабыстырып, содан кейін колденецінен кесу аркылыалынатынбірдей суреттері бар коптеген пластинкалар түріндегі мозаика) Мозаика деревянная— ағаш мозаика Мозаикапо дереву— ағашкажасалғанмозаика(түрлі ағаш жыныстарыныц бөлшектерінен жасалған мозаика; коркем сондеу жұмыстарында және қолданбалыенер заттарындаколданылады) Мозаика флорентийская — флорепцнялыкмозаика (мормирдіц алуан түрлі жыныстарынан жасалган мозаика) Мозаика чертозианская— чертоза мозаикасы . (ағаш блоктарға басқа да м а т е р и а л д а р д ы— с ү й е к т і , муйізді т. б. жабыстыраотырыпжасалған мозаика) Моллирование — моллирлеу (балкыған шыныны ар найы керамикалық қалыптарғакую аркылыкоркемшыны бүйымдарын, көбінесе мүсіндерді жасау әдісі) Молоток железный — темір балга Молотоккруглыйдеревянный — жүмыр ағашбалга
Молоток латунный — жез балға Молоток мягкий — жумсакбалға (агашоймыштауга колданылатынбалға) Мольберт — мольберт (суретшінің арнайыжумысстаногы) Мольберт складной— жиналмалымольберт 86
Монотипия — монотипия(баспа графикасының бір түрі; мұндасурет металлпластинкагатүрлі бояуларменкол мен еалынады да тек бір ғана оттискі алынады) Монохромия — біртүстілік Монумент —монумен (айтулы т оқиғанынемесекөрнекті адамды есте калдыру үшінсалынғанархитектур немесескульптуралык күрылыс,көлеміүлкенескерткіш) Монументальная форма графики — графиканың монументтіктүрі (бұган плакатжатады) Монументальность — монументтілік(бүл ұгыммен жо гары идеялык,мазмұнтерсндігі, ірі масштаб,тұжырымды лық, образ оеерлілігі жоне бұкаратүсінігіне жеділболу тығызбайланысты) Монументальные формы искусства— өнердін монумент тис түрлері Морфология искусства— енерморфологиясы (коркем шығармашылык түрлерінін жүйесі туралы ғылым) Моти— в мотив,сарын Мотив монохронный — біртүсті мотив (гризайльдің екінші атауы) Мотивировка в искусстве— енердегі дәлелдеме, уәждеме (эстетикалык талдаукатегориясы) Мотивы орнаментальные динамические — езгермелі оюөрнекмотивтері Мотивы орнаментальные статические— түрақтыою-ор нек мотивтері Мотыга — шапашот Мрамор белый — ак мэрмэр Мрамор белыймелкозернистый — ұсак түйіршікті ақ мормор(кейде мұны «статуар мэрмэр»деп те айтады) Мрамор статуарный — статуармэрмэр(үсақ түйіршік ті мэрмэр:бүган Италиядағы каррар,серавец мәрмэрлары Грециядағы парос мәрмәрі, Оралдағы коегин жэне прохо ров-беландинмәрмэрлары жатады) Музееведение — музейтану Музеефикация — музейлендіру Музей — музей Музей-ансамбль — музей-ансамбль Музейархитектурынаучно-исследовательскийим. А. В. Щусева —А. В.Щусев атындағы архитектурағыл ми-зерттеумузейі Музейизобразительных искусств им. А. С.Пушкин— А. С. Пушкин атындағы бейнелеуөнері музейі 87
МузейискусстванародовВостока— Шығыс халықтары өнері музейі Музейискусств— Өнермузейі Музейисторииискусств— енер тарихы музейі Музей-заповедник — музей-қорық Музеймемориальный — мемориалдык музей Музей Московского Кремля — МоскваКремлі музепі Музейнародногоискусства— халық онері музейі Музейнациональный — улттык музей Музейный фонд— Музейкоры Музейхудожественный — көркемсуретмузейі Муляж — муляж(кайтыс болған адамныцбетіиен ( м а с к а ) , ойгілі музыканттыцколынаналынганкошірмеСеііне немесе оқу максаттарынан жасалган классикалыкмүсін шығармаларыныц сериялык кошірмелсрі) Муштабель — муштабель(картинаныцусак, Сөліктерін салған кезде суретшініц қолы сүйенетін, ұшындашаригі ба агаш таякша) Мыло жидкое— суііық сабын (кылкаламдар. ы тазарту жэне майлықалдықтарын қыру үшін пайдаланылатын са бын) Мыло марсельное — марсель сабыны Мыло порошковое — үнтақ сабын Мыло смоляное— смола сабыны Мыло триэтаноламииовое — триэтаноламинсабыны Мысль эстетическая— эстетикалык ой-пікір Мышление — ойлау Мышление абстрактно-теоретическое — абстракты-теориялық ойлау Мышление конкретно-действенное — нақты-пәрмендіо й лау Мышление наглядно-образное — кернекі-бейнелі ойлау Мышление образное— бейнелі ойлау Мышление творческое— шығармашылык ой Мышление художественное — коркемдік ой Н Набивка — айшықтау,ернектеу (матаға гүл, сурет, айшық салу) Наблюдательность — байқампаздық,ацғарымпаздық Наблюдение — бақылау 88
Наблюдение красотыприроды — табиғат сұлулығын бақылау Наблюдение общейформы — ж а л пформаны ы бақыл Наблюдение объемно-пластического качества натуры— натураныцаумақты.; ;:ласги:.алық сапасынбақылау Наблюдение пропорциональных соотношений частей — Сөліктердіц пропорциялык,аракатынастарынбақылау Наблюдение целенаправленное — нысаналы бакылау Набойка — кездеме бедері (матаға соғыптүсіретін накыш) Набросок — нобай, долбар Набросокакварельный — акварельменсалынганнобай Набросоккарандашный — қарындашпенсалынганн о бай Набросоккомпозиционный — композициялыкнобай Набросокконтурный — контурлык(сұлбалық) нобай Набросоклинейный — сызыктынобай Набросокпером— каламушпенсалынған нобай Набросокпо памяти— есте түсіріп салынганнобай Набросокпортретный — портреттік нобай Набросокс натуры — натурадан (заттың өзінен) салын ган нобай Набросокцветовой— түсті нобай Набросокцветосветовой— түсті-жарьтқты нобай Наглядность — көрнекілік Нагрузкасодержательная — мазмұндық жүк Нагрузкаэмоциональная — эмоциялык жүк Надгробие — күлпытас,бейіттас (қайтысболған адамды моцгі есте калдыру үшін онынбейітініц үстіне орнат ған архитектуралық-мүсіндік туынды) Надреалнзм — надреализм (сюрреалиэмніцекінші атауы) Накладной рисунокиз дерева— ағаштанжасалған жапсырма сурет (бүйым бетіне жапсырылатын, ағаштанж а салган шығыцқы сурет немесе автограф) Наклоннаякартинная плоскости— еңкішкартиналық жазықтық Наковальня — төс Наколоть узор — шаншып кесте салу Намазка — жағынды Нанесениечернина ювелирное изделие— зергерлік бүйымды кавказдау (күміс бұйым бетін қарайту әдісі; кав 89
каз зсргерлерініц здісіне орай қ а з а қ зергерлері осылай атаған) Наос—наос (ежелгі грек храмыныңорталық б ө л і г і — күдайдыңмусіндік бейнесі туратынғибадатхана) Напильник— е г е у Наполнитель—толтырғыш Направлениев искусстве —өнердегі багыт (өнер қайраткерлерініц дүниетанымдарының,идеяларының, шығармашылықпршщиптері меп стильдік ерекшеліктерінің бірлігімен сабақтас идеялык-мазмундык және формалықк а у ымдастығын білдірстін термин) Направлениереалистическое —реалистік бағыт Направления диагональные—диагональ багыттар Направленность эстетическая —эстетикалык бағыттылык Народностьискусства —өнердік халықтығы Народныехудожественныепромыслы —халыктық к о р кем косіпшіліктер Народный университет истории изобразительного и с кусства —бейнелеу өнері тарихыхалық университеті «Нарышкинский стиль> —«Нарышкин стилі» (XVII ғасырдыцаяғы —XVIII гасырдынбасындағыорысархитектурасындағыстильдік багыттыңатауы; өз имениелерінде оссм шіркеулер салдырган бояр Нарышкиндердін фамилиясымен аталған; кейде «Москвабароккосы»деп те аталады) Насечка —бедерлеу, керту Наслаждениеэстетическое —эстетикалык лэззат алу Наследие—мура Наследие художественное—көркемдік мура Наследие эстетическое —эстетикалык мура Насыщенность —қаныктылық Насыщенность композиции—композицияныц қанықтылыгы Насыщенность цвета —туе каныктылыгы Натура—натура ( б е й н е л е у ө н е р і н д е —суретші жумысүстінде тікелей бакылайтыннакты о б ъ е к т і л е р — адам, заттар, табиғат, т. б.) Натурализм—натурализм (XIX ғасырдыңсоцына таман Еуропа мен АҚШ өнерінде пайда болған, табиғат зан менкогамзацдарыныц арасына тецдік белгі коюшы, мазмұндыесептемей, болмыстынсыртқы керіністеріне ғана мои беруші бағыт) 90
Натуралист — натуралист (ө н е р д е —натурализм өкілі) Натурщик — натурашы (ақы алып, өз суретін салдырушы еркек) Натурщица — натурашыәйел (ақы алып, өз суретін салдырушы эйел) Натюрморт — натюрморт(бейнелеу өнері жанрларыныц бірі; күнделікті тұрмысзаттарын, жеміс-жидектерді, гүлдерді жэне т. б. жансыззаттарды бейнелеу) Натюрморт тематический— такырыптық натюрморт Натяжкахолста — кенепті керу Национальная галерея в Лондоне— Лондондагы ¥лттык галерея (Батые Еуропа, оныцішінде Англия живописьніц дүние жүзіндегі ец тацдаулы жинағы) Национальная галерея искусства в Вашингтоне— Вашингтондағы Ұлттыконер галереясы (АКШ-тыц аса бай көрксмсурет жннақтарыныц бірі) Национальноев искусстве — өнердегі үлттық белгі (белгілі бір халықтыц үлттық сипатын өнерде бейнелеу) Национальный музейв Варшаве— ВаршавадағыҰлттық музей (негізі 1862 жылы қаланған, Ежелгі Египет, а н тик, Византия, Батые Еуропа өнерінің, сондай-ак X I I I —X X ғасырлардагыполяк өнерінің ескерткіштері жинақталған музей) Национальныймузей в Дамаске— Дамаскідегі Ұлттық музей(Сирияда негізі 1919 жылы қаланған аса ірі музей) Национальныймузей в Краковке— КраковкадағыҰлттык музей(негізі 1879 жылы қаланған, Қиыр Шығыс пен Батые Еуропа өнері, X I V —X X ғасырлардағыполяк ескерткіштері жинақталғанмузей) Нашлепка — лездеме этюд( 1 0 — 1 5 минут ішінде шапшац салынатыншағынэтюд) Неделимостькомпозиции— композицияныц бөлінбейтіндігі (бүтіндік зацыныцбасты белгісі) Неизменяемостьтона цвета — т ү с өңінің өзгермеушілігі Некрополь— әулие қорымы,бейіт Неоготика— жаңа готика ( X V I I I — X I X ғасырлардағы Еуропасәулет енеріндегі бағыттыбілдіретін шарттыт е р мин) Неоидеализм— жаца идеализм (1860-80 жылдардағы неміс өнеріндегі бағыт; өзініц негізгі қағидаларыжағынан жаца классизмге жақын) 91
Неоимпрессионизм — жанаимпресспнизм(1885 жылы Франция живописінде пайда болған ағым; жаца импрессионистер форманытүрлі-түсті нүктелермен сала отырып, картинаны таза түсті жекелеген жағындылардантүратын сәндік мозайкаға айналдырды) Неоклассицизм— жаца классизм (XIX гасырдынекінші жартысында — XX ғасырдапайдаболған, антик өнерінің, Кайта өркендеу мен классизмніц классикалық достүрлеріне негізделген керкемсурет ағымдарынык жалпыатауы) Неопластициэм— жацапластицизм (абстракты өнердіц бастапкы түрлерінің бірі) Неореализм— жаца реализм (40-жылдардыц ортасы— 50-жылдардыцортасындағыитальян живописімен графикасындагы багыт; Екінші дүние жүзілік согыстан кейін ан тифашистікжәне үлттык демократиялық окер жолындағы күрес негізінде туған реализмніц жаца түрі) Непосредственное соприкосновение с натурой — натураментікелей жанасу(суретшінің тынымпронесі) Несовпадениекрасок— бояулардыцсойкессіздігі Неф — неф (храм үйінің, одетте жоспарыторт бурыш ты, үзына бойга созылган каз-катар ұстындармен, аркалыктармен не бағаналармен белінген болігі) Ниелло — ниелло (металл буйымдарды сэндеу техникасы) Нимб — нимб (орта ғасырдағыхристиан, буддаөнеріне тән әулиелік немесе тәцірілік рәмізі, символы; адам басын айнала салынған шүғылабейнесі) Нитрокрасители — нитробояғыштар (нитрофенол мен нитро аминненжасалатыноргапикалыкзаттар) Нитролаки — нитролактар (целлюлозанитратынегізінде алынған, ағашты, металлы сырлау үшінколданылатын лактар) Нитроэмали — нитроэмальдар (нитролактар негізінде алынган, металлы, ағашты, мата мен теріні бояу үшін к о л данылатынбояулар) Новаторствов искусстве— өнердегі жацашылдық «Новеченто» — «Новеченто» (XX ғасырдың бірінші жартысында Италия өнерінде пайда болған авангардтық агым; бұл агым өкілдері Ренессанс суретшілеріне еліктейДі) Новизнаэстетическая— эстетикалык, жацалық Нож-косяк — қиғашжүзді пышақ 92
Нож-пилка с круглойручкой— жұмыр сапты ара-пышақ (мозаикалықжұмыстарғаарналған а с і ; і ) Нож-пилка с ручкой-колодкой —қ л л ы і u-түтқалы ара пышақ(мозаикалық жұмыстарғаарнатғач алічті) Нож прорезной— ойғыш пыш іқ Нож прямой— тік жүзді пышақ Нож-резакиз стальной пластинки — бола г дан жасалғанкескіш пышақ (мозаикалық Жі>іистарға арналған аспап) Нож-резак со сменными резцами— кесгінлері ауыстырмалыкескіш пышак(мозаикалық жұмыстарғаарналған а с пап) Нож-скальпель — қандауыр-пышақ Нож-резак— кегкіш пышақ Нонсенс— нонсенс, мағынасыздық (баяндауда немесе бейнелеудемағынаныэдейі бұзып, кері мағына беруге, н е месе тіпті мүлдеммэгынасызетуге негізделген көркемдік тәсіл) Нонфигуративизм — нонфигуративизм(абстрактілі өнердіц турлі бағыттарынын ескірген орі көп қолданылабермейтін атауы) Нормальные разжижители масляных красок— майлы бояулардыңқалыптысүйылтқыштары(бұған терпентин майымен лак бензині ж а т а д ы ) Нормативная эстетика цвета — түетіц калыптыкэстетикасы Нормативность в художественнойкультуре— коркем модениеттегі калыптылық (коркем қызметті олеуметтік жағынанреттеу) Нормы искусства— өнер нормалары Нормы художественные — көркемдік нормалар Нормы эстетики— зстетика нормалары Ню —ню (жалацаш әйел денесін бейнелеу; бейнелеу өнерініц жалацаш әйел денесін бейнелеуарқылысұлулық туралы үғымдыашыпкөрсететін жанры) Нюанс — нюанс (о н е р д е — түстіц өте нәзік рецкі н е месе жарықтанкөлеңкеге өте елеусіз көшу) О
Обводка — (ш ек і Обесцвечивание — түссіздендіру, өцсіздендіру Обесцвечивание стекла — шыныны түссіздендіру (к ө р93
кем ш ы н ы д — а түссіз шыныньіңмөлдірлігін арттыру жәнеқажетсіз реңкті жою) Обжиг — күйдіру (күйдіріп бұйым жасау) Областьискусства— өнер саласы О б л и в к— а 1 . жағу, жалату; 2. жылтырақглазурь Облик — кескін, кейіп Облинение — оңу, түсін жоғалту Обломы архитектурные — архитектуралыкиілімдер Обобщение художественное — көркем түйіндеу Обобщение эстетическое— зстетикалық түйіндеу Обобщенность восприятия— қабылдаудыцтүйінділігі Обобщенность мышления — ойдыцтүйіиділігі Обогащеннаяумбра— байытылганумбра (темір мен марганецтің гидрототықтарменбайытылгансары охраны қыздыруаркылыалынатынкызылкоцырбояу) Обработкахудожественных изделий из стекла после горячего формирования — шымыдан жасалган коркемб у й ымдардыыстықтайқалыптағаннан кейін өцдеу Образ— образ, бейне Образность — бейнелілік Образностьхудожественная — коркембейнелілік Образность эстетическая — зстетикалық бейнелілік Образотрицательный — үнамсызбейне Образположительный — унамдыбейне Образ символический — снмволдық (рәміздік) бейне Образтипичный — типтік бейне Образхудожественный — коркем бейне Образчувственный — сезімдік бейне Обрамление — жиектеу, комкеру Обрисовка — суретін салу Общаяживописнаяструктуракартины — картинаныц жалпыживоппстік курылымы Общаяконцепцияискусства— өнердің жалпытужырымдамасы Общественная роль искусства— өнердіц қоғамдық ролі Общественная функцияискусства— өнердіц қоғамдык кызметі Общественный характер искусства— өнердіц қоғамдық сипаты Общество искусства и литературы — Өнер мен эдебие коғамы (1888 жылы Москвадакүрылган коғам) Обществоохраныпамятников истории и культуры— Тарих пен модениет ескерткіштерін корғау когамы 94
Обществопоощрения художеств— Көркемсуретті көтермелсу қоғамы (1821—1929;Петербург™ дпорян-меценаттар құрып, 1975 жылғадейін Суретшілердікөтермелеу қоғамы деп аталған, конкурстар, көрмелер ұйымдастырып, суретшілердіқ крепостнойлық тәуелділіктен азат болуына көмектескен қоғам) Общиезакономерностикомпозиции картины — картин композициясыныц жалпызаңдылықтары Общиепринципы закреплениякрасок— бояуларды бекітудің жалпыпринциптері Объективность эстетической ценности— істетикалық құндылықтыд объективтілігі Объективные законы композиции — композицияныц объективті зацдары Объектискусства— онер объектісі Объектэстетического восприятия— эстетикалык к а б ы л дау объектісі Объектэстетическогоотношения — эстетикалык қатынас объектісі Объем — колем, аумақ Объемно-конструктивное построениеформы головы— бастыц формасынаумактық-конструкциялық жағынанқұру Объемно-пространственный вид искусства— өнердіц аумақтық-кеністіктік түрі (бүған архитектура мен скульпту ра жатады) Ограниченность композиционных средств — композициялык кұралдардыцшектеулілігі Ограниченность художественноготворчества— коркем шығармашылыктыц шектеулілігі Огрунтовка — төсеніш бояу (сурет салынатынжазықтыкқа әуелі бояудан төсеніш жағыпалу) Одаренность — дарындылық Одновременный контраст цветов— түстердіц бірмезгілдік контрасты (айналасындағынемесе шектесіп ж а т қ а н түстердіц әсерімен түстіц өзгеруі) Озолотить — алтын түске бояу, алтын жалату Окаймление — жиектеу, әдіптеу, зерлеу
Окаймление позументом — зерлеу Окаймление рисунка— суретті жиектеу Окантовка— 1 . кэсектеу (рамалау); 2. жиектеме,түрлі-түсті жиектеме Окатка — (м ү с і 95
Оклады — окладтар (.іеталдардан, левкас, алтын жалатылган ж у к а ағаштан, т б. жез каңылтырдан жасалып, икон бетіне бекітілетін әшеі-.ейлер) Оклады наборные— қурастырмаокладтар (жекебөлшектерденқурастырылатынокладтар) Окладыцельные— тутас окладтар Оковка — қурсаулау Окрасить— бояу Окраситьмаслянойкраской — майлыбояуменбояу О к р а с к а— 1.бояу; 2. туе; 3. өң, рецк Олеография— олеография (XIX ғасырдыцаяғында колданылған көпбояулылитография әдісі) О л и ц е т в о р е н и е— 1.кейіптеу (жансыэзатқа жандымакулыктыцқасиеттерін т а ц у ) ; 2. кейіп, бейне (табиғат кубылысын жандыбейнелеп корсету) Онтология искусства — онер онтологиясы(онер болмысыиыцформасыретіндегі өнер шығармасы туралы ғылым Оп-арт— оп-арт («оптикалық онер» деген уғымдыбілдіреді; XX ғасырдыц40—60-жылдарындағы Еуропажэне американ живописі мен графикасындағыоптикалык сызықтар мен түстік эффектілерді декорациялық (сәндік) мақсаттарға пайдаланатын авангардтық бағыт, абстрактілі өнердіц жаца авангардтық түрі) Оперативный вид наглядной агитации — көрнекі үгіттің шуғылтүрі (көрнекі үгіттіц тасымалдауға, монтаждауға жеціл түрі) Определение величины фигур в перспективе — перспективадағы тулғалардыцкөлемін анықтау Определение цветовых отношений— тустік қатынастарды анықтау Опрыскиватель— бүріккіш Оптическоесмещение цветов — түстердіц оптикалық араласуы Опыттворческий — шығармашылық тәжірибе Опытхудожественный— көркемдік тэжірибе Оранжевый — қызғылтсары Оранта— оранта (колдарын кокке созып, тәцірге жалбарыныптүрған күйде бейнёленген кейіпкер) Организация ритмическая— ырғактык уйымдастыру (ою-өрнекмотивтерініц немесе мотивэлементтерініц композициялық жазықтыктаөзара орналасуы) Ордераархитектурные— архитектуралык ордерлер( а р хитектуралыккешендердіцжұйегекелтірілген шешімі; не03
гізінен дорлық,иониялықжәне коринфтікордерлер болы бөлінеді) Ордердорический —дорлық ордер (жұпынылық пен Серіктікке негізделген архитектуралык шешім) Ордерионический —иониялық ордер (әсемдік пен салтанатқа негізделген архитектуралык шешім) Ордеркоринфский —коринфтік ордер (көркемдікжаі Ордертосканский —тоскан ордері (дорлық ордердіц бір түрі) Оригинальность —сонылық,бірегейлік Ориентирование по координатам — координаттар бойыишабағдар алу (суретті құру кезінде тік сызықтар ме көлбеу сызықтардыпайдалану) Орнамент— ою-өрнек Орнаментархитектурный — архитектуралыкою-өрнек Орнаментастральный — жүлдыздыою-өрнек (негізгі ілементтері аспан, күн, бүлт, жүлдыздарбейнелерінен түратын ою-өрнек) Орнаментация —ернектеу (ою-өрнекпенәшекейлеу) Орнамент геометрический —геометрнялык ою-өрнек (тек геометрнялыкэлементтермен ғана шектелгеною-өрнек түрі) Орнамент геральдический —геральдикалық ою-орнек (белгілерді, эмблемаларды, онер атрибуттарынжэне т. б. пайдалана отырыпжасалган ою-орнек) Орнамент древнегреческий —ежелгі грек ою-өрнегі Орнамент животный —хайуанатты ою-өрнек(ан-қүстар нақты жэне шарттыстильде бейнеленгеною-орнек) Орнамент заморфный —заморфтыкою-орнек (хайуа натты ою-өрнектін екінші атауы) Орнамент изобразительный — бейнелеу ою-өрнегі Орнамент каллиграфический —каллиграфиялық ою-ор нек Орнамент комбинированный —кұрама ою-өрнек Орнамент ленточный —ж о л а қ ою-орнек Орнамент пейзажный — пейзаждыою-орнек Орнамент предметный —затты ою-орнек Орнамент растительный —көгеріс ою-орнегі Орнамент сетчатый—торлама ою-орнек Орнамент символичный —символдық (рәміздік) ою-ор нек 7—1138
97
Орнамент технический — техникалық ою-өрнек (қышкөзе бұйымдарыбетіндегі қарапайымою-өрнектер) Ортотипия— ортотипия (жартылайөнді негативтерді литографиялық тасқа немесе мырышқа көшіру әдісі) Орфизм — орфизм(1910-жылдары БатыеЕуропа өнерінде пайда болған бағыт; өзінің принциптері жағынанк у бизм мен футуризмге жақын) Освещение дневное— күндізгі жарык Освещение естественное— табиғи ж а р ы қ Освещение искусственное— жасандыжарық Освещение отраженное — шағылыспажарық Освещение отраженным светом— шағылыспажарықпе жарықтандыру( п л е н э р л і к ж и в о п и с ь т е— рефлекстердіц есебінен натураны жарықтандыру) Освещение прямое— тура түсетін жарық Освещение прямым светом— тура түсетін жарықпен жарықтандыру( ж и в о п и с ь т е— натураныңүстін күн нүрымен немесежасандыжарыкпенжарықтандыру) Осеребрение — күміс түске бояу, күмістеу Осмысленность восприятия— қабылдаудыцмағыналығы Основаискусствоведческогоанализа— өнертанымдық талдау негізі Основаниеискусства — онер негізі Основание живописное — живописьтік негіз (суретші өз шығармасын салу үшін беті тиісінше өңделген материал Основание искусства— өнерді негіздеу Основаниекартинной плоскости— картиналық жазықтық негізі (картипалыкжазықтыкпен қиылысусызығы) Основание картины — картина негізі Основноетечение прогрессивного искусства— прогресшіл өнердің негізгі ағымы Основные закономерности исторического развития и с кусства— өнердің тарихи дамуынын негізгі зандылықтары Основные закономерностилинейнойи воздушнойперс пективы — сызықтыкжэнеауа перспективасынын, негізгі зацдылыктары Основные закономерности строения формы человече ской головы— а д а мбасыныңформасынқұрудыц негізгі заңдылықтары Основные законыкомпозиции — композицияныц негізгі зацдары Основные положения рисования— сурет салудык негізп ережелері 08
Основные приемы резьбыпо дереву— агаш оймышт дың негізгі тәсілдері Основные свойствацветов— түстердің негізгі қасиеттері (бұған ж а р ы қ күші, түстік өц және қанықтылық ж а тады) Основные физиологические свойства цветов— түстердің негізгі физиологиялық касиеттері Основные цвета— негізгі түстер (бұлар: қызылк и н о варь, жасылизумруд, кок ультрамарин) Основные цветовые отношения— негізгі түстік қатынастар Основные цветотоновыеотношения — негізгі түстік-өцдік қатынастар Основныецистотоновыеразличия — негізгі түстік-өцдік айырмаіпылы м а р Основы графическойграмоты — графикалықсауат негіздері Основыэстетики— эстетика негіздері Особенности анализа сложнойформы предмета— заттыц күрделі формасынталдау ерекшеліктері Особенностикомпозиционные — композициялықерекшеліктер Особенности восприятия художника — суретшінщдүниені кабылдау ерекшеліктері Особенностисубъектно-объектного отношенияв эстети ке — эстетикадағы субъектілік-объектілік катынастардыц ерекшеліктері Остротазрения — көз жітілігі Ось композиционная — композициялық ось Ось симметрии — симметрия осі Отбелить,отбелка— аккабояу, ағарту Отбелкахолста— кенепті ағарту Отбивка — (металлы) шыцдау Отборцветов— түстерді іріктеу Отвес— тіктеуіш Отгранение — кырлау Отделатьсеребром— күмістеу Отделка — 1. әрлеу, өңдеу; 2. әшекей Отжиг — (металлы) жасыту Открытие архитектурногопространства— ашықархи тектуралык кецістіктер О т л и в к— а 1. қүю, құйыпшығару;2. күйма Отливка скульптуры — мүсін күю 99
Отливкаскульптурыиз гипса — гнпстен мүсін кую Отношение — қатынас ( б е й н е л е у ө н е р і н д е — натурада бар жэне шыгармажасау кезінде пайдаланылға бейнелеу элементтерініц өзара байланысы) Отношениеэстетики к миру— эстетиканьщ дуниеге катынасы Отношениеэстетики к потребноститворца и потреби теля искусства — эстетикаиыц өнерді тудырушы мен тутынушыныц кажеттіліктеріне катынасы Отношениеэстетики к промышленности — эстетикаиыц өнеркәсіпке катынасы Отношениеэстетики к художественномутворчеству — эстетикаиыц коркем шыгармашылыкка катынасы Отношения вертикально-горизонтальные— тік-көлбеу қатынастар Отношения пространственные— кецістіктік катынастар Отношения размеров и формпредметов— заттардын көлемдері мен формаларыныц катынастары Отношениясветлотные — жарыккүші катынастары( ж а рык күші жағынантүстердіц салыстырмалыайырмашылық тары) Отношениятональные— өңдік катынастар Отношениятонов различной светлоты — түрлі ж а р ы к күші өндерініц катынастары( с у р е т т е — өцдік к а т ы н а с тар) Отношенияцветов и оттенков — түстер мен рецктер к а тынастары Отношенияцветовые— түстік катынастар Отношенияяркостные — ашыктыккатынастар ( ж а р ы к куші қатынастарыныцекінші атауы) Отражательно-информационный аспект искусства — өнердін бейнелеу-акпараттык аспекті О т р а ж е н и е—1. шагылысу;2. сурет, кескін; 3. бейнелеу, бейнелеп корсету Отражениеж:-:зни в искусстве — өмірдіц өнердебейнелеңуі Отражениехудожественное— коркем бейнелеу Отрывискусства от жизни— өиердіц өмірден кол үзу Оттенок— рецк (бір-біріне жакынекі түстіц арасындагы озер байкалатын айырмашылык) Оттенок цвета — туе рецкі 100
Оттискивание рельефав сыром левкасе— кепгтсгсн лев каска бедерді басып тусіру (әлі ката қоймаған левкаска бедерлі өрнектерді матрицаларменбасып түсіру; икон салуда колданылганәдіс) Оформитель — көркемдеуші, безендіруші Оформительхудожественный— коркем бсзендіруші Оформление иллюстрационной частииздания— басылымныц иллюстрациялықболігін коркемдеу Оформление обложки — мүқабаныкоркемдеу Оформлениепечатного издания — баспа басылымын коркемдеу
Оформлениехудожественное—коркембезендіру Офорт— офорт (1. металға жасалатын гравюраныңбір түрі; 2. осындайжолменгравюралапган пластинкадан а л ы н ган басылым— оттискі) Офортист— офортшы (офорттсхнпкасыпда ж ұ м ы сі с -
тейтін суретші) Охра — охра, жоса(сарынемесе қызыл-қошкыл түсті минерал бояу) Охра висмутовая— висмут жосасы Охражелтая обогащенная — баиытылғансары жоса (табиғи сары жосакытемірдің гидрототығыменбайыту а кылы лабораториялык жолменәзірленетін алтынтәрізді қою сары түсті пигмент) Охражженая — күйдірілген жоса(сары жосапы қыздыру арқылы алынатын түрлі реңктегі кызыл-қоцыр түсті пигмент) Охражженаяобогащенная — күйдірілген қоспа жоса (табиғи жоса мен марганец тотығы коспасып қыздыруа кылыалынатынқара-қошкылтүсті пигмент) Охражелезная—темір жосасы (қүрамында2 5 % темі тотығыбар жоса. Күцгірт түсті бояулар алынады) Охразолотистая— алтын түстес жоса Охракрасная—кызылжоса Охрасветлая— ашыксары түсті жоса Охратемная—қара-қоцыр жоса Охрана памятников —ескерткіштерді қорғау Оценка вкусовая—талғамдыкбага Оценкапроизведений искусства— онер шығармалары бағалау Оценка эстетическая— эстетикалык бага 101
Оценочный аспект искусства— өнердің бағалаушылық аспекті Ощущение зрительное— көру түйсігі Ощущение цветовое— тусті түйсіну
П Падуга— түкыл бұрыш Пайка — дәнекерлеу Палестра— палестра ( е ж е л г і г р е к а р х н т е к т у р а с ы и д а —спорт жаттыгуларына арналган гимарат) Палитра — 1.палитра, бояутақта (суретші жүмысүстінде бояуларды араластыратын тақтайша); 2. палитра (нақты бір картинаға немесе нақты бір суретшіге тән түстер жиынтығы) Палитра художника — суретиіі палитрасы
Палладианство — палладиошылдық ( X V I I —XVIII ғасырлардағыЕуропа архитектурасындағыбағыт, классицизмнін, бір тармағы; итальян архитекторы Палладионын композициялыктәсілдерін пайдаланып,жолынқуғандықтан осылай аталған) Палладирование — палладийлеу (металл бұйымдарды тот баспайтындайету және олардың бетін жылтыратуүші бетіне палладий жалату) Пальметта — пальметта (стильге түсірілген пальмажапырактарытүріндегі мүсіндік немесе живописьтік ою-өрпек) Памятник — ескерткіш Памятники археологии— археология ескерткіштері Памятники архитектуры — архитектура ескерткіштері Памятники всемирногозначения— бүкіл дүние жүзілік маңызыбар ескерткіштер Памятники искусства— онер ескерткіштері Памятники истории— тарих ескерткіштері Памятники культуры — модениет ескерткіштері 102
Памятникиместного значения —жергілікті мацызыбар ескерткіштер Памятникиреспубликанского значения—республикалыкмаңызыбар ескерткіштер Пандус—пандус ( а р х и т е к т у р а д а — ғимаратқа кірер есікте баскышролін атқаратын, сондай-ақ автомобильдердің, т. б. келіп кіруіне арналган жадағай алаң) Панно—панно( I . қабырғаға, төбеге майлыбояумен, темперамен, т. б. салынған картина; 2. сурет, өрнек с а л ы н ган үлкен материал) Паноптикум—паноптикум(балауызданжасалған мүсіндер және басқа заттар қойылатынмузей) Панорама—панорама (жарық төбеден түсетін шекберлі үйдің кабыргасынатұтас орналастырылатын, көлемі үлкенкартина; көлемді аумакпенкөп адамдыкамтитын оқиғаларды бейнелеуге колданылады) Панорамическое решение композиции—композицияныц панорамалыкшешімі Панреализм—панреализм (антиреалистік өнер мүлдем болмайды, өйткені ксз-келген өнершығармасы болмысты қалай да бейнелейді деп дәлелдейтін көзкарас) Параллельность в композиции—композициядағықосарластык Парафин—парафин (мунайдан, көмірден алынатын балауызтәрізді зат; оныбалауыз ретінде күцгірт лаққа қосады, сондай-ак ескі майлыбояулар мен лактарды кетір үшін колданылатын түрлі қүрамдардыцкомпоненті болып табылады) Паркетри—паркетри (біртектес тік сызықты қарапайым геометриялық фигураларданжасалган паркет тәрізді агаш мозаика) Парсуна—парсуна (XVII ғасырдағыорыстыңпортреттік живописьшығармаларыныц шарттыатауы) Паспарту—паспарту (портретке, гравюраға арналған катырмажактаушанемесе олардыжапсыруға арналган катырма кагаз) Пастель —пастель (1. түрлі-түсті борлар; 2. осы техникамен салынган шыгарма) Пастилаж—пастилаж(иленіп, күйдірілген сазбалшықтан жасалган мүсіндік онер туындысы) Пастозность —пастоздылық, іркілдете жағу( 1 . майлы бояулыживопись техникасында: көркемдік күрал ретінде пайдалана отырып, бояу қабатын едәуір қалыцж а ғ у ; 103
2. суйытылмаған майлыбояудын, қылқаламмепжағылгал күйіпде өзгермей кебуі) Патинированиебронзовой с к у л ь п т у р ы—к о л а мүсінді патиндеу (сэндеп эрлеу) Патио—патио (көбіпе жан-жағы галереялармен к о р шалғанішкі ашыкаула) Пейзаж—пейзаж (табиғат көрііпсіп бейнелейтін б е й нелеу онері жанры) Пейзаж архитектурный—архитектуралыкпейзаж (қалалар мен архитектуралыккешендеркөріністерінін бейнеленуі) Пейзажиндустриальный—индустри:;лыкпейзаж Пейзажкамерный—камсралық пейзаж Пейзажлирико-эпический—лирикалык-эпикалыкп е й заж Пейзажморской—теңіз пейзажы («марина» деп те аталады) Пейзаж, ограниченныйпо глубине пространства —кекістіктін. терендігі жағынаншектеулі пейзаж Пейзажпространственный—кеңістікті пейзаж Пейзан—пейзан ( W i l l —X I X гасырлардагы бейнс леу өнеріпде, одебиет пен театрда шаруаныидиллнялык, марапаттайбейнелеу) Пентаэфирыподсолнечного масла —күнбағыс майыны пентаэфирлері (майлыбояулар, әсіресе ак бояулар мен ашықоңді бояулар үшін байланыстыргыш зат ретінде пайдаланылатынмайлар) Первыепамятники искусства —өнердін алғашкы ескерткіштері (палеолит заманындағыескерткіштер) Передавливание—жапыштау (суреттін масштабынөзгертпей көшіру әдісі; түпнұсканын немесе оныцкалькадағ көшірмесінщастына күрғақ кошіргі қағаз салып, сызыктарды бойлайөткір инеменжаныштап,таза кагаз бетіне із түсіру) Передача бесконечности в картине —картинада шексіздікті беру Передача впечатления монументальности— монументтілік әсерін беру Передача основныхцветовыхотношений—негізгі түстік катынастарды беру Передача пространства —кецістікті беру Передвижники —кошпелілер (1870 жылы қүрылған орысдемократиялық коркемонер бірлестігіне — Кешпелі 104
көркемсурст көрмелер серіктестігіне кірген, академизмніц ндеалистік зстетикасынан қол үзіп, сыниреализм әдісін басшылыққа алған реалист-суретшілер) Передний план картины— картинаның алдыңғы жағы Перекалывание— шапышкылау (суреттіц масштабын өзгертпей көшіру одісі; мұнда тупнұсқа қағаз үстіне қойы лады да суреттіц немесечертеждынец негізгі нүктелері жіцішкеинемен шаншылып шыгады,содан сон шанышқы ланған қағаз бстіпе қарындашпен сызықтаржүргізіледі) Перерисовкана просвет — өтпелі жарыкта қайта салу (суреттің масштабынөзгертпей көшіру әдісі; мұнда астында жарық көзібар шыны үстіне түпнұсқа салынып,таза қағазбен пемесе калькамен жабылады да қағаздан өткен ж а р ы қ аркылыкөрінген сызықтарқарындашпен сызылып шығады) Перерисовкапо сетке — тор бойыншақайта салу (суретті ұлғайта немесе кішірейте отырыпкөшіру әдісі; түпнүсқаға жэне таза қағазға салынғантор коздердіц көмегімен жасалады) Периптер— периптер (архаика мен классика кезецдеріндегі ежелгі грек храмыныкнегізгі тұрпаты; төрт жағыиан колоннада коршағантік бүрышты ғнмарат) Перистель— перистель (ашық кеністіктегі колоннада, портик, галерея) Перо— каламүш Пероплакатное — плакаттык қаламұш Персиковая черная— шапдалынын кара бояуы (шапдалы сүйегін күйдіру аркылыалынатын пигмент; ақ бояумен араластырғандақара-қошқылмайлы бояу алынады) Персонаж— персонаж, кейіпкер Персонификация— персонаждау, кейіптеу (жансызз а т тарды немесе дерексіз ұғымдыадам бейнесінде беру) Перспектива— перспектива ( б е й н е л е у ө н е р і н д е — суретшіден қашық түрғанзаттарды жазыктық бетінде бейнелеу ережелері мен тәсілдері туралығылым) Перспектива воздушная — әуе перспективасы Перспективагоризонтальныхлиний— көлбеу сызықтар перспективасы Перспектива дорог и улиц— жолдар мен кешелер п е р спективасы Перспектива зрительная — кору перспективасы Перспектива иллюзорная — булдырперспектива Перспективаинтерьера — интерьер перспективасы 105
Перспектива квадрата —шаршы перспективасы Перспектива линий—сызықтар перспективасы Перспектива обратная —кері перспектива Перспектива объемныхформ—аумакты формаларп е р спективасы Перспективаокружности—шецберперспективасы Перспектива параллелепипеда—параллелепипед п е р спективасы Перспективаплоскихпредметов—жазық заттар п е р спективасы Перспектива плоскостей —жазықтар перспективасы Перспектива прямая —түзу перспектива Перспективапрямоугольная ( о р т о г о н а л ь н а я )— т і к бурыш(ортогональ) перспективасы Перспективас двумя точками схода —екі киысу нүктелі перспектива Перспективафронтальная —карсыбет перспективасы Перспектива художественная —коркемсурет перспек тивасы Перспектива центральная —орталық перспектива Перспективноеизображениекартины—картинаныцперспективалык бейнеленуі Перспективноепостроение изображения на плоскости — жазықтықтабейнені перспективалық күру Перспективное построение параллелепипеда—п а р а л лелепипед^ перспективалық куру Перспективное построение формыголовы—бастыц формасынперспективалық куру Перформенс— псрформенс (коицспциялық өнердің адамдаркарым-қатынасы процесінде пайда болатын әлеуметтік-психологиялық кубылысты,толқыныс-күйзелісті бейнелеуге маманданғантүрі) Петли—тузақшалар (мүсін жасауға арналган а с п а п тар) Петроглиф—петроглиф(таска ойып немесе сызып с лынган бейнелер) Печать литографическая —литографиялық басылым Пигменты —пигменттер (эр түрлі табиги минералдардан алынган үсақ ұнтақ түріндегі түрлі-түсті бояулар) Пигменты металлические—металл пигменттер (алтын, күміс, алтын түстес бояулар жасалатын металл ұнтақтары 106
Пигменты хромовые — хромдыпигменттер(түрлі реңктегі әдемі сары түсі бар бейорганикалық пигменттер тобы) Пилоны — пилондар(арканы, итарка күмбез бен ж а л пак шатырды тіреп тұратын қомакты да кырлыбағаналар) Пинакотека — пднакотеиа, суретхана ( 1 . е ж е л г і г р е к т е р д е — живопись туындыларысакталатын мекенжай; 2. картиналық галерея Пинен— пннен (маіілы бояу сұйылткыпш) Пирамида— пирамида (нирамндапынгеометрнялык формасындагы — кейде сатылынемесс мүнаратэрізді — қүрылыс; б. з . бұрынгы3 — 2мьщжылдықтагы Ежелгі Е г и пет (Мысыр)иергауындарыныцалып кешендері, сондай-ак ежелгі америка храмдарыныцтүгырлары осылайаталады) Пиргос— қала мүнарасы Пирография пирография — (агашка күйдіріп өрнек салу) Письмо корпусное— корпустық жағынды, нығызжағынды(живописьтегі техникалыктәсіл; майлыбояуды, темперажәпе т. б. мөлдір емес бояуларды нығыздапж а г а жұмысістеу) Плагиат — плагиат (әдебиет, гылым,өнершығармаларына авторлықтыкасакана иемдену) Плакат — плакат (үгіт-насихаттық сипаттағыбейнелеу өнерінін туындысы;графиканынбір түрі) Плакат агитационный — үгіттік плакат Плакатбиблиографический — библиографиялық плакат Плакат-диаграмма — плакат-диаграмма Плакат инструктивно-технический — нұскаулық-техникалық плакат Плакатинформационно-рекламный — ақпараттық-жарнамалық плакат Плакат-карикатура — плакат-карикатура Плакатнаучно-просветительский — ғылыми-ағартушылық плакат Плакат политический — саяси плакат Плакат пропагандистский — насихаттықплакат Плакат рекламный — жарнамалықплакат Плакат санпросвещения — санитарлық-ағартушылык плакат Плакат сатирический — сатиралық плакат Плакат текстовой— тексті плакат Плакат шрифтовой — хэріпті плакат 107
Плакотека—плакотека ( 1 . әдеттегі медальдантік бұрышты немесе соған жақынформасыменерскшеленстін м даль согу өперініц туындысы;2. Седерлі суреті бар п л а с тинка) Планыпространственные—кеністіктік қатарлар (кеңістіктін бақылаушыдан (суретшіден) түрлі қашыктықтатүрган учаскелерін шартты түрде бөлу; картинада бірнеше — алдыцғы, ортаңғы, артқынемесебірінші, екінші, ү ш і н ш і — қатарларға бөлінеді) Пластик—пластик (пластикадан бейне жасаушылардыңертеректегі атауы) Пластика—пластика (1. мүсін өнері туындысы;2. жүмсақ материалдардан мүсін жасау техникасы) Пластикамалая —шагып пластика (шағын көлемдегі мүсіндер) Пластикамонументальная —монументтікпластика Пластилин— пластилин Пластилинвосково-глиняный—балауызды-саздып л а с тилин Пластилинвосково-серный—балауызды-күкіртті п л а с тилин Пластилин восково-жировой— балауызды-майлы плас тилин Пластилинмягкий —жумсакпластилин Пластилинтвердый—катқыл пластилин Пластическиесвойства дерева —ағаштыңпластикалык қасиеттері Пластические особенности формыголовы —бас формасынынпластикалыкерекшеліктері Пластические свойства мрамора—мәрмордін пласти калык касиеттері 1. әдемілік, ырғақтылық;2. иілімділік, созылымдылык Платереско—платереско (испан Кайтаөрлеуінін, XV ғасырдынсоцында пайда болған, ғимараттарды нәзік а р х и тектуралыкою-өрнектермен әшекейлеугенегізделген а р х и тектуралык стилі) Плексигум—плексигум (органнкалык шынынын бір түрі) Плексигласе —плексигласе (органикалық шынынын бір түрі) Пленэр—пленэр (ашыкауада салынган живопись; кү 108
шуғыласы мен айналадағыауаныңәсерімен түстердін өзгеруін картинада беруді білдіретін термин) Плоскость— жазыктық Плоскость горизонта — көкжиекжазыктығы Плоскость изобразительная — бейнелеужазықтығы Плоскость наклонная — еңкіш жазыктық Плоскость параллельная — параллель жазыктык Плоскость предметная — заттық жазыктық (суретші мен зат арасындагышарттыкөлбеу жазыктык) Плоскость условная горизонтальная — шарттыкөлбеу жазыктык Плотностькрасочного слоя — бояу қабатыныцтығыздығы Плотностьравномерная — біркелкі тығыздык Плотность разнообразная — әркелкі тыгыздык Плотность цвета — түстіц тығыздығы Площадьопоры— тірек алацы ( с к у л ь п т у р а д а — аяк табандары тиіп түрған жане олардыцарасындагыалац Площадьэкспозиционная — экспозициялыкалац Плужок — плужок(гравюра жасауға арналған басы имек аспап) Плюр — плюр(мөлдір, ж ү к а көшіргі кагаз) Нобурение— күрендену, күрец тарту Поглощаемость— сіцірушілік, бойына тартушылық Поглощениеизбирательное — талгамалы сіціру (заттардыц үстіцгі бетініц түрлі спектрлік соулелерді әркелкі сіНіруі) Поглощение неизбирательное — талғаусыз сіціру (заттардыцүстіцгі бетініц түрлі спектрлік соулелерді бірдей дәрежеде сіціруі) Подвеска к косам — шолпы Подвощить — балауыздау, балауызбен сурту Подготовкагипсовых форм— гипс калыптарын дайындау Подгустение— қоюлану, қоймалжыңдану Подделкав искусстве — өнердегі жалгандық, өнердегі көзбояушылық (1. қайсы бір тарихи дәуірдіц немесе белгілі бір әйгілі шебердіц стилін үқсатып жалған өнер туынды ларын жасау; 2. осындайжалған туынды) Подзор— ойма (тақтайға қиыпсалынған ою) Подиум — подиум ( м ү с і н ш і л е р м е н суретші Подлинник — түпнұска 109
Подмалевка— боямалау (майлы бояумен жұмысқакіріспес бұрын кенеп бетіне қажетті өң беру үшін оған жү қалап бояу кабатын ж а ғ у ) Подольскаячерная— Подольсккарасы (табиги топыпырақ пигменттері негізінде әзірленген шымқай қара бояу) Подрамник — кергіш (кенепті керуге арналған жақтауша) Подрамник «Дрезденский» — «Дрезден»кергіші (таяныштары бүрыштарына орпатылган кергіш)
Подрамник из дюралюминиевых планок— дюралюмин планкаларынанжасалган кергіш Подрамник круглойформы — шецбер формалыкергі Подрамник овальнойформы — сопақ формалы кергіш Подрамник с крестовиной — айқыштаяныштыкергіш Пожелтение масляныхкрасок— майлыбояудыцсарғаюы (майлы бояулардыцуакыт өтуімен саргыштартуы) Поза— дене тұрысы,түру калпы Поздний Ренессанс— Кейінгі Ренессанс (Жогары Ре нессанс XVI ғасырдыц 30-жылдары аяқталып, ол тек Венецияда ғана XVI ғасырдыцаяғына дейін созылады; бүл термин негізінен осы кезецді білдіреді) Позиция идейно-творческая — идеялык-шығармашылық айқындама Познавательнаясущностьискусства— өнердің танымдык мәні Познавательнаяфункция искусства— өнердіц танымдық кызметі Познавательно-оценочная функцияискусства— өнердіц танымдық-бағалаушылық кызметі Познаниепрекрасного— әсемдікті танып-білу Позумент — зер Поиск — ізденіс Поискзрительный — көзбен іздеу Поискпластический — пластикалык ізденіс Поисктворческий— шығармашылык ізденіс Покрытие защитное — корғаныш жамылғы(живописьтіц бетіне жағылғанолифнемесе лак қабаты) Полезрения— кору аукымы(суретші мойынынбурмай бір қараганда көзіне шалыпатын алац)
Полекартины — картина ауқымы Полемедали— медаль аукымы (медальдің екі жағын дагы — аверс пен реверстегі — бейнелеу жазықтығы;бүға ПО
бейненін, немесе текстің маңайындағы ашықжазықтықта кіреді) Полибутилметакрилат —полибутилметакрилат (живописьтік технологияда көп колданылатын, өте қатты, берік әрі мөлдірсмола) Полиметнлметакрилат —полиметилметакрилат (өмірде «органикалықшыны» деген атпенкецінен колданылаты өте қаттыәрі берік смола) Полиптих —полиптих(бір мазмұнғабайланыстырылған бірнешекартина) Полировка —1. оадеу, жылтырату; 2. өн, жылтырақ Полифункциональноеть искусства—өнердің көпқызяеттілігі Полихромия —көп түстілік Полотно — полотно(майлы бояуменсалынғансурет) Полотнобатально-историческое —батальдық-тарихи по лотно Полутень —шала коленке(жарык пен коленкеэлемен терінің бірі) Полутон —шала рен Полуфигура —жартылай тұлға (м ү с I н д е —адамдыбеліне дейін бейнелеу) Помпадур —помпадур (XVIII ғасырдағы сәулет, м е бель жасау өнеріндегі жэне т, б. алуан-түрлі өрнекті, сәнсалтанатты стиль) Понимание искусства—өперді түсіну Понимание предметных связей —заттыкбайланыстар тусіну Понсировка —понсирлеу(түпнұсқанын сұлбасыбойымен ақ кағазға жасалғантесіктерге енген көмір ұнтағын көмегіменсуретті көшіруәдісі) Понятие —үғым,түсінік Понятиеабстрактное—абстрактілі уғым,дерексіз ұғы Понятиевизуальное—көруүғымы Понятиеизобразительное—бейнелеуүғымы Понятиеискусства—өнер үғымы «Поп-арт» —«поп-арт» («жұрттынбәріне түсінікті өнер» деген ұғымды білдіреді; 50-жылдардын екінші жар тысында АҚШ пен Ұлыбританияда пайда болған әсіре мо дернистік көркемөнер ағымы) Порогразличенияцвета—түстің болмашы өзгеруі Породы дерева, пригодные для скульптуры —мүсінжасауға жарамды агашжыныстары 111
Порошокбронзовый—қола ұнтағы(кейде «алтын ұн тақ» деп те аталады) Портал—портал (гимараттыц касбетіне салтанатты снпат Серу үшін колданылатын архитектуралык злементтіц бір турі) Портланд-цемент—портланд-цемент(мүсін жасау үшін паіідаланылатыл Сетон) Портрет—портрет (белгілі Gip адамдыөнер туындыларыпда бейнелеу) Портретист~ портретші, портрет жасаушы Портрет исторііческий —тарпхи портрет Портреткамерный—камералык портрет (патурамыц көлемінде немесе соган жақынкөлемде кеудсге деііін Сейиелсілеп портрет) Портрет м о н у м е н т а л ь н ы— ймо;:умс:тті;< портрет Портик—портик (гпмарат қасбетініц алдына үмсы::а шыгыатүратып ашыкгалереи, ол інатырды тіреЛтіп колол палардан куралады) Последовательность работы красками —бояулармен жұмысістеу реті Постамент—тугыр (мусін туындысылыц архитектура лыкпегізі) Постпг.прессцоннзм— постимпрессионизм (XIX г а с ы р дыцаяіы —X X гасырдыцбасыпдағыфранцуз живопнсінде пайда болган пегізгі багыттардыц шарттыжпынтыкатауы тустіц талалыгыменоуезділігін сақтай отырып,нмпрсссионпстерденаііырмашылы:ы сол, постимпрссснолистерпегурлым шартты, ео:.ымсл бірге кегурлымжалпылама әрі біртутас бейне жасауға умтылды) ііост.імпрессионпсты — постнмпрессионистер (постим прессионизм окілдері) Постмодернизм —постмодернизм (XX гасырдыц 70жылдарыпыц екінші жартысы—80-жылдарыныц басыпда дамыгалкапиталлстік еллер архнтектурасы мен өнерінде пайда болган, тарьхн архитектуралык үлгілерді кайталайтып, белгілі Сір айқын, Сіртутас идеялык-көркемдік түғырнамасы жокбагыт) Построение— күру Построение единой объемно-пространственной компози ции - - біртутас аумактық-ксцістіктік композиция куру Построение колорита картины—картина колоритін куру Построениекомпозиции—композиция куру 112
Потемнение—қараю (майлыбояудыц, т.б. уакыт өтуімен қараюы) Пото-пото—пото-пото (қазіргі Африка жнвописі мен графикасыныц мектеп шеберханасы; Браззавиль(Конго) аудандарыныц бірініц атымен аталған бұл мектепшеберлері жергілікті дәстүрлерді бағдарға ала отырып,негізінен гуащьпен, акварельмен бейнелеудіц бірегей стилін жасаған) Потребностьдуховная —рухани қажеттілік Потребность культурная —мәдени қажеттілік Потребностьэстетическая —эстетикалык қажеттілік Почерк—қолтанба Почерктворческий —шығармашылық қолтаңба Почеркхудожественный—көркемдік колтаңба Правда художественная —коркем шындык Правдивость идейная —идеялық шыншылдық Правдивостьхудожественногообраза —коркем бейне шыпайылыгы Правила изобразительного искусства —бейнелеуөнерііііц ережслері Правилакомпозиции—композиция ережелері Правила перспективы—перспектива ережелері Правиларавновесия — тепе-тецдік ережелері Правиларисования — сурет салу ережелері Правила ритма—ыргақ ережелері Правиласимметрии—симметрия ережелері Правиластатики и динамики— тыныштық пен қозғалыс ережелері Правильное решение композиции—композицияныцдұр ы с ІНСШІМІ
Право авторское —авторлық кұкық Практика искусства —онер практикасы Пратисьен—пратисьен (мүсіншініц жұмыстарынүлкейтетін, олардыматериалғакешіретін және т. б. жүмыстарды аткаратын комекшісі) Предложение художественно-конструкторское—көркемдік-конструкторлық ұсыныс Предметискусства —онер нысанасы Предметностьвосприятия —қабылдаудыцзаттылығы Предметностьчувств —сезімніц заттылығы Предметыдекоративно-прикладногоискусства —сәндік-колданбалы енер заттары Представление воображения—қиял елесі 8—1138
113
Представление зрительное— коруелесі Представление пространственное — кецістік елесі Преемственность в искусстве— өнердегі сабақтастық Прекрасное — әсемдік (эстетикалык категория) Прерафаэлиты — прерафаэлиттер (XIX гасырдыцекінші жартысындағы ағылшынэстетикасы мен өнеріндегі романтикалықагым өкілдері) Прессшпан — прессшпан (ерекше сортты, өте берік, жылтырақкатырма қағаз) Приготовление темперы — темпера әзірлеу (ұнтақ тәрізді пигментті қандай да бір эмульсиямен араластырып, темпера бояуынәзірлеу) Прием художественный — көркемдік тәсіл Приемы выполнениямозаики— мозаика жасау тәсілдері Приемы композиции — композиция тәсілдері Приемы композиционной техники— композиция т е х н и ка тәсілдері Приемы традиционно-академические — дәстүрлі-академиялық тәсілдер Применение глубиныв живописи — живописьтетерецдікті қолдану Примитив — примитив,қарадүрсін онер (енер дамуының бастапқыкезецініц туындысы) Примитивизм — примитивизм(XIX гасырдыцаяғы — XX гасырдыц мүсін жэне бейнелеу өнеріндегі формалист ағым;бұл ағымөкілдері осыған дейінгі өнер дамуыныц бү кіл жетістіктерінен алшақтап, алғашқықауымдыққұрылыс тұсындағы қарадүрсін өнер үлгілеріне еліктейді) Примитивность композиции — композицияныц қарадүрсінділігі Принцип конструкторногоанализа— конструкторлық талдау негіздері Принцип перспективногопостроения предметов цилин дрической формы — цилиндрформалы заттарды перспективалық қүру принципі Принципы искусства— өнер принциптері Проблемы эстетики— эстетика проблемалары Пробойник — тескіш Прогрессв искусстве— өнердегі прогресс Прогрессивные традициимировой культуры — дүниежүзілік мәдениеттіц прогресшілдәстүрлері 114
Проектированиехудожественное—көркемдік жобалау Проект художественно-конструкторский—көркем-конструкторлық жоба Прозрачность—мөлдірлік Произведение—шығарма,туынды Произведениеискусства —өнер шығармасы,опер туындысы Про;;зведен;:е«нефигуративное»—«тұлгасыз» туынды (абстрактілі опер туындысынык екінші атауы) Произведение художественное—коркем шыгарма, к о р кем туынды Проклеиваниехолста —кенепке желімқабатынжағу Проклейка—желім ж а л а т у (кагаз құрамынажелім қосу немесе кагаз, кенеп беті не жүкалап желімжағу) Промышленность художественная —коркем өнеркосіп (колданбалыонер буйымдарын жасайтын өндіріс орны) Прообраз—прообраз (шыгармадағыбелгілі бір к о р кем бсйненіц негізі стіп алынган адам) Пропаганда—насихат Пропагандаискусства —өнерді насихаттау Пропагандамонументальная —монументтікнасихат Пропагандистискусства —опер пасихатшысы Пропилеи—пропилеи(қалаға немесе архитектуралык ансамбльге кірер жердегі портиктер менбағаналар тізбегіменкомкерілген еңселі кақпа) Пропорция—пропорция (коркем туындыэлементтерінің, сондай-ақ тутас алғанда бүкіл шығарманың шамаларыныцара катынасы) Пропорция архитектурная —архитектуралык пропор ция Пропорция,используемая д л я изображения тела и л и ц а —дене менбетті бейнелеу үшінпайдаланылатынп р о порция Пропорция фигуры человека —адам тұлғасыныц пропорциясы Пропорциональноечленение человеческой фигуры — адам тұлгасын пропорциялыкболшектеу Пропорциональность отношений—қатынастардыц пропорционалдылыгы Прорись—сулба (кагаз бетіне салынган сулба с у рет) Просвечиваниекрасочныхслоев — б о я укабаттарынын коріиуі 115
Простиль — простиль (антик храмыныд бір түрі; қасбетіндс колоппаларыбар, төртбұрышты шагынүй) Пространственное измерениев живописи —живописьтег! кецістіктік өлшем Пространственное смешение цветов—түстердің кеңістіктік араласуы(алуан түрлі тустер жағындыларының, дақтарыныц, штрихтарыныц қашықтықтанКараганда жалпы бір түс болыпкөрінуі) Пространство —кеңістік Пространство архитектурное —архитектуралык кеністік Пространство воздушное —эуе кеңістігі Пространство в пейзаже— пейзаждагыкеңістік Проторенессанс —проторенессанс (италян мәдениеті тарихындағыкезең —XIII ғасырдыцаяғы — XIV ғасырды басы) Профиль — профиль(кырынанкарағандағыкөрініс) Процентчистоты — тазалық проценті (түстің жалпы ашыктығына таза спектрлік тустердің қатысу үлесі) Процессразвития искусства— өнердін даму процесі Процесстворческий —шығармашылық процесс Процессэстетического восприятия —эстетикалык к а былдаупроцесі Прочность бумаги— қағаздыц беріктігі Прочность красок—бояулардыцберіктігі Прочность темпернойживописи —темпералық живописьтің беріктігі Псевдодиптер —жалған диптер (ежелгі грек храмыны типі; диптердена й ы р м а ш ы л ы ғ к ыо— лонналардыц ішкі к а тары болмайды) Псевдоготика —жалғанготика ( X V I I I —X I X ғасырлардағы Еуропа сәулет өнеріндегі бағытты білдіретін шартты термин) Псевдоклассицизм американский —америкалық жалған классицизм (60-жылдары негізінен АҚШ-тапанда болган архитектуралык, багыт; оныц окілдері казіргі заман гимараттарына декорациялыккаптама —казіргі күрьілыс технологиясыналайықтыөзінше бір классикалык колонналар мен аркадалар кигізуге ұмтылады) Псевдоним —бүркеншікат Псевдопериптер —жалған периптер (антик храмыныц типі; пернптерденайырмашылыгы —бүйірлік жонеарткы қасбеттер колонналарықабыргадантолык емес, жартылай ғана шыгыл түрады) 118
Псевдоценность—жалған кұндылық Психоанализ—психоанализ (санасыз психикалық процестерді басты назарға алатын субъективтік-идеалистік ілім; негізін салушыавстрия психиаторы3 . Фрейдтін есіміменкейде «фрейдизм»деп те аталады. Психоанализдік эстетика буржуазнялықелдерде кең тараған) Психоаналитическиеконцепциихудожественногот в о р чества —көркем шығармашылықтыц психоаналитнкалық тұжырымдамалары Психологическийаспект искусства —өнердіц психологиялық аспекті Психология искусства —онер психологиясы (көркемонер қызмстініц психологиялык механизмдерін, әсіресе онер шығармаларын жасау кезінде адамныңжеке басыны корінуһ: зерттейтін психологиядағыбағыт) Психология мышления —ойлау психологиясы Психология творчества —шығармашылық психологиясы (ғылым менонер адамдарыныц шығармашылық қызметін психологиялыкзерттеу саласы) Психология художественноготворчества —коркемшығармашылык психологиясы Психология художника—суретші психологиясы Пуансон—пуансон (металға гравюражасағанданүктелер түсіру үшін колданылатыншеге тәрізді болат аспа кейде «пунсон» деп те аталады) Пуантилизм—пуаитиллизм (нүктелермен сурет салу; постимпрессионистергетән жиноппсьтікжүйе атауларыныц бірі) Пульверизатор—бүріккіш Пунсон—пунсон (пуансонныңекінші атауы) Пуризм—пуризм (1918 жылы Батые Е у р о п а д а — Ф р а цняда пайда болган авангардтык багыт; кубизмнін жэне баска авангардтыкағымдардындекорациялық тенденцияларын жокка шыгара отырып, пуристер заттык формаларды ұсақ-түйектен «тазартып» беруге, негізгі элементтерді ғана бейнелеуге үмтылды) П у р и с т—п у р и с т (пуризм өкілі) Пурошники —пурошниктер(канылтырбетінде ж а р т ы лай доңгелек, сфералық формаларды соғуға арналған ш е ку аспаптары) Пурпур— 1. кара кошқылне кан қызыл (түс); 2. п у р пур (тоқыма бояйтынерте кездегі қымбатбояу) 117
Пурпурин—пурпурин (маринатамырынаналынатын қызылбояғышзат) Путти—путти (балаларды, эдетте канаттыбалаларды бейнелеу; итальян Қайта өркендеу өнерінде көп колданылған декорациялық мотив) Пьедестал—тұғыр (мүсіндік шығармалардың астыча қойылатыннегіз) Пятно— дак Пятноцветовое—түстік дақ
Р Работа декоративно-оформительская —декорациялық коркемдеу жұмысы Работа научно-просветительская в музее —музслдсп ғылыми-ағартушылык жұмыс (музей экспопаттарыиегізінде экскурсиялар консультациялар,лекциялар т. б. уйымдастыру) Работа повоображению —киял боныншажұмысісте Работа по представлению —елестету бойынша жумыс істеу Работаэкспозиционная —зкспозицнялыкжумыс ( м у зей экспозициялары мен көрмелерді уйымдастыру жумысы) Разбавитель— суйылткыш (майлыбояуларды жібітіп, суйылтуға арналған ерітінді) Разбавитель№ 1 — № суйылтқыш 1 (скипидар мен уайт-спирттіц тец коспасы) Разбавитель№ 2 — № сүйылтқыш 2 (уайт спирттіц екінші атауы) Разбавитель№ 3 — № суйылткыш 3 (терпентинді скипидардыңекінші атауы) Разбавитель масляный —майлысуйылткыш(сырлау жумыстарында пайдалапылатынсуйылткыш) Развитиемотивов искусства—онер мотивтерініц дамуы Развитиехудожественное—көркемдік даму Разделениеискусств—өнердіц бөлінуі Разделениеконтуров—контурлардыболу Разжижение краски—бояуды суйылту Разжижители быстро испаряющиеся —тез буланатын сұйылткыштар (буған толуол, ксилолжэнебензол ж а тады) 118
Разжижители масляных красок— майлыбояулар суй ылтқыштары Разжижители медленноиспаряющиеся — баяу буланатын сұйылткыштар (бұған тазартылғанкеросин, лаванда жэне размаринэфир майлары,қалампыр эфир майлар жатады) Различияцветовые— түстік айырмашылықтар Разнообразие— алуан түрлілік Разноцветие— алуан түстілік Разрушениезащитногопокрытия — қорғаныш жамыл гынын бүлінуі (живописьбетіне жағылған олифпен лак қабатыныцбүлінуі) Разрушениекрасочногослоя — бояу қабатыныц бүлінуі Разрушениепамятникаискусства— өнер ескерткішінің бүлінуі Ракурс— ракурс (бейнеленуші заттардыц перспективалык қыскаруы) Рамапунктировальная — нүктелегіш рама (нүктелегіш машинаның екінші атауы) Ранний Ренессанс— БастапқыРенессанс (XV ғасырдагыИталияонері; «кватроченто» деп те аталады) Раппорт — раппорт(матадағы, обойдағы жэне т. б. суреттің қаиталанып отыратынбөлігі) Расколотка — уату Расположение главного на второмплане— басты нэр сені екіиші қатарға орналастыру(комбинациядабасты кей іпкерді немесе топты екінші қатарға орналастыру) Расположение красок на палитре— бояулардыңп а л и т ра бетінде орналасуы Распределение теней при естественномосвещении— табиги жарыккезінде көлецкелердін бөлінуі Распределение тенейпри искусственном освещении— жасандыжарыккезінде көленкелердің бөлінуі Раствор— ерітінді Растворимость красок— бояулардынерігіштігі Растворимость смол— смолалардыңерігіштігі Растворитель — еріткіш Растеканиекраски— бояудык жайылуы Растираниекрасок— бояулардыезу Растирание красоквручную — бояулардыколменезу Растрескиваниекрасочногослоя — бояу қабатынын жарылуы 119
Растушевать —қарайту (суреттіц ағарып қалган жерлерін қарайту) Растушевка —бояужақкыш қалақша Растушка —сурмелегіш(пастельмсн пемесе Саска жұмсақ материалдармен сурет салгаи кезде штрихты сүрмелсп даққа айиалдыруға арпалғанконус торізді ұштарыбар қысқа талкша) Расходники— бөлектегіштер (суреттерді айкьіи сызыктармен құрсаулау үшін колданылатынтүрлі жуандықтагы шекуаспаптары) Рационализм— рационализм (XX гасыр архитектурасындағыбағыт; бүл багытқа пакты геометрнялык, формалар том) Рациональностьискусства — өнерліц ұтымдылыгы Рашкуль— рашкуль(сурет салу үшін рейсдеферге кп гізілген көмір қарындаш,ағаш көмірініц таяқшасы) Рашпиль — түрпі (бүртігі ірі, дөцес егеу; жүмсак металдарды, ағашты, пластмассаны, т. б. өцдеу үшіи к о л д а н ы лады) Раштра —раштра(металл пластипкаға нота сызығын түсіру үшіннотогравюрада колданылатынбес жүзі бар арнайы ксскір) Реализм— реализм (өмірді терец тануға және оиы мәні мсн әсемдігін образдыбейнелеуге негізделген көркем шығармашылык одісі) Реализмв искусстве—өнердегі реализм Реализмкритический—сыншыл реализм (реализм әлісінің онер мен әдебиеттегі дамығантүрі; өмір шындығын реалистік түрде бейнелейотырыпсынай түйіндейтін к о р кем одіс) Реалист— реалист (өмір шындыгын реалистік түрде көрсететін суреткер) Реальность архитектурного произведения— архитекту ралык туыидынын нактылыгы Реальностьархитектурногопространства— архитекту ралык кецістіктіц нақтылығы Реальностьискусства— өнердін нақтылығы Реверс —рсиерс (мсдальдіц екінші, арткыжагы) Ревизионизм в эстетике —эстетикадагы ревизионизм (одебиет пен оперге, коркемшыгармашылык табигатына, өнердіц қоғамөмірінде алатынорнынаантимаркетік көзқарастар жиынтыгы) Регионализм — регионализм (1930-жылдарда американ 120
живописіндепайда болған бағыт, американ табиғатын, турмыстық және тарихикөріністерін бейнелейотырыпрегионалистер натуралистік дәлмедәлдікті примитивизммен экспрессия элемепттсрімсн ұштастырды) Регионалист — р е і п о п а л н с т (регионализм ыкілі) «Реджионалисты» —«реджионалистер» (қазіргі АКШ өічгріндегі авангардтык қозғалыс; көрнекі жәнетұрақты образдар аркылы патриархалдық тыныштыкты дәріптейтін өлі, жансызстиль) Резак-гильотин — кескіш-гильотин (мозаика жасауда агаш киындыларкесуге ариалгап аспан) Резерваж— резерваж (металға гравюра жасау түрі; мұнда «тактаға» арнаііы сиямен салынғансуреттіц үстіне кышкылга төзімді төсем жағады, содан сон онысумен сурткен кезде сия сінеді де үстіндегі төсемді алып туседі, сөйтіп келесі өндеу үшін металл жалаңаштанады) Р е з е ц— кескір, жонгы(аспап) Резец двусторонний —екіжакты кескір Резец длинный—ұзын кескір Резец ложечный—қасыкшакескір Резчик— оймыштаушы Резчик-анималист — оймыштаушы-анималист (хайуанаттардыцпішіндерін ағаштан оймыштаушы) Резчик-любитель — оуеской оймыштаушы Р е з ь б а— 1 . оймыштау,ою-өрнек жасау; 2. оймыш Резьба ажурная— өрнекті оймыш Резьба барельефная—бедері аласа оймыш Резьбавыемчатая — шукыроймыш (кейде «шұңғыл оймыш» деп те аталады) Резьбагеометрическая — геометрнялыкоймыш (агаш оймыштаудыц ец көне түрлерініц бірі) Резьба горельефная— бедері биік оймыш Резьба домовая— үй оймышы (агаш үйлерді әсемдеу үшін колданылатыноймыш) Резьбаконтурная— сұлбалық оймыш (суреттің бүкіл сүлбасын бойлай ж ұ қ а л а п ойыпшығу) Резьба объемная— аумақты оймыш(декорациялық сипаттағы үшөлшемдік,яғни аумакты мүсін; «мүсіндік о й мыш» деп те аталады) Резьба плосковыемчатая —жайпакшұқырлы оймыш Резьбаплоскорельефная — жайпакбедерлі оймыш Резьба поганчу— ганш оймыштау (алебастрдан куйылған плита —ғаншбетіне әшекей-өрнектерсалу) 121
Резьба подереву —агаш оймыштау,ағаш уқсату Резьба полевкасу— левкас бетін оймыштау (жылтыр левкастыц бетін оймыштау әдісі; XVI ғасырдан б'астап оры икоиыныц аяеында бедерлі өрнек жасауүшін колданылған) Резьба прорезная—тілік оймыш Резьба рельефная—бедерлі оймыш Резьба скульптурная—мүсіндік оймыш (аумақтыоймыштын. екінші атауы) Резьба углубленная—шүңгылоймыш Резьба художественная—коркем оймыш (ағашқа, т а с ка, сүйекке пласмассаға оймыш жасау) Рейсмус—рейсмус(сызыктаржүргізуге пайдаланылаты!1 аспап; «рейсмас» деп те аталады) Рейсфедер—рейсфедер(1. тущьпен немесе баска сүйыкбояумен сызу үшін колданылатынаспап; 2. грифель са луға арналған қыекашыбар металл трубка) Рейсшина —рейсшина (параллель сызықтар жүргізу үшіи колданылатынсызгыш) Реконструкция — реконструкция, қайта салу Религиозно-церковнаязначимостьизобразительных ис кусств— бейнелеу өнерініц діни-шіркеулік мәнділігі Рельеф— бедерсурет (жазықтықтабейненіц шығыцқы немесе шүцғылбейнеленуі) Рельеф линейный — сызыктыкбедерсурет (заттыц беTine терецдете салынган бедерсурет) Рельеф орнаментальный — ою-өрнекті бедерсурет Рельефповерхностный — беттік бедерсурет (заттыц бетінен сәл шыгыцкы жасалған бедер) Рельеффигурный — түлғалы бедерсурет Рельефштуковый — сылак-бедерсурет (кабыргага сылақпен салынатынбедер-орнек) Релятивизмв эстетике — эстетикадағы релявитизм (эстетикалык сезімдердегі, талгамдар мен үгымдардагы объективті мазмүнды, яғни эстетикалык сана мен коркем шығармашылық түрлерін бағалаудыц объектнвті критерийлерінің болу мүмкіндігін жоқка шығару) Ремарка — ремарка ( г р а в ю р а д а—негізгі бейнеден оқшау түрған, көбіне гравюрасюжетіменбайланыспайтыннобай) Ремесленник — колонерші Ремеслохудожественное — коркем кәсіпшілік 122
Ренессанс —Ренессанс (Еуропаныңбірқатар елдері дамуындағы орта ғасырлық мәдениеттен жана заман мәдениетіне өту дәуірі — Қайта өркендеу) Реплика—реплика ( б е й н е л е у ө н е р і н д е — көркем туындыныавтордыцаздап өзгертіп қайталауы) Репрография — репрография (әріппен жазылғаннеме се графикалық нұсқалардыфотография күралдарымен репродукциялау) Репродукция —репродукция (өнер туындыларының арнайы баспахана машиналарымен басылып шыққаннусқакөшірмесі) Репштихель—репштихель(бір-бірімен белгілі бір кашықтыкка орналасқан үш немесе төрт жүзі бар ою аспабы) Реставратор — реставрациялаушы, реставрация жасаушы Реставрация —реставрация (бейнелеу өнері мен а р х и тектура туындыларын бастапкы қалпына келтіру) Реставрация графики—графиканыреставрациялау (кагазга салынган суреттерді, акварель немесе пастель жумыс тарын, коне гравюраларды, кітаптарды жэне т. б. калпына келтіру) Реставрация памятников архитектуры— архитектура ескерткіштерін реставрациялау Реставрация произведений монументальнойж и в о п и с и— монументтік живописьтуындыларын реставрациялау ( ф р е с ка, мозаика, темпера, майлыбояу секілді түрлі техникада жасалғанішкі жэне сырткы қабырғалық әшекей-суреттерді қалпына келтіру) Реставрация произведений прикладного искусства — қолданбалыопер шығармаларын реставрациялау (ежелгі әшекейбүйымдарын,үй жиһазын, киімдерді, ыдыс-аякты жэне т. б. қалпына келтіру) Реставрация станковой темпернойживописи—с т а н о к тык темпераживописін реставрациялау (негізінен ежелгі икондардықалпына келтіру) Ретушер—ретушьтеуші (суреттерді, портреттерді бояп, өцдейтін маман) Ретуширование—ретушьтеу, ретушь жасау Ретушь—ретушь(суреттерді, фотосуреттерді, т. б. қ а рындаштармен,бояулармен, жөндеу, қырнаунемесе химиялықөцдеу арқылытүзету) Ретушьаэрографическая —аэрографиялыкретушь 123
Ретушь механическая —механикалыкретушь Ретушь негативная—негативке ретушь жасау Ретушь позитивная—позитивке ретушь жасау Ретушьфотографическая —фотографиялық ретушь Ретушь химическая —химиялықретушь Рефлекс—рефлекс ( 1 . с у р е т т е —жарыктың бір заттыц бетінен екінші заттың көлецкелі бөлігіне шагылысыптүсуі; 2. ж и в о п и с ь т е—ж а р ы қ көбірек түсіп түрган заттын түсінін көрші затқа түскен рецкі) Рефлексы цветовые —түстік рефлекстер Решениеживописное —живописьтік шешім Решениекомпозиционное —композициялық шешім Решение конструктивно-декоративное — копструкциялык-декорациллыкшеші.м Рисовальщик —суретші, сурет салушы Рисование —сурет салу Рисованиедекоративное —декорациялык (сәндік) сурет салу Рисованиена темы —тақырыптарғасурет салу Рисование по воображению —қиялдау аркылысурет салу
Рисование по наблюдению —бақылау аркылысурет салу Рисованиепо памяти—еске түсіру аркылысурет са Рисованиепо представлению —елестету аркылы сурет салу Рисованиес натуры —түптүлғага карап сурет салу Рисованиесюжетное —сюжетті сурет салу Рисованиетематическое—тақырыптыксурет салу Рисованиечеловека—адамныңсуретін салу Рисункинаскальные —жартастагы суреттер Рисунки-развороты —косбеттік суреттер Рисункистанковые —станоктык суреттер Рисунок—сурет Рисунокакадемический —академиялыксурет (жаттығу үшін салынған сурет) Рисунокакварельный —акварель сурет Рисунокбатальный —батальдық сурет (соғыс тақыры бына арналган сурет) Рисунокгеометрическихтел и предметов— геометриялыкденелер мензаттардың суреті Рисунокдекоративный —декорациялык(сәндік) сурет 124
Рисунок длительный— ұзақ мерзімдік сурет (жаттығу суреттерініц бір түрі) Рисуноккомпозиционный — композициялық сурет Рисуноклинейно-штриховой — сызықтық-штрихтыс у рет Рисунокпейзажный — пейзаждық сурет Рисунокподготовительный — дайындыксурет Рисунокпортретный — портреттік сурет Рисунокреалистический — реалистік сурет Рисуноксветотеневой— жарык-көлеңкелісурет Рисунокугольный —көмірмен салынган сурет Рисунокучебный —жаттығусуреті Рисунокфигурычеловека— адам түлғасыныцсуреті Рисунокфронтовый —майдандыксурет Рисунокхудожественный — коркем сурет Ритмвертикальный —вертикаль ырғақ (архитек т у р а д а —кейбір элементтердің вертикаль бағытта белгілі бір қашыктыктақайталанып келіп отыруы) Ритмгоризонтальный — горизонталь ырғақ ( а р х и т е к т у р а д а —кейбір элементтердің горизонталь бағытта белгілі бір кашыктыктақайталанып отыруы) Ритми ритмичность — ырғақ және ырғактылық (б е йн е л е у ө н е р і н д е —шығарманыц қайсыбір композициялық элементтерініц қайталанушылығы) Ритмлинейный — сызықтық ырғақ Ритмическаяосновакартины — картинаныцырғақтық негізі Ритмический стройдействия картины — картина окиғасыныцырғактық күрылысы Рифлевка — рифлевка (тас мүсінді өцдеуге арналған, ортасындасабы, ал екі үшындатүрлі формалыегеулері бар аспап) Розоцветке— күлгін-қызыл түстілік Рокайль — рокайль ( 1 . стильге түсірілген үлу қабыршағытүріндері ою-өрнекмотиві; 2. кейде рококо стилін білдіру үшін колданылатынтермин) Рококо— рококо (XVIII гасырдыц бірінші жартысында Еуропаныцпластикалык өнерінде пайда болған стиль; Францнядагы абсолютизмніц дағдарысыкезінде пайда бол ған ол аксүйектерге тән гедонистік көціл күйді, болмыстан иллюзиялыкжэпе идиллиялыкдүниеге қашуға үмтылыс бейнелейді) Романтизм — романтизм(XVIII ғасырдыц аяғы —XIX 125
ғасырдыц бірінші жартысындағы Еуропамен америкамәдениетіндегі идеялық жонекөркемдік қозғалыс) Романтизмконсервативный— консервативтік романтизм Романтизмпрогрессивный— прогресшіл романтизм Романтик— романтик (о н е р д е — романтизмөкілі) Роспись — 1.эшекейлеу; 2. қабырға сурет, қабырга орнек Роспись ангобами— ангобтармен эшекейлеу(қыш-көзе бұйымдарын баска түсті сазбалшықпен, мысалы, қызыл фондыақ сазбалшықпенкоркемдеу) Роспись настенная — қабырға өрнек (қабыргаға с а л ы н ган картина немесе ою-орнек;ол фреска, желімді живопись, темпера, бояулы жэне балауызды живописьтүрінде жасалады) Росписьхудожественная— коркемқаСыргаөрнек Рудо-желтый— қызыл-сары Рундштихель— рундштихель(жартылайшецберлі жүзі бар ойгышаспап) Ручка — қаламсап Ручник для мрамора— мэрмәрді өңдеуге арналган б о лат балга Ручноеформированиехудожественныхстеклоизделий в горячем состоянии — коркем шыны буйымдарды ыстык күйде калыптау С Сажа— күйе (кара бояуларды эзірлеуде пайдаланылатын усак кара үнтақ) Сажаантраценовая — антрацен күііесі Сажаацетиленовая — ацетилен күііесі Сажагазовая — газ күйесі (оргапикалык заттардыц толық жапбаған, қара бояулардыжасағандапигмент ретінде пайдаланылатынөнімі) Сажаламповая — шам күііесі Сажапечная — пеш күйесі (газ күйесініц бір түрі) Сажафорсуночная— форсунка күйесі Сандарак— сандарак (живописьте пайдаланылатын смолалардыцGipi) Салон— салон (о н е р д е — коркембуйымдарды,енер туындыларынжэне т. б. коюға, сатуга арналган зал, уй) 1-6
Салон по продажеизделий художественныхп р о м ы с л о в — к о р к е қолөнер м бұйымдарынсататын салон Салонхудожественный — көркемсурет салоны Сангина— сангина ( 1 . қызыл-қоңыртүсті жүмсаққ а рындаштар;2. осындай қарындаштарменсалынгансурет) Сапонат—сапонат (живописьте пайдаланылатынс а бын) Сапонин—сапонин(сабын ретінде пайдаланылатына қ ұнтак) Саркофаг—саркофаг, кабіртас Сверление— бұргылау Сверло— бүрғы Сверло-буравчик— бургы-тыпшуыр Свет —жарык ( б е й н е л е у ө н е р і н д е — ж а р ы қ пен көлецке элементі) Светлота цвета —түстік жарыккүші Светопроницаемостьмрамора— мәрмәрдіц ж а р ы көткізгіштігі Светосила —ж а р ы қ куші (жарыкпен коленкеге к а т ы с ты термин) Светопрочность— жарыққатөзімділік (бояудыңт а б и ги жарыкәсерінен ез түсін өзгертпеу қасиеті) Светостойкость краски — бояудыңжарықкаберіктігі Светотень — ж а р ы кпен көлеңке Свойства цветов —түстердік қасиеттері Свойстваэстетические — эстетикалык қасиеттер Связи композиционные — композициялыкбайланыстар (ою-өрнектер элементтерінің колем мен арақашықтықжағынанпропорциялыкара катынасы, олардыцрет-ретімен кезектесіп келу тәртібі) Связующие впитывающиеся — бойынасіңіргіш байланыстыргыштар Связующие,закрепляющиеся в результате испарения растворителя — ерітіндініц булануы нәтижесінде бекитін байланыстырғыштар Связующие комбинированные —кұрама байланыстырғыштар Связующиесредневековой темперной живописи— ортағасырлык темпераживописініңбайланыстырғыштары (жүмыртқа сарысы,камеди, мал желімі) Связующие химическипленкообразующие — химиялык қабыршактүзуші байланыстырғыштар Святилище—қасиетті құжыра 127
Сграфито— сграфито (монументтік-декорациялық живописьтіц бір түрі; түрлі түстегі сылақ қабаттарын қырнау арқылыжасалады) Сгрибливание— сацырауқүлақтану (живопись бетіне қорғанышқабат — олифтің дүрыс біркелкі жагылмай,тамшылартәріздсиіп қатуы) Сеанс — сеанс (суретшініц туындыжасау үстіндегі үздіксіз жүмысістеу кезеці) Секко— секко (қүрғақ сылақ бетінде салынғанж и в о пись) Семантикаискусства — онер семантикасы(көркем туындылардыц мағыналықпроблематикасымен айналысатын олертану саласы) Семиотикаискусства — онер семиотикасы(опер туындыларыныц таңбалық сипатын зерттеумен анналысатын онертану саласы) Семиотический(знаковый) аспект искусства — өнердіц семиотикалық (танбалык) аспекті «Семь чудес света» — «олемніц жеті кереметі» (олемге эіігілі болган ежелгі ғимараттар мен тас мүсіндердіц атауы) Сентиментализм— сентиментализм (XVIII гасырдын аягы — XIX ғасырдық басындагыЕуропа өнерінде классицизмніцрационалпстік өнеріне карсы пайдаболған агым) Сентименталист— сентименталист (о н е р д е— сенти ментализмӨКІЛІ) Сепия — сепия ( 1 . теціз молюскалары — сепнядан а л ы натын коцыр түсті боягышзат; 2. сепия техннкасында с а лынган графикалық туынды) Серебрение— күмістеу, күміс жалату Серебротвореное — езілген күміс (желімді байланыстырғышпен араластырылган күміс ұнтағынан жасалган Сояулар; көбіне икон жазуда қолданылган) Серебряная работа впрорезь — тілік айшық салынган күміс ошекей
Серебряник— күміс соғушы(зергер) Серийная росписьпо готовой форме— дайын формата серцялык, ою-өрпектүсіру (бүл жагдайда суретші вазалар, сервиздер немесе коркем фарфорбұйымдарыпыц жиынтығы серияларына дайын формаларды пайдалана отырып композиция жасайдыда, ою-өрнекті орындаушы-шеберлер түсіреді) І28
Серия рисунков —суреттер сериясы Серпуховская красная—Серпуховқызылы (қызыл-қоныртопырак бояу) Сетка перспективная —перспективалық тор (перспективадаіы заттардыңбиіктігін аныктау үшін колданылатын тәсіл) Сецессион—сецессион (XIX гасырдыцаягы —XX г а сырдыц басындаакадемизмге қарсыпайда болган, ж а ц а агымдыустанган Еуропалық бірқатар көркемсурет қоғамдарыныцатауы) Снгилатия —сигилатия (сигилаттарды, почта конверттеріндегі суреттерді коллекциялау) Сиена— с и е а а (қызыл-қоцыр бояу; ИталияныцСиена қаласыныцатынаналынган) Сиенажженая—куйдірілген сиена (табиги сиенаны қыздыруаркылы алынатынқызғылт-қоцыртүсті өте мөлдір бояу) Сиена натуральная —табиги сиена (ИталияныцСиен каласымацынан алынатынтабиги топыракпигмент) Сиккатив—сиккатив (бояуга немесе лакқа қосылатын құргатқышзат) Силуэт—силуэт (адамныцне заттыц өз колецкесіне үқсас етіп, бір түспен жазықтыққасалынған бейне; б е й н е л е у ө н е р і н д е —графикатехникасыныц бір түрі) Символ—символ, рәміз (белгілі бір нәрсені өз қ а л пынан езге, жанамасипатындаалып көрсетуден тұратын эстетикалык категория) Символ-аллегория — символ-аллегория Символ-метафора —символ-метафора Символизировать—символменкорсету Символизм —символизм(XIX ғасырдың соцғыширегі менXX гасырдыц басында Еуропада, одан кейін Россияда эдебиет пен онерде оріс алған ағым; ол коркем онердіц қо ғамдык-элеуметтікмәнін мапсұқтап, адамныцтабиги болмысынтанудангорі қаһарманныц дарашылдығын жақтады, сойтіп әлеуметтік моселелерден бой тартты) Символист—символист (символизмөкілі) Симметрия—симметрия (боліктердіц бір-біріне сай келуі) Синий— кок Синкретизмпервобытный—алғашқыкауымдық с и н к ретизм (алғашқықауымдық мәдениеттіц бастапқы жай9—1138
129
күйін сипаттайтын өнер, мифологиямен діннің біртүтастығы) Синтезискусств— өнер синтезі, өнер тогыстығы(түрл өнерлердіц, яки өнердің әр түрінің бір көркемдік түтастыққа табиги бірігуі) Синтезпластическихискусств— пластикалык өнер с и тез! Синтезпластическихсвойств— пластикалык қасиеттерді синтездеу Сиреневый — ақшыл көк Системапропорций — пропорцияларжүйесі Системацветов— түстер жүііесі Системаэстетики— эстетика жүйесі Системаэстетических категорий— эстетикалык к а т е г о риялар жүйесі Скальпель — қандауыр Скань — сымкәптеу (зергерлік техниканың бір түрі; зергерлік бұйымныңбетіне алтын немесе күміс сым к о н дыру) Скарпель — шапқы (бір ұшы өткір қайралган күрекше сияқтыжұмырнемесе қырлы болат стержень; мүсіншіле тасты өцдеу үшінпайдаланады) Скипидар обыкновенный — кәдімгі скипидар (карағай мен шырша ағашынықсмолалыбөлшектерінайдау а р к ы лы алынатынмайлыбояу сүйылтқышы) Скипидар терпентинный — терпентинді скипидар ( м а й лы бояу суйылтқышы; «Кя 3 суйылткыш» деп те аталады) Скипидар чистый — таза скипидар (майлыбояу суйы қышы) Скрипофилия — скрипофилия (багалылыгынжоғалтқан облигацияларды, акцияларды коллекцнялау) Скульптура — скульптура, мүсін ( 1 . жүмсакматериал дардан, тастаи, ағаштан, қоладан, гипстен жонет. б. аумақтық бейнелер жасайтынкецістікті онер түрлерінің бірі; 2. осы онер түрініц туындылары) Скульптурагальванопластическая — гальванопластикалык м\сін Скульптура глиняная— сазбалшыкмүсін Скульптура декоративная — декорациялык(сәндік) мүсін (ғимараттардыжәне тұрмыстыәшекейлеуге арналган мүсін) Скульптура деревянная ростральная— ростралық ағаш мүсін (кемеяіц түмсығынәлеміштейтін мүсін) 130
Скульптура из дерева— ағаштан жасалған мусін Скульптура каменная—тас мүсін Скульптура камерная—камералық мүсін (үй ішіне қоюғаарналған шағынмүсіп) Скульптура круглая—жұмырмүсін (толық үш өлшемі: ои, бніктігі жопе аумагы бар мүсіндік туындылар— статуя, мүсіндср тобы, статуэтка, бюст) Скульптура лесная — орман мүсіні (орман-тогайдан табылғантүбір-томарлардач жасалган мүсін) Скульптура малых форм — шагынформалымүсін (с балшыктам,тастап, агаш пен сүйсктен, т. б. жасалган ш а гынмүсіндер) Скульптура монументальная — мопументтікмусін (көшелерге, алацдарға, архитектуралык кешендергекойылатын мүсіндік есксрткіштер, монументтер) Скульптура монументально-декоративная — монументтік-декорациялыкмүсін (архитектуралыкқүрылыстармен кешендер әшекейінің барлық түрлері —атландтар, каритиадалар, фриздср, фронтонды, фоптанды, парктік мусіндер) Скульптура орнаментально-декоративная — өрнектікдекорациялық мүсін Скульптура парковая—парктік мүсін (декорациялық өнердің бір түрі) Скульптура «плоская»—«жайпак» мүсін (қарсы алды нан көруге ғана есептеліп жасалган мүсін) Скульптура полилитная— полилиттік мүсін (әр түрлі жекелегентас жыныстарынан қүрастырыпжасалынған My cin) Скульптура полихромная — көптүсті мусін (түрлі-түсті мүсін) Скульптура рельефная— бедерлі мусін Скульптура станковая—станоктык мусін (негізінен интеньерге қоюға арналган, көбіпе күрделі психологиялық міндеттерді шешетінмусіндік туынды) Скульптура трехмерная— үш өлшемдімүсін (жұмыр мүсіиніц екінші атауы) Скульптура фронтальная —касбеттік мусін (ғимараттардыңкабырғасынакөше қозгалысына параллель орнатылатын мүсін) • Скульптура христоэлефантинная —алтын мен пілсүйегінен жасалғанмүсін Скульптура цементная—цемент мүсін Слепок —көшірме бейне 131
Сливаниецветов —түстердіц жымдасуы Слой—кабат Слойживописный —живописьтік қабат Слой защитный—қорганышқабат (бояу қабатынбүлінуден сақтау үшін оныц үстіне жағылатынолиф неме лак кабаты) Слой изоляционный—бөлсктегіш кабат (тосем жамыл ғы мен имприматураарасына төеемніц бояу соруын жою үшін жағылатынқабат) Слой изоляционныйжелатиновый—бөлектегіш ж е л а тин кабат Слой изоляционный казеиновый—Сөлектегіш казейн кабат Слой изоляционный шеллачный —бөлектегіш шеллак қабат Слой икона —икон кабаты (икон суретін салу кезінд сақталатын дәстүрлі қабаттар; олар мынадайтәртіппен орналасады: негіз, грунт (төсем), бояу қабаты, қорғаныш қабаты, сондай-ақ кейде оклад) Слойкрасочный—бояу қабаты Слойлаковый—лак кабаты Слой связывающийпромежуточный —байланыстыруш аралыккабат (негіз бен тосем арасындагыбояу, немесе желім кабаты) Слойсмеси красок —бояу қоспасыныцкабаты Смальта—смальта (мозайка жүмыстарындажэне сэндік зергерлік өнерде пайдаланылатынкішкене текше н е м е се пластинка түріндегі түрлі-түсті күцгірт шыны) Смачиваниехолста —кенепті суд ay Смеси аддитивные—аддитив коспалар (түстердін құрамынанегізделген жэне олардыцспектрлік қүрамынатәуелсіз коспалар) Смесь—қоспа Смеськрасочная —бояу қоспасы Смешение красок —бояулардыцараласуы Смешениецветов —түстердіц араласуы Смешивание красок —бояуларды араластыру Смола—смола, шайыр Смолы амино-формальдегидные — амин-формальдегид смолалары Смолы глифталевые—глифтал смолалары Смолы ископаемые—қазба смолалар Смолы искусственные—жасандысмолалар 132
Смолы «копаловые»— «копал» смолалары Смолымягкие — жұмсақ смолалар Смолыполиакриловые— полиакрил смолалары Смолы поливиниловые— поливинилсмолалары Смолыполимеризованные — полимерленгенсмолалар Смолыполистироловые— полистиролсмолалары Смолытвердые — қатты смолалар Смолы феноло-формальдегидные — фенол-формальде гид смолалары Смыслкартины— картинаныцмән-мағынасы Смычок — ысқы(тас мүсікді өңдеуге арналған аспап) Соавтор— серіктес автор Собор— собор, гибадатхана Собственноживописноеоснование — живописьтік меншік негіз (живописьтік негіздін ен астынгыкабаты) Совершенствованиеграфических навыков— графикалык дагдылардыжетілдіру Содержаниеискусства — онер мазмүны Содержаниеи форма— мазмүн мен түр (онердегі озара сабактас категориялар; мазмүн онер шыгармасында не бейнеленгенін, ал түр оган кандай күралдармен қол жеткізілгенін корсетеді) Содержаниекамернойкартины— камералық картинаның мазмұны Содержаниепредметно-изобразительное— заттық-бейнелік мазмүн Содержание учебного р и с у н к а—ж а т т ы г у суретінін мазмүны Создание тематических композиций— такырыптықкомпозициялар жасау Созерцаниеэстетическое — эстетикалык пайымдау ( э с тетикалыкобъектіні танып-білудіц бастапкы, сезімдік сатысынбілдіретін термин) Сознаниеэстетическое — эстетикалык сана (қоғамдық сана формаларыныц бірі) Соображениехудожественное— коркем үгыныс Соображение эстетическое — эстетикалык угыные Сооружениеархитектурное — архитектуралык қүрылыс Сооружения мегалитические — мегалиттік қүрылыстар (тас ғасырындагымонументтік қурылыстар) Сооружения мемориальные— мемориалдық қүрылыстар ( к е ц м а ғ ы н а с ы н д а— жекеадамға, не тарихи 133
окигага арналыптұрғызылганархитектуралыкеекерткіш: монумент, пирамида, сағана, қүлпытас, кесепе, салтанат қақпасы, обелиск жэне т. б.; к а з і архитектуралык-мүсіндіккешен немесе образдыксцістікке ансамбльдік шешіммен беруге қүрылған архитектуралык туынды) Соотношение видов искусства —онер түрлерінін ара катынасы Соотношение эстетических ценностейи искусства —гстетикалык кұндылыктармен өнердіц арақатынасы Соподчиненностьтональная —өндік өзара багыныштыЛЫҚ
Сополимерметилметакрилата и бутилметакрилата — метилметакрнлат пен бутилметакрилаттыцкос полимер) (живописьтехникасында колданылатынсмола) Составная часть композиции—композицияныцкүрамдас бөлігі Составныезеленые —курамдас жасылбояулар (кок пен сары бояуларды араластыру, немесе сары мырыш бояу ын берлинлазурімен араластыруаркылыозірленетін ж а сыл перманенттер) Соус—соус (ағаш қаптамасы жок,үзындыгы 5 6 — 60 ммжэне диаметрі 1 0 — 1 2ммцилиндр өзек түріндегі к а ра, қызыл-қоцырнемесесұр түсті жұмсақ карындаштар) Соусмокрый—дымкыл соус (суга жібітілген соус) Социальная активность искусства —өнердіц әлеуметтік белсенділігі Социальная история искусства —өнердіц әлеуметтік тарихы Социальная критика искусства —өнердіц әлеуметтік сыны Социальная роль искусства —өнердіц әлеуметтік ролі Социальная ценность искусства —өнердіц әлеуметтік қүндылығы Социально-воспитательная функция искусства —онердіц әлеуметтік-тэрбиелік кызметі Социальныйаспект искусства —өнердіц элеуметтік а с пект! Социология искусства — онер соцнологнясы(эететнканыцонер менкогам арасындагы қатынасты зерттентін б лімі) Социологическая феноменология искусства —о н е р д т социологиялыкфеномеңологиясы 134
Сочетание растительных и геометрических элементов о р намента — ого-өрнектіц көгеріс жопе геометрнялыкэлементтерін үйлестіру Сочность— сонылық,каныктылық Союз архитекторов Казахстана — Қазақстан Архитекторлар одагы СоюзхудожниковКазахстана — Қазақстан Суретшілер одагы Спектр— спектр Спектрофотометр— спектрофотометр(түр-түсті өлшейтін аспап) Спиртполивиниловый— поливинилспирті Сплав — корытпа Сплавыа л ю м и н и е в ы— еа л ю м п н корытпалары (монумепттік жоне ірі станоктыцмүсін туындыларынжасауда колданылатынкорытпалар) Способвизирования — визирлеу одісі (заттардыц кеністікке ориаласу жағдаііын аныктау үшінколданылатын одіс; мүнда суретші колын алға созып, қарынлашты көзінің денгенінде үстаіі отырып,кашыктықтатүрған объектініц бніктігін аныктайдыжэне баска заттардыц көлемімен салыстырады) Способ изображения движения— кимыл-қозғалысты бейнелеу әдісі Способнанесения краски — бояу жағу әдісі Способностьэстетическая — гстетикалық кабілет Способыпередачиобъема, материала и пространства в рисунке — суретте аумақты, материалдыжэне кеністікті беру әдістері Способыприготовления масляныхкрасок — майлы б о яуларды әзірлеу эдістері Сравнение— салыстыру(пропорцинларды, оцдік жэне түстік катынастардыжэне т . б. аныктауодісі) Сравнениеизображаемыхпредметов— бейнеленуші з а т тарды салыстыру Сравнениехудожественное— коркемдік салыстыру Средневековое искусство Западной Европы— Батые Еуропаныңортағасырлыконері Средства гармонизации композиции— композицияны үндестіру күралдары Средства живописи— живописькүралдары Средства изобразительные— бейнелеу қүралдары Средства композиции— композиция кұралдары 135
Средствапередачиобъемана плоскости— аумақты кеңістікте беру кұралдары Средства художественно-изобразительные — коркембейнелеу құралдары Средствахудожественные —көркемдік кұралдар (шығарманыцмазмұнынберу үшін пайдаланылатынбарлык бейнелеуқұралдарымен көркемдік тәсілдер: композиция, пропорция, ж а р ы қ пен көлеңке, штрих, фактура жэне т. б.) Срез—кесу (ағашты гравюраға, мозайкага, т. б. пайдалану үшін кесу) Срезпоперечный,или торцевый —колденец, немесе бүйірлей кесу (ағаштыталшыгынаколденец кесу) Срез радиальный — радиусбойыменкесу (агаш діцгегініц осін бойлай кесу) Срез тангенталыіый —тангептальдық кесу (діцгекті бойлай, осьтен кез-келген қашыктықтағы жазыктыкбойы мен кесу) Стадия проектирования —жобалау сатысы Стадияхудожественно-конструкторского п р е д л о ж е н и— я көркем-конструкторлық үсыныссатысы Стадия художественно-конструкторского проекта — коркем-конструкторлыкжобалау сатысы Стадия реализации художественно-конструктурской разработки—көркем-конструкторлық жүмыстыісі.е асыру сатысы Стамедит —стамелит(бір жак беті керамикалық бояумен боялған, фактурасы эр түрлі, қалыцдығы5 — 1 2ммт а бак шыны; құрылыстыэшекейлеу үшін колданылады) Стамеска —қ а ш а у(болат сақина кигізілген ағаш с а быбар, үшы өткір болат өзекше) Стамескижелобовидные —науа тәрізді кашаулар Стамескиплоскиепрямые —ж а з ы қ тік кашаулар Стамески подрезные—қиғышкашаулар Стамески пологие—жайпаккашаулар Стамески полукруглые —жартылайшеңберлі к а ш а у лар Стамески полуплоские — жартылайж а з ы қ кашаулар Стамески прямые — тік кашаулар Стамески-уголки — бүрыштама-кашаулар Станки бюстовые —бюст станоктары Станокгравюрный — гравюра станогы, бедерлеу ста ногы 136
Станоклитографический — литографиялық станок Станокофортный — офорт станогы (офорт басуга а р налган кол станогы) Станокретушерный — ретушь станогы(негативтер мен диапозитивтерге ретушьжасауга арналган құрылғы) Станокскульптурный — мүсіндік станок Статуя— статуя (адамныннемесе хайуанаттын эдетте тұғырга орнатылғанмүсіндік бейнесі) Статуэтка— статуэтка, шағынстатуя Статуэткисатирические— сатиралық статуэткалар (камсралыкмүсін өнерінде ец коп тараган жанр) Стаффак — стаффак ( ж и в о п и с ь т е— адамдар мен. хайуанаттардыцкөріністі жандандыру үшін салынған, бі-* рақ айтарлықтай маңызыж о қ бейнелері) Стека — стека (уштарыкүрекшетүрінде жалпайтылған агаш, сүйек немесе металл таяқша; жұмсақ материалдан мүсін жасау үшін колданылатынаспап) Стекладля изготовленияхудожественных изделий — коркем бұйымдаржасауга арналган шынылар Стекло— шыны (бүған коркем шыны, құрылысдеталь дары, вазалар, мозаика ж а т а д ы ) Стеклофилигранное — нәзік шыны (мұныкейде« В е неция шынысы», немесе «Венеция жібі» деп те атайды) Стеклохудожественное— коркем шыны Стела— тас багана (бетінде жазуынемесе бедерлі бейнесі бар тік тұрған тас бағана) Степеньхудожественности — көркемдік дәрежесі Стилизация — стильдеу ( 1 . белгілі бір авторға, жанр Fa, ағымға, белгілі бір әлеуметтік ортанык,халықтың, дәуірдіц өнері мен модепиетіне тән көркем стильге әдейі үқса тып салу; 2. бейнелеу өнерінде, көбіне декорациялык өнерде, дизаіінде шарттытәсілдер арқылытұлғалармен заттар ды жалпылайбейнелеу) Стилобат — стилобат (колоннаданы көтеретін храмтіреуішініц жоғарғысатысы) Стиль — стиль (белгілі бір уақыт, немесе бағытөнеріндегі, яки жеке туындыдағы бейнелеу тәсілдерінік идеялык жәнекөркемдік сабақтастығынын бірлігі) Стильархитектурный — архитектуралык стиль Стиль геометрический — геометрнялык стиль (б е йн е л е у ө н е р і н д е — Ежелгі Греция енері дамуыныц бастапқысатыларынын бірін — б. з . бұрынғы V H I —I X ғасырлар— көрсететін өнер термині) 137
Стиль готический —готикалық стиль Стлль жанровый—жанрлықстиль Стиль индивидуальный—дара стиль Стиль исторический—тарпхи стиль Стиль классический —классикалык стиль Стиль модерн—модерн стилі ( 1 8 9 0 — 1 9 0 0 жылдары жацаматериалдар ментехннкалыкөнертабыстарды пайдалану нотижесінде архитектурада калыптасқан багыт; бул стильді жасаунгылар, бір жағынан, темірбетонды, шыныны, қаптама керамиканы, т . б.. қолдана отырып, утымды конструкцияларжасауга ұмтылды, екіншіжағынан, үстірт декоративизмге бой урды) Стиль национальный—улттык. стиль Стиль неофигуративный—пеофигуративті стиль Стиль произведения —шыгармастнлі Стиль псевдорусский —жалган орыс стилі (XIX гасырдагы архитектурада жопе көркем косіпшілікте ежелгі орыс өнеріне еліктеу) Стиль романский—романстилі (X ғасырланXII ғасырга дейінгі орта гасырлык Батые Еуропа өнерініц стилі) Стиль художественный—көркемдік стиль Стиратор —стиратор (акварельменсурет салғанда қагазды катты кысыті тұратын екі ж а к т а у ш а ) Стоя —стоя (ежелгі грек а р х и т е к т у р а с ы н д а — демалуға,әцгіме-дүкен кұруға арналган қоғамдык күрылыс—галерея-портик) Строгальный—сүргі, жонгы Строгальщиккожи—тері іпелдеуші Строгальщикпо дереву —ағаш сүргілеуші Строгание—сүргілеу, жопу Строй композиционный —композициялық катар Строй цветовой —түстік катар Стронциановая желтая—стронцийлі сары бояу (қүрамы жағынанстроицийдің хромды-кынікылтүзы болып табылатынжасандыминерал пигмент) Струбцинка—струбцинка (тас мүсінді өндеуге а р н а л ган аспап) Струги двуручные—кос түтқалы жонғылар Структура искусства —өнер күрылымы Структурализм в искусствознании — өнертанудагы структурализм (одебиеттануда, сондай-ак бейнелеу өнері теориясында, кинотануда, т. б. XX ғасырдыц 2 0 — 60-жылдары қалыптаскангылымибагыт; ол коркем қубылыстар138
ды зерттеудін абстракты-теориялық децгейіне көшуге, сол сияқты «структура» («күрылым»)ұғымының және онымен шектес ұғымдардын,басты әдістемелік кұрал ретінде қолданыла бастауына байланыстыпанда болған) Структураэстетическойценности— эстетикалык кұндылыққұрылымы Студия— студия (ө н е р д е — 1. суретшініц шеберханасы; 2. суретшілерді, мүсіншілерді даярлайтын оқу орны) Студия военныххудожников им. М. Б.Грекова— М. Б.Греков атындағыәскери суретшілер студиясы Субъектв искусстве— өнердегі субъект Субъективностьтворческой личности — шыгармашылык пен анналысатынжеке адамныңеубъсчшівтілігі Суждение эстетическое— эстетикалык пікір (эстети калык кұбылыстуралы пікір, баға) Сукцинит — сукцинит (янтарьдан алынғанмолдір ж э не ашық-сарысмола) Супрематизм — супрематизм(1913 жылы орыс суретшісі К. С. Маличевиченгізген абстракциялыконер түрі; боялган карапайымгеометрнялык фигураларды, сондай-ақ жазыктыккаорналасқан аумақтық формаларды үйлестіру) Супрематист — супрематист (супрематизмокілі) Сурик — кызылбояу, жоса Сурик железный — темір жосасы Сухая кисть— құрғақ кылкалам(живопись пен графикадағы комекші техникалық тэсіл; қаткылкылкаламдарды пайдалана отырып,канықтылығы әлсіз бояуларменжүмыс істеу) «Сухая игла»— «құрғақ ине» (металға штрихтарды инементырнаптүсіруге негізделген гравюра түрі) Существенные признакикомпозиции — композицияныц елеулі белгілері Сущность взаимоотношений искусствас жизнью — онер дің омірмен өзара қатынастарыныцмэні Сущность взаимоотношений художникас действитель ностью— суретшініц болмыспен өзара қатынастарыныц мэні Сущность искусства— онердіц мәні Сущность творчества— шығармашылыктыц мәні Сфера искусства— онер саласы Сфинкс — сфинкс(ЕжелгіЕгипетте басы адам, денес арыстанбейнесіндегі мүсін) 139
Сфумато — сфумато, бүркемелеу (живописьтегі тәсіл: заттардың, тұлғалардынсұлбасын және ж а р ы қ пен көлецкені жұмсартуарқылы оларды қоршап тұрған ауакы сезДІРУ) Схемакомпозиционная — композициялық схема Схемасюжетная — сюжеттік схема Сценабытовая— түрмыстықкөрініс Сценавоенная— әскер өміріиен көрініс Сценажанровая— жанрлыккөрініс Сценография — сценография (театр-декорация өнерінің екінші атауы) Сюжет — сюжет Сюжетконкретно-исторический — накты-тарихисюжет Сюжет военно-героический — әскери-ерлік сюжеті Сюжет романтический — романтикалықсюжет Сюжетфантастический — фантастикалық сюжет Сюрреализм — сюрреализм(XX ғасырдағы одебиет пен өнердегі ақыл мен тәжірибеніц ролін ж о қ қ а шығарып, шы ғармашылыктыц қайнар көзін түйсіктен іздейтін бағыт; к е й де «надреализм» деп те аталады) Сюрреалист — сюрреалист(сюрреализм екілі) Т
Табернакль — табернакль ( г о т и к а л ы қ архи т е к т у р а д а— эулиеніц статуясы тұратынәшекейлі қуыс) Тавтология— кайталампаэдық Ташизм — ташнзм(абстракционизмтармактарыныңбірі; өмір қубылыстарынан жэнет. б. алған булдыржэне түсініксіз әсерлерді беру үшін живописьте түрлі-түсті дақтарды мағынасызпайдалану) Творческий аспект искусства— онердіц шығармашыл аспекті Творческийметод в искусстве— өнердегі шығармашы лық әдіс Творческий процесс в искусстве— өнердегі шығармаш лык процесс Творческо-воспитательная функция искусства— өнердіц шыгарма;иылық-тәрбиелік қызметі Творчество — шығармашылык Творчествоколлективное — ұжымдык шығармашылық 140
Творчество народное— халықтық шығармашылық Творчество познания— танымшығармашылығы Творчество художественное — көркем шығармашылық Тезисыискусства— онер тезистері Текстовка— түсінікше (суреттер мен портреттердің астина жазылатынқысқашатүсіндірме) Текстолит —текстолит (ағаш қикымдарынсинтетика лык смоламенараластырып, престелгенағаш т а к т а ; негізінен майлы Сояулыэтюдтерсалу үшінпайдаланылады) Текстурадревесины — ағаш текстурасы (ағашты кескенде оныц бетінде пайда болатын жолак-сурст; ағаш текстурасыныцнегізінен 12 түрі бар) Тектоника — тектоника, күрылысөнері (форманыцконструкциялыкнегізбен өзара табиғи байланысы; архнтектураныцөзіне тзп қүралдарыныцбірі) Тема— тақырып Темабатальная— майдан тақырыбы Темагероическая— ерлік такырыбы Темаисторическая— тарихи тақырып Темаколоритистическая — колориттік такырып ( ж а л пы бір түспен немесе бір-біріне жақынтүстерменбіріккен ою-өрпекмотивтерініц жиынтығы) Теманациональная — үлттықтакырып Темаорнаментальная — ою-өрнектіктакырып(көлемі, формасымен түсі жагынанүксас арі караған кезде біртұтас өрнек болыпкөрінетін мотивтер жиынтыгы) Тематический диапазонискусства— өнердіц тақырыптык өрісі Темахудожественная— коркем тақырып Темпера — темпера ( 1 . эмульсиялық байланыстырғыштар қосылган бояулар; 2. осындайбояулармен салынған сурет) Темперажелтковая— жұмырткасарысы қосылған т е м пера Темпераказеиновая восковая — казеинді балауыз т е м пера Темпераказеиновая масляная— казеинді майлы тем пера Темпераклеевая— желімді темпера Темперакрахмальная — крахмалдытемпера Темперанерастворимая— ерімейтін темпера 141
Темпераполивинил ацетатная — поливинилацетаттыт е м пера (түрлі-тұсті сулы-эмульсиялыкөркемсурет бояуларыныц жалпыатауы) Темпера с вишневымклеем — шие желімді темпера Темпера с гуммиарабиком— гуммиараОиктітемпера Темперасинтетическая — синтетикалык темпера (пигменттіц синтетикалыксмоланыцсулы-эмульсняменараластырылганкоспасы) Темпераяичная — жұмыртқа қосылгантемпера Тенденциипрогрессивные в искусстве — өнердегі прогресшіл агымдар Тенденции регрессивные в искусстве — өнердегі регресшіл агымдар Тенденциозностьв искусстве — өнердегі сыцаржақтылык Тень — көлецке Тень падающая— түспе көлецке Тень полная — толық көлецке Тень собственная — менніікті көлецке Теоретик искусства — онер теоретигі Теоретические основы живописнойграмоты — живописьтік сауаттыц теориялық негіздері Теоретические основы композиции— композицияныц теориялық пегіздері Теория искусства — онер теориясы (доуір талабын, э с тетикалыкталгам-тілекті ескереотырып, қогамдык пласти калыконерж о н е оныцжекелегептүрлері жөніпдегі ә л е у -
моттік-фнлософнялыккөзқарастардыкорытыпорі дамытып отыраті.іп онертану галасы) Теория композиции— композиция теориясы Теория колорита в живописи— живописьтегі колорит теориясы Теория незавершенности— аяқталмагандық теориясы (50— 60-жылдардаБатые Ііуропа істетикасында пандаб о л тан, «суреткер өз шыгармасын логикалық жагынантолық аяктамайды, белгілі бір онды қабылдаушысубъектіге қалдырады»дептін і ү ж ы р ы м д а м а ) Теория подражания — еліктеу теориясы (онердіц шыгу тегі жопеопыцмопі туралытүжырымдама) Теория «производственного искусства» — «ондірістік онер»теориясы (20-жылдары Россияда қалыптасқан эстетикалық-социологиялық түжырымдама) Теория теней — колецкелер теориясы 142
Теория цветного зрения — т ұ с т е р д і кору теориясы Теплохолодность— жылылық-суықтық (колориттегі басты заңдылық; жылыжэне суық түстердіц негізгі к о н т расты) Терминология эстетическая —эстетикалык терминоло гия Терракота —терракота (табиги таза сязбалшықтан жасалып, отка немесе арнайы пешке күйдірілген, сырты барқыт тэрізді күліңгір түсті коркем бүйымдар) Тесак —шапашот Тесание —жопу, кыршу Тесовик —кішкене кайла (гранит, мэрмэр секілді к а т ты жыныстарды шабуғаколданылатынаспап) Техника акварели —акварель техникасы Техника выполнения рисунка акварельнымик р а с к а м и— акварель бояулармен сурет салу техникасы Техника выполнения рисунка карандашом—қарындашпен сурет салу техникасы Техника выполнения скульптуры—мүсін ж а с а у техни касы Техника живописи—живописьтехникасы Техникакомпозиционная —композициялық техника Техника работы штрихом—штрихпенжүмысжасау техникасы Техника рисования —сурет салу техникасы Техника эмали горячей —ыстык тыныкелеутехникасы (з»ргерлік онер техникасы; мүнда арнайы өцделген бүйым бетіне металлтотықтарыменбоялған пастозды масса жағылады да күйдіріледі, осыныцнәтижесінде шыны тәрізді түрлі-түсті кабат пайдаболады) Техника эмали холодной—суық тыныкелеутехникасы (зергерлік онер техникасы; бүйымды күйдірмей т ы н ы к е леу) Техника графическая —графикатехникалары (графикалык туындыларжасаудаколданылатын техникалық т э сілдер) Техническиесредства живописи—живописьтіцтехникалық куралдары Технологические приемыконсервации и реставрации произведений и с к у с с т в а —о п е р шыгармаларын консерпациялауменреставрациялаудыцтехнологиялык тәсілдері 143
Технологическийспособ формированиякерамических изделий— керамикалық буйымдарды қалыптаудыц технологиялықәдісі Течениев искусстве— өнердегі ағым Течениехудожественное — көркемсурет агымы Тиксотропные свойства красок— бояулардын тиксотроптық касиеттері (бояулардын, тыныш тұрған кезде коюлаііып, араластырган кезде еуііылу касиеті) Тиоиндигочерная— кара тиоиндиго (органикалық пигменттен алынган, мөлдір қара-көк бояу) Типизацияв искусстве— өнердегі типтендіру Типичность в искусстве— өнердегі типтілік Типология категорийи понятий эстетики — гстетика категориялары мен үғымдарыныц типологиясы Типологиясовпаденийв художественном процессе — көркемдік процестегі сәйкестіктер типологиясы Тип художественный — коркем тип Типы композиции — композиция типтері Тон — оц, рец ( б е й н е л е у о и е рі н д е — екі магынада: 1. түстердіц немесе беттіц аніыктығынанықтау үшін; 2. түстілікті немесе түр-түс өцін аныктау үшін к о л д а нылады) Тональность — өцдестілік (барлық түстердіц композицияға багыпуы) Тональные отношенияв рисунке— суреттегі өцдік қатыпастар Тондо— тондо (дөцгелек формалы живописьшыгармасы немесе бедерсурет) Тонирование гипсовойскульптуры — гипс мүсінге оц беру (гнпстен жасалган мусінге кола, шойын,терракота жэне т. б. катты материалдан жасалган оц беру) Тонирование чугуна— шойыпгаоц Серу (шойыннан жасалганмүсінге қара, қола таріздес жэне т. б. он, беру) Тонировка — оц беру (түрлі химиялық заттардыц комегімен металдан жасалган мүсінді өңдеу, сондан-ақ баска материалдардыцтүсі мен фактурасынберу үшіп гипс кошірмелерінбоямалау) Тон цветов— түстер өці, түстер реці Тонштихель — тонштихель (жартылайшецберліжүзі бедерлеу аспабы) Торевтика —торевтика (металдан жасалган буйым дарды шеку немесе будырлау арқылы өцдеу өнері) 144
Торс — торс, кеуде ( м ү с і н м е н ж и в о п и с ь т е — адам кеудесін бейнелеу) Точилка— шарық Точка — нукте Точка зрения — көрунуктесі (жумысүстіндегі суветшіпіц көзі орналаскан нукте) Точка стояния — туру нүктесі (заттық жазықтықтасуретші түрган орын) Точка схода — киылысунүктесі Точкасхода главная — басты қиылысунүктесі ( к е й де «орталық киылысунуктесі» деп те аталады») Точка схода уходящихв глубину параллельныхл и н и й— алыскакеткен параллель сызықтардыц қиылысунүктесі Точка схода центральная — орталық киылысунүктесі Точки отдаления — кашыктаунүктелері (кокжиексызыгындагышарттыекі қиылысунуктесі) Точность изображения — бейнелеу долдігі Травление — ерітіидімен өцдсу Травщик— травщик (XVII гаеырдағы орыс х а л ы қ ө н е р і н д е — көгеріс ою-өрнегімен пейзажды салуга маманданган нконжазғыш-суретші) Традицииискусства — онер дәстүрлері Традиционность— дәстүрлілік Традиция в искусстве — өнердегі дәстүр Традиция классическая — классикалык дәстүр Трактовка прекрасного — осемдіктіц дәлелдемесі Трансавангард — үлтаралық авангард (Батыеелдерінің казіргі замангыөнеріндегі авангардтык ағымдардыц халықаралық атауы) Трафарет — трафарет, жаттандыүлгі Третьяковская галерея — Третьяков галереясы Треченто— треченто (Проторенсссанстыц жалғасы — XIV гасырдагыитальян мәдениетін білдіретін термин) Триглиф— триглиф( а р х и т е к т у р а д а —ғимарат қабыргасынатік тартылғанжосықтытас плиталар жолагы) Триптих— триптих (бір мазмунга байланыстырылған үш бөліктен (картинадан) түратынбейнелеу өнері шығармасы) Тромп — тромп (а р х и т е кт у р а д а — күмбез н е месе барабан жүргізу үшін колданылатынконструкциялық элемент; ол астыцғы негіздіц күмбезбен не барабанмен үласар жеріндегі тіреуіш-дәнекер ролін атқарады) 10—1138
145
Троянка —тісті шапқы(мүсінщілер мәрмәрді және жұмсақ тасжыныстарын өқдеу үшін пайдаланатын, жүзі үшбөлікке бөлінген болат кашау) Трюмо — трюмо ( а р х и т е к т у р а д а —терезелердін. арасындағыкенде ою-өриекпенбсзендірілген кабырға) Турнетка —турнетка (жүмырформалыбуйымға айналдырабояу сызықтарынжүргізуге арпалған аспап) Тушь — тушь(сурет салу немесесызу үшін к о л д а н ы латын кара не түсті сулы бояу) Тушь жидкая—сұііык тушь Тушь китайская—қытай тушы (пайдаланар алдында фосфор ыдысқа езіліп, суға ерітілетін катты таяқша түріндегі тушь) Тушьлитографическая — литографиялыктушь (литографиялық тасқа сурет салу үшін колданылатынқоспа) Тушь морозостойкая — суыкка төзімді тушь Тушь твердая—қаткыл тушь (кытай тушының екінш атауы) Тушь черная—қара тушь Тушь цветная—түрлі-түсті тушь Тюбик —түтік (бояуларды жэне т. б. жартылайсүйық заттарды салуға арналған, ішіндегісі сығып шығарылатын металлнемесе пластмасса формасындағы күты)
У Уайт-спирит —уайт-спирит (лак бензині; бояудыжақсы ерітетін болғандықтанжуғыш зат ретінде, әсіресе литографияда кецінен колданылады) Убедительность рисунка—суреттің нанымдылығы Убедительность художественногопроизведения— к о р кем шыгарманың нанымдылыгы Увлажнение холста —кенепті дымкылдау Уголь—көмір (ағаштыцжіцішке бутактарынкүйдіріп алып, сурет салу үшін пайдаланылатын материал) Уголь прессованный —сығымдалғанкөмір (үнтақталған таскөмірге өсімдік желімін коса отырыпәзірленетін графикалық материал) Уголь, пропитанный маслом—май сіцірілген көмір Удлинитель —ұзарткыш Узор—өрнек, нақыш 146
Узор«баранийрог» — «қошқармүйіз» өрнегі Узор«большой лист» — «түйе жапырақ»өрнегі Узор«бутон»— «култе» өрнегі Узор«верблюжий горб» — «түйе өркеш»өрнегі Узор«верблюжий след» — «түйе табан» өрнегі Узор «вилообразный стебельс двойными зубцами» багана гул» өрнегі Узор«ветка ивы» — «үйеңкі гул» өрнегі Узор«восход солнца»— • «шықканкун» өрнегі Узор«вьющиеся стебли»— «сакық гул» өрнегі Узоргеометрический — геометрнялыкорнек Узор«глаз солнца» — «кун көзі» өрнегі Узор«голова лошади» — «ат бас» өрнегі Узор«горошина» — «буршакгул» өрнегі Узор«гребень»— «такта орнек» өриегі Узор«гребень-цветок»— «тарак гул» өрнегі Узор «гусиная лапка»— «каз аяк» өрнегі Узор«гусиная шея»— «қаз мойып»өрнегі Узор «два треугольника» — «кос тұмарша»өрнегі Узор «девять холмов»— «тогыз тебе» өрнегі Узор«дерево»— «агаш гул» өрнегі Узор«журавль-цветок» — «тырна гул» өрнегі Узорзвездообразный — жулдызорнек Узор«змеинаяголова»— «жылапбас» өрнегі Узорзооморфный — зооморфтыкорнек Узор«зубья пилы» — «ара тіс» өрнегі Узор«каблук»— «окшегул» өрнегі Узор «красныйцветок»— «қырмызыгул» өрнегі Узор«колос»— «масак гул» өрнегі Узоркосмогонический — космогониялыкорнек Узор«ладыкобыза»— «кобыз тіл» өрнегі Узор«лоза» — «тал баркы» өрнегі Узор «ломанный каблук»— «сынар окше» өрнегі Узор«лотос»— «сегіз ілме» өрнегі Узор«лунный цветик»— «ай гул» өрнегі Узор«меандра»— «сірге гул» өрнегі Узор«миндаль» — «гул бадам» өрнегі Узор«мышиный след» — «тышқаніз» өрнегі Узор «нога верблюжонка» — «бота тірсек» өрнегі Узор«одинрог» — «сыцармүйіз» өрнегі Узор«одуванчик» — «сары гүл» өрнегі Узор«оленийрог» — «бұғымүйіз» өрнегі Узор«орел-цветок»— «бүркіт орнек»
Узор «орлиное крыло»— «буркіт канат» өрнегі Узор «пара каблуков» — «қос окше»өрнегі Узор «пара рогов» — «арна гүл» өрпегі Узор «полевыецветы» — «бэйшешек гул» өрнегі Узор «полумесяц»— «айшыкгул» өрнегі Узор «птичий клюв»— «қус түмсық»өрнегі Узор «птичьи крылья»— «кус канат» өрнегі Узор «птичий след» — «қус табан» өрнегі Узор «птичье нёбо» — «кус тацдай» өрнегі Узор «птичья шея-крючок»— «кус мойын»өрнегі Узор «пятилепестковыйцветок с бутонами»— «саргалд а қ гул» өрнегі Узор растительный— «квгеріс» өрнек Узор «речныедолины»— «арна гул» өрнегі Узор «рыбийглаз» — «балык, коз» орнегі Узор «след собаки» — «ит із» өрнегі Узор «сломанныйрог» — «сыныкмуйіз» өрнегі Узор «соколиное крыло»— «лашынканат» өрнегі Узор «солнечныелучи» — «кун соулесі» өрнегі Узор «сорок рогов» — «кырықмүйіз» өрнегі Узор «соцветие из пяти цветков со стеблями» — «бессабак гул» өрнегі Узор «стебель с мелкимицветками в колосьях» — « б а дана сабақ» өрнегі Узор «таволга с соцветиями» — «тобылғыгул» өрнегі Узор «тополь» — «торацгы гул» өрнегі Узор «три полулуния»—«ушайшық»өрнегі Узор «тюльпан с бутончиками»— «қызгалдакгул» орнегі Узор «уздечка» — «қармақ» өрнегі Узор «цветок-жемчужина» — «тана гул» өрнегі Узор «цветок с бутонами»— «казтамақ гул» өрнегі Узор «цветок с лепестками» — «ушқатгул» өрнегі Узор «цветы с листьями» — «жапырақ ою» өрнегі Узор «чайник-цветок»— «шауп'мгул» өрнегі Узор «четыре полулуния»— «торт айшык»өрнегі Узор «четыре рога» — «торт мүйіз» өрнегі Узор «шея верблюжонка»— «бота мойын» өрнегі Узор «шея горного барана» — «кулжамойын»өрнегі Узор «яблоко» — «алма гул» өрнегі Узор «якоревидная фигура»— «балдақ үлгі» өрнегі Украшение— ошекей, эшекейлеу Украшение нагрудное дугообразное — омырауша 148
Украшение нагрудноепрямоугольное —өңіржиек Украшение нагрудноетреугольное—тұмарша, бойтұмар Укреплениекрасочногослоя — бояу кабатынбекемдеу Укрывистость краски—бояудың бүркегіштігі (бояудыц алдыцғытүсті көрсетпей жіберуі) Ультрамарин — ультрамарин(ашық көк түсті минерал бояу) Ультрамарин искусственный —жасандыультрамарин Ультрамарин натуральный — табиги ультрамарин Умбра —умбра (қоцыр, кара коныртүсті минерал бояу; ежелгі замандарда Италняныц Умбрия провинциясында казып алынгандыктаносылай аталган) Умбражженая—күйдірілген умбра(табиги умбраны қыздыруаркылы алынатын кызғылтрецкі бар қара-қошкылтүсті бояу) Умбранатуральная—табиги умбра (аздаган жасыл рецкі бар қара-кошкылтүсті табиги топырак) Умбра турецкая—түрік умбравы Умениевидеть натуру—натураны(заттыңөзін) коре білу Уникальная роспись по готовой форме—дайын фор маға бірегей орнек тусіру (бұл жағдайда суретші дайын формагаарналған ою-өрнеккомпозициясынжасайотырып, вазаларға, сервнздерге, немесе көркем фарфорғаөз өрнегін өз қолымеитүсіреді, сөйтіп қолдапбалыөнердін қайталанбас туындысыл<асалады) Упражнение в рисованиипо памяти— еске түсіру а р кылысурет салуға жаттығу Упражнение в рисованиипо представлению —елестету аркылысурет салуға жаттығу Урбанизм — урбанизм (эстетика мен архитектура теориясында XX ғасырдыцбасында пайда болған багыт; оны өкілдері қалалық өмір салтын қазіргі заманғы эстетикалы сананыц негізі деп есептейді) Уровеньразвития искусства— өнердіц даму деңгейі Урокизобразительного искусства— бейнелеу енері сабағы Условностьхудожественная— коркемшарттылық Устойчивость композиции — композицияныц тұрақтылығы Утомление зрительное— көздіц талуы 149
Учениео костях(остеология) — сүйектер туралыілім (остеология) Учение о мышцах(миология) — бүлшық еттер туралы ілім (миология) Учениео пропорциях(антропометрия) — пропорциялар туралы ілім (антропометрия) Учениеэстетическое— эстетикалык ілімдер Училище художественное — көркемсуретучилищесі Ф
Фабула— фабула(онер шығармасымдағы негізгі оқигалардыц тізбегі, опдағы оқиғалардыцөзегі) Фадепштихель — фадепштихель (ағаш оіімыштауда колданылатынаспап; «репштихель»дсп те аталады) Факсимиле— факсимиле(қолтацбаны, жазуды, неме се бейнені фотомеханикалыкжолмен айнытпайжасау) Факторыкомпозиции— композиция факторлары Факторы плоскостные— жазыктыкфакторлары Факторыхудожественноготворчества — коркем шығармашылык факторлары Фактура— фактура ( б е й н е л е у ө н е р і н д е — үстіцгі беттіц көрініп тұратынқүрылымы; к о л д а н б а л ы ө н е р д е — композицияныцөте икемді күралы, бір материалдыцәрқилы өндегенде түрліше эсер тудыруы) Фактурадревесины— ағаштыцфактурасы (ағаштың сыртқыкабаты) Фактура естественная — табиғи фактура (а ғ а ш о ймыштауда — агаш кабыгы, бездері жэне т. б.) Фактура искусственная — жасандыфактура (ағаш бетіндегі кашау іздері, қабат сакиналары, жүлынғанталшык тар, т. б.) Фактура красочного слоя — баяу кабаты фактурасы Факт эстетический — эстетикалык факті Фалеристика— фалеристика (кеудеге тагатын түрлі белгілерді жэне такырыптыкбелгілерді жинау, коллекциялау) Фальш — жалғандык(онер шығармасында — табиғилыктыц,коркем шынайылыктың жоктыгы) Фальшидейная — идеялық жалгандық Фантазия — фантазия, қиял 150
Фанера — фанера(майлыбояулы этюд салу үшін п а даланылатынматериал) Фанера десятислойная — он қабатты фанера Фанера,пропитанная олифой— олифасіңірілген ф а нера Фанератонкослойная — жұқа қабатты фанера Фанера шестислойная — алты кабатты фанера Фарфор — фарфор(ерекше құрамдағы сазбалшыкты жогары температурадакүйдіріп жасалган бұйымдар) Фас — қасбет (бір нәрсенін карсы алдынан қарағандағы көрінісі) Фацет— фацет(гравюраныцжиегін қиғаштап кесу) Фаюмские портреты — Фаюм портреттері (Ежелгі Египеттсгі живопнсьтік портреттер; алғаш рет 1887 жылы Фаюм оазисінде табылгандықтаносылай аталған) Фаянс— фаянс ( 1 . гнпс жэне баска қоспалары бар ерекшесорттыақ немесе тусті балшык; 2.осындай балшықтан жасалып, куйдірілген жэне глазурь жағылған бұйымдар;керамнканыцбір түрі) Федоснйская коричневая— Федосия қоцыры(құрамы жагынанумбраға үқсас кара-қоцыр бояу; Кырымдағы Фе досия қаласы мацынанқазып алынады) Феноменологияискусства — өнердің феноменологиясы Феноменологияэстетического опыта — эстетикалык тәжірибеніц феноменологиясы Фермуар— фермуар(тасқа, ағашқаоймыш жасағанда, сондай-ақ теріге ою-өрнек салғанда колданылатынк а шау) Физическиесвойства связующихматериалов — байланыстырғыш материалдардыцфизикалық қасиеттері Фиксатив— фиксатив, бекіткіш (көмірмен, итальян қарындашымен, пастельменжэне т. б. салынғансуреттерді берік ұстату үшін олардыц бетіне жағылатынкоспа; тусс смоланыцзфирге, спиртке немесе бензинге ерітілген ерітіндісі) Фихбативжелатиновый— желатннді бекіткіш Фиксативказеиновый— казеинді бекіткіш Фиксативканифольно-шеллачный — шайырлы-сілтілі бекіткіш Фиксативканифольный— шайырлы бекіткіш Фиксированиерисунка — суретті бекіту 151
Филателия — филателия (иаркалардыжэне т . б. п о ч та белгілерін коллекциялау; XIX ғасырдың40-жылдарында пайда болган) Филигрань— сымкәптеу (зергерлік енер техникасы; жіңішке алтын, күміс немесе қола сымдарданөрнекті бұй ымдаржасау) Философияискусства — онер философиясы Филофония— филофония (көркем, деректі жэне т. б. дыбысжазбаларынколлекциялау) Филуменист— филуменист(филумениямен анналыса тын адам) Филумения— филумения (сіріцке қораптарыныцэтикеткаларын коллекциялау) Финифть — финифть(металдан, фарфорданжасалган бүйымдардың сыртынәшекейлейтін, сыртына жалатылатын змаль, сыр) Филокартия— фипокартия (көркемсуретті почта карточкаларын коллекциялау) Фитодизайн— фитодизайн (гүлдерді, өсімдіктерді интерьерде табиғат аясындағыдайетіп ғылыминегізде к о р кем орналастыру) Флейц— ж а л п а қ кылкалам Фломастер— фломастер (арнаулы бояу сіцірілген өзекшесі бар автоқалам түріндегі жазу аспабы; коркемдеу жұмыстарындакецінен колданылады) Флористика— флористика(алуан түрлі жапырақтардан, сабандардан, өсімдік сабақтарынанжасалган мозайка) Фляхштиль — фляхштиль(жузі тегіс граверлік аспап; бір комплектіде 15 номерлі — №0-ден № 15-кедейін — аспаптар болады) Фовизм— фовизм (XX гасырдыцбасында француз жи вопнсінде пайда болған ағым; мүныцөкілдері нмпрессионизмніцживописьтіктэсілдері мен әдістеріне, салондық өнердіц натуралистік шыншылдығына қарсы шықты,бірақ натурализмді реалистік позицияларданемес, формалистік позициялардан сынады) Фовисты— фовистер(фовизм өкілдері; кейде «жабайылар» деп те аталады) Фон— фон, а я ( о н е р ш ы ғ а р м а с ы н д — а бейнеленуші объектініц арғы жағындағыорта, бейненіц артқы қатары) 152
Фонизобразительный—бейнелі фон (бейнелөнушіобъектініц аргы жағындабасқа беймелердің болуы) Фоннейтральный—бейтарап фон (бейнеленушіобъектінің арғы жагындабасқа бейнелердіц болмауы) Форзацорнаментальный—өрнекті өцірбет Форма—форма,сыртқыпішін, тур Формаобъемная —аумақты форма Формасимметричная —снмметриялықформа Формахудожественная —коркем форма Форма человеческого тела —адам денесініц сыртқы пішіні Формаэстетического восприятия —эстетикалыкк а б ы л дау турі Формализм—формализм(бейнелеу өнеріндегі толып жатқан антиреалистік мектентер мен бағыттардыц—к у бизм, футуризм, конструктивизм, сюрреализм, супрематизм, пуризм, дадаизм, абстракционизм, поп-арт,т. б .— жалпы атауы; булардыцбәрі өнердіц формасын мазмұнынанбөліп алып қарауга, форманыцтәуелсіздігі мен дербестігін тануга негізделіп, болмысты дөрекі бұрмалап көрсетеді, өмірді образды тану қабілетін жогалтып, кейде мағынасыз шыгармалар тудырады, яғни таза форманыбірден-бір бағалы коркем элемент деп таниды) Формалист—формалист (формализмөкілі) Формат—формат( б е й н е л е у ө н е р і н д е — б е й не салынатынж а з ы қ т ы қ формасы) Формированиеважнейшихэстетических категорий — аса мацызды эстетикалык категорияларды қалыптастыру Формирование идейно-эстетических убеждений—идея•лық-эстетикалық нанымдарды қалыптастыру Формирование эстетически развитой личности —эсте тикалык жагынандамыган жеке адамды қалыптастыру Формовка—калыптау Формовкаклеевая —желімдік калыптау Формовкакусковая —кесектік калыптау Формовкачерная —бастапқы қалыптау Формовочнаялопатка —калыптау калақшасы Формопласт—формопласт Форэскиз—форэскиз, бастапқы эскиз Фотогравюра—фотогравюра Фотографияхудожественная —коркем фотосурет Фотоискусство—фото өнері (шыгармаларфотография қүралдарыменжасалатынбейнелеу өнері түрі) 11—1138
163
Фотолитография — фотолитография (фотосурет к о л д а нылатынлитография) Фотомонтаж — фотомонтаж Фрагмент — фрагмент, үзінді (қандай да бір өнер туындысыныц аман калган бөлігі) Фреска— фреска (1. сулы бояумен сылақ бетіне с а л ы н ган кабырга сурет; 2. осы техннкамен салынган туынды) Фриз— фриз( 1 . архитектуралыкордерлердеантаблементтің архитрав пен карниз аралыгындагы орталық көлбеу болігі; 2. еден, кабыргане кілем жиегін накышберу үшін тартылатынжолак ою-орнекнемесе сәндік композиция-сурет) Фронтальность — қарсыалдынап бейнелеу (адамды, хайуанатты, үйді жэне т. б. корерменгеқарсы қарап түрған күйде бейнелеу) Фронтиспис — фронтиспис(кітаптыц титул бетіпе к а р сы бетке орналасатын сурет) Фронтон — фронтон(ғимарат касбетіндегі немесе портикпен, яки бағаналар тізбегімен комкерілген бүйір қабырғасындағышатыр мен карниз аралығындагыүшкіл м а н данта) Фуксин — фуксин (кызыл бояудьщ бір түрі) Функционализм — функционализм (XX ғасырда Германияда, Еуропаныңбірқатар елдері мен Америкадаоріс алған архитектуралыкбағыт; бұл бағытты ұстанушылар салынатынкұрылыспен ғимараттыцондірістік және тұрмыстық тиімділігін барыншаталап етіп, оны казіргі индустриялы құрылыстехникасы мен ондіріс жетістіктерін кецінен қолдануарқылыжүзеге асыруга ден қойды, алайда «түр тиімділікпен бірге журуге тиіс» деген тезис оны көбі не схематизмге, архитектуралык шешімніцтым карапайымдануына әрі жергілікті жағдай мен үлттық дэстүрді бағаламауға әкеліп соқтырды) Функционалист — функционалист(функционализмокілі) Функцияискусства— онердіц атқаратын қызметі Фурнитура — фурнитура (ағаштан жасалған бүйымдарда, оныцішінде мебельде жэне колданбалы онер затта рында колданылатын металлболшектер мен приборлар) Фурнитура декоративная— сәндік фурнитура (ағаш заттардыцсәндік қаптамасыжэне жапсырмабөлшектер) Фурнитураоткрытая — ашық фурнитура(агашзаттар154
дыңтікелей өз қызметіменқатар эстетикалық қызметті де атқаратын металл бөлшектері) Фурнитураскрытая — жасырынфурнитура(ағаш з а т гардыц тікелей өз қызметін ғана атқаратын, сырт кезге кө рінбейтін металл бөлшектері —ойма кұлыптары,жасырын серішіелсрі, ілгек тұтқалары, т. б.) Футуризм— футуризм (XX гасырдыц10—20-жылдарындаЕуропаөнсріндс пайдаболган авангардтык багыт; ол «болашақтыцонерін» жасауга ұмтыла отырып, дәстүрлі модениетті жокка шыгардыжэне урбанизмді — машиналы индустрия мен үлкен кала ьстетикасын доріптеді) Футурист— футурист (футуризмОКІЛІ) X
«Хай-тек»—«хай-тек» («жогаргы технология» деген үгымды білдіреді; қазіргі Батые сэулет онеріпде — техникалық сапасыоте жогары дэрежере жасалган инженерлік жабдықтармен конструкцияларды пайдалануганегізделген багыт) Характер композиционныхсредств — композициялық қүралдар сипаты Характер светотени различных материалов —түрлі ма териалдардыцж а р ы қ пен колецкесініц сипаты Хачкары—хачкарлар, крест-тастар ( X I V —X V I I гасырлардагыармян ескерткіштері; ортасынакрест бейнеленін, ою-орнекнен бедерленген вертикаль тас плиталар) Химера—химера ( 1 . е ж е л г і г р е к м и ф о л о г и я с ы н д а—арыстан басты, ешкі денелі, айдаһар құйрықтықүбыжык; 2. о р т а ғ а с ы р д а г ы Е у р о п а о н е р і н д е — фантастикалық қүбыжықтыц мүсіндік бейнесі) Холодная обработка изделий —бүііымдарды суықтай өндеу (коркем шыны бұйымдарын оцдеу әдісі) Холст—кенеп (майлыбояуменсурет салынатын м а териал) Холст крупнозернистый—ірі бүдырлыкенеп Холст мелкозернистыйплотный—ұсақ бүдырлытығы кенеп Холст на картоне —қатырма қагазга жапсырылғанк е неп Холст среднезернистый—орташабұдырлы кенеп 165
Хотьковская коричневаяземля — Хотьковоқызыл қоныр топырағы(Москваоблысыныц Хотьково селосына таяу жерден алынатынэр түрлі рецктегі қызыл қоңыр түсті т а биги минерал пигмент) Храм — храм, мінэжатхапа Храмы крестово-купольныс — ашамайкүмбезді храмДар Храмы многоглавые — көпбасты храмдар(бесеуден коп шошақтөбелері бар шіркеу-храмдар; бес бас — Христпен торт інжілшіні, ал он үш бас — Христ пси оныц шэкірттері — апостолдарды рәмізді түрде бейнеленді) Храмы ярусные— кабатты храмдар (торт бурышты, сегіз бурыштыжэне баска күрделі көлемде бірініц үстіне бірі салынганхрам; эдетте ец жогаргыкабатыпдақоцыраулар орналастырылган) Хранитель — сактаушы Хроматическаяшколацветов— түстердіц хроматикалык шкаласы Хромирование — хром жалату Хром-кобальт зелено-голубой— көгілдір-жасыл хромкобальт (хром, кобальт, алгомин жэне мырыш тотыктарын қыздыру аркылы алынатынжасыл рецкті кок бояу) Хром-кобальт сине-зеленый — көк-жасылхром-кобальт (күрамындахром коп болғандыктанкөгілдір-жасыл хромкобальтка Карагандабіршама жасылдаубояу) Хромогравер — хромогравер(литографиялыкбаспа калыбынжасаумақсатында литографиялык таска гравюра жасаушышебер) Хромолитограф — хромолитограф (хромолитографняда түр-түс болу процесін қолмен атқяратын литограф-шебер) Хромолитография — хромолитография (көптүсті бейнелерді литографиялыкжолменалу эдісі) Хрусталь— хрусталь, сутас Художественнаязначимость произведения— шыгарманыц көркемдік мәнділігі Художественнаяобработка металла— металлы коркем өңдеу Художественнаяшкола — көркемсурет мектебі Художественное выжигание по дереву — агашты коркемдеп күйдіру (ағаштан жасалған буйымдарды коркем безендірудіц дәстүрлі тәсілі) Художественноеотражениедействительности —болмыстыкоркембейнелеу 156
Художественно-концептуальная функцияискусства — өнердіц көркем-тұжымдамалык кызметі Художественное оформление книги— кітапты көркем безендіру Художественное решение — көркемдік шешім Художественно-образное отражение— көркем-образды бейнелеу Художественность — көркемділік (енер туындысыны эстетикалык күндылықөлшемі) Художественный прогресс— керкемдік прогресс Художественный фонд— коркемсурет коры Художник — суретші Художник-акварелисг — акварельші-суретші Художник-баталист — баталист-суретші Художник-конструктор — конструктор-суретші (дизайнердіц екінші атауы) Художник-любитель — оуеской суретші Художник-монументалист — монументші-суретші Художник-натуралист — натуралист-суретші Художник-новатор — жацашыл суретші Художник-пейзажист — пейзажшы-суретші Художник-реалист — рсалист-суретші Художник-реставратор — реставратор-суретші Художник самодеятельный — талапкер суретші Художник-формалист — формалист-суретші
Ц
Царазик — царазик (екі кенересі биік жартылай шенберлі кашау; ағаш оймыштауүшін колданылады) Цвет— түс Цветбледный — солғынтүс Цветброский— айшыкты түс Цветгорошка — бүршақ түс Цветдополнительный — косымша түс Цветдревесины— агаш түсі Цвет локальный — өзіндік түс (бейнеленуші объектініц негізгі және өзгермейтін түсі) Цветмалиновый — кызылкүрен түс Цветоаномалия — түстсрді шатастырушылық Цветобусловленный — сабақтас түс (заттық түстін түр 157
лі жағдайлар әсерімен түс рецкі, ж а р ы қ күші және қанықтылығыжағынанезгеруі) Цветоведение — түр-түс тану (түр-түс қубылыстарын зертте іітін ғылым) Цветовоеединствои родство красок— бояулардынтустік бірлігі мен тектестігі Цветовыесоотношения картины — картинаныцтүстік аракатынастары Цветообозначение — түр-түс атаулары Цветосвещения— жарыктүсі Цветосочетаниегармоническое — түстердіц жарасымды үіілесімі Цветостойкость — түсберіктігі Цветоткрытый — ашыктүс (суретшінін спектрлі шка ладағы негізгі түстердін біріне жакыннеғүрлымконтрасты түсті пайдалапуы) Цветпалевый — қызылрецкті ақсары түс Цветпалитры — палитра түсі Цветпепельный — күба түс Цветпобежалости — күлпырматүс Цветпредметный — заттык түс (заттыц немесе объек тініц біздіц санамыздакалыптаскантүсі; мысалы, шел — жасыл, теціз — кок, т. б.) Цветпрозрачный — мөлдір түс Цветпурпурный — кара кошкыл түс Цветрозоватый— қызғылтым туе Цветрозовый— кызғылттуе Цветрубиновый — кызылкурец туе Цветрыжеватый — жирендеутуе Цветрыжий — жирентуе Цвет сложный — күрделі туе (оттык, күнніц, жаны жаткан заттардыцтүсіне ұксас түстер — кызыл, кызыл-са¬ ры, жасыл-сары,жасылтустер) Цветсобственный — меншікті туе (заттык түстіц екінші атауы) Цветтемно-зеленый — кою жасылтуе Цветтемно-мышастый — коксур туе Цветшафрановый — кызылкоцыртуе Цветярко-красный — ашыккызыл туе Цвета ахроматические — ахроматикалык тустер (бірбірінен тек ж а р ы қ куші жағынанерекшеленетін — ақ, сұ жэнекара түстер) Цветабесфактурные — фактурасыз тустер (беттіц беде168
рін айқындамантын,кецістікте анық оқшауланып көрінбейтін жане көзден қаиша қашықтықтатұрғанын айыруға бол майтын тустер; мысалы, аспанмын, кемпірқосақтың және т. б. түстері) Цвета взаимодополнитсльные —өзара толықтырушы түстер (бір хроматикалық түске екінші хроматикалық түсті араластыру арқылыалынған түстер) Цвета выступающие —шығыцқы түстер (кеністіктегі іс жүзінде өзі тұрған орнынан алыс сияқты көрінетін т у с тер) Цвета главные —басты түстер (қызыл, сары, жасыл жэне көк түстер) Цвета дополнительные—қосымшатүстер Цветаконтрастные —контраст түстер, қарама-қарсы түстер Цвета независимые—тэуелсіз түстер (фактурасыз түстердің екішпі атауы) Цвета объемные—аумактык түстер (жазықтыкта,екі өлшемдеемес, аумакты, үшөлшемдеқабылданатынмөлдір заттардың —мүздыц, судын, сияның жэне т . б. түстері) Цвета основные—негізгі түстср (басты түстердің екінші атауы) Цветаотступающие—шегініңкі түстер (кеністікте іс жүзінде тұрган орнынаналыс сияқты көрінетін түстер; «ш ғыцқытүстер» деп те аталады) Цветаповерхностные—беткі түстер (беттін бедерін айқындаптын,кецістікте апык окшауланып көрінетін және көзден қанша қашықтыктатұрғанын айыруға болатын т у тер) Цветапространственные—ксцістіктік түстер ( а у м а к тык түстердің екіпші атауы) Цвета различнойсветлоты —жарық күші әркилыт у с тер Цветасоставные —курамдас тустер (жасыл, күлгін жэне кызгылт-сарытустер) Цвета теплые —жылытустер (оттыц, күнніц, жаны жаткан заттыц түсіне жакын—кызыл,кызыл-сары,қызыл қоңыр, жасыл-сары—түстер) Цвета холодные—суық тустер (судың, мұздыңжэне т. б. түстеріне ж а қ ы н—көгілдір-жасыл, жасыл, көк, күлгін-көк —түстер) 159
Целла— целла (көне дәуір ғибадатханаларында күдайдыц мүсін-ескерткіштері қойылганпегізгі бөлме; Грецияда храмныцбүл бөлігі «наос» деп те аталады) Целостностьидейно-художественная— идеялық-керкемдік бүтіндік Цельискусства— өнердіц мақсаты Цельностьвидения— көру тұтастығы Цельностьвосприятия— кабылдау түтастығы Цельность изображения— бейнелеу тұтастығы Цельностьзрительноговосприятия— козбен қабылдау тутастығы Цельностькомпозиционная — композициялық түтастык Цельностьпроизведения— шығарма түтастығы Цельучебногорисунка— жаттығу суретініц максаты Ценностьисторическая— тарнхи күндылық Ценностьхудожественно-эстетическая — коркемдік-эстетикалық күндылык Ценностьэстетическая— эстетикалык күндылық Центральная зона картины — картинаныц орталық оцірі Центральнаяось картины — картинаныцорталық осі Центральный государственный музей Казахстана— Қазақстанның Орталыкмемлекеттік музейі Центризобразительной композиции — бейнелеу композициясыныцК І Н Д І Г І Центркартинной плоскости— картиналық жазықтық кіндігі Центрсюжетно-композиционный — сюжеттік-композициялықкіндік Церулеум — церулеум (жасанды жолмен алынатын, когілдір минерал бояу) Циклевание — қырнау Цикля— қырнағыш Циркуль-резак — кескір-циркуль Ч Частицы красочных пигментов — бояу пигменттерініц болшектері Чекан— шекігіш (металл бүйымдардыц бетіне бедер салу үшін колданылатынаспап) 160
Чекандеревянный — ағаш шекігіш Чеканрисунчатый — суретті шекігіш Чеканрифленый — бұдырлышекігіш Чеканстальной— болат шекігіш Ч е к а н к— а 1. шскімелеу; 2. шекіп накышсалу кола мүсінді шекімелеу(мүсінді сәндеуге мүмкіндік беретін к о р кем өңдеу әдісі) Чеканкапо вызолоченному левкасу— алтынжалатылган левкастың бетін шекімелеу (орысиконжазбасындагы коне эдіс) Чеканщик — шекуші, накыштаушы «Черная манера»— «қара мәнер» (металл гравюра жасаудыцмеццо-тинтога үксас бір түрі) Чернение — қарайту (болат бұйымныңбетіне тот баспауы немесе одемілік ушін күнгірт тотык кабыршак түсіру бұл үшін оны балкып түрған түзға немесе суга ерітілген сілтеге малады) Чернениеметалла— металды карайту (күміс жэне а л тын бүйымдардыц бетіндегі бейнені қарайту) Чертеж — сызба Черчение — сызу Чинквоченто — чинквоченто (XVI гасыр — Жоғарғы қайта өркендеумәдениетініц даму жоне маньеризмнің тарау кезецініц итальянша атауы) «Чистое искусство»— «таза өнер» («онер өнер үшін» дейтін эстетикалык түжырымдамалардың екінші атауы) Чистотацвета— түс тазалығы Чувствохудожника — суретші сезімі Чувствоэстетическое— эстетикалык сезім Чугун— шойын(мүсін жасауда коп колданылатынм а териал) Ш
Шабер — шабер, қырнағыш(металл бетін тегістеу, л и тографиялык таска суретті кырнап түсіру үшінпайдаланы латын үшкырлы,төрткырлы, жалпақ жэне т. б. кашау түріндегі кескіш аспап; металға гравюра жасауда жэне меццо-тинтода коп колданылады) Шабер плоский— жайпақ кырнағыш Шабер трехгранный — үшқырлы қырнағыш Шабер фасонный — фасондықырнағыш(күрделі үлгіде жасалған қырнағыш) 161
Шаберчетырехгранный— төртқырлықырнағыш Шабер Ш п и ц л и н з е— нШпицлннзен кырнагышы (жалпақ жэне шенберлі кескір-қырнағыш) Шабровка— кырпау (металлы жону) «Шагренлзация»— «шегрепделу» (живоггись бетіне қоргапыш қабат — олифтіц дұрыс, біркелкі жағылмай, тамшылартәрізденіп қатуы; бір Карагандашегрен былгарыны еске түсіретіндіктен осылай аталган) Шарж — шарж,озіл сурет (1. олдекімді, немесеәлденені сырткы ұқсастыгын сақтап, бірак оның басты белгіле рін әсірелей отырып,озіл-қалжыц немесе сатиралық мәнерде бейнелеу; 2. осындай мәнерде салынған сурет) Шарлах— шарлах (ашыккызылбояу) Шатировка— көлецкелеу (суреттерге, мысалы, штрихтардыц көмегімен көледкелер түсіру) Шахназарская красная — шахпазар кызылы(кызылт о пырак бояулардын ішінлегі ец ашыкжоне канык бояу) Шедевр— шедевр, озық үлгі (өпердегі үлгілі, аса корнекті туынды) Шеллак— шеллак (живопнсьтепайдаланылатынсмолалардыц бірі) Шеллакотбеленный— ағартылғаншеллак(кызыл к о цыр смоланысодапыцсудағы екі проценттік ерітіндісіне еріту аркылыалынатыншеллак) Шеллак пуговичный— түйметорізді шеллак(балкытылған емоланыцтамшысын катыру аркылышеллак) Шеллакрубиновый— кызылкурен шеллак Шеллакчешуйчатыйкоричневый— қабыршақтыкызы қоцыршеллак Шероховатыемазки в живописи— живописьтегі бұдыр жагындылар Школабарбизонская — барбизон мектебі (XIX г а с ы р дыц 30—60-жылдардағы реалистік пейзаж шеберлерінің тобы) Школаболонская — Болоньемектебі (итальян живописі мектептерініц бірі) Школабрешианская — Брешмектебі (XVI ғасырдыц скінші жартысындакалыптаскап итальян жи; опись мектебі) Школавенецианская — Венеция мектебі (Италиядағы негізгі живописьмектептерініц бірі) Школа владимиро-суздальская — Владимир-Суздаль мектебі (ежелгі орыс бейнелеу онері мен архитектурасыны белгілі коркемсурет мектептерінің бірі) 162
Школа генуэзская —Генуя мектебі (ИталиядағыГенуяда XVII гасырдакалыптасқан көркемсуретмектебі) Школа гуджоратсхая— Гуджорат мектебі ( X I — X V I гасырдағыүнді миниатюрамектептерінін бірі) Школа исфаханская—Исфаханмектебі (Иранминиа тюра мектептерінін ен негізгілерініц бірі) Школа каталонская— Каталонмектебі ( X V I — X Vғасырдағыиспан живописьмектебі) Школа киликийская — Киликия мектебі (XII ғасырдын екінші жартысы— X I V ғасырдағы армиян миниатюрамек тебі) Школа могольская— моғол мектебі (Ұлы моғолдар сарайындаөркендеген ортағасырлық үнді миниатюрамектептерінің бірі) Школа московская— Москвамектебі ( X I V — X V I г а сыр басындагыежелгі орыс өнерінің негізгі мсктептерінің бірі) Школа падуанская— Падуя мектебі (Солтүстік Италияда Кайта өркендеу өперініц калыптасуындаелеулі рол атқарған Падуя живописьмектебі) Школа псковская—Псков мектебі (ежелгі орыс өнерінін X I I — X V I ғасырлардағымектептерініц бірі) Школа раджпутская— Раджпутмектебі (Раджхастхандағыраджпуткняздыктарыаумапінда жанеОрталык Үндістанда X V I — X I X ғасырларда дамыган үнді өнері) Школа севильская— Севиль мектебі ( X V — X V I IғасырлардаИспаниядадамығанкеркемсурет мектебі) Школа тебризской миниатюры — Тербиз миниатюра мектсбі (XIII ғасырдынаяғы — XIV ғасырдыңбірінші жартысындаТебризде дамыганмектеп) Школа феррарская— Феррарамектебі (Бастапкы Қытан өркендеу доуіріндегі Феррара қаласында дамыған итальян живописьмектебі) Школа флорентийская— Флоренция мектебі (Кайта еркендеудәуіріндегі Италиядағынегізгі көркемсурет мектептерініц бірі) Школа ширазскойминиатюры — Ширазминиатюра мектебі ( X I V — X V I гасырларда Ширазда(Оцтүстік Иран) дамығанмектеп) Шкура шлифовальная —тегістегіш тері (бетіне абра зив материалдыц түйіршіктері жабыстырылған қағаз неме се мата) Шлифование — тегістеу 163
Шлифовка грунта — төссмді тегістеу (төссм кепкен сон. оныцбетін кырнантегістеу) Шлифовщик — тегістеуші Шпалер— суретті тыкыр кілем (сюжетті немесе оюөрпекті композициялытықыркілем) Шпатель— қалақша (бояуларды араластыруға жэне қолмеп жағуға арналган аспап) Шпательмалярный— майлау қалақшасы(кейде «мас терок» деп тс аталады) Шпательстальной — болат калақша Шпахтель— шпахтель(қалақшапыц екінші атауы) Шпицштихель — шпицштихель (жартылай шецберлі бүйірлері бар үшкір жүзді гравер аспабы) Шпунт — шпунт(тасты бастапкы өцдеукезінде к о л данылатынаспап; ушы өткір торт кырлынемесе жумыр стержень) Штихели — штнхельдер (гравюра жасауга арналган алуан түрлі кескірлер) Штихелиплоские — жалпак штихельдер Штихели полукруглые— жартылайшецберлі штихель дер Штихелифигурные— фигуралыштихельдер Штрих — штрих, жіцішке сызық Шунгит— шунгит (шунгит минералынаналынатынк а ра түсті табиги топырак бояу) щ Щелопрочность — сілтіге төзімділік (бояудыцсілті рімен өз түсін өзгертпеу касиеті) Щетина— түрпі Щипцы — тістеуік Щипчик — іскек
әсе-
Э Эглин— эглин (мүсін жасауға арналган, күрамына мунай өпімдері, мысалы,тавот косылған сазбалшык) Эдикула— эдикула (а н т и к а р х и т е к т у р а с ы н д а — колонналармен немесе плястрлармен көмкерілген ойық қуыс; бұғап құдайлардыц статуялары койылған) Эйдетизм— эйдетизм (айқынбейнелерді еске дәл түсіру) 164
Экзистенциализм— экзистенциализм (буржуазиялық философияныцБатые одебиеті мен өнеріне едәуір ықпал жасаган иррацноналистік бағыты) Эклектизм—эклектизм ( а р х и т е к т у р а м е н б е й н е л е у ө н е р і н д е — түрлі стильдерді, алуан үлгідегі көркемөнер элементтсрін түтастай талғамсиз біріктіру) Эклекткк — эклектик (ө и е р д е — бір-біріпе қгірамақарсыкөзқарастарды, түрлі стильдерді қалай болса солай дәйексіз коса салатын суретші) Эклектицизм— эклектицизм, зклектизмшілдік Экслибрис— экслибрис (кітап белгісі — кітаптыц кімге, қайда тиесілі екенін кэрсететіп тацба-белгі) Экслибрисхудожественный— коркем экслибрис Экспериментальный завод художественнойк е р а м и к и— коркем керамика эксперименттік заводы Экспозиция — экспозиция (түрлі көркемөнершыгпрмаларын, модениет ескерткіштерін жэне т. б. музеііге немесе көрмегебелгілі бір жүпе бойынша орналастыру) Экспозиция ансамблевая — ансамбльдік экспозиция Экспозиция музейная — музей экспозициясы Экспозиция систематическая — жүйелі экспозиция Экспозиция тематическая —тақырыптық экспозиция Экспонат — экспонат (музейге немесе кормеге койылған зат) Экспонент— экспонент, зкепонатшы(музейге, кормеге кандап да бір зат — экспонат —қойған адам немесе мекеме, уйым) Экспонирование—экспонатка қою Экспрессионизм— экспрессионизм(XX ғасырдыц 1-ширегіндегі әлеуметтік дагдарысқа жэне когамныц кесел-кссаптынакарсылык ретінде Еуропа өнерінде 1900—1920 жылдары пайда болган багыт; авангардизм көріністерініц бірі) Экспрессионизмабстрактный — абстракты экспрессио низм (абстракты онер бағыттарыныцбірі) Экспрессионист— экспрессионист (экспрессионизм өкілі)
Экспрессия, экспрессивность — экспрессия, экспрессивтілік (онерде жогары, әдейі баса көрсетілген эсерлілік, б у тан жету үшін ерекше, эдеттен тыс көркемдік кұралдар пайдаланды: бейнелеу өперінде деформация, музыкада — күрделі диссонанстар, т. б.) 165
Экстерьер — экстерьер (үйдін. сыртқыкөріиісін бейне леу)
Экстраверсия — экстраверсия (адамныңбасқаларды танып-білуге қүмартуы) Эксфразис— эксфразис (өнер ескерткіштерінің В и з а н тия одебнетіндегі сипаттамасы) Эл-арт — эл-арт («электрлі енер» деген ұгымдыбілдірсді; электромоторлардыцкемегімен козғалатып заттар мен копструкцияларжасауга ұмтылатынтұлгалык өнер турі) Элементывоздушнойперспективы— әуе перспективасы злемепттері Элементыкомпозиции— композиция элементтері Элементыкомпозиционногопостроения — композициялык куру элементтері Элементы конструктивные— конструкциялық элементтер Элементынаблюдательнойперспективы— бақылау п е р спективасы элементтері (буган кокжиек сызыгы, колбеу сызықтар мен жазык заттар перспективасыжатады) Элементынатюрморта— натюрмортэлсменттері Элементыорнамента — ою-өрнекэлементтері Элементыхудожественнойформы — коркем форма зле менттері Элементы цветовойгаммы— түстік гаммаэлементтері Элитность искусства — онердіц элиталығы Эмали— тыныкелеу ( 1 . з е р г е р л і к о н е р д е — алтын, күміс жопе мыс буйымдарды ошекейлеуүшін к о л данылатынтехника; 2. тыныкемсн (эмальмен) эшекейлснгем булым) Эмаливыемчатые— шуцгылтыныкелеу(зергерлік одіс; металлбуііымга оймышпен,штамптаунемесе кую кезінде жасалган шуцқырларды тыныкементолтыру) Эмали перегорчатые — қоршаматыныкелеу(зергерлік әдіс; металлбетіпе ою-орнексызыгыныцбойымендэнекерленген ж у к аметалл коршауларданпайда болган үяшықтарды тыныкементолтыру) Эмаль— эмаль, тыныке(шыны торізді жылтырсыр) Эмальер— тыпыкеші(тыныкеденкоркем бұйымдарж а сау шы) Эмаль росписная — әшекей тыныке(түрлі-түсті т ы н ы кемен салынганживописьнемесетыныкебетіне отқа тозімді бояулармен салынган живопись) 166
Эмблема—эмблема(қандай да бір ұғымның, идеяның шарттыбейнесі) Эмоциональное воздействиеискусства—өнердің эмвциялыкосері Эмоциональное воздействиецвета—түстіц эмоциялық осері Эмпатяя — эмпатия (баска адамдардыцкмоциялық жаіі-күііін, оныц ішінде дүннедегі объектілер мен қубылыстарды, өнср туындыларын кабылдау кезіпде сезіиу, бірге күйшу-супіиуаркылытүсіне білу эдісі) Энтазис —энтазис (колонна діцгегініц ортацгы бөлігіиің —адетте оныц биіктігініц 1/3-ініц — жуандауы) Энциклопедия художественная—көркемсурет энциклопедиясы Эпигон—эпигон (көркемөнердежэне баска салаларда өз багыты болмай, біреудіц идеяларына күр еліктеуші, оны карадүрсін кайталаушы) Эпигонство —эпигондык(о н е р д е — әлдекімпіц достүрлі коркемдік тәсілдерін, багыттынемесе стнльді қаііталаушылык;мүныцец төменгі сатысы—плагиат) Эпиграф —эпиграф ( а н т и к о н е р і н д е —ескерткішке, үіі кабыргасына жазылган жазу) Эпизод—эпизод Эпизоддраматический —драмалық эпизод Эпизодконкретный —нақты эпизод ЭпохаВозрождения —Каііта оркендеу дәуірі (Батые жонеОрталық Еуропаелдерініц мәдениеті тарихындағы орта гасырлыкмэдениеттен жацазаман мәдениетіне оту дәуірі) Эркафилия —эркафилия (почтаныц тапсырыспен жіберілетіп корреспонденцнясындағы жапсырмаларды коллек циялау) Эскиз— эскиз (алдып ала салынган нобай сурет) Эскиздекорации— декорация (сэндеу) эскизі Эскизкартины — картина эскнзі Эскизрабочий— жумысэскизі Экстампаж —экстампаж(элдебір бояу, мысалы, күйе жагылган мүсін бетіне қағаз немесе мата салу арқылы дерден алынган, гылымимаксаттарга пайдаланылатыно т тиск!) Экстамп —экстамп (литографиялык немесе гравюралык басылым) 167
Эстет —эстет ( 1 . идеялық мазмұннанбөліп алып, өнердіц сыртқы формаларынғана кабылдаіітын, эстетизмге бейім адам; 2. әсемдікті багалайтын, көркемдікке құштар адам) Эстетизация коммерческая —коммерциялық зстетикаландыру(оцайолжа табу үшін бұйымдардыц атқаратын қызметін жоне адаммүдделерін ескермей, жөн-жосықсыз ошексйлеу) Эстетизм —эстетизм (өнердіц сыртқы «сүлулығын»ғаиа мойындайтыи,адамныцболмысқаэстетикалыккөзкарастарыныцдербестігін жәнемацызынабсолюттендіріп көрсететін көзқарастар мен теориялардыц жалпыатауы) Эстетик —эстетик (1. «эстет» мағынасында; 2. өнер теоретигі, эстетика жөніндегі маман) Эстетика —эстетика (әсемдік туралы, көркем шығармашылыктыц жалпы зацдары, адамныцболмыскаэстетика лык катынасытуралы гылым) Эстетика аналитическая —талдамалық эстетика (қазіргі Батые эстетикалык ой-пікіріндегі агымдардыцбірі) Эстетика античная —антик эстетикасы (Ежелгі Греция мен Римде б. з . дейінгі V I I —V I ғасырлардан б. з . V — V Iгасырларға дейін дамығанэстетикалык ой-пікір) Эстетика арабо-мусульманская —араб-мұсылманэсте тикасы(Шығыс халықтарыныцисламды кабылдағанжэне араб тіліп пайдалапганойшылдарыныц орта ғасырлық дәуірде талдап жасаған эстетикалык идеяларыныцжиынтығы Эстетика византийская —Византия эстетикасы (орта гасырлыкэстетикасыныцмейлінше дамығанбағыты) Эстетика Возрождения—Қайта оркендеу эстетикасы (орта гасыр менжаца заман кезецінде калыптасқанэсте тикалык ой-пікір) Эстетика древнерусская —ежелгі орыс эстетикасы ( X I — X V I ғасырдағыорыстыц эстетикалык ой-пікірі) Эстетика группыцветов —түстер тобы эстетикасы (тү тік катыпастардыц, түстердіц жарасымды үйлесуі) Эстетика идеологическая —идеологиялыкэстетика Эстетика изобразительного искусства —бейнелеу өнері эстетикасы Эстетика изолированногоцвета — оқшау түс эстетика сы (жеке бір түстіц тазалыгы) Эстетика индийская —үнді эстетикасы Эстетика информационная—ақпараттык эстетика (дэстүрлі эстетикалык проблемалардыталдауда акпарат тәсіл1S8
дері мен әдістерін пайдалануға ұмтылатынқазіргі Батыс зстетикасындағы бағыт) Эстетика леворадикальная — солшылрадикалдық э с т е тика Эстетика модернизма— модернизмэстетикасы Эстетика натуралистическая — натуралистік эстетика Эстетика негро-африканская — негр-африка эстетикасы Эстетика неокантианства — жанакантшылдык эстети ка (Кант ілімініц пдеалистік жақтарынанегізделген, жаца кантшылдык философия шецберіндедамыган эстетикалык ой-пікір бакыты) Эстетиканеоплатонизма— жаца платонизм эстетикасы (платонизмнегізінде біріккен кейінгі антик философиясыныц ( I I I —V ғ.) негізгі бағыттарыныцбірі інецберінде қ а лыптасқан эстетикалык көзқарас) Эстетика неотомизма— жацатомизмэстетикасы (қазіргі эстетика бағыттарыныц бірі) Эстетика персонализма— персонализм эстетикасы (Фрапциядасолшылкатолицизм өкілдсрі — персоналнстер талдап жасаган эстетикалык тужырымдама) Эстетика позитивизма — позитивизмэстетикасы (XIX гасырдыц 30-жылдары Франциядагы позитивизм, эстетика лык философиялық бағыт ігегізінде қальштасқанэстетика лык тұжырымдамалар) Эстетика прагматизма — прагматизм эстетикасы (буржуазиялық эстетнкада прагматизм философиясына сүйенген, XX гасырдыцІ-жартысындаБатыста, негізінен АҚШта пайда болган багыт) Эстетика просвещения— ағартушылық эстетикасы (антифеодалдық бағытпен ерекшеленетін еуропалық идеялық қозғалыс ( X V I I I — X I X ғ. басы) өкілдерініц эстетикалык көзқарастары) Эстетика революционно-демократическая — революциялык-демократиялықэстетика (болмыс пен өнердегі эстетикалыққа ұлттық революциялык-демократиялыққозғалыс негізінде тарихикалыптасқан теориялық көзкарастаржұйесі) Эстетика рециптивная— рецептивтік эстетика (казіргі Батыс эстетикасында 60-жылдардыцсоцындақалыптасқан бағыттардыцбірі) Эстетика семантическая — семантикалыкэстетика (XX ғасырдагыбуржуазиялық эстетикалык ой-пікірдегі ағым) 12-1138
169
Эстетика славянофилов— славянофилдер эстетикасы (XIX гасырдын, 1-жартысындагыорыстыцқоғамдық ой-пікірініц ерекшеагымы— славянофилшецберінде қалыптасқан философиялық-эстетикалықтеория) Эстетика средневековая — орта ғасырлық эстетика ( Б а тыс Еуропаэстетикасын, Византия зстетикасын, ежелгі орыс зстетикасын жэне т. б. коса алғанда барлық орта ға сырлық аймақтардыцэстетикасы; тар м а ғ ы н а с ы н д а — V— XIV ғасырлардағыБатыс Еуропа эстетикасы) Эстетика структурно-семиотическая — күрылымдық-семиотикалық эстетика (өнерді ерекшетіл немесе тацбалар жүйесі ретінде, жеке коркем туындынытацба немесе осы жүйе таңбаларыныңсабақтастыгы ретінде қарастыратын теориялар) Эстетика техническая — техникалық эстетика (қазіргі өнеркәсіп өндірісінін эстетикалык жағынзерттейтін ғылым) Эстетика утопического социализма — утопиялық социа лизм эстетикасы Эстетика феноменологическая — феноменологиялықэ с тетика (қазіргі Батыс эстетикалык ой-пікірінде Э. Гуссерльдіц феноменологиялықфилософиясынасүйенген багыт) Эстетика философиижизни— өмір философиясы эсте тикасы (XIX ғасырдыц соцы— XX ғасырдыцбасындағы осы аттас философиялықағымөкілдерініц эстетикалык көзқарастары) Эстетика цвета — түсэстетикасы Эстетика экзистенциализма — экзистенциализм эстети касы(қазіргі буржуазиялық философияныц иррационалистік бағыты шецберінде талдап жасалған, Россияда бірінші дүниежүзілік соғыс қарсацында, Германияда соғыстан кейін, Франциядаекінші дүниежүзілік соғыс кезецінде пайда болған және кейіннен басқа да Еуропалық елдерге, АҚШқа тараған эстетикалық түжырымдамалар) Эстетическая значимость памятника — ескерткіштіц э с тетикалык мәнділігі Эстетическая категория возвышенного— эстетикалык асқақтылық категориясы (өзінің мәні мен мазмұныжағынан қасиетті, тұлғалыболып көрінетін табиғат пен қоғам өміріндегі қүбылыстарғаадамныцерекшеқатынасын бейнелейтін эстетикалык категория) Эстетическая категория героического — эстетикалык ерлік категориясы (адамныцөз мұраттары жолындағынақты 170
күресімен, оныц ерлік қызметініқ мәнімембайланысты к а тегория) Эстетическая сущностьискусства — өнердіц эстетика лык моні Эстетическая сущность изобразительного искусства — бейнелеу өнерініц эстетикалык мэні Эстетическая функция архитектуры — архитектураныц эстетикалык кылметі Эстетические проблемыискусства — өнердіц эстетика лык, проблемалары Эстетически-творческиеспособности человека— а д а м ныцэстетикалық-шыгармашылық қабілеті Эстетическое воспитание средствамиискусства — онер кұралдарыменэстетикалык тэрбиелеу Эстетическое освоение действительности — болмысты эстетикалык игеру Эстетическоеотношениек действительности — болмыска эстетикалык козкарас Эстетическое постижение действительности — болмыс ты эстетикалык жете тану Эстетическое развитие личности — жекеадамдыэсте тикалык дамыту Эстетство —эстетшілдік (зстетизмніц екінші атауы) Эстомп— зстомп ( 1 . терініц немесе қағаздыц киындысынан сигарга ұқсатып шиыршыкталған бояужаккыш; 2. осындай бояужаққышпен салынған сурет) Этапы развития искусства —өнердіц даму кезецдері Этапы мировойхудожественнойкультуры — дүниежүзілік коркем мэдепиет кезецдері Этюд— этюд(о н е р д е —бір затты салыпжаттығу үшін түптүлғаға (натураға) қарап салынатынсурет) Этюдграфический— графикалық этюд Этюджанрово-этнографический —жанрлық-этнографияЛ Ы Қ ЭТІОД
Этюдживописный — живописьтік этюд Этюдмногосеансовый— коп сеансты этюд Этюдскульптурный— мүсіндік этюд Этюдник— этюдник (табигат аясында сурет салуға арнап жасалған жэшік)
171
ю
Ювелир — зергер «Югенстиль»— «югенстиль»(«модерн»стилінің немісше атауы; әдетте неміс жэне австрия өнеріне қатыстык о л данылады; бұл сильді насихаттаған мюнхендік«Югенд» журналынын. атыменаталган) Юмор — юмор(о н е р д е — бірдемені күлкілі етіп бей нелеу) Я
Явлениехудожественное— коркем құбылыс Явление эстетическое — эстетикалык кұбылыс Японская классическая гравюра— Жапонклассикалық гравюрасы(XVII гасырдын соцы— X I X гасырдынбірінші жартысындағы жапонгравюрасы) Ярко-красный— алқызыл, ашыккызыл Яркостная контрасть — ашықтықжагынанкарама-қарсылық ( ж а р ы қ күші жағынанқарама-карсылық, ашықтығы әрқилы түстерді салыстыру) Яркостныеотношенияцветов — түстердіц ашықтықж а гынан катынастары Яркость — ашықтық Яркость краски — бояудын, ашықтығы Яркость относительная — салыстырмалыашықтық
СПИСОК СОКРАЩЕНИЙ
ӨНЕРТАНУ САЛАСЫНДА ҚЫСҚАРҒАН ҒЫ АТАУЛА АА
- Академия архитекто- - Архитекторлар акаьдемиясы ров ААСА - Алматинская архитек- - Алматыархитектурақүрылысакадемиясы турно - строительная академия Алматинскин государ- - Алматымемлекеттік АГТХИ — театр-көркемсурет и н ственный театральнохудожественный и н ституты ститут Объединениеархитек- - Урбанист-архитекторАРУ лар бірлестігі ( 1 9 2 8 — торов-урбанистов 1931) (1928—1931) АС и А -Академиястроительст- • • Кұрылысжэне а р х и тектура академиясы ва и архитектуры АСИС — Ассоциация социали - Социалистік онер ассоциациясы стического искусства А Х Р Р - Ассоциация х у д о ж н и - РеволюциялыкР о с ков революционной сия суретшілерінін России (1922—1928) ассоциациясы( 1 9 2 2 — 1928) Академия художеств - КСРО Коркемсурет АХ (1947-1992) академиясы ( 1 9 4 7 — СССР СССР 1992) АХУ - Алматинское х у д о ж е - Алматыкоркемсурет ственное училище училищесі государ - Белорус мемлекеттік Б Г И Т И С Белорусский ственный институт т е театр өнері институ атрального искусства ты 173
ВАНО— Всесоюзное архитек турное научноео б щ е ство ВАХ — Всероссийская акаде мия художеств В Д Н Х— Выставка достижений народного хозяйства
Букілодақтық а р х и тектуралык Ғ Ы Л Ы М И когам Букілроссиялық к о р кемсурет академиясы Халыкшаруашылыгы жетістіктерініц көрмесі Вестник истории м и Дуниежузілік модеВИМК — ровой культуры нпет тарихыныц хабаршысы ( 1 9 5 7 — (1957—1961) 1961) Всесоюзноеобъедине • Пролетарлык архиВОПРА — ние пролетарских а р текторлардыц бүкілхитекторов ( 1 9 2 9 — одактық бірлестігі 1932) (1929—1932) Всероссийский х у д о - И.Э.Грабарь атынВХНРЦ — жественныйнаучно-ре дағы Бүкілроссиялық ставрационный центр коркем гылыми-реимениИ. Э. Грабаря ставрациялык орталық ВХУ— Высший художествен - Жогары коркемсуТ Е И Н но техническийинсти рет-тсхникалык и н ститут (1920—1926) тут (1920—1926) ГАИМК — Государственная а к а - Мемлекеттік материалдык мэденнет т а р и демия истории м а т е хы академиясы риальной культуры ГАИС _ Государственная а к а - Мемлекеттік өнертану академиясы демия искусствозна (1931—1936) ния ( 1 9 3 1 - 1 9 3 6 ) ГИМ _ Государственный и с - Мемлекеттік тарнхи музей торический музей ГМИИ — Государственный м у-А.С.ПушкинатынМемлекеттік зей изобразительных дагы искусств имени Л. С.бейнелеу өнері м у зей! Пушкина Государственный м у- Ә. Кастеев атьшдагмик — гы Казакстан мемлезей искусств К а з а х кеттік онер музейі стана имениА.К а с теева халықтары Г М И Н— В Государственный м у- Шығыс зей искусства народов өнері мемлекеттік м у зе йі Востока 174
ПИР
_ Государственныйму- Мемлекеттік Р е в о л ю зей Революции ция музейі ГМЭ - Государственныйму- - Мемлекеттік э т н о зей этнографии графия музейі ГНИМА — Государственный на- - А. В. Щусеватындаучно - исследователь ғы Мемлекеттік а р х и ский музей архитекту тектура ғылыми-зертры имени А. В. Щ у теу музейі сева ГРМ — ГосударственныйРус- - • Мемлекеттік Орыс скин музеи музейі гтг — Государственная Тре- - • Мемлекеттік Т р е т ь я тьяковская галерея ков музейі Государственная цент- - - Мемлекеттікорталық коркемсурет - р е с т а в ГЦХРМ - ральная художествен рация шеберханасы но - реставрационная мастерская Государственный Э р - Мемлекеттік Э р м и таж ГЭ —митаж Дом народногот в о р - Халық шығармашычества лығыүйі днт Институт живописи, - И. С. Репин атындағы Живопись,скульп скульптуры и а р х и тура жэнеархитек тектурыимениИ. С. тура институты ИЖСА - Репина Институтистории и с - Өнертарихыинсти туты кусств Международный совет - Ю Н Е С К жанындаО ИИСК - музеев при ЮНЕСКО гы Халықаралыкмузейлер кецесі иком- Международный совет - Ескерткіштер менкөИКО- по вопросампамятни рікті жерлермәселеков и достопримеча лері жөніндегі халықмое тельных мест аралық кецес Институт философии, - Философия, әдебиет ИНФЛ -И литературы и искус және өнеринституты ства -- Московскийархитек - Москваархитектура МАРХИ институты турныйинститут - Музейантропологии и- Антропология жэне МАЭ этнография музейі этнографии ;
175
МВХПУ Московское высшее Москва жогарык о р художественно- п р о кемсурет - өнеркәсіп мышленное училище училищесі миии Московский институт Москвабейнелеу oneизобразительных и с pi институты кусств мипи- Московский институт Москваколданбалы прикладного и д е к о жэне декорация онеди ративного искусства pi институты Межобластнаяспециа Облысаралықмаманмосдандырылган гылыН Р П Млизированная научнореставрационная п р о ми - реставрациялық изводственная мастер өндірістік шеберхана ская моосх Московскоеобластное Кецес сурстшілсрініц Москваоблыстықбоотделение советских лімшесі художников мосх Московское отделение Суретшілеродағынын Союзахудожников Москвабөлімшесі Международный союз Архнтекторлардыц МСА архитекторов халыкаралыкодагы училище Москва живопись, М У Ж ВМосковское З живописи, ваяния и мүсін жэне сэулет зодчества өнері училищесі В. И.Суриков атыпмхи Московскийхудожест венный институт и м е дагы Москвакоркем сурет институты ни В.И.Сурикова Реставрация ғылыН И И Р Научно- исследова тельский институт р е ми-зерттеу институты ставрации ниитэ Научно- исследова Техникалыкэстетика тельский институт т е х гылыми-зерттеу и н ституты нической эстетики Н О Ж Новоеобщество ж и Живописыиілердің вописцев (1922—1924) жаца когамы ( 1 9 2 2 — 1924) Революция суретшіОМАХР Объединениемолоде жи Ассоциаций х у лері ассоциациялары дожниковреволюции жастарыныцбірлестігі Организация музеев, Африка музейлері, ОММСА памятников и достоескерткіштері жэне 176
примечательных мест Африки Общество московских омх — художников ( 1 9 2 7 — 1932) Общество поощрения опх — художников Общество русских скульпторов (1925— ОРС 1932) Общество современ ных архитекторов OCA — (1925—1931) Общество художни- • ков-станковистов OCT — (1925—1931) Российская академия РАИМК - историиматериальной культуры Российская ассоциа ция пролетарских х у РАПХ — дожников (1925— 1932) СА -Союзархитекторов
көрікті жерлері үиымы Москвасуретшілерініц қоғамы ( 1 9 2 7 — 1932) Суретшілерді көтермелеу қоғамы Орысмүсіншілерініц коғамы(1925—1932) Қазіргі архитекторлар қоғамы( 1 9 2 5 — 1931) Станокшы суретшілер қоғамы(1925—1931) Россия материалдык мэдепиет тарихы а к а демиясы Россия пролетар суретшілерініц ассоциациясы(1925—1932)
Архитекторларқоғамы сд - Союздизайнеров • Дизайнерлеродағы Строганов көркемсуСХПУ - Строгановское х у д о жественно- промыш рет-өнеркэсіп училищесі ленное училище Суретшілер одагы сх - Союзхудожников Товарищество пере Көпшелікоркемсурет движных х у д о ж е с т көрмелері серіктестігі ТПХВ — венных выставок Федерация объедине Кецес суретшілері ний советских х у д о ж бірлестіктерініц феФОСХ - ников (1930—1932) дерациясы ( 1 9 3 0 — 1932) Художественный фонд Коркемсуретқоры ХФ — государ Әдебиетпен өнердіц Ц Г А Л-ИЦентральный ственныйархив лите орталық мемлекеттік ратурыи искусства архиві 177
ЦГРМ —Центральныегосудар ственные реставраци онныемастерские Ц М Л —Центральный музей В. И.Ленина Ц М В— СЦентральный музей Вооруженных сил ЦНИИ-—ЦентральныйнаучноТИА исследовательский и н ститут теории и и с т о рии архитектуры ЮНЕС— Организация ОбъедиКО ценныхНацийпо в о п росам образования, науки и культуры
Орталық мемлекеттік реставрациялық шеберханалар В. И. Лениннің Орталық музейі Қарулы куштер орталық музені Архитектурат е о р и я сымен тарихы орталык ғылыми-зерттеу институты Білім, ғылымжэне мэдепиет жәпіндегі Біріккен Ұлттар Ұйымы
ПАЙДАЛАНЫЛ ӘҒ ДА ЕН БИЕТТЕР Авсиян О. А. Натураи рисование по представлению. М., «Изобразительное искусство», 1985. Авторларколлектива Эстетикалыктэрбие. А., « М е к теп», 1973. Аксенов Ю., Мевидова М. Цвет и линия. М., «Совет ский художник»,1976. Алексеева В. В. Что такое искусство? М., «Советский художник»,1973. Алексеев Д. И., Гозман И. Г., Сахаров Г. В. Словарь сокращенийрусского языка. М., «Русский язык», 1977. Алексеев С. О колорите. М., «Изобразительное искус ство», 1974. Арғынбаев X. К а з а к халкыныц колөнері. А., «Өнер», 1987. Арнхейм Р. Искусство и визуальное восприятие. М., «Прогресс», 1974. Афанасьева В. Қ. и др. История Древнего Востока (Малая история искусств). М„ «Искусство», 1976. БедаГ. В. Живопись. М., «Просвещение», 1986. Борее Ю. Эстетика. М., Политиздат, 1975. Валериус С. Прогрессивная скульптура XX века. М., «Изобразительное искусство», 1973. Виннер А. В. Как работать над пейзажеммасляными красками. М., Профиздат, 1971. Волкова Е. В. Произведениеискусства — предмет э с т е тического анализа. М., Издательство МГУ, 1976. ГерманШ. М., Скатерщиков В. X. Беседы по эстетике. М., «Знание», 1970. Гусарчук Д. М. 300 советов любителюхудожественных работ по дереву. М., «Лесная промышленность», 1986. 179
Словарьиностранныхслов. М., «Русский язык», 1981. Словарь русского языка в четырех томах. «Русский язык», 1 9 8 5 — 1 9 8 8 . Советскийэнциклопедическийсловарь. М., «Советская энциклопедия»,1980. СтасевичВ. Н. Искусствопортрета. М., «Просвеще ние», 1972. Татиев Д. П.Художественно-живописные и печатные краски. М., «Книга», 1969. Толстых В. И.,Эренгросс Б. А., Макаров К. А. Эсте тическое воспитание. М., «Высшая школа», 1979. Трофимов П. С. Основные закономерностиисторичес кого развития искусства. М., «Искусство»,1970. Турчин В. С. Монументы и города. М., «Советский художник»,1982. Тяжелое Б. Н.,Сопицинский О. И. Искусствосредних веков (Малая история искусств). М., «Искусство»,1975. Унковский А. А. Живопись. Вопросыколорита. М., «Просвещение»,1980. Федоров М. В. Рисунок и перспектива. М., «Искусство», 1960. ШимунекЕ. Эстетика и всеобщая история искусств. М., «Прогресс»,1980. ШороховЕ. В. Композиция.М., «Просвещение»,1986. Энциклопедическийсловарь юного художника. М., «Педагогика»,1983. Эстетика. Словарь. М., Политиздат, 1989.
Учебноеиздание Жамеков Маханбет РУССКО-КАЗАХСКИЙ СЛОВАРЬ ПО ИСКУССТВОВЕДЕНИЮ (на казахском
языке)
РедакторларыР. Ыбырайымова, Т. Веревочки КөркемдеушіредакторыШ. Бэйкенова Тех. редакторыО. Рысалиева
И Б№330 Т е р у г е 15.09.93 ж і б е р і л д і . Б а с у ғ а 3.01.94 қол қ о й ы л д ы . П і ш і м і 70Х100'/з2. Б а с п а х а н а л ы ққ а г а з . Әріитүрі « п д е б и » . Шығыққы б а сылыс. Ш а р т тбы а с п а т а б а ғ ы7,42. Ш а р т тб ы о я у л ыбет т а ц б а с ы 7,66. Есептік б а с п а т а б а г ы9,38. Т а р а л ы м8000 ы д а н а . Тапсырыс № 1138. Б а г а с ыкслісім б о й ы н ш а . Қазақстан Республикасы Министрлср к а б и н е т і н і ң ж а н ы н д а гТіл ы комитетінің «Анатілі» б а с п а с ы , 480124, А л м а т қ ы аласы, Абай д а н г ы л ы ,143-уй. Қазақстан Республикасы Жогаргы К е ң с с і н і қ б а с п а х а н а с ы , 480016, Алматы қ а л а с ы , К. М а р к с к е ш е с і , 15/1-үй.