ZorgenZiekenhuis September 2016

#4

september 2016

Actualiteiten & ontwikkelingen De redactionele zorgpijlers

Kennis delen binnen de zorg

Bijzonder Zorgnieuws Aangenaam Verzorgd Medisch Belicht Talent Ontwikkeld Bewust Genieten

Altijd up-to-date Zorg en Ziekenhuis is ook op Facebook en Twitter weer altijd actueel. like ons en maak kans op een bioscoopbezoek!

Samen bouwen

aan de beste zorg & research voor kinderen met kanker Cardioloog in beeld

Nieuw syndroom

Chemotherapie

Alcoholgebruik

Het Catharina Hart- en

Verstoord knip- en

Wist tijdelijk

65+ er stijgt met

vaatcentrum p. 4

plakwerk p. 12

vingerafdruk p. 22

opleidingsniveau p. 32

2

Advertentie

7 oktober 2016

ReeH orst t e Ede

2e Nationale Congres voor Hospicezorg

Portret uit het boek 'Gezichten van dementie' van Herman van Hoogdalem en Gijs Wanders.

12 oktober 2016

ReeH orst t e Ede

De wondere wereld van dementie

CONGRES voor verpleegkundigen, verzorgenden en vrijwilligers

CONGRES voor verpleegkundigen, verzorgenden en overige geïnteresseerden

Over o.a.: • hospicezorg anno 2016 • benauwdheid, braken en pijn • complementaire zorg • terminale zorg voor mensen met

Over o.a.: • de werking van het dementerende brein • de rol van statische en dynamische prikkels • omgaan met verlies en rouw • welke invloed kleur heeft op emoties • confronterend en agressief gedrag • hoe je beweging in kunt zetten als interventie

• • •

Inclusief het boek 'De dag door met dementie' van Anneke van der Plaats!

- een verstandelijke beperking - dementie - een psychiatrische stoornis omgaan met jonge kinderen de zorg na de dood troost

www.congressenmetzorg.nl

24 november 2016

www.congressenmetzorg.nl

09:00 - 16:30 - ReeHorst Ede

Secretaresses hebben continu te maken met verschillende mensen. Het inzetten van communicatieve vaardigheden is daarbij van cruciaal belang, net als taalkennis en secretariële vaardigheden. Meld uw secretaresse aan voor dit congres en ze krijgt theoretische en praktijkgerichte informatie mee, waardoor ze nog beter invulling kan geven aan haar functie.

Met extra aandacht voor: het omgaan met lastige patiënten en agressie, concrete schrijfadviezen t.a.v. de huidige spelling én de innerlijke weerbaarheid van de secretaresse zelf!

Ontvang tot en met 13 oktober extra korting of meld 5 secretaresses aan, zodat de 6e gratis kan komen.

www.secretaressesindezorg.nl/congres changing secretaresse advertorial in 205x138 mm.indd Zorg en Ziekenhuis

1

29/08/16 8:03 PM

3

Bijzonder Zorgnieuws Alles over ontwikkelingen en actualiteiten in de zorg Hartrevalidatie na infarct p. 9 Beatrixziekenhuis in top 5 p. 13

Aangenaam Verzorgd Alles over gezondheid en welzijn van de patiënt Oudere valt minder p. 17 Opening ouderkamer p. 19

Medisch Belicht Alles over de medische wetenschap

Talent Ontwikkeld Alles over leren en werken in de zorg

Vaste rubrieken Beroep in beeld, Lifestyle en Reportage

Saamhorigheid is nodig voor goede resultaten p. 35

van de redactie:

Voorwoord ‘Wij hopen dat u heeft kunnen genieten’

Ketonendrank, onderzoek naar medische toepassing p. 24 Korter herstel operatie van de heup p. 25

Bewust Genieten Alles over voeding, lifestyle en trends in de zorg Kookboek bij dementie p. 31 Aanpak eenzaamheid p. 33

De vakantieperiode zit erop.

Nu is dat in het ziekenhuis natuurlijk een relatief begrip. Want de zorg gaat 24/7 door en mensen worden niet alleen buiten de vakanties ziek.

Toch hopen wij dat een ieder heeft kunnen genieten van een paar dagen of weken rust en zon, zodat de batterij weer opgeladen is. Wij hebben deze periode gebruikt om ons weer voor te bereiden op deze nieuwe editie waarin we kennismaken met Tim Simmers, cardioloog en Wout Alers en Roy Looman die samen vormgeven aan de kinderraad bij het Prinses Máxima Centrum. Ook staan er tips in om een aftervakantiedip te voorkomen.

Veel leesplezier!

Sanne van Leeuwen hoofdredacteur Zorg en Ziekenhuis

4

beroep in beeld

Het Catharina Hart- en vaatcentrum

Streven naar optimale zorg Dr. Tim Simmers cardioloog: ‘We willen niet alleen qua volume maar ook qua kwaliteit vooraan staan’

Zorg en Ziekenhuis

Het Catharina Hart- en vaatcentrum is het grootste hart- en vaatcentrum van Nederland. Huisartsen en specialisten uit het hele land verwijzen patienten door vanwege hun expertise en ervaring. Jaarlijks helpen ze duizenden mensen met harten vaataandoeningen. We gaan het gesprek aan met Tim Simmers, cardioloog in het Catharina Ziekenhuis.

beroep in beeld

5

Werken bij het beste en grootste hart- en vaatcentrum van Nederland is natuurlijk iets heel bijzonders. Niet alleen hebben we een prachtig gebouw met de nieuwste apparatuur, we hebben ook heel tevreden patiënten en diverse samenwerkingen met andere ziekenhuizen.”

Ging ik naar dit interview toe met het idee dat ik ontzettend veel zou leren over hoe het hart werkt en wat ze daar in het hart- en vaatcentrum allemaal aan doen om het hart en de vaten zo gezond mogelijk te houden, blijkt Tim niet alleen een gedreven cardioloog te zijn, maar ook iemand met ideeën over hoe we zorg beter kunnen maken en hoe we jongeren moeten interesseren voor de zorg. Tim Simmers is een man die kijkt naar wat er nodig is, die niet alleen een arts is die mensen ‘beter’ maakt, maar die ook goed nadenkt over hoe de kosten en baten zich het beste verhouden om tot optimale zorg te komen.

24 uurszorg “Waarom is de zorg nog zo beperkt in haar aanbod? Zorg is 24-7 nodig, mensen worden niet op maandag tot en met vrijdag tussen 8 en 6 uur ziek. En toch accepteert de gemiddelde Nederlandse patiënt dat we voor geplande zorg alleen op die tijden in het ziekenhuis terecht kunnen.

Al die andere uren hebben we hier state of the art hartcatheterisatiekamers (HCK’s) leeg staan.

Dat moet anders. Daarom is er in onscentrum ook ’s avonds een spreekuur en werken artsen 24-7 om patiënten bij te staan”, vertelt Tim.

Lean “Veel zaken kunnen veel slimmer ingericht worden. We vinden al snel dat we het heel druk hebben en vergeten om te kijken naar het werkelijke probleem. Als je je niet blijft afvragen: “Waar hebben we het dan zo druk mee en wat doen we nou?”, kom je nooit echt tot de kern van het probleem. Op onze afdeling zijn we verschillende leanprojecten gestart om te kijken waar de angel nou echt zat en hoe we die er uit konden krijgen. We zijn tenslotte het grootste hart- en vaatcentrum van Nederland, dat vraagt er niet alleen om dat we qua volume vooraan staan maar ook qua kwaliteit.”

Samenwerking “We hebben de vakgroepen cardiologie en cardiothoracale chirurgie samengevoegd. Voorheen werd er vanuit zuilen gedacht en gewerkt.

Dat is niet efficiënt in mijn ogen. Omdat we door de samenwerking geen domeindiscussies hebben, ontstaan er mooie dingen en kunnen we ons beter ontwikkelen. We weten elkaar te vinden en maken optimaal gebruik van elkaars expertise. Onze samenwerking bijvoorbeeld met SJG Weert draagt ook bij aan een optimale dienstverlening en uitwisseling van kennis.

Zorg en Ziekenhuis

Het Catharina Hart- en vaatcentrum is het grootste van Nederland Huisartsen en specialisten uit het hele land verwijzen patienten door vanwege hun expertise en ervaring.

Elke week is er een specialistisch spreekuur in Weert door één van de artsen uit het hart- en vaatcentrum. Zo brengen we kennis over aan onze collega’s daar en worden protocollen op elkaar afgestemd. Voor de patiënt en familie is het prettig om dichtbij huis in een vertrouwde omgeving geholpen te worden. De behandeling zelf vindt in Eindhoven plaats, maar de patiënt kent de arts dan al en dat verlaagt de drempel alweer.”

Innoverende omgeving “Eindhoven is een innoverende omgeving, we worden omringd door technische bedrijven die een bijdrage leveren aan onze diensten. Ook de samenwerking met de Technische Universiteit Eindhoven zorgt voor een enorm vliegwiel.

De mensen in deze regio zijn gedreven en innoverend. Ook als ziekenhuis moeten wij blijven innoveren. Als je als bedrijf 5 jaar lang niet investeert en alleen maar produceert, zijn je aandeelhouders natuurlijk ontzettend blij met hun opbrengsten. Maar op een gegeven moment loop je zo achter de feiten aan dat het niet meer rendabel en bij de tijd is. Dit geldt ook voor het ziekenhuis. We moeten op zoek blijven naar de beste methodes en apparatuur. Dit kost geld, maar het levert ook betere zorg op; zorg waar onze patiënten op vertrouwen en die het verschil kunnen maken tussen leven en dood.

En dat is niet in geld uit te drukken”, sluit Tim af.

Dr. Tim Simmers cardioloog ‘Werken bij het beste en grootste hart- en vaatcentrum van Nederland is natuurlijk iets heel bijzonders.’

6

Advertentie

Wij vinden dat iedereen recht heeft op een gezond leven!

De nieuwe generatie scopendroogkast

ScoreMedi stoelen zijn speciaal ontwikkeld om werkpleksitaties van artsen, chirurgen en verpleegkundigen te verbeteren. Onze stoelen zijn dé beste keuze om lekker en gezond je werk te kunnen doen.

Probeer het zelf. Gratis 2 weken op proef. Vraag jouw ideale ScoreMedi proefstoel aan via www.ziekenhuisstoelen.nl

Om aan de hoge normen voor veiligheid en hygiëne te voldoen is het optimaal drogen en opbergen van endoscopen een essentieel

sing voor het drogen en opbergen van endoscopen. De serie bestaat uit modulaire droog- en opbergkasten die u naar wens

onderdeel van de endoscopiewerkstroom.

De NG-serie is ontworpen als flexibele oplos-

kunt combineren met ruimte voor maximaal acht endoscopen per kast.

+

+

+

De basiselementen kunnen afzonderlijk worden gebruikt of worden uitgebreid met een extra module van vier of acht endoscopen.

036 547 21 50 • info@vanvlietmedical.nl • www.vanvlietmedical.nl

Advertentie Zorg en ziekenhuis.indd 1

3/24/2016 1:28:14 PM

p, nis o ide n e k ebre che edis ons uitg kundig m je g n Fris elf uit i verplee en volg z e n j e fe g n g daa lab, oe ndelin s! s p a Skill ische h orksho aan n w ekje er o tech z vele e svlo en b ns e ve beur s en e v e gt ctie and Bren e intera iten, st eden! e t z i jkh on activ geli met ièremo carr

www.nursingexperience.nl changing nx advertorial in 205x138mm .indd Zorg en Ziekenhuis

1

30/08/16 3:37 PM

Bijzonder Zorgnieuws 7

Kijkoperatie in MMC geeft kleinste littekens

In het Centrum voor Kijkoperaties van Máxima Medisch Centrum is voor het eerst een nieuw, zeer klein tanginstrument gebruikt tijdens een kijkoperatie. Dankzij het ‘Percuvance’-instrument ontstaan bijna onzichtbare littekens, doordat er hele kleine openingen in de buik gemaakt hoeven te worden.

Centrum voor Kijkoperaties gebruikt mini operatie-instrument Professor Marlies Bongers, gynaecoloog in Máxima Medisch Centrum, gebruikte het instrument als eerste gynaecoloog in Nederland: “Bij een kijkoperatie worden zonder sneetjes in de buik instrumentjes ingebracht. Het Percuvance instrument maakt de huls overbodig, waarmee normaal de instrumenten worden ingebracht. Nu wordt er slechts een heel klein gaatje in de huid gemaakt.” Het instrument van ‘Percuvance heeft een diameter van slechts

2.9 millimeter, waar instrumenten normaal gesproken ongeveer 5 millimeter tot 1 centimeter dik zijn. Dit heeft grote voordelen voor de patiënt: mini kleine wondjes, dus sneller herstel en uiteindelijk vrijwel onzichtbare littekens. De nieuwe instrumenten worden nu in een proef gebruikt en de insteek is deze techniek breder wordt ingezet voor patiënten vanwege de voordelen voor patiënten.

Kijkoperaties in MMC Landelijk heeft MMC een vooraanstaande rol op het gebied van laparoscopie (kijkoperaties in de buikholte). De afdelingen chirurgie, gynaecologie en urologie werken nauw samen op dit gebied en delen hun kennis binnen het Centrum voor Kijkoperaties. Zij verrichten moeilijke kijkoperaties waarvoor grote expertise vereist is. Dankzij jarenlange ervaring kunnen ook deze complexe operaties uitgevoerd worden via een kijkbuis. Voorbeelden hiervan zijn kijkoperaties aan lever- of endeldarm.

Omdat MMC grote ervaring heeft op het gebied van kijkoperaties, worden er regelmatig masterclasses gegeven aan collega-specialisten van ziekenhuizen door heel Nederland.

Column Sanne van Leeuwen

Bijzonder Zorgnieuws Littekens wie heeft ze niet?

Als klein meisje zat ik met 1 jaar in het ziekenhuis in Duitsland. Ik kan me er niets mee van herinneren maar blijkbaar vond ik het snoer van het koffiezetapparaat in ons vakantiehuisje interessant genoeg om een ruk aan te geven. Gevolg?

Een maillot die in mijn been gebrand zat. De Duitse arts vroeg mijn ouders of ik jongen of meisje was. Als ik daar nu over na denk vraag ik mij af hoe je tot die vraag komt als een kind een maillot draagt, maar dat terzijde.

Omdat ik meisje was deed hij extra zijn best om mijn maillot zo netjes mogelijk uit mijn verbrande beentje te plukken.

Het is hem goed gelukt. Het litteken was niet te groot en is door de jaren heen van 5 cm naar een minuscuul plekje gekrompen.

In mijn studententijd moest ik in Aix en Provence een blindedarm laten verwijderen. Geen pretje zo ver van huis maar ik mocht echt niet meer terug voordat ze hem verwijdert hadden. Op controle in Nederland twijfelde de arts of mijn blinde darm wel echt verwijdert was.

Want 3 kleine sneetjes van ongeveer 1cm waren het enige zichtbare bewijs dat er iemand in mijn lijf was geweest.

Een geluk bij een ongelijk bleek later want in Nederland waren ze nog niet zo ver en had ik een joekel van een snee op mijn buik gehad.

Jaren later kwam die enorme jaap er toch nog toen mijn tweeling met een keizersnede ter wereld kwam. Zou dit ooit ook nog met minder schade gedaan kunnen worden? De techniek staat voor niets zo lees ik in het artikel van het MMC. Er blijft dus hoop dat littekens ooit minimaal worden. Niet alleen esthetisch prettig, maar ook fysiek zal dit veel voordelen gaan opleveren denk ik zo.

Litteken na

Litteken na

percuvance techniek

een normale kijkoperatie

Zorg en Ziekenhuis

8

Jan Voorburg & Emile Voest Dichtbij waar mogelijk, verder weg waar nodig

Ziekenhuis St Jansdal in Harderwijk en het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam hebben hun samenwerking verder verstevigd.

Afspraken over verdere samenwerking zijn vastgelegd in een overeenkomst die door Jan Voorburg, lid Raad van Bestuur van het St Jansdal en Emile Voest, medisch directeur Antoni van Leeuwenhoek op 9 augustus werd ondertekend.

Beide ziekenhuizen werken al een aantal jaren succesvol samen met als doel de kwaliteit, bereikbaarheid en doelmatigheid voor oncologische patiënten binnen het St Jansdal en het Antoni van Leeuwenhoek te optimaliseren.

Ook de continuïteit van de zorg is gebaat bij

Zorg en Ziekenhuis

Uitbreiding Samenwerking

deze krachtenbundeling. Met de ondertekening van de overeenkomst is een volgende stap gezet in het professionaliseren en waarborgen van de samenwerking.

De intensieve samenwerking beslaat onder andere intercollegiale videoconsulten en richt zich op prostaat-, borst- en darmkanker. “Dit betekent dat we de kwaliteit van zorg van onze patiënten verder kunnen verbeteren. Ook wordt het voor onze patiënten bijvoorbeeld mogelijk om mee te doen aan klinische studies van het Antoni van Leeuwenhoek”, aldus Jan Voorburg.

Dit samenwerkingsinitiatief sluit aan bij het landelijke beleid ‘Dichtbij waar mogelijk, verder weg waar nodig’. Emile Voest: “We vinden het belangrijk om als Antoni van Leeuwenhoek onze kennis en expertise zoveel mogelijk beschikbaar te stellen aan oncologische patiënten ook buiten ons instituut. We kunnen nu behandelprotocollen en netwerkzorgpaden in het St Jansdal verder mee ontwikkelen aan de hand van landelijke richtlijnen en best practices.

Wanneer een behandeling niet wordt aangeboden in Harderwijk, kunnen patiënten hiervoor naar Amsterdam komen.” De keuzevrijheid van patiënten blijft hierbij uiteraard voorop staan.

Bijzonder Zorgnieuws 9

Hartrevalidatie na infarct maakt gezonder, gelukkiger en actiever Patiënten die na een hartinfarct meedoen aan een programma voor hartrevalidatie verbeteren hun kwaliteit van leven, worden actiever en hebben een kleinere kans om alsnog aan een hartinfarct te overlijden. Dat blijkt uit het OPTICARE onderzoek van het Erasmus MC en Capri Hartrevalidatie, het grootste onderzoek dat ooit in Nederland is gedaan naar het effect van verschillende vormen van hartrevalidatie, een programma waarin deelnemers hun leefstijl leren verbeteren. De onderzoekers hebben de resultaten van het onderzoek zojuist gepresenteerd op een congres van de European Society of Cardiology in Rome.

ze naast de standaardrevalidatie ook nog 9 maanden groepssessies volgden voor verandering van leefstijl en psychologische hulp.

Bij een ander deel werden de adviezen niet in een groep, maar via de telefoon gegeven.

De groep die echt contact had met lotgenoten bleek het na 18 maanden beter te doen.

Zij waren gemotiveerder, voelden zich beter en konden gemakkelijker van de sigaretten afblijven.

Eerste resultaten De onderzochte standaard hartrevalidatie wordt al 30 jaar voorgeschreven, maar het is voor het eerst dat in Nederland wordt onder-

Bewegen Bij kanker

F

ranciscus Gasthuis stimuleert bewegen bij kanker. Sinds september 2015 krijgen patiënten met longkanker, die in Franciscus Gasthuis worden behandeld met chemotherapie en zijn opgenomen op de afdeling Oncologie, een ‘beweegtasje’ en hebben zij de mogelijkheid om gebruik te maken van de ‘beweegbox’. Dit is het afgelopen jaar positief ervaren door patiënten. Daarom wordt het nu voor alle patiënten met kanker, die een chemotherapietraject starten, mogelijk om hiervan gebruik te maken.

Project Het project ‘Bewegen bij kanker’ is mogelijk gemaakt door de Vrienden van het

Zorg en Ziekenhuis

Foto: Levien Willemse

In Nederland krijgen zo’n 30.000 mensen per jaar een hartinfarct. Zij krijgen allemaal hartrevalidatie aangeboden. Zo’n veertig procent doet daar uiteindelijk aan mee. Deelnemers krijgen gedurende 12 weken fysieke trainingen en voorlichtingsbijeenkomsten waar ze adviezen krijgen over gezonde voeding en hulp bij het stoppen met roken. ‘’We zien dat patiënten die meedoen actiever worden. Zo lopen ze tot wel 1500 stappen meer op een dag’’, zegt Ron van Domburg, klinisch epidemioloog Cardiologie in het Erasmus MC.

Tijdens het onderzoek zijn ruim 900 mensen gevolgd die hartrevalidatie volgden. Een deel van hen volgde een programma waarbij

Het onderzoek is uitgevoerd door De afdelingen Cardiologie en Revalidatiegeneeskunde in samenwerking met Capri Hartrevalidatie en met ondersteuning van Zilveren Kruis.

Ron van Domburg bij een hartrevalidatietraining Grootste onderzoek ooit naar effect van verschillende vormen van hartrevalidatie

Hartrevalidatie

Onderzoek

zocht welke vorm van hartrevalidatie op de lange termijn tot de beste effecten leidt. Eerdere onderzoeken vergeleken de deelnemers aan hartrevalidatie met controlegroepen die geen revalidatie programma volgden. Vroeger lag de nadruk vooral op herstel van de lichamelijke conditie omdat patiënten destijds drie tot zes weken in het ziekenhuis verbleven na hun hartinfarct. Tegenwoordig is de conditie afname veel minder vanwege de veel kortere opnameduur. Van Domburg: “Desondanks blijft hartrevalidatie heel belangrijk, vooral op het gebied van verandering van leefstijl en psychische ondersteuning.“

Franciscus Vriendenfonds en bestaat uit twee onderdelen: de beweegbox en het beweegtasje. Karin Wensing, verpleegkundig specialist oncologie: ‘Door vanaf de diagnose de fysieke en geestelijke gezondheid van de patiënt te optimaliseren, wordt de herstelperiode korter en kan sneller worden gere-integreerd in bijvoorbeeld het werkproces. Uit onderzoek blijkt dat bewegen tijdens het gehele traject een positief effect heeft op fysiek en psychisch functioneren, vermoeidheid en kwaliteit van leven’.

Sneller in beweging De beweegbox is gemaakt om patiënten tijdens hun opname te stimuleren en de mogelijkheid te geven tot bewegen. In de box zitten materialen die zij hiervoor kunnen gebruiken.

‘De beweegbox heeft er aan bijgedragen dat ik na de kuur sneller in beweging kwam. Hierdoor voelde ik mij na de eerste kuur redelijk

goed’, aldus een tevreden patiënt.

Beweegtasje Ook krijgen patiënten een tasje mee naar huis.

Hierin zitten hulpmiddelen en een instructiekaart met oefeningen om het bewegen thuis te stimuleren. De ervaring van de afgelopen maanden leert dat patiënten concreet weten welke oefeningen zij kunnen doen tijdens hun behandeling. Karin Wensing: ‘Uitgangspunt is dat patiënten de oefeningen zelfstandig in de thuissituatie kunnen uitvoeren, waarbij zelfmanagement centraal staat.

De begeleiding vindt plaats door de oncologieverpleegkundigen gedurende het gehele chemotherapie traject’. Door de inzet van dit beweegtasje wordt een positief effect op de vermoeidheid en kwaliteit van leven van de patiënt verwacht. Dit kan leiden tot minder behoefte aan revalidatieprogramma’s en psychosociale ondersteuning door de patiënt.

10

Advertentie

DOE MEE

13 T/M 18

MAART Meld je aan via www.weekvanzorgenwelzijn.nl Zorg en Ziekenhuis

Bijzonder Zorgnieuws 11

TeleCTG

Monitoring op afstand

Máxima Medisch Centrum, de verloskundigenpraktijken 040verloskunde uit Eindhoven en PUUR verloskunde uit Veldhoven en Nemo Healthcare testen op dit moment een nieuwe vorm van zwangerschapsbewaking bij zwangere vrouwen in de regio: het teleCTG. gegevens worden draadloos verzonden naar een centrale database. De verloskundige en gynaecoloog kunnen deze gegevens real-time bekijken en een diagnose stellen.

Testfase

Verloskundige Nicole Manders voert een TeleCTG uit bij de zwangere Jolande Met het teleCTG kan een zwangerschap op afstand bewaakt worden in een verloskundigenpraktijk of bij de zwangere thuis. De gynaecoloog kijkt real-time mee. De aanstaande moeder hoeft voor de (soms dagelijkse) controle niet meer uitsluitend naar de polikliniek en/of hoeft niet te worden opgenomen in het ziekenhuis.

zegt Pieter van Runnard Heimel, gynaecoloog in het Máxima Medisch Centrum. “En in ons systeem kan, in tegenstelling tot andere initiatieven op dit gebied, de gynaecoloog direct op afstand meekijken. Op deze manier kan er bij eventuele afwijkingen eerder gereageerd worden en kunnen er sneller acties ondernomen worden. Is het CTG geruststellend, dan is verwijzing naar het ziekenhuis niet nodig.”

Soms is het nodig om het ongeboren kind extra in de gaten te houden. Dit kan onder andere door middel van een cardiotocogram (CTG) waarmee de hartslag van het kind geregistreerd wordt. Het maken van een (dagelijkse) CTG gebeurt op dit moment nog voornamelijk in het ziekenhuis. Met de nieuwe teleCTG-apparatuur kan dit in de verloskundepraktijk of bij de zwangere thuis gedaan worden. “Dit kan vanaf de 24ste week van de zwangerschap”

Hoe werkt het teleCTG?

Zorg en Ziekenhuis

Het CTG wordt gemaakt door middel van een pleister op de buik van de zwangere vrouw. De pleister werkt op een vergelijkbare manier als de plakelektroden die gebruikt worden wanneer er bij een volwassene een hartfilmpje (ECG) gemaakt wordt. De pleister is gekoppeld aan apparatuur die de hartslag van de baby en tegelijkertijd ook de eventuele weeënactiviteit registreert. Deze

Op dit moment wordt het gebruik van het teleCTG getest door de verloskundigen van de verloskundigen-praktijken 040verloskunde en PUUR. Dit betreft uiteraard de apparatuur zelf, maar zeker ook zo belangrijk: welke stappen moet iedere partij in de zorgketen nemen om tot een optimaal resultaat te komen.

De apparatuur wordt in de pilot alleen bij vrouwen met een ongecompliceerde zwangerschap getest. Het gaat hierbij niet om het beoordelen van de signalen, maar er wordt gekeken of de signalen technisch aankomen.

Daarnaast worden ook de ervaringen van de zwangere vrouwen en verloskundigen in het onderzoek meegenomen. De testfase is op kleine schaal gestart en na een positieve evaluatie zullen er meerdere verloskundigenpraktijken bij het onderzoek betrokken worden. Het onderzoek wordt mede mogelijk gemaakt door een subsidie van het Verloskundig Consortium Zuid-Oost Brabant in het kader van de ‘Klein maar Fijn’ kortdurende onderzoeksprojecten.

Zorg in eigen omgeving Nicole Manders, praktijkmanager en verloskundige bij 040verloskunde: “Het uiteindelijke doel is natuurlijk dat het niet meer nodig is dat zwangere vrouwen waarbij een CTG moet worden gemaakt, naar het ziekenhuis moeten voor (regelmatige) controles of zelfs moeten worden opgenomen. Door inzet van deze nieuwe technologie kunnen verloskundigen en gynaecologen intensiever samenwerken en de zorg zo dicht mogelijk in de eigen omgeving van de zwangere aanbieden.

Een win-win voor de zwangere en de kwaliteit van de zorg. Wij werken hier als praktijk graag aan mee, omdat dit volledig past binnen onze visie van innoveren en vooroplopen in nieuwe ontwikkelingen!”

12

Verstoord

knip- en plakwerk Ze vonden niet alleen het onderliggende gen, maar ontrafelden ook het mechanisme. Mutaties in het gen blijken grote invloed op onderliggende genen en eiwitten te hebben. Het onderzoek werd 19 augustus gepubliceerd in de American Journal of Human Genetics.

Nieuwe technieken om genen in kaart te brengen (sequencen) geven steeds beter inzicht in de oorzaken van genetische ziekten. Het onderliggende mechanisme blijft echter vaak onopgehelderd. Onderzoekers van het Radboudumc hebben met internationale collega’s een nieuw syndroom omschreven dat veroorzaakt wordt door zogeheten de novo mutaties in het SON gen. Een de novo mutatie is een genetische verandering die niet bij vader of

moeder voorkomt maar wel bij hun kind. Deze mutaties ontstaan in de eicel of zaadcel van de ouders en worden zo doorgegeven aan het kind. Ook kunnen ze tijdens de hele vroege ontwikkeling van het embryo ontstaan.

SON blijkt te fungeren als een soort opperregelaar. Doordat dit gen ontregeld wordt, worden vele onderliggende genen niet goed afgelezen.

Met ernstige hersenafwijkingen, verstandelijke beperking, epilepsie, problemen met het zicht en spierafwijkingen als gevolg.

Zebravissen Onderzoeker Lisenka Vissers van de afdeling Genetica onderzocht met (internationale) collega’s twintig patiënten met milde tot ernstige verstandelijke beperkingen. Allen hadden ze een de novo mutatie in het SON gen die ervoor

Onderzoekers van het Radboudumc hebben samen met internationale collega’s bij twintig patiënten een nieuw syndroom ontdekt dat gekenmerkt wordt door verstandelijke beperking en ernstige hersenafwijkingen.

zorgen dat het gen zijn functie deels verliest.

En dat heeft grote gevolgen. Om het effect van beschadiging van het gen te onderzoeken, brachten de onderzoekers mutaties aan in het SON gen bij embryo’s van zebravissen.

Als gevolg van de mutatie, kregen de vissen oogafwijkingen, verkleinde hersenen, verkorte staarten en lichaamsvervormingen.

Geavanceerd knip- en plakwerk SON heeft een belangrijke functie in mensen en zebravissen omdat het onder andere de RNA-splicing van vele andere genen regelt.

Normaal gesproken wordt DNA afgelezen, waarna er pre mRNA ontstaat. Dit pre mRNA bevat zowel niet-coderende delen als coderende delen. Die niet-coderende delen moeten eruit geknipt worden, waarna de coderende delen aan elkaar geplakt worden. Dit geavanceerde knip- en plakwerk heet RNA-splicing.

Het resultaat is mRNA dat in de cel wordt afgelezen, waarna er eiwitten ontstaan.

Vissers: “Uit eerder celonderzoek wisten we dat een bepaalde genengroep sterk verminderd tot expresssie kwam, wanneer SON was uitgeschakeld. Alle genen in die groep spelen een belangrijke rol in de embryonale ontwikkeling. Om te bepalen of diezelfde genengroep getroffen werd bij onze patiënten, keken we of de hoeveelheid mRNA van deze genen lager was dan normaal. Dat bleek inderdaad zo te zijn.” Ten slotte brachten de onderzoekers in kaart waar het knip- en plakwerk misgaat.

“Door onze bevindingen konden we de twintig patiënten een diagnose geven voor hun aandoening. Daarnaast weten zij nu dat er wereldwijd meerdere kinderen zijn met hetzelfde ziektebeeld, en kunnen ze onderling contact leggen en ervaringen uitwisselen. Tegelijkertijd biedt het ons de kans om beter inzicht krijgen hoe deze kinderen zich ontwikkelen, waardoor het zorgbeleid op termijn op kan worden aangepast”, zegt Vissers.

Onderzoekers brengen in kaart Waar het knip- en plakwerk misgaat

Zorg en Ziekenhuis

Bijzonder Zorgnieuws 13

Nieuwe techniek

om hartactiviteit in beeld te brengen Elektrische hartactiviteit van een patiënt driedimensionaal in beeld brengen bij een kloppend hart, zonder dat hiervoor inwendige metingen nodig zijn. Dat is Matthijs Cluitmans, als arts-onderzoeker werkzaam bij het Hart + Vaat Centrum van het Maastricht UMC+, gelukt door middel van electrocardiographic imaging (ECGI).

Hart- en vaatziekten behoren tot de belangrijkste doodsoorzaken wereldwijd. Het Maastricht UMC+ heeft een grote reputatie op het gebied van behandeling van en onderzoek naar hart- en vaatziekten, mede door de intensieve samenwerking met CARIM (Cardiovasculair Research Instituut Maastricht) en het Department of Data Science and Knowledge Engineering van de Universiteit Maastricht. Beeldvorming speelt een belangrijke rol bij de diagnostiek van hart- en vaatziekten.

In dit kader is de toepassing van ECGI zeer relevant. Het is een aanvulling op het alom bekende elektrocardiogram (ECG), bij de meeste mensen bekend als ‘hartfilmpje’. ECGI kijkt als het ware onder de paraplu van het ECG en toont details van de elektrofysiologie van het onderzochte hart.

Toepassing De techniek is al toegepast in de kliniek om de oorsprong van zogenoemde hartoverslagen te bepalen, zodat deze ritmestoornis beter behandeld kan worden. Cardiologen die voor het verhelpen van ritmestoornissen met een katheter via de lies tot in het hart gaan, kunnen veel gemakkelijker en nauwkeuriger hun doel vinden, en hoeven niet langer het hart af te zoeken om de locatie van de hartritmestoornissen te vinden. Ook heeft Cluitmans met ECGI een relatie gelegd tussen afwijkingen in de elektrische herstelfase van het hart en het risico op

Rivas Beatrixziekenhuis in top 5

hartritmestoornissen en plotse hartstilstand.

De komende jaren zullen de nieuwe inzichten die ECGI nu al heeft opgeleverd, in grote patiëntengroepen worden onderzocht.

Award Cluitmans studeerde geneeskunde en toegepaste wiskunde en verenigt daarmee de kennis en kunde in zich om medisch-technologisch vernieuwend werk te doen. Voor de toepassing en verbetering van de ECGI-techniek zijn hij en zijn team onderscheiden met de Clinical Needs Translational Award (CTA), een onderscheiding die in het leven is geroepen door de European Society of Cardiology (ESC) en Computing in Cardiology (CinC).

Deze prijs wordt op 29 augustus in Rome uitgereikt en is tevens een erkenning voor de samenwerking tussen onderzoeksgroepen van het Maastricht UMC+ en gerenommeerde Amerikaanse onderzoeksinstellingen in Boston. Cluitmans won eerder al de Rosanna Degani Award voor jonge onderzoekers van CinC. Eind september hoopt hij aan de Universiteit Maastricht te promoveren op zijn onderzoek op het raakvlak van cardiologie en high-tech-beeldvorming.

meest toegankelijke portalen voor medische gegevens

H

et Beatrixziekenhuis staat in de top 5 van meest toegankelijke portalen waar patiënten hun zorggegevens online kunnen bekijken. Dit blijkt uit onderzoek van Nictiz, expertisecentrum op het gebied van eHealth. Nictiz deed onderzoek naar de mogelijkheden en het gebruik van deze portalen.

Het cliëntportaal van het Beatrixziekenhuis voldoet aan alle vijf de toegankelijkheidseisen:

kenhuis.nl kunnen patiënten van het Beatrixziekenhuis met hun DigiD toegang krijgen tot het cliëntportaal. “Toegang tot het cliëntportaal is een goed begin, maar er valt nog een flinke slag te slaan”, aldus Frank van Oosterhout, beleidsadviseur informatiemanagement (CMIO) en oud-orthopeed bij Rivas Zorggroep. “Wat nu al kan is een deel van de medische gegevens inzien en afspraken maken. De ambitie is het cliëntportaal door te ontwikkelen. Ik denk dat het

een goede zaak is om patiënten meer inzage te geven. Als je het goed gebruikt, is het een enorme steun voor zowel zorgverlener als patiënt.”

Meer informatie Meer informatie over het onderzoek is te vinden op www.nictiz.nl. Bezoek voor meer informatie over het ziekenhuis of het cliëntportaal onze website www.beatrixziekenhuis.nl of bel met Rivas Zorglijn 0900-8440.

Een link naar het portaal op de hoofdpagina van de site Een introductie naar het portaal op de hoofdpagina van de site Een gebruiksaanwijzing voor het portaal Beantwoording van de meest gestelde vragen over het portaal Het portaal is toegankelijk via andere devices (zoals een mobiele telefoon)

Een goed begin Een kwart van de in totaal 82 onderzochte ziekenhuizen biedt patiënten de optie online de eigen gegevens in te zien via een portaal. Het Beatrixziekenhuis is één van de 22 ziekenhuizen met die mogelijkheid. Via www.beatrixzie-

Zorg en Ziekenhuis

Overal toegang tot de eigen medische gegevens ‘Toegang tot het cliëntportaal is een goed begin, maar er valt nog een flinke slag te slaan’

14

reportage

Epipen voor tieners

tegen gevaar allergische reacties

Zorg en Ziekenhuis

reportage

Tachtig procent van de tieners (11-20 jarigen) met ernstige voedselallergie draagt geen Epipen, een speciale spuit met adrenaline (ook wel epinefrine) bij zich, terwijl zij een hoog risico hebben op een ernstige allergische reactie.

15

Een kind met voedselallergie Wat moet je doen?

Informeer iedereen in je omgeving over de allergie van je kind en laat je kind aan klas- en/ of teamgenoten uitleggen wat hij heeft, wat er met hem kan gebeuren en wat ze moeten doen mocht hij toch een allergische reactie krijgen. Bereid je kind goed voor. Je wilt niet dat een kind zich buitengesloten gaat voelen omdat hij sommige dingen niet mag eten.

E

r is sprake van forse onderbehandeling, zo concluderen onderzoekers en kinderallergologen Ewoud Dubois en Jacquelien Saleh-Langenberg van het UMCG op basis van onderzoek onder ruim 2600 Nederlandse scholieren. Zij publiceerden hierover in het wetenschappelijke vakblad Pediatric Allergy and Immunology.

We zetten een aantal tips op een rij:

Voedselallergie

Op voedselallergie.nl vind je lijsten waar

Iemand met voedselallergie krijgt klachten na het eten van een bepaald voedingsmiddel, zoals pinda’s of melk, maar ook allergieën voor eieren, garnalen, noten en andere voedingsstoffen komen geregeld voor. Klachten kunnen variëren van een milde reactie (rode huid, zwellingen) tot ernstige en levensbedreigende reacties, zoals een anafylactische shock. Bij zo’n shock kunnen de luchtwegen gevaarlijk opzwellen, de bloeddruk sterk dalen en organen uitvallen. In dat geval is directe toediening van adrenaline belangrijk om de reactie te stoppen. Zonder behandeling kan een ernstige allergische reactie dodelijk zijn.

je op kunt aangeven waar je allergisch

En bedenk wie gaat social media beheren?

Bij welke afdeling ligt de verantwoordelijkheid? En wie gaan er allemaal helpen bij de inzet en het beheer. Als je niet goed van tevoren bedenkt wat je wilt bereiken met de inzet van social media, en vooral wie eraan

voor bent en krijg je een overzicht waar dat allemaal in zit.

Leer je zelf aan alle etiketten te lezen, gaan bijdragen dan moet je er ook niet aan beginnen. Er zijn al teveel twitter, facebook pagina’s, LinkedIn profielen ten onder gegaan aan onduidelijke doelen en miscommunicatie.

En omdat social media een redelijk impulsief medium is, moet je oppassen.

of vraag in restaurants heel goed door

Onvoorspelbaar

tje een notitie over de allergie en hoe er

De ernst van een allergische reactie is zeer onvoorspelbaar. Zo’n driekwart van de mensen die een ernstige allergische reactie doormaken, heeft daarvoor alleen maar milde reacties gehad. Zo’n drie procent van alle Nederlandse tieners heeft een voedselallergie waarvoor ze een injector met adrenaline bij zich zouden moeten dragen. “Jaarlijks komen honderden kinderen in Nederlandse ziekenhuizen terecht met een ernstige allergische reactie. Naar schatting sterft jaarlijks één op de miljoen Nederlanders aan een allergische reactie op voedsel. Zestien overlijdens per jaar dus, die voorkomen hadden kunnen worden met een snelle behandeling.”

gereageerd moet worden bij een reactie.

Diagnose en behandeling

Het onderzoek van Saleh-Langenberg, Dubois en hun collega-onderzoekers was een herhaling van een eerder onderzoek uit 2009.

Hoewel andere studies een toename van het aantal gevallen van voedselallergie laten zien, was in dit onderzoek het aantal tieners met voedselallergie vergelijkbaar met 6 jaar eerder.

Zorg en Ziekenhuis

“Nog niet zo lang geleden dachten veel mensen dat voedselallergie ‘tussen de oren’ zat. Er was geen goed onderzoek voorhanden om de diagnose te stellen en ook behandelmogelijkheden waren er nauwelijks. Sinds deze eeuw kunnen we met onderzoek aantonen dat er sprake is van een voedselallergie, of we kunnen het uitsluiten”, aldus Dubois. “Ook dat is belangrijk, want zo’n 50% van de patiënten die zich melden met een verdenking op voedselallergie, blijkt het niet te hebben. Ook de behandeling is helder: voor de allergie zelf bestaat (nog) geen behandeling, maar een diëtist kan duidelijk maken welke voedingsmiddelen wel en niet gegeten kunnen worden en de arts schrijft een Epipen voor.”

naar wat er in een gerecht zit.

Houd dingen gescheiden, gebruik verschillende opscheplepels, doosjes enz.

Geef je kind een medisch ID mee. Stop ook in jassen en tassen en in het mobiel-

Ben duidelijk over waarom het niet mag en zorg voor alternatieven: Zorg zelf voor een vervangende tractie op school. Zo is er altijd iets voor je kind wat hij wel mag en lekker vind, wanneer anderen uitdelen.

Leg uit dat er ook mensen zijn die een andere smaak hebben en niemand precies hetzelfde eet. Maar dat samen eten en de gezelligheid daar niet ten koste van hoeven te gaan.

Leer je kind zelf etiketten te lezen om te zien wat hij wel of niet kan eten.

Laat je kind zo vaak mogelijk oefenen om uit te leggen wat hij heeft en wat dit betekent, zodat hij in moeilijke situaties het ook nog duidelijk kan maken.

Leer je kind vooral wat hij moet doen mocht het fout gaan.

16

Risico op slokdarmkanker

voorspelbaar bij patiënten met Barrett-slokdarm Het is duidelijk geworden welke patiënten met een aangetaste slokdarm (Barrett-slokdarm) uiteindelijk kanker gaan krijgen. Onderzoekers van het AMC, de Queen Mary University of London en Arizona State University kunnen aan de hand van de genetische opmaak van cellen in de slokdarm de kans op slokdarmkanker op de lange termijn voorspellen. Hun bevindingen zijn gepubliceerd in Nature Communications.

op het krijgen van een bepaalde vorm van slokdarmkanker. Ongeveer één procent van de Nederlanders boven de 50 heeft deze aandoening.

Mensen met een Barrett-slokdarm hebben een kleine kans op het krijgen van slokdarmkanker, maar het is wel een van de dodelijkste vormen van kanker. Wie wel en wie geen kanker krijgt, was tot voor kort een raadsel, reden om alle patiënten nauwgezet te blijven volgen om er op tijd bij te zijn als de ziekte mocht toeslaan.

“Dit is een doorbraak in het onderzoek naar wat we een Barrett-slokdarm noemen”, zegt AMConderzoeksleider prof. dr. Sheila Krishnadath.

Bij deze slokdarm is het weefsel van een deel van de slokdarmwand aangetast. Dit komt meestal door oprisping van zuur en gal uit de maag. De Barrett-slokdarm verhoogt de kans

Onderzoek Krishnadath heeft van Barrett-patiënten de cellen getypeerd en ze tot tien jaar lang gevolgd om te onderzoeken wie wel en wie geen kanker kreeg. Daaruit bleek dat patiënten veel meer kans hebben op kanker als ze veel verschillende klonen van cellen - met verschillende

genetische afwijkingen hebben. Uniek is dat niet zozeer de soort afwijking maar het aantal afwijkingen de kans bepaalt of iemand kanker krijgt.

“Bij alle patiënten met Barrett zijn er altijd één of twee klonen te vinden, maar als het er meer zijn dan is de kans op kanker aanmerkelijk groter.”

Celklonen Het merendeel van patiënten heeft een laag aantal klonen dat opmerkelijk stabiel blijft over de jaren. Deze patiënten zouden minder controles nodig en hebben voldoende aan de zuurremmende middelen die ze al krijgen. De groep Barrett-patiënten met een hoger aantal verschillende celklonen, kunnen deze klonen tot tien jaar voordat ze slokdarmkanker krijgen al met zich meedragen. “Deze patiënten kunnen we nu dus in vroeg stadium identificeren. Zij moeten extra aandacht krijgen. Het valt te overwegen”, aldus Krishnadath, “om deze patiënten zelfs in een vroeg stadium te gaan behandelen.”

Mattie en Wietze verrassen zieke Mika met concert Miss Montreal VIRTUAL REALITY Zo’n duizend patiëntjes per jaar kunnen voortaan in het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) digitaal tussen hun familieleden verblijven dankzij de restaurantactie van QMusic dj’s Mattie en Wietze. De actie is zo’n succes dat het tweetal deze nu uitbreidt naar andere kinderziekenhuizen in Nederland.

Meander Medisch Centrum trots op zijn dokters en medewerkers

Meander Medisch Centrum scoort 8,4 in tevredenheidsonderzoek

P

atiënten geven Meander Medisch Centrum een 8,4. Dit blijkt uit een grootschalig patiënttevredenheidsonderzoek dat in het voorjaar is uitgevoerd. Het cijfer is gestegen ten opzichte van de vorige meting in 2014.

Frank de Reij, CEO van Meander, is trots op zijn dokters en medewerkers.

“We waren al heel blij met de 8,3 van vorige keer. De hogere waardering van dit jaar laat zien dat we als ziekenhuis nog beter aansluiten bij wat patiënten van ons verwachten als het gaat om kwaliteit van zorg, bejegening en

Zorg en Ziekenhuis

beleving. Daar gaan wij vol energie mee door. “ Het onderzoek is in het voorjaar van 2016 gehouden onder circa 10.000 (ex-)patiënten.

Gevraagd is hoe zij de kwaliteit van zorg hebben ervaren tijdens een ziekenhuisopname, een polikliniek- of SEH- bezoek. Dit jaar is voor het eerst ook aan patiënten gevraagd om hun ervaring te geven over hun bezoek aan Radiolo-gie & Nucleaire geneeskunde, fysiotherapie en stomazorg. Uit het onderzoek blijkt ook dat de NPS-score is gestegen. De NPS is de mate waarin een patiënt het ziekenhuis aanbeveelt aan familie of vrienden.

Een hele week serveerde het duo dat ‘s ochtends vroeg QMusic presenteert in de avond maaltijden in een als restaurant ingerichte ruimte naast de studio. Een reeks artiesten trad daarbij op.

Een deel van de menurekening kwam ten goede aan het doel: virtual reality (VR)-verbinding voor de jonge patiënten.

Door middel van een speciale camera en een virtual realitybril kunnen zij zich temidden van hun dierbaren wanen en 360 graden om zich heen kijken.

De 15-jarige Mika uit Culemborg mocht dit als een van de eersten meemaken. Hij kon vanuit het WKZ meebeleven hoe zijn ouders in het restaurant een optreden van Miss Montreal bijwoonden. Gisteravond trad Ali B. op.

Aangenaam Verzorgd 17

Oudere valt minder na virtuele looptraining

Column Carola Stoutjesdijk Care for women specialiste

Een looptraining om minder te vallen waarbij gebruik wordt gemaakt van ‘virtual reality’ is effectiever dan alleen een looptraining. Dit schrijven onderzoekers van het Radboudumc met hun internationale collega’s in The Lancet.

De virtual reality-training, die zowel cognitieve als fysieke aspecten combineert, is gemakkelijk toe te passen bij verpleeghuizen of revalidatiecentra. Een derde van de 65-plussers valt minstens één keer per jaar.

Concentratie Van de mensen met verstandelijke beperkingen, dementie of Parkinson valt zelfs twee derde één of meer keer per jaar.

Het risico op vallen neemt toe als bij ouderen de concentratie, de motoriek en het inschattingsvermogen afneemt. Met de toevoeging

van virtual reality kunnen de cognitieve aspecten van het lopen beter worden getraind.

De virtual reality-training is gemakkelijk toe te passen Herhaald vallen De deelnemers aan het onderzoek liepen op een loopband waarbij zij op een scherm schoenen zagen, die hetzelfde bewogen als zijn of haar eigen voeten. Zo kon de proefpersoon op de loopband opdrachten uitvoeren. Ongeveer 300 proefpersonen in de leeftijd van zestig tot negentig volgden de training, van wie de helft met en de helft zonder virtual reality. Voor deelname aan het onderzoek vielen de deelnemers ongeveer tien keer per half jaar.

Al 2.000 bijzondere momenten in het Moeder en Kind Centrum van Ikazia

O

p 15 augustus werd Kay Harms geboren in het Moeder en Kind Centrum van het Ikazia Ziekenhuis. Kay is de zoon van Natascha en Jeroen Harms en kleine broer van Zoë. Het was alweer de 2.000e bevalling van dit jaar in Ikazia.

Natascha beviel in het Geboortecentrum van het Moeder en Kind Centrum van Ikazia onder begeleiding van haar eigen verloskundige van verloskundigenpraktijk ISIS. “De bevalling is

heel snel gegaan. Ik kwam om 21.00 uur het Geboortecentrum binnen en om 21.40 uur is onze zoon geboren”, vertelt Natascha trots.

De geboorte- en kraamsuites geven moeders en hun familie het gevoel van thuis

Trotse ouders Natascha en Jeroen Baby Kay is de 2.000e baby in het Ikazia

Feestelijke 2.000e baby kinderstoel Aan de geboorte van Kay werd feestelijk aandacht besteed. Annemarie Stukart (Manager Verpleging) kwam de familie de volgende ochtend persoonlijk feliciteren met een grote bos bloemen en een knuffelkonijn. Thuis wacht hen nog een feestelijke ‘2.000e baby kinderstoel’.

Gezin centraal In het Moeder en Kind Centrum van Ikazia staat het gezin centraal. De geboorte- en kraamsuites geven moeders en hun familie het gevoel van thuis, met de zekerheid van medische zorg vlakbij. Moeder en kind blijven ook na de geboorte op één kamer en de kamer is zo ingericht dat ook de vader er steeds bij kan blijven. Zo brengt het gezin gelijk zoveel mogelijk tijd samen door.

Zorg en Ziekenhuis

Het is zaterdag morgen, ik zit heerlijk in een waterig zonnetje te lezen in de ochtendkranten. Aansluitend diep ik uit mijn werktas de Zorg en ziekenhuis, nog geen tijd gehad om die op mijn werk te lezen. Wat een prachtige cover, met een tekst die me triggert.

Prominent in beeld staat “kennis delen binnen de zorg’ optimale zorg door samenwerking. In mijn hoofd blijft deze tekst doorklinken. Kunnen we nog niet veel meer kennis delen? Ik denk het namelijk wel.

Als vrouw, leidinggevende, verpleegkundige in een algemeen ziekenhuis en Care for women specialist weet ik zeker dat er nog een hele open zenuw ligt op het gebied van ziekteverzuim en de Overgang. Wat mij verbaast is dat ziekenhuizen er niet meer aandacht voor hebben in beleid, scholing en goed werkgeverschap. Hun personeelsbestand van een ziekenhuis bestaat voor het grootste gedeelte uit vrouwen. Hoe je het ook wend of keert ze komen allemaal eens in de overgang...

Ik ben een gedreven vrouw die op allerlei manieren probeert om kennis te delen over deze lastige fase in veel vrouwen levens. Het is een onderwerp wat niet chic is, er wordt nog wat om gelachen en vaak gezegd het zal wel meevallen. De overheid neemt de vrouw niet serieus, consulten of workshops worden niet vergoed. Het is huisartsenzorg, maar wat doen de huisartsen met vrouwen met overgangsklachten binnen hun spreekuurtijd van 5 a 10 minuten? Een overgangsconsulente op een polikliniek wie gaat die betalen?

Graag wil ik mijn kennis over dit ondergeschoven onderwerp uitdragen en delen maar daarvoor is wel ruimte nodig.

Hoe kan het dan dat als ik een workshop geef in het ziekenhuis waar ik waar ik ook werkzaam ben, deze direct binnen enkele dagen overtekent is?

Uitval door overgangsklachten wordt door de werkgever niet geregistreerd, en herkent. Terwijl er alleen door goede informatie over deze levensfase al heel veel aan te doen is.

18

Metamorfose en verhuizing

vernieuwde kraamafdeling Ziekenhuis Gelderse Vallei Nieuwbakken vaders en moeders hielpen mee: de kraamafdeling van Ziekenhuis Gelderse Vallei heeft een metamorfose ondergaan. De eenpersoonskamers bieden privacy en hebben allen een rooming-in faciliteit voor de partners.

De (toekomstige) ouders en medewerkers van de kraamafdeling kozen wandvullende foto’s van prachtige landschappen uit de omgeving

van Ede. Dat geeft een ruimtelijk effect en prettige sfeer. Vanaf 30 augustus is de kraamafdeling gevestigd op een andere afdeling, namelijk op C3, rechter vleugel.

De kraamafdeling heeft 17 eenpersoonskamers en een acute opvangkamer. Aansluitend ligt de afdeling verloskunde waar 7 verloskamers zijn.

Alle facilitaire ruimten liggen in het midden van de afdeling, zodat de patiëntenkamers veel daglicht hebben.

Verpleegkundigen vernieuwde kraamafdeling ‘Het resultaat is prachtig en prettig’

Samen kiezen In de voorbereiding op de metamorfose zijn samen met de architect moodboards gemaakt voor de nieuwe eenpersoonskamers op de kraamafdeling. Kleurgebruik, indeling en decoratie is weergegeven op kleine afbeeldingen. Enkele panels van toekomstige gebruikers (vaders en moeders van pasgeborenen) konden hun keuze maken. Ook de verpleegkundigen van de afdeling kregen een stem in het plan.

Het resultaat is ‘prachtig en prettig’ zeggen zij.

De fotowanden zijn voorzien van unieke foto’s van prachtige landschappen uit de directe omgeving van Ede. Zo zijn bijvoorbeeld foto’s gemaakt in de Blauwe Kamer en bij het Wekeromse Zand.

Verbouwing OK De komende drie jaar wordt, onder het motto ‘Operatie in uitvoering’, een nieuw OK-Centrum gebouwd middenin het bestaande gebouw én in het hart van het bestaande OK-bedrijf. Omdat het ziekenhuis 15 jaar geleden in gebruik werd genomen zijn de operatiekamers aan een grote renovatie toe. Dat is een ingewikkelde logistieke operatie. De eerste stap is de verhuizing van de (naastgelegen) kraamafdeling. Tijdens het project zal voortdurend afgestemd worden met gebruikers en betrokkenen. We houden bij de bouw rekening met patiënten, bezoekers en medewerkers van (nabijgelegen) afdelingen en zullen de overlast zoveel mogelijk beperken.

Vrouwenpolikliniek cardiologie gestart

O

p vrijdag 12 augustus start in Ziekenhuis Gelderse Vallei de vrouwenpolikliniek cardiologie. Tijdens het speciale spreekuur op vrijdagmiddag kunnen vrouwen met (vermoedelijke) hartklachten terecht bij cardioloog Marie-Claire van Dijk voor onderzoek en behandeling.

Met dit speciale spreekuur wil het ziekenhuis vrouwen met mogelijke hartklachten zorgvuldiger en eerder opsporen, voorzien van een heldere diagnose en op de juiste manier behandelen om ziekte en sterfte te voorkomen.

In andere ziekenhuizen zijn er al positieve ervaringen met een speciaal vrouwenspreekuur.

Tijdens het spreekuur is er meer tijd ingepland voor onderzoek naar de herkomst van klachten en risicofactoren.

Hartklachten Hart- en vaatziekten zijn bij vrouwen doodsoorzaak nummer één. Een op de drie vrouwen

Zorg en Ziekenhuis

(28%) overlijdt hieraan. Hart- en vaatziekten kunnen zich op verschillende manieren uiten.

Mannen ervaren vaker druk op de borst, vrouwen hebben soms alleen klachten van kortademigheid (70%), vermoeidheid, eetproblemen, misselijkheid of hartkloppingen. Door deze andere klachten herkent de patiënte, maar ook haar arts vaak niet dat het om een hartprobleem gaat. De klachten worden vaak verward met bijvoorbeeld overgangsklachten.

Daarnaast verdragen vrouwen medicijnen anders.

Verwijzing via de huisarts Voor het spreekuur van de vrouwenpolikliniek cardiologie is een verwijzing van de huisarts nodig. Huisartsen kunnen patiëntes tussen 40 en 70 jaar verwijzen naar de vrouwenpolikliniek cardiologie. Meer informatie over hartklachten bij vrouwen kunt u vinden op: https://www.hartstichting.nl/vrouwen en http://www.hartvoorvrouwen.nl/

Marie-Claire van Dijk Cardioloog Gelderse Vallei

Aangenaam Verzorgd 19

Opening

ouderkamer Beatrixziekenhuis

Op donderdag 25 augustus vond de feestelijke opening plaats van een nieuwe ouderkamer en buitenplaats voor ouders, hun zieke kind en eventuele broers/zussen op de kinder- en jeugdafdeling van het Beatrixziekenhuis in Gorinchem.

Hier kunnen gezinnen tussen de onderzoeken en behandelingen door even ontspannen. Het maakt het verblijf in het ziekenhuis aangenamer. De ouderkamer en het buitenterras werden mede mogelijk gemaakt dankzij een donatie van € 20.000,- die het Ronald McDonald Kinderfonds vorig jaar aan de afdeling uitreikte in het kader van zijn 30-jarig jubileum.

Heerlijke afleiding ‘Zo’n groot bedrag van het Ronald McDonald Kinderfonds stelt ons in staat om iets moois te realiseren voor onze patiëntjes en hun familie’, zegt Yolande Favier, teamleider in het Beatrixziekenhuis. ‘We zijn daarom heel erg blij met deze gift.’ Voor kinderen die op de kinder- en jeugdafdeling liggen is een frisse neus halen, gezellig met elkaar lunchen of een spelletje doen in de buitenlucht een heerlijke afleiding. Favier:

‘De kinderen zijn even weg van hun ziekenhuisbed en daarbij is zonlicht gezond voor de aanmaak van vitamine D’ ‘De kinderen zijn even weg van hun ziekenhuisbed en daarbij is zonlicht gezond voor de aanmaak van vitamine D. Onze afdeling heeft een groot balkon waar nu een speelplaats ingericht is. De kamer die direct toegang geeft tot dit balkon hebben we laten ombouwen tot ouderkamer, zodat een ideale verbinding ontstaat tussen binnen en buiten.’ De ideeën zijn tot stand gekomen aan de hand van wensen van ouders en kinderen. ‘Dit was voor ons de aanleiding om het plan in te dienen bij het Ronald Mc Donald kinderfonds.’, aldus pedagogisch medewerker Rita Veerman. ‘Het is nu mooi weer en met grote regelmaat zie ik ouders en kinderen al gebruik maken van ons prachtige nieuwe dakterras.’

Meer informatie Bezoek voor meer informatie onze website www.beatrixziekenhuis.nl of bel met Rivas Zorglijn 0900-8440 Zorg en Ziekenhuis

Caroline Heijmans van het Ronald Mc Donald kinderfonds opent met teamleider Yolanda Favier de ouderkamer en het buitenterras

20

reportage

Wout Alers, manager zorg: ‘We zetten een duidelijke, consistente en consequente ‘Orange ervaring’ neer’

Kinderen met kanker

Samen bouwen aan zorg & research Het Prinses Máxima Centrum is in oktober 2014 begonnen met een eerste afdeling.

Daarin wordt de behandeling van een deel van de zogenoemde solide tumoren geconcentreerd. Die afdeling bevindt zich binnen de muren van het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) in Utrecht.

Zorg en Ziekenhuis

In Nederland wordt jaarlijks bij zo’n 550 kinderen de diagnose kanker gesteld. Kanker is nog steeds de meest voorkomende doodsoorzaak onder kinderen. Er zijn verschillende vormen van kanker: de meeste vormen treffen zo’n 5 a 25 kinderen; sommige diagnoses worden zelfs maar enkele malen per jaar gesteld.

reportage

D

eze kinderen hebben gespecia liseerde zorg nodig en zij hebben

profijt bij de nieuwe technieken, want behandelingen worden steeds specifieker en complexer. Op dit moment vindt de behandeling voor de meeste vormen van kanker nog verspreid over meerdere ziekenhuizen plaats. Ook de research vindt nog versnipperd plaats.

21

economische studie te gaan doen, gooide ik Dromen kunnen waar worden mijn vakkenpakket om en ging ik N&G doen. En nu studeer ik geneeskunde, want ik wil ook een bijdrage kunnen leveren aan andere mensen en In 2006 stelden de kinderoncologen in helpen ook hen een toekomst te geven. Tijdens Nederland elkaar de vraag; als je eigen mijn ziekteperiode heb ik Kika leren kennen en kind kanker heeft waar wil je dat zij/hij werd ik gevraagd om ambassadeur te worden. dan behandeld wordt? Kun je in elk van In 2012 was er aan actie vanuit Kika om geld in de zeven centra de zelfde kwaliteit aan te zamelen voor het Prinses Maxima Centrum. zorg verwachten? Nee, er zijn zoveel verIn het nieuw te bouwen Prinses Maxima CenMijn arts Rob Pieters is een van de grondleggers schillende soorten kinderkanker, waartrum voor kinderoncologie komt alle internatiovan het centrum. Hij vroeg mij een keer langs van veel zeldzaam. En wat ooit begon als nale expertise op het gebied van zorg en research komen voor een project om een kinderadviesdroom wordt nu bewaarheid: op initiatief samen op 1 locatie, om de allerbeste behandeling raad op te zetten. Kom ik daar aan blijkt er een van ouders en professionals een uniek en meer genezing van kinderen mogelijk te hele commissie op me te zitten wachten. Maar centrum in Europa waar de beste zorgpromaken. Dit betekent dat vanaf 2018 alle kinderen deze kans greep ik uiteraard met beide handen fessionals en researchers hun kennis en met kanker in het Prinses Maxima Centrum aan. Ik vind het prachtig om met alle kinderen expertise bundelen. We willen kinderen behandeld gaan worden. Het centrum is een initi- om tafel te zitten en te bespreken wat zij nou echt in staat stellen hun leven en daarbij beatief van ouders van patiënten en vooraanstaan- belangrijk vinden. Een van de dingen die we echt horende activiteiten en contacten zoveel de kinderoncologie. In dit ziekenhuis draait alles belangrijk vonden is dat er geen luchtjes aan de mogelijk voort te zetten ondanks hun om het kind. Samen met ouders en professionals voedingskar zitten. Ik associeerde veel van mijn ziekte. Via afleiding, steun en voorzieninhebben de kinderen een belangrijke stem in hoe eten met het ziekenhuis en kanker en kon dat gen voor kind en familie in het centrum het er aan toe gaat in het centrum. thuis echt niet meer eten. Nu is er in het centrum ondersteunen we de ontwikkeling van het een voedingskar zonder luchtjes. Ook hebben kind en proberen we het dagelijks leven Roy we met de kinderadviesraad mee gewerkt aan de waar mogelijk door te laten gaan. Hiermee Op 27 juni 2010, ik was 15 jaar voelde ik een bult uniformen in het centrum. Want “wij” moeten er stimuleren wij een zo goed mogelijke ontin mijn nek boven mijn sleutelbeen. Die dag altijd naar kijken, dus dan is het mooi dat je daar wikkeling van het kind naar volwassene. veranderde mijn leven. Na 1,5 dag wist ik dat ik ook over mee mag denken. Kanker heeft mijn leNatuurlijk is de zorg ook helemaal gericht Hodgkin had en in een sneltreinvaart veranderven compleet op zijn kop gezet, maar ik heb niets op die ontwikkeling en zelfs het gebouw de ik van normale puber naar een puber met hoeven missen en heb er heel veel voor terug speelt hierin een belangrijke rol. kanker. Acht maanden lang ben ik behandeld en gekregen, dat maakt dat mijn deelname aan de had ik chemo’s maar ik wilde niet anders zijn dan raad en mijn studie er echt toe doen. Ooit zal ik mijn vrienden. 11 maart 2011 had ik mijn laatste als arts anderen kunnen helpen, nu kan ik dat al kuur, ik ben inmiddels 5 jaar verder en het gaat voor een groot deel via de kinderraad. leggend’. Ook daarin zijn we lerend want in goed met me en daar ben ik iedere dag weer de praktijk hebben we ontdekt dat deze twee dankbaar voor.

Wout Alers, manager zorg waarden iets te abstract zijn om in de dagelijkse Mijn fascinatie voor oncologie begon al vroeg, praktijk waar te maken. We hebben ervaren dat School toen ik in de jaren 80 in de Daniel de Hoed werk- we een concreet kompas nodig hebben. Hiermee Ik zat in 5VWO en ondanks de chemo’s en t te zag ik mensen met buitengewone kracht vaak zetten we een duidelijke, consistente en consefeit dat ik me soms echt heel rot voelde heb een ongelijk gevecht tegen kanker strijden.. Maar quente ‘’Orange ervaring’’ neer, voor patiënten ik mijn jaar gehaald. En toch wilde ik 5 VWO zelden had ik zoveel positivisme bij mensen en en hun omgeving en naar elkaar. We hebben overdoen. Ik vond een briefje met een top 5 van laat staan bij mensen met kanker gezien. Datzelf- voor de opening van het centrum medio 2018 wat ik wilde bereiken van voordat ik kanker de zie ik in het Prinses Maxima Centrum bij de nu veel zorgprofessionals nodig. Voornamelijk kreeg. Echt daar klopte niets meer van. In plaats kinderen gebeuren. Kinderen die heel erg ziek kinderverpleegkundigen. We bieden naast een van veel geld te willen gaan verdienen en een zijn en geen kind meer kunnen zijn, vechten als geweldige inspirerende werkomgeving ook een echte kanjers en zo ook een steun zijn voor hun aantal opleidingstrajecten aan. omgeving! Hoe mooi is het dat ik daar iedere dag een steentje aan kan bijdragen?

Kinderraad Wij kunnen geen goede zorg leveren als we Het team niet weten wat de kinderen belangrijk vinden.

Op dit moment zijn we een team in opbouw.

Daarom zijn we met de kinderraad begonnen.

Gedreven en gemotiveerde zorgprofessionals uit We hebben om ons heen gekeken hoe zo’n raad alle windrichtingen op 1 plek in Utrecht. Collega’s het beste werkt en hebben toen Roy gevraagd die veel tijd investeren om naar en van hun werk om een kinderraad te vormen. Het gebeurd komen. De uitdaging voor mij als manager is om weleens dat wij bedenken dat iets leuks is voor vanuit al die subculturen, kennis en kunde een de kinderen, maar dat blijkt dan helemaal niet zo kwalitatief veilige zorgorganisatie die innovate zijn. Het is goed dat we het dus kunnen toetsen tief is en vanuit de leefwereld van het kind is bij de raad en onze plannen tijdig kunnen aaningericht. We weten allemaal dat de medewerpassen. Roy is als voorzitter ontzettend gedreven kers de belangrijkste rol spelen om dit samen en denkt goed met ons mee. Samen geven we zo voor elkaar te krijgen. En dus zijn we vanaf het nu en dan presentaties om te vertellen wat we Voorzitter Roy met de kinderraad allereerste begin bezig om een cultuur te creëren doen en hoe we het doen. De kracht die Roy door ‘Wij kunnen geen goede zorg leveren als die daarbij past. Een cultuur die ontstaat vanuit zijn ziekte heeft geholpen draagt hij nu over op we niet weten wat de kinderen belangrijk de kernwaarden ‘gepassioneerd’ en ‘grensveranderen, dat is mooi om te zien. vinden’ Zorg en Ziekenhuis

22

Chemotherapie

wist vingerafdruk

Het veelgebruikte antikankermiddel Capecitabine laat bij een flink deel van de patiënten hun vingerafdruk grotendeels verdwijnen. Na het stoppen van de behandeling komt het reliëf op de vingertoppen ongewijzigd terug.

Dat blijkt uit gezamenlijk onderzoek van het Erasmus MC en de Politie Den Haag, dat zojuist online is gepubliceerd in het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift JAMA Oncology.

Bespreking arts, verpleegkundige en politie vakantieplannen? zorg voor een brief van de oncoloog!

Probiotica verminderen kans op darm infecties bij te vroeg geboren baby’s

E

rnstige darmontstekingen bij te vroeg geboren baby’s kunnen worden verminderd door een bacteriepapje toe te voegen aan de voeding.

bacteriepapje kregen, kreeg 5,1 procent een darmontsteking. Van de baby’s die geen papje kregen, kreeg 7,8 procent een darmontsteking.

Dat is de uitkomst van een nieuwe behandeling in het Erasmus MC in Rotterdam, schrijft NRC Handelsblad. De resultaten van de behandeling worden maandag beschreven in Scientific Reports.

Kinderen die acht weken te vroeg worden geboren, wegen vaak minder dan een kilo. Ze zijn daardoor kwetsbaar.

Kinderen die acht weken te vroeg worden geboren, wegen vaak minder dan een kilo. Ze zijn daardoor kwetsbaar en lopen een hoog risico op een ontstoken darm, die hen fataal kan worden.

Preventieve werking Van de baby’s die tijdens het onderzoek een

Zorg en Ziekenhuis

Een darmonsteking ontstaat waarschijnlijk door een verkeerde balans van de bacteriën in de darm. Het toedienen van probiotica, ofwel ‘goede’ bacteriën, aan kinderen, zou preventief kunnen werken. Bron: Nu.nl

Capecitabine is één van de meest gebruikte antikankermiddelen ter wereld. Het wordt gebruikt bij patiënten met oa borstkanker, dikke darmkanker, endeldarmkanker en maagkanker.

‘Er bestond al een vermoeden dat dit middel de vingerafdrukken van patiënten kon aantasten, maar wat er precies gebeurt was onbekend’, zegt Ron Mathijssen, internist-oncoloog bij het Erasmus MC. Het Erasmus MC en de Politie wilden het effect preciezer onderzoeken, mede omdat vingerafdrukken steeds belangrijker worden. Zo zijn ze nodig bij voor identiteitsvaststelling bij Politie en Justitie, de aanvraag van het Nederlandse biometrische paspoort, voor het binnengaan van sommige landen (oa de VS) en voor het inloggen op elektronische apparaten als laptops en smartphones.

Aan het onderzoek hebben 150 patiënten meegedaan die samen 337 keer alle 10 hun vingerafdrukken hebben afgegeven. ’We zagen dat bij 14 procent van de patiënten die Capecitabine gebruikten de vingerafdrukken nagenoeg volledig verdwenen’, zegt Leni van Doorn, verpleegkundig specialist. Het is dus belangrijk dat artsen en patiënten alert zijn op deze bijwerking. ‘Patiënten met reisplannen kunnen het beste een brief met uitleg meenemen van de oncoloog.’

Het verlies van de vingerafdruk is tijdelijk. Twee tot vier weken na afloop van de behandeling komen de afdrukken weer ongewijzigd terug.

Dat is voor de politie een belangrijk gegeven. ‘Het is dus niet mogelijk dat iemand als gevolg van de behandeling met Capecitabine andere vingerafdrukken krijgt en daardoor een andere identiteit kan aannemen’, zegt Sebastiaan Veelenturf van de politie Den Haag. Sinds enkele jaren neemt de politie van elke aangehouden verdachte vingerafdrukken af ter vaststelling van de identiteit.

Veelenturf: ‘Soms proberen verdachten dit met trucs te saboteren waardoor hun vingerafdrukken verslechterd zijn. Maar er is nu een categorie personen beschreven die, buiten hun schuld om, slechte vingerafdrukken hebben’.

Medisch Belicht 23

Kind van vrouw met overgewicht en diabetes is vaak te dik als puber Kinderen van vrouwen met overgewicht en type-2 diabetes hebben een grotere kans op overgewicht tot aan de pubertijd. Dit blijkt uit de eerste studie waarin kinderen van vrouwen met diabetes tot in de pubertijd zijn gevolgd.

Om overgewicht bij hen te voorkomen is het belangrijk dat zorgverleners het gewicht van zowel de aanstaande moeder als het kind continu blijven monitoren. Dit adviseert Nurah Hammoud die op 25 augustus promoveert aan het UMC Utrecht.

Onderzoek Arts-onderzoeker Nurah Hammoud onderzocht bij zwangeren met diabetes de groeiprofielen van baby’s in de baarmoeder. Ook onderzocht ze de verbanden tussen overgewicht vóór de geboorte, een te zwaar geboortegewicht én het gewicht tot 14-jarige leeftijd.

Hammoud gebruikte hiervoor gegevens uit GGD-bestanden van kinderen van moeders met type-1 diabetes (‘jeugddiabetes’), type-2 diabetes (‘ouderdomsdiabetes’) en zwangerschapsdiabetes die zijn geboren in het UMC Utrecht tussen 1990 en 2006.

Nurah Hammoud legt uit: “Baby’s die te zwaar geboren worden, zijn meestal in de baarmoeder al te dik. Eenmaal te zwaar bij de geboorte, zijn kinderen van moeders met diabetes vaak ook zwaarder als puber.

Minder gezonde levensstijl Overgewicht van kinderen uit zwangerschappen met type-2 diabetes kon deels worden

Nurah Hammoud Gynaecoloog in opleiding

verklaard door overgewicht van de moeder.

Moeders met type-2 diabetes waren een stuk zwaarder dan moeders met type-1 diabetes of zwangerschapsdiabetes. Verder ontbeten kinderen van moeders met type-2 diabetes minder vaak, aten ze minder vaak tussendoortjes en waren ze minder vaak lid van een sportclub; dit zijn tekenen van een minder gezonde levensstijl in deze groep, hetgeen mogelijk ook bijdraagt aan hun grotere kans op overgewicht.

Preventie van overgewicht Op basis van haar onderzoek adviseert Hammoud: “Het is belangrijk dat vrouwen met diabetes en een kinderwens al vroegtijdig een gezonde levensstijl aannemen zodat ze niet te zwaar zijn op het moment dat ze zwanger willen worden. Ook moeten zij buitensporige gewichtstoename tijdens de zwangerschap vermijden. Daarnaast zouden we eventueel zwangere vrouwen al in het eerste trimester kunnen screenen op zwangerschapsdiabetes.

Tenslotte moeten we het gewicht van deze kinderen tijdens hun jeugd actief blijven monitoren met steun van jeugd- en schoolartsen en de ouders.”

Maatschappelijke kosten Ongeveer 6 procent van de zwangeren in Nederland lijden aan type-1 of type-2 diabetes en 18 procent van zwangeren heeft last van zwangerschapsdiabetes. Ofschoon de gezondheid van kinderen van vrouwen met name type-2 diabetes de afgelopen decennia aanzienlijk is verbeterd, hebben zij een grotere kans op het ontwikkelen van diabetes en overgewicht.

Hierdoor ontwikkelen zij vaak op termijn gezondheidsproblemen met hoge kosten voor de maatschappij: het RIVM berekende in 2012 dat overgewicht na roken met € 1.6 miljard per jaar in Nederland de grootste zorgkosten met zich mee brengt.

Promotie Nurah Hammoud (Willemstad, Curaçao, 1984) promoveerde op 25 augustus 2016 aan het UMC Utrecht (promotoren: prof. dr. Gerard Visser (UMC Utrecht) en prof. dr. Douwe Biesma (St. Antonius Ziekenhuis Utrecht/Nieuwegein) op het proefschrift “The effect of maternal diabetes on pre- and postnatal growth.”

Ze werkt als gynaecoloog in opleiding in het St. Antonius Ziekenhuis Utrecht/ Nieuwegein. Nurah is penningmeester van De Jonge Specialist, de zelfstandige landelijke beroepsvereniging voor assistenten in opleiding tot medisch specialist.

Zorg en Ziekenhuis

Column René Drost • ingenieur in de zorg

Verhuizen: ook topsport!

De Olympische Spelen zijn weer achter de rug.

Na jarenlange voorbereidingen hebben de sporters grote inspanningen geleverd.

De echte sportliefhebbers hebben urenlang, ook s ‘nachts, in spanning voor de buis gezeten. Na afloop van zo’n groot sporttoernooi wordt er dan altijd gesproken over een zwart gat. Sommige sporters doen alweer snel mee aan een ander toernooi en hebben daar geen tijd voor. Maar de meeste sporters hebben er wel veel last van: een zwart gat.

Het heeft te maken met doelstellingen.

Als je jarenlang een duidelijk doel voor ogen hebt gehad en dat doel valt na de slot ceremonie van het sporttoernooi ineens weg, dan lijkt het alsof er niets meer is. En moet je op zoek naar een nieuw doel waar je je op kunt gaan richten. Elke topsporter zal het herkennen.

Bij ziekenhuizen zie je hetzelfde mechanisme na een verhuizing naar een nieuwe locatie. Zo’n nieuwbouw programma heeft van begin tot eind vele jaren geduurd. Als dan het moment van de verhuizing daar is, dan is dat een mega operatie. De zorg voor de patiënten gaat ondertussen gewoon door: wegens verbouwing niet gesloten. Dat is ook topsport!

En dan de periode na zo’n verhuizing.

Tja, wat dan? Dan zijn er heel veel puntjes op de i te zetten. Wie zorgt daarvoor? In een nieuw ziekenhuis zie ik de neiging om aan te nemen dat alles perfect gaat. Je bent per slot van rekening niet voor niets verhuisd naar een nieuwe locatie. Maar het loont om bijvoorbeeld de inventaris nog eens goed na te gaan. Zijn er misschien afgekeurde of ongeregistreerde apparaten mee verhuisd. Heeft alle apparatuur de sticker met de naam van het nieuwe ziekenhuis? Uiteindelijk is het niet de kunst van het verhuizen maar van het leveren van goede en veilige zorg. Ook in een zwart gat na een verhuizing.

24

Ketonendrank

onderzoek naar medische toepassing Sportdrank met ketonen wordt door topsporters gebruikt om de prestaties te verbeteren. Zo zou ketonendrank uit Oxford gebruikt zijn door de wielerploeg van Chris Froome, Team Sky, tijdens de Tour de France en ook door het Great Britain Cycling Team tijdens de Olympische Spelen. De prestatie verhogende resultaten van de drank brachten biochemicus/fysioloog Jeroen Jeneson van het UMCG op het idee om de mogelijkheden voor medische toepassing bij spierziekten te onderzoeken. In samenwerking met arts Pete Cox van de Universiteit van Oxford, kinderarts metabole ziekten Gepke Visser van het UMC Utrecht/AMC en Ronald Wanders, hoofd van het laboratorium metabole ziekten AMC, is nu de eerste gerandomiseerde gecontroleerde studie gestart naar het effect van ketonendrank op patiënten met de erfelijke stofwisselingsziekte VLCADD. Patiënten met VLCADD hebben een afwijkende vetverbranding waardoor zij ernstige spierklachten en inspannings-intolerantie kunnen ontwikkelen, waarbij bewegen tot totale uitputting kan leiden. Door hun aandoening kunnen patiënten zelf geen, of onvoldoende ketonen maken. De nieuwe ketonendrank zou kunnen helpen als alternatieve energiebron om de intolerantie voor lichamelijke inspanning te verbeteren.

Ketonendrank kan helpen als alternatieve energiebron VLCADD VLCADD is een erfelijke stofwisselingsziekte in de afbraak van lange keten vetzuren. De gevolgen van deze stofwisselingsziekte voor spieren kunnen variëren van een ernstig fataal beloop met hartfalen op de zuigelingenleeftijd, tot de ontwikkeling van spierklachten en inspannings-intolerantie op de volwassen leeftijd leidend tot ernstige motorische handicap. Op dit moment bestaat de behandeling uit het volgen van een dieet gericht op voorkomen van vasten en een beperking van de inname van lange keten vetzuren.

Superbenzine Ketonen zijn, net als vetten en suikers, een

Zorg en Ziekenhuis

brandstof voor het lichaam. Wanneer de suikerspiegel in het bloed laag is, maakt een gezonde lever zelf ketonen aan die de spieren en hersenen als brandstof kunnen gebruiken.

Ketonen geven meer energie dan koolhydraten, vetten of eiwitten. Onderzoekers van de Universiteit van Oxford is het gelukt om een chemische verbinding te maken van ketonen, die in de vorm van een sportdrank ingenomen kan worden.

Fietsen in de MRI In het onderzoek wordt het effect van de ketonendrank op de stofwisseling van de spieren tijdens twee fietsduurtesten onderzocht. De

Vrouwen

laat naar de huisarts

V

Uit het grote Libelle vrouw&hart onderzoek* blijkt: Nederlandse vrouwen, veel huisartsen én cardiologen herkennen de vrouwspecifieke risicofactoren voor hart- en vaatziekten niet. 1/3 van de vrouwen wijst haar klachten toe aan stress.

Vrouwen wachten gemiddeld bijna 2 jaar voor ze met hun klachten naar de dokter stappen en daarna duurt het gemiddeld nog zo’n 3 jaar voordat ze bij een cardioloog zit.

Meer vrouwen dan mannen Hart- en vaatziekten zijn wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak bij vrouwen. In Nederland sterven er jaarlijks 20.000 vrouwen aan. Ruim een derde van de Nederlandse vrouwen denkt dan ook dat dit uiteindelijk haar doodsoorzaak zal zijn, zo blijkt uit de Libelle-enquête. Toch weten vrouwen nog veel te weinig over de vrouwspecifieke symptomen: ze kennen de bekendste risicofactoren -verhoogde bloeddruk en cholesterolgehalte, stress, roken en overgewicht-, maar missen de factoren die juist bij vrouwen een belangrijke rol kunnen spelen. Zowel uit de enquête als de bevindingen van cardiologen blijken een vervroegde overgang, een verhoogde bloeddruk tijdens de zwangerschap en migraine onvoldoende als risicofactor gesignaleerd te worden. Een derde van de vrouwen wijst haar gezondheidsklachten toe aan stress.

fietsduurtest wordt gedeeltelijk afgenomen met een speciale fietsergometer voor een MRI-scanner, waarbij gemeten wordt hoeveel energie de spiervezels verbruiken. Ook worden micro-spierbiopten afgenomen om de precieze actie van de ketonen in de spiercel te onderzoeken en de werking van de ketonendrank precies te begrijpen.

Begin 2017 worden de resultaten van het onderzoek verwacht. Mogelijk bieden die een eerste stap richting de toekomstige ontwikkeling van nieuwe behandeling voor patiënten met VLCADD en mogelijk ook andere stofwisselingsziekten.

Diagnose duurt te lang Vrouwen wachten bovendien bijna twee jaar voordat ze met hun klachten naar hun huisarts gaan en daarna duurt het gemiddeld nog drie jaar voor ze doorverwezen worden naar een cardioloog. Het duurt dus bijna vijf jaar voordat de klachten van een vrouwelijke hartpatiënt worden onderzocht. Dat is veel te lang, zo vinden de cardiologen die zich hebben gespecialiseerd in het vrouwenhart.

Janneke Wittekoek van de HeartLife Klinieken in Libelle: “Een jaar na een hartinfarct is het sterftecijfer bij vrouwen hoger dan bij mannen.

Dit komt onder andere door dat het infarct bij vrouwen vaak groter is, juist vanwege die vertraging.” Libelle ondervroeg de 14 belangrijkste vrouwencardiologen van Nederland. Daaruit blijkt: vrouwen worden minder vaak dan tien jaar geleden als ‘een zeur’ weggezet, maar zowel huisartsen als reguliere cardiologen signaleren het probleem toch vaak niet op tijd.

Second opinion De ziekenhuizen met oog voor het vrouwenhart krijgen veel patiënten over de vloer voor een second opinion, deze vrouwen zijn eerder niet door de juiste arts gezien en/of niet op de juiste manier behandeld. Ook hier bestaan lange wachttijden: 3 tot 5 maanden is normaal.

De oplossing Het advies van de cardiologen: meer samenwerking tussen de verschillende specialismen.

Huisarts, gynaecoloog, cardioloog: ze moeten van elkaar weten wat de relevante voorgeschiedenis van de patiënt is.

Medisch Belicht 25

KNO-arts Henk Blom

Introduceert veelbelovende nieuwe operatietechniek bij patiënten met Ziekte van Ménière

Ernstige draaiduizeligheid, gehoorvermindering en oorsuizen met misselijkheid tot gevolg. De wereld draait om je heen. Je loopt te tollen op je benen. Voor patiënten met de ziekte van Ménière is het meer regelmaat dan uitzondering.

Korter herstel

operatie van de heup via voorzijde Dankzij KNO-arts Henk Blom van het HagaZiekenhuis en Kiki Kruyt, KNO- arts van Reinier de Graaf, is een aantal patiënten met de Ziekte van Ménière nu verlost van de klachten. Zij zijn behandeld via een nieuwe veelbelovende operatietechniek.

“De ziekte van Ménière is een hardnekkige en vaak lastig behandelbare aandoening. Zeer frustrerend voor patiënt én dokter”, zegt Henk Blom die de operatietechniek afkeek van artsen in Canada en deze in Nederland introduceerde.

“Dankzij de nieuwe methode kunnen we een deel van deze patiënten perspectief op verbetering bieden.”

Voor patiënten met de Ziekte van Ménière, een aandoening aan het evenwichtsorgaan, is de ziekte heel invaliderend. Mensen zijn vaak niet in staat om te werken. Sommigen durven of kunnen zelfs de deur niet meer uit. De oorzaak

Zorg en Ziekenhuis

is niet precies bekend, wel is er sprake van ophoping van vocht in het middelste deel van het slakkenhuis.

Clipje voorkomt klachten “Met de nieuwe operatietechniek is er voor het overgrote deel van de patiënten nu weer hoop”, legt Henk Blom uit die de ingreep afkeek van een Canadese arts. “De operatie gaat als volgt.

We maken een sneetje achter het oor. Vervolgens wordt het bot voorzichtig opengeboord tot op het hersenvlies van de kleine hersenen en zoeken we de ductus endolymphaticus, een kanaaltje in het evenwichtsorgaan, op. Met een clipje knijpen we het kanaaltje dicht. Daardoor is er geen overtollig vocht meer en voorkom je klachten.”

Een van de patiënten die Henk Blom opereerde is de 76-jarige mevrouw Willems. “Ik heb al twintig jaar last van de Ziekte van Ménière”, vertelt zij. “De aanvallen van duizeligheid en

oorsuizen komen ineens. Ik durfde bijna niet meer naar buiten en was bijna nergens meer toe in staat. Kon alleen nog maar op bed liggen.

Nu ben ik aan beide oren door dr. Blom geopereerd. Dat heeft zo goed geholpen. Ik gym weer en maak wandeltochten. En wat ik misschien nog het fijnste vind, ik durf weer in het vliegtuig te stappen om naar mijn dochter te gaan die in Spanje woont. Ik leef weer, ben een ander mens, zo blij en gelukkig.”

Studie Henk Blom benadrukt dat niet iedere patiënt in aanmerking komt voor de nieuwe operatietechniek en dat het gaat om een behandeling die nog in onderzoek is. “Samen met vijf andere ziekenhuizen, waaronder Reinier de Graaf, kijken we in studieverband naar de resultaten op korte en langere termijn. Pas als we voldoende patiënten hebben geopereerd ( zo’n 54) en de resultaten op langere termijn weten, kunnen we onderbouwd vastleggen of de techniek echt zo goed werkt.”

26

Advertentie

8e editie

Loop je mee voor een gezond hart?

za 24 sept

Met vlaai, koffie en lunch

Op zaterdag 24 september 2016 wordt voor de 8e keer de Loop met je Dokter wandeling gehouden. Een bijzonder wandelfeest van 5 of 10 km door het Limburgse heuvelland.

Doel van de wandeling is geld bij elkaar krijgen voor wetenschappelijk onderzoek naar harten vaatziekten. Zo’n 20 artsen doen mee (in witte jas) als teamcaptains.

Voor maar € 25 per persoon wandel je niet alleen mee, je steunt ook het onderzoek naar hart- en vaatziekten, en krijgt vlaai, koffie en lunch aangeboden. Bovendien krijg je 5 loten, waarmee je kans maakt op mooie prijzen.

Gulpen - Wittem

€ 25,-

www.loopmetjedokter.nl

Loop met je dokter_poster_A3_2016.indd Zorg en Ziekenhuis

1

31-03-16 13:07

Medisch Belicht 27

VenaSeal

spataderbehandeling

Sinds kort kunnen patiënten bij Treant Zorggroep terecht voor de nieuwste manier van behandeling van spataderen.

Naast de bekende methodes is het nu ook mogelijk de spataderen dicht te lijmen door middel van de VenaSeal-methode.

Treant Zorggroep is met chirurg Ilse Nevenzel weer koploper spataderbehandeling met de VenaSeal-methode Naast de bekende methodes - zoals wegspuiten, strippen en behandeltechnieken als EVLT (laser) en VNUS (radiogolven) - is het nu ook mogelijk de spataderen dicht te lijmen door middel van de VenaSeal-methode. Bij de VenaSeal™-lijmmethode wordt de slecht werkende ader afgesloten met een speciale weefsellijm.

De ingreep heeft een aantal voordelen. Doordat niet met verhitting gewerkt wordt, is de plaatselijke verdoving rond de ader niet meer noodzakelijk. Dit maakt de ingreep nagenoeg pijnloos, ook is er geen kans op schade door verhitting aan de omliggende weefsels. Een steunkous nadien is niet noodzakelijk, maar kan de genezing soms wel bevorderen. Dit alles maakt de behandeling nog patiëntvriendelijker dan de tot dusver beschikbare technieken als laser en VNUS.

Zorg en Ziekenhuis

Koploper VenaSeal wordt al enige tijd succesvol toegepast in Amerika en enkele ons omringende landen, maar is pas sinds kort in Nederland verkrijgbaar. Treant Zorggroep is met chirurg Ilse Nevenzel weer koploper in Nederland, door deze behandeling als tweede kliniek in Nederland aan te bieden. In 2007 introduceerde zij de VNUS spataderbehandeling als eerste in Nederland.

De slechtwerkende ader wordt afgesloten met een speciale lijm De behandeling – die helaas nog niet wordt vergoed door de zorgverzekeraar – biedt een mooi alternatief voor spataderpatiënten die

liever geen steunkousen dragen of bang zijn voor injecties. Een behandeling kost 1750 voor één been, 1975 euro voor twee benen.

Treant Zorggroep biedt de VenaSeal behandeling inmiddels aan in Refaja (Stadskanaal); bij voldoende vraag wordt de behandeling ook in Bethesda (Hoogeveen) en het Scheper (Emmen) aangeboden.

Publiekslezingen In september houdt Treant een reeks publiekslezingen over spataderen, op elke ziekenhuislocatie. Ilse Nevenzel spreekt dan uitgebreid over zowel het ontstaan als de verschillende behandelmethodes voor spataderen, waaronder VenaSeal. Iedereen kan zich hiervoor aanmelden via www.treant.nl of door een mail te sturen naar vaatchirurgie@treant.nl met vermelding van naam, adres, woonplaats en datum lezing.

28

lifestyle

Last van een ‘aftervakantiedip’?

Heerlijk nazomeren!

Gelukscoach Onno Hamburger (bron: nu.nl) Volgens hem gaat slechts een kleine meerderheid van de mensen na de zomervakantie weer met plezier na het werk. 46 procent gaat met tegenzin naar zijn of haar werk, zo blijkt uit onderzoek van Synovate (voorheen NSS Interview).

Het effect van een vakantie verdwijnt na drie tot vijf weken.

Zorg en Ziekenhuis

De vakantie is helaas weer voorbij voor de meeste mensen.

Het weer laat ons nog even anders denken, maar de scholen en het werk roepen ons weer. Gelukkig heeft niet elke Nederlander last van een vakantiedip. De bevlogen medewerkers maken minder kans op een ‘aftervakantiedepressie’. Omdat zij hun werk leuk vinden en daar voldoening uithalen en er dus meer van genieten.

lifestyle

29

Toch zijn er genoeg dingen om weer naar uit te kijken na de vakantie. In de maanden september en oktober is het vaak nog mooi weer en genieten we nog regelmatig van een zonnestraal op het terras of een heerlijke nazomer avond in de tuin.

Ook zijn er voldoende dingen die je zelf kunt ondernemen om er nog een leuke tijd van te maken. We zetten een aantal tips op een rij.

Prinsjesdag

Feel good movie Bridget Jones’s Baby Vanaf donderdag 15 september Wie kent de films en boeken van Bridget Jones niet. En wie herkende zich niet in haar. Om het ultieme gevoel terug te halen is er een vervolg gemaakt en die is vanaf 15 september te zien in de bioscoop. Dus maak er een meidenavond van met alles erop en eraan en zwijmel weer even terug in de tijd met deze feel good movie.

Dinsdag 20 september Pracht en praal in Den Haag. Op Prinsjesdag trekken veel mensen naar Den Haag om langs de route een glimp op te vangen van ons koningspaar. Voor het beste plekje moet je wel vroeg uit de veren. Aansluitend kan je dan lekker naar het strand om na te genieten van de zomervakantie en weer even dat heerlijke gevoel van zand tussen je tenen te herbeleven.

koninklijkhuis.nl

Dress Red Day Burendag

Vrijdag 16 september Sinds 2012 bestaat de ‘keep it clean day’.

Een simpel concept waar we allemaal aan mee kunnen doen. Want het is heel simpel. Op vrijdag 16 september wandel je naar buiten, je pakt wat rotzooi op en stopt het in de prullenbak. Klaar! Waarom moet iets moeilijk als het makkelijk kan? Als iedereen een beetje doet, hebben we samen een heleboel! Opruimen kan bij het bedrijf waar je werkt. Op de school waar je les geeft, of les volgt. Bij organisaties, gemeenten en de ministeries in Den Haag.

keepitcleanday.nl

Zorg en Ziekenhuis

Zondag 25 september Van chocolade wordt vaak gezegd dat het je een geluksgevoel geeft. Helaas zijn er nog geen wetenschappelijke bewijzen. Toch zijn er stofjes in de chocolade die stimulerend werken. Dat je er tientallen kilo’s pure chocolade voor moet eten voor het echt iets doet, nemen we graag ter harte. En de calorieën wegen niet op tegen dat moment dat de chocolade op je tong smelt en er een glimlach op je gezicht verschijnt. Een prima remedie tegen een vakantiedip dus. Het Chocoladefestival Zutphen is een niet meer weg te denken evenement met chocolade in al haar vormen en maten.

De historische binnenstad staat bol van de activiteiten waarbij chocolade centraal staat.

chocoladefestival-zutphen.nl

bridgetjonesbaby.nl

Keep It Clean Day

Nationale chocoladedag

Zaterdag 24 september Een initiatief van het Oranjefonds en Douwe Egberts. Burendag staat in het teken van ontmoeten, delen en samen inzetten voor de buurt. Samen met je buurtgenoten kan je zo dus een heerlijke dag of avond beleven tijdens het mooie nazomerweer. Organiseer eens een buurt-bbq, een straatfeest of pimp je buurt op of iets anders leuks. Met Burendag denk je aan de ander en wat je voor elkaar kunt betekenen. En heb je een goed idee, dan is er altijd nog een mogelijkheid op (financiële) ondersteuning.

burendag.nl

Donderdag 29 september Op de Wereld Hart dag, organiseert de Hartstichting al jaren de Dress Red Day. Iedereen wordt gevraagd iets roods te dragen om zo aandacht te vragen voor hart- en vaatziekten bij vrouwen. Want hart- en vaatziekten zijn doodsoorzaak nummer 1 bij vrouwen. En dat moet veranderen. Dus heb jij iets roods om aan te trekken of om je uniform mee op te fleuren? Doe dan mee aan de Dress Red Day.

hartstichting.nl

Werelddag van de glimlach Zondag 2 oktober In 1963 creëerde Harvey Ball het meest herkenbare vrolijke symbool ter wereld: de Smiley. Hij bedacht dat we één dag per jaar moeten besteden aan een glimlach en aan vriendelijkheid. In 1999 verklaarde hij dat iedere eerste vrijdag in oktober voortaan World Smile Day zou zijn. Het motto van de dag is: “Doe een vriendelijke daad: help een persoon glimlachen.”

worldsmileday.com

30

Advertentie

MenaQ7 met goed opneembare vitamine K2 Draagt bij aan het behoud van normale botten... en meer Met het verloop der jaren gaat de conditie van onze botten ons steeds meer aan het hart. Vitamine K2 kan daar mogelijk een rol bij spelen.

Door de toevoeging van vitamine D is er een goede synergie voor het behoud van normale botten.

Vitamine D draagt bij tot normale calciumgehalten in het bloed.

MenaQ7 Forte met 180 mcg vitamine K2 en 5 mcg vitamine D per V-capsule

Het aanbevolen gebruik is 1 tablet per dag.

Vanaf 60 jaar tot 3 tabletten per dag.

MenaQ7 Forte bevat een hoger gehalte aan vitamine K2. Dit geeft een optimale voorziening van vitamine K2.

Vitamine K2, in de vorm menaquinone-7, komt voort uit fermentatie van natuurlijke bronnen. Een belangrijke innovatie zorgt voor een grotere zuiverheid en stabiliteit van menaquinone-7 in trans-vorm.

Dit maakt dat de natuurlijke vitamine K2 in MenaQ7 goed opneembaar en beter beschikbaar is voor het lichaam.

60 tabletten € 14,95

Vitamine K2 is van belang voor de opbouw van sterke botten. Vitamine K kan tevens bijdragen aan een normale bloedstolling.

MenaQ7 is o.a. verkrijgbaar bij gezondheidswinkels, zoals De Tuinen, Gezond & Wel en Vitaminstore, drogisten en apotheken.

MenaQ7 per tablet: - 45 mcg vitamine K2 - 5 mcg vitamine D

IN H

ET NIEUW S

Aanbevolen gebruik 1 V-capsule per dag.

30 V-capsules € 17,95 60 V-capsules € 33,95

Let op! Vitamine K2 180 mcg niet gebruiken wanneer u antistollingsmiddelen van het cumarinetype neemt.

Health through nature, science and innovation Zorg en Ziekenhuis

www.springfieldnutra.com

Bewust Genieten 31

Kookboek bij dementie

Op dit moment zijn er in Nederland ruim 260.000 mensen met dementie. Naar verwachting zal dit aantal de komende jaren sterk toenemen.

Onderzoek laat zien dat gezonde voeding kan helpen om het risico op dementie te verkleinen.

Kookboek bij dementie bevat talloze tips, adviezen en 100 heerlijke recepten gebaseerd op uitgebreid wetenschappelijk onderzoek over voedselproducten en voedingsstoffen.

Kookboek bij dementie is een onmisbaar boek voor iedereen die gezond oud wil worden en voor iedereen die al met dementie geconfronteerd is. Slim omgaan met voeding heeft ook bij eenmaal geconstateerde dementie positieve invloed. Je leert meer over de dieetpatronen die voor gezonde hersenen zorgen en hoe je deze kennis in je levensstijl kunt integreren.

Betrouwbaar en up-to-date advies op basis van recent wetenschappelijk onderzoek 100 heerlijke recepten Heldere achtergrondinformatie

Mens vatbaarder

voor virussen in de ochtend

V

irussen zijn mogelijk gevaarlijker wanneer mensen in de ochtend worden geïnfecteerd. Dat blijkt uit een groot experiment bij muizen aan de universiteit van Cambridge.

De muizen werden op verschillende tijdstippen blootgesteld aan het griepvirus en het herpesvirus. Bij de muizen die ‘s ochtends werden ge-

Universiteit van Cambridge experimenteert naar virussen

Voorwoord Het voorwoord is geschreven door Ruud Dirkse, auteur van de populaire dementieboeken Had ik het maar geweten, (O)pnieuw geleerd, oud gedaan en Handig bij dementie.

“Ik ben er een groot voorstander van dat mensen met dementie zo min mogelijk tafeltje-dek-je krijgen en zo veel mogelijk samen met anderen blijven koken en eten. Tijdens een gezellige maaltijd eet je meer en koken en eten zijn belangrijke sociale activiteiten. Wie weet wel met dit boek en de lekkere recepten die erin staan in de hand”, aldus Dirkse.

Kookboek bij dementie Margaret Rayman, Vanessa Ridland, Katie Sharpe en Patsy Westcott Met voorwoord van Ruud Dirkse € 24,99, ISBN 978902156902

ïnfecteerd, waren de virussen veruit het meest actief. De dieren hadden 12 uur na de besmetting ongeveer tien keer zo veel virusdeeltjes in hun lichaam als de muizen die ‘s avonds waren geïnfecteerd.

Belangrijk daarbij blijkt ook de lichaamsklok.

Virussen zijn ‘s ochtends waarschijnlijk slagvaardiger omdat de cellen in het lichaam van mensen en dieren dan meer activiteit vertonen. De lichaamsklok zorgt ervoor dat veel biologische processen in de ochtend worden opgestart. “Een virus heeft al die biologische activiteit nodig, anders komt de infectie niet goed van de grond”, verklaart professor Akhilesh Reddy tegenover de BBC. “Een kleine infectie in de ochtend is daardoor vaak het schadelijkst.”

Nachtdienst Volgens Reddy toont het onderzoek aan dat overdag thuisblijven tijdens een pandemie een belangrijke manier kan zijn om levens te redden. “Het kan een grote invloed hebben, als verder onderzoek dit bevestigen.”

Hoofdonderzoekster Rachel Edgar waarschuwt dat mensen die nachtdiensten draaien extra moeten oppassen voor virusinfecties. “Zij hebben ook een verstoorde lichaamsklok, omdat ze soms een paar nachten werken en dan weer een paar nachten rusten. Daardoor zijn ze vaak gevoeliger voor virale ziektes.” Bron: Nu.nl

Zorg en Ziekenhuis

Column Elise Disselhorst Projectleider Duurzame Inzetbaarheid

Opruimen Wat een spullen kan een mens verzamelen.

Ons huis moet opgeruimd worden, want er is ruimte nodig voor een babykamer.

Ik zelf vind opruimen niet moeilijk, maar mijn man des te meer. Ik krijg de indruk dat vrouwen over het algemeen makkelijker kunnen opruimen dan mannen.

Misschien omdat ze het vaker doen? Of zijn mannen gewoon materialistischer?

Mijn man heeft het gevoel dat opruimen gelijk staat aan weggooien. Wat mij betreft is dat zeker niet het geval. Juist vrienden, kringloopwinkels en marktplaats zijn uitermate goede bestemmingen voor spullen die je niet meer nodig hebt.

Nu heeft mijn man nog al wat spullen verzameld in zijn leven en ik mag daar vooral niets van opruimen. Ik mag van afstand toekijken en stel hem kritische vragen als het even te lang duurt. Als je zelf ook wilt gaan opruimen of je partner wilt aanzetten tot actie, heb je wellicht wat aan onderstaande vragen.

Vraag je bij elk voorwerp af: Word ik hier blij van? Heb ik dit het afgelopen jaar gebruikt? Zou ik het missen als ik het niet meer zou hebben? Is het nuttig in de nabije toekomst? Vind ik het mooi? Heeft het grote (financiële) waarde? Heeft het emotionele waarde voor mij?

Heb je drie of meer vragen met nee beantwoord, dan heb je een goede reden om dit voorwerp weg te geven, te verkopen of weg te gooien. En als je alle vragen met ja hebt beantwoord, kun je natuurlijk ook gewoon iets weggeven omdat je denkt dat een ander daar heel blij van wordt.

Mijn man is voorlopig nog niet klaar met opruimen en ik zelf moet de komende weken rustig aan doen

32

Wijn, sherry, whiskey en bier Onder hoogopgeleide neemt het % overmatige drinkers met de leeftijd toe

Alcoholgebruik

65+ er stijgt met opleidingsniveau 65+ ers die weleen alcohol drinken hoogopgleiden: 9 op de 10 laagopgeleiden: 7 op de 10

Zorg en Ziekenhuis

Bijna 9 op de 10 hoogopgeleide 65-plussers geven aan wel eens alcohol te drinken. Onder hun laagopgeleide leeftijdsgenoten zijn dat er bijna 7 op de 10. De hoogopgeleide drinker van 65 jaar of ouder valt het vaakst in de categorie overmatige drinker. Ze geven zelf aan dat ze vaker stevig drinken dan hun laagopgeleide leeftijdsgenoten en ook vaker dan de jongere hoogopgeleiden.

Bewust Genieten 33

Dit blijkt uit cijfers van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor van het CBS, het RIVM en het Trimbos-instituut, waarbij personen van 12 jaar of ouder vragen beantwoorden over hun alcoholconsumptie.

Van de hoogopgeleiden van 25 jaar of ouder zegt 89 procent in de afgelopen12 maanden weleens alcoholhoudende drank te hebben gedronken. Onder hun middelbaar- en laagopgeleide leeftijdsgenoten is dit achtereenvolgens 83 en70 procent.

Stijging met de leeftijd Vooral onder hoogopgeleiden die aangeven weleens alcohol te nuttigen neemt het percentage overmatige drinkers toe met de leeftijd: 15 procent van de hoogopgeleide 65-plussers drinkt overmatig, bijna twee keer zoveel als 25- tot 45-jarigen. Onder laagopgeleide drinkers is het aandeel overmatige drinkers juist lager onder65-plussers vergeleken met de 45tot 65-jarigen (10 tegenover 14 procent).

Laagopgeleide mannen drinken vaker overmatig als ze drinken.

Hoewel laagopgeleide mannen minder vaak drinken dan hoogopgeleide mannen (79 tegenover 93 procent) is hun alcoholgebruik - als ze drinken - wel vaker overmatig. Ruim14 procent van de laagopgeleide drinkende mannen geeft aan meer dan21 glazen alcohol per week te drinken, terwijl dit nog geen 11 procent is onder hoog opgeleide drinkende mannen. Ook laagopgeleide vrouwen drinken minder vaak dan hoogopgeleide vrouwen (63 tegenover 86 procent). Onder drinkende vrouwen is het aandeel overmatige drinkers

Overmatige drinkers onder vrouwen vergelijkbaar over alle opleidingsniveaus vergelijkbaar over alle opleidingsniveaus: ongeveer 1 op de 10 geeft aan meer dan veertien glazen alcohol per week te drinken.

Weinig overmatige drinkers onder drinkende jonge vrouwen Vrouwen van 25 jaar of ouder drinken minder vaak dan mannen in dezelfde leeftijd (86 tegenover 74 procent) en als zij drinken, drinken ze ook minder vaak overmatig. Met name drinkende vrouwen van 25 tot 45 jaar drinken aanzienlijk minder vaak overmatig dan hun mannelijke leeftijdsgenoten. Vanaf 45 jaar is onder de drinkers geen verschil meer zichtbaar tussen mannen en vrouwen wat betreft overmatig drinken. Bron: CBS

Zorg en Ziekenhuis

Eenzaamheid onder ouderen 8% van de Nederlanders is volgens onderzoek structureel eenzaam

Aanpak eenzaamheid bij ouderen volgens deskundigen niet effectief

D

e door de overheid gefinancierde programma’s om eenzaamheid onder ouderen te bestrijden werken niet.

Twee hoogleraren en een ouderenarts pleiten in NRC voor een andere aanpak.

juist dat ze zich terugtrekken. Dan ga je echt niet de telefoon pakken om te vertellen dat je eenzaam bent. Zulke initiatieven werken vaak zelfs averechts.”

Verkeerd idee 8 procent van de Nederlanders is volgens onderzoek structureel eenzaam, een groot deel van die groep is oudere. In 2013 werd volgens NRC bijna een miljoen euro uitgegeven aan een programma om dit probleem tegen te gaan en wordt er jaarlijks 150.000 euro besteed aan een samenwerking van zorg- en welzijnsorganisaties. In verschillende gemeenten kunnen eenzame mensen bellen met een meldpunt, of gaan er vrijwilligers langs de deur. Volgens hoogleraar sociologie Jenny Gierveld werkt dit niet. “De karakteristiek van mensen die zich eenzaam voelen is

Zomerkruiden vries ze in!

H

eeft u verse kruiden in de tuin of op het balkon? En groeien ze harder dan u kunt opeten? Vries ze dan in, zodat u er ook in de winter nog van kunt genieten.

Invriezen van verse kruiden gaat heel gemakkelijk in een ijsblokjeshouder. Was de kruiden eerst en snij ze eventueel fijn. Verdeel ze over de ijsblokjeshouder en schenk er wat water

De initiatieven gaan volgens de drie deskundigen uit van een verkeerd idee. Hoogleraar ouderengeneeskunde Joris Slaets zegt in de krant dat georganiseerd, professioneel contact eenzaamheid niet kan tegengaan. “Het heeft een heel andere emotionele connotatie dan een persoonsrelatie. Alleen een echte, liefdevolle relatie met een naaste neemt eenzaamheid weg.” Volgens de deskundigen is een “convooi” van mensen nodig om de eenzaamheid tegen te gaan. “Familieleden, vrienden, maar ook mensen om alleen gezellig koffie mee te drinken.” Bron: NU.nl

over. Als de kruidenblokjes eenmaal bevroren zijn, kunt u ze in een bakje of diepvrieszak in de vriezer bewaren, zodat de ijsblokjeshouder weer vrij is om nieuwe kruiden in te vriezen.

34

en aanpakken Advertentie

ReeHorst Ede | Woensdag 12 oktober 2016

CONGRES CONGRES N CONGRES SpeT cialeE CONGRES VINGSZIEK kortN E T in

g IEKvooT GSZ V AVIN LA SL r aboE RS ER VE N n n e e K s Nursing, TVZ VERSLAVINGSZIE , TVV, Signaleren, Bijzijn XL, Signaleren,

Als zorgprofessional krijg je steeds meer te maken met bespreekbaar enmaken Verslaving maken Signaleren, verslavingsproblematiek. Jouw rolbespreekbaar is van groot belang Signaleren, en bespreekbaar maken door het (tijdig) signaleren, bespreekbaar maken, het en aanpakken aanpakken bespreekbaar maken motiveren en/of doorverwijzenReeHorst van mensenEde met| Woensdag een en aanpakken 12 oktober 2016 en aanpakken ReeHorst Ede | Woensdag 12 oktober 2016 verslaving in jouw dagelijkse werk.

ReeHorst Ede | Woensdag 12 oktober 2016 ReeHorst Ede | Woensdag 12 oktober 2016 Speciale kort

ing

Sp leon voec kone oriaab rtin Dit congres leer je o.a. esg vo Nu rsior onZ,neTV ngab ,leTV es Sp ec ia ko Nu rtinV, g ng Sprsi •AlsDezorgprofessional neuropsychologie van verslaving aan middelen , ec TV ia Bi Z, le jzi jn ko XLrt inV, , TV voor ab g krijg je steeds meer te maken met on ne Bi jzi vo jn en or XL ab Ve , ges rsl on av ne Als zorgprofessional krijg je steeds meer te maken met Nu in es rsi ng verslavingsproblematiek.

Jouw rol is van groot belang , TVZ, TVV, • Wat de aard en de omvang van diverse vormen van verslaving isrsing Nuen Versl av inTV TVZ, g verslavingsproblematiek.

Jouw rol is van groot belang Bijzi,jn door het (tijdig) signaleren, , V, Als zorgprofessional krijg je bespreekbaar steeds meer temaken, makenhet met jzijn XL XL •verslavingsproblematiek.

Wat de verschillen zijn cultuursensitieve zorg/verslavingen enBiVe door het (tijdig) het Als zorgprofessional krijgvan je bespreekbaar steeds temaken, maken met avin, g motiveren en/ofsignaleren, doorverwijzen vanmeer met een en Versl Jouw rol ismensen van groot belang rslaving motiveren en/of doorverwijzen vanismensen met een verslavingsproblematiek.

Jouw rol van groot belang verslaving in jouw dagelijkse werk. door het (tijdig) signaleren, bespreekbaar maken, het in andere culturen verslaving in jouw dagelijkse werk. door het (tijdig) signaleren, bespreekbaar maken, het motiveren en/of doorverwijzen van mensen met een motiveren doorverwijzen van mensen met een Dit congresen/of je o.a. verslaving inleer jouw dagelijkse werk.

Dit je dagelijkse o.a. van verslaving verslaving inleer jouw werk. aan middelen • Decongres neuropsychologie •• De neuropsychologie van verslaving aan middelen Wat de aard enje deo.a. omvang van diverse vormen van verslaving is Dit congres leer •• Wat de aard enje deo.a. omvang van diverse vormen van verslaving is Dit congres leer Wat de verschillen zijn van cultuursensitieve zorg/verslavingen • De neuropsychologie van verslaving aan middelen Wat de verschillen zijnvan vanverslaving cultuursensitieve zorg/verslavingen • De neuropsychologie aan middelen in andere culturen • Wat de aard en de omvang van diverse vormen van verslaving is in andere culturen • Wat de aard en de omvang van diverse vormen van verslaving is • Wat de verschillen zijn van cultuursensitieve zorg/verslavingen • WatNursingcongressen de verschillen zijn vanNursingcongres cultuursensitieve zorg/verslavingen in andere culturen in andere culturen Nursingcongressen Nursingcongressen

Nursingcongres Nursingcongres

Nursingcongres Kijk voor het volledige programma en inschrijven op: Nursingcongres Kijk voor het volledige programma en inschrijven op: Kijk voor het volledige programma en inschrijven op: WWW.NURSINGCONGRESSEN.NL/VERSLAVINGSZIEKTEN WWW.NURSINGCONGRESSEN.NL/VERSLAVINGSZIEKTEN

Nursingcongressen Nursingcongressen

ZOR-0026_Advertentie_210x297.indd 2

01-08-16 16:31

ZOR-0026_Advertentie_210x297.indd 2

01-08-16 16:31

SM_AD_0275--Change size to advert | Complex Gedrag (SAP 30872).indd 1

WWW.NURSINGCONGRESSEN.NL/VERSLAVINGSZIEKTEN Kijk voor het volledige programma en inschrijven op: Kijk voor het volledige programma en inschrijven op: WWW.NURSINGCONGRESSEN.NL/VERSLAVINGSZIEKTEN WWW.NURSINGCONGRESSEN.NL/VERSLAVINGSZIEKTEN

congres 01/09/16Verslavingsziekten_100x138mm.indd 5:48 PM 1

29/08/16 4:26 PM

ABAN geaccrediteerd voor 18 punten

1,2 en 16 november 2016 | Nyenrode Business Universiteit

Masterclass Financieel Management in de Zorg Krijg als zorgprofessional meer inzicht in de complexiteit van de jaarrekening!

Hebt u als zorgprofessional voldoende inzicht in de financiën van uw organisatie? En wat is de financiële toekomst van de zorg eigenlijk? Tijdens deze zorgspecifieke masterclass krijgt u in korte tijd praktische handvatten en leert u hoe ondernemerschap en een aangescherpte financiële strategie uw organisatie toekomstbestendig maken. Na afloop bent u in staat om investering- en financierings voorstellen te beoordelen aan de hand van waarderingsmodellen en financieel strategische argumenten.

Ga voor meer informatie en inschrijving naar: www.zorgvisie.nl/academy

Zorg en Ziekenhuis Fin Man advertentie Z&Zkrant_100x138.indd 1

01/09/16 5:36 PM Dag van de Medicatieveiligheid_100x138mm.indd 1

29/08/16 4:30 PM

Talent Ontwikkeld 35

‘Saamhorigheid is nodig voor goede resultaten’

Column Eva Management assistent facilitair

Essentiële voorwaarde voor goede prestaties Teamwork en saamhorigheid zijn essentiële voorwaarden voor goede prestaties in de zorgsector. Dat zegt Jos Merx, lid raad van bestuur van Meander Groep Zuid Limburg. “In een sector waarin veel gebeurt is saamhorigheid heel belangrijk om tot goeie resultaten te komen.”

Als het om gezamenlijkheid gaat, kan de fiets volgens Merx een belangrijk instrument zijn werknemers en organisaties dichter bij elkaar te brengen. “Samen met mensen tot het gaatje gaan en een beetje afzien kan heel nuttig zijn”, zegt Merx. “Als je samen zweet, ga je een beetje van

elkaar houden en harder voor elkaar werken.

Zeker in een sector waar veel gebeurt is die saamhorigheid heel belangrijk om tot goeie resultaten te komen.”

“Fietsen stimuleert het teamgevoel”, vindt ook Joris de Jong, interim-bestuursvoorzitter van Vivantes Zorggroep. “Het helpt als je met elkaar beweegt.” “Ik vind fietsen zeker teamwork. Het is een sport die je samen doet, alleen je moet zelf kunnen presteren”, zegt Merx. “Net als in het werk, je staat voor een organisatie, maar je moet zelf performen. Dat geldt voor fietsen precies hetzelfde.”

Competitie ‘Fietsen stimuleert het teamgevoel’ “Samen met mensen tot het gaatje gaan en een beetje afzien kan heel nuttig zijn”

“Zeker met zorgbestuurders is er uiteindelijk ook wel een beetje competitie”, erkent De Jong. “Dan gaat het om dingen als wie het eerste boven is, maar dat is ook leuk. Fietsen is vooral een heerlijke manier om na te denken over wat er op je pad komt, zowel op het werk als in het leven.”

Ondanks zijn eigen enthousiasme zal De Jong zijn werknemers nooit pushen om op de fiets te klimmen. “Als mensen sportief met elkaar bezig willen zijn, faciliteren we dat. Ik stimuleer het, maar het moet wel uit de mensen zelf komen.”

De materiaalkosten hoeven volgens De Jong geen beletsel te zijn. Het is wat hem betreft onzin om te denken dat fietsen een sport is die draait om dure spulletjes. “Ik ben zelf begonnen met een fiets van 200 euro, dat is prima. Om te beginnen maakt dat helemaal niets uit.”

Meer werknemers op oproepbasis Aantal flexibele contracten gestegen

H

et aantal mensen dat op oproepbasis werkt is vorig jaar gestegen met 20 duizend naar 551 duizend. Vooral in de thuiszorg en horeca komen veel flexibele contracten voor.

oproepkrachten in de zorg dit jaar wél zal afnemen. De ziekenhuizen hebben namelijk de nulurencontracten afgeschaft. Eind 2015 zijn hierover ook afspraken gemaakt in de cao’s van de gehandicaptenzorg en de jeugdzorg.

Dit meldt Trouw op basis van cijfers die de krant van het CBS heeft opgevraagd. In veel arbeidsovereenkomsten in de zorg is weliswaar opgenomen dat in 2015 wordt gestopt met nulurencontracten, maar daarvoor in de plaats kregen veel werknemers een éénurencontract. FNV-bestuurder Maureen van der Pligt: “Daar schiet je niet veel mee op.” De vakbonden hebben goede hoop dat het aantal

Werken op oproepbasis

Zorg en Ziekenhuis

In 2010 werkten nog 400 duizend mensen in Nederland op oproepbasis. De stijging gaat tegen de afspraken in die werkgevers, vakbonden en minister Asscher van sociale zaken in 2013 met elkaar maakten, namelijk dat het werken op oproepbasis een halt moet worden toegeroepen.

Bron: ANP

Rennen, vliegen, vallen en weer doorgaan!

Of in dit geval ratelen, uit de bocht vliegen, huilen en weer opbouwen!

Toen ik begon aan mijn coachingstraject hield ik mijzelf voor dat ik ging opbouwen. Weg van het oud zeer, van de verdieping naar het waarom; Gewoon vooruit kijken en gaan!

Waarom ik dit dacht hiermee weg te komen, weet ik ook niet. Bang voor mijn eigen spiegelbeeld? Bang de confrontatie aan te gaan? Het zal vast allemaal meegespeeld hebben.

Mijn coach Henk maakte het mij dan ook niet makkelijk. Want dat wat ik verdrongen had gebeurde natuurlijk echt wel. Ik moest toch echt die stapjes terug gaan zetten. Henk (en mijzelf) kon ik niet langer om de tuin leiden.

Dus eerst even wat oud zeer door.

Even mezelf goed aankijken. Met huiswerkopdrachten dingen in beeld brengen. En ik merkte dat ook dat me hielp. Daarna mocht ik vooruit gaan kijken. En hoe! Ik werd uitgedaagd. Wat wil je echt! Niet met welke stap houd je jezelf wel weer tevreden. Nee, hoe zet ik mijn eigenschappen in als kwaliteiten en talenten?

In het begin was ik vooral bezig met ‘van alles moeten’. Gezin, werk, sociaal, huishouden, sport… Door de gesprekken kon ik dat steeds beter relativeren en ontstond de tegelwijsheid: ”Dat ik iets kan, wil niet zeggen dat ik het ook moet”. Privé bracht het ook een verandering. Ik ging anders naar mijn omgeving kijken; “Waarom irriteer ik me juist aan bepaalde personen? Kon ik niet juist iets leren van die persoon?”

Ik heb Henk regelmatig over de tafel heen willen trekken, gek werd ik ervan!

Maar dat was precies wat ik nodig had, ik werd op scherp gezet. Ik moest kritisch naar mezelf kijken en in mijn geval betekende dat juist ook mezelf hoger inschatten dan ik altijd deed. Of eigenlijk mezelf gewoon beter op waarde schatten.

36

Student in trek bij ICT-projecten inzet voor begeleiding ict-implementaties in de zorg Studenten worden steeds vaker ingezet voor de begeleiding van ict-implementaties in de zorg. Bij de invoering van een elektronisch patiënten dossier (epd), ziekenhuis informatiesysteem (zis) of elektronisch cliëntendossier (ecd) huren zorginstellingen, uitzenders en dienstverleners vaker studenten in.

Die trend wordt gesignaleerd door Zorgvisie.

Het vakblad voor management en directie in de gezondheidszorg signaleert dat studenten al lang niet meer alleen worden ingezet voor eenvoudige uitzendklussen zoals data-invoer.

Ze begeleiden bijvoorbeeld steeds vaker trainingen van eindgebruikers, denken mee over de lesstof van die cursussen, testen systemen en schrijven nieuwe werkprocessen uit.

Affiniteit met ict Vooral hbo- en wo-studenten aan een zorgopleiding, die veel affiniteit hebben met ict, zijn gewild. Ze worden bijvoorbeeld ingezet bij grote ict-projecten in de zorg. In het Zorgvisie-artikel zegt projectmanager zorg van uitzendbureau Studenttalent, Marlon Dolman:

‘We ondersteunen steeds meer grote ziekenhuizen bij complexe en tijdrovende epd/zis-projecten. Zo trainen we bij diverse ziekenhuizen medewerkers voor nieuwe epd’s.

Daarnaast vullen we de voorgeschiedenis aan, bouwen we formulieren in het epd en bieden we ook ondersteuning op het gebied van functioneel beheer. En zo lopen er honderden studenten per jaar overal in het land rond om allerlei ict-klussen te doen. Het verspreidt zich echt als een olievlek.’

Medische wo- of hbo-studenten De uitzendbureaus gaan ook steeds vaker samenwerkingen aan met ict-dienstverleners in de zorg. Die bedrijven beschikken vaak over ervaren consultants, maar zijn bij grote trajecten vaak op zoek naar extra ondersteuning op flexibele basis. Dolman vertelt aan het vakblad: ‘We plaatsen medische wo- of hbo-studenten met aantoonbare ervaring en affiniteit met it, een snelle leercurve, analytisch denkvermogen, goede communicatieve vaardigheden en die op de hoogte zijn van de laatste ontwikkelingen.’ Bron: Computable.nl

CAO zorgverzekeraars definitief

werknemers en werkgevers akkoord met nieuwe CAO

W

erknemers en werkgevers zijn akkoord met de Cao voor de Zorgverzekeraars 2016 -2018. Daarmee is deze cao definitief, nadat bonden en brancheorganisatie op 5 juli al tot een akkoord kwamen.

Daarom wordt er gezocht naar alternatieven voor de wachtgeldregeling. Het versterken van de duurzame inzetbaarheid van de medewerker zal daarbij een belangrijke rol spelen. Door voorlichting en een enquête worden werknemers bij het onderzoek betrokken.

De cao heeft een looptijd van twee jaar van 1 juli 2016 tot 1 juli 2018. De cao voorziet in een loonsverhoging van in totaal 3,5 procent. De lonen worden stapsgewijs verhoogd: met 0,5 procent per 1 oktober 2016, met 1,5 procent per 1 januari 2017 en met 1,5 procent per 1 oktober 2017.

Betere balans werk en privé

Versterken duurzame inzetbaarheid Naast de loonsverhoging voorziet de nieuwe cao in een studie naar de wachtgeldregeling.

De twintig jaar oude overgangsregeling wachtgeld sluit steeds minder aan bij ontwikkelingen zoals de verschuiving van de pensioenleeftijd, de vermindering van de WW-rechten en de maatschappelijke opvatting over duurzame inzetbaarheid.

Zorg en Ziekenhuis

Een ander punt in de nieuwe cao betreft een pilot arbeidstijden, waarbij werkgevers in staat zijn flexibel te werken en medewerkers meer invloed krijgen op de te werken uren. Hiermee kan ook voor een betere balans tussen werk en privé worden gezorgd. Bij de pilot kan de in de cao geregelde systematiek van toeslagen voor werken op onregelmatige uren buiten werking gesteld worden. Medewerkers kunnen zich bij de pilot inschrijven voor uren waarop zij willen werken. Toeslagen worden verleend voor het werken op de moeilijk te vervullen tijdstippen. Die tijdstippen hoeven niet per se overeen te komen met de tijdstippen waarover medewerkers nu toeslagen krijgen.

Bron: Zorgverzekeraars Nederland

Werkervaring opdoen bij Facilitair Bedrijf van MCL Jongvolwassenen die om wat voor reden ook zijn vastgelopen in het onderwijs en hun leven kunnen werkervaring opdoen bij het Facilitair Bedrijf van Medisch Centrum Leeuwarden.

Onder leiding van afdelingsmedewerkers die opgeleid zijn tot coach werken ze o.a. achter de receptie, 24-uurpost en in de telefooncentrale. Na een half jaar verlaten ze het MCL met een flinke dosis werkervaring, een certificaat en een goede referentie.

Het MCL werkt sinds oktober 2014 samen met de gemeente Leeuwarden om jongeren deze kans te bieden. Inmiddels hebben zeven jongeren het traject met succes afgerond; twee van hen vonden een baan in het MCL. Momenteel zitten er tien jongeren in het traject.

‘We vinden het als maatschappelijke onderneming belangrijk om jongeren deze kans te bieden,’ zegt Henk Jan Kloosterman, hoofd receptie & 24-uurspost van het MCL. ‘Deze doorzetters krijgen de kans om in de praktijk als boventallig medewerker kennis te maken met de verscheidenheid aan werkzaamheden in het MCL. Ze zijn herkenbaar als MCL-medewerker en voelen zich verantwoordelijk en worden door de verschillende teams als volwaardige collega’s beschouwd en behandeld. Ze ervaren dat werken heel leuk kan zijn en dat je dan met doorzettingsvermogen veel kunt bereiken.

Deze kans grijpen ze altijd met beiden handen aan.’

In aanmerking komen?

Jongeren die in aanmerking willen komen voor zo’n traject bij het MCL worden voorgedragen door de gemeente Leeuwarden, de Werkschool en het Talentcentrum Fryslân. Als de potentiële doorzetter binnen de criteria valt kan deze starten met het project. Het aantal plaatsen is gering; de criteria worden strikt gehanteerd.

Talent Ontwikkeld 37

Ziekenhuis moet stakeholder

meer betrekken bij besluitvorming relatie raad van bestuur en medisch specialisten cruciaal De besluitvorming in een ziekenhuis zal in de toekomst niet langer het exclusieve domein van de raad van bestuur en medisch specialisten zijn.

Zij moeten andere betrokkenen, zoals patiënten, toezichthouders, en andere zorgaanbieders, meer bij de besluitvorming betrekken. Dit blijkt uit onderzoek van Ron van der Pennen, die hierop promoveert aan Tilburg University.

Ziekenhuizen worden in toenemende mate geconfronteerd met grote vraagstukken die hun toekomst raken. Het ziekenhuis in zijn huidige vorm zal mede onder die druk verdwijnen, stelt Van der Pennen.

“Een toenemend aantal partijen gaat zich met besluitvorming van het ziekenhuis bezig houden. Dit legt nu al een hypotheek op de legitimiteit van besluitvorming tussen raad van bestuur en medisch specialisten in een Nederlands ziekenhuis.”

Van der Pennen verwacht dat de besturing van de Nederlandse ziekenhuizen de komende jaren alleen maar moeilijker zal worden. Hij wijst bijvoorbeeld op de langzaam verdwijnende scheiding tussen eerste-, tweede- en derdelijns instellingen, waardoor organisatiegrenzen vervagen. Maar ook discussies over het ziekenhuisportfolio kunnen niet geïsoleerd binnen het ziekenhuis gevoerd worden.

Dit geeft een grote verantwoordelijkheid voor de beide partijen die cruciaal zijn in besluitvorming in het ziekenhuis: raad van bestuur en medisch specialisten.

Problematisch complex Hij noemt de relatie tussen de raad van bestuur en medisch specialisten “cruciaal” in besluitvorming in het ziekenhuis. “Deze relatie is problematisch complex, zoals onder meer werd bevestigd in de patstelling in het Ruwaard van Putten ziekenhuis.”

De Onderzoeksraad voor Veiligheid verwoordde het als volgt: “Uit het onderzoek blijkt dat het centrale probleem binnen het Ruwaard van Putten ziekenhuis was dat de raad van bestuur en de medisch

Uiteenlopende perspectieven Te weinig aandacht voor samenwerking met omgeving

Zorg en Ziekenhuis

specialisten niet tot een gezamenlijke, integrale sturing van het ziekenhuis kwamen. Er bestond een patstelling waarin beide partijen vasthielden aan hun eigen positie en belangen”.

In zijn promotieonderzoek richt Van der Pennen zich nadrukkelijk op de complexiteit van de relatie tussen raad van bestuur en medisch specialisten.

Hij onderzoekt wat zich onder deze complexiteit afspeelt en wat er gebeurt in de relatie tussen raad van bestuur en medisch specialisten in besluitvormingsprocessen. Daarbij heeft hij gekeken naar drie zaken: hoe is het proces van besluitvorming verlopen, welke waarden brengt ieder van de partijen in en is er sprake van legitimiteit van een besluit?

Binnen het onderzoek zijn drie cases onderzocht, waaronder de feitelijk mislukte introductie van prestatiebeloning van medisch specialisten in 2008. Uit de drie cases blijkt volgens Van der Pennen dat het proces van besluitvorming niet uniform en voorspelbaar verloopt. “Er is sprake van dynamiek tussen partijen alsook van een afhankelijkheid van de specifieke context en tijd waarin besluitvorming plaats vindt.”

Kaarten tegen de borst Verder blijkt dat effecten van besluitvormingsprocessen een schaduw wierpen op andere dossiers die speelden. Vooral de uiteenlopende perspectieven tussen raad van bestuur en medisch specialisten zijn een verklaring voor deze dynamiek.

Deze verschillende perspectieven zijn tevens een voedingsbodem voor een afname van vertrouwen en voor meer onzichtbaarheid in de processen: partijen houden de kaarten langer tegen de borst.

De promovendus concludeert dat de mate van legitimiteit van besluitvorming tussen raad van bestuur en medisch specialisten voor een groot deelbepaald wordt door deze context en de wijze waarop het proces zich heeft ontwikkeld. Verder concludeert hij dat in de casus rond de beloning van medisch specialisten te weinig aandacht is geweest voor het proces. Volgens Van der Pennen moet het goed houden van de relatie tussen raad van bestuur en medisch specialisten “een doel op zich” zijn.

Volgens Van der Pennen blijkt uit de onderzochte cases dat er te weinig aandacht in besluitvorming was voor samenwerking met de omgeving, terwijl een ziekenhuis daar juist haar legitimiteit vindt. Hij adviseert raden van bestuur en medisch specialisten: “Ze moeten stoppen met enkel naar elkaar te kijken. Beiden zouden meer naar buiten moeten kijken, naar partijen in de omgeving van het ziekenhuis.”

Mensen in de zorg Zorg aan Zet benoemt Radboud Quik tot voorzitter Radboud Quik is benoemd tot voorzitter van Zorg aan Zet, een Limburgse arbeidsmarktorganisatie die werkzaam is voor organisaties binnen de sector zorg en welzijn. Hij is aangetreden per 1 juli als opvolger van Cock Aquarius, die onlangs na elf jaar opstapte.

Nieuwe directeur locaties MC IJsselmeerziekenhuizen De aandeelhouders hebben op voordracht van de Raad van Commissarissen van MC IJsselmeerziekenhuizen BV, onderdeel van de MC Groep, drs.

Marja. A. Sleeuwenhoek benoemd tot directeur van de locaties Lelystad, Emmeloord en Dronten. Daarmee krijgen de ziekenhuislocaties één aanspreekpunt voor medewerkers en partners/ relaties in de zorg. De aandeelhouders en Raad van Commissarissen zijn van mening dat met de benoeming van mevrouw Sleeuwenhoek de curatieve zorg in Oostelijk Flevoland en in de Noordoostpolder zich verder kan ontwikkelen in de door de MC Groep gewenste richting.

Henk-Jan Guchelaar nieuw Collegelid CBG Guchelaar is benoemd als Collegelid bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Guchelaar is ziekenhuisapotheker-Klinisch Farmacoloog, hoogleraar Klinische Farmacie aan de Universiteit van Leiden en afdelingshoofd Klinische Farmacie en Toxicologie in het Leids Universitair Medisch Centrum.

Marjolein Tasche bestuursvoorzitter bij AVAG Tasche is gepromoveerd wetenschapper in de eerstelijnsgezondheidszorg en heeft jarenlange bestuurservaring in de ziekenhuiswereld. Zo is zij sinds 2008 lid van de raad van bestuur van het HagaZiekenhuis. Ook is zij sinds de fusie van het HagaZiekenhuis met de Reinier de Graaf Groep en het Langelandziekenhuis lid van de raad van bestuur van de Reinier Hagagroep en directievoorzitter van het HagaZiekenhuis.

Tasche volgt hiermee Elsa Norde op.

38

advertorial

De International Association for the Study of Pain (IASP) constateerde dat wereldwijd professionals in de zorg over het algemeen onvoldoende worden opgeleid op het gebied van pijn en dat hun deskundigheid op dit terrein daarom te wensen overlaat.

(IASP, 2015, Briggs et.al., 2015).

Effectieve pijnbehandeling begint bij goed onderwijs

Nederland telt circa 2,25 miljoen mensen met langdurige pijn (Breivik, Collett, Ventafridda, Cohen, & Gallacher, 2006). Pijn is tevens de meest voorkomende klacht waarmee een patiënt zich bij de huisarts of medisch specialist meldt.

Chronische pijnpatiënten zijn hierbij veruit de grootste groep.

Er zijn méér pijnpatiënten dan alle diabetespatiënten en hartpatiënten tezamen (Gaskin, 2012).

Je zou verwachten dat aandacht voor goed pijnonderwijs in de diverse opleidingen voor zorgprofessionals in verhouding is met de mate waarin pijn voorkomt in de maatschappij. Helaas is dat nog niet overal het geval.

Nijmegen zet pijnonderwijs op de kaart Pijnonderwijs in ontwikkeling De afgelopen jaren is door verschillende hogescholen, faculteiten, platforms en verenigingen hard gewerkt aan verbetering op het gebied van pijnonderwijs. In Nijmegen zijn het Radboudumc en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) actief op dit gebied. Het Pijnbehandelcentrum van het Radboudumc organiseert al jaren de keuzemodule Pijn binnen het geneeskunde onderwijs en recent is pijnonderwijs nu ook structureel in het curriculum opgenomen. Binnen het bachelor onderwijs voor zorgprofessionals wordt

Pijn niet onderschatten Acute pijn bij operaties, bevallingen en trauma’s, pijn bij kanker, pijn bij chronische aandoeningen en chronische pijn met een minder duidelijke oorzaak; pijn is een probleem dat vaak voorkomt en niet onderschat mag worden!

Aandacht voor goed pijnonderwijs is noodzakelijk, want als gevolg van ouderdomsaandoeningen en degeneratie van het zenuwstelsel zal het aantal mensen met chronische pijn in de nabije toekomst nog verder toenemen.

(Ersek, Turner, Cain, & Kemp, 2004).

Zorg en Ziekenhuis

De afgelopen jaren is hard gewerkt aan verbetering op het gebied van pijnonderwijs. sinds 3 jaar een multiprofessionele minor Pijn aangeboden en bij de vervolgopleidingen van HAN VDO kunnen er verschillende post-hbo-opleidingen en -cursussen op gebied van pijn worden gevolgd, zoals de cursus Assistent Pijnbehandeling, de opleiding Pijnconsulent en de cursus Chronische Pijn en Arbeid. Binnen dit onderwijs werken de partijen uit het werkveld en van de onderwijsinstituten steeds meer samen met als voordeel dat er veel docenten worden ingezet die de praktijk van pijnzorg goed kennen. Bovendien worden onderzoeks- en onderwijsvragen uit de praktijk vaak door studenten of docenten opgepakt of ondersteund.

Praktijkgericht opleiden De opbrengsten van beter pijnonderwijs worden snel zichtbaar in de praktijk. Pijnspecialisten geven aan dat zij merken dat pijnconsulenten in opleiding steeds meer farmacologische kennis hebben en veel nadrukkelijker patiënten coachen in therapietrouw en managen van bijwerkingen. Pijnconsulenten blijken krachtige ondersteuners van zorg volgens het biopsychosociaal model, dat onder meer door de nieuwe Zorgstandaard Pijn wordt geadviseerd. Al tijdens de opleiding zetten zij bijvoorbeeld in op vergroten van draagkracht van de patiënt, het sneller in kaart brengen van angst en depressieve

gevoelens en het eerder inzetten van complementaire zorg.

Goed pijnonderwijs zorgt ervoor dat de aandacht voor pijn blijvend is. Studenten willen zich na het volgen van de minor vaak verder verdiepen in het onderwerp en pijnconsulenten blijken vaak nog verder te gaan met bijvoorbeeld de opleiding Verpleegkundig specialist of verdiepingscursussen op bijvoorbeeld het gebied van Acceptance en Commitment Therapy. Ook sluiten zij steeds meer aan bij de verschuiving van zorg naar de eerste lijn. Inmiddels is de eerste pijnconsulent uit de eerste lijn afgestudeerd. Ook is een pijnconsulent haar eigen praktijk begonnen. Door de nauwe samenwerking tussen onderwijs en de praktijk is dan ook de verwachting dat deze ontwikkeling zich de komende jaren zal doorzetten.

Meer informatie Ben je geïnteresseerd geraakt in de scholingsmogelijkheden? Neem dan contact op met HAN VDO of kijk voor meer informatie over de post-hbo-opleidingen en -cursussen op gebied van pijn, zoals de cursus Assistent Pijnbehandeling, de opleiding Pijnconsulent en de cursus Chronische Pijn en Arbeid, op www.han.nl/vdo.

39

Agenda

2e Nationale Congres voor Hospicezorg

activiteiten & seminars

Vrijdag 7 oktober 2016 ReeHorst, Ede • Voor verpleegkundigen, verzorgen den en vrijwilligers.

• Over o.a hospicezorg anno 2016, vermoeidheid, benauwdheid, misse lijkheid, braken en pijn, complemen taire zorg, omgaan met jonge kinde ren, zorg rondom het levenseinde van mensen met dementie, een verstan delijke beperking en met een psychia trische stoornis, laatste zorg, troost • Informatie en aanmelden: www.congressenmetzorg.nl

congressenmetzorg.nl

De Grote Thuiszorgdag 13 december 2016 ReeHorst, Ede Het zijn roerige tijden in de thuiszorg.

De betaalbaarheid staat onder druk en de complexiteit van de zorgvraag is toegenomen. Veel cliënten willen zo lang mogelijk in hun eigen leefomgeving kunnen functioneren. De Grote Thuiszorgdag richt zich op actuele ontwikkelingen, benodigde aanpassingen en vereiste competenties.

Woon workshops bij, discussieer mee tijdens Het Grote Thuiszorgdebat of volg het managementtraject. Juist nu moet je zorgen dat je het hoofd boven water houdt.

De wondere wereld van dementie woensdag 12 oktober 2016 ReeHorst Ede • Voor alle verpleegkundigen, verzor genden en overige geïnteresseerden.

• Deelnemers ontvangen gratis het boek ‘De dag door met dementie’ van Anneke van der Plaats en Dick Kits!

• Over o.a het dementerende brein, statische en dynamische prikkels, omgaan met verlies en rouw, welke invloed kleur heeft op emoties, con fronterend en agressief gedrag, hoe je beweging in kunt zetten als inter ventie en het creëren van veiligheid zonder dwang en drang • Informatie en aanmelden: www.congressenmetzorg.nl

21 september Wereld Alzheimer Dag 24 september Nationale Burendag 29 september Int. Dag van het Hart oktober Borstkankermaand 1 oktober

Int. Dag van de Ouderen

5 oktober Leerkrachtendag

13 oktober 2016 ReeHorst, Ede

10 oktober

Werelddag van de GGZ

12 oktober

Dag tegen Reuma

De verpleeghuizen en kleinschalige woonprojecten worden door de verbeterplannen van staatssecretaris van Rijn steeds meer uitgedaagd te vernieuwen om de beoogde kwaliteitsslag te maken.

Maar wordt door steeds meer maatwerk te bieden in de zorg, nu echt alles duurder? Tijdens dit congres worden praktische oplossingen, cases en handvatten geboden die direct toepasbaar zijn in de praktijk. Voor verpleegkundigen, verzorgenden én (team) managers!

nursingcongressen.nl

Heb jij regelmatig te maken met patiënten met een MDL aandoening? Dan wordt er flink wat kennis van je verwacht op verschillende gebieden. Meld je aan voor het hét congres voor verpleegkundigen en verzorgenden op het gebied van MDL en leer meer over Omgaan met complicaties bij stomazorg, IBD, Aandacht voor voeding, Aandoeningen rondom de pancreas en galwegen en Ontwikkelingen op MDL gebied.

Extra korting voor vroegboekers!

Van u als zorgprofessional wordt verwacht om inzicht te hebben in de financiële gezondheid van uw organisatie.

Hoe maakt u zich de belangrijkste financiële begrippen eigen en hoe krijgt u inzicht in de complexiteit van financieel management? Tijdens deze masterclass wordt gebruik gemaakt van gefundeerde theorie geïllustreerd met praktijkvoorbeelden, cases en oefeningen.

Zorg en Ziekenhuis

26-09 - 01-10 Week van de Pijn

Hét Verpleeghuis Congres

Masterclass Financieel Management in de zorg

nursingcongressen.nl

20 september Prinsjesdag

4 oktober Wereld Dierendag

27 oktober 2016 ReeHorst, Ede

Bijzondere dagen en feestdagen

thuiszorgcongres.nl

congressenmetzorg.nl Maag- Darm & Lever Problematiek

Dag van . . .

1, 2 en 16 november 2016 Nyenrode Business universiteit, Breukelen

zorgvisie.nl/academy

Colofon Zorg en Ziekenhuis Uitgever, tevens redactie-adres: Allin1Mediaservice T (0487) 760200 E redactie@zorgenziekenhuis.nl Advertentieverkoop: Cross Media T (010) 7421941 E zorg@crossmedianederland.com Oplage: 30.000 exemplaren Drukwerk: Janssen Rotadruk b.v.

Verspreiding: via personeelsruimten in de ziekenhuizen en geadresseerd aan directieleden en beslissers uit zorg en welzijn Meer informatie: zorgenziekenhuis.nl Aan de inhoud van Zorg en Ziekenhuis is alle mogelijke zorg besteed. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. De uitgever Allin1Mediaservice van Zorg en Ziekenhuis aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van de inhoud.

AUTEURSRECHTEN VOORBEHOUDEN © Zorg en Ziekenhuis Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Zorg en Ziekenhuis c.q. de betreffende auteur.

Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook.

Zorg en Ziekenhuis wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatieen/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

Kennis delen binnen de zorg

congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars

CONGRESAGENDA

woensdag 31 augu stus of vrijdag 2 septmb er

Opleiding BOPZ-arts | Achtdaagse cursus

Startdatum ber Donderdag 8 septem

Het coachen van | zelfsturende teams Vijfdaagse cursus

Startdatum Dinsdag 13 septembe

r

Praktische methoden en handvatten voor het coachen van zelfsturende teams

Speciaal voor specialisten ouderengeneeskunde

Coachend leidinggeven | Driedaage cursus Coachend leiderschap - dienstbaar aan de organisatie, medewerkers en doelstelling

www.medilex .nl/opl

eidingbopzvrijdag mcoach

www.medilex .nl/tea

Startdatum Donderdag 15 september

Conflictbemiddeling en mediation | Driedaagse cursus Effectieve gesprekstechnieken en benaderingen bij conflictbemiddeling

www.medilex.nl/coach

endleidinggeven

Startdatum ember Donderdag 15 sept

Intercollegiaal coachen (zorg) | Vijfdaagse cursus

Dinsdag 27 septem

ber

Zilveren haren, gouden jaren

Het leren coachen van gelijkwaardige collega’s

Competentiebeleid voor senior medisch specialisten

Onze dagen zijn onder meer geaccrediteerd voor verpleegkundigen, artsen, psychiaters, maatschappelijk werkers, psychologen en vele andere beroepsgroepen. Kijk op www.medilex.nl hoeveel studiepunten u kunt verdienen met de dag van uw keuze.

Al 25 jaar organiseert Medilex de beste congressen voor alle professionals in de zorg.

Medilex wordt niet betaald door de farmaceut, de overheid, de consultancy, de uitgever of welke andere partij dan ook.

Onafhankelijke voorlichting over maatschappelijk relevante thema’s is ons speerpunt – dit maakt Medilex uniek in de gezondheidszorg.

ercollegiaal_coachen www.medilex .nl/int

www.medilex.nl/conflictbemiddeling

www.medilex .nl/sen

iorarts

Donderdag 13 oktober er Dinsdag 1 novemb

Eerder dan verwacht Passende zorg bij (dreigende) vroeggeboorte

tie Race tegen resisten Infectiepreventie en antbioticagebruik in de ziekenhuiszorg en ouderenzorg

istentie

www.medilex .nl/res

www.medilex.nl/vroeggeboorteziekenhuis

Donderdag 24 nove

mber

Excelleren of disfunctioneren va n medisch specialiste n Bepalende factoren voor (sub)optimaal functioneren

www.medilex .nl/disfu

nctioneren

congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen Postbus & seminars 289 | 3700 AG & Zeistcongressen | T 030 – 69 33 887 & Ga voor alle studiedagen naar www.medilex.nl of kies een studiedag van de poster! of stuur een e-mail naar: info@medilex.nl congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars & congressen & seminars