izdinish_jurnili_2017_01 ئىزدىنىش ژۇرنىلى 1-سان

‫ ‬

‫ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا بېغىشالنغان ئۇنىۋېرسال ئەدەبىي ژۇرنال‬

‫‏‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ ‬ ‫‪ISSN: 2602–389X‬‬

‫ئومۇمىي ‪ -1‬سان‬

‫‪www.uyghuredebiyati.net‬‬

‫ ‬

‫‪Уйғур Әдәбияти‬‬

‫ ‪Uyghur Literature‬‬

‫‪Uygur Edebiyatı‬‬

‫ئۇيغــۇر ھازىرقــى زامــان ئەدەبىياتىنىــڭ ئاساســچىلىرىدىن بىــرى ھېســاپلىنىدىغان شــائىر‪ ،‬يازغۇچــى ئابدۇرېھىــم ئۆتكــۈر‬ ‫‪–1923‬يىلــى ئىيۇلــدا قۇمــۇل شــەھىرىدە ســودىگەر ئائىلىســىدە دۇنياغــا كەلگــەن‪ .‬ئابدۇرېھىــم ئۆتكــۈر ئەدەبىيــات ساھەســىگە‬ ‫‪–1940‬يىللىــرى شــېئىر ئارقىلىــق كىرگــەن‪ .‬ئــۇ شــۇنىڭدىن تارتىــپ ئىزچىــل تــۈردە شــېئىر ئىجادىيىتــى بىلــەن شــۇغۇللىنىپ‪،‬‬ ‫بــۇ ســاھەدە زور مۇۋەپپەقىيەتلەرنــى قولغــا كەلتۈرگــەن‪ ،‬شــۇنداقال ئۇيغــۇر ھازىرقــى زامــان شــېئىرىيىتىنىڭ ئالدىنقــى قاتارىدىكــى‬ ‫ۋەكىللىرىنىــڭ بىرىگــە ئايالنغــان‪ .‬ئۇنىــڭ «تــاڭ شــاماللىرى»‪« ،‬ياخشــى»‪«،‬مەن ئــاق بايــراق ئەمــەس» قاتارلىــق شــېئىرلىرى‪،‬‬ ‫«ئۇلــۇغ ئانــا ھەققىــدە چۆچــەك»‪« ،‬قەشــقەر كېچىســى» قاتارلىــق داســتانلىرى‪ ،‬ئالدىنقــى ئەســىرنىڭ باشــلىرىدىكى ئىنقىالبالرنــى‬ ‫يورۇتــۇپ بەرگــەن «ئىــز»‪« ،‬ئويغانغــان زېمىــن» ناملىــق رومانلىــرى ھازىرقــى زامــان ئۇيغــۇر ئەدەبىياتىــدا ئاالھىــدە ئــورۇن تۇتىــدۇ‪.‬‬ ‫ھۆرمەتلىــك ئەدىــب ‪–1995‬يىلــى ‪–5‬ئۆكتەبــر ئۈرۈمچىــدە ‪ 72‬يېشــىدا بىــز بىلــەن ۋىداالشــتى‪.‬‬

‫ئىز‬

‫ئابدۇرېھمى ئۆتكۈر‬ ‫ايش ئىدۇق مۈشكۈل سەپەرگە ئاتلىنىپ چىققاندا بىز‪،‬‬ ‫ئەمدى ئاتقا مىنگۈدەك بوپ قادلى ئەنە نەۋرمىىز‪.‬‬ ‫ئاز ئىدۇق ئۇزۇن سەپەرگە ئاتلىنىپ ماڭغاندا بىز‪،‬‬ ‫ئەمدى چوڭ اكرۋان ئااتدلۇق قادلۇرۇپ چۆلەلردە ئىز‪.‬‬ ‫قادلى ئىز چۆلەلر ئارا گاھى داۋانالردا يەنە‪،‬‬ ‫قادلى ىن‪-‬ىن ئارسالنالر دەشت‪-‬چۆلەلردە قەۋرىسىز‪.‬‬ ‫قەۋرىسىز قادلى دېمەڭ يۇلغۇن قىزارغان دالىدا‪،‬‬ ‫گۈل چېچەككە پۈركىنەر اتڭال ابھاردا قەۋرمىىز‪.‬‬ ‫قادلى ئەل‪ ،‬قادلى مەنزىل‪ ،‬قادلى يرىاقتا ھەممىىس‪،‬‬ ‫چىقسا بوران كۆچسە قۇمالر ھېچ كۆمۈملەس ئىزمىىز‪.‬‬ ‫توختامىس اكرۋان يولىدىن‪ ،‬گەرچە ئاتالر بەك ئورۇق‪،‬‬ ‫اتپقۇىس ھېچ بوملىسا بۇ ئىزىىن برىكۈن نەۋرمىىز اي چەۋرمىىز‪.‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ژۇرنىلىمىز ھەققىدە‬ ‫مەزكــۇر ژۇرنــال ئۇيغــۇر ئەدەبىياتىنــى ئــۆز ئىچىگــە ئالغــان دۇنيــا ئەدەبىياتىدىكــى كىالسســىك ۋە نادىــر ئەســەرلەرنى‬ ‫ئوقۇرمەنلەرگــە تەقدىــم قىلىــش‪ ،‬ئۇيغۇر تىلىدا ئىجادىيەت بىلەن شــۇغۇللىنىدىغان كەســپ ئىگىلىرى ۋە ھەۋەســكارالرنىڭ‬ ‫ئەســەرلىرىنى ئېــان قىلىــش‪ ،‬ئۇيغــۇر ئەدەبىياتىنــى ۋە ئەدەبىــي تىلىنــى باشــقا تۈركىــي مىللەتلەرگــە تونۇشــتۇرۇش‪،‬‬ ‫شــۇنداقال ئۇيغــۇر تىلىدىكــى بىــر ژۇرنالنــى مەزمــۇن ۋە ســۈپەت جەھەتتىن تەرەققىي قىلــدۇرۇپ‪ ،‬خەلقئارادىكى ســۈپەتلىك‬ ‫ئەدەبىــي ژۇرنالالرنىــڭ سەۋىيەســىگە يەتكۈزۈشــنى مەقســەت قىلىدىغــان پەســىللىك ئەدەبىــي ژۇرنــال‪.‬‬ ‫مەزكــۇر ژۇرنالــدا پەقــەت ئەدەبىــي ئەســەرلەرال ئېــان قىلىنىدىغــان بولــۇپ‪ ،‬بىۋاســتە ئۇيغۇرچــە يېزىلغــان ياكــى باشــقا‬ ‫تىلالردىــن ئۇيغۇرچىغــا تەرجىمــە قىلىنغــان ئەســەلەر قۇبــۇل قىلىنىــدۇ‪.‬‬ ‫ژۇرنالغا قوبۇل قىلىنىدىغان ئەدەبىي ئەسەرلەر‪:‬‬ ‫‪1 .1‬ئۇيغۇر ئەدەبىياتى تارىخىدىكى كىالسسىك ۋە نادىر ئەسەرلەر‬ ‫‪2 .2‬ئىجادىي ئەسەرلەر‬ ‫‪3 .3‬باشقا تىلالردىن ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىنغان ئەسەرلەر‬ ‫‪4 .4‬خەلق ئارىسىغا تارقالغان ئەقلىيە سۆز‪ ،‬ماقال–تەمسىل‪ ،‬چۆچەك‪ ،‬قوشاق‪ ،‬يۇمۇر قاتارلىقالر‬ ‫‪5 .5‬ئۇيغۇرالر تەسۋىرلەنگەن رەسىملەر‪ ،‬فوتو–سۈرەت‪ ،‬ھەجۋىي رەسىملەر‬ ‫‪6 .6‬مەلۇم رايونالردىكى ئۇيغۇر ئارىسىدىال قوللىنىلىدىغان سۆزلەر (لۇغەت)‬ ‫ئەسەر ئەۋەتىش ھەققىدە‪:‬‬ ‫‪1 .1‬ئەسەرلەر ‪ uyjurnal@gmail.com‬ئادرېسى ئارقىلىق قوبۇل قىلىنىدۇ‪.‬‬ ‫‪2 .2‬كىالسسىك ۋە نادىر ئەسەرلەر ھەققىدىكى ئۇچۇرالر (ئاپتورى‪ ،‬ژانىرى‪ ،‬ئېالن قىلىنغان ژۇرنال‪ ،‬كىتاب‪ ،‬يىلنامە‬ ‫قاتارلىقالر) ئېنىق ئەسكەرتىلىشى كېرەك‪.‬‬ ‫‪3 .3‬تەرجىمە قىلىنغان ئەسەرلەرنىڭ ئەسلى تىلى ھەققىدىكى ئىزاھات ۋە ئەسلى تېكىستى تەمىنلىنىشى كېرەك‪.‬‬ ‫‪4 .4‬ئىجادىي ئەسەرلەرنىڭ ژانىرى ئەسكەرتىلىشى كېرەك‪.‬‬ ‫‪5 .5‬ئەۋەتىلگەن ئەسەرلەردە ئەۋەتكۈچىلەرنىڭ (ئاپتورالر ۋە نەشىرگە تەييارلىغانالر) ئىسىمى يېزىلماسلىقى كېرەك‪.‬‬ ‫ئەسەرنىڭ باھالىنىشى ۋە قوبۇل قىلىنىشى‪:‬‬ ‫‪1 .1‬ژۇرنالغا ئەۋەتىلگەن بارلىق ئەسەرلەر ژانىرىغا قاراپ ئۈچ باھاالش ھەيئىتىگە ئەۋەتىلىدۇ‪.‬‬ ‫‪2 .2‬قوبۇل قىلىنىشى ئۈچۈن ئەسەر ئاز دېگەندە ئىككى باھاالش ھەيئىتىنىڭ تەستىقىدىن ئۆتۈشى كېرەك‪.‬‬ ‫ئەسەرلەرنىڭ ئادىل باھالىنىشى ئۈچۈن‪ ،‬ئەۋەتىلگەن ئەسەرلەردە ئاپتورالرنىڭ ئىسمى ياكى كىملىكى ھەققىدىكى‬ ‫ئۇچۇرالر بىلدۈرۈلمەيدۇ‪.‬‬ ‫‪3 .3‬ئەسەرلەر ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلى بىلەن‪ ،‬تىل–يېزىق ئىمال قائىدىسىگە رىئايە قىلىنغان ئاساستا يېزىلىشى كېرەك‪.‬‬ ‫‪4 .4‬مەزمۇن جەھەتتىن ژۇرنالنىڭ قوبۇل قىلىش دائىرىسى ئىچىدە بولۇش كېرەك‪.‬‬ ‫‪5 .5‬ئەسەر قوبۇل قىلىنسا‪ ،‬ئەسەر ئاپتورىدىن ئىسىم‪ ،‬تەخەللۇس (ئەگەر ئىشلىتىدىغان بولسا) ۋە قىسقىچە‬ ‫تونۇشتۇرۇش (ئەگەر ئاپتور تەمىنلەشنى خالىسا) تەلەپ قىلىنىدۇ‪.‬‬ ‫‪6 .6‬ئەسەر قوبۇل قىلىنمىسا‪ ،‬قوبۇل قىلىنمىغانلىق ئۇچۇرى تەكلىپ ۋە پىكىرلەر بىلەن ئەۋەتىلىدۇ‪.‬‬ ‫‪7 .7‬ئەسەرلەرنىڭ قوبۇل قىلىنىشى پۈتۈنلەي باھاالش ھەيتىئىنىڭ قارارى بىلەن بولىدۇ‪.‬‬ ‫ژۇرنالنىڭ ئېالن قىلىنىش شەكلى‪:‬‬ ‫ژۇرنال پەسىللىك تور ژۇرنىلى بولۇپ‪ ،‬ئەرەب ھەرپلىرى‪ ،‬التىن ھەرىپلىرى‪ ،‬سالۋىيان ھەرپلىرى ئاساسىدىكى ئۇيغۇر‬ ‫يېزىقىدا ۋە (باشقا تۈرك مىللەتلىرىنىڭمۇ ژۇرنىلىمىزدىن پايدىلىنالىشى ئۈچۈن) بىرلىككە كەلگەن تۈرك ئېلىپبەسىدە‬ ‫بولۇپ جەمئىي تۆت نۇسخا ئېالن قىلىنىدۇ‪ .‬يىلدا بىر قېتىم تۆت سان بىرلەشتۈرۈلۈپ يىللىق توپالم شەكلىدە نەشىر‬ ‫قىلىنىپ‪ ،‬ئۇنىۋېرسىتېت ۋە ئاممىۋى كۇتۇپخانىالرغا ھەقسىز تارقىتىلىدۇ‪.‬‬ ‫ھۆرمەت بىلەن‪ :‬ئىزدىنىش ژۇرنىلى تەھرىر ھەيئىتى‬ ‫ ‬ ‫ ‪ www.uyghuredebiyati.net‬‬ ‫‪4‬‬

‫ئىزدىنىش ژۇرنىلى‬ ‫ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا بېغىشالنغان ئۇنىۋېرسال ئەدەبىي ژۇرنال‬ ‫‪Уйғур Әдәбиятиға Беғишланған Универсал Әдәбий Журнал‬‬ ‫‪Uyghur Edebiyatigha Béghishlanghan Uniwérsal Edebiy Jurnal‬‬ ‫‪www.uyghuredebiyati.net‬‬

‫ئابدۇرېھمى ئۆتكۈر خات ىرى�سىگە‬ ‫‪ISSN: 2602–389X‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬ ‫ئومۇمىي ‪-1‬سان‬ ‫ژۇرنال مەسئۇلى‪ ،‬مۇھەررىرى‬ ‫مۇرات ئورخۇن‬

‫تەھرىر ھەيئىتى‬ ‫ئالىمجان ئىنايەت (تۈركىيە)‬ ‫ئادەم ئۆگەر (تۈركىيە)‬ ‫رىدۋان ئۆزتۈرك (تۈركىيە)‬ ‫ئەكبەرجان باۋۇدۇن (قىرغىزىستان)‬ ‫مەغفىرەت كامال (تۈركىيە)‬ ‫راھىلە قەشقىرى (تۈركىيە)‬ ‫ماھىرە چالىك (تۈركىيە)‬ ‫دىل رەيھان (فرانسىيە)‬ ‫مەمەتتۇرســۇن زۇنــۇن ئوقيــا (ئەنگىلىيــە)‬ ‫مولوتجان توختاخىنوۋ (قازاقىستان)‬ ‫سابىرەم ئەنۋەروۋا (قازاقىستان)‬ ‫ئايبىكە تەۋپىق (تۈركىيە)‬ ‫ئازاد روزى (تۈركىيە)‬ ‫ئارزۇ غەمكۈز (گولالندىيە)‬ ‫لۇتپۇلال بىلىگ (تۈركىيە)‬

‫خەتتات‬ ‫نۇر ئەفۋان‬

‫بەتچىك‬ ‫ئالىمجان ئىبراھىم‬

‫تەرجىمھــال …………………………………………………………………………… ئىــچ مۇقــاۋا‬ ‫ئىــز ………………………………………………………………………………… ئىــچ مۇقــاۋا‬ ‫ئۇچراشقاندا ……………………………………………………………………………………… ‪1‬‬ ‫رۇبائىيالر ………………………………………………………………………………………… ‪1‬‬ ‫قەرزىم بار ………………………………………………………… مانناپ قاســىم (قىرغىزىســتان) ‪3‬‬

‫ابلىالرغا ئااتپ‬ ‫شوخ بالىالرغا …………………………………………………………………… بۇغدا ئابدۇلال ‪10‬‬ ‫قولۇمنى قويۇۋەتسەڭچۇ جېنىم دادا ……………………………………………… پەرھات ئىلياس ‪11‬‬ ‫قاغا بىلەن قارلىغاچ …………………………………………………………… زىرىدىن تۇرسۇن ‪33‬‬

‫ھېاكيىەلر ابغچىىس‬ ‫ئاقىلالر كېڭىشى …………………………………………………………… دىلدار ئەزىز (ئامېرىكا) ‪4‬‬ ‫قوش مەسچىت …………………………………………………………………… مەمتېلى زۇنۇن ‪39‬‬ ‫ئۇيغۇرچە سۆزلىشىش ……………………………………………… ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن (ئەنگىلىيە) ‪4‬‬ ‫ئەسلەش ………………………………………………………… نەسىرىدىن داۋۇت (قىرغىزىستان) ‪4‬‬

‫�شېئرىىيەت گۈلزارى‬ ‫دېھقان بولماق تەس ………………………………………………………………… روزى سايىت ‪13‬‬ ‫پال …………………………………………………………………… دىلنۇر رەيھان (فرانسىيە) ‪16‬‬ ‫ئۇ كېلىدۇ ……………………………………………………………………………… خەندان ‪24‬‬ ‫تۆت شېئىر …………………………………………………………… گۈلنارە ئابلىز (قازاقىستان) ‪25‬‬ ‫سېنىڭ سۈرىتىڭ ……………………………………………………………… ئەرەن (تۈركىيە) ‪26‬‬ ‫شېئىرالر ………………………………………………………… سابىرەم ئەنۋەروۋا (قازاقىستان) ‪27‬‬ ‫شەخسىيەتچىگە مەرسىيە ……………………………………………… رائۇف پارفى (ئۆزبېكىستان) ‪29‬‬ ‫مۇرات ئورخۇن ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬

‫بىر ئېغىز سۆز …………………………………………… مۇھەممەد سىدىق نورۇز (قىرغىزىستان) ‪30‬‬ ‫ئىنسان بىر يۇتۇم …………………………………………… نەجىپ فازىل كىسا كۈرەك (تۈركىيە) ‪30‬‬ ‫تۈركچىدىن ئۇيغۇرۇلالھ ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬

‫قوشاقالر …………………………………………………… ئابدۇلجان ئازنىباقىئېۋ (قازاقىستان) ‪31‬‬ ‫ئوغلۇمغا ……………………………………………………… خەىرىينىسا تۇردى (قىرغىزىستان) ‪31‬‬ ‫ئەلىشىر نەۋايى غەزەللىرىدىن ………………………………………………… فۇرقەت تەييارلىغان ‪32‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئايرىلىش ……………………………………………………………………………………………………………… تەۋپىقە (تۈركىيە) ‪32‬‬ ‫شېئىرالر ……………………………………………………………………………………………… مولوتجان توختاخۇنۇف (قازاقىستان) ‪34‬‬ ‫ئــۈچ تىــل …………………………………………………………………………………………‪‎‬بــەدرى راھمــى ئەيۈپئوغلــۇ (تۈركىيــە) ‪36‬‬ ‫تۈركچىدىن مۇھەممەتئېلى نىياز ئۇيغۇربەگ ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬

‫شېئىرالر ……………………………………………………………………………………………… ئابدۇلجان ئازنىباقىئېۋ (قازاقىستان) ‪44‬‬ ‫‪–18‬سونېت ………………………………………………………………………………………………… ۋېليام شىكېسپېر (ئەنگىلىيە) ‪52‬‬ ‫ئىنگلىزچىدىن خەندان تەرجىمىسى‬

‫يۇرتىمىزنىڭ …………………………………………………………………………………………………… مەھمۇد دەرۋىش (پەلەستىن) ‪52‬‬ ‫ئەرەپچىدىن ئۇيغۇرۇلالھ تەرجىمىسى‬

‫ئۆلۈم …………………………………………………………………………………………………………… كەتلىن كالدىما (ئىستونىيە) ‪54‬‬ ‫ئىنگلىزچىدىن خەندان تەرجىمىسى‬

‫جۈپ ئات …………………………………………………………………………………………………… ئابدۇلال توقاي (تاتارىستان) ‪55‬‬ ‫فەرۇق تاران ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬

‫شېئىرالر ………………………………………………………………………………………………… ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن (ئەنگىلىيە) ‪59‬‬ ‫يەكشەنبە كۈنى ………………………………………………………………………………………………… نىزار قەببانىي (سۈرىيە) ‪60‬‬ ‫تۈركچىدىن مۇرات ئورخۇن ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬

‫بۇ ۋەتەن كىمنىڭ ……………………………………………………………………………………… ئورخان شايىق گۆكياي (تۈركىيە) ‪61‬‬ ‫تۈركچىدىن ئەفۋان ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬

‫بىر قارا بوران ………………………………………………………………………………………………… ئاتائول بەھرام ئوغلى (تۈركىيە) ‪61‬‬ ‫تۈركچىدىن ئەفۋان ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬

‫ساڭا قاراپ كېلىۋاتىمەن ……………………………………………………………………………………… گ‪.‬مېند‪.‬ئوئويو (موڭغۇلىيە) ‪62‬‬ ‫ئىنگلىزچىدىن زىننۇرە تەرجىمىسى‬

‫بىلمى ۋە تەتقىقات‬ ‫مايــا بۆشــۈكىدە كۆرگەنلىرىــم ……………………………………………………………………………… مۇســتافا ئاكســۇ (ئامېرىــكا) ‪17‬‬ ‫«قۇتادغۇ بىلىك» نىڭ ئەسلى تېكىستى بىلەن ھازىرقى زامان تۈركچە ۋە ئۇيغۇرچە سېلىشتۇرمىسى …… مەمەتتۇرسۇن زۇنۇن ئوقيا (ئەنگىلىيە) ‪46‬‬ ‫بۇ سان ژۇرنالدىكى بىر قىسىم سۆزلەرنىڭ مەنىسى ………………………………………………… مەمەتتۇرسۇن زۇنۇن ئوقيا (ئەنگىلىيە) ‪71‬‬

‫ئەدەبىي ئۇچۇرالر‬ ‫قازاقىستان «ۋارىس ئەدەبىي ئىجادىيەت بىرلەشمىسى» ھەققىدە ……………………………………………………………………… ‪68‬‬ ‫كىتاپ تونۇشــتۇرۇش‪ :‬قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى گرامماتىكىســى …………………………………………………………………………… ‪70‬‬

‫ئۇنىڭدىن بۇنىڭدىن‬ ‫تالمــۇد‪ ،‬ســوقرات ۋە مورىدىــن چىققــان ئىككــى كىشــى ………………………………………… نازۇگــۈل قۇتلــۇق تەييارلىغــان‬ ‫ئىككى چۆچەك …………………………………………………………………………… دىلرابا روزىيېۋا (قازاقىســتان) تەييارلىغان‬ ‫يۇمــۇرالر ……………………………………………………………………………………………… مــۇرات ئورخــۇن تەييارلىغــان‬ ‫ئۇيغۇرچە‪-‬تۈركچــە سېلىشــتۇرما ماقال‪-‬تەمســىللەر ………………………………………… مەمەتتۇرســۇن زۇنــۇن ئوقيــا (ئەنگىلىيــە)‬ ‫ئۆزبېكچــە ماقال‪-‬تەمســىللەردىن ئارىيەلــەر ………………………………………………………… مــۇرات ئورخــۇن تەييارلىغــان‬

‫مۇقاۋىدا‪ :‬قازاقى�ستانلىق ئۇيغۇر رەسسام ۋېرنا ۋاجىتوۋا سىزغان رە�سمى ‪ -‬ئۇيغۇر قىزى‬

‫‪12‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪63‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئابدۇرېھىم ئۆتكۈرنى ئەسلەپ‬ ‫ئۇچراشقاندا‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬

‫دېڭىز نەدۇر؟ دېدى قەلبىمدۇر‪،‬‬ ‫رەنا نەدۇر؟ دېدى لېۋىمدۇر‪.‬‬ ‫شېكەر نەدۇر؟ دېدى تېلىمدۇر‪،‬‬ ‫بىر ئاغزىمە؟ ئۇ دېدى ياق‪-‬ياق‪.‬‬

‫سەھەر كۆرگەن چېغىم كۆزۈڭ سۇلتانىنى‪،‬‬ ‫دېدىم سۇلتانمۇ سەن؟ ئۇ دېدى ياق‪-‬ياق‪.‬‬ ‫كۆزلىرى يالقۇنلۇق‪ ،‬قوللىرى خېنىلىق‪،‬‬ ‫دېدىم چولپانمۇ سەن؟ ئۇ دېدى ياق‪-‬ياق‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬

‫ئىسمىڭ نىمە؟ دېدى ئايخاندۇر‪،‬‬ ‫يۇرتۇڭ قەيەر؟ دېدى تۇرپاندۇر‪.‬‬ ‫باشىڭدىكى؟ دېدى ھىجراندۇر‪،‬‬ ‫ھەيرانمۇسەن؟ ئۇ دېدى ياق‪-‬ياق‪.‬‬

‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬

‫زەنجىر تۇرار‪ ،‬دېدى بوينۇمدا‪،‬‬ ‫ئۆلۈم باردۇر‪ ،‬دېدى يولۇمدا‪.‬‬ ‫بىلەزۈكچۇ؟ دېدى قولۇمدا‪،‬‬ ‫قۇرقارمۇسەن؟ ئۇ دېدى ياق‪-‬ياق‪.‬‬

‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬

‫ئايغا ئوخشار‪ ،‬دېدى يۈزۈممۇ؟‬ ‫يۈلتۈز كەبى‪ ،‬دېدى كۆزۈممۇ؟‬ ‫يالقۇن چاچار‪ ،‬دېدى سۆزۈممۇ؟‬ ‫ۋولقانمۇسەن؟ ئۇ دېدى ياق‪-‬ياق‪.‬‬

‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬

‫نىچۈن قورقماسسەن؟ دېدى تەڭرىم بار‪،‬‬ ‫يەنىچۇ؟ دېدى خەلقىم بار‪.‬‬ ‫يەنە يوقمۇ؟ دېدى روھىم بار‪،‬‬ ‫شۈكرانمۇسەن؟ ئۇ دېدى ياق‪-‬ياق‪.‬‬

‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬

‫قىياق نەدۇر؟ دېدى قاشىمدۇر‪،‬‬ ‫قۇندۇز نەدۇر؟ دېدى ساچىمدۇر‪،‬‬ ‫ئون بەش نەدۇر؟ دېدى ياشىمدۇر‪،‬‬ ‫جانانمۇسەن؟ ئۇ دېدى ياق‪-‬ياق‪.‬‬

‫دېدىم‬ ‫دېدىم‬ ‫دىدىم‬ ‫دېدىم‬

‫ئىستەك نەدۇر؟ دېدى گۈلۈمدۇر‬ ‫چىلىشماققا؟ دېدى يولۇمدۇر‪.‬‬ ‫ئۆتكۈر نىمەڭدۇر؟ دېدى قۇلۇمدۇر‪،‬‬ ‫ساتارمۇسەن؟ ئۇ دېدى ياق‪-‬ياق‪.‬‬

‫رۇبائىيالر‬ ‫شېئىر يازماق ئاسان‪،‬ھەق سۆزلىمەك تەس‪،‬‬ ‫شائىرغا ھېرىس تاما بولمىغاي ھەۋەس‪.‬‬ ‫يازغاننى قەدىرلە ئاۋۋال سەن ئۆزۈڭ‪،‬‬ ‫سېتىپ خەجلىگىلى ئۇ تاۋار ئەمەس‪.‬‬ ‫ ‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ئەجەب بىر گۆش ئىكەن بۇ يۈرەك دېگەن‪،‬‬ ‫ھەر تەندە ھەر خىل ھېس قىالر ئىكەن‪.‬‬ ‫ئەگەر ئۇ ئىچمىسە ۋىجدان شارابى‪،‬‬ ‫ئىلغىدا ئېسىقلىق سېسىق گۆش ئىكەن‪.‬‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫‪1‬‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئۆتنە يېرىم قىلماق تۇرمۇشتا بار ئىش‪،‬‬ ‫بىلىمنى ئۆتنىگە ئالماقلىق خار ئىش‪.‬‬ ‫بىراۋنىڭ تونىدا تەرلەيمەن دېمەك‬ ‫ۋىجدانلىق كىشىگە بىر ئۆمۈر ھار ئىش‬ ‫ ‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫سايالم بىلەن كىشى تۆرگە چىققان بار‪،‬‬ ‫دۆلەت قۇشى قونسا ئەمەل تۇتقان بار‪.‬‬ ‫ۋە لېكىن ئالىملىق مەرتىۋىسىنى‬ ‫رىيازەت چەكمەستىن قاچان تاپقان بار؟‬ ‫ ‬

‫يالغانچىنىڭ تىلى چېچەكسىز پېلەك‪،‬‬ ‫چېچەكسىز پېلەكتە نە قىلسۇن خەمەك‪.‬‬ ‫ئۇزارغانسېرى ئۆز ئىگىسىنى‬ ‫بوغىدۇ يىالندەك بولۇپ چەمبىرەك‪.‬‬ ‫ ‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫تۇغۇلغاندا تەڭ ئىدۇق تەڭرى ئالدىدا‪،‬‬ ‫ۋە لېكىن تەڭ ئەمەس دەۋر ئالدىدا‪.‬‬ ‫كۆرەڭلەپ كەتمىگىن ئامەتلىرىڭدىن‪،‬‬ ‫تەڭ بولىمىز ئاخىرى يەنە قەبرە ئالدىدا‪.‬‬ ‫ ‬

‫ئاسمانغا نەزەر سال يۇلتۇز بىساناق‪،‬‬ ‫ئۈسۈشمەي ئۆتىدۇ ئەزەلدىن ئىناق‪.‬‬ ‫جاھان كەڭرى دوستۇم يېتەر ھەممىگە‪،‬‬ ‫ئادەمگە ياراشماس سۆڭەك تاالشماق‬ ‫ ‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫ ‬

‫� ‬

‫� ‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫مەجنۇنتال قەددىنى ئېگىپ مۇاليىم‪،‬‬ ‫سۇ بەرگەن ئۆستەڭگە قىلىدۇ تازىم‪.‬‬ ‫سۈت بېرىپ ئۆستۈرگەن ئانا ئالدىدا‪،‬‬ ‫بۇرچىمىز قانچىلىك ئوياليلى دائىم‪.‬‬ ‫ ‬

‫ئەل ئۈچۈن يۈگۈرتسەڭ قەغەزدە قەلەم‪،‬‬ ‫تاغالرنىڭ بېشىغا تىكەرسەن ئەلەم‪.‬‬ ‫ۋە لېكىن سۇ قوشۇپ قويساڭ سىياھقا‪،‬‬ ‫ئىزلىرىڭ تېز ئۆچۈپ‪ ،‬چېكەرسەن ئەلەم‪.‬‬ ‫ ‬ ‫�‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫تاھىرغا ئۆزىنىڭ زۆھرەسى ياخشى‪،‬‬ ‫مەجنۇنغا ھۆردىنمۇ لەيالسى ياخشى‪.‬‬ ‫مېنىڭ بۇ سۆيگۈگە چاڭقاق قەلبىمگە‪،‬‬ ‫ۋەتەن گۈلزارىنىڭ رەناسى ياخشى‪.‬‬ ‫ ‬

‫شۆھرەت كەمىرىگە ئۇزاتقۇچە قول‪،‬‬ ‫ئوتۇنچى بوۋاينىڭ ئارغامچىسى بول‪.‬‬ ‫تاجدارالرنىڭ تاجىسىنىڭ كۆزى بولغۇچە‪،‬‬ ‫كۆكلەم يامغۇرىنىڭ بىر تامچىسى بول‪.‬‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫چىۋىننىڭ قانىتى ئاينى ياپالماس‪،‬‬ ‫چۈمۈلە ھارۋىنى يولدىن توسالماس‪.‬‬ ‫ئالقانچە يەردىكى قۇياش نۇرىنى‪،‬‬ ‫مىڭ ھارۋا توپىمۇ ھەرگىز كۆمەلمەس‪.‬‬ ‫ ‬

‫بىلمەكتىن مۇراد‪ ،‬نام ‪ -‬شۆھرەت ئەمەستۇر‪.‬‬ ‫شۆھرەتكە ئىنتىلىش رەزىل ھەۋەستۇر‪.‬‬ ‫بىلگەننى دان قىلىپ ئېتىزغا چاچساڭ‪،‬‬ ‫ھوسۇلى ئەلگە بولسا‪ ،‬ئۇشبۇ بەستۇر‪.‬‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫شادلىق بىلەن قايغۇ قوشكېزەك ئىمىش‪،‬‬ ‫مۆلدۈرگە باھارۇ‪-‬كۈز بىردەك ئىمىش‪.‬‬ ‫ئۇتۇقتا يوق دېمە ئوڭۇشسىزلىقنى‪،‬‬ ‫كىشىلىك ھاياتى شۇ دېمەك ئىمىش‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئالتۇن ھەل ياالتساڭ كېسەكتۇر كېسەك‪،‬‬ ‫گەر ھالۋا بەرسەڭمۇ تېزەكلەر ئېشەك‪،‬‬ ‫كۆرۈمسىز شۇ پىلە قۇرۇتىغا باق‪،‬‬ ‫يەپ ئاددىي يوپۇرماق بېرىدۇ يىپەك‪.‬‬ ‫ ‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ياشلىق ھەر كىشىنىڭ گۈلىستان بېغى‪،‬‬ ‫ھەر تاڭدا بۇلبۇلنىڭ ناۋاكەش چېغى‪.‬‬ ‫بىر قاچا سۈت بولسا بۇ ئۆمۈر دېگەن‪،‬‬ ‫ياشلىقىڭ شۇ سۈتنىڭ قايمىقى‪ ،‬يېغى‪.‬‬

‫ ‬ ‫�‬

‫ ‬

‫كۆڭۈل بوستانىغا جاھان سىغىدۇ‪،‬‬ ‫جاھان تۇرماق ھەتتا ئاسمان سىغىدۇ‪.‬‬ ‫مۇبادە رەشىك‪-‬ھەسەت قاپلىسا ئۇنى‪،‬‬ ‫تېرىقنىڭ قاسرىقىمۇ ئاران سىغىدۇ‪.‬‬ ‫ ‬

‫� ‬

‫� ‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫دۇئا قىلسا ھەر ۋاخ مۆمىن مۇسۇلمان‪،‬‬ ‫تىلەيدۇ دوزاختىن بولماقنى ئامان‪.‬‬ ‫ۋە لېكىن دوزاخنىڭ ئۆزى ئېيتارمىش‪،‬‬ ‫«مەن ئۆزۈم قورقىمەن ناداندىن يامان»‪.‬‬

‫ ‬ ‫�‬

‫ ‬

‫سۇۋادان تېرەككە تاش ئاتماس كىشى‪،‬‬ ‫سەۋەب شۇكى يوقتۇر ئۇنىڭ يېمىشى‪.‬‬ ‫يېمىشلىك دەرەخكە تەگكەچ كۆپ تاياق‪،‬‬ ‫ھەمىشە يېرىقلىق تۇرىدۇ بېشى‪.‬‬

‫� ‬

‫� ‬

‫ ‬ ‫�‬

‫گەر نادان ئۈگەتسە ساڭا ئەقىل‪-‬دانىش‬ ‫كۈلۈپ قويغىن ئاڭا سەن قىلما كايىش‪.‬‬ ‫ئىشەكنىڭ بىمەھەل ھاڭراپ تاشلىشى‪،‬‬ ‫ئاتوم دەۋرىدىمۇ‪ ،‬تۇرمۇشتا بار ئىش‪.‬‬

‫قەرزىم بار‬

‫*‬

‫(ئا‪ .‬ئۆتكۈرگە ئاتاپ)‬ ‫مانناپ قاسىم (قىرغىزىستان)‬ ‫(‪)2009—1932‬‬ ‫سەن يۈرىسەن ئۆز يۇرتىڭدا تەنتىرەپ‪،‬‬ ‫مەن يۈرىمەن ئۆزگە يۇرتتا تەنتىرەپ‪.‬‬ ‫ھەر ئىككىمىز بىر قوساقتىن ئېدىققۇ!‬ ‫تەغدىر ئەجەپ ئايرىۋەتتى ھەر تەرەپ‪.‬‬

‫شاراپ ئىچەي ژۈرەك تولۇپ قانغۇچە‪،‬‬ ‫ئىچىم تولغان پۇغان‪ ،‬ھەسرەت ئەزىزىم بار‪.‬‬ ‫مېنى بېقىپ‪ ،‬تەربىيەلەپ چوڭ قىلغان‪،‬‬ ‫ئەل ئالدىدا ئۆتەلمىگەن قەرزىم بار‪،‬‬

‫ساقى‪ ،‬قۇيغۇن شارابىڭنى دەردىم بار؟‬ ‫ئەسەرلەرگە داۋايىم بار‪ ،‬دەستىم بار‪.‬‬ ‫بىزنى شۇنچە ۋەيران قىلغان‪ ،‬خار قىلغان‪،‬‬ ‫زامانالرنىڭ قانۇنىدا قەستىم بار‪.‬‬

‫ۋۇجۇدۇم جۇش ئۇرۇپ قاينايدۇ قېنىم‪،‬‬ ‫كۈرەشكە ئۈندەيدۇ بىر ئالىي ئىستەك‪.‬‬ ‫قەپەزنىڭ ئىچىدە تىترەيدۇ تېنىم‪،‬‬ ‫قىساس ئوتى بىلەن ياتىدۇ ژۈرەك!!!‬ ‫‪ —1986‬ژىلى‪ ،‬بىشكېك‬

‫*‬

‫«قىرغىزىستان ئۇيغۇر ئەدەبىياتدىن نەمۇنىلەر» ناملىق كىتاپتىن ئېلىندى‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئاقىلالر كېڭىشى‬

‫*‬

‫دىلدار ئەزىز (ئامېرىكا)‬

‫— ئەپەندىلــەر‪ -،‬قېنــى ئالىــم ئەپەندىلــەر‪ ،‬كــەڭ‬

‫زادى قانــداق نەرســە ئىكەنلىكىنــى كــەڭ ئىســتېمالچىالرغا‬

‫كۇشــادە پىكىــر بايــان قىلىشــايلى‪ .‬تۇخۇمنــى قانــداق‬

‫بىلدۈرمىســەك بولمايــدۇ‪ .‬شــۇ قاتــاردا ئۆزىمىزنىڭمــۇ بــۇ‬

‫يېيىــش» توغرىســىدىكى ئىلمىــي مۇھاكىمــە يىغىنىمىــز‬

‫ھەقتىكى كۆز قاراشــلىرىمىزنى بىرلىككە كەلتۈرىۋېلىشــىمىز‬

‫ھازىــر باشــاندى‪ .‬دېــدى يېغىــن رەئىســى گېلىنــى قىرىپ‬

‫كېــرەك‪ .‬چۈنكــى بىــز خەلقىمىزنىــڭ نېمىنــى قانــداق‬

‫تــۇرۇپ‬

‫ئىســتېمال قىلىشــىغا يېتەكچىلىــك قىلىدىغــان مۇھىــم‬ ‫ئــورگان‪.‬‬

‫— توختــاڭال‪ ،‬توختــاپ تــۇرۇڭال تەتقىقاتچــى‬ ‫ئەپەندىلــەر‪ —،‬دېــدى ئىشــىككە ئۇرۇلغىنىچــە ئالدىــراش‬

‫— شــۇنداق‪ - ،‬دېــدى قېرىلىــق يېتىــپ‪ ،‬يۈزلىــرى‬

‫تاالدىــن كىرىۋاتقــان باقايــوف‪ .‬ئاندىــن ئــۇ قولتۇقىغــا‬

‫خــۇددى شــاپتۇل قېقىــدەك قورۇلۇپ كەتكــەن‪ ،‬ئېڭەكلىرى‬

‫قىســتۇرۇۋالغان سومكىســىنى شــىرە ئۈســتىگە قويــدى‪-‬‬

‫ۋە گــەدەن گۆشــلىرى قاتالشــقان يېغىــن رەئىســى قېلىــن‪،‬‬

‫دە‪ ،‬تــۆش يانچۇقىدىــن تومــۇر تاغىقىنــى چىقىرىــپ‬

‫گۆشــلۈك كالپۇكىنــى ئۆمەللــەپ تــۇرۇپ‪ —،‬باقىيوف توغرا‬

‫تاقىــر بېشــىدىكى خــۇددى شــورالڭدا يىگىلــەپ قالغــان‬

‫ئېيتىــدۇ‪ .‬ئەمىســە ئالــدى بىلــەن بىــز شــۇنى مۇھاكىمــە‬

‫كۆچەتتــەك نەچچــە تالــا چېچىنــى بەخىرامــان تــاراپ‬

‫قىاليلــى‪ —.‬ئــۇ ســۆزىنىڭ ئاخىرىــدا تــازا كېرىلىــپ‬

‫چىققاندىــن كېيىــن ئالدىرىمــاي سۆزلەشــكە باشــلىدى‪:‬‬

‫بىرنــى ئەســنىۋەتكەندىن كېيىــن ئەتراپىدىكىلەرگــە قــاراپ‬ ‫قويــدى‪.‬‬

‫— ئــەڭ يېڭــى بــازار ئۇچــۇر مەلۇماتىدىــن خــەۋەر‬ ‫تېپىشــىمىزچە‪ ،‬بــۇ يىــل بىــزدە تۇخۇمدىــن مــول‬

‫— تۇخــۇم ئەســلىدە‪ —،‬دەپ ســۆزىنى باشــلىدى‬

‫ھوســۇل ئېلىنىپتــۇ‪ .‬نەچچــە يــۈز مىليــون توننــا تۇخــۇم‬

‫يۇقىــرى گىرادۇســلۇق كــۆز ئەينــەك تاقــاپ‪ ،‬قويــۇق‪،‬‬

‫ئىســتېمالچىالرنىڭ ئىشــتىيىنى ســاقالپ تۇرىۋېتىپتــۇ‪.‬‬

‫پارقىــراق ئــاق چاچلىرىنــى ئارقىســىغا چىرايلىــق ياتقــۇزۇپ‬

‫شــۇنىڭ ئۇچــۇن بىــز بۈگــۈن تۇخۇمنــى قانــداق يېيىــش‬

‫تارىۋالغــان ئالىــم ســۈپەت كىشــى‪ —،‬بىــر تەرىپــى‬

‫مەسىلىســىنى مۇزاكىــرە قىلىشــتىن بــۇرۇن‪ ،‬تۇخۇمنىــڭ‬

‫ئۇچلۇقــراق‪ ،‬يەنــە بىــر تەرىپــى ياپىالقــراق كەلگــەن‪،‬‬

‫*‬

‫ئاپتورنىڭ ‪–1991‬يىلى قەشقەر ئۇيغۇر نەشىرىياتى تەرىپىدىن نەشىر قىلىنغان «ۋىجدان تارازىسى ئالدىدا» ناملىق توپلىمىدىن ئېلىندى‬

‫‪4‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ســوقا تاشــقىمۇ ئوخشــاپراق كېتىدىغــان نەرســە‪ —،‬ئــۇ‬

‫شــۇالرغا ئوخشــاش ئوتتۇرىســىدىن چېقىــپ يېيىشــىمىز‬

‫ســۆزلەۋېتىپ چەتئــەل رەسســاملىرى ســىزغان تۇخۇمنىــڭ‬

‫كېــرەك‪.‬‬

‫رەســىمىنى ئېگىــز كۆتــۈرۈپ كۆپچىلىككــە كۆرســەتتى‪-‬‬

‫يېغىــن ئەھلــى بــۇ ھېسســىياتچان ئالىــم كىشــىنىڭ‬

‫دە‪ ،‬شــىرە ئۈســتىگە ئالدىــن تەييارلىۋالغــان قېلىــن بىــر‬

‫كــۆز ياشــلىرىدىن تەســىرلەندىمۇ‪ ،‬بىــر پــەس جىــم بولــۇپ‬

‫كىتابنــى ۋاراقــاپ تــۇرۇپ ســۆزىنى داۋامالشــتۇردى‪—.‬‬

‫قېلىشــتى‪.‬‬ ‫—‬

‫ئەجدادلىرىمىزنىــڭ تارىخىــي كىتابالرغــا پۈتــۈپ قويغىنىغــا‬

‫خانىمــار‪،‬‬

‫ئەپەندىلــەر‪—،‬‬

‫كىشــىلەرنىڭ‬

‫ئاساســانغاندا‪ ،‬تۇخــۇم بىزنىــڭ بــۇ يۇرتتىــن ئــەڭ كــۆپ‬

‫دىققىتىنــى قايتىدىــن ئۆزىگــە مەركەزلەشــتۈرمەكچى بولدى‬

‫چىقىدىكــەن‪ —.‬ئــۇ چەتئەللىــك ســىزغان ھېلىقــى‬

‫باقىيــوف‪ —.‬ئادەمنىــڭ بالىلىــق چاغلىرىــدا كۆرگــەن ۋە‬

‫رەســىمنى يەنــە بىــر قېتىــم ئېگىــز كۆتــۈردى‪ —.‬ئــۇالر‬

‫ئاڭلىغانلىــرى كىشــىنىڭ ئېســىدىن زادىــا چىقمايدىكــەن‪،‬‬

‫بۇنــداق تۇخۇمالرنــى پاينەكتىــن ئــۇرۇپ چېقىــپ يېگــەن‬

‫ئېســىمدە قېلىشــىچە‪ ،‬مــەن كىچىكىمــدە مەھەللىمىزدىكــى‬

‫ئىكــەن…‬

‫داۋۇت توخۇچىدىــن توخۇنىــڭ تۇخۇمنــى قانــداق‬

‫— يــاق‪ ،‬ئۇنــداق ئەمــەس‪ —،‬دەپ ۋارقىرىــدى‬

‫تۇغىدىغانلىقىنــى ئــۆز قۇلىقىــم بىلــەن ئاڭلىغانمــەن‪.‬‬

‫كۆزلىــرى يوغــان كەلگــەن‪ ،‬شــاپ بۇرۇتلــۇق‪ ،‬شــىلەپە‬

‫ئــۇ ھەتتــا خورازنىڭمــۇ تۇخــۇم تۇغقىنىنــى ئــۆز كــۆزى‬

‫كىيىۋالغــان بىــر كىشــى بايىقــى ئالىــم ســۈپەت كىشــىنىڭ‬

‫بىلــەن كۆرۈپتىكــەن‪ ،‬دەڭال‪ .‬خــوراز تۇغــۇت ئازابىــدا بــەك‬

‫ســۆزىنى بۆلۈۋەتكــەن ھالــدا‪ —،‬تۇخــۇم ھېچقاچــان ســوقا‬

‫قىينىلىــپ كېتىــپ‪ ،‬ھەتتاكــى كۈپكۈنــدۈزدە چىلــاپ‬

‫تاشــقا ئوخشــىغان ئەمــەس‪ ،‬تۇخۇمنــى پاينەكتىــن چېقىــپ‬

‫تاشــلىغانمىش‪ ،‬ئاخىــرى ئــۇ ئېرىقتىكــى ئېچىۋاتقــان ســۇغا‬

‫يېگەنلىكــى ســىلەرنىڭ ئەجدادلىرىڭالرنىــڭ دۆتلىكىدىــن‬

‫تۇغۇۋېتىپتــۇ…‬

‫بولغانــدۇ بەلكىــم‪ —.‬ئــۇ ســۆزلەۋېتىپ ئاغزىنىــڭ‬

‫— ھا‪ -‬ھا‪ -‬ھا…‬

‫ئەتراپىدىكــى تۈكــۈرۈك ماغزاپلىرىنــى چاپىنىنىــڭ يېڭــى‬

‫ھىي‪ -‬ھىي‪ -‬ھىي…‬

‫بىلــەن ســۈرتۈۋەتتى‪-‬دە‪ ،‬ســۆزىنى داۋامالشــتۇردى‪—.‬‬

‫قىھ‪ -‬قىھ‪ -‬قىھ…‬

‫تۇخــۇم ئەزەلدىــن يۇمىــاق بولــۇپ كەلگــەن‪ ،‬بىزنىــڭ‬

‫— كۆپچىلىــك دىققــەت‪ ،‬كۆپچىلىــك دىققــەت!—‬

‫يۇرتتــا ئۇنــى ئــۇچ تەرەپتىــن چېقىــپ يەيــدۇ‪ -.‬ئــۇ‬

‫باقىيــوف ۋارقىــراپ يــۈرۈپ كۆپچىلىكنــى كۈلكىدىــن‬

‫ســۆزلەۋېتىپ قولىدىكــى تامــاكا قالدۇقىنــى قىزىــل‬

‫توختاتتــى‪ —.‬ھېلىقــى خــوراز قانــداق تۇخــۇم تۇغۇپتــۇ‪،‬‬

‫ســىرالنغان پۇلغــا تاشــلىدى‪-‬دە‪ ،‬ئارقىدىــن ئاچچىــق‬

‫دېمەمســىلە‪ ،‬ئــۇ كىچىككىنــە‪ ،‬شــاكىلى يــوق يۇمشــاق‬

‫بىلــەن كۈچــەپ دەسســىدى‪.‬‬

‫تۇخۇمدىــن بىرنــى تۇغۇۋېتىپتــۇ‪ .‬ۋاھ ھېلىقــى تۇخۇمنىــڭ‬ ‫ئوماقلىقىنــى…‬

‫بۇمــۇ توغــرا ئەمــەس‪- ،‬دەپ ۋارقىــراپ كەتتــى كــۆك‬‫كــۆز‪ ،‬ئــاق ســېرىق‪ ،‬ئــورۇق‪ ،‬قاڭشــارلىق كەلگــەن ‪50‬‬

‫— كېيىنچــۇ؟ كېيىــن قانــداق بوپتــۇ؟— ســورىدى‬

‫ياشــار چامىســىدىكى بىــر كىشــى ھاياجانالنغــان ھالــدا‪،‬‬

‫ئۇيقۇســىرىغان كۆزلىرىنــى ئۇۋۇالۋېتىــپ يېغىــن رەئىســى‪.‬‬

‫مــەن تۇغۇلــۇپ مۇشــۇ ياشــقا كىرگۈچە تۇخۇمنــى پاينەكتىن‬

‫ئۇنىــڭ تۇخۇمدىنمــۇ‪ ،‬قىزغىــن دەتاالشــقا چۈشــكەن بــۇ‬

‫ياكــى ئــۇچ تەرەپتىــن چېقىــپ يىگىنىنــى كۆرمىگەن‪.‬ئاتــا‬

‫ئالىمالردىنمــۇ ئاللىقاچــان رايــى قايتقــان ئىــدى‪.‬‬

‫بوۋىلىرىمىزنىــڭ دەۋرىــدە تۇخــۇم نەشــپۈتكە ئوخشــايتتى‪.‬‬

‫— قانــداق بوالتتــى‪ ،‬شــۇ چاغدىكــى ئالىمــار ھېلىقــى‬

‫رەھمەتلىــك چــوڭ دادام تۇخۇمنــى ئۇنىــڭ ئوتتۇرىســىدىن‬

‫تۇخۇمنــى قانــداق يېيىشــنى ۋە ئۇنىــڭ شــاكىلىنىڭ‬

‫چېقىــپ يەيتتى‪-.‬ئــۇ ھاياجانالنغىنىدىــن ئېســەدىگىنىچە‬

‫قانــداق بولۇشــى كېرەكلىكىنــى ۋاقتىــدا مۇھاكىمە قىلىپ‪،‬‬

‫ســۆزىنى داۋامالشــتۇرالماي قالــدى‪-‬دە‪ ،‬پاكىــز يۇيۇلــۇپ‬

‫ئاقىالنــە يەكــۈن چىقارمىغانلىقــى ئۈچــۈن‪ ،‬رەھمەتلىــك‬

‫چىرايلىــق قاتالنغــان قــول ياغلىقــى بىلەن كۆز ياشــلىرىنى‬

‫تۇخــۇم تاكــى چىرىــپ تۈگىگىچــە داۋۇت توخۇچــى ئۇنــى‬

‫ۋە بۇرۇنلىرىنــى ســۈرتۈۋېتىپ‪ ،‬بوغــۇق ئــاۋازدا ســۆزىنى‬

‫تەكچــە ئۈســتىدە قويــۇپ ســاقالپتۇ‪ -.‬ئــۇ ســۆزلەۋېتىپ‬

‫داۋامالشــتۇردى‪ —،‬مېنىڭچــە‪ ،‬مېنىڭچــە بىزمــۇ تۇخۇمنــى‬

‫قــول ياغلىقــى بىلــەن بۇرنىنــى كۈچــەپ ســۈرتتى‪ .‬ئۇنىــڭ‬ ‫‪5‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫بۇرنىدىــن چىققــان يېقىمســىز ئــاۋاز ئەتىراپتىكىلەرنــى‬

‫كېــرەك‪ .‬مەســىلەن‪ ،‬بىــر يىلــى مېنىــڭ بىر قوشــنام تۇخۇم‬

‫ئىختىيارســىز سەســكەندۈرۈۋەتتى‪.‬‬

‫يېگەنلىكــى ئۈچــۈن ئۇنىــڭ ســېرىق كېســىلىگە گىرىپتــار‬

‫— ئەپەندىلــەر‪ —،‬دېــدى يېغىن رەئىســى باشــقىدىن‬

‫بولــۇپ قالغانلىقىنــى ئاڭلىغــان ئىدىــم‪ .‬ئــۇ قانــداق‬

‫روھلىنىــپ‪ —،‬باقايــوف ئەپەندىنىــڭ ســۆزى بىزگــە‬

‫تۇخۇمدىــن يەپتىكــەن‪ ،‬دېمەمســىلە؟ ئىچىــدە يوغــان‬

‫شــۇنداق بىــر ھەقىقەتنــى چۈشــەندۈرىدۇكى‪ ،‬تۇخۇمنىــڭ‬

‫ســېرىقى بــار تۇخۇمدىــن يېگــەن ئىكــەن‪ ،‬رەھمەتلىــك‬

‫قانــداق بولىدىغانلىقــى ۋە ئۇنــى قانــداق يېيىــش‬

‫قوشــنام شــۇ چاغــدا پۈتــۈن ئائىلىســىدىكىلەرگە‪ ،‬ئىچىــدە‬

‫توغرىســىدىكى تەتقىقــات ناھايىتــى مۇھىــم‪ .‬بــۇ بىزنىــڭ…‬

‫ســېرىقى بــار تۇخۇمنــى ھەرگىــز يېمەســلىك ھەققىــدە‬

‫يــاق‪ ،‬يــاق‪ ،‬تۇخۇمنىــڭ كەلگۈســى ئىســتىقبالىنى‬

‫ۋەســىيەت قالدۇرغــان ئىكــەن‪.‬‬

‫بەلگىلەيــدۇ‪ .‬كەلگۈســىدە بىزنىــڭ پــەن تېخنىكىمىــز‬

‫— بىــراق ھەممــە تۇخۇمنىــڭ ئىچىــدە ســېرىقى بــار‬

‫تەرەققىــي قىلىــپ‪ ،‬ھەممــە خــورازالر تۇخــۇم تۇغىدىغــان‬

‫تۇرســا؟— دېــدى بۇنىڭدىــن كېيىــن تۇخــۇم يېيەلمــەي‬

‫بولىــدۇ‪ ،‬ئاڭلىســام فىرمىــاردا مېكىيانــار خورازســىز‬

‫قېلىشــىدىن ئەنســىرەپ ھېلىقــى شــاپ بۇرۇتلــۇق چوقــۇر‬

‫تۇخــۇم تۇغۇۋېتىپتــۇ‪ .‬دېمەكچىمەنكــى‪ ،‬خــوراز بولمىســىمۇ‬

‫كىشــى‪.‬‬ ‫— ھازىرقــى مەســىلە دەل تۇخۇمنىــڭ ئىچىدىكــى شــۇ‬

‫مېكىيانــار تۇخــۇم تۇغۇۋېرىدىكــەن‪ ،‬ئەگــەر خورازالرنىــڭ‬

‫سېرىقىدا‬

‫ھەممىســى باقىيــوف كۆرگەنــدەك تۇخــۇم تۇغىدىغــان‬ ‫بولــۇپ يېتىشتۈرۈلمىســە‪ ،‬ئــۇ چاغــدا خورازالرنىــڭ مەۋجۇت‬

‫— بىز تۇخۇمنىڭ دەل شــۇ كېســەللىك تارقىتىدىغان‬

‫بولــۇپ تۇرۇشــنىڭ ھېچقانــداق ئەھمىيىتــى قالمايــدۇ‪.‬‬

‫يېرىقلىرىنــى ئېلىۋېتىــپ يېيىشــنى تەشــەببۇس قىلىشــىمىز‬

‫شــۇنىڭ ئۈچــۈن خورازالرنىمــۇ تۇخــۇم تۇغىدىغــان قىلىــپ‬

‫كېــرەك‪ —.‬دېــدى باقىيــوف كەســكىن ھالــدا خۇالســە‬

‫يېتىلــدۈرۈش كېــرەك‪.‬‬

‫چىقىرىــپ‪.‬‬ ‫— يــاق‪ ،‬ئۇنــداق قىلســاق بولمايــدۇ‪ ،‬دېــدى ھېلىقــى‬

‫‪Ⅱ‬‬ ‫— تامامــەن توغــرا‪ —،‬دەپ ئاغزىنــى چاكىلداتتــى‬

‫ئــاق ســېرىق كەلگــەن ئالىــم ســۈپەت كىشــى‪ —.‬دادام‬

‫ھېلىقــى بۇرۇتلــۇق چوقــۇر ئــادەم‪ —،‬خــورازالر تۇخــۇم‬

‫رەھمەتلىــك مــاڭا «ئوغلــۇم‪ ،‬ســىز تۇخــۇم يېگەنــدە‪،‬‬

‫تۇغىدىغــان بولغــان چاغــدا‪ ،‬مېكىيانــار يەنــە ھازىرقىــدەك‬

‫چوقــۇم ئالــدى بىلــەن تۇخۇمنىــڭ ســېرىقىنى يــەڭ» دەپ‬

‫ھــەر قېتىــم بىــر تــال تۇخــۇم تۇغقىنــى ئۈچــۈن ســائەتلەپ‬

‫تەلىــم بەرگــەن‪ .‬ئەگــەر تۇخۇمنىڭ ســېرىقىنى ئېلىۋەتســەك‬

‫قاقىلدىغــان بولســا‪ ،‬ئــۇ چاغــدا بىــز بارلىــق مېكيانالرنــى‬

‫مــەن نېمــە يەيمــەن ؟‬

‫پىشــۇرۇپ يەۋېتىمىــز‪ .‬ئۇنــداق قىلمىســاق مېكىيانــار‬

‫— ئېقىنــى يەرســىز ئەپەندىــم‪ —،‬دېــدى باقىيــوف‬

‫ھەددىدىن ئېشــىپ‪ ،‬بىر خورازنىڭ ئارقىســىغا بىر نەچچە‬

‫خاتىرجــەم ھالــدا‪ —.‬تۇخۇمنىــڭ ئېقىنــى تازا پىشۇرســىڭىز‬

‫مېكىيــان كىرىۋالىــدۇ‪-‬دە‪ ،‬بىزنىــڭ خورازلىرىمىزنىــڭ‬

‫چەمــدەك مەزمــۇت بولىــدۇ‪ .‬ئۇنــى يېســىڭىز قورســىقىڭىز‬

‫خاتىرجــەم تۇخــۇم تۇغۇشــىغا تەســىر يەتكۈزىــدۇ‪.‬‬

‫ئالدىــراپ ئاچمايــدۇ‪ .‬مەلۇماتالرغــا ئاساســانغاندا‪ ،‬راســا‬ ‫پىشــۇرۇلغان تۇخۇمنىــڭ ئېقىنــى يەرگــە كۆمگەنــدە‪ ،‬ئۇنــى‬

‫— تامامــەن توغــرا‪ —،‬ئورنىدىــن چاچــراپ تــۇرۇپ‬

‫ئــۈچ يىــل شــۇ پېتــى ســاقلىغىلى بوالرمىــش‪.‬‬

‫كەتتــى ھېلىقــى ئــاق ســېرك‪ ،‬قاڭشــارلىق كەلگــەن ئالىــم‬

‫— مــەن ئــۇ ئاقالرنــى ئاشــقازىنىمدا ئــۈچ يىــل ســاقالپ‬

‫ســۈپەت كىشــى‪ —،‬دېمىســىمۇ مىكيانالرنــى قاتتىــق‬

‫نېمــە قىلىمــەن؟ رەھمەتلىــك دادام مــاڭا ھېچقاچــان‬

‫باشــقۇرماي بولمايــدۇ‪.‬‬

‫ئۇنــداق دېمىگــەن تۇرســا‪.‬‬

‫— يولداشــار‪ ،‬يولداشــار!— ئېغىزىدىن شــالىلىرىنى‬ ‫چاچرىتىــپ تــۇرۇپ ۋارقىــراپ كەتتــى باقىيــوف‪ ،‬خــۇددى‬

‫— ئەمىســە‪ —،‬دەپ كۆزىنىــڭ چاپىقىنــى ئۇۋۇلىــدى‬

‫ئالتــۇن تېپىۋالغانــدەك خــوش بولــۇپ كېتىــپ‪ —.‬تۇخــۇم‬

‫يېغىــن رەئىســى‪ —،‬تۇخۇمنــى ســېرىقى بىلــەن قوشــۇپ‬

‫توغرىســىدا مۇھاكىمــە ئېلىــپ بارغانــدا‪ ،‬ئىنتايىــن مۇھىــم‬

‫يېيىشــكە بولىدىغــان‪ ،‬بولمايدىغانلىقــى توغرىســىدا‬

‫ھەم خەتەرلىك بىر نۇقتىنى ئېســىمىزدىن چىقارماســلىقىمىز‬

‫مۇھاكىمــە قىلىشــايلى‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫قىزغــۇچ كېلىــدۇ‪.‬‬

‫— تۇخــۇم ئەســلىدە‪ —،‬دەپ ســۆزىنى باشــلىدى‬ ‫يۇقىــرى گىرادۇســلۇق كۆزئەينــەك تاقىۋالغــان‪ ،‬قويــۇق‬

‫— يالغــان ســۆزلەۋاتقىنى ئۆزىڭىــز‪ ،‬دېــدى بۇرۇتلــۇق‬

‫ئــاق چاچلىرىنــى ئارقىســىغا ياتقــۇزۇپ تارىۋالغــان ھېلىقــى‬

‫چوقــۇر تەتقىقاتچىمــۇ بــوش كەلمــەي‪ —،‬مــەن ئۈمرۈمــدە‬

‫ئالىــم ســۈپەت كىشــى‪ —.‬شــاكىلى‪ ،‬ئېقــى ۋە ســېرىقىدىن‬

‫ھېچقاچــان ئامۇتقــا ئوخشــايدىغان قىزىــل رەڭلىــك‬

‫ئىبــارەت ئــۈچ خىــل تەركىبتىــن ھاســىل بولغــان‬

‫تۇخۇمالرنــى كۆرمىگــەن‪.‬‬

‫مەۋجۇدىيەتتــۇر‪ .‬ئۇنىــڭ شــاكىلى قاتتىــق بولــۇپ‪،‬‬

‫— يالغانچى!‬

‫تۇخۇمنــى ســاقالش رولىنــى ئوينايــدۇ‪ ،‬ئېقــى مــول ئاقســىل‬

‫— كاززاپ!‬

‫ماددىســىغا ئىگــە‪ .‬ســېرىقىدا كۆپلىگــەن «ۋىتامىــن س»‬

‫مەجلىــس ئەھلــى بىردىنــا «قارشــى تۇرغۇچىــار»‬

‫ماددىلىــرى بولــۇپ‪ ،‬قــان كۆپەيتىــش رولىنــى ئوينايــدۇ‪.‬‬

‫ۋە «قوللىغۇچىــار» بولــۇپ ئىككىگــە بولۇنــدى‪.‬‬

‫— توختــاپ تــۇرۇڭ ئەپەندىــم‪ —،‬دېــدى باقىيــوف‬

‫مەجلىســخانىدا دەســلىۋىدە قەلــەم كىتاپــار‪ ،‬ئۇنىڭدىــن‬

‫گېلىنــى قىرغــان ھالــدا‪ —.‬بىزنىــڭ تەتقىقــات ســۈرئىتىمىز‬

‫كېيىــن ئايــاغ‪ ،‬كاالچــار ئۇياقتىــن بــۇ ياققــا ئۇچۇشۇشــقا‬

‫بــەك تېــز ئىلگىرىلــەپ كەتتىمــۇ‪ -‬قانــداق؟ بىــز تېخــى‬

‫باشــلىدى‪ .‬يېغىــن ئىنتىزامــى ئاللىبــۇرۇن بۇزۇلغــان ئىدى‪.‬‬

‫تۇخۇمنىــڭ شــەكلىنىڭ زادى قانــداق بولىدىغانلىقــى‪،‬‬

‫مــەن بــۇ تەتقىقــەت يېغىنىغــا قاتنىشــىۋاتقانالر‬

‫ئۇنــى قايســى تەرەپتىــن چېقىــپ يېيىــش كېرەكلىكــى‬

‫ئىچىدىكــى ئــەڭ كىچىگــى بولغاچقــا‪ ،‬مۇشــۇ چاققىچــە‬

‫ھەققىــدە تېخــى تۈزۈكــرەك بىــر قارارغا كېلىۋالمــاي تۇرۇپ‪،‬‬

‫ئــەدەپ ســاقالپ جىــم ئولتۇرغــان ئىدىــم‪ .‬مانــا ئەمــدى‬

‫بىــر ســەكرەپال تۇخۇمىنىــڭ ئېقــى ۋە ســېرىقىغا ئۆتــۈپ‬

‫تاقىتىــم چېكىگــە يەتتىمــۇ قانــداق‪ ،‬ئەدەپنىمــۇ بىــر ياققــا‬

‫كەتســەك‪،‬ئۇ چاغــدا قانــداق بولىــدۇ؟ بىزنىــڭ تۇخــۇم‬

‫قايرىــپ قويــۇپ ســۆزلەپ تاشــلىدىم‪:‬‬

‫توغرىســىدا ئېلىــپ بېرىۋاتقــان تەتقىقاتىمىــز ئۇنــداق تېــز‬

‫— ئۇســتازالر‪ ،‬ئەپەندىلــەر‪ ،‬ئۆزەڭلەرنــى ســەل‪-‬پەل‬

‫ســۈرئەت بىلــەن چىقىشــالمايدۇ‪ .‬بىــز مەســىلىنى بىردىــن‪-‬‬

‫بېسىۋالســاڭالر‪ —،‬دىدىــم مــەن يۈرىگىمنــى قاپتەك قىلىپ‬

‫بىردىــن تەتقىــق قىلىشــىمىز كېــرەك‪.‬‬

‫تۇرۇپ‪ —،‬مېنىڭچە ســىلەرنىڭ يۇقىرىقى دەتالىشىشــىڭالر‬

‫— باقىيــوف توغــرا ئېيتىــدۇ‪ .‬ئەمىســە‪ ،‬ھــە… بىــز‬

‫ئانچــە ئەھمىيەتلىــك بولمىــدى‪ .‬تۇخۇمنىــڭ شــەكلىنىڭ‬

‫شــۇنداق قىاليلــى‪ —.‬دېــدى يېغىــن رەئىســى يەنــە بىــر‬

‫قانــداق بولۇشــى مۇھىــم بولمىغانــدەك‪ ،‬ئۇنــى قايســى‬

‫قېتىــم ئەســنىۋالغاندىن كېيىــن يوغــان‪ ،‬قېلىــن لەۋلىرىنــى‬

‫تەرەپتىــن چېقىــپ يېيىشــمۇ ھېچقانــداق مۇھىــم مەســىلە‬

‫ئېرىنچەكلىــك بىلــەن مىدىرلىتىــپ تــۇرۇپ‪.‬‬

‫ئەمــەس‪ .‬چۇنكــى تۇخۇمنــى بىــز قايســىال تەرەپتىــن‬

‫— مېنىڭچــە تۇخۇمنــى يەنىــا يۇمىــاق‪ ،‬دېگــەن‬

‫چېقىــپ يېمەيلــى‪ ،‬ئــۇ بەرىبىــر بىزگــە پايــدا قىلىۋېرىــدۇ‪.‬‬

‫تــۈزۈك‪ —،‬دېــدى ھېلىقــى شــاپ بۇرۇتلــۇق چوقــۇر‬

‫مۇھىمــى ئەنــە شــۇ نەچچــە يــۈز مىليــون توننــا تۇخۇمنى…‬

‫كىشــى قايتىدىــن روھلىنىــپ‪ —،‬چۈنكــى مــەن تــا‬

‫مېنىــڭ ســۆزۇم تېخــى تۈگىمــەي تۇرۇپــا ئالــدى‬

‫بۈگۈنكــى كۈنگىچــە يۇمىــاق‪ ،‬ئاپئــاق تۇخۇمنىــا‬

‫بىلــەن يېغىــن رەئىيســىنىڭ‪ ،‬ئۇنىڭدىــن كېيىــن باشــقا‬

‫كــۆرۈپ كېلىۋاتىمــەن‪ ،‬شــۇنداق تۇرۇقلــۇق بىــز نېمــە‬

‫ئالىمالرنىــڭ غەزەپلىــك ئالىيىشــلىرى مــاڭا مەركەزلەشــتى‪.‬‬

‫ئۇچــۇن تۇخۇمنــى «يۇمىــاق شــەكىلدىكى ئــاق نەرســە»‬

‫قاياقتىنــدۇر ئۇچــۇپ كەلگــەن يوغــان بىــر قاتتىــق‬

‫دېمەيدىكەنمىــز؟‬

‫مۇقاۋىلىــق كىتــاپ ئــۇدۇل كېلىــپ بېشــىمغا تەگــدى‪.‬‬ ‫مــەن ســۆزۇمنى دېيەلمــەي دۇدۇقــاپ قالدىــم‪.‬‬

‫‪Ⅲ‬‬ ‫— ئەپەندىــم‪ ،‬ســىز قــاراپ تــۇرۇپ يالغــان‬

‫— مەن… مەن دىمەكچىمەنكى‪ ،‬ئاشۇ تۇخۇمالرنى…‬

‫سۆزلەۋاتىســىز‪ —،‬دىــدى ھېلىقــى ئــاچ ســېرىق‪،‬‬

‫— ئــۇ ئالجىپتــۇ‪ —،‬دىــدى ھېلىقــى شــاپ بۇرۇتلــۇق‬ ‫چوقــۇر يۈزلــۈك كىشــى‪.‬‬

‫قاڭشــارلىق كەلگــەن ئالىــم ھاياجىنىنىنــى باســالمىغان‬ ‫ھالــدا‪ —.‬تۇخــۇم قانداقمــۇ ئــاق ھــەم يۇمــۇالق كېلىــدۇ؟‬

‫— بۇ داناالر كېڭىشــىگە قانداقســىگە بۇ نېرۋىســىدىن‬

‫تۇخــۇم دىگــەن ئامۇتقــا ئوخشــايدۇ‪ ،‬ئۇنىــڭ رەڭگــى‬

‫ئايرىلغــان ئەبلەخنــى تەكلىــپ قىلغاندىمىز‪-‬ھــە!—‬ ‫‪7‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫دېــدى ھېلىقــى ئــاق ســېرىق‪ ،‬كــۆك كۆزلــۈك كەلگــەن‬

‫قانداقمــۇ دوختۇرخانــا دېگىلــى بولســۇن؟! بــۇ يەردىكــى‬

‫تەتقىقاتچــى پېشانىســىدىكى تەرلىرىنــى ســۈرتۈپ تــۇرۇپ‪.‬‬

‫كىشــىلەرنىڭ ھەممىســى دېگــۈدەك تىللىرىنــى ئــۇزۇن‬

‫— توغــرى دەيســىز‪ .‬ھەيــدەڭالر بۇنــى‪ ،‬يېغىنىمىــز‬

‫چىقىرىپ‪،‬كۆزلىرىنــى پولتايتىشــىپ‪ ،‬پەقــەت ئۆزلىرىــا‬

‫ســاراڭالرنىڭ قااليمىقــان جۆيلۈشــلىرىگە يول قويماســلىقى‬

‫بىلىدىغــان ســەۋەبلەر تۈپەيلىدىــن بىر‪-‬بىرلىرىگە خىرىس‬

‫كېــرەك‪ —.‬دېــدى ئۇنىــڭ ســۆزىنى قولــاپ ھېلىقــى‬

‫قىلىشــىۋاتاتتى‪ .‬ھەتتــا بەزىلىــرى ئــۇزۇن تىرناقلىــرى‬

‫شــاپ بۇرۇتلــۇق چوقــۇر كىشــى‪ .‬مانــا ئەمــدى دىققــەت‬

‫بىلــەن بىر‪-‬بىرلىرىنىــڭ يۈزلىرىنــى‪ ،‬بەدەنلىرىنــى‬

‫مــاڭا مەركەزلەشــكەندە‪ ،‬ئــۇالر ســەل بــۇرۇن بــۇ يــەردە‬

‫تاتىلىشــىپ زىــدە قىلىشــاتتى‪ .‬ھەتتــا بىــر قىســىم ئــاق‬

‫بولــۇپ ئۆتكــەن ئــۆز‪ -‬ئــارا كەســكىن قارشىلىشىشــنى‬

‫خاالتلىــق دوختــۇر ۋە سېســتراالرمۇ كېتىۋېتىــپ خالىغــان‬

‫ئۇنتۇشــقاندەك ئىــدى‪.‬‬

‫بىرلىرىگــە ئــۇزۇن تىرناقلىرىنــى پاتۇرىۋاالتتــى‪ .‬تــوۋا‪،‬‬ ‫نېــرۋا كىســەللىكلەر دوختۇرخانىســى دېگــەن شــۇنداق‬

‫مــەن بېشــىمنى كۆتــۈرۈپ بــۇ يــەردە ئولتۇرغانالرغــا‬

‫بولىدىغــان ئوخشــايدۇ‪-‬ھە!‬

‫قارىدىــم‪-‬دە‪ ،‬ھەيــران قالدىــم‪ .‬تــوۋا‪ ،‬مەندىــن باشــقا‬ ‫يېغىــن ئەھلىنىــڭ ھەممىســى نېمىشــقىدۇر كۆزلىرىگــە‬

‫بــۇ‪ ،‬ھەممىــا بىمارالرنــى بىــرال خىــل قەغەزســىمان‬

‫يۇقىــرى گرادۇســلۇق رەڭلىــك كــۆز ئەينــەك تاقىشــىۋالغان‬

‫ئوكــۇل بىلــەن داۋااليدىغــان دوختۇرخانــا بولــۇپ‪،‬‬

‫ئىكەنغــۇ! مــەن بــۇ كۆزلەرگــە سەپســېلىپ قارىدىــم‪ ،‬ئەشــۇ‬

‫بەزى‪-‬بەزىــدە رەڭگــى ئۆچمەيدىغــان كــۆك ســىياھالرنى‬

‫ئەينەكنىــڭ ئىچىدىكــى بېلىقنىــڭ كۆزىــدەك پولتىيىــپ‬

‫ئــاق ئىشىپىرىســتا كىشــىلەرنىڭ باشــلىرىغا ســانجىپ‬

‫چىققــان دۈگلــەك كۆزلــەر شــۇنچە خامــۇش‪ ،‬شــۇنچە‬

‫داۋااليتتــى‪ .‬ئايرىــم‪ ،‬كىســىلى ئانچــە ئېغىــر بولمىغــان‬

‫نۇرســىز ئىدىكــى‪ ،‬ئۇالرنــى «كــۆز» دىگەندىــن كــۆرە‬

‫بىمــارالر ســۇيۇقالندۇرۇلغان دورىالرنــى پىالســتىنكىلىق‬

‫«ئەينــەك پارچىســى» دىگــەن تۈزۈكــرەك ئىــدى‪.‬‬

‫نەيچىلــەردە ســۈمۈرۈپ داۋالىناتتــى‪ .‬بىــراق بــۇ جايغــا‬ ‫كەلگــەن‬

‫شــۇ ئارىــدا يېغىــن رەئىســىنىڭ كەســكىن ئــاۋازى‬

‫بىمارالرنىــڭ‬

‫ھەممىســى‬

‫ئوخشاشــمىغان‬

‫دەرىجىــدە ئېغىــر يوقۇمالنغــان بولــۇپ‪ ،‬ھەتتــا بىــر‬

‫ئاڭالنــدى‪:‬‬ ‫‪Ⅳ‬‬

‫قىســىم دوختۇرالرنىــڭ روھىــي ھالىتىدىنمــۇ كىســەللىك‬

‫— ئەپەندىــم‪ ،‬كــۆرۈپ تۇرۇپســىز‪ ،‬يېغىنىمىــز‬

‫ئاالمەتلىــرى كۆرۈلــۈپ تۇراتتــى‪ .‬مــەن بىمارالرغــا ۋە‬

‫نېرۋىســى بۇزۇلغانــار بىلــەن ھەمســۆھبەتتە بواللمايــدۇ‪.‬‬

‫بىــر قىســىم دوختۇرالرغــا دىققــەت بىلــەن سەپســالدىم‪.‬‬

‫ســىز ئىززىتىڭىــز بىلــەن بــۇ جايدىــن ئاســتا كېتىۋېلىــڭ‬

‫ئۇالرنىــڭ كۆزلىــرى خــۇددى ئــۇزۇن يىللىــق غەپلــەت‬

‫‪-‬دە‪،‬نېــرۋا كېســەللەر دوختۇرخانىســىغا بېرىــڭ‪—.‬‬

‫ئۇيقۇســىدىن تولــۇق ئويغىنالمايۋاتقانــدەك خامــۇش‬

‫يېغىــن رەئىســى مــاڭا گــەپ پــەس ئــاۋازدا قىلىۋاتاتتــى‪.‬‬

‫ھالەتتــە كۆرۈنەتتــى‪ .‬ئــۇالر كېتىۋېتىــپ تۇرۇپ‪-‬تۇرۇپــا‬

‫— ئەسلىدە‪ …،‬ئەسلى مەن… سىلە…– مەن‬

‫تامالرغــا ۋە ياكــى بىــر بىرلىرىگــە ئۈســۈۋاالتتى‪-‬دە‪،‬‬

‫ھودۇقۇش ئىچىدە گېپىمنى دەپ بولغۇچە مەيدەمدىن‬

‫كەچــۈرۈم سوراشــنىڭ ئورنىغــا بىر‪-‬بىرنىــڭ ياقىســىدىن‬

‫ئىتتىرىلگىنىمچە يېغىن مەيدانىدىن قوغالپ چىقىرىلدىم‪.‬‬

‫بوغىشــاتتى‪ .‬بىــراق ئــۇالر ھەرقانچــە ئۈسۈشــۈپ‪ ،‬ياقــا‬

‫زامانىمىزنىــڭ ئالىملىــرى مــاڭا «نىرۋا كىســەل» دېگەن‬

‫بوغۇشــۇپ ۋە باشــلىرىنى يېرىۋالغــان تەقدىردىمــۇ‪ ،‬ئــۆز‬

‫«شــەرەپلىك نام»نــى تەقدىــم قىلغــان ئىكــەن‪ ،‬مــەن‬

‫ئىشــلىرىدىن ۋە ئــۆز يوللىرىدىــن قېلىشــماي‪ ،‬ئالغــا قــاراپ‬

‫ئەلۋەتتــە دوختۇرخانىغــا بېرىــپ ئۆزۈمنــى تەكشۈرتۈشــۈم‬

‫كېتىشــىۋېرەتتى‪.‬‬

‫كېــرەك ئىــدى‪ .‬ئەگــەر مەنــدە راســتىنال كېســەللىك‬ ‫ئاالمەتلىــرى بولمىغــان بولســا‪ ،‬بــۇ ئالىملىرىمىــز ھەرگىزمــۇ‬

‫‪Ⅴ‬‬

‫مېنــى يېغىــن مەيدانىدىــن قوغــاپ چىقارمىغــان بوالتتــى‪-‬‬

‫مــەن دوختۇرغــا كۆرۈنــۈش ئۈچــۈن ئــۇزۇن ئۆچۈرەتتــە‬ ‫تۇرغانالرنىــڭ ئارقىســىغا كېلىــپ تىزىلدىــم‪ .‬ئۆچرەتتــە‬

‫دە! مــەن شــۇ تاپتــا ئۆز‪-‬ئۆزۈمدىــن گۇمانلىنىۋاتاتتىــم‪.‬‬ ‫مــەن‬

‫دوختۇرخانىغــا‬

‫كەلدىــم‪.‬‬

‫تــوۋا‪،‬‬

‫تۇرۇشــقانالرنىڭ‬

‫بۇنــى‬ ‫‪8‬‬

‫ھەممىســى‬

‫بىــردەك‬

‫چىشــلىرىنى‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫قىلغانــدەك‬

‫دېمىســىمۇ مــەن بــۇ يەردىكــى ۋىراچالرغــا قارىتــا‬

‫غۇچۇرلىتىشــاتتى‪ .‬ئۇالرنىــڭ چىشــلىرىنىڭ ھىڭگىيىشــىمۇ‪،‬‬

‫ئىشــەنچەمنى يوقۇتــۇپ بولغــان ئىدىــم‪ .‬شــۇنداقتىمۇ مــەن‬

‫غۇچۇرلىتىشــىمۇ ئــۆز ئختىيــارى بويىچــە بولماســتىن‪،‬‬

‫ئورۇنســىز ھەيۋىگــە ۋە تەھدىتكــە ئۇچرىغىنىــم ئۈچــۈن‬

‫تۇرغانالرنىــڭ ھەرىكىتىگــە‬

‫بــۇ جايدىــن جىمغىنــە كىتىــپ قېلىشــنى خالىمىدىــم‪.‬‬

‫قــاراپ ئۆزگىرەتتــى‪ .‬ئالدىدىكىلــەر قانــداق قىلســا‪،‬‬

‫كارىدوردىكــى قــان‪ ،‬يىرىــڭ ۋە تۈكرۈكلــەر بىلــەن‬

‫ئارقىدىكىلەرنىــڭ دەرھــال ئالدىدىكىلەرگــە ئوخشــاش ئــۆز‬

‫تولغــان گارشــۇكنى قولۇمغــا ئېلىــپ‪ ،‬ئۇنــى مــاڭا ئــەڭ‬

‫ھەرىكىتىنىــڭ شــەكلىنى ئۆزگەرتىشــەتتى‪ ،‬بىــراق بۇنىــڭ‬

‫يېقىــن كەلگــەن بىــر كالتەكچىنىــڭ بېشــىغا كەيــدۈرۈپ‬

‫ســەۋەبىنى ھېچكىــم ئېنىــق دەپ بېرەلمەيىتتــى‪ .‬كىشــىنى‬

‫قويــدۇم‪-‬دە‪ ،‬ئالــدى ئارقىمغــا قارىمــاي بــەدەر قېچىــپ‪،‬‬

‫تېخىمــۇ ھەيــران قالدۇرىدغىنــى شــۇكى‪ ،‬ئۇالرنىــڭ‬

‫كارىدورنىــڭ چىقىــش ئېغىزىغــا كەلگەنــدە توختــاپ‬

‫ھەممىســى پىشانىســىگە يېڭىدىــن چىققــان «مىــڭ‬

‫ئارقىمغــا قارىدىــم‪ .‬شــۇ چاغــدا ھېلىقــى كالتەكچىنىــڭ‬

‫يۈئەن»لىــك پۇلدىــن بىردىــن چاپلىۋالغــان بولــۇپ‪ ،‬ئــۇالر‬

‫بــاش كوزىدىــن ئېقىــپ چۇشــۇۋاتقان مەينەتچىلىكلــەر‬

‫ئۆچرەتتــە تۇرۇپمــۇ باغــام‪ -‬باغــام پۇلالرنــى خــۇددى كــۆز‬

‫بىلــەن قــارى بولماســتىن‪ ،‬دوســتانە كۈلۈمســىرىگەن ھالــدا‬

‫باغاليدىغــان ســېھرىگەرلەردەك قولدىــن قولغــا شــۇنداق‬

‫مــاڭا قــاراپ سەكســەن گــرادۇس ئېگىلىــپ تۇرغانلىقىنــى‬

‫تېــز ئايالندۇرااليىتتــى‪.‬‬

‫كــۆردۈم‪ ،‬ئــۇ مېنــى ئۆچرەتكــە قايتىــپ كېلىشــكە تەكلىــپ‬

‫ھىڭگايتىــپ‪،‬‬

‫بىر‪-‬بىرگــە‬

‫ئۆچرەتنىــڭ ئالدىــدا‬

‫خېــرس‬

‫مېنىــڭ ئىرســىيەتلىك جاھىللىقىمدىــن بولســا كىــرەك‪،‬‬

‫قىلىۋاتاتتــى‪ .‬مــەن ئۆچرەتكــە قايتىــپ بارغىنىــم بىلەنمــۇ‬

‫باشــقىالرنى زادىــا دورىغــۇم كەلمىــدى‪ .‬شــۇڭا مــەن‬

‫يەنــە بەرىبىــر قوغلىنىشــىم ئېنىــق ئىدى‪،‬شــۇڭا ئــۇدۇل‬

‫ئۆچرەتتــە تــۇرۇپ‪ ،‬ئالــدى ئارقامغا بىر قــۇر قارىۋەتكەندىن‬

‫ماڭغىنىمچــە‪« ،‬شــىپاخانا» دېگــەن ۋىۋىســكا ئېســىلغان‬

‫كېيىــن‪ ،‬كىچىكىمــدە چــوڭ ئانامدىــن ئۈگىنىۋالغــان بىــر‬

‫ئىشــىكى ئوچــۇق بىــر بۆلۈمچىنىــڭ ئىچىگــە كىردىــم‪.‬‬ ‫بــۇ جايــدا ئۇســتى بېشــىغا دوختۇرچــە ئــاق خــاالت‬

‫ئاھاڭغــا‪ ،‬يېقىنــدا ئــۆزەم يازغــان بىــر تېكىســتنى ســېلىپ‬

‫كىيىۋالغــان‪ ،‬بىــراق قولىغــا قاسســاپنىڭ ئۇســتىخان‬

‫ئۈنلــۈك ئــاۋازدا ناخشــا توۋالشــقا باشــلىدىم‪:‬‬ ‫دەرىزەمدىن مارىالپ ئەي يارەي‪،‬‬

‫پارچىاليدىغــان پالتىســىنى كۆتۈرىۋالغــان بىــر كىشــى‬

‫ئاڭلىمىغىن ناخشامنى ۋاي جانەي‪.‬‬

‫ئىڭــراپ ناخشــا ئېيىتقــان ھالــدا‪ ،‬چــوڭ ئانــام دائىــم‬

‫…‬

‫ئېيتىــپ بېرىدىغــان چۆچەكتــە تەســۋىرلەنگەن قەدىمىــي‬

‫ئۆچرەتنىــڭ ئالدىدىكىلــەر ئىختىيارســىز چىشــلىرىنى‬

‫بىــر ھەيكەلنــى پارچىالۋاتاتتــى‪ .‬بــۇ ئاجايىــپ گــۈزەل بىــر‬

‫ھىڭگايتىشــنى ۋە قارســىلدىتىپ بىر‪-‬بىرىگــە قارىتىــپ‬

‫ســاھىپجامالنىڭ ھەيكىلــى بولــۇپ‪ ،‬ئۇنىــڭ بەدىنىنىــڭ‬

‫تىــل تەڭگۈزۈشــلىرىنى توختاتتــى‪-‬دە‪ ،‬خــۇددى باشــقا‬

‫بىــر پۈتۈنلۈكىمــۇ‪ ،‬ئايرىم‪-‬ئايرىــم پارچىالنغــان قىســمىمۇ‬

‫ســەييارىدىن كەلگــەن غەلىتــە مەخلۇقنــى كۆرگەنــدەك‬

‫ئۆزىنىــڭ شــۇنداق بىــر خىــل ســېھرى گۈزەللىكىنــى‬

‫مــاڭا ھەيرانلىــق بىلــەن تىكىلىشــتى‪ .‬مــەن ئۇالرغــا پــەرۋا‬

‫ســاقالپ قالغــان ئىــدى‪ .‬ھېلىقــى ۋىــراچ ســۇپەت قاسســاپ‬

‫قىلماســتىن ناخشــامنى توۋالۋەردىــم‪:‬‬

‫بولســا ھەيكەلنىــڭ ھــەر بىــر ئەزاســىنى پارچىلىغانــدا‪،‬‬

‫ئامراق دوسالر نېمىشقا ھەييارەي‪،‬‬

‫ئالــدى بىلــەن شــۇ ئەزانــى ئۇزاققىچــە ســۆيۈپ‪ ،‬يۈرىكىگــە‬

‫قوبۇل قىلماس سوۋغامنى ۋايجانەي‪.‬‬

‫تېڭىۋالغاندىــن كېيىــن‪ ،‬ئاندىــن كۆزىنــى يۇمــۇپ تــۇرۇپ‪،‬‬

‫…‬

‫شــۇ ئەزاغــا پالتــا ئۇراتتــى‪.‬‬ ‫ۋىراچالرغــا بــۇ كىــم؟ ســىز نىمــە ئۈچــۈن ئۇنــى نابــۇت‬

‫— ئاغزىڭنــى يــۇم!— توســاتتىن بىلىكىگــە ســېرق‬

‫قىلىســىز؟ دەپ ســورىدىم مــەن‪.‬‬

‫يــەڭ بەلگىســى تاقىۋالغــان بىــر تــوپ كالتەكچىلــەر‬ ‫يۈگۈرۈشــۇپ كېلىــپ مــاڭا كالتەكلىــرى بىلــەن ھەيــۋە‬

‫ ‬

‫قىلىشــتى‪ .‬ئاندىــن مېنــى ســەپتىن قوغــاپ چىقىرىشــتى‪.‬‬ ‫ھەيــدەپ چىقىرىلغىنىممــۇ بىــر ھېســاپتا ياخشــى بولــدى‪.‬‬ ‫‪9‬‬

‫داۋامى كېيىنكى ساندا‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫بالىالرغا ئاتاپ‬ ‫شوخ بالىالرغا‬

‫*‬

‫بۇغدا ئابدۇلال‬ ‫باال بولسا شوخ بولسا‪،‬‬ ‫شوخ بولمىسا‪ ،‬يوق بولسا (ماقال)‬

‫يېرىم‪-‬ياتا خىش‪-‬كىسەك‪،‬‬ ‫تامچىلىقتىن ئاشمىغان‪.‬‬

‫بۈگۈن ھاسا تۇتقانالر‪،‬‬ ‫تۈنۈگۈنكى شوخ باال‪.‬‬ ‫سۇغا كىرگەن‪ ،‬ساي كەچكەن‪،‬‬ ‫ئۇالر كۆرگەن ئىش توال‪.‬‬

‫بىر چىرايلىق ئۆي ياساپ‪،‬‬ ‫قورچاقلىرىنى قىز قىلىپ‪،‬‬ ‫كۆڭلەك تىكىپ پۇرۇچتىن‪،‬‬ ‫ئەركىلىتىپ سۆز قىلىپ‪.‬‬

‫قۇلىقىدىن سوزسىمۇ‪،‬‬ ‫يىغالپ ماقۇل دېگەنچە‪،‬‬ ‫چىقىپ كېتىپ تاالغا‪،‬‬ ‫ئويۇن ئويناپ بىلگەنچە‪.‬‬

‫«يىغلىما» دەپ بەزلىگەن‪،‬‬ ‫«ئۇسساپ كەتسە» سۇ بەرگەن‪.‬‬ ‫«ئۇخالپ قالسا» قېشىدىن‪،‬‬ ‫بىردەم نېرى كەتمىگەن‪.‬‬

‫ئەسكى تونۇر كەينىدە‪،‬‬ ‫سامانخانا ئىچىدە‪،‬‬ ‫بىر باشالنسا مۆكۈشمەك‪،‬‬ ‫نەدە ئۇيقۇ كېچىدە‪.‬‬

‫ئاندىن ھويال‪-‬ئارامدا‪،‬‬ ‫ئىگىز تامدىن سەكرىگەن‪،‬‬ ‫تۇمشۇقالرنى يېرىشىپ‪،‬‬ ‫ھېچكىمگە ۋاي دېمىگەن‪.‬‬

‫سەھەر تۇرۇپ ئەتىسى‬ ‫الي ئويۇننى باشلىغان‪.‬‬ ‫*‬

‫«شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى» نەشىر قىلغان «ئۇيغۇر بالىالر ئەدەبىياتىدىن نەمۇنىلەر» ناملىق كىتاپتىن ئېلىندى‬

‫‪10‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫شوخلۇق قىلىش ھەققىڭالر‪،‬‬ ‫شوخلۇق قىلىش گۇناھمۇ؟‬

‫چاڭقىغاندا دۈم يېتىپ‪،‬‬ ‫مۇزدەك سۇنى خوپ ئىچكەن‪،‬‬ ‫پىششىق‪ ،‬توڭنى ئىلغىماي‪،‬‬ ‫قورساق كۆپسە بىلمىگەن‪.‬‬

‫شوخ بولۇڭالر بالىالر‪،‬‬ ‫ئوت بولۇڭالر بالىالر‪،‬‬ ‫نۇر چېچىڭالر بالىالر‪،‬‬ ‫يول ئېچىڭالر بالىالر‪.‬‬

‫توخۇ سوالپ تونۇرغا‪،‬‬ ‫سۇ بىلەن دان بەرمىگەن‪،‬‬ ‫ئۇنتۇپ كېتىپ بۇ ئىشنى‪،‬‬ ‫ئەسلىگەندە بىر كۈلگەن‪.‬‬

‫توخۇ يۈرەك بولماڭالر‪،‬‬ ‫شىر يۈرەكلىك بولۇڭالر‪.‬‬ ‫باقىۋەندە ئەمەستۇر‪،‬‬ ‫ئاتا بىلەن ئاناڭالر‪.‬‬

‫غالدۇر‪-‬غۇلدۇر شامالدا‪،‬‬ ‫دەرەخلەردىن چۈشمىگەن‪.‬‬ ‫يامغۇرالردا چۆپ‪-‬چۆپ سۇ‪،‬‬ ‫ئۆيگە كىرىپ كەتمىگەن‪.‬‬

‫چىنىقىڭالر پالۋاندەك‪،‬‬ ‫يىقىلساڭالر كېرەك يوق‪.‬‬ ‫يىغلىساڭالر كېرەك يوق‪،‬‬ ‫بىلمىسەڭالر كېرەك يوق‪.‬‬

‫ھەسەن‪-‬ھۈسەن چىققاندا‪،‬‬ ‫كۆزىن بىردەم ئۈزمىگەن‪،‬‬ ‫چاۋاك چېلىپ چۇرقىراپ‪،‬‬ ‫ئۇپۇق سايان يۈگۈرگەن‪.‬‬

‫بىلمىگەننى سورىغان‪،‬‬ ‫سوراپ‪-‬سوراپ ھارمىغان‪،‬‬ ‫چىقااليدۇ چوقىغا‬ ‫بۈركۈتلەرنى دورىغان!‬

‫بالىلىقنى سۆزلىسە‪،‬‬ ‫جىمى ئىشالر ئەينەكتەك‪.‬‬ ‫ئايان بولۇپ بىرمۇ بىر‬ ‫تۇيۇلىدۇ چۆچەكتەك‪.‬‬

‫سىلەر‬ ‫سىلەر‬ ‫سىلەر‬ ‫سىلەر‬

‫كىچىك ئىدى ئۇالرمۇ‪،‬‬ ‫بۈگۈن كىچىك سىلەرمۇ‪.‬‬

‫ئەلنىڭ‬ ‫ئەلنىڭ‬ ‫باغنىڭ‬ ‫باغنىڭ‬

‫ۋارىسى‪،‬‬ ‫ئەتىسى‪،‬‬ ‫چېچىكى‪،‬‬ ‫نوتىسى‪.‬‬

‫قولۇمنى قويۇۋەتسەڭچۇ جېنىم دادا‬

‫*‬

‫نەسىر‬ ‫پەرھات ئىلياس‬

‫قولۇمنــى قويۇۋەتســەڭچۇ‪ ،‬جېنىــم دادا! بىلىمــەن‪ ،‬ســەن مــاڭا ئىشەنمەيۋاتىســىەن‪ ،‬مېنــى تېخــى كىچىــك‪ ،‬تاغقــا‬ ‫يامىشىشــنى بىلمەيــدۇ دەپ ئوياليدىغانســەن‪ .‬يــاق‪ ،‬دادا‪ ،‬مــەن چوقــۇم تاغقــا چىقااليمــەن‪ .‬تېخــى تۈنۈگۈنــا ئاغىنىلىرىــم‬ ‫بىلــەن ئاشــۇ چوقىغــا چىقىشــقا بەسلىشــىپ بىرىنچــى بولــدۇم‪ .‬ســان مــاڭا ئىشەنمەيۋاتىســەن‪ .‬تېخــى ئاخشــام ئۇخالۋىتىپمۇ‬ ‫چۈشــۈمدە ئاشــۇ چوقىغــا چىقتىــم‪ .‬قوللىرىمنــى ســوزۇپ‪ ،‬بۇلۇتــار ئىچىگــە كىرىــپ كىتىــپ بارغــان ئاينــى تۇتىۋالدىــم‪.‬‬ ‫ئــاي ئاچچىقلىنىــپ‪ ،‬جىلغىدىكــى بۇالقنىــڭ ئىچىگــە مۆكۈۋالــدى‪.‬‬ ‫دادا‪ ،‬ســەن‪ ،‬ئــۇ چوقىنىــڭ ئۈســتى قىڭغىــراق بېســىدەك تۇرســا ئــادەم قانــداق تۇراليــدۇ‪ ،‬دەپ ئويالمســەن؟ يېراقتىــن‬ ‫ئۇنــداق كۆرۈنگىنــى بىلــەن ئەمىلىيەتتــە ئۇنــداق ئەمــەس‪ .‬بــەك چــوڭ چوقىغــا چىقىــپ‪ ،‬بىــز تۇرۇۋاتقــان مۇنــۇ قــۇرام‬ ‫تاشــقا قارىســاڭ‪ ،‬ئۇمــۇ بــەش تاشــنىڭ بىــر تېلىچىلىــكال كۆرۈنىدىغــۇ‪.‬‬ ‫قولۇمنــى قويۇۋەتكىنــە‪ ،‬دادا‪ ،‬مــەن ئــۇ يەرگــە چىقىــپ تاغالرغــا ناخشــا ئېيتىــپ بېــرەي‪ ،‬ســاڭىمۇ‪ ،‬ئاپامغىمــۇ ناخشــا‬ ‫ئېيتىــپ بېــرەي‪.‬‬ ‫جېنىم دادا‪ ،‬ئۆتۈنۈپ قاالي‪ ،‬قولۇمنى قويۇۋەت!‬ ‫*‬

‫«شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى» نەشىر قىلغان «ئۇيغۇر بالىالر ئەدەبىياتىدىن نەمۇنىلەر» ناملىق كىتاپتىن ئېلىندى‬

‫‪11‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫تالمۇد‪ ،‬سوقرات ۋە مورىدىن چىققان ئىككى كىشى‬ ‫يەھۇدى مەسەلى‬ ‫ئەزەربەيجان تۈركچىسىدىن ئۇيغۇچىالشتۇرغۇچى نۇزۇگۇم قۇتلۇق‬ ‫بولغىنــى يۇغىلــى باراتتــى‪.‬‬ ‫ئۇنــداق بولماســلىقىمۇ مۇمكىــن‪ .‬ھــەر ئىككىلىســى‬‫بېرىــپ يۈزىنــى يۇيىــدۇ‪ .‬مەنتىقلىــق ئويلىغىن‪ :‬يــۈزى پاكىز‬ ‫بولغىنــى يــۈزى مەينــەت بولغىنىغــا قارايــدۇ ۋە ئــۆز يۈزىنىمــۇ‬ ‫مەينــەت ئوخشــايدۇ‪ ،‬دەپ ئويــاپ قېلىــپ يۇغىلــى بارىــدۇ‪.‬‬ ‫يــۈزى مەينــەت بولغىنــى يــۈزى پاكىــز بولغىنىنىــڭ يۈزىنــى‬ ‫يۇيۇشــقا كەتكەنلىكىنــى كــۆرۈپ ئۆزىنىــڭ يۈزىنىــڭ‬ ‫مەينــەت ئىكەنلىكىنــى بىلىــدۇ ۋە ئۇمــۇ يۈزىنــى يۇغىلــى‬ ‫بارىــدۇ‪.‬‬ ‫مــەن بــۇ ھەقتــە ئويالشــماپتىمەن‪ .‬ھەقىقەتــەن دىققەت‬‫تارتىدىكــەن‪ .‬مــەن مەنتىــق خاتالىقــى ســادىر قىپتىمــەن‪.‬‬ ‫مەندىــن يەنــە بىــر ســىناق ئىلىــپ بارغــان بولســىڭىز‪.‬‬ ‫خــوپ‪ ،‬ئىككــى كىشــى مورىدىــن چىقىپتــۇ‪ .‬بىرســىنىڭ‬‫يــۈزى پاكىــز‪ ،‬يەنــە بىرىنىــڭ بولســا مەينــەت بولــۇپ‬ ‫كەتكــەن ئىكــەن‪ .‬بۇالردىــن قايســى بىــرى يۈزىنــى يۇيۇشــقا‬ ‫بارىــدۇ؟‬ ‫ھىم‪ ،‬ھەر ئىككىلىسى يۈزىنى يۇيۇشقا بارىدۇ‪.‬‬‫يەنــە خاتــا بولــۇپ قالــدى‪ .‬ھېچبىــرى يۇغىلــى‬‫بارمايــدۇ‪ .‬مەنتىقلىــق ئويالنغىــن‪ :‬يــۈزى مەينــەت كىشــى‬ ‫يــۈزى پاكىــز كىشــىگە قــاراپ يۈزىنــى يۇغىلــى بارمايــدۇ‪.‬‬ ‫يــۈزى پاكىــز كىشــى بولســا يــۈزى مەينــەت كىشــىنىڭ‬ ‫يۇيۇشــقا بارمىغانلىقىنــى كــۆرۈپ‪ ،‬ئۆزىنىــڭ يۈزىنــى مەينەت‬ ‫ئەمــەس‪ ،‬دەپ ئوياليــدۇ‪.‬‬ ‫ياش يىگىتنىڭ يۈزى تۇتۇلۇپتۇ‪:‬‬ ‫ئىشــىنىڭكى مــەن تالمۇدنــى ئۆگىنەلەيمــەن‪ .‬مەندىــن‬‫باشــقا ســوئال ســورىغان بولســىڭىز؟‬ ‫ماقۇل‪ ،‬ئىككى كىشى مورىدىن چىقىپتۇ‪...‬‬‫ۋاي تەڭرىــم‪ ،‬ئۇالرنىــڭ ھېچبىــرى يۈزىنــى‬‫يۇيۇشــقا بارمايــدۇ!!!‬ ‫ئۇنــداق ئەمــەس‪ .‬ئەمــدى ســەن ئىچىڭدىــن‬‫قايىل بولســاڭ بولىدۇكى‪ ،‬ســوقراتنىڭ مەنتىقىسى‬ ‫ھېچقاچــان يېتەرلىــك ئەمــەس‪ .‬دەپ‬ ‫باققىنــە قېنى‪ :‬ئىككى كىشــى ئوخشــاش‬ ‫مورىدىــن چىقســا قانــداق قىلىــپ‬ ‫بىرنىــڭ يــۈزى مەينــەت‪ ،‬بىرىنىــڭ‬ ‫يــۈزى پاكىــز بولىــدۇ؟ ياكــى ســەن‬ ‫چۈشــىنەلمىدىڭمۇ؟ بــۇ‬ ‫بىــر مەنىســىز ســوئال‪.‬‬ ‫ئەگــەر ســەن پۈتــۈن‬ ‫ئۆمرۈڭنــى بۇنىڭــدەك‬ ‫ســۇئالالرغا‬ ‫مەنىســىز‬ ‫جــاۋاب تېپىــش ئۈچــۈن‬ ‫قىلىدىغــان‬ ‫ســەرىپ‬ ‫بولســاڭ‪ ،‬ئۇ ۋاقىتتا ســېنىڭ‬ ‫جاۋابلىرىڭمــۇ‪،‬‬ ‫پۈتــۈن‬ ‫ئۆمرۈڭمــۇ مەنىســىزدۇر‪.‬‬

‫‪-20‬ئەســىرنىڭ ئوتتۇرىلىــرى بىــر يــاش يەھــۇدى‬ ‫نيۇيوركلــۇق مەشــھۇر بىــر ھاھامنىــڭ يېنىغــا كېلىــپ‪:‬‬ ‫«مېنىــڭ تالمۇدنــى ئۆگەنگــۈم بــار» دەپتــۇ‪.‬‬ ‫ســەن ئارامــى تىلىنــى بىلەمســەن؟‪ -‬دەپ ســوراپتۇ‬‫ھاھــام‪.‬‬ ‫ياق بىلمەيمەن‪.‬‬‫ئۇنداق بولسا ئىبىرانىي تىلىنى بىلەمسەن؟‬‫بىلمەيمەن‪.‬‬‫ئۇنداقتا بالىلىق ۋاقتىڭدا تورا ئوقۇغانمۇسەن؟‬‫يــاق ھەزرەتلىــرى‪ .‬لېكىــن ســىلى غــەم قىلىســىال‪ ،‬مــەن‬‫كالىفورنىيــە ئۇنىۋېرســىتېتىنىڭ پەلســەپە بۆلۈمىدە ئوقۇدۇم‪.‬‬ ‫ســوقرات مەنتىقىســى ھەققىدىكــى ئىلمىــي تەتقىقاتىمنــى‬ ‫تۈگىتىــپ دېسسىرتاتســىيە ياقلىدىــم‪ .‬ئەمدىلىكتــە‬ ‫ئىدراكىمدىكــى غــەرب ئىدىيىســىنىڭ ئــاق داغلىرىدىنــى‬ ‫تازىــاش ئۈچــۈن تالمــۇد ئۆگىنىشــنى قــارار قىلدىــم‪.‬‬ ‫ســەن تالمۇدنــى ئۆگىنىــش ئۈچــۈن ھازىــر‬‫ئەمەسكەنســەن‪ -،‬دەپتــۇ ھاھــام‪ -،‬بــۇ كىتــاب ئىنســانالر‬ ‫تەرىپىدىــن يېزىلغــان ئــەڭ چوڭقــۇر مەزمۇنغــا ئىگــە‬ ‫كىتابتــۇر‪ .‬ئەممــا ســەن جاھىللىــق قىلىــپ تۇرىۋېلىــپ‬ ‫بارىســەن‪ .‬شــۇڭا ســەندىن مەنتىقــە ھەققىــدە بىــر ســىناق‬ ‫ئېلىــپ باقــاي‪ .‬ئەگــەر ئۆتەلىســەڭ ســېنى تەربىيىلەيمــەن‪.‬‬ ‫يىگىــت ماقۇللــۇق بىلدۈرۈپتــۇ‪ .‬ھاھــام ســۆزىنى داۋام‬ ‫قىلىــپ‪:‬‬ ‫ئىككــى كىشــى مورىدىــن چىقىپتــۇ‪ .‬بىرســىنىڭ يــۈزى‬‫پاكىــز‪ ،‬يەنــە بىرىنىــڭ بولســا مەينــەت بولــۇپ كەتكــەن‬ ‫ئىكــەن‪ .‬بۇالردىــن قايسىســى يۈزىنــى يۇيۇشــقا بارىــدۇ؟‬ ‫ياش پەيالسوپنىڭ كۆزلىرى چەكچىيىپ كېتىپتۇ‪:‬‬ ‫مۇشۇ مەنتىقە سۇئالىمۇ؟‬‫ھاھام بىشىنى لىڭشىتىپتۇ‪.‬‬ ‫ئەلۋەتتە يۈزى مەينەت بولغىنى!‬‫توغــرا ئەمــەس‪ .‬مەنتىقىلىــق ئويــا‪ :‬يــۈزى مەينــەت‬‫كىشــى يــۈزى پاكىــز كىشــىگە قارايــدۇ ۋە يۈزىنــى پاكىــز‬ ‫دەپ ئويــاپ قالىــدۇ‪ .‬يــۈزى پاكىــز كىشــى بولســا يــۈزى‬ ‫مەينــەت بولغــان كىشــىگە قارايــدۇ ۋە ئۆزىنىــڭ يۈزىنىمــۇ‬ ‫شــۇنىڭدەك مەينــەت ئوخشــايدۇ‪ ،‬دەپ ئوياليــدۇ‪-‬دە‬ ‫نەتجىــدە يۈزىنــى يۇغىلــى بارىــدۇ‪.‬‬ ‫بــۇ بــەك زىــل ســۇئال ئىكــەن ھەزرەتلىرى‪،‬‬‫يەنــە بىــر ســىناق پۇرســىتى بەرگــەن‬ ‫بولســىلىرى!‬ ‫ماقــۇل‪ ،‬يــاش يىگىــت‪ ،‬ئىككــى كىشــى‬‫مورىدىــن چىقىپتــۇ‪ .‬بىرســىنىڭ يــۈزى پاكىــز‪،‬‬ ‫يەنــە بىرىنىــڭ بولســا مەينــەت بولــۇپ‬ ‫كەتكــەن ئىكــەن‪ .‬بۇالردىــن‬ ‫قايسىســى يۈزىنــى يۇغىلــى بارىــدۇ؟‬ ‫بىــز بۇنىڭغــا ھۆكــۈم قىلىــپ‬‫بولغانىــدۇق‪ ،‬يەنــى يــۈزى پاكىــز‬ ‫‪12‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫دېھقان بولماق تەس‬ ‫روزى سايىت (‪)2001~1943‬‬

‫شائىرمەن قىلمىغاچ يالغانغا ھەۋەس‪،‬‬ ‫سۆزلەيمەن ھەق گەپنى‪ ،‬يالغاننى ئەمەس‪،‬‬ ‫بىر ئوت بار يالقۇنى قەلبىمدە پەۋەس‪،‬‬ ‫شۇ ئوتنىڭ ئۆرتىشى ئەتتى مېنى مەس‪،‬‬ ‫مەستلىكتە دەۋاالي‪ ،‬لېكىن مەن پەخەس‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫ئۇ– ئۆكۈز تىنىمسىز تارتىدۇ ساپان‪،‬‬ ‫شاكىراپ تەر دەستىدىن شوراليدۇ چاپان‪،‬‬ ‫كۆيىدۇ چوققىسى‪ ،‬كۆيىدۇ تاپان‪،‬‬ ‫چاك–چاك يېرىلىپ قانايدۇ ئالقان‪،‬‬ ‫ئەمما ئۇ «ۋايجان»الپ كۆتۈرمەس چۇقان‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫ئالەمنىڭ ئابادى دېھقان تەرىدىن‪،‬‬ ‫چۆللەرنىڭ گۈللىشى ئۇنىڭ بەھرىدىن‪،‬‬ ‫ئۇ باقار شەھەرنى‪ ،‬كېچىپ مەرىدىن‪،‬‬ ‫ئۇنىڭ يوق تاماسى‪«،‬تاختا–پەرى»دىن‪،‬‬ ‫پەرقى يوق تۆھپىدە ھەسەل ھەرىدىن‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫تېرىمنىڭ كەينىدىن مايسا پەرۋىشى‪،‬‬ ‫ھە–دېمەي بولىدۇ يىغىم تەۋرىشى‪،‬‬ ‫ئېتىزدىن بوشىسا ئۆينىڭ تەشۋىشى‪،‬‬ ‫ئېشەكنىڭ ھاڭرىشى‪ ،‬قوينىڭ مەرىشى‪،‬‬ ‫يىل بويى ئۆكسىمەس پىشىپ تەرلىشى‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫ئۇ مۆمىن‪ ،‬بەك ياۋاش‪،‬ساددا– مۇاليىم‪،‬‬ ‫بوشىماس ئالقىنى كەتمەندىن دائىم‪،‬‬ ‫دەر‪ :‬ئىشلەي بولسا ساق يەتتە ئەزايىم‪،‬‬ ‫تەقدىردە ئېتىزدىن ئېلىنمىش اليىم‪،‬‬ ‫رىسقىمنى‪ ،‬ئەجرىمنى بەرسۇن خۇدايىم‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫كېتىمەن دەۋاتقان ئوسىنىڭ نېمى‪،‬‬ ‫مېنى تاپ دەۋاتقان ئوغۇتنىڭ كېمى‪،‬‬ ‫ئۈششۈيمەن دەۋاتقان قوناقنىڭ خېمى‪،‬‬ ‫تۇرسا سىرت ئالۋىڭى‪ ،‬ئۆزىنىڭ غېمى‪،‬‬ ‫تالجىقسا– ھېرىقسا كېسىلىپ دېمى‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫پاراغەت دىلبىرى ئاچقۇچە قويۇن‪،‬‬ ‫تۆت پەسىل توختىماي كۆرسىتەر ئويۇن‪،‬‬ ‫قىشتا سوغ‪ ،‬يازدا ئۇپ‪،‬باھاردا قۇيۇن‪،‬‬ ‫گاھ كەلكۈن‪،‬گاھ تۇمۇز قىسقۇزار بويۇن‪،‬‬ ‫قىسمەت دەر‪ :‬جاپاغا خام كېىكىر– تويۇن‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫كېلىدۇ بايرامالر ئايەمگە تۇتاش‪،‬‬ ‫دېھقاننىڭ بايرىمى ئوتاش ھەم پۇتاش‪،‬‬ ‫ئوي– پىكرى ھېيت ئەمەس– ھوسۇلنى بوداش‪،‬‬ ‫ئايەم شۇ قازناققا كۆپرەك كىرسە ئاش‪،‬‬ ‫مەشرىپى– ماتىمى خاماندا‪ ،‬ئاداش‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫قاراشلىق كەل– بار ئۇنىڭ بېشىغا‪،‬‬ ‫يۈگرەيدۇ ئۆستەڭگە – دامبا قېشىغا‪،‬‬ ‫ئىشلەيدۇ شۇالرنىڭ توپا‪-‬ئېشىغا‪،‬‬ ‫ۋاقىتنىڭ ئاشقىنى ئېتىز ئىشىغا‪،‬‬ ‫قورۇقالر ماس كەلمەس ھەرگىز يېشىغا‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫ئۇ ئەمەس ئۇنۋاندار تەلەيلىك كىشى‪،‬‬ ‫توشمايدۇ بىر ئۆمۈر پېنسىيە يېشى‪،‬‬ ‫يوق «تۆمۈر تاۋىقى»– ئۈزۈلمەس ئېشى‪،‬‬ ‫يوق مائاش‪ ،‬دەرىجە ئۆستۈرۈش ئىشى‪،‬‬ ‫ئايدا ساق ئوتتۇز كۈن ئىشلەر ياز– قىشى‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬ ‫‪13‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئەمەلدە بېشى كەڭ‪ ،‬تار ئاياغ يولى‪،‬‬ ‫شۇڭىمۇ تىرنىقى ئۆسمەيدۇ غولى‪،‬‬ ‫ئون فۇڭنى خەجلەشكە تىترەيدۇ قولى‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫يەكشەنبە‪ ،‬شەنبىلەر يوقلىماس ئۇنى‪،‬‬ ‫تەنجىيامۇ‪ ،‬شيۇجىيامۇ ياقلىماس ئۇنى‪،‬‬ ‫كانىكول–تەتىللەر ساقلىماس ئۇنى‪،‬‬ ‫يوقاليدۇ‪ ،‬ساقاليدۇ ئەمگەك خاس ئۇنى‪،‬‬ ‫شۇ «خاس»لىق باغاشالپ راست سۆيەر ئۇنى‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫ساتقىلى ئەپكىرسە ياڭاق ۋە گۈلە‪،‬‬ ‫ئۇ كېلەر‪ ،‬دەپ‪ :‬قېنى رەسمىيەت تۆلە!‪...‬‬ ‫بۇ كېلەر‪ :‬يەر ھەققى تاپشۇرغىن‪ ،‬بولە!‪...‬‬ ‫دەپ قالسا‪ :‬سەل توختاڭ‪...‬دەر‪« :‬يوقال–ئۆلە!»‬ ‫ئۇنىڭغا ھەممىسى توقۇيدۇ مۈلە‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫ئۇ تەرگەن پاختىدىن بىزنىڭ ئۈستى باش‪،‬‬ ‫ئۇ چەشلەپ يىغقان دان بىزنىڭ يىگەن ئاش‪،‬‬ ‫ھەم شۇنىڭ لېگەنگە چىققان گۆش‪-‬ئوتياش‪،‬‬ ‫ئۇ باققان پىلىدىن بىزنىڭ يوتقان تاش‪،‬‬ ‫ئۇ بولغاچ مەرت ھاتەم بىز مۇشۇنداق شاش‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫ئۇ دېسە‪ :‬قىغ–تېزەك ھىدى بەستىدە‪...‬‬ ‫ماۋۇ دەر‪ :‬يول قىستاڭ ئۇنىڭ دەستىدە‪...‬‬ ‫يولنى ئۇ ياسىغان تۇرسا ئەسلىدە‪،‬‬ ‫ھارۋۇسى ماڭالماس كوچا–رەستىدە‪،‬‬ ‫ئاھ‪ ،‬گويا ھەممىسى ئۇنىڭ قەستىدە؟‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫«مەن‪،‬سەن‪ ،‬ئۇ»–سەھرالىق‪ ،‬يېزىدىن ئەسلى‪،‬‬ ‫دىمەك بىز ئەسلىدىن دېھقاننىڭ نەسلى‪،‬‬ ‫نەسلىدىن ياتالشقان كۆرمەس بەخت ۋەسلى‪،‬‬ ‫قەدرىنى بىلگەنگە ئۇ ئىللىق يەسلى‪،‬‬ ‫يەسلىگە سۆزمىسۇن قول ئاياز پەسلى‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫خەزىنە تارقاتسا‪« :‬يۆلەش پۇلى»نى‪،‬‬ ‫بانكىر دەر‪« :‬ئۇ بىلمەس بېيىش يولىنى»‪،‬‬ ‫يۇيامدۇ بىزنى‪ ،‬بىز يۇساق قولىنى؟‬ ‫چىقىرىپ تۇرسا كېيىن دوال–غولىنى!‬ ‫كۆزىمىز كۆرمىسۇن قەرزى تولىنى!‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫بەزىلەر دېھقاننى ساغار كالىدەك‪،‬‬ ‫ساغقانچە بىلىنەر سۈتى چالىدەك‪،‬‬ ‫ئۆزىال ئاق‪ ،‬ئۇنىڭ كۆڭلى ئالىدەك‪،‬‬ ‫مۇڭالنسا تۇيۇالر تۆھمەت– يالىدەك‪،‬‬ ‫رىزقىغا چاڭ ساالر ئۆگەي بالىدەك‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫مۇشۇنداق ھالەتتە‪ ،‬دېھقان بىچارە‪،‬‬ ‫كۆزى ياش‪ ،‬دىلى خۇن‪ ،‬يۈرىكى پارە‪،‬‬ ‫ئەڭنى جۇل‪ ،‬گېلى ئاچ‪ ،‬مىسكىن‪ ،‬ئاۋارە‪،‬‬ ‫ھالىغا ۋاي ئۇنىڭ قەيەردە چارە؟‬ ‫ھەتتاكى جانغىمۇ تۆلەر ئىجارە‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‪...‬‬

‫ۋاھ‪ ،‬خەقلەر كەتتىغۇ ئەجەپ «سول» لىشىپ‪،‬‬ ‫ھىيلىسى يىلسېرى باردى موللىشىپ‪،‬‬ ‫سەھنىدە تۈزۈشۈپ توختام– قوللىشىپ‪،‬‬ ‫«قاتلىنىپ ئاشتى»–دەپ دوكالت يوللىشىپ‪،‬‬ ‫مۇكاپات ئېلىشتى «تۆر» نى گوللىشىپ‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫ئۈزۈلەي دېگەندە ماغدۇر يىلىكى‪،‬‬ ‫يۇقۇرغا ئاڭلىنار ئارمان– تىلىكى‪،‬‬ ‫ھال سوراپ كېلىشەر خىزمەت ئۆمىكى‪،‬‬ ‫«يېتەمدۇ يىلغا– دەپ ئوزۇق – يېمىكى؟»‬ ‫بارى–بار‪ ،‬نەھاجەت‪« ،‬ئۇ–بۇ» دېمىكى‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫ئەللىك كۈن تۇرۇقلۇق خالىس ئەمگىكى‪،‬‬ ‫يىل بويى ئىشلەتتى ھاشار بەگلىكى‪،‬‬ ‫رەت قىلسا تۆلەم بار‪ ،‬قالتىس دەللىكى‪،‬‬ ‫ئەرز قىلسا چار قوندارالر پەللىكى‪،‬‬ ‫دېھقانغا مۇشۇنداق ياشاش تەڭلىكى‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫دېھقان دەر تەكشۈرۈپ كەلگەن ئۆمەككە‪،‬‬ ‫«ئوخشايدۇ ھالىمىز ئەتسىز مۇنەككە»‪،‬‬ ‫بىز گويا قارچۇغا چۈشكەن تۈنەككە‪،‬‬ ‫مۇھتاج بىز يورۇققا‪ ،‬بىر يار–يۆلەككە‪،‬‬

‫«تەكىت»تە ئاجايىپ دېھقاننىڭ رولى‪،‬‬ ‫دېيىلەر‪« :‬ئاساسنىڭ ئاساسى ئۇلى»‪،‬‬ ‫‪14‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫بىزنىڭمۇ باي بولۇپ ئۆتكىمىز يوقمۇ؟‬ ‫لەۋلىرى ماي بولۇپ ئۆتكىمىز يوقمۇ؟‬ ‫نامراتلىق نومۇسقۇ‪ ،‬بىزگە ئوزۇقمۇ؟‬ ‫قىسمەتنىڭ پۈتكىنى ئاھانەت‪ ،‬دوقمۇ؟‬ ‫يوق ھەتتا تەسەللى–«ۋاي نېمە قوق» مۇ؟‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‪...‬‬

‫«دېمەك تەس بۇ گەپنى سىزدىن بۆلەككە»‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬ ‫ساق تۇرۇپ ئىككى قول–ئىككى پۇتىمىز‪،‬‬ ‫دەپ تۇرۇپ پايدىلىق پەيتنى تۇتىمىز‪،‬‬ ‫تۇتقانچە بوشىشىپ ھەسرەت يۇتىمىز‪،‬‬ ‫كىملەرنىڭ پەيلىدىن نابۇت پۇتىمىز‪،‬‬ ‫قاچانمۇ ئۇتۇلماي‪ ،‬يېڭىپ ئۇتىمىز‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫دېسىمۇ مەركەزدىن باي بولسۇن دېھقان‪،‬‬ ‫كىمگىدۇر ياقمىغاچ دېھقانغا ياققان‪،‬‬ ‫ھەددىدىن ئاشماقتا «ئۈچ قااليمىقان»‪،‬‬ ‫بەس! ئەمدى سالمىساق بولمايدۇ چۇقان!!!‪،‬‬ ‫چاچما‪ ،‬دەپ سېلىقكەش يۈز–كۆزگە قوقان‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫جەدۋەللەر «ئاشتى» غا يولاليدۇ ساننى‪،‬‬ ‫ئالىدۇ سۈپۈرۈپ ئاخىرقى داننى‪،‬‬ ‫ئالدايدۇ ئۆزىنى‪ ،‬كۆر بۇ زىياننى‪،‬‬ ‫پوچىلىق– «نوچىلىق» قىينايدۇ جاننى‪،‬‬ ‫جەرىمانە توختىماي كواليدۇ ياننى‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫دېھقاننىڭ بەختىگە سانىما قارا‪،‬‬ ‫دېھقاننىڭ قەلبىنى ئەيلىمە يارا‪،‬‬ ‫دېھقاننىڭ يولىغا قازمىغىن ئورا‪،‬‬ ‫كىم دېدى «دېھقاننىڭ قېنىنى شورا»؟‬ ‫دېھقاننىڭ بېشىنى سىال! ھال سورا!!!‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫كۆردۈڭالر ھالىمىز شۇقەدەر ناچار‪،‬‬ ‫قازناقالر قۇپ– قۇرۇق‪ ،‬چاشقانمۇ قاچار‪،‬‬ ‫يەي دسە تۈگىدى‪ ،‬يېمىسە ئاچار‪،‬‬ ‫بىز نىچۈن بۇپ قالدۇق بۇ ھالغا دۇچار‪،‬‬ ‫كەتسەڭالر «چاقتىڭ» دەپ قەھرىنى چاچار‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫دېھقانمۇ ياشىسۇن‪ ،‬كۈلسۇن‪،‬يايرىسۇن‪،‬‬ ‫دېھقانمۇ جاراڭلىق ئۈندە سايرىسۇن‪،‬‬ ‫دېھقانمۇ كۆكلىسۇن‪ ،‬ئۆسسۇن– ئاينىسۇن‪،‬‬ ‫قازىنى ماي كۆرسۇن‪ ،‬شورپا قاينىسۇن‪،‬‬ ‫ئۇھ…! دېسۇن‪ ،‬ھېيت–بايرام مەشرەپ ئوينىسۇن‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫ئىشقىلىپ بىرسى بار پەيلى بەزگەكتىن‪،‬‬ ‫ئىمتىياز تەختىدە تۇرۇپ ئەزگەكتىن‪،‬‬ ‫چىقمىسا بۇ قەستىنى بىلگەك‪ ،‬سەزگەكتىن‪،‬‬ ‫بولىمىز سەرگەردان–«جاھان كەزگەك» تىن‪،‬‬ ‫گاراڭ بىز توختىماس تېپىك‪ ،‬تەستەكتىن‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫سەن بىزدەك گەردىنى قاتقان نەدە بار؟‬ ‫مىۋە يەپ شاخقا تىغ چاپقان نەدە بار؟‬ ‫تۇز بەرگەن تۇزلۇقنى چاققان نەدە بار ؟‬ ‫دېھقاندەك ئەل – يۇرتنى باققان نەدە بار؟‬ ‫ئېيتمىساق بولمايدۇ ئۇنىڭ دەردى بار‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫يۇرت– يۇرتتىن تەڭلەيدۇ‪ ،‬كۆڭلەك‪،‬چاپان–كەش‪،‬‬ ‫ھەشقالال ئېيتىمىز بولسىمۇ نىمكەش‪،‬‬ ‫بىز شۇنداق تىلەمچى– گاداي كۆڭلى غەش‪،‬‬ ‫قىزىق ئىش‪ :‬يەر مۇنبەت‪ ،‬ھەر خاماندا چەش‪،‬‬ ‫بىلمىدۇق كىم جەمشىت‪ ،‬كىملەر لەيلىۋەش‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬ ‫ئوغۇتمۇ «پۇل! « دەيدۇ‪ ،‬يالتىراقمۇ ھەم‪،‬‬ ‫تۈگمەنمۇ «پۇل!» دەيدۇ‪ ،‬جىنچىراقمۇ ھەم‪،‬‬ ‫«پۇل!» دەيدۇ تاغارمۇ‪ ،‬توقۇناقمۇ ھەم‪،‬‬ ‫«پۇل!» دەيدۇ يولدىكى بوغىناقمۇ ھەم‪،‬‬ ‫پۇل قېنى ؟ پۇل نەدە؟ غەم ئۈستىگە غەم‪،‬‬ ‫جاھاندا ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس!‬

‫شائىرمەن دېھقاننىڭ باغرىدا ئۆسكەن‪،‬‬ ‫شائىرمەن ئۇ بەرگەن زاغرىدا ئۆسكەن‪،‬‬ ‫شائىرمەن ئۇنىڭ ئاش تاغرىدا ئۆسكەن‪،‬‬ ‫شائىرمەن توي كۆرگەن ناغرىدا ئۆسكەن‪،‬‬ ‫يالغاننى يازماقتىن راست سۆزلەش تەسكەن‪،‬‬ ‫تەس دىسە ھەممىدىن دېھقان بولماق تەس‪.‬‬ ‫ ‬

‫‪15‬‬

‫‪–1995‬يىل ‪–1‬ئاي‪ ،‬خوتەن‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫پال‬ ‫دىلنۇر رەيھان (فىرانسىيە)‬ ‫ماڭا پال ئاچتۇق‪،‬‬ ‫سورايسىز چوقۇم ئىشىنەمسىز دەپ‪.‬‬ ‫بىلىسىزغۇ بىزدە بار بىر گەپ‪،‬‬ ‫پالغا ئىشەنمە‪،‬‬ ‫لېكىن‪،‬‬ ‫پالسىزمۇ يۈرمە‪.‬‬ ‫ماڭا پال ئاچتۇق‪،‬‬ ‫خىيالىڭدا بىرى بار دېدى‪.‬‬ ‫ئوي‪-‬پىكرىڭ ئاڭا يار دېدى‪.‬‬ ‫ئۇنىڭ ئۈچۈن قەلبىڭ زار دېدى‪.‬‬ ‫ماڭا پال ئاچتۇق‪،‬‬ ‫مۇھەببەتتىن باشقا تېمىدا‪.‬‬ ‫دېدى قىزالر نۇرغۇن يېنىدا‪.‬‬ ‫لېكىن ھېچبىرى‪،‬‬ ‫كىرمىدى قۇالققا‪.‬‬ ‫ماڭا پال ئاچتۇق‪،‬‬ ‫ئىشەنمىدىم ھەر قېتىمقىدەك‪.‬‬ ‫لېكىن ئويالندىم‪،‬‬ ‫راست بەردىمۇ بىرىگە يۈرەك؟‬ ‫تۈنۈگۈنكى پال‪،‬‬ ‫بۈگۈنگىچە خىيالىمدا بار‪.‬‬ ‫راست ئاشقمۇمەن‪،‬‬ ‫يۈرىكىم بىرىگىمۇ زار‬ ‫سىرتتا ئىدىم‪،‬‬ ‫ئەتراپىمدا ھەر تىل‪ ،‬ھەر دىدار‪.‬‬ ‫ئۇدۇلۇمدىن كەلدى ياش بىرى‪،‬‬ ‫مانا ماڭا اليىق بىر نىگار‪.‬‬ ‫دېمەك‪،‬‬ ‫ئاشق ئەمەسكەنمەن ھېچ‪.‬‬ ‫بولمىسا‪،‬‬ ‫يۈرىكىم قاالر ئىدى تىنچ‪.‬‬ ‫چۈشەندىم ئەمدى‪،‬‬ ‫ئاشق ئەمەسمەن دىل‪.‬‬ ‫ئەمما‪ ،‬ساڭا ئاشق بولغۇم بار‪،‬‬ ‫سېنى ماڭا ئاشق قىلغۇم بار‪.‬‬ ‫شۇنداق‪،‬‬ ‫پالغا ئىشەنمە‪،‬‬ ‫پالسىزمۇ يۈرمە‪.‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫مايا بۆشۈكىدە‬ ‫كۆرگەنلىرىم‬ ‫مۇستافا ئاكسۇ (ئامېرىكا)‬

‫ۋاقىــت نېمــە دېگــەن تېــز ئۆتكــەن ھــە! مانــا يازلىــق‬

‫قىلىشــار ھەققىــدە بــەك كــۆپ ئويالندىــم‪ .‬بولۇپمــۇ‬

‫تىــل تەكشــۈرۈش پائالىيىتىــم باشــانغىلى ئىككــى ھەپتــە‬

‫بارغانغــا چۇشــلۇق بىرىنچــى قــول ماتېرىيــال يىغىــش‬

‫بــوالي دەپتــۇ‪ .‬بــۇ قېتىمقــى تەكشۈرۈشــۈمنىڭ ئاساســلىق‬

‫ناھايىتــى مۇھىــم ئىــدى‪ .‬ھېلىمــۇ ئېســىمدە‪ ،‬ئالدىنقــى‬

‫مەقســىتى ئىندىئانــا ئۇنىۋېرســىتېتى مەركىــزى ياۋرۇپــا–‬

‫يىلــى ئوقۇتقۇچــۇم رېبېككانىــڭ مېنــى شــۇ قەبىلىــدە‬

‫ئاســىيا تەتقىقاتــى فاكۇلتېتىدىكــى تىلشۇناســلىق كەســپىي‬

‫ياشــاپ باققان بىرســىگە تونۇشتۇرۇشــى بىلــەن كالىفورنىيە‬

‫دەرســلىرىم ئۈچــۈن ئۆزۈمنىــڭ تەتقىقــات قىزىقىشــى بولغان‬

‫شــتاتىنىڭ ســان دىياگــو شــەھىرىدىكى يەرلىــك ئىندىئــان‬

‫فونېتىــكا ۋە فونولوگىيــە تېمىلىرىنــى چۆرىــدەپ ماتېرىيــال‬

‫قەبىلىســى كۇمايايغــا تىــل تەكشۈرۈشــكە كىرىــپ‪ ،‬ئىككــى‬

‫توپــاش؛ شــۇنداقال مېكســىكا‪ ،‬گۋاتېمــاال‪ ،‬نىكاراگۇئــا‪،‬‬

‫ئــاي ھەپىلەشــكەندىن كېيىــن ئەپسۇســلىنارلىق ھالــدا‬

‫ھونــدۇراس‪ ،‬كولومبىيــە‪ ،‬پېــرۇ قاتارلىــق دۆلەتلــەردە‬

‫ھېــچ نېمىگــە ئېرىشــەلمەي يېنىــپ كەلگەنىدىــم‪ .‬تاغنىــڭ‬

‫ياشــاۋاتقان يەرلىــك مىللەتلەرنىــڭ تىلىنــى ئۈنگــە‬

‫ئوتتۇرىســىدا ســىرتقى دۇنيادىــن ئايرىلىــپ ياشــايدىغان بۇ‬

‫ئېلىــپ‪ ،‬ئاۋازلىــق تىــل ئامبىــرى قــۇرۇپ ھۆججەتلــەپ‬

‫ئىندىئانــار بــۇرۇن مــەن تېلېۋىــزوردا كۆرگــەن جەڭگىــۋار‪،‬‬

‫چىقىشــتىن ئىبــارەت ئىــدى‪ .‬ئەمەلىيەتتــە‪ ،‬بــۇ قارارنــى‬

‫ئوقيا ئېتىشــقا ماھىر ئىنســانالرغا ئوخشــىمايتتى‪ ،‬ئوچۇقىنى‬

‫چىقىرىشــىم فونولوگىيــە (تــاۋۇش سىستېمســى) دەرســى‬

‫ئېيتقانــدا ئــۇالر «نامــى ئۇلــۇغ‪ ،‬سۇپرىســى قــۇرۇق»‬

‫بېرىدىغــان پروفېسســورۇم كىمبېرلــى خىالنتــو خانىمنىــڭ‬

‫الردىــن بولــۇپ قالغانىــدى‪ .‬پروفېسســورۇم مــاڭا ئۇالرغــا‬

‫رىغبەتلەندۈرۈشــى بىلــەن بولغانىــدى‪.‬‬

‫تەتقىقــات ئوبىيېكتــى ســۈپىتىدە مۇئامىلــە قىلـــماسلىقنى‬

‫يولغــا چىقىشــتىن بــۇرۇن قايســى دۆلەتتــە قانچىلىــك‬

‫جېكىلىگــەن ۋە ئۇالرنىــڭ ســەزگۈرلۈكىنى ئەســكەرتىپ‪،‬‬

‫تــۇرۇش‪ ،‬قايســى قەبىلىلەرنــى زىيــارەت قىلىــش‪ ،‬بارغــان‬

‫ســوئال ســورىغاندا دېققــەت قىلىشــىم كېرەكلىكــى‪ ،‬ئۆزۈمنى‬

‫جايدىكــى كىشــلەرنىڭ مــاڭا ماسلىشــىپ بېرىــش–‬

‫ئۇالرنىــڭ دوســتى قاتارىــدا كۆرسىتىشــكە تىرىشىشــىمنى‬

‫بەرمەســلىكى‪ ،‬بىخەتەرلىكىمگــە قانــداق كاپالەتلىــك‬

‫تاپىلىغانىــدى‪ .‬ئەممــا بىــر نەچچىســى بىلــەن پاراڭلىشــىپ‬ ‫‪17‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫بېقىشــقا ئۇرۇنغــان بولســاممۇ‪ ،‬ئۇالردىــن تىلــى توغرىســىدا‬

‫پروفېســورۇم خىالنتــو خانىــم يوقىلىــش ئالدىــدا تۇرغــان‬

‫ھېچقانــداق ئۇچــۇر ئااللمىغانىدىــم‪ .‬پــاراڭ ئەمــدى‬

‫تىلالرنىــڭ فونولوگىيىلىــك ئاالھىدىلىكــى ئۈســتىدە‬

‫باشلىنىشــىغا ئــۇالر ئىچىــپ مــەس بولۇۋاالتتــى‪ ،‬تۇيۇقســىزال‬

‫توختالــدى‪ ،‬ۋە مايالىقالنىــڭ مەدەنىيــەت بۆشــۈكى‬

‫بىــر يەرلــەردە نەشــە چېكىۋېلىــپ كېلىــپ‪ ،‬ئاغزىنــى چــوڭ‬

‫گۋاتېمــاال دۆلىتىــدە نۇرغــۇن تىلالرنىــڭ بولغانلىقــى‪،‬‬

‫ئېچىــپ بىــر نەســىلەرنى دەيتتىيــۇ‪ ،‬نېمــە دەۋاتقانلىقىنــى‬

‫ئەممــا ئىســپانىيەلىكلەرنىڭ مۇستەملىكىســىگە ئايالنغاندىــن‬

‫بىلـــەلمەيتىم‪ ،‬بــۇ بىچارىلەرگــە ئىچىــم ئاغرىيتتــى‪.‬‬

‫كېيىــن داۋامالشــقان ئاسمىالتســىيە تۈپەيلىدىــن تىلالرنىــڭ‬

‫مــەن ‪ 30‬دىــن كۆپــرەك دۆلــەت ۋە رايونغــا بارغــان‪،‬‬

‫يوقىلىــش گىردابىغــا بېرىــپ قالغانلىقــى ۋە ئىتــزا مايــان‬

‫لېكىــن بــۇ قېتىمقىســى ھېچقايسىســىغا ئوخشــىمايدۇ‪.‬‬

‫تىلىنــى ئــاران ‪ 12‬كىشــى بىلىدىغانلىقىنــى ئېيتتــى‪.‬‬

‫بىرىنچىدىــن‪ ،‬مــەن بــۇ قېتىــم ســاياھەت قىلىــش‬

‫— بىلىســىلەر‪ ،‬شــىمالىي ئامېرىــكا ۋە التېــن‬

‫ئۈچــۈن ئەمــەس‪ ،‬بەلكــى ماتېرىيــال توپــاش ئۈچــۈن‬

‫ئامېرىكىســىدىكى ئىنگلىزتىلــى‪ ،‬ئىســپان تىللىــرى «ئىگــە‬

‫يولغــا چىقاتتىــم‪ .‬ئىككىنچىدىــن‪ ،‬مــەن بارىدىغــان‬

‫– خــەۋەر – تولدۇرغۇچــى» شــەكلىدە بولىــدۇ‪ ،‬بىــراق بــۇ‬

‫جايــار بىر–بىرىدىــن خەتەرلىــك ئىــدى‪ .‬مەســىلەن‪،‬‬

‫تۇپراقــاردا ياشــاپ ئۆتكــەن ئازتەكلەرنىــڭ تىلــى «ئىگــە‬

‫گۋاتېمــاال جۇمھۇرىيىتىنىــڭ قااليمىقانچىلىقتــا نامــى بــار‪:‬‬

‫– تولدۇرغۇچــى – خــەۋەر» شــەكلىدە‪ ،‬بۇنىڭدىــن باشــقا‬

‫زەھــەر ئەتكەســچىلىرى ۋە ئوغرى–قاراقچىــار يامــراپ‬

‫مايــا تىلىنىــڭ ھەممىســى بولمىســىمۇ بــەزى دېئالېكتىكلىرى‬

‫كەتكــەن‪ ،‬ئادەملىــرى بــەش دولــار ئۈچۈنمــۇ قاتىللىــق‬

‫ئوخشــاش «ئىگــە – تولدۇرغۇچــى – خــەۋەر» شــەكلىدە‪.‬‬

‫قىلىدىغــان جــاي ئىكەنلىكــى‪ ،‬چەتئەللىكلــەر ئۈچــۈن‬

‫جانلىــق بىــر مىســال مانــا ئالدىمىــزدا تۇرۇپتــۇ‪ ،‬بەزىلــەر‬

‫تېخىمــۇ خەتەرلىــك بولــۇپ‪ ،‬كۈنــدۈزى يالغــۇز ماڭغىلــى‬

‫بىلمەيدىغــۇ دەيمــەن‪ ،‬ســىنىپىمىزدىكى مۇســتافانىڭ‬

‫بولمايدىغانلىقــى ھەققىــدە مىش–مىــش پاراڭالرنــى‬

‫ئانــا تىلــى ئۇيغــۇر تىلــى‪ ،‬ئۇيغــۇر تىلــى ئالتــاي تىــل‬

‫ئاڭلىغانىدىــم‪ .‬ئۇنىڭدىن ســىرت‪ ،‬بــۇ دۆلەتلەردە بەزگەك‪،‬‬

‫سېستېمىســىغا تــەۋە بولغاچقــا‪« ،‬ئىگــە – تولدۇرغۇچــى –‬

‫مېنىنگىــت‪ ،‬ئــا ۋە ب تىپلىــق جىگــەر ياللۇغــى‪ ،‬كېزىــك‬

‫خــەۋەر» ھالىتىــدە كېلىــدۇ‪ .‬بىزگــە ياردىمــى تېگىدىغــان‬

‫ۋە باشــقا يۇقۇملــۇق كېســەللىكلەر يامرىغــان بولغاچقــا‪،‬‬

‫بــەزى يەرلىــك تىلــار يوقــاپ كېتىۋاتىــدۇ‪ ،‬ئىككىنچــى‬

‫بارغاندىــن كېيىــن ئىچكــەن ســۈيۈمدىن تارتىــپ يېگــەن‬

‫دۇنيــا ئۇرۇشــى مەزگىلىــدە ئىندىئــان تىللىرىدىــن بىــرى‬

‫تامىقىمغىچــە تولىمــۇ ئېھتىيــات قىلـــمىسام بولـــمايتتى‪ .‬شــۇ‬

‫بولغــان ناۋاخــو تىلىنىــڭ ئامېرىكىغــا بــەك چــوڭ ياردىمــى‬

‫ۋەجىدىــن مېڭىشــتىن ئىككــى ھەپتــە بــۇرۇن دوختۇرنىــڭ‬

‫تەگكــەن‪ .‬بىــز تىــل ئارقىلىــق ياپونىيەنــى يېڭىۋالغــان‪–،‬‬

‫كۆرسەتمىســى بويىچــە ھــەر خىــل ۋاكســىنىالرنى ئەملەتتىــم‬

‫دېــدى پىروفېســورۇم كۈلــۈپ تــۇرۇپ‪.‬‬

‫ۋە كۆڭلــۈم جايىغــا چۈشــتى‪ .‬ئەمەلىيەتتــە‪ ،‬گۋاتېمــاالدا‬

‫–‪ Hill‬دېگــەن ســۆزنى ئۇيغــۇر تىلىــدا نېمــە دەيــدۇ؟–‬

‫ئــەڭ كــۆپ ماتېرىيــال توپلىيااليتىــم‪ ،‬چۈنكــى مايالىقالرنىڭ‬ ‫ئەۋالدلىــرى ۋە يوقىلىــش‬

‫دەپ ســورىدى ئوقۇتقۇچــۇم‪.‬‬

‫گىردابىغــا بېرىــپ قالغــان‬

‫— «تۆپە» دەيمىز‪.‬‬

‫تىلالردىــن بىــر نەچچىســى دەل ئاشــۇ تۇپراقتــا ئىــدى‪.‬‬

‫— تۈرك تىلىدىچۇ؟‬

‫ئەگــەر ماتېرىيــال توپلىشــىم ئوڭۇشــلۇق بولســا‪ ،‬بولۇپمــۇ‬

‫— «تەپە» دەيمىز‪.‬‬

‫بايقالمىغــان تاۋۇشــارنى تاپالىســام بۇنىڭدىــن كېيىنكــى‬

‫— ماياالر «تەپەك» دەيدۇ‪.‬‬

‫تەتقىقاتىمغــا كــۆپ پايدىســى بوالتتــى‪ .‬ئۇيــان ئويــاپ‬

‫‪ -‬ھە؟‬

‫بۇيــان ئويــاپ ۋاقتىمنىــڭ كــۆپ قىســمىنى گۋاتېمــاال‬

‫‪ -‬سەنچە بۇ بىر تاسادىپىيلىقمۇ؟‬

‫جۇمھۇرىيىتىــدە ئۆتكۈزۈشــنى پىالنلىدىــم‪.‬‬

‫‪ -‬بىــر نەرســە دېيەلـــمەيمەن‪ ،‬پروفېسســور‪« .‬مــۇ‬

‫التېــن ئامېرىكىســىدىكى دۆلەتلەردىــن مېكســىكا‪،‬‬

‫قىتئەســى» دېگــەن كىتابتــا ئوقۇشــۇمچە يەرلىــك‬

‫كوســتارىكا‪ ،‬پانامــا‪ ،‬كولۇمبىيــە‪ ،‬برازىلىيــە‪ ،‬ئارگېنتىنــا‪،‬‬

‫ئىندىئانــار ۋە باشــقا خەلقلــەر موڭغــۇل ئېگىزلىكىدىــن‬

‫چىلــى قاتارلىــق دۆلەتلەرنىــڭ ئىســمى ناھايىتــى تونــۇش‬

‫كۆچــۈپ‪ ،‬ســىبېرىيەدىن ئ‍ۆتــۈپ بېننىــڭ بوغىزىنــى‬

‫بولســىمۇ‪ ،‬گۋاتېمــاال دېگــەن بــۇ دۆلەتنــى مــەن بــۇرۇن‬

‫كېســىپ ئامېرىــكا قىتئەســىگە بارغانىكــەن‪ .‬ئەلۋەتتــە‪ ،‬بــۇ‬

‫پەقــەت ئــاڭالپ باقماپتىكەنمــەن‪ .‬ئالدىنقــى ئايــدا‬

‫پەقــەت بىــر كــۆز قــاراش‪.‬‬ ‫‪18‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫‪ -‬ناھايىتــى ياخشــى‪ ،‬ئۇنــداق بولســا بــۇ توغرىســىدا‬

‫روســانىڭ دېيىشــىچە‪ ،‬ئەينــى ۋاقىتتــا ئىســپانالر تاجــاۋۇز‬

‫ئــازراق ئىزدىنىــپ كېلــەر ھەپتىدىكــى دەرســتە بىزگــە ‪20‬‬

‫قىلغانــدا ئۇالرنىــڭ تەققى–تۇرقىنــى بــەك ســەت دەپ‬

‫مىنــۇت ئەتراپىــدا لېكســىيە ســۆزلەپ بەرگىــن‪ .‬ئۇيغــۇر تىلى‬

‫پــەس كۆرگــەن‪ ،‬شــۇنداقال پۈتــۈن كىتابلىرىنــى دېگــۈدەك‬

‫ھەققىدىمــۇ توختىلىــپ‪ ،‬ساۋاقداشــلىرىڭنى خــەۋەردار‬

‫كۆيدۈرۈۋەتكــەن‪ ،‬بۈگۈنكــى كۈنــدە پەقــەت ئــۈچ پارچىــا‬

‫قىلســاڭ تېخىمــۇ ياخشــى‪.‬‬

‫كىتابــى ســاقلىنىپ قالغــان ئىكــەن‪ .‬بــۇ يــەردە مايالىقــار‬

‫شــۇنداق قىلىــپ بــەزى ماقالىلەرنــى ئوقــۇدۇم ۋە‬

‫بىلــەن مايالىقــار قۇدىلىشــىكەن‪ .‬كەلگــەن بــۇ بىــر‬

‫كېيىنكــى دەرســتە لېكســىيە ســۆزلىدىم‪ .‬ئامېرىكىلىــق‬

‫نەچچــە كۈندىــن بۇيــان شــۇنىڭغا دىققــەت قىلدىمكــى‪،‬‬

‫ساۋاقداشــلىرىم ئۇيغــۇر تىلــى ھەققىــدە ســوئالالرنى‬

‫گەرچــە ماياالرنىــڭ مەدەنىيىتــى ئىســپانىيەنىڭ قولــى‬

‫ياغدۇرۇشــقا باشــلىدى‪ ،‬ناھايىتــى ئوبــدان تەييارلىــق‬

‫ئاســتىدا ۋەيــران بولــۇپ رىۋايەتكــە ئايلىنىــپ كەتكــەن‬

‫قىلغانلىقىــم ئۈچــۈن تەمتىرىمــەي جــاۋاپ بېرەلىدىــم‪ .‬شــۇ‬

‫بولســىمۇ‪ ،‬ھېلىھــەم ماياالرنىــڭ ئىزناســى يوقالمىغــان‬

‫ســەۋەپلىك ســىنىىپتىكى ئــۈچ ساۋاقدىشــىم مېنــى بەكمــۇ‬

‫ئىــدى‪ .‬كۈندىلىــك تۇرمۇشــىدا مايــا ئاياللىــرى ئۆزىنىــڭ‬

‫ســۆيۈندۈرۈپ مەۋســۇملۈك ئىمتىھان پىالنىغــا ئۇيغۇر تىلىنى‬

‫كەشــتىلەنگەن ئەنئەنىــۋى ئــۇزۇن كانــۋاي كۆڭلىكىنــى‬

‫تالــاپ ماقالــە يــازدى‪ .‬ئەمما لېكســىيەمدە ماياالر توغراســىدا‬

‫كىيىدىكــەن ۋە چېچىنــى ئىككــى ئــۆرۈپ رەڭگارەڭ لېنتــا‬

‫كــۆپ ئۇچــۇر بېرەلمىدىــم‪ ،‬چۈنكــى ماتېرىيــال چەكلىــك‬

‫تاقــاپ شــۇنداق چىرايلىــق ياســىنىدىكەن‪ .‬بەزىلىــرى‬

‫ئىــدى‪ .‬يەنــە بــەزى ماتېرىيالالرنىــڭ مەنبەســى ئېنىــق‬

‫كــۆك تەڭرىگــە‪ ،‬بەزىلىــرى كاتولىــك دىنىغــا ئېتىقــات‬

‫بولمىغانلىقتىــن ئىشــەنچلىك دەرىجىســى تــۆۋەن ئىــدى‪،‬‬

‫قىلىدىكــەن‪ .‬مــەن تۇرغــان ئــۆي مايالىقالرنىــڭ ئۆيى بولۇپ‬

‫بۇالرنــى دەرســخانىدىكى ئىلمىــي ســۆھبەتتە سۆزلىســەم‬

‫ئاجايىــپ مېھماندوســت ئىــدى‪ ،‬بەزىــدە ئۆزەمنــى خــۇددى‬

‫قايىــل قىلىــش كۈچــى بولمايتتــى‪ .‬لېكىــن كۈتۈپخانىدىــن‬

‫يۇرتىمىزدىكىــدەك ھېــس قىلىپمــۇ قالدىــم‪ .‬قىزىقارلىــق‬

‫بىــر قىســىم مۇھىــم ئۇچۇرالرنــى يىغىــپ‪ ،‬ساۋاقداشــلىرىم‬

‫يېــرى شــۇكى مەيلــى مېكســىكىدا مەيلــى بــۇ يــەردە بــوالي‬

‫بىلــەن ئ‍ورتاقالشــتىم‪ .‬شــۇنىڭ بىلــەن بىرگــە مەۋســۇملۈك‬

‫ھەممەيلــەن مېنــى التىــن ئامېرىكىلىــق دەپ ئويــاپ‬

‫ئىمتىھانىمنــى تۈگىتىپــا‪ ،‬كېيىنكــى تەتقىقاتلىرىــم ئۈچــۈن‬

‫قالــدى‪ .‬ئالدىنقــى ھەپتــە مېكســىكىنىڭ تېئوتىخۇكانــدا‬

‫ماتېرىيــال توپــاش ئىســتىكىم بارغانســېرى كۈچەيــدى‪.‬‬

‫كېتىۋاتســام ناتونــۇش بىــرى ئىســپان تىلىــدا ناھايىتــى تېــز‬

‫مانــا مــەن ھازىــر مېكســىكا شــەھىرىگە ‪ 97‬كىلومېتىــر‬

‫ســۆزلەپ كەتتــى‪ ،‬مــەن ئىنگىلىــز تىلىــدا‪« :‬خاپــا بولمــاي‬

‫ھەپتىلىــك‬

‫ئاســتىراق سۆزلىســىڭىز‪ ،‬مــەن ئاڭقىرالمىدىــم» دېســەم‪:‬‬

‫تەكشــۈرۈش ۋە ئۆگىنىشــىمنى ئاياغالشــتۇرۇپ‪ ،‬گۋاتېمــاال‬

‫«قــارا‪ ،‬تېخــى ئۆزەڭنىــڭ مېكســىكىلىقلىقىڭدىن ئىــزا‬

‫جۇمھۇرىيىتىدىكــى شــېال دېگــەن جايــدا– مايالىقــار‬

‫تارتىــپ ئىنگلىزتىلــدا ســۆزلەپ كەتتىڭمــۇ؟» دېگەنىــدى‪.‬‬

‫ياشــايدىغان كېچــە ۋە مــام دىئالېكتىكىــدە سۆزلىشــىدىغان‬

‫شــۇ چاغدىــا مــەن بــۇ چىرايىــم بىلــەن التېــن ئامېرىكســىدا‬

‫قوۋمنىــڭ ئىچىــدە تۇرۇۋاتىمــەن ۋە ئــۇالر بىلــەن يۈزتۇرانــە‬

‫بىخەتــەر بولغۇدەكمــەن‪ ،‬دەپ ئويلىغانتىــم‪ .‬بــۇ دۆلەتتىمــۇ‬

‫كۆرۈشــۈپ تىــل ماتېرىيالــى توپالشــقا كىرىشــۋاتىمەن‪.‬‬

‫روســا مومــاي ۋە بالىلىــرى ھــەر كۈنــى چاقچــاق قىلىــپ‪:‬‬

‫بــۇ يەرگــە كېلىــش ئۈچــۈن مــەن ماڭمىغــان تــاغ–‬

‫«ســېنىڭ چىرايىــڭ تىپىــك التىــن ھەتتــا بىــز ماياالرغــا‬

‫كېلىۋالدىــم‪.‬‬

‫ئوخشــايدىكەن‪ ،‬بىزگــە بــاال بوالمســەن؟» دەپ قوياتتــى‪.‬‬

‫ســەپەردىكى سەزگۈرەشــتىلىرىمنى‪ ،‬مېكســىكا دۆلىتىدىكــى‬

‫مەنمــۇ بــۇ ئوخشاشــلىقتىن بــەكال ھەيــران ئىدىــم ئىچىمدە‪.‬‬

‫تېئوتىخۇاكانالرنىــڭ تىلــى ۋە ئــۇالر قــۇرۇپ چىققــان‬

‫مەنــا ئەمــەس بــەزى ئۇيغــۇر دوســتلىرىممۇ بــۇ يەرگــە‬

‫غايــەت زور ئــاي ۋە قۇيــاش پىرامىداســى توغرىســىدا كېيىــن‬

‫كەلســە چېنىــپ كەتمەيتتــى‪.‬‬

‫كېلىدىغــان‬

‫داال‬

‫تېوتىخۇاكاندىكــى‬

‫قالمىغــان‬

‫بولســىمۇ‪،‬‬

‫بىــر‬

‫بىخەتــەر‬

‫تەپســىلىي توختىلىــپ ئۆتىمــەن‪ .‬مــەن كەلگــەن شــېال‬

‫‪ 60‬ياشــلىق روســا مومــاي مــاڭا زېرىكمــەي بىلگىنىنــى‬

‫دېگــەن يــەر گۋاتېمــاال جۇمھۇرىيىتىنىــڭ غــەرب تەرىپىگــە‬

‫چۈشــەندۈرەتتى‪ .‬ئىنگلىزتىلــى بىلمىگەچكــە‪ ،‬مــەن بىلــەن‬

‫جايالشــقان بولــۇپ‪ ،‬ئۆزىنــى مايــا دەيدىغانــار خېلــى‬

‫ئىســپان تىلىدا سۆزلىشــەتتى‪ .‬ئەمەلىيەتتە بۇ يەردە روســاال‬

‫كــۆپ‪ .‬بــۇ جايدىكــى مايالىقــار ئاساســەن چاڭالشــمىغان‪.‬‬

‫ئەمــەس ھەممــە ئــادەم ئىنگلىزتىلــى بىلمەيــدۇ‪ .‬مــەن ھــەر‬

‫مــەن ئۆيىــدە تۇرىۋاتقــان مايالىــق كۆيۈمچــان مومــاي‬

‫كۈنــى چۈشــتىن كېيىــن كىچىــك ئۈنئالغۇمنــى ئېچىــپ ئاۋاز‬ ‫‪19‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئېلىشــقا باشــاپ‪ ،‬مەلــۇم ســۆزنىڭ مايــا تىلىدىكــى كېچــە‬

‫ئاپامنــى ئويــاپ ئىختىيارســىز كــۆزۈم نەملىنەتتــى‪ .‬مــەن‬

‫دىئالېكتىــدا نېمــە دېيىلىدىغىنىنــى ســورايتتىم‪ .‬مومــاي‬

‫گەرچــە ‪ 13‬يېشــىمدا ئۆيدىــن ئايرىلىپ‪ ،‬ئىچكىرى ئۆلكىلەر‬

‫ئېرىنمــەي جــاۋاب بېرەتتــى‪ .‬روســا مومــاي مــاڭا شــېالدىن‬

‫ۋە چەتئەللــەردە ئوقــۇپ ئىشــلەۋاتقان بولســاممۇ‪ ،‬پەقــەت‬

‫پىيــادە بــەش ســائەتتە بارغىلــى بولىدىغــان‪ ،‬تــاغ ئىچىــدە‬

‫تامــاق دەردى تارتىــپ باقمىغــان ئىدىــم‪ .‬بارغانــا يېرىمــدە‬

‫ســىرتقى دۇنيادىــن خالــى ياشــايدىغان مايــاالر ھەققىــدە‬

‫دېگــۈدەك ئۇيغــۇر رېســتورانلىرى بــار ئىــدى‪ ،‬رېســتوران‬

‫ســۆزلەپ بېرىــپ‪ ،‬كېلــەر ھەپتــە شــۇ يەرگــە بېرىشــىمنى‬

‫يــوق دۆلەتلــەردە بولســا ئۇيغــۇر قېرىنداشــلىرىمنىڭ‬

‫تەۋســىيە قىلــدى‪ .‬شــۇنداق قىلىــپ يەنــە يانــار تاغالرنــى‬

‫مېنــى تونۇمىســىمۇ ئۆيلىرىگــە تەكلىــپ قىلىــپ مېھىرلىــك‬

‫ئاتــاپ كارۋان بولدىغــان بولــدۇم‪.‬‬

‫تائاملىرىمىزغــا ئېغىــز تەگكۈزۈشــى بىلــەن ئۇزۇنغىچــە‬

‫گۋاتېمــاال جۇمھۇرىيىتىــدە كۈنلــەر ناھايىتــى تېــز‬

‫بېســىلمايدىغان بۇ سېغىنىشــىمنى بېســىپ كەلگەن ئىدىم‪.‬‬

‫ئۆتمەكتــە‪ .‬بــۇ يەرگــە ئاستا–ئاســتا ئۆزلىشــىپمۇ قالدىــم‪.‬‬

‫شــېالغا كەلگەندىــن كېيىــن ئــۆزۈم تامــاق ئېتىــپ باقــاي‬

‫لېكىــن كەلگەندىــن بېــرى لەڭمەننــى ئاجايىپ ســېغىندىم‪،‬‬

‫دېســەممۇ شــارائىت يــار بەرمىــدى‪ .‬بۇالرنىــڭ ئوچىقىــدا‬

‫ئاپامنىــڭ ئەتكــەن لەڭمىنــى كۆزۈمگــە كۆرۈنــۈپ كەتتــى‪،‬‬

‫لەغمــەن ياكــى پولــۇ ئېتىــش ئۈچــۈن ئــاز دېگەندىمــۇ‬

‫ھەتتــا چۈشــۈمدىمۇ بىــر ئىككــى قېتىــم لەڭمــەن چۈشــەپ‬

‫تــۆت ســائەت ۋاقتىمنــى ئاجراتمىســام بولمايتتــى‪ ،‬بىــراق‬

‫چىقتىــم‪ .‬ۋاقىــت پەرقــى بولغاچقــا‪ ،‬مــەن ئۇخاليدىغــان‬

‫مــەن ئۈچــۈن بىــر ۋاق قورســاق توقالشــقا تــۆت ســائەت‬

‫ۋاقىتتــا گــۈزەل يۇرتــۇم ئاقســۇدا ئىككىنچــى كۈنــى چــۈش‬

‫ســەرپ قىلىــش بــەكال ھەشــەمەتچىلىك ســانىالتتى‪ .‬مــەن‬

‫بولىــدۇ‪ .‬دوســتلىرىم ئۈندىــدار چەمبىرىكىگــە چىقىرىــپ‬

‫تۇرۇۋاتقــان رايوننىــڭ ئىســمى شــېال دېگەنىدىــم‪ ،‬تولــۇق‬

‫قويغــان نازۇ–نېمەتلــەر ۋە ئەمــدى ئــاال بــوالي دېگــەن‬

‫ئىســمى كېتســالتېنانگو‪ .‬مايالىــق ئوقۇتقۇچۇمدىــن ســوراپ‬

‫غورىالرغــا قاراپ شــۆلگەيلىرىم ئېقىپ‪ ،‬قورســىقىم كورۇلداپ‬

‫«كېتســال» دېگــەن گەپنىــڭ «ئۇلــۇغ» دېگــەن مەنىــدە‬

‫كېتىــدۇ‪« .‬ۋاي ئىســىت‪ ،‬تەتىلــدە بارغــان چېغىمــدا دادام‪،‬‬

‫ئىكەنلىكىنــى بىلدىــم‪ ،‬ئۆزۈمچــە بــۇ گەپنــى تۈركچىدىكــى‬

‫ئاپــام ۋە قېرىنداشــلىرىمنى مــاڭا تامــاق يېگــۈزۈش ئۈچــۈن‬

‫«قۇتســال» دېگــەن ســۆزگە باغــاپ‪ ،‬بــۇ بازارنــى‬

‫يالۋۇرتقانلىرىــم» دەيمــەن ئىچىمــدە‪ .‬بولۇپمــۇ جېنىــم دادام‬

‫«قۇتســال تېنانگــو» دەپ ئاتىۋالدىــم‪ .‬بــۇ جــاي گۋاتېمــاال‬

‫شــۇنچە چــوڭ بولــۇپ قالغــان بولســاممۇ‪« :‬ھــە بــاالم‪،‬‬

‫جۇمھۇرىيىتىنىــڭ ئىككىنچــى چــوڭ تاغلىــق رايونــى‬

‫ماۋۇنــى يەۋېلىــڭ‪ ،‬ئامېرىكىــدا يــوق‪ ،‬مــاۋۇ ئەنگىلىيــەدە‬

‫بولــۇپ‪ ،‬كېچە–كۈندۈزنىــڭ تېمپېراتــۇرا پەرقــى خېلىــا‬

‫يــوق‪ ،‬تۈركىيــەدە يــوق‪ ،‬دۇبەيــدە يــوق» دەپ تاماققــا‬

‫چــوڭ‪ .‬كۈنــدۈزى ئاپتاپتــا كۆيســىڭىز‪ ،‬ئاخشــىمىدىكى‬

‫زوراليتتــى‪ .‬بــۇ كۆرۈنۈشــلەر كــۆز ئالدىمغــا كېلىــپ دادام‪،‬‬

‫ســوغۇقتا ھــەم پۈتــۈن كېچــە ياغقــان يامغۇرنىــڭ تەســىرىدە‬

‫‪20‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئاجايىــپ تىترەيســىز‪ .‬بــۇ يــەردە تەخمىنــەن ‪ 100‬مىڭچــە‬

‫خىراجەتلەرنــى يەنىــا ئــۆز يېنىدىــن چىقىرىشــقا توغــرا‬

‫نوپــۇس بولــۇپ‪ ،‬تۇرمــۇش سەۋىيەســى خېلىــا تــۆۋەن‪،‬‬

‫كەلگەچكــە ۋە نۇرغــۇن مايــاالر ئۈچــۈن مۇشــۇ پۇلمــۇ جىــق‬

‫نامراتــار كــۆپ‪ ،‬داۋاملىــق بۇالڭچىلىــق ۋەقەلىــرى كــۆپ‬

‫بىلىنگەچكــە‪ ،‬بالىلىرىنى ئوقۇتۇشــتا بــەكال قىينىلىدىكەن‪.‬‬

‫يــۈز بېرىــدۇ‪ .‬مەنــدەك چەتئەللىكلــەر كــۆپ ھالــاردا‬

‫ســان كارلــوس ئۇنىۋېرســىتېتىدا ستاتىســتىكا ۋە ھېســاب‬

‫يەرلىكلەرنىــڭ بىرىنچــى ئولجىســىغا ئايلىنىــپ كېتىــدۇ‪.‬‬

‫تەكشــۈرۈش دەرســلىرىنى بېرىدىغــان پروفېسســور پېــدرو‬

‫تەلىيىمگــە چىرايىــم بۇالرغــا ئــازراق ئوخشــىغاچقا‪ ،‬مېنىــڭ‬

‫خوســې مېئونىيــو ئېســترادا مــەن بىلــەن كەچلىــك تاماقتــا‬

‫چەتئەللىــك ئىكەنلىكىمنــى ئاســانلىقچە بىلەلمىــدى‪ .‬مــەن‬

‫پاراڭالشــقاچ‪ ،‬ماياالرنىــڭ‬

‫‪ 60%‬تىــن كۆپرەكىنىــڭ‬

‫ئۆيىــدە تۇرۇۋاتقــان مايالىقــار مــاڭا ھــەر كۈنــى دېگــۈدەك‬

‫ساۋاتســىز ئىكەنلىكىنــى ئېيتتــى‪ .‬ئۆتمۈشــتە مۆجىزىــۋى مايا‬

‫ھەرگىزمــۇ پــۇزۇر كېيىنۋالماســلىقنى‪ ،‬ســىرتقا چىققانــدا‬

‫مەدەنىيىتىنــى ياراتقــان مايــاالر بۈگۈنگــە كۈنــدە مۇشــۇنداق‬

‫تېلېفــون ۋە پورتمــال ئالماســلىقنى قايتا–قايتــا جېكىلــەپ‬

‫بىچــارە ھالغــا چۈشــۈپ قاپتــۇ‪ .‬مــەن بــۇ ئائىلىنــى بەكمــۇ‬

‫تۇرغاچقــا‪ ،‬ئۆزۈممــۇ بــەك دىققــەت قىلدىــم‪ .‬ھېلىمــۇ‬

‫ياخشــى كــۆردۈم‪ ،‬لېكىــن چايغــا تــۇز ۋە قىزىلمــۇچ‬

‫ئۇنتۇمايمــەن‪ ،‬ئالدىنقــى يىلــى مېكســىكىغا بارغانــدا ئىككى‬

‫ســالىدىغان ئادىتىگــە كۆنەلمىدىــم‪ .‬يېڭــى كەلگــەن‬

‫يانچۇقچىنىــڭ ھۇجۇمىغــا ئۇچرىغــان ئىدىــم‪ .‬تېلېفونــۇم ۋە‬

‫چېغىمــدا ھــەر كۈنــى ســەھەردىكى ناشــتىلىقتا روســا خانىم‬

‫پۇلۇمنــى ئېلىۋالغاندىــن ســىرت‪ ،‬ئۈســتۈمدىكى كاســتىيۇم–‬

‫مەندىــن ســورىمايال كۆڭۈلچەكلىــك بىلــەن چېيىمغــا تــۇز‬

‫بۇرۇلكىنــى ســالدۇرۋالغان ئىــدى‪ .‬ئىككــى يانچۇقچىغــا‬

‫ۋە قىزىلمــۇچ ســېلىپ قوياتتــى‪ ،‬مەنمــۇ كۆڭلىنــى ئايــاپ‬

‫قارشــىلىق كۆرســىتىش جەريانىــدا‪ ،‬ئۆمرۈمــدە تۇنجــى‬

‫ئىچەتتىميــۇ‪ ،‬دەردىمنــى ئۆزۈمــا بىلەتتىــم‪ .‬ئاخىــرى‬

‫قېتىــم ئېســىمدىن چىقمىغــۇدەك مۇشــىتتىن ئىككىنــى‬

‫چىدىمــاي چىرايلىــق تەلەپپــۇزدا‪« :‬بۇنىڭدىــن كېيىــن‬

‫يــەپ ئامېرىكىغــا ئــاران كېلىۋالغانىدىــم‪ .‬شۇڭالشــقىمۇ‬

‫چاينــى ئــۆزۈم قۇيــاي» دەپ ئ‍ىلتىمــاس قىلدىــم‪ .‬كېيىــن‬

‫بــۇ قېتىــم ئاالھىــدە ئېھتىياتچــان بولــۇپ كەتكەنىدىــم‪.‬‬

‫قــاراپ باقســام مايــاالر مەيلــى چــاي ئىچســۇن ۋە ياكــى‬

‫ئەممــا مېنــى تولىمــۇ خوشــال قىلغىنــى‪ ،‬بــۇ يەرنىــڭ‬

‫پىــۋا ئىچســۇن‪ ،‬تــۇز ۋە مۇچنــى قوشــۇپ ئىشــلىتىدىكەن‪.‬‬

‫‪ 12‬ئالىــي مەكتــەپ‬

‫بۇنىــڭ ســەۋەبى توغرىســىدا مــەن تېخــى ئېنىــق بىــر‬

‫نوپۇســى ‪ 100‬مىڭچــە بولســىمۇ‬

‫بــار ئىكــەن‪ .‬گەرچــە ئالىــي مەكتەپلەرنىــڭ كۆلىمــى‬

‫جاۋابقــا ئېرىشــەلمىدىم‪.‬‬

‫كىچىكــرەك بولســىمۇ‪ ،‬ئەســلىھەلىرى ئانچــە ئىلغــار‬

‫بــۇ رايونــدا كىشــلەر مايــاالر ۋە التىنــار دەپ ئىككىگــە‬

‫بولمىســىمۇ‪ ،‬بــۇ بىلىــم يۇرتلىرىنىــڭ پۈتــۈن رايوندىكــى‬

‫بۆلۈنىــدۇ‪ .‬ماياالرنىــڭ پەرقىنــى ئېيتىــپ بېرىــش ناھايىتــى‬

‫كىشــىلەرنىڭ تەربىيلىنىشــىدە مۇھىــم رول ئويناۋاتقانلىقــى‬

‫ئاســان‪ .‬مايــاالر پــاكار‪ ،‬دىقمــاق ۋە تېرىســى قارامتــۇل‬

‫ئېنىــق ئىــدى‪ .‬مــەن تۇرۇۋاتقــان ئ‍ۆيدىكــى ‪ 60‬ياشــلىق‬

‫كېلىــدۇ‪ ،‬دەپ ئۆتكىنىمــدەك‪ ،‬ئاياللىــرى ئۆزىنىــڭ‬

‫روســا خانىمنىــڭ بىــر بىرىدىــن ياخشــى تەربىيىلەنگــەن‬

‫چىرايلىــق كەشــتىلەنگەن ئەنئەنىــۋى كىيىمنــى كىيىــدۇ‬

‫تــۆت بالىســى بولــۇپ‪ ،‬ھەممىســى شــېالدىكى ســان‬

‫ۋە ياغلىــق ئارتىــدۇ‪ .‬ماياالرنىــڭ سەيشــەنبە‪ ،‬يەكشــەنبە‬

‫كارلــوس ئۇنىۋېرســىتېتىدا ئوقۇغــان‪ ،‬چوڭــى ئــادۋوكات‪،‬‬

‫بازىرىغــا بارغانــدا ئۇالرغــا قــاراپ زوقلىنىــپ قــاراپ‬

‫ئىككىنچىســى دوختــۇر‪ ،‬يەنــە بىــرى بوغالتىــر ۋە كەنجىســى‬

‫كېتىمــەن‪ ،‬خــۇددى ئانــا يۇرتــۇم ئاقســۇنىڭ دېھقــان‬

‫يۇمشــاق دېتــال ئىنژېنېــرى ئىكــەن‪ .‬روســانىڭ دېيىشــىچە‪،‬‬

‫بازىرىــدا كېتىۋاتقانــدەك ھېــس قىلىمــەن‪ .‬ماياالرنــى‬

‫يولدىشــى بــۇرۇن باشــلىق بولغاچقــا‪ ،‬ئۇالرنىــڭ ئىقتىســادى‬

‫باشــقىالردىن ئايرىشــنىڭ يەنــە بىــر ئۇســۇلى بولســا بــوي‬

‫بىــر قــەدەر ياخشــى بولــۇپ‪ ،‬پەرزەنتلىرىنــى ئوقۇتۇشــتا‬

‫ئېگىزلىكــى‪ ،‬مايــاالر ئۈچــۈن ‪ 165‬ســانتېمېتىر خېلــى ئېگىــز‬

‫پۇلدىــن جىــق قىســىلماپتۇ‪ .‬بــۇ دۆلەتتــە ئالتــە يىللىــق‬

‫ھېســابلىنىكەن‪ .‬شــۇڭا بــۇ يەرگــە كەلگىنىمدىــن بېــرى‬

‫ھەقســىز مەجبــۇرى مائارىــپ يولغــا قويۇلغــان‪ .‬نۇرغــۇن‬

‫كىــم كۆرســە «مــۇي ئالتــو‪ ،‬مــۇي ئالتــو» يەنــى «بــەك‬

‫مايــاالر پۇلــى بولمىغانلىقتىــن‪ ،‬باشــانغۇچنى پۈتتۈرۈپــا‬

‫ئېگىــز» دېگىنىنــى ئــاڭالپ كېلىۋاتىمــەن‪ .‬مېنىــڭ ‪177‬‬

‫ئوقۇشــتىن توختــاپ قالىدىكــەن‪ ،‬ھەتتــا بەزىلىــرى پەقەتال‬

‫ســانتىمېتىرلىق بويــۇم بۇالرغــا ئېگىــز كۆرۈنســە‪ ،‬ھەقىقىــي‬

‫ئوقۇمايدىكــەن‪ .‬باشــانغۇچ مائارىپــى ھەقســىز بولســىمۇ‬

‫بويــى ئېگىزلەرنــى كۆرســە تېخىمــۇ ھەيــران قېلىــپ ئاغــزى‬

‫كىتــاب پۇلــى‪ ،‬مەكتــەپ فورمىســى ۋە باشــقا پارچە–پــۇرات‬

‫ئېچىلىــپ قالغــۇدەك‪.‬‬ ‫‪21‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫مايــاالر ناھايىتــى دوســتانە ۋە ئاقكۆڭــۈل بىــر مىللــەت‪.‬‬

‫لېكىــن بىــر ئىشــنى تېخىچــە قوبــۇل قىاللمىدىــم‪.‬‬

‫بىــر نەرســە سورىســىڭىز ئېرىنمەي–تېرىكمــەي دەپ‬

‫‪-‬نېمىنى قوبۇل قىاللمىدىڭ؟ بىرەر ئىش بولمىغاندۇ؟‬

‫بېرىــدۇ‪ ،‬يــاردەم قىلىــدۇ‪ .‬ئۆيلىرىنــى پاكىز تۇتىــدۇ‪ ،‬مەيلى‬

‫‪-‬بــۇ يەردىكــى خەقلــەر نېمانــداق كۆرگەنــا يەرگــە‬

‫قانچىلىــك نامــرات بولــۇپ كەتســۇن‪ ،‬پاكىــز كېيىنىــدۇ‪.‬‬

‫تــەرەت قىلىــدۇ؟ يەنــە كېلىپ ئاممىۋى ســورۇندا باشــقىالرغا‬

‫لېكىــن مــەن بۇالرنىــڭ بــەزى قىلىقلىرىنــى تېخىچــە قوبــۇل‬

‫ئېچىــپ كۆرســىتىپ تــۇرۇپ!‬

‫قىاللمىدىــم‪ .‬كەلگىنىمدىــن بېــرى ئــەڭ كــۆپ كۆرگىنىــم‬

‫‪ -‬ھاھاھاھــا‪ ،‬بىــز كۆنــۈپ كەتتــۇق‪ –،‬دېــدى مومــاي‬

‫كىشــىلەرنىڭ باغچىــاردا ياكــى كوچىــاردا ئــۇدۇل كەلگــەن‬

‫ئېرەڭشــمەي تــۇرۇپ‪.‬‬

‫يەرگــە ھاجــەت قىلىشــى ئىــدى‪ .‬بىزنىــڭ يۇرتالردىمــۇ‬

‫ئەگــەر دونىيــا روســا «بــۇ ئىــش پەقــەت قامالشــماپتۇ»‬

‫بۇنــداق ئەھــۋال يــوق ئەمــەس بــار‪ .‬لېكىــن بىزنىــڭ‬

‫دېگــەن بولســا ئىــدى‪ ،‬مــەن «ھــە‪ ،‬بــۇ پەقــەت بىر قىســىم‬

‫كىشــىلەر ھىــچ بولمىغانــدا ئۆزىنــى ســەل دالدىغــا ئېلىشــنى‬

‫كىشــىلەرنىڭ يامــان ئىللىتــى ئىكــەن» دەپ چۈشــىنىپ‪،‬‬

‫بىلىــدۇ‪ ،‬ئەممــا بــۇالردا بۇنــداق بىــر ئۇقــۇم يوقتــەك‪.‬‬

‫بۇنىڭدىــن كېيىــن ھاجــەت قىلغانالرنى كۆرســەم تويغۇدەك‬

‫ھــەر كۈنــى دېگــۈدەك مايــا ئەرلىرىنىــڭ ئەتراپىدىكىلەرگــە‬

‫تەنبىــھ بەرگــەن بوالتتىــم‪ .‬لېكىــن «يەكچەشــمىنىڭ‬

‫دېققــەت قىلماســتىن‪ ،‬باغچىــدا ئــۆرە تۇرۇپــا ھىــچ ئىــش‬

‫شــەھىرىگە بارســاڭ‪ ،‬بىــر كۆزۈڭنــى قىســىۋال» دەپتىكــەن‬

‫بولمىغانــدەك كىچىــك تــەرەت قىلغىنىنــى كــۆرۈپ‪ ،‬ياقامنى‬

‫ئاتىلىرىمىــز‪ ،‬مومــاي چېغىــدا «ھېچقىســى يوق» دەۋاتســا‪،‬‬

‫چىشــلەپ ســالىمەن‪ .‬بــۇ ئىــش بىــر قېتىمــا بولمىــدى‪،‬‬

‫مــەن نېمىمــۇ دېيەلەيتتىــم!؟‬

‫نەگىــا قارىســام ئوخشــاش ئىــش كۆزۈمگــە چېلىقىــدۇ‪.‬‬

‫مــەن ياقتۇرمىغــان يەنــە بىــر ئىــش شــېالدا اللمــا‬

‫ئالدىنقــى كۈنــى مايــا تىلــى دەرســىمدىن چۈشــۈپ‬

‫ئىتــار بــەك كۆپكــەن‪ .‬كىچىكىمــدە ئىــت قوغــاپ‬

‫ئوقۇتقۇچــۇم ســېرخيو بىلــەن پاراڭلىشــىپ مېڭىۋاتاتتىــم‪،‬‬

‫كەتكــەن بولغاچقىمــۇ‪ ،‬ئىتتىــن بــەكال قورقىمــەن‪ .‬شــۇڭا‬

‫ئوقۇتقۇچــۇم يولــدا كېتىۋېتىپــا‪« :‬مۇســتافا‪ ،‬بىــر مىنــۇت»‬

‫ئ‍امېرىكىدىكــى ۋاقتىمــدا ئاچامنىــڭ ئوغلــى‪« :‬ئــاكا‪ ،‬ئىــت‬

‫دەپ چــوڭ يولنىــڭ ئۈســتىدىال سىيرىتمىســىنى ئېچىــپ‬

‫باقايلــى» دەپ كۈنــدە يېلىنغــان بولســىمۇ‪ ،‬قوشــۇلماي‬

‫ئــادەم جىــق يەرگــە قــاراپ ھاجــەت قىلىشــقا باشــلىدى‪،‬‬

‫ئاخىــرى ئۇنىڭغــا بىــر مۈشــۈك بېقىــپ بەرگــەن ئىدىــم‪.‬‬

‫«ئــاھ خــۇدا‪ ،‬ئوقۇتقۇچۇممــۇ شــۇنداق قىلىۋاتىدىغــۇ؟»‬

‫ســەپەرگە ئاتلىنىشــتىن بــۇرۇن دوختــۇر مــاڭا غالجىــر‬

‫دېگىنىمچــە ئىچىمــدە ئۇنــى مىڭنــى تىلــاپ چىقتىــم‪.‬‬

‫كېســىلىنىڭ ۋاكسىنىســىنىمۇ ئەملىگــەن ئىــدى‪ ،‬بۇنىــڭ‬

‫ھاجــەت قىلىــپ بولــۇپ ئوقۇتقۇچــۇم كۈلــۈپ تــۇرۇپ‪:‬‬

‫ئۈچــۈن دوختۇرۇمغــا مىــڭ رەھمــەت ئېيتتىــم‪ .‬بــۇ يــەردە‬

‫«ئەمــدى ماڭايلــى» دېۋىــدى‪ ،‬مــەن پەقــەت چىدىيالمــاي‪:‬‬

‫كوچىدىكــى ئىتنــى كۆرســەم ‪ 40‬مېتىــر يىراقتــا تــۇردۇم‪.‬‬

‫‪-‬ســېرخيو‪ ،‬يولــدا بۇنــداق ھاجــەت قىلســاڭ قانــداق‬

‫ھېلىمــۇ ياخشــى بــۇ ئىتــار ئادەمگــە ئېتىلمايتتــى‪ ،‬لېكىــن‬

‫بولغىنــى؟ مــەن بــۇ قىلىقنــى پەقــەت قوبــۇل قىاللمىدىــم‪.‬‬

‫يېرىــم كېچــە بولغانــدا ھاۋشــىپ پەقــەت ئــارام بەرمەيتتــى‪.‬‬

‫بــۇ دېگــەن چــوڭ يــول تۇرســا‪ ،‬يولــدا كېتىــپ بارغــان‬

‫روســا مومــاي مەندىــن ئەنســىرەپ‪« :‬ســاڭا بىــر شەخســى‬

‫خانىم–قىزالردىــن خىجىــل بولمامســەن؟– دېدىــم‪.‬‬

‫شــوپۇر تېپىــپ بېرەيلىمــۇ؟ ســېنى خالىغــان يېرىڭگــە‬

‫‪-‬يــاق‪ ،‬بــۇ دېگــەن بىــزدە ئــادەت‪ ،‬ھېچقىســى يــوق‪،‬‬

‫ئاپىرىــپ قويىــدۇ» دېگەنــدە‪ ،‬ەســلەپتە مــاڭا بەكمــۇ‬

‫ھېچكىــم ئېغىــر ئالمايدۇ‪ ،‬خالىســاڭ ســەنمۇ تەرەت قىلســاڭ‬

‫خــوش ياقتــى‪ ،‬لېكىــن ئويــاپ باقســام مــەن بــۇ يەرگــە‬

‫بولىــدۇ‪ –،‬دەپ جــاۋاپ بــەردى ئوقۇتقۇچــۇم‪.‬‬

‫تۇرمــۇش ئۆگەنگىلــى ۋە ماتېرىيــال يىغقىلــى كەلگــەن‬

‫بــۇ گەپنــى ئــاڭالپ چۆچــۈپ كەتتىــم‪ .‬تــوۋا‪،‬‬

‫تۇرۇقلــۇق‪ ،‬شــوپۇر يالــاپ يۈرســەم پەقــەت ياراشــمىغۇدەك‪.‬‬

‫بۇنــى قانداقمــۇ ئــادەت دېگىلــى بولســۇن‪ ،‬بــۇ بىــر‬

‫شــۇڭا يەنىــا پىيــادە مېڭىشــنى تاللىدىــم‪ .‬بەزىــدە ئۇزاقراق‬

‫مە د ە نىيە تســىز لىكقۇ ؟‬

‫يەرلەرگە ‪ Chicken Bus‬دەيدىغان ماشىنا بىلەن باراتتىم‪.‬‬

‫ئۆيگــە كىرىــپ كەچلىــك تامــاق ۋاقتىــدا روســا مومايغــا‬

‫مــەن بــۇ گەپنــى مەنىســى بويىچــە «توخۇبــۇس» دەپ‬

‫دېدىــم‪:‬‬

‫تەرجىمــە قىلىۋالدىــم‪ .‬توخۇبــۇس ئەمەلىيەتتــە ئامېرىكىــدا‬

‫‪-‬دونىيــا (تــوي قىلغــان ئايالالرغــا ئىشــلىتىلدىغان‬

‫ئىشــلىتىلىپ تاشــاندۇق بولــۇپ قالغــان مەكتــەپ‬

‫ھۆرمــەت ســۆزى) روســا‪ ،‬مــەن بــۇ يەرنــى بــەك ياقتــۇردۇم‪،‬‬

‫ماشــىنىلىرى ئىــدى‪ .‬بــۇ دۆلەتكــە ســېتىپ بېرىلگەندىــن‬ ‫‪22‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫كېيىــن يەرلىكلــەر بــۇ ئاپتوبۇســارنى ھــەر خىــل رەڭلــەر‬

‫گۋاتېمــاال جۇمھۇرىيتىگــە كەلگەندىــن بېــرى ھــەر كۈنــى‬

‫بىلــەن بويــاپ خېلــى ئىســكەتلىك قىلىپ قويغــان ئىكەن‪.‬‬

‫چۈشــتىن بــۇرۇن بــەش ســائەتلىك ئىســپان تىلــى‬

‫بــۇ ئاپتوبۇســارنىڭ توخۇبــۇس دەپ ئاتىلىشــىدا ئىكــى‬

‫كۈچەيتىــش دەرســى ئالدىــم‪ .‬چۈشــتىن كېيىنكــى ۋاقتىممــۇ‬

‫خىــل ســەۋەپ بــار‪ .‬بىــرى‪ ،‬بــۇ توخۇبۇســاردا ‪ 3‬ئــادەم‬

‫بــەكال ئالدىــراش‪ .‬جىقــراق ماتېرىيــال يىغىــۋاالي دەپ‬

‫ئولتۇرىدىغــان يەرگــە بەزىــدە ‪ 7‬ئــادەم ئۈستى–ئۈســتىگە‬

‫نــەدە ياشــانغان بوۋاي–مومايالرنــى كۆرســەم يېنىغــا‬

‫ئولتــۇرۇپ كاتەكتىكــى توخــۇدەك قىستىلىشــىدۇ‪ .‬ئىككىنچى‬

‫بېرىــپ‪ ،‬كېلىــش مۇددىئايىمنــى ئېيتىــپ‪ ،‬مــاڭا ئــازراق‬

‫ســەۋەبى بولســا ماشــىنىغا توخــۇ‪ ،‬ئــۆردەك‪ ،‬توڭگــۇز‪ ،‬قــوي‬

‫ماياچــە ســۆزلەپ بېرىشــىنى ئۆتۈنىمــەن‪ .‬بەزىــدە زىيــارەت‬

‫دىگەنــدەك چــارۋا ھايۋانالرنىمــۇ بېســىپ ماڭىــدۇ‪ .‬ھــەر‬

‫قىلىدىغانغــا ئــادەم تاپالمــاي قالىمــەن‪ .‬ماياالرنىــڭ بەكرەك‬

‫قېتىــم توخۇبۇســقا چىققانــدا توڭگۇزالرنىــڭ چىرقىراشــلىرى‬

‫ياشــانغانلىرى ئۆزىنىــڭ تىلىنــى بىلگەندىــن باشــقا ‪70‬‬

‫ۋە پۇشۇلداشــلىرى‪ ،‬قويالرنىــڭ مەرەشــلىرى‪ ،‬توخۇالرنىــڭ‬

‫ياشــتىن تۆۋەنلىــرى ئاساســى جەھەتتىــن بىلمەيدىكــەن‪.‬‬

‫قاقىلداشــلىرى قــۇالق مېڭەمنــى يــەپ‪ ،‬مېنــى داد–پەريــاد‬

‫بىلســىمۇ تــۆۋەن ســەۋىيەدە‪ ،‬پەقــەت «مالتىيــوش»‬

‫دېگۈزەتتــى‪« .‬ئــاھ خــۇدا‪ ،‬نېمىشــقىمۇ چىققانمــەن؟‬

‫يەنــى «رەھمــەت» دېگەنــدەك بىــر نەچچــە كەلىمــە‬

‫بــەش ســائەت كەتســىمۇ پىيــادە ماڭســامچۇ» دەيتتىميــۇ‪،‬‬

‫بىلىــدۇ‪ ،‬خــاالس‪ .‬زىيــارەت جەريانىــدا ئــۇالر مــاڭا تىلىنــى‬

‫ئامالســىزلىقتىن يەنــە چىقىــپ قاالتتىــم‪ .‬يەنــە كېلىــپ‬

‫بىلمەســلىكىدىن ئىنتايىــن ئازابلىنىدىغانلىقىنــى دەپ‬

‫ماشــىنا بــەكال كونــا‪ ،‬يولــار خەتەرلىــك بولغاچقــا‪ ،‬مەنمــۇ‬

‫كېلىۋاتىــدۇ‪.‬‬

‫ماشــىنا بىلــەن تــەڭ چايقىلىــپ ئۈچــەي باغرىــم ئاســتىن–‬ ‫ئۈســتىن بولــۇپ كېتەتتــى‪.‬‬ ‫گەرچــە شــارائىت مۇشــۇنداق بولســىمۇ‪ ،‬كۈنلىرىــم‬ ‫ئىنتايىــن خوشــال ئۆتمەكتــە‪ .‬چۈنكــى مــەن ئــۆزۈم‬ ‫ياقتۇرىدىغــان ئىشــارنى قىلىۋاتىمــەن ئەمەســمۇ؟! ھــەم‬ ‫بــۇ يەرگــە كېلىــش ھەممــە كىشــىگە نېســىب بولمايــدۇ‪.‬‬ ‫ئەلۋەتتــە‪ ،‬تېخىمــۇ كــۆپ نەرســىلەرگە ئېرىشىشــىم ئۈچــۈن‬ ‫بــۇ جاپاالرنــى چەكمــەي بولمايــدۇ‪ .‬مــەن ئەســلى بــۇ يەرگە‬ ‫پەقــەت ئــۈن تــاۋۇش يىغقىلــى ۋە تىــل دەرســى ئالغىلــى‬ ‫كەلگەنىدىــم‪ .‬ئەممــا بــۇ يەرگــە كېلىــپ ئۆگىنىدىغــان‬ ‫نەرســىلەر بــەكال كــۆپ ئىكەنلىكىنــى بايقىدىــم‪ .‬ئەگــەر‬ ‫ئۇيغــۇر جەمئىيەتشۇناســارمۇ بــۇ تەرەپكــە كېلەلىگــەن‬ ‫بولســا‪ ،‬تېخىمــۇ جىــق ئۇچۇرالرنــى بايقــاپ بىزنــى‬ ‫سىســتېمىلىق خــەۋەردار قىلغــان بوالتتــى‪ .‬مــەن پەقــەت‬ ‫ئاڭلىغــان ۋە كۆرگەنلىرىمنــى ئورتاقلىشــىۋاتىمەن‪.‬‬ ‫يېقىندىــن بۇيــان ۋاقتىــم زىــچ ئۆتۈۋاتىــدۇ‪ .‬كۆپىنچــە‬ ‫ۋاقتىمنــى چۈشــتىن بۇرۇنقــى ئىســپان تىلىنــى كۈچەيتىــش‬ ‫ســىنىپىغا بەرســەم‪ ،‬چۈشــتىن كېيىــن تىــل ماتېرىياللىــرى‬ ‫يىغىــش بىلــەن مەشــغۇل بولــدۇم‪ .‬مــەن بــۇرۇن دۆلــەت‬ ‫ئىچىدىكــى چەتئــەل تىــل ئۇنىۋېرســىتېتىدا ئوقۇۋاتقــان‬ ‫ۋاقىتلىرىمــدا ئىككىنچــى چەتئــەل تىلىغــا ئىســپان تىلىنــى‬

‫مەزكۇر ماقالىگە كىرىشتۈرۈلگەن سۈرەتلەر تەكشۈرۈش‬ ‫داۋامىدا تارتىلغان‪.‬‬

‫تاللىغــان ۋە خېلــى يامــان ئەمــەس ئۆگەنگەنىدىــم‪.‬‬ ‫شــۇ ســەۋەپتىن مېكســىكىدىكى ئىشــلىرىمنى تۈگىتىــپ‪،‬‬ ‫‪23‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئۇ كېلىدۇ‬ ‫خەندان‬ ‫ئاق ئېتىنى بېرىۋەتكەن غېرىبالرغا‬ ‫قانچە داۋان ئېشىپ ياياق ئۇ كېلىدۇ‪.‬‬ ‫يۈزدە ئەلەم‪ ،‬غەم–غۇسسىنىڭ سايىسىدە‬ ‫چۆللەردە ئىز ياالڭئاياغ ئۇ كېلىدۇ‪.‬‬ ‫تامچە–تامچە كۈلۈمسىرەش يالتىرىغان‬ ‫ھېچكىمى يوق‪ ،‬قەلبى ساياق ئۇ كېلىدۇ‪.‬‬ ‫مەيلى‪ ،‬دەيدۇ‪ ،‬سۈرتۈلىدۇ شەبنەملىرىم‬ ‫جاھان باشتا تۇتسا تاياق ئۇ كېلىدۇ‪.‬‬ ‫يۈرىكىدە نۇر تۆكۈلگەن دەستىسى بار‪،‬‬ ‫لەۋدە دۇئا‪ ،‬قولدا ھايا رەستىسى بار‪،‬‬ ‫سەمىمىيەت يىپلىرىدىن كەشتىسى بار‪،‬‬ ‫ساداقەتتىن ئېچىپ ۋاراق ئۇ كېلىدۇ‪.‬‬ ‫بىر سېغىنىش تۇتاشتۇرغان رىشتىسى بار‪،‬‬ ‫مارجان ئۈچۈن مېغىز‪ ،‬بادام‪ ،‬پىستىسى بار‪،‬‬ ‫نە سېھرىيۇ جادۇالرسىز خەستىسى بار‪،‬‬ ‫دەردىم ئىلە سولغۇن قاراق ئۇ كېلىدۇ‪.‬‬ ‫مەن ئۇسسىغان باياۋاندا چەشمىسى بار‪،‬‬ ‫چىگىشىمگە بىر دانىدىن يەشمىسى بار‪،‬‬ ‫يۈرىكىمگە يۈرىكىدىن ئەشمىسى بار‪،‬‬ ‫دەرتكە دەرمان‪ ،‬دەزگە ياماق ئۇ كېلىدۇ‪.‬‬ ‫يىلالر بويى كۆز ئۈزمىگەن ئەجەب بىلەن‪،‬‬ ‫يېتەلمەيسەن‪ ،‬دېسە قەھرۇ–غەزەب بىلەن‪،‬‬ ‫يول توسىغان سىناقالرغا سەۋەب بىلەن‬ ‫ئۈمىدلەرگە تولغان چاناق ئۇ كېلىدۇ‪.‬‬ ‫ئىخالسىغا يامغۇرالردىن تەلەپ بىلەن‪،‬‬ ‫كۈلكىسىگە قانچە شانۇ–شەرەپ بىلەن‪،‬‬ ‫مەن ماڭمىغان‪ ،‬ماڭالمىغان تەرەپ بىلەن‬ ‫ئازارىمغا ئېلىپ ساناق ئۇ كېلىدۇ‪.‬‬ ‫دۇنيارىمنى يورۇتقۇدەك ئەدەپ بىلەن‪،‬‬ ‫قەلبىدىكى مەن ساقالنغان سەدەپ بىلەن‪،‬‬ ‫مېھىرلەردىن نەچچە يۈز ياق مىڭ سەپ بىلەن‬ ‫ئۇھلىرىمغا سېلىپ تاقاق ئۇ كېلىدۇ‪.‬‬ ‫‪24‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫گاھ مۈدۈرۈپ‪ ،‬گاھ يۈگۈرۈپ ئۇ كېلىدۇ‪،‬‬ ‫ئاھ! دەردىمدە پۇچۇلىنىپ ئۇ كېلىدۇ‪،‬‬ ‫كېلەلمىسە بۈگۈن‪ ،‬ئەتە نە ئارمىنىم؟!‬ ‫بېھىشلەرنىڭ بىرىگە گەر بولسا كىرىش‬ ‫بەخت بىلەن ئۇچۇرۇلۇپ ئۇ كېلىدۇ‪.‬‬ ‫‪–2016‬يىلى ‪ –3‬مارت‬

‫ ‬

‫تۆت شېئىر‬

‫*‬

‫گۈلنارە ئابلىز (قازاقىستان)‬ ‫بىلىپ قالغىن ئۇيغۇر قىزىنى!‬ ‫گۆزەللىكنىڭ ئەينىگى كۆزۈم‪،‬‬ ‫ھەقىقەتنىڭ دەلىلى سۆزۈم‪.‬‬ ‫ھەسەل كەبى تاتلىقتۇر تىلىم‪،‬‬ ‫قۇياش كەبى يورۇق ھەم دىلىم‪.‬‬

‫ئېتىزالردا ئىشلەپ ھارمىدىم‪،‬‬ ‫يامانالرنى چىشلەپ خارلىدىم‪.‬‬ ‫يامان يولغا چۈشمىدىم پاك مەن‪.‬‬ ‫ھارام سۇنى ئىچمىدىم ساق مەن‪.‬‬

‫سۆيمىگەننى سۆيدۈرگەن ئۆزۈم‪،‬‬ ‫كۆيمىگەننى كۆيدۈرەر تۆزۈم‪.‬‬ ‫كۈلمىگەننى كۈلدۈرگەن يۈزۈم‪،‬‬ ‫نە ژىگىتنى ئۆلتۈرەر ھۆسنۈم‪.‬‬

‫ۋەتىنىم دەپ سوقار ژۈرۈگۈم‪،‬‬ ‫غېمىنى يەپ ئۆتەر ئۆمۈرۈم‪.‬‬ ‫ئازاتلىقنى كىنەر ياش قەلبىم‪،‬‬ ‫جان بېرىمەن سەن ئۈچۈن خەلقىم!‬

‫«ئۇيغۇر» دېگەن خەلىق بار بۇ دۇنىيادا!‬ ‫ئۇچقۇندەك سۈلھى دەپ مەرگىنى بولغان‪.‬‬ ‫راستچىل «ئۇيغۇر» دېگەن خەلىق بار بۇ دۇنىيادا!‬

‫ئۇلۇق ئالال مەرگەن قىلىپ ياراتقان‪،‬‬ ‫يىلتىزى چىڭ‪ ،‬مەشھۇر ئالەمگە نامى‪.‬‬ ‫غالىپ چىقىپ نە دۈشمەننى قاراتقان‪،‬‬ ‫ئۇلۇق ئوغۇزخاندۇر بىلسىڭىز خانى‪،‬‬ ‫راستچىل «ئۇيغۇر» دېگەن خەلىق بار بۇ دۇنىيادا!‬

‫ئۇلۇق "ئون ئىككى مۇقامى"‪ ،‬سازى بار‪،‬‬ ‫يەر جاھاندا ھەممە تونار دۇتارىن‪.‬‬ ‫غېرىپ كۆڭلىدە دەردى ھەم نازى بار‪،‬‬ ‫ئۇزۇن كېچىدە ياڭرىتار شوخ تارىن‪.‬‬ ‫راستچىل «ئۇيغۇر» دېگەن خەلىق بار بۇ دۇنىيادا!‬

‫ئۇلۇق ئىپەك يولىنى ھەمراھ قىلغان‪،‬‬ ‫يولداشېۋتەك ئوغالنى مېچىت سالغان‪،‬‬ ‫غالىبىيەتتە مەدھىيلەپ رەسمىن ئىلغان‪،‬‬ ‫*‬

‫«قازاقىستان ۋارىس ئەدەبىي ئىجادىيەت بىرلەشمىسى»نىڭ تورىدىن ئېلىندى‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئۇلۇق ماھمۇت قەشقەرىيدۇر داناسى‪،‬‬ ‫يۈسۈپ خاس ھاجىپنى بىلەر ھەممە خەق‪.‬‬ ‫غۇلجا‪،‬قەشقەر‪،‬تۇرپان بولغان پاناسى‪،‬‬ ‫ئۇچقۇر ئويالپ‪ ،‬قىالر سۆز‪-‬گەپلىرى نەق‪.‬‬ ‫راستچىل «ئۇيغۇر» دېگەن خەلىق بار بۇ دۇنىيادا!‬

‫ئۇلۇق سادىر پالۋىنىدۇر ئەر ژۈرەك‪،‬‬ ‫يېشى ئاققان نازۇكنىڭ ئۆڭكۈرلەرگە‪.‬‬ ‫غېنى دەپ باتۇرى بار كەڭ كۆكرەك‪،‬‬ ‫ئۇالر دايىم شاتلىقنى كۆڭۈللەرگە‪،‬‬ ‫راستچىل «ئۇيغۇر» دېگەن خەلىق بار بۇ دۇنىيادا!‬

‫ئۇلۇق مىراسى تارىم‪ ،‬ئىلى‪ ،‬تەڭرىتاغ‪،‬‬ ‫يەر جەننىتى تەكلىماكان چۆللىرى‪.‬‬ ‫غەيرەتلىكتۇر‪ ،‬باسقان يېرى بوالر باغ‪،‬‬ ‫ئۇرۇپ سۈيىن تۇرار سايرام كۆللىرى‪.‬‬ ‫راستچىل «ئۇيغۇر» دېگەن خەلىق بار بۇ دۇنىيادا!‬

‫ئۇلۇق ئۆسەك داالسىدا چوڭ بولغان‪،‬‬ ‫يەركىتىنى كۈيلەپ ئۆتكەن خېلىلى بار‪.‬‬ ‫غۇرۇر‪ ،‬ئىنساپ‪،‬ۋىژدان ژۈرەككە تولغان‪،‬‬ ‫ئۇنتۇلماس مەرت‪-‬مەردانە ھۇر ئېلى بار‪.‬‬ ‫راستچىل «ئۇيغۇر» دېگەن خەلىق بار بۇ دۇنىيادا!‬

‫ئايەم‬ ‫ئۇلۇق ئالال پۇرسەت بېرىپ ئىنسانغا‪،‬‬ ‫كەلدى ئايەم نۇرىن چېچىپ دۇنىياغا‪.‬‬ ‫كەلدى ئامەت‪ ،‬كەلدى مېھىر‪-‬مۇھەببەت‪،‬‬ ‫ئىمان بولسۇن ژۈرەكلەردە تائەبەت‪.‬‬

‫ئاتا‪-‬ئانا قەلبى شاتلىققا تولسۇن‪،‬‬ ‫بوۋا‪-‬موما دۇگاسى ئىجاۋەت بولسۇن!‬ ‫بەخىت‪ ،‬ساقلىق‪ ،‬بېرىكەت يار بولسۇن دايىم‪،‬‬ ‫خەلقىمىزنىڭ بېشىدا بولمىسۇن ۋايىم‪.‬‬ ‫ئورۇنالنسۇن بۈگۈن ئېيتقان ھەر تىلەك‪،‬‬ ‫ئەزىزلەر ھېيت ئايىمىڭالرغا مۇبارەك!‬

‫ھېيتلىشايلى‪،‬يوقلۇشايلى ژۇتداشنى‪،‬‬ ‫دوست‪-‬بۇرادەر‪ ،‬قېرىنداشنى‪ ،‬قۇرداشنى‪.‬‬

‫سېنىڭ سۈرىتىڭ‬ ‫ئەرەن‬ ‫ئەينەككە قاراپال كەتتىڭ ئۇھسىنىپ‪،‬‬ ‫ئۇھسىنما‪ ،‬قەلبىمدە سۈرىتىڭ باشقا‪.‬‬ ‫يۇلمىغىن ئاق چاچنى‪ ،‬ئۈندەيدۇ مېنى‪،‬‬ ‫ھەرۋاقىت قەدرىڭنى بىلىپ ياشاشقا‪.‬‬ ‫پەزىلەت‪ ،‬ۋاپانىڭ مەشۈتى بىلەن‪،‬‬ ‫كەشتىلەر تىكتىڭ سەن قەلبىمگە مەھكەم‪.‬‬

‫سەن بىلەن گۈزەل ھەم سۆيۈملۈك ھايات‪،‬‬ ‫سېنىڭسىز چىن ئەمەس شادلىقىم‪ ،‬كۈلكەم‪.‬‬ ‫رەسىملەر سىزسا گەر قەغەزگە رەسسام‪،‬‬ ‫پاراليدۇ ئۇنىڭدا قارچۇقتىكى ئان‪.‬‬ ‫دىلىمغا سەن سىزغان رەسىمدە ئەمما‪،‬‬ ‫چاقنايدۇ مەڭگۈلۈك سۆيگۈ‪ ،‬ھاياجان‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫شېئىرالر‬

‫*‬

‫ئۇيغۇرۇمنىڭ قىزىمەن‬ ‫سابىرەم ئەنۋەروۋا (قازاقىستان)‬ ‫دۈشمەنلەرگە بويسۇنماي‪ ،‬ۋىژدانىنى ساقلىغان‪،‬‬ ‫قانچە ئازاپ چەكسىمۇ‪ ،‬ھار‪-‬نومۇسىن ساتمىغان‪.‬‬ ‫كىر ژۇقتۇرماي ژىسمىغا‪ ،‬ئانا سۈتىن ئاقلىغان‪،‬‬ ‫كۈرمىڭ قىسمەت كەلسىمۇ‪ ،‬ھەقىقەتنى ياقلىغان‪.‬‬ ‫مەڭگۈ ئۆچمەس نامى بار ‪ -‬نازۇگۇمنىڭ ئىزىمەن!‬ ‫كۆرگەن ئىنسان مەپتۇن بولغان پەرىزاتتەك يۈزىنى‪،‬‬ ‫تاالي سەۋدا ئارزۇ قىلغان بىر كۆرسەم دەپ ئۆزىنى‪.‬‬ ‫ئەتىر گۈلنى خىجىل قىلغان ئىپار كەبى پۇرىغى‪،‬‬ ‫قاشى قارا‪ ،‬ساچى سۇمبۇل‪ ،‬كۆزى مۆلدۈر بۇلۇغى‬ ‫ئايپەرىدەك ھۆسنى بار ‪ -‬ئىپارخاننىڭ ئىزىمەن!‬ ‫بۇلبۇل كەبى ئاۋازىدا ژۈرەكلەرنى تىترەتكەن‪،‬‬ ‫ساتار بىلەن سەنئىتىمىز گۈلزارىنى گۈللەتكەن‪.‬‬ ‫ئەمگىگىدە بۈيۈك نامى بار ئالەمگە پۇر كەتكەن‪،‬‬ ‫مۇقاملىرىن باھاسى يوق‪ ،‬ئەلگە مىراس قىپ كەتكەن‪.‬‬ ‫تارىخىمدا سازى بار ‪ -‬ئامانىساخان ئىزىمەن!‬ ‫زامانىنىڭ تېچلىغى بولغان ئارزۇ‪-‬تىلىگى‪،‬‬ ‫تېنى ئاجىز بولسىمۇ‪ ،‬قەيسەر بولغان ژۈرىگى‪.‬‬ ‫قانغا بويۇلۇپ جەڭلەردە‪ ،‬ئاپپاققىنە بىلىگى‪،‬‬ ‫ئازاتلىقنىڭ يولىدا پىدا قىلغان جېنىنى‪.‬‬ ‫قەھىرمانلىق روھى بار ‪ -‬رىزۋانگۈلنىڭ ئىزىمەن!‬ ‫نازۇگۇمنىڭ ساداقىتى جان‪-‬تېنىگە تارىغان‪،‬‬ ‫ئىپارخاندەك قىياپىتى تولۇن ئايدەك پارلىغان‪.‬‬ ‫ئامانىسا مۇقامىدا داڭقى ئالەم چارلىغان‪.‬‬ ‫رىزۋانگۈلدەك ئىرادىسى مەشئەل بولۇپ چاقنىغان‪.‬‬ ‫نامى مەشھۇر ئالەمگە‪ ،‬مەن ئۇيغۇرنىڭ قىزىمەن!‬ ‫ئەژدادىمنىڭ يولىنى داۋام ئېتەر ئىزىمەن!‬

‫يەنىال شۇ ئاتا‪-‬ئانام!‬ ‫مېنىڭ ئۈچۈن غەم يەيدىغان‪،‬‬ ‫كېچە‪-‬كۈندۈز ئەنسىرەيدىغان‪.‬‬ ‫ھېچ كىمگە زار ئەتمەيدىغان‪.‬‬ ‫قەدىردانىم ئاتا‪-‬ئانام!‬ ‫*‬

‫يالغۇز تاشالپ كەتمەيدىغان‪،‬‬ ‫رەنجىتسەممۇ‪ ،‬كەچمەيدىغان‪.‬‬ ‫ياتسا‪-‬تۇرسا مەن دەيدىغان‪،‬‬ ‫مېھرىۋانىم ئاتا‪-‬ئانام!‬

‫«قازاقىستان ۋارىس ئەدەبىي ئىجادىيەت بىرلەشمىسى»نىڭ تورىدىن ئېلىندى‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫مەنسىز سۇمۇ ئىچمەيدىغان‪،‬‬ ‫گېلىدىن ئاش ئۆتمەيدىغان‪.‬‬ ‫قارىچۇغىدەك ئاسرايدىغان‪.‬‬ ‫ۋاپادارىم ئاتا‪-‬ئانام!‬

‫ئەجرىن پەرىز ئەتمەيدىغان‪،‬‬ ‫ئۆز دەردىنى ئېيتمايدىغان‪.‬‬ ‫مۇھەببىتى ئۆچمەيدىغان‪،‬‬ ‫بار بايلىغىم ئاتا‪-‬ئانام!‬

‫بارىن ماڭا ساقاليدىغان‪،‬‬ ‫يامانالردىن ئاقاليدىغان‪.‬‬ ‫تىل‪-‬كۆزدىنمۇ ئاشاليدىغان‪.‬‬ ‫بېغۇبارىم ئاتا‪-‬ئانام!‬

‫بىزلەر ئۈچۈن ياشايدىغان‪،‬‬ ‫ژىراققا كۆز تاشاليدىغان‪.‬‬ ‫ئالغا مېنى باشاليدىغان‪،‬‬ ‫يەنىال شۇ ‪ -‬ئاتا‪-‬ئانام!‬

‫خىزمەتنى دەپ‪...‬‬ ‫تاڭنىڭ ئېتىپ‪ ،‬كۈن پېتىشى تېزلىدىمۇ بىلمىدىم؟!‬ ‫ئارامىخۇدا‪ ،‬بوش ژۈرگەن مەن‪ ،‬بىرمۇ ئىنسان كۆرمىدىم‪.‬‬ ‫ئوقەت پۈتمەس‪ ،‬ھەر بىرىمىز ئىشقىپ دايىم ئالدىراش‪،‬‬ ‫شۇنداق ئىشتىك مېنىڭ مۇ ھەم ئۆتمەكتىغۇ كۈنلىرىم‪.‬‬ ‫جان بېقىش دەپ‪ ،‬كېچە‪-‬كۈندۈز تىنىم تاپماي ئىشلەيمىز‪،‬‬ ‫خىزمەتنى دەپ‪،‬ئۆزىمىزدىن باشقىالرنى كۆرمەيمىز‪.‬‬ ‫ساراي سېلىپ‪،‬تۇلپار مىنىپ‪ ،‬بەس‪-‬بەسلىككە باغلىنىپ‪،‬‬ ‫قىزغىنىشتىن‪ ،‬بىر پەس ھەتتا ئېچىلىپمۇ كۈلمەيمىز‪.‬‬ ‫كۈن بىلەن تەڭ ئۆيدىن چىقىپ‪ ،‬خىزمەتنى دەپ ژۈگرەيمىز‪،‬‬ ‫ئاتا‪-‬ئانا‪ ،‬باال‪-‬جاقا ئەھۋالىنى ھەم بىلمەيمىز‪.‬‬ ‫سەۋەپ بىرال‪ ،‬ئاخچا كېرەك‪ ،‬باشقا ئىشقا ۋاقىت يوق…‬ ‫نېمە ئۈچۈن‪ ،‬ئۆزىمىزگە بىر پەس ۋاقىت بۆلمەيمىز؟!‬ ‫مانا شۇنداق ئالدىراش‪ ،‬نېمە مەخسەتتە ياشايمىز؟‬ ‫ئىش بىلەن ئۆي يولىدىن ژىراققىمۇ ئاشمايمىز…‬ ‫ۋاقىت ئەمەس‪ ،‬كۈنمۇ ئەمەس‪ ،‬ئۆتۈپ بارغان ھاياتقۇ؟‬ ‫قاچانغىچە خىزمەت دەپ‪ ،‬پاي‪-‬پېتەك بوپ ياشايمىز؟!‬ ‫ئاخىرقى رەت قاچان كۆردۇق ئاتا‪-‬ئانىمىز يۈزىنى؟‬ ‫تىڭشىدىقمۇ زېھىن قويۇپ پەرزەنتلەرنىڭ سۆزىنى‪.‬‬ ‫قوم‪-‬قېرىنداش‪ ،‬خولۇم‪-‬خوشنا يات بولدىمۇ ئەندىزە‪،‬‬ ‫خىزمەتنى دەپ‪ ،‬تاالي ئىنسان كور قىلماقتا كۆزىنى‪.‬‬ ‫ئۆمۈر ئۆتەر‪ ،‬بۇ دۇنىياغا ئۆلسەك قايتىپ كەلمەيمىز‪.‬‬ ‫پۇل يولىغا چۈشىمىز دەپ قەلبىمىزنى كىرلەيممىز‪.‬‬ ‫ھەر ئاتقان تاڭ يېڭى بىر كۈن‪ ،‬بىزلەر ئۈچۈن ئاق ۋاراق‪.‬‬ ‫قېنى‪ ،‬دوستالر‪ ،‬شۇ ۋاراقنى بەخىت بىلەن گۈللەيمىز!‬

‫‪28‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫كۈلكەم بىلەن…‬ ‫ھاياتىمنى خوشاللىققا بۆلەش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫قېرىنداشنى قورغان بولۇپ يۆلەش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫دەرتلىرىمنى بەخىت بىلەن تۆلەش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫مۇڭلىرىمنى يوشۇرىمەن كۈلكەم بىلەن‪.‬‬ ‫دۈشمەنلەرنىڭ زەربىسىگە چىداش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫تۈنلىرىمنى تاڭالر بىلەن ئۇالش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫ژۈرىگىمنى ئازاپالردىن قوغداش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫مۇڭلىرىمنى يوشۇرىمەن كۈلكەم بىلەن‪.‬‬ ‫ئاتا‪-‬ئانامنىڭ بار ئۈمۈتىن ئاقالش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫سىناقالردىن سۈرۈنمەي ئاتالش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫قەلبىمدىكى ئىرادەمنى ساقالش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫مۇڭلىرىمنى يوشۇرىمەن كۈلكەم بىلەن‪.‬‬ ‫كۆرەلمەسنىڭ غەزىۋىگە تېگىش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫ئالغا قويغان مەخسىتىمگە يېتىش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫ئەتراپىمغا شاتلىق نۇرىن چېچىش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫مۇڭلىرىمنى يوشۇرىمەن كۈلكەم بىلەن‪.‬‬ ‫بۇ دۇنىيانى مەڭگۈ سۆيۈپ ئۆتۈش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫شىرىن‪-‬شېكەر ئوي‪-‬خىيالغا چۆكۈش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫پۇشايمانسىز گۆزەل ئۆمۈر سۈرۈش ئۈچۈن‪،‬‬ ‫مۇڭلىرىمنى يوشۇرىمەن كۈلكەم بىلەن‪.‬‬

‫شەخسىيەتچىگە مەرسىيە‬ ‫رائۇف پارفى (ئۆزبېكىستان)‬ ‫ھېچ كىمگە ئىشەنمىدىم يورۇق دۇنيادا‪.‬‬ ‫ئىشەنمىدىم ئاتامغا‪ ،‬ئانامغا ئىشەنمىدىم‪،‬‬ ‫باالمغا ئىشەنمىدىم‪ ،‬مەن— ئۆزەم‬ ‫ھېچكىمنى سۆيمىدىم‪ ،‬ھېچكىمنى‪،‬‬ ‫باشقىسىنى تىلغا ئالمىدىم ھەتتا‪.‬‬ ‫مېنى تۇغقان ئانام ئۆلدى‪،‬‬ ‫يەنىال قاتتىق ئۆزەمنى سۆيدۈم‪،‬‬ ‫مەن يالغۇز ياشىدىم‪ ،‬ئۆزەمنىڭ‪،‬‬ ‫ئۆلۈشىمنى كۈتۈپ يەتمىش يىل‪،‬‬ ‫مازىرىمدا راسا تويۇپ يىغلىماق ئۈچۈن‪.‬‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫‪29‬‬

‫ئۇيغۇرچىالشتۇرغۇچى‪ :‬مۇرات ئورخۇن‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫بىر ئېغىز سۆز‬

‫*‬

‫مەھممەت سىدىق نورۇزوۋ (‪ ،1993—1922‬قىرغىزىستان)‬ ‫مەيلى ناتىق بول‪ ،‬مەيلى تىلشۇناس‪،‬‬ ‫قالدۇرغىن ماڭا بىرال ئېغىز سۆز‪.‬‬ ‫تىلەك‪-‬ئىستىگىم بايلىقمۇ ئەمەس‪،‬‬ ‫دېمەيمەن ئالتۇن ئۈزۈك‪ ،‬ياقۇت كۆز‪،‬‬ ‫بىر سۆز كېرەكتۇر قەلبكە ئەزەلدىن‪،‬‬ ‫بىلىشەر كىملەر مۇنچە قەدرىنى‪.‬‬ ‫ئۇنىڭسىز بەختىڭ بولمساس تۈگەل‪ ،‬چىن‪،‬‬ ‫تارتىسەن ئۇسىز ھىجران دەردىنى‪.‬‬ ‫جۇدالىق‪ ،‬ھەسرەت شورى قۇرۇسۇن‪،‬‬ ‫بولماي گاداي ئەشۇ بىر سۆزنى‪.‬‬ ‫بەختىم تۇغلىرى لەپىلدەپ تۇرسۇن‪،‬‬ ‫پوستىدادۇرمەن ئانا يۇرتۇمنىڭ‪.‬‬ ‫ساڭىمۇ يېقىن بۇ سۆزۈم بەلىكى‪،‬‬ ‫بېرىپتۇ ژۈرەك شۇنچىلىك ئۇرۇن‪.‬‬ ‫ۋەتەن دېگەن سۆز كۈچ ۋە قۇدرەتكى‪،‬‬ ‫ئەركىم ئەزەلدىن شۇ بىلەن پۈتۈن‪.‬‬ ‫‪–1977‬ژىلى‪ ،‬ئىيۇل‬ ‫ ‬

‫ئىنسان بىر يۇتۇم…‬ ‫نەجىپ فازىل قىسا كۈرەك (تۈركىيە)‬ ‫دېڭىز ۋە قۇياش پاتقان يەردە‪،‬‬ ‫بىلىپ قوي‪ ،‬يىپيېڭى ئۈمىدلەر كۆكلەر‪،‬‬ ‫كۈندۈز پۈتكەن‪ ،‬زۇلمەت باسقان يەرگە‪،‬‬ ‫كۈتۈپ تۇرغان تۈن ھايالسىز ئۈنەر‪.‬‬ ‫نېمىال بولمىسۇن تۈگەيدۇ بۇ تۈن‪،‬‬ ‫قالدۇرۇپ ئورنىنى كۈنگە‪ ،‬كۈندۈزگە‪،‬‬ ‫دەرەخلەر ياپيېشىل‪ ،‬شۇنچە جىلۋىگەر‪،‬‬ ‫ياشايمەن ئەمدى بۇ يېڭىچە كۈندە‪.‬‬ ‫دېڭىز بىلەن قۇياش قوشۇلغان يەردە‪،‬‬ ‫ئۈمىدلەر ھاردى‪ ،‬تامام تۈگەشتى‪،‬‬ ‫كۈندۈز پۈتسىمۇ‪ ،‬زۇلمەت كەلسىمۇ‬ ‫ئىنسان بىر يۇتۇم ئويالپ قويمىدى‪...‬‬ ‫ ‬ ‫*‬

‫تۈركچىدىن ئۇيغۇرۇلالھ ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬

‫ ‬

‫«قىرغىزىستان ئۇيغۇر ئەدەبىياتدىن نەمۇنىلەر» ناملىق كىتاپتىن ئېلىندى‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫قوشاقالر‬ ‫ئابدۇلجان ئازنىباقىئېۋ (قازاقىستان)‬ ‫[‪]1‬‬

‫تا ئەبەتكە بول يارىم‬ ‫ئەي‪ ،‬گۆزەل قىز ئايجامال‪.‬‬

‫قىزىل گۈلگە مەھلىيا‬ ‫بۇلبۇل سايرار سەھەردە‪.‬‬ ‫بىر ئۆزەڭنى نىگارىم‬ ‫سېغىنىمەن شەھەردە‪.‬‬

‫بۈك ئۆسۈپتۇ تېرەكلەر‬ ‫رېتى بىلەن كۆلگىچە‪.‬‬ ‫لەيلىم بولغىن سەن ماڭا‬ ‫مەژنۇنىڭمەن ئۆلگىچە‪.‬‬

‫كۆكتە كۈلۈپ تولۇن ئاي‬ ‫يورۇتىدۇ جاھاننى‪.‬‬ ‫باققا كىرىپ تويغىچە‬ ‫سۆيۈۋاالي جاناننى‪.‬‬

‫تاغدا ئۇزاق ھۇۋاليدۇ‬ ‫چىل بۆرىسى ھەر كۈنى‪.‬‬ ‫قەست دۈشمەننىڭ يولىدىن‬ ‫ئېلىپ قاچاي يار سېنى‪.‬‬

‫كۈزمۇ كېلىپ زەپىرەڭ‬ ‫باغنى غازاڭ ئەيلىدى‪.‬‬ ‫ئەشۇ يارىڭ سۆيسىغۇ‬ ‫مەندەك سېنى‪ ،‬مەيلىدى‪.‬‬

‫قىز بار ئۆيدىن ھېچ قاچان‬ ‫كەتمەس ئامەت‪-‬بەرىكەت‪.‬‬ ‫ژۈرىگىمدە ئۆچمەيدۇ‬ ‫ساڭا دېگەن مۇھەببەت‪.‬‬

‫ئاخىرقى رەت كۆرۈشكەن‬ ‫باھارمېدى‪ ،‬يازمېدى؟‬ ‫مېنى مۇنچە قىينىما‬ ‫ئۆز دەرتلىرىم ئازمېدى‪...‬‬

‫بۇالق سۈيىن كاككۇگۇم‬ ‫قۇالق يېقىپ ئاڭاليدۇ‪.‬‬ ‫ئەل ئىچىدە ناخشىمىز‬ ‫يارىم تاالي ياڭرايدۇ‪.‬‬

‫كۆزۈڭ مۆلدۈر‪ ،‬لېۋىڭ بال‪،‬‬ ‫ھۆسنىڭىزگە بولدۇم الل‪.‬‬

‫ئوغلۇمغا‬

‫[‪]2‬‬

‫خەيرىنىسا تۇردى (قىرغىزىستان)‬ ‫دىلىمدىن سېنى سۆيىمەن ئوغلۇم‪،‬‬ ‫ئارزۇلىرىمنىڭ قانىتى ئۆزەڭ‪.‬‬ ‫قولۇم يەتمىگەن پەللەم نىشانىم‪،‬‬ ‫كېلەچىگىمنىك ئامىتى ئۆزەڭ‪.‬‬

‫ئىستىقبالىڭنى ئويالپ دايىما‪،‬‬ ‫ئۈمۈتلىرىمگە ئىشىك ئاچىمەن‪.‬‬ ‫سېنىڭدىن كۈتەر ئارمىنىم بىرال‪،‬‬ ‫ئانىلىق سۈتۈم ئاقلىسىڭ بەختىم‪.‬‬ ‫ۋەتەن‪ ،‬خەلقىڭگە كېرەك ئادەم بوپ‪،‬‬ ‫خىزمىتىن قىلساڭ‪ ،‬شۇدۇر تاج تەختىم!‬ ‫‪-1982‬ژىلى‬ ‫ ‬

‫شۇڭالشقا ساڭا تەشنالىق بىلەن‪،‬‬ ‫ئانىلىق مېھرىدىن نۇر چاچىمەن‪.‬‬

‫[‪]1‬‬ ‫[‪]2‬‬

‫«قازاقىستان ۋارىس ئەدەبىي ئىجادىيەت بىرلەشمىسى»نىڭ تورىدىن ئېلىندى‪.‬‬ ‫«قىرغىزىستان ئۇيغۇر ئەدەبىياتدىن نەمۇنىلەر» ناملىق كىتاپتىن ئېلىندى‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئەلىشىر نەۋايى غەزەللىرىدىن‬ ‫جانغا چۈن دەرمەن نە ئەردى ئۆلمەكىم كەيفىيەتى ؟‬ ‫دەركى بائىس ئەردى جىسم–ئىچرە مەرەزنىڭ شىددەتى‬ ‫جىسمدىن سورسامكى بۇ زەئفىڭگە نە ئەردى سەۋەب‬ ‫دەر ئاڭا بولدى سەۋەب ئوتلۇق باغىرنىڭ ھىرقەتى‬ ‫چۈن باغىردىن سوردۇم–ئايتۇر ئاندىن–ئوت چۈشتى ماڭا‬ ‫كىم كۆڭۈلگە شوال سالدى ئىشق بەرقى ئاپەتى‬ ‫كۆڭلۈمە قىلسام غەزەپ ئايتۇركى كۆزدىندۇر گۇناھ‬ ‫كۆرمەيىن ئول چۈشمەدى بىزگە بۇ ئىشنىڭ تۆھمەتى‬ ‫كۆزگە چۈن دەرمەنكى ئەي تەردامەنۇ يۈزى قارا‬ ‫سەندىن–ئولمىش خەستە كۆڭلۈمنىڭ باالۋۇ ۋەھشەتى‬ ‫يىغالپ–ئايتۇر كۆزكى يوق ئەردى ماڭا ھەم ئىختىيار‬ ‫كىم كۆرۈندى ناگاھان ئول شوخى مەھۋەش تەلئەتى‬ ‫ئەي نەۋايى بارچە ئۆز ئۆزرىن دېدى ئۆلگۈنچە كۆي‬ ‫كىم ساڭا ئىشق–ئوتى ئوق ئەرمىش ئەزەلنىڭ قىسمەتى‬ ‫«فەۋايىدۇل كىبەر» (چوڭلۇق پايدىلىرى)‬ ‫تەييارلىغۇچى‪ :‬ئەلدەر (فرانسىيە)‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ئايرىلىش‬ ‫تەۋپىقە‬

‫قۇياش پارالپ يېتىپ كەلدى جەم بولۇشنىڭ پۇرسىتى‪،‬‬ ‫سېغىنىشلىق يۈرەكلەرنى چۇلغىۋالدى ھاياجان‪.‬‬ ‫ۋىسال ئىزدەپ تىپىراليدۇ ئالدىراڭغۇ مىنۇتالر‪،‬‬ ‫سائەتلەرنىڭ تەقەززاسى ساداسىدىن نامايان‪.‬‬ ‫ئايالر ئۆتۈپ جەم بولۇشتۇق ياخشى كۈنلەر ئىلكىدە‪،‬‬ ‫ۋىسال تاپتۇق يۈرەكلىرىمىز تەشنالىقى قانغۇچە‪،‬‬ ‫ئەپسۇس دېدىم‪،‬بۇ ئۇچرىشىش روي بەرمىدى ئۇزاققا‪،‬‬ ‫ئايرىلىشتىن ئۇچۇر كەلدى يىلالرغا ئىز سالغىچە‪،‬‬ ‫ھەسرەت بىلەن ئايرىلدىغۇ تىپچەكلىگەن يۈرەكلەر‪،‬‬ ‫بۇ ئايرىلىش قىسقا ھىجران‪ ،‬ئەمەس مەڭگۈ جۇدالىق‪.‬‬ ‫قەلبىمىزدە الۋۇلدايدۇ مۇھەببەتنىڭ يالقۇنى‪،‬‬ ‫بۇ مۇھەببەت ۋىسال ئۈچۈن قىلىدۇ جان پىدالىق‪.‬‬ ‫‪32‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫قاغا بىلەن قارلىغاچ‬

‫*‬

‫تۇرسۇن زىردىن‬ ‫ئەقلىڭ تۈگەپ كەتتىمۇ؟‬ ‫بىكار قىلدىڭ ئاۋارە‪،‬‬ ‫مۇشۇ كىچىك ئىشىقىمۇ؟‬ ‫المپۇچكىنىڭ ئۆچكىنى‬ ‫پىلىك‪ ،‬مېيى تۈگگىنى‪.‬‬ ‫بولمىسا گەر ماي‪ ،‬پىلىك‪،‬‬ ‫سىم چىراغنىڭ پۈتكىنى‪.‬‬ ‫قارلىغاچ قايىل بولمىدى‪،‬‬ ‫قاغا بەرگەن جاۋابقا‪.‬‬ ‫جاۋاب ئالماق بولدى ئۇ‪،‬‬ ‫يەنە يېڭى سوراققا‪.‬‬ ‫ المپۇچكىنىڭ خىلى كۆپ‪،‬‬‫خىلىدىنمۇ سانى كۆپ‪،‬‬ ‫پىلىك‪ ،‬مېيى بارىنىڭ‪،‬‬ ‫تەڭ تۈگەمدۇ‪-‬تەڭ ئۆچۈپ؟‬ ‫قاغا تۈردى قاپاقنى‪،‬‬ ‫سېلىپ تۆۋەن قاناتنى‪.‬‬ ‫ئۇيان‪-‬بۇيان ئالچاڭالپ‪،‬‬ ‫بەردى يەنە جاۋابنى‪:‬‬ ‫ ئىشەنمىسەڭ بېرىپ كۆر‪،‬‬‫قاپاق‪ ،‬نوغۇچ چىراغنى‪.‬‬ ‫شۇ چاغدا بىلىسەن‬ ‫پىلىك‪ ،‬مېيى تۈگگەننى‪.‬‬ ‫قارلىغاچ بېرىپ قارىدى‬ ‫ھەر چىراغنىڭ تۈۋىگە‪.‬‬ ‫ھەممىسدە پىلىك‪ ،‬ماي‬ ‫كۆرۈنمەدى كۆزىگە‪.‬‬ ‫قارلىغاچ ئەمدى ئىشەندى سۆزىگە‪.‬‬ ‫بىلىدىكەن قاغاكام‪،‬‬ ‫دېدى شۇئان ئۆزىگە‪.‬‬ ‫قارلىغاچ كەتتى نەگىدۇ‪،‬‬ ‫يۈردى ئويناپ پىرقىراپ‪.‬‬ ‫كەچ كىرگەندە يېزىغا‬ ‫قايتتى ئۇچۇپ غۇرقىراپ‪.‬‬ ‫كەلسە چىراغ يېنىپتۇ‪،‬‬ ‫قااراڭغۇلۇق ئۆچۈپتۇ‪.‬‬

‫ياشايدىكەن يېزىدا‬ ‫قاغا بىلەن قارلىغاچ‪.‬‬ ‫قاغا يوغان قاپقارا‪،‬‬ ‫قارلىغاچ كىچىك ئالمىغاچ‪.‬‬ ‫ئۆتكۈزەركەن تۈنلەرنى‬ ‫قاراڭغۇادا يەپ ۋايىم‪.‬‬ ‫ئاڭا دەپتۇ قارلىغاچ‪:‬‬ ‫تۈن يورۇسا ھەر دائىم‪.‬‬‫كۈنلەر ئۆتۈپ‪ ،‬ئاي كەپتۇ‪.‬‬ ‫قارلىغاچ ۋە قاغىنىڭ‬ ‫تىلەكلەرى خۇش كەپتۇ‪.‬‬ ‫بىر كۈنىسى كىچىدە‬ ‫المپۇچىكىالر ئۆچۈپتۇ‪.‬‬ ‫ئايدەك يورۇق يېزىنى‬ ‫قاراڭغۇلۇق بېسىپتۇ‪.‬‬ ‫قارلىغاچ ئويالپ بۇ ھالنىڭ‪،‬‬ ‫يېتەلمەپتۇ تەكتىگە‪.‬‬ ‫بىلەر قاغا سوراي دەپ‪،‬‬ ‫قالدۇرۇپتۇ ئەتىگە‪.‬‬ ‫ئەتىگەندە قاغىنىڭ‬ ‫ئۇچۇپ كەپتۇ ئالدىغا‪.‬‬ ‫ساالم بېرىپ سوراپتۇ‬ ‫تارتىپ ئۇنى دالدىغا‪:‬‬ ‫ قاغا ئاكا‪ ،‬كېچىدە‬‫ئۆچتى ھەممە المپۇچكا‪.‬‬ ‫بىلەلمىدىم سىرىنى‬ ‫نېمە ئىشتۇ بۇ ئاكا‪.‬‬ ‫قاغا ئەسال بىلمەيتتى‪،‬‬ ‫المپۇچكىنىڭ سىرىنى‪.‬‬ ‫ئۆگەنمىگەن زادىال‬ ‫توك دېگەننىڭ تىلىنى‪.‬‬ ‫بىلمىگەننى بىلدىم دەپ‪،‬‬ ‫گەپ باشلىدى كېرىلىپ‪.‬‬ ‫راستۇ دەپ قارلىغاچ‪،‬‬ ‫تىڭشىدى بەك بېرىلىپ‪،‬‬ ‫قاپاق كالال قارلىغاچ‪،‬‬‫*‬

‫«شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى» نەشىر قىلغان «ئۇيغۇر بالىالر ئەدەبىياتىدىن نەمۇنىلەر» ناملىق كىتاپتىن ئېلىندى‬

‫‪33‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئەجەب ئۇيات‪-‬ئار كەلدى‪.‬‬ ‫قاغا ئېغىز يۇمغاندا‬ ‫غازباي كۈلدى قاقاقالپ‪.‬‬ ‫دېدى ئاندىن قاغىغا‪:‬‬ ‫ ئېيىتقانلىرىڭ بارى الپ‪.‬‬‫المپۇچكىغا پىلىكمۇ‬ ‫سېلىنمىغان ئەزەلدىن‪.‬‬ ‫پۈتەي تۇرسا المپۇچكا‪،‬‬ ‫ماي قۇيىدۇ قەيەردىن؟‬ ‫توك ئېقىم سىم ئارا‬ ‫كەلسە يانار المپۇچكا‪.‬‬ ‫ئاشۇ ئېقىم توختىسا‬ ‫ئۆچەر دەرھال المپۇچكا‪.‬‬ ‫يالغان ئېيتىش ئۇيات ئىش‪،‬‬ ‫چوڭ‪-‬كىچىكنىڭ ئالدىدا‪.‬‬ ‫يالغانچىلىق ھەركىمنى‬ ‫قالدۇرىدۇ ئارقىدا‪.‬‬ ‫بىلگىنىڭنى بىلدىم دە‪،‬‬ ‫كۆرگىنىڭنى كۆردۈم دە‪،‬‬ ‫بىرى سۇئال سورىسا‪،‬‬ ‫توغرىسىنى سۆزلەپ بە!‬ ‫قاغا تۇرۇپ قىزاردى‪،‬‬ ‫بويۇن قىستى‪ ،‬ئۇيالدى‪.‬‬ ‫يالغىنىغا توۋا‪ ،‬دەپ‬ ‫ئۇۋىسىغا يول ئالدى‪.‬‬

‫نۇر ئىچىدە ئىرغىالپ‬ ‫قاغا بايمۇ يۈرۈپتۇ‪.‬‬ ‫ھەيران بولۇپ قارلىغاچ‪،‬‬ ‫ھەر چىراققا بىر باقتى‪.‬‬ ‫چىراغالرنىڭ ئىچىدە‬ ‫بىرتال پىلىك‪ ،‬ماي يوقتى‪.‬‬ ‫قارلىغاچ بەك ھەيران بوپ‬ ‫قاغا باينى تورىدى‪.‬‬ ‫بىلىۋېلىش ئۈمىدىدە‪،‬‬ ‫ئۇ مۇنداق سورىدى‪:‬‬ ‫ قاغا ئاكا‪ ،‬المپۇچكا‬‫يېنىپ كەتتى پارقىراپ‪.‬‬ ‫پىلىك‪ ،‬ماينى كۆرمىدىم‬ ‫ھەر بىرىگە قاراپ‪.‬‬ ‫قاغا قاراپ چىراغقا‪،‬‬ ‫قالدى بىردەم ئويلىنىپ‪.‬‬ ‫بەردى جاۋاب خۇيلىنىپ‪:‬‬ ‫ زېھنى ئاال ئالمىغاچ‪،‬‬‫جىن كۆزۈڭدە قارىغاچ‪،‬‬ ‫كۆرەلمەيسەن زادىال‬ ‫ئويالپ ئەقىل تاپمىغاچ‪.‬‬ ‫المپۇچكىنىڭ ئىچى‪-‬تىشى‬ ‫بىرخل سىردا سىرالنغان‪.‬‬ ‫قاغا باينىڭ جاۋابى‬ ‫تۈگۈمەيال غاز كەلدى‪.‬‬ ‫يالغان جاۋاب راستچىغا‬

‫شېئىرالر‬

‫*‬

‫مولوتجان توختاخىنوف (قازاقىستان)‬

‫ئۆمۈر بويى باال بولۇپ ئۆتۈمىز‪...‬‬ ‫تۇغۇلىمىز ئاتا‪ -‬ئانا مېھرىدىن‪،‬‬ ‫نۇر ياغدۇرۇپ يېقىنلىرىڭ چېھرىدىن‪.‬‬ ‫تونۇمىغاچ بۇ ھاياتنىڭ سىرلىرىن‪،‬‬ ‫گۆدەكلىكتە نېرى ھايات غېمىدىن‪.‬‬

‫*‬

‫تۇنجا قەدەم باسقىنىڭدا دەم تۇرۇپ‪،‬‬ ‫ئاتا‪-‬ئاناڭ تۇرار مەغرۇر تولغىنىپ‪.‬‬ ‫بالىلىقتا تايانچىڭ كۆپ‪ ،‬ھەتتاكى‪،‬‬ ‫ھەمراھ بوالر چۆچۈپ كەتسەڭ ئوخىنىپ‪.‬‬

‫«قازاقىستان ۋارىس ئەدەبىي ئىجادىيەت بىرلەشمىسى»نىڭ تورىدىن ئېلىندى‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫مۇسۇلمانلىق بورچىنىمۇ ئادا قىپ‪،‬‬ ‫ئاتا‪-‬ئاناڭ ژۇتقا قىالر چوڭ سۈننەت‪.‬‬ ‫چوڭ بولدۇڭ دەپ تەبرىكلىسە ئاتىالر‪،‬‬ ‫سەبىلەردەك قويۇسەن سەن ئەركىلەپ‪.‬‬

‫باالڭ بىلەن ئويناپ سەكرەپ كېتىسەن‪،‬‬ ‫ئوينىسىمۇ ئوغۇل‪-‬قىزىڭ قوينۇڭدا‪.‬‬ ‫يەتكەندە سەن ئەندىلىكتە قىرىققا‪،‬‬ ‫ئۈگىنىسەن گەپ بەرمەس يوق قىلىققا‪.‬‬ ‫باال ئوخشاش كېلىشەلمەي باالڭغا‬ ‫بۇرالمايسەن گەپنى ھەجەپ سىلىققا‪.‬‬

‫چوڭ بولدۇم دەپ كەلسەڭمۇ سەن ئون ياشقا‪،‬‬ ‫قىلغان ئىشنى دەيدۇ چاال ھەم چاغلىق‪.‬‬ ‫قانچە ئىنتىل بوالر سەندە كامچىلىق‪،‬‬ ‫چۈنكى سەندىن كەتمەس بۇ پەيت بالىلىق‪.‬‬

‫كۆرسەتكەندە يېشىڭ سېنىڭ چوڭ ئەللىك‪،‬‬ ‫بىلگىن ئەندى كەتتى سەندىن مەنمەنلىك‪.‬‬ ‫سەبىلەردەك ھەر ئىشتا جىم بولۇسەن‪،‬‬ ‫كەتمىسىمۇ ھېچ بىر سەندىن سەۋەنلىك‪.‬‬

‫كەلسەڭمۇ سەن ژىگىرمىگە ئەر يېتىپ‪،‬‬ ‫ئاتا‪-‬ئاناڭ ئۈچۈن لېكىن سەن گۆدەك‪.‬‬ ‫ماڭساڭمۇ سەن يە ئوقۇشقا‪ ،‬ھەربىيگە‪،‬‬ ‫كۈتەر يولدا دايىم سېنى ئەنسىرەپ‪.‬‬

‫شۇنداق دوستالر ئاتمىشنىمۇ كۆرۈمىز‪،‬‬ ‫بەلكى كۆرمەي كۆز ژۇمۇپ ھە ئۆلۈمىز‪.‬‬ ‫تويمايمىز بىز ھاياتلىققا ھە چۈنكى‪،‬‬ ‫ئۆمۈربويى باال بولۇپ ئۆتۈمىز‪.‬‬

‫ئۆكۈز كەبى بولساڭمۇ سەن ئوتتۇزدا‬ ‫باال كەبى ئويۇڭ سېنىڭ ئويۇندا‪.‬‬

‫ۋەتەننى سېغىنىش‬ ‫جاي‪-‬جايالردا مۇساپىر بوپ ژۈرگەن خەلقىم‪،‬‬ ‫كۈنلەر كېلەر ھەتتا ئاھۇ‪-‬پۇغان چەكمەس‪.‬‬

‫تاالن‪-‬تاراج ئېتىپ ئۆتمۈش تارىخىمنى‪،‬‬ ‫نەپ بېرەرمۇ ئېيتقىنە‪ ،‬جان خەلقىم ئاڭا‪.‬‬ ‫بەرىبىر ھېچ يوقىتالماس بايلىغىمنى‪،‬‬ ‫ئۆز تارىخىم ماڭا خاستۇر‪ ،‬پەقەت ماڭا‪.‬‬

‫سادىق بولۇپ كۆڭۈلدىكى بىر ۋەدەمگە‪،‬‬ ‫قانات پۈتۈپ ئۇچقۇم كېلەر جان ۋەتەنگە‪.‬‬ ‫مەن ژىراقتا مۇڭلۇق ناخشا ئېيتقان بىلەن‪،‬‬ ‫ئەڭ مۇھىمى – ئۈمۈت رىشتىم بار ئەتەمگە‪.‬‬

‫مۆلدۈرلىگەن مىللىئونلىغان قارا كۆزلەر‪،‬‬ ‫ئىشىنىمەن ياۋغا ھەرگىز بېشىن ئەگمەس‪.‬‬

‫كۆڭۈل‬ ‫كۆڭۈلنى دەيمىز ئىنساننىڭ ئەكسى‪،‬‬ ‫بەزەن يېقىملىق‪ ،‬بەزىدە ۋەھشى‪.‬‬ ‫بەلگۈلۈك ئىسپات بولمىغاچ ئۇنىڭ‪،‬‬ ‫شۇڭا ئۆمۈرمۇ بولماسكەن تەكشى‪.‬‬

‫سۆيگۈ ھەم كۆڭۈل بىر تۇققان ئەسلى‪،‬‬ ‫بىر بولسا ئۇالر ھايات ياز پەسلى‬ ‫قەلبتىن چىققان ئىككى خىسلەتكە‬ ‫ھاۋادەك ھاجەت يارنىڭمۇ ۋەسلى‬

‫كۆڭۈل گويا چۆل چۈشۈنۈپ بولماس‪ ،‬‬ ‫قاغجىراپ قالسا ئورنى ھېچ تولماس‪.‬‬ ‫مىڭ جاپا كەلسۇن بەزەن ئۇ توغراق‬ ‫ئىرادىسى چىڭ مىڭ ژىلچە سولماس‪.‬‬

‫كۆڭۈلگە ئازار ئۇ ئۆمۈرگە ئازار‪،‬‬ ‫ئادىمىيلىكتە ئىنسان پاكلىغى‪.‬‬ ‫دىلالردا يانسۇن مېھىر‪-‬مۇھەببەت‬ ‫مەڭگۈلۈك بولسۇن كۆڭۈل شاتلىغى‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫‪‎‬ئۈچ تىل‬ ‫‪‎‬بەدرى راھمى ئەيۈپئوغلۇ (تۈركىيە)‬ ‫ئەڭ ئاز دېگەندە ئۈچ تىل ئۆگىنىسەن‬ ‫‪‎‬ئەڭ ئاز ئۈچ تىلدا‬ ‫‪‎‬ئانىدىن تۇغما تۈپتۈز مېڭىپ كېتىسەن‬ ‫‪‎‬ئەڭ ئاز دېگەندە ئۈچ تىل ئۆگىنىسەن‬ ‫‪‎‬ئەڭ ئاز ئۈچ تىلدا خىيال سۈرۈپ‪،‬‬ ‫‪‎‬ئۈچ تىلدا چۈش كۆرىسەن‬ ‫‪‎‬ئەڭ ئاز بولغاندا ئۈچ تىل‬ ‫‪‎‬بىرسى ئانا تىلىڭ‬ ‫‪‎‬قولۇڭ‪ ،‬پۇتۇڭدەكال سېنىڭ‬ ‫‪‎‬ئانا سۈتىدەكال بىكارغا‬ ‫‪‎‬ئەللەيلەر‪ ،‬چۆچەكلەر‪ ،‬سەت گەپلەرمۇ سوۋغا‬ ‫‪‎‬باشقىلىرى يەتتە قات ناتونۇش‬ ‫‪‎‬ھەر بىر سۆز شىرنىڭ ئېغىزىدا‬ ‫‪‎‬ھەر بىر سۆزنى بىرمۇ‪-‬بىر تىرناقلىرىڭدا‬ ‫‪‎‬يىلتىز قومۇرغاندەك قۇمۇرۇپ چىقىرىسەن‬ ‫‪‎‬ھەر سۆزدە خىش تىزغاندەك ئىگىزلەپ‬ ‫‪‎‬ھەر سۆزدە بىر قەۋەت ئۆرلەيسەن‬ ‫‪‎‬ئەڭ ئاز دېگەندە ئۈچ تىل ئۆگىنىسەن‬ ‫‪‎‬ئەڭ ئاز ئۈچ تىلدا‬ ‫‪‎‬قەلبىمنىڭ چوڭقۇر قېتىدىن دېيىشنى‬ ‫‪‎‬قىزىلگۈلنىڭ كۆكىمۇ بار دېيىشنى‬ ‫‪‎‬يا بايدىن چىقارمىز‪ ،‬يا سايرامدىن دېيىشنى‬ ‫‪‎‬ئاتنىڭ ئۆلۈمى ئارپىدىن بولسۇن دېيىشنى‬ ‫‪‎‬ئۆچكىنى ياردىن ئۇچۇرغان بىر تۇتام ئوت دېيىشنى‬ ‫‪‎‬ئىنساننىڭ ئىنساننى ئېكىسپىالتاسىيە قىلىشى‬ ‫‪‎‬رەزىللىكنىڭ ئەڭ يۈكسەك پەللىسى دېيىشنى‬ ‫‪‎‬يەنە نېمە بولسۇن‬ ‫‪‎‬گۈلدۈر‪-‬گۈلدۈر دېيىشنى بىجىرىسەن‬ ‫‪‎‬ئەڭ ئاز دېگەندە ئۈچ تىل ئۆگىنىسەن‬ ‫‪‎‬ئەڭ ئاز ئۈچ تىلدا‬ ‫‪‎‬ئانىدىن تۇغما تۈپتۈز يۈرۈپ كېتىسەن‬ ‫‪‎‬ئەڭ ئاز بولسا ئۈچ تىل‬ ‫‪‎‬چۈنكى سەن مەيلى تارىخ ۋە مەيلى جۇغراپىيە‬ ‫‪‎‬يا بۇ ۋە ياكى شۇ بولسۇن‬ ‫ئوغلۇم مەرنۇس‬ ‫‪‎‬سەن ئاپتۇبۇزىغا ئۈلگۈرەلمىگەن بىر مىللەتنىڭ پەرزەنتىسەن‬

‫ ‬

‫مۇھەممەتئېلى نىياز ئۇيغۇربەگ تۈركچىدىن ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬ ‫‪36‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئىككى چۆچەك‬ ‫دىلرابا روزىيېۋا (قازاقىستان)‬

‫خالىباتۇر‬ ‫بولغــان نەپــرەت ئويغىنىــدۇ‪ .‬خالىباتــۇر يالغــۇز تاغنىــڭ‬ ‫ئىچىــدە ئوينــاپ ژۈرۈپ‪ ،‬ئۆيىدىــن ئادىشــىپ خېلىــا‬ ‫ژىراققــا كېتىــپ قاپتــۇ‪ .‬يولــدا ئۇچرىغــان دېۋىلــەر ئۇنــى‬ ‫ئــۆز ئوردىســىغا ئېلىــپ كېتىــپ‪ ،‬ئىچكىرىدىن‪-‬ئىچكىــرى‬ ‫قەپەزگــە ســوالپ قويىــدۇ‪ .‬دېۋىلــەر بولســا‪ ،‬ئۇششــاق‬ ‫بالىالرنــى ئەشــۇنداق ئېلىــپ كېلىــپ يەتتىكــەن‪ .‬بالىنىــڭ‬ ‫ئاتا‪-‬ئانىســى خالىباتۇرنــى ئىــزدەپ بارمىغــان يېــرى‬ ‫قالماپتــۇ‪ .‬ئــۇالر زار قاخشــاپ ژىغالپتــۇ‪ ،‬لېكىــن بالىنــى‬ ‫تاپالماپتــۇ‪.‬‬ ‫خالىباتــۇر بولســا راســا يوغىرىــپ‪ ،‬ســەمىرىپ‪ ،‬تۆمــۈر‬ ‫قەپەزنــى بىــر قولــى بىلــەن ژۇلۇۋالغىــدەك پالــۋان بولۇپتۇ‪.‬‬ ‫بىــر كۈنــى قــاراۋۇل دېۋە ئۇخــاپ قالغانــدا‪ ،‬خالىباتۇر‬ ‫بىــر قولــى بىلــەن قەپەزنــى ژۇلۇۋېلىــپ‪ ،‬دېۋىنىڭ بېشــىغا‬ ‫بىرنــى ئــۇرۇپ ئورنىغا چۈشــىرىدۇ‪.‬‬ ‫قولىدىكــى ئاچقــۇچ بىلــەن ســوالقلىق بارلىــق‬ ‫بالىالرنــى بوشــىتىپ‪ ،‬قۇتۇلــدۇرۇپ چىقىپتــۇ‪ .‬ئاندىــن‬ ‫ئۇالرنــى ژىغىــپ‪ ،‬مۇنــداق دەپتــۇ‪:‬‬ ‫مېنــى كىچىگىمدىــن ئازاپــاپ كېلىۋاتقــان بىر دەرت‬‫بــار‪ .‬باغچــى شــەھىرىدىكى قانخــور باشكېســەر پادىشــانى‬ ‫ئۆلتۈرۈشــۈم كېــرەك‪ .‬ئەگــەر ســىلەر ماقــۇل كۆرســەڭالر‪،‬‬ ‫بىــز بېرىــپ‪ ،‬شــۇ پادىشــانى ئۆلتــۈرۈپ‪ ،‬قانچــە ژىلــار‬ ‫ماباينىــدا ئازاپلىنىــپ كېلىۋاتقــان خەلىكنــى ئــۆز يېرىگــە‬ ‫ئېگــە قىلســاق‪..‬‬ ‫ئــۇالر كېلىشــىپ‪ ،‬شــەھەرگە قــاراپ يولغــا چىقىپتــۇ‪.‬‬ ‫شــەھەرگە كەلگەنــدە بــۇ پالۋانالرنــى كۆرگــەن ئادەملــەر‬ ‫خوشــال بولــۇپ‪ ،‬ئۇالرغا قوشــۇلۇپ پادىشــانىڭ ئوردىســىغا‬ ‫كەپتــۇ‪.‬‬ ‫قارىســا پادىشــا ئىككــى قەۋەتلىــك نەقىشــلەنگەن‬ ‫ســاراينىڭ ژۇقارقــى قەۋىتىــدە گــۆش يــەپ‪ ،‬مەينــى‬ ‫ئىچىــپ ھۆزۈرلىنىــپ ياتقــان ئېكــەن‪ .‬بــۇ بەســتىلىك‬ ‫كەلگــەن خالىباتۇرنــى كۆرگــەن پادىشــا ياتقــان يېرىدىــن‬ ‫چۆچــۈپ تــۇرۇپ‪ ،‬ئاالقــزادە بولــۇپ كېتىپتــۇ‪ .‬خالىباتــۇر‬ ‫ئۇنىڭغــا‪:‬‬ ‫مانــا ســېنىڭ ئاخىرقــى كۈنىــڭ يېتىــپ كەلــدى‪،‬‬‫چۈشــۈڭدە كۆرگــەن بــاال مــەن بولىمــەن‪ .‬خەلقىمنــى‬ ‫نەچچــە ژىلــار ئېزىــپ‪ ،‬ئــۆز يېرىگــە ئۆزىنــى ئېگــە قىلماي‬ ‫ئازاپلىدىــڭ‪ ،‬يېتــەر ئەنــدى‪ ،‬بۈگــۈن ســېنىڭ ژېنىڭنــى‬ ‫ئالىمەن‪-،‬دېگەنــدە‪ ،‬پادىشــا‪:‬‬ ‫ئەگــەر ســەن راســتال خەلقىــم ئــازات بولســۇن‬‫دېســەڭ‪ ،‬بىرگە‪-‬بىــر مەيدانــدا قىلىــچ بىلــەن كــۈچ‬

‫بــۇرۇن ئۆتكــەن زامانــدا باغچــى دېگــەن شــەھەر‬ ‫بوپتــۇ‪ .‬شــەھەر ناھايىتــى گــۆزەل‪ ،‬بــاي بولــۇپ‪،‬‬ ‫ئادەملىــرى ئىنــاق‪ ،‬خاتىــرژەم ياشــاتتېكەن‪ .‬كۈنلەرنــى‬ ‫ئايــار‪ ،‬ئايالرنــى ژىلــار قوغــاپ ئۆتــۈپ‪ ،‬تىنىــچ ياتقــان‬ ‫ئــەل ئىچىگــە باال‪-‬قــازا يېتىــپ كەپتــۇ‪ .‬ئــۇ بولســىمۇ‪،‬‬ ‫زالىم‪ ،‬قانخور باشكېســەر دېگەن پادىشــا ئۆز ئەســكەرلىرى‬ ‫بىلــەن بېســىپ كىرىــپ‪ ،‬ھۆكۈمرانلىــق ئورنىتىپتــۇ‪.‬‬ ‫شــەھەردىكى ئادەملەرنىــڭ مېلىنــى بــۇالپ زار‬ ‫قاخشــىتىپ‪ ،‬پــاراۋەن تۇرمۇشــىنى بۇزۇشــقا باشــاپتۇ‪.‬‬ ‫بىــر كۈنــى پادىشــانى قــارا بېســىپ‪ ،‬ناھايىتــى‬ ‫ئەســكى چــۈش كــۆرۈپ‪ ،‬قورقــۇپ ياتالماپتــۇ‪ .‬شــۇنىڭدىن‬ ‫كېيىــن موللىنــى چاقىرتىــپ‪ ،‬چۈشــىنى ئۆرگۈزۈرتىكــەن‪،‬‬ ‫مولــا مۇنــداق دەپتــۇ‪:‬‬ ‫ۋا‪ ،‬پادىشــاھى ئالــەم‪ ،‬ســىلى ئەســكى چــۈش‬‫كۆرۈپتىــا‪ ،‬كۈنلەرنىــڭ بىرىــدە بىــر بــاال تۇغۇلىدېكــەن‪.‬‬ ‫ئــۇ بــاال ســىزنىڭ ژېنىڭىزنــى ئالىدېكەن‪-،‬دەپتــۇ‪.‬‬ ‫قانخــور باشكېســەر قورققىنىدىــن ئەنــدى نېمــە‬ ‫قىلىشــىم كېــرەك دېگەنــدە‪ ،‬مولــا ئۇنىڭغــا‪:‬‬ ‫ســىز ئۇنىــڭ ئۈچــۈن شــەھەردە تۇغۇلغــان‬‫ئۆلتۈرۈۋېرىڭ‪-،‬دەپتــۇ‪.‬‬ ‫چېتىدىــن‬ ‫ئوغۇلالرنــى‬ ‫شــۇنىڭدىن كېيىــن پادىشــا تۇغۇلغــان ئوغۇلالرنىــڭ‬ ‫بىرىنــى قويمــاي ئۆلتۈرۈۋېتىپتــۇ‪ .‬يېشــى خېلــە چــوڭ‬ ‫ئائىلىــدە پەرزەنــت بولمىغــان ئېكــەن‪ .‬ئايالــى كۈنلەرنىــڭ‬ ‫بىــر كۈنــى بــاال كۆرىدىغــان بولــۇپ قاپتــۇ‪ .‬بۇنــى ئاڭلىغان‬ ‫ئاتىنىــڭ ئاغــزى قۇلىغىغــا يېتىپتــۇ‪« .‬كۆڭلۈمگــە بىزنىــڭ‬ ‫بالىمىــز ئوغۇلــدەكال تۇيۇلىــدۇ‪ .‬لېكىــن ئوغــۇل بولســا‬ ‫پادىشــا بــەرى بىــر ئۆلتۈرۈۋېتىــدۇ‪ .‬ئۇنىــڭ ئۈچــۈن بىــز‬ ‫ئادەملــەر كۆرمەيدىغــان تاققــا كېتەيلــى»‪ ،‬دەپ ئىككىســى‬ ‫كېلىشــىپتۇ‪.‬‬ ‫بۈۋىمەرىيــەم ئانىنىــڭ كــۆزى يــورۇپ‪ ،‬ئوغــۇل‬ ‫تۇغۇلۇپتــۇ‪ .‬بالىنىــڭ بوينىــدا يوغــان خالــى بولغاچقــا‪،‬‬ ‫ئۇنىــڭ ئىســمىنى «خالىباتــۇر» دەپ قويۇپتــۇ‪.‬‬ ‫خالىباتــۇر كۈنلــەپ‪ ،‬ئايالپ‪ ،‬ژىلــاپ ئەمەس‪ ،‬بەلكى‬ ‫ســائاتالپ ئۆســكەچكە‪ ،‬كىچىگىدىــن زېــرەك‪ ،‬ئەقىللىــق‬ ‫بــاال بولــۇپ‪ ،‬چــوڭ بوپتــۇ‪ .‬ئــۇ ‪ 10‬ياشــقا كەلگەنــدە تاغــدا‬ ‫ئــۆزى يالغــۇز ئوينــاپ زېرىكىــپ‪ ،‬ئاتىســىدىن‪:‬‬ ‫دادا‪ ،‬بىــز نېمىشــكە شــەھەردە ئادەملــەر بىلــەن‬‫ياشــىمايمىز؟‪ -‬دەپ ســورىغاندا‪ ،‬دادىســى بولغــان‬ ‫ۋاقىئەنــى بالىســىغا ئەينــەن ســۆزلەپ بېرىپتــۇ‪.‬‬ ‫بۇنــى ئاڭلىغــان خالىباتــۇردا باشكېســەر پادىشــاغا‬ ‫‪37‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫سىنىشــايلى‪-،‬دەيدۇ‪.‬‬ ‫خالىباتــۇر ماقــۇل بولــۇپ‪ ،‬خەلقىنــى ژىغىــپ‪ ،‬پادىشــا‬ ‫بىلــەن مەيدانــدا قىلىچلىشىشــقا چۈشــىدۇ‪ .‬پادىشــامۇ‬ ‫چېــۋەر قىلىچــۋاز بولغاچقــا‪ ،‬خالىباتۇرنىــڭ قىلىچىنــى‬ ‫ئىككىگــە بۆلــۈپ تاشــايدۇ‪ .‬شــۇ ئارىــدا خەلىقنىــڭ ئىچىــدە‬ ‫بىــرى «خالىباتــۇر قويمــا!»‪-‬دەپ‪ ،‬ئۆزىنىــڭ قىلىچىنــى‬ ‫تاشــلىغاندا‪ ،‬قولىغــا چۈشــىدۇ ۋە خالىباتــۇر چاققانلىــق‬ ‫بىلــەن پادىشــانىڭ قوســىغىغا قىلىــچ بىلــەن بىرنــى‬ ‫ئــۇرۇپ‪ ،‬قارىغايــدەك ژىقىتىــدۇ‪.‬‬ ‫شــۇنىڭدىن كېيىــن خەلىــق «ســەن بىزنــى ئازاپتىــن‬ ‫قۇتۇلدۇردىــڭ‪ ،‬بىزگــە ســاڭا ئوخشــاش ۋەتەنپــەرۋەر‪،‬‬ ‫خەلىقچىــل‪ ،‬ئەقىللىــق باشــچى كېــرەك‪ .‬ئۆزەڭمــۇ پالــۋان‬ ‫ئەۋالدىدىــن ئېكەنســەن‪ ،‬شــۇنىڭ ئۈچــۈن ســەن موشــۇ‬ ‫شــەھەرگە پادىشــا بولغىــن‪-»،‬دەپ ئۇنــى پادىشــا قىلىــپ‬ ‫ســايالپتۇ‪.‬‬ ‫شــۇنىڭدىن كېيىــن ئــۇ كــۆپ ژىلــار كۆرەلمىگــەن‬ ‫ئاتا‪-‬ئانىســىنى ئىزدەئــا‪ ،‬ھېلىقــى تاققــا ئاتلىنىپتــۇ‪ .‬يولــدا‬ ‫كېلىۋېتىــپ‪ ،‬بىــر ئوتۇنچــى بوۋايغــا ئۇچــراپ قاپتــۇ‪ .‬بــوۋاي‬

‫ئۇنىڭغائــۈ‬ ‫ئوغلــۇم‪ ،‬ســەن موشــۇنداقال ئۆيۈڭالرغــا كىرىــپ‬‫بارســاڭ‪ ،‬ئاتا‪-‬ئاناڭنىــڭ ژۈرىگــى يېرىلىــپ كېتىــدۇ‪.‬‬ ‫ســېنىڭ دەردىڭــدە ئــۇالر ژىغالپ‪-‬قاخشــاپ‪ ،‬داداڭ‬ ‫بوۋايغــا‪ ،‬ئاناڭنىــڭ كــۆزى كــور بولــۇپ قالغــان‪ .‬ياخشىســى‬ ‫مــەن ســېنى ئېلىــپ ‪ь‬ئاراي‪-،‬دەپتــۇ‪.‬‬ ‫ئوتۇنچــى ئۆيگــە كىرىــپ‪ ،‬ئوغلىنىــڭ تېپىلغانلىغىنــى‬ ‫ئېيتقانــدا‪ ،‬بــوۋاي بىلــەن مومــاي ئۆزلىرىنــى تاالغــا ئاتىــدۇ‪.‬‬ ‫ۋاي‪ ،‬ئوغلــۇم خالىباتــۇر‪ ،‬ئامانمۇســەن؟‪-‬دەپ چىقىپ‬‫كەپتۇ‪.‬‬ ‫ئۇالرنىــڭ مىســكىن ھالىنــى كۆرگــەن خالىباتۇرمــۇ‬ ‫ئاتا‪-‬ئانىســى بىلــەن ژىغــاپ كۆرۈشــۈپتۇ‪ .‬ئاندىــن ئۇالرنــى‬ ‫شــەھەرگە ئېلىــپ كېتىپتــۇ‪.‬‬ ‫شــۇنداق قىلىــپ‪ ،‬خلىباتــۇر ئاتا‪-‬ئانىســى‪ ،‬خەلقــى‬ ‫بىلــەن ئــۆز يېرىگــە ئۆزلىــرى ئېگــە بولۇپ‪ ،‬باغچى شــەھىرى‬ ‫پــاراۋەن ياشــاپ قالــدى‪ ،‬مــەن بولســام‪ ،‬ســىلەرگە چۆچــەك‬ ‫ئېيتىــپ بېرىــش ئۈچــۈن بــۇ ياققــا قايتىــپ كەلدىــم‪.‬‬

‫خالىباتۇر‬ ‫كېتىــپ‪ ،‬كۆزلىرىــم قاراڭغۇلىشــىپ‪ ،‬ئۆزەمنــى بىــر بىلىــپ‪،‬‬ ‫بىــر بىلمــەي خېلــە ياتتىــم‪ .‬شــۇنىڭدىن بۇيــان مــەن‬ ‫قورقۇنىمدىــن ھېــچ كىمگــە كۆرۈنمــەي‪ ،‬كارىۋەتنىــڭ‬ ‫ئاســتىغا كىرىــپ ياتىدىغــان بولۇۋالدىــم‪.‬‬ ‫بىــر كۈنــى كەچقۇرۇنلۇغــى خوژايىــن ئىشــتىن‬ ‫قاتتىــق غەزەپلىنىــپ كەلــدى‪ ،‬قورقۇنۇمدىــن ئوچاقنىــڭ‬ ‫ئىچىگــە كىرىۋالدىــم‪ ،‬چىقــاي دېســەم ئۆچىنــى مېنىڭدىــن‬ ‫ئالمىســۇن دەپ قورقتــۇم‪ .‬بىــر ھازادىــن كېيىــن قۇچــاق‬ ‫ئوتۇننــى ئېلىــپ كىرىۋېــدى‪ ،‬ئەرۋايىــم قىرىــق گــەز‬ ‫ئۇچتــى‪ .‬ئەنــدى قانــداق قىلىشــىم كېــرەك؟ چىقســام تاياق‬ ‫يەيمــەن‪ ،‬چىقمىســام ئــوت قاالۋېتىــدۇ‪ ،‬دېگــەن ئويــار‬ ‫ئىلكىــدە ژاالقــاپ تىتىرەۋاتىمــەن‪ .‬كېيىــن نېمــە بولــدى‬ ‫دېمەمســەن؟ بىــر ۋاقىتتــا ئايال‪-‬خوژايىــن راســتال ئوچاققــا‬ ‫ئــوت قاالۋەتتــى‪ .‬مــەن بايقــۇش ئىســقا بۇرۇقتــۇم بولــۇپ‪،‬‬ ‫تۇرخــۇن بويــاپ قېچىشــقا باشــلىدىم‪.‬‬ ‫ســەن ســورىما مــەن ئېيتمــاي‪ ،‬ھېلىقــى ئېگىزلىگــى‬ ‫بــەش مېتــر تۇرخۇندىــن مىــڭ بىــر ژاپــا بىلــەن ئــاران‬ ‫چىقتىــم‪ .‬ئۈستى‪-‬بېشــىم كۈلگــە مىلىنىــپ‪ ،‬ئاغزىمدىــن‬ ‫ســېرىق ســەپرا ئېقىــپ‪ ،‬كۆزۈمدىــن ئــوت چىققانــدەك‬ ‫بولــۇپ كەتتــى‪.‬‬ ‫قارىســام ئۆي ئېگىلىرى قاقاخلىشــىپ كۈلىشــىۋېتىپتۇ‪.‬‬ ‫بىــر ئــاز ئېســىمنى ژىغىــپ‪ ،‬يوغــان تۇڭدىكــى ســۇغا‬ ‫ئۆزەمنــى ئاتتىــم‪ .‬بىــر قــۇر چايقىنىۋالغاندىــن كېيىــن‬ ‫«ئــۆز ئۆيۈمنىــڭ خۇشــلىغى‪ ،‬پۇت‪-‬قولۇمنىــڭ بوشــلۇغى»‬ ‫دېدىمــدە‪ ،‬قېشــىڭغا قايتىــپ كەلدىــم‪ .‬ھەقىقەتتەنمــۇ‪،‬‬ ‫ئــۆز ئۆيۈڭگــە نېمــە يەتســۇن‪ ،‬ھــە؟‬

‫بىــر ئۆيــدە ئىككــى مۆشــۈك ياشــاپتۇ‪ .‬بىرســى ئــاال‪،‬‬ ‫بىرســى قــارا ئېكــەن‪ .‬ئۇالرنــى ئــۆي ئېگىســى ياخشــى‬ ‫كۈتــۈپ باقىدېكــەن‪ .‬مۆشــۈكلەرمۇ يېگــەن تامىغىغــا يارىشــا‬ ‫ئۆيدىكــى چاشــقانالرنى تۇتۇشــقا تەمشــىلىدېكەن‪.‬‬ ‫كۈنلەرنىــڭ بىرىــدە‪ ،‬تەغدىــر تەققازىســى بىلــەن‪ ،‬بــۇ‬ ‫ئىككــى مۆشــۈك بىر‪-‬بىرىدىــن ئايرىلىشــقا مەژبــۇر بولىــدۇ‪.‬‬ ‫لېكىــن‪ ،‬خېلــە ۋاقىــت ئۆتــۈپ‪ ،‬بــۇ ئىككــى مۆشــۈك بىــر‪-‬‬ ‫بىــرى بىلــەن قايتىدىــن دىدارلىشــىدۇ‪ .‬ئۆيىگــە قايتىــپ‬ ‫كەلگــەن قــارا مۆشــۈك ئــاال مۆشــۈككە ئــۆز شــىكايىتىنى‬ ‫ئېيتىــدۇ‪.‬‬ ‫ئىككىمىــز خويمــا بىــر ئۆيــدە ئىنــاق ياشــاۋاتاتتۇق‪.‬‬‫ئۆيىنــى چاشــقان بېســىپ كەتكــەن بىــر ئايــال ئېگىمىزگــە‬ ‫كېلىــپ‪ ،‬ئىككىمىزنىــڭ بىرىنــى ســورىغاندا ئېگــەم‬ ‫«قارىنىــڭ ئىچىمــۇ قــارا بولىــدۇ» دېگەنــدەك‪ ،‬مېنــى‬ ‫بېرىۋەتكــەن ئېــدى‪ .‬يېڭــى ئۆيگــە بارغىنىمــدا بىــر كۈنمــۇ‬ ‫خوشــال‪-‬خورام ياشــىغىنىم يــوق‪ .‬بالىســى بىلــەن ئوينــاي‬ ‫دەپ قۇيرىغىمنــى كۆتىرىــپ يېنىغــا بارســام‪،‬‬ ‫ئــۇ مېنــى ياقتۇرمــاي بىرنــى تېپىۋېــدى‪ ،‬يەتتــە‬ ‫قوۋۇرغــام يــەر ســىلكىگەندەك دىرىلــدەپ‪ ،‬ئىچىــم‬ ‫ئېلىشــىپ‪ ،‬بېشــىم گاڭگىــراپ كەتتــى‪ .‬ئۇنىــڭ ئۈســتىگە‬ ‫ۋاقتىــدا تامــاق ئىچەلمــەي‪ ،‬ژىڭنــە يېگــەن ئىشــتتەك‪،‬‬ ‫قــۇرۇق ســۈيەكال بولــۇپ قالدىــم‪ .‬ئىشــتىن كەلگــەن ئاتــا‪-‬‬ ‫خوژايىــن ژوزىغــا ئولتارغانــدا تامــاق بېرەمدېكىــن دەپ‬ ‫ئەركىلــەپ يېنىغــا كېلىۋېدىــم‪« ،‬ئىشــتىن ھېرىپ‪-‬ئېچىپ‬ ‫كەلگەنــدە‪ ،‬مونــۇ قــارا نايناقنىــڭ ئەلىمىنــى قــارا» دەپ‪،‬‬ ‫يەلكەمدىــن ئېلىــپ‪ ،‬تاالغــا تاشــاۋەتتى‪ .‬ھوشــۇمدىن‬ ‫‪38‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫قوش مەسچىت‬

‫*‬

‫مەمەتئېلى زۇنۇن‬ ‫مانتىغــا يارايســەن‪ ،‬يــۈر» دەپ ســۆرەۋاتقانمىش‪،‬‬ ‫تىرەجــەپ تۇرىۋالغۇدەكمــەن‪ ،‬ئــۇالر ســۆرىيەلمىگۈدەك‪.‬‬ ‫ئاخىــر ئــۇالر‪« :‬بوپتــۇ‪ ،‬مۇشــۇ يەردىــا جىنىنــى ئااليلــى!»‬ ‫دەپ ئايپالتىنــى ئېگىــز كۆتۈرگىــدەك‪...‬‬ ‫ بــوۋا !‪ ...‬بوينۇڭنــى شــۇنداق قۇچاقلىۋاپتىمەنكــى‪،‬‬‫تىنالمــاي قاپســەن‪.‬‬ ‫ بــاالم‪ ،‬نېمــە بولــدۇڭ؟ مــەن بــار‪ ،‬قورۇقمــا! –‬‫دېدىــڭ‪ ،‬ئىسســىق باغرىڭغــا مەھكــەم بېســىپ‪.‬‬ ‫ئېغىز‪-‬بۇرۇنلىرىمنــى قوقــاق بېســىپ كەتتــى‪ .‬نەچچــە‬ ‫كۈنلەرگىچــە قىزىــپ‪ ،‬جۆيلــۈپ چىقتىــم‪ .‬بــۇ چۆچــەك‬ ‫بىلــەن چــۈش ئىســىمدىن چىقمىــدى‪ .‬ئۆســمۈرلۈك دەۋرىگە‬ ‫يەتكەنــدە كۆپــرەك ئوياليدىغــان بولــۇپ قالدىــم‪« ،‬مــەن‬ ‫ئــورۇق‪ ،‬ئــۇ ســېمىز» دەپ بىر‪-‬بىرىنــى ئەجــەل گىردابىغــا‬ ‫ئىتتىرىدىغانــار ئەينــى زاماندىــا بولــۇپ ئۆتكەنمــۇ؟ ھازىــر‬ ‫تۈگــەپ كەتتىمــۇ؟ بىزنىــڭ كوچىــدا يوقمــۇ؟ …‬ ‫مەن تۇغۇلۇپ ئۆسكەن كوچامغا نەزەر ساالتتىم‪.‬‬

‫‪Ⅰ‬‬ ‫بــوۋا مۆھتــەرەم بــوۋا‪ ،‬ســەن ئېيتىــپ بەرگــەن چۆچــەك‬ ‫رىۋايەتلــەر نەقــەدەر ئاجايىــپ غارايىــپ ۋە قىزىقارلىــق‬ ‫ئىــدى ھــە؟ كۆزنــى يۇمــۇپ ئاچقۇچــە دۇنيانىــڭ ئــۇ‬ ‫چېتىگــە يىتىــپ بارااليدىغــان ئۇچــار گىلــەم‪ ،‬ئۇچــار‬ ‫دۇلدۇلــار‪ ،‬خاســىيەتلىك جاھاننامــە ئەينەكلــەر‪،‬‬ ‫«ئېچىلىــڭ داســتىخىنىم» دەپ بولغۇچــە تۈرلــۈك تۈمــەن‬ ‫نازۇ–نېمەتلەرگــە تولــۇپ تۇرىدىغــان خىســلەتلىك‬ ‫داســتىخانالر‪ ،‬بەتنىيەتلەرنــى چاڭگالــدا قويىدىغــان‬ ‫ســىرلىق توقماقــار…‪ ،‬بــوۋام بىــر كەچقۇرۇنلۇقــى مــاڭا‬ ‫مۇنــداق بىــر چۆچــەك ئېيتىــپ بەرگــەن ئىدىــڭ‪:‬‬ ‫ئىشــقى ســەۋدايىغا مۇپتىــا بولغــان ئارزۇلــۇق شــاھزادە‬ ‫ۋىســال يولىغــا راۋان بوپتــۇ‪ .‬گىيــاھ ئۈنمــەس چــۆل‪،‬‬ ‫قــۇش قونمــاس تاغالردىــن ئۆتۈپتــۇ‪ .‬قاراقچىالرغــا ئۇچــراپ‬ ‫ئەســلى ۋەســلىدىن ئايرىلىپتــۇ‪ ،‬ئاخىــرى بىگانــە بىــر‬ ‫مەملىكەتنىــڭ مەركىزىــي شــەھىرى ئەتراپىــدا ئوتۇنچىلىــق‬ ‫قىلىشــقا مەجبــۇر بوپتــۇ‪ .‬ئــادەم گۆشــىدە مانتــا ئېتىــپ‬ ‫ســاتىدىغان مانتىپەزنىــڭ قاپقىنىغــا دەسســەپ ئۇنىــڭ‬ ‫يوشــۇرۇن زىندانىغــا چۈشــۈپ قاپتــۇ‪ .‬قارىســا نەچچــە‬ ‫ئونلىغــان شــور پېشــانە يىگىتلــەر ئىڭــراپ ياتقــۇدەك‪.‬‬ ‫ئايپالتىلىــق بەتھەيــۋەت جالالتــار كىرگــەن ھامــان «مــەن‬ ‫ئــورۇق ئــۇ ســېمىز‪ ،‬مــەن ئــورۇق ئــۇ ســېمىز» دەپ بىــر‪-‬‬ ‫بىرنــى ئىتتىرۋاتقــۇدەك‪ ،‬كۈنلەرنىــڭ ئۆتۈشــى بىلــەن‬ ‫ئورۇقىمــۇ‪ ،‬ســېمىزىمۇ تۈگــەپ كېتىۋاتقــۇدەك‪...‬‬ ‫قىزىقىــپ ئاڭلىغىنىــم‪ ،‬جاۋابســىز ســوئال‪ ،‬تەشۋىشــلىك‬ ‫خىيالــار تــورى ئىچىــدە ئۇخــاپ قالغىنىــم ھېلىمــۇ‬ ‫ئېســىمدە‪ .‬چــۈش كۆرۈپتىمــەن‪ ،‬ئاشــۇ قورقۇنچلــۇق‬ ‫قاراڭغــۇ زىندانــدا تۇرغۇدەكمــەن‪ .‬ئايپالتــا كۆتۈرگــەن‬ ‫بەتھەيــۋەت جالالتــار كىرىــپ «ســېمىزلىرىڭ بۇياققــا‬ ‫ئۆتــۈش» دەپ ۋاقىرغــۇدەك‪ .‬ئېچىرقــاپ كەتكــەن چىلبــۆرە‬ ‫كىرىۋالغــان چــوڭ قوتاندىكــى قــوي پادىســىدەك بىچــارە‬ ‫ھالغــا چۈشــكەن بىئەقىــل تۇتقۇنــار «مــەن ئــورۇق‪،‬‬ ‫ئــۇ ســېمىز» دەپ بىــر ‪ -‬بىرىنــى ئىتتىرىشــىۋاتقۇدەك‪.‬‬ ‫ئىتتىرگەنلەرمــۇ تىرەجىگەنلەرمــۇ بــارا –بــارا تۈگــەپ‬ ‫نــۆۋەت مــاڭا كەلگەنمىــش‪« ،‬ســەن ھەممىدىــن كىچىــك‬ ‫ۋە ھەممىدىــن ئــورۇق بولســاڭمۇ بىــر قانچــە قاســقان‬

‫‪Ⅱ‬‬ ‫كوچىمىــز –ئورغاقســىمان ئــاي شــەكىللىك خالتــا‬ ‫كوچــا‪ .‬ھازىــر «قــوش مەســچىت» دېمىســە ھېچكىــم‬ ‫بىلمەيدىغــان بــۇ كوچىمىزنىــڭ ئەســلى نامــى «ئايكوچــا»‬ ‫ئىكــەن‪ .‬شــۇنداقمۇ‪ ،‬بــوۋا؟‬ ‫ئــون توققــۇز جــۈپ دەرۋازا بىــر –بىرىگــە قارىشــىپ‬ ‫تۇرىدىغــان بــۇ خالتــا كوچىمىــزدا كۆلىمــى‪ ،‬قۇرۇلــۇش‬ ‫نۇسخىســى‪ ،‬مۇنــار –گۈمبەزلىرىنىــڭ ئېگىزلىكىدىــن‬ ‫تارتىــپ‪ .‬ئىچكــى –تاشــقى نەقىشــلىرىگىچە ئوپئوخشــاش‬ ‫ئىككــى مەســچىت بــار‪ .‬ســىرىدىن تارتىپ‪ ،‬پىرامىداســىمان‬ ‫قالپاقلىــق مىخلىرىغىچــە تامامــەن ئوخشىشــىدىغان‬ ‫ئىككــى دەرۋازىمــۇ بىــر –بىرىگــە قارىشــىپ تۇرىــدۇ‪.‬‬ ‫ئىككــى دەرۋازىدىــن تــەڭ چىققــان ئىككــى مۇســۇلمان‬ ‫بىــر ‪ -‬بىرىگــە ســاالم بېرىشــمەيدۇ‪ ،‬تىنــچ ‪ -‬ئامانلىــق‬ ‫سوراشــمايدۇ‪ .‬ئــوڭ ياقتىــن چىققىنــى ئــوڭ ياقتىكــى‪،‬‬ ‫ســول ياقتىــن چىققىنــى ســول ياقتىكــى مەســچىتكە‬ ‫راۋان بولىــدۇ‪ .‬ھېيــت ئايــەم كۈنلىــرى ئىككــى ياقىنىــڭ‬ ‫جامائەتلىــرى ئىككــى تــوپ بولــۇپ‪ ،‬چــوڭ جامەگــە قــاراپ‬ ‫ماڭىــدۇ‪ .‬بىــر ‪ -‬بىرىنىڭكىگــە ھېيىتلىمايــدۇ‪ .‬قــۇدا –‬

‫* مەمەتئېلى زۇنۇننىڭ «شىنجاڭ ياشـالر ‪ -‬ئۆسـمۈرلەر نەشـرىياتى» نەشـر قىلغـان «قـوش مەسـچىت» نـاملىق ئەسەرلەر توپلىمىدىن‬ ‫ئېلىندى‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ســەۋر‪-‬تاقەت قىاللمىدىــم‪ ،‬بەرداشــلىق بېرەلمىدىــم‪،‬‬ ‫ئاخىــر ســاڭا مۇراجىئــەت قىلدىــم‪:‬‬ ‫ بــوۋا‪ ،‬ئوبــدان بــوۋا‪ ،‬كوچــا ‪ -‬مەھەللىمىزنىــڭ بىــر‬‫ئەســىرلىك تارىخــى ســاڭا بەشــقولدەك ئايــان‪ .‬ئېيتقىنــا‪،‬‬ ‫كوچىمىزدىكىلــەر ئەزەلدىــن مۇشــۇنداق نائىناقمىــدى؟‬ ‫نەچچــە يىــل ئالدىــدا سورىســامغۇ ســەن تېخــى كىچىــك‪،‬‬ ‫تېگــى ‪ -‬تەكتىگــە يىتەلمەيســەن‪ ،‬دېدىــڭ چوپچــوڭال بىر‬ ‫يىگىــت بــوپ قالدىمغــۇ مانا‪ ،‬ئەمدىغۇ ئېيتىپ بېرەرســەن؟‬ ‫بــوۋا‪ ،‬نېمانچــە خىيالغــا چۆكــۈپ كېتىدىغانســەن؟ مۇنچــە‬ ‫تەقــەززا قىلمىغىنــە!‬ ‫ ماقــۇل‪ ،‬بــاالم‪ - ،‬دېدىــڭ لەۋزىمنى يــەردە قويماي‪،‬‬‫ ھازىــر ســەن كىچىــك بــاال ئەمــەس‪ ،‬ئوتتــۇرا مەكتــەپ‬‫ئوقۇغۇچىســى‪ ،‬ئــاق ‪ -‬قارىنــى پــەرق ئېتەلەيســەن‪ ،‬گــەپ‬ ‫ ســۆزۈمنىڭ تېگــى تەكتىگــە يېتەلەيســەن‪ ،‬زېھنىــڭ‬‫بىلــەن ئــاڭال‪ ،‬ســۆزلەپ بېــرەي‪:‬‬

‫باجــا بولۇشــمايدۇ‪ .‬بــۇ تەرەپتىكىلــەر مېيىــت ئۇزىتىۋاتســا‪،‬‬ ‫ئــۇ تەرەپتىكىلــەر تــوي نەغمىســى قىلىۋېرىــدۇ‪ .‬ئىككــى‬ ‫ياقتىكــى بالىالرنىــڭ ئــۆز ئــارا دوســت –ئــاداش بولۇشــىغا‬ ‫يــول قويۇلمايــدۇ‪ .‬بــۇ تەرەپتىكــى بالىالرنىــڭ لەگلىكــى‬ ‫ئــۇ تــەرەپ بوشــلۇقىدا پەيــدا بولغــان ھامــان شــۇ‬ ‫تــەرەپ بالىلىرىنىــڭ تــاش چالمىلىرىــدا ئۆتمىتۆشــۈك‬ ‫بولمــاي قالمايــدۇ‪ .‬ئــۇ تەرەپتىكــى كەپتــەرۋازالر بــۇ‬ ‫تەرەپتىكىلەرنىــڭ كەپتىرىنــى تۇتۇۋالغــان ھامــان قانــات‬ ‫ قۇيرۇقلىرىنــى يۇلــۇپ – يۇڭــداپ ئاســمانغا ئاتىــدۇ‪.‬‬‫بۇياقتىــن ‪ -‬ئۇياققــا ئۆتــۈپ قالغــان خوراز–مېكىيانالرنىــڭ‬ ‫ھــەر قاندىقــى ئــۆز كاتىكىگــە قايتىــپ كېلەلمەيــدۇ‪ .‬باشــقا‬ ‫كوچىالرنىــڭ ئۈســتىگە قانچىلىغــان كۆتۈرمــە ئۆيلــەر‬ ‫ســېلىنغان‪ .‬بىزنىڭكىــدە بىرىمــۇ يــوق‪ .‬ئىككــى تــەرەپ‬ ‫ئىنــاق بولمىســا‪ ،‬بىــر ‪ -‬بىرىگــە يــول قويمىســا‪ ،‬كۆتۈرمــە‬ ‫ئــۆي ســالغىلى بولمايدىكــەن‪ .‬شــۇنداقمۇ‪ ،‬بــوۋا؟‬ ‫ئىككــى تەرەپتىكــى خوتــۇن خەقلــەر ئۆمرىنىــڭ‬ ‫كــۆپ قىســمى قارشــى تــەرەپ خوتۇنلىرىنىــڭ غەيــۋەت‬ ‫–شــىكايىتىنى قىلىــش بىلــەن ئۆتىــدۇ‪ .‬كىــر ســۈيى‪،‬‬ ‫يۇندىــار قارشــى تەرەپتىكىلەرنىــڭ بوســۇغا‪ ،‬تــام‬ ‫تۈۋىلىرىگــە تۆكۈلىــدۇ‪ .‬كىــر ســۇلىرى قــۇرۇپ ياكى توڭالپ‬ ‫كېتىدۇكــى‪ ،‬جېــدەل ماجىــرا قۇرىمايــدۇ‪ .‬توڭلىمايــدۇ‪.‬‬ ‫ئاڭلىســام ئىككــى ياقتىكىلــەر ئــۇزۇن يىلالردىــن بۇيــان‬ ‫تارتقــان دەرد ‪ -‬مۇشــەققەت‪ ،‬ئــازاب –كۈلپەتلىرىمــۇ‬ ‫بىــر ‪ -‬بىرىنىڭكىدىــن قىلىشــمايدىكەن‪« .‬تــۇڭگان‬ ‫يىغىلىقى»ۋاقتىــدا باشــقا كوچىالرنىــڭ ھەممىســىگە‬ ‫مۇســتەھكەم دەرۋازىــار بېكىتىلىپتــۇ‪ .‬بىزنىــڭ كوچىدىكــى‬ ‫ئىككــى تــەرەپ پۈتۈشــەلمەپتۇ‪ ،‬بىــر دەرۋازىدىــن‬ ‫كىرىــپ چىقىشــنى راۋا كۆرمەپتــۇ‪ .‬قوراللىــق چىرىكلــەر‬ ‫توسالغۇســىز كىرىۋېرىپتــۇ‪ ،‬بۇاليدىغىنىنــى بــۇالپ‬ ‫بۇلغايدىغىنىنــى بۇلغاۋېرىپتــۇ‪ .‬ئىككــى تــەرەپ ئاچچىــق‬ ‫ســاۋاق ئالماپتــۇ‪ .‬پۇشــايمان قىلىشــماپتۇ‪ .‬شــىڭ شىســەي‪،‬‬ ‫گومىنــداڭ ھۆكۈمرانلىــق قىلغــان زامانــاردا بىــر –بىرنــى‬ ‫چېقىشــىۋىرىپتۇ‪ ،‬تۇتــۇپ بېرىشــىۋېرىپتۇ‪ .‬نەتىجىــدە ھــەر‬ ‫ئىككــى تەرەپتىــن ھەپســىگە ئېلىنغــان‪ ،‬قەتــل قىلىنغانــار‬ ‫تــەڭ نىســبەتتە دېگــۈدەك بوپتــۇ‪ .‬مانــا ھازىــر «ئۈچكــە‪،‬‬ ‫بەشــكە قارشــى ھەرىكــەت» ۋاقتــى‪ .‬ئــۇالر بىــر ‪ -‬بىرىنــى‬ ‫غــەزەپ بىلــەن ســۆكمەكتە‪ ،‬پــاش قىلىشــماقتا‪.‬‬ ‫ ئۇ ‪ -‬ئوغرى!‬‫ ئــۇ ‪ -‬ئــۆزى تويســىمۇ‪ ،‬كــۆزى تويمايدىغــان ئــەڭ‬‫چــوڭ بــاج ئوغرىســى !‬ ‫ ئۇ‪-‬يىرتقۇچ يولۋاس !‬‫ ئۇ‪-‬ئەشەددىي يولۋاس !‬‫گويا ئۇالر بىر‪-‬بىرىنى ئىتتىرىشمەكتە‪:‬‬ ‫ مەن ئورۇق‪ ،‬ئۇ سېمىز !‬‫‪ -‬ئۇ سېمىز‪ ،‬مەن ئورۇق…‬

‫‪Ⅲ‬‬ ‫دۇرۇس‪ ،‬كوچىمىزنىــڭ ئەســلى نامــى «ئــاي كوچــا»‬ ‫ئىــدى‪ .‬ئايــدەك يــورۇق‪ ،‬ئىللىــق كوچــا ئىــدى‪ .‬قــان‬ ‫ قېرىنداشــلىق مۇھەببىتــى تــاش ‪ -‬كېســەك‪ ،‬تــام ‪-‬‬‫تورۇســلىرىغىچە ســىڭىپ كەتكــەن ئىنــاق كوچــا ئىــدى‪،‬‬ ‫زورىدىــن ھاكىــم بەگــدەك كاتتــا زاتنىــڭ ئىــزى‪ ،‬مولــا‬ ‫ســادىق ئەئلــەم ئاخۇنــۇم‪ ،‬ئابدۇرېھىــم نىــزارى قاتارلىــق‬ ‫پىــر – ئۇســتازالرنىڭ نەزىــرى چۈشــكەن خىســلەتلىك‬ ‫كوچــا ئىــدى! ياســىن دامولــا ھاجىــم ھەززەرەتلىــرى‬ ‫ئاخىرەتكــە ســەپەر قىلغاندىــن كېيىــن (ياتقــان يېــرى‬ ‫جەننەتتــە بولغــاي‪ ،‬ئىالھــە ئامىــن) ئارىمىــز بۇزۇلــدى‪،‬‬ ‫بىــر مەســچىت ئىككــى بولــدى‪« ،‬ئــاي كوچــا» دېگــەن‬ ‫تــەۋەررۈك نــام «قــوش مەســچىت»كە ئۆزگــەردى‪ .‬ئاغرىــق‬ ‫ ئــاداۋەت‪ ،‬بااليــى ‪ -‬قــازا باشــاندى!‬‫مەرھــۇم ئىمامىمىــز ياســىن دامولالجىــم ھەزرەتلىــرى‬ ‫ئاتــاق – ئابرۇيلــۇق مەرىپەتپــەرۋەر زات ئىــدى‪ ،‬پــۇل –‬ ‫مــال‪ ،‬ئالتــۇن – كۈمۈشــلىرىنىڭمۇ ھــەددى – ھېســابى‬ ‫يــوق ئىــدى‪ .‬ھەقتائــاال ئۇنىڭغــا بىرجــۇپ قوشــكېزەك‬ ‫ئوغــۇل ئاتــا قىلغــان‪ .‬چوڭىنىــڭ ئىســمى ھەســەن‪،‬‬ ‫كىچىكىنىــڭ ھۈســەيىن ئىــدى‪ .‬بــوي – ئىســكەت‪ ،‬رەڭ‬ ‫– چىــراي‪ ،‬خۇلــق – مىجــەز جەھەتتىمــۇ ئايرىۋالغۇســىز‬ ‫ھالــدا ئوخشاشــلىقى بىلــەن ھەممىنــى ھەيــران‬ ‫قالدۇراتتــى‪ .‬ئۆگەنــدى‪ ،‬بىلىــم تاپتــى‪ ،‬يــۇرت كــەزدى‪،‬‬ ‫ســودىگەرچىلىكنىڭ تىلىنــى بىلــدى‪ ،‬پــۇل تاپتــى‪.‬‬ ‫ئىمامىمىــز ئۇشــتۇمتۇت يېتىــپ قالــدى‪ .‬ئوغۇلالرغــا خــەت‬ ‫– خــەۋەر ئەۋەتىلــدى‪ .‬ھۈســەيىن يېقىنــراق بىــر شــەھەردە‬ ‫تۇرۇۋاتقانلىقــى ئۈچــۈن بۇرۇنــراق كەلگەنىــدى‪ ،‬دەرھــال‬ ‫تويىنــى قىلىــپ‪ ،‬ئاتىلىــق قەرزىدىــن خــاالس بولــدى‪.‬‬ ‫ھەپتــە ئۆتكەندىــن كېيىــن ئاكىســى ھەســەنقارىم كەلــدى‪.‬‬ ‫‪40‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫بۇالرنىــڭ تــاالش ‪ -‬تارتىــش‪ ،‬جېــدەل ‪ -‬ماجىرالىــرى‬ ‫تۈپەيلىدىــن ھەرقانــداق تــوي ھازىغــا ئايلىنىدىغــان‬ ‫بولــدى‪ .‬بىــز ‪ -‬ئەھلــى جامائــەت‪ ،‬ئــاكا ‪ -‬ئــۇكا‬ ‫قوشــكېزەكلەرگە مۇراجىئــەت قىلــدۇق‪:‬‬ ‫ئىككــى خېنىــم ئوتتۇرىســىدىكى ئاغرىق ‪ -‬ئاداۋەتنىڭ‬‫ئاقىۋىتىدىــن تەشۋىشــلەنمەكتىمىز‪ .‬قــان ‪ -‬قېرىنداشــلىق‬ ‫رىشتىســىنى يىڭــى باشــتىن تۇتاشــتۇرۇپ‪ ،‬ئۇالرنــى ئىناق‪،‬‬ ‫بىزنــى خاتىرجەم قىلىشــقايال‪.‬‬ ‫ئاڭلىســاق‪ ،‬ئاكا‪-‬ئۇكىــار مۇنــداق پۈتۈشــۈپتۇ‪« :‬ئــەر‬ ‫جامائــەت ســورۇنلىرىنىڭ ھــەر قاندىقىــدا يۇقىــرى ئــورۇن‬ ‫ئاكىغــا‪ ،‬مەزلــۇم خەقلــەر ســورۇنىنىڭ ھەرقاندىقىــدا‬ ‫يۇقىــرى ئــورۇن ئاچىغــا مەنســۇپ!»‬ ‫مــەن ئاكىنىــڭ رەپىقىســى‪ ،‬ئىمامئاخۇنۇمنىــڭ‬‫رەپىقىســى‪ -،‬دەپ تەكرارالپتــۇ تىلالخېنىــم‪ -،‬يۇقىــرى‬ ‫ئــورۇن ‪ -‬مەرتىــۋە مېنىــڭ!‬ ‫ مــەن ئاچــا‪ -،‬دېگــەن ســۆزىدە چىــڭ تۇرۇپتــۇ‬‫ئالتــۇن خېنىــم‪ -،‬ئورنۇمنــى تارتىۋېلىشــىغا ھەرگىــز يــول‬ ‫قويمايمــەن!‬ ‫ئاكا–ئــۇكا ئــۆز رەپىقىلىرىنــى تولىمــۇ قەدىرلەيدىكــەن‪،‬‬ ‫ئەتىۋاراليدىكــەن‪ .‬ئــۇالر ئارزۇلــۇق رەپىقىلىرىنــى قايىــل‬ ‫قىاللماپتــۇ‪ .‬زىددىيــەت ئۆتكۈرلىشــىۋېرىپتۇ‪ .‬مەســچىتنىڭ‬ ‫بىقىنىدىكــى ئۆيــدە تــوي بولغــان كۈنــى بــۇ ئاچــا ‪-‬‬ ‫ســىڭىلالر يەنــە تــۆر تالىشــىپ قاپتــۇ‪ .‬تۈرلــۈك نــازۇ ‪-‬‬ ‫نېمــەت‪ ،‬شــېرىنلىكلەر بىلەن تولغان داســتىخان ئۈســتىگە‬ ‫بىــر ‪ -‬بىرىنــى بېسىشــىپ‪ ،‬يــۈز ‪ -‬كۆزلىرىنــى تاتىــاپ‪،‬‬ ‫چاچلىرىنــى يۇلۇشــۇپتۇ‪ ،‬تىــل ‪ -‬ئاھانــەت‪ ،‬يىغــا ‪ -‬زارە‪،‬‬ ‫قىيــا ‪ -‬چىيــا كوچىنــى بىر ئاپتۇ‪ .‬مەســچىتكە كىرىۋېتىپ‪،‬‬ ‫ئــۆز رەپىقىســىنىڭ ئاۋازىنــى ئــاڭالپ قالغــان ئىمامئاخۇنــۇم‬ ‫ئىختىيارســىز ھالــدا بــۇ يەرگــە كىرىــپ قاپتــۇ‪ ،‬قارىســا‬ ‫بــاش كۆزلىــرى قىممــەت باھالىــق يىپــەك رومــال ئىچىــدە‬ ‫قالغــان ئىككــى ئايــال بىــر ‪ -‬بىرىنىــڭ چېچىنــى مەھكــەم‬ ‫سىقىمداشــقان ھالــدا پومداقلىشــىۋاتقۇدەك‪ .‬ئۇالرنىــڭ‬ ‫بــوي تۇرقــى ئوخشــاش بولۇپــا قالماســتىن بــەس ‪ -‬بەس‬ ‫بىلــەن كىيىشــىۋالغان كىيىملىرىمــۇ ئوخشــاش ئىكــەن‪.‬‬ ‫ تــۇر ئورنۇڭدىــن !‪ -‬دەپ گەجگىســىدىن يۇلۇۋاپتــۇ‬‫ئىمامئاخۇنــۇم‪ -،‬ھــۇ‪ ،‬بىنومــۇس ئالۋاســتى !‪ -‬شــۇ ســۆز‬ ‫بىلــەن بىــر كاچــات ســاپتۇ‪.‬‬ ‫ ھــا ‪ -‬ھــا ‪ -‬ھــا!…‪ - ،‬گۈلقەقەلىــرى ئېچىلغــان‬‫ھالــدا ئورنىدىــن تۇرۇپتــۇ تىلــا خېنىم–تــۆر تاالشــقىنىڭغا‬ ‫تويــە‪ ،‬بىنومــۇس ئالۋاســتى!‬ ‫ئالتۇنخېنىــم ئاغزىنــى ســىلىغانىكەن‪ ،‬ئاپئــاق ئالقىنــى‬ ‫قىپقىزىــل قانغــا بويىلىپتــۇ‪ .‬ئــۆز ئۆمرىــدە مەرھــۇم ئاتــا ‪-‬‬ ‫ئانىســىدىن ياكــى ئىرىدىــن ئــازار يــەپ باقمىغــان خېنىــم‬ ‫بــۇ ئىــزا –كۈلپەتكــە بەرداشــلىق بېرەلمەپتــۇ ‪ -‬دە‪:‬‬

‫ئىمامىمىــز ئۇنىــڭ تويىنــى قىلىــپ قويغــان كۈنىنىــڭ‬ ‫ئەتىســى نامــاز بامداتتىــن بــۇرۇن ئاخىرەتكــە ســەپەر‬ ‫قىلــدى‪ ،‬كوچىمىــز ئابرۇيلــۇق ئىمامىدىــن ئايرىلــدى‪،‬‬ ‫ئاقىــل‪ ،‬مېھرىبــان‪ ،‬دۇئاگــۇي ئاتىســىدىن ئايرىلــدى‪ .‬بىــز‬ ‫ئەھلــى جامائــەت ياراملىــق بىــر ئىمامغــا موھتــاج ئىــدۇق‪.‬‬ ‫مەرھــۇم ئىمامىمىزنىــڭ قوشــكېزەك ئوغۇللىرىغــا تىكىلدۇق‪.‬‬ ‫ھــەر ئىككىســى بىلىملىــك‪ ،‬خــۇش پېئىــل‪ ،‬ئەخــاق‬ ‫– پەزىلەتلىــك ئەھلــى ســودىگەر يىگىتلــەر ئىــدى‪.‬‬ ‫قايسىســىنى تالــاش كېــرەك؟ قائىــدە – يوســۇن بويىچــە‬ ‫بىــز ئاكىســىنى تاللىــدۇق‪ ،‬شــەرىئەت مەھكىمىســىنىڭ‬ ‫تەســتىق مۆھرىنىمــۇ ئالــدۇق‪ .‬ھەممىمىــز خاتىرجــەم‬ ‫بولــدۇق‪ ،‬بۇرۇنقىــدەكال بىــر مەســچىتكە جــەم بولــدۇق‪.‬‬ ‫خۇدانىــڭ قۇدرىتــى بىلــەن بــۇ قوشــكېزەكلەرنىڭ‬ ‫رەپىقىلىرىمۇ قوشــكېزەك ئاچا‪-‬ســىڭىلالر ئىكەن‪ .‬ئاچىســى‬ ‫ئالتۇنخېنىــم بــۇرۇن ياتلىــق قىلىنىــپ ھۈســەيىنقارىمنىڭ‪،‬‬ ‫سىڭلىســى تىلــا خېنىــم كېيىــن ياتلىــق قىلىنىــپ‪،‬‬ ‫ھەســەنقارىمنىڭ نىكاھىغــا ئۆتۈپتــۇ‪ .‬خوتۇنلىرىمىزنىــڭ‬ ‫چۆچەكلــەردە‬ ‫ئــۇالر‬ ‫قارىغانــدا‪،‬‬ ‫ئېيتىشــىغا‬ ‫تەســۋىرلىنىدىغان ھەرقانــداق ســاھىبجامالالردىن گــۈزەل‪،‬‬ ‫جەننــەت ھۆرلىرىدىنمــۇ چىرايلىــق ئىكــەن‪ .‬ھۆســن ‪-‬‬ ‫جامالــدا كامالەتكــە يەتكــەن‪ ،‬بــاي‪ ،‬دۆلەتمەن قوشــكېزەك‬ ‫يىگىتلــەر بىلــەن تەڭداشســىز گۈزەل قوشــكېزەك پەرىزاتالر‬ ‫كوچىمىزنىــڭ ئابرۇيــى‪ ،‬شــان ‪ -‬شــەرىپى ئىــدى‪ .‬بىــز‬ ‫ئــۇالر بىلــەن پەخىرلىنەتتــۇق‪ ،‬ماختىناتتــۇق‪ .‬ئــۇزاق‬ ‫ئۆتمــەي بــۇ قــان ‪ -‬قېرىنــداش قوشــكېزەكلەرگە كــۆز‬ ‫تەگــدى‪ ،‬كوچىمىزغــا كــۆز تەگــدى! بىرلىــك ‪ -‬ئىناقلىــق‬ ‫ئاپتىپــى بىلــەن يــورۇپ‪ ،‬ئىنســانىي مېھىــر ‪ -‬مۇھەببــەت‬ ‫ھارارىتــى بىلــەن ئىللىــپ تۇرىدىغــان «ئايكوچا»مىــز‬ ‫نائىناقلىــق ئىــس ‪ -‬تۈتەكلىــرى ئاســتىدا ئــۆچ ‪ -‬ئــاداۋەت‬ ‫جۇدۇنلىــرى كېزىــپ يۈرگــەن قاراڭغــۇ‪ ،‬ســوغۇق «قــوش‬ ‫مەســچىت كوچىســى»غا ئايلىنىــپ قالــدى!‬ ‫ۋالــى‪ ،‬ھاكىــم‪ ،‬بــەگ قاتارلىــق چــوڭ ئەمەلــدارالر‪،‬‬ ‫قازاخۇنــۇم‪ ،‬مۇدەررســئاخۇنۇم ئۇنۋانلىــق كاتتــا زاتــار‬ ‫ياكــى ئاتاقلىــق بايــار بولمىغــان مەھەللىلەردىكــى تــوي‬ ‫ تۆكــۈن‪ ،‬ئۆلــۈم ‪ -‬يىتىــم‪ ،‬نەزىــر ‪ -‬چىراغالرنىــڭ‬‫ھەممىســىدە شــۇ مەھەللىنىــڭ ئىمامىنــى تۆرگــە باشــاش‬ ‫ئاتــام زامانىســىدىن تارتىــپ داۋاملىشــىپ كېلىۋاتقــان‬ ‫قائىدە‪-‬يوســۇن‪ .‬بىزمــۇ ھەســەن ئىمامنــى تۆرگــە‬ ‫باشــايتتۇق‪ ،‬ئىنىســى ھۈســەيىنقارىم ئۇنىــڭ يېنىدىــن‬ ‫ئــورۇن ئاالتتــى‪ .‬خوتــۇن خەقلەرنىــڭ ئولتۇرۇشــىدا‬ ‫ئەھــۋال باشــقىچە بوپتــۇ‪ .‬ئالتۇنخېنىــم‪« :‬مــەن ئاچــا‪،‬‬ ‫ســىنىڭ يۇقىــرى تەرىپىڭــدە ئولتۇرۇشــۇم كېــرەك» دېســە‪،‬‬ ‫تىلــا خېنىــم‪« :‬مــەن ئاكىنىــڭ رەپىقىســى‪ ،‬ئىمامنىــڭ‬ ‫رەپىقىســى‪ ،‬ئۆينىــڭ تــۆرى مېنىــڭ!» دەيدىكــەن‪.‬‬ ‫‪41‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ھەســەنقارىم بولســا‪ ،‬شــەھەردىن چىقماي تىجــارەت قىلىپ‬ ‫مۇشەققەتســىز ھــاالۋەت كۆرىــدۇ‪ .‬تــوي ‪ -‬تۆكــۈن‪ ،‬ئۆلــۈم‬ ‫ يىتىــم‪ ،‬نەزىــر چىراغالردىــن كېلىدىغــان تاپاۋەتمــۇ ئــاز‬‫ئەمــەس‪ .‬ۋەخپىلەرنىــڭ كىرىمىچــۇ تېخــى! قۇربــان ھېيتتــا‬ ‫پۈتــۈن كوچىمىــزدا قۇربانلىــق قىلىنغــان قويالرنىــڭ‬ ‫تىرە‪-‬ئۈچــەي‪ ،‬كالــا پاقالچاقلىــرى شــۇ ئۆيگــە قــاراپ‬ ‫ئاقىــدۇ‪ .‬تىلالخاننــى يوغىناتقــان ئاشــۇ پايــدا –تاپــاۋەت‬ ‫ئەمەســمۇ؟ ئەرلىــرى ھۈســەيىنقارىممۇ ئەھلــى ئىلىــم‪،‬‬ ‫قارىــي قۇرئــان كىشــى‪ ،‬ھەرقانــداق جامــە ئىماملىقىنىــڭ‬ ‫ھۆددىســىدىن چىقااليــدۇ‪ .‬ئاكىســىدىن ئوبدانــراق قۇرئــان‬ ‫تىــاۋەت قىالاليــدۇ‪ ،‬تەپســىر ئېيتااليــدۇ‪ .‬ئاكىســى بىلــەن‬ ‫چىرايلىقچــە پۈتۈشــۈپ نــۆۋەت بىلــەن ئىماملىــق قىلســا‬ ‫بولمامــدۇ؟ ئاكىســى بىــر ئــاي ئىمــام بولســا‪ ،‬ئۇكىســى‬ ‫بىــر ئــاي‪ ،‬بــۇ يىــل ئاكىســى ئىمــام بولســا‪ ،‬كېلــەر يىلــى‬ ‫ئۇكىســى‪»...‬‬ ‫بــۇ مەســلىھەت ئالتۇنخېنىمغــا يېقىــپ قاپتــۇ‪ ،‬ئېرىنىمــۇ‬ ‫قايىــل قىپتــۇ‪ ،‬شــۇنىڭ بىلــەن ئىماملىــق دەۋاســى‬ ‫باشــاندى‪ .‬بىــر قىســىمالر ھۈســەيىنقارىمنى قولــاپ‪،‬‬ ‫قۇۋۋەتلــەپ مەھكىمــە شــەرئىگە بارســا‪ ،‬بىــر قىســىمالر‬ ‫ھەســەنقارىمنىڭ ئۆمۈرلــۈك ئىمــام بولىشــىنى تەلــەپ‬ ‫قىلىــپ بېرىشــتى‪ .‬ھەرتــەرەپ ئــۆزى ھىمايــە قىلغــان‬ ‫كىشــىنىڭ خىســلەت پەزىلەتلىرىنــى ماختــاپ كۆككــە‬ ‫كۆتــۈرۈپ‪ ،‬ئــۆزى رەت قىلغــان كىشــىنىڭ ئېــۋەن‬ ‫نۇقســانلىرىنى كۆپتۈرۈشــتى‪ .‬شــەرىئەت بــۇ دەۋانــى ھــەل‬ ‫قىلىشــقا چارىســىز قالــدى‪ ،‬دوتــەي – ئامبالالرمــۇ ئامــال‬ ‫قىاللمىــدى‪ ،‬ئــۆز قوللىغۇچىلىرىنىــڭ تەلىپــى ۋە ئالتــۇن‬ ‫خېنىمنىــڭ تەقەززاســى بويىچــە ھۈســەيىنقارىم ئاخىــر‬ ‫ئۈرۈمچىگــە راۋان بولــدى‪ .‬بۇنىڭدىــن خــەۋەر تاپقــان‬ ‫ھەســەنقارىممۇ دەرھــال ئاتلىنىــپ ھۈســەيىنقارىمدىن بىــر‬ ‫كــۈن كېيىــن ئۈرۈمچىگــە يېتىــپ بېرىپتــۇ‪ .‬بــۇ – نىقابلىــق‬ ‫يالمــاۋۇز يــاڭ جاڭجۈننىــڭ قۇمــۇل خەلــق قوزغىلىڭىنىــڭ‬ ‫مەشــھۇر سەركەردىســى تۆمۈرخەلپىنــى قەتــل قىلغــان‬ ‫كۈننىــڭ ئەتىســى ئىكــەن‪ .‬ئــۇ غەربىــي دىيــار خەلقىنــى‬ ‫مەڭگــۈ مەھكۇملۇقتــا قالدۇرۇشــنىڭ چــارە تەدبىــرى‬ ‫ھەققىــدە قالتىــس بىــر كىتــاب يېزىشــقا كىرىشــىپ‪ ،‬يــۇڭ‬ ‫قەلــەم بىلــەن مۇنۇالرنــى يېزىۋاتقــان چــاغ ئىكــەن‪…« :‬‬ ‫بــۇ خەلقنىــڭ دىنــى بىــر‪ ،‬خۇداســى بىــر‪ ،‬پەيغەمبىــرى‬ ‫بىــر‪ ،‬كەئبىســى بىــر‪ ،‬مەزھىپــى بىــر‪ ،‬تىلــى بىــر‪ ،‬بــۇ‬ ‫ئالتــە بىرلىــك ئۈســتىگە دىــل بىرلىكى–زىــچ ئىتتىپاقلىــق‬ ‫قېتىلىدىغانــا بولســا‪ ،‬تۈگەشــكىنىم شــۇ‪ ،‬تەختــى –‬ ‫بەختىمنىــڭ گۇمــران بولغىنــى شــۇ!…»‬ ‫ ئوغلــۇم ئاڭالۋاتامســەن؟ ئــۇ ئــۆز ھۆكۈمىنــى مۇنــداق‬‫شــەرھىلەۋاتقانىكەن‪« :‬دىــل بىرلىكــى – تىنچلىــق‬ ‫ۋە خاتىرجەملىكنىــڭ ئالتــۇن ئاچقۇچــى‪ ،‬بــاي ‪-‬‬

‫ ھــۇ‪ ،‬خوتۇنىنىــڭ تامبىلىغــا ســەجدە قىلىدىغــان‬‫مۇناپىــق –دېگىنىچــە‪ ،‬بىــر پىيالــە رىشــالىنى قەھــر ‪-‬‬ ‫غــەزەپ بىلــەن ئېتىپتــۇ‪ .‬ئىمامنىــڭ قاڭشــىرى يىرىلىپتــۇ‪.‬‬ ‫يــۈز ‪ -‬كۆزلىــرى ئاپئــاق رىشــالە بىلــەن قېپقىزىــل قــان‬ ‫ئارىالشمىســىغا كۆمۈلۈپتــۇ‪.‬‬ ‫كــۈن ‪ -‬تۈنلــەر ئاغرىــق ‪ -‬ئــاداۋەت ئىچىــدە ئۆتمەكتــە‬ ‫ئىــدى‪ .‬نائىناقلىــق ئۈششــۈكى قوشــكېزەك ئــاكا –ئۇكىــار‬ ‫يۈرىكىدىكــى قان‪-‬قېرىنداشــلىق ھارارىتىنىــڭ ئورنىنــى‬ ‫ئىگىلىۋېلىــش خەۋپــى قاش‪-‬كىرپىــك ئارىلىقىــدا تۇراتتى‪.‬‬ ‫بىــز بۇالرنــى ئەپلەشــتۈرۈش –ياراشــتۇرۇش يولىغــا قــەدەم‬ ‫قويــدۇق‪.‬‬ ‫ خوتۇنىنــى تــاالق قىلىۋەتســۇن!‪ -‬دەپ شــەرت‬‫قويــدى ئاكىســى‪ -،‬شــۇ چاغدىــا مــەن ئــۇ ئالۋاســتىنىڭ‬ ‫مــاڭا قىلغــان ھاقارىتىنــى ئەســتىن چىقىرىمــەن‪ .‬ئۇكامنــى‬ ‫بۇرۇنقىــدەكال قەدىرلەيمــەن‪.‬‬ ‫ خوتۇنىنــى ئــۈچ تــاالق قىلىۋەتمىگۈچــە‪-،‬‬‫دېگــەن شــەرتنى قويــدى ئۇكىســىمۇ‪ -،‬مــەن ئۇنىــڭ‬ ‫خوتۇنۇمنــى ھاقــارەت قىلغــان‪ ،‬بىــر تــال ئېزىــق چىشــىنى‬ ‫ســۇندۇرۇۋەتكەن گۇناھىدىــن كېچەلمەيمــەن!‬ ‫ياراشــتۇرۇش يولىــدا تاشــانغان قەدەم‪ ،‬ســىڭدۈرۈلگەن‬ ‫ئەجىرلــەر زايــە كەتتــى‪ .‬پىتنــە ‪ -‬پاســات كۆپەيــدى‪،‬‬ ‫زىددىيــەت كۈنســېرى چوڭقۇرالشــتى‪ .‬ئىنــاق قوشــنا‬ ‫ھەقەمســايىلەرمۇ چــەك ‪ -‬چېكــى كۆرۈنمــەس تــاالش‬ ‫ تارتىــش چۆلىــدە قۇيۇنــدەك پىرقىراشــقا باشــلىدى‪.‬‬‫بىــر قىســىمالر ئالتۇنخېنىمنىــڭ‪ ،‬بىــر قىســىمالر تىلــا‬ ‫خېنىمنىــڭ تەرىپىنــى ئالــدى‪ .‬ھەركىــم ئــۆزى ھىمايــە‬ ‫قىلىدىغــان تەرەپنىڭكىنــى توغــرا دېــدى‪ .‬پىتنــە پاســات‬ ‫ئارقىلىــق جــان باقىدىغــان ناجىنــس‪ ،‬نائەھلىلەرمــۇ‬ ‫چىقىــپ قالــدى‪ .‬ئــۇالر ئــاكا ‪ -‬ئــۇكا‪ ،‬ئاچــا ‪ -‬ســىڭىلالر‬ ‫ئوتتۇرىســىدا كېچــە ‪ -‬كۈنــدۈز گــەپ توشــۇپ‪ ،‬ئــوت‬ ‫ئۈســتىگە يــاغ چېچىشــتى‪ .‬بەزىلــەر ھۈســەيىنقارىمنىڭ‬ ‫ھۇجرىســىغا خۇپىيانــە كىرىــپ ‪«:‬ســىلى ئاكىلىرىدىــن‬ ‫چــوڭ‪ ،‬ســېمىز تۇغۇلغــان‪ .‬باشــلىرىمۇ ئاكىلىرىنىڭكىدىــن‬ ‫يوغانــراق ئىــدى‪ .‬ئــاكا بولۇشــقا ھەســەنقارىم ئەمــەس‪،‬‬ ‫دەل ئۆزلىــرى مۇناســىپ» دەپ قۇتراتقۇلــۇق قىلســا‪،‬‬ ‫تىلــا خېنىمنىــڭ يېنىغــا ئوغرىلىقچــە كىرىــپ‪« :‬بــۇرۇن‬ ‫تۇغۇلغىنــى ئاچىلىــرى ئەمــەس‪ ،‬دەل ئۆزلىــرى ئىكەنــا‪،‬‬ ‫كىندىــك ئانــا بىــر كېچــە –كۈنــدۈز تەۋەللــۇت ئۈســتىدە‬ ‫تۇرغانلىقــى ئۈچــۈن ئۇيقۇســىزلىق ئىچىــدە گاڭگىــراپ‬ ‫قىلىــپ‪ ،‬ئىككىلىرىنــى ئالماشــتۇرۇپ قويغانىكــەن» دەپ‬ ‫ئــوت قۇيرۇقلــۇق قىپتــۇ‪ .‬بەزىلــەر ئالتۇنخېنىمغــا ئەقىــل‬ ‫ئۆگىتىپتــۇ‪« :‬ئەرلىــرى ھۈســەيىنقارىم ســودىگەرچىلىك‬ ‫قىلىمــەن دەپ يــول ئازابــى ‪ -‬گــۆر ئازابــى تارتســا‪،‬‬ ‫ســىلى ئۆزلىــرى تەنھالىــق‪ ،‬تەشــنالىق دەردىنــى تارتتىــا‪.‬‬ ‫‪42‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ بىلدىڭمــۇ‪ ،‬ئوغلــۇم؟ «قــوش مەســچىت»نىڭ‬‫تارىخــى ئەنــە شــۇ! ئايــدەك يــورۇق‪ ،‬باھــاردەك ئىللىــق‬ ‫كوچىمىزنىــڭ تۇمانــدەك تۇتــۇق‪ ،‬جــۇدۇن پەســلىدەك‬ ‫ســوغۇق كوچىغــا ئايلىنىــپ قالغانلىقىنىــڭ تــۈپ ســەۋەبى‬ ‫ئەنــە شــۇ!‬

‫باياشــاتلىقنىڭ ئۇلــى‪ ،‬بىلىــم – مەرىپەتكــە ئىنتىلىــش‪،‬‬ ‫ئويغىنىــش‪ ،‬ئــۆز – ئۆزىنــى تونۇۋىلىشــنىڭ ئاساســىدۇر‪،‬‬ ‫بــۇ ‹بىرلىك›تىــن ئارتــۇق خــەۋپ – خەتــەر يــوق‬ ‫مــاڭا!…»‬ ‫ھۈســەيىنقارىم دەل مۇشــۇنداق پەيتتە يــاڭ جاڭجۈننىڭ‬ ‫ئالدىغــا كىرىپتــۇ‪ ،‬جاڭجــۈن ھۈســەيىنقارىم ئىنئــام قىلغــان‬ ‫‪ 100‬دانــە تىلالنــى ئاپتــۇ‪ ،‬ئەرزىگــە قــۇالق ســاپتۇ ۋە‬ ‫خىيــال ســۈرۈپ قاپتــۇ‪ ،‬شۇئەســنادا ھەســەنقارىممۇ كىرىــپ‬ ‫كەپتــۇ ‪ -‬دە ‪100‬دانــە تىلالنــى ئالدىغــا قويۇپتــۇ‪ ،‬ئەرزىنى‬ ‫بايــان ئەيلــەپ ئــاھ ئۇرۇپتــۇ‪ .‬جــاۋاب كۈتــۈپ قــول باغــاپ‬ ‫تۇرۇپتۇ‪.‬‬ ‫ ئويلىشىپ باقاي‪ -،‬دەپ جاۋاب بېرىپتۇ جاڭجۈن‪.‬‬‫ئاكا‪-‬ئۇكىــار بىر‪-‬بىرىگــە تۇيدۇرماســتىن ئۇقۇشــۇپ‪-‬‬ ‫سۈرۈشــتۈرۈپ يــۈرۈپ «ئويلىشــىپ باقــاي» دېگــەن‬ ‫ســۆزنىڭ مەنىســىنى بىلىۋاپتــۇ‪ .‬ئاكىســى ‪120‬تىلــا ئىنئــام‬ ‫قىلغــان بولســا ئۇكىســى ‪ ،150‬ئىككــى يۈزنــى ئىنئــام‬ ‫قىلىۋېرىپتــۇ‪ .‬ھەســەنقارىم ئاكىلىــق ئورنــى تۈپەيلىدىــن‬ ‫بــۇ دەۋادا ئۇتىدىغانلىقىغــا ئىشــىنىپ كېتىــپ‪ ،‬ئىنئــام‬ ‫يولالشــتا ھۈســەيىنقارىمغا يېتىشــەلمىگەن بولســا كېــرەك‪،‬‬ ‫شۇڭالشــقا يــاڭ جاڭجــۈن‪:‬‬ ‫ ســەنمۇ مەســچىت ســال‪ ،‬ئىمــام بــول! ‪ -‬دەپ‬‫بۇيرۇپتــۇ ھۈســەيىنقارىمغا‪ -،‬ســىنىڭ قوللىغۇچىلىرىڭنىڭ‬ ‫ئەجــدادى تەرىپىدىــن مەســچىتكە ۋەخپــە قىلغــان دۇكان‬ ‫ ســاراي‪ ،‬يــەر ‪ -‬زېمىنالرغــا ســەن ئىگىدارچىلىــق قىــل!‬‫ھەســەنقارىمغىمۇ مۇنــداق دەپتــۇ‪:‬‬ ‫ ئەســلىدىكى مەســچىتكە ئىمــام بولىــۋەر‪ .‬ســىنىڭ‬‫قوللىغۇچىلىرىڭنىــڭ ئەجــدادى تەرىپىدىــن مەســچىتكە‬ ‫ۋەخپــە قىلغــان دۇكان‪-‬ســاراي‪ ،‬يەر‪-‬زېمىنالرغــا ســەن‬ ‫ئىگىدارچىلىــق قىلىــۋەر!‬ ‫دەۋادا ئۇتقــان‪ ،‬غەلىبــە خۇشــاللىقىغا چۆمۈلگــەن‬ ‫ھۈســەيىنقارىم ئــۆز ئىچىــدە مۇنــداق قارارغــا كەپتــۇ؛‬ ‫شــۇنداق بىــر جامــە ســالدۇرايكى‪ ،‬نامىــم ئەلگــە تارالســۇن‪،‬‬ ‫شــۆھرىتىم كۆككــە يەتســۇن‪ ،‬كۈنلەرنىــڭ ئۆتىشــى بىلــەن‬ ‫كونــا مەســچىت بويــۇن قىســىپ بىــر چەتتــە قالســۇن!…‬ ‫ھەسەنقارىم بۇنى بىلىۋالغاندەكال سوراپتۇ‪:‬‬ ‫ جاڭجــۈن ئالىيلىــرى‪ ،‬قۇرۇلغۇســى مەســچىتنىڭ‬‫كۆلىمــى‪ ،‬شەكىل‪-‬نۇسخىســى…‬ ‫ كونــا مەســچىت بىلــەن ئوپ‪-‬ئوخشــاش‪ -،‬دەپ‬‫جاكارالپتــۇ جاڭجــۈن‪ -،‬بىــر قــەدەم كەڭ‪-‬تــار‪ ،‬بىــر‬ ‫غېرىــچ ئېگىز‪-‬پــەس‪ ،‬بولۇشــىغا يــول قويۇلمايــدۇ‪ ،‬گــۈل‬ ‫نەقىشــلىرىدىن تارتىــپ‪ ،‬ســىر بوياقلىرىغىچــە ئــوپ ‪-‬‬ ‫ئوخشــاش بولــۇش كېــرەك!…‬ ‫*‬

‫‪Ⅳ‬‬ ‫جېنىــم بــوۋا ! ئاخىرەتكــە ســەپەر قىلغىنىڭغــا چــارەك‬ ‫ئەســىر بولغــان بۈگۈنكــى كۈنــدە مــەن ئايرىلغىنىمغــا‬ ‫شــۇنچە يىلــار بولغــان يۇرتۇمغــا قــاراپ كېتىۋاتىمــەن‪،‬‬ ‫نۇرانــە چېھرىــڭ ۋە ئوتلــۇق نەپەســلىرىڭ بىلــەن‬ ‫ئىللىــپ تۇرىدىغــان كوچامغــا قــاراپ كېتىۋاتىمــەن‪،‬‬ ‫يېقىنالشقانســېرى ســېغىنىش ‪ -‬ئىنتىزارلىــق ئوتلىــرى‬ ‫الۋۇلدىماقتــا‪ ،‬تەشــۋىش ‪ -‬ئەندىشــىلىرىم كۈچەيمەكتــە‪:‬‬ ‫ئــاھ‪ ،‬مېنىــڭ كوچــام‪ ،‬قانلىــق تارىخــى سەرگۈزەشــتلەرنى‬ ‫ئــۆز بېشــىدىن كەچۈرگــەن ھەســرەت ‪ -‬نادامەتلىــك‬ ‫كوچــام! تىنــچ‪ ،‬ئىتتىپاقلىــق باھارىنىــڭ ئارامبەخــش‬ ‫ئاپتىپىــدا يــورۇپ ئىللىغانســەنمۇ ياكــى ئۆزھالىتىڭچــە‬ ‫تۇرىۋەرگەنســەنمۇ؟ ســۈبھى ‪ -‬ســەھەر ۋاقتىــدا قارىمــۇ‬ ‫قارشــى ئىككــى دەرۋازىدىــن تــەڭ چىققــان ئىككــى‬ ‫ۋەئەلەيكــۇم‬ ‫«ئەسســاالمۇئەلەيكۇم‪،‬‬ ‫مۇســۇلماننىڭ‬ ‫ئەسســاالم»نى بەجــا كەلتــۈرۈپ بىــر مەســچىتكە قــاراپ‬ ‫دوســتانە قــەدەم تاشــاۋاتقانلىقىنى كۆرەرمەنمــۇ ياكــى‬ ‫ئەينــى زامانالردىكىــدەك «مــەن ئــورۇق‪ ،‬ئــۇ ســېمىز»دەپ‬ ‫بىــر بىرىنــى ئىتتىرىشــىۋاتقان نادانالرنىمــۇ؟ ھۆرمەتلىــك‬ ‫يىڭــى ئىمامىمىــز بىــر مەســچىتكە جــەم بولغــان ئەھلــى‬ ‫جامائەتتىن‪« :‬ئىنســاننىڭ خار ۋە زەبۇن بولۇشــىغا سەۋەب‬ ‫نېمــەدۇر؟» دەپ سورىســا‪ ،‬پۈتكــۈل جامائــەت‪« :‬ئىككــى‬ ‫نەرســىدۇر‪ :‬بىــرى جاھىللىــق ۋە نادانلىق؛ ئىككىنچىســى‪،‬‬ ‫تەپرىــق ۋە ئىختىالپتــۇر» دەپ جــاۋاب بەرســە؛ «ئىــززەت‬ ‫–ئابــرۇي‪ ،‬قــۇۋۋەت نېمــە بىلــەن بولــۇر؟» دېگــەن ھامــان‬ ‫‪«:‬بىلىــم –مەرىپــەت‪ ،‬ئىتتىپاقلىــق بىلــەن بولــۇر»*‬ ‫دەپ يەكدىللىــك بىلــەن جــاۋاب بەرســە‪ ،‬خۇشــاللىقتىن‬ ‫يۈرەكلىرىــم يېرىلىــپ كەتمەســمىدى؟ ســېنىڭچۇ‪ ،‬بــوۋا؟‬ ‫بــوش‪ ،‬بىــكار قالغــان يەنــە بىــر مەســچىتنىڭ كــۆز‬ ‫گۆھەرلىرىمىــز‪ ،‬ئۈمىــد يۇلتۇزلىرىمىــز ئۈچــۈن ئارامبەخــش‬ ‫باغچــە‪ ،‬يەســلى قىلىــپ بېرىلگەنلىكىنــى كۆرســەمچۇ؟ ئــۇ‬ ‫چاغــدا مــەن غەمكىــن قەبرەڭنــى مەھكــەم قۇچاقــاپ‪ ،‬بــار‬ ‫ئاۋازىــم بىلــەن خىتــاب قىلماســمىدىم ‪:‬‬ ‫ بــوۋا‪ ،‬جىنىــم بــوۋا‪ ،‬خاتىرجــەم بول‪ ،‬ئــارزۇ مۇرادىڭ‬‫گــۈل ‪ -‬چېچــەك ئاچتى!‬ ‫‪ 1986-‬يىلى‪ ،‬يانۋار‪ .‬قەشقەر‪.‬‬

‫سوئال ‪ -‬جاۋابالر ئابدۇقادىر دامولالمنىڭ «ئاقائىد زۆرۈرىيه»دىن ئىلىندى‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫شېئىرالر‬

‫*‬

‫ئابدۇلجان ئازنىباقىئېۋ (قازاقىستان)‬

‫ئەزىزلەپ ئۆتىمەن‬ ‫كۆڭۈلنى‪ ،‬بېھوش كۈنىمنى‪،‬‬ ‫ئازاپنى‪ ،‬قايغۇ‪-‬مۇڭىمنى‪،‬‬ ‫مېنىڭ بىلەن بۆلۈشكىنىڭ ئۈچۈن‪.‬‬ ‫ئويغىتىپ قايتا ئىلھامنى‪،‬‬ ‫ژۈرەككە يېقىپ گۈلخاننى‪،‬‬ ‫سەيلىگاھتا كۆرۈشكىنىڭ ئۈچۈن‪.‬‬ ‫لىرىكام‪ ،‬مەن سىزنى ئەزىزلەپ ئۆتىمەن!‬ ‫خۇش‪-‬ئارام بەرگەن كۆڭۈلگە‪،‬‬ ‫مەھلىيا قىلغان ئۆمۈرگە‪،‬‬ ‫بەك يېقىملىق كۈلۈشلىرىڭ ئۈچۈن‪.‬‬ ‫قولۇڭنى بېرىپ قولۇمغا‪،‬‬ ‫ھيىم بولۇپ يولۇمدا‪،‬‬ ‫زادى سېنىڭ كۆنۈشلىرىڭ ئۈچۈن‪.‬‬ ‫لىرىكام‪ ،‬مەن سىزنى ئەزىزلەپ ئۆتىمەن!‬ ‫ئالدامچى مونۇ يالغاندا‪،‬‬ ‫تەلپۈنۈپ بۈيۈك ئارمانغا‪،‬‬ ‫چىن ۋاپادار سادىقىتىڭ ئۈچۈن‪.‬‬ ‫ئۆزەڭگە مەككەم باغلىغان‪،‬‬ ‫تىل‪-‬كۆزدىن مېنى ساقلىغان‪،‬‬ ‫ماڭا ئۆچمەس مۇھەببىتىڭ ئۈچۈن‪،‬‬ ‫لىرىكام‪ ،‬مەن سىزنى ئەزىزلەپ ئۆتىمەن!‬

‫ئۇچۇمكارالرغا تىلەك‬ ‫ئارتتا قالدى سىنىپ‪ ،‬پارتا‪ ،‬قەلىمىڭ‪،‬‬ ‫ساڭا كۆيگەن ئۇستاز دېگەن ئادىمىڭ‪.‬‬ ‫ئېلىپ چىقار ھۇر مۇستەقىل ھاياتقا‪،‬‬ ‫ئارمان ئاتلىق تەشرىپ قىلغان قەدىمىڭ‪.‬‬ ‫سىلەر نۇرلۇق ئېلىمىزنىڭ گۈللىرى‪،‬‬ ‫نامى ئۇلۇق خەلقىمىزنىڭ كۆز نۇرى‪.‬‬ ‫مەرتىۋىسىن كۆتىرىشتە چوققىغا‪،‬‬ ‫ئەجداتالرنىڭ ئارزۇ‪-‬ئارمان‪ ،‬ئۈمۈتى‪.‬‬ ‫*‬

‫«قازاقىستان ۋارىس ئەدەبىي ئىجادىيەت بىرلەشمىسى»نىڭ تورىدىن ئېلىندى‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئاچقان چېغى ئۆمۈر‪-‬كىتاپ بەتلىرىن‪،‬‬ ‫بالىلىقنى ئەسلىتىدۇ خەتلىرىڭ‪.‬‬ ‫ئاناڭدەكال يۆلەنچىڭ بوپ تۇرىدۇ‪،‬‬ ‫ژىراقتىكى ئالتۇن ئۇگا ‪ -‬مەكتىۋىڭ‪.‬‬ ‫ئۇچۇمكارالر بۈگۈن قانات قاقتىڭالر‪،‬‬ ‫ئارمانالرنى ژۈرەكلەرگە ياقتىڭالر‪.‬‬ ‫دېڭىز كەبى بىر سىنىپتا ئون بىر ژىل‪،‬‬ ‫بىلىم ئېلىپ‪ ،‬بۈگۈن سەل بوپ ئاقتىڭالر‪.‬‬ ‫بېشىڭالرغا ئازار‪-‬كۈلپەت قونمىسۇن‪،‬‬ ‫سىلەر بىلەن ھايات پارالق يورىسۇن‪.‬‬ ‫كۆزۈڭالردا ئۈمۈت‪-‬ئۇچقۇن ئۆچمەستىن‪،‬‬ ‫مەكتەپ نامى جىمى يەرگە تونۇلسۇن!‬

‫بالىلىقىم‬ ‫بال دەۋرىم‪ ،‬بالىلىغىم – قالىغىچىم‪،‬‬ ‫ئەسكە ئېپ‪ ،‬شېئىرىمغا قاچىلىدىم‪.‬‬ ‫يۈزۈمنى كۈلكە ئوراپ تۇرسىمىچۇ‪،‬‬ ‫ئاقىدۇ سېغىنىشتا تامچىلىرىم‪.‬‬ ‫بال دەۋرىم‪ ،‬بالىلىغىم – قالىغىچىم‪،‬‬ ‫يادىمدا ئۇنۇتۇلماس ئېسىل چېغىم‪.‬‬ ‫دوپ تېپىپ دوستالر بىلەن ئۆيىمىزنىڭ‪،‬‬ ‫چاققانتۇق دېرىزىسىن قانچە قېتىم‪.‬‬ ‫بال دەۋرىم‪ ،‬بالىلىغىم – قالىغىچىم‪،‬‬ ‫قوينۇڭدا قالدى ئويناپ‪-‬قاچقانلىرىم‪.‬‬ ‫دەسلەپكى سېزىم بىلەن مۇھەببەتتىن‪،‬‬ ‫قىزالرغا سىرلىرىمنى ئاچقانلىرىم‪...‬‬ ‫بال دەۋرىم‪ ،‬بالىلىغىم – قالىغىچىم‪،‬‬ ‫شوخلىغىم ئۈچۈن تاالي قامچىلىدىڭ‪:‬‬ ‫بېغىدا خوشنىمىزنىڭ پۇتۇم سۇنغان‬ ‫ژىقىلىپ دەرىغىدىن ئالىچىنىڭ‪.‬‬ ‫بال دەۋرىم‪ ،‬بالىلىغىم – قالىغىچىم‪،‬‬ ‫ئېيتقىنە‪ ،‬ئويۇن كەبى «قاچ‪-‬قاچمېدىڭ؟‬ ‫تۇيۇقسىز ئۆتۈپ كەتتىڭ ژىلالر قوغالپ‪،‬‬ ‫ھاياتنىڭ بىلمەپتىمەن پارچىلىغىن‪.‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪43‬‬

‫سان‬-1 ‫يىللىق‬-2017

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫«قۇتادغۇ بىلىك» نىڭ ئەسلى تېكىستى بىلەن ھازىرقى زامان‬ ‫تۈركچە ۋە ئۇيغۇرچە سېلىشتۇرمىسى‬ ‫مەمەتتۇرسۇن زۇنۇن ئوقيا تەييارلىغان‬

BI-SMI’LLÂHI’R-RAHMÂNI’R-RAHÎM I TEÑRI ‘AZZE VE CELLE ÖGDISIN AYUR D - BİSMI›LLÂHI›R-RAHMÂNl›R-RAHİM I. TANRI AZZE VE CELLENİN MEDHİNİ SÖYLER ‫بىسمىلالھىررەھمانىررەھىم‬ )‫(ئايىغۇچى ۋە كۆيۈنگۈچى تەڭرىنىڭ ئېتى بىلەن باشاليمەن‬ : ‫بىرىنچى باپ‬ ‫ھەممدىن ئەزىز ۋە ئۇلۇغ بولغان تەڭرىنىڭ مەدھىيسى بايانىدا‬

Çağdaş Türkçe: 1

Metin: 0001. Bayat atı birle sözüg başladım Törütgen égidgen keçürgen idim Yaratan, yetiştiren ve göçüren rabbim olan Tanrının adı ile söze başladım. ‫ خۇدا ئاتى بىلەن سۆزۈم باشلىدىم‬.1 .‫ كەچۈرگەن ئېزىم‬،‫ ئۆستۇرگەن‬،‫تۆرەلتكەن‬

Metin: 0002. Üküş ögdi birle tümen miñ senâ Uğan bir bayatka añar yok fenâ onun için fânilik ‫؛‬Çağdaş türkçe: 2 kadir ve bir olan tanrıya çok hamd ve binlerce sena olsun .yoktur ،‫ توال مەدھى بىرلە تۈمەن مىڭ سەنا‬.2 .‫قادىر بىر خۇداغا ئاڭا يوق پەنا‬

Çağdaş türkçe: 3

Çağdaş türkçe: 4

Metin: 0003. Yağız yér yaşıl kök kün ay birle tün Törütti halâyık öd üdlek bu kün kara yer ile mâvî göğü, güneş ile ayı, gece ile gündüzü, zaman ile zamaneyi ve mahlûkları o yarattı. _ ‫ ئاي بىرلە تۈن‬،‫ كۈن‬،‫ يېشىل كۆك‬،‫ قوڭۇر يەر‬.3 .‫ مەخلۇق ۋە كۈن‬،‫ ۋاقىت‬،‫ياراتتى زامان‬ Metin: 0004. Tiledi törütti bu bolmış kamuğ Bir ök bol tédi boldı kolmış kamuğ istedi ve bütün bu varlıkları yarattı‫ ؛‬bir kere :— «ol!»—Dedi, bütün diledikleri oldu.

46

‫سان‬-1 ‫يىللىق‬-2017

‫ئىز ژۇرنىلى‬

،‫ يارالدى پۈتۈن‬،‫ ئۇ خاالپ ياراتتى‬.4 .‫ئۇ بىرال دېدى « بول» بار ئولدى پۈتۈن‬

Çağdaş türkçe: 5

Çağdaş türkçe: 6

Çağdaş türkçe: 7

Çağdaş türkçe: 8

Metin: 0005. Kamuğ barça muñluğ törütülmişi Muñı yok idi bir añar yok éşi bütün bu yaratılmış olanlar ona muhtacdır‫ ؛‬muhtaç olmayan yalnız tanrıdır‫؛‬ onun eşi yoktur. ،‫ بۇ بارچە يارالغان مۇھتاجدۇر ئاڭا‬.5 .‫ يوق ھھ ساڭا‬،‫ئىگەم سەن بىھاجەت‬ Metin: 0006. Ay erklig uğan meñü muñsuz bayat Yaramaz seniñdin adınka bu at ey kuvvetli, kadir, ebedî ve müstağni olan tanrı, senden başkasına bu ad Yakışmaz. ،‫ ئەي قادىر ۋە مەڭگۈ بىھاجەت بايات‬.6 .‫سېنىڭدىن بۆلەككە ياراشماس بۇ ئات‬ Metin: 0007. Uluğluk saña ol bedüklük saña Seniñdin adın yok saña tuş teñe ululuk ve büyüklük sana mahsustur‫ ؛‬sana eş ve denk olan başka biri yoktur. ،‫ ئۇلۇغلۇق ساڭا ھەم بۈيۈكلۈك ساڭا‬.7 .‫سېنىڭدىن بۆلەك يوق ساڭا تۇش – تەڭا‬ Metin: 0008. Aya bér birikmez saña bir adın Kamuğ aşnuda sen sen öñdün kédin ey bir olan tanrı, bir başkası sana şerik koşulamaz‫ ؛‬başta her şeyder evvel ve sonda her şeyden sonra sensin. ،‫ بىرىكمەس ساڭا باشقا بىر‬،‫ ئەي بىر سەن‬.8 .‫جىمىدىن ئاخىر‬،‫بۇرۇن سەن جىمىدىن‬

Metin: 0009. Sakışka katılmaz seniñ birlikiñ Tüzü neñke yetti bu erkliglikiñ Çağdaş türkçe: 9 senin birliğin hesaba gelmez‫ ؛‬bu kudretin her şeye hâkimdir, ،‫ ساناققا قېتىلماس سېنىڭ بىرلىگىڭ‬.9 .‫پۈتۈن نەرسىگە يەتتى قۇدرەتلىكلىگىڭ‬ Metin: 0010. Séziksiz bir ök sen ay meñü eçü Katılmaz karılmaz sakışka seçü Çağdaş türkçe: 10 sen, şüphesiz, birsin, ey sonsuz tanrı; istisna sayıya gelmez. ،‫ ئەي مەڭگۈ خۇدا‬،‫ بىر سەن‬،‫ گۇمان يوقكى‬.10 .‫ئۆزۈڭ ھەر نىچۇك سان – ساناق سىرتىدا‬

Çağdaş türkçe: 11

Metin: 0011. Ay iç taş biligli ay hakku’l-yakîn Közümde yırak sen köñülke yakın ey içi ve dışı bilen, ey hakku›l-yakîn‫ ؛‬gözden uzaksın, fakat gönüle yakınsın. ‫ ئىچۇ – تاش بىلۈچى ئەي ھەققۇليەقىن‬.11 .‫ كۆڭۈلگە يېقىن‬،‫كۆزۈمدىن يىراقسەن‬ Metin: 0012. Barıñ belgülüg sen kün ay teg yaruk Neteglikke yetgü köñül ögde yok 47

‫سان‬-1 ‫يىللىق‬-2017

‫ئىز ژۇرنىلى‬

Çağdaş türkçe: 12

senin varlığın, parlak güneş ve ay gibi, bellidir‫ ؛‬fakat nasıl olduğunu kavrayacak gönül ve akıl yoktur. ،‫ ئېرۇر بارلىغىڭ كۈن ۋە ئايدەك يورۇق‬.12 .‫تېگىڭگە يېتۈچى كۆڭۈل – ئەقىل يوق‬

Metin: 0013. Ne ersedin ermez seniñ birlikiñ Ne erselerig sen törüttiñ seniñ 10 yusuf has tayangu Çağdaş türkçe: 13 senin birliğin eşya ile ilgili değildir‫ ؛‬eşyayı sen yarattın, onlar senindir. ،‫ نېمەلىكتىن ئەرمەس سېنىڭ بىرلىگىڭ‬.13 .‫ جىسمى سېنىڭ‬،‫ياراتتىڭ جىمىنى‬ Metin: 0014. Kamuğ sen törüttüñ ne erselerig Yokadur ne erse sen ök sen tirig Çağdaş türkçe: 14 her varlığı sen yarattın; varlık yok olur, bakî kalan yalnız sensin. ،‫ پۈتۈن بار نېمەتنى ياراتتىڭ ئۆزۈڭ‬.14 .‫ تىرىك سەن ئۆزۈڭ‬،‫يوقىلۇر جىسمى‬

Çağdaş türkçe: 15

Çağdaş türkçe: 16

Çağdaş türkçe: 17

Çağdaş türkçe: 18

Çağdaş türkçe: 19

Metin: 0015. Törütgen barıña törütmiş tanuk Törümiş iki bir tanukı anuk yaratıcı varlığına yaratılmış olanlar şâhiddir‫ ؛‬yaratılan iki — birin hâzır şahididir. .‫ ياراتقان بارلىغىغا يارالغان تانۇق‬.15 .‫يارالغان ئىككى بىر تانۇقى ئېنىق‬ Metin: 0016. Anıñ okşağı yok azu meñzegi Neteglikke yetmez halâyık ögi onun eşi yahut benzeri yoktur‫ ؛‬nasıl olduğuna mahlûkların aklı ermez. ،‫ ئۇنىڭ ئوخىشىشى يوق ۋە ياكى تېڭى‬.16 .‫نىچۈكلۈككە يەتمەس خااليىق ئېڭى‬ Metin: 0017. Yorımaz ne yatmaz udımaz oduğ Ne meñzeg ne yañzağ kötürmez boduğ yürümez ve yatmaz, uyumaz, uyanıktır‫ ؛‬ne benzer, ne kıyâs edilir, ne de tasavvur götürür. ،‫ ئۇخلىماس‬،‫ ئويغاق‬،‫ ئۇ ياتماس‬،‫ئۇ يۈرمەس‬.17 .‫ئۇنىڭدىن يىراقتۇر تەسەۋۇر – قىياس‬

Metin: 0018. Kédin öñdün ermez ne soldın oñun Ne astın ne üstün ne otru orun arkada veya önde değildir; ne sağdadır, ne solda; yeri ne altta, ne üstte, ne de ortadadır. ،‫ نە ئوڭ – سولدا‬،‫ نە كېيىن‬،‫ نە ئالدىدا‬.18 .‫ نە ئۇدۇلدا ئۇ‬،‫ئىگىزدە‬،‫نە پەستە‬ Metin: 0019. Orun ol törütti orun yok añar Anıñsız orun yok bütün bol muñar yeri o yarattı, onun için yer bahis mevzuu değildir; şunu bil ki, onsuz da yer yoktur. ،‫ ئورۇن يوق ئاڭا‬،‫ئورۇن ئول ياراتتى‬.19 .‫ ئىشەنگىن بۇڭا‬،‫ئۇنىڭسىز ئورۇن يوق‬ 48

‫سان‬-1 ‫يىللىق‬-2017

Çağdaş türkçe: 20

‫ئىز ژۇرنىلى‬

Metin: 0020. Ay sırka yakın ay köñülke ediz Tanuk ol saña barça sûret bediz ey her sırra yakın, ey her gönül için yüksek tanrı, bütün suret ve şekiller sana şahittir. ،‫ ئەيۇ كۆڭۈلگە ئەزىز‬،‫ ئەي سىرغا يېقىن‬.20 .‫گۇۋادۇر ساڭا بارچە سۈرەت ۋە ئىز‬

Metin: 0021. Törüttüñ tümen miñ bu sansız tirig Yazı tağ teñiz kötki oprı yirig Çağdaş türkçe: 21 bu sayısız, yüz binlerce canlıyı, ova, dağ, deniz, tepe ve çukurları sen yarattın. ،‫ساناقسىز‬،‫ياراتتىڭ تۈمەن مىڭ تىرىك‬.21 .‫ دېڭىز‬،‫ دوڭ‬،‫ داال‬،‫ تاغ‬،‫ چۇقۇر‬،‫قۇرۇقلۇق قارا تۇننى‬

Çağdaş türkçe: 22

Çağdaş türkçe: 23

Çağdaş türkçe: 24

Çağdaş türkçe: 25

Çağdaş türkçe: 26

Metin: 0022. Yaşıl kök bezediñ tümen yulduzun Kara tün yaruttuñ yaruk kündüzün mâvî göğü sayısızyıldızları ile süsledin, karanlık geceyi ışıklı gündüz ile aydınlattın. ،‫ بېزەتتىڭ يېشىل كۆكنى يۇلتۇز بىلەن‬.22 .‫يۇرۇتتۇڭ قارا تۈننى كۇندۇز بىلەن‬ Metin: 0023. Uçuğlı yorığlı tınığlı neçe Tirilgü seniñdin bulup yér içe uçan, yürüyen ve duranların hepsi rızıklarını senden bularak, yeyip, içerler. ،‫ تىنارلىقكى بار‬،‫ ماڭارلىق‬،‫ ئۇچارلىق‬.23 .‫ يەپ تىرىكلىك قىالر‬،‫سېنڭدىن ئىچىپ‬ Metin: 0024. Ediz ‘arşta altın serâka tegi Tüzü barça muñluğ saña ay idi yüksek arş›tan alttaki toprağa kadar bütün her şey, hepsi sana muhtacdır, ey rabbim. ،‫ ئېگىز ئەرش ئۈستىدىن يەر ئاستىغا تا‬.24 .‫پۈتۈن بارچە مۇھتاج ئەي ئىگەم ساڭا‬ Metin: 0025. Ayâ birke bütmiş tiliñ birle ög Köñül bütti şeksiz amul tutğıl ög ey tanrının birliğine inanmış olan, onu dilin ile öğ; gönülün tereddütsüz inandı ise, aklını işe karıştırma. ،‫ ئاچ ھەمدىگە تىل‬،‫ ئايا ھەققە پۈتكەن‬.25 .‫ يۈرۈتمە ئەقىل‬،‫دىلىڭ پۈتسە شەكسىز‬ Metin: 0026. Neteglikke kirme küdezgil köñül Barıña bütün bolğıl amrul amul nasıl olduğunu arama, gönlünü gözet; varlığına inan, sükûn ve huzura kavuş. ،‫ ئۇ قانداق دېمەكتىن كۆڭۈلنى كۈزەت‬.26 .‫پۈتۈپ بارلىغىغا ئاسايىشقا يەت‬ Metin: 0027. Kalı kançaka kirme tutğıl özüñ 49

‫سان‬-1 ‫يىللىق‬-2017

‫ئىز ژۇرنىلى‬

Kalı kançasız bil uzatma sözüñ nice ve nasıl olduğuna karışma, kendini tut‫ ؛‬onu nicesiz ve nasılsız bil, sözünü uzatma. ،‫ تۇرقىن ئۆزۈڭ‬،‫ قانچە دەپ يۈرمە‬،‫ نىچۇك‬.27 .‫ ئۇزارتما سوزۇڭ‬،‫ قانچىسىز بىل‬،‫نىچۇك‬

Çağdaş türkçe: 27

Metin: 0028. Ay muñsuz idim sen bu muñluğ kuluğ Suyurkap keçürgil yazukın kamuğ ey müstağni olan rabbim, sen bu muhtaç kulun bütün günahlarını şefkatle affet. ،‫ ئەي مۇڭسىز ئىگەم‬،‫ بۇ مۇڭلۇق قۇلۇڭنى‬.28 .‫كەچۈرگىن گۇنايىنى ئەيلەپ كەرەم‬

Çağdaş türkçe: 28

Metin: 0029. Sañar ok sığındım umınçım saña Muñadmış yérimde elig tut maña asıl sana sağındım, ümidim sendedir; muhtaç olduğum yerde elimden tut. ،‫ ئۇمىدىم ساڭا‬،‫ ساڭاال سىغىندىم‬.29 .‫قىيىنلىق يېرىمدە مەدەت قىل ماڭا‬

Çağdaş türkçe: 29

Çağdaş türkçe: 30

.Çağdaş türkçe: 31

Metin: 0030. Sewüg sawçı birle kopurğıl méni Elig tuttaçı kıl könilik küni mahşer günü beni sevgili peygamber ile birlikte hasret, onu bana şefaatçi .kıl ،‫ سۆيۈملۇك رەسۇل بىرلە تۇرغۇز مېنى‬.30 .‫قولۇم تۇتقۇچى قىل قىيامەت كۈنى‬ Metin: 0031. Tüzü tört éşiñe tümen miñ selâm Tegürgil kesüksüz tutaşı ulam onun dört arkadaşının her birine aralıksız, devamlı sayısız selâm eriştir ،‫ ئۇنىڭ تۆت يارىغا تۈمەن مىڭ ساالم‬.31 .‫يېتىشتۈر مېنىڭدىن داۋام ۋە داۋام‬

Metin: 0032. Uluğ künde körkit olarnıñ yüzin Elig tuttaçı kılğıl edgü sözin .Çağdaş türkçe: 32 ulu günde onların yüzünü göster, şefaatlerini bana yardımcı kıl ،‫ ئۇلۇغ كۈندە كۆرسەت ئۇالرنىڭ يۈزىن‬.32 .‫قولۇم تۇتقۇچى ئەيلە ياخشى سۆزىن‬

Çağdaş türkçe: 33

Metin: 0033. Séni erdüküñ teg ögümez özüm Séni senmet öggil kesildi sözüm seni olduğun gibi medhedemiyorum‫ ؛‬seni sen medhet! Sözüm kesildi. ،‫ سېنى ماختىيااليمەن اليىق ئۆزۈم‬.33 .‫ كېسىلدى سۆزۈم‬،‫سېنى سەنال ماختا‬

50

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫يۇمۇرالر‬ ‫بىزنىڭكىنى ئۇرۇۋاتىدۇ‬

‫— يەتتىنىغۇ چۈشەندۇق‪ ،‬ئەمما نېمىشقا سەككىز؟—‬ ‫دەپ سوراپتۇ‪ .‬ئەردەم جاۋابەن‪:‬‬ ‫— دۈشەنبە‪ ،‬سەيشەنبە چارشەنبە‪ ...‬ھەر كۈنگە‬ ‫بىر تال‪ ،‬ھەر ئېھتىمالغا قارشى يەنە بىر تال زاپاس‬ ‫ئىلىۋالدىم‪ —،‬دەپتۇ‪.‬‬ ‫— ۋاي‪-‬ۋۇي بۇ ئادەملەردىكى پاكىزلىق مەدەنىيىتىگە‬ ‫قاراڭالر‪ —،‬دېيىشىپتۇ خادىمالر‪.‬‬ ‫ئەمدىكى نۆۋەت پوالتقا كەپتۇ‪،‬تاموژنا خادىمى قارىسا‬ ‫سومكىدىن ‪ 12‬تال ئىشتان چىقىپتۇ‪.‬‬ ‫— ۋاھ‪ ،‬ۋاھ ۋاھ‪ ،‬نېمە بولسا يەنىال بىزنىڭ‬ ‫مەھەللىنىڭ ئادەملىرى پاكىز ئىكەن جۇمۇ! شۇنىڭ‬ ‫پاكىزلىققا قارىمامدىغان‪-،‬دېگەچ سوراپتۇ‪:‬‬ ‫— نېمىشقا ‪ 12‬تال؟‬ ‫— يانۋار‪ ،‬فېۋرال مارت‪ -… ،‬دەپ ساناشقا باشالپتۇ‬ ‫پوالت‪.‬‬

‫بىر تۇل ئايال بىلەن توي قىلىپ ئاجراشقان يەنە‬ ‫ئەر كىشى توي قىلىپتۇ‪ .‬بۇ ئىككىيلەننىڭ بۇرۇنقى‬ ‫تۇرمۇشىدىن بىردىن بالىسى بار ئىكەن‪ .‬توي قىلغاندىن‬ ‫كېيىن يەنە بىر بالىسى بولۇپتۇ‪ .‬يىلالر ئۆتكەندىن‬ ‫كېيىن‪ ،‬ئايال باغچىدا بالىلىرىڭ ئويۇن ئويناشلىرىنى‬ ‫كۆرۈۋاتقاندا‪ ،‬بالىالر ئۇرۇشقىلى تۇرۇپتۇ‪.‬‬ ‫ئايال‪ :‬دادىسى‪ ،‬دادىسى‪ ،‬بالىالر باغچىدا‬ ‫ئۇرۇشۇۋاتىدۇ! دەپ ۋارقىراپتۇ‬ ‫دادىسى‪ :‬كىم كىم بىلەن ئۇرۇشۇۋاتىدۇ؟‬ ‫ئايالنىڭ جاۋابى ئوپئوچۇق‬ ‫سېنىڭكى بىلەن مېنىڭكى بىزنىڭكىنى ئۇرىۋاتىدۇ‪.‬‬

‫مەدەنىيەت‬ ‫رامىزان‬ ‫ئەخمەت‪ ،‬ئەردەم‪ ،‬پوالت تاموژنىدىن ئۆتۈش‬ ‫ئۈچۈن ساقالپ تۇرۇپتۇ‪ .‬تاموژنا خادىملرى سومكىالرنى‬ ‫تەكشۈرۈشكە باشالپتۇ‪ .‬ئالدى بىلەن ئەخمەتنىڭ‬ ‫سومكىسىنى تەكشۈرۈپتىكەن‪ ،‬ئىچىدىن يەتتە تال‬ ‫ئىشتان چىقىپتۇ‪.‬‬ ‫— نىمىشقا يەتتە تال؟‪ -‬دەپ سوراپتۇ‪.‬‬ ‫ئۇ جاۋاب بېرىپ دەپتۇ‪:‬‬ ‫— ھەپتىنىڭ يەتتە كۈنى بار‪ ،‬ھەر كۈن ئۈچۈن بىر‬ ‫تال‪ ،‬دۈشەنبە‪ ،‬سەيشەنبە چارشەنبە‪...‬‬ ‫— بۇنىڭ پاكىزلىقىنى كۆرمەمدىغان‪ ،‬ئاپىرىن! بۇ‬ ‫مەدەنىيەتكە‪.‬‬ ‫نۆۋەت ئەردەمنىڭ سومكىسىغا كېلىپتۇ‪ .‬قارىسا سەككىز‬ ‫تال ئىشتان چىقىپتۇ‪.‬‬

‫نەسىردىن ئەپەندىمدىن سوراپتۇ‪:‬‬ ‫ئەپەندىم‪ ،‬رامىزان تۈگەيال دەپ قالدى‪ ،‬سىزنىڭچە‬ ‫رامىزان بىزدىن رازى بولغانمىدۇ؟‬ ‫«رازى بولغاندۇ‪ ،‬ئەلۋەتتە رازى‪ ،‬بولمىسا ھەر يىلى ‪10‬‬ ‫كۈن بالدۇر كېلەمتى؟»‬ ‫ئەمما ئەپەندىم بۇنداق بەرىكەتلىك بىر ئاينىڭ‬ ‫تۈگىگەنلىكىدىن كۆڭلىمىز بەك يېرىم بولدى‪.‬‬ ‫بىلمەيدۇ دەمسىلەر‪ ،‬شۇڭالشقىمۇ رامىزان تۈگىدى‬ ‫دەپ «ئازابلىنىپ» ‪ 3‬كۈن بايرام قىلىسىلەر ئەمەسمۇ!‬ ‫ ‬ ‫تۈركچىدىن مۇرات ئورخۇن ئۇيغۇچىالشتۇرغان‬ ‫ ‬

‫‪51‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫‪–18‬سونېت‬

‫ۋىليام شېكىسپېر (ئەنگىلىيە)‬ ‫پەسلى يازغا سېلىشتۇراي سېنى قانداق؟‬ ‫سۆيۈملۈكسەن‪ ،‬تەپتى مېھرىڭگە ياز ھەيران‪.‬‬ ‫يىرىك شامال ساالر غۇنچەسىگە قىيناق‪،‬‬ ‫ئۆمۈر دەۋاسىدا بىر لەھزە ياز ۋەيران‪.‬‬ ‫كۆكنىڭ كۆزى چاقنار بەزەن ئوتى قايناق‪،‬‬ ‫ئالتۇن چېھرىن توسار ئەمماكى بىر دەۋران‪.‬‬ ‫گۈزەل ئىچرە ھەر گۈزەلگە چۈشەر بايراق‪،‬‬ ‫تاسادىپ يا جاھان بەرگەندە بىر ھېجران‪.‬‬ ‫سېنىڭ يازىڭ مەڭگۈلۈكتۇر سولماس بىراق‪،‬‬ ‫گۈزەللىكىڭ يۈتمەس ھەر ئاندا سەن جەۋالن‪.‬‬ ‫سايەسىدە ئۆلۈم سالسا تەھدىت يىراق‪،‬‬ ‫زامان بىرلە ئۆچمەس مىسرادا سەن سەيالن‪.‬‬ ‫نەپەس پۈتمەي‪ ،‬كۆزلەرگە نۇر بولمىسا يات‪،‬‬ ‫بۇ مىسراالر ياشار ساڭا بېرىپ ھايات‪.‬‬ ‫ ‬ ‫ئىنگلىزچىدىن خەندان تەرجىمىسى‬ ‫ ‬

‫يۇرتىمىزنىڭ‬

‫مەھمۇد دەۋرىش (پەلەستىن)‬ ‫يۇرتىمىزنىڭ‪،‬‬ ‫ئۇ ئالالھنىڭ كاالمىغا يېقىن‪،‬‬ ‫بۇلۇتتىن ئۆگزىسى بار‪.‬‬ ‫يۇرتىمىزنىڭ‪،‬‬ ‫ئۇ ئىسىمنىڭ سۈپەتلىرىدىن ئۇزاق‪،‬‬ ‫يوقلۇق خەرىتىسى بار‪.‬‬ ‫يۇرتىمىزنىڭ‪،‬‬ ‫ئۇ كۈنجۈت ئۇرۇقىدەك كىچىك‪،‬‬ ‫ساماۋىي ئۇپۇقى بار‪...‬ۋە يۇشۇرۇن بىر ھېڭى‪.‬‬ ‫يۇرتىمىزنىڭ‪،‬‬ ‫ئۇ چىل قانىتىدەك پېقىر‪،‬‬ ‫مۇقەددەس كىتابلىرى بار‪ ...‬ۋە كىملىكتە جاراھەت‪.‬‬ ‫يۇرتىمىزنىڭ‪،‬‬ ‫ئۇ يېرىق ئىدىرلىقالردىكى پاختەك‪،‬‬ ‫يېڭى ئۆتمۈشنىڭ ئىسكىرىپكىسى بار‪.‬‬ ‫يۇرتىمىزنىڭ‪ ،‬ئۇ ئەسىر ئايال‬ ‫ئارزۇ ياكى كۈيۈكتىكى ئۆلۈمنىڭ ھۈررىيىتى بار‪.‬‬ ‫يۇرتىمىز‪ ،‬قانلىق كېچىسىدە‬ ‫يىراقتىن‪-‬يىراققا نۇر چاچقان جەۋھەر‬ ‫يۇرتۇمىزنىڭ سىرتىنى يورۇتقان‪...‬‬ ‫ئەمما بىز يۇرتىمىزنىڭ ئىچىدە‬ ‫تۇنجۇقۇپ كېتىۋاتىمىز!‬ ‫ئەرەبچىدىن ئۇيغۇرۇلال تەرجىمىسى‬ ‫ ‬ ‫‪52‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئۇيغۇرچە سۆزلىشىش‬ ‫ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن (ئەنگىلىيە)‬ ‫پەرقىنــى ئايرىيالمــاي قالدىــم…‬ ‫ئــۇكام ئۆزلــە نــەدە چــوڭ بولغــان خــو خەنــزە؟‬‫دېگىنىچــە قاش‪-‬قاپاقلىرىنــى تــۇرۇپ ئۇستى‪-‬بېشــىمغا‬ ‫ئىنچىكىلــەپ قاراشــقا باشــلىدى‪.‬‬ ‫مــەن تەمكىنلىــك بىلــەن ئاكىمىزنىــڭ بــۇ ســۆزىگە‬ ‫جــاۋاب قايتــۇرۇپ مۇنــداق دېدىــم‪:‬‬ ‫ئــاكا‪ ،‬ســىلىنىڭ گەپلىرىنــى تــازا چۈشــىنەلمىدىم‪،‬‬‫ئەگــەر خاتــا چۈشــەنمىگەن بولســام ســىلە ئەســلى مۇنــداق‬ ‫دىمەكچىمىدىلــە – مــەن كۆكتاتچىلىــق مەھەللىســىدىن‬ ‫ئەتىگەنــدە ئــۇچ چاقلىــق موتوســىكلىتتا كۆكتاتلىرىمنــى‬ ‫ســاتقىلى كەلگــەن‪ .‬ئىشــىمنى تۈگىتىــپ قايتىشــىمدا‬ ‫بىرىنچــى ئــەۋالد كىملىكىمنى ئىككىنچى ئــەۋالد كىملىككە‬ ‫ئالماشــتۇراي دېگــەن ئىدىــم‪ .‬بــۇ رەســمىيەتلەرنى مۇشــۇ‬ ‫ســاقچىخانىدا بېجىرەمدىغانمىــدۇ؟‬ ‫مەن سۆزۈمنى تۈگىتىپال ئاكىمىزدىن سورىدىم‪:‬‬ ‫ئــاكا مــەن ســىلىنىڭ گەپلىرىنــى توغــرا‬‫چۈ شــنپتىمە نمۇ ؟‬ ‫ئــۇكام‪ ،‬ســىلە مېنــى ســەھرالىق كــۆرۈپ ئەتىگەندىــا‬‫شــاڭخو قىــاي دەمــا؟‬ ‫مــەن ئۆزۈمنــى كۈلۈمســىرگەن بىــر قىياپەتتــە تۇتــۇپ‬ ‫جاۋابــەن مۇنــداق دىدىــم‪:‬‬ ‫يــاق ئــاكا‪ ،‬مېنىــڭ ســىلىنى مەســخىرە قىلىــش نىيىتىم‬ ‫يــوق‪ ،‬ھەرگىــز خاتــا چۈشــىنىپ قالمىســىال‪ .‬مــەن ســىلىنى‬ ‫ئۇيغــۇر دەپ بىلگەنلىكىــم ئۈچــۈن ســىلە بىلــەن ئۇيغۇرچە‬ ‫سۆزلىشىشــنى ئىســتىدىم شۇ…‪.‬‬ ‫‪ ‬شــۇ دەقىقىــدە يەنــە قانداقتــۇر بىــر گەپلەرنــى قىــاي‬ ‫دەپ ھازىرلىنىۋاتقىنىمــدا ئۆچىــرەت نۆۋىتــى كېلىپ قالغان‬ ‫بــۇ ئاكىمىــز مېنىــڭ ســۆزۈمنى ئاڭالشــنى خالىمىغانــدەك‪،‬‬ ‫ئۈن‪-‬تىنســىزال مېنــى ئارقىــدا قالــدۇرۇپ ئالدىــراش ئىــش‬ ‫بېجىرىــش كۆزنىكىگــە يــۈرۈپ كەتتــى…‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪–2012‬يىلى‪ ،‬ئىيۇل‪ ،‬ئاقسۇ‬ ‫ ‬

‫ئىــش ئورنۇمدىــن مىــڭ تەســلىكتە ئىككــى ســائەتلىك‬ ‫رۇخســەت ســوراپ بىرىنچــى ئــەۋالد كىملىكىمنىــڭ ۋاقتــى‬ ‫ئۆتكەنلىكــى ئۈچــۈن نوپۇســۇم تۇرۇشــلۇق ســاقچى‬ ‫پونكىتىنىــڭ نوپــۇس بېجىرىــش بۆلۈمىگــە ئىككىنچــى‬ ‫ئــەۋالد كىملىككــە ئىلتىمــاس قىلىشــقا باردىــم‪ .‬شــۇنچە‬ ‫ئەتىگــەن بارغىنىمغــا قارىمــاي نوپــۇس بېجىرىــش‬ ‫ئىشخانىســىنىڭ ئالدىــدا ئادەملــەر ئالىممــۇ بــۇرۇن‬ ‫ئارغامچىــدەك ئــۇزۇن ئۆچىرەتتــە ئــۆز نۆۋەتلىرىنــى‬ ‫تەخىرســىزلىك بىلــەن كۈتۈشــنى باشــلىۋېتىپتۇ‪ .‬نــە‬ ‫ئامــال‪ ،‬شــەھىرىمىزدە ئــادەم كــوپ‪ ،‬مەنمــۇ ئالدىــراش بــۇ‬ ‫ئــۇزۇن ســەپكە قوشــۇلدۇم …‬ ‫‪ ‬ئالدىمــدا بېشــىغا دوپپــا كىيگــەن‪ ،‬ئىشــتىنىنىڭ‬ ‫پۇشــقىغىنى تىزىغىچــە تۈرۈۋالغــان‪ ،‬ســاقال بۇرۇتلىــرى‬ ‫قامالشــقان ۋە بــۇ تۇرقىدىــن شــەھەرگە تــەۋە بىــرەر‬ ‫يېزىدىــن كەلگەنلىكــى بىلىنىــپ تۇرغــان ‪ 50‬ياشــار‬ ‫چامىســىدىكى بىــر ئاكىمىزنىــڭ ئارقىســىدا تــۇرۇپ‬ ‫ئۆزۈمنىــڭ نۆۋىتىنــى كۈتــۈپ تــۇردۇم‪ .‬‬ ‫‪ ‬ۋاقتىمنــى بىــكار ئۆتكۈزۈۋېتىشــكە كۆڭلــۈم قىيمــاي‬ ‫يانفونۇمنــى ئېلىــپ تــور خەۋەرلىرىنــى كۆرۈشــكە‬ ‫باشــلىدىم… ئارىدىــن ئانچــە ئــۇزاق ئۆتمــەي ئالدىمــدا‬ ‫تۇرغــان ئاكىمىزنىــڭ تۇيۇقســىز ســورىغان ســوئالى‬ ‫دىققىتىمنــى ئۆزىگــە تارتتــى‪.‬‬ ‫– ئــۇكام‪ ،‬مــەن ســەي دادۈيدىــن ئەتىگەنــدە ســەنلودا‬ ‫ســەي ســاتقىلى كەگــەن‪ .‬ئىشــنى تۈگىتىــپ يــى دەي‬ ‫شــەن فەنجىمنــى ئــەر دەي شــەن فەنجىگــە خۇئەنلــە‬ ‫قىــاي دىگەنتىدىــم‪ .‬بــۇ ئىشــنى مۇشــۇ پەيســودا بەنــا‬ ‫قىالمدىغانــدۇ؟‬ ‫بــۇ شالغۇتالشــقان ســوئالغا قانــداق جــاۋاب بېرىــش‬ ‫كېرەكلىكــى توغرىســىدا ئويلىنىپىــراق ســۆز باشــلىدىم‪:‬‬ ‫ئــاكا‪ ،‬ســىزنىڭ ئۇيغــۇر ئىكەنلىكىڭىزگــە گۇمانىــم‬‫يــوق ئەممــا بــۇ گەپلىرىڭىزنــى ئــاڭالپ ســىزنىڭ مــاڭا‬ ‫ئۇيغۇرچــە سۆزلەۋاتامســىز ياكــى خەنزۇچــە سۆزلەۋاتامســىز‪،‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪51‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئۆلۈم‬ ‫كەتلىن كالدىما (ئىستونىيە)‬

‫سەن ئۆلگەندە‬ ‫مەن بىر كۆچەت تىكىمەن‪.‬‬ ‫بىر كۆچەت تىكىمەن پۇتلىرىڭنىڭ ئالدىغا‪،‬‬ ‫بىر كۆچەت تىكىمەن بارماقلىرىڭنىڭ ئارىسىغا‪،‬‬ ‫تۆت شاخلىق ئالما كۆچىتى ئۇ‪.‬‬ ‫تۆت شاخلىق نەشپۈت كۆچىتىمۇ بار‬ ‫يەنە بىر قولۇڭدىكى بارماقالر ئارىسىغا‪.‬‬ ‫قىزىل ئېرەن كۆچىتى تىكىمەن بېشىڭنىڭ تۆپىسىگە‪،‬‬ ‫كۆڭلۈم يېرىم بولۇپ‬ ‫سېغىنغاندا‬ ‫ياتىمەن تۇپرىقىڭ ئۈستىدە‪،‬‬ ‫قىزىل ئېرەن دەرىخى بېشىمنىڭ تۆپىسىدە‪،‬‬ ‫تۆت شاخلىق مېۋە دەرەخلىرى‬ ‫بارماقلىرىم ئارىسىدا پېتى‬ ‫يەرۇ ئاسمانغا قۇالق سالىمەن‪ ،‬دەرەخ بولىمەن‪.‬‬ ‫كۈتىمەن ھەمدە‬ ‫دەرەخلەر ياپراقلىرىنى ئاستا ماڭا تاشلىغۇچە‬ ‫خۇددى سەن قىلغاندەك ئاندا‪-‬ساندا‪،‬‬ ‫ئىككىنچى ۋە ئۈچىنچى دەرەخلەرمۇ‬ ‫نەشپۈت‪ ،‬ئالمىلىرىنى تاشالر ئۈستۈمگە‬ ‫خۇددى سەن قىلغاندەك ئاندا‪-‬ساندا‪،‬‬ ‫ۋە مەن سېنى كۈتىمەن‬ ‫خۇددى سەن كۈتمىگەندەك ئەسال‪.‬‬ ‫قارىغىنە‬ ‫ئاندىن ئۈستىبېشى تاشالنغان دەرەخكە قاراپ‬ ‫ياش تۆكىمەن‬ ‫ئازغىنە‪ .‬‬ ‫ ‬

‫‪54‬‬

‫ئىنگلىزچىدىن خەندان تەرجىمىسى‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫جۈپ ئات‬ ‫ئابدۇلال توقاي (تاتارىستان)‬ ‫چاپتۇرۇپ جۈپ ئات‪ ،‬قازانغا[‪ ]1‬توپتوغرا كەتتىم قاراپ‪.‬‬ ‫چاپتۇر‪ ،‬ھارۋىكەش ئېتىڭنى‪ ،‬بىر نوقۇپ‪ ،‬بىر تارتىشالپ‪.‬‬ ‫كەچ ئىدى‪ ،‬ئاي يالتىرار شاتلىق بىلەن نۇرالر چېچىپ‪،‬‬ ‫ئەندىككەن سوغۇق شامالدىن ياپراقمۇ تىترەك بېسىپ‪.‬‬ ‫ھەر تەرەپ تىنچ‪ ،‬ئاڭلىنار ئەمما ئاۋازالر بىر قايان‪،‬‬ ‫كۆز باغالنغان‪ ،‬ئۇيقۇ ھەم ھەممىنى باسقان تامام‪.‬‬ ‫بىر ۋاقت ئاچسام كۆزۈم ئالدىمدا يوچۇن بىر داال‪،‬‬ ‫بۇ ئۆمرۈمدە تۇنجى رەت‪،‬ئاھ‪ ،‬بۇنداق ئايرىلىش ماڭا!‬ ‫خوش‪ ،‬ئامان بول‪ ،‬كەچۈر مېنى‪ ،‬ئەي‪ ،‬مېنىڭ ئۆسكەن يېرىم‪،‬‬ ‫مەن قىالرمەن كاتتا ئىش دەپ ئويغا ھەم چۆككەن يېرىم‪.‬‬ ‫خوش‪ ،‬ئۆمۈر ئۆتكەن شەھەر‪ ،‬ئەمدى يىراقتا قالدىڭىز‪،‬‬ ‫ئاھ‪ ،‬تونۇش يۇرتالر‪ ،‬كۆزۈمدىن سىز تامام يوقالدىڭىز‪.‬‬ ‫ئىچ پۇشار‪ ،‬يۈرەك يانار‪ ،‬ھەسرەت ئىچىدە ئويدىمەن‪،‬‬ ‫ھەتتا بىرەر دوستمۇ يوق‪ ،‬يالغۇزدۇرمىز ئوي ۋە مەن‪.‬‬ ‫تۇتتىكىن كىمنىڭ ئۇۋالى‪ ،‬بۇ سەپەر تىمتاس‪ ،‬ئۇزاق‪،‬‬ ‫ئېيتىلماس ھەم لېۋەنننىڭ دوپپا‪-‬ئۈزۈكلىرىگە قوشاق‪.‬‬ ‫ھېچبىر نەرسەم يوق كەبى‪ ،‬بىر نەرسە يوق‪ ،‬بىر نەرسە كىم‪،‬‬ ‫ھەر نەرسە بار‪ ،‬يوق قېرىنداش‪ ،‬بۇ يەرلەردە مەن يېتىم‪.‬‬ ‫بارچە ياتتۇر بۇ يۇرتتا‪ ،‬مىڭغەلى‪ ،‬بىكمولال كىم؟‬ ‫بىكمۇھەممەت‪ ،‬بىكتېمىر[‪ ،]2‬بىلەلمىدىم‪ ،‬ئەللەكىم!‬ ‫ئايرىلىپ سەندىن قېرىنداش‪ ،‬ماكانسىز‪ ،‬مۈشكۈل ياشاش‪،‬‬ ‫بۇ ھاياتتۇر بەئەينى قوياشسىز‪-‬ئايسىز ياشاش‪.‬‬ ‫شۇنداق ئويالر بىلەن تاشتەك قاتتى ھەم بۇ باشلىرىم‪.‬‬ ‫بۇالق كەبى ئىختىيارسىز‪ ،‬ئاقتى‪ ،‬كەتتى ياشلىرىم‪.‬‬ ‫بىر ئاۋاز كەلدى قۇالققا‪ ،‬ياڭراپ قالدى بىر زامان‪،‬‬ ‫«تۇر‪ ،‬يىگىت‪ ،‬كەلدۇق قازاندا‪ ،‬ئالدىمىزدا شۇ قازان»‪.‬‬

‫[‪]1‬‬ ‫[‪]2‬‬ ‫[‪]3‬‬ ‫[‪]4‬‬

‫قازان–روسىيە فېدىراتسىيەسىگە تەۋە تاتارىستان جۇمھۇرىيىتىنىڭ پايتەختى‬ ‫مىڭغەلى‪ ،‬بىكمولال‪ ،‬بىكمۇھەممەت‪ ،‬بىكتېمىر تاتار خەلقىنىڭ زىيالىي‪ -‬ئۆلىمالىرىنى كۆرسىتىدۇ‬ ‫پۇچماق‪ -‬بۇرجەك‪ ،‬مەھەللە دېگەن مەنىدە‬ ‫ئۇچماق‪ -‬جەننەت دېگەن مەنىدە‬

‫‪55‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫بۇ ئاۋازدىن شاتلىقتا يايراپ كەتتى جان‪-‬تېنىم‪،‬‬ ‫ھارۋىكەش‪ ،‬ھەيدە قازانغا‪ ،‬بار كۈچ بىلەن چاپ ئېتىڭ‪.‬‬ ‫سەھەر ئاڭلىنار نامازغا بىر گۈزەل مۇڭلۇق ئەزان‪،‬‬ ‫ئېھ‪ ،‬قازان‪ ،‬دەرتلىك قازان‪ ،‬مۇڭلۇق قازان‪ ،‬نۇرلۇق قازان!‬ ‫مۇشۇ جايدا ئەجدادلىرىم تۆرلىرى‪-‬پۇچماقلىرى[‪،]3‬‬ ‫مۇندا ھەم دەرتمەن كۆڭۈلنىڭ ھۆرلىرى‪-‬ئۇچماقلىرى ‪.‬‬ ‫[‪]4‬‬

‫باردۇر ھېكمەت‪-‬مەرىپەت‪ ،‬ئېرپان چاچار مۇندا نۇر‪،‬‬ ‫كۈتەر ھەم نازۇك بېلىم‪ ،‬جەننىتىم شۇ جايدا ھۆر !‬ ‫ ‬ ‫ ‬

‫«فىكىر» گېزىتىنىڭ ‪–1907‬يىلى ‪–6‬مايدىكى سانىغا بېسىلغان‪.‬‬ ‫ئۇيغۇرچىالشتۇرغۇچى فەرۇق تاران(ئامېرىكا)‬

‫خۇرجۇنۇم‬

‫فەرۇق تاران (ئامېرىكا)‬

‫ئۇزۇن بىر يول ئىكەن قالدىم ھالسىراپ‪،‬‬ ‫بىلمىدىم قانچىلىك يار بولدى ئامەت‪.‬‬ ‫سەپەر خورجۇنۇمنى تۆكتۈم ئالدىراپ‪،‬‬ ‫يېنىكال تۇراتتى‪ ،‬نە بۇ كارامەت؟‬

‫پەخرلىك دەملىرىڭ ئاز ئەمەس‪ ،‬لېكىن‬ ‫تۇرمامدۇ پۇشايمان لىق تۇرغان قاچا‪.‬‬ ‫بىر ياندا مارجاندەك چېچىلىپ ياتار‪،‬‬ ‫ئازاب ۋە خوشلۇقتىن پۈتكەن كۆز يېشى‪.‬‬ ‫تۇرىدۇ ئەقلنىڭ تارازىسىمۇ‪،‬‬ ‫ۋىجدان ۋە ئەخالقنىڭ ئادىل گىر تېشى‪.‬‬

‫كۆردۈڭمۇ ھەسەتنىڭ ئارغامچىسى ئۇ‪،‬‬ ‫قىينىغان بەزىدە ئالغۇزماي تىنىق‪.‬‬ ‫ئەنە‪ ،‬بىخەستىلىكتە دەسسىگەن تىكەن‪،‬‬ ‫ئەنە‪ ،‬ساددىلىقتىن ئۆزۈڭ ئۈسكەن مىخ‪.‬‬

‫پۇشايمان ئىنسانغا دائىملىق مېھمان‪،‬‬ ‫ھۆل خىشقا دەسسەيمىز بولماي ئېھتىيات‪.‬‬ ‫ئەسلىدە ئالتۇنغا بەرگۈزسىز ساۋاق‪،‬‬ ‫يېقىلغىنىم ئۈچۈن بولمايمەن ئۇيات‪.‬‬

‫چىڭ تۇتقان قولۇڭنى سادىق ھەمرايىڭ‬ ‫ھېرىپتۇ‪ ،‬ئۇيقۇغا كېتىپتۇ ‪ -‬سائەت‪.‬‬ ‫ئايرىماي كۈن تۈننى قىلغان ئەمگىكىڭ‪،‬‬ ‫تەرجىمھال ئۈستىدە ئىككى قۇر پەقەت‪.‬‬

‫تۆنۈگۈن بۆشۈكتىن باشالنغان ھايات‪،‬‬ ‫ئۇلىنار باقىيغا يەنە بىر ئۇچى‪.‬‬ ‫كارۋانالر توختىماس ھايات بىر سەپەر‪،‬‬ ‫مەنمۇ شۇ قاتاردا ئاددىي يولۇچى‪.‬‬ ‫‪–2016‬يىلى ‪–29‬مارت‬ ‫ ‬

‫ئاۋايال‪ ،‬قولۇڭدا تۇتۇق خەرىتە‪،‬‬ ‫ھاياتنىڭ يوللىرى تۈز ئەمەس‪ ،‬ئاچا‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئۇيغۇرچە‪-‬تۈركچە سېلىشتۇرما ماقال‪-‬تەمسىللەر‬ ‫ئات ئايلىنىپ ئوقۇرنى تاپار‪.‬‬ ‫‪Ağaç ne kadar yüksek olsa da yaprakları yere düşer.‬‬ ‫ئاچ نېمىنى يېمەس‪ ،‬توق نېمىنى دېمەس‪.‬‬ ‫‪Aç ne yemez, tok ne demez.‬‬ ‫ئالدىرىغان يولدا قاالر‪.‬‬ ‫‪Acele yürüyen yolda kalır.‬‬ ‫باش يېرىلسا بۆك ئىچىدە‪ ،‬قول سۇنسا يەڭ ئىچىدە‪.‬‬ ‫‪Kol kırılır, yen içinde kalır.‬‬ ‫باشقىغا ئورا كولىغان ئۆزى چۈشەر‪.‬‬ ‫‪Öküzün yazın harmanda pislediği, kışın saman olarak önüne gelirmiş.‬‬ ‫باي كىيسە مۇبارەك بولسۇن‪ ،‬كەمبەغەل كىيسە نەدىن ئالدىڭ‪.‬‬ ‫‪Hizmetçi kırarsa suç, hanım kırarsa kaza.‬‬ ‫بولىدىغان ئاشلىق كۆكىدىن مەلۇم‪.‬‬ ‫‪Adam olacak çocuk bokundan belli olur.‬‬ ‫بۈگۈنكى ئىشنى ئەتىگە قويما‪.‬‬ ‫‪Bugünkü işini yarına bırakma.‬‬ ‫بەش قول تەڭ ئەمەس‪.‬‬ ‫‪Beş parmağın beşi de bir değil.‬‬ ‫تاش چۈشكەن يېرىدە ئېزىز‪.‬‬ ‫‪Taş, yerinde ağırdır.‬‬ ‫جاپا تارتماي ھاالۋەت يوق‪.‬‬ ‫‪Paça ıslanmadan balık tutulmaz.‬‬ ‫جاپانى چەكمىگەن ئاشىق‪ ،‬ۋاپانىڭ قەدرىنى بىلمەس‪.‬‬ ‫‪Cefayı çekmeyen safanın kadrini bilmez.‬‬ ‫جان بولسا جاھان‪ ،‬ئاش بولسا قازان‪.‬‬ ‫‪Baş sağ olursa börk çok bulunur.‬‬ ‫چاپىقىنى ئالىمەن دەپ جىتتاق قىلىپتۇ‪.‬‬ ‫‪Kaş yapacağım derken göz çıkarmış.‬‬ ‫چاشقاننىڭ ئۆلگۈسى كەلسە‪ ،‬مۈشۈكنىڭ قۇيرۇقىغا ئېسىلىپتۇ‪.‬‬ ‫‪Eceli gelen it cami duvarına siyer.‬‬ ‫چاقىرمىغان يەرگە بارما‪ ،‬چاقىرغان يەردىن قالما‪.‬‬ ‫‪Çağrılan yere erinme, çağrılmayan yere görünme.‬‬ ‫‪57‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫كۆپ تۈكۈرسە كۆل بولۇر (تاما تاما كۆل بولۇر)‪.‬‬ ‫‪Halk tükürse göl olur.‬‬ ‫كىشىنىڭ توخۇسى كىشىگە غازدەك كۆرۈنەر‪.‬‬ ‫‪Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür.‬‬ ‫گۈل گۈلى بىلەن‪ ،‬خىل خىلى بىلەن‪.‬‬ ‫‪.Kaz kazla, daz dazla, kel tavuk kelhorozla‬‬ ‫موزاينىڭ يۈگىرىشى سامانلىققىچە‪.‬‬ ‫‪Kedinin gideceği samanlığa kadar‬‬ ‫ئۆچكىدىمۇ ساقال بار‪.‬‬ ‫‪Keçide de sakal var.‬‬ ‫ئۆچكىگە جان قايغۇ‪ ،‬قاسساپقا مال قايغۇ‪.‬‬ ‫‪Kasap et derdinde koyun can derdinde.(Keçiye can kaygısı, kasaba yağ kaygısı).‬‬ ‫ئۆلمىگەن جاندا ئۈمىد بار‪.‬‬ ‫‪Can çıkmadan ümit kesilmez. (Çıkmayan candan umut kesilmez).‬‬ ‫ئېلىشمىغىچە تېپىشماس‪.‬‬ ‫‪Çekişmeden pekişilmez.‬‬ ‫ئەقىل ياشتا ئەمەس‪ ،‬باشتا‪.‬‬ ‫‪Akıl yaşta değil, baştadır.‬‬ ‫ئىت مۈشۈكنى بۇيرىسا‪ ،‬مۈشۈك قۇيرۇقىنى بۇيرۇپتۇ‪.‬‬ ‫‪İt ite, it de kuyruğuna buyurur.‬‬ ‫ياالڭ ئاياق سۇدىن قورقماپتۇ‪.‬‬ ‫‪Islanmışın yağmurdan pervası yoktur.‬‬ ‫يوتقانغا قاراپ پۇت سۇن‪.‬‬ ‫‪Ayağını yorganına göre uzat.‬‬ ‫قازانغا نېمە سالساڭ‪ ،‬چۆمۈچكىمۇ شۇ چىقىدۇ‪.‬‬ ‫‪Kazanına ne korsan çömçende o çıkar.‬‬ ‫قىزىم ساڭا ئېيتاي‪ ،‬كېلىنىم سەن ئاڭال‪.‬‬ ‫‪Kızım sana söylüyorum, gelinim sen dinle.‬‬ ‫ئەتىكى قۇيرۇكتىن بۈگۈنكى ئۆپكە ئەال‪.‬‬ ‫‪Bugünkü tavuk, yârınki kazdan iyidir.‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫ئەقىل ياشتا ئەمەس‪ ،‬باشتا‪.‬‬ ‫‪Akıl yaşta değil, baştadır.‬‬

‫مەمەتتۇرسۇن زۇنۇن ئوقيا (ئەنگىلىيە) تەييارلىغان‬ ‫‪58‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫شېئىرالر‬

‫ئەزىز ئەيسا ئەلكۈن (ئەنگىلىيە)‬

‫مۇھەببەت قەلئەسى‬ ‫باغلىغان قەلبىمىزنى مەۋھۇم مۇھەببەت‪،‬‬ ‫چارچىغان كۈتۈشلەرگە تويۇنغان تاقەت‪.‬‬ ‫تۇنجى قېتىمدا بىزنى ئۇچراشتۇرغان يەر ـ‬ ‫ئاشىقالرنىڭ ئىستانبۇلى ـ سۇلتان ئەخمەت!‬ ‫ۋىسال تېڭى ئاتقان يەر دېڭىزغا تۇتاش‪،‬‬ ‫دېرىزىدە ئاي چىقىشنى كۈتىدۇ قۇياش‪.‬‬ ‫چاناققەلئە شولىسى سۇدا لەيلەيدۇ‪.‬‬ ‫يۇلتۇزالر كېلەر ئۇچۇپ بولۇشقا سىرداش…‬ ‫بۇ باتۇر شەھەر‪ ،‬قەلئە دېڭىزدا قورغان‪،‬‬ ‫يېڭىلـمەس روھالردىن تاملىرى سوقۇلغان‪.‬‬ ‫مەرمەر دېڭىزىنىڭ ئاستى ئۈنچىلەرگە لىق‪،‬‬ ‫ھەر تېشىغا مۇھەببەتتىن پۈتۈك ئۇيۇلغان !‬ ‫مەن دېگەنتىم دۇنيا گۈزەل سۆيگۈ بىلەن‪،‬‬ ‫يۈزۈمگە يار ساچنى شامال ئۇرغاندا‪.‬‬ ‫مۇھەببەت ئىالھى بىزگە بەخت تىلىگەن‪،‬‬ ‫بىز تۈنەپ شۇ كېچىدە يۇلتۇز سانىغاندا‪.‬‬ ‫دېڭىزغا قوشۇلۇپ رىزقىمىز ئاققاندا‪،‬‬ ‫دان ئىزدەپ چايكىالر بېشىمىزدا ئۇچقاندا‪.‬‬ ‫پىچىرلىغان ئىدىڭ «بىز ئەڭ بەخىتلىك» دەپ ـ‬ ‫گۈل چېھرىڭدىن مۇھەببەت نۇرى يانغاندا …‬ ‫بۇ قورغاندا ئاشىق يوق ئەسىر بولمىغان‪،‬‬ ‫مۇھەببەتكە مەڭگۈلۈك تەسلىم يازمىغان‪.‬‬ ‫ئايرىلىشنىڭ يول خېتىنى قولىغا ئېلىپ‪،‬‬ ‫بوينىغا ھىجراندىن زەنجىر باغلىمىغان!‬ ‫سەن بىر گۇۋاھ سۆيگىمىزگە چاناققەلئە‪،‬‬ ‫ياشنىغىن قەلبىمىزدىن ئۇزاقالپ كەتمە‪.‬‬ ‫تىنچىماس دېڭىز دولقۇنىدەك يۈرىكىمىز –‬ ‫پۈتۈلمەي مۇھەببەتتىن تولۇق ھېكايە!‬ ‫ ‬

‫‪59‬‬

‫‪–2013‬يىلى‪ ،‬ئاۋغۇست‪ ،‬چاناققەلئە‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئۆتنە ئالەم‬ ‫ئۆمرى قىسقا ھاياتنىڭ ئۆتۈۋېرىدۇ‪،‬‬ ‫يىلالر ئالدىراش قوغلۇشۇپ كېتىۋېرىدۇ‪.‬‬ ‫سەن توغرا ياكى خاتا ھامىنى بىر كۈن‪،‬‬ ‫ئەل تارازىسى ھەممىگە جاۋاپ بېرىدۇ‪.‬‬ ‫ھەيرانمەن ئارىمىزدىكى ئادەملەردىن‪،‬‬ ‫سۇخەنگە كۆڭلى مەپتۇن نادانالردىن‪.‬‬ ‫ئېتەلمەس پەرق ئۆزىنى ۋە ئۆزگىلەردىن‪،‬‬ ‫قەلبى نابۇت‪ ،‬روھى قۇل زەئىپلەردىن‪.‬‬ ‫ئىتالر قاۋىغان‪ ،‬قاۋىدى‪ ،‬قاۋاۋېرىدۇ‪.‬‬ ‫يوق پەرۋايىم‪ ،‬يولۇمدا مېڭىۋېرىمەن‪.‬‬ ‫يولۇچى بۈيۈك كارۋانغا قوشۇلغان –‬ ‫بارسا كەلمەس بۇ سەپتە كېتىۋېرىمەن…‬ ‫بۇ ھايات بىرمۇ – بىر‪ ،‬ھەممىنى تاسقايدۇ‪،‬‬ ‫ئەخلەت كىم‪ ،‬دانىسى كىم‪ ،‬قويماي ئىلغايدۇ‪.‬‬ ‫ۋىجدان پاكلىقى ھەممىدىن راھەت دۇنيا –‬ ‫«ئەبگارالر» ھىچ بىر زامان بۇنى بىلمەيدۇ!‬ ‫قاۋىغىن توختىماي‪ ،‬ئەي كوچا ئىتلىرى‪،‬‬ ‫«بىر ئىت قاۋىسا‪ ،‬مىڭى بىلمەي قاۋايدۇ»!‬ ‫كەتتىم كارۋان بىلەن ناخشامنى توۋالپ…‬ ‫بۇ «ئۆتنە ئالەم»‪ ،‬ھەققىم يەردە قالمايدۇ!‬ ‫ ‬

‫‪–2014‬يىلى‪–9 ،‬نويابىر‪ ،‬لوندون‬

‫يەكشەنبە كۈنى‬

‫نىزار قەببانىي (سۇرىيە)‬ ‫نېمە قىلىسەن بۇ يەكشەنە كۈنى‬ ‫بارمۇ ۋاقتىڭ؟‬ ‫تەتقىق قىلىش ئۈچۈن ئاشىقنى‪،‬‬ ‫دېڭىزنى‪،‬‬ ‫قۇملۇقنى‪،‬‬ ‫چىرايلىق سۆزلەرنى بۇ يەكشەنبە‪.‬‬

‫يۈزۈم خاراپ‪،‬‬ ‫روھىم خاراپ‪،‬‬ ‫ۋە جەسەتسىز بىر باش كەبى بېيرۇت‬ ‫بېرەلەمسەن ماڭا قوللىرىڭنى؟‬ ‫ھېس قىلىشىم ئۈچۈن مەڭگۈلۈكنى‬ ‫بارمۇ ۋاقتىڭ ھىجرانىم ئۈچۈن؟‬ ‫بېيرۇت قىرغىنچىلىقىدىن كېيىن‬ ‫بىر يەكشەنبە كۈنۈم بولمىدى ھېچ!‬ ‫ ‬ ‫تۈركچىدىن مۇرات ئورخۇن‬ ‫ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬

‫بارمۇ ۋاقتىڭ؟‬ ‫كۆممەك ئۈچۈن يۈزۇمنى چاچلىرىڭغا‪،‬‬ ‫كۈن بويى‪،‬‬ ‫بارمۇ ۋاقتىڭ كۈتۈۋېلىشقا مېنى؟‬ ‫بارمۇ مېنى تىڭشاش ئۈچۈن سەۋرىڭ؟‬ ‫‪60‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫بۇ ۋەتەن كىمنىڭ؟‬

‫ئورخان شايىق گۆكياي (تۈركىيە)‬ ‫بۇ ۋەتەن تۇپراقنىڭ قارا باغرىدا‬ ‫تۇتاشقان تاغالردەك تۇرغانالرنىڭدۇر‪.‬‬ ‫بىر تارىخ بويىچە ئۇنىڭ ۋەسلىدە‬ ‫ئۆزىنى تارىخقا بەرگەنلەرنىڭدۇر‪.‬‬

‫ئالدىغا ئىلگىرلەپ سەللەردەك گويا‪،‬‬ ‫كۆكسىدىن ئۇرۇلۇپ ئەركەكتەك گويا‪،‬‬ ‫بىر گۈل باغچىسىغا كىرگەندەك گويا‬ ‫شۇ قارا تۇپراققا كىرگەنلەرنىڭدۇر‪.‬‬

‫تۇتۇشۇپ كۈل بولغان ئوچاقلىرىدىن‪،‬‬ ‫جۇش ئۇرغان دەريانىڭ قايناقلىرىدىن‪،‬‬ ‫پاسىلالردا غازى بايراقلىرىدىن‬ ‫ماڭاليغا نۇر ئېلىپ سۈرگەنلەرنىڭدۇر‪.‬‬

‫تارىخنىڭ تىلىدىن چۈشمەس بۇ داستان‪،‬‬ ‫دەرياالر غازىدۇر‪ ،‬تاغالر قەھرىمان‪،‬‬ ‫ھەر تېشى ياقۇتتەك بولغان بۇ ۋەتەن‬ ‫جان بەرمەك شەرىپىگە يەتكەنلەرنىڭدۇر‪.‬‬ ‫ئەي گۆكياي‪ ،‬نە يازساڭ زىيادە ئەمەس‪،‬‬ ‫بۇ سۆيگۈ بىر قۇرۇق ئىپادە ئەمەس‪،‬‬ ‫سەن كەبى دۈشمەننى خىيالدا ئەمەس‬ ‫مىلتىقىنىڭ ئاغزىدىن كۆرگەنلەرنىڭدۇر‪.‬‬ ‫تۈركچىدىن ئەفۋان ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬ ‫ ‬

‫ئارقىغا قارىماي يولالرغا چىققان‪،‬‬ ‫قىياندەك جۇش ئۇرۇپ‪ ،‬چاقماقتەك چاققان‪،‬‬ ‫پاسىلدىن پاسىلغا يول تېپىپ چاپقان‪،‬‬ ‫جەڭگاھتىن جەڭگاھنى كەزگەنلەرنىڭدۇر‪.‬‬

‫بىر قارا بوران‬ ‫ئاتائول بەھرام ئوغلى (تۈركىيە)‬ ‫ئۆڭكۈرلەردە كۈچلەنگەن‪.‬‬ ‫شەپەرەڭلەردىن ئىلھام ئالغان‪.‬‬ ‫نەپرەت ـ ئاداۋەت بىلەن بىلەنگەن‪.‬‬

‫قارا بوران ئىدى بىر يۇرتنىڭ ئۈستىدىكى‪،‬‬ ‫قارا بىر ۋىجدان‪ ،‬قاپقارا‪.‬‬ ‫سەلدەك باستى‪ ،‬تائۇندەك؛‬ ‫ئەقىلگە دۈشمەن‪ ،‬ئايدىڭلىققا دۈشمەن‪.‬‬

‫قارا بوران ئىدى ئۆتكەن ھەريەردە‪،‬‬ ‫نېمە جۇشقۇن بولسا زەھەرلەپ‪،‬‬ ‫ئاي شولىسى كەلـمىسۇن دەپ‪،‬‬ ‫بۇ يۇرتقا ئىككىنچىلەپ‪.‬‬

‫قارا بوران ئىدى ياۋۇز‪ ،‬زالىم‪،‬‬ ‫تۇمۇچۇقنىڭ ئۈنىنى ئۆچۈرگەن تېخى تۇغۇلـماستا‪.‬‬ ‫رەسىدە قىزنىڭ بويىغا يېتىش چۈشىگە دۈشمەن‪،‬‬ ‫بوۋاق بېقىشىدىكى ھەيرانلىققا دۈشمەن‪.‬‬

‫قارا بوران ئىدى ھېچنىمە‬ ‫ئۇنىڭدىن خەتەرلىك بواللـمايدىغان‪،‬‬

‫قارا بوران ئىدى قارا يۈرەكلىك‪،‬‬ ‫‪61‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئىنساننىڭ ئازغۇنلىقى ئىدى چۈنكى‪،‬‬ ‫ئادەملىك قىياپىتىدە ئادەمگە دۈشمەن‪.‬‬

‫پەرمانىدا قارا سېھىر‪ ،‬قارا روھ‪ ،‬خىرە ئادالەت‬ ‫قولىدا ئۆلۈم تارازىسى‪ ،‬جىنايەت قىلىچى‪.‬‬

‫قارا بوران ئىدى تۇم قارا‪،‬‬ ‫ھاڭدەك ئېچىلغانتى ئاغزى؛‬ ‫چىقىپ خەلقلەر ئارا‬ ‫بويۇن ئەگكەن تەقدىرگە‪.‬‬

‫قارا بوران ئىدى‪ ،‬چىقىۋاتاتتى‪،‬‬ ‫قاراڭغۇلۇق يېيىپ‪ ،‬يامانلىق ۋە رىيا‪،‬‬ ‫بىر يۇرتنى ئىسكىلىت قوللىرىدا‬ ‫كۆمۈش ئۈچۈن قايتىالنماس قاراڭغۇلۇققا‪.‬‬ ‫ ‬

‫قارا بوران ئىدى جان ئالغۇچى‪،‬‬ ‫جالالتالر تەق‪ ،‬قۇشخانىالر‪ ،‬زىندانالر‪،‬‬

‫تۈركچىدىن ئەفۋان ئۇيغۇرچىالشتۇرغان‬

‫ساڭا قاراپ كېلىۋاتىمەن‬ ‫گ‪.‬مېند‪.‬ئوئويو (موڭغۇلىيە)‬ ‫يىلالر ۋە ۋاقىتنى تاشالپ‪،‬‬ ‫ئۆزۈم بىلەن تەڭ قۇياش ۋە ئاينى باشالپ‪،‬‬ ‫ئاقىلالردىن مىراس قالغان ئوڭغۇل‪-‬دوڭغۇل‪ ،‬ئەگرى‪-‬توقاي يولالرنى بويالپ‪.‬‬ ‫گاھى ھالقىپ گاھ تۆۋەنلەپ تۆپىلىكلەر‪ ،‬ئېگىز تاغالردىن‪،‬‬ ‫كېچىپ ئۆتۈپ يۈزلىگەن دەرياالردىن‪،‬‬ ‫يەنە قاچان دىدارلىشىشنى بىلمىسەممۇ‪،‬‬ ‫ساڭا نىمىلەرنى دېيىشنى ئويالپ‬ ‫ساڭا قاراپ كېلىۋاتىمەن‪.‬‬ ‫يوللۇرۇم ئوچۇق شىۋىرغان ۋە ئاتەشلەرگە‪.‬‬ ‫تۆھمەت تۇمانى چۈشسىمۇ ئۇالر ئ‍ۈستىگە‪،‬‬ ‫سۈزۈك پىكىرلىرىمنى داغالردىن ئازاد قىلىپ‪،‬‬ ‫بارچە تۈگۈنلەرنى سۆيگۈم بىلەن يېشىۋاتىمەن‪.‬‬ ‫جاندىن ئۆتكىدەك شامال قامچىلىسىمۇ‬ ‫تاللىغان يولۇم بويى ئۈزلۈكسىز مېڭىۋاتىمەن‪،‬‬ ‫ساڭا قاراپ كېلىۋاتىمەن‪.‬‬ ‫كۈزنىڭ پىغانى ۋە باھارنىڭ يېڭىالنغان ھېدىنى يۈدۈپ‪،‬‬ ‫يېشىمنىڭ ھاياجىنى ۋە قۇياشنىڭ تەپتىنى قولۇمدا تۇتۇپ‪.‬‬ ‫ئۆسۈۋاتقان يوپۇرماقالر بىلەن بىللە ئۆسۈپ‪ ،‬بىللە سولۇشۇپ‪،‬‬ ‫گۈل‪-‬چېچەككە‪ ،‬مېۋىلەرگە تولغان بىر باغدا‬ ‫‪62‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫تەشنالىقىم تەڭشىگەن‬ ‫بىر قەدەھ ھۇزۇرنى تەڭلەپ تۇرغان قولنىڭ يېنىدىن ئۆتۈۋاتىمەن‪،‬‬ ‫ساڭا قاراپ كېلىۋاتىمەن‪.‬‬ ‫سەپىرىمنىڭ بارچە نازۇك خىياللىرىنى‪،‬‬ ‫ھاياتىمنىڭ بارچە شېرىن چاغلىرىنى‪،‬‬ ‫تەرەپ‪-‬تەرەپتىن بارچە سىرلىرىمنى‬ ‫روھىمنىڭ ئۆيىگە يىغىۋاتىمەن‪.‬‬ ‫باشالنغۇچىسىز‪ ،‬خاتىمىسىز بىر زاماندا‪،‬‬ ‫چېگرىسىز بىر ماكاندا‬ ‫ساڭا قاراپ كېلىۋاتىمەن‪.‬‬ ‫ئارزۇلىرىمنىڭ پەقەت بىر قىسمىنى ئۆزۈمنىڭ قىلىپ‪،‬‬ ‫شېئىرىمدا ماڭا ئائىت بولغان ھەر نەرسىنىڭ نېگىزىن تېتىپ‪،‬‬ ‫قەلبىڭدە ئىلھام تارلىرىنى سازالشنى كۈتۈپ‪،‬‬ ‫ئىگىز تاغالرنىڭ ھاڭلىرىدىن يامىشىپ ئۆتۈپ‪،‬‬ ‫ئۆتۈلمەس يولالرنىڭ كەينىگە كىرىپ‪،‬‬ ‫ئاشىقى بىقارارلىقنىڭ ئەبەدى نەغمىسىنى قىدىرىپ‬ ‫ساڭا قاراپ كېلىۋاتىمەن‪.‬‬ ‫ ‬

‫ئىنگلىزچىدىن زىننۇرە تەرجىمىسى‬

‫ئۆزبېك ماقال‪-‬تەمسىللەردىن ئارىيەلەر‬ ‫ئاچ كۆزنىڭ ئۆزى تويسىمۇ‪ ،‬كۆزى تويماس‪.‬‬ ‫‪Ochko’zning o’zi to’ysa ham, ko’zi to’ymas.‬‬ ‫ئاق كۆڭۈل گۈلىستان‪ ،‬قارا كۆڭۈل زىمىستان‪.‬‬ ‫‪Ochiq dil - guliston, yopiq dil - zimiston.‬‬ ‫ئوچۇق چىراي نېمەتتىن ياخشى‪.‬‬ ‫‪Ochiq yuz (kular yuz) ne’mattan yaxshi.‬‬ ‫ئەدەپنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى ئەدەپسىزنى كۆرگەندە ئۆگىنىسەن‪.‬‬ ‫‪Odobning nima ekanini, odobsizni ko’rganda bilasan.‬‬ ‫ئادەم بولغان ئادەمنىڭ ئادەم بىلەن ئىشى بار‪.‬‬ ‫ئادەم بولمىغان ئادەمنىڭ ئادەم بىلەن نېمە ئىشى بار؟‬ ‫‪Kishi bo’lgan kishining kishi birlan ishi bor,‬‬ ‫?‪kishi bo’lmagan kishining kishi birlan ne ishi bor‬‬ ‫‪63‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئادەم بولماق ئاستا—ئاستا‪ ،‬ھايۋان بولماق بىردەمدىال‪.‬‬ ‫‪Odam bo’lmoq asta –asta, hayvon bo’lmoq birpasta.‬‬ ‫ئادەمگە تون يارىشار‪ ،‬ئېشەككە توقۇم‪.‬‬ ‫‪Odamga – libos, eshakka - to’qim (yaraşar).‬‬ ‫ئادەم بار يەرگە ئادەم كېلىدۇ‪.‬‬ ‫‪Odam bor joyga odam keladi.‬‬ ‫ئېتى ئۇلۇغ‪ ،‬سۇپرىسى قۇرۇق‪.‬‬ ‫‪Oti ulug’, suprasi quruq.‬‬ ‫ئادىل كىشى ئايدەك‪ ،‬ئېقىپ تۇرغان سۇدەك‪.‬‬ ‫‪Odil kishi oyday, oqib turgan soyday.‬‬ ‫تورغا چۈشكەن بېلىق قارماقتىن قورقماس‪.‬‬ ‫‪To’rga tushgan baliq qarmoqdan qo’rqmas.‬‬ ‫دەرەخ كەسكەندە‪ ،‬ھەرە بىلەن پالتا دوست بولۇر‪.‬‬ ‫‪Daraxt kesuvida (kesishda) arra- bolta do’st bo’lur.‬‬ ‫دەرەخ ساپ بەرمىسە‪ ،‬پالتا كېسەلمەس‪.‬‬ ‫‪Daraxt sop bermasa, bolta kesolmas.‬‬ ‫ئېغىلدا ئۆكۈزۈم يوق‪ ،‬ئالەمدە ئابرويۇم يوق‪.‬‬ ‫‪Og’ilda ho’kizim yo’q, elimda (elda) obro’yim yo’q.‬‬ ‫ئېغىر تاشنى سۇ ئېقىتماس‪.‬‬ ‫‪Og’ir toshni suv oqizmas.‬‬ ‫ئاغرىغان چىشنىڭ داۋاسى ئامبۇر‪.‬‬ ‫‪Og’riq tishning davosi – ombir.‬‬ ‫بىر ئېغىل ئېشەكتىن‪ ،‬ئورۇق بولسىمۇ ئات ياخشى‪.‬‬ ‫‪Og’il to’la eshaktan, oriq (ozg’in) bo’lsa ham ot yaxshi.‬‬ ‫ئائىلىنىڭ ئىززىتى‪ ،‬ھاياتنىڭ لەززىتى‪.‬‬ ‫‪Oilaning izzati – hayotning lazzati.‬‬ ‫ئاق بەدەن‪ ،‬قارا بەدەن سۇغا كىرگەندە مەلۇم‪.‬‬ ‫‪Oq badan, qora badan – suvga tushganda ma’lum.‬‬ ‫ئاق ئىشتاننىڭ يامىقى‪ ،‬قارا ئىشتانغا ياراشماس‪.‬‬ ‫‪Oq ishtonnng bolog’i (poychasi) qora ishtonga yarashmas.‬‬ ‫ ‬ ‫مۇرات ئورخۇن تەييارلىغان‬ ‫ ‬ ‫‪64‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئەسلەش‬

‫*‬

‫نەسرىدىن داۋۇت (قىرغىزىستان)‬

‫قاياقتىنتــۇر‪ ،‬تۇيۇقســىز چىققــان ئاچچىــق ئاۋازدىــن‬ ‫تەنلىرىــم شــۈركىنىپ‪ ،‬تــاش ئېتىشــتىن توختىدىمــدە‪،‬‬ ‫ئەتراپقــا ئەنســىزلىك بىلــەن باقتىم‪ .‬مېنىــڭ ژۇقۇرۇمدىراق‪،‬‬ ‫ســۇنىڭ ئىچىــدە بىــر باغــام ئوتــۇن كۆتىۋىۋالغــان قىــز‬ ‫ۋاقىراۋېتىپتــۇ‪ .‬ئەس‪-‬ھوشــۇمنى يوقاتقــان ھالــدا ئۆزەمنــى‬ ‫ســۇغا ئاتتىــم‪ ،‬ئاندىــن ‪:‬‬ ‫چۈشــتىن كېيىــن ســۇنىڭ ئۇلۇغــاپ كېتىدىغانلىقىنــى‬‫بىلمەتتىڭىزمۇ؟‪-‬دېدىــم‪ .‬يېقىنــاپ كەلگەندىــن كېيىــن‬ ‫سىنىپدىشــىم مەريەمنــى تونــۇپ‪ .‬ئــۇ ئــۈن چىقمىــدى‪،‬‬ ‫چىرايىدىــن قاتتىــق قورقــۇپ كەتكىنــى چىقىــپ‬ ‫تۇرســىمۇ‪ ،‬بىــر باغــاپ ئوتۇنغــا چىڭڭىــدە ئېســىلىۋاپتۇ‪.‬‬ ‫مــەن بىــر قولۇمــدا ئوتۇننــى‪ ،‬بىــر قولۇمــدا مەرىيەمنــى‬ ‫تۇتــۇپ‪ ،‬كەينىگــە قايتــۇرۇپ كەلدىــم‪ .‬بىــز دەريــا بويىــدا‬ ‫ئۈســكەنلىگىمىز ئۈچــۈن ســۇدا ئۈزۈشــكە خېلىــا ئۇســتا‬ ‫ئېــدۇق‪ .‬ئاتا‪-‬ئانىلىرىمىزنىــڭ كۈندۈزلىــرى جاپالىــق‬ ‫كۆرىشــىدىن‪ ،‬كېچىلىــرى ئۈگىنىشــتىن ۋاقتــى بولمىغاچقــا‬ ‫تەمــەش تېرىــپ‪ ،‬قىشــنىڭ غېمىنــى قىلىش بىزگــە قالغان‪.‬‬ ‫بۇنىــڭ ئۈچــۈن قاتمۇ‪-‬قــات ئارالالردىــن ئــۈزۈپ‬ ‫ئۆتــۈپ‪ ،‬دەريــا بويىغىچــە باراتتــۇق‪ .‬مــەن قىزالرغــا‬ ‫ئۆچمەنلىــك بىلــەن قاراتتىــم‪ .‬ســەۋەبى‪ ،‬بىــرەر ئوغــۇل‬ ‫قىــزالر بىلــەن سۆزلىشــىپ قالســا‪ ،‬بۇنــى كۆرگــەن‬ ‫بالىــار زاڭلىــق قىلىدىغــان‪ ،‬ھەتتــا شــۇ يەردىــا ســەت‬ ‫لەقەملەرنــى چىقرىىــپ‪ ،‬ســىڭدۈىۋېتىدىغان‪ .‬بۈگــۈن‬ ‫مەرىيەمنىــڭ ھاياتىنــى قىــل ئۈســتىدە كــۆرۈپ‪ ،‬رەھىمىــم‬ ‫كەلگەنلىكتىــن‪ ،‬بــۇ مىجەزىمگــە ئىتائــەت قىلمىدىــم‪.‬‬ ‫مەرىيــەم بولســا تېخىچىــا بېلىگــە ئوراۋالغــان كۆينىگىنىــڭ‬ ‫ئېتىگىنــى يادىدىــن چىقىرىــپ‪ ،‬كــۆز يېشــىنى ئېتىۋاتاتتــى‪.‬‬ ‫مەرىيــەم بولــۇڭ‪ ،‬ســۇ تېخىمــۇ ئۇلغۇيىۋاتىــدۇ‪ .‬ئالدىــدا‬‫ســىزنى ئاندىــن ئوتۇنلىرىڭىزنــى ئۆتكۈزىۋىتــەي‪.‬‬ ‫مەرىيــەم شاپ‪-‬شــاپ قىلىــپ‪ ،‬ئېتەكلىرىنــى‬ ‫چۈشــەردىدە‪ ،‬ســۇنىڭ ئېقىشــىغا قارشــى ژۈگــرەپ بېرىــپ‪،‬‬ ‫ئۆزىنــى ســۇغا تاشــلىدى‪ .‬شــۇ زامــان تاپىنىمدىــن زىڭىــدە‬ ‫قىلىــپ كىرگــەن ئاغرىــق‪ ،‬مىيەمدىــن چىقتــى‪ .‬پەۋقــۇالدە‬ ‫بىــرەر ھادىســە بولســا‪ ،‬ئۈلگىرىشــىم ناتايىــن‪ ...‬مەنزىلگــە‬

‫ئــۇ ژىللىــرى ئوقۇشــنى تاشــاپ‪ ،‬سىياســىي‬ ‫ئۆزگۈرۈشــلەرگە بېرىلىپــا كەتكــەن ئېــدۇق‪ .‬مۈمكىــن‪،‬‬ ‫«ئەندىــا ئۇتتــۇرا مەكتەپنــى پۈتتــۈرۈپ‪ ،‬كەســپىي‬ ‫بىلىمگــە يــول ئېلىــش ئالدىــدا تۇرغــان ئوقۇغچىغا دەرســنى‬ ‫ئوقۇتمــاي‪ ،‬سياســەن ئۈگۈتــۈش نېمســى» دەرســىز‪ .‬يــاق‪،‬‬ ‫سياســەت دېگــەن قومانــدان! بايقىمــاي ئېيتىلغــان ھــەر‬ ‫بىــر ســۆز‪ ،‬ھەركــەت پىرىنســىپغا كۆتــۈرۈپ‪ ،‬ئىدىيەگــە‬ ‫تاقالغانــدا‪ ،‬ســىز «كىچىــك» دېگــەن ئوقۇغۇچىمــۇ‬ ‫چوڭالردىــن قالمــاي‪ ،‬سىياســى خاتالىــق ئۆتكۈزىــدۇ‪-‬دە‪،‬‬ ‫ئۆزىگىمــۇ‪ ،‬ئۆزگىگىمــۇ ھارغىچــە دەرت تېپىــپ بېرەلەيــدۇ‪.‬‬ ‫شــۇڭا تىنىپ تۇرالماســلىغىدىنمۇ «ئاغمىخان» ئاتالغاندىن‬ ‫كېيىــن ژۈگاچــاپ كەتتىــم‪.‬‬ ‫مەكتەپتىــن قايتىپــا ئاغــزى يېپىــق قازانــدەك قايناۋاتقان‬ ‫ئىچىمنــى بوشــىتىۋىلىش ئۈچــۈن دەريا بويىغــا ژۈگرەيمەن‪.‬‬ ‫دەريــا بولســا مەھەللىمىزنىــڭ ژۇقــۇرى تەرىپىدىــن ئىــان‬ ‫باغــرى ئەگىــپ ئۆتىــدۇ‪ .‬تــۆرت زىيانداشــنى يوقىتىــش‬ ‫ژىللىــرى قارغــا‪ ،‬قۇچاقالرنىــڭ ئۇگىســىنى بۇزىمىــز دەپ‪،‬‬ ‫ئۇنىــڭ بويلىرىدىكــى ئىپــار پۇراقلىــق جىگدىلەر‪ ،‬ســۇمبۇل‬ ‫چاچلىــق تالــار‪ ،‬بۈككىــدە توقايــار ۋەيــران بولــۇپ‬ ‫كەتكەندىــن كېيىــن‪ ،‬ئەتــراپ قاقاســلىققا ئايلىنىشــقا‬ ‫باشــلىغان ئىــدى‪ .‬ئانــدا‪ -‬ســاندا قــۇرۇپ قالغــان دەل‪-‬‬ ‫دەرەخلــەر كومۇننىــڭ داش قازانلىرىنــى قاينىتىــش ئۈچــۈن‬ ‫ئىشــلەندى‪ .‬پەقــەت دولقــۇن ژۇيــۇپ كېتېلمــەي‪ ،‬ئېقىــن‬ ‫ســۇغا ئۆچــى تېگىــپ قالغــان قىرغاقتىكــى چۆپلەرنىــڭ‬ ‫نــۆۋەت بىلــەن ھەركەتلىنىشــى دۇتارنىــڭ مۇڭــى يەتمىگەن‬ ‫غەم‪-‬قايغۇالرنــى ئىزھــار قىلىــپ‪ ،‬پــەدە بېســىۋاتقاندەك‬ ‫تۇيۇلىــدۇ‪.‬‬ ‫بۇخچامنــى بىــر تەرەپكــە ئىرغىتىــپ تاشــاپ‪ ،‬ســىقىم‬ ‫تولغىچــە تــاش تەردىــم ۋە ئۇالرنــى بىر‪-‬بىرلــەپ غــۇالچ‬ ‫كېرىــپ ئاتتىــم‪ .‬ئاتقــان تاشــلىرىمنىڭ مۇساپىســى‬ ‫بارغانســىرى قىســقىارپ‪ ،‬ئالدىمدىكــى ئــارال ســۈيىگە‬ ‫چولتــۇكالپ چۈشــىدە تىنىــق ســۇ بېتىــدە ئېچىلىۋاتقــان‬ ‫گۈلــدەك ئىزنــا قالــدۇردى‪.‬‬ ‫ۋاي‪ ،‬ئاپا!‬‫*‬

‫«قىرغىزىستان ئۇيغۇر ئەدەبىياتدىن نەمۇنىلەر» ناملىق كىتاپتىن ئېلىندى‪.‬‬

‫‪65‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫مەن ھېچ نېمە دەلەلمەي‪ ،‬ئويلىنىپ تۇرۇپ قالدىم‪.‬‬ ‫ قۇرۇتالرنىمــۇ يامــان كۆرۈمەن‪-،‬دېــدى مەرىيــەم‬‫دەرھالــا ســۆزىنى داۋامالشــتۇرۇپ‪ -،‬چۈنكــى ئــۇالر‬ ‫ئالمىنىــڭ رەڭگىنــى بــۇزۇپ‪ ،‬تەمىگــە زىيــان يەتكۈزىــدۇ‪...‬‬ ‫مــەن يەنــە ئويلىنىــپ قالدىــم‪ :‬بــۇ قىزنىــڭ يامانلىغىنــى‬ ‫قــاراڭالر‪ ،‬ئادەمنىــڭ ئېســىغا كەلمەيدىغــان بىــر نېمىلەرنــى‬ ‫بىلۋاپتۇ‪.‬‬ ‫غەيــرەت‪ ،‬كــۈن كــەچ كىرىۋاتىــدۇ‪ ،‬ماڭايلــى‪،‬‬‫ئاپىلىرىمىــز ئەنســىرەيدۇ‪-،‬دىدى مەرىيــەم خىيالىمنــى‬ ‫بۆلــۈپ‪ ،‬مــەن گــەپ قىلمــاي ئوتۇننــى كۆتەردىــم‪ .‬مەرىيــەم‬ ‫ئەگەشــتى‪ .‬كومونتــا بېغىغــا يېقىنالشــقاندا‪ ،‬قەدىمىــم‬ ‫ئاستىلىشىشــقا باشــلىدى‪ .‬ســەۋەبى‪ ،‬ئــۇ يەردىــن يولىمىــز‬ ‫ئايرىلىــدۇ‪ .‬مېنىــڭ بــۇ قىزدىــن ئايرىلىغىــم يــوق‪ .‬باغنىــڭ‬ ‫ئوتتۇرىغــا كەلگەنــدە ئوتۇننــى يەرگە تاشــلىدىم‪ .‬مەرىيەممۇ‬ ‫توختىــدى‪ .‬بىــز ســۈكۈت ئىچىــدە مېۋىســى ژىغىلىــپ‬ ‫بولغــان ئالمــا دەرەخلىرىگــە قــاراپ ئولتــۇردۇق‪.‬‬ ‫غەيــرەت‪ ،‬ئــەۋۇ شــاختا بىــر تــال ئالمــا قاپتــۇ‪-،‬‬‫دېــدى مەرىيــەم‪.‬‬ ‫قېنــى‪ .‬قېنــى ؟!‪ -‬ئــۇ كۆرســەتكۈچ بارمىغــى بىلــەن‬‫ئالمىنــى مــاڭا كۆرســەتتى‪.‬‬ ‫ئوھۇ‪ ،‬ئۇ بىزگە قاپتۇ‪.‬‬‫قويۇڭ‪ ،‬باالغا قالىسىز!‬‫ئۇنىــڭ ئالدىــدا ئۆزەمنــى كۆرســىتىپ‪ ،‬شاپ‪-‬شــۇپال‬ ‫قىلىــپ‪ ،‬ئېســىلدىمدە‪ ،‬بىــر تــال ئالمىنــى ئېلىپ چۈشــتۈم‪.‬‬ ‫ قاراڭە‪ ،‬مەي باغالپ‪ ،‬سۈزۈلۈپ كېتىپتۇ‪.‬‬‫ قۇرت چۈشمىگەچكە ۋايىغا يەتتىدە‪.‬‬‫ تەمىنى تېتىپ كۆرۈڭ‪ ،‬ئەمسە!‬‫ياق‪ ،‬مەن ئالما يېمەيمەن‪.‬‬‫ ئەجابا‪.‬‬‫ ئاچچىق‪.‬‬‫ ئاچچىــق دەمســىز!؟‪ -‬ۋارس‪-‬ۋۇرس قىلىــپ ئالمىغــا‬‫ئېغىــز ســالدىم‪ .‬ئالمىنىــڭ ھەســەلدەك شــېربەتلىرى‬ ‫جاۋغايلىرىمدىــن ئېقىــپ كەتتــى‪.‬‬ ‫ تاتلىقمىكەن؟‬‫ تاتلىــق بولغانــدا قانــداق!‪ -‬ئاغزىمنــى ســۈرتىۋېتىپ‪،‬‬‫جــاۋاب بەردىــم‪.‬‬ ‫ تاتلىق بولۇش كېرەك‪.‬‬‫ بايــا ئاچچىــق‪ ،‬يېمەيمــەن‪ ،‬دېدىڭىزغــۇ‪ -،‬دېدىــم‬‫خىجالــەت بولــۇپ‪.‬‬ ‫ مــەن ســىزنى يېســۇن دېدىــم‪ .‬دادام ھەقىقــى دوســت‬‫مەنپىئــەت ئۈســتىدە ئۆزىنــى تۇتۇشــنى بىلىــش كېــرەك‬ ‫دەيــدۇ‪.‬‬ ‫يۈزلىرىمدىــن ئــوت يېنىــپ كەتكەنــدەك بولــدى‪ ،‬زۇۋانىم‬ ‫تۇتۇلغانــدەك بولدى‪.‬‬ ‫‪ -‬غەيــرەت‪ ،‬ســىزگە رەخمــەت‪ .‬ئەگــەر ســىز بولمىغــان‬

‫يېتىــپ‪ ،‬جېنىــم ئــارال ئالغانــدا‪ ،‬بايقىســام‪ ،‬قاقىرنىــڭ‬ ‫بوينىــدەك ســوزۇلۇپ كەتكــەن بوينــۇم ئوبدانــا تېلىــپ‬ ‫قاپتــۇ‪ .‬ئوتۇننىــڭ ئۈســتىگىال چۆكتــۈم‪ ،‬مەرىيەمنىــڭ‬ ‫چىشــىغا تېگىــپ‪:‬‬ ‫مەرىيــەم توغــاچ‪ -‬مايلىــق توغــاچ‪ ،‬تاالغــا چىقمــاڭ تىــل‬‫تېگىدۇ‪.‬‬ ‫قەلــەم قــاش‪ -‬شــۇمبۇل چــاچ‪ - ،‬دەپ ۋاقىرىغانلىرىــم‬ ‫ئېســىمغا چۈششــۈپ كەتتــى‪ .‬ئىختىيارســىز ئــۇ قاتقــا باقتىم‪.‬‬ ‫مەرىيەمنىــڭ قارىســىمۇ كۆرۈلمەيــدۇ‪ .‬ئوتۇننــى ســۆرەپ‬ ‫ســۇغا چۈشــتۈم‪ .‬ســۇ بايىقىدىنمــۇ ئۇلغۇيــۇپ كېتىپتــۇ‪.‬‬ ‫ئوتۇننــى ســۆرەپ كېتىۋاتقــان ئېقىننىــڭ كۈچىنــى يېڭىــش‬ ‫مــاڭا ئاســانغا چۈشــمەيۋاتاتتى‪.‬‬ ‫غەيرەت‪ ،‬ئوتۇننى تاشال!‬‫ئــۇ قاتتــا تــۇرۇپ ۋاقىراۋاتقــان مەرىيەمنىــڭ ئــاۋازى‬ ‫غورۇرىمغــا مايــدەك ئېقىپ چۈشــتى‪ ،‬ئەتىمالىــم‪ ،‬ۋۇجۇدىمغا‬ ‫پۈتكــەن غەيــرى تەبئىــي كــۈچ بىلــەن قىپاشــاپ‪ ،‬ئالغــا‬ ‫ئىنتىلدىــم‪ .‬مەرىيــەم قوللىرىنــى بولۇشــىچە ســوزۇپ‪،‬‬ ‫ئالدىغــا كەلمەكتــە‪ .‬ئۇچىســىدىكى كۆينىگىنىــڭ ئېتىگــى‬ ‫ســۇ بېتىگــە لەيلــى قازاقتــەك يېيىلىــپ كېتىپتــۇ‪ .‬بىــز‬ ‫يېتىلىشــىپ ســۇدىن چىقتــۇق‪ .‬مەرىيەمنىــڭ ھازىــرال‬ ‫ســىقىپ كىيۋالغــان كۆينىكــى يەنــە تېنىغــا چاپلىشــىپ‬ ‫كەتكىنىنــى كــۆرۈپ‪ ،‬كۆزلىرىمنــى قاچــۇردۇم‪ .‬مەرىيــەم‬ ‫ســەل تارتىنىــپ‪:‬‬ ‫غەيــرەت‪ ،‬ئــاۋۇ دۆڭنىــڭ كەينىگــە ئۆتــۈپ‪،‬‬‫كىيىملىرىڭىزنــى تاشــاپ بېرىــڭا‪ ،‬غۇچچىــدا قــۇم بولــۇپ‬ ‫كېتىپتــۇ‪ ،‬چايقىۋىتــەي‪ -،‬دىــدى‪.‬‬ ‫مــەن مەرىيەمنىــڭ ئېيىتقانلىرىنــى بەجــا كەلتــۈردۈم‪.‬‬ ‫ئاندىــن يالپــاق تــاش ئۈســتىدە ســۇغا قــاراپ ئولتــۇردۇم‪.‬‬ ‫بىــر دەقىقــە ئارىمىــزدا جىمجىتلىــق ھۆكــۈم ســۈردى‪،‬‬ ‫كېيىــن ئــۈزۈم بىرىنچــى بولــۇپ جىمجىتلىقنــى بــۇزدۇم‪،‬‬ ‫مەرىيــەم‪ ،‬ســىز بىلىقالرنــى ياخشــى كۆرەمســىز؟‪-‬‬‫دېدىــم‪ ،‬ئۇنىڭغــا سۈپ‪-‬ســۈزۈك ســۇ ئاســتىدا پىلدىڭشــىپ‬ ‫ژۈرگــەن كىچىــك بىلىقالرنــى كۆرســىتىپ‪،‬‬ ‫ئۇششاق بىلىقالرنى ئەزەلدىن ياخشى كۆرىمەن‪.‬‬‫ئۇنداق بولسا تۇتۇپ بېرەي‪.‬‬‫ياق !‬‫نېمىشكە؟‬‫ئۇششــاق بىلىقالرغــا ئــازار بەرگەنلەرنــى ئۆلگىــدەك‬‫يامــان كۆرۈمــەن‪.‬‬ ‫بۇ نېمە دېگىنىڭىز؟‬‫چــوڭ بېلىقالرنىــڭ ئۇششــاق بىلىقالرنــى يېگىنىنــى‬‫ئــاز دەپ‪ ،‬يەنــە ئۇنىڭغــا رەھىمســىزلىك قىلىنســا‪...‬‬ ‫ئۇنى سىز نەدىن بىلىسىز؟‬‫ئاپــام چــوڭ بىلىقالرنــى تازىالۋاتقانــدا ئىچىدىــن تېخى‬‫ھەزىــم بولمىغــان كىچىــك بىلىقــار چىققان‪.‬‬ ‫‪66‬‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫بولســىڭىز‪ ،‬ئارالنىــڭ ســۈيى مېنــى ئوتۇنلىرىــم بىلــەن‬ ‫دەرياغــا قېتىۋېتەتتــى‪ .‬شۇڭالشــقا‪ ،‬ئەشــۇ ئالمــا ســىزگە‬ ‫تالىــق‪ .‬مەرىيــەم ئوتۇننــى كۆتــۈرۈپ‪ ،‬ئۆيــى تەرەپكــە‬ ‫ماڭــدى‪ .‬مــەن قارســى ژۈتكىچــە ئۇزىتىپ قالدىم‪ .‬شــۇندىن‬ ‫بېــرى ئارىمىــز يېقىنلىشــىپ‪ ،‬دوســتلىغىمىز كۈچىيىــۋەردى‪.‬‬ ‫بىــر كۈنــى مەكتــەپ بويىچــە قىزىــل ناخشــىالرنى‬ ‫ئۈگىنۋاتاتتــۇق‪ .‬داالنــى ئېگىــز پــەس ئۇرۇلغــان جــاڭ‬ ‫بىلــەن قىقــاس قاپــاپ كەتتــى‪ .‬دېمــەك‪ ،‬كىمىنــدۇر‬ ‫ســازايى قىلۋاتقىنــى ئېنىــق‪ .‬ئــادەت بويىچــە ئۈگىنىۋاتقــان‬ ‫«قىزىــل ناخشــىلىرىمىز» ژىغىشــتۇرۇپ‪ ،‬ئۇالرنىــڭ ئالدىغــا‬ ‫ماڭــدۇق‪ .‬مەندىــن بۇرۇنىــراق توپقــا يېتىــپ بارغــان‬ ‫مەرىيــەم‪ -:‬جېنىــم دادا‪ -‬دەپ ۋاقىرىماســمۇ‪ ،‬نەزىرىمــدە‬ ‫ئالىــم لەرزىگــە كەلگەنــدەك تۇيۇلــۇپ‪ ،‬ئاياقلىرىــم تىتىــرەپ‬ ‫كەتتــى‪.‬‬ ‫قارىسام‪«،‬شــۇجىڭ جۈپــى» دېگــەن يېزىغــى بــار‬ ‫ئــۇزۇن قالپاقنــى كىيگــۈزۈپ‪ ،‬بوينىغــا «كاپىتالىزىــم يولىغــا‬ ‫ماڭغــان بۇزغۇنچــى» دېگــەن تاختىنــى ســىم بىلــەن‬ ‫ئېســىپ قويغــان ئــادەم مەرىيەمنىــڭ دادىســى ئېكــەن‪.‬‬ ‫ئاكىتىــۋالر‪« :‬بــاش ئەگســۇن‪ ،‬تــوۋا قىلســۇن !» دەپ‬ ‫ۋاقىرىــدى‪ .‬بۇيرۇقنــى ئىجــرا قىلغىچــە ئۇنىــڭ چىرايىدىكى‬ ‫دەھشــەتلىك ئاالمەتلەرنــى كــۆرۈپ‪ ،‬ژۈرىگىمنىــڭ ئاچچىــق‬ ‫زەراداپ ســۇلىرى كۆزۈمگــە تەپتــى‪ .‬مەرىيــەم‪:‬‬ ‫دادامنــى قويىۋىتىتــڭالر! مېنــى ئېتىۋەتســاڭالرمۇ‬‫مەيلــى‪ ،‬دادامنــى قويىۋىتىــڭالر!‪ -‬دەپ زارالتتــى‪.‬‬ ‫ خەلــق دۈشــمىنىنى دادام دەپ ئاغزىغــا پاتــۇرۇپ‬‫ۋاقىراۋاتقىنىنــى قــارا ! ھــوي‪ ،‬كاپىتالىزىمنىــڭ كۈچىگــى‪،‬‬ ‫كۆكەمــە‪ ،‬ھايــۋان!‪ -‬دېــدى قولىغــا قىزىــل التــا باغلىۋالغان‬ ‫بىرســى‪ .‬مەرىيەمنــى ســانىڭ چاڭگىلىغــا چۈشــكەن‬ ‫چۈجىــدەك ســىلكىنىپ‪:‬‬ ‫رەھىم قىلىڭالر‪ ،‬دادامنىڭ گۇناسى يوق!‬‫ بار نېرى !‪...‬‬‫مەرىيەمنــى چالمىــدەك پېقىرىتىــپ تاشــلىۋەتكەن ئــۇ‬ ‫بېرەھىــم تــوڭ قارغىــدەڭ چاڭىلــداپ‪ ،‬توپنــى ئېلىــپ‬ ‫ماڭــدى‪ .‬مــەر يــەر بېغىــاپ ياتقــان مەرىيەمگــە‪ ،‬ئېيتقىســىز‬ ‫بوزەكلىگىمىزدىــن مەســخىرىۋازالرنىڭ تۇتقىنــى بولــۇپ‬ ‫كېتىۋاتقــان ئۇنىــڭ دادىســىغا قــاراپ ئامالســىز تۇرغىنىمــدا‪،‬‬ ‫ئالمىغــا چۈشــكەن قۇرۇتالرنــى ئەســلەپ ئۇالرغــا لەنەتلــەر‬ ‫ياغــدۇردۇم‪:‬‬ ‫مەرىيــەم تۇتــۇڭ‪ ،‬كېتەيلــى‪ .‬بــۇ يەردىــن چاپســانراق‬‫كېتىۋااليلىچــۇ‪ -،‬ئۇنــى يۆلەشــتۈرۈپ تۇرغــۇزدۇم‪ .‬چاچلىرى‬ ‫چۇگــۇك‪ ،‬ياقىلىــرى ئايرىــق‪ ،‬مەڭىزلىــرى ھۆپپىــدە ئــوت‬ ‫ئېلىــپ‪ ،‬كۆزلىــرى غەزەپتىــن چاقنــاپ كەتكــەن مەرىيــەم‬ ‫قوللىرىمغــا ئېســىلىپ‪ ،‬ئاياقلىرىنــى ئارانــا يۆتكىــدى‪.‬‬ ‫بىــز ئۇالرنىــڭ ئۆيىگــە ئېلىــپ چىقىدىغــان قورۇقنىــڭ‬ ‫ئايىغىغــا يەتكەنــدە‪ ،‬چىپپىــدە توختــاپ‪ ،‬ئۆزىنــى بىــر قــۇر‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫جۈندەۋالدىــدە‪:‬‬ ‫ غەيــرەت‪ ،‬ئىككىمىــز بىللــە مېڭىــپ‪ ،‬خاتــا قىلــدۇق‪.‬‬‫ھەممــە گۇنــا مەنــدە‪ -،‬دېــدى‪.‬‬ ‫ بۇ قانداق گەپ؟‬‫ مېنىغــۇ ئەنــدى مەكتەپتىــن قوغاليدىغىنــى ئېنىــق‪.‬‬‫ســىزنىڭ «شــۇجىڭ چۈيــى» نىــڭ قىــزى بىلــەن‬ ‫ژۈگىنىڭىزنــى كۆرســە نېمــە بولىــدۇ؟!‬ ‫ يــوق گەپنــى قويــۇڭا! ســىزنى تاشــاپ كەتكىــدەك‬‫كىــم ئېكەنمــەن؟‬ ‫مەرىيــەم مەيــۈس‪ ،‬بىلىنــەر‪ -‬بىلىنمــەن ئىلجىيىــش‬ ‫بىلــەن تەبەسســۇم قىلــدى‪ .‬ئاندىــن مــاڭا قــاراپ‪ ،‬يەنــە‬ ‫ســۆز قاتتــى‪:‬‬ ‫ســىز دادامنــى ئېلىــپ كېتىۋاتقانالرنىــڭ ھەممىســىنى‬‫يامــان ئادەملــەر دەپ ئويلىمــاڭ‪ ،‬ئۇالرنــى كۆلەنگــۈدەك‬ ‫ئەگەشــتۈرۈپ ژۈرگــەن سىياســەتنىڭ قومانــدان‬ ‫ئېكەنلىگىنــى چۈشــىنىڭ‪.‬‬ ‫مــەن ئېتىــراز بىلــەن قــول ســىلكىپ‪ ،‬چىرايىمنــى‬ ‫پۈرۈشــتۈردۈم‪.‬‬ ‫ئۇنــداق قىلمــاڭ‪ ،‬غەيــرەت‪ - ،‬مەرىيەمنىــڭ چىرايىــدا‬‫ئاۋايلىغــان يېرىنــى ئۇرۇۋالغانــدەك تــۇس ئالــدى‪ -،‬دادام‬ ‫قەھرىمانلىقنىــڭ ئورنــى بــار‪ .‬رەھىمســىزدىن شــەپقەت‬ ‫كۈتــۈپ بولمايــدۇ دەيدىغــان‪ .‬مۇمكىــن‪ ،‬بىــز تېخــى‬ ‫چۈشــىنىپ يەتمەيدىغــان بىــر يەرلىــرى بــاردۇ‪ .‬شــۇڭا بايــا‬ ‫ئۆزەمنــى تۇتىۋالمىغىنىمغــا ئۆكۈنىمــەن‪ .‬دادام بېچارىنــى‬ ‫بەكمــۇ قىيناۋەتتىــم‪ .‬ســىزدىن ســورارىم‪ .‬بىــز مۇشــۇ يــەردە‬ ‫خوشلىشــايلى‪ .‬ئەگــەر مېنــى كۈرەشــكە سالســا‪ ،‬مەكتەپتىــن‬ ‫قوغالنســۇن‪ .‬دېگەنلەرگــە ئەگىشــىڭ‪ .‬بەرىبىــر مېنىــڭ‬ ‫ئوقۇشــۇمغا ھېچكىــم ئــارا بواللمايــدۇ‪.‬‬ ‫بــۇ ســۆزلەرنى ئاڭلىغاندىــن كېيىــن‪ ،‬ئۆزەمــدە‬ ‫چۈشــكۈنلۈك پەيــدا بولــۇپ‪ ،‬كۆڭلــۈم بۇزۇلــۇپ كەتتــى‪.‬‬ ‫مــەن ســىزنى ئۇنتۇمايمــەن‪ ،‬مەرىيــەم‪ -،‬دېيەلىدىــم‬‫ئــاران‪.‬‬ ‫غەمكىــن كــۈدە راســت دېگەنــدەك‪ ،‬نۆۋەتتىكــى‬ ‫ئۈگۈنىشــتە مەرىيەمنــى نــەق مەيدانــدا ئۇنىڭغــا يــاردەم‬ ‫قىلغىنىــم ئ‍ۈچــۈن مېنــى مەكتەپتىــن قوغىلىۋەتتــى‪ .‬كــۆپ‬ ‫ئۆتمــەي‪ ،‬مەرىيەملەرنىــڭ ئائىلىســىنى بىــر كېچىدىــا‬ ‫تەكلــى ماكانغــا ســۈرگۈن قىلىۋەتكىنــى مەھەللىگــە پــۇر‬ ‫بولــۇپ كەتتــى‪ .‬مــەن بولســام ئاتــا‪ -‬ئانــام بىلــەن چــەت‬ ‫ئەلگــە كۆچــۈپ كەتتــۇق‪ .‬مانا شــۇنىڭدىن بېــرى مەرىيەمنى‬ ‫ئەســلەيمەن‪.‬‬ ‫ ‬

‫‪67‬‬

‫‪–1993‬ژىلى‪ ،‬ئىيۇن‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫ئەدەبىي خەۋەر‬

‫تاپقــان ئۇيغــۇر ئەدەبىياتىنىــڭ جــان كۆيەرلىــرى ياشــارغا‬ ‫ئــاق يــول تىلــەپ تــور بەتلىرىگــە ئوي‪-‬پىكىرلىرىنــى‬ ‫يېزىــپ رىغبەتلەنــدۈردى‪.‬‬ ‫بــۇ يىــل ‪–28‬ئىيۇلــدا «ۋارىــس ئەدەبىــي‪-‬‬ ‫ئىجادىيــەت بىرلەشمىســى»نڭ ئىجادىيــەت كىچىلىگــى‬ ‫ئۆتكۈزۈلگــەن بولــۇپ‪ .‬بــۇ كېچىلىككــە كۆزگــە كۆرۈنگــەن‬ ‫گېزىت‪-‬ژۇرنالالرنىــڭ‬ ‫شــائىر‪-‬يازغۇچىالر‪،‬‬ ‫ئالىــم‪،‬‬ ‫مۇھەررىرلىــرى‪ ،‬مۇخبىــرالر‪ ،‬نەشــرىياتالرنىڭ رەئىســلىرى‪،‬‬ ‫مەكتــەپ‬ ‫ۋەكىللىــرى‪،‬‬ ‫«تەڭرىتاغ»تېلېكانالىنىــڭ‬ ‫مۇدىرلىــرى‪ ،‬تاالنتلىــق ناخشــىچى ۋە كومپوزىتــورالر‪،‬‬ ‫جۇمھۇرىيەتلىــك‪ ،‬ۋىاليەتلىــك ۋە ناھىيەلىــك ئۇيغــۇر‬ ‫ئېتنومەدەنىيــەت مەركىزىنىــڭ رەئىســلىرى‪ ،‬جەمىيەتلىــك‬ ‫تەشــكىالتالرنىڭ ۋەكىللىــرى ئاالھىــدە تەكلىــپ‬ ‫بىلــەن قاتناشــتى‪ .‬بــۇ كېچىلىككــە بولغــان قىزغىنلىــق‬ ‫خەلقىمىزنىــڭ «ۋارىس»قــا ئىشــىنىدىغانلىقىدىن دېــرەك‬ ‫بېرىــدۇ‪.‬‬ ‫بــۇ ئىجادىيــەت كېچىلىكىــدە بىرلەشــمە ۋەكىللىــرى‪،‬‬ ‫ئىجادىيەتچىلــەر ۋە مېھمانــار ســۆز قىلــدى‪.‬‬ ‫"«ئۇيغــۇر ئــاۋازى»‪« ،‬ئىنتىــزار»‪« ،‬ئىجاتــكار»‪،‬‬

‫قازاقىســاندا ئەدىبــي ئىجادىيەت بىلەن شــۇغۇللىنىۋاتقان‬ ‫«ۋارىــس ئەدەبىي‪-‬ئىجادىيــەت بىرلەشمىســى» بىرقىســىم‬ ‫ئۇيغــۇر زىيالىلىرىنىــڭ تەكلىپ‪-‬پىكىرلىــرى ئاساســىدا‬ ‫قۇرۇلغــان بولــۇپ‪ ،‬نامىدىــن چىقىــپ تۇرغىنىــدەك‪،‬‬ ‫ئەدەبىياتىمزنــى راۋاجالنــدۇرۇش‪ ،‬تەرەققــى قىلــدۇرۇش‬ ‫يەنــى‪ ،‬ئەدىبىياتىمىزغــا ۋارســىلىق قىلىدىغــان يــاش‬ ‫ئىجاتكارالرنــى يېتىشتۈرۈشــنى مەقســەت قىلىــدۇ‪.‬‬ ‫قازاقىســتان ئۇيغــۇر زىيالىلىرىنىــڭ تەكلىپ‪-‬پىكىرلىــرى‬ ‫ئاساســىدا‪ ،‬ئەدەبىيــات يولىــدا قەلــەم تەۋرىتىــپ‬ ‫كېلىۋاتقــان بىــر تۈركــۈم ياشــار بىرلىكتــە ئىجادىيەتكــە‬ ‫باشــلىغان ئېــدى‪ .‬كۆپچىلىكنىــڭ ئىشــتىراك قىلىشــى‬ ‫بىلــەن ئەدەبىيــات ســېپىگە يېڭــى قــان بولــۇپ قوشــۇلغان‬ ‫ئەدەبىي‪-‬ئىجادىيــەت بىرلەشمىســى»نىڭ‬ ‫«ۋارىــس‬ ‫پىرىســنىپلىرى تــۈزۈپ چىقىلــدى ھــەم فېيســبۇك قاتارلىــق‬ ‫ئىجتىمائىــي تــورالردا «ۋارىــس ئەدەبىي‪-‬ئىجادىيــەت‬ ‫بىرلەشمىســى» نىڭ ئەزالىرىنى بىر‪-‬بىرلەپ كۆپچىلىككە‬ ‫تونۇشــتۇرۇلدى‪ .‬يــاش تاالنــت ئىگىلىــرى ئىجادىيىتىنــى‬ ‫نامەيــەن قىلىــپ‪ ،‬خەلىقنىــڭ قىزىقىشــىنى قوزغىــدى‪.‬‬ ‫ئەدەبىي‪-‬ئىجادىــي بىرلەشــمىنىڭ قۇرۇلغانلىغىدىــن خەۋەر‬ ‫‪68‬‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫«ئازىيــا بۈگــۈن»‪« ،‬غۇنچــە»‪« ،‬ئاخبــارات» قاتارلىــق‬ ‫گېزىــت ۋە ژۇرنالىنىــڭ ۋەكىللىــرى ســەھنىدە ســۆز‬ ‫قىلىــپ "«ۋارىــس ئەدەبىــي ئىجادىيــەت بىرلەشمىســى»نى‬ ‫قولالپ‪-‬قۇۋەتلەيدىغانلىغىنــى بىلــدۈردى‪ ،‬شــۇنداقال ئــۆز‬ ‫گېزىت‪-‬ژۇرناللىرىدىــن مەخســۇس بىــر بەتنــى «ۋارىــس»‬ ‫ئىجادىيىتىگــە بېغىشــايدىغانلىقىنى تەكىتلــەپ ئۆتتــى‪.‬‬ ‫چېلــەك تەۋەلىــك ئۇيغــۇر ئېتنومەدەنىيــەت مەركىزىنىــڭ‬ ‫يېنىغــا جايالشــقان مائارىــپ كېڭىشــىنىڭ رەئىســى ئارزۇگــۈل‬ ‫ئابدىرمــوۋا چېلــەك تەۋەلىــك ئۇيغــۇر ئېتنومەدەنىيــەت‬ ‫مەركىــزى رەئىســى مايدىن ئــاكا ئابدۇلالئېۋنىــڭ داغدۇغىلىق‬ ‫كونســېرت ئۇيۇشــتۇرۇپ بېرىدىغانلىقىنــى ئېيتتــى‪.‬‬ ‫ئەمگەكچىقــازاق ناھىيەســىنىڭ پەخرىــي پۇخراســى‪،‬‬ ‫مىللىتىمىزنىــڭ جــان كۆيــەرى كەرىــم ئــاكا خۇدايبەردىئېــۋ‬ ‫يــاش ئىجادىيەتچىلەرنىــڭ ئىككــى كىتاۋىنــى نەشــىردىن‬ ‫چىقىرىشــىغا ياردەملىشــىدىغانلىقى ھەققىــدە ۋەدە بــەردى‪.‬‬ ‫ئىجادىييــەت كېچىلىكىنىــڭ ھۆرمەتلىــك مېھمىنــى‪،‬‬ ‫ئۇيغــۇر ناھىيەلىــك ئۇيغــۇر ئېتنومەدەنىيــەت مەركىزىنىــڭ‬ ‫رەئىســى مىرزەخمــەت جەمىئېــۋ «ۋارىــس» ئەزالىرىنــى‬ ‫ناھىيــە خەلقىگــە رەســمىي تونۇشــتۇرۇش كېچىلىكىنــى‬ ‫ئۆتكــۈزۈپ‪ ،‬بىــر كىتاپنــى نەشــىردىن چىقىرىــپ بېرىشــنى‬ ‫ئــۆز زىممىســىگە ئالــدى‪ .‬ئاالتائــۇ ناھىيەلىــك ئانىــار‬ ‫كېڭىشــىنىڭ رەئىســى ئاغچىغــان ھــەدە ھئېــۋا موشــۇ قــۇرالر‬ ‫مۇئەللىپىنىــڭ بىــر توپلىمىنىــڭ نەشــىردىن چىقىشــىغا‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫يــاردەم قىلىدىغانلىقىنــى بىلــدۈردى‪.‬‬ ‫ئۇيغــۇر مائارىپنــى قولــاش فونــدى يــاش ئىجاتكارالرنىڭ‬ ‫بىــر كىتاۋىنىــڭ نەشــىردىن چىقىرىشــقا ياردەمــدە‬ ‫بولىدىغانلىقىنــى بىلــدۈردى‪ .‬جۇمھۇرىيەتلىــك ئۇيغــۇر‬ ‫ئېتنومەدەنىيــەت مەركىــزى «جانــان» خانىم‪-‬قىــزالر‬ ‫كۇلۇبىنىــڭ رەئىســى مىزانگــۈل ھــەدە ئاۋامســالىموۋا‬ ‫«ۋارىــس» ئەدەبىــي ئىجادىيــەت بىرلەشمىســىنى ھــەر‬ ‫جەھەتتىــن قولالپ‪-‬قۇۋەتلەيدىغانلىغىنــى بىلــدۈردى‪.‬‬ ‫ناخشــىچى ئارتــۇر ئىالخۇنوۋمــۇ ئىزگــۈ تىلەكلىــرى بىلــەن‬ ‫كەلگۈســىدە مەزكــۇر «ۋارىــس ئەدەبىــي ئىجادىيــەت‬ ‫بىرلەشمىســى» بىلــەن بىرلىكتــە كونســېرت ئۇيۇشــتۇرۇش‬ ‫خىيالــى بــار ئىكەنلىگىنــى ئېيتىــپ ئۆتتــى‪.‬‬ ‫كېچىلىككــە خەلقىمىزنىــڭ يــاش ناخشىچىســى گۈلســەنەم‬ ‫مەشــۈروۋامۇ قاتناشــقان بولــۇپ‪ ،‬يــاش ئىجاتكارالرغــا ئــاق‬ ‫يــول تىلــەپ‪ ،‬ناخشــا ئورۇنــاپ بــەردى‪.‬‬ ‫ئەلۋەتتــە‪« ،‬ۋارىــس» يــاش ئىجاتــكارالر ئۆمىگىنىــڭ‬ ‫كۆزلىگىنــى پەقــەت كىتــاپ چىقىرىشــا ئەمــەس‪ ،‬بەلكــى‪،‬‬ ‫ياشــارنىڭ ئانــا تىلىغــا بولغــان مۇھەببىتىنــى كۈچەيتىــپ‪،‬‬ ‫يېڭــى زامــان شــېئىرلىرى ئارقىلىــق ئۇيغــۇر ئەدەبىياتىغــا‬ ‫بولغــان قىزىقىشــىنى ئويغىتىــش‪.‬‬ ‫مېھمانالرنىــڭ كېچىلىككــە قاتنىشــىپ بەرگىنىنىــڭ ئۆزىال‬ ‫«ۋارىــس ئەدەبىــي ئىجادىيــەت بىرلەشمىســى»گە بولغــان‬ ‫بىــر قولــاپ قۇۋۋەتلىشــىنىڭ يارقىــن ئىپادىســى‪.‬‬

‫سۈرەتتە‪« :‬ۋارىس ئەدەبىي ئىجادىيەت بىرلەشمىسى»نى قۇرۇشنى تەشەببۇس قىلغان بىر قىسىم زىيالىيالر ۋە ياش‬ ‫ئىجادىيەتلەرنىڭ يىغىلىش خاتىرىسى‪.‬‬ ‫‪69‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫كىتاب ئۇچۇرى‪:‬‬

‫قەدىمكى‬ ‫ئۇيغۇر تىلى‬ ‫گرامماتىكىسى‬ ‫ئىستانبۇل ئۇنىۋېرسىتېتى تۈرك تىلى ۋە‬ ‫ئەدەبىياتى فاكۇلتېتى ئوقۇتقۇچىسى پروفېسسور‬ ‫دوكتور كەمال ئەرئاسالننىڭ ئۇزۇن يىللىق‬ ‫تەتقىقاتىنىڭ نەتىجىسى بولغان «قەدىمكى ئۇيغۇر‬ ‫تىلىنىڭ گرامماتىكىسى» ناملىق كىتاب تۈرك تىلىدا‬ ‫تۈركىيە تىل تەتقىقات ئىدارىسى تەرىپىدىن نەشر‬ ‫قىلىندى‪ .‬ئۇشبۇ كىتاب ‪ 664‬بەتتىن تەركىب تاپقان‬ ‫بولۇپ‪ ،‬كىتاب كىرىش سۆز‪ ،‬ئىمال قائىدىسى‪ ،‬فونېتىكا‪ ،‬مورفولوگىيە‪ ،‬سىنتاكسىس‪ ،‬پايدىالنغان قوليازمىالرنىڭ‬ ‫ئىندەكىسلىرى‪ ،‬بۇددىزم ۋە مانىخېيزىم ئاتالغۇلىرى‪ ،‬گرامماتىكا ئاتالغۇلىرى قاتارلىق بۆلۈملەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان‪.‬‬ ‫كىتابتىكى گرامماتىكىلىق قائىدىلەرگە قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىدا يېزىلغان تېكىستلەر مىسال كەلتۈرۈلگەن بولۇپ‪،‬‬ ‫قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىنىڭ گرامماتىكىسى سىستېمىلىق ھالدا قېلىپالشتۇرۇلغان‪ .‬بۇ كىتاب تۈركولوگىيە ساھەسىدە‬ ‫ھازىرغىچە نەشر قىلىنغان نوپۇزلۇق گرامماتىكا كىتابلىرىنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ‪.‬‬ ‫پروفېسسور دوكتور كەمال ئەرئاسالن ئەپەندى داڭلىق تۈركولوگ رېشىت رەھمىتى ئاراتنىڭ ئوقۇغۇچىسى بولۇپ‪،‬‬ ‫قەدىمكى ئۇيغۇرچە ۋە چاغاتاي تىلى ھەققىدە كۆپلىگەن تەتقىقاتالرنى ئېلىپ بارغان تونۇلغان تۈركولوگدۇر‪.‬‬ ‫ئۇ كىتابىنىڭ كىرىش سۆز قىسمىدا‪ ،‬ئۇيغۇر تىلى ھەققىدە ئىزاھات بېرىپ مۇنداق يازغان‪« :‬ئۇيغۇر تۈركچىسى‬ ‫تۇنجى بولۇپ شەھەر ھاياتىغا ئۆتكەن ئۇيغۇر تۈركلىرىنىڭ تەرەققىي قىلغان شەھەر كۈلتۈرىنى‪ ،‬يۇقىرى سەنئەت‬ ‫قابىلىيىتىنى ۋە ئۆز كەشپىياتى بولغان مەتبەئەچىلىك تېخنىكىسىنى ئۆزىدە نامايان قىلغان بىر تىل ھېسابلىنىدۇ‪.‬‬ ‫تۇرپاندىن قولغا چۈشۈرۈلۈپ كۆپ قىسمى ھازىر بېرلىن براندېنبۇرگ پەنلەر ئاكادېمىيىسىدە ساقلىنىۋاتقان مول‬ ‫قوليازمىالر سۆز بايلىقى ۋە بۇددىزم‪ ،‬مانىخېيزىم ئاتالغۇلىرى تەتقىقاتى جەھەتتىن تولىمۇ مۇھىم ۋە قىممەتلىك»‬

‫‪70‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫بىر قىسىم سۆزلەرنىڭ ئىزاھاتى‬ ‫مەمەتتۇرسۇن زۇنۇن ئوقيا (ئەنگىلىيە) تەييارلىغان‬

‫ئاقىالنــە [رەۋىش]‪[ ،‬ئەرەپچە‪+‬پارىســچە]‪ ،‬ئەقىل ئىشــلەتكەن‬ ‫ھالــدا‪ ،‬ئەقىللىــق كىشــىلەرگە ئوخشــاش‪ ،‬ئەقىــل بىلــەن‪:‬‬

‫قالغــان؛ جىــم‪ ،‬كــەم ســۆز‪ :‬خامــۇش ئــادەم‪ ،‬ئالمــاس ئــاكا‬ ‫خامــۇش كۆزىنــى تورۇســقا تىككىنىچــە ئــۈن ‪ -‬تىنســىز ياتاتتــى‪.‬‬

‫② غــەم ‪ -‬غۇسىســىگە پاتقــان‪ ،‬غەمكىــن‪ ،‬ئويچــان‪،‬‬ ‫چۈشــكۈن؛ ســولغۇن‪ :‬دوختۇرخانــا يېنىدىكــى كوچىــدا ياســىن‬

‫ئاقىالنــە ئىــش قىلمــاق‪ .‬ئاقىالنــە مەســلىھەت‪.‬‬ ‫بوغۇنــاق [ئىســىم]‪ ،‬ھاۋاغــا كۆتۈرۈلگــەن توپا‪-‬چــاڭ‪ :‬ئــۇالر‬

‫خامــۇش ھالــدا كېتىۋېتىــپ‪ ،‬بىردىنــا قادىرنــى كــۆرۈپ قالــدى‪.‬‬

‫شــۇ ســۆز ئۈســتىدە تۇرغــان چاغــدا‪ ،‬كۆكنىــڭ يۈزىنــى بىــر قــەۋەت‬

‫داغ‪[ I‬ئىســىم] [پارىســچە] ①نەرســىلەرنىڭ يۈزىــدە باشــقا‬ ‫رەڭــدە ئايرىلىــپ تۇرىدىغــان كىچىككىنــە جــاي‪ :‬قۇيــاش‬ ‫دېغــى‪② .‬نەرســىلەرنىڭ باشــقا ماددىــار تېگىــپ بۇلغانغــان‬ ‫جايــى‪ :‬يــاش دېغــى‪ .‬قولىمىــز ئاھــۇزار ئىچىدىكــى خەلقنىــڭ قېنىغــا‬

‫بۇلۇتتــەك بوغۇنــاق قاپالپتــۇ‪.‬‬

‫پەخــەس [رەۋىــش] [پارىســچە] ھوشــيار‪ ،‬دىققــەت‪ ،‬ئــاگاھ‪:‬‬ ‫پەخــەس بولمــاق‪.‬‬ ‫توختاۋســىز [رەۋىــش] توختىماســتىن‪ ،‬ئۈزلۈكســىز‪ :‬ئۇنىــڭ‬

‫مىلەنگــەن‪ ،‬بىزنىــڭ يەۋاتقــان‪ ،‬كىيىۋاتقانلىرىمىزنىــڭ ھەممىســىدە‬

‫بىــر جــۈپ نۇرلــۇق كۆزىدىــن توختاۋســىز يــاش تۆكۈلۈشــكە باشــلىدى‪.‬‬

‫ئاشــۇ قاننىــڭ داغلىــرى بــار‪③ .‬يــارا ئىــزى‪ ،‬جاراھــەت ئىــزى‪:‬‬

‫تۇمانلىــق ①[ســۈپەت]تۇمانى بــار‪ ،‬تۇمــان بىلــەن‬ ‫قاپالنغــان‪ :‬تۇمانلىــق ھــاۋا ۋە يېپىشــقاق پاتقاقــار كىشــىلەر‬ ‫كۆڭلىنــى بىــزار قىلىــدۇ‪[② .‬ســۈپەت] [كۆچمــە]‪ .‬زۇلمەتلىــك‪،‬‬ ‫ئېچىنىشــلىق‪ :‬ئــۇ يېشــىنى ئېيتقانچــە كۆزىنــى بىــر توچكىغــا تىكتى‪.‬‬

‫ئايشــەمنىڭ يارىســى پۈتۈنلــەي ســاقايدى‪ .‬پەقــەت پېشانىســىنىڭ ســول‬

‫تەرىپىــدە بىلىنــەر ‪ -‬بىلىنمــەس داغ پەيــدا بولــدى‪④ .‬‬ ‫ئەيىــب‪ ،‬نۇقســان‪ ،‬گۇنــاھ ‪ :‬ئۆزىــدە قىلچــە داغ يــوق دەپ‬

‫[كۆچمــە]‬

‫قارايدىغانــار‪ ،‬ئەمەلىيەتتــە‪ ،‬ئــەڭ پاســكىنا ئادەملــەر بولۇشــى مۇمكىن‪.‬‬

‫ئۇنىــڭ كــۆز ئالدىــدا ئۆتمۈشــنىڭ تۇمانلىــق‪ ،‬چىگىــش كارتىنىســى‬

‫⑤[كۆچمە]ئۆتمۈشــكە مەنســۇپ ئىللەتلەرنىــڭ رېاللىقتىكــى‬ ‫قالدۇقــى‪ :‬كونــا جەمئىيەتنىــڭ داغلىــرى‪[⑥ .‬كۆچمــە] كىشــىنى‬ ‫نومۇس‪-‬بەتنامغــا قويىدىغــان‪ ،‬نامىنــى بۇلغايدىغــان‬ ‫ئىش‪-‬ھەرىكــەت ۋە گەپ‪-‬ســۆز‪ :‬نومــۇس دېغــى ‪ :‬ياخشــىدىن‬ ‫بــاغ قالىــدۇ‪ ،‬ياماندىــن داغ قالىــدۇ (ماقــال)‪[⑦ .‬كۆچمــە] ئېغىــر‬ ‫مۇســىبەت‪ ،‬قايغۇكۈلپــەت‪ ،‬جۇدالىــق ‪ -‬ھىجــران‪ ،‬ئىشــق‪-‬‬ ‫مۇھەببەتتىــن كۆڭۈلــدە قالغــان دەرد‪-‬ئەلــەم ؛ ھەســرەت‪:‬‬

‫ئەكــس ئېتەتتــى‪[③ .‬ســۈپەت] [كۆچمــە]‪ .‬غــۇۋا‪ ،‬تۇتــۇق‪ ،‬ئېنىــق‬ ‫ئەمــەس‪ :‬ئۇنىــڭ خىياللىرىمــۇ بېشــى ئۈســتىدە لەيلــەپ يۈرگــەن‬ ‫ئاشــۇ تامــاكا ئىســىدەك تۇمانلىــق ئىــدى‪[ ④ .‬ئىســىم] [ئاســترونومىيە]‬ ‫تۇمانغــا ئوخشــاش كۆرۈنىدىغــان بىــر خىــل ئاســمان‬ ‫جىســمى‪ .‬ســامانيولى سىستېمىســى ئىچىدىكىســى گاالكتىكا‬ ‫ئىچىدىكــى تۇمانلىــق‪ ،‬سىرتىدىكىســى بولســا گاالكتىــكا‬ ‫ســىرتىدىكى تۇمانلىــق ياكــى گاالكتىــكا ســىرتىدىكى‬ ‫يۇلتــۇزالر سىستېمىســى دەپ ئاتىلىــدۇ‪.‬‬

‫مۇھەببەتنىــڭ ئۆچمــەس دېغىــا قالىــدۇ‪.‬‬

‫جىلغــا [ئىســىم] تاغــار‪ ،‬ئېگىزلىكلــەر ۋە دۆڭلۈكلــەر‬ ‫ئارىلىقىدىكــى ســاي‪.‬‬

‫داغ‪[ II‬ســۈپەت] [پارىســچە] قاينىتىلغــان‪ ،‬قاتتىــق‬ ‫قىزدۇرۇلغــان‪ :‬ياخشــىغا يــاغ‪ ،‬يامانغــا داغ (ماقــال)؛ قازاندىكــى‬

‫ســىزنىڭ چەكســىز بەختكــە تەلپۈنگــەن قەلبىڭىــزدە ئارمــان ۋە‬

‫چەۋرە [ئىسىم] ئەۋرىنىڭ پەرزەنتى‪.‬‬

‫ماينــى داغ قىلىــپ قويــدۇم‪.‬‬

‫خامــۇش [ســۈپەت] [پارىســچە] ①شــۈك‪ ،‬جىــم بولــۇپ‬

‫دەشــت [ئىســىم] [پارىســچە] ئۆســۈملۈك ئۈنمىگــەن‪،‬‬ ‫سۇســىز‪ ،‬قاقــاس يــەر؛ چــۆل‪ :‬مەختۇمســۇال شــۇ يۈرگىنىچــە‬ ‫‪71‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫دەشــتلەرنى كېزىــپ‪ ،‬تاغالردىــن ئېشــىپ‪ ،‬بىــر گــۈزەل يايالققــا يېتىــپ‬

‫گىرىمســەن [ئىســىم] ①يــاز كۈنلىــرى كــەڭ دالىدىكــى‬ ‫ئىسســىق ھاۋانىــڭ يىراقتىــن ســۇ ياكــى شــامالدەك‪،‬‬ ‫خىــرە‪ ،‬غــۇۋا كۆرۈنۈشــى؛ ســەراپ‪ ،‬ئېزىتقــۇ‪ :‬يېڭىدىــن‬

‫كەپتــۇ‪.‬‬

‫ژۇتداش‪-‬يۇرتــداش [ئىســىم] ① بىــر يۇرتتــا بىللــە‬ ‫ياشــاۋاتقان ئــادەم (بىر‪-‬بىرىگــە نىســبەتەن)‪ ،‬بىــر‬ ‫يۇرتلــۇق‪ :‬بــۇ ئىككىيلەننىــڭ ئوتتــۇرا بــوي‪ ،‬ئــاق يۈزلۈكــى قــازاق‬

‫ئېڭىزغــا ئايلىنىۋاتقــان ئېتىــزالر ئۈســتىدىكى گىرىمســەن يىراقالردىــن‬

‫كۆرۈنگــەن ســۇدەك چىمىــرالپ تۇرىــدۇ‪[② .‬رەۋىــش] خىــرە‪ ،‬غــۇۋا‪،‬‬ ‫تۇتــۇق‪ :‬گىرىمســەن يورۇمــاق‪.‬‬

‫بولــۇپ‪ ،‬غۇلجــا تېكەســلىك ئىكــەن‪ ،‬ئۇنىــڭ كازىــم بىلــەن يۇرتــداش‬

‫چىققىنــى تازىمــۇ ياخشــى بولــدى‪ ② .‬ۋەتەنــداش‪.‬‬

‫لەھــزە [ئىســىم] [پارىســچە] كۆزىنــى يۇمــۇپ ئاچقۇچــە‬ ‫ئۆتىدىغــان ۋاقىــت‪ ،‬ناھايىتــى قىســقا ۋاقىــت‪ :‬مۇئەللىــم‬

‫ســاياق [ســۈپەت] ① ھــەر يــەردە ئــۆز بېشــىمچە‬ ‫يۈرىدىغــان‪ ،‬ئىگە‪-‬چاقىســىز‪ ،‬ســەرگەردان‪ :‬ســاياق بــاال‪.‬‬ ‫ســاياق يىگىــت‪ .‬ســاياق يۈرگــەن تايــاق يــەر (ماقــال)‪ ② .‬توپقــا‬ ‫قوشــۇلماي يۈرىدىغــان‪ ،‬بىبــاش‪ :‬ســاياق كاال‪.‬‬

‫ئىكــەن بــۇ ھايــات!‬

‫ســولغۇنلۇق [ئىســىم] ســولغۇن ھالــەت‪ ،‬ســولغۇن‬ ‫كەيپىيــات‪ :‬ئۇالرنىــڭ چىرايىدىــن ســولغۇنلۇق چىقىــپ تۇراتتــى‪.‬‬

‫مەشــرىق [ئىســىم] [ئەرەپچــە] [يېزىــق تىلــى]‪ .‬شــەرق‪ ،‬كــۈن‬ ‫چىقىــش‪ :‬مەشــرىقتىن مەغرىبقىچــە‪.‬‬

‫ســىرغىماق [پېئىــل] ① ناھايىتــى ئــاز مىقــداردا ئاســتا‬ ‫‪ -‬ئاســتا ســارقىماق‪ ،‬ســارقىپ ئاقمــاق‪ :‬زەيتۇنەمنىــڭ كــۆز‬

‫مەغرىــب [ئىســىم] [ئەرەپچــە] [يېزىــق تىلــى] غــەرب‪،‬‬ ‫كۈنپېتىــش‪ ،‬كــۈن ئولتــۇرۇش‪ - :‬ئۇنىــڭ نېرىســىغا ئالــا كېرەم‬

‫ئاســتىالپ توختىــدى ســۆزدىن‪ ،‬بىــر لەھــزە ئارىغــا چۆكتــى ســۇكۇنات‪.‬‬ ‫چۈشــەندىم‪ ،‬ئۆمۈرگــە مېھمــان ئەمــەس بىــز‪ ،‬كۈرەشــنىڭ سەھنىســى‬

‫بــار‪ ،‬خــۇدا ئاســانلىق بەرســە مەغرىــب تەرەپنــى پانــاھ قىالرمــەن‪- ،‬‬

‫چاناقلىرىدىــن چىققــان يــاش تامچىلىــرى مەڭزىنــى بويــاپ تۆۋەنگــە‬ ‫ســىرغىدى‪② .‬ســىيرىلماق‪ :‬تۇتتــى قىزنــى نەچچــە‪ ،‬تۇتتىيــۇ ئەممــا‪،‬‬

‫دېــدى ئــۇ‪.‬‬

‫قوللىرىدىــن ئاجــرار ئىــدى ســىرغىپ بېلىقتــەك‪.‬‬

‫مەنتىــق [ئىســىم] [ئەرەپچــە] ①ئوبيېكتىــپ شــەيئىلەر‬ ‫تەرەققىياتــى ياكــى تەپەككۇرنىــڭ مۇقــەررەر قانۇنىيىتــى‪،‬‬ ‫يەنى گەپ‪-‬ســۆز‪ ،‬پىكىر‪ ،‬ھەرىكەت ۋە شــۇ قاتارلىقالرنىڭ‬ ‫ئەقىلگــە مۇۋاپىقلىقــى‪ :‬تۇرمــۇش مەنتىقــى؛ بــۇ پىكىــر مەنتىققــە‬ ‫ســىغمايدۇ‪ ② .‬تەپەككــۇر قىلىــش ئۇســۇلى‪ - :‬ئاكىســى‬

‫ســەللىمازا [رەۋىــش] [ئەرەپچــە ] ئــۈزۈل ‪ -‬كېســىل‪،‬‬ ‫پۈتۈنلــەي‪ ،‬تولــۇق (كېســەل كىشــى ھەققىــدە)‪ :‬ســەللىمازا‬ ‫ســاقايماق‪.‬‬

‫ســەنتۈرۈلمەك [پېئىــل] تەڭپۇڭلۇقىنــى يوقىتىــپ‪ ،‬خۇددى‬ ‫يىقىلىــپ چۈشــىدىغاندەك ماڭمــاق‪ ،‬مۈدۈرۈلمــەك‪ :‬كامىــل‬

‫گۇناھــكار بولســا سىڭلىســىمۇ گۇناھــكار بولىــدۇ‪ ،‬دېگــەن مەنتىقنــى‬

‫ئۆمرۈمــدە مانــا ئەمــدى كۆرۈۋاتىمــەن! ③ تەپەككــۇر شــەكلى ۋە‬ ‫تەپەككــۇر قانۇنىيەتلىرىنــى تەتقىــق قىلىدىغــان پــەن؛‬ ‫لوگىــكا‪ :‬داۋۇت ئەنتاكىــي ئىلىــم ۋە مەرىپەتلەرنــى خىمىيــە‪،‬‬

‫گويــا كېســەل كىشــىدەك ســەنتۈرۈلۈپ تېلېفــون تۇرۇپكىســىنى ئالــدى‪.‬‬

‫شــاڭخو [ئىســىم] [خەنزۇچــە] مەســخرە‪ ،‬مــازاق ؛ چاقچــاق‬ ‫‪ :‬شــاڭخو قىلمــاق‪.‬‬

‫ئاســترونومىيە‪ ،‬قانــۇن‪ ،‬مەنتىــق قاتارلىــق بىرنەچچــە قىســىم ۋە‬

‫كانىكــول [ئىســىم] [رۇســچە] ئوقۇغۇچىالرغــا ئوقۇشــنى‬ ‫توختىتىــپ دەم ئېلىــش ئۈچــۈن بېرىلىدىغــان ۋاقىــت‪:‬‬

‫گۇرۇپپىالرغــا ئايرىــپ‪ ،‬ئۇالرنىــڭ چېگرىلىرىنــى بەلگىلىگــەن‪.‬‬

‫مەنتىقىــي [ســۈپەت] [ئەرەپچــە] ①مەنتىققــە ئائىــت‪:‬‬ ‫مەنتىقىــي فورمــۇال‪ ② .‬مەنتىققــە ئاساســانغان؛ مەنتىقلىــق‬ ‫‪ :‬ئادالــەت «ئاتامنىــڭ يۇقىرىقــى ھۆكۈمــى مەنتىقىــي خۇالســىگە‬

‫كانىكــول قىلمــاق‪ .‬يازلىــق كانىكــول‪.‬‬

‫كۈلپــەت [ئىســىم] [ئەرەپچــە] ئېغىــر قىيىنچىلىــق‪ ،‬ئــازاب‪-‬‬ ‫ئوقۇبــەت‪ ،‬دەرد‪-‬ئەلــەم‪ :‬كۈلپــەت چەكمــەك‪ .‬كۈلپــەت چۈشــمەك‪.‬‬

‫توغــرا كەلمەســلىكى مۇمكىــن‪ ،‬بۇنــى مــەن ئــۆزۈم تەكشــۈرۈپ ســىناپ‬

‫كۈلپــەت ســالماق؛ ئۇنىــڭ ئائىلىســىگە كەلگــەن ئېغىــر كۈلپەتلەردىــن‬

‫كۆرۈشــۈم الزىــم ئىكــەن» دېگــەن ئويغــا كەلــدى‪.‬‬

‫ئىچىــم ئېچىشــتى‪.‬‬

‫مەھلىيــا [ســۈپەت] [پارىســچە] ئــادەم ياكــى بىــرەر نەرســىگە‬ ‫پۈتــۈن ۋۇجــۇدى بىلــەن بېرىلگــەن‪ ،‬ئەس‪-‬ھوشــىنى‬ ‫يوقاتقــان؛ چىــن دىلىدىــن كۆيگــەن‪ :‬مەھلىيــا بولمــاق‪.‬‬

‫كەشــتە [ئىســىم] [پارىســچە] رەختنىــڭ يۈزىگــە يىڭنــە‬ ‫بىلــەن تىكىــپ چۈشــۈرۈلگەن گــۈل‪ ،‬تۈرلــۈك رەســىم‪ ،‬ھــەر‬ ‫خىــل ســىزىقچە ۋە شــۇ قاتارلىــق نەرســىلەر‪ :‬پاتىمــە كەرگىگــە‬

‫مەھلىيــا قىلمــاق‪.‬‬

‫يېپىلغــان التىغــا ئېڭىشــىپ كەشــتە تىكىــپ ئولتۇراتتــى‪.‬‬

‫ناتىــق [ئىســىم] [ئەرەپچــە] ســۆزمەن‪ ،‬نۇتــۇق ســۆزلەش‬ ‫‪72‬‬

‫‪-2017‬يىللىق ‪-1‬سان‬

‫ئىز ژۇرنىلى‬

‫② ئىلمىــي ئىشــتا بىــرەر تېمــا ياكــى كۆزقاراشــنى تولــۇق‬ ‫دەلىللــەپ‪ ،‬شــەرھلەپ چىقمــاق‪ ،‬ئۇنىــڭ شــۇنداقلىقىنى‬ ‫ئىســپاتلىماق‪ :‬دىسسېرتاتســىيە ياقلىمــاق‪ ③ .‬تەرەپكــە‬ ‫بۆلۈنمــەك‪ - :‬ئۇنــداق گۇمانلىــق ئادەمنىــڭ زادى ئىزىنــى‬

‫ئىقتىــدارى يۇقىــرى‪ ،‬گەپكــە ئۇســتا‪ ،‬گەپــدان‪ :‬ئــۇ ناھايىتــى‬ ‫پائالىيەتچــان‪ ،‬ھارمــاس ھەمــدە ناھايىتــى ناتىــق ئــادەم ئىــدى‪.‬‬

‫ئولجــا [ئىســىم] ①ئۇرۇش‪-‬جەڭلــەردە قارشــى تەرەپتىــن‬ ‫تارتىۋېلىنغــان‪ ،‬غەنىيمــەت ئېلىنغــان بۇيــۇم‪ ،‬نەرســە‪ :‬ئولجا‬ ‫ئالمــاق‪② .‬شــىكار‪ ،‬ئوۋغــا چىققانــدا ئوۋلىغــان نەرســە‪ ،‬ئــوۋ‪.‬‬

‫يوقاتماســلىق كېــرەك‪ ،‬تېــز بارغىــن‪ ،‬ھەلەكنــى تېپىــپ ئىككــى ياقــاپ‬ ‫ئىــزدەڭالر‪ - ،‬دېــدى تىلــەك جۈمەگــە‪.‬‬

‫ۋاقىئــە –ۋەقــە [ئىســىم] [ئەرەپچــە] ①تارىختــا ياكــى‬ ‫جەمئىيەتتــە يــۈز بەرگــەن‪ ،‬بولــۇپ ئۆتكــەن ھادىســە‪،‬‬ ‫ئىــش‪ :‬شــاھزادا بولغــان ۋەقەنــى ئاتىســىغا دەپ بېرىپتــۇ‪.‬‬ ‫②تاســادىپىي يــۈز بەرگــەن ھادىســە‪ ،‬كېلىشمەســلىك‪:‬‬

‫يېگانــە [ســۈپەت] [پارىســچە] تەنھــا‪ ،‬يالغۇز‪ ،‬مۇڭداشــقۇدەك‬ ‫ياكــى ھەمكارالشــقۇدەك ھېچكىــم‪ ،‬ھېچنېمىســى يــوق‪،‬‬ ‫بىــر‪ :‬ئــۇ يېگانــە ئــۆزى بىمارغــا قــاراپ ئولتۇراتتــى‪ ② .‬مىســلى‬ ‫كۆرۈلمىگــەن دەرىجىــدە‪ ،‬ھېچكىــم ياكــى ھېــچ نەرســە‬ ‫تــەڭ كېلەلمەيدىغــان‪ ،‬ھەممىدىــن ئېســىل دەرىجىــدە‪،‬‬ ‫بىــرال‪ :‬شــاھنىڭ بىــرال ئارزۇلــۇق قىــزى بــار ئىكــەن‪ ،‬ھۆســن ‪-‬‬

‫كوچىــدا قاتنــاش ۋەقەســى يــۈز بېرىپتــۇ‪.‬‬

‫ۋەھىمىلىــك [ســۈپەت] ۋەھىمــە باســقان‪ ،‬ۋەھىمــە‬ ‫قاپلىغــان؛ دەھشــەتلىك‪ ،‬قورقۇنچلــۇق ‪ :‬كالالمــدا ھــەر‬

‫جامالــدا يېگانــە ئىكــەن‪.‬‬

‫خىــل ۋەھىمىلىــك پىكىرلــەر ھۆكــۈم سۈرۈشــكە باشــلىدى‪.‬‬

‫قايمــاق‪[ Ⅰ‬ئىســىم] تىندۇرۇلغــان ياكــى قاينىتىلغــان ســۈت‬ ‫يۈزىــدە ھاســىل بولىدىغــان ۋە تەركىبىــدە مــاي بولىدىغــان‬ ‫نېپىــز قــەۋەت‪.‬‬

‫ئېدىت [ئىسىم] [ئەرەپچە] ھېساب‪ ،‬سان ‪ :‬ھازىر بوزلۇق‬ ‫ئىچىدە ئوسا قىلىنىۋاتقان يەرنىڭ ئېدىتى يوق‪.‬‬

‫ئېدىتلىق [سۈپەت] سان ‪ -‬سانىقى ئېلىنغان‪ ،‬ھېساب‬ ‫‪ -‬كىتاب قىلىنغان‪ :‬ئېدىتلىق ئىش بۇزۇلماس (ماقال)‪.‬‬

‫قايمــاق‪[ Ⅱ‬پېئىــل] ①قىڭغىــر‪ ،‬ئەگــرى بولــۇپ قالمــاق ؛‬ ‫ئېگىلمــەك‪ :‬تاختــاي ئاپتاپتــا تــۇرۇپ قېيىــپ قېلىپتــۇ‪ ② .‬مەلــۇم‬ ‫بىــر تــۈز ســىزىق‪ ،‬يۆنىلىشــتىن بىــر تەرىپىگــە چەتلىمــەك‪،‬‬ ‫كەينىگــە يانمــاق‪ :‬ئېقىۋاتقــان ســۇنى قايــدۇرۇپ ئالمــاق‪.‬‬

‫ئېرپــان [ئىســىم] [ئەرەپچــە] [يېزىــق تىلــى]‪ .‬كىشــىلەرنىڭ‬ ‫ئــاڭ سەۋىيىســىنى‪ ،‬مەدەنىيىتىنــى ئاشۇرۇشــقا قارىتىلغــان‬ ‫تەلىم‪-‬تەربىيــە ؛ مەرىپــەت‪ ،‬مائارىــپ‪ :‬ئىلىــم ‪ -‬بىلىــم‬

‫قىيــان [ئىســىم] ‹ســۇ› قاتتىــق ياغقــان يامغــۇر ياكــى قــار‬ ‫ســۇلىرىنىڭ توپلىنىشــىدىن ھاســىل بولىدىغــان كۈچلــۈك‬ ‫التقــا ئارىــاش ســۇ ئېقىمــى‪.‬‬

‫مەنبەســى نــۇرى ئېرپانــدۇر كىتــاب‪ ،‬تېخنىكىســىنىڭ خەزىنىســى‬ ‫كەڭــرى ئىمكانــدۇر كىتــاب‪.‬‬

‫ئىستېمالچى [ئىسىم] ئىستېمال قىلغۇچى‪ ،‬ئىشلەتكۈچى‪،‬‬ ‫پايدىالنغۇچى؛ سېتىۋالغۇچى‪ ،‬خېرىدار‪ :‬ئىستېمالچىالرنىڭ‬

‫ھېرىــس [ســۈپەت] [ئەرەپچــە] بىرنەرســىگە ئىشــتىياق‬ ‫باغلىغــان‪ ،‬كۆڭــۈل قويغــان‪ ،‬ئىشــقۋاز‪ ،‬ئامــراق‪ :‬ئــۇ‬

‫مەنپەئىتىنى كۆزدە تۇتماق‪.‬‬

‫باغۋەنچىلىككــە ھېرىــس ۋە گۈلخۇمــار ئــادەم ئىــدى‪.‬‬

‫ئىنتىلمــەك [پېئىــل] بىــرەر نەرســىگە‪ ،‬بىــرەر كىمگــە‬ ‫ۋە ياكــى بىــرەر مەقســەتكە يېتىــش ئۈچــۈن ھەرىكــەت‬ ‫قىلمــاق؛ قىزىقمــاق‪ ،‬تەلمۈرمــەك‪ :‬دەرســكە ئىنتىلمــەك‪.‬‬

‫ھېكمــەت [ئىســىم] [ئەرەپچــە] ①ھەددىدىــن زىيــادە‬ ‫دانالىــق‪ ،‬دانىشــمەنلىك‪ ،‬ئەقىل‪-‬ئىــدراك‪ :‬ۋەتــەن ئىشــقى‬ ‫بولــۇپ دەرمــان ئىلىم‪-‬پەندىــن گۆھــەر تاپتــى‪ ،‬دىلىمغــا ســالدى‬

‫كېلەچەككــە ئىنتىلمــەك‪.‬‬

‫ئۇســتازىم ئۆمــۈر مەناســى ھېكمەتنــى‪② .‬بىلىــش‪ ،‬چۈشــىنىش‬ ‫قىيىــن بولغــان يوشــۇرۇن‪ ،‬چوڭقــۇر مەنــە‪ ،‬يوشــۇرۇن ســىر‬ ‫؛ مۆجىــزە‪ :‬ئــۇرۇش ســەنئىتى توغرىســىدىكى كىتابــاردا‪ ،‬بىــرى‬

‫يالتىرىمــاق [پېئىــل] پارقىرىمــاق‪ ،‬چاقنىمــاق‪ :‬ياســىننىڭ‬ ‫ســۆزى ئاياغلىشىشــى بىلــەن تــەڭ‪ ،‬ئەڭگۈشــتەردىن ۋال ‪ -‬ۋۇل قىلىــپ‬ ‫بىــر نــۇر چاقناپتــۇ ‪ -‬دە‪ ،‬پۈتــۈن ئەتــراپ نــۇر بىلــەن يورۇغانــدەك‬

‫جــەڭ‪ ،‬توققــۇزى رەڭ دېگــەن ھېكمــەت بــار‪ .‬شــۇ ھېكمــەت بويىچــە‬

‫يالتىــراپ كېتىپتــۇ‪.‬‬

‫ئىــش قىلىمىــز‪ ③ .‬ئەرلەرنىــڭ ئىســمى‪.‬‬

‫ياقلىمــاق [پېئىــل] ①تەرىپىنــى ئالمــاق‪ ،‬قۇۋۋەتلىمــەك‪،‬‬ ‫قوللىمــاق‪ ،‬ھىمايــە قىلمــاق‪ :‬بەزىلــەر ئىلگىــرى قۇلدارالرنــى‬

‫ئــەۋرە [ئىســىم] نەۋرىنىــڭ بالىســى ‪ :‬بــۇ بــاال ئابدۇقادىــر‬ ‫دامولالمنىــڭ ئەۋرىســى بولىــدۇ‪.‬‬

‫قانــداق چىــڭ تــۇرۇپ ياقلىغــان بولســا ھازىرمــۇ ئــەڭ ئەشــەددىي‬ ‫ئەزگۈچــى زېمىندارالرنــى‪ ،‬پۇلــدار بايالرنــى شــۇنداق ياقلىماقتــا‪.‬‬

‫‪73‬‬

‫مۇقاۋىدىكى رەسىملەرنى قازاقىستانلىق ئۇيغۇر رەسسام ۋېنرا ۋاجىتوۋا سىزغان‬ ‫ئەسكەرتىش‪ :‬قىرغىزىستان ۋە قازاقىستاندىكى ئاپتورالرنىڭ ئەسەرلىرىنىڭ ئىمالسى شۇ رايوندا‬ ‫قوبۇل قىلىنغان ئىمال قائىدىسىگە ھۆرمەت قىلىنغان ئاساستا بېرىلدى‪.‬‬