قۇرئان نۇرى ئاستىدا تەرىقەتچىلىككە نەزەر

‫سۈلەيمانىيە ۋەقفى‬ ‫دىن ۋە فىترەت تەتقىقات مەركىزى‬

‫قۇرئان نۇرى ئاستىدا تەرىقەتچىلىككە‬ ‫نەزەر‬ ‫سوپى–ئىشانالر بىلەن مۇنازىرە‬ ‫پروفېسسور‪ ،‬دوكتور ئابدۇلئەزىز بايىندىر‬

‫سۈلەيمانىيە ۋەقفى نەشرىياتى‬ ‫ئىستانبۇل ‪2012‬‬

‫بِس ِم هِ‬ ‫اَّلل ال هر ْ​ْحَ ِن ال هرِح ِيم‬ ‫ْ‬

‫سۈلەيمانىيە ۋەقفى دىن ۋە فىترەت تەتقىقات مەركىزى‬ ‫(ئۇيغۇرچە بۆلۈمى)‬

‫ئىستانبۇل ‪2012/1433‬‬

‫‪2‬‬

‫ئاپتۇر ھەققىدە‬ ‫ئابدۇلئەزىز بايىندىر ‪ -1951‬يىلى تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى ئەرزۇرۇم‬ ‫ۋىاليىتىنىڭ تورتۇم ناھىيىسىدە تۇغۇلغان‪ -1976 .‬يىلى ئەرزۇرۇم ئاتا تۈرك‬ ‫ئۇنىۋېرسىتېتى ئىسالمىي ئىلىملەر فاكولتېتىنى پۈتتۈرگەن‪ -1976 .‬يىلىدىن‬ ‫‪ -1997‬يىلىغىچە ئىستانبۇل مۇپتىلىقىدا مۇئاۋىن مۇپتى ۋە پەتىۋا‬ ‫مۇتەخەسسىسى بولۇپ ئىشلىگەن‪ .‬بۇ جەرياندا مۇپتىلىقنىڭ پەتىۋا ئىشلىرى‬ ‫ۋە مەھكىمە ئارخىپلىرىنى باشقۇرغان‪ -1997 .‬يىلى ئىستانبۇل‬ ‫ئۇنىۋېرسىتېتى ئىالھىيەت فاكولتېتىغا ئوقۇتقۇچى قىلىپ بەلگىلەنگەن‪.‬‬ ‫‪ -1984‬يىلى «مەھكىمە ئارخىپلىرىغا ئاساسەن ئوسمانيالردا مۇھاكىمە‬ ‫ئۇسۇللىرى» ناملىق ئىلمىي ماقالىسى بىلەن ئىسالم قانۇنى ساھەسىدە‬ ‫دوكتۇرلۇق ئۇنۋانىغا ئېرىشكەن‪ -1987 .‬يىلى ئىسالم ئىقتىسادى ۋە كاالم‬ ‫ئىلمى ساھەسىدىكى ئىلمىي خىزمەتلىرى بىلەن دوتسېنتلىق ئۇنۋانىغا‬ ‫ئېرىشكەن‪ -2003 .‬يىلى فىقىھ ساھىسىدە پروفېسسور بولغان‪.‬‬ ‫‪ -1993‬يىلى «سۇاليمانىيە ۋەقفى دىن ۋە فىترەت تەتقىقات‬ ‫مەركىزى» نى قۇرغان‪ .‬ئەرەب‪ ،‬ئىنگلىز ۋە فرانسۇز تىللىرىنى بىلىدۇ‪.‬‬ ‫پروفېسسور‪ ،‬دوكتور ئابدۇلئەزىز بايىندىر ھازىر ئىستانبۇل‬ ‫ئۇنىۋېرسىتېتى ئىالھىيەت فاكولتېتى فىقھ بۆلۈمىنىڭ ئوقۇتقۇچىسى ۋە بۆلۈم‬ ‫باشلىقى‪« ،‬سۇاليمانىيە ۋەقفى دىن ۋە فىترەت تەتقىقات مەركىزى» نىڭ‬ ‫مەسئۇلى بولۇپ ئىلمىي تەتقىقات بىلەن شۇغۇلالنماقتا‪ .‬توي قىلغان‪ ،‬تۆت‬ ‫پەرزەنتى بار‪.‬‬

‫‪3‬‬

4

‫مۇھەررىردىن‬ ‫بىسمىلالھىر رەھمانىر رەھىم‬ ‫ئالالھ تەئاالنىڭ كىتابى ۋە پەيغەمبەر ئەلەيھسساالمنىڭ سۈننىتىدىن‬ ‫يىراقالشقان جەمئىيەتتە ئىمان بىلەن كۇفۇر‪ ،‬تەۋھىد بىلەن شېرىك‪ ،‬ئىبادەت‬ ‫بىلەن ئادەت‪ ،‬ھىدايەت بىلەن زااللەت ۋە سۈننەت بىلەن بىدئەت پەرق‬ ‫ئېتىلمەيدۇ‪.‬‬ ‫بۇنداق جەمئىيەتتىكى كىشىلەر ھەقىقەتكە دەۋەت قىلىنسا «بىزگە‬ ‫ئاتا‪-‬بوۋىلىرىمىزنىڭ تۇتقان يولى يېتەرلىك» دەپ دەۋەتچىگە پۈتۈن كۈچى‬ ‫بىلەن قارشى چىقىدۇ‪.‬‬ ‫ئۇيغۇر جەمئىيىتىمۇ بۇنداق سەلبىي ئەھۋالدىن خالىي ئەمەس‪،‬‬ ‫ئەلۋەتتە‪ .‬ئەمما ئالالھنىڭ ھىدايىتىگە ئېرىشكەنلەر بۇنىڭدىن مۇستەسنا‪.‬‬ ‫بۈگۈنكى كۈندە ئىنسانالرنىڭ كۆپ قىسمى پۇلغا بەندە‪ ،‬ھوقۇققا قۇل بولۇپ‪،‬‬ ‫دۇنيانىڭ بەخت‪-‬سائادىتىنى كەشىپ‪-‬كارامەتكە‪ ،‬ئاخىرەتنىڭ بەخت ‪-‬‬ ‫سائادىتىنى ئويدۇرما شاپائەتكە باغالپ قويۇپ‪ ،‬ئىسالم دىنىدىن تامامەن‬ ‫يىراقلىشىپ‪ ،‬گۇمراھلىق چۆللىرىدە تېڭىرقاپ يۈرۈۋاتىدۇ‪.‬‬ ‫بۇ ئىلىم ئەھلىلىرىنىڭ ۋەزىپىسىنى ئېغىرالشتۇرىۋېتدىغان بىر ھادىسە‪.‬‬ ‫بۇنىڭ ئۈچۈن ئۇالر دادىللىق بىلەن ھەقىقەتلەرنى ئوتتۇرىغا قويۇشى الزىمدۇر‪.‬‬ ‫بۇ سۆزلەش‪ ،‬يېزىش ۋە ئۆگىتىش ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ئۇستاز ئابدۇلئەزىز بايىندىرنىڭ «قۇرئان نۇرى ئاستىدا تەرىقەتچىلىككە‬ ‫نەزەر» ناملىق كىتابى ئەنە شۇ ئىلىم ئەھلىلىك ۋەزىپىنى ئورۇنداش يولىدا‬ ‫كۆرسىتىلگەن غەيرەتلەرنىڭ بىر ئۆرنىكى‪ .‬ئۇستاز بۇ كىتابىدا تۈركىيەدە‬ ‫مىليونالرچە مۇرىدلىرى بولغان بىر ئىشان ۋە ئۇنىڭ بىر قىسىم خەلپىلىرى‬ ‫بىلەن شۇالر بەلگىلىگەن ئورۇنغا يالغۇز بېرىپ ئېلىپ بارغان مۇنازىرىسىنى‬ ‫ئەينەن بايان قىلىش ئارقىلىق سوپى‪-‬ئىشانالرنىڭ مۇسۇلمانالرنى‬ ‫ئالداۋاتقانلىقىنى ئايەتلەر بىلەن ئوتتۇرىغا قويغان‪.‬‬ ‫بۇ كىتابنىڭ ئۇيغۇرچە تەرجىمە قىلىنىشى بەك مۇھىم ئىدى‪ .‬چۈنكى‬ ‫بۇ كىتابنى ئوقۇغان كىشى ھەقىقەتنىڭ ئىشان‪-‬سوپىالرنىڭ ھېكايىلىرىدە‬ ‫ئەمەس‪ ،‬قۇرئان ئايەتلىرىدە ئىكەنلىكىنى‪ ،‬بۇ ھەقىقەتنى ئىشانغا مۇرىد بولۇش‬ ‫بىلەن ئەمەس‪ ،‬پەيغەمبەرگە ئۇممەت بولۇش بىلەن تاپقىلى بولىدىغانلىقىنى‬ ‫تونۇپ يېتىدۇ‪ .‬شۇنىڭ ئۈچۈن مەن بۇ كىتابنى تەرجىمە قىلغان ۋە كىتابنى‬ ‫تەييارالشتا كۈچ چىقارغان بارلىق قېرىنداشلىرىمغا رەھمەت ئېيتىمەن‪ ،‬ئۇالرنىڭ‬ ‫بۇنىڭدىن كېيىنكى ئىلمىي خىزمەتلىرىگە مۇۋەپپەقىيەت تىلەيمەن‪.‬‬ ‫تىرىشچانلىق بىزدىن‪ ،‬مۇۋەپپەقىيەت ئالالھدىن‪.‬‬ ‫ھۆرمەت بىلەن‪:‬‬ ‫ئەنەس ئالىم‬ ‫سۇلەيمانىيە ۋەقفى دىن‪-‬فىترەت تەتقىقات مەركىزىنىڭ ئىلمىي‬ ‫تەتقىقاتچىسى ۋە ئۇيغۇرچە بۆلۈمىنىڭ مەسئۇلى‬

‫‪6‬‬

‫مۇندەرىجە‬ ‫كىرىش سۆز ‪11....................................................................................‬‬ ‫‪ -1‬تەسەۋۋۇف ‪15.................................................................................‬‬ ‫‪ -2‬ئۆلۈكلەردىن ياردەم تىلەش‪17................................................................‬‬ ‫‪ -3‬ۋەسىلىچىلىك (ۋەسىلە ۋە تەۋەسسۇل) ‪30...................................................‬‬ ‫‪ -4‬ھەر مۇسۇلمان ئەۋلىيا ‪37.....................................................................‬‬ ‫‪ -5‬ئەۋلىيانىڭ ياردىمى‪43........................................................................‬‬ ‫‪ -6‬ئىشاننىڭ مەنىۋى ياردىمى (ھىممىتى) ‪46...................................................‬‬ ‫‪ -7‬ھەققى‪-‬ھۆرمىتىنى ۋەسىلە قىلىپ دۇئا قىلىش ‪48...........................................‬‬ ‫‪ -8‬ئادەتتىن تاشقىرى يولالر بىلەن ياردەم ‪50....................................................‬‬ ‫ئا‪ -‬ئادەتتىن تاشقىرى كۈچنىڭ مەنبەسى ‪61.................................................‬‬ ‫ب‪ -‬روھانىيالرنىڭ ھاياتى ‪66..................................................................‬‬ ‫ج‪ -‬ئۆلۈم ۋە ئۇيقۇ ‪69.........................................................................‬‬ ‫‪ -9‬مۇسۇلمانالرنى نابۇت قىلغان شېرىك ‪75......................................................‬‬ ‫ئا‪ -‬سۇلتان رەشادنىڭ باياننامىسى ‪85.........................................................‬‬ ‫ب‪ -‬ئەنۋەر پاشانىڭ باياننامىسى ‪85............................................................‬‬ ‫ج‪ -‬ئىسالم دۆلەتلىرىنى جىھادقا چاقىرىش باياننامىسى ‪86.....................................‬‬ ‫‪ -10‬شېھىتلەرنىڭ ئۇرۇشقا قاتنىشىشى ‪104....................................................‬‬ ‫‪ -11‬كۆرۈنمەيدىغان يارەنالر (رجال الغيب) ‪109................................................‬‬

‫‪7‬‬

‫‪ -12‬ئالىي روھالر ۋە تۆۋەن روھالر ‪115..........................................................‬‬ ‫‪ -13‬قۇرئاندا ئالالھنىڭ ئەلچىلىرى ‪118........................................................‬‬ ‫ئا‪ -‬ۋەزىپىلىرى ‪118..........................................................................‬‬ ‫‪ )1‬بۇيرۇقنى ئورنىغا يەتكۈزۈش (تەبلىغ)‪118...........................................‬‬ ‫‪ )2‬بۇيرۇقنى ئىجرا قىلىش ‪120..........................................................‬‬ ‫‪ )3‬خۇش خەۋەر بېرىش ۋە ئاگاھالندۇرۇش‪120...........................................‬‬ ‫ب‪ -‬ئەلچىنىڭ ھوقۇقى بولمىغان ئەھۋالالر ‪121..............................................‬‬ ‫‪ )1‬ئەلچىنىڭ مۇھاپىزەت قىلىش (ساقالش ۋە قوغداش) ھوقۇقى يوق‪121..............‬‬ ‫‪ )2‬ئەلچىنىڭ ۋەكىللىك قىلىش ۋەزىپىسى يوق‪121.....................................‬‬ ‫‪ )3‬ئەلچى ھېچكىمنى توغرا يولغا كەلتۈرەلمەيدۇ ‪122....................................‬‬ ‫‪ )4‬ئەلچى بېسىم ئىشلىتەلمەيدۇ ‪123....................................................‬‬ ‫‪ )5‬ئەلچى كۆڭۈلگە كەلگەننى بىلەلمەيدۇ ‪123...........................................‬‬ ‫‪ )6‬ئەلچى غەيىبنى بىلمەيدۇ ‪124........................................................‬‬ ‫‪ -14‬غەيىبنى بىلىش ‪125.......................................................................‬‬ ‫‪ -15‬ئىشانالرغا ۋەھىي ‪140......................................................................‬‬ ‫‪ -16‬پەيغەمبەرلەرنىڭ ۋارىسى بولۇش ‪142......................................................‬‬ ‫‪ -17‬مۆجىزە ‪145................................................................................‬‬ ‫‪ -18‬كارامەت ‪147...............................................................................‬‬ ‫‪ -19‬ئىستىدراج ‪152............................................................................‬‬ ‫‪ -20‬مەخپىي ئىلىملەر (ئىلمى لەدۇن‪-‬ئىلمى باتىن) ‪155......................................‬‬

‫‪8‬‬

‫‪ – 21‬كەشىف (پەردىلەرنىڭ ئېچىلىشى) ‪164..................................................‬‬ ‫‪ -22‬فاراسەت ‪167...............................................................................‬‬ ‫‪ -23‬ئىلھام ‪173.................................................................................‬‬ ‫ئا‪ -‬ئىسيانكارلىقنى ئىلھام قىلىش ‪173.......................................................‬‬ ‫ب‪ -‬تەقۋالىقنى ئىلھام قىلىش ‪178...........................................................‬‬ ‫‪ -24‬شاپائەت ‪182...............................................................................‬‬ ‫ئا‪-‬ئىشاننىڭ مۇرىدىنى مۇداپىئە قىلىشى (ئاقلىشى) ‪185...................................‬‬ ‫ب‪ -‬مۇرىدنى ئالالھقا تونۇشتۇرۇش ‪188......................................................‬‬ ‫‪ -25‬رابىتە ‪190.................................................................................‬‬ ‫‪ -26‬ئىبادەت ‪197...............................................................................‬‬ ‫ئا‪ -‬شېرىك ‪204..............................................................................‬‬ ‫ب – ئىستىئانە (ياردەم تىلەش) ‪207........................................................‬‬ ‫‪ -27‬ئالالھنىڭ تەجەللى قىلىشى (كۆرۈنىشى) ‪210.............................................‬‬ ‫‪ -28‬كىيىم‪-‬كېچەك ‪215........................................................................‬‬ ‫‪ -29‬ئىشان ئوقۇتقۇچى بولۇشى الزىم ‪217......................................................‬‬ ‫‪ -30‬ئىسالمنىڭ تارقىلىشى‪218.................................................................‬‬ ‫خۇالسە ‪220.......................................................................................‬‬ ‫پايدىالنغان مەنبەلەر ‪222..........................................................................‬‬

‫‪9‬‬

‫بىسمىلالھىر رەھمانىر رەھىم‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫َّلل وِ​ِبل هر ُس ِ‬ ‫ك‬ ‫ول َوأَطَ ْعنَا ُثُه يَتَ َوهَّل فَ ِري ٌق ِم ْن ُه ْم ِم ْن بَ ْع ِد ذَلِ َ‬ ‫« َويَ ُقولُو َن آ َ​َمنها ِ​ِب ه َ‬ ‫ك ِ​ِبلْم ْؤِمنِي‪ .‬وإِذَا دعوا إِ َ​َّل هِ‬ ‫اَّلل َوَر ُسولِ ِه لِيَ ْح ُك َم بَ ْي نَ ُه ْم إِذَا فَ ِري ٌق ِم ْن ُه ْم‬ ‫َوَما أُولَئِ َ ُ َ َ ُ ُ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ض أَِم ْارَ​َتبُوا أ َْم‬ ‫ُم ْع ِر ُ‬ ‫ي‪ .‬أَِِف قُلُوِبِ​ِ ْم َم َر ٌ‬ ‫ضو َن‪َ .‬وإِ ْن يَ ُك ْن َ​َلُ ُم ا ْ​ْلَ ُّق َ​َيْتُوا إِل َْيه ُمذْعنِ َ‬ ‫يف ه‬ ‫ك ُه َم الظهالِ ُمو َن»‬ ‫َ​َيَافُو َن أَ ْن ََِي َ‬ ‫اَّللُ َعلَْي ِه ْم َوَر ُسولُهُ بَ ْل أُولَئِ َ‬ ‫«بەزى ئىنسانالر‪‹ :‬بىز ئالالھقا ۋە رەسۇلۇلالھقا ئىمان ئېيتتۇق‪،‬‬ ‫ئىتائەت قىلدۇق› دەيدۇ‪ ،‬لېكىن ئۇالردىن بىر گۇرۇھ بۇ سۆزلىرىدىن كېيىن‬ ‫يۈز ئۆرۈيدۇ‪ .‬ئەنە شۇالر ھەرگىزمۇ مۇئمىن ئەمەستۇر‪.‬‬ ‫ئۇالر ئارىلىرىدا ھۆكۈم چىقىرىشى ئۈچۈن ئالالھقا ۋە رەسۇلۇلالھقا‬ ‫چاقىرىلسا‪ ،‬ئۇالردىن بىر گۇرۇھ دەرھال يۈز ئۆرۈيدۇ‪.‬‬ ‫لېكىن ئۇالر ئۆزلىرىنىڭ پايدىسىغا ھۆكۈم قىلىنىدىغانلىقىنى بىلسە‬ ‫رەسۇلۇلالھنىڭ يېنىغا ئىتائەتمەنلىك بىلەن كېلىشىدۇ‪.‬‬ ‫ئۇالرنىڭ قەلبلىرىدە بىر كېسەل بارمۇ ياكى ئۇالر شۈبھە ئىچىدىمۇ؟‬ ‫ياكى ئۇالر ئالالھ ۋە رەسۇلۇلالھ بىزگە زۇلۇم قىلىدۇ‪ ،‬دەپ قورقۇۋاتامدۇ؟ ياق‪،‬‬ ‫ئەسلىدە ئۇالر زالىمالردۇر»‪ -‬نۇر ‪.50-47/24‬‬

‫‪10‬‬

‫كىرىش سۆز‬ ‫بسم هللا الرْحن الرحيم‬ ‫اْلمد هلل رب العاملي والصالة والسالم على خامت أنبيائه حممد وعلى‬ ‫آله وصحبه ومن تبعهم إبحسان إَّل يوم الدين‪.‬‬ ‫ياخشىلىقى چەكسىز‪ ،‬ئىنئامى كۆپ ئالالھنىڭ ئىسمى بىلەن‬ ‫باشاليمەن‪.‬‬ ‫ئالەملەرنىڭ رەببى ئالالھقا ھەمدۇساناالر بولسۇن‪ .‬ئالالھنىڭ ئاخىرقى‬ ‫پەيغەمبىرى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ‪ ،‬ئۇنىڭ ئائىلە‪-‬تاۋاباتىنىڭ‪،‬‬ ‫ساھابىلىرىنىڭ ۋە قىيامەتكە قەدەر ئۇنىڭغا ئەگەشكەنلەرنىڭ دەرىجىسى‬ ‫ئۈستۈن‪ ،‬مەرتىۋىسى يۇقىرى بولسۇن‪.‬‬ ‫بىر كۈنى بىرەيلەن مەندىن بىر ئىشان (ماھمۇد ئىشان) ۋە ئۇنىڭ‬ ‫مۇرىدلىرىنىڭ ئېتىقادلىرى ھەققىدە سوئال سورىغان ئىدى‪ ،‬مەن بۇ سوئالغا‬ ‫توغرا جاۋاب بېرىش ئۈچۈن ئۇالرنىڭ ئېتىقادلىرى ھەققىدە بىر مۇددەت‬ ‫ئىزدىنىش نەتىجىسىدە ئۇالرنىڭ نۇرغۇنلىغان ئېتىقادلىرىنىڭ قۇرئان كەرىمگە‬ ‫خىالپ ئىكەنلىكىنى بايقىدىم‪ ،‬شۇنىڭ بىلەن ئۇالرنىڭ بىرىگە‪« :1‬سىلەرنىڭ‬ ‫ئېتىقادلىرىڭالردا خاتالىقالرنى كۆرىۋاتىمەن‪ ،‬كۆرۈشەيلى‪ ،‬سىز ئۇ ئېتىقادالر‬ ‫ھەققىدە ماڭا چۈشەنچە بېرىڭ» دېدىم‪ .‬ئۇ كىشى مەزكۇر خاتالىقالرنى يېزىپ‬ ‫تاپشۇرۇشۇمنى ۋە ئۆزلىرىنىڭ بىر مەزگىل تەييارلىق قىلىۋالغاندىن كېيىن‬ ‫كۆرۈشسەك تېخىمۇ ياخشى بولىدىغانلىقىنى ئېيتتى‪ .‬شۇنىڭ بىلەن مەن ئۇالرغا‬ ‫ئۇ خاتالىقالرنى يېزىپ ئەۋەتتىم‪.‬‬

‫‪ -1‬بۇ كىشى بايرام ئەلى قارا مۇستافا ئوغلۇدۇر‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫‪ 6‬ئايدىن كېيىن مەزكۇر ئىشان باشچىلىقىدا ئۇنىڭ پىشقەدەم‬ ‫مۇرىدلىرى بىلەن بىر ئۆيدە‪ 2‬كۆرۈشتۇق‪ .‬كېيىن بۇ كۆرۈشۈشتە ئوتتۇرىغا‬ ‫قويۇلغان مۇنازىرىلەرنى رەتلەپ ماقالە شەكلىدە يېزىپ چىقتىم‪ .‬بۇ ماقالە‬ ‫كىشىلەرنىڭ دىققىتىنى تارتتى‪ ،‬قولدىن‪-‬قولغا ئۆتۈپ ئوقۇلدى ۋە‬ ‫كۆپەيتىلدى‪ .‬بەزى گېزىت‪-‬ژورنالالردا بىر قىسمى‪ ،‬بەزىلىرىدە ھەممىسى نەشىر‬ ‫قىلىندى‪ .‬ھەتتا تۈركىيە ۋە ياۋروپادا كىچىك كىتاب ھالىتىدە بېسىپ‬ ‫تارقاتقانالرمۇ بولدى‪ .‬بۇالرنىڭ سانى تەخمىنەن ‪ 100‬مىڭدىن ئاشتى‪.‬‬ ‫بۇ كىتابنىڭ بىرىنچى نەشرى مەزكۇر ئۇچرىشىشتا بولغان مۇنازىرىلەرگە‬ ‫باشقا بىر قانچە ئىشاننىڭ كۆز قاراشلىرى‪ ،‬ماڭا كەلگەن ئېتىرازالر ۋە سورالغان‬ ‫سۇئالالرنى قوشۇش ئارقىلىق تەييارالندى‪ .‬شۇنىڭ ئۈچۈن يېڭى مەزمۇنالردىكى‬ ‫ئىشان ئىپادىسىنىڭ قايسى ئىشاننى كۆرسىتىدىغانلىقىنى بىلمەكچى بولغانالر‬ ‫ئۇ بۆلۈمنىڭ بەت ئاستى ئىزاھلىرىغا قارىشى الزىم‪.‬‬ ‫ئىككىنچى نەشرى قايتا كۆزدىن كەچۈرۈلۈپ‪« ،‬مۇسۇلمانالرنى نابۇت‬ ‫قىلغان شېرىك» بۆلۈمىدە سۇلتان ئىككىنچى ئابدۇلھەمىتنىڭ ئۆلىماالر ھەققىدە‬ ‫قىلغان بەزى سۆزلىرى ۋە ئوسمانىيە دۆلىتىنىڭ ‪ -1‬دۇنيا ئۇرۇشىغا قاتنىشىش‬ ‫قارارىغا ئاالقىدار ھۆججەتلەردىكى بىر قىسىم ئىپادىلەر ئىالۋە قىلىندى‪.‬‬ ‫ئىشانالرنىڭ چۈشەنچىلىرى «ئىشان» ياكى «مۇرىد» نامىدا‪ ،‬بۇالرغا‬ ‫بېرىلگەن جاۋاب «بايىندىر» نامىدا بېرىلدى‪.‬‬ ‫بىز بۇ مۇنازىرىدە قۇرئان كەرىمگە ئوچۇقتىن‪-‬ئوچۇق زىت بولغان‬ ‫مەسىلىلەرنى مۇنازىرە قىلدۇق‪ .‬چۈنكى بىر ئىشاننى مەنىۋى مەرتىۋىگە ئىگە‬ ‫دەپ قاراپ ‪ ،‬ئۇنى ئالالھ بىلەن ئۆزىنىڭ ئارىسىدا ۋاسىتە (ۋەسىلە) قىلىش ۋە‬ ‫‪ - 2‬شۇ ئىشاننىڭ ئۆيىدە‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫كىشىلەرنى ئۇنىڭغا قول بېرىشكە چاقىرىش ئالالھنى ئىككىنچى ئورۇندا‬ ‫قويغانلىق بولىدۇ‪ .‬ئالالھ بۇنى ھەرگىز ئەپۇ قىلمايدۇ‪ ،‬چۈنكى بۇ شېرىكتۇر‪.‬‬ ‫پۈتۈن تىرىشچانلىقىمىز كىشىلەرنىڭ دىققىتىنى قۇرئان‪-‬ھەدىسكە‬ ‫يۈزلەندۈرۈشتۇر‪ .‬چۈنكى قۇرئان‪-‬ھەدىس ھەربىر مۇسۇلمان ئۈچۈن دەستۇردۇر‪.‬‬ ‫شۇڭا مۇمكىنقەدەر ئۆزىمىزنىڭ كۆز قارىشىمىزغا ئورۇن بەرمىدۇق‪ .‬شۇنداقتىمۇ‬ ‫خاتالىقلىرىمىز بولۇشى مۇمكىن‪ .‬ئۇالرنى كۆرسىتىپ بەرگۈچىلەر بولسا‬ ‫تۈزىتىدىغانلىقىمىزغا ۋە ئىلمىي قىممەتكە ئىگە تەنقىدلەرنى كېيىنكى نەشىردە‬ ‫كىتاپقا كىرگۈزىدىغانلىقىمىزغا ۋەدە بېرىمىز‪.‬‬ ‫ھازىرغا قەدەر بېرىلگەن ئىككى تەنقىدنى كىتابقا ئىالۋە قىلىشنى‬ ‫ئويالشقان بولساقمۇ‪ ،‬ئەمما ئۇالر ئىلمىيلىكتىن يىراق بولغانلىقتىن بۇ‬ ‫نىيىتىمىزدىن ۋاز كەچتۇق‪.‬‬ ‫قولىڭىزدىكى كىتابنىڭ بىرىنچى نەشرى «قۇرئان نۇرى ئاستىدا‬ ‫تەرىقەتچىلىك» سەرلەۋھىسى ئاستىدا بېسلىغان ئىدى‪ .‬بۇ ئىسىم كىتابنىڭ‬ ‫مەزمۇنىنى تولۇق يورۇتۇپ بېرەلمىگەنلىكى ئۈچۈن «قۇرئان نۇرى ئاستىدا‬ ‫تەرىقەتچىلىككە نەزەر» دەپ ئۆزگەرتىلدى‪.‬‬ ‫كىتابتا مەسىلىنىڭ ئايەتلەر بىلەنال چۈشەندۈرۈلۈشى كىتابنىڭ‬ ‫ئىشەنچلىكلىكىنى ۋە تەسىرچانلىقىنى يۇقىرى كۆتۈردى‪.‬‬

‫جەننەتكە ئېلىپ بارىدىغان يولمۇ ئوچۇقتۇر‪ ،‬جەھەننەمگە ئېلىپ‬ ‫بارىدىغان يولمۇ ئوچۇقتۇر‪ .‬كىشىلەرنىڭ جەھەننەم يولىدا مېڭىش‬ ‫ئەركىنلىكىگە توسقۇنلۇق قىلغىلى بولمايدۇ‪ ،‬چۈنكى بۇ ئەركىنلىكنى ئۇالرغا‬ ‫‪13‬‬

‫ئالالھ بەرگەن‪ .‬بىزنىڭ قىلغىنىمىز ھېسسىياتقا بېرىلمەستىن‪ ،‬ئەقلىنى‬ ‫ئىشلىتىدىغانالرنى قۇرئان بىلەن ئاگاھالندۇرۇشتۇر‪ ،‬خاالس‪.‬‬ ‫ئۇلۇغ ئالالھدىن مۇۋەپپەقىيەت تىلەيمەن‪.‬‬ ‫پروفېسسور‪ ،‬دوكتور ئابدۇلئەزىز بايىندىر‬

‫‪14‬‬

‫‪ -1‬تەسەۋۋۇف‬

‫‪3‬‬

‫مۇرىد‪ :‬ئالدى بىلەن شۇنى بىلىۋىاليلى‪ ،‬سەن تەسەۋۋۇپنى قوبۇل‬ ‫قىالمسەن‪ ،‬قىلمامسەن؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬سىزچە تەسەۋۋۇپ دېگەن نېمە؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىزنىڭ تەسەۋۋۇپ چۈشەنچىمىزنى ساڭا ئوقۇپ بېرەي‪.‬‬ ‫ھەزرىتى ئىمام رەببانىي «مەكتۇبات» ناملىق كىتابىدا مۇنداق دېگەن‪:‬‬ ‫«بىلگىنكى‪ ،‬شەرىئەتنىڭ ئۈچ تەركىبى قىسمى بار‪ :‬ئىلىم‪ ،‬ئەمەل ۋە‬ ‫ئىخالس‪ .‬بۇ ئۈچ قىسىمنىڭ ھەممىسى ئەمەلىيلەشمىسە شەرىئەت‬ ‫ئەمەلىيلەشمەيدۇ‪ .‬شەرىئەت ئەمەلىيلەشكەندە‪ ،‬ئالالھ تەئاالنىڭ رازىلىقى قولغا‬ ‫كەلتۈرۈلگەن بولىدۇ‪ .‬بۇ رازىلىق دۇنيا ۋە ئاخىرەتنىڭ بارلىق بەخت‪-‬‬ ‫سائادىتىدىن ئۈستۈندۇر‪.‬‬ ‫ضوا ٌن ِمن هِ‬ ‫اَّلل أَ ْك َبُ»‬ ‫« َوِر ْ َ ه َ‬ ‫«ئالالھنىڭ بىر رازىلىقى ھەر نەرسىدىن بۈيۈكتۇر»‪ -‬تەۋبە ‪.72/9‬‬ ‫شەرىئەت دۇنيا ۋە ئاخىرەتنىڭ بارلىق بەخت‪-‬سائادەتلىرىنى كاپالەت ئاستىغا‬ ‫ئالغان‪ .‬شەرىئەتتىن باشقا ئېھتىياج قامدايدىغان نەرسە يوق‪.‬‬

‫‪ - 3‬بۇ بۆلۈمدىكى كۆز قاراشالر ماھمۇد ئۇستا ئوسمان ئوغلۇ (ماھمۇد ئىشان) ۋە ئۇنىڭ بىر قىسىم‬ ‫مۇرىدلىرى بىلەن ئېلىپ بېرىلغان مۇنازىرىدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫سوپىالرنىڭ يولى بولغان تەرىقەت ۋە ھەقىقەت شەرىئەتنىڭ‬ ‫كونتروللۇقىدا بولۇپ‪ ،‬ئۇالر شەرىئەتنىڭ ئۈچىنچى تەركىبى قسىمى بولغان‬ ‫ئىخالسنى كامالەتكە يەتكۈزىدۇ‪ .‬ئۇ ئىككى نەرسىنىڭ ھەر بىرىنىڭ مەقسىتى‬ ‫شەرىئەتنى كامالەتكە يەتكۈزۈشتۇر‪ ،‬خاالس»‪.4‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬لېكىن سىلەرنىڭ قىلىۋاتقىنىڭالر بۇنىڭغا ئۇيغۇن كەلمەيدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىزنىڭ ھېچقانداق ئىشىمىز ئۇنىڭغا زىت ئەمەس‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬سىلەر قۇرئاننىڭ ئوچۇق ئىپادىلىرىگە خىالپ ئىشالرنى‬ ‫قىلىۋاتىسىلەر‪ .‬بىز پەقەت شۇ ئىشالرغىال قارشى چىقىۋاتىمىز‪ .‬بولمىسا بىز‬ ‫ئالالھقا ھېساب بېرەلمەيمىز‪.‬‬

‫‪- 4‬ئىمامى رەببانىي‪ ،‬مەكتۇبات (ئەرەبچە) ‪ -36‬مەكتۇب‪ -1 ،‬توم ‪ -50‬بەت‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫‪ -2‬ئۆلۈكلەردىن ياردەم تىلەش‬

‫‪5‬‬

‫مۇرىد‪ :‬سەن «ئىشلىرىڭالردا نېمە قىلىشنى بىلەلمەي قالساڭالر‪،‬‬ ‫قەبىرلەردىكى ئۆلۈكلەردىن ياردەم تىلەڭالر »‪ 6‬دېگەن ھەدىسنى قوبۇل‬ ‫قىلمايدىغانلىقىڭنى ئېيتىپسەن‪ ،‬بۇنىڭ نېمىسىگە قارشى چىقىسەن؟‬ ‫قەبىردىكى ئۆلۈكتىن ياردەم تىلەش دېگەن سۆزنىڭ مەنىسى ئۇنىڭدىن ئىبرەت‬ ‫ئېلىش دېگەنلىكتۇر‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۇنداقتا نېمە ئۈچۈن «ئۆلۈكلەردىن ئىبرەت ئېلىڭالر»‬ ‫دېيىلمەستىن «ئۆلۈكلەردىن ياردەم تىلەڭالر» دېيىلىدۇ؟‬ ‫ھەدىس دەپ توقۇپ چىقىلغان ئۇ سۆزنىڭ ئەرەپچىسىدە «استعينوا‬ ‫(ياردەم تىلەڭالر)» دېگەن ئەمىر بار‪ .‬ھالبۇكى‪ ،‬پاتىھە سۈرىسىدە «سەندىنال‬ ‫ِ‬ ‫ي» دېگەن ئايەت بار‪ .‬ئالالھ‬ ‫ياردەم تىلەيمىز» دېگەن مەنىدە « َوإِ هَّي َك نَ ْستَع ُ‬ ‫تەئاالنىڭ بۇ سۆزى بىزنى ياردەمنى پەقەت بىرال يەردىن‪ ،‬يەنى يالغۇز ئالالھدىنال‬ ‫تىلەشكە بۇيرۇيدۇ‪ .‬سىلەر ھەدىس دەۋاتقان ئۇ سۆز ئالالھ تەئاالنىڭ بۇ سۆزىگە‬ ‫ئوچۇقتىن‪-‬ئوچۇق زىت ئەمەسمۇ؟‬ ‫پاتىھە سۈرىسىنى ھەر نامازدا ئوقۇپ‪ ،‬بۇ ئۇقۇمنى داۋاملىق ئېسىمىزدە‬ ‫تۇتۇشىمىزنىڭ بىر سەۋەبى يوقمىدۇ؟‬

‫‪ - 5‬بۇ بۆلۈمدىكى كۆز قاراشالر ماھمۇد ئۇستا ئوسمان ئوغلۇ (ماھمۇد ئىشان) ۋە ئۇنىڭ بىر قىسىم‬ ‫مۇرىدل ىرى بىلەن ئېلىپ بېرىلغان مۇنازىرىدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان‪.‬‬ ‫‪ - 6‬ماھمۇد ئۇستا ئوسمان ئوغلۇ (ماھمۇد ئىشان) باشچىلىقىدىكى بىر گۇرۇپپا تەرىپىدىن يېزىلغان‬ ‫روھۇلفۇرقان تەپسىرى‪ ،‬ئىستانبۇل ‪ -1992‬يىل نەشرى‪ -2 ،‬توم ‪ -82‬بەت‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫يۇقىرىدىكى سۆزنى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم سۆزلىدى‪ ،‬دەپ تۆھمەت‬ ‫قىلغانالر تەرىپىدە تۇرۇش سىلەرگە ئېغىر كەلمەمدۇ؟ ئويالپ باقمامسىلەر‪،‬‬ ‫ئاساسى ۋەزىپىسى ئىنسانالرغا قۇرئاننى يەتكۈزۈش بولغان مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالمنىڭ قۇرئانغا زىت بىر سۆزى بولۇشى مۇمكىنمۇ؟‬ ‫يەنە كېلىپ بۇ سۆزنى ئۇنىڭدىن ئاڭلىغان كىشى يوق‪ .‬ئۇنىڭ بىلەن‬ ‫بىرلىكتە ياكى ئۇنىڭدىن كېيىن ياشىغانالردىنمۇ بۇنىڭغا ئوخشاش سۆزنى‬ ‫سۆزلىگەن كىشى يوق‪ .‬بۇنى نەقىل قىلغان سەھىھ بىر ھەدىس كىتابىمۇ يوق‪.‬‬ ‫بۇالرنىڭ ھېچبىرى مەۋجۇت ئەمەس‪ .‬بۇنى سىلەرگە بىلدۈرگىلى خېلى ئۇزۇن‬ ‫بولدى‪ ،‬لېكىن بۇ توغرىسىدا سىلەرمۇ بىر نەرسە تاپالمىدىڭالر‪ .‬چۈنكى يوق‬ ‫نەرسىنى تاپقىلى بولمايدۇ‪ -‬دە!‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئەجلۇنىينىڭ «كەشفۇلخەفا» ناملىق كىتابىدا بارغۇ؟ ئۇنىڭ‬ ‫كىتابىدا بولغانلىقى بىز ئۈچۈن يېتەرلىك‪ .‬ئەجلۇنىي كاتتا بىر ھەدىس‬ ‫ئالىمىدۇر‪ .‬ئۇ مۇ ئىبنى كامالنىڭ «ئەلئەربەئۇن» ناملىق كىتابىدىن ئالغان‬ ‫ئىكەن‪.‬‬ ‫بايىندىر ‪ :‬ئەجلۇنىي ئۇ كىتابنى خەلق ئارىسىدا ھەدىس نامى بىلەن‬ ‫تونۇلغان سۆزلەرنىڭ توغرىسى بىلەن خاتاسىنى ئايرىش ئۈچۈن يازغان‪ .‬شۇڭا ئۇ‬ ‫كىتابتا نۇرغۇنلىغان توقۇلما ھەدىس بار‪ .‬ئەجلۇنىي مەزكۇر كىتابىنىڭ بېشىدا‬ ‫ھافىز ئىبنى ھەجەرنىڭ شۇ سۆزىنى نەقىل قىلىدۇ‪:‬‬

‫‪18‬‬

‫« كىم ئەسلى بولمىغان ھەدىسنى نەقىل قىلسا‪ ،‬ئۇ بۇخارى رىۋايەت‬ ‫قىلغان مۇنۇ ھەدىسنىڭ مەزمۇنى دائىرىسىگە كىرىدۇ‪‹ :‬كىم مەندىن مەن‬ ‫سۆزلىمىگەن بىر نەرسىنى نەقىل قىلىدىكەن‪ ،‬جەھەننەمدە تۇرىدىغان يېرىگە‬ ‫ھازىرالنسۇن›»‪.7‬‬ ‫ئەجلۇنىي كىتابىغا كىرگۈزگەن ھەدىسلەرنىڭ مەنبەلىرىنى كۆرسىتىدۇ‪.‬‬ ‫يۇقىرىقى سۆز توغرىسىدا پەقەتال «ئىبنى كامال پاشانىڭ ‹ئەلئەربەئۇن›‬ ‫ناملىق كىتابىدا مۇشۇنداق زىكىر قىلىنغان» دەيدۇ‪.‬‬ ‫ئىبنى كامالنىڭ مەزكۇر كىتابىغا قارايدىغان بولساق ھەدىس دەپ‬ ‫كۆرسىتىلگەن ئۇ سۆز ئۈچۈن ھېچقانداق مەنبە كۆرسەتمىگەنلىكىنى كۆرىمىز‪.8‬‬ ‫ياۋۇز سۇلتان سەلىمنىڭ شەيخۇلئىسالمى بولغان ئىبنى كامالنىڭ پەيغەمبەر‬ ‫ئەلەي ھىسساالمنى كۆرمىگەنلىكىگە قارىغاندا‪ ،‬ھېچقانداق ئاساسى بولمىغان بۇ‬ ‫سۆزنى ھەدىس دېگەنلەر «جەھەننەمدە تۇرىدىغان يېرىگە ھازىرلىنىشى» الزىم‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬تىرىك بىر ئىنساندىن ياردەم سورىمامدۇق؟ بىر ئەۋلىيا ئۆلسە‬ ‫ئۇنىڭ روھى قىنىدىن چىققان قىلىچقا ئوخشاش بولىدۇ‪ ،9‬شۇنداقال تېخىمۇ‬ ‫‪ - 7‬ئىسمائىل ئىبنى مۇھەممەد ئەل ئەجلۇنىي‪ ،‬كەشفۇلخەفا‪ ،‬بېيرۇت ‪ -1988‬يىل نەشرى‪-1 ،‬توم‬ ‫‪ -8‬بەت‪.‬‬ ‫‪ - 8‬ئىبنى كامال پاشا‪ ،‬ئەلئەربەئۇن‪ -5 ،‬توم ‪ -360‬بەت‪ ،‬سۈلەيمانىيە كۈتۈپخانىسى‪ ،‬ئەسئەد‬ ‫ئەپەندى ‪ .1694‬ئىبنى كامال ياۋۇز سۇلتان سەلىمنىڭ مەشھۇر شەيخۇلئىسالمىدۇر‪ -1469 .‬يىلى‬ ‫توكاتتا تۇغۇلغان‪ -1534 ،‬يىلى ئىستانبۇلدا ۋاپات بولغان‪ .‬پەيغەمبىرىمىز بىلەن ئۇنىڭ ئارىسىدا‬ ‫‪ 900‬يىلدىن ئارتۇق ۋاقىت تۇرۇقلۇق‪ ،‬ھېچبىر مەنبە كۆرسەتمەستىن‪ ،‬مەزمۇنى قۇرئانغا تامامەن زىت‬ ‫بولغان بىر سۆزنى ھەدىس دەپ ئالدىمىزغا قويۇشىنى قۇبۇل قىلىش مۇمكىن ئەمەس‪ .‬ئىبنى كامال ئۇ‬ ‫كىتابىدا مەنبە كۆرسىتىشنىڭ ئور نىغا بۇ سۆزنىڭ ھەدىس ئىكەنلىكىنى ئىسپاتالش ئۈچۈن ھېچبىر‬ ‫دىنى ئاساسى بولمىغان پەلسەپىۋى ئىزاھالرنى بېرىشكە تىرىشقان‪.‬‬ ‫‪ - 9‬روھۇلفۇرقان‪ -2 ،‬توم ‪ -67‬بەت‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫كۆپ ياردەم قىالاليدىغان ھالەتكە كېلىدۇ‪ .‬شۇنىڭ بىلەن ئۇالر نۇرغۇنلىغان‬ ‫ئىشالرنى قىلىدۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬تىرىك ئىنساندىن ياردەم سوراش مەسىلىسى توغرىسىدا‬ ‫كېيىنچە توختىلىمىز‪ .10‬ھازىرچە مۇنۇ سوئالىمغا جاۋاب بېرىپ بېقىڭە‪ ،‬ئەۋلىيا‬ ‫ئۆلگەندە ئۇنىڭ روھى قىنىدىن چىققان قىلىچقا ئوخشاش بولىدىغانلىقىنىڭ‬ ‫قۇرئان ۋە ھەدىستىن دەلىلى بارمۇ؟‬ ‫پەيغەمبىرىمىز مۇھەممەد ئەلەيھىسساالممۇ ۋاپات بولغان‪ .‬ئۇنى‬ ‫ئەسلىگىنىمىزدە ۋە قەبرىسىنى زىيارەت قىلغىنىمىزدا ئۇنىڭغا دۇرۇت ۋە ساالم‬ ‫يولاليمىز‪ .‬يەنى ئالالھنىڭ بەرىكىتى ۋە ئەبەدىي بەخت‪-‬سائادەت ئىچىدە‬ ‫بولسۇن‪ ،‬دەيمىز‪ .‬بۇ ئارقىلىق ئالالھدىن پەيغەمبىرىمىزگە بولغان ئىنئامىنى‬ ‫تېخىمۇ زىيادە قىلىشىنى تىلەيمىز‪.‬‬ ‫لېكىن ھېچبىر دۇئايىمىزدا ئۇنىڭدىن بىر نەرسە تىلىمەيمىز‪ .‬چۈنكى‬ ‫ئۇ تەقدىردە بىز خرىستىئانالرنىڭ ئىيسا ئەلەيھىسساالمغا قىلغانلىرىنى مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالمغا قىلغان بولىمىز‪ .‬بۇ ئازغۇنلۇقتىن باشقا نەرسە بولمايدۇ‪.‬‬ ‫سىز بايا ئۆلگەن ئەۋلىيانىڭ تېخىمۇ كۆپ ئىشالرنى قىلىدىغانلىقىنى‬ ‫ئېيتتىڭىز‪ .‬دەلىلىڭىز نېمە؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىر ئەۋلىيا ئۆلگەندە ئۇنىڭ روھىنىڭ قىنىدىن چىققان قىلىچقا‬ ‫ئوخشاش بولىدىغانلىقىنى ئېيتقان كاتتا ئالىمالر بار‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬لېكىن ھەر نەرسىنى بىلىدىغان ئالالھنىڭ كىتابى ناھايىتى‬ ‫روشەن ھالدا بۇنىڭ سىلەر ئېيتقاندەك ئەمەسلىكىنى جاكارالپ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬

‫‪ - 10‬بۇ ماۋزۇ «ئادەتتىن تاشقىرى يولالر بىلەن ياردەم» دېگەن بۆلۈمدە مۇالھىزە قىلىنىدۇ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫اَّلل ي ت و هَّف ْاْلَن ُف ِ‬ ‫ك الهِ​ِت‬ ‫ي َم ْوِ​ِتَا َوالهِ​ِت َ​َلْ َتَُ ْ‬ ‫ت ِ​ِف َمنَ ِام َها فَ يُ ْم ِس ُ‬ ‫سح َ‬ ‫« هُ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ضى َعلَي ها الْمو َ ِ‬ ‫ك َ​َلَّي ٍ‬ ‫ت لهَِق ْوٍم‬ ‫ت َويُ ْرس ُل ْاْلُ ْخ َرى إِ َ​َّل أ َ‬ ‫قَ َ ْ َ َ ْ‬ ‫س ًّمى إِ هن ِ​ِف ذَل َ َ‬ ‫َج ٍل ُم َ‬ ‫يَتَ َف هك ُرو َن»‬ ‫«ئالالھ روھالرنى ئۆلگەن چېغىدا ئالىدۇ‪ ،‬ئۆلمىگەن روھالرنى ئۇخلىغان‬ ‫چېغىدا ئالىدۇ‪ .‬ئاندىن ئۆلۈمىگە ھۆكۈم قىلغان روھالرنى تۇتۇپ قالىدۇ ۋە‬ ‫باشقىالرنى بەلگىلەنگەن مۇددەتكىچە قويۇپ بېرىدۇ‪ .‬بۇنىڭدا تەپەككۇر‬ ‫قىلىدىغان قەۋم ئۈچۈن ئايەتلەر بار»‪ -‬زۇمەر ‪.42/39‬‬ ‫بۇنىڭغا ئاساسەن ئالالھ ئۆلۈكلەرنىڭ روھلىرىنى بۇ دۇنيا بىلەن‬ ‫ئاخىرەت ئوتتۇرىسىدىكى بىر يەردە‪ ،‬يەنى بەرزەخ ئالەمىدە تۇتۇپ تۇرىدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال قەبرىلەردىكى ئۆلۈكلەر ھەققىدە مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ات إِ هن ه‬ ‫َنت‬ ‫اَّللَ يُ ْس ِم ُع َمن يَ َ‬ ‫َحيَاء َوَ​َل ْاْل َْم َو ُ‬ ‫شاءُ َوَما أ َ‬ ‫« َوَما يَ ْستَ ِوي ْاْل ْ‬ ‫ِ​ِبُ ْس ِم ٍع همن ِ​ِف الْ ُقبُوِر»‬ ‫« تىرىكلەر ۋە ئۆلۈكلەر ئوخشاش بولمايدۇ‪ .‬ئالالھ خالىغان كىشىگە‬ ‫ئاڭلىتىدۇ‪ .‬سەن قەبىرلەردىكى كىشىلەرگە ئاڭلىتالمايسەن»‪ -‬فاتىر ‪.22/35‬‬ ‫ئىيسا ئەلەيھىسساالمنىڭ ئاخىرەتتە قىلىدىغان سۆزىنى ئۆز ئىچىگە‬ ‫ئالغان مۇنۇ ئايەت ئۈستىدە پىكىر يۈرگۈزۈپ بېقىش كېرەك‪:‬‬ ‫َنت‬ ‫نت أ َ‬ ‫ت فِي ِه ْم فَ لَ هما تَ َوفه ْي تَ ِ​ِن ُك َ‬ ‫نت َعلَْي ِه ْم َش ِهيداً هما ُد ْم ُ‬ ‫«‪َ ...‬وُك ُ‬ ‫ِ‬ ‫َنت َعلَى ُك ِهل َش ْي ٍء َش ِهي ٌد»‬ ‫يب َعلَْي ِه ْم َوأ َ‬ ‫ال هرق َ‬ ‫«‪ ...‬مەن ئۇالرنىڭ ئارىسىدا بولغان مۇددەتتە ئۇالرغا شاھىت ئىدىم‪،‬‬ ‫مېنى ۋاپات قىلدۇرغىنىڭدىن كېيىن ئۇالرغا پەقەت سەنال كۆزەتچى بولدۇڭ‪.‬‬ ‫سەن ھەر نەرسىنى كۆرۈپ تۇرغۇچىسەن»‪ -‬مائىدە ‪.117/5‬‬ ‫‪21‬‬

‫ئۇلۇغ پەيغەمبەر ئىيسا ئەلەيھىسساالم ئۆلگەندىن كېيىن ئۇممىتىدىن‬ ‫خەۋەرسىز بولغان يەردە‪ ،‬ئۆلۈپ كەتكەن ئەۋلىيانىڭ روھىنىڭ «قىنىدىن‬ ‫چىققان قىلىچقا ئوخشاش» بولۇشى مۇمكىنمۇ؟ تۆۋەندىكى ئايەت بۇ مۇنازىرىنى‬ ‫ئاخىرالشتۇرسا كېرەك‪:‬‬ ‫اَّلل من هَل يست ِجيب لَه إِ َ​َّل ي ِ‬ ‫ِ‬ ‫«ومن أ َ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫وم ال ِْقيَ َام ِة‬ ‫َ​َ ْ‬ ‫َض ُّل ِمهن يَ ْد ُعو من ُدون ه َ َ ْ َ ُ ُ َ‬ ‫َو ُه ْم َعن ُد َعائِ ِه ْم غَ ِافلُو َن»‬ ‫«ئالالھنىڭ دۇنىدىن‪ 11‬قىيامەتكىچە دۇئاسىنى ئىجابەت قىاللمايدىغان‬ ‫كىشىلەرگە دۇئا قىلىدىغان ئادەمدىنمۇ ئازغۇن ئادەم بارمۇ؟ ھالبۇكى‪ ،‬ئۇ‬ ‫كىشىلەر بۇالرنىڭ دۇئاسىدىن خەۋەرسىزلەردۇر»‪ -‬ئەھقاف ‪.5/46‬‬ ‫قۇرئان كەرىمنىڭ بەزى تەرجىمىلىرىدە ئايەتلەردىكى دۇئا سۆزىنى‬ ‫«ئىبادەت» دەپ تەرجىمە قىلىش ئەجەپلىنەرلىك بىر ئىشتۇر‪ .‬مەسىلەن‪ :‬بۇ‬ ‫ئايەتتە يەدئۇ «يَ ْد ُعو (ياردەمگە چاقىرىش)» ۋە دۇئا « ُد َعاء (ياردەمگە‬ ‫‪ 11‬دۇن «دون» كەلىمىسى توغرۇلۇق «قامۇس تەرجىمىسى» دە مۇنۇ ئىپادىلەر زىكىر قىلىنىدۇ‪ :‬دۇن‬ ‫«دون» فەۋق «فوق» نىڭ زىددىدۇر‪ .‬ئەڭ يۇقىرى مەرتىۋىدىن بېرى‪ ،‬ئۇنىڭدىن تۆۋەنراق دېگەن‬ ‫بولىدۇ‪ .‬بەزىلەر بۇنى «دنو» دىكى ھەرىپلەرنىڭ ئورۇن ئالماشتۇرۇشى بىلەن شەكىللەنگەن‪،‬‬

‫دېيىشىدۇ‪ .‬بۇ كەلىمە غەير «غري» مەنىسىدىمۇ كېلىدۇ‪ .‬ئەڭ يېقىن «أقرب» مەنىسىدىمۇ زەرف بولۇپ‬ ‫كېلىدۇ‪ .‬ئۇنىڭغا بەك يېقىن دېگەن مەنانى ئىپادىلەش ئۈچۈن «هذا دونه» دېيىلىدۇ‪ .‬دۇن‬ ‫كەلىمىسىگە «قبل (ئىلگىرى)» مەناسىمۇ بېرىلىدۇ‪ .‬بىر نەرسە يەنە بىرىدىن بىرئاز تۈۋەندە بولسا‬ ‫«هذا دون ذاك» دېيىلىدۇ– (فىرۇز ئابادى‪ ،‬قامۇس تەرجىمىسى‪ .‬مۇتەرجىم ئاسىم‪ ،‬بەھرىيە مەتبەئەسى‬ ‫‪ .)1305‬بۇنىڭغا ئاساسەن ئايەتلەردە ئۆتكەن مىندۇنىلالھ «من دون هللا» دېگەن سۆز ئورنىغا قاراپ‬ ‫ئالالھنىڭ يېقىنىدىن‪ ،‬ئالالھدىن تۆۋىنى‪ ،‬ئىنسانالردىن يۇقىرى‪ ،‬يەنى‪ ،‬ئالالھ بىلەن ئىنسان ئارىسىدا‬ ‫بىر يەردىن‪ ،‬ئالالھدىن باشقىسىدىن‪ ،‬دېگەن مەناالرنى ئىپادىلەيدۇ‪ .‬مۇشرىكالر بىر تەرەپتىن ئالالھقا‪ ،‬بىر‬ ‫تەرەپتىن ئۆزىگە يېقىن كۆرگەن‪ ،‬ھەم ئالالھقا ھەم ئىنسانغا ئائىت خۇسۇسىيەتلەرگە ئىگە دەپ ئېتىقاد‬ ‫قىلغان كىشىلىرىنى ئالالھ بىلەن ئۆزىنىڭ ئارىسىغا قويۇپ ئىالھالشتۇرىدۇ‪ ،‬ئۇالرنىڭ ۋاستىسى بىلەن‬ ‫ئالالھقا يېقىنلىشىشقا تىرىشىدۇ‪ .‬ئالالھ ئىنسانغا جان تومۇرىدىنمۇ يېقىن بولغانلىقى ئۈچۈن بۇ ئېتىقاد‬ ‫ئالالھ بىلەن مۇناسىۋەتنى ئۈزىدۇ ۋە ئىنساننى مۇشرىك قىلىدۇ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫چاقىرماق)» دېگەن سۆزلەر بار‪ .‬بۇالرنى تەرجىمە قىلغاندا يەدئۇغا يەئبۇدۇ‬ ‫«يعبد» نىڭ مەنىسى بولغان «ئىبادەت قىلىدۇ‪ ،‬چوقۇنىدۇ» دېگەن مەنانى‪،‬‬ ‫دۇئاغا ئىبادەت «عبادة» نىڭ مەنىسى بولغان «ئىبادەت قىلماق‪ ،‬چوقۇنماق»‬ ‫دېگەن مەنانى بېرىش توغرا ئەمەس‪ .‬چۈنكى قۇرئان كەرىمدە بۇ ئىككى سۆزمۇ‬ ‫بار‪ .‬ھەممىنى بىلىدىغان ۋە مۇناسىپ ئورۇندا قويغان ئالالھ مۇۋاپىق كۆرگەن‬ ‫بولسا ئىدى‪ ،‬بۇ يەردە ئۇ ئىككى سۆزنى ئىشلەتكەن بوالتتى‪.‬‬ ‫مەسىلەن‪ :‬ھەسەن بەسرىي چانتاينىڭ يۇقىرىدىكى ئايەتكە قانداق مەنا‬ ‫بەرگەنلىكىگە قاراپ باقايلى‪:‬‬ ‫«ئالالھنى قويۇپ ئۆزىگە قىيامەتكە قەدەر جاۋاپ بېرەلمەيدىغان‬ ‫كىشىگە (نەرسىگە) چوقۇنىۋاتقان كىشىدىنمۇ ئازغۇن كىم بار؟ ھالبۇكى‪ ،‬بۇالر‬ ‫ئۇالرنىڭ چوقۇنۇشلىرىدىن بىخەۋەردۇر‪.»12‬‬ ‫بۇنىڭغا ئوخشاش تەرجىمىلەرنى ئوقۇغانالر ئايەتنى بۇتقا چوقۇنغانالر‬ ‫بىلەنال چەكلەپ قويۇپ‪ ،‬ئەتراپىدا كۆزلىرىگە چېلىقىۋاتقان شېرىك ئىشالر‬ ‫بىلەن مۇناسىۋەتسىز دەپ قارايدۇ‪.‬‬ ‫ئەرەپچە تەپسىرلەردە دۇئانىڭ ئىبادەت مەنىسىنى ئىپادىلەيدىغانلىقى‬ ‫سۆزلىنىدۇ‪ .‬بىر ئەرەب ئۇنداق بىر ئىزاھاتقا ئېھتىياجلىق بولىدۇ‪ .‬چۈنكى‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم مۇنداق دېگەن‪:‬‬ ‫«دۇئا ئىبادەتنىڭ ئۆز ئەينىسىدۇر »‪« ، 13‬دۇئا ئىبادەتنىڭ‬ ‫يىلىكىدۇر »‪ ،14‬ئەرەبلەر بۇنداق ئىزاھاتالرنى ئوقۇغاندا دۇئا بىلەن ئىبادەت‬ ‫‪ - 12‬ھەسەن بەسرىي چانتاي‪ ،‬قۇرئانى ھەكىم ۋە مەئالى كەرىم‪ ،‬ئىستانبۇل ‪.1974‬‬ ‫‪ - 13‬تىرمىزى ‪ ،‬دۇئا ‪ -3372 ،1‬نومۇرلۇق ھەدىس‪.‬‬ ‫‪ - 14‬تىرمىزى ‪ ،‬دۇئا ‪ -3371 ،1‬نومۇرلۇق ھەدىس‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫ئوتتۇرىسىدا مۇناسىۋەت ئورنىتااليدۇ‪ .‬ئەمما يۇقىرىدىكى تەرجىمىنى ئوقۇغان بىر‬ ‫تۈركنىڭ دۇئا بىلەن ئىبادەت ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتنى ئۇالردەك‬ ‫چۈشىنەلىشى مۇمكىن ئەمەس‪ .‬چۈنكى بۇ تۈرك ئۇ تەرجىمىدە «دۇئا»‬ ‫كەلىمىسىنى كۆرمەيدۇ‪ .‬قۇرئان كەرىمنى باشقا تىلالرغا تەرجىمە قىلغانالر بۇنىڭغا‬ ‫ئوخشاش نۇقتىالرغا ئاالھىدە دىققەت قىلىشى الزىم‪.‬‬ ‫ھەسەن بەسرىي چانتاينىڭ بۇ تەرجىمىسىدە من دونىلالھ «من دون‬ ‫هللا» ئىپادىسى «ئالالھنى قويۇپ‪ »...‬دەپ تەرجىمە قىلىنغان‪ .‬بۇ بىرىنى‬ ‫ئادەتتىن تاشقىرى يولالر ئارقىلىق ياردەمگە چاقىرغۇچىنىڭ ئالالھنى يوق دەپ‬ ‫قارىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ‪ .‬ھالبۇكى‪ ،‬بۇنداق كىشىلەر ئالالھنى يوق دەپ‬ ‫ئېتىقاد قىلمايدۇ‪.‬‬ ‫ئەكسىچە ئۇالر ياردەمگە چاقىرغان كىشىسىنى بىر تەرەپتىن ئالالھقا يەنە‬ ‫بىر تەرەپتىن ئۆزىگە يېقىن دەپ قارايدۇ‪ .‬ئۇ كىشىدە ھەم ئالالھنىڭ ھەم‬ ‫ئىنسانالرنىڭ خۇسۇسىيەتلىرى بارلىقىغا ئېتىقاد قىلىپ‪ ،‬ئۆزىنىڭ ئۇنىڭ‬ ‫ۋاستىسى بىلەن ئالالھقا يېقىنلىشااليدىغانلىقىغا ۋە تىلەكلىرىنىڭ ئۇنىڭ‬ ‫ۋاسىتىسى بىلەن قوبۇل قىلىنىدىغانلىقىغا ئىشىنىدۇ‪ .‬بۇ بولسا ئۇ كىشىنى‬ ‫ئىالھالشتۇرغانلىقتۇر‪.‬‬

‫ئالالھ ئىنسانغا جان تۇمۇرىدىنمۇ يېقىن بولغانلىقى ئۈچۈن ئۇنداق‬ ‫ئېتىقاد ئالالھ بىلەن بولغان مۇناسىۋەتنى ئۈزىۋېتىدۇ ۋە كىشىنى مۇشرىك‬ ‫قىلىۋېتىدۇ‪ .‬بۇ ئىنسانالرنىڭ ئاساسلىق خاتالىقىدۇر‪ .15‬ئەمەلىيەتتىمۇ شەيتانالر‬ ‫‪ - 15‬تېخىمۇ كۆپ مەلۇمات ئۈچۈن «ئادەتتىن تاشقىرى يولالر بىلەن ياردەم» بۆلۈمىدىكى ھەمزە‬ ‫رەزىيەلالھۇ ئەنھۇغا بېرىلگەن ئاالھىدىلىكلەرگە قاراڭ‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫ئىنساننى ئالالھنىڭ نامى بىلەن ئازدۇرىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪َ « :‬وَ​َل‬ ‫ِ‬ ‫ور (كۆپ ئالدىغۇچى (شەيتان) سىلەرنى ئالالھ بىلەن‬ ‫يَغُهرنه ُكم ِ​ِب هَّلل الْغَ ُر ُ‬ ‫ئالدىمىسۇن)»‪ -‬لۇقمان ‪.33/31‬‬ ‫ئىنساندىن ۋە جىندىن بولغان شەيتانالر ئالالھتىن غەيرىيگە قۇل‬ ‫بولماسلىقى كېرەك بولغان ئىنساننى بۇ يول ئارقىلىق ئۆزىگە قۇل قىلىدۇ‪.‬‬ ‫شەيتانغا بۇ شەكىلدە قۇل بولغانالر ئالالھ نازىل قىلغان بىرەر دەلىلگە ئەمەس‪،‬‬ ‫بەلكى ئۇلۇغالردىن رىۋايەت قىلىنغان سۆزلەرگە ئاساسلىنىدۇ‪ .‬ئالالھقا خاس‬ ‫ساھەدە بىراۋنى ھوقۇقلۇق دەپ قاراش‪ ،‬شۇ ساھەدە ئۇنى ئالالھقا شېرىك‬ ‫قىلغانلىق بولىدۇ‪ .‬بۇ بولسا شېرىكتۇر‪ .‬شۇڭا يۇقىرىقى ئايەتتىكى مىندۇنىلالھ‬ ‫«من دون هللا» ئىپادىسى «ئالالھنىڭ يېقىنىدىن» دەپ تەرجىمە قىلىنىشى‬ ‫كېرەك‪.‬‬ ‫ئاتېئىستالر ئالالھنى يوق دەپ ئېتىقاد قىلىدۇ‪ ،‬دەپ قارىلىدۇ‪ .‬لېكىن‬ ‫ئۇالرمۇ بىر مۇسىبەتكە يولۇققاندا ئالالھقا سېغىنىدۇ‪ .‬بۇ ئۇالرنىڭ ئەمەلىيەتتە‬ ‫ئالالھنى يوق دەپ ئېتىقاد قىلمايدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬مازارالرغا بېرىپ كېسەللىرىدىن ساقايغانالر بار‪ .‬بۇنداق گەپلەر‬ ‫ئەڭ ئىشەنچلىك زاتالرنىڭ ئاغزىدىن چىقىدۇ‪ ،‬ئۇنىڭغا نېمە دەيسەن؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬مېنىڭ بىر نەرسە دېيىشىمگە ھاجەت يوق‪ .‬چۈنكى ئايەتلەر‬ ‫بۇنىڭ خاتا ئىكەنلىكىنى جاكارلىماقتا‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىر مۆتىۋەر بۈيۈكىمىز ھېيت مۇناسىۋىتى بىلەن قىلغان بىر‬ ‫تەبلىغىدە مۇنداق دەپتۇ‪:‬‬

‫‪25‬‬

‫«مېنىڭ بىر سىڭلىم بار ئىدى‪ ،‬ماڭالمايتتى‪ .‬ئادانا‪16‬دا ئۇ چاغدا بار‬ ‫بولغان پۈتۈن دوختۇرالرغا كۆرسەتتۇق‪ ،‬باشقا يەرلەردىكى دوختۇرالرغىمۇ‬ ‫كۆرسىتىپ باقتۇق‪ .‬ھېچقايسىسى چارە قىاللمىدى‪ .‬ئاخىرىدا كىشىلەر بىزگە‪:‬‬ ‫توروسالر‪17‬دا بىر زاتنىڭ مازىرى بار‪ ،‬كېسەلنى ئۇ يەرگە ئېلىپ بېرىپ‪ ،‬بىر‬ ‫كېچە تۇرغۇزۇڭالر‪ .‬ئالالھنىڭ ئىزنى بىلەن ئۇ زاتنىڭ دۇئا ۋە روھانىيىتى شىپاغا‬ ‫ۋەسىلە (ۋاسىتە) بولىدۇ‪ ،‬دېدى‪.‬‬ ‫بىز ھەرخىل تېببىي چارىدىن ئۈمىدىمىزنى ئۈزگەندىن كېيىن‪ ،‬ئانام‬ ‫بىلەن بىرلىكتە سىڭلىمنى يۈدۈپ ئۇ يەرگە ئېلىپ باردۇق‪ .‬كېچىسى سىڭلىم‬ ‫تۇيۇقسىز پەرياد قىلىشقا باشلىدى‪ .‬ئانام ئېلىشىپ قالغانمىدۇ ياكى‬ ‫قورقىۋاتامدىغاندۇ؟ دەپ دەرھال يېنىغا باردى‪.‬‬ ‫سىڭلىم توختىماستىن پەرياد قىالتتى ۋە ‹ياخشىالندىم‪ ،‬ياخشىالندىم‪،‬‬ ‫ماڭااليدىغان بولدۇم‪ ،‬ۋاي خۇدايىم!› دەپ توۋاليتتى‪ .‬بىزمۇ ھەيرانلىق بىلەن‬ ‫يېنىغا باردۇق ‪ .‬ئاندىن بىز تاڭ يورۇشىنى ساقلىمايال قايتتۇق‪ .‬يۈدۈپ ئېلىپ‬ ‫بارغان سىڭلىم ئۆيگە ئۆزى مېڭىپ كەلدى‪.»18‬‬ ‫بۇ مۆتىۋەر زاتنىڭ سۆزى ۋە تەجرىبىسى بىز ئۈچۈن مۇھىم‪ .‬بۇ ھەقتە‬ ‫سەن نېمە دەيسەن؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم مۇنداق دېگەن‪:‬‬ ‫«ئىنسان ئۆلگەندە ئەمەلى توختايدۇ (ئىشى تۈگەيدۇ)‪ .‬ئۈچ كىشى‬ ‫بۇنىڭدىن مۇستەسنا‪ .‬ئۇالر‪ :‬سەدىقە جارىيەسى بولغان كىشى‪ ،‬پايدىلىق ئىلىم‬

‫‪ - 16‬تۈركىيەنىڭ بىر ۋىاليىتى‪.‬‬ ‫‪ - 17‬تۈركىيەنىڭ مەرسىن ۋىاليىتىنىڭ بىر ناھىيىسىنىڭ ئىسمى‪.‬‬ ‫‪ - 18‬رامازان ئوغلۇ ماھمۇد سامىي‪ ،‬بىر بايرام سۆھبىتى‪ ،‬ئالتىن ئولۇق مەجمۇئەسى‪ -1997 ،‬يىل ‪-2‬‬ ‫ئاي نەشرى‪ -13 ،‬بەت‬

‫‪26‬‬

‫قالدۇرۇپ كەتكەن كىشى ۋە ئۆزى ئۈچۈن دۇئا قىلىپ تۇرىدىغان ياخشى بىر‬ ‫ئەۋالد قالدۇرۇپ كەتكەن كىشىدۇر‪.»19‬‬ ‫سەدىقە جارىيە مەسجىت‪-‬جامە‪ ،‬كۆل‪-‬قۇدۇق ۋە يول‪-‬كۆۋرۈككە‬ ‫ئوخشاش خەلق پايدىلىنىدىغان نەرسىلەردۇر‪ .‬بۇالردىن ئىنسانالر پايدىالنسىال ئۇ‬ ‫نەرسىلەرنى قالدۇرۇپ كەتكەن كىشىنىڭ ئەمەلى داۋامالشقان بولىدۇ ۋە ساۋابى‬ ‫ئۇ كىشىگە يېتىپ تۇرىدۇ‪.‬‬ ‫پايدىلىق ئىلىممۇ سەدىقە جارىيەگە ئوخشايدۇ‪ .‬قىلغان بىر ئىلمىي‬ ‫خىزمەتتىن ئىنسانالر پايدىالنسىال ئۇ ئىلىمنى قالدۇرغان شەخسنىڭ ئەمەلى‬ ‫داۋام قىلغان بولىدۇ ۋە ساۋابى ئۇنىڭغا يېتىپ تۇرىدۇ‪.‬‬ ‫ياخشى بىر ئەۋالدمۇ شۇنىڭغا ئوخشايدۇ‪ .‬بۇالرنىڭ ھەممىسى ئۆلگەن‬ ‫كىشىنىڭ ھايات ۋاقتىدا قىلغان ئىشلىرىنىڭ داۋامى ھېسابلىنىدۇ‪ .‬بولمىسا‬ ‫ئىنسان ئۆلگەندە ئۇ بىر ئىش قىاللمايدۇ‪.‬‬ ‫سىز ھېكايە قىلىپ ئۆتكەن ۋەقەدە «ئالالھنىڭ ئىزنى بىلەن ئۇ زاتنىڭ‬ ‫دۇئا ۋە روھانىيىتى كېسەلنىڭ ساقىيىشىغا ۋەسىلە بولىدۇ» دەپ بىر جۈملە‬ ‫ئۆتتى‪ .‬بۇ جۈملىنىڭ مەزمۇنى مۇنۇ ئايەتتە ئەيىبلەنگەن ئەھۋالنىڭ ئەينىسىغۇ‪:‬‬ ‫اَّلل من هَل يست ِجيب لَه إِ َ​َّل ي ِ‬ ‫ِ‬ ‫«ومن أ َ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫وم ال ِْقيَ َام ِة‬ ‫َ​َ ْ‬ ‫َض ُّل ِمهن يَ ْد ُعو من ُدون ه َ َ ْ َ ُ ُ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو ُه ْم َعن ُد َعائه ْم غَافلُو َن»‬ ‫«ئالالھنىڭ دۇنىدىن قىيامەتكىچە دۇئاسىنى ئىجابەت قىاللمايدىغان‬ ‫كىشىلەرگە دۇئا قىلىدىغان ئادەمدىنمۇ ئازغۇن ئادەم بارمۇ؟ ھالبۇكى‪ ،‬ئۇ‬ ‫كىشىلەر بۇالرنىڭ دۇئاسىدىن خەۋەرسىزلەردۇر»‪ -‬ئەھقاف ‪.5/46‬‬

‫‪ - 19‬مۇسلىم‪ ،‬ۋەسىيەت ‪14‬؛ ئەبۇ داۋۇد‪ ،‬ۋاسايا ‪14‬؛ نەسەئى‪ ،‬ۋاسايا ‪.8‬‬

‫‪27‬‬

‫ئۆلۈكلەرنىڭ تىرىكلەردىن قانداقمۇ خەۋىرى بولسۇن؟ بۇ ئايەتنى نازىل‬ ‫قىلغان ئالالھ ئۇ زاتنىڭ روھانىيىتىنى قانداقمۇ كېسەلدىن ساقىيىشنىڭ‬ ‫ۋاسىتىسى قىلسۇن؟ ئىنسانالرنىڭ ئالدىغا دىنىي داھىي سۈپىتىدە چىققانالر‬ ‫قۇرئان ئوقۇمايدىغانمىدۇ؟‬ ‫ھەرخىل تېببىي چارىدىن ئۈمىد ئۈزگەندىن كېيىن بىر ئۆلۈكنىڭ‬ ‫قەبرىسىگە بېرىپ ئۇنىڭدىن شىپا ئۈمىد قىلىش ئاقىالنە بىر ئىشمۇ؟ تەپەككۇر‬ ‫قىلىپ باقمامسىلەر؟ تىرىكلەرنىڭ قىاللمىغىنىنى بىر ئۆلۈك قانداقمۇ قىالاليدۇ؟‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ات إِ هن ه‬ ‫َنت‬ ‫اَّللَ يُ ْس ِم ُع َمن يَ َ‬ ‫َحيَاء َوَ​َل ْاْل َْم َو ُ‬ ‫شاءُ َوَما أ َ‬ ‫« َوَما يَ ْستَ ِوي ْاْل ْ‬ ‫ِ​ِبُ ْس ِم ٍع همن ِ​ِف الْ ُقبُوِر»‬ ‫« تىرىكلەر ۋە ئۆلۈكلەر ئوخشاش بولمايدۇ‪ .‬ئالالھ خالىغان كىشىگە‬ ‫ئاڭلىتىدۇ‪ .‬سەن قەبىرلەردىكى كىشىلەرگە ئاڭلىتالمايسەن»‪ -‬فاتىر ‪.22/35‬‬ ‫خەلق ھۆرمەت قىلىدىغان كىشىلەرنىڭ ئاساسسىز ئىشالرنى قىلىشى‪،‬‬ ‫يەنە كېلىپ ئۇنى ئىنسانالرغا خۇددى بىر ياخشى ئىش قىلغاندەك ئاڭلىتىشى‬ ‫نېمدېگەن يامان ئىش‪ -‬ھە!‬ ‫مۇرىد‪ :‬مەن بۇ زاتنىڭ توغرا سۆزلىگەنلىكىگە پۈتۈن قەلبىم بىلەن‬ ‫ئىشىنىمەن‪ .‬سەن ئۇنىڭ توغرا ئەمەسلىكىنى دەۋا قىلىۋاتامسەن؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬بۇ دەۋا ئەمەس‪ ،‬بەلكى ئايەتلەرنىڭ ھۆكمىدۇر‪ .‬ئۇ بىمار‬ ‫كېسىلىدىن راستىنال ساقىيىپ كەتكەن بولۇشى مۇمكىن‪ ،‬ئەمما بۇنىڭ سەۋەبى‬ ‫ھەرگىزمۇ ئۇ مازاردا ياتقان زاتنىڭ دۇئا ۋە روھانىيىتى ئەمەس‪ .‬ئەگەر ئۇنداق‬ ‫بولىدىغان بولسا ئىدى‪ ،‬ئۇ مازارلىقنىڭ ئەتراپىغا ئاسفالت يولالر‪ ،‬مېھمان‬ ‫كۈتۈش ۋە ئۆتەڭلەر ياسالغان بوالتتى‪.‬‬ ‫‪28‬‬

‫ئەسلىدە بىز سىرات كۆۋرۈكىدىن بۇ دۇنيادا ئۆتىمىز‪ .‬خاتا بېرىلگەن‬ ‫بىر تەبىر بىزنى توغرا يولدىن چىقىرىۋېتىشى مۇمكىن‪ .‬مەسىلەن‪ :‬رۇفائىي ۋە‬ ‫قادىرىي تەرىق ەتلىرىگە مەنسۇپ كىشىلەر تەنلىرىگە زىخ پاتۇرىدۇ‪ .‬بەزىلەر بۇنى‬ ‫ئاشۇ تەرىقەتلەرگە خاس بىر كارامەت‪ ،‬دەپ قارايدۇ‪ .‬يەنە قارايدىغان بولساق‪،‬‬ ‫ھىندى دىنىغا ئىشىنىدىغانالرمۇ خۇسۇسىي دىنى كۈنلىرىدە تەنلىرىگە قىلىچ‬ ‫پاتۇرىدۇ‪ .‬بىلەكتەك قۇمۇشالرنى بىر مەڭزىدىن پاتۇرۇپ يەنە بىر مەڭزىدىن‬ ‫چىقىرىدۇ‪ .‬ئەگەر قادىرىيالرنىڭ قىلغانلىرى بىر كارامەت بولىدىغان بولسا‪،‬‬ ‫ھىندىالرنىڭ قىلمىشلىرى تېخىمۇ چوڭ كارامەت ھېسابلىنىشى كېرەك‪.‬‬ ‫ئەسلىدە ھەر ئىككى گوروھنىڭ قىلغانلىرىنىڭ دىن بىلەن ھېچقانداق‬ ‫مۇناسىۋىتى يوق‪ .‬خاتا تەرىپى ئۇنى دىن بىلەن مۇناسىۋەتلىك قىلىپ‬ ‫كۆرسىتىشىدۇر‪ .‬بۇ بىر خىل گىپنوز ۋەقەسىدۇر‪ .‬گىپنوز‪ -‬ئوخشىمىغان‬ ‫ئۇسۇلالر بىلەن ئېلىپ بېرىلىدىغان‪ ،‬ئۇخلىغانغا ئوخشاش ھالەتكە كەلتۈرۈشتۇر‪.‬‬ ‫بۇ ئارقىلىق بىر كېسەلنى مەس قىلمايال ئوپىراتسىيە قىلىشمۇ مۇمكىن‪ .‬مەن‬ ‫تېلېۋىزوردا بۇ ئۇسۇل بىلەن ئېلىپ بېرىلغان بىر مېڭە ئوپىراتسىيەسىنى‬ ‫كۆردۈم‪ .‬دوختۇر ئوپىراتسىيە قىلىۋاتقاندا كېسەلدىن ئاغرىق ھېس قىلغان‪-‬‬ ‫قىلمىغانلىقى سورىلىۋىدى‪ ،‬كېسەل غىدىقلىنىشقا ئوخشاش بىر سېزىم‬ ‫بارلىقىنى‪ ،‬ئەمما ئاغرىق ھېس قىلمىغانلىقىنى ئېيتتى‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫‪ -3‬ۋەسىلىچىلىك (ۋەسىلە ۋە تەۋەسسۇل)‬

‫‪20‬‬

‫ۋەسىلە بىرىنى يەنە بىرىگە يېقىنالشتۇرىدىغان ۋاسىتە‪ ،‬تەۋەسسۇل بىر‬ ‫نەرسىنى ۋەسىلە (ۋاسىتە) قىلىش دېگەنلىكتۇر‪.‬‬ ‫بەزى تەرىقەتلەردە ئەۋلىيا ۋە ئىشانالرنىڭ روھلىرى ئالالھ بىلەن بەندە‬ ‫ئوتتۇرىسىدا ۋەسىلە (ۋاسىتە) بولىدۇ دەپ قارىلىپ‪ ،‬دۇئا ئەسناسىدا ئۇالرنىڭ‬ ‫روھلىرىدىن ياردەم تەلەپ قىلىنىدۇ‪.‬‬ ‫ئىشان‪ :‬سەن ۋەسىلىنى قوبۇل قىلمايۋاتىسەن‪ .‬بىزنىڭ ۋەسىلىگە‬ ‫دائىر دەلىلىمىز بار‪ .‬بىر زاتنىڭ كۆزى كۆرمەس بولۇپ قالغان ئىدى‪ ،‬مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالمنىڭ يېنىغا بېرىپ‪ ،‬ئۇنىڭدىن دۇئا قىلىشىنى تەلەپ قىلدى‪.‬‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم ئۇنىڭغا مۇنداق دېدى‪:‬‬ ‫تاھارەت ئېلىپ‪ ،‬ئىككى رەكئەت ناماز ئوقۇ ۋە «ئى رەببىم!‬ ‫پەيغەمبىرىڭنى ۋەسىلە قىلغان ھالدا سەندىن شىپالىق تىلەيمەن» دەپ دۇئا‬ ‫قىلغىن‪.‬‬ ‫ئۇ كىشى بۇ دۇئا بىلەن بىرلىكتە «ئى رەببىم! پەيغەمبىرىڭنى مەن‬ ‫ئۈچۈن شاپائەتچى قىلغىن» دېدى‪ .‬بۇ سەھىھ ھەدىستۇر‪ .‬سەن بۇ ھەدىسنى‬ ‫قوبۇل قىلمىساڭ‪ ،‬بىزمۇ سېنى قوبۇل قىلمايمىز‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬بۇ ھەدىس تىرمىزى ۋە ئىبنى ماجەنىڭ سۈنەنلىرى بىلەن‬ ‫ئەھمەد ئىبنى ھەنبەلنىڭ مۇسنەد ناملىق كىتابىدا زىكىر قىلىنىدۇ‪:‬‬ ‫كۆزلىرى كور بىر كىشى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ يېنىغا كېلىپ‬ ‫مۇنداق دېدى‪:‬‬ ‫‪ - 20‬بۇ بۆلۈمدىكى كۆز قاراشالر ماھمۇد ئۇستا ئوسمان ئوغلۇ (ماھمۇد ئىشان) ۋە ئۇنىڭ بىر قىسىم‬ ‫مۇرىدلىرى بىلەن ئېلىپ بېرىلغان مۇنازىرىدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫ ئالالھقا دۇئا قىلغىن‪ ،‬ماڭا شىپالىق بەرسۇن‪.‬‬‫ئالالھنىڭ ئەلچىسى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم مۇنداق دېدى‪:‬‬ ‫ خالىساڭ دۇئا قىالي‪ ،‬سەۋرى قىلساڭ تېخىمۇ ياخشى‪.‬‬‫ھېلىقى كىشى‪ -،‬دۇئا قىلغىن‪ -،‬دېدى‪ .‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم ئۇنى‬ ‫كامىل تاھارەت ئېلىشقا‪ ،‬ئىككى رەكئەت ناماز ئوقۇشقا ۋە مۇنداق دۇئا قىلىشقا‬ ‫بۇيرىدى‪« :‬ئى ئالالھ! سەندىن سورايمەن‪ ،‬رەھمەت پەيغەمبىرى مۇھەممەد‬ ‫بىلەن بىرلىكتە ساڭا يۈزلىنىمەن»‬ ‫ ئى مۇھەممەد‪ ،‬شۇ ئېھتىياجىمنىڭ قامدىلىشى ئۈچۈن سېنىڭ بىلەن‬‫ئالالھقا يۈزلەندىم‪ .‬ئى ئالالھ! ئۇنىڭ مەن ئۈچۈن قىلغان شاپائىتىنى قوبۇل‬ ‫قىلغىن‪.21‬‬ ‫«ئۇنىڭ مەن ئۈچۈن قىلغان شاپائىتىنى قوبۇل قىلغىن‪»...‬‬ ‫دېگەنلىك «ئۇنىڭ مەن ئۈچۈن قىلغان دۇئاسىنى قوبۇل قىلغىن»‬ ‫دېگەنلىكتۇر‪ .‬چۈنكى شاپائەت ياردەم قىلىش ۋە بىر نەرسە تەلەپ قىلىش‬ ‫ئۈچۈن بىراۋغا ھەمراھ بولۇشتۇر‪ .22‬ئۇ پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمدىن دۇئاسىغا‬ ‫قوشۇلۇشىنى تەلەپ قىلغان‪ ،‬پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالممۇ دۇئا قىلىدىغانلىقىغا‬ ‫ۋەدە بەرگەن ۋە ئۇنىڭمۇ ئۆزى بىلەن بىرلىكتە مۇنداق دېيىشىنى ئېيتقان‪:‬‬ ‫‪ - 21‬تىرمىزى دەئەۋات‪ ،119 ،‬ھەدىس نۇمۇرى ‪ ،78/35‬تىرمىزى ھەدىسنىڭ ئاخىرىدا مۇنداق بىر‬ ‫مۇالھىزە يازىدۇ‪ :‬بۇ ھەسەن‪ ،‬سەھىھ ۋە غەرىب بىر ھەدىستۇر‪ .‬ھەدىسنى پەقەت بۇ يولدىنال بىلىمىز‪،‬‬ ‫ھاتمىيلىك ئەبۇ جەئفەر ھەدىسىدىن‪.‬‬ ‫ئىبنى ماجە ئىقامەتۇسسەالت (ھاجەت نامىزى)‪ ،189 ،‬نومۇرى ‪1385‬؛ ئەھمەد ئىبنى ھەمبەل ‪ -4‬توم‬ ‫‪ -138‬بەت‪.‬‬ ‫‪ - 22‬الشفاعة‪ :‬اإلنضمام إَّل آخر انصرا له وسائال عنه‪ – .‬راغىب ئەلئىسفەھانى‪ ،‬مۇفرەداتى ئەلفازىل‬ ‫قۇرئان (سەفۋان ئەدنان داۋۇدىنىڭ تەھقىقى بىلەن)‪ ،‬دەمەشق ۋە بېيرۇت ‪ ،1992/1412‬ش ف ع‬ ‫ماددىسى‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫ك بِنَبِيِ َ ٍ‬ ‫ب ال هر ْ​ْحَ ِة»‬ ‫َسأَل َ‬ ‫«الله ُه هم إِ​ِهّن أ ْ‬ ‫ُك َوأَتَ َو هجهُ إِل َْي َ ه‬ ‫ك ُحمَ همد نَِ ِه‬ ‫«ئى ئالالھ! سەندىن سورايمەن ۋە رەھمەت پەيغەمبىرى مۇھەممەد‬ ‫بىلەن بىرلىكتە ساڭا يۈزلىنىمەن»‪.‬‬ ‫ك ِ​ِ» نىڭ بېشىدىكى ب «ب» ھەرپى جەررى‬ ‫بىنەبىىييىكە ِ«بِنَبِيهِ َ‬ ‫كىشىنى خاتاالشتۇرۇپ قويۇشى مۇمكىن‪ .‬بۇ ھەرپ ئىلساق «إلصاق»‬ ‫مەنىسىنى ئىپادىلەيدۇ‪ ،‬ئىلساق چاپالش ۋە بىر نەرسىنى يەنە بىر نەرسىنىڭ‬ ‫پارچىسىغا ئايالندۇرۇش دېگەن بولىدۇ‪ .‬بۇ سەۋەبتىن ئۇ دۇئانىڭ توغرا مەنىسى‬ ‫يۇقىرىدا يېزىلغان مەنىدۇر‪.23‬‬ ‫بۇنىڭدىن باشقا بىر مەنىنى ئويالش ئالالھ تەئاالنىڭ مۇنۇ سۆزىگە‬ ‫خىالپتۇر‪:‬‬ ‫اَّللُ ‪»...‬‬ ‫ض هراً إَِله َما َشاء ه‬ ‫«قُل َله أ َْم ِل ُ‬ ‫ك لِنَ ْف ِسي نَ ْفعاً َوَلَ َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد ئېيتقىنكى‪ ،‬مەن ئۆزۈمگىمۇ پايدا‪-‬زىيان يەتكۈزۈشكە‬ ‫ئىگە بواللمايمەن‪ ،‬لېكىن ئالالھنىڭ خالىغىنى بۇنىڭدىن مۇستەسنا»‪ -‬ئەئراف‬ ‫‪.188/7‬‬ ‫ئىشان‪ :‬ۋەسىلە قىلىشنىڭ دەلىلى بولغان مۇنۇ ئايەت توغرىسىدا نېمە‬ ‫دەيسەن؟‬ ‫استَ ْغ َف َر َ​َلُ ُم‬ ‫آؤ َ‬ ‫«‪َ ...‬ول َْو أَ هَّنُ ْم إِذ ظهلَ ُمواْ أَن ُف َس ُه ْم َج ُ‬ ‫استَ ْغ َف ُرواْ ه‬ ‫اَّللَ َو ْ‬ ‫وك فَ ْ‬ ‫اَّللَ تَ هواِبً هرِحيماً»‬ ‫ال هر ُس ُ‬ ‫ول ل َ​َو َج ُدواْ ه‬

‫‪ « - 23‬ئى ئالالھ! سەندىن سورايمەن ۋە رەھمەت پەيغەمبىرى مۇھەممەد بىلەن بىرلىكتە ساڭا‬ ‫يۈزلىنىمەن»‬

‫‪32‬‬

‫«‪...‬ئەگەر ئۇالر ئۆزلىرىگە زۇلۇم قىلغاندا‪ ،‬يېنىڭغا كېلىپ ئالالھدىن‬ ‫مەغفىرەت تىلىگەن‪ ،‬سەنمۇ‪ 24‬ئۇالرنىڭ كەچۈرۈم قىلىنىشى ئۈچۈن دۇئا قىلغان‬ ‫بولساڭ ئۇالر ئالالھنىڭ تەۋبىلەرنى قوبۇل قىلغۇچى ۋە رەھىم قىلغۇچى زات‬ ‫ئىكەنلىكىنى كۆرەتتى»‪ -‬نىسا ‪.64/4‬‬ ‫ئۇالر مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ يېنىغا كېلىدۇ‪ ،‬مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالم ئالالھدىن ئۇالرنى مەغفىرەت قىلىشىنى تىلەيدۇ‪ .‬شۇنىڭدەك‪،‬‬ ‫ئىنسانالر ئەۋلىياالرنىڭ يېنىغا كېلىدۇ‪ ،‬ئەۋلىياالر ئالالھدىن ئۇالرنى مەغفىرەت‬ ‫قىلىشىنى تىلەيدۇ‪ .‬چۈنكى ئەۋلىياالر پەيغەمبەرنىڭ ۋارىسلىرىدۇر‪.‬‬ ‫پەيغەمبەرنىڭ قىلغىنىنى ئۇالرمۇ قىلىدۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬سىلەرمۇ بىلىسىلەر‪ ،‬تەۋبە‪ -‬قايتىش دېگەنلىكتۇر‪ .‬كىشىنىڭ‬ ‫قىلغان گۇناھلىرىغا پۇشايمان قىلىپ‪ ،‬تەكرار گۇناھ قىلماسلىق قارارىغا كېلىشى‬ ‫تەۋبىدۇر‪ .‬ئالالھدىن ئەپۇ سورىشى ئىستىغفاردۇر‪ .‬بۇ ئادەم ئۆزى يالغۇز‬ ‫قىلىدىغان بىر ئىشتۇر‪ .‬شۇڭا قۇرئان كەرىمدە تەۋبە قىلىشقا ئائىت بۇيرۇقالر‬ ‫بىۋاسىتە گۇناھكارالرغا قارىتىلغان‪ .‬چۈنكى بىزدە خرىستىئانالردىكىگە ئوخشاش‬ ‫«گۇناھ چىقىرىش» دەيدىغان ئىش يوق‪ .‬تەۋبە قىلىش ئۈچۈن بىر ئۆلىمانىڭ‬ ‫يېنىغا بېرىشمۇ ھاجەتسىز‪.‬‬ ‫سىز ئوقۇغان ئايەت تەۋبە ۋە ئىستىغفار ھەققىدە بولۇپ‪ ،‬ئۇالرنىڭ خاتا‬ ‫ئىش قىلغان ۋاقىتلىرىدا پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ يېنىغا كېلىشلىرى‬ ‫ئۇالرنىڭ پۇشايمان قىلغانلىقىنى ئىپادىلەيدۇ‪ .‬بۇ بىر تەۋبىدۇر‪.‬‬ ‫‪24‬‬ ‫ول» دېگەن قىسمىنىڭ ئەسلى تەرجىمىسى «رەسۇل ئۇالرنىڭ‬ ‫استَ غْ َف َر َ​َلُ​ُم ال هر ُس ُ‬ ‫ ئايەتنىڭ « َو ْ‬‫مەغپىرەت قىلىنىشى ئۈچۈن دۇئا قىلسا ئىدى» دېگەن شەكىلدىدۇر‪ .‬لېكىن ئۇ تەرجىمىنىڭ ئورنىغا‬ ‫«سەنمۇ ئۇالرنىڭ كەچۈرۈم قىلىنىشى ئۈچۈن دۇئا قىلغان بولساڭ» دېيىلىشى ئەرەب تىلىدىكى‬ ‫ئىلتىفات ئۇسلۇبىنى تۈركچىدە ئىپادىلىگىلى بولمىغانلىقى ئۈچۈندۇر‪ .‬بۇ ئۇسلۇب ئەرەبچىدە سۆزگە‬ ‫گۈزەللىك كەلتۈرىدۇ‪ .‬تۈركچىدە بولسا تېڭىرقاشقا سەۋەبچى بولىدۇ‪ .‬شۇنىڭ ئۈچۈن ئايەتكە جۈملىنىڭ‬ ‫ئېقىشىغا قارىتا مەنا بېرىلدى‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫ئۇالرنىڭ ئالالھدىن ئەپۇ سوراشلىرى بولسا ئىستىغفاردۇر‪.‬‬ ‫پەيغەمبىرىمىزنىڭ ئەپۇ سورىشى بولسا‪ ،‬ئۇالر ئۈچۈن ئالالھقا دۇئا قىلغانلىقىدۇر‪.‬‬ ‫پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ دۇئاسىنى ئېلىش ئىنتايىن ياخشى ئىشتۇر‪.‬‬ ‫بۇ يەردە بىر ۋاسىتىچىلىك مەۋجۇت ئەمەس‪ .‬ئەمەلىيەتتە ئالالھ تەئاال‬ ‫پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا مۇنداق بۇيرۇق چۈشۈرگەن‪:‬‬ ‫ك ولِلْم ْؤِمنِي والْم ْؤِمنَ ِ‬ ‫اَّللُ و ْ ِ ِ ِ‬ ‫ات َو ه‬ ‫اَّللُ‬ ‫استَ ْغف ْر ل َذنب َ َ ُ َ َ ُ‬ ‫«فَا ْعلَ ْم أَنههُ َ​َل إِل َ​َه إِهَل ه َ‬ ‫يَ ْعلَ ُم ُمتَ َقلهبَ ُك ْم َوَمثْ َوا ُك ْم»‬ ‫«بىلگىنكى‪ ،‬ئالالھدىن باشقا ئىالھ يوقتۇر‪ ،‬ئۆز گۇناھىڭ ئۈچۈن‪،‬‬ ‫مۇئمىن ۋە مۇئمىنەلەرنىڭ گۇناھلىرى ئۈچۈن مەغپىرەت تىلە‪ ،‬ئالالھ سىلەرنىڭ‬ ‫ھەرىكەت قىلىۋاتقان ۋە ئورۇنلىشىدىغان يېرىڭالرنى بىلىدۇ»‪ -‬مۇھەممەد‬ ‫‪.19/47‬‬ ‫سىز ئوقۇغان ئايەت بىر پۈتۈن ھالدا مۇنداق‪:‬‬ ‫ول إَِله لِيطَاع إبِ​ِ ْذ ِن هِ‬ ‫«وَما أ َْر َسلْنَا ِمن هر ُس ٍ‬ ‫ه ِ ه‬ ‫س ُه ْم‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫اَّلل َول َْو أَ​َّنُ ْم إذ ظلَ ُمواْ أَن ُف َ‬ ‫ِ‬ ‫اَّللَ تَ هواِبً هرحيماً»‬ ‫استَ ْغ َف َر َ​َلُ ُم ال هر ُس ُ‬ ‫َجآ ُؤ َ‬ ‫ول ل َ​َو َج ُدواْ ه‬ ‫استَ ْغ َف ُرواْ ه‬ ‫اَّللَ َو ْ‬ ‫وك فَ ْ‬ ‫«بىز ھەرقانداق پەيغەمبەرنى پەقەت ئىتائەت قىلىنىش ئۈچۈنال‬ ‫ئەۋەتتۇق‪ .‬ئەگەر ئۇالر ئۆزلىرىگە زۇلۇم قىلغاندا‪ ،‬يېنىڭغا كېلىپ ئالالھدىن‬ ‫مەغفىرەت تىلىگەن‪ ،‬سەنمۇ ئۇالرنىڭ كەچۈرۈم قىلىنىشى ئۈچۈن دۇئا قىلغان‬ ‫بولساڭ ئۇالر ئالالھنىڭ تەۋبىلەرنى قوبۇل قىلغۇچى ۋە رەھىم قىلغۇچى زات‬ ‫ئىكەنلىكىنى كۆرەتتى»‪ -‬نىسا ‪.64/4‬‬ ‫ئىشان‪ :‬سەن نېمە دېسەڭ دە‪ ،‬بىز ئالالھ بىلەن بەندىلەر ئوتتۇرىسىدا‬ ‫ئۇلۇغ ئەۋلىياالر ۋە بۈيۈك ماشايىخالرنىڭ روھلىرىنىڭ ۋاسىتە بولىدىغانلىقىغا‬ ‫ئىشىنىمىز‪ .‬ئۇالرنىڭ روھانىيىتىدىن مەدەت تىلەيمىز ۋە ياردەم سورايمىز‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫ِ‬ ‫ي (بىز پەقەت سەندىنال ياردەم‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۇنداقتا « َوإِ هَّي َك نَ ْستَع ُ‬ ‫تىلەيمىز)» دېگەن ئايەت نەدە قالدى؟ بۇ ئايەتنى ھەر كۈنى نامازدا ئەڭ ئاز‬ ‫بولغاندا قېرىق قېتىم ئوقۇيمىز‪ .‬بۇنىڭ سەۋەبى نېمىدۇ؟‬ ‫ئالالھ تەئاال يەنە بىر ئايەتتە مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫اإلنسا َن ونَعلَم ما تُوس ِو ِ ِ‬ ‫ب إِل َْي ِه ِم ْن‬ ‫سهُ َوََْن ُن أَق َْر ُ‬ ‫« َولَ​َق ْد َخلَ ْقنَا ِْ َ َ ْ ُ َ َ ْ ُ‬ ‫س به نَ ْف ُ‬ ‫حب ِل الْوِر ِ‬ ‫يد»‬ ‫َْ َ‬ ‫«شۈبھىسىزكى‪ ،‬ئىنساننى بىز ياراتتۇق‪ ،‬بىز ئۇنىڭ كۆڭلىگە‬ ‫كەلگەننى بىلىمىز‪ ،‬بىز ئۇنىڭغا جان تومۇرىدىنمۇ يېقىنمىز»‪ -‬قاف ‪.16/50‬‬ ‫ئالالھ بىزگە جان تومۇرىمىزدىنمۇ يېقىن تۇرسا‪ ،‬ئەۋلىياالرنىڭ ۋە‬ ‫ماشايىخالرنىڭ روھلىرى قەيەردە بوشلۇق تېپىپ ئارىغا كىرىدۇ؟‬ ‫ئىشان‪ :‬ئىالھىيەت فاكولتېتىدىن ئىككى قىز ئوقۇغۇچى كېلىپ‪،‬‬ ‫مەندىن ئەينى سوئالنى سورىدى‪ .‬ئۇالر مۇنداق دېدى‪« :‬ئالالھ بىزگە جان‬ ‫تومۇرىمىزدىنمۇ يېقىن تۇرسا‪ ،‬نېمىشقا ماشايىخالر ئارىغا كىرىدۇ؟» مەن‪:‬‬ ‫«سىلەر قۇرئان ئۇقۇمسىلەر؟» دېدىم‪« ،‬ھەئە‪ ،‬ئوقۇيمىز» دېيىشتى‪.‬‬ ‫دېدىمكى‪« :‬قۇرئاننى سىلەرگە كىم ئۆگىتىدۇ؟» «قۇرئان ئۆگەتكۈچى‬ ‫مۇئەللىم» دېدىلەر‪ .‬مەن‪« :‬ئالالھ سىلەرگە قۇرئان ئۆگەتكۈچى مۇئەللىمدىن‬ ‫تېخىمۇ يېقىن ئەمەسمۇ‪ ،‬نېمە ئۈچۈن ئالالھ ئۆگەتمەي‪ ،‬قۇرئان كەرىم ئۆگىنىش‬ ‫ئۈچۈن باشقا بىرىگە ھاجىتىڭالر چۈشىدۇ؟» دەپ سورىدىم‪« .‬چۈشەندۇق‪،‬‬ ‫توغرا دەيال» دېدىلەر‪.‬‬ ‫بايىندىر ‪ :‬بىرىگە قۇرئان ئۆگىتىشنىڭ ئالالھ بىلەن بەندە ئوتتۇرىسىدا‬ ‫ۋاسىتىچىلىك قىلىشنىڭ نېمە مۇناسىۋىتى بار؟ بۇنىڭ نېمىسى ۋاسىتە‬ ‫قىلغانلىقتۇر؟ باشقىسىغا بىر نەرسە ئۆگەتكەن ھەر كىشى ئالالھ بىلەن بەندە‬ ‫ئوتتۇرىسىدا ۋاسىتە ھېسابلىنىدىغان بولسا‪ ،‬سىزگە ئوخشاش مىليونالرچە‬ ‫‪35‬‬

‫ئىنسان بار دېگەن گەپ‪ .‬چۈنكى دۇنيادا بىراۋغا بىر نەرسە ئۆگەتمەيدىغان‬ ‫ھېچقانداق ئىنسان يوق‪.‬‬ ‫سىزنىڭ دەۋايىڭىز مۇنۇ ئايەتكە خىالپتۇر‪:‬‬ ‫«اتهبِ ُعواْ َما أُن ِز َل إِل َْي ُكم ِهمن هربِه ُك ْم َوَلَ تَتهبِ ُعواْ ِمن ُدونِ​ِه أ َْولِيَاء قَِليالً هما‬ ‫تَ َذ هك ُرو َن»‬ ‫«رەببىڭالردىن سىلەرگە نېمە نازىل قىلىنغان بولسا ئۇنىڭغا‬ ‫ئەگىشىڭالر‪ .‬ئالالھ بىلەن ئاراڭالرغا قويغان ئەۋلىيالىرىڭالرغا ئەگەشمەڭالر‪.‬‬ ‫بىلگەنلىرىڭالرنى بەكمۇ ئاز ئىشلىتىسىلەر»‪ -‬ئەئراف ‪.3/7‬‬

‫‪36‬‬

‫‪ -4‬ھەر مۇسۇلمان ئەۋلىيا‬ ‫ئىشان‪ :‬بىز ئادەتتىكى ئىنسانالر ھەققىدە ئەمەس‪ ،‬ئەۋلىياالر ھەققىدە‬ ‫سۆزلىشىۋاتىمىز‪ .‬ھەر كىشى ئەۋلىيا بواللمايدۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۇنداقتا ئەۋلىيا كىمنى كۆرسىتىدۇ؟‬ ‫ئىشان‪ :‬مانا چۈشەندۈرىمەن‪ ،‬ئاڭال‪ .‬ئەۋلىيا بولۇشنىڭ دەسلەپكى‬ ‫باسقۇچى‪ ،‬بەندە بىلەن ئالالھنىڭ ئارىسىغا كىرىۋالغان چۈشەنچىلەرنىڭ ۋە‬ ‫بەندىنىڭ ئالالھقا بولغان يىراقلىقىنىڭ يوق قىلىنىشىدۇر‪.‬‬ ‫ئالالھنىڭ ئىنئامى بىلەن ئالالھ تەئاالدىن باشقا ھەممە نەرسە‬ ‫سالىكنىڭ‪ 25‬كۆزىدىن ئۆچۈرۈلۈپ‪ ،‬ئالالھدىن باشقىسىنى كۆرمەيدىغان ھالەتكە‬ ‫كەلسە‪ ،‬ئۇنىڭغا «فەنا فىلالھ» يەنى ئالالھ تەئاالدا ئېرىپ كېتىش دېيىلىدىغان‬ ‫دۆلەت ھاسىل بولىدۇ ۋە ئۇنىڭ «تەرىقەت ھالى» ئاخىرلىشىدۇ‪ .‬شۇنىڭ بىلەن‬ ‫ئۇنىڭ «سەيرى ئىلەلالھ (ئالالھقا ماڭماق)» ى يەنى ئالالھ تەرەپكە بولغان‬ ‫مەنىۋى مېڭىشى ئاخىرالشقان بولىدۇ‪.‬‬ ‫بۇنىڭدىن كېيىن سالىك «سەيرى فىلالھ (ئالالھتا ماڭماق)»‬ ‫دېيىلىدىغان ئىسپات مەرتىۋىسىگە يۈكسىلىدۇ ۋە قەلبىگە پەقەتال ئالالھ تەئاال‬ ‫ئورۇنلىشىدۇ‪ .‬مانا بۇالرنى ھاسىل قىلغان كىشىنى «ئەۋلىيا» دېيىش توغرا‬ ‫بولىدۇ‪.‬‬

‫‪ - 25‬سالىك تەرىقەتكە كىرگەن كىشى دېمەكتۇر‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫نەپسى ئەممارە (داۋاملىق يامانلىققا بۇيرۇيدىغان نەپىس) نەپسى‬ ‫مۇتمەئىننە (ئارام تاپقان نەپىس) گە ئايلىنىدۇ‪ .‬كۇپۇر ۋە ئىنكاردىن ۋاز‬ ‫كېچىدۇ‪ .‬شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئالالھدىن‪ ،‬ئالالھمۇ ئۇنىڭدىن رازى بولىدۇ‪.‬‬ ‫نەپىسنىڭ تەبىئىتىدە مەۋجۇت بولغان ئىبادەتلەرگە سۇسلۇق قىلىش ھالىتى‬ ‫يوقىلىدۇ‪.26‬‬ ‫بايىندىر‪« :‬فەنا فىلالھ»‪« ،‬سەيرى ئىلەلالھ» ۋە «سەيرى فىلالھ»‬ ‫ھەققىدە سۆز قىلىۋاتىسىز ۋە بۇالرنى مۇھىم بىرەر مەرتىۋىگە ئوخشاش‬ ‫كۆرسىتىۋاتىسىز‪ .‬بۇنىڭ قۇرئاندا ۋە ھەدىستە بىرەر دەلىلى بارمۇ؟ ئەسىر‬ ‫سائادەتت ە‪ 27‬بۇنداق بىر نەرسە ھەققىدە سۆز قىلغانالر بولغانمىكەن؟ بۇالر‬ ‫بۇددىزمدىن كېلىپ سىزنىڭ ئېتىقادىڭىزغا يەرلەشكەن نەرسىلەردۇر‪.‬‬ ‫ئالالھ تەرەپكە بولغان مەنىۋى مېڭىشنىڭ تېخى ئۆلمەي تۇرۇپ‬ ‫ئاخىرالشقان بولۇشىنى قانداق ئىزاھالش مۇمكىن؟ بولدى‪ ،‬ھازىرچە بۇ ھەقتە‬ ‫بىر نەرسە دېيىشنى خالىمايمەن‪.‬‬ ‫ھېچبىر ئايەتكە ئاساسالنماستىن ئالالھنىڭ دوستلىرىنى تەيىن‬ ‫قىلىۋاتىسىز‪ .‬بۇ ھوقۇقنى سىزگە كىم بەردى؟ ئۆزىنىڭ دوستىنىڭ كىم‬ ‫ئىكەنلىكىنى ئالالھ تەئاال ئۆزى بايان قىلىپ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«أَ​َل إِ هن أَولِياء هِ‬ ‫هِ‬ ‫اَّلل َلَ َخ ْو ٌ‬ ‫آمنُواْ َوَكانُواْ‬ ‫ين َ‬ ‫َْ‬ ‫ف َعلَْي ِه ْم َوَلَ ُه ْم ََْي َزنُو َن‪ .‬الذ َ‬ ‫يَته ُقو َن»‬ ‫«ياخشى بىلىڭالركى‪ ،‬ئالالھنىڭ ئەۋلىيالىرى قورقمايدۇ ھەمدە غەمكىن‬ ‫بولمايدۇ‪ .‬ئۇالر ئىمان ئېيتقان ۋە تەقۋادارلىق قىلغان كىشىلەردۇر»‪ -‬يۇنۇس‬ ‫‪.63-62/10‬‬ ‫‪ - 26‬روھۇلفۇرقان‪ -2 ،‬توم‪ -63 ،‬بەت‪.‬‬ ‫‪ - 27‬ئەسرى سائادەت مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم پەيغەمبەرلىك ۋەزىپىسىنى ئۆتىگەن زاماندۇر‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫دېمەككى‪ ،‬ئىمان ئېيتىپ تەقۋادار بولغان كىشى ئالالھنىڭ‬ ‫ئەۋلىياسىدۇر‪.‬‬ ‫تەقۋادارالرنىڭ كىملەر ئىكەنلىكى بەقەرە سۈرىسىنىڭ باش تەرىپىدە‬ ‫بايان قىلىنىدۇ‪:‬‬ ‫ب وي ِقيمو َن ال ه ِ‬ ‫«اله ِذ ِ‬ ‫هِ‬ ‫ِ‬ ‫ين‬ ‫ص َالةَ َوِمها َرَزقْنَ ُ‬ ‫اه ْم يُ ْنف ُقو َن‪َ .‬والذ َ‬ ‫ين يُ ْؤمنُو َن ِ​ِبلْغَْي ِ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ك َوِب َْلَخ َرة ُه ْم يُوقنُو َن»‪.‬‬ ‫ك َوَما أُنْ ِز َل م ْن قَ ْبل َ‬ ‫يُ ْؤِمنُو َن ِبَا أُنْ ِز َل إل َْي َ‬ ‫«تەقۋادارالر شۇنداق كىشىلەركى‪ ،‬غەيبكە ئىشىنىدۇ‪ ،‬نامازنى تولۇق ۋە‬ ‫داۋاملىق ئوقۇيدۇ‪ ،‬بىز بەرگەن رىزىقتىن ئالالھ يولىدا سەرپ قىلىدۇ‪ ،‬ساڭا‬ ‫نازىل قىلىنغان كىتابقا ۋە سەندىن ئىلگىرىكى پەيغەمبەرلەرگە نازىل قىلىنغان‬ ‫كىتابالرغا ئىشىنىدۇ ۋە ئاخىرەتكە شەكسىز ئىشىنىدۇ»‪ -‬بەقەرە ‪.4-3/2‬‬ ‫بۇ ئايەتلەرنىڭ مەزمۇنىغا ئاساسەن‪ ،‬غەيبكە ئىشەنگەن‪ ،‬نامازنى تولۇق ۋە‬ ‫داۋاملىق ئوقۇغان‪ ،‬زاكاتنى بەرگەن‪ ،‬قۇرئانغا ۋە بۇرۇنقى كىتابالرغا ئىشەنگەن‪،‬‬ ‫ئاخىرەتكە شەكسىز ئىشەنگەن كىشىلەر تەقۋادار كىشىلەردۇر‪ .‬يۇنۇس‬ ‫سۈرىسىنىڭ ‪ -62‬ۋە ‪ -63‬ئايەتلىرىنىڭ مەزمۇنىغا ئاساسەن تەقۋادار كىشىلەر‬ ‫ئالالھنىڭ ئەۋلىيالىرىدۇر‪ .‬دېمەككى‪ ،‬ھەر مۇئمىن مۇسۇلمان ئەۋلىيادۇر‪.‬‬ ‫قۇرئان كەرىمدە ئەۋلىيا دېگەن سۆزنىڭ تەبىرى مانا بۇنىڭدىن‬ ‫ئىبارەتتۇر‪ .‬مۇشۇنداق تۇرۇقلۇق ئەۋلىيا دېگەن سۆزگە سىز نېمە ئۈچۈن باشقا‬ ‫بىر تەبىر بېرىسىز؟‬ ‫ئەۋلىيا دوست دېگەن بولىدۇ‪ .‬ئۇنىڭ ئەكسى دۈشمەندۇر‪ .‬سىزچە‬ ‫يۇقىرىدا سىز تەسۋىرلىگەن كىشىلەر ئالالھنىڭ دوستى‪ ،‬مۇسۇلمانالر (نەئۇزۇ‬ ‫بىلالھ) ئالالھنىڭ دۈشمىنىمۇ؟‬ ‫بەزىلەر شەيتاننى ئەۋلىيا قىلىۋالىدۇ‪.‬‬ ‫‪39‬‬

‫ون هِ‬ ‫«ومن ي ت ِ‬ ‫ش ْيطَا َن ولِياً ِمن ُد ِ‬ ‫هخ ِذ ال ه‬ ‫اَّلل فَ َق ْد َخ ِس َر ُخ ْس َراانً ُّمبِيناً»‬ ‫َه ه‬ ‫َ​َ َ‬ ‫« كىم ئالالھ بىلەن ئۆز ئارىسىغا قويغان شەيتاننى ئەۋلىيا قىلىۋالسا‬ ‫ئوچۇق بىر شەكىلدە زىيان تارتقان بولىدۇ»‪ -‬نىسا ‪.119/4‬‬ ‫دوستلۇق ئۆزئارا بولىدۇ‪ .‬مۇئمىنالر ئالالھنىڭ ئەۋلىيالىرى (دوستلىرى)‬ ‫بولغاندەك ئالالھمۇ مۇئمىنالرنىڭ ئەۋلىياسى (دوستى) دۇر‪ .‬شەيتانمۇ ئۆزىنى‬ ‫ئەۋلىيا (دوست) تۇتقانالرنىڭ ئەۋلىياسى (دوستى) دۇر‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫هِ‬ ‫اَّلل وِ ُّ ه ِ‬ ‫ِ‬ ‫ين َك َف ُروا‬ ‫ين آ َ​َمنُوا َيُْ ِر ُج ُه ْم م َن الظُّلُ َمات إِ َ​َّل النُّوِر َوالذ َ‬ ‫ِل الذ َ‬ ‫« هُ َ‬ ‫ِ‬ ‫وت َيُْ ِرجو َ​َّنُم ِمن النُّوِر إِ َ​َّل الظُّلُم ِ‬ ‫اب النها ِر ُه ْم‬ ‫ات أُولَئِ َ‬ ‫كأ ْ‬ ‫َص َح ُ‬ ‫َ‬ ‫أ َْوليَا ُؤ ُه ُم الطهاغُ ُ ُ ْ َ‬ ‫ِ‬ ‫يها َخالِ ُدو َن»‬ ‫فَ‬ ‫«ئالالھ مۇئمىنالرنىڭ ئەۋلىياسىدۇر‪ ،‬ئۇالرنى قاراڭغۇلۇقالردىن يورۇقلۇققا‬ ‫چىقىرىدۇ‪ .‬كاپىرالرنىڭ ئەۋلىيالىرى تاغۇتالر (ئازغۇنالر) دۇر‪ .‬ئۇالر كاپىرالرنى‬ ‫يورۇقلۇقتىن قاراڭغۇلۇقالرغا چىقىرىدۇ‪ ،‬ئۇالر دۇزاخنىڭ ئەھلىدۇر‪ ،‬ئۇالر ئۇ‬ ‫يەردە مەڭگۈ قالغۇچىالردۇر»‪ -‬بەقەرە ‪.257/2‬‬ ‫« َ​َت هِ‬ ‫ك فَ َزيه َن َ​َلُ ُم ال ه‬ ‫ش ْيطَا ُن أَ ْع َما َ​َلُ ْم فَ ُه َو‬ ‫َّلل لَ​َق ْد أ َْر َسلْنَا إِ َ​َّل أ َُم ٍم ِهمن قَ ْبلِ َ‬ ‫ولِيُّ هم الْي وم وَ​َلم ع َذ ِ‬ ‫يم»‬ ‫َ ُ ُ َ ْ َ َ ُْ َ ٌ‬ ‫اب أَل ٌ‬ ‫«ئالالھ بىلەن قەسەمكى‪ ،‬ئى مۇھەممەد! بىز سەندىن ئىلگىرى‬ ‫ئۆتكەن ئۇممەتلەرگىمۇ ئەلچىلەر ئەۋەتكەن ئىدۇق‪ .‬ئاندىن شەيتان ئۇالرنىڭ‬ ‫ئەمەللىرىنى ئۆزلىرىگە چىرايلىق كۆرسەتتى‪ ،‬ئۇ بۈگۈنمۇ ئۇالرنىڭ‬ ‫ئەۋلىياسىدۇر‪ .‬ئۇالر ئۈچۈن ئەلەملىك بىر ئازاپ بار»‪ -‬نەھل ‪.63/16‬‬ ‫ِ‬ ‫اط ِ ِ ِ‬ ‫ين َلَ يُ ْؤِمنُو َن»‬ ‫«إِ هان َج َعلْنَا ال هشيَ َ‬ ‫ي أ َْوليَاء للهذ َ‬ ‫«شۈبھىسىزكى‪ ،‬بىز شەيتانالرنى ئىمان ئېيتمايدىغانالرنىڭ ئەۋلىيالىرى‬ ‫قىلدۇق»‪ -‬ئەئراف ‪.27/7‬‬ ‫‪40‬‬

‫ِ‬ ‫«فَ ِريقاً َه َدى َوفَ ِريقاً َح هق َعلَْي ِه ُم ال ه‬ ‫ي أ َْولِيَاء ِمن‬ ‫ضالَلَةُ إِ هَّنُ ُم هاَّتَ ُذوا ال هشيَاط َ‬ ‫ون هِ‬ ‫ُد ِ‬ ‫سبُو َن أَ هَّنُم ُّم ْهتَ ُدو َن»‬ ‫اَّلل َوََْي َ‬ ‫«ئالالھ ئىنسانالرنىڭ بىر قىسمىنى ھىدايەت قىلدى‪ .‬ئىنسانالرنىڭ بىر‬ ‫قىسمى ئېزىپ كېتىشكە تېگىشلىك بولدى‪ .‬چۈنكى بۇالر ئالالھتىن بۇرۇن‬ ‫شەيتانالرنى ئەۋلىياالر قىلىۋالدى‪ ،‬يەنە كېلىپ تېخى ئۆزلىرىنى توغرا يولدا‬ ‫دەپ ھېساباليدۇ»‪ -‬ئەئراف ‪.30/7‬‬ ‫مۇئمىنالر بىر‪-‬بىرىنىڭ ئەۋلىياسى (دوستى) دۇر‪ .‬ئالالھ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫هخ ِذ الْم ْؤِمنو َن الْ َكافِ ِر ِ ِ‬ ‫ك‬ ‫ي َوَمن يَ ْف َع ْل ذَلِ َ‬ ‫«َله يَت ِ ُ ُ‬ ‫ين أ َْوليَاء من ُد ْون ال ُْم ْؤمنِ َ‬ ‫َ‬ ‫فَ لَيس ِمن هِ‬ ‫اَّلل ِ​ِف َش ْي ٍء إَِله أَن تَته ُقواْ ِم ْن ُه ْم تُ َقا ًة ‪»...‬‬ ‫ْ َ َ‬ ‫«مۇئمىنالر مۇئمىنالدىن يىراقلىشىپ كاپىرالرنى ئەۋلىياالر‬ ‫قىلىۋالمىسۇن‪ ،‬كىم شۇنداق قىلسا ئالالھتىن بىر نەرسە كۈتمىسۇن‪ .‬ئۆزۈڭالرنى‬ ‫ئۇالردىن ساقالش ئۈچۈن دوستلۇق ئىزھار قىلىشىڭالر بۇنىڭدىن‬ ‫مۇستەسنا‪ -»...‬ئال ئىمران ‪.28/3‬‬ ‫بۇ ھەقتە كۆپ ئايەت بار‪.‬‬ ‫دوستلۇقنىڭمۇ دەرىجىلىرى بولىدۇ‪ .‬شۇنداق ئىنسانالر باركى‪ ،‬ئالالھقا‬ ‫ياخشى بىر بەندە بولۇش ئۈچۈن قولىدىن كەلگەننى قىلىدۇ‪ :‬مېلىنى‪ ،‬جېنىنى‬ ‫ۋە ھەر نەرسىسىنى ئۇنىڭ ئۈچۈن پىدا قىلىدۇ‪ .‬ئېنىقكى‪ ،‬بۇنداقالرغا‬ ‫ئالالھنىڭ دوستلۇقى ئارتۇق بولىدۇ‪.‬‬ ‫اب هو ا ْ​ْل ُّق م ِ ِ‬ ‫«واله ِذي أَوحي نَا إِلَي َ ِ ِ‬ ‫ي يَ َديْ ِه إِ هن ه‬ ‫ص هدقًا ل َما بَ َْ‬ ‫ْ َْ ْ‬ ‫اَّللَ‬ ‫ك م َن الْكتَ ِ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ادان فَ ِم ْن هم ظَاَلِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫بِ ِعب ِ‬ ‫ِ‬ ‫اد ِه َ​َلَبِريٌ بَصريٌ‪ُ .‬ثُه أ َْورثْ نَا الْكتَ َ ه‬ ‫ين ْ‬ ‫اصطَ​َف ْي نَا م ْن عبَ َ ُ ْ ٌ‬ ‫َ‬ ‫اب الذ َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ريات إبِ​ِ ْذن ه‬ ‫ض ُل الْ َكبِريُ»‬ ‫ك ُه َو الْ َف ْ‬ ‫اَّلل ذَل َ‬ ‫لنَ ْفسه َوم ْن ُه ْم ُم ْقتَص ٌد َوم ْن ُه ْم َساب ٌق ِب َْلَ ْ َ‬ ‫‪41‬‬

‫«ئى مۇھەممەد! بىز ساڭا ۋەھىي قىلغان كىتاب ھەقتۇر‪ .‬ئۆزىدىن‬ ‫بۇرۇن نازىل قىلىنغان كىتابالرنى تەستىقلىغۇچىدۇر‪ .‬ئالالھ بەندىلىرىدىن‬ ‫خەۋەرداردۇر‪ ،‬ئۇالرنى كۆرۈپ تۇرغۇچىدۇر‪.‬‬ ‫ئاندىن بىز كىتابنى بەندىلىرىمىزدىن ئۆزىمىز تاللىغان كىشىلەرگە‬ ‫مىراس قىلىپ بەردۇق‪ .‬ئۇالرنىڭ بەزىسى ئۆزىگە زۇلۇم قىلغۇچىدۇر‪ ،‬بەزىسى‬ ‫ئوتتۇرا ھال يول تۇتقۇچىدۇر‪ ،‬بەزىسى ئالالھنىڭ رۇخسىتى بىلەن ياخشى‬ ‫ئىشالرنى قىلىشتا ئالدىغا ئۆتۈپ كەتكۈچىدۇر‪ .‬ئەنە شۇ كاتتا پەزلدۇر»‪ -‬فاتىر‬ ‫‪.32-31/35‬‬ ‫بۇ ئۈستۈنلۈكنى قولغا كەلتۈرگەنلەر داۋاملىق ئالالھنى ئۆزلىرى بىلەن‬ ‫بىرلىكتە ھېس قىلىشنىڭ بەخت‪-‬سائادىتى ئىچىدە ھايات كەچۈرىدۇ‪ .‬بېشىغا‬ ‫كەلگەن قىيىنچىلىقالرغا پەرۋا قىلمايدۇ‪ ،‬ئالالھنىڭ رۇخسىتى بىلەن‬ ‫قىيىنچىلىقتىن قۇتۇلىدىغانلىقىنى بىلىدۇ ۋە ئالالھقا تەۋەككۈل قىلىپ ئىشىنى‬ ‫داۋامالشتۇرىۋېرىدۇ‪ .‬بۇالرنىڭ قىيىنچىلىقلىرى يۈزەكى بولۇپ‪ ،‬ئەمەلىيەتتە‬ ‫ئىچى پۇشمايدۇ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫‪ -5‬ئەۋلىيانىڭ ياردىمى‬ ‫ئىشان‪ :‬ئابدۇلقادىر جەيالنىي ھەزرەتلىرى بىر شېئىرىدا مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫مريدي إذا ما كان شـرقا ومغـراب‬ ‫أغثه إذا ما صار يف أي بلــدة‬ ‫«مۇرىدىمنى قوغدايمەن نەدە بولسا دۇنيانىڭ‪،‬‬ ‫ياردىمىمنى سۇنىمەن مەشرىقتە ھەم مەغرىپتە»‪.28‬‬ ‫‪ - 28‬بۇ قادىرىيە تەرىقىتىنىڭ قۇرغۇچىسى ئابدۇلقادىر جەيالنىينىڭ شېئىرى بولۇپ‪ ،‬بىز ئۇ‬ ‫شېئىرنىڭ تولۇق تېكىستىنى ئۇالرنىڭ مۆتىۋەر كىتابلىرىدىن «ئەلفۇيۇزاتۇر رەببانىيە‪ -50 ،‬بەت»‪،‬‬ ‫«بەھجەتۇلئەسرار‪ -197 ،‬بەت»‪« ،‬قەالئىدۇلجەۋاھىر‪ »67-66 ،‬الردا كۆردۇق‪ .‬بۇ شېئىر سەئىد‬ ‫نۇرسىنىڭ «سىككەئى تەسدىقى غەيبى» ناملىق كىتابىدىمۇ نەقىل قىلىنغان‪ -.‬رىسالەئى نۇر‬ ‫كۇللىياتى‪ ،‬ئىستانبۇل ‪ -2 ،1995‬توم‪ -2083 ،‬بەت‪ .‬ئۇ شېئىرنىڭ تولۇق تېكىستى مۇنداق‪:‬‬ ‫أان قطب أقطاب الوجود حقيق ة = على سائر اْلقطاب عزي وحرمِت‬ ‫ول وش ٍ‬ ‫توسل بنا ِف كل ه ٍ‬ ‫دة = أغيثك ِف اْلشياء طرا ِبم ِت‬ ‫ظ ما َياف ه = وأحرسه من كل ش ر وفتن ة‬ ‫أان ملري دي حاف ٌ‬

‫مريدي إذا ما كان ش رقا ومغ رِب = أغثه إذا ما صار ِف أي بل دة‬ ‫فيا منشدا للنظ م قلة وَل َّت ف = فإنك حمروس بعي العيان ة‬

‫قۇتۇپالرنىڭ پىرىمەن‪ ،‬ئۇستازىمەن جاھاندا‪،‬‬

‫باش ئېگىدۇ ھەممىسى ئىززەت ئىچرە ھۆرمەتتە‪.‬‬

‫ماڭا ئېسىل‪ ،‬تېۋىنغىن تارتىپ قالساڭ خاپىلىق‪ ،‬نىجاتكارىڭ بولىمەن‪ ،‬قۇتقۇزىمەن ھىممەتتە‪.‬‬ ‫مۇرىدلىرىم قورقمايدۇ مەن بولغاچقا يېنىدا‪،‬‬

‫يېقىن كەلمەس پىتنىلەر‪ ،‬ساق قالىدۇ كۈلپەتتە‪.‬‬

‫مۇرىدىمنى قوغدايمەن نەدە بولسا دۇنيانىڭ‪،‬‬

‫ياردىمىمنى سۇنىمەن مەشرىقتە ھەم مەغرىپتە‪.‬‬

‫ئەي شائىرىم ھەرگىزمۇ غەم يېمىگىن يوقلۇقتىن‪ ،‬غەمگۈزارىڭ مەندۇرمەن ھەر يامانلىق ھەر دەردتە‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫بايىندىر‪ :‬بۇ شېئىر نۇرغۇنلىغان ئايەتكە ئوچۇقتىن‪-‬ئوچۇق زىت‬ ‫كېلىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ضطَهر إِ َذا َد َعاهُ ويك ِ‬ ‫ِ‬ ‫وء َوَُْي َعلُ ُك ْم ُخلَ َفاء ْاْل َْر ِ‬ ‫ض‬ ‫ف ُّ‬ ‫يب ال ُْم ْ‬ ‫ْش ُ‬ ‫َ​َ‬ ‫الس َ‬ ‫«أَهمن ُ​ُي ُ‬ ‫أَإِلَهٌ همع هِ‬ ‫اَّلل قَِليالً هما تَ َذ هك ُرو َن»‬ ‫َ‬ ‫«بېشىغا ئېغىرچىلىق كەلگەن كىشى دۇئا قىلسا دۇئاسىنى ئىجابەت‬ ‫قىلىپ ئۇنىڭ بېشىغا كەلگەن ئېغىرچىلىقنى كىم كۆتۈرۈۋېتىدۇ؟ سىلەرنى كىم‬ ‫زېمىننىڭ ئورۇنباسارلىرى قىلىدۇ؟ ئالالھ بىلەن بىرلىكتە باشقا بىر ئىالھ بارمۇ؟‬ ‫بەكمۇ ئاز ئويلىنىسىلەر!»‪ -‬نەمل ‪.62/27‬‬ ‫كۈچ يەتمەيدىغان ئىشالردا ئالالھدىن غەيرىيدىن ياردەم سورىلىدىغان‪،‬‬ ‫ئۇمۇ ياردەم قىلىدىغان ئىش بولسا‪ ،‬كىمدە ئالالھقا سېغىنىش ئېھتىياجى پەيدا‬ ‫بولىدۇ؟‬ ‫ئىشان‪ :‬ئابدۇلقادىر جەيالنىيغا ئىشەنمىسەڭ سەن بىلەن قىلىشىدىغان‬ ‫سۆزىمىز يوق‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئابدۇلقادىر جەيالنىيغا ئىشىنىش ئىماننىڭ شەرتلىرىدىن‬ ‫ئەمەس‪ ،‬لېكىن قۇرئانغا ئىشىنىش ئىماننىڭ شەرتلىرىدىندۇر‪.‬‬ ‫مەنچە بۇ زاتالر بىلەن مۇناسىۋەتلىك سۆزلەرنىڭ كۆپىنچىسى‬ ‫ئويدۇرمىدۇر‪ .‬يۇقىرىدىكى شېئىر شۇ ئويدۇرمىالردىن بىرى بولۇشى مۇمكىن‪.‬‬ ‫ئالالھنىڭ پەيغەمبىرى ئۈچۈن مىليونالرچە ھەدىس ئويدۇرغانالر ئابدۇلقادىر‬ ‫جەيالنىي ئۈچۈن‪ ،‬جەاللىددىن رۇمىي ئۈچۈن‪ ،‬ئىمامى رەببانىي ئۈچۈن بىر‬ ‫نەرسە ئويدۇرماي قاالرمۇ؟‬

‫‪44‬‬

‫ئابدۇلقادىر جەيالنىي ئۆزى كېلىپ بۇ سۆزنى سۆزلىگەن تەقدىردىمۇ‪،‬‬ ‫بىر نەرسىنى بىلىپ سۆزلىگەن بولۇشى مۇمكىن دەپ خاتالىقىغا كۆز يۇمۇپ‬ ‫ئولتۇرماي‪ ،‬ھېچ ئىككىلەنمەستىن رەت قىلىمىز‪ .‬چۈنكى بىز ئاخىرەتتە‬ ‫ئابدۇلقادىر جەيالنىينىڭ سۆزىنى قوبۇل قىلغان‪-‬قىلمىغانلىقتىن ئەمەس‪،‬‬ ‫قۇرئانغا بويسۇنغان‪-‬بويسۇنمىغانلىقتىن ھېساپقا تارتىلىمىز‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق‬ ‫دەيدۇ‪:‬‬ ‫ك ِ​ِبله ِذي أ ِ‬ ‫صر ٍ‬ ‫اط ُّمست ِق ٍيم‪ .‬وإِنهه ل ِ‬ ‫ِ‬ ‫َذ ْك ٌر‬ ‫استَ ْم ِس ْ‬ ‫ك إِنه َ‬ ‫ُوح َي إِل َْي َ‬ ‫َْ َ ُ‬ ‫«فَ ْ‬ ‫ك َعلَى َ‬ ‫ف تُ ْسأَلُو َن»‬ ‫ك َو َس ْو َ‬ ‫ك َولَِق ْوِم َ‬ ‫له َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! سەن ساڭا ۋەھىي قىلىنغان قۇرئانغا چىڭ ئېسىل‪.‬‬ ‫سەن ئەلۋەتتە توغرا يولدىدۇرسەن‪ .‬شۈبھىسىزكى‪ ،‬بۇ قۇرئان سەن ئۈچۈن ۋە‬ ‫قەۋمىڭ ئۈچۈن بىر زىكىردۇر‪ .‬يېقىندا سوراققا تارتىلىسىلەر»‪ -‬زۇخرۇف‬ ‫‪.44-43/43‬‬

‫‪45‬‬

‫‪ -6‬ئىشاننىڭ مەنىۋى ياردىمى (ھىممىتى)‬ ‫ھىممەت‪ ،‬ئەرەبچىدە بىر ئىشنى قىلىشقا بەل باغلمىاق ۋە قەتئىي‬ ‫نىيەتتە بولماق‪ ،‬دېگەن مەناالرنى ئىپادىلەيدۇ‪ .‬تۈركچىدە روھانىي ۋە مەنىۋى‬ ‫ياردەم‪ ،‬قوغدىماق ۋە ئىلتىپات قىلماق دېگەن مەناالردا ئىشلىتىلىدۇ‪ .‬تەرىقەتتە‬ ‫بولسا ئىشاننىڭ مەنىۋى ياردىمى‪ ،‬دېگەن مەنادا ئىشلىتىلىدۇ‪ .‬ئۇنىڭ‬ ‫مۇرىدلىرىغا ئادەتتىن تاشقىرى يولالر بىلەن ياردەم قىلغانلىقىغا ۋە بەزى‬ ‫قىيىنچىلىقالرنى كۆتۈرۈۋەتكەنلىكىگە ئېتىقاد قىلىنىدۇ‪ .‬مانا بۇ ئۇنىڭ‬ ‫ھىممىتىدۇر‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬سەن ئىشاننىڭ ھىممىتىنىمۇ قوبۇل قىلمامسەن؟ خالىساڭ‬ ‫ئىشەن‪ ،‬خالىساڭ ئىشەنمە‪ ،‬ئىشانىمنىڭ ھىممىتى سايىسىدا ھەر جايدا‬ ‫ئىشلىرىم يولىدا كېتىۋاتىدۇ‪ .‬مەن بۇنى كۆرىۋاتىمەن‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئىشاننىڭ ھىممىتى دېگىنىڭىزدە‪ ،‬ئۇنىڭ سىزگە خۇسۇسىي‬ ‫كۆڭۈل بۆلۈشىنى كۆزدە تۇتمايدىغانسىز؟ دېمەكچى بولغىنىڭىز ئۇنىڭ مەنىۋى‬ ‫ياردىمىغۇ دەيمەن؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬شۇنداق‪ .‬مەسىلەن‪ :‬ھەجگە بارغىنىمدا ئەرەپاتتىن قايتىۋېتىپ‬ ‫ئۇنىڭ ھىممىتىنى كۆردۈم‪ .‬ھالبۇكى‪ ،‬ئۇ تۈركىيەدە ئىدى‪ .‬ئەرەپاتتىن شۇنداق‬ ‫ئاسان قايتتىمكى‪ ،‬شەيتانغا تاشنىمۇ ئېتىۋېتىپ ئەتتىگەن سائەت ‪ 8‬دە ياتاققا‬ ‫كېلىپ بولدۇم‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬نېمە ئۈچۈن «ئالالھنىڭ ياردىمى» دېمەي «ئىشانىمنىڭ‬ ‫ھىممىتى» دەيسىز؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئىشانىمنىڭ ئالالھنىڭ دەرگاھىدىكى ھۆرمىتى تۈپەيلىدىن ئالالھ‬ ‫ئۇنىڭ مۇرىدلىرىغا ياردەم قىلىدۇ‪.‬‬ ‫‪46‬‬

‫بايىندىر‪ :‬داۋاملىق ئوخشاش جاۋابالر‪ .‬ئۇنداقتا سائەت ‪ 8‬دىن بۇرۇن‬ ‫ياتاققا كەلگەنلەرگە كىم ياردەم قىلدى؟‬ ‫بۇ ھەقتە نۇرغۇن ئايەتلەر ئۆتتى‪ ،‬ئەمما بۇ يەردە مۇنۇ ئايەتلەر ئۈستىدە‬ ‫توختىلىپ ئۆتەيلى‪:‬‬ ‫هِ‬ ‫ف الض هِ‬ ‫ُّر َعن ُك ْم َوَلَ‬ ‫ين َز َع ْمتُم ِهمن ُدونِ ِه فَالَ َيَْلِ ُكو َن َك ْش َ‬ ‫«قُ ِل ا ْد ُعواْ الذ َ‬ ‫ِ​ِ ِ‬ ‫َ​َتْ ِويالً‪ .‬أُولَ ئِ َ ه ِ‬ ‫ب َويَ ْر ُجو َن‬ ‫ين يَ ْد ُعو َن يَ ْب تَ غُو َن إِ َ​َّل َرهِب ُم ال َْوسيلَةَ أَيُّ ُه ْم أَق َْر ُ‬ ‫ك ا لذ َ‬ ‫ك َكا َن َْحم ُذوراً»‬ ‫اب َربِه َ‬ ‫َر ْ​ْحَتَهُ َوَ​َيَافُو َن َع َذابَهُ إِ هن َع َذ َ‬ ‫«مۇشرىكالرغا ئېيتقىنكى‪‹ :‬سىلەر ئالالھنى قويۇپ چوقۇنۇۋاتقان‬ ‫مەبۇدلىرىڭالرنى ياردەمگە چاقىرىپ بېقىڭالر‪ ،‬ئۇالر بېشىڭالردىكى باالنى‬ ‫دەپئىمۇ قىاللمايدۇ‪ ،‬باشقا بىرىگە يۆتكەپمۇ ئاتالمايدۇ›‪.‬‬ ‫ئۇ مۇشرىكالرنىڭ ئالالھنى قويۇپ دۇئا قىلىۋاتقان كىشىلىرى رەببىگە‬ ‫تېخىمۇ يېقىنلىشىشقا تىرىشىدۇ‪ ،‬رەببىنىڭ رەھمىتىنى ئۈمىد قىلىپ ئازابىدىن‬ ‫قورقىدۇ‪ .‬چۈنكى رەببىڭنىڭ ئازابى ساقلىنىشقا تېگىشلىك بىر ئازابتۇر»‪-‬‬ ‫ئىسرا ‪.57-56/17‬‬ ‫سىلەر ئىشانىڭالرنىڭ ئاخىرەتتە سىلەرگە شاپائەت قىلىدىغانلىقىغىمۇ‬ ‫ئىشىنىسىلەر‪ .‬ئەگەر ئىشانالر مۇرىدلىرىنى ھەم دۇنيادا ھەم ئاخىرەتتە‬ ‫قۇتۇلدۇرااليدىغان بولسا‪ ،‬ئۇالر ئۈچۈن ئىشانلىرىنى خۇرسەن قىلىش ھەممىدىن‬ ‫مۇھىم ئىش بولىدۇ‪ .‬شۇنىڭ بىلەن ئۇالرنىڭ ئالالھقا يالۋۇرۇشقا ئېھتىياجى‬ ‫قالمايدۇ‪.‬‬ ‫بۇ باتىل يولدۇر‪ .‬ئەگەر توغرا يولغا قايتمايدىغان بولساڭالر‬ ‫ئاقىۋېتىڭالرنىڭ ئىنتايىن ئېچىنىشلىق بولۇپ قېلىشىدىن ئەنسىرەيمەن‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫‪ -7‬ھەققى‪-‬ھۆرمىتىنى ۋاسىتە قىلىپ دۇئا قىلىش‬ ‫مۇرىد‪ :‬بەزى ئۇلۇغ زاتالرنىڭ ھەققى‪-‬ھۆرمىتىدىن دۇئالىرىمىزنى‬ ‫قوبۇل قىلىشنى ئالالھدىن تىلىمەمدۇق؟ «يا رەببى! مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالمنىڭ ھەققى‪-‬ھۆرمىتىدىن ياكى ئۇلۇغ ئەۋلىياالر‪ ،‬شېھىتلەر ۋە‬ ‫سالىھلەرنىڭ ھەققى‪-‬ھۆرمىتىدىن دۇئايىمنى ئىجابەت قىل» دەپ ئالالھقا‬ ‫يالۋۇرمامدۇق؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬توغرا‪ ،‬بۇنداق دۇئا قىلىدىغانالر بار‪ .‬بۇالر سۈلەيمان‬ ‫چەلەبىينىڭ «مەۋلىدى» ناملىق كىتابىدەك كىتاپالردىمۇ كۆزگە چېلىقىدۇ‪.‬‬ ‫لېكىن بۇنداق دۇئا قىلىش توغرا ئەمەس‪ .‬بۇ توغرىسىدا ھەنەفىي ئالىمالردىن‬ ‫ئىبنى ئەبىلئىزز مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫كىشىنىڭ ئالالھدىن غەيرىينى دۇئاسىنىڭ قوبۇل بولۇشىغا سەۋەپ‬ ‫دەپ قارىشى ۋە ئۇنى ۋەسىلە قىلىشى توغرا ئەمەس‪ ...‬ئۇ مۇنداق دېمەكچى‬ ‫بولىدۇ‪‹ :‬پاالنى سېنىڭ ياخشى بەندىلىرىڭدىن بولغانلىقى ئۈچۈن دۇئايىمنى‬ ‫ئىجابەت قىل›‪.‬‬ ‫ئۇنىڭ ئالالھنىڭ ياخشى بەندىسى بولۇشى بىلەن بۇنىڭ دۇئاسى‬ ‫ئوتتۇرىسىدا نېمە مۇناسىۋەت بار؟ بۇ دۇئادا ھەددىدىن ئاشقانلىقتۇر‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ين»‬ ‫ض ُّرعاً َو ُخ ْفيَةً إِنههُ َلَ َُِي ُّ‬ ‫«ا ْد ُعواْ َربه ُك ْم تَ َ‬ ‫ب ال ُْم ْعتَد َ‬ ‫«رەببىڭالرغا چىن يۈرەكتىن يالۋۇرۇپ يوشۇرۇن دۇئا قىلىڭالر‪،‬‬ ‫شۈبھىسىزكى‪ ،‬ئۇ ھەددىدىن ئاشقۇچىالرنى ياقتۇرمايدۇ»‪ -‬ئەئراف ‪.55/7‬‬

‫‪48‬‬

‫بۇ ۋە بۇنىڭغا ئوخشىغان دۇئاالر كېيىن توقۇپ چىقىلغان دۇئاالر بولۇپ‪،‬‬ ‫بۇنداق دۇئاالر مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمدىن نەقىل قىلىنمىغىنىدەك‪،‬‬ ‫ساھابىلەردىنمۇ‪ ،‬تابىئىينالردىنمۇ ۋە ھېچبىر ئىمامدىنمۇ نەقىل قىلىنمىغان‪.‬‬ ‫ئالالھ ئۇالردىن رازى بولسۇن‪ .‬بۇ پەقەت جاھىلالر بىلەن بىر قىسىم‬ ‫تەرىقەتچىلەر يازغان تىلسىم كىتاپالردىال تېپىلىدۇ‪.29‬‬

‫‪ - 29‬ئەلى ئىبنى مۇھەممەد ئىبنى ئەبىلئىز ئەددەمەشقىي (ۋاپاتى ھىجرىيە ‪ /792‬مىالدىيە ‪،)1390‬‬ ‫شەرھۇل ئەقىدەتىت تەھاۋىي‪ ،‬بېيرۇت‪ -1 ،1988/1408 ،‬توم‪ -297 -295 ،‬بەتلەر‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫‪ -8‬ئادەتتىن تاشقىرى يولالر بىلەن ياردەم‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئىنسانالر بىر‪-‬بىرىدىن ياردەم سورىمامدۇ؟ بۇمۇ ئالالھدىن‬ ‫باشقىسىدىن ياردەم سورىغانلىق بولمامدۇ؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۆزئارا ياردەملىشىشكە بۇيرۇيدىغان نۇرغۇن ئايەت‪-‬ھەدىسلەر‬ ‫بار‪ .‬ئەمما روھانىيالردىن كۈتۈلگەن ياردەمنىڭ بۇنىڭدىن پەرقلىق ئىكەنلىكىنى‬ ‫ھەممە ئادەم بىلىدۇ‪ .‬ئۇالردىن ئىنسانالرنىڭ كۈچى يەتمەيدىغان ئىشالردا‬ ‫ئادەتتىن تاشقىرى يولالر بىلەن ياردەم سورىلىدۇ‪ .‬ئۇنىڭدىكى مەقسەت يا بىرەر‬ ‫قورقۇنچتىن خاالس بولۇش ياكى بىرەر ئارزۇغا يېتىشتۇر‪.‬‬ ‫مەسىلەن‪ :‬بىر كىش‬ ‫ئۆتكەنلىكىنى يازىدۇ‪:‬‬

‫ى‪30‬‬

‫مۇنداق بىر ھادىسىنىڭ بېشىدىن‬

‫‪ -30‬بۇ كىشى فەتھۇلال گۈلەندۇر‪ .‬فەتھۇلال گۈلەن ئەسلى تۈركىيەلىك بىر ئىشان بولۇپ بىرقانچە‬ ‫يىلدىن بېرى ئامېرىكىدا ياشاۋاتىدۇ‪ .‬ئۇنىڭ تۈركچە يازغان بىر قانچە كىتابى‪« ،‬فەتھۇلالچىالر» دەپ‬ ‫ئاتىلىدىغان مۇرىدلىرى ۋە دۇنيانىڭ نۇرغۇن جايلىرىدا مەكتەپلىرى بار‪« .‬فەتھۇلالچىالر» «نۇرچىالر»‬ ‫دەپمۇ ئاتىلىدۇ‪ .‬چۈنكى بۇالر سەئىد نۇرسى (‪ 1960 – 1878‬الردا تۈركىيەدە ياشىغان بىر ئىشان)‬ ‫يازغان رىسالەئى نۇر دېگەن كىتابنىڭ ئۆزلىرىنىڭ بىردىنبىر دەستۇرى ئىكەنلىكىنى ھەر پۇرسەتتە‬ ‫ئوتتۇرىغا قويىدۇ‪ ،‬ھەر نۇرچى بىر كۈندە «روھىنى يۈكسەلتىش» ئۈچۈن ئۇ كىتابتىن ھېچبولمىغاندا‬ ‫‪ 15‬بەت ئوقۇيدۇ‪ .‬نۇرچىالر ئۇ كىتابنى ئۆيلەرگە ئادەم يىغىپ ئوقۇپ بېرىشنى «سۆھبەت» دەپ‬ ‫ئاتايدۇ‪ ،‬ئۇ كىتابنى ھەر خىل تىلالرغا تەرجىمە قىلىپ تارقىتىشنىڭ «ئىنسانالرغا قىلىنغان ئەڭ بۈيۈك‬ ‫خىزمەت» ئىكەنلىكىنى دەۋا قىلىدۇ‪ .‬ھەتتا ئۇالرنىڭ ئىچىدە ئۇ كىتابنى قۇرئاندىن ئۈستۈن‬ ‫تۇتىدىغان‪ ،‬قۇرئان تىالۋەت قىلىشنىڭ ئورنىغا ئۇنى ئوقۇيدىغان‪ ،‬رىسالەئى نۇر بار يەردە قۇرئانغا ھاجەت‬ ‫يۇق (نەئۇزۇ بىلالھ)‪ ،‬قۇرئاننى تاشالپ رىسالەئى نۇرنى ئوقۇش كېرەك‪ ،‬دەپ ئوچۇق سۆزلەيدىغان‬ ‫رىسالەئى نۇر مەستانىلىرىمۇ بار‪ .‬نۇرچىالر بارغان يەرلىرىدە ئىسالمنى تارقىتىش شۇئارى ئاستىدا‬ ‫نۇرچىلىقنى يايماقتا‪ .‬سەئىد نۇرسى رىسالەئى نۇرنى ئۆزىنىڭ يازمىغانلىقىنى‪ ،‬ئەكسىچە ئالالھ تەرىپىدىن‬ ‫ئۆزىگە يازدۇرۇلغانلىقىنى شۇ كىتابتا ئاشكارا ئىپادىلەيدۇ‪ -‬شۇئاالر‪ -7 ،‬شۇئا‪ ،‬رىسالەئى نۇر كۇللىياتى‬ ‫‪ -1‬توم‪ -895 ،‬بەت (مۇھەررىر)‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫مەن ئىستانبۇلنىڭ تۇزال ناھىيىسىدە ئاپتوموبىلدا كېتىۋاتتىم‪ ،‬يامغۇر‬ ‫يېغىپ كېتىپ شىددەتلىك سەلدە قالدىم‪ ،‬ئاپتوموبىل سەل سۇلىرىدا لەيلەپ‬ ‫مېڭىۋاتقاندا «يا سەييىدىنا ھەمزە!» دەپ ھەمزە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇدىن ياردەم‬ ‫تىلىدىم‪.31‬‬ ‫ئەگەر ئۇ كىشى شۇ يەردە بار كىشىلەردىن ياردەم سورىغان بولسا غەلىتە‬ ‫تۇيۇلمايتتى ياكى ھەر نەرسىنى كۆرۈپ‪ ،‬كۆزىتىپ تۇرىدىغان ئالالھ تەئاالدىن‬ ‫ياردەم سورىغان بولسا ناھايىتى ياخشى ئىش قىلغان بوالتتى‪ .‬ئەمما ئۇ‬ ‫ئىستانبۇلدىن نەچچە مىڭ كىلومېتىر يىراقلىقتىكى بىر قەبرىدە يېتىۋاتقان‪،‬‬ ‫نېمە ئىشالرنىڭ يۈز بېرىۋاتقانلىقىدىن خەۋىرى يوق ھەمزىنى ياردەمگە‬ ‫چاقىرىدۇ‪ .‬دېمەك‪ ،‬ئۇ كىشى ھەمزىنىڭ چاقىرىقىنى ئىشىتىدىغانلىقىغا‪ ،‬ئۇ‬ ‫يەرگە كېلىپ ئۆزىنى قۇتۇلدۇرالىغۇدەك كۈچ‪-‬قۇۋۋەتكە ئىگە ئىكەنلىكىگە‬ ‫ئىشىنىدۇ‪ .‬بولمىسا ئۇ قىيىنچىلىقتا قالغاندا ھەمزىنى قانداقمۇ ئېسىگە ئالسۇن؟‬ ‫بۇنىڭدىن قارىغاندا ئۇ ھەمزىدە ئىنساندا بولمايدىغان سۈپەتلەرنىڭ بارلىقىنى‬ ‫خىيال قىلىدۇ‪ .‬بۇ سۈپەتلەر ھايات‪ ،‬ئىلىم‪ ،‬سەمئئ‪ ،‬بەسەر‪ ،‬ئىرادە ۋە قۇدرەتكە‬ ‫ئوخشاش سۈپەتلەردۇر‪.32‬‬ ‫ھايات‪ -‬تىرىكلىك دېگەن بولىدۇ‪ .‬ئۇ كىشى ھەمزىنى تىرىك دەپ‬ ‫ئويلىمىسا ئىدى‪ ،‬ئۇنى ياردەمگە چاقىرمىغان بوالتتى‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬شېھىتلەر تىرىكقۇ!‬ ‫بايىندىر‪ :‬توغرا‪ ،‬ئالالھ يولىدا ئۆلتۈرۈلگەنلەر ئەمەلىيەتتە ئۆلگەن‬ ‫بولمايدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬

‫‪ - 31‬فەتھۇلال گۈلەن‪ ،‬كىچىك دۇنيايىم‪ ،2 -‬زامان گېزىتى ‪ -1996‬يىلى‪ -11 ،‬ئاي‪.‬‬ ‫‪ - 32‬بۇ سۈپەتلەر ئالالھ تەئاالنىڭ سۈپەتلىرىدۇر‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫بيل هِ‬ ‫ات بل أَحياء ول ِ‬ ‫َكن َله‬ ‫« َوَلَ تَ ُقولُواْ لِ َم ْن يُ ْقتَ ُل ِ​ِف َس ِ‬ ‫اَّلل أ َْم َو ٌ َ ْ ْ َ َ‬ ‫تَ ْش ُع ُرو َن»‬

‫«ئالالھنىڭ يولىدا ئۆلتۈرۈلگەنلەرنى ئۆلۈكلەر دېمەڭالر‪ ،‬بەلكى ئۇالر‬ ‫تىرىكلەردۇر‪ .‬لېكىن سىلەر تۇيمايسىلەر»‪ -‬بەقەرە ‪.154/2‬‬ ‫بۇ يەردە دېيىلگىنى بىز بىلىدىغان تىرىكلىك ئەمەس‪ .‬ئەگەر ئۇنداق‬ ‫بولغان بولسا‪ ،‬ھەمزىنىڭ شېھىت بولغانلىقىغا پەيغەمبىرىمىز مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالم شۇنچىۋاال غەمكىن بوالمتى؟ چاقىرغاندا كېلىدىغان ئىش بولسا‪،‬‬ ‫ئارا‪-‬سىرە چاقىرىپ ھال–مۇڭ ئېيتىشمامتى؟‬ ‫ئابدۇلالھ ئىبنى مەسئۇد رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ مۇنداق دەيدۇ‪« :‬بىز‬ ‫رەسۇلۇلالھ ئەلەيھىسساالمنىڭ ھەمزىگە ئىچ ئاغرىتىپ يىغلىغىنىدەك باشقا بىر‬ ‫نەرسىگە يىغلىغىنىنى كۆرمىدۇق‪ .‬ئۇنى قىبلىگە قارىتىپ قويغاندىن كېيىن‪،‬‬ ‫جىنازىسىنىڭ بېشىغا كەلدى ۋە ئۆكسۈپ يىغالپ كەتتى»‪.33‬‬ ‫ھەمزىنى شېھىت قىلغان ۋەھشىي بىر نەچچە يىلدىن كېيىن مۇسۇلمان‬ ‫بولغاندا مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم ئۇنىڭدىن ئۆزىگە كۆرۈنمەسلكىنى تەلەپ‬ ‫قىلغان ئىدى‪.34‬‬ ‫شېھىتلەر مەسىلىسى ئۈستىدە قايتا توختىلىمىز‪.‬‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم ۋاپات بولغاندا ئەبۇ بەكىر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ‬ ‫مۇھىم بىر نۇتۇق سۆزلىگەن ئىدى‪ .‬ئابدۇلالھ ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ‬ ‫ئەنھۇنىڭ رىۋايەت قىلىشىچە ئۇ مۇنداق دېگەن ئىدى‪:‬‬

‫‪ - 33‬سەفىيۇررەھمان ئەلمۇبارەكفورى‪ ،‬ئەررەھىقۇلمەختۇم‪ ،‬بېيرۇت ‪– 255 ،1988/1408‬‬ ‫‪ -256‬بەت‪.‬‬ ‫‪ - 34‬بۇخارى‪ ،‬مەغازى ‪.23‬‬

‫‪52‬‬

‫ئاگاھ بولۇڭالر! سىلەردىن كىم مۇھەممەدكە ئىبادەت قىلىدىغان بولسا‬ ‫مۇھەممەد ئۆلدى‪ .‬كىم ئالالھقا ئىبادەت قىلىدىغان بولسا شۈبھىسىزكى‪ ،‬ئۇ‬ ‫تىرىكتۇر‪ ،‬ئۆلمەيدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫« َوَما ُحمَ هم ٌد إَِله َر ُس ٌ‬ ‫ات أ َْو قُتِ َل‬ ‫ت ِمن قَ ْبلِ ِه ُّ‬ ‫ول قَ ْد َخلَ ْ‬ ‫الر ُس ُل أَفَِإن هم َ‬ ‫ِ‬ ‫اَّللَ َش ْيئاً َو َسيَ ْج ِزي ه‬ ‫ض هر ه‬ ‫ب َعلَ َى َع ِقبَ ْي ِه فَ لَن يَ ُ‬ ‫اَّللُ‬ ‫ان َقلَْب تُ ْم َعلَى أَ ْع َقابِ ُك ْم َوَمن يَن َقل ْ‬ ‫ال ه ِ‬ ‫ين»‬ ‫شاك ِر َ‬ ‫«مۇھەممەد پەقەتال بىر ئەلچىدۇر‪ .‬ئۇنىڭدىن بۇرۇنمۇ نۇرغۇن ئەلچىلەر‬ ‫ئۆتتى‪ .‬ئۇ ئۆلسە ياكى ئۆلتۈرۈلسە‪ ،‬ئارقاڭالرغا يېنىۋاالمسىلەر؟ كىمكى ئارقىسىغا‬ ‫يېنىۋالىدىكەن‪ ،‬بىلىپ قويسۇنكى ئۇ ئالالھغا ھېچبىر زىيان يەتكۈزگەن‬ ‫بولمايدۇ‪ .‬ئالالھ شۈكۈر قىلغۇچىالرنى مۇكاپاتاليدۇ»‪ -‬ئال ئىمران ‪.144/3‬‬ ‫ئابدۇلالھ ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«ئەبۇ بەكىر ئوقۇغانغا قەدەر ئالالھنىڭ بۇنداق بىر ئايەت نازىل‬ ‫قىلغانلىقىنى خۇددى ھېچكىم بىلمەيدىغاندەك ئىدى‪ .‬ئۇنىڭدىن كېيىن‬ ‫بەزىلەرگە قۇالق سالسام بۇ ئايەتنى ئوقۇۋاتاتتى‪ .‬سەئىد ئىبنى ئەلمۇسەييەب ماڭا‬ ‫ئۆمەرنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى رىۋايەت قىلدى‪:‬‬ ‫ئالالھ بىلەن قەسەمكى‪ ،‬ئەبۇ بەكىرنىڭ ئۇ ئايەتنى ئوقۇغانلىقىنى‬ ‫ئاڭالپ ئەس‪-‬ھوشۇمنى يوقۇتۇپتىمەن‪ .‬پۇتلىرىم مېنى كۆتۈرەلمەيدىغان ھالەتكە‬ ‫كەلدى‪ .‬پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم راستىنال ئۆلگەن ئىدى‪.35‬‬ ‫مۇناسىۋەتلىك ئىككى ئايەت مۇنداق‪:‬‬ ‫اَلُْل َد أَفَِإن ِهم ه‬ ‫ت فَ ُه ُم ْ‬ ‫ك ْ‬ ‫اَلَالِ ُدو َن»‬ ‫« َوَما َج َعلْنَا لِبَ َ‬ ‫ش ٍر ِهمن قَ ْبلِ َ‬

‫‪ - 35‬بۇخارى‪ ،‬مەغازى ‪.83‬‬

‫‪53‬‬

‫«ئى مۇھەممەد! بىز سەندىن ئىلگىرى ھېچكىمگە ئۆلمەسلىكنى‬ ‫بەرمىدۇق‪ .‬سەن ئۆلسەڭ‪ ،‬ئۇالر باقىي قاالمدۇ؟»‪ -‬ئەنبىيا ‪.34/21‬‬ ‫ت َوإِ هَّنُم هميهِتُو َن»‬ ‫ك َميهِ ٌ‬ ‫«إِنه َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! سەنمۇ ئۆلىسەن‪ ،‬ئۇالرمۇ ئۆلىدۇ»‪ -‬زۇمەر ‪.30/39‬‬ ‫شۇنداق تۇرۇقلۇق‪ ،‬ھەمزىنىڭ بىز چۈشىنىدىغان مەنادا تىرىك‬ ‫ئىكەنلىكىنى كىم ئېيتااليدۇ؟‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ون هِ‬ ‫اَّلل ي ْعلَم ما تُ ِس ُّرو َن وما تُ ْعلِنُو َن‪ .‬واله ِذين ي ْد ُعو َن ِمن ُد ِ‬ ‫اَّلل َ​َل‬ ‫ْ‬ ‫َ​َ‬ ‫« َو هُ َ ُ َ‬ ‫َ َ​َ‬ ‫َحيَ ٍاء َوَما يَ ْش ُع ُرو َن أَ هَّي َن يُ ْب َعثُو َن»‬ ‫َيَْلُ ُقو َن َش ْي ئًا َو ُه ْم َيُْلَ ُقو َن‪ .‬أ َْم َو ٌ‬ ‫ات غَ ْريُ أ ْ‬ ‫«ئالالھ سىلەرنىڭ ئاشكارا ۋە يوشۇرۇن قىلغان پۈتكۈل ئىشلىرىڭالرنى‬ ‫بىلىدۇ‪ .‬مۇشرىكالر ئالالھنى قويۇپ دۇئا قىلغان كىشىلەر ھېچنېمە يارىتالمايدۇ‪.‬‬ ‫ئەكسىچە ئۇالرنىڭ ئۆزلىرى يارىتىلغان كىشىلەردۇر‪ .‬ئۇالر ئۆلۈكلەردۇر‪ ،‬تىرىكلەر‬ ‫ئەمەستۇر‪ ،‬قاچان قايتا تىرىلدۈرۈلىدىغانلىقىنىمۇ ئۇقمايدۇ»‪ -‬نەھل ‪-19/16‬‬ ‫‪.21‬‬ ‫ئەپسۇسكى‪ ،‬بۇالر ئۆزلىرىنىڭ يامان ئىشلىرىغا مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالمنىمۇ ۋاسىتە قىلماقتا‪ .‬ئىنسانالر ئۈستىدىكى مەنىۋى‬ ‫بېسىملىرىنىڭ داۋاملىشىشى ئۈچۈن يالغانچىلىق ۋە تۆھمەتخورلۇق بىلەن‬ ‫مەشغۇل بولماقتا‪ .‬ئۇالر شۇنچىۋاال كۆپ ئايەت تۇرسىمۇ پەيغەمبەرنىڭ ھايات‬ ‫ئىكەنلىكىنى ۋە ئۆزلىرىنىڭ ئۇنىڭ بىلەن كۆرۈشكەنلىكىنى دەۋا قىلىدۇ‪ .‬ھەتتا‬ ‫ئۇنىڭ خۇددى بىر چارلىغۇچىدەك چارالش ئېلىپ بارىدىغانلىقىنىمۇ سۆزلەيدۇ‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫بۇ قىزىل كۆز ئىنسانالرنىڭ تۈزىلىشى تەس‪ .‬شۇنداقتىمۇ مەن ئەقلىنى‬ ‫ئازراق بولسىمۇ ئىشلىتىدىغانالر ئۈچۈن ئۆمەر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ مۇنۇ‬ ‫سۆزىنى نەقىل كەلتۈرمەكچىمەن‪:‬‬ ‫«مەن رەسۇلالھنىڭ بىزدىن كېيىن ۋاپات بولىشىنى ئارزۇ قىالتتىم‪.‬‬ ‫ئەمما ئۇ ئۆلۈپ كەتكەن بولسىمۇ ئالالھ ئاراڭالردا بىر نۇر قويدى‪ .‬سىلەر ئۇنىڭ‬ ‫بىلەن توغرا يولنى تاپااليسىلەر‪ .‬ئالالھ مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىمۇ شۇ نۇر‬ ‫ئارقىلىق ھىدايەت قىلغان»‪.36‬‬ ‫ئۇ نۇر قۇرئاندۇر‪ .‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم ۋىدا خۇتبىسىدا مۇنداق‬ ‫دېگەن‪:‬‬ ‫« مەن سىلەرگە ئالالھنىڭ كىتابى قۇرئاننى قويۇپ كەتتىم‪ .‬قۇرئاننى‬ ‫مەھكەم تۇتساڭالر ئېزىپ كەتمەيسىلەر»‪.37‬‬ ‫ھەق ئەنە شۇدۇر‪.‬‬ ‫«فَ َما َذا بَ ْع َد ا ْ​ْلَِهق إَِله ال ه‬ ‫ص َرفُو َن»‬ ‫ضالَ ُل فَأ ه‬ ‫َ​َّن تُ ْ‬ ‫«ھەقتىن كېيىن ئازغۇنلۇقتىن باشقا نېمە بار؟»‪ -‬يۇنۇس ‪.32/10‬‬

‫‪ - 36‬بۇخارى‪ ،‬ئەھكام ‪.51‬‬ ‫‪ - 37‬مۇسلىم ھەج‪ -19 ،‬باب (يەنى‪ :‬پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ ھەججىنىڭ بابى)‪ ،‬ھەدىس‬ ‫نومۇرى‪)1218( 147 :‬؛ ئەبۇ داۋۇد‪ ،‬مەناسىك‪ ،‬پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ ھەججىنىڭ بابى‪،‬‬ ‫ھەدىس نومۇرى‪ .1905 :‬پەيغەمبىرىمىزنىڭ بۇ ۋەسىيىتى «مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ‬ ‫تەرجىمىھالى» دېگەن (ئۇيغۇرچە) كىتابنىڭ «ۋىدالىشىش نۇتقى» دېگەن بۆلۈمىدىمۇ زىكىر قىلىنىدۇ‬ ‫(مۇھەررىردىن)‪.‬‬

‫‪55‬‬

‫يۇقىرىدىكى كىشى ھەمزىدە بار دەپ ئېتىقاد قىلغان سۈپەتلەرنىڭ‬ ‫ئىككىنچىسى ئىلىم سۈپىتىدۇر‪ .‬ئىلىم بىلمەك ۋە چۈشەنمەك دېگەن بولىدۇ‪.‬‬ ‫ئىنساندىمۇ ئىلىم سۈپىتى بولىدۇ‪ .‬لېكىن بۇ پەقەت ئۇنىڭ ئۆگىنەلىگەن ۋە‬ ‫چۈشىنەلىگەن نەرسىلىلىرى بىلەنال چەكلىنىدۇ‪ .‬ئىنسان ئۇالرنىمۇ ۋاقىتنىڭ‬ ‫ئۆتىشى بىلەن ئۇنتۇپ كېتىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاالنىڭ ئىلمى بولسا چەكسىزدۇر‪ .‬ئۇ‬ ‫ھەر نەرسىنى ئەڭ ئىنچىكە تەپسىالتىغىچىلىك ئەڭ توغرا شەكىلدە بىلىدۇ ۋە‬ ‫ئەسال ئۇنتۇمايدۇ‪.‬‬ ‫ئىستانبۇلغا ئەسال كېلىپ باقمىغان ھەمزىنىڭ چاقىرىلغان ئۇ يەرگە‬ ‫كېلىشى ئۈچۈن ۋەقە يۈز بەرگەن ئىستانبۇل‪-‬ئەنقەرە يولىنىڭ تۇزال‬ ‫ناھىيىسىدىكى قىسمىنى بىلىشى الزىم‪ .‬ئۇ كىشى ھەمزىنىڭ ئىلمىنى‬ ‫ئالالھنىڭ ئىلمىگە ئوخشاش دەپ قارىمايدۇ‪ .‬لېكىن ئۇنىڭ ھەمزىنى بۇنداق بىر‬ ‫يەرگە چاقىرىشى ئالالھ تەئاالنىڭ چەكسىز بىلىمىنىڭ بىر قىسمىغا ھەمزىنى‬ ‫شېرىك قىلغانلىق بولىدۇ‪.‬‬ ‫ئۈچىنچى سۈپەت سەمئدۇر‪ .‬سەمئ ئاڭالش قابىلىيىتىدۇر‪ .‬ئالالھ‬ ‫ئىنسانغىمۇ ئاڭالش قابىلىيىتى بەرگەن‪ .‬لېكىن بۇ مەلۇم دولقۇندىكى‬ ‫ئاۋازالرنىڭ مەلۇم يىراقلىقتىن ئاڭلىنىشى بىلەن چەكلىنىدۇ‪ .‬بىزنىڭ ھەمزىگە‬ ‫ئوخشاش قەبرىدىكىلەرگە بىر نەرسە ئاڭلىتىشقا كۈچىمىز يەتمەيدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ات إِ هن ه‬ ‫َنت‬ ‫اَّللَ يُ ْس ِم ُع َمن يَ َ‬ ‫َحيَاء َوَ​َل ْاْل َْم َو ُ‬ ‫شاءُ َوَما أ َ‬ ‫« َوَما يَ ْستَ ِوي ْاْل ْ‬ ‫ِ​ِبُ ْس ِم ٍع همن ِ​ِف الْ ُقبُوِر»‬ ‫« تىرىكلەر بىلەن ئۆلۈكلەر ئوخشاش بولمايدۇ‪ .‬ئالالھ خالىغان كىشىگە‬ ‫ئاڭلىتىدۇ‪ .‬سەن قەبرىلەردىكى كىشىلەرگە ئاڭلىتالمايسەن»‪ -‬فاتىر ‪.22/35‬‬

‫‪56‬‬

‫ئالالھ تەئاال ھەر نەرسىنى ئاڭاليدۇ‪ .‬ئۇ ئەڭ مەخپى ئاۋازالرنى‪ ،‬ئەڭ‬ ‫كىچىك ھەرىكەتلەرنى‪ ،‬يۈرەكتىن يالۋۇرۇشالرنى ۋە باشقا بارلىق سۆز‪-‬‬ ‫ھەرىكەتلەرنى ئاڭاليدۇ‪ .‬ھېلىقى كىشى ئىستانبۇلدا تۇرۇپ «يا سەييىدىنا‬ ‫ھەمزە!» دېگەن چېغىدا ھەمزىنىڭ ئۆزىنىڭ ئاۋازىنى ئاڭاليدىغانلىقىنى خىيال‬ ‫قىلمىسا ئۇنى ياردەمگە چاقىرمايدۇ‪ .‬ئۇ كىشى بۇ قىلمىشى بىلەن ھەمزىنى‬ ‫ئالالھنىڭ ئاڭالش سۈپىتىگە شېرىك قىلغان بولماسمۇ؟ چۈنكى بۇ شەكىلدە‬ ‫ئاڭالش ئالالھدىن باشقىسىدا يوق‪.‬‬ ‫تۆتىنچى سۈپەت بەسەردۇر‪ .‬بەسەر كۆرۈش قابىلىيىتى دېگەن بولىدۇ‪.‬‬ ‫ئىنسانالردىمۇ كۆرۈش قابىلىيىتى بار‪ ،‬لېكىن بۇ ناھايىتى چەكلىك‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫بولسا ئەڭ كىچىك نەرسىلەرنى ئەڭ ئىنچىكە تەپسىالتىغىچىلىك كۆرىدۇ‪.‬‬ ‫نەچچە مىڭ كىلومېتىر يىراقلىقتا‪ ،‬قەبرىدە يېتىۋاتقان بىرىنى ياردەمگە‬ ‫چاقىرغان كىشى ئۇنىڭ ئۆزىنى كۆرىۋاتقانلىقىغا ئىشەنگەن بولىدۇ‪ .‬بولمىسا ئۇ‬ ‫كىشىنىڭ ئەھۋالىنى قانداق بىلسۇن؟ بۇ شەكىلدە كۆرۈش پەقەت ئالالھقىال‬ ‫خاس بولغانلىقتىن‪ ،‬بۇ شەخس ئۇ قىلمىشى بىلەن ھەمزىنى ئالالھنىڭ كۆرۈش‬ ‫سۈپىتىگىمۇ شېرىك قىلغان بولىدۇ‪.‬‬ ‫بەشىنچىسى ئىرادە‪ ،‬ئالتىنچىسى قۇدرەت سۈپىتىدۇر‪ .‬ئىرادە خاالش ۋە‬ ‫تالالش دېگەن بولىدۇ‪ .‬قۇدرەت بولسا بىر ئىشقا كۈچى يېتىش دېگەن بولىدۇ‪.‬‬

‫ئىنساننىڭ ئىرادىسىمۇ‪ ،‬قۇدرىتىمۇ چەكلىكتۇر‪ .‬ئۆلگەندىن كېيىن‬ ‫بۇالرنىڭ ھېچقايسىسى قالمايدۇ‪ .‬ئۇ كىشى ھەمزىنى بۇ چاقىرىقنى قوبۇل‬ ‫قىلىدىغان ئىرادىگە ۋە كېرەكلىك ياردەمنى قىاللىغۇدەك كۈچگە ئىگە دەپ‬ ‫‪57‬‬

‫قارىمىسا ئۇنى چاقىرمايدۇ‪ .‬بۇ ئادەتتىن تاشقىرى بىرخىل ئىرادە ۋە قۇدرەتنى‬ ‫ئويدۇرۇپ چىققانلىق بولىدۇ‪ .‬بۇنداق ئىرادە ۋە قۇدرەتگە ئىگە بىردىنبىر زات‬ ‫ئالالھ تەئاالدۇر‪ .‬بۇ ھالدا ئۇ كىشى ھەمزىنى ئالالھ تەئاالنىڭ بۇ ئىككى‬ ‫سۈپىتىگىمۇ شېرىك قىلغان بولىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ون هِ ِ‬ ‫«إِ هن اله ِذين تَ ْد ُعو َن ِمن ُد ِ‬ ‫وه ْم فَ لْيَ ْستَ ِجيبُوا‬ ‫اَّلل عبَا ٌد أ َْمثَالُ ُك ْم فَا ْد ُع ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫لَ ُكم إِ ْن ُك ْن تم ِ ِ‬ ‫ي‬ ‫شو َن ِ​ِبَا أ َْم َ​َلُ ْم أَيْ ٍد يَ ْبط ُ‬ ‫ي‪ .‬أَ َ​َلُ ْم أ َْر ُج ٌل َيَْ ُ‬ ‫شو َن ِ​ِبَا أ َْم َ​َلُ ْم أَ ْع ُ ٌ‬ ‫صادق َ‬ ‫ُْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ون فَ َال تُ ْنظر ِ‬ ‫صرو َن ِ​ِبا أ َْم َ​َلُم َآ َذا ٌن يسمعو َن ِ​ِبا قُ ِل ا ْد ُعوا ُشرَكاء ُكم ُثُه كِي ُد ِ‬ ‫ِ‬ ‫ون‪.‬‬ ‫َ ْ َُ َ‬ ‫يُ ْب ُ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫هِ‬ ‫ِ‬ ‫إِ هن ولِيِي ه ِ‬ ‫ين تَ ْد ُعو َن ِم ْن ُدونِ​ِه‬ ‫اب َو ُه َو يَتَ َوهَّل ال ه‬ ‫صاْلِ​ِ َ‬ ‫اَّللُ الهذي نَ هز َل الْكتَ َ‬ ‫ي‪َ .‬والذ َ‬ ‫َهَ‬ ‫ِ‬ ‫ص ُرو َن»‬ ‫يعو َن نَ ْ‬ ‫س ُه ْم يَ ْن ُ‬ ‫َ​َل يَ ْستَط ُ‬ ‫ص َرُك ْم َوَ​َل أَنْ ُف َ‬ ‫«شۈبھىسىزكى‪ ،‬سىلەر ئالالھ بىلەن ئۆزۈڭالرنىڭ ئارىسىغا قويۇپ دۇئا‬ ‫قىلىۋاتقان كىشىلەر سىلەرگە ئوخشاش بەندىلەردۇر‪ .‬ئەگەر راستچىل بولساڭالر‬ ‫ئۇالرنى چاقىرىپ بېقىڭالر‪ ،‬سىلەرگە جاۋاب قايتۇرۇپ باقسۇن‪.‬‬ ‫ئۇالرنىڭ ماڭىدىغان پۇتلىرى بارمۇ؟ ياكى ئۇالرنىڭ تۇتىدىغان قوللىرى‬ ‫بارمۇ؟ ياكى ئۇالرنىڭ كۆرىدىغان كۆزلىرى بارمۇ؟ ياكى ئۇالرنىڭ ئىشىتىدىغان‬ ‫قۇالقلىرى بارمۇ؟ ئېيتقىنكى‪‹ :‬شېرىكلىرىڭالرنى چاقىرىڭالر‪ ،‬ئاندىن كېيىن‬ ‫ماڭا سۇيقەست قىلىڭالر‪ ،‬ماڭا پۇرسەت بەرمەڭالر›‪.‬‬ ‫شۈبھىسىزكى‪ ،‬مېنىڭ ئىگەم بۇ كىتابنى نازىل قىلغان ئالالھدۇر‪ .‬ئۇ‬ ‫ياخشىالرنى دوست تۇتىدۇ‪.‬‬ ‫سىلەر ئۇنىڭ بىلەن ئۆزۈڭالرنىڭ ئارىسىغا قويۇپ دۇئا قىلىۋاتقان‬ ‫كىشىلەر سىلەرگە ياردەم بېرىش ئۇياقتا تۇرسۇن‪ ،‬ئۆزلىرىگىمۇ ياردەم‬ ‫بېرەلمەيدۇ»‪ -‬ئەئراف ‪.197-194/7‬‬

‫‪58‬‬

‫ِ‬ ‫ون هِ ِ‬ ‫«و هاَّتَ ُذوا ِمن ُد ِ‬ ‫ص َرُه ْم َو ُه ْم‬ ‫يعو َن نَ ْ‬ ‫ص ُرو َن‪َ​َ .‬ل يَ ْستَط ُ‬ ‫اَّلل آَ​َلَةً ل َ​َعله ُه ْم يُ ْن َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ض ُرو َن»‬ ‫َ​َلُ ْم ُج ْن ٌد ُْحم َ‬ ‫«ئۇالر بىزگە ياردەم قىالر‪ ،‬دېگەن ئۈمىد بىلەن ئالالھ بىلەن ئۆزى‬ ‫ئارىسىغا قويغان ئويدۇرما ئىالھالرغا چوقۇندى‪.‬‬ ‫ئۇ ئىالھالر ئۇالرغا ياردەم قىاللمايدۇ‪ .‬ھالبۇكى‪ ،‬ئۇالر ئۇ ئىالھالر ئۈچۈن‬ ‫ھازىرالنغان قوشۇندۇر»‪ -‬ياسىن ‪.75-74/36‬‬ ‫ِ‬ ‫ون هِ ِ‬ ‫«و هاَّتَ ُذوا ِمن ُد ِ‬ ‫ادِتِ​ِ ْم‬ ‫اَّلل آ َِ​َلَةً ليَ ُكونُوا َ​َلُ ْم ع ًّزا‪َ .‬ك هال َسيَ ْك ُف ُرو َن بِ ِعبَ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫وي ُكونُو َن َعلَي ِهم ِ‬ ‫ضدًّا»‬ ‫َ​َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫«ئۇالر ئىززەت تاپىمىز دەپ ئالالھ بىلەن ئۆزى ئارىسىغا قويغان ئويدۇرما‬ ‫ئىالھالرغا چوقۇندى‪.‬‬ ‫ئەكسىچە‪ ،‬ئۇ ئويدۇرما ئىالھالر ئۇ مۇشرىكالرنىڭ ئۆزلىرىگە‬ ‫چوقۇنىشىنى ئىنكار قىلىدۇ ۋە ئۇالرغا دۈشمەن بولىدۇ»‪ -‬مەريەم ‪-81/19‬‬ ‫‪.82‬‬ ‫شېرىك مانا بۇدۇر‪ .‬يەنى ئالالھقا يېقىن دەپ بىلىنگەن كىشىلەرنى‬ ‫پەقەت ئالالھقىال خاس بولغان بەزى خۇسۇسىيەتلەرگە ئىگە دەپ قاراپ‪،‬‬ ‫ئۇالردىن ياردەم سوراش شېرىكتۇر‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئالالھ خالىسا ھەمزىگە بۇ خۇسۇسىيەتلەرنى بېرەلمەمدۇ؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئالالھنىڭ كۈچى ھەر نەرسىگە يېتىدۇ‪ ،‬ئەلۋەتتە‪ .‬لېكىن‬ ‫ئالالھنىڭ كۈچىنى دەلىل قىلغىلى بولمايدۇ‪ .‬بۇنچىۋاال كۆپ ئايەت تۇرۇقلۇق‬ ‫يەنىال ھەمزىگە خۇسۇسي بىر كۈچ بېرىلگەنلىكىنى كىم دەۋا قىالاليدۇ؟‬

‫‪59‬‬

‫قاراڭ! پەيغەمبەرلەرمۇ‪ ،‬بىزمۇ ئالالھنىڭ بەندىسىدۇرمىز‪ ،‬يەنى‬ ‫ئالالھنىڭ قۇلىدۇرمىز‪ .‬ئالالھ بولسا بىزنىڭ رەببىمىز‪ ،‬يەنى خوجايىنىمىزدۇر‪.‬‬ ‫قۇلنىڭ خوجايىنى ئالدىدا ھېچقانداق ھوقۇقى بولمايدۇ‪.‬‬ ‫ب ۇ سەۋەبتىن ھېچبىر ئىنساننىڭ ئالالھ ئالدىدا ھوقۇقى بولمايدۇ‪.‬‬ ‫پەيغەمبەرلەرمۇ شۇنداق‪ .‬ئەگەر ئالالھ بىر ھوقۇق بەرگەن بولسا ئۇ بۇنىڭدىن‬ ‫مۇستەسنا‪ .‬بولۇپمۇ يۇقىرىدىكى ئايەتلەردىكىگە ئوخشاش ئالالھ ھېچكىمگە بىر‬ ‫ھوقۇق بەرمىگەنلىكىنى ئېنىق بىلدۈرگەن بىر مەسىلىدە بەزىلەرنى ھوقۇقلۇق‬ ‫دەپ قاراش كەچۈرگۈسىز بىر جىنايەت بولىدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئەمما بۇ زات باشقا بىر يەردە ھەمزىنىڭ ياردەمگە كەلگەنلىكىنى‬ ‫ئۆز كۆزى بىلەن كۆرگەن ئىكەن‪ .‬ئۇ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«جىن دېيىشكە بولىدىغان بىر مەخلۇق قولۇمدىن تۇتۇپ ئېلىپ‬ ‫مېڭىشقا تىرىشتى‪ .‬ناھايىتى بىئار ام بولدۇم‪ .‬تۇيۇقسىز ھەمزىدىن مەدەت تىلەپ‬ ‫‹يا ھەمزە!› دېدىم‪ .‬ئۇ شانلىق ساھابە دۇئايىمنى ئىجابەت قىلىپ ئۆينىڭ‬ ‫ئىچىدە كۆرۈنگەندەك قىلدى‪ .‬جىن ئۇنى كۆرگەن ھامانال قورقۇپ ئارقىسىغا‬ ‫ياندى ۋە تامدىن ئاتالپ كۆزدىن غايىپ بولدى»‪.38‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬قىيىنچىلىقتا قالغان ھەر كىشىگە ياردەم قىلىدىغان ئالالھ‬ ‫تەئاال ئۇنىڭمۇ قىيىنچىلىقىنى كۆتۈرۈۋەتسە‪ ،‬ئۇ بۇنى ھەمزىنىڭ قىلغانلىقىنى‬ ‫گۇمان قىلغان گەپ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«أَ​َل إِ هن ِهِ‬ ‫ِ هِ‬ ‫س َم َاوات َوَمن ِ​ِف اْل َْر ِ‬ ‫ين يَ ْد ُعو َن‬ ‫َّلل َمن ِ​ِف ال ه‬ ‫ض َوَما يَتهب ُع الذ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫صو َن»‬ ‫من ُدون ا هَّلل ُش َرَكاء إِن يَتهبِ ُعو َن إَِله الظه هن َوإِ ْن ُه ْم إَِله َيَْ ُر ُ‬

‫‪ - 38‬فەتھۇلال گۈلەن‪ ،‬كىچىك دۇنيايىم‪ ،2 -‬زامان گېزىتى ‪ -1996‬يىلى ‪ -11‬ئاينىڭ ‪ -28‬كۈنى‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫«بىلىڭالركى‪ ،‬ئاسمانالردا ۋە زېمىندا كىم بولسا ھەممىسى‬ ‫ئالالھنىڭدۇر‪ .‬ئالالھدىن باشقىسىغا دۇئا قىلىدىغانالر شېرىكلەرگە ئەگەشمەيدۇ‪.‬‬ ‫ئۇالر پەقەت گۇمانغىال ئەگىشىدۇ‪ .‬ئۇالر پەقەت تەخمىنگىال ئاساسلىنىدۇ»‪-‬‬ ‫يۇنۇس ‪.66/10‬‬ ‫هِ‬ ‫ف الض هِ‬ ‫ُّر َع ْن ُك ْم َوَ​َل‬ ‫ين َز َع ْمتُ ْم ِم ْن ُدونِ ِه فَ َال َيَْلِ ُكو َن َك ْش َ‬ ‫«قُ ِل ا ْد ُعوا الذ َ‬ ‫ِ​ِ ِ‬ ‫َ​َتْ ِو ًيال‪ .‬أُولَئِ َ ه ِ‬ ‫ب َويَ ْر ُجو َن َر ْ​ْحَتَهُ‬ ‫ين يَ ْد ُعو َن يَ ْب تَ غُو َن إِ َ​َّل َرهِب ُم ال َْوسيلَ َة أَيُّ ُه ْم أَق َْر ُ‬ ‫ك ال ذ َ‬ ‫ورا»‬ ‫اب َربِه َ‬ ‫َوَ​َيَافُو َن َع َذابَهُ إِ هن َع َذ َ‬ ‫ك َكا َن َْحم ُذ ً‬ ‫«مۇشرىكالرغا ئېيتقىنكى‪‹ :‬سىلەر ئالالھنى قويۇپ چوقۇنۇۋاتقان‬ ‫مەبۇدلىرىڭالرنى ياردەمگە چاقىرىپ بېقىڭالر‪ ،‬ئۇالر بېشىڭالردىكى باالنى‬ ‫دەپئىمۇ قىاللمايدۇ‪ ،‬باشقا بىرىگە يۆتكەپمۇ ئاتالمايدۇ›‪.‬‬ ‫ئۇ مۇشرىكالرنىڭ ئالالھنى قويۇپ دۇئا قىلىۋاتقان كىشىلىرى رەببىگە‬ ‫تېخىمۇ يېقىنلىشىشقا تىرىشىدۇ‪ ،‬رەببىنىڭ رەھمىتىنى ئۈمىد قىلىپ ئازابىدىن‬ ‫قورقىدۇ‪ .‬چۈنكى رەببىڭنىڭ ئازابى ساقلىنىشقا تېگىشلىك بىر ئازابتۇر»‪-‬‬ ‫ئىسرا ‪.57-56/17‬‬ ‫ئا‪ -‬ئادەتتىن تاشقىرى كۈچنىڭ مەنبەسى‬ ‫مۇرىد‪ :‬ھەمزىنى ياردەمگە چاقىرغان كىشىنىڭ ئەسلى تىلىكى‬ ‫ئالالھنىڭ ھەمزىنى ياردەمگە ئەۋەتىشىدۇر‪ .‬بۇنىڭ ئالالھدىن باشقىسىنى ئىالھ‬ ‫قىلىۋېلىش بىلەن نېمە مۇناسىۋىتى بار؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۇ سۆزنى بىرلىكتە مۇالھىزە قىلىپ كۆرەيلى‪:‬‬

‫‪61‬‬

‫‪ -1‬ئۇ كىشى بىر يەردە «ئۇلۇغ ۋە مۇقەددەس روھالردىن مەدەت‬ ‫تىلەشكە بولىدۇ» دېگەن‪.39‬‬ ‫ئەمما ئالالھ تەئاال بۇ دەۋانى رەت قىلىپ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ض ُّر ًعا َو ُخ ْفيَةً لَئِ ْن‬ ‫ْب َوالْبَ ْح ِر تَ ْد ُعونَهُ تَ َ‬ ‫«قُ ْل َم ْن يُنَ هجي ُك ْم م ْن ظُلُ َمات ال َِه‬ ‫أ َْْنَ َاان ِمن ه ِذ ِه لَنَ ُكونَ هن ِمن ال ه ِ‬ ‫اَّللُ يُنَ ِهجي ُك ْم ِم ْن َها َوِم ْن ُك ِل َك ْر ٍ‬ ‫ين‪ .‬قُ ِل ه‬ ‫ب ُثُه‬ ‫ْ َ‬ ‫شاك ِر َ‬ ‫َ‬ ‫ه‬ ‫أَنْ تُ ْم تُ ْش ِرُكو َن»‬ ‫«ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى‪‹ :‬يوشۇرۇنچە يالۋۇرۇپ‪ :‬بىزنى بۇنىڭدىن‬ ‫قۇتقۇزساڭ ئەلۋەتتە شۈكۈر قىلغۇچىالردىن بولىمىز‪ ،‬دەپ پەرياد قىلغان‬ ‫چېغىڭالردا سىلەرنى قۇرۇقلۇقنىڭ ۋە دېڭىزنىڭ قاراڭغۇلۇقلىرىدىن قۇتقۇزغان‬ ‫كىمدۇر؟›‬ ‫ئېيتقىنكى‪‹ :‬ئالالھتۇر‪ .‬ئۇ سىلەرنى ئۇالردىن ۋە بارلىق غەملەردىن‬ ‫قۇتقۇزىدۇ‪ ،‬ئاندىن سىلەر يەنىال ئۇنىڭغا شېرىك كەلتۈرىسىلەر›»‪ -‬ئەنئام‬ ‫‪.64-63/6‬‬ ‫يەنى ئىنسان بېشىغا باال كەلگەندە پەقەت ئالالھقىال سېغىنىدۇ‪ ،‬غەمدىن‬ ‫خاالس بولغاندىن كېيىن ھەمزىگە ئوخشاش بىرىنى چاقىرغانلىقىنى ۋە ئۇنىڭ‬ ‫ياردىمى بىلەن قۇتۇلغانلىقىنى ئېيتىدۇ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ھەمزىگە بۇ كۈچنى ئالالھنىڭ بېرىدىغانلىقىنى خىيال قىلىش‬ ‫نېمىنى ئۆزگەرتەلەيدۇ؟ چۈنكى بۇنىڭ دەلىلى يوقتۇر‪ .‬ھەمزىنىڭ بۇ‬ ‫چاقىرىقتىن خەۋىرىمۇ بولمايدۇ‪ .‬تۆۋەندىكى ئايەتلەر ئۈستىدە قايتىدىن‬ ‫توختىاليلى‪:‬‬

‫‪ - 39‬فەتھۇلال گۈلەن‪ ،‬كىچىك دۇنيايىم‪ ،2 -‬زامان گېزىتى ‪ -1996‬يىلى ‪ -11‬ئاينىڭ ‪ -28‬كۈنى‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫ون هِ‬ ‫«قُل أَرأَي تُم ما تَ ْد ُعو َن ِمن ُد ِ‬ ‫اَّلل أ َُر ِوّن َماذَا َخلَ ُقوا ِم َن ْاْل َْر ِ‬ ‫ض أ َْم َ​َلُ ْم‬ ‫ْ‬ ‫ْ َْ ْ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫س َم َاوات ائْ تُ ِوّن بكتَاب م ْن قَ ْب ِل َه َذا أ َْو أ َ​َ​َث َرة م ْن عل ٍْم إ ْن ُك ْن تُ ْم‬ ‫ِش ْر ٌك ِ​ِف ال ه‬ ‫ون هِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫َض ُّل ِ​ِمهن ي ْد ُعو ِمن ُد ِ‬ ‫ِ‬ ‫يب لَهُ إِ َ​َّل يَ ْوِم ال ِْقيَ َام ِة‬ ‫صادق َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ي‪َ .‬وَم ْن أ َ ْ َ‬ ‫اَّلل َم ْن َ​َل يَ ْستَج ُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو ُه ْم َع ْن ُد َعائ ِه ْم غَافلُو َن»‬ ‫«ئى مۇھەممەد! مۇشرىكالرغا ئېيتقىنكى‪‹ :‬سىلەر ئالالھنى قويۇپ دۇئا‬ ‫قىلىۋاتقان كىشىلىرىڭالر توغرۇلۇق ئويلۇنۇپ باقتىڭالرمۇ؟ ماڭا كۆرسىتىپ‬ ‫بېقىڭالر قېنى‪ ،‬ئۇالر زېمىندىن نېمە ياراتتى؟ ياكى ئۇالرنىڭ ئاسمانالردا بىر‬ ‫شېرىكچىلىكى بارمۇ؟ ماڭا بۇنىڭدىن ئىلگىرى نازىل قىلىنغان بىر كىتاب ياكى‬ ‫ئىلگىرىكىلەردىن قالغان بىر ئىلىم كەلتۈرۈڭالر‪ .‬ئەگەر راستچىل بولساڭالر›‪.‬‬ ‫ئالالھنىڭ دۇنىدىن قىيامەتكىچە دۇئاسىنى ئىجابەت قىاللمايدىغان‬ ‫كىشىلەرگە دۇئا قىلىدىغان ئادەمدىنمۇ ئازغۇن ئادەم بارمۇ؟ ھالبۇكى‪ ،‬ئۇ‬ ‫كىشىلەر بۇالرنىڭ دۇئاسىدىن خەۋەرسىزلەردۇر»‪ -‬ئەھقاف ‪.5-4/46‬‬ ‫مۇشرىكالر ئىالھلىرىنىڭ ئۆز كۈچلىرىنى ئالالھدىن ئالغانلىقىنى‬ ‫تەسەۋۇر قىالتتى‪ .‬ئەمما بۇ دەلىلسىز بىر دەۋا ئىدى‪ .‬مۇشرىكالر بىلەن‬ ‫مۇناسىۋەتلىك بولغان مۇنۇ ئايەتلەرنى چۈشىنىش الزىم‪:‬‬ ‫س َم ِاء َو ْاْل َْر ِ‬ ‫ص َار َوَم ْن‬ ‫ك ال ه‬ ‫«قُ ْل َم ْن يَ ْرُزقُ ُك ْم ِم َن ال ه‬ ‫ض أَهم ْن َيَْلِ ُ‬ ‫س ْم َع َو ْاْلَبْ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت ِم َن ا ْ​ْلَ هِي َوَم ْن يُ َدبِهُر ْاْل َْم َر فَ َسيَ ُقولُو َن ه‬ ‫ِج ال َْميهِ َ‬ ‫اَّللُ‬ ‫ِج ا ْ​ْلَ هي م َن ال َْميهِت َوَيُْر ُ‬ ‫َيُْر ُ‬ ‫فَ ُق ْل أَفَ َال تَته ُقو َن‪ .‬فَ َذلِ ُك ُم ه‬ ‫َ​َّن‬ ‫هال ُل فَأ ه‬ ‫اَّللُ َربُّ ُك ُم ا ْ​ْلَ ُّق فَ َماذَا بَ ْع َد ا ْ​ْلَِهق إِهَل الض َ‬ ‫ص َرفُو َن»‬ ‫تُ ْ‬

‫«ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى‪‹ :‬سىلەرگە ئاسماندىن‪ ،‬زېمىندىن رىزىق‬ ‫بېرىۋاتقان كىمدۇر؟ سىلەرنىڭ ئاڭالش ۋە كۆرۈش قابىلىيىتىڭالرنى‬ ‫‪63‬‬

‫باشقۇرۇۋاتقان كىمدۇر؟ تىرىكنى ئۆلۈكتىن چىقىرىۋاتقان‪ ،‬ئۆلۈكنى تىرىكتىن‬ ‫چىقىرىۋاتقان كىمدۇر؟ پۈتۈن ئىشالرنى ئىدارە قىلىۋاتقان كىمدۇر؟› ئۇالر‬ ‫چوقۇم ‹ئالالھتۇر› دەيدۇ‪ .‬ئېيتقىنكى‪‹ :‬ئۇنداقتا قورقمامسىلەر؟‬ ‫ئەنە شۇ ئالالھتۇر‪ .‬سىلەرنىڭ ھەقىقىي رەببىڭالردۇر‪ .‬ھەقتىن كېيىن‬ ‫ئازغۇنلۇقتىن باشقا نېمە بار؟ سىلەر قانداقمۇ بۇرۇلۇپ كېتىدىغانسىلەر؟»‪-‬‬ ‫يۇنۇس ‪.32-31/10‬‬ ‫مۇشرىكالر كەبىنى تاۋاپ قىلىۋېتىپ مۇنداق دەيتتى‪:‬‬ ‫ك»‬ ‫َك إَِله َش ِريْ ٌ‬ ‫َك َتَِل ُكهُ َو َما َملَ َ‬ ‫ك ھ ُِ َو ل َ‬ ‫كل َ‬ ‫ك َلَ َش ِريْ َ‬ ‫«لَبه ْي َ‬ ‫« لەببەيك ال شەرىيكە لەك ئىلال شەرىكەن ھۇۋە لەك تەملىكۇھۇ ۋە ما‬ ‫مەلەك»‬ ‫« خوش‪ ،‬مەن ئەمرىڭنى بەجا كەلتۈرۈشكە ھازىرمەن ئى ئالالھ! سېنىڭ‬ ‫ھېچ شېرىكىڭ يوق‪ ،‬پەقەتال بىر شېرىكىڭ بار‪ ،‬ئۇ ۋە ئۇ ئىگە بولغان ھەممە‬ ‫نەرسە سېنىڭ ئىلكىڭدە ئى ئالالھ!»‬ ‫بۇنى بىزگە نەقىل قىلغان ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ مۇنداق‬ ‫دەيدۇ‪ :‬ئۇالر «لەببەيك ال شەرىيكە لەك‪ -‬خوش‪ ،‬مەن ئەمرىڭنى بەجا‬ ‫كەلتۈرۈشكە ھازىرمەن ئى ئالالھ! سېنىڭ ھېچ شېرىكىڭ يوق» دېگەن‬ ‫ۋاقىتلىرىدا مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم‪« :‬ئىسىت سىلەرگە! بۇ يەردە توختىتىڭالر‪،‬‬ ‫بۇ يەردە توختىتىڭالر» دەيتتى‪.40‬‬ ‫ئۇالرنىڭ ئالالھ بەرمىگەن بىر ھوقۇقنى بۇتلىرىدا بار دەپ ئېتىقاد‬ ‫قىلىشلىرى مۇشرىك بولۇشلىرى ئۈچۈن كۇپايە قىالتتى‪ .‬ئۇالرنىڭ بۇتقا بۇ‬

‫‪ - 40‬مۇسلىم‪ ،‬ھەج ‪ ،22‬ھەدىس نومۇرى ‪.1185‬‬

‫‪64‬‬

‫ھوقۇقنى بەرگۈچىنىڭ ئالالھ ئىكەنلىكىنى دەۋا قىلىشلىرى ھېچ نەرسىنى‬ ‫ئۆزگەرتەلمەيتتى‪.‬‬ ‫بىر ئايەتتە مۇنداق دېيىلىدۇ‪:‬‬ ‫ِ​ِ ِ‬ ‫ون هِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫«وي ْعب ُدو َن ِمن ُد ِ‬ ‫ْم َوَما‬ ‫َ​َ ُ‬ ‫س َ​َلُم به عل ٌ‬ ‫اَّلل َما َ​َلْ يُنَ هِز ْل به ُس ْلطَاانً َوَما ل َْي َ‬ ‫ِ‬ ‫لِلظهالِ ِمي من نه ِ‬ ‫ص ٍري»‬ ‫َ‬ ‫«مۇشرىكالر ئالالھتىن ئىلگىرى شۇنداق بىر نەرسىگە قۇل بولىدۇكى‪،‬‬ ‫ئالالھ ئۇنىڭ ھەققىدە ھېچبىر دەلىل چۈشۈرمىگەن‪ .‬ئۇالردا ئۇ نەرسە بىلەن‬ ‫مۇناسىۋەتلىك ھېچقانداق ئىلىم يوقتۇر‪ .‬بۇ زالىمالرنىڭ ھېچبىر ياردەمچىسى‬ ‫بولمايدۇ»‪ -‬ھەج ‪.71/22‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئۇ زات ئۇ چاقىرىقىدىن كېيىن «گويا ھەمزە ئۆيدە‬ ‫كۆرۈنگەندەك بولدى» دەيدۇ‪ .‬ئۇ يەنە شۇنداق بىر كەچۈرمىشىنى ئېيتىپ‬ ‫بەردى‪:‬‬ ‫كونا بىر دوستۇمنىڭ ئايالى كېسەل بولۇپ‪ ،‬ئۇ دوستۇمنىڭ چارە‬ ‫ئىزدىمىگەن يېرى قالمىغان ئىدى‪ .‬بىر كۈنى مەن ئارىسىدا بەدىر ئۇرۇشىغا‬ ‫قاتناشقان ساھابىلەرنىڭ ئىسىملىرىمۇ بولغان بىر دۇئا مەجمۇئەسىنى ئۇنىڭغا‬ ‫بېرەي‪ ،‬دېگەن مەقسەتتە ئۇنىڭ ئۆيىگە كەلدىم‪ .‬كېلىدىغانلىقىمدىن‬ ‫ھېچكىمنىڭ خەۋىرى يوق ئىدى‪.‬‬ ‫مەن پەلەمپەيلەردىن چىقىۋاتقاندا ھەمشىرىمىز بىھۇش ئىكەن‪ .‬جىنلەر‬ ‫ئۇنىڭغا‪« :‬ئاخۇنۇم كېلىۋاتىدۇ‪ ،‬لېكىن بىز ئۇنىڭ ئىشىنى پۈتتۈرىمىز»‬ ‫دەۋاتىدىكەنمىش‪ .‬ئىشىكىنى چەكتىم‪ .‬دوستۇم مېنى كۆرۈپ ناھايىتى ھەيران‬ ‫قالدى‪.‬‬

‫‪65‬‬

‫مەن‪« :‬بۇ دۇئا مەجمۇئەسىنى ھەمشىرىمىز يېنىدا ساقلىسۇن‪ ،‬چوقۇم‬ ‫پايدىسى بولىدۇ‪ ،‬جىنالر يېنىغا يېقىنلىشالمايدۇ» دېدىم ۋە مېھمانخانىسىغا‬ ‫كىرىپ ئولتۇردۇم‪.‬‬ ‫كېيىن دوستۇم بۇ دۇئا مەجمۇئەسىنى ئايالىنىڭ ئۈستىگە قويۇپتۇ‪،‬‬ ‫ھوشسىز ھالەتتىكى ھەمشىرىمىز‪« :‬قانداق! ھەمزە كەلدى دەپ‬ ‫قېچىۋاتىسىلەر‪ ،‬شۇنداقمۇ؟» دەپ ۋارقىراشقا باشالپتۇ‪.41‬‬ ‫بۇالرنىڭ ھەممىسى يالغانمۇ؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬شۇنچە كۆپ ئايەت ئۈستىدە ئەمەس بۇ دەۋاالر ئۈستىدە باش‬ ‫قاتۇرۇپ كەتكەنلىكىڭىزنى چۈشىنىش ھەقىقەتەن تەس‪ .‬بۇالر پەقەتال‬ ‫شەيتاننىڭ بىر ئويۇنى بولسا كېرەك‪.‬‬ ‫ب‪ -‬روھانىيالرنىڭ ھاياتى‬ ‫مۇرىد‪ :‬مەن تېخىچە قانائەتلەنمىدىم‪ .‬ئېسىمدە قېلىشىچە بەش خىل‬ ‫ھايات بار‪:‬‬ ‫بىرىنچىسى‪ ،‬بىزنىڭ ھاياتىمىز‪.‬‬ ‫ئىككىنچىسى‪ ،‬خىزىر ۋە ئىلياس ئەلەيھىمەسساالمنىڭ ھاياتىدۇر‪ .‬ئۇالر‬ ‫بىرال ۋاقىتتا نۇرغۇنلىغان يەردە بوالاليدۇ‪ .‬خالىسا بىزگە ئوخشاش يەيدۇ ۋە‬ ‫ئىچىدۇ‪.‬‬ ‫ئۈچىنچىسى‪ ،‬ئىيسا ۋە ئىدرىس ئەلەيھىمەسساالمنىڭ ھاياتىدۇر‪ .‬بۇ‬ ‫پەرىشتىلەرنىڭ ھاياتىغا ئوخشاش نۇرانىي بىر ھاياتتۇر‪.‬‬ ‫تۆتىنچىسى‪ ،‬شېھىتلەرنىڭ ھاياتىدۇر‪.‬‬ ‫‪ -41‬فەتھۇلال گۈلەن‪ ،‬كىچىك دۇنيايىم‪ ،2 -‬زامان گېزىتى ‪ -1996‬يىلى ‪ -11‬ئاينىڭ ‪ -28‬كۈنى‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫بەشىنچىسى‪ ،‬قەبرىدىكىلەرنىڭ ھاياتىدۇر‪.‬‬ ‫شېھىتلەر ھاياتلىرىنى ئالالھ يولىدا پىدا قىلغانلىقى ئۈچۈن ئالالھمۇ‬ ‫بەرزەخ ئالەمىد ە‪ 42‬ئۇالرغا دۇنيا ھاياتىغا ئوخشايدىغان‪ ،‬لېكىن غەمسىز ۋە‬ ‫قىيىنچىلىقسىز بىر ھايات ئاتا قىلىدۇ‪ .‬ئۇالر ئۆزلىرىنى ئۆلۈك دەپ بىلمەيدۇ‬ ‫بەلكى تېخىمۇ ياخشى بىر يەرگە كەتتۇق‪ ،‬دەپ بىلىدۇ‪ .‬ناھايىتى بەختلىك‬ ‫بولىدۇ‪ .‬شېھىتلەرنىڭ كاتتىسى بولغان ھەمزىمۇ مۇشۇنداق بىر ھاياتتا‬ ‫ياشاۋاتىدۇ‪ .‬ئۇ ئۆزىگە سېغىنغان ئىنسانالرنى قوغدىيااليدۇ‪ ،‬ئۇالرنىڭ دۇنيالىق‬ ‫ئىشلىرىنى ھەل قىالاليدۇ ۋە ھەل قىلدۇرااليدۇ‪.43‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئالالھنىڭ يولىدا ئۆلتۈرۈلگەنلەرنىڭ ئەسلىدە تىرىك‬ ‫ئىكەنلىكى توغرا‪ ،‬لېكىن ئالالھ تەئاال «‪ ...‬سىلەر ئۇنى تۇيمايسىلەر‪»...‬‬ ‫دېگەن تۇرسا‪ ،‬سىلەرنىڭ تۇيغانلىقىڭالرنى دەۋا قىلىشىڭالر قانداقمۇ ئەپۇ‬ ‫قىلىنسۇن؟ (شېھىتلەر توغرىسىدا ئايرىم بىر بۆلۈم كېلىدۇ)‪.‬‬ ‫ھەمزىنىڭ ئۆزىگە سېغىنغانالرغا ياردەم قىاللمايدىغانلىقى توغرىسىدا‬ ‫يەنىال شۈبھەڭالر بولسا‪ ،‬يۇقىرىدىكى ئايەتلەرنى قايتىدىن‪ ،‬ئاستا‪-‬ئاستا ۋە‬ ‫ئەقلىڭالرنى ئىشلەتكەن ھالدا ئوقۇڭالر‪ .‬ئەگەر ياردەم قىاللمايدىغانلىقىغا‬ ‫ئىشىنىدىغان بولساڭالر بۇنداق ئىشنى خىيالىڭالرغىمۇ كەلتۈرمەسلىكىڭالر‬ ‫الزىم‪ .‬ئۇ ئايەتلەردىن بىرى مۇنداق‪:‬‬ ‫اَّلل من هَل يست ِجيب لَه إِ َ​َّل ي ِ‬ ‫ِ‬ ‫«ومن أ َ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫وم ال ِْقيَ َام ِة‬ ‫َ​َ ْ‬ ‫َض ُّل ِمهن يَ ْد ُعو من ُدون ه َ َ ْ َ ُ ُ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو ُه ْم َعن ُد َعائ ِه ْم غَافلُو َن»‬

‫‪ - 42‬دۇنيا ھاياتى بىلەن ئاخىرەت ھاياتى ئوتتۇرىسىكى باسقۇچ‪.‬‬ ‫‪ - 43‬سەئىد نۇرسىي‪ ،‬مەكتۇبات‪ -1 ،‬مەكتۇب‪ ،‬رىسالەئى نۇر كۇللىياتى‪ ،‬ئىستانبۇل ‪-1 ،1994‬‬ ‫توم‪ -347 ،‬بەت‪.‬‬

‫‪67‬‬

‫«ئالالھنىڭ دۇنىدىن قىيامەتكىچە دۇئاسىنى ئىجابەت قىاللمايدىغان‬ ‫كىشىلەرگە دۇئا قىلىدىغان ئادەمدىنمۇ ئازغۇن ئادەم بارمۇ؟ ھالبۇكى‪ ،‬ئۇ‬ ‫كىشىلەر بۇالرنىڭ دۇئاسىدىن خەۋەرسىزلەردۇر»‪ -‬ئەھقاف ‪.5/46‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىز ياشاۋاتقان ھايات ھەممىمىزگە مەلۇم‪ ،‬بۇ توغرىدا بىر‬ ‫ئىختىالپ يوق‪ .‬شېھىتلەر مەسىلىسىمۇ ئايدىڭالشتى‪ .‬بۇالردىن باشقا قالغان‬ ‫ئۈچ خىل ھايات ھەققىدە نېمە دەيسەن؟‬ ‫بايىندىر ‪ :‬بۇ سوئالنى مېنىڭ سورىشىم كېرەك‪ .‬سىلەر خىزىز‪ ،‬ئىلياس‪،‬‬ ‫ئىدرىس ۋە ئىيسا ئەلەيھىمۇسساالمنىڭ ھېلىمۇ ھايات ئىكەنلىكىنى نېمىگە‬ ‫ئاساسلىنىپ سۆزلەيسىلەر؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬بۇالرنى مېنىڭ ئويدۇرغىنىم يوق‪ .‬بۇالرنى سۆزلىگەن زات‪،‬‬ ‫بۇنداق بىر ھاياتنىڭ بارلىقىنى كەشىپ ئەھلى بولغان ئەۋلىيانىڭ‪ 44‬بىرقانچە‬ ‫قېتىملىق كۆزىتىشىگە ئاساسالندۇرىدۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬غەيىبكە ئاالقىدار مەسىلىنى ھېچقانداق ئىلمىي قىممىتى‬ ‫بولمىغان كەشىپكە تاياندۇرۇشقا بولمايدۇ‪ .‬كەشىپ مەسىلىسى ئۈستىدە كېيىنچە‬ ‫ئايرىم توختىلىمىز‪ .‬شۇڭا ھازىرچە ئۇ مەسىلە ئۈسىتىدە توختالمايمەن‪ .‬يۇقىرىدا‬ ‫ئىسىملىرى زىكىر قىلىنغان تۆت پەيغەمبەردىن پەقەت ئىيسا ئەلەيھىسساالمنىڭ‬ ‫ئەھۋالىنى بىلىمىز‪ .‬ئۇنى تۆۋەندىكى ئايەتتىن چۈشىنىۋاالاليمىز‪:‬‬ ‫َنت‬ ‫نت أ َ‬ ‫ت فِي ِه ْم فَ لَ هما تَ َوفه ْي تَ ِ​ِن ُك َ‬ ‫نت َعلَْي ِه ْم َش ِهيداً هما ُد ْم ُ‬ ‫«‪َ ...‬وُك ُ‬ ‫ِ‬ ‫َنت َعلَى ُك ِهل َش ْي ٍء َش ِهي ٌد»‬ ‫يب َعلَْي ِه ْم َوأ َ‬ ‫ال هرق َ‬

‫‪ - 44‬غەيبنى بىلەلەيدىغان ئەۋلىيا دېمەكچى‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫«‪ ...‬مەن ئۇالرنىڭ ئارىسىدا بولغان مۇددەتتە ئۇالرغا شاھىت ئىدىم‪،‬‬ ‫مېنى ۋاپات قىلدۇرغىنىڭدىن كېيىن ئۇالرغا پەقەت سەنال كۆزەتچى بولدۇڭ‪.‬‬ ‫سەن ھەر نەرسىنى كۆرۈپ تۇرغۇچىسەن»‪ -‬مائىدە ‪.117/5‬‬ ‫بۇ ئايەتتە ئىيسا ئەلەيھىسساالمنىڭ ۋاپات بولغانلىقى ۋە ئۇممىتىدىن‬ ‫خەۋەرسىز ھالەتكە كەلگەنلىكى بىلدۈرۈلىدۇ‪ .‬بۇنىڭدىن كېيىن ئۇنىڭ ئۈچۈن‬ ‫بىر خىل ھايات تەسەۋۋۇر قىلىشنىڭ ھاجىتى يوق‪.‬‬ ‫ئىيسا ئەلەيھىسساالم ھايات ۋاقتىدا ئالالھ تەئاال ئۇنىڭغا مۇنداق دېگەن‬ ‫ئىدى‪:‬‬ ‫ال ه ِ‬ ‫ِ هِ‬ ‫ين‬ ‫«إِ ْذ قَ َ‬ ‫ك إِ َه‬ ‫يك َوَرافِ ُع َ‬ ‫يسى إِ​ِهّن ُمتَ َوِفه َ‬ ‫ِل َوُمطَ هِه ُر َك م َن الذ َ‬ ‫اَّللُ َ​َّي ع َ‬ ‫هِ‬ ‫ِ هِ‬ ‫ين َك َف ُرواْ إِ َ​َّل يَ ْوِم ال ِْقيَ َام ِة ُثُه إِ َهِل َم ْرِج ُع ُك ْم‬ ‫ين اتهبَ ُع َ‬ ‫وك فَ ْو َق الذ َ‬ ‫َك َف ُرواْ َو َجاع ُل الذ َ‬ ‫ِ‬ ‫يما ُكنتُ ْم فِ ِيه َ​َّتْتَلِ ُفو َن»‬ ‫فَأ ْ‬ ‫َح ُك ُم بَ ْي نَ ُك ْم ف َ‬ ‫«ئۆز ۋاقتىدا ئالالھ ئىيساغا مۇنداق دېدى‪‹ :‬ئى ئىيسا! مەن سېنى‬ ‫ۋاپات قىلدۇرىمەن ۋە سېنى ئۆز تەرىپىمگە كۆتۈرىمەن‪ ،‬سېنى كاپىرالردىن‬ ‫قۇتقۇزىمەن‪ ،‬ساڭا ئەگەشكەنلەرنى قىيامەت كۈنىگىچە كاپىرالردىن ئۈستۈن‬ ‫تۇتىمەن‪ .45‬ئاخىرىدا ھەممىڭالر مېنىڭ دەرگاھىمغا قايتىسلەر‪ .‬ئۇ چاغدا مەن‬ ‫ئاراڭالردىكى ئىختىالپ توغرىسىدا ھۆكۈم چىقىرىمەن›»‪ -‬ئال ئىمران‬ ‫‪.55/3‬‬ ‫ج‪ -‬ئۆلۈم ۋە ئۇيقۇ‬ ‫مۇرىد‪ :‬قەبرە ھاياتى توغرىسىدا نېمە دەيسەن؟‬

‫‪ -45‬ئىيساغا ئەگەشكەنلەر ئۇنى ئالالھنىڭ ئوغلى ھېسابالپ مۇشرىك بولۇپ كەتكەن خرىستىئانالر‬ ‫ئەمەس‪ ،‬ئۇنى ئالالھنىڭ پەيغەمبىرى دەپ ئېتىقاد قىلىدىغان مۇسۇلمانالردۇر‪.‬‬

‫‪69‬‬

‫بايىندىر‪ :‬ئالالھ تەئاال ئۆلۈم بىلەن ئۇيقۇنىڭ ئوخشاش نەرسە‬ ‫ئىكەنلىكىنى بىلدۈرۈپ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫اَّلل ي ت و هَّف ْاْلَن ُف ِ‬ ‫ك الهِ​ِت‬ ‫ي َم ْوِ​ِتَا َوالهِ​ِت َ​َلْ َتَُ ْ‬ ‫ت ِ​ِف َمنَ ِام َها فَ يُ ْم ِس ُ‬ ‫سح َ‬ ‫« هُ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ضى َعلَي ها الْمو َ ِ‬ ‫ك َ​َلَّي ٍ‬ ‫ت لهَِق ْوٍم‬ ‫ت َويُ ْرس ُل ْاْلُ ْخ َرى إِ َ​َّل أ َ‬ ‫قَ َ ْ َ َ ْ‬ ‫س ًّمى إِ هن ِ​ِف َذل َ َ‬ ‫َج ٍل ُم َ‬ ‫يَتَ َف هك ُرو َن»‬ ‫«ئالالھ روھالرنى ئۆلگەن چېغىدا ئالىدۇ‪ ،‬ئۆلمىگەن روھالرنى ئۇخلىغان‬ ‫چېغىدا ئالىدۇ‪ .‬ئاندىن ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلغان روھالرنى تۇتۇپ قالىدۇ ۋە‬ ‫باشقىالرنى بەلگىلەنگەن مۇددەتكىچە قويۇپ بېرىدۇ‪ .‬بۇنىڭدا تەپەككۇر‬ ‫قىلىدىغان قەۋم ئۈچۈن ئايەتلەر بار»‪ -‬زۇمەر ‪.42/39‬‬ ‫دېمەككى‪ ،‬ئالالھ تەئاال ئۆلۈكلەرنىڭ روھلىرىنى مەلۇم بىر يەردە تۇتۇپ‬ ‫تۇرىدۇ‪ .‬بۇ توغرىسىدا يەنە بىر ئايەت بار‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫هها ِر ُثُه يَ ْب َعثُ ُك ْم ِف ِيه‬ ‫« َو ُه َو الهذي يَتَ َوفها ُكم ِ​ِبللهْي ِل َويَ ْعلَ ُم َما َج َر ْحتُم ِ​ِبلن َ‬ ‫س ًّمى ُثُه إِل َْي ِه َم ْرِج ُع ُك ْم ُثُه يُنَ بهِئُ ُكم ِ​ِبَا ُكنتُ ْم تَ ْع َملُو َن»‬ ‫لِيُ ْق َ‬ ‫ضى أَ َج ٌل ُّم َ‬ ‫«ئۇ سىلەرنى كېچىسى ئۆلتۈرىدىغان ۋە كۈندۈزى نېمە‬ ‫قىلغانلىقىڭالرنى بىلىدىغان زاتتۇر‪ .‬ئاندىن كېيىن بەلگىلەنگەن مۇددەتنىڭ‬ ‫تاماملىنىشى ئۈچۈن كۈندۈزدە سىلەرنى قايتا تىرىلدۈرىدۇ‪ .‬ئاندىن كېيىن‬ ‫ئۇنىڭ دەرگاھىغا قايتۇرۇلىسىلەر‪ .‬ئاندىن ئۇ قىلمىشىڭالرنى سىلەرگە ئېيتىپ‬ ‫بېرىدۇ»‪ -‬ئەنئام‪.60/6‬‬ ‫قىيامەتنىڭ لۇغەت مەنىسى تۇرۇشتۇر‪ .‬ئۆلگەندىن كېيىنكى تىرىلىش‬ ‫ئورۇندىن تۇرۇشقا‪ ،‬سۇرنىڭ چېلىنىشى ئورنىدىن تۇرۇش پۇشتىكىنىڭ‬ ‫چېلىنىشىغا ئوخشايدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬

‫‪70‬‬

‫ِ‬ ‫َج َد ِ‬ ‫اث إِ َ​َّل َرهِبِ​ِ ْم يَ ْن ِسلُو َن‪ .‬قَالُوا َ​َّي‬ ‫« َونُِف َخ ِ​ِف ُّ‬ ‫الصوِر فَِإذَا ُه ْم م َن ْاْل ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ص َد َق ال ُْم ْر َسلُو َن»‬ ‫َويْ لَنَا َم ْن بَ َعثَ نَا م ْن َم ْرقَد َان َه َذا َما َو َع َد ال هر ْ​ْحَ ُن َو َ‬ ‫«سۇر ئەلۋەتتە چېلىنىدۇ‪ .‬ئۇ چاغدا ئۇالر دەرھال قەبرىلىرىدىن چىقىپ‬ ‫رەببى تەرەپكە يۈگىرىدۇ‪.‬‬ ‫ئۇ چاغدا ئۇالر‪‹ :‬ۋاي بىزگە! بىزنى ئۇخالۋاتقان يېرىمىزدىن كىم‬ ‫قوزغىدى؟ بۇ رەھمان بېشىمىزغا كېلىشىنى سۆزلىگەن نەرسىدۇر‪ .‬دېمەك‪،‬‬ ‫پەيغەمبەرلەر توغرا سۆزلىگەن ئىكەن› دەيدۇ»‪ -‬ياسىن ‪.52-51/36‬‬ ‫قۇرئان كەرىمگە ئاساسەن ئۆلۈم بىر ئۇيقۇ‪ ،‬قەبرە ئۇخالش ئورنى‪،‬‬ ‫ئۆلگەندىن كېيىن تىرىلىش ئۇيقۇدىن ئويغىنىشتۇر‪ .‬ھەدىس شەرىپلەردە‬ ‫بىلدۈرۈلگەن قەبرە ئازابى بولسا ئۇيقۇدا كۆرۈلىدىغان يامان چۈشلەرگە ئوخشاش‬ ‫بولسا كېرەك‪.‬‬ ‫ئۇخلىغان كىشى ئۇيقۇدا قانچىلىك ۋاقىت ئۆتكەنلىكىنى بىلەلمەيدۇ‪.‬‬ ‫ئۆلۈكمۇ شۇنىڭغا ئوخشايدۇ‪ .‬قۇرئان كەرىمدىمۇ بىرى ئۆلۈك‪ ،‬يەنە بىرى‬ ‫ئۇخلىغان كىشىگە مۇناسىۋەتلىك ئىككى مىسال بار‪.‬‬ ‫ئەسھابۇلكەھف غاردا ‪ 309‬يىل ئۇخلىغان ئىدى‪ .46‬بۇ توغرىدا ئالالھ‬ ‫تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ك ب عثْ ن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ال قَائِ ٌل ِهم ْن ُه ْم َك ْم لَبِثْ تُ ْم قَالُوا لَبِثْ نَا‬ ‫ساءلُوا بَ ْي نَ ُه ْم قَ َ‬ ‫« َوَك َذل َ َ َ َ ُ‬ ‫اه ْم ليَ تَ َ‬ ‫ض يَ ْوٍم»‬ ‫يَ ْوماً أ َْو بَ ْع َ‬ ‫«ئۇالرنى ئۆزئارا سوراشسۇن دەپ ئاشۇنداق ئويغاتتۇق‪ ،‬ئۇالرنىڭ‬ ‫ئارىسىدىن بىرى‪‹ :‬قانچلىك تۇردۇڭالر؟› دېدى‪ .‬ئۇالر‪‹ :‬بىر كۈن ياكى بىر‬ ‫كۈندىنمۇ ئاز تۇردۇق› دېيىشتى»‪ -‬كەھف ‪.19/18‬‬ ‫‪ - 46‬كەھف ‪.52/18‬‬

‫‪71‬‬

‫ئۆلۈكگە مۇناسىۋەتلىك ئايەت تۆۋەندىكىچە‪:‬‬ ‫َ​َّن َُييِ ي ه ِذهِ‬ ‫«أَو َكاله ِذي م هر َعلَى قَ ري ٍة و ِهي َخا ِويةٌ َعلَى ُعر ِ‬ ‫وش َها قَ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ال أ هَ ْ َ​َ‬ ‫َْ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ض‬ ‫ت قَ َ‬ ‫اَّللُ مئَةَ َعام ُثُه بَ َعثَهُ قَ َ‬ ‫اَّللُ بَ ْع َد َم ْوِ​ِتَا فَأ َ​َماتَهُ ه‬ ‫ه‬ ‫ال لَبثْ ُ‬ ‫ال َك ْم لَبثْ َ‬ ‫ت يَ ْوماً أ َْو بَ ْع َ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫سنه ْه َوانظُْر إ َ​َّل ْحَا ِر َك‬ ‫يَ ْوم قَ َ‬ ‫ك َو َش َراب َ‬ ‫ت مئَةَ َعام فَانظُْر إ َ​َّل طَ َعام َ‬ ‫ال بَل لبثْ َ‬ ‫ك َ​َلْ يَتَ َ‬ ‫ولِنجعلَ َ ِ‬ ‫العظَ ِام َكي َ ِ‬ ‫هاس وانظُر إِ َ​َّل ِ‬ ‫ي‬ ‫ْس َ‬ ‫وها َْلْماً فَ لَ هما تَبَ ه َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫ك آيَةً لهلن ِ َ ْ‬ ‫ف نُنش ُزَها ُثُه نَك ُ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫اَّللَ َعلَى ُك ِهل َش ْيء قَد ٌير»‬ ‫لَهُ قَ َ‬ ‫ال أَ ْعلَ ُم أَ هن ه‬ ‫« شۇ كىشىگىمۇ قارىمامسەنكى‪ ،‬ئۇ ئۆگزىلىرى چۆكۈپ‪ ،‬تاملىرى ئۇنىڭ‬ ‫ئۈستىگە يېقىلغان بىر كەنتتىن ئۆتكەن ئىدى‪ .‬ئۇ‪‹ :‬ئالالھ ئۆلگەن بۇ كەنتنى‬ ‫قانداق تىرىلدۈرەر؟› دېگەن ئىدى‪ .‬ئالالھ ئۇنى دەرھال ئۆلتۈردى ۋە يۈز يىل‬ ‫ئۆتكەندىن كېيىن قايتا تىرىلدۈرۈپ‪‹ :‬ئۆلۈك ھالەتتە قانچىلىك تۇردۇڭ؟›‬ ‫دەپ سورىدى‪ .‬ئۇ‪‹ :‬بىر كۈن ياكى بىر كۈندىنمۇ ئاز› دەپ جاۋاب بەردى‪.‬‬ ‫ئالالھ‪ ‹ :‬ياق‪ ،‬يۈز يىل تۇردۇڭ‪ .‬يەيدىغان ۋە ئىچىدىغان نەرسىلىرىڭگە قارا‪،‬‬ ‫بۇزۇلمىدى‪ .‬ئېشىكىڭگە قارا‪ .‬سېنى ئىنسانالرغا دەلىل قىلىش ئۈچۈن‬ ‫ئۆلتۈرۈپ تىرىلدۈردۇق‪ .‬شۇ سۆڭەكلەرگە قارا‪ ،‬ئۇالرنى قانداق قۇراشتۇرىشىمىز‪،‬‬ ‫ئاندىن ئۇالرغا قانداق گۆش قوندۇرىمىز!› دېدى‪ .‬ئۇ كىشى ئىشنىڭ‬ ‫ھەقىقىتىنى ئېنىق كۆرۈپ‪‹ :‬ئالالھنىڭ ھەر نەرسىگە قادىر ئىكەنلىكىنى‬ ‫ئەمدى ئوبدان بىلدىم› دېدى»‪ -‬بەقەرە ‪.259/2‬‬ ‫‪ 100‬يىل ئۆلۈك ھالەتتە تۇرۇپ تىرىلگەن كىشى بىلەن ‪ 309‬يىل‬ ‫ئۇخلىغانالر ئۇ يەردە «بىر كۈن ياكى بىر كۈندىنمۇ ئاز» تۇرغانلىقلىرىنى گۇمان‬ ‫قىلىدۇ‪.‬‬ ‫قەبرە ھاياتىنى چۈشەنمەكچى بولغانالر بۇ ئايەتلەردىن چۈشەنسە بولىدۇ‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫ئۇخلىغان كىشى بەدىنىدىن قانداق خەۋەرسىز بولسا ئۆلۈكمۇ شۇنداق‬ ‫خەۋەرسىز‪ .‬ئۇخلىغان ئادەمنىڭ روھى قايتىپ كېلىپ شۇ بەدەنگە‬ ‫كىرىدىغانلىقى ئۈچۈن بەدەن تىرىك قالىدۇ‪ .‬ئۆلگەن ئادەمنىڭ روھى قايتىپ‬ ‫كەلمەيدىغانلىقى ئۈچۈن بەدەن ئۆلىدۇ‪ .‬ئاخىرەتتە يېڭىدىن يارىتىلغان بەدەنگە‬ ‫كەلگەن روھ ئۆزىنى ئۇيقۇدىن ئويغانغاندەك ھېس قىلىدۇ ۋە‪َ « :‬م ْن بَ َعثَنَا ِم ْن‬ ‫َم ْرقَ ِد َان (بىزنى ئۇخالۋاتقان يېرىمىزدىن كىم قوزغىدى؟)» دەيدۇ‪.‬‬ ‫ئەمەلىيەتتە بەدەن تۇپراقتا چىرىپ‪ ،‬يېڭىدىن يارىتىلغان‪ ،‬لېكىن ئۇ‬ ‫بۇنى پەرق ئەتمەيدۇ‪ .‬ئۇ ئۇخالپ ئويغانغانلىقىنى گۇمان قىلىدۇ‪ .‬ئارىدىن‬ ‫ئۆتكەن ۋاقىتنىمۇ بىلمەيدۇ‪ .‬دېمەك‪ ،‬ئۆلۈم بىزگە بىر ئۇيقۇچىلىك‪ ،‬قىيامەت‬ ‫بولسا ئۇيقۇدىن ئويغانغانچىلىك يېقىندۇر‪.‬‬ ‫ئۇيقۇ ھاياتنىڭ ئۈزۈلۈشى ئەمەس بەلكى داۋاملىشىشى ئۈچۈن بولمىسا‬ ‫بولمايدىغان ئىستىراھەتتۇر‪ .‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم تۆۋەندىكى سۆزى ئارقىلىق‬ ‫تەكرار تىرىلىشنىڭمۇ دۇنيا ھاياتىنىڭ داۋامىدەك بولىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ‪:‬‬ ‫«بەندە قايسى ھالەتتە ئۆلگەن بولسا شۇ ھالەتتە‬

‫تىرىلدۈرۈلىدۇ»‪47‬‬

‫ھەججەتۇلۋىدادا بىر كىشى ئۇلىغىدىن يېقىلىپ چۈشۈپ ۋاپات‬ ‫بولغان ئىدى‪ .‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم مۇنداق دېدى‪:‬‬ ‫«ئۇنى سۇ ۋە سىدىر بىلەن يۇيۇڭالر‪ ،‬ئىككى پارچە رەخت بىلەن‬ ‫كېپەنلەڭالر‪ ،‬خۇشپۇراق سۈرمەڭالر ۋە بېشىنى يۆگىمەڭالر‪ .‬چۈنكى ئۇ قىيامەت‬ ‫كۈنى لەببەيك ئۇقۇغان ھالدا تىرىلدۈرۈلىدۇ»‪.48‬‬ ‫بۇ ھەدىس ھەقىقەتەن ئىنساننى ئويغا سالىدۇ‪ .‬بۇ يەردە ئۇ شەخسنىڭ‬ ‫ئۆلۈمى ئېھرامدىكى بىر ھاجىنىڭ ئۇخلىشىغا ئوخشاش ھېساپالنغان‪.‬‬ ‫‪ - 47‬مۇسلىم‪ ،‬جەننەت ‪ ،19‬ھەدىس نومۇرى ‪.)2878( 83‬‬ ‫‪ - 48‬بۇخارى‪ ،‬جەنائىز ‪.20‬‬

‫‪73‬‬

‫ئېھرامدىكى كىشى خۇشپۇراق سۈرمەيدۇ‪ ،‬ئۇخلىغاندا بېشىنى يۆگىمەيدۇ‪.‬‬ ‫ئۇيقۇدىن ئويغانغاندا لەببەيك ئوقۇيدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئۇنداقتا قەبرىنىڭ جەننەت باغچىلىرىدىن بىر باغچە ياكى‬ ‫دوزاخنىڭ ئازگاللىرىدىن بىر ئازگال بولىدىغانلىقىنى قانداق ئىزاھاليمىز؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬بۇالرنى چۈشكە ئوخشىتىشقا بولىدۇ‪ .‬ياخشى چۈش كۆرگۈچى‬ ‫ئۇنىڭ قەتئىي تۈگىمەسلىكىنى ئارزۇ قىلىدۇ‪ .‬يامان چۈش كۆرگۈچى بولسا‬ ‫ئويغانغاندا «ھەر نېمە بولسا چۈشۈمكەن!» دەپ شۈكۈر قىلىدۇ‪ .‬توغرىسىنى‬ ‫ئالالھ بىلىدۇ‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫‪ -9‬مۇسۇلمانالرنى نابۇت قىلغان شېرىك‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئۇزۇن يىلالردىن بۇيان دىيارىمىزدا يېتەرلىك دىنى تەلىم‪-‬‬ ‫تەربىيە ئېلىپ بېرىاللمىغانلىقى‪ ،‬ھەتتا بەزىدە دىنى تەلىم‪-‬تەربىيە ئېلىش‬ ‫ئىمكانىيىتى بولمىغانلىقى تۈپەيلىدىن ئۆلىمالىرىمىز بەزىدە خاتا ئىشالرنى‬ ‫قىلىپ سېلىشى مۇمكىن‪ .‬سىزمۇ بىلىسىز‪ -1924 :‬يىلى شەرىئەت ئەمەلدىن‬ ‫قالدۇرۇلدى‪ .‬پۈتۈن قانۇنالر غەربتىن ئېلىندى‪ .‬بىر زامانالر دىنى تەلىم –‬ ‫تەربىيە تامامەن چەكلەندى‪! ...‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬بارلىق گۇناھنى باشقىالرنىڭ ئۈستىگە يۈكلەپ قويۇپ‪،‬‬ ‫ئۆزىڭىزنى چەتكە تارتماقچى بولۇۋاتىسىز‪ ،‬شۇنداقمۇ؟ نېمىدېگەن ئاسان‬ ‫قۇتۇلۇش يولى‪ -‬ھە! يەتمىش يىل ئىلگىرىكى شەرت‪-‬شارائىتالر ئۆزلىكىدىن‬ ‫ئوتتۇرىغا چىقتىمۇ؟ ئىسالم دۇنياسى بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدا نېمە ئۈچۈن‬ ‫غەربلىكلەرگە مەغلۇب بولدى؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬بۇنىڭ سىياسىي‪ ،‬ئىجتىمائىي‪ ،‬ئىقتىسادىي ۋە ئەسكىرىي‬ ‫جەھەتتىن نۇرغۇن سەۋەبلىرى بار‪ .‬ئەمدى سەن بۇالرنىمۇ تەرىقەتلەرگە‬ ‫دۆڭگەمسەن؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬بۇنى تەرىقەتلەرگە دۆڭگەش ئىشتىن ئاسانال قۇتۇلۇشقا‬ ‫تىرىشقانلىق بولىدۇ‪ .‬بۇ مەغلۇبىيەتنىڭ سىياسىي‪ ،‬ئىجتىمائىي‪ ،‬ئىقتىسادىي ۋە‬ ‫ئەسكىرىي سەۋەبلىرىنى بۇ ئىشنىڭ مۇتەخەسسىسلىرىگە قويۇپ بېرەيلى‪ .‬بىز‬ ‫بۇ يەردە قۇرئانغا بويسۇنۇشنىڭ ئورنىغا قۇرئاننى ئۆزىمىزگە بويسۇندۇرغانلىقىمىز‬ ‫ھەققىدە پاراڭلىشايلى‪.‬‬

‫‪75‬‬

‫قۇرئانغا تۈپتىن زىت بولغان نۇرغۇن سۆزلەر ھەدىس‪ ،‬يەنى پەيغەمبەر‬ ‫ئەلەيھىسساالمنىڭ سۆزى دەپ ئوتتۇرىغا چىقىرىلىپ‪ ،‬مۇسۇلمانالر ئارىسىدا‬ ‫قوبۇل قىلىنغان‪ .‬مۇنۇ سۆز ئۇالرنىڭ بىرىدۇر‪:‬‬ ‫«ئىشلىرىڭالردا نېمە قىلىشىڭالرنى بىلەلمەي قالغان چېغىڭالردا‬ ‫قەبرىلەردىكى ئۆلۈكلەردىن ياردەم سوراڭالر»‪.49‬‬ ‫بۇ سۆزنى ھەدىس دەپ ئوتتۇرىغا چىقارغان كىشى ياۋۇز سۇلتان‬ ‫سەلىمنىڭ مەشھۇر شەيخۇلئىسالمى ئىبنى كامالدۇر‪ .‬ئۇ بۇنىڭ بىلەنال كۇپايە‬ ‫قىلماي‪ ،‬ئۇنىڭ توغرىلىقىنى ئىسپاتالش ئۈچۈن پەلسەپىۋى ئىزاھالرغا باش‬ ‫ئۇرغان‪ .‬شۇڭا مەسىلە ناھايىتى ئېغىر‪ .‬بۇ مەسىلە «ئۆلۈكلەردىن ياردەم‬ ‫تىلەش» تە چۈشەندۈرۈلگەنىدى‪.‬‬ ‫ئىسالم دۇنياسى قۇرئاندىن يىراقلىشىپ كەتكىلى ئەسىرلەر بولۇپ‬ ‫قالدى‪ .‬ئىشانالرغا ئوخشاش مەزھەپ ئىماملىرىمۇ مۇقەددەسلەشتۈرۈلدى‪،‬‬ ‫ئۇالرنىڭ سۆزلىرى قۇرئان ۋە ھەدىسنىڭ ئورنىنى ئالدى‪ ،‬مۇسۇلمانالر قۇرئان ۋە‬ ‫ھەدىس نۇرى ئاستىدا يېڭى كۆزقاراشالرنى ئوتتۇرىغا قويۇشنى چوڭ‬ ‫گۇناھالردىن ھېساباليدىغان بولدى‪.‬‬ ‫بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىكى ئېغىر مەغلۇبىيەت باشلىنىش ئەمەس‪،‬‬ ‫بەلكىدە بىر نەتىجىدۇر‪ .‬سىلەر يەتمىش يىللىق ئىجرائات دەپ تەنقىد قىلغان‬ ‫ئىشالرمۇ بىر نەتىجىدۇر‪ .‬بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىكى مەغلۇبىيەتنى بىر‬ ‫ئەسكىرىي مەغلۇبىيەت دەپ ھېساپالش ئاسان‪ ،‬لېكىن ئەسلىدە ئۇ ئۆزىگە‬ ‫بولغان ئىشەنچىسىنى يوقاتقان بىر جەمئىيەتنىڭ مەغلۇبىيىتىدۇر‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬سەن «ئۆزىگە بولغان ئىشەنچ» تە نېمىنى كۆزدە تۇتماقچى؟‬ ‫مۇسۇلمان ئۆزىگە ئەمەس‪ ،‬ئالالھقا ئىشىنىدۇ‪.‬‬ ‫‪ -49‬روھۇلفۇرقان تەپسىرى‪ -2 ،‬توم‪ -82 ،‬بەت‪.‬‬

‫‪76‬‬

‫بايىندىر‪ :‬ئۆزىگە ئىشەنمەك‪ ،‬ئۆزى ئىشەنگەن تەۋەررۈكلەرگە‬ ‫ئىشەنمەكتۇر‪ .‬ئۆزى ئىشەنگەن تەۋەررۈكلەرگە ئىشەنمىگەن كىشىنىڭ ئىمانىمۇ‬ ‫بولمايدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬بۇنى بىرئاز ئوچۇقراق چۈشەندۈرەمسەن؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬قاراڭ‪ ،‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم ئۆزىنىڭ ئالالھنىڭ ئەلچىسى‬ ‫ئىكەنلىكىنى ئېالن قىلغاندا ئۇنى مەسخىرە قىلغانالر‪ ،‬ساراڭ دېگەنلەر‪،‬‬ ‫سې ھىرگەر دېگەنلەر‪ ،‬ئۇنى مازاق قىلغانالر ۋە ھاقارەت قىلغانالر‪ ...‬بولغان ئىدى‪.‬‬ ‫ئەگەر بۇ مۇئامىلىلەر ئۇنىڭ ئىشەنگەن تەۋەررۈكىگە بولغان ئىشەنچىسىنى‬ ‫تەۋرەتكەن بولسا‪ ،‬ئۇ بۇنىڭ تەسىرى بىلەن «ئەگەر بۇ كىشىلەرنىڭ ھەقلىق‬ ‫بولسىچۇ؟» دېگەن بولسا ئىدى‪ ،‬خەلقنىڭ ئالدىغا چىقىپ بىر ئىش قىالالمتى؟‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫كوَ ِ ِ‬ ‫ص ْد ُر َك أَن يَ ُقولُواْ ل َْوَلَ‬ ‫«فَ لَ َعله َ‬ ‫ك َ​َت ِر ٌك بَ ْع َ‬ ‫ضآئ ٌق بِه َ‬ ‫ض َما يُ َ‬ ‫وحى إِل َْي َ َ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫يل»‬ ‫أُن ِز َل َعلَْي ِه َك ٌنز أ َْو َجاء َم َعهُ َملَ ٌ‬ ‫َنت نَ ِذ ٌير َو ه‬ ‫ك إِ هَّنَا أ َ‬ ‫اَّللُ َعلَى ُك ِهل َش ْيء َوك ٌ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! مۇشرىكالر سېنىڭ ھەققىڭدە‪‹ :‬نېمىشقا ئۇنىڭغا بىر‬ ‫خەزىنە چۈشۈرۈلمىدى‪ ،‬ياكى نېمىشقا ئۇنىڭ بىلەن بىللە بىر پەرىشتە‬ ‫كەلمىدى؟› دېگەنلىكى ئۈچۈن ساڭا ۋەھىي قىلىنغان ئايەتلەرنىڭ بىر‬ ‫قىسمىنى تەرك ئېتىدىغاندەك قىلىسەن‪ ،‬ئۇنىڭ بىلەن يۈرىكىڭ‬ ‫سىقىلىدىغاندەك قىلىدۇ‪ .‬شۈبھىسىزكى‪ ،‬سەن بىر ئاگاھالندۇرغۇچىسەن‪ .‬ئالالھ‬ ‫ھەر نەرسىنى باشقۇرغۇچىدۇر»‪ -‬ھۇد ‪.12/11‬‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ ئۆز تەۋەررۈكلىرىگە ئىشىنىشى ۋە‬ ‫ئالالھنىڭ ئەلچىسى ئىكەنلىكىدىن شۈبھىلەنمەسلىكى ئۈچۈن نۇرغۇن ئايەت‬ ‫نازىل بولغان‪ .‬ئۇالردىن بىر قىسمى تۆۋەندىكىچە‪:‬‬ ‫صر ٍ‬ ‫ك ل َِمن ال ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اط ُم ْستَ ِق ٍيم»‬ ‫ْم ْر َسل َ‬ ‫«يس‪َ .‬والْ ُق ْرآَن ا ْ​ْلَك ِيم‪ .‬إِنه َ َ ُ‬ ‫ي‪َ .‬علَى َ‬ ‫‪77‬‬

‫«ياسىن‪ .‬ئى مۇھەممەد! ھېكمەتلىك قۇرئان بىلەن قەسەمكى‪ ،‬سەن‬ ‫ئەلۋەتتە ئەلچى قىلىپ ئەۋەتىلگۈچىلەردىنسەن‪ ،‬توغرا يولدىسەن»‪ -‬ياسىن‬ ‫‪.4-1/36‬‬ ‫ِ‬ ‫ت بِنِعم ِة ربِ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ص‬ ‫«فَ َذ هك ْر فَ َما أَنْ َ ْ َ َه‬ ‫َتبه ُ‬ ‫ك بِ َكاه ٍن َوَ​َل ََْمنُون‪ .‬أ َْم يَ ُقولُو َن َشاع ٌر نَ َ​َ‬ ‫ون‪ .‬قُل تَربهصوا فَِإِهّن مع ُكم ِمن الْم َ ِ‬ ‫بِ ِه ريب الْمنُ ِ‬ ‫َح َال ُم ُه ْم ِ​ِبَ َذا‬ ‫ي‪ .‬أ َْم َ​َت ُْم ُرُه ْم أ ْ‬ ‫َتبِهص َ‬ ‫ْ َ ُ‬ ‫َ​َ ْ َ ُ َ‬ ‫َْ َ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫أ َْم ُه ْم قَ ْوٌم طَاغُو َن‪ .‬أ َْم يَ ُقولُو َن تَ َق هولَهُ بَ ْل َ​َل يُ ْؤمنُو َن‪ .‬فَ لْيَأْتُوا ِبَديث مثْله إ ْن‬ ‫َكانُوا ِ ِ‬ ‫ي»‬ ‫صادق َ‬ ‫َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! قۇرئان بىلەن نەسىھەت قىل‪ .‬سەن رەببىڭنىڭ‬ ‫نېمىتى بىلەن رەممالمۇ ئەمەس‪ ،‬جىن چاپلىشىۋالغان ئادەممۇ ئەمەس‪.‬‬ ‫ياكى ئۇالر سەن توغرۇلۇق‪‹ :‬ئۇ بىر شائىردۇر‪ ،‬ئۇنىڭ زاماننىڭ‬ ‫ھادىسىلىرىگە يولۇقىشىنى كۈتۈۋاتىمىز› دەمدۇ؟‬ ‫ئېيتقىنكى‪:‬‬ ‫كۈتكۈچىلەردىنمەن›‪.‬‬

‫‹كۈتۈڭالر‪،‬‬

‫مەنمۇ‬

‫سىلەر‬

‫بىلەن‬

‫بىرلىكتە‬

‫ياكى ئۇالرنى بۇنىڭغا ئۇالرنىڭ ئەقىللىرى بۇيرۇۋاتامدۇ؟ ياكى ئۇالر‬ ‫ھەددىدىن ئاشقۇچى قەۋممۇ؟‬ ‫ياكى ئۇالر‪‹ :‬قۇرئاننى مۇھەممەد ئۆزى توقۇدى› دەمدۇ؟ ياق‪ ،‬ئۇالر‬ ‫ئىشەنمەيدۇ‪.‬‬ ‫ئۇنداق بولسا‪ ،‬ئۇالر قۇرئانغا ئوخشاش بىر سۆز كەلتۈرۈپ باقسۇن!‬ ‫ئەگەر راستچىل بولسا»‪ -‬تۇر ‪.34-29/52‬‬

‫‪78‬‬

‫ك ِ​ِبَ ْجنُ ٍ‬ ‫َج ًرا‬ ‫ون‪َ .‬وإِ هن ل َ‬ ‫ت بِنِ ْع َم ِة َربِه َ‬ ‫«ن َوالْ َقلَ ِم َوَما يَ ْسطُ​ُرو َن‪َ .‬ما أَنْ َ‬ ‫َك َْل ْ‬ ‫صر وي ب ِ‬ ‫ك لَعلى ُخلُ ٍق َع ِظ ٍيم‪ .‬فَ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ص ُرو َن‪ِ​ِ .‬بَيِهي ُك ُم ال َْم ْفتُو ُن‪ .‬إِ هن‬ ‫ستُ ْب ُ َ ُ ْ‬ ‫ري ِمَْنُون‪َ .‬وإِنه َ َ‬ ‫غَ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ​ِ‬ ‫ي‪.‬‬ ‫َربه َ‬ ‫ك ُه َو أَ ْعلَ ُم ِ​ِبَ ْن َ‬ ‫ين‪ .‬فَ َال تُط ِع ال ُْم َك هذبِ َ‬ ‫ض هل َع ْن َسبيله َو ُه َو أَ ْعلَ ُم ِ​ِبل ُْم ْهتَد َ‬ ‫َودُّوا ل َْو تُ ْد ِه ُن فَ يُ ْد ِهنُو َن»‬ ‫«نۇن‪ .‬ئى مۇھەممەد! قەلەم ۋە ئۇالر يازىدىغان نەرسىلەر بىلەن‬ ‫قەسەمكى‪ ،‬سەن رەببىڭنىڭ نېمىتى بىلەن جىن چاپلىشىۋالغان ئادەم‬ ‫ئەمەسسەن‪ .‬ساڭا پۈتمەس‪-‬تۈگىمەس ئەجىر بار‪ .‬شۈبھىسىزكى‪ ،‬سەن بۈيۈك‬ ‫ئەخالق ئۈستىدىسەن‪ .‬يېقىندا كۆرىسەن‪ ،‬ئۇالرمۇ كۆرىدۇ‪ :‬قايسىڭالرنىڭ ئەقلى‬ ‫يوقلىقىنى‪.‬‬ ‫شۈبھىسىزكى‪ ،‬رەببىڭ ئۆزىنىڭ يولىدىن ئېزىپ كەتكەنلەرنى ئوبدان‬ ‫بىلىدۇ‪ ،‬توغرا يولغا كەلگۈچىلەرنىمۇ ئوبدان بىلىدۇ‪ .‬ئۇ ھالدا راستنى يالغان‬ ‫دېگۈچىلەرگە ئىتائەت قىلما‪.‬‬ ‫ئۇالر سېنىڭ ياغالمچىلىق قىلىشىڭنى‪ ،‬ئاندىن ئۆزلىرىنىڭ‬ ‫ياغالمچىلىق قىلىشىنى ئارزۇ قىلىدۇ»‪ -‬قەلەم ‪.9-1/68‬‬ ‫ك وَ​َل تَ ُكن َكص ِ‬ ‫اْل ِ‬ ‫اصِ ْب ِْلُك ِ ِ‬ ‫اح ِ‬ ‫وم‪.‬‬ ‫وت إِ ْذ َان َدى َو ُه َو َم ْكظُ ٌ‬ ‫«فَ ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫ب ُْ‬ ‫ْم َربه َ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اجتَ بَاهُ َربُّهُ فَ َج َعلَهُ ِم َن‬ ‫ل َْوَ​َل أَ ْن تَ َد َارَكهُ نِ ْع َمةٌ م ْن َربِهه لَنُبِ َذ ِ​ِبل َْع َراء َو ُه َو َم ْذ ُم ٌ‬ ‫وم‪ .‬فَ ْ‬ ‫ِ‬ ‫صاْلِ​ِي‪ .‬وإِ ْن ي َك ُ ه ِ‬ ‫صا ِرِه ْم لَ هما ََِس ُعوا ال هِذ ْك َر َويَ ُقولُو َن‬ ‫ين َك َف ُروا لَيُ ْزل ُقونَ َ‬ ‫ك ِ​ِبَبْ َ‬ ‫ال ه َ َ َ‬ ‫اد الذ َ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ي»‬ ‫إِنههُ ل َ​َم ْجنُو ٌن‪َ .‬وَما ُه َو إِهَل ذ ْك ٌر لل َْعال َِم َ‬ ‫« سەن رەببىڭنىڭ ھۆكمىگە سەۋر قىل‪ ،‬بېلىقنىڭ ھەمراھىدەك بولما‪،‬‬ ‫ئۆز ۋاقتىدا ئۇ دەردىنى يۇتقان ھالدا رەببىگە نىدا قىلغان ئىدى‪ .‬ئەگەر ئۇنىڭغا‬ ‫رەببىدىن بىر نېمەت يېتىشمىگەن بولسا ئىدى‪ ،‬ئۇ ئەيىبلەنگەن ھالدا‬ ‫دەرەخسىز جايغا ئېتىلغان بوالتتى‪ .‬لېكىن رەببى ئۇنى تالالپ ياخشىالردىن‬ ‫قىلدى‪.‬‬ ‫‪79‬‬

‫كاپىرالر قۇرئاننى ئاڭلىغان چاغلىرىدا سېنى كۆزلىرى بىلەن‬ ‫يېقىتىۋەتكىلى تاس قالىدۇ ۋە سېنىڭ ھەققىڭدە‪‹ :‬ئۇ ھەقىقەتەن جىن‬ ‫چاپلىشىۋالغان ئادەمدۇر› دەيدۇ‪ .‬ھالبۇكى‪ ،‬قۇرئان ئالەملەر ئۈچۈن بىر‬ ‫ئەسلىتىشتىنال ئىبارەتتۇر»‪ -‬قەلەم ‪.52-48/68‬‬ ‫بۇ ئايەتلەر پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ ئىشەنچىسىنى كۈچەيتەتتى‪ .‬بۇ‬ ‫مەزمۇندا كۆپ ئايەتلەر بار‪ .‬ئالالھ تەئاال ئىلگىرىكى پەيغەمبەرلەرنىڭ تارتقان‬ ‫قىيىنچىلىقلىرىنى بايان قىلىش ئارقىلىقمۇ ئۇنىڭغا تەسەللىي قىالتتى‪ .‬بولمىسا‬ ‫ئۇ بۈيۈك ئىشتا قانداقمۇ مۇۋەپپەقىيەت قازىنااليتتى؟‬ ‫مۇسۇلمانالر ھەر دائىم ئۆزگۈرۈپ ۋە بىر باسقۇچتىن يەنە بىر باسقۇچقا‬ ‫ئۆتۈپ تۇرىدىغان ۋەقە‪-‬ھادىسىلەر ئالدىدا ئۆزلىرىگە ۋە دىنىغا بولغان‬ ‫ئىشەنچىسىنى ساقالپ قېلىش ئۈچۈن قۇرئاننى چۈشىنىپ ئۇقۇشى كېرەك‪.‬‬ ‫ئۇالر بۇنداق قىلمىغانلىقى ئۈچۈن ئۆز تەۋەررۈكلىرىگە بولغان ئىشەنچىلىرى‬ ‫تۆۋەنلەپ‪ ،‬نەپسىلىرىنى ئىسالھ قىلىش نامى ئاسىتىدا ئۆزلىرىنى كىچىك‬ ‫كۆرۈپ‪ ،‬بەزى كىشىلەرنى ئادەتتىن تاشقىرى كاتتا كۆرۈشكە ۋە ئۇالر ئۈچۈن‬ ‫خىيالى ماقام‪-‬مەۋقەلەر ئويدۇرۇشقا كىرىشكەن‪.‬‬ ‫ئاندىن كېيىن بۇ كىشىلەرنىڭ ئۆزلىرىگە مەنىۋىي جەھەتتىن ياردەم‬ ‫قىلىدىغانلىقىغا ئىشەنگەن‪ .‬بۇ ئېتىقاد جەمئىيەتكە راك كېسىلىگە ئوخشاش‬ ‫تارقالغان بولۇپ‪ ،‬بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدا ئۇ كاتتا گەۋدە تارىخقا كۆمۈلۈپ‬ ‫كەتكەن‪ .‬كېيىنكىلەر مەزكۇر خاتا ئېتىقادنى تەرك ئەتمىگەن‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ٍ‬ ‫اَّللُ بَِق ْوٍم‬ ‫اد ه‬ ‫«إِ هن ه‬ ‫اَّللَ َلَ يُغَِهريُ َما بَِق ْوم َح هَّت يُغَِهريُواْ َما ِ​ِبَنْ ُف ِس ِه ْم َوإِذَا أ َ​َر َ‬ ‫ُسوءاً فَالَ َم َر هد لَهُ َوَما َ​َلُم ِهمن ُدونِ​ِه ِمن َو ٍال»‬

‫‪80‬‬

‫« بىر مىللەت ئۆزىدە بولغان نەرسىنى ئۆزگەرتمىگىچە ئالالھ ئۇالردا‬ ‫بولغان نەرسىنى ئۆزگەرتمەيدۇ‪ .‬ئالالھ بىر مىللەتنى جازالىماقچى بولسا‪ ،‬ئۇنىڭغا‬ ‫قارشى تۇرغىلى بولمايدۇ‪ .‬ئەمەلىيەت شۇكى‪ ،‬ئۇالرنىڭ ئالالھدىن باشقا بىر‬ ‫قوغدىغۇچىسى يوقتۇر»‪ -‬رەئد ‪.11/13‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئىش بېشىدىكىلەردە بۇزۇلۇشنىڭ بولغانلىقى توغرا‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬مېنىڭچە ئەسلى گۇناھ ئۆلىماالردا‪ .‬ئۇالر قۇرئانغا يۈزلىنىشنىڭ‬ ‫ئورنىغا ئىلگىرىكى ئۆلىماالرنىڭ ئەسەرلىرىگە ئېسىلىۋالغان‪ .‬ئەگەر ئۇالر قۇرئان‬ ‫كەرىمنى چۈشىنىشكە تىرىشقان بولسا‪ ،‬ھەدىسلەرنىمۇ چۈشىنىشكە مەجبۇر‬ ‫بوالتتى‪ .‬چۈنكى ھەدىسلەر قۇرئاننىڭ ئىزاھلىرىدۇر‪ .‬ئىزاھلىغۇچى بىلەن‬ ‫ئىزاھالنغۇچىنى بىرلىكتە مۇالھىزە قىلىش مەسىلىنى توغرا چۈشىنىشكە ئېلىپ‬ ‫بارىدۇ‪ .‬شۇنداق بولغاندا ئىلگىرىكى ئالىمالر توغرا تونۇالتتى ۋە ئەسەرلىرى‬ ‫زېھىن ئاچقۇچى بوالتتى‪ .‬زاماننى قۇرئانغا بويسۇندۇرماقچى بولغانالردىن ئۈلگە‪،‬‬ ‫قۇرئاننى زامانغا بويسۇندۇرماقچى بولغانالردىن ئىبرەت ئېلىناتتى‪.‬‬ ‫ۋەقە‪-‬ھادىسىلەرنى قۇرئانغا توغرىالپ چۈشىنىشنىڭ زۆرۈرلۈكىنى ھېس‬ ‫قىلغ ان ئالىم ھەر خىل يېڭىلىقالرنى قوبۇل قىالاليدىغان بولىدۇ‪ ،‬ئىلمىي ۋە‬ ‫ئىجتىمائىي تەرەققىياتالرنى توغرا تەھلىل قىلىدۇ‪ .‬شۇنىڭ بىلەن مۇسۇلمانالر‬ ‫باشقا بىر ئىزدىنىشتە بولمايدۇ‪ .‬ئەمما ئۇالر قۇرئانغا‪ ،‬ھەدىسكە‪ ،‬شۇنداقال‬ ‫ئەتراپىدىكى ئۆزگىرىشلەرگە قۇالق يوپۇرۇپ‪ ،‬زاماننىڭ ئارقىسىدا قالغان بىر‬ ‫ئىلىم چۈشەنچىسى بىلەن ئۆزلىرىنى ھاالكەتكە تەييارلىغان‪.‬‬ ‫سۇلتان ‪ -2‬ئابدۇلھەمىدنىڭ بۇ ھەقتىكى ئىنتايىن ئېچىنىشلىق‬ ‫خاتىرىلىرى نەقىل قىلىنىدۇ‪:‬‬

‫‪81‬‬

‫ياپونىيە ئىمپېرىيىسىدىن بىر شاھزادە ئىمپېراتورنىڭ خۇسۇسىي بىر‬ ‫خېتىنى ئېلىپ سۇلتان ئابدۇلھەمىدنى زىيارەت قىلغىلى كېلىدۇ ۋە ئۇنىڭدىن‬ ‫ئىسالم دىنىنىڭ ئاساسى مەزمۇنلىرىنى‪ ،‬ئىمان ئاساسلىرىنى‪ ،‬غايىسىنى‪،‬‬ ‫پەلسەپىسىنى‪ ،‬ئىبادەت قائىدىلىرىنى چۈشەندۈرەلەيدىغان قابىلىيەتتىكى‬ ‫ئالىمالردىن تەشكىل تاپقان بىر ھەيئەت تەلەپ قىلىدۇ‪ .‬سۇلتان ياپونىيەدە‬ ‫ئىسالم دىنىنىڭ تارقىلىشى ئۈچۈن ماددىي جەھەتتىن قولىدىن كېلىشىچە‬ ‫ياردەم قىلىدۇ‪ ،‬لېكىن شاھزادە تەلەپ قىلغان ھەيئەتنى ئەۋەتەلمەيدۇ‪ .‬بۇ‬ ‫سۇلتاننىڭ يۈرىكىنى مۇجۇپ كەلگەن بىر ئەسلىمىدۇر‪ .‬ئۇ بۇنىڭ سەۋەبىنى‬ ‫تۆۋەندىكى جۈملىلەر بىلەن ئىپادىلەيدۇ‪:‬‬ ‫«ئويلىدىمكى‪ ،‬ياپونىيە ئىمپېراتورى تەلەپ قىلغان مۇسۇلمان دىنى‬ ‫ئالىمالر ئۆز دۆلىتىمىزدە بولغان بولسا ۋە مەن ئۇالرنى تاپالىغان بولسام‪،‬‬ ‫ياپونالردىن بۇرۇن ئۆز خەلقىمنىڭ ۋە خەلىپە بولۇش سۈپىتىم بىلەن بارلىق‬ ‫ئىسالم دۇنياسىنىڭ خىزمىتىگە سالغان بوالتتىم‪»...‬‬ ‫پادىشاھنىڭ كۆز قارىشىدا ئۇ ئالىمالرنىڭ ئىلمىي قابىلىيەتلىرى ۋە‬ ‫دۇنيا قاراشلىرى ئىسالمنىڭ كەلگۈسى توغرۇلۇق مۇھىم رول ئوينايدىغان بىر‬ ‫مەسىلىنى تەتقىق قىلىشقا ۋە نەتىجىلەندۈرۈشكە ئۇيغۇن ئەمەس ئىدى‪ .‬ئۇ‬ ‫بۇنىڭ سەۋەبىنى مۇنداق بايان قىلىدۇ‪:‬‬ ‫«ياپونىيە ئىمپېراتورى تەلەپ قىلغان مۇسۇلمان دىنى ئالىمالرنى‬ ‫يېتىشتۈرۈپ چىقىدىغان سېخىي مەنبەلەر ئەمدى يوق ئىدى‪ .‬مەدرىسلىرىمىز‬ ‫ئىلىم‪-‬بىلىم بۇلىقى بولۇشتىن مەھرۇم ئىدى»‪.50‬‬

‫‪ -50‬فاتىھ ئوقيار‪ ،‬ئۈچ دەۋردە بىر ئادەم‪ ،‬ئىستانبۇل ‪ -103 -101 ،1980‬بەتلەر‪.‬‬

‫‪82‬‬

‫مۇرىد‪ :‬ئۇنداقتا تەرىقەتلەرنى بۇنچىۋاال قارىالش توغرا بولمايدۇ‪ .‬ئالىمالر‬ ‫قۇرئاندىن يىراقالشقان يەردە‪ ،‬تەرىقەت مەنسۇپلىرىنىڭ خاتالىقلىرىغا كۆز‬ ‫يۇمۇشقا بولىدۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئالالھ قوبۇل قىلمايدىغان ئۆزرىنى بىز قوبۇل قىاللمايمىز‪.‬‬ ‫چۈنكى ئالىم بولسۇن‪ ،‬جاھىل بولسۇن ھەر كىشى قۇرئانغا زىت قىلمىشلىرىنىڭ‬ ‫ھېساب ىنى ئالالھقا بېرىدۇ‪ .‬ئەمما ئالىمالرنىڭ ھېسابى تېخىمۇ ئېغىر بولىدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫«إِ هن اله ِذين يكْتُمو َن ما أَنْ زلْنَا ِمن الْب يِنَ ِ‬ ‫هاه‬ ‫ات َوا َْلَُدى م ْن بَ ْع ِد َما بَيه ن ُ‬ ‫َ َ ُ َ َ َ َه‬ ‫ِ‬ ‫هِ‬ ‫هاس ِ​ِف ال ِ‬ ‫ْكتَ ِ‬ ‫اَّللُ َويَل َْعنُ ُه ُم ه‬ ‫لِلن ِ‬ ‫ك يَل َْعنُ ُه ُم ه‬ ‫ين َ​َتبُوا‬ ‫اب أُولَئِ َ‬ ‫الالعنُو َن‪ .‬إِهَل الذ َ‬ ‫ِ‬ ‫هِ‬ ‫ين َك َف ُروا‬ ‫وب َعلَْي ِه ْم َوأ َ​َان الت ه‬ ‫َصلَ ُحوا َوبَيه نُوا فَأُولَئِ َ‬ ‫َوأ ْ‬ ‫هو ُ‬ ‫ك أَتُ ُ‬ ‫يم‪ .‬إِ هن الذ َ‬ ‫اب ال هرح ُ‬ ‫ك علَي ِهم لَعنةُ هِ‬ ‫َْجَ ِعي‪َ .‬خالِ ِد ِ‬ ‫اَّلل َوال َْم َالئِ َك ِة َوالن ِ‬ ‫يها‬ ‫ار أُولَئِ َ َ ْ ْ ْ َ‬ ‫ين ف َ‬ ‫هاس أ ْ َ‬ ‫َوَماتُوا َو ُه ْم ُك هف ٌ‬ ‫َ‬ ‫اب َوَ​َل ُه ْم يُ ْنظَُرو َن»‬ ‫َ​َل َُيَهف ُ‬ ‫ف َع ْن ُه ُم ال َْع َذ ُ‬ ‫« بىز نازىل قىلغان ئوچۇق ئايەتلەرنى ۋە توغرا يولنى‪ ،‬بىز كىتابتا‬ ‫ئىنسانالرغا بايان قىلغاندىن كېيىن يوشۇرىدىغانالر بارغۇ‪ ،‬ئەنە شۇالر ئالالھنىڭ‬ ‫لەنىتىگە قالىدۇ ھەمدە پۈتكۈل لەنەت ئوقۇغۇچىالرنىڭ لەنىتىگە قالىدۇ‪.‬‬ ‫لېكىن ئۇالرنىڭ ئىچىدىن تەۋبە قىلىپ ئۆزىنى تۈزەتكەن ۋە ھەقىقەتنى‬ ‫ئوتتۇرىغا قويغانالر ئۇنداق بولمايدۇ‪ .‬مەن ئۇالرنىڭ تەۋبىسىنى قوبۇل قىلىمەن‪.‬‬ ‫چۈنكى مەن تەۋبىلەرنى قوبۇل قىلغۇچى ۋە كۆپ ئىنئام قىلغۇچىمەن‪.‬‬ ‫ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغان ۋە ئىنكار قىلغان پېتى ئۆلگەنلەرگە‬ ‫كەلسەك‪ ،‬ئەنە شۇالرغا ئالالھنىڭ‪ ،‬پەرىشتىلەرنىڭ ۋە پۈتكۈل ئىنسانالرنىڭ‬ ‫لەنىتى ياغىدۇ‪.‬‬ ‫ئۇالر ئۇ لەنەتنىڭ ئاستىدا مەڭگۈ قالىدۇ‪ .‬ئۇالردىن ئازاب‬ ‫يېنىكلىتىلمەيدۇ‪ ،‬ئۇالرغا مۆھلەتمۇ بېرىلمەيدۇ»‪ -‬بەقەرە ‪.162-159/2‬‬ ‫‪83‬‬

‫خۇراپات خۇددى تاماكىغا ئوخشايدۇ‪ .‬ئۇنىڭغا ئادەتلىنىپ قالغان كىشى‬ ‫يامانلىقىنى بىلىدۇ‪ ،‬لېكىن ئۇنىڭدىن ۋاز كېچەلمەيدۇ‪ .‬قۇرئاندىن يىراقلىشىش‬ ‫ئالىمالرنى خۇراپات بەڭگىسى قىلىپ قويغان ۋە ئۇالرنىڭ قۇرئانغا تۈپتىن زىت‬ ‫بولغان نۇرغۇن ئىشالرنى نورمال كۆرۈشلىرىگە سەۋەپ بولغان‪ .‬بۇنىڭغا مۇنۇ‬ ‫دىققەت چەككۈچى مىسالنى بېرەيلى‪:‬‬ ‫ئوسمانىي دۆلىتىنىڭ بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشىغا كىرىشىگە مۇناسىۋەتلىك‬ ‫رەسمىي ھۆججەتلەردە‪ ،‬ئۇرۇشتا غەلىبە قىلىش ئۈچۈن مۇھەممەد‬ ‫ئ ەلەيھىسساالمنىڭ ياردەم بېرىدىغانلىقى ئوتتۇرىغا قويۇلىدۇ‪ .‬گويا ئۇ ئالالھنىڭ‬ ‫ئەلچىسى ئەمەس‪ ،‬ئالالھنىڭ يېنىدا ئىككىنچى بىر تەڭرىدۇر (نەئۇزۇبىلالھ)‪.‬‬ ‫گويا ئۇ ئۆلمىگەن‪ ،‬تىرىكتۇر‪ .‬گويا ئۇ ئۆزىگە قىلىنغان دۇئاالرنى ئاڭاليدۇ‪ ،‬ۋەقە‬ ‫يۈز بەرگەن يەرنى كۆرىدۇ‪ ،‬كېلىدۇ ۋە خالىغىنىغا خالىغان ياردەمنى قىلىدۇ‪ .‬گويا‬ ‫ئۇ شۇ چاغدىكى ئالىمالرغا ۋە قوماندانالرغا بۇ ھەقتە ۋەدە بەرگەن‪.51‬‬ ‫ئالالھ تەئاال بۇنى ئەڭ چوڭ ئازغۇنلۇق ھېساباليدۇ‪ .‬ئۇ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫اَّلل من هَل يست ِجيب لَه إِ َ​َّل ي ِ‬ ‫ِ‬ ‫«ومن أ َ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫وم ال ِْقيَ َام ِة‬ ‫َ​َ ْ‬ ‫َض ُّل ِمهن يَ ْد ُعو من ُدون ه َ َ ْ َ ُ ُ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو ُه ْم َعن ُد َعائه ْم غَافلُو َن»‬ ‫«ئالالھنىڭ دۇنىدىن قىيامەتكىچە دۇئاسىنى ئىجابەت قىاللمايدىغان‬ ‫كىشىلەرگە دۇئا قىلىدىغان ئادەمدىنمۇ ئازغۇن ئادەم بارمۇ؟ ھالبۇكى‪ ،‬ئۇ‬ ‫كىشىلەر بۇالرنىڭ دۇئاسىدىن خەۋەرسىزلەردۇر»‪ -‬ئەھقاف ‪.5/46‬‬ ‫ئەمدى ھۆججەت ئارخىپلىرىدىكى ئىپادىلەرگە قىسقىچە قاراپ‬ ‫چىقايلى‪:‬‬

‫‪ -51‬بۇ ماۋزۇ بىلەن مۇناسىۋەتلىك تەپسىلىي مەلۇمات «ئادەتتىن تاشقىرى يولالر بىلەن ياردەم» دېگەن‬ ‫بۆلۈمدە بېرىلدى‪.‬‬

‫‪84‬‬

‫ئا‪ -‬سۇلتان رەشادىنىڭ باياننامىسى‬ ‫سۇلتان رەشادنىڭ ئۇرۇش ئېالن قىلغانلىقىغا دائىر باياننامىسىنىڭ‬ ‫ئاخىرقى قىسمىدا مۇنداق دېيىلىدۇ‪:‬‬ ‫«‪...‬ھەق ۋە ئادالەت بىزدە‪ ،‬زۇلۇم ۋە ئۇدۋان دۈشمەنلىرىمىزدە‬ ‫بولغانلىقتىن دۈشمەنلىرىمىزنى قەھرەتمەك ئۈچۈن جانابى ئادىلى مۇتلەقنىڭ‬ ‫ئىنايىتى سەمەدانىيىسىنىڭ ۋە پەيغەمبىرى زىشانىمىزنىڭ ئىمدادى‬ ‫مەنىۋىيىسىنىڭ بىزگە يار ۋە ياۋەر بولىدىغانلىقىدا شەك يوق‪.52»...‬‬ ‫يەشمىسى‪:‬‬ ‫«بىز ھەقلىق ۋە دۇرۇس‪ ،‬دۈشمەنلىرىمىز زالىم ۋە تاجاۋۇزچى‬ ‫بولغانلىقتىن دۈشمەنلىرىمىزنى يەر بىلەن يەكسان قىلىش ئۈچۈن مۇتلەق ئادىل‬ ‫بولغان ئالالھنىڭ بۈيۈك ئىلتىپاتىنىڭ ۋە شانلىق پەيغەمبىرىمىزنىڭ مەنىۋى‬ ‫ياردىمىنىڭ بىزگە ھەمراھ ۋە ياردەمچى بولىدىغانلىقىدا شەك يوق»‪.‬‬ ‫ب‪ -‬ئەنۋەر پاشانىڭ باياننامىسى‬ ‫باش قوماندان ۋەكىلى‪ 53‬ئەنۋەر پاشانىڭ باياننامىسى مۇنۇ ئىپادىلەر‬ ‫بىلەن باشلىنىدۇ‪:‬‬ ‫«ئالالھنىڭ ئىنايىتى‪ ،‬پەيغەمبىرىمىزنىڭ روھانىي ياردىمى ۋە مۇبارەك‬ ‫پادىشاھىمىزنىڭ ياخشى دۇئاسى بىلەن قوشۇنىمىز دۈشمەنلىرىمىزنى يوق‬ ‫قىلىدۇ»‬

‫‪ -52‬زىلھىججە‪ 1332 ،‬تارىخلىق باياننامەئى ھۇمايۇن‪ ،‬جەرىدەئى ئىلمىييە‪ ،‬مۇھەررەم ‪1333‬‬ ‫تارىخلىق نۇسخا‪ -7 ،‬سان‪ -436 ،‬بەت‪.‬‬ ‫‪ -53‬باش قوماندان پادىشاھ بولغانلىقى ئۈچۈن ئەنۋەر پاشا پادىشاھتىن قالسا ئەڭ ھوقۇقلۇق‬ ‫ئەسكەردۇر‪.‬‬

‫‪85‬‬

‫باياناتنىڭ ئوتتۇرىلىردا شۇ ئىپادىلەر بار‪:‬‬ ‫«ھەممىمىز ئويلىشىمىز كېرەككى‪ ،‬ئۈستىمىزدىال پەيغەمبىرىمىزنىڭ ۋە‬ ‫ساھابىلەرنىڭ روھلىرى ئۇچۇشۇپ يۈرىدۇ‪.54»...‬‬ ‫ج‪ -‬ئىسالم دۆلەتلىرىنى جىھادقا چاقىرىش باياننامىسى‪:‬‬ ‫بۇ باياننامىنى مەجلىسى ئالىيە ئىلمىيە (ئالىي ئىلىم مەجلىسى)‬ ‫ھازىرلىغان‪ ،‬سۇلتان رەشاد خەلىپىلىك سۈپىتى بىلەن ئىمزالىغان‪ .‬باياننامىدا‬ ‫ئەڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ‪ 34‬ئالىمنىڭمۇ ئىمزاسى بار‪ .‬بۇالرنىڭ ئارىسىدا ئۈچى‬ ‫سابىق‪ ،‬بىرى ۋەزىپە ئۆتەۋاتقان تۆت شەيخۇلئىساالم ۋە پەتىۋا ئەمىنى ئەلى‬ ‫ھەيدەر ئەپەندىمۇ بار‪.‬‬ ‫باياناتنىڭ تۆتىنچى ئابزاسى مۇنۇ ئىپادىلەر بىلەن ئاخىرلىشىدۇ‪:‬‬ ‫«دىنى مۇبىينى ئىالھىييىسى نامىغا جىھادقا شىتابان بولغان‬ ‫مۇسلىمىننى ھەر بىر خۇسۇستا مەزھەرى فەۋز ۋە نۇسرەت ئاتا قىلىدىغان‬ ‫ئىنايەت ۋە ئەلتافى جەلىلەئى سەمەدانىيدىن مەۋئۇد ۋە شەرىئەتى غەررائى‬ ‫ئەھمەدىينىڭ ئىئالئى شانى ئۈچۈن فەدائى جان ۋە مال ئەيلىگەن ئۇممەتى‬ ‫ناجىيەسىگە زاھىر ۋە دەستىگىر بولۇش ئۈچۈن روھانىيىتى مۇقەددەسەئى‬ ‫نەبەۋىييە ھازىر ۋە مەۋجۇتدۇر»‬ ‫يەشمىسى‪:‬‬ ‫«ئالالھ ئۆزىنىڭ روشەن دىنىنى دەپ جىھادقا ئالدىراپ چىققان‬ ‫مۇسۇلمانالرنى ھەر جەھەتتىن مۇۋەپپەقىيەتلىك قىلىپ ئۇالرغا ياردەم‬ ‫قىلىدىغانلىقىغا ۋەدە بەرگەن‪ .‬ئەھمە د‪ 55‬نىڭ نۇرلۇق شەرىئىتىنى ئۈستۈن‬ ‫‪ -54‬باش قوماندانلىق ۋاكالىتىنىڭ باياننامىسى‪ ،‬جەرىدەئى ئىلمىييە‪ ،‬مۇھەررەم ‪ 1333‬تارىخلىق‬ ‫نۇسخا‪ -7 ،‬سان‪.437-436 ،‬‬ ‫‪ -55‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ بىر ئىسمىدۇر‪.‬‬

‫‪86‬‬

‫ناجىيىسىگ ە‪56‬‬

‫قىلىش ئۈچۈن جېنىنى ۋە مېلىنى پىدا قىلغان ئۇممىتى‬ ‫ياردەمچى بولۇپ قولىدىن تۇتۇش ئۈچۈن پەيغەمبەرنىڭ مۇقەددەس روھى ھازىر‬ ‫ۋە مەجۇتتۇر»‪.57‬‬ ‫باياناتنىڭ ئاخىرقى ئابزاسى مۇنداق ئاخىرلىشىدۇ‪:‬‬ ‫«ئەي مۇجاھىدىنى ئىسالم! جانابى ھەقنىڭ نۇسرەت ۋە ئىنايىتى‪،‬‬ ‫نەبىييى مۇھتەرەمىمىزنىڭ مەدەدى رۇھانىيەتىيلە ئەئدائى دىننى قەھر ۋە‬ ‫تەدمىر‪ ،‬قۇلۇبى مۇسلىمىنىي سەرمەدىي سائادەتلەرلە تەئسىير ئەيلىشىڭالر‬ ‫ۋەئدى جەلىيلى ئىالھىي ئىلە مۇئەييەد ۋە مۇبەششەردۇر»‪.58‬‬ ‫يەشمىسى‪:‬‬

‫«ئى ئىسالم مۇجاھىدلىرى! جانابى ئالالھنىڭ نۇسرەت ۋە ئىنايىتى‪،‬‬ ‫ھۆرمەتلىك پەيغەمبىرىمىزنىڭ روھانىي ياردىمى بىلەن دىن دۈشمەنلىرىنى‬ ‫يىلتىزىدىن قۇرۇتۇپ ھاالكەتكە دۇچار قىلىشىڭالر ۋە مۇسۇلمانالرنىڭ‬

‫‪ -56‬ئۇممەتى ناجىيە ئېتىقادى ۋە ئەمەلى قۇرئانغا ئۇيغۇن بولغان ئۇممەت‪ ،‬دېگەن بولىدۇ‪.‬‬ ‫‪ - 57‬بۇنىڭ تېخىمۇ ئاددىيالشتۇرۇلغان شەكلى مۇنداق‪« :‬ئالالھ تەئاال مۇجاھىدالرغا نۇسرەت ئاتا‬ ‫قىلىشقا ۋەدە بەرگەن‪ .‬پەيغەمبەرنىڭ مۇقەددەس روھى جان ۋە ماللىرىنى پىدا قىلغان مۇجاھىدالرغا‬ ‫ياردەم قىلىشقا ھەر قاچان تەيياردۇر»‪.‬‬ ‫‪ - 58‬مۇھەررەم ‪ -1914( 1333‬يىلى‪ -11 ،‬ئاينىڭ ‪ -23‬كۈنى) تارىخلىق باياننامە‪ ،‬جەرىدەئى‬ ‫ئىلمىييە‪ ،‬مۇھەررەم ‪ 1333‬تارىخلىق نۇسخا‪ -7 ،‬سان‪ -457 -456 ،‬بەتلەر‪.‬‬

‫‪87‬‬

‫يۈرەكلىرىنى ئەبەدىي بەخت‪-‬سائادەتلەر بىلەن سۆيۈندۈرۈشىڭالر ئالالھنىڭ‬ ‫ۋەدىسى بىلەن تەكىتلەنگەن ۋە خۇش خەۋەر بېرىلگەن ئىشتۇر»‪.59‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬مۇسۇلمانالر كاپىرالرغا قارشى جىھادقا ئاتلىنىدۇ‪ .‬بۇ پەيغەمبەر‬ ‫ئەلەيھىسساالمنى سۆيۈندۈرىدىغان بىر ھەرىكەتتۇر‪ .‬ئەلۋەتتە ئۇ روھانىيىتى‬ ‫بىلەن مۇسۇلمانالرغا ياردەم قىلىدۇ‪ .‬ئۇنىڭ مۇنەۋۋەر ساھابىلىرىنىڭ روھلىرىنىڭ‬ ‫مۇسۇلمانالرنىڭ ئۈستىدە ئۇچۇشىدىن ئەجەبلەنمەسلىك كېرەك‪ .‬چۈنكى‬ ‫ساھابىلەرمۇ بۇ ئۇرۇشقا قاتىنىشىشنى خااليدۇ‪ -‬دە!‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئەگەر مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم ۋە ئۇنىڭ مۇنەۋۋەر ساھابىلىرى‬ ‫ھايات بولغان بولسا ئىدى‪ ،‬ئەلۋەتتە بۇنىڭدىن ئىنتايىن خۇرسەن بولغان ۋە‬ ‫مۇسۇلمانالرنىڭ غەلىبە قىلىشى ئۈچۈن قوللىرىدىن كەلگەننى قىلغان بوالتتى‪.‬‬ ‫لېكىن ئۇالر ۋاپات بولغان‪ .‬بىزنىڭ قىلىشىمىز كېرەك بولغان ئىش‬ ‫خىياللىرىمىزغا ئەمەس‪ ،‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم ئېلىپ كەلگەن قۇرئانغا‬ ‫بويسۇنۇشتۇر‪ .‬ئالالھ تەئاال ئۆزىدىن باشقىسىنىڭ ياردەمگە چاقىرىلىشىنى‬ ‫قۇرئاندا شېرىك ھېساپلىغان‪ .‬ئۇ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫اَّلل هو ا ْ​ْل ُّق وأَ هن ما ي ْدعو َن ِمن ُدونِ​ِه هو الْب ِ‬ ‫اط ُل َوأَ هن ه‬ ‫اَّللَ ُه َو‬ ‫« َذلِ َ‬ ‫ك ِ​ِبَ هن هَ ُ َ َ َ َ َ ُ‬ ‫َُ َ‬ ‫ال َْعلِ ُّي الْ َكبِريُ»‬ ‫«بۇ مۇشۇنداقتۇر‪ .‬چۈنكى ئالالھ ھەقتۇر‪ ،‬مۇشرىكالرنىڭ ئالالھنى‬ ‫قويۇپ دۇئا قىلىۋاتقان نەرسىلىرى باتىلدۇر‪ .‬ئالالھ ئۇلۇغدۇر‪ ،‬بۈيۈكتۇر»‪ -‬ھەج‬ ‫‪.62/22‬‬

‫‪ -59‬بۇنىڭ تېخىمۇ ئاددىيالشتۇرۇلغان شەكلى مۇنداق‪« :‬ئەي مۇجاھىتالر! ئالالھنىڭ نۇسرىتى ۋە‬ ‫پەيغەمبەرنىڭ روھانىي ياردىمى بىلەن دىن دۈشمەنلىرىنى تارمار قىلىپ مۇسۇلمانالرنى سۆيۈندۈرىشىڭالر‬ ‫ئالالھ تەرىپىدىن سىلەرگە ۋەدە قىلىنغان»‪.‬‬

‫‪88‬‬

‫ئەمىليەتتىمۇ ئالالھتىن باشقا ياردەمگە چاقىرىلغان كىشى كىم بولسا‬ ‫بولسۇن ھېچ نەرسىگە كۈچى يەتمەيدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫هر ال ه‬ ‫س َوالْ َق َم َر‬ ‫هها ِر َويُول ُج الن َ‬ ‫«يُول ُج اللهْي َل ِ​ِف الن َ‬ ‫هه َار ِ​ِف الل ْي ِل َو َسخ َ‬ ‫ش ْم َ‬ ‫ِ‬ ‫اَّلل ربُّ ُكم لَه الْمل ُ ه ِ‬ ‫ِ‬ ‫ين تَ ْد ُعو َن ِم ْن ُدونِ​ِه َما‬ ‫ُكلٌّ َُْي ِري ْل َ‬ ‫ْك َوالذ َ‬ ‫س ًّمى َذل ُك ُم هُ َ ْ ُ ُ‬ ‫َج ٍل ُم َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫استَ َجابُوا لَ ُك ْم‬ ‫َيَْل ُكو َن م ْن قط ِْم ٍري‪ .‬إِ ْن تَ ْد ُع ُ‬ ‫اء ُك ْم َول َْو َ​َس ُعوا َما ْ‬ ‫وه ْم َ​َل يَ ْس َم ُعوا ُد َع َ‬ ‫ك ِمثْ ُل َخبِ ٍري»‬ ‫َويَ ْوَم ال ِْقيَ َام ِة يَ ْك ُف ُرو َن بِ ِش ْركِ ُك ْم َوَ​َل يُنَ بهِئُ َ‬ ‫«ئالالھ كېچىنى كۈندۈزگە قوشۇپ كۈندۈزنى ئۇزارتىدۇ‪ ،‬كۈندۈزنى‬ ‫كېچىگە قوشۇپ كېچىنى ئۇزارتىدۇ‪ .‬ئالالھ كۈننى ۋە ئاينى بويسۇندۇرغان‪.‬‬ ‫ئۇالرنىڭ ھەر بىرى بەلگىلەنگەن بىر مۇددەتكە قەدەر ئۆز ئوربېتىسىدا ھەرىكەت‬ ‫قىلىدۇ‪ .‬ئەنە شۇ ئالالھتۇر‪ ،‬سىلەرنىڭ رەببىڭالردۇر‪ ،‬ھەر نەرسىنىڭ‬ ‫ئىگىسىدۇر‪ .‬سىلەرنىڭ ئالالھنى قويۇپ دۇئا قىلىۋاتقان زاتلىرىڭالر قىلچىلىك‬ ‫نەرسىگىمۇ ئىگە ئەمەس‪.‬‬ ‫ئۇالرغا دۇئا قىلساڭالر دۇئايىڭالرنى ئاڭلىمايدۇ‪ ،‬ئاڭلىغان تەقدىردىمۇ‬ ‫ئىجابەت قىاللمايدۇ‪ .‬ئۇالر قىيامەت كۈنى سىلەرنىڭ ئۇالرنى ئالالھقا شېرىك‬ ‫قىلغانلىقىڭالرنى رەت قىلىدۇ‪ .‬ھېچكىم ساڭا ھەر نەرسىدىن خەۋەردار زاتتەك‬ ‫خەۋەر بېرەلمەيدۇ»‪ -‬فاتىر ‪.14-13/35‬‬ ‫ئالالھدىن باشقىسىنى ئادەتتىن تاشقىرى يولالر بىلەن ياردەمگە‬ ‫چاقىرىش شېرىكتۇر‪ .‬ئالالھ ئۇنداق كىشىلەرگە ياردەم قىلمايدۇ‪ .‬ئۇ مۇنداق‬ ‫دەيدۇ‪:‬‬ ‫هِ‬ ‫ِ‬ ‫ك َ​َلُ ُم اْل َْم ُن َو ُهم ُّم ْهتَ ُدو َن»‬ ‫سواْ إَِيَ َاَّنُم بِظُل ٍْم أ ُْولَ ئِ َ‬ ‫ين َ‬ ‫« ال ذ َ‬ ‫آمنُواْ َوَ​َلْ يَ ْلب ُ‬

‫‪89‬‬

‫«ئىمان ئېيتقان ۋە ئىمانىغا شېرىكن ى‪ 60‬ئارىالشتۇرمىغانالر بارغۇ‪،‬‬ ‫خاتىرجەملىك ئەنە شۇالرنىڭ ھەققىدۇر‪ .‬توغرا يولنى تۇتقانالر ئۇالردۇر»‪ -‬ئەنئام‬ ‫‪.82/6‬‬ ‫بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدا مۇسۇلمانالر بىلەن ئۇرۇشقان ئەنگىلىيەلىك‪،‬‬ ‫فرانسىيەلىك‪ ،‬ئىتالىيەلىك ۋە گىرىتسىيەلىكلەرمۇ غەلىبە قىلىش ئۈچۈن ئالالھقا‬ ‫دۇئا قىلغان ئەمەسمىدى؟ لېكىن ئۇالر خرىستىئان بولغانلىقلىرى ئۈچۈن ئالالھ‬ ‫بىلەن بىرلىكتە ئىيساغىمۇ دۇئا قىالتتى‪ .‬ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇالرنىڭ مۇقەددەس‬ ‫كىتابى بۇنى تەشۋىق قىلىدۇ‪.‬‬ ‫مەتتا ئىنجىلىدا دېيىلىشىچە ئىيسا كىرىستكە مىخلىنىپ دەپنە‬ ‫قىلىنغاندىن ئۈچ كۈن كېيىن قەبرىسىدىن چىققان‪ ،‬ئون بىر شاگىرتىغا‬ ‫كۆرۈنگەن ۋە مۇنداق دېگەن‪:‬‬ ‫«ئەرشتە ۋە يەر يۈزىدە پۈتۈن ھوقۇق ماڭا بېرىلدى‪ )19( .‬شۇنىڭ‬ ‫ئۈچۈن بېرىپ پۈتكۈل مىللەتلەرنى مېنىڭ شاگىرتلىرىم قىلىپ يېتىشتۈرۈڭالر‪.‬‬ ‫ئۇالرنى خۇدائاتا‪ ،‬ئۇنىڭ ئوغلى ۋە مۇقەددەس روھنىڭ نامى بىلەن‬ ‫چۆمۈلدۈرۈپ‪ )20( ،‬ئۇالرغا مەن سىلەرگە بۇيرۇغان بارلىق ئەمەەللرگە ئەمەل‬ ‫قىلىشنى ئۆگىتىڭالر‪ .‬مەن ھەقىقەتمۇ زامان ئاخىرىغىچە ھەر دائىم سىلەر‬ ‫بىلەن بىللە بولىمەن»‪ -‬مەتتا ‪.20-19/28‬‬ ‫قۇرئانغا ئاساسەن ئالالھدىن باشقىسىنى بۇ شەكىلدە ياردەمگە چاقىرىش‬ ‫شېرىكتۇر‪ .‬يۇقىرىدا مەسىلە بىلەن مۇناسىۋەتلىك نۇرغۇن ئايەتلەر ئۆتتى‪.‬‬ ‫‪ -60‬ئايەتتە شېرىك دەپ تەرجىمە قىلىنغان كەلىمە زۇلۇم «ظلم» دۇر‪ .‬بۇ ئايەتنىڭ بېشىدىكى ئايەت‬ ‫ۋە لۇقمان سۈرىسىنىڭ ‪ -13‬ئايىتىدىكى «شېرىك ھەقىقەتەن بۈيۈك بىر زۇلۇمدۇر» دېگەن ئىپادە بۇ‬ ‫مەناغا دااللەت قىلىدۇ‪.‬‬

‫‪90‬‬

‫تۆۋەندىكى ئايەت ئالالھدىن باشقىسىنى ياردەمگە چاقىرىشنى توغرا يولغا كىرىپ‬ ‫بولۇپ كەينىگە يېنىۋالغانلىق ۋە تۈپتۈز بىر يەردە تېڭىرقىغانلىق دەپ‬ ‫چۈشەندۈرىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ون هِ‬ ‫«قُل أَنَ ْد ُعو ِمن ُد ِ‬ ‫ض ُّرَان َونُ َر ُّد َعلَى أَ ْع َقابِنَا بَ ْع َد‬ ‫اَّلل َما َلَ يَن َف ُعنَا َوَلَ يَ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ي ِ​ِف اْل َْر ِ‬ ‫استَ ْه َوتْهُ ال ه‬ ‫اب يَ ْد ُعونَهُ إ َ​َّل‬ ‫إِ ْذ َه َد َاان ه‬ ‫َص َح ٌ‬ ‫ريا َن لَهُ أ ْ‬ ‫شيَاط ُ‬ ‫اَّللُ َكالذي ْ‬ ‫ض َح ْ َ‬ ‫اَّلل هو ا َْل َد ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي»‬ ‫ب ال َْعال َِم َ‬ ‫ى َوأُم ْرَان لنُ ْسل َم ل َر ِه‬ ‫ا َْلَُدى ائْتنَا قُ ْل إ هن ُه َدى ه ُ َ ُ َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى‪‹ :‬ئالالھنىڭ يېقىنىدىن‪ ،‬بىزگە پايدىمۇ‬ ‫يەتكۈزەلمە يدىغان‪ ،‬زىيانمۇ يەتكۈزەلمەيدىغان نەرسىنى ياردەمگە چاقىرىپ‪ ،‬ئالالھ‬ ‫بىزنى توغرا يولغا كەلتۈرگەندىن كېيىن كەينىمىزگە ياندۇرۇالمدۇق؟ دوستلىرى‬ ‫‹بېرى كەل› دەپ توغرا يولغا چاقىرىۋاتقان تۇرۇپ‪ ،‬شەيتانالر بىر يەردە‬ ‫ئارزۇسىغا ئەگەشتۈرۈپ تېڭىرقىغان ھالەتتە تاشلىۋەتكەن ئادەمدەك بوالمدۇق؟›‬ ‫ئېيتقىنكى‪ ‹ :‬توغرا يول ئالالھنىڭ يولىدۇر‪ .‬بىز ئالەملەرنىڭ رەببىگە تەسلىم‬ ‫بولۇشقا بۇيرۇلدۇق›»‪ -‬ئەنئام‪.71/6‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬مۇسۇلمانالر تارىختا كۆپ مەغلۇبىيەتلەرگە ئۇچرىدى‪ .‬بۇ‬ ‫ئالالھنىڭ ئۇالردىن ئالغان ئىمتىھانىدۇر‪ .‬مەسىلەن‪ :‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ‬ ‫قوشۇنىمۇ ئۇھۇد ئۇرۇشىدا مەغلۇبىيەتكە ئۇچرىغان ئىدى‪ .‬لېكىن ئۇنىڭ‬ ‫غەيرىتى بىلەن كېيىن بۇ ئەھۋال مۇسۇلمانالرنىڭ پايدىسىغا ئۆزگەردى‪.‬‬

‫بايىندىر‪ :‬ئۇھۇددا پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم زور غەيرەت كۆرسىتىپ‬ ‫ئەھۋالنى مۇسۇلمانالرنىڭ پايدىسىغا ئۆزگەرتىشكە مۇۋەپپەق بولغان‪ .‬ئەمما ئۇ‬ ‫«مەن ئالالھ نىڭ ئەلچىسى‪ ،‬مېنىڭ دۇئايىم ۋە مەنىۋى ياردىمىم بىلەن بۇ‬ ‫ئۇرۇشتا غەلىبە قىلىنىدۇ» دېمىگەن ئىدى‪.‬‬ ‫‪91‬‬

‫مەغلۇبىيەت دېدۇق‪ ،‬ئۇرۇش مەيدانىدا مەغلۇپ بولۇش ئۇنچە مۇھىم‬ ‫ئەمەس‪ .‬مەيداندا مەغلۇبىيەتكە ئۇچرىغاندا قايتىدىن تەشكىللىنىپ‪ ،‬دۈشمەنگە‬ ‫تېخىم ۇ ئېغىر زەربە بەرگىلى بولىدۇ‪ .‬ئەسلى مەغلۇبىيەت روھىي مەغلۇبلۇقتۇر‪.‬‬ ‫بۇ ۋاقىتتا سىز ھېچ ئىش قىاللمايسىز‪.‬‬ ‫مۇسۇلمانالر روھىي جەھەتتىن مەغلۇب بولغان بولۇپ‪ ،‬ئۆزلىرىنىڭ‬ ‫سىياسىي‪ ،‬ئىجتىمائىي‪ ،‬ئىقتىسادىي ۋە ھەربىي ئىنتىزاملىرىغا ئىشەنچىسى‬ ‫قالمىغان‪ .‬بۇالرنىڭ ئورنىغا باشقىسىنى قويۇش غەيرىتى بۇ ئىشەنچسىزلىكنىڭ‬ ‫نەتىجىسىدۇر‪ .‬بۇنى چۈشەنمەكچى بولغان كىشى مۇسۇلمانالر قولالپ‪-‬‬ ‫قۇۋۋەتلەۋاتقان مەكتەپلەردە نېمىنىڭ ئۆگىتىلىۋاتقانلىقىغا قارىسۇن‪ .‬بۈيۈك‬ ‫ماددىي ئىمكانىيەتلەر بىلەن ياردەم قىلىنىپ غەيرىيمۇسۇلمان دۆلەتلەرگە‬ ‫ئەۋەتىلگەن ئوقۇغۇچىالر قايسى سىستېمىنى ئۆگىنىش ئۈچۈن كېىتىۋاتىدۇ؟‬ ‫ئۆز سىستېمىمىزنى ئۆگىتىش ئۈچۈن قىلغان غەيرىتىمىزنى بۇنىڭ بىلەن‬ ‫سېلىشتۇرساق قورقۇنچلۇق بىر پەرق ئوتتۇرىغا چىقىدۇ‪ .‬مانا بۇالر بۈگۈنكى‬ ‫دۇنيا ئالدىدا بېشىمىزنى تىك تۇتۇپ يۈرۈشىمىزگە توسالغۇ بولماقتا‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬خوش‪ ،‬تەرىقەتلەردىن نېمە تەلەپ قىلىسەن؟ تۈركىيەدە‬ ‫تەرىقەتلەرنىڭ خانىقا ۋە تەكىيىخانىلىرى رەسمىي ھالدا تاقىۋېتىلگەن‪.‬‬

‫بايىندىر‪ :‬خەلقنىڭ زېھنىگە سىڭىپ كەتكەن ئىجتىمائىي بىر ئورگاننى‬ ‫رەسمىيەتتە تاقىۋېتىش بىلەن ئىش تۈگىمەيدۇ‪ .‬خۇراپاتالر يوقالمايدۇ‪ .‬بۇ يەردە‬ ‫ئاساسلىق مەسئۇلىيەت دىن ئالىملىرىنىڭ زىممىسىدىدۇر‪ .‬ئۇالر خەلقنى‬ ‫تەربىيىلىشى كېرەك‪ .‬زېھىنلەر خۇراپاتالردىن تازىلىنىپ‪ ،‬توغرا مەلۇماتالر بىلەن‬ ‫تولدۇرۇلۇشى الزىم‪ .‬مانا بۇ ساھەدە يېتەرلىك پائالىيەت يوق‪ .‬خەلقىمىزنىڭ زور‬ ‫بىر قىسمىنىڭ خۇراپاتالرغا ئالدىنىپ كېتىشى مۇشۇ سەۋەپتىن بولغان‪ .‬بولۇپمۇ‬ ‫‪92‬‬

‫ئۇ پائالىيەتلەر داۋاملىق بولۇشى كېرەك‪ .‬ئازراق دىققەتسىزلىك خۇراپاتالرغا‬ ‫ئىشىك ئاچقانلىق بولىدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ -‬بىلىمى‪ ،‬ئىجتىمائىي ۋە ئىقتىسادىي ئەھۋالى ياخشى بولغان‬ ‫نۇرغۇن ئىنسانالرمۇ تەرىقەتچىلەرگە قېتىلماقتا ۋە ياردەمچى بولماقتا‪ .‬بۇ سېنىڭ‬ ‫دەۋايىڭنى بىكار قىلىپ تاشلىماسمۇ؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬بۇ ئىنسانالر كۆپ ساھەدە مەلۇماتلىق بولۇشى مۇمكىن‪ .‬لېكىن‬ ‫ئۇالر دىنىنى ياخشى بىلمىگەنلىكى ئۈچۈن ئاسانال ئالدىنىدۇ‪ .‬شۇنداق بولغان‬ ‫ئ ىكەن دىننى ھەر كىشىگە توغرا ئۆگىتىش كېرەك‪ .‬بۇ دىندارالرنىڭ خۇراپاتالرغا‬ ‫بېرىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ‪ ،‬دىندىن يىراق كىشىلەرنى خۇراپات‬ ‫بىلەن توغرا دىننى بىر‪-‬بىرىدىن ئايرىش پۇرسىتىگە ئىگە قىلىدۇ‪ ،‬شۇنىڭ‬ ‫بىلەن بۇالر خۇراپاتقا قارشى تۇرىمەن دەپ‪ ،‬دىندارالرنى رەنجىتىدىغان سۆز‪-‬‬ ‫ھەرىكەتلەردىن ساقلىنىدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬ھازىرغىچىلىك ياشاپ ئۆتكەن ئالىمالرنىڭ ھەممىسى خاتا يولدا‪،‬‬ ‫پەقەت سەنال توغرا يولدىمۇ؟ سېنىڭ ئىلمىڭ ئۇالرنىڭ ئىلىملىرىدىن كۆپمۇ؟‬

‫بايىندىر‪ :‬ئىلىمنىڭ كۆپلۈكى ياكى ئازلىقى ئەمەس‪ ،‬ئۇ ئىلىمنى نېمە‬ ‫مەقسەت بىلەن ئىشلەتكەنلىكىڭىز مۇھىمدۇر‪ .‬ئەگەر ئىنسانالر رەنجىپ قالىدۇ‬ ‫ياكى ماڭا قارشى چىقىدۇ‪ ،‬دەپ توغرىسىنى سۆزلىمىسىڭىز‪ ،‬ئىلمىڭىزنىڭ‬ ‫كۆپلۈكى سالغان زىيىنىڭىزنى كۆپەيتىدۇ‪ ،‬خاالس‪ .‬مەشھۇر بىر ئالىم ماڭا‬ ‫مۇنداق دېگەن ئىدى‪:‬‬ ‫ ئابدۇلئەزىز بەگ‪ ،‬تەسەۋۋۇپ ۋە تەرىقەتلەر بىلەن ھەپىلىشىشتىن ۋاز‬‫كېچىڭ‪ .‬خۇراپات بولمىسا تەسەۋۋۇپمۇ بولمايدۇ‪.‬‬ ‫‪93‬‬

‫مەن مۇنداق دېدىم‪:‬‬ ‫ بۇ خۇراپاتالر بىلەن كۈرەش قىلىش بىزنىڭ ئاساسىي ۋەزىپىمىز‬‫ئەمەسمۇ؟ بۇالر ئىنسانالرنى شېرىككە ئېلىپ بارمامدۇ؟‬ ‫ئۇ مۇنداق دېدى‪:‬‬ ‫ توغرا‪ ،‬لېكىن بۇالر تۈزەلمەيدۇ‪.‬‬‫مەن مۇنداق دېدىم‪:‬‬ ‫ ئىنسانالر تۈزەلمەيدۇ‪ ،‬دەپ كۈرەشنى تەرك ئەتكەن بىرەر پەيغەمبەر‬‫بارمۇ؟ بىزنىڭ ئۈلگىمىز ئۇالر ئەمەسمۇ؟‬ ‫ئۇ مۇنداق دېدى‪:‬‬ ‫ مەن سىزنىڭ مەنپەئەتىڭىز ئۈچۈن سۆزلەۋاتىمەن‪ .‬سىز تېخى ياش‪،‬‬‫ئىستىقبالىڭىز پارالق‪ ،‬تەرىقەتچىلەر بولسا بەك كۈچلۈك‪ ،‬ئۇالرغا تەڭ‬ ‫كېلەلمەيسىز‪ .‬ئىستىقبالىڭىزنى نابۇت قىلماڭ‪.‬‬ ‫مەن مۇنداق دېدىم‪:‬‬ ‫ مەن بۇالردىن بىر نەرسە كۈتمەيمەن‪ .‬مەن ئالالھقا تەۋەككۈل‬‫قىلىمەن‪ ،‬ئالالھدىن كۈچلۈك ھېچكىم يوق‪.‬‬ ‫ئۇ مۇنداق دېدى‪:‬‬ ‫ مەن سىز ئۈچۈن ئەندىشە قىلىۋاتىمەن‪.‬‬‫مەن مۇنداق دېدىم‪:‬‬ ‫ ئەسلىدە مەن سىز ئۈچۈن ئەندىشە قىلىۋاتىمەن‪ .‬سىزنىڭ‬‫ئەھۋالىڭىز شەنبە كۈنى بېلىق تۇتۇش چەكلىمىسىنى ئاياغ ئاستى قىلغان‬ ‫‪94‬‬

‫يەھۇدىيالرغا قارشى كۈرەش قىلىشتىن ئۆزىنى تارتقانالرنىڭ ئەھۋالىغا‬ ‫ئوخشايدۇ‪.‬‬ ‫مەلۇم بولغىنىدەك يەھۇدىيالردا شەنبە كۈنى بېلىق تۇتۇش‬ ‫چەكلەنگەن‪ .‬داۋۇد ئەلەيھىسساالمنىڭ زامانىسىدا دېڭىز ياقىسىغا جايالشقان‬ ‫ئەيلە دېگەن كەنتتە يەھۇدىيالر ياشايتتى‪ .‬دېڭىزنىڭ بۇالرغا يېقىن قىسمىغا‬ ‫يىلنىڭ بىر ئېيىدا ھەر تەرەپتىن بېلىقالر يىغىالتتى‪ .‬ھەتتا بېلىقالرنىڭ‬ ‫كۆپلىكىدىن سۇ كۆرۈنمەي قاالتتى‪ .‬باشقا ئايالردا بولسا‪ ،‬پەقەت ھەر شەنبە‬ ‫كۈنىدىال يېغىالتتى‪ .‬ئاندىن ئۇالر دېڭىز قىرغاقلىرىغا كۆەللرنى كوالپ‪،‬‬ ‫دېڭىزدىن ئۇ كۆەللرگە ئېرىقالرنى ئاچتى‪ .‬شۇنىڭ بىلەن بېلىقالر شەنبە كۈنى‬ ‫كۆەللرگە تولدى‪ ،‬ئۇالر ئۇ بېلىقالرنى يەكشەنبە كۈنى ئوۋلىدى‪ .‬ئۇالر‬ ‫ئۆزلىرىنىڭ قارىشىچە چەكلىمىنى ئاياغ‪-‬ئاستى قىلمىغان بوالتتى‪ .‬شۇنداقتىمۇ‬ ‫ئۇالر جازالىنىشتىن قورققان ھالدا بېلىقالردىن پايدىالندى‪ .‬زاماننىڭ ئۆتۈشى‬ ‫بىلەن ئەۋالتلىرى ئاتا – بوۋىلىرىنىڭ يولىدا مېڭىپ مال‪-‬مۈلۈك ئىگىسى‬ ‫بولدى‪ .‬ئۇ ئەسنادا شەھەردىن شەنبە كۈنى بېلىق تۇتۇشنى يامان كۆرىدىغان‬ ‫بىر بۆلۈك ئىنسانالر كېلىپ ئۇالرنى بۇ ئىشتىن ياندۇرۇشقا تىرىشتى‪ .‬لېكىن‬ ‫ئۇالر يانغىلى ئۇنىمىدى ۋە مۇنداق دېيىشتى‪:‬‬ ‫ بىز ئۇزۇندىن بۇيان بۇ ئىشنى قىلىپ كېلىۋاتىمىز‪ ،‬بۇنىڭ ئۈچۈن‬‫ئالالھدىن ھېچبىر جازا كەلمىدى‪.‬‬ ‫شۇنىڭ بىلەن ئۇالرغا مۇنداق دېيىلدى‪:‬‬ ‫ ئالدانماڭالر‪ ،‬سىلەرگە بىرەر ئازاپ كېلىپ‪ ،‬ھاالك بولۇپ كېتىشىڭالر‬‫مۇمكىن‪.‬‬

‫‪95‬‬

‫ئاندىن ئۇالر بىر كۈنى ئەتتىگەندە خار‪ ،‬پەسكەش مايمۇنالرغا ئايالندى‪.‬‬ ‫ئۈچ كۈن مۇشۇنداق ياشىغاندىن كېيىن ھاالك بولۇپ كەتتى‪.61‬‬ ‫بەقەرە سۈرىسىنىڭ ‪ -65‬ۋە ‪ -66‬ئايەتلىرىدە بۇ توغرىدا مۇنداق‬ ‫دېيىلىدۇ‪:‬‬ ‫ِ هِ‬ ‫س ْب ِ‬ ‫ت فَ ُقلْنَا َ​َلُ ْم ُكونُوا قِ َر َد ًة‬ ‫ين ا ْعتَ َد ْوا ِم ْن ُك ْم ِ​ِف ال ه‬ ‫« َولَ​َق ْد َعل ْمتُ ُم الذ َ‬ ‫اسئِي‪ .‬فَجعلْنَاها نَ َك ًاَل لِما بي ي َدي ها وما َخ ْل َفها ومو ِعظَةً لِل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي»‬ ‫َخ َ َ َ َ‬ ‫ْمتهق َ‬ ‫َ َ َْ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ​َْ‬ ‫ُ‬ ‫«ئىچىڭالردىن شەنبە كۈنى ھەددىدىن ئاشقانالرنى ئەلۋەتتە بىلىسىلەر‪.‬‬ ‫ئۇ سەۋەبتىن بىز ئۇالرغا ‹خار مايمۇنالر بولۇپ كېتىڭالر!› دېگەن ئىدۇق‪.‬‬ ‫بىز بۇنى‪ ،‬زامانداشلىرىغا ۋە كېيىنكىلەرگە بىر ئىبرەت‪ ،‬تەقۋادارالرغا‬ ‫بىر نەسىھەت قىلدۇق»‪ -‬بەقەرە ‪.66–65/2‬‬ ‫بىر تۈركۈم كىشى شەنبە كۈنى بېلىق تۇتۇش چەكلىمىسىگە‬ ‫بويسۇنمىغانالرغا قارشى كۈرەش قىلىۋاتسا‪ ،‬باشقا بىر تۈركۈم كىشىلەر بۇالرغا‬ ‫قارشى چىقاتتى‪ .‬ئالالھ تەئاال بۇ ئىككى جامائەنىڭ ئوتتۇرىدا بولۇپ ئۆتكەن‬ ‫سۆزلەرنى بايان قىلىپ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫اَّللُ ُم ْه ِل ُك ُه ْم أ َْو ُم َع هِذ ُِبُ ْم َع َذاِبً‬ ‫« َوإِ َذ قَال ْ‬ ‫َت أُهمةٌ ِهم ْن ُه ْم َِلَ تَ ِعظُو َن قَ ْوماً ه‬ ‫َش ِديداً قَالُواْ َم ْع ِذ َرًة إِ َ​َّل َربِه ُك ْم َول َ​َعله ُه ْم يَته ُقو َن»‬ ‫«ئۆز ۋاقتىدا ئۇالرنىڭ ئىچىدىن بىر ئۇممەت‪‹ :‬ئالالھ ھاالك قىلىدىغان‬ ‫ياكى قاتتىق ئازاباليدىغان بىر قەۋمگە نېمە ئۈچۈن ۋەز‪ -‬نەسىھەت‬ ‫قىلىسىلەر؟› دېگەن ئىدى‪ ،‬ئۇالر‪‹ :‬رەببىڭالرغا ئۆزرە ئېيتىش ئۈچۈن‪ ،‬ھەمدە‬ ‫ئۇالرنىڭ گۇناھدىن ساقلىنىشىنى ئۈمىد قىلغانلىقىمىز ئۈچۈن› دېدى»‪-‬‬ ‫ئەئراف ‪.164/7‬‬ ‫‪ -61‬فەخرۇددىن رازى‪ ،‬تەپسىرى كەبىر‪ ،‬مەتبەئى ئامىرە ‪ -1 ،1307 ،‬توم‪ -553 ،‬بەت‪.‬‬

‫‪96‬‬

‫ئايەت مۇنداق داۋام قىلىدۇ‪:‬‬ ‫«فَ لَ هما نَسوا ما ذُهكِروا بِ ِه أ َْْني نا اله ِذين ي ْن هو َن ع ِن ُّ ِ‬ ‫َخذ َ ه ِ‬ ‫ين‬ ‫السوء َوأ َ‬ ‫َ َ َْ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫ْان الذ َ‬ ‫ُ َ ُ‬ ‫اب بَئِ ٍ ِ‬ ‫ظَلَ ُموا بِ َع َذ ٍ‬ ‫س ُقو َن‪ .‬فَ لَ هما َعتَ ْوا َع ْن َما َُّنُوا َع ْنهُ قُلْنَا َ​َلُ ْم‬ ‫يس ِبَا َكانُوا يَ ْف ُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي»‬ ‫ُكونُوا ق َر َد ًة َخاسئِ َ‬ ‫«ئۇالر ئۆزلىرىگە قىلىنغان ۋەز‪ -‬نەسىھەتنى ئۇنتۇغان چاغدا‪،‬‬ ‫يامانلىقتىن مەنئى قىلىدىغان كىشىلەرنى قۇتقۇزدۇق‪ .‬زالىملىق قىلغان‬ ‫كىشىلەرنى شىددەتلىك ئازاب بىلەن جازالىدۇق‪ .‬چۈنكى ئۇالر ئالالھنىڭ‬ ‫بۇيرۇقىغا قارشى چىققان ئىدى‪.‬‬ ‫ئۇالر مەنئى قىلىنغان نەرسىنى تەرك ئېتىشتىن باش تارتقان چاغدا‪،‬‬ ‫ئۇالرغا‪‹ :‬خار مايمۇنالر بولۇڭالر!› دېدۇق»‪ -‬ئەئراف ‪.166-165/7‬‬ ‫سىز بىزگە ياردەمچى بولۇشنىڭ ئورنىغا‪ ،‬ۋاسىتىلىق ھالدا گۇناھكارالرغا‬ ‫ياردەم قىلىۋاتىسىز‪ .‬ئۇالرنىڭ بېشىغا كەلگەن باالالرنىڭ سىزنىڭ بېشىڭىزغا‬ ‫كېلىشىدىن قورقمامسىز؟‬ ‫ئۇ مۇنداق دېدى‪:‬‬ ‫ بىلمەيمەن قېرىندىشىم‪ ،‬مەن سىزنىڭ مەنپەئەتىڭىزنى ئويالۋاتىمەن‪.‬‬‫مەن مۇنداق دېدىم‪:‬‬ ‫ قاراڭ‪ ،‬بىر قېتىم نەپەس ئالغۇچىلىك ئۆمرۈم قالغانلىقىنى بىلسەم‪،‬‬‫ئۇ بىر نەپەسنى مۇشۇنىڭغا ئوخشاش خاتالىقالرنى تۈزىتىش ئۈچۈن سەرپ‬ ‫قىلىشنى خااليمەن‪.62‬‬

‫‪ - 62‬كېيىنچە بۇ كۈرەشلەر قولىڭىزدىكى بۇ كىتابنى مەيدانغا چىقاردى‪ .‬ئۇ ئالىم كىتابنىڭ بىرىنچى‬ ‫نەشرىنى ئوقۇدى ۋە بۇنىڭ چوڭ غەلبە بولغانلىقىنى ئېيتتى‪.‬‬

‫‪97‬‬

‫مۇرىد‪ :‬شۇنداق‪ ،‬بۇ توغرىدا سەن ھەقلىق‪ .‬بەزى ئالىمالر بىلىپ تۇرۇپ‬ ‫كۈرەشتىن ئۆزىنى قاچۇرىدۇ‪ .‬ئەمما ئىلگىرىكى زامانالردا ھەقىقىي ئىلىم‬ ‫ئىگىلىرى بار ئىدى‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ھەقىقىي ئىلىم ئىگىسى بولۇشال كۇپايە قىلمايدۇ‪ .‬ئۇ ئىلىمنى‬ ‫ئۆز جايىدا ئىشلىتىش الزىم‪ .‬بۇ توغرىدا ئالالھ تەئاال بىزگە ئادەم ئەلەيھىسساالمنى‬ ‫مىسال قىلىپ كۆرسىتكەن‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫َ​َسَ ِاء‬ ‫ض ُه ْم َعلَى ال َْم َالئِ َك ِة فَ َق َ‬ ‫ال أَنْبِئُ ِوّن ِ​ِب ْ‬ ‫َد َم ْاْل ْ‬ ‫اء ُكله َها ُثُه َع َر َ‬ ‫« َو َعله َم آ َ‬ ‫َ​َسَ َ‬ ‫ادقِي‪ .‬قَالُوا سبحانَ َ ِ‬ ‫ه ُؤَ​َل ِء إِ ْن ُك ْن تُم ِ‬ ‫ت‬ ‫ْم لَنَا إِهَل َما َعله ْمتَ نَا إِنه َ‬ ‫ك أَنْ َ‬ ‫َ‬ ‫ص َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ُْ َ‬ ‫ك َ​َل عل َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ال أَ​َ​َلْ أَقُ ْل‬ ‫َ​َسَائه ْم قَ َ‬ ‫يم‪ .‬قَ َ‬ ‫َ​َسَائه ْم فَ لَ هما أَنْ بَأ َُه ْم ِب ْ‬ ‫َد ُم أَنْب ْئ ُه ْم ِب ْ‬ ‫ال َ​َّي آ َ‬ ‫يم ا ْ​ْلَك ُ‬ ‫ال َْعل ُ‬ ‫سماو ِ‬ ‫ِ‬ ‫ات َو ْاْل َْر ِ‬ ‫ض َوأَ ْعلَ ُم َما تُ ْب ُدو َن َوَما ُك ْن تُ ْم تَكْتُ ُمو َن»‬ ‫ب ال ه َ َ‬ ‫لَ ُك ْم إِهّن أَ ْعلَ ُم غَْي َ‬ ‫«ئالالھ ئادەمگە ئىسىمالرنىڭ ھەممىسىنى ئۆگەتتى‪ .‬ئاندىن ئۇالرنى‬ ‫پەرىشتىلەرگە كۆرسىتىپ تۇرۇپ‪‹ :‬قېنى‪ ،‬راستچىل بولساڭالر شۇالرنىڭ‬ ‫ئىسىملىرىنى ماڭا ئېيتىپ بېرىڭالر› دېدى‪.‬‬ ‫پەرىشتىلەر‪‹ :‬سەن ئۇلۇغسەن‪ .‬بىزنىڭ سەن بىزگە ئۆگەتكەندىن باشقا‬ ‫بىر بىلىمىمىز يوق‪ .‬شۈبھىسىزكى‪ ،‬سەن بىلگۈچىدۇرسەن‪ ،‬ھېكمەت بىلەن‬ ‫ئىش قىلغۇچىدۇرسەن› دېدى‪.‬‬ ‫ئالالھ‪‹ :‬ئى ئادەم! بۇالرغا شۇالرنىڭ ئىسىملىرىنى ئېيتىپ بەرگىن›‬ ‫دېدى‪ .‬ئادەم ئۇالرغا ئۇالرنىڭ ئىسىملىرىنى ئېيتىپ بەرگەن ئىدى‪ ،‬ئالالھ‪:‬‬ ‫‹مەن سىلەرگە‪ ،‬مەن ئاسمانالرنىڭ ۋە زېمىننىڭ غەيبىنى بىلىمەن‪ ،‬مەن سىلەر‬ ‫ئاشكارا ۋە يوشۇرۇن قىلىۋاتقان ھەر نەرسىنى بىلىمەن دېمىگەنمىدىم؟›‬ ‫دېدى»‪ -‬بەقەرە ‪.33–31/2‬‬ ‫‪98‬‬

‫كېيىن ئالالھ ئادەمنى ۋە ئۇنىڭ جۈپتىنى جەننەتكە ئورۇنالشتۇرغاندىن‬ ‫كېيىن شەيتاننى كۆرسىتىپ تۇرۇپ مۇنداق دېگەن ئىدى‪:‬‬ ‫اْلَن ِهة فَ تَ ْش َقى‪.‬‬ ‫ك فَ َال َيُْ ِر َجنه ُك َما ِم َن ْ‬ ‫َك َولَِزْو ِج َ‬ ‫َد ُم إِ هن َه َذا َع ُد ٌّو ل َ‬ ‫« َ​َّي آ َ‬ ‫ِ‬ ‫َك أهَ​َل َ​َتُ َ ِ‬ ‫س إِل َْي ِه‬ ‫يها َوَ​َل تَ ْ‬ ‫يها َوَ​َل تَ ْع َرى َوأَنه َ‬ ‫إِ هن ل َ‬ ‫ك َ​َل تَظ َْمأُ ف َ‬ ‫وع ف َ‬ ‫ض َحى‪ .‬فَ َو ْس َو َ‬ ‫ك َعلَى َشجرِة ْ ِ‬ ‫ْد ومل ٍ‬ ‫ال ه‬ ‫ْك َ​َل يَ ْب لَى»‬ ‫ش ْيطَا ُن قَ َ‬ ‫َد ُم َه ْل أ َُدلُّ َ‬ ‫ال َ​َّي آ َ‬ ‫اَلُل َ ُ‬ ‫َ​َ‬ ‫«‹ئى ئادەم! مانا بۇ سېنىڭ ۋە ئايالىڭنىڭ دۈشمىنىدۇر‪ .‬دىققەت‬ ‫قىلىڭالر! بۇ ئىككىڭالرنى جەننەتتىن چىقىرىۋەتمىسۇن‪ .‬بولمىسا بەختسىز‬ ‫بولۇپ قالىسەن‪.‬‬ ‫جەننەتتە ئاچمۇ قالمايسەن‪ ،‬يالىڭاچمۇ قالمايسەن‪.‬‬ ‫جەننەتتە يەنە ئۇسساپمۇ قالمايسەن‪ ،‬ئاپتاپتىمۇ قالمايسەن›‪.‬‬ ‫ئۇ ئەسنادا شەيتان ئادەمگە مۇنداق دەپ پىچىرلىدى‪‹ :‬ئى ئادەم!‬ ‫ساڭا مېۋىسىدىن يېگەن كىشى ئۆلمەيدىغان ۋە مەڭگۈ پادىشاھ بولىدىغان‬ ‫دەرەخنى كۆرسىتىپ قويايمۇ؟›»‪ -‬تاھا ‪.120–117/20‬‬ ‫بۇ جازىبىلىك تەكلىپ ئۇنىڭغا ھەممە نەرسىنى ئۇنتۇلدۇردى ۋە‪:‬‬ ‫ص َف ِ‬ ‫آِتُما وطَِف َقا َيَْ ِ‬ ‫ان َعلَْي ِه َما ِمن َوَر ِق ا ْ​ْلَن ِهة‬ ‫«فَأَ َك َال ِم ْن َها فَ بَ َد ْ‬ ‫ت َ​َلَُما َس ْو ُ َ َ‬ ‫آد ُم َربههُ فَ غَ َوى»‬ ‫صى َ‬ ‫َو َع َ‬ ‫«ھەر ئىككىسى ئۇ دەرەخنىڭ مېۋىسىدىن يېدى‪ ،‬ئاندىن ئۇياتلىق‬ ‫يەرلىرى ئۆزلىرىگە ئاشكارا بولۇپ قالدى‪ ،‬دەرھال ئۈستىگە جەننەتنىڭ‬ ‫ياپراقلىرىدىن قاتمۇقات چاپالشقا باشلىدى‪ .‬ئادەم رەببىگە ئاسىيلىق قىلدى ۋە‬ ‫ئازدى»‪ -‬تاھا ‪.121/20‬‬

‫‪99‬‬

‫ئادەم ئەلەيھىسساالمنىڭ بېشىغا كەلگەنلەر ئەنە شۇالردۇر‪ .‬ھېچبىر ئالىم‬ ‫ئۇ ئىگە بولغان شەرت‪-‬شارائىتالرغا ئىگە بواللمايدۇ‪ .‬ئادەم ئەلەيھىسساالمنىڭ‬ ‫ئوقۇتقۇچىسى ئالالھ تەئاال‪ ،‬تۇرىدىغان ئورنى گۈزەل بىر باغ ئىدى‪ .‬يامان‬ ‫ئادەملەرمۇ يوق ئىدى‪ ،‬ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقالرمۇ يوق ئىدى‪ .‬لېكىن ئەبەدىي‬ ‫ياشاش ۋە مەڭگۈ پادىشاھ بولۇش ئارزۇسى ئۇنىڭ ئاسىيلىق قىلىشىغا ۋە‬ ‫ئېزىشىغا سەۋەب بولغان‪.‬‬ ‫خۇددى مۇشۇنىڭغا ئوخشاش مەشھۇر بولۇش ۋە دۇنيالىق مەنپەئەتكە‬ ‫ئېرىشىش ئارزۇسى نۇرغۇن ئالىمالرنى ئاسىيلىق قىلىشقا ئېلىپ بارىدۇ ۋە‬ ‫ئازدۇرىدۇ‪ .‬چۈنكى ئالالھنىڭ بەرگىنىگە ۋە بېرىشكە ۋەدە قىلغىنىغا قانائەت‬ ‫قىلغان ئىنسان بەك ئاز‪ .‬ئىنسان داۋاملىق تېخىمۇ كۆپنى خااليدۇ‪ .‬ھەتتا ئالالھ‬ ‫بىلەن پۈتۈنلىشىشنى ۋە تېخىمۇ ئۈستۈن بولۇشنى مەقسەت قىلغانالرمۇ بار‪.63‬‬ ‫ئىلىم ھاالل مالغا ئوخشايدۇ‪ .‬ھاالل مېلى بىلەن يامان ئىش قىلغانالر‬ ‫بولغىنىدەك‪ ،‬ئىلمى بىلەن خەلقنى ئازدۇرغانالرمۇ بار‪ .‬ھەقىقىي ئالىم توغرا‬ ‫سۆزلىگۈچىگە قارشى چىقىلىدىغانلىقىنى بىلىپ تۇرۇپ توغرىنى سۆزلەشتىن‬ ‫ۋاز كەچمەيدىغان ئالىمدۇر‪ .‬توغرىنى بىلىدىغانالر كۆپ‪ ،‬لېكىن توغرىنى‬ ‫سۆزلەيدىغانالر ئازدۇر‪ .‬بولمىسا مېنىڭ دېگەنلىرىم ھېچكىم بىلمەيدىغان‬ ‫نەرسىلەر ئەمەس‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬مۇسۇلمانالرنىڭ غەربلىكلەر ئالدىدا ئېغىر دەرىجىدە مەغلۇب‬ ‫بولغانلىقىنى ئېيتقان ئىدىڭ‪ .‬غەربلىكلەرنى مۇسۇلمانالردىن ئۈستۈن كۆرسەڭ‬ ‫بولمايدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال‪:‬‬

‫‪ -63‬بۇ توغرىدا «دۇئادا ئەۋلىيانى ۋاسىتە قىلىش ۋە شېرىك» (ئىستانبۇل) ناملىق كىتابىمىزنىڭ «بىز‬ ‫بىلمەيمىز‪ ،‬ئۇلۇغالر بىلىدۇ» بۆلۈمىگە ۋە ئۇنىڭ داۋامىدىكى بۆلۈملەرگە قارىغايسىز‪.‬‬

‫‪100‬‬

‫ِ‬ ‫ي»‬ ‫« َوأَنتُ ُم اْلَ ْعلَ ْو َن إِن ُكنتُم ُّم ْؤمنِ َ‬ ‫«ئەگەر مۇئمىن بولساڭالر‪ ،‬ئۈستۈن كەلگۈچىلەر سىلەر بولىسىلەر»‪-‬‬ ‫(ئال ئىمران ‪ )139/3‬دېمەمدۇ؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬غەربلىكلەرنى مۇسۇلمانالردىن كىم ئۈستۈن كۆرۈپتۇ؟ مەن‬ ‫مۇسۇلمانالرنىڭ مۇسۇلمانلىقتىن يىراقلىشىپ كەتكەنلىكىنى سۆزلەۋاتىمەن‪.‬‬ ‫مادامىكى بىز مۇسۇلمانالر غەيرىيمۇسۇلمانالرنىڭ بېقىندىسىغا ئايلىنىپتىمىز ۋە‬ ‫بۇ بىر ئەسىردىن ئۇزۇنراق ۋاقىتتىن بۇيان مۇشۇنداق داۋاملىشىۋېتىپتۇ‪.‬‬ ‫ئۇنداقتا بۇ ئىشتا بىر خاتالىق بار‪ .‬سىز ئوقۇغان ئايەتنىڭ خاتا بولمايدىغانلىقىغا‬ ‫قارىغاندا خاتالىق بىزنىڭ مۇسۇلمانلىقىمىزدا بولۇشى كېرەك‪ .‬ھازىرقى‬ ‫ئەھۋالىمىزنىمۇ ئالالھنىڭ بىزگە بەرگەن جازاسى‪ ،‬دەپ بىلىشىمىز الزىم‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال قۇرئان كەرىمدە جازاغا تارتىلغان قەۋملەر ھەققىدە مەلۇمات‬ ‫بەرگەندىن كېيىن مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ك ِم ْن َها قَائِم وح ِ‬ ‫اه ْم‬ ‫ك ِم ْن أَنْ بَ ِاء الْ ُق َرى نَ ُق ُّ‬ ‫صهُ َعلَْي َ‬ ‫« َذلِ َ‬ ‫صي ٌد‪َ .‬وَما ظَلَ ْمنَ ُ‬ ‫ٌ َ​َ‬ ‫ون هِ‬ ‫ِ‬ ‫ت َع ْن ُهم آ َِ​َلَتُ ُهم الهِ​ِت ي ْد ُعو َن ِمن ُد ِ‬ ‫اَّلل ِم ْن‬ ‫س ُه ْم فَ َما أَ ْغنَ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َولَك ْن ظَلَ ُموا أَنْ ُف َ‬ ‫ٍ‬ ‫ري تَ ْتبِ ٍ‬ ‫يب)»‬ ‫اء أ َْم ُر َربِه َ‬ ‫ك َوَما َز ُ‬ ‫اد ُ‬ ‫َش ْيء لَ هما َج َ‬ ‫وه ْم غَ ْ َ‬ ‫«ئەنە شۇالر‪ ،‬ئۇ مەملىكەتلەرنىڭ بەزى تارىخىي ۋەقەلىرىدۇر‪ .‬بىز ئۇنى‬ ‫ساڭا ئەينەن بايان قىلىپ بېرىۋاتىمىز‪ .‬ئۇالردىن بۈگۈنگە قەدەر ئىزلىرى‬ ‫قالغىنىمۇ بار‪ ،‬ئورالغان زىرائەتتەك يوق بولۇپ كەتكىنىمۇ بار‪.‬‬ ‫ئۇالرغا بىز زۇلۇم قىلمىدۇق‪ ،‬ئۇالر ئۆزلىرىگە ئۆزلىرى زۇلۇم قىلدى‪.‬‬ ‫رەببىڭنىڭ ئەمرى كەلگەندە‪ ،‬ئۇالرنىڭ ئالالھنى قويۇپ دۇئا قىلغان ئىالھلىرى‬ ‫ھېچنېمىگە ئەسقاتمىدى‪ ،‬زىيانلىرىنى ئاشۇرۇشتىن باشقا بىر نەرسىگە‬ ‫يارىمىدى»‪ -‬ھۇد ‪.101–100/11‬‬ ‫‪101‬‬

‫مۇسۇلمانالر پەقەت ئالالھنىال ئەمەس‪ ،‬ئالالھقا يېقىن دەپ بىلگەن‬ ‫كىشىلىرىنىمۇ ياردەمگە چاقىرىشنى داۋامالشتۇرسا زىيانلىرى تېخىمۇ كۆپ‬ ‫بولىدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬سەن ھەمىشە مۇشرىكالر ھەققىدىكى ئايەتلەرنى دەلىل‬ ‫كەلتۈرۈۋاتىسەن‪ .‬بۇ قىلغىنىڭ توغرىمۇ؟ سەن خىتاپ قىلىۋاتقان كىشىلەر‬ ‫مۇشرىك ئەمەس‪ ،‬بەلكى ھەممىسى مۇسۇلمانغۇ!‬ ‫بايىندىر‪ :‬قۇرئاننىڭ كۆپ ئايەتلىرى شېرىك بىلەن مۇناسىۋەتلىكتۇر‪ .‬بۇ‬ ‫ھەقتە پەقەت مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنى شېرىكتىن ئاگاھالندۇرغان ئايەت‬ ‫ئۈستىدىال پىكىر يۈرگۈزۈپ باقسىڭىز مېنىڭ ھەقلىق ئىكەنلىكىمنى‬ ‫چۈشىنىسىز‪ .‬ئۇ ئايەت مۇنداق‪:‬‬

‫ت هِ‬ ‫ك َعن آَ​َّي ِ‬ ‫ك َوَ​َل‬ ‫اَّلل بَ ْع َد إِ ْذ أُنْ ِزل ْ‬ ‫ع إِ َ​َّل َربِه َ‬ ‫َت إِل َْي َ‬ ‫ك َوا ْد ُ‬ ‫« َوَ​َل يَ ُ‬ ‫ص ُّدنه َ ْ َ‬ ‫تَ ُكونَ هن ِمن الْم ْش ِركِي‪ .‬وَ​َل تَ ْدع مع هِ‬ ‫ك‬ ‫َخ َر َ​َل إِلَهَ إِهَل ُه َو ُك ُّل َش ْي ٍء َهالِ ٌ‬ ‫اَّلل إِ َ​َلًا آ َ‬ ‫َ ُ َ َ ُ َ​َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْم َوإِل َْيه تُ ْر َج ُعو َن»‬ ‫إهَل َو ْج َههُ لَهُ ا ْ​ْلُك ُ‬ ‫«ئالالھنىڭ ئايەتلىرى ساڭا نازىل قىلىنغاندىن كېيىن ئۇالر سېنى ئۇ‬ ‫ئايەتلەردىن توسىمىسۇن‪ ،‬رەببىڭگە دەۋەت قىل‪ ،‬مۇشرىكالردىن بولما‪،‬‬ ‫ئالالھقا قوشۇپ باشقا بىر ئىالھقىمۇ دۇئا قىلما‪ .‬ئالالھتىن باشقا ھېچ‬ ‫ئىالھ يوقتۇر‪ ،‬ئۇنىڭ زاتىدىن باشقا ھەممە نەرسە يوق بولىدۇ‪ .‬ھۆكۈمنى پەقەتال‬ ‫ئۇ چىقىرىدۇ‪ .‬سىلەر ئۇنىڭ دەرگاھىغا قايتۇرۇلىسىلەر»‪ -‬قەسەس ‪–87/28‬‬ ‫‪.88‬‬ ‫‪102‬‬

‫بۇ ئاگاھالندۇرۇشنىڭ بىۋاسىتە مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا‬ ‫قارىتىلغانلىقىغا قارىغاندا مېنى ھەقلىق دەپ چۈشىنىشىڭىز كېرەك‪ .‬بۇ مەسىلە‬ ‫توغرىسىدا مۇسۇلمانالر بىر‪-‬بىرىنى داۋاملىق ئاگاھالندۇرۇپ تۇرۇشى الزىم‪.‬‬ ‫مۇسۇلمانالر بۈگۈن ئۆزىگە اليىق بىر ماقامدا بولمىسا‪ ،‬بۇنىڭ سەۋەبى‬ ‫بولىدۇ‪ .‬چۈنكى ئالالھ تەئاال ھېچقانداق بىر قەۋمنى سەۋەپسىز ھاالك قىلمايدۇ‪.‬‬ ‫تۆۋەندىكى ئايەتلەر ھەر نەرسىنى ئايدىڭالشتۇرىدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ون ِمن قَ بلِ ُكم أُولُو ب ِقيه ٍة ي ْن هو َن َع ِن الْ َفس ِ‬ ‫ِ‬ ‫اد ِ​ِف‬ ‫َ َ َْ‬ ‫«فَ لَ ْوَ​َل َكا َن م َن الْ ُق ُر ْ ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫هِ‬ ‫ْاْل َْر ِ‬ ‫ي‪.‬‬ ‫ين ظَلَ ُموا َما أُتْ ِرفُوا فيه َوَكانُوا َُْم ِرم َ‬ ‫ض إِهَل قَل ًيال ِمه ْن أ َْْنَْي نَا م ْن ُه ْم َواتهبَ َع الذ َ‬ ‫صلِ ُحو َن»‬ ‫ك لِيُ ْهلِ َ‬ ‫َوَما َكا َن َربُّ َ‬ ‫ك الْ ُق َرى بِظُل ٍْم َوأ َْهلُ َها ُم ْ‬

‫«سىلەردىن بۇرۇنقى ئۇممەتلەرنىڭ ئىچىدە‪ ،‬يەر يۈزىدە بۇزغۇنچىلىق‬ ‫قىلىشتىن مەنئى قىلىدىغان پەزىلەتلىك كىشىلەرنىڭ بولۇشى الزىم‬ ‫ئەمەسمىدى! ئۇالردىن بىز قۇتقۇزغان ئازغىنە كىشىلەر بۇنىڭدىن مۇستەسنا‪.‬‬ ‫زالىمالر بولسا‪ ،‬ئۆزلىرىنى ئەركىلەتكەن باياشاتلىققا بېرىلىپ ئېغىر جىنايەتلەرنى‬ ‫ئۆتكۈزدى‪.‬‬ ‫بولمىسا رەببىڭ ياخشى كىشىلەرنىڭ يۇرتلىرىنى ھەرگىزمۇ زۇلۇم بىلەن‬ ‫ھاالك قىلمايدۇ»‪ -‬ھۇد ‪.117–116/11‬‬

‫‪103‬‬

‫‪ -10‬شېھىتلەرنىڭ ئۇرۇشقا قاتنىشىشى‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئۇرۇشقا قاتناشقان شېھىت روھلىرى ھەققىدە نېمە دەيسەن؟‬ ‫بۇنى دۈشمەنلەرمۇ قوبۇل قىلىدۇ‪ .‬شېھىتلەرنىڭ ئۆلمىگەنلىكىگە قارىغاندا بۇ‬ ‫مۇمكىنغۇ؟ ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫بيل هِ‬ ‫« َوَلَ تَ ُقولُواْ لِ َم ْن يُ ْقتَ ُل ِ​ِف َس ِ‬ ‫َحيَاء»‬ ‫اَّلل أ َْم َو ٌ‬ ‫ات بَ ْل أ ْ‬ ‫«ئالالھ يولىدا ئۆلتۈرۈلگەنلەرنى ‹ئۆلۈكلەر› دېمەڭالر‪ .‬بەلكى ئۇالر‬ ‫تىرىكلەردۇر»‪ -‬بەقەرە ‪.154/2‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئايەتنىڭ ئاخىرىنىمۇ ئوقۇسىڭىزچۇ! شېھىتلەرگە بۈيۈك‬ ‫ئىنئامى بولغان ئالالھ تەئاال سىز ئوقۇغان ئايەتنىڭ داۋامىدا مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«بل أَحياء ول ِ‬ ‫َكن َله تَ ْشعُ ُرو َن»‬ ‫َ ْ َْ َ‬ ‫«بەلكى ئۇالر تىرىكلەردۇر‪ ،‬لېكىن سىلەر ھېس قىلمايسىلەر»‪ .‬ئالالھ‬ ‫«ھېس قىلمايسىلەر» يەنى بىلەلمەيسىلەر دېگەن بىر مەسىلە ئۈستىدە ئەقىل‬ ‫يۈرگۈزۈش ئالالھنىڭ ئالدىدا بىلەرمەنلىك قىلغانلىق ۋە يالغان سۆزلىگەنلىك‬ ‫بولماسمۇ؟ ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«ومن أَظْلَم ِ​ِمه ِن افْ َ​َتى علَى هِ‬ ‫ول‬ ‫ضو َن َعلَى َرهِبِ​ِ ْم َويَ ُق ُ‬ ‫اَّلل َك ِذِبً أ ُْولَ ئِ َ‬ ‫ك يُ ْع َر ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ​َ ْ ُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫هِ‬ ‫ي»‬ ‫ين َك َذبُواْ َعلَى َرهِبِ​ِ ْم أَ​َلَ ل َْعنَةُ ه‬ ‫اْلَ ْش َه ُ‬ ‫اَّلل َعلَى الظهال ِم َ‬ ‫اد َه ُؤَلء الذ َ‬ ‫«ئالالھقا يالغان چاپلىغان كىشىدىنمۇ زالىم كىم بار؟ بۇنداق كىشىلەر‬ ‫رەببىنىڭ دەرگاھىىغا چىقىرىلىدۇ ۋە شاھىتالر بۇالرنىڭ ھەققىدە مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫‹مانا بۇالر رەببىگە قارشى يالغان سۆزلىگەن كىشىلەردۇر!›‪ .‬بىلىڭالركى‪،‬‬ ‫ئالالھنىڭ لەنىتى زالىمالرنىڭ ئۈستىدىدۇر»‪ -‬ھۇد ‪.18/11‬‬ ‫‪104‬‬

‫ئالالھ تەئاال مۇسۇلمان قوشۇنالرغا شېھىتلەرنىڭ روھلىرى بىلەن‬ ‫ئەمەس‪ ،‬پەرىشتىلەر بىلەن ياردەم قىلىدۇ‪ .‬بەدىر ئۇرۇشىدا شۇنداق بولغان‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫اَّللُ بِبَ ْد ٍر َوأَنْ تُ ْم أ َِذلهةٌ فَاته ُقوا ه‬ ‫ص َرُك ُم ه‬ ‫ول‬ ‫اَّللَ ل َ​َعله ُك ْم تَ ْش ُك ُرو َن‪ .‬إِ ْذ تَ ُق ُ‬ ‫« َولَ​َق ْد نَ َ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ٍ ِ‬ ‫لِلْم ْؤِمنِي أَل ِ‬ ‫ي‪ .‬بَلَى‬ ‫َن يَكْفيَ ُك ْم أَ ْن َُيِ هد ُك ْم َربُّ ُك ْم بِثَ َالثَة آ َ​َ​َلف م َن ال َْم َالئِ َكة ُم ْن َزل َ‬ ‫ُ َ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫إِ ْن تَ ْ ِ‬ ‫سة آ َ​َ​َلف م َن‬ ‫صبُوا َوتَته ُقوا َو َ​َيْتُوُك ْم م ْن فَ ْوِره ْم َه َذا َيُْد ْد ُك ْم َربُّ ُك ْم ِبَ ْم َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي‪َ .‬وَما َج َعلَهُ ه‬ ‫هص ُر‬ ‫اَّللُ إِهَل بُ ْش َرى لَ ُك ْم َولتَط َْمئِ هن قُ لُوبُ ُك ْم بِه َوَما الن ْ‬ ‫ال َْم َالئِ َكة ُم َس هِوم َ‬ ‫إِهَل ِمن ِع ْن ِد هِ‬ ‫اَّلل ال َْع ِزي ِز ا ْ​ْلَ ِك ِيم»‬ ‫ْ‬ ‫«ئالالھ سىلەرگە بەدىردە نۇسرەت ئاتا قىلدى‪ .‬سىلەر ئۇ چاغدا ناھايىتى‬ ‫كۈچسىز ئىدىڭالر‪ .‬ئالالھقا تەقۋادارلىق قىلىڭالر‪ ،‬شۈكۈر قىلغان بولىسىلەر‪.‬‬ ‫سەن ئۇ چاغدا مۇئمىنلەرگە‪‹ :‬رەببىڭالرنىڭ ئۈچ مىڭ پەرىشتە‬ ‫چۈشۈرۈپ سىلەرگە ياردەم بېرىشى سىلەر ئۈچۈن يېتەرلىك بولمامدۇ؟›‬ ‫دەيتتىڭ‪.‬‬ ‫ئەلۋەتتە يېتىدۇ‪ .‬ئەگەر سىلەر سۇبات قىلىپ قولۇڭالردىن كەلگەننى‬ ‫قىلساڭالر ۋە دۈشمىنىڭالر ئۇشتۇمتۇت ھۇجۇم قىلىپ كەلسە‪ ،‬رەببىڭالر‬ ‫سىلەرگە بەش مىڭ ھۇجۇمچى پەرىشتە بىلەن ياردەم بېرىدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھ بۇ ياردەمنى سىلەرگە خۇش خەۋەر بېرىش ۋە كۆڭلۈڭالرنى‬ ‫خاتىرجەم قىلىش ئۈچۈنال قىلدى‪ .‬نۇسرەت پەقەت غالىب ۋە ھېكمەت بىلەن‬ ‫ئىش قىلغۇچى ئالالھ تەرىپىدىنال كېلىدۇ»‪ -‬ئال ئىمران ‪.126–123/3‬‬ ‫ئالالھ تەئاال بۇ ھەقتە يەنە بىر ئايەتتە مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«إِ ْذ ي ِ‬ ‫ِ هِ‬ ‫آمنُواْ َسأُل ِْقي ِ​ِف‬ ‫وحي َربُّ َ‬ ‫ك إِ َ​َّل ال َْمآلئِ َك ِة أِه‬ ‫ين َ‬ ‫ُ‬ ‫َّن َم َع ُك ْم فَ ثَبهتُواْ الذ َ‬ ‫ِ‬ ‫قُلُ ِ ه ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ض ِربواْ فَ و َق اْلَ ْعنَ ِ‬ ‫ض ِربُواْ م ْن ُه ْم ُك هل بَنَان»‬ ‫اق َوا ْ‬ ‫ب فَا ْ ُ ْ‬ ‫وب الذ َ‬ ‫ين َك َف ُرواْ ال هر ْع َ‬ ‫‪105‬‬

‫«ئۆز ۋاقتىدا رەببىڭ پەرىشتىلەرگە مۇنداق دەپ ۋەھىي قىالتتى‪:‬‬ ‫‹مەن ئەلۋەتتە سىلەر بىلەن بىللە‪ .‬سىلەر مۇئمىنلەرگە ياردەم بېرىڭالر‪ .‬مەن‬ ‫كاپىرالرنىڭ قەلبلىرىگە قورقۇنچ سالىمەن‪ .‬سىلەر ئۇالرنىڭ بويۇنلىرىنىڭ‬ ‫ئۈستىگە ئۇرۇڭالر‪ ،‬ئۇالرنىڭ ھەر بارماق ئۇچلىرىغا ئۇرۇڭالر!›»‪ -‬ئەنفال‬ ‫‪.12/8‬‬ ‫بەدىر ئۇرۇشىغا قاتناشقانالردىن ئەبۇ داۋۇد ئەلمازىنىي مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«مەن بەدىردە مۇشرىك ئەرلەردىن بىرىنى ئۆلتۈرۈش ئۈچۈن پېيىگە‬ ‫چۈشكەن ئىدىم‪ .‬قىلىچىم تېخى ئۇنىڭ بوينىغا تەگمەستىن بېشى يەرگە‬ ‫چۈشتى‪ .‬شۇنىڭ بىلەن ئۇنى باشقا بىرىنىڭ ئۆلتۈرگەنلىكىنى چۈشەندىم»‪.64‬‬ ‫بەدىر ئۇرۇشىدا ئەبۇ جەھىل ئابدۇلالھ ئىبنى مەسئۇدقا مۇنداق دېگەن‬ ‫ئىدى‪« :‬مېنى ئۆلتۈرگۈدەك ئۇرغان سەنمۇ؟ مېنى بۇنداق ئۇرغان كىشى‪ ،‬مەن‬ ‫شۇنچە غەيرەت قىلىپمۇ نەيزەمنىڭ ئۇچىنى ئېتىنىڭ تۇيىقىغا يەتكۈزەلمىگەن‬ ‫كىشىدۇر»‪.65‬‬

‫قۇرتۇبىي يۇقىرىدىكى ئايەت ھەققىدە مۇنداق دەيدۇ‪« :‬دۈشمەنگە‬ ‫قارشىسىدا سۇبات قىلغان ۋە ئالالھنىڭ رازىلىقىنى كۆزلىگەن ھەر قوشۇننىڭ‬ ‫يېنىغا پەرىشتىلەر ئەۋەتىلىدۇ ۋە ئۇ قوشۇن بىلەن بىرلىكتە ئۇرۇش قىلىدۇ»‪.66‬‬ ‫‪ -64‬ئەبۇ جەئفەر مۇھەممەد ئىبنى جەرىر ئەتتەبەرىي‪ ،‬تەفسىرۇتتەبەرىي‪ ،‬بېيرۇت ‪-3 ،1992/1412‬‬ ‫توم‪ -424 – 423 ،‬بەتلەر‪.‬‬ ‫‪ -65‬ئەبۇ ئابدۇلالھ مۇھەممەد ئىبنى ئەھمەد ئەلئەنسارىي ئەلقۇرتۇبىي‪ ،‬ئەلجامىئ لىئەھكامىلقۇرئان‪،‬‬ ‫بېيرۇت ‪ -3 ،1988/1408‬توم‪ -125 ،‬بەت‪.‬‬ ‫‪ -66‬قۇرتۇبىي‪ ،‬مەزكۇر كىتاب‪ -3‬توم‪ -125 ،‬بەت‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫مۇرىد‪ :‬شېھىتلەر ئۆلمىگەن تۇرسا‪ ،‬ئۇرۇشالرغا نېمىشقا قاتناشمىغۇدەك؟‬ ‫ئۇالرنىڭ تىرىكلىكىنى پۈتۈنلەي چۈشىنەلمىسەك‪ ،‬بىر قىسمىنى بولسىمۇ‬ ‫چۈشىنەلمەمدۇق؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬بۇنداق بىر مەسىلە ھەققىدە گەپ قىلىش ئۈچۈن يا قۇرئانغا‬ ‫ياكى سەھىھ ھەدىسلەرگە ئاساسلىنىش كېرەك‪ .‬ئىلگىرىكى پەيغەمبەرلەرنىڭ‬ ‫ياكى بۇرۇنقى زامانالردا شېھىت بولغان مۇئمىنالرنىڭ روھلىرىنىڭ مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالم بىلەن بىرلىكتە ياكى ساھابە بىلەن بىرلىكتە ئۇرۇشقا‬ ‫قاتناشقانلىقىغا دائىر بىرمۇ دەلىل يوقتۇر‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال شېھىتلەر ھەققىدە مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫يل هِ‬ ‫«وَ​َل َ​َتْس ه ه ِ‬ ‫ين قُتِلُوا ِ​ِف َسبِ ِ‬ ‫َحيَاءٌ ِع ْن َد َرهِبِ​ِ ْم يُ ْرَزقُو َن‪.‬‬ ‫اَّلل أ َْم َو ًاَت بَ ْل أ ْ‬ ‫َ َ​َ‬ ‫َب الذ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ْح ُقوا ِبِ​ِ ْم ِم ْن َخل ِْف ِه ْم أَ​َله‬ ‫ي ِ​ِبَا آ َ​َ​َت ُه ُم ه‬ ‫اَّللُ م ْن فَ ْ‬ ‫فَ ِرح َ‬ ‫ين َ​َلْ يَل َ‬ ‫ضله َويَ ْستَ ْبش ُرو َن ِبلذ َ‬ ‫ف علَي ِهم وَ​َل هم َ​َيزنُو َن‪ .‬يست ب ِشرو َن بِنِعم ٍة ِمن هِ‬ ‫ِ‬ ‫ض ٍل َوأَ هن ه‬ ‫يع‬ ‫اَّلل َوفَ ْ‬ ‫َخ ْو ٌ َ ْ ْ َ ُ ْ ْ َ‬ ‫اَّللَ َ​َل يُض ُ‬ ‫َ َْْ ُ ْ َ َ‬ ‫ِ‬ ‫ي»‬ ‫َج َر ال ُْم ْؤمنِ َ‬ ‫أْ‬

‫«ئالالھ يولىدا ئۆلتۈرۈلگەنلەرنى ‹ئۆلۈكلەر› دەپ ئويلىما! بەلكى ئۇالر‬ ‫رەببىنىڭ دەرگاھىدا تىرىكلەردۇر‪ ،‬بېرىلگەن رىزىقتىن بەھرىمەن بولماقتىدۇر‪،‬‬ ‫ئالالھ ئاتا قىلغان نېمەتلەر بىلەن خۇرسەن بولماقتىدۇر‪ ،‬ئارقىلىرىدىن‬ ‫يېتىشمىگەن مۇجاھىدالرغا‪‹ :‬سىلەرگە قورقۇنچمۇ يوقتۇر‪ ،‬غەم‪-‬قايغۇمۇ يوقتۇر›‬ ‫دەپ خۇش خەۋەر بېرىشنى ئارزۇ قىلىدۇ‪.‬‬

‫‪107‬‬

‫ئۇالر يەنە ئۇ مۇجاھىدالرغا ئالالھنىڭ نېمىتى‪ ،‬پەزلى ۋە ئالالھنىڭ‬ ‫مۇئمىنلەرنىڭ ئەجرىنى زايە قىلىۋەتمەيدىغانلىقى بىلەن خۇش خەۋەر بېرىشنى‬ ‫ئارزۇ قىلىدۇ»‪ -‬ئال ئىمران ‪.171–169/3‬‬ ‫ئىنئامى كۆپ ئالالھ ئۆزىنىڭ يولىدا ئۆلتۈرۈلگەنلەرنى باشقا‬ ‫ئۆلۈكلەردىن ئايرىپ ئاالھىدە كۈتىۋالىدۇ‪ .‬بۇالر (ئالالھ يولىدا ئۆلتۈرۈلگەنلەر)‬ ‫نىڭ ئۇرۇشقا ئەۋەتىلگەنلىكىنى قوبۇل قىلىش ئۈچۈن دەلىل كېرەك‪.‬‬ ‫ئۇنداق بىر دەلىل بولمىغانلىقىغا قارىغاندا شېھىتلەرنىڭ روھلىرىنىڭ‬ ‫ئۇرۇشالرغا قاتناشقان ۋە قاتنىشىدىغانلىقىنى قوبۇل قىاللمايمىز‪ .‬چۈنكى‬ ‫ئايەتلەرگە ئاساسەن ئالالھ يولىدا ئۇرۇشقان مۇئمىنالر بىلەن ئۇرۇشقا قاتناشقانالر‬ ‫پەرىشتىلەردۇر‪.‬‬

‫‪108‬‬

‫‪ -11‬كۆرۈنمەيدىغان يارەنالر (رجال الغيب)‬ ‫مۇرىد‪ :‬سەن ئۈچلەر‪ ،‬يەتتىلەر‪ ،‬قېرىقلەر‪ ،‬قۇتۇپالر ۋە غەۋىسلەرنىمۇ‬ ‫قوبۇل قىلمامسەن؟‬ ‫بىلمەمسەنكى‪ ،‬ئەۋلىياالرنىڭ يۇقىرى سۈپەتلىك بولغانلىرىغا «ئەۋتاد‬ ‫(تۈۋرۈكلەر)» دېيىلىدۇ‪ .‬ئۇالرنىڭ ئۈستىدە «رەۋاسىي (تاغالر)» بار‪ .‬بىر‬ ‫پاالكەت زامانىدا بەندىلەر ئەۋتادغا يۆنىلىدۇ‪ .‬ئەۋتاد رەۋاسىيگە يۆنىلىدۇ‪.‬‬ ‫رەۋاسىينى قۇتۇپ باشقۇرىدۇ‪.‬‬ ‫قۇتۇپتىن كېيىن كېلىدىغان ئىككى كىشى «ئىمامەيىن (ئىككى‬ ‫ئىمام)» دېيىلىدۇ‪ .‬بۇالرنىڭ بىرى «ئىمامى يەمىن (ئوڭ تەرەپتىكى ئىمام)»‪،‬‬ ‫يەنە بىرى «ئىمامى يەسار (سول تەرەپتىكى ئىمام)» دېيىلىدۇ‪ .‬ئىمامى يەمىن‬ ‫قۇتۇپنىڭ ھۈكۈملىرىگە‪ ،‬ئىمامى يەسار بولسا ئۇنىڭ ماھىيىتىگە مەزھەردۇر‪.67‬‬ ‫قۇتۇپ ئۆلسە ئۇنىڭ ئورنىغا ئىمامى يەسار ئۆتىدۇ‪ .‬ئۈچلەر قۇتۇپ بىلەن ئىككى‬ ‫ئىمامدىن تەركىپ تاپىدۇ‪.‬‬ ‫قۇتۇپ ئەڭ بۈيۈك ئەۋلىيادۇر‪ .‬ئۇ پۈتۈن يارەنالرنىڭ بېشى بولۇپ‪،‬‬ ‫ئالالھنىڭ ئىزنى بىلەن كائىناتتا تەسەررۇپ ھوقۇقىغا ئىگىدۇر‪.‬‬ ‫غەۋس قىيىنچىلىقتا قالغاندا پاناھ تىلىنىدىغان‪ ،‬مەدەت تىلىنىدىغان‬ ‫يەنى ياردەم تەلەپ قىلىنىدىغان قۇتۇپتۇر‪ .‬قىيىنچىلىقتا قالغان سوپىالر‬ ‫«مەدەت يا غەۋس!» دەپ غەۋسكە سېغىنىدۇ‪ .‬غەۋس مەدەت تىلىگەنلەرگە‬ ‫ياردەم قولىنى سۇنىدۇ‪ .‬ئابدۇلقادىر جەيالنىي «غەۋسىلئەزەم (ئەڭ بۈيۈك‬ ‫غەۋس)» دېگەن لەقىمى بىلەن مەشھۇردۇر‪.‬‬

‫‪ -67‬يەنى ئىمامى يەمىن قۇتۇپنىڭ ھۈكۈملىرىنىڭ‪ ،‬ئىمامى يەسار ماھىيىتىنىڭ كۆرۈنىدىغان يېرىدۇر‪.‬‬

‫‪109‬‬

‫لېكىن پۈتۈن سېغىنىش ۋە مەدەت تىلەشلەر كۆرۈنۈشتە غەۋسكە‬ ‫بولسىمۇ‪ ،‬ئەمەلىيەتتە ئالالھقىدۇر‪ .‬چۈنكى ئالەمدە يېگانە تەسەررۇپ ئىگىسى‬ ‫ئالالھ تەئاالدۇر‪ .‬ئۇنىڭدىن باشقا فائىلى مۇتلەق يوقتۇر‪« .‬غەۋس» دەپ‬ ‫بىلىنگەنلەر ئەسما ۋە سىفاتى ئىالھىي مەزھەرلىرىدۇر‪.68‬‬ ‫بۇالردىن باشقا‪ ،‬سانى بىر رىۋايەتتە سەككىز‪ ،‬يەنە بىر رىۋايەتتە قىرىق‬ ‫بولغان «نۇجەبا» بىلەن‪ ،‬سانى ئون ياكى ئۈچيۈز بولغان «نۇقەبا» دېيىلىدىغان‬ ‫ۋە ئىنسانالرنىڭ ئىچكى دۇنياسىدىن خەۋەردار بولغان كىشىلەر بار‪.‬‬ ‫ئومۇمەن‪« ،‬رجال الغيب» ۋە «غائىب يارەنالر» دەپ زىكىر‬ ‫قىلىنىدىغان بۇ ھەق دوستلىرىنىڭ ماقامى بىكار قالمايدۇ‪ .‬ئۆلگەننىڭ ئورنىغا‬ ‫نۆۋەت بىلەن ئۆزىدىن كېيىنكىسى يۈكسەلتىلىدۇ‪.69‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬بۇ توغرىدا بىرەر دەلىلىڭىز بارمۇ؟ بۇالرنى نېمىگە‬ ‫ئاساسالندۇرىسىز؟‬ ‫يەنە كېلىپ «ئەڭ بۈيۈك ئەۋلىيادۇر‪ .‬ئۇ پۈتۈن يارەنالرنىڭ بېشى‬ ‫بولۇپ‪ ،‬ئالالھنىڭ ئىزنى بىلەن كائىناتتا تەسەررۇپ ھوقۇقىغا ئىگىدۇر»‬ ‫دەۋاتىسىز‪ .‬بۇ سۆزىڭىز مەككە مۇشرىكلىرىنىڭ كەبىنى تاۋاپ قىلىۋېتىپ‬ ‫« لەببەيك ال شەرىيكە لەك ئىلال شەرىكەن ھۇۋە لەك تەملىكۇھۇ ۋە ما مەلەك‬ ‫(خوش‪ ،‬مەن ئەمرىڭنى بەجا كەلتۈرۈشكە ھازىرمەن ئى ئالالھ! سېنىڭ ھېچ‬ ‫شېرىكىڭ يوق‪ ،‬پەقەتال بىر شېرىكىڭ بار‪ ،‬ئۇ ۋە ئۇ ئىگە بولغان ھەممە نەرسە‬ ‫سېنىڭ ئىلكىڭدە ئى ئالالھ!)» دېگەن سۆزىگە ئوخشاش بولمامدۇ؟‬

‫‪ -68‬ئالالھنىڭ ئىسىم ۋە سۈپەتلىرى كۆرۈنىدىغان ئورۇنالردۇر‪.‬‬ ‫‪ -69‬ھەسەن كامىل يىلماز‪ ،‬ئالتىن ئولۇق مەجمۇئەسى‪ -1995 ،‬يىلى ‪ -12‬ئاي‪.‬‬

‫‪110‬‬

‫مۇرىد‪ :‬ئالالھ دۇنيانىڭ جىسمانىي ئىنتىزامىنى ساقالش ئۈچۈن بەزى‬ ‫ئىنسانالرنىڭ بىر قىسىم ۋەزىپىلەرنى ئۆز ئۈستىگە ئېلىشىنى ئىرادە قىلغاندەك‪،‬‬ ‫ئالەمدىكى مەنىۋى ۋە روھانىي ئىنتىزامنىڭ قوغدىلىشى‪ ،‬ياخشىلىقالرنىڭ‬ ‫تەمىن قىلىنىشى‪ ،‬يامانلىقالرنىڭ يوقىتىلىشى ئۈچۈنمۇ ئۆزى ياخشى كۆرگەن‬ ‫بەزى بەندىلىرىنى ۋەزىپىلەندۈرگەن‪ .‬بۇالر بۈيۈك پەيغەمبەرلەرنىڭ ئورنىدا‬ ‫تۇرىدىغان كىشىلەردۇر‪ .‬ئۇالر «ئالالھ يەر يۈزىنى مۇسەخخەر قىلغان كىشىلەر »‬ ‫دەپ چۈشىنىلىدۇ‪ .‬ئۇالر ئالەمنىڭ ئىنتىزام سەۋەبىدۇ ر‪ . 70‬ئۇالرنىڭ‬ ‫ئىنسانالرنىڭ ئىشلىرىنى تەرتىپكە سالىدىغانلىقلىرىغا ئىشىنىلىدۇ‪.71‬‬ ‫بايىندىر‪« :‬بۇالر ئالالھ يەر يۈزىنى مۇسەخخەر قىلغان كىشىلەردۇر»‬ ‫دەۋاتىسىز‪ .‬لېكىن ئىپادىلەش ئۇسلۇبىڭىز بۇنىڭغا تازا ئىشىنىپ‬ ‫كەتمەيدىغانلىقىڭىزنى كۆرسىتىدۇ‪.‬‬ ‫مۇسەخخەر قىلىش‪ ،‬بىر نىشانغا زورلۇق بىلەن ئېلىپ مېڭىشتۇر‪.72‬‬ ‫تۈركچىسى بويسۇندۇرۇشتۇر‪.‬‬ ‫پۈتۈن مەۋجۇداتالرنى ئىلكىدە تۇتۇۋاتقان ئالالھ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫« ه هِ‬ ‫ْك فِ ِيه ِ​ِب َْم ِرهِ َولِتَ ْب تَ غُوا ِم ْن‬ ‫هر لَ ُك ُم الْبَ ْح َر لِتَ ْج ِر َي الْ ُفل ُ‬ ‫اَّللُ الذي َسخ َ‬ ‫ض َِ ِ‬ ‫سماو ِ‬ ‫فَ ْ ِ ِ ه‬ ‫ات َوَما ِ​ِف ْاْل َْر ِ‬ ‫ْج ًيعا م ْنهُ‬ ‫هر لَ ُك ْم َما ِ​ِف ال ه َ َ‬ ‫ضله َول َ​َعل ُك ْم تَ ْش ُك ُرو َن‪َ .‬و َسخ َ‬ ‫ِ‬ ‫ك َ​َلَ​َّي ٍ‬ ‫ت لَِق ْوٍم يَتَ َف هك ُرو َن»‬ ‫إِ هن ِ​ِف ذَل َ َ‬

‫‪ -70‬يەنى ئ الەمنىڭ ئىنتىزاملىق بىر شەكىلدە مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشىنىڭ سەۋەبى شۇالردۇر‪.‬‬ ‫‪ -71‬ھەسەن كامىل يىلماز‪ ،‬ئالتىن ئولۇق مەجمۇئەسى‪ -1995 ،‬يىلى ‪ -12‬ئاي‪.‬‬ ‫‪ -72‬راغىب ئەلئىسفھانىي‪ ،‬مۇفرەداتى ئەلفازىل قۇرئان ‪ -402‬بەت‪ ،‬س خ ر ماددىسى‪.‬‬

‫‪111‬‬

‫«ئالالھ شۇنداق زاتكى‪ ،‬سىلەرگە دېڭىزنى بويسۇندۇرۇپ بەردى‪ .‬ئالالھ‬ ‫بۇنى ئۆزى بېكىتىپ قويغان قانۇنالر بويىچە دېڭىزدا كېمىلەرنىڭ يۈرۈشى‬ ‫ئۈچۈن‪ ،‬سىلەرنىڭ ئالالھنىڭ پەزلىدىن تەلەپ قىلىشىڭالر ئۈچۈن ۋە شۈكرى‬ ‫قىلىشىڭالر ئۈچۈن قىلدى‪.‬‬ ‫ئالالھ يەنە ئاسمانالردىكى ۋە زېمىندىكى نەرسىلەرنىڭ ھەممىسىنى ئۆز‬ ‫تەرىپىدىن بىر ئىنئام سۈپىتىدە سىلەرگە بويسۇندۇرۇپ بەردى‪ .‬بۇنىڭدا‬ ‫تەپەككۇر قىلىدىغان قەۋم ئۈچۈن ھەقىقەتەن ئايەتلەر بار»‪ -‬جاسىيە ‪12/45‬‬ ‫–‪.13‬‬ ‫بىز ئالالھنىڭ مۇسەخخەر قىلىشى بىلەن دېڭىزدا‪ ،‬ئاسمانالردا ۋە‬ ‫زېمىندا بولغان ھەر نەرسىدىن پايدىلىنىۋاتىمىز‪ .‬ئۇالر پۈتۈن ئىنسانالرغا‬ ‫مۇسەخخەر قىلىنغان‪ .‬بۇنىڭ بەدىلىگە ئالالھنىڭ بىزدىن تەلەپ قىلغىنى بىر‬ ‫تەشەككۇر يەنى شۈكرى ئېيتماقتۇر‪ .‬بۈگۈن بۇ نېمەتلەردىن غەيرىيمۇسۇلمانالر‬ ‫بەكرەك پايدىالنماقتا‪.‬‬ ‫مۇسەخخەر قىلىش بەزى كىشىلەرگە ئايرىم مۇئامىلە قىلىش دېگەنلىك‬ ‫ئەمەس‪ .‬سىلەرنىڭ ئەھۋالىڭالر مۇنۇ يېزا خەلقىنىڭ ئەھۋالىغا ئوخشايدۇ‪ :‬بىر‬ ‫يېزىدا ياشايدىغان بىر قىسىم كىشىلەرنىڭ ئېتىزلىقىنى كېسىپ ئۆتىدىغان‬ ‫چوڭ يولغا كۆۋرۈك سېلىنغان ئىكەن‪ .‬كۆۋرۈكنى خىزمەتكە ئاچقان ئەمەلدار‬ ‫ئېتىزلىقنىڭ ئىگىلىرىگە‪« :‬كۆۋرۈك ئەمرىڭالردىدۇر» دېسە‪ ،‬ئۇالر كۆۋرۈكنى‬ ‫ئۆزىنىڭ مۈلكى دەپ ئويالپ ئۆتۈش ھەققى بەلگىلىگەن ۋە بۇ ھەقنى‬ ‫تۆلىمىگۈچىلەرنى ئۆتكۈزمىگەن ئىكەن‪ .‬بۇ جىنايەتتۇر‪ .‬چۈنكى ئۇ كۆۋرۈك‬ ‫پەقەت ئۇ يېزا خەلقىنىڭال ئەمەس‪ ،‬ئۇ يولدىن ئۆتكەن ھەر كىشىنىڭ‬ ‫خىزمىتىگە سۇنۇلغان‪ ،‬يەنى ھەر كىشىگە مۇسەخخەر قىلىنغان‪.‬‬

‫‪112‬‬

‫مۇرىد‪ :‬ئۈچلەر‪ ،‬يەتتىلەر‪ ،‬قېرىقلەر‪ ،‬قۇتۇپالر ۋە غەۋسلەر ئادەتتىكى‬ ‫كىشىلەر ئەمەسقۇ! ئۇالر بۈيۈك پەيغەمبەرلەرنىڭ ئورنىدا تۇرىدىغان‬ ‫كىشىلەردۇر‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬شۇنداقمۇ؟ قايسى پەيغەمبەرگە «ئالەمدىكى مەنىۋى ۋە‬ ‫روھانىي ئىنتىزامنىڭ قوغدىلىشى‪ ،‬ياخشىلىقالرنىڭ تەمىن قىلىنىشى‪،‬‬ ‫يامانلىقالرنىڭ يوقىتىلىشى » ۋەزىپىسى بېرىلگەن؟‬ ‫ئىنسانغا چەكلىك ھوقۇق بەرگەن ئالالھ مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ض ًّرا وَ​َل ر َش ًدا‪ .‬قُل إِ​ِّن لَن ُُِيريِّن ِمن هِ‬ ‫َح ٌد‬ ‫«قُ ْل إِ​ِهّن َ​َل أ َْملِ ُ‬ ‫اَّلل أ َ‬ ‫ْ ه ْ َ َ‬ ‫ك لَ ُك ْم َ َ َ‬ ‫َج َد ِمن دونِ​ِه ملْتح ًدا‪ .‬إِهَل ب َالغًا ِمن هِ‬ ‫ولَن أ ِ‬ ‫اَّلل َوِر َس َاَلتِ​ِه ‪»...‬‬ ‫ْ ُ َُ​َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى‪ :‬مېنىڭ سىلەرگە زىيان يەتكۈزۈشكە ۋە‬ ‫سىلەرنى كامالەتكە يەتكۈزۈشكە كۈچۈم يەتمەيدۇ‪.‬‬ ‫ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى‪ :‬مېنى ئالالھنىڭ ئازابىدىن ھېچكىم‬ ‫قۇتقۇزالمايدۇ‪ .‬مەن ھەرگىزمۇ ئالالھدىن باشقا ھېچقانداق باشپاناھ تاپالمايمەن‪.‬‬ ‫مېنىڭ پەقەت ئالالھنىڭ ئەمىرلىرىنى ۋە ئەلچىلىكلىرىنى يەتكۈزۈشكىال‬ ‫كۈچۈم يېتىدۇ‪ -»...‬جىن ‪.23–21/72‬‬ ‫«ئالەمدىكى مەنىۋى ۋە روھانىي ئىنتىزامنىڭ قوغدىلىشى‪،‬‬ ‫ياخشىلىقالرنىڭ تەمىن قىلىنىشى ۋە يامانلىقالرنىڭ يوقىتىلىشى» پەقەت‬ ‫ئالالھنىڭال ئىلكىدىدۇر‪ .‬بۇ توغرىدا باشقا بىرىنى ھوقۇقلۇق دەپ قاراش شېرىك‬ ‫بولىدۇ‪.‬‬

‫‪113‬‬

‫ئەگەر مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ كۈچى يەتسە ئىدى‪ ،‬كاپىرالرنى‬ ‫ئىمانغا زورالش ئۈچۈن ھەر ئىشنى قىالتتى‪ .‬ئۇلۇغ رەببىمىز ئالالھ بۇ توغرىدا‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت أَ ْن تَ ْب تَ ِغ َي نَ َف ًقا ِ​ِف ْاْل َْر ِ‬ ‫ض‬ ‫ب َعلَْي َ‬ ‫استَطَ ْع َ‬ ‫ك إِ ْع َر ُ‬ ‫اض ُه ْم فَِإن ْ‬ ‫« َوإ ْن َكا َن َك َُ‬ ‫أَو سلهما ِ​ِف ال ه ِ ِ ِ ٍ‬ ‫اء ه‬ ‫اَّللُ َْلَ َم َع ُه ْم َعلَى ا َْلَُدى فَ َال تَ ُكونَ هن‬ ‫ْ ُ ً‬ ‫س َماء فَ تَأْتيَ ُه ْم ِبَيَة َول َْو َش َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي»‬ ‫م َن ْ‬ ‫اْلَاهل َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! ئۇالرنىڭ يۈز ئۆرۈگەنلىكى ساڭا ئېغىر كەلگەن بولسا‪،‬‬ ‫كۈچۈڭ يەتسە يەر ئاستىغا كىرىشكە بىر تۆشۈك ياكى ئاسمانغا چىقىشقا بىر شوتا‬ ‫تېپىپ بىر مۆجىزە كەلتۈرىسەن‪ .‬ئەگەر ئالالھ خالىسا ئىدى‪ ،‬ئەلۋەتتە ئۇالرنى‬ ‫توغرا يولدا بىرلەشتۈرەتتى‪ .‬ئۇنداقتا سەن ھەرگىز جاھىلالردىن بولما!»‪ -‬ئەنئام‬ ‫‪.35/6‬‬ ‫مۆجىزە كۆرسىتىش ئەلچىنىڭ قولىدىن كېلىدىغان ئىش ئەمەس‪ .‬ئۇنى‬ ‫ئالالھ قاچان كۆرسىتىشنى خالىسا شۇ ۋاقىتتا كۆرسىتىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق‬ ‫دەيدۇ‪:‬‬ ‫ك ِم ْن هم همن قَصصنا علَي َ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ َْ َ ْ‬ ‫« َولَ​َق ْد أ َْر َسلْنَا ُر ُسالً همن قَ ْبل َ ُ‬ ‫ك َوم ْن ُهم همن هَلْ‬ ‫اَّلل فَِإ َذا جاء أَمر هِ‬ ‫ول أَ ْن َيِِْت ِ​ِبي ٍة إِهَل إبِ​ِ ْذ ِن هِ‬ ‫ِ‬ ‫اَّلل‬ ‫ص َعلَْي َ‬ ‫ص ْ‬ ‫نَ ْق ُ‬ ‫ك َوَما َكا َن ل َر ُس ٍ َ َ َ‬ ‫َ ُْ‬ ‫قُ ِ‬ ‫ك ال ُْم ْب ِطلُو َن»‬ ‫ض َي ِ​ِب ْ​ْلَِهق َو َخ ِس َر ُهنَالِ َ‬ ‫«بىز سەندىن ئىلگىرى نۇرغۇن ئەلچىلەرنى ئەۋەتتۇق‪ .‬ئۇالردىن‬ ‫بەزىلەرنىڭ قىسسىلىرىنى ساڭا بايان قىلىپ بەردۇق‪ ،‬بەزىلەرنىڭ قىسسىلىرىنى‬ ‫ساڭا بايان قىلىپ بەرمىدۇق‪ .‬ھېچبىر پەيغەمبەر ئالالھنىڭ رۇخسىتىسىز مۆجىزە‬ ‫كەلتۈرەلمەيدۇ‪ .‬ئالالھنىڭ ئەمرى كەلگەندە ھەق بىلەن ھۆكۈم چىقىرىلىدۇ‪.‬‬ ‫باتىل تەرەپدارلىرى شۇ يەردە زىيان تارتىدۇ»‪ -‬مۇئمىن ‪.78/40‬‬ ‫‪114‬‬

‫‪ -12‬ئالىي روھالر ۋە تۆۋەن روھالر‬ ‫ھايات ئىنساننى مۇقەددەسلەشتۈرۈش تەس‪ ،‬لېكىن ياخشى نام‬ ‫قالدۇرۇپ ئۆلۈپ كەتكەن كىشى ئاسانال مۇقەددەسلەشتۈرۈلىدۇ‪ .‬ئۇلۇغ روھالر مانا‬ ‫مۇشۇنداق كىشىلەرنىڭ روھلىرىنى كۆرسىتىدۇ‪ .‬بۇالر ئالىي ۋە پاك روھالرمۇ‬ ‫دېيىلىدۇ‪ .‬يامان ئادەملەرنىڭ روھلىرى بولسا تۆۋەن روھ بولۇپ‪ ،‬نىجىس ۋە يامان‬ ‫روھالر دېيىلىدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىر ئۇستازىمىز مۇنداق دېگەن ئىدى‪:‬‬ ‫«ئالىي ۋە پاك روھالر ئىنسانالرنى ساقالش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ‪.‬‬ ‫نىجىس ۋە يامان روھالر بولسا ئىنسانالرغا زىيان يەتكۈزۈش ئۈچۈن قولىدىن‬ ‫كەلگەننى قىلىدۇ‪ .‬شۇنداقال ئۇالر ئىنسانالرغا دۈشمەندۇر‪ .‬پۈتۈن يامانلىق ۋە‬ ‫ئەسكىلىكلەرنىڭ ئارقىسىدا بۇالر بار‪ .‬خاراكتېر‪ ،‬ئىرادە ۋە روھى جەھەتتىن‬ ‫ئاجىز ئىنسانالرنى تەسىرى ئاستىغا ئالىدۇ»‪.73‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ناھايىتى ئېغىر بىر دەۋا‪ .‬ياخشىلىق ۋە يامانلىق ئالالھنىڭ‬ ‫ئىلكىدىدۇر‪ .‬لېكىن «ئالىي ۋە پاك روھالرنىڭ ئىنسانالرنى ساقالش ۋەزىپىسىنى‬ ‫ئۆتەيدىغانلىقى‪ ،‬نىجىس ۋە يامان روھالرنىڭ ئىنسانالرغا زىيان يەتكۈزۈش‬ ‫ئۈچۈن قولىدىن كەلگەننى قىلىدىغانلىقى»غا ئېتىقاد قىلىش ياخشىلىقنى ئالىي‬ ‫روھالردىن‪ ،‬يامانلىقنى تۆۋەن روھالردىن كۈتكەنلىك بولىدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ك ِمن حسن ٍة فَ ِمن هِ‬ ‫ك‬ ‫ك ِمن َسيهِئَ ٍة فَ ِمن نه ْف ِس َ‬ ‫َصابَ َ‬ ‫اَّلل َوَما أ َ‬ ‫« هما أ َ‬ ‫َصابَ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫هاس رسوَلً وَك َفى ِ​ِب هِ‬ ‫وأَرسلْن َ ِ‬ ‫َّلل َش ِهيداً»‬ ‫َ َْ َ‬ ‫اك للن ِ َ ُ َ‬ ‫‪ -73‬ئالىي روھالر ۋە تۆۋەن روھالر‪ ،‬زامان گېزىتى‪ -1993 ،‬يىل ‪ -9‬ئاينىڭ ‪ -29‬كۈنىدىكى سانى‪.‬‬

‫‪115‬‬

‫« ساڭا قانداق ياخشىلىق كەلسە ئالالھتىن كېلىدۇ‪ ،‬ساڭا قانداق‬ ‫يامانلىق كەلسە ئۆزۈڭدىن كېلىدۇ‪ .‬ئى مۇھەممەد! سېنى بىز ئىنسانالرغا ئەلچى‬ ‫قىلىپ ئەۋەتتۇق‪ ،‬ئالالھ يېتەرلىك شاھىتتۇر»‪ -‬نىسا‪.79/4‬‬ ‫اَّللُ»‬ ‫ض هراً إَِله َما َشاء ه‬ ‫«قُل َله أ َْم ِل ُ‬ ‫ك لِنَ ْف ِسي نَ ْفعاً َوَلَ َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى‪ :‬مېنىڭ ئۆزۈم ئۈچۈن پايدىلىق ياكى‬ ‫زىيانلىق بىر ئىش قىلىشقا كۈچۈم يەتمەيدۇ‪ .‬ئالالھنىڭ خالىغىنى بۇنىڭدىن‬ ‫مۇستەسنا‪ -»74‬ئەئراف ‪.188/7‬‬ ‫ئالالھ ئاسمانالرنىڭ ۋە زېمىننىڭ ھۆكۈمرانىدۇر‪ ،‬ئۇالرنى قوغداش‬ ‫ھوقۇقىنى ھېچكىمگە بەرمىگەن‪ .‬ھەر نامازدىن كېيىن ئوقۇلىدىغان ئايەتەل‬ ‫كۇرسىيدە مۇنداق دېيىلىدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫سماو ِ‬ ‫ود ُه ِح ْفظُ ُه َما َو ُه َو ال َْعلِ ُّي‬ ‫ض َوَلَ يَ ُؤ ُ‬ ‫ات َواْل َْر َ‬ ‫« َوس َع ُك ْرسيُّهُ ال ه َ َ‬ ‫ِ‬ ‫يم»‬ ‫ال َْعظ ُ‬ ‫«ئالالھنىڭ كۇرسىسى (ھاكىمىيەت دائىرىسى) ئاسمانالرنى ۋە زېمىننى‬ ‫ئۆز ئىچىگە ئالغان‪ .‬ئاسمانالرنى ۋە زېمىننى ساقالش ئۇنىڭغا ئېغىر كەلمەيدۇ‪.‬‬ ‫ئۇ ئۇلۇغدۇر‪ ،‬بۈيۈكتۇر»‪ -‬بەقەرە ‪.255/2‬‬ ‫ئالال تەئاال يەنە بىر ئايەتتە مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«وقُ ِل ا ْ​ْلم ُد ِهِ‬ ‫َّلل اله ِذي َ​َل ي ت ِ‬ ‫ِ‬ ‫هخ ْذ َولَداً َوَ​َل يَ ُكن لههُ َش ِر ٌ‬ ‫يك ِ​ِف ال ُْملْك َوَ​َلْ‬ ‫َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ُّ‬ ‫ِ‬ ‫ِل هم َن الذل َوَك ه ْبهُ تَ ْكبرياً»‬ ‫يَ ُكن لهُ َو ٌّ‬

‫‪ -74‬بۇ سۆزنىڭ مەنىسى‪ ،‬مەن ئۆزۈمگە ئالالھنىڭ قانۇنى بويىچە پايدا ياكى زىيان يەتكۈزەلەيمەن‪،‬‬ ‫دېگەن بولىدۇ‪ .‬چۈنكى پەيغەمبەرلەرمۇ ئالالھنىڭ قانۇنىغا بويسۇنماستىن ھېچبىر پايدا قولغا‬ ‫كەلتۈرەلمەيدۇ‪ ،‬ھېچبىر زىيانغا ئۇچرىمايدۇ‪.‬‬

‫‪116‬‬

‫«ئى مۇھەممەد! ‹ئاتا بولمىغان‪ ،‬پادىشاھلىقتا شېرىكى بولمىغان ۋە‬ ‫ئاجىزلىق سەۋەبىدىن بىر ۋەلىيگە (ياردەمچىگە) مۇھتاج بولمىغان ئالالھقا‬ ‫ھەمدۇساناالر بولسۇن› دېگىن‪ ،‬ئالالھنى شەنىگە اليىق بىر رەۋىشتە‬ ‫ئۇلۇغلىغىن»‪ -‬ئىسرا ‪.111/17‬‬ ‫دېمەككى‪ ،‬ئالالھنىڭ ۋەلىيگە ئىھتىياجى يوق‪ .‬ياخشىلىقنى بىر گۇرۇپپا‬ ‫روھانىيدىن‪ ،‬يامانلىقنى باشقا بىر گۇرۇپپا روھانىيدىن كۈتۈش ياخشىلىق‬ ‫تەڭرىلىرى ۋە يامانلىق تەڭرىلىرىنى ئويدۇرغانلىق بولىدۇ‪.‬‬ ‫ئەمدى ئالالھنىڭ ئەلچىلىرى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئايەتلەرگە قاراپ‬ ‫ئۇستازىڭىزنىڭ سۆزى ئۈستىدە بىرئاز پىكىر يۈرگۈزەيلى‪.‬‬

‫‪117‬‬

‫‪ -13‬قۇرئاندا ئالالھنىڭ ئەلچىلىرى‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫هاس رسوَلً وَك َفى ِ​ِب هِ‬ ‫«وأَرسلْن َ ِ‬ ‫َّلل َش ِهيداً»‬ ‫َ َْ َ‬ ‫اك للن ِ َ ُ َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! بىز سېنى ئىنسانالرغا ئەلچى قىلىپ ئەۋەتتۇق‪ ،‬ئالالھ‬ ‫يېتەرلىك شاھىتتۇر»‪ -‬نىسا ‪.79/4‬‬ ‫ئەرەپچىدە ئەلچىلىك ۋەزىپىسىنى ئۆز ئۈستىگە ئالغان كىشى رەسۇل‬ ‫دېيىلىدۇ‪ . 75‬فىقىھ ئىستىالھىدا رەسۇل‪ ،‬ئىشقا ئۆزىنى ئارىالشتۇرماستىن‬ ‫بىرىنىڭ سۆزىنى يەنە بىرىگە يەتكۈزۈش ۋەزىپىسىنى ئۆز ئۈستىگە ئالغان‬ ‫كىشىدۇ ر‪ . 76‬ئالالھ ئۆزىنىڭ سۆزلىرىنى ئىنسانالرغا يەتكۈزسۇن دەپ‬ ‫ۋەزىپىلەندۈرگەن كىشى ئالالھنىڭ ئەلچىسى دېيىلىدۇ‪.‬‬ ‫ئا‪ -‬ئەلچىلەر ۋەزىپىلىرى‬ ‫ئالالھ تەئاال ئەلچىلىرىنىڭ ۋەزىپىسىنى ئۈچ تۈرلۈك قىلىپ‬ ‫بەلگىلىگەن‪:‬‬ ‫‪ )1‬بۇيرۇقنى ئورنىغا يەتكۈزۈش (تەبلىغ)‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال بۇ توغرىدا مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫‪ -75‬راغىب ئەلئىسفەھانى‪ ،‬مۇفرەدات‪ -353 ،‬بەت‪ ،‬ر س ل ماددىسى‪.‬‬ ‫‪ -76‬رىسالەت (ئەلچىلىك) بىر كىشىنىڭ باشقا بىر كىشىنىڭ سۆزىنى يەنە باشقا بىر كىشىگە ئەينەن‬ ‫يەتكۈزۈشىدۇر‪ -.‬مەجەەلل‪ -1450 ،‬ماددە‪ .‬مەجەەلل ئوسمانىيە دۆلىتىدە ‪ 1876 -1868‬يىللىرى‬ ‫ئارىسىدا تەييارالنغان‪ ،‬قەرزلەر‪ ،‬نەرسە‪-‬كېرەكلەر ۋە سوتالش قاتارلىقالر ھوقۇق ئاساسلىرىنى ئۆز ئىچىگە‬ ‫ئالغان قانۇن‪ -.‬تۈركىيە دىيانەت ۋەقفى‪ ،‬ئىسالم ئېنسىكلوپېدىيىسى ‪ -28‬توم‪.‬‬

‫‪118‬‬

‫ي»‬ ‫«فَ َه ْل َعلَى ُّ‬ ‫الر ُس ِل إَِله الْبَالغُ ال ُْمبِ ُ‬ ‫«ئەلچىلەرنىڭ روشەن تەبلىغ قىلىشتىن باشقا ھېچقانداق ۋەزىپىسى‬ ‫يوق»‪ -‬نەھل ‪.35/16‬‬ ‫ت‬ ‫« َ​َّي أَيُّ َها ال هر ُس ُ‬ ‫ك ِمن هربِه َ‬ ‫ول بَلِه ْغ َما أُن ِز َل إِل َْي َ‬ ‫ك َوإِن هَلْ تَ ْف َع ْل فَ َما بَلهغْ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اَّلل ي ْع ِ‬ ‫ك ِم َن الن ِ‬ ‫ين»‬ ‫هاس إِ هن ه‬ ‫ص ُم َ‬ ‫ِر َسالَتَهُ َو هُ َ‬ ‫اَّللَ َلَ يَ ْهدي الْ َق ْوَم الْ َكاف ِر َ‬ ‫«ئى ئەلچى! رەببىڭدىن ساڭا نازىل قىلىنغان نەرسىنى تەبلىغ قىلغىن‬ ‫(يەتكۈزگىن)‪ ،‬ئەگەر ئۇنداق قىلمىساڭ ئۇنىڭ ئەلچىلىكىنى قىلمىغان‬ ‫بولىسەن»‪ -‬مائىدە ‪.67/5‬‬ ‫ِ ِ ِ​ِ ِ‬ ‫«وَما أ َْر َسلْنَا ِمن هر ُس ٍ‬ ‫ي َ​َلُ ْم»‬ ‫ول إَِله بِل َسان قَ ْومه ليُ بَِه َ‬ ‫َ‬ ‫« بىز قايسى ئەلچىنى ئەۋەتسەك‪ ،‬ئۇنى ئۆز قەۋمىنىڭ تىلى بىلەن‬ ‫ئەۋەتتۇق‪ .‬بۇنى ئۇنىڭ ئۇ قەۋمگە بايان قىلىشى ئۈچۈن شۇنداق قىلدۇق»‪-‬‬ ‫ئىبراھىم ‪.4/14‬‬ ‫ِ‬ ‫«وما أَنزلْنَا َعلَي َ ِ‬ ‫ي َ​َلُ ُم اله ِذي ا ْختَ لَ ُفواْ ِف ِيه َو ُه ًدى َوَر ْ​ْحَةً‬ ‫اب إَِله لتُ بَِه َ‬ ‫ْ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫ك الْكتَ َ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫لهَق ْوم يُ ْؤمنُو َن»‬

‫‪119‬‬

‫«بىزنىڭ ساڭا بۇ كىتابنى نازىل قىلىشىمىز‪ ،‬ئۇالرغا ئىختىالپ‬ ‫قىلىشقان نەرسىلىرىنى بايان‪ 77‬قىلىپ بېرىشىڭ ئۈچۈندۇر ھەمدە بۇ كىتابنىڭ‬ ‫ئىمان ئېيتىدىغان بىر قەۋمگە ھىدايەت ۋە رەھمەت بولۇشى ئۈچۈندۇر‪،‬‬ ‫خاالس»‪ -‬نەھل ‪.64/16‬‬ ‫‪ )2‬بۇيرۇقنى ئىجرا قىلىش‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«اتهبِع ما أ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي»‬ ‫ك ِمن هربِه َ‬ ‫ُوح َي إِل َْي َ‬ ‫ك َل إِلَ َه إَِله ُه َو َوأَ ْع ِر ْ‬ ‫ض َع ِن ال ُْم ْش ِرك َ‬ ‫َْ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! رەببىڭدىن ساڭا ۋەھىي قىلىنغان نەرسىگە‬ ‫ئەگەشكىن‪ .‬ئۇنىڭدىن باشقا ھېچ ئىالھ يوقتۇر‪ .‬مۇشرىكالردىن يۈز ئۆرۈگىن»‪-‬‬ ‫ئىنئام ‪.106/6‬‬ ‫‪ )3‬خۇش خەۋەر بېرىش ۋە ئاگاھالندۇرۇش‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َصلَ َح فَالَ‬ ‫ي إَِله ُمبَ ِه‬ ‫آم َن َوأ ْ‬ ‫« َوَما نُ ْرس ُل ال ُْم ْر َسل َ‬ ‫ين فَ َم ْن َ‬ ‫ين َوُمنذ ِر َ‬ ‫ش ِر َ‬ ‫ف َعلَْي ِه ْم َوَلَ ُه ْم ََْي َزنُو َن»‬ ‫َخ ْو ٌ‬

‫‪ -77‬بۇ ئىككى ئايەتتىكى «بايان قىلىش» نىڭ مەنىسىمۇ ئەينەن يەتكۈزۈشتۇر‪ .‬چۈنكى ئال ئىمران‬ ‫سۈرىسىنىڭ ‪ -187‬ئايىتىدە ئالالھ تەئاال كىتابنى يوشۇرماسلىقنىڭ ئۇنى بايان قىلىش بولىدىغانلىقىنى‬ ‫ئوتتۇرىغا قويىدۇ‪ .‬ئۇ ئايەتنىڭ تەرجىمىسى مۇنداق‪« :‬ئالالھ كىتاب بېرىلگەنلەردىن‪‹ :‬كىتابنى‬ ‫ئىنسانالرغا بايان قىلىڭالر ۋە ئۇنىڭدىن ھېچبىر نەرسىنى يوشۇرماڭالر› دەپ كەسكىن ئەھدە ئالغان‬ ‫ئىدى‪ .‬ل ېكىن ئۇالر بۇ ئەھدىگە ۋاپا قىلماي ئۇ كىتابنى ئاز پۇلغا سېتىۋەتتى‪ .‬ئۇالرنىڭ بۇ ئېلىم ‪-‬‬ ‫سېتىمى نېمىدېگەن يامان!»‪ -‬ئال ئىمران ‪.187/3‬‬

‫‪120‬‬

‫«بىز ئەلچىلەرنى پەقەت خۇش خەۋەر بەرگۈچى ۋە ئاگاھالندۇرغۇچى‬ ‫قىلىپ ئەۋەتىمىز‪ ،‬كىم ئىمان ئېيتسا ۋە ئۆزىنى تۈزەتسە‪ ،‬ئۇالرغا ھېچقانداق‬ ‫قورقۇنچ يوق ۋە ئۇالر ھەرگىزمۇ غەمكىن بولمايدۇ»‪ -‬ئەنئام ‪.48/6‬‬ ‫ِ‬ ‫هاس ب ِشرياً ونَ ِذيراً ول ِ‬ ‫َك هن أَ ْكثَ َر الن ِ‬ ‫هاس َ​َل‬ ‫« َوَما أ َْر َسلْنَ َ‬ ‫َ‬ ‫اك إِهَل َكافهةً لهلن ِ َ َ‬ ‫يَ ْعلَ ُمو َن»‬ ‫«بىز سېنى پەقەت پۈتۈن ئىنسانالر ئۈچۈن خۇش خەۋەر بەرگۈچى ۋە‬ ‫ئاگاھالندۇرغۇچى قىلىپ ئەۋەتتۇق‪ .‬لېكىن ئىنسانالرنىڭ تولىسى بىلمەيدۇ»‪-‬‬ ‫سابەئ ‪.28/34‬‬ ‫ب‪ -‬ئەلچىنىڭ ھوقۇقى بولمىغان ئەھۋالالر‪:‬‬ ‫‪ )1‬ئەلچىنىڭ مۇھاپىزەت قىلىش (ساقالش ۋە قوغداش) ھوقۇقى يوق‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ك إِهَل الْبَ َالغُ»‬ ‫ضوا فَ َما أ َْر َسلْنَ َ‬ ‫اك َعلَْي ِه ْم َح ِفيظاً إِ ْن َعلَْي َ‬ ‫«فَِإ ْن أَ ْع َر ُ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! ئەگەر ئۇالر يۈز ئۆرۈسە‪ ،‬بىلگىنكى بىز سېنى ئۇالرغا‬ ‫كۆزەتچى قىلىپ ئەۋەتمىدۇق‪ .‬سېنىڭ ۋەزىپەڭ تەبلىغ قىلىشتىنال ئىبارەت»‪-‬‬ ‫شۇرا ‪.48-42‬‬ ‫‪ )2‬ئەلچىنىڭ ۋەكىللىك قىلىش ۋەزىپىسى يوق‪.‬‬ ‫ئالالھنىڭ ئەلچىسى خەلققە ئالالھنىڭ ۋەكىللىكىنى قىلمايدۇ‪.‬‬ ‫شۇنىڭدەك‪ ،‬ئالالھقا خەلقنىڭ ۋەكىللىكىنىمۇ قىلمايدۇ‪ .‬ۋەكىلىمىز ئالالھ‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬

‫‪121‬‬

‫َنت َعلَْي ِهم‬ ‫اَّللُ َما أَ ْش َرُكواْ َوَما َج َعلْنَ َ‬ ‫« َول َْو َشاء ه‬ ‫اك َعلَْي ِه ْم َح ِفيظاً َوَما أ َ‬ ‫بَِوكِ ٍ‬ ‫يل»‬ ‫«ئەگەر ئالالھ خالىسا ئىدى‪ ،‬ئۇالر شېرىك كەلتۈرمەيتتى‪ .‬بىز سېنى‬ ‫ئۇالرنىڭ ئۈستىدە بىر كۈزەتچى قىلمىدۇق‪ .‬سەن ئۇالرنىڭ ئۈستىدە بىر‬ ‫ۋەكىلمۇ ئەمەسسەن»‪ -‬ئەنئام ‪.107/6‬‬ ‫ٍ ِ‬ ‫يل»‬ ‫َنت نَ ِذ ٌير َو ه‬ ‫ِ« هَّنَا أ َ‬ ‫اَّللُ َعلَى ُك ِهل َش ْيء َوك ٌ‬ ‫«سەن پەقەتال بىر ئاگاھالندۇرغۇچىسەن‪ .‬ئالالھ ھەر نەرسىگە‬ ‫ۋەكىلدۇر»‪ -‬ھۇد ‪.12/11‬‬ ‫‪ )3‬ئەلچى ھېچكىمنى توغرا يولغا كەلتۈرەلمەيدۇ‪.‬‬ ‫بىزنى يولىغا قوبۇل قىلغان رەببىمىز مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ت ول ِ‬ ‫ِ‬ ‫َك هن ه‬ ‫اء َو ُه َو أَ ْعلَ ُم‬ ‫اَّللَ يَ ْه ِدي َمن يَ َ‬ ‫«إِنه َ‬ ‫ك َ​َل َِتْدي َم ْن أ ْ‬ ‫َحبَ ْب َ َ‬ ‫شُ‬ ‫ِ‬ ‫ين»‬ ‫ِ​ِبل ُْم ْهتَد َ‬ ‫«سەن ياخشى كۆرگەن ئادىمىڭنى ھىدايەت قىاللمايسەن‪ ،‬لېكىن ئالالھ‬ ‫خالىغان ئادەمنى ھىدايەت قىلىدۇ‪ .‬ئالالھ ھىدايەت تاپقۇچىالرنى ئوبدان‬ ‫بىلىدۇ»‪ -‬قەسەس ‪.56/28‬‬ ‫ئەلچى توغرا يولغا باشاليدۇ‪ ،‬خاالس‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫صر ٍ‬ ‫«وإِنه َ ِ ِ ِ‬ ‫اط ُّم ْستَ ِق ٍيم»‬ ‫َ‬ ‫ك لَتَ ْهدي إ َ​َّل َ‬ ‫«شۈبھېسىزكى‪ ،‬سەن توغرا يولغا باشاليسەن»‪ -‬شۇرا ‪.52/42‬‬

‫‪122‬‬

‫‪ )4‬ئەلچى بېسىم ئىشلىتەلمەيدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ص ْي ِط ٍر»‬ ‫َنت ُم َذ هكِ ٌر‪ .‬له ْس َ‬ ‫«فَ َذ هكِ ْر إِ هَّنَا أ َ‬ ‫ت َعلَْي ِهم ِ​ِبُ َ‬ ‫« سەن ئۇالرغا نەسىھەت قىلغىن‪ .‬سەن پەقەتال بىر نەسىھەتچىسەن‪.‬‬ ‫سەن ئۇالرنىڭ ئۈستىدە بىر زورلىغۇچى ئەمەسسەن»‪ -‬غاشىيە ‪.22-21/88‬‬ ‫‪ )5‬ئەلچى كۆڭۈلگە كەلگەننى بىلەلمەيدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫« َوِ​ِمه ْن َح ْولَ ُكم ِهم َن اْلَ ْعر ِ‬ ‫اب ُمنَافِ ُقو َن َوِم ْن أ َْه ِل ال َْم ِدينَ ِة َم َر ُدواْ َعلَى‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫النهِ َف ِ‬ ‫ي ُثُه يُردُّو َن إِ َ​َّل َع َذ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫اب َع ِظ ٍيم»‬ ‫ت‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ِب‬ ‫ذ‬ ‫ع‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫اق َلَ تَ ْعلَ ُم ُه ْم ََْن ُن نَ ْعلَ ُم ُه ْم َ ُ َ ه ُ​ُ ه ه َ ْ‬ ‫َ‬ ‫«ئەتراپىڭالردىكى بەدەۋى ئەرەبلەردىن ۋە مەدىنە ئەھلىدىن مۇنافىقلىق‬ ‫قىلىشقا كۆنۈپ كەتكەن مۇنافىقالر بار‪ .‬سەن ئۇالرنى بىلمەيسەن‪ ،‬ئۇالرنى بىز‬ ‫بىلىمىز‪ .‬بىز ئۇالرنى ئىككى قېتىم ئازاباليمىز‪ .‬ئاندىن ئۇالر چوڭ بىر ئازابقا‬ ‫قايتۇرىلىدۇ»‪ -‬تەۋبە ‪.101/9‬‬ ‫ب‬ ‫َج َس ُام ُه ْم َوإِن يَ ُقولُوا تَ ْس َم ْع لَِق ْوَلِ​ِ ْم َكأَ هَّنُ ْم ُخ ُ‬ ‫« َوإِ َذا َرأَيْ تَ ُه ْم تُ ْع ِجبُ َ‬ ‫كأْ‬ ‫شٌ‬ ‫ٍ‬ ‫اح َذ ْرُه ْم قَاتَلَ ُه ُم ه‬ ‫َ​َّن يُ ْؤفَ ُكو َن»‬ ‫اَّللُ أ ه‬ ‫ص ْي َحة َعلَْي ِه ْم ُه ُم ال َْع ُد ُّو فَ ْ‬ ‫سبُو َن ُك هل َ‬ ‫سنه َدةٌ ََْي َ‬ ‫ُّم َ‬ ‫«مۇناپىقالرنى كۆرگەن چېغىڭدا‪ ،‬ئۇالرنىڭ جىسىملىرى سېنى‬ ‫ئەجەبلەندۈرىدۇ‪ .‬ئەگەر ئۇالر سۆزلىسە سۆزىگە قۇالق سالىسەن‪ .‬ئۇالر گويا يۆلەپ‬ ‫قويۇلغان ياغاچالردۇر‪ .‬ئۇالر ھەر ئاۋازنىڭ ئۆزلىرىگە قارىتىلغانلىقىنى ئوياليدۇ‪.‬‬ ‫ئۇالر دۈشمەندۇر‪ .‬ئۇالردىن ئېھتىيات قىل‪ .‬ئالالھ ئۇالرنى ھاالك قىلسۇن! ئۇالر‬ ‫قانداقمۇ بۇرۇلۇپ كېتىدىغاندۇ؟»‪ -‬مۇنافىقۇن ‪.4/63‬‬

‫‪123‬‬

‫‪ )6‬ئەلچى غەيىبنى بىلمەيدۇ‪.‬‬ ‫ئۇ پەقەت ئالالھ ئۆزىگە ۋەھىي قىلغان نەرسىلەرنىال بىلىدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ندي َخزآئِن هِ‬ ‫ول لَ ُكم ِع ِ‬ ‫ول لَ ُك ْم إِ​ِهّن‬ ‫ب َوَل أَقُ ُ‬ ‫«قُل َله أَقُ ُ ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫اَّلل َوَل أَ ْعلَ ُم الْغَْي َ‬ ‫ِل قُل َهل يستَ ِوي اْلَ ْعمى والْب ِ‬ ‫صريُ أَفَالَ تَتَ َف هك ُرو َن»‬ ‫َملَ ٌ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ك إِ ْن أَتهبِ ُع إَِله َما يُ َ‬ ‫وحى إِ َه ْ ْ َ ْ‬ ‫«ئېيتقىنكى‪ :‬مەن سىلەرگە ئالالھنىڭ خەزىنىلىرى مېنىڭ يېنىمدا‪،‬‬ ‫دېمەيمەن‪ .‬مەن غەيبنىمۇ بىلمەيمەن‪ .‬سىلەرگە‪ :‬مەن چوقۇم بىر پەرىشتە‪ ،‬مۇ‬ ‫دېمەيمەن‪ .‬مەن ماڭا ۋەھىي قىلىنغان نەرسىگىال ئەگىشىمەن›‪ .‬ئېيتقىنكى‪:‬‬ ‫‹كور بىلەن كۆرگۈچى باراۋەر بوالمدۇ؟ تەپەككۇر قىلمامسىلەر؟›»‪ -‬ئەنئام‬ ‫‪.50/6‬‬ ‫ت ِم َن ْ‬ ‫السوءُ إِ ْن أ َ​َانْ‬ ‫ِن ُّ‬ ‫اَلَ ِْري َوَما َم ه‬ ‫ب َلَ ْستَكْثَ ْر ُ‬ ‫« َول َْو ُك ُ‬ ‫نت أَ ْعلَ ُم الْغَْي َ‬ ‫سِ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ري لهَِق ْوٍم يُ ْؤِمنُو َن»‬ ‫إَِله نَذ ٌير َوبَش ٌ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى‪‹ :....‬ئەگەر غەيبنى بىلگەن بولسام‪،‬‬ ‫كۆپ ياخشىلىق ھاسىل قىلغان بوالتتىم‪ ،‬بېشىمغا ھېچبىر يامانلىق كەلمىگەن‬ ‫بوالتتى‪ .‬مەن ئىشىنىدىغان قەۋم ئۈچۈن پەقەتال بىر ئاگاھالندۇرغۇچى ۋە بىر‬ ‫خۇش خەۋەر بەرگۈچىمەن›»‪ -‬ئەئراف ‪.188/7‬‬ ‫پەيغەمبەرلەر بۇ ئەھۋالدا تۇرسا‪ ،‬باشقا ئىنسانالرنىڭ ئەھۋالى قانداق‬ ‫بوالر؟‬

‫‪124‬‬

‫‪ -14‬غەيىبنى بىلىش‬ ‫غەيىب سەزگۈ ئەزا بىلەن سەزگىلى بولمايدىغان‪ ،‬ئىنساننىڭ بىلىش‬ ‫دائىرىسىدىن يىراق بولغان نەرسىدۇر‪.78‬‬ ‫ئالالھدىن باشقىسى بىلەلمەيدىغان نەرسىلەر مۇتلەق غەيىب دېيىلىدۇ‪.‬‬ ‫باشقا بىر كىشى بىلگەن نەرسە مۇتلەق غەيىب كاتېگورىيەسىگە‬ ‫كىرمەيدۇ‪ .‬مەسىلەن‪ :‬كۆڭلىڭىزدىن ئۆتكەنلەرنى مەن بىلمەيمەن‪ ،‬لېكىن سىز‬ ‫بىلىسىز‪ .‬ئۇ ماڭا نىسبەتەن غەيىب بولىدۇ‪ ،‬سىزگە نىسبەتەن غەيىب بولمايدۇ‪.‬‬ ‫ئىشانالر غەيىبنى بىلگەنلىكىنى دەۋا قىلىدۇ‪ .‬ھەتتا تېخىمۇ‬ ‫ئىلگىرىلەپ قىيامەتنىڭ قاچان قايىم بولىدىغانلىقىنى‪ ،‬ئەتە نېمە‬ ‫بولىدىغانلىقىنى ۋە نەدە ئۆلىدىغانلىقىنى بىلگەنلىكىنى سۆزلىگەنلەرمۇ بار‪.‬‬ ‫ئەمدى بۇ مەسىلىدە قۇرئاننىڭ قانداق كۆزگە ئىلىنمىغانلىقىغا بىر مىسال‬ ‫بېرەيلى‪:‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«إِ هن ه ِ ِ‬ ‫ث َويَ ْعلَ ُم َما ِ​ِف ْاْل َْر َح ِام َوَما‬ ‫اع ِة َويُنَ هِز ُل الْغَْي َ‬ ‫ْم ال هس َ‬ ‫اَّللَ ع ْن َد ُه عل ُ‬ ‫وت إِ هن ه ِ‬ ‫ِ‬ ‫َي أ َْر ٍ‬ ‫يم‬ ‫ض َتَُ ُ‬ ‫اَّللَ َعل ٌ‬ ‫س ِ​ِب ِه‬ ‫س َماذَا تَكْس ُ‬ ‫ب غَ ًدا َوَما تَ ْد ِري نَ ْف ٌ‬ ‫تَ ْد ِري نَ ْف ٌ‬ ‫َخبِريٌ»‬ ‫«قىيامەت ۋاقتىنىڭ ئىلمى پەقەت ئالالھنىڭال يېنىدىدۇر‪ .‬ئالالھ‬ ‫يامغۇرنى ياغدۇرىدۇ ۋە رەھىملەردىكىنى بىلىدۇ‪ .‬ھېچكىم ئەتە نېمە ھاسىل‬ ‫‪ -78‬راغىب ئەلئىسفەھانى‪ ،‬مۇفرەدات ئەلفازىل قۇرئان‪ -616 ،‬بەت‪ ،‬غ ي ب ماددىسى‪.‬‬

‫‪125‬‬

‫قىلىدىغانلىقىنى بىلمەيدۇ‪ .‬ھېچكىم قەيەردە ئۆلۈشىنى بىلمەيدۇ‪ .‬ئالالھ‬ ‫بىلگۈچىدۇر‪ ،‬خەۋەردار بولۇپ تۇرغۇچىدۇر»‪ -‬لۇقمان ‪.34/31‬‬ ‫بۇ توغرىدا ئەھمەد ئىبنى ئەلمۇبارەك ئۆزىنىڭ غوجىسى (ئىشانى)‬ ‫ئابدۇلئەزىز ئەددەبباغقا مۇنداق سوئال قويغان‪:‬‬ ‫ غوجام! زاھىر ئالىمالردى ن‪ 79‬ھەدىسچىلەر ۋە باشقىالر لۇقمان‬‫سۈرىسىدە زىكىر قىلىنغان بەش غەيىب نەرسىنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ‬ ‫بىلىدىغان‪-‬بىلمەيدىغانلىقى ھەققىدە ئىختىالپالشقان ئىكەن‪ .‬جانابلىرى بۇنىڭغا‬ ‫قانداق قارايال؟‬ ‫ئۇ ئىشان مۇنداق جاۋاپ بەرگەن‪:‬‬ ‫مەجھۇل‪80‬‬

‫ بۇ بەش غەيىب نەرسە قانداقمۇ پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا‬‫قالىدۇ؟ ئۇنىڭ ئۈممىتىدىن تەسەررۇپق ا‪ 81‬ھوقۇقلۇق‪ 82‬بىرىنىڭ تەسەررۇپتا‬ ‫بواللىشى ئۈچۈن بۇ بەش نەرسىنى بىلىشى كېرەك‪.83‬‬ ‫دېمەككى‪ ،‬بۇالر ئەتە نېمە بولىدىغانلىقىنى‪ ،‬ئۆزلىرىنىڭ نەدە‬ ‫ئۆلىدىغانلىقىنى ۋە قىيامەتنىڭ قاچان قايىم بولىدىغانلىقىنى بىلىدۇ‪ .‬بۇنىڭدىن‬

‫‪ -79‬تەرىقەتچىلەرنىڭ قارىشىچە تەپسىر‪ ،‬ھەدىس‪ ،‬فىقىھ ئالىملىرى زاھىر ئالىمالردۇر‪ .‬ئۆزلىرىنىڭ غوجا‬ ‫ ئىشانلىرى باتىن ئالىمالردۇر‪.‬‬‫‪ -80‬بۇ بەش غەيىبنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم قانداقمۇ بىلمەي قالىدۇ؟ دېمەكچى‪.‬‬ ‫‪ -81‬تەسەررۇپ كائىناتتا بولىدىغان ئىشالرنى مەيدانغا كەلتۈرۈش‪ ،‬كائىناتتىكى نەرسىلەرنى ۋە‬ ‫ئىشالرنى ئۆزى چاغالپ ئ ورۇنالشتۇرۇش دېگەن بولۇپ‪ ،‬بۇ ئالالھ تەئاال ئۆزىنىڭ رەبلىك سۈپىتى بىلەن‬ ‫قىلىدىغان ئىشالردۇر‪ .‬يارىتىش‪ ،‬تىرىلدۈرۈش‪ ،‬ئۆلتۈرۈش‪ ،‬پېقىر قىلىش‪ ،‬باي قىلىش‪ ،‬ئاسمان –‬ ‫زېمىننىڭ ئىنتىزامىنى ساقالش‪ ،‬يامغۇر ياغدۇرۇش‪ ،‬ئۆسۈملۈكلەرنى ئۈندۈرۈش‪ ،‬كېسەەللرگە شىپالىق‬ ‫بېرىش‪ ... ،‬قاتارلىق ئىشالرنى قىلىش «كائىناتتا تەسەررۇپ قىلىش» دېيىلىدۇ‪.‬‬ ‫‪ -82‬تەسەررۇپ قىلىش ھوقۇقى توغرىسىدىكى دەۋا قۇرئانغا تۈپتىن خىالپتۇر ۋە ئالالھقا شېرىك‬ ‫كەلتۈرگەنلىكتۇر‪ .‬بۇ ھەقتە «كۆرۈنمەيدىغان يارانالر» دېگەن بۆلۈمدە توختالغان ئىدۇق‪.‬‬ ‫‪ -83‬ئابدۇلئەزىز ئەددەبباغ‪ ،‬ئەلئىبرىز‪ ،‬ئىستانبۇل ‪.522 – 521/1 ،1979‬‬

‫‪126‬‬

‫قارىغاندا بۇ كىشىلەر يۇقىرىدىكى ئايەتنى كۈچكە ئىگە ئەمەس (نەئۇزۇ بىلالھ)‪،‬‬ ‫دەپ قارايدۇ‪ .‬ئەمدى مۇنۇ ئايەتلەر ئۈستىدە پىكىر يۈرگۈزەيلى‪:‬‬ ‫ك ع ِن ال هساع ِة أَ هَّي َن مرساها قُل إِ هَّنَا ِعل ِ‬ ‫ِ‬ ‫يها‬ ‫َ‬ ‫«يَ ْسأَلُونَ َ َ‬ ‫ْم َها ع ْن َد َرِهّب َ​َل ُ​ُيَله َ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ َ َ ْ‬ ‫سماو ِ‬ ‫ات َو ْاْل َْر ِ‬ ‫ك‬ ‫لَِوقْتِ َها إِهَل ُه َو ثَ ُقلَ ْ‬ ‫ك َكأَنه َ‬ ‫ض َ​َل َ​َتْتِي ُك ْم إِهَل بَ ْغتَ ًة يَ ْسأَلُونَ َ‬ ‫ت ِ​ِف ال ه َ َ‬ ‫ح ِفي ع ْن ها قُل إِ هَّنَا ِعل ِ ِ‬ ‫اَّلل ول ِ‬ ‫َك هن أَ ْكثَ َر الن ِ‬ ‫هاس َ​َل يَ ْعلَ ُمو َن»‬ ‫ْم َها ع ْن َد ه َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٌّ َ َ ْ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! ئۇالر سەندىن قىيامەتنىڭ قاچان قايىم بولىدىغانلىقىنى‬ ‫سورايدۇ‪ .‬ئېيتقىنكى‪‹ :‬ئۇنىڭغا دائىر ئىلىم پەقەت رەببىمنىڭال يېنىدىدۇر‪.‬‬ ‫ئۇنى ۋاقتىدا ئالالھ ئۆزى مەيدانغا كەلتۈرىدۇ‪ .‬ئاسمانالرغا ۋە زېمىنغا ئېغىر‬ ‫كېلىدىغان ئۇ ۋەقە سىلەرگە تۇيۇقسىزال كېلىدۇ›‪ .‬گويا سەن ئۇنىڭ ۋاقتىنى‬ ‫بىلىدىغاندەك ئۇالر سەندىن سورىشىدۇ‪ .‬ئېيتقىنكى‪‹ :‬ئۇنىڭغا دائىر ئىلىم‬ ‫پەقەت ئالالھنىڭال يېنىدىدۇر‪ .‬لېكىن ئىنسانالرنىڭ تولىسى بىلمەيدۇ›‪-».‬‬ ‫ئەئراف ‪.187/7‬‬ ‫اع ِة أَ هَّي َن مرس ِ‬ ‫ك‬ ‫ت ِم ْن ِذ ْك َر َاه‪ .‬إِ َ​َّل َربِه َ‬ ‫«يَ ْسأَلُونَ َ‬ ‫يم أَنْ َ‬ ‫ك َع ِن ال هس َ‬ ‫ُْ َ َ‬ ‫اها‪ .‬ف َ‬ ‫م ْن تَ هاها‪ .‬إِ هَّنَا أَنْ َ ِ‬ ‫اها»‬ ‫ت ُم ْنذ ُر َم ْن َيَْ َش َ‬ ‫ُ َ​َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! ئۇالر سەندىن قىيامەتنىڭ ۋاقتىنى سورايدۇ‪ ،‬قاچان‬ ‫قايىم بولىدۇ؟ دەپ‪ .‬سەن نەدە‪ ،‬قىيامەتنىڭ ۋاقتىنى ئېيتىپ بېرىش نەدە!‬ ‫ئۇنى پەقەت رەببىڭ بىلىدۇ‪ .‬سەن ئۇنىڭدىن قورقىدىغانالرنى‬ ‫ئاگاھالندۇرغۇچىسەن‪ ،‬خاالس»‪ -‬نازىئات ‪.45–42/79‬‬ ‫ئابدۇلئەزىز ئەددەبباغقا ئوخشاش قۇرئاننى كۆزىگە ئىلمايدىغان ۋە ئۆزىنى‬ ‫قۇرئاندىن ئۈستۈن كۆرىدىغان دىمىغى ئۈستۈنلەرنىڭ سۆزلىرىنى بۇ يەرگە‬ ‫ئېلىشنى خالىمايتتىم‪ .‬لېكىن ئەپسۇسكى‪ ،‬مۇسۇلمانالرنىڭ ئېتىقادلىرى‬ ‫مۇشۇنىڭدەك سۆزلەر بىلەن بۇلغانماقتا‪.‬‬ ‫‪127‬‬

‫ئوقۇغۇچىلىق يىللىرىمدا ھەسەن بەسرىي چانتاينىڭ «قۇرئان ھەكىم ۋە‬ ‫مەئالى كەرىم» ناملىق قۇرئان تەرجىمىسىنى كۆپ ئوقۇيتتىم‪.‬‬ ‫ئۇ تەرجىمىدە ئابدۇلئەزىز ئەددەبباغ مۇقەددەسلەشتۈرۈلگەن‪ ،‬ئۇنىڭ‬ ‫سۆزلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان «ئەلئىبرىز» ناملىق كىتابتىن نەقىل كەلتۈرۈلۈپ‬ ‫بەزى ئايەتلەر ئىزاھالنغان‪ .‬بۇ سەۋەبتىن ئەلئىبرىز مەن ھەۋەس قىلغان ۋە‬ ‫ئوقۇشنى ئارزۇ قىلغان كىتابلىرىمنىڭ ئارىسىغا كىرگەن ئىدى‪.‬‬ ‫بۇ كىتابنىڭ جەالل يىلدىرىم قىلغان تەرجىمىسىنى ئوقۇدۇم‪ .‬جەالل‬ ‫يىلدىرىم كىرىش سۆزىدە ئەلئىبرىزنى مۇقەددەسلەشتۈرىدۇ‪ .‬ئۇنىڭچە‪...« ،‬‬ ‫ئەلئىبرىز بۇ ماۋزۇدا يېزىلغان باشقا كىتابالر ئارىسىدا ساپ ئالتۇن ئورنىدىدۇر‪.‬‬ ‫چۈنكى ئابدۇلئەزىز ئەددەبباغ كامىل دەرىجسىدىكى بۈيۈك ئەۋلىيادۇر‪ .‬ئىلىم‬ ‫ئادەملىرىنى گاڭگىرىتىپ قويغان‪ ،‬ئەقىللەرنى ئىشلىمەس قىلىپ قويغان‪،‬‬ ‫تەسەۋۋۇپ ئەربابىنى ھەيران قالدۇرغان لەدۇننىي‪ 84‬بىر ئىلىم‪-‬ئىرپانغا ئىگىدۇر‪.‬‬ ‫ئۇ بۇ كىتابتا پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇبارەك روھى بىلەن ئېلىپ بارغان‬ ‫سۆھبەتلىرىنى‪ ،‬مىسال ۋە مەلەكۇت ئالەمىدىكى كۆزىتىشلىرىنى بىر‪-‬بىرلەپ‬ ‫كۆرسەتمەكتىدۇر‪.85»...‬‬ ‫مىسال ئالەمى چۈش ئالەمى دېگەن بولىدۇ‪ .‬مەلەكۇت ئالەمى بولسا‬ ‫پەرىشتىلەر ۋە روھالر تۇرىدىغان‪ ،‬سەزگۈلەر بىلەن بىلگىلى بولمايدىغان ئالەم‬ ‫دېگەن بولىدۇ‪ .‬ھەر ئىككىلىسىنى بىرلەشتۈرۈپ غەيىب ئالەمى دېيىشكە‬ ‫بولىدۇ‪ .‬بۇ پالتوننىڭ ئىدەلەر ئالەمى چۈشەنچىسىنىڭ تەسەۋۋۇپتا ئەكس‬ ‫ئېتىشىدۇر‪.‬‬

‫‪ -84‬لەدۇنىي ئىلىم‪ ،‬يەنى ئىلمى لەدۇن مەسىلىسى ‪ -20‬ماۋزۇدا چۈشەندۈرۈلىدۇ‪.‬‬ ‫‪ -85‬جەالل يىلدىرىمنىڭ ئەلئىبرىز تەرجىمىسىگە يازغان كىرىش سۆزىنىڭ قىسقىچە مەزمۇنى‪.‬‬

‫‪128‬‬

‫بىر كىشىنىڭ مىسال ۋە مەلەكۇت ئالەمىدە كۆزىتىشلەردە بولۇشىنى‬ ‫قوبۇل قىلغىلى بولمىغىنىدەك پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمنىڭ روھى بىلەن‬ ‫سۆزلەشكەنلىك دەۋاسىنىمۇ قوبۇل قىلغىلى بولمايدۇ‪ .‬چۈش كۆرۈش‬ ‫مەسىلىسى بۇنىڭدىن مۇستەسنادۇر‪ .‬توغرا چۈشنى ھەر كىشى كۆرەلەيدۇ‪.‬‬ ‫ئەلئىبرىز قۇرئانغا تۈپتىن زىت دەۋاالر بىلەن تولغان بىر كىتابتۇر‪ .‬بۇ‬ ‫دەۋاالرنى بەزى پەلسەپىۋىي ئىزاھالرغا تايىنىپ ۋە سىر پەردىسى بىلەن يۆگەپ‬ ‫توغرا كۆرسۈتۈشكە تىرىشىش كىمگە نېمە پايدا ئېلىپ كېلىدۇ؟ قۇرئان‬ ‫تەپسىرى يازغان بىر كىشىنىڭ بۇنداق ئىشالرغا كۈچ سەرپ قىلىشى‬ ‫نېمىدېگەن يامان‪ -‬ھە!‬ ‫مېنىڭ ئۇ كىتابنى ئوقۇغان چېغىمدا قانداق ھالەتكە كەلگەنلىكىمنى‬ ‫تەسەۋۋۇر قىلىپ بېقىڭ‪ .‬مەن ئوقۇشنى ئىنتايىن ئارزۇ قىلغان كىتابنىڭ‬ ‫قۇرئانغا ئوچۇقتىن‪-‬ئوچۇق زىت سۆزلەرنى بىر ئاالھىدىلىك ھېسابلىشىغا‬ ‫ئېچىنايمۇ ياكى قۇرئان كەرىمنى تەفسىر قىلغان كىشىلەرنىڭ قۇرئان كەرىمنى‬ ‫كۆزگە ئىلمىغان قەبىھ سۆزلەر بىلەن تولغان بىر كىتابنى‬ ‫مۇقەددەسلەشتۈرگەنلىكىگە ئەپسۇسلىنايمۇ؟‬ ‫مۇسۇلمانالر بۈگۈنكى ئەھۋالغا بىكاردىن بىكار چۈشۈپ قالمىدى‪،‬‬ ‫ئەلۋەتتە‪.‬‬ ‫ئەمدى غەيىبكە مۇناسىۋەتلىك سۆھبىتىمىزگە ئۆتەيلى‪:‬‬ ‫ئىشان‪ :‬ئەۋلىياالرنىڭ ئىنساننىڭ دىلىدىن ئۆتكەنلەرنى بىلىشى ھەقتۇر‬ ‫ۋە ئەمەلىيەتتۇر‪ .‬بۇ «كەشپى زەمائىر‪ ،‬كەشپ ما فىلقۇلۇب» دېيىلىدۇ‪ .‬بۇنىڭ‬ ‫نۇرغۇنلىغان تەسەۋۋۇپ كىتابىدا‪ ،‬ئەۋلىيا تەرجىمىھاللىرىدە كۆپ مىساللىرى بار‪.‬‬ ‫غەرب ئالىملىرىمۇ بۇنىڭغا ئوخشىغان ئادەتتىن تاشقىرى ۋەقەلىكلەرنى ئىلمىي‬ ‫جەھەتتىن ئوتتۇرىغا قويغان‪.‬‬ ‫‪129‬‬

‫بۇنى «دىلدىكىنى ئوقۇماق»‪« ،‬تەلەپاتى»‪« ،‬مەلۇم بولماق» دېگەندەك‬ ‫ئىسىمالر بىلەن خەلقىمىزمۇ بىلىدۇ‪ .‬كەمىنە غوجامدىن بۇنىڭ ناھايىتى كۆپ‬ ‫مىسالىنى كۆردۈم‪ ،‬بېشىمدىن ئۆتكۈزدۈم‪.‬‬ ‫سەن بىزگە سۈرەئى ئەنئامنىڭ ‪ -50‬ئايىتىنى دەلىل كەلتۈرۈشكە‬ ‫ئۇرۇنۇۋاتىسەن‪ .‬سەن مۇپتىلىقنىڭ پەتىۋا بۆلۈمىدە ۋەزىپە ئۆتەۋاتىسەن‪. 86‬‬ ‫راستىمنى ئېيتسام ئەجەپلەندىم ھەم ئېچىندىم ھەم ئەيىبلىدىم‪ .‬ئىسالمىي‬ ‫ئىلىملەر بۇ قەدەر كەينىگە كەتكەنمىدۇ‪ ،‬دەپ ئەپسۇسالندىم‪.‬‬ ‫بۇ شەرىئەتكە زىت ئەمەس‪ .‬مەشھۇر قۇربى نەۋافىل (يەنى نەفلە‬ ‫ئىبادەتلەر بىلەن ئالالھقا يېقىنلىشىش بايان قىلىنغان) ھەدىستە پەيغەمبىرىمىز‬ ‫ئالالھ تەئاالنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى ئېيتىدىغۇ‪:‬‬

‫«‪...‬ئۇ ئابىد ۋە زاھىد بەندەمنى ياخشى كۆرگەن ۋاقتىمدا ئۇنىڭ‬ ‫كۆرىدىغان كۆزى‪ ،‬ئىشتىدىغان قۇلىقى‪ ،‬سۆزلەيدىغان تىلى‪ ،‬تۇتىدىغان قولى‪،‬‬ ‫ماڭىدىغان پۇتى بولىمەن‪ .‬ئۇ مەن بىلەن كۆرىدۇ‪ ،‬مەن بىلەن ئىشتىدۇ‪ ،‬مەن‬ ‫بىلەن سۆزلەيدۇ‪ ،‬مەن بىلەن تۇتىدۇ ۋە مەن بىلەن ماڭىدۇ» ئۇ مانا مۇشۇ‬ ‫ھالەتتۇر‪.87‬‬ ‫‪ -86‬بۇ مۇنازىرە ئېلىپ بېرىلغان ۋاقىتالردا مەن ئىستانبۇل مۇپتىلىقىنىڭ پەتىۋا ھەيئىتى باشلىقى‬ ‫ئىدىم‪ .‬جانابى ئالالھ ‪ -1976‬يىلى ‪ -8‬ئايدىن ‪ -1997‬يىلى ‪ -2‬ئايغا قەدەر مۇپتىلىقنىڭ پەتىۋا‬ ‫ئىشلىرىنى باشقۇرۇش نېمىتىنى ماڭا بەخش ئەتكەن ئىدى‪ .‬ئالالھقا چەكسىز ھەمدۇساناالر ئېيتىمەن‬ ‫(بايىندىر)‪.‬‬ ‫‪ -87‬ئەساد جوشان (خەلىل نەجاتى ئوغلۇ)‪ ،‬ئەۋلىيانىڭ كارامىتى ھەقتۇر‪ ،‬باش ماقالە‪ ،‬ئىسالم ژورنىلى‬ ‫‪ -1992‬يىلى ‪ -8‬ئاي ‪ -108‬سان‪ .‬بۇ ماقالە سۈلەيمانىيە جامەسىدە قىلغان بىر تەبلىغىمدىكى بەزى‬

‫‪130‬‬

‫بايىندىر‪ :‬ئىسالمىي ئىلىملەر بۇ قەدەر كەينىگە كەتكەنمىدۇ‪ ،‬دەپ‬ ‫ئ ەپسۇسلىنىۋاتىسىزغۇ‪ ،‬مانا بۇ يەردە سىز ھەقلىق‪ .‬ئىسالمىي ئىلىملەر‬ ‫يوقىلىپ‪ ،‬ئورنىنى خۇراپاتالرنىڭ ئالغانلىقىنى ماڭا سىز ئۆگەتكەن بولدىڭىز‪.‬‬ ‫رەھمەتلىك مەھمەد زاھىد قوتقۇ «ئەھلى سۈننەت ئەقائىدى» ناملىق‬ ‫كىتابىدا بىر كىشىنى كاپىر قىلىدىغان سۆز ۋە ئەھۋالالرنى تۇنۇشتۇرۇپ‬ ‫مۇنۇالرنى يازىدۇ‪:‬‬ ‫«غەيىبنى بىلىمەن» دەپ دەۋا قىلغان كىشىنى تەستىقلىغان‪،‬‬ ‫«مەن ئوغرىالنغان مالالرنى بىلىمەن» دېگەن‪،‬‬ ‫«ماڭا جىنالر خەۋەر ئېلىپ كېلىدۇ» دېگەن ۋە ئۇنىڭ بۇ سۆزىنى‬ ‫تەستىقلىغانالر كاپىر بولىدۇ‪ .‬چۈنكى غەيىبنى ئىنسانمۇ بىلمەيدۇ‪ ،‬جىنمۇ‬ ‫بىلمەيدۇ‪ .‬ئەكسىچە غەيىبنى يالغۇز ئالالھال بىلىدۇ‪.88‬‬ ‫ئەمدى سىز بېرىپ «ئەۋلىياالرنىڭ ئىنساننىڭ دىلىدىن ئۆتكەننى‬ ‫بىلىشى بىر ھەقتۇر ۋە ئەمەلىيەتتۇر» دېگەن كىشىنىڭ ئورنىنى تەيىن‬ ‫قىلىڭ‪.89‬‬ ‫ئىپادىلىرىمگە جاۋاب سۈپىتىدە يېزىلغان‪ .‬ئەساد جوشان ‪ -2001‬يىلى ۋاپات بولغان‪ .‬ئۇ ئىسالم‬ ‫ئەدەبىياتى پروفېسسورى ھەمدە نە قشىبەندى تەرىقىتىنىڭ خالىدىي تارمىقىنىڭ ئىشانلىرىدىن ئىدى‪ .‬بۇ‬ ‫تەرىقەت ئىستانبۇلدا ئىسكەندەر پاشا جامەسىنىڭ ئىمامى مەرھۇم مەھمەد زاھىد قوتقۇ يولىنىڭ داۋامى‬ ‫بولغانلىقى ئۈچۈن ئىسكەندەر پاشا جامائەتى دەپمۇ ئاتىلىدۇ‪ .‬ئۇ كۈنى پروفېسسور ئەساد جوشان ۋە‬ ‫ئۇنىڭ جامائەتىدىن بەزى نوپۇزلۇق كىشىلەر مەندىن ئىلگىرى جامەگە كېلىپ مىھراپنىڭ ئالدىدا‬ ‫ئولتۇرغان ئ ىكەن‪ .‬ئۇالر مەن قىلغان تەبلىغدىن بەك بىئارام بولغان ئىدى‪ .‬مەن شۇ ۋاقىتقىچە‬ ‫تەسەۋۋۇپ ۋە تەرىقەتلەر ھەققىدە يېتەرلىك مەلۇماتقا ئىگە ئەمەس ئىدىم‪ .‬جوشان ئەپەندىنىڭ بۇ‬ ‫ماقالىس ى مېنىڭ تەسەۋۋۇپ ۋە تەرىقەتلەر ھەققىدە ئىزدىنىشىمگە سەۋەب بولدى‪ .‬قولىڭىزدىكى كىتابچە‬ ‫شۇ ۋاقىتتا باشلىغان‪ ،‬كېيىنچە كېڭەيتىلگەن مۇنازىرىلەرنىڭ مەھسۇلىدۇر‪.‬‬ ‫‪ -88‬مەھمەت زاھىد قوتقۇ‪ ،‬ئەھلى سۈننەت ئەقائىدى‪ ،‬كۈپرۈ مۇجىپ سۆزلەر ۋە ھاەللر‪ ،‬سەھا‬ ‫نەشرىياتى‪ ،‬ئىستانبۇل ‪-134 ،1992‬بەت‪ .‬بۇ كىتابنى نەشىر قىلغۇچى ئەساد جوشان ئەپەندىدۇر‪.‬‬ ‫دې مەك‪ ،‬بۇ كىشى بۇنداق مۇھىم بىر ماۋزۇدا ئۆز ئۇستازى يازغان كىتابنىمۇ ئوقىمىغان‪.‬‬

‫‪131‬‬

‫ئىشان‪ :‬سەن غەيىب دېگەن سۆزنىڭ مەنىسىنى ۋە غەيىبنىڭ تۈرلىرىنى‬ ‫بىلمەستىن سۆزلەۋاتىسەن‪ .‬مۇتلەق غەيىبنى پەقەتال ئالالھ جەەلل جەاللۇھۇ‬ ‫ھەزرەتلىرى بىلىدۇ‪ ،‬ئۇ بىلدۈرمىسە پەيغەمبەرلەرمۇ‪ ،‬ئەۋلىياالرمۇ بىلەلمەيدۇ‪.‬‬ ‫لېكىن رەببۇلئالەمىين (ئالەملەرنىڭ رەببى) بىلدۈرسە ھەر نەرسە بىلىنىدۇ ۋە‬ ‫سۆزلىنىدۇ‪ .‬بىر كىشىنىڭ قەلبىدە‪ ،‬زېھنىدە‪ ،‬نىيىتىدە ۋە ئىچىدە ساقلىغان‬ ‫نەرسىسى «مۇتلەق غەيىب» ئەمەستۇر‪ .‬ئۇنى بىلگىلى بولىدۇ‪ ،‬ئادەتتىكىدەكال‬ ‫ئوقۇغىلى بولىدۇ‪.90‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئالالھدىن باشقىسى بىلەلمەيدىغان نەرسىلەر مۇتلەق‬ ‫غەيىبدۇر‪ .‬بىر نەرسىنى ئالالھدىن باشقا بىرى بىلەلەيدىغان بولسا ئۇ مۇتلەق‬ ‫غەيىب بولمايدۇ‪ .‬مەسىلەن‪ :‬كۆڭلىڭىزدىن نېمىلەرنىڭ كېچىۋاتقانلىقىنى مەن‬ ‫بىلمەيمەن‪ ،‬ئەمما سىز بىلىسىز‪.‬‬ ‫مۇنافىقالرنىڭ قەلبلىرىدە بولغانالر مۇتلەق غەيىب ئەمەس‪ .‬چۈنكى ئۇالر‬ ‫ئۆزلىرىنىڭ ئىچىلىرىدىكىنى بىلىدۇ‪ .‬ئەمما ئايەتى كەرىمە مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالمنىڭ ئۇالرنىڭ قەلبلىرىدىكىلەرنى بىلمەيدىغانلىقىنى ئوچۇق‬ ‫ئىپادىلەيدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫« َوِ​ِمه ْن َح ْولَ ُك ْم ِم َن ْاْلَ ْعر ِ‬ ‫اب ُمنَافِ ُقو َن َوِم ْن أ َْه ِل ال َْم ِدينَ ِة َم َر ُدوا َعلَى‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫النهِ َف ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫اق َ​َل تَ ْعلَ ُم ُه ْم ََْن ُن نَ ْعلَ ُم ُه ْم َسنُ َع هذ ُِبُ ْم َم هرتَ ْي ُثُه يُ َردُّو َن إ َ​َّل َع َذاب َعظيم»‬ ‫‪ -89‬ئەساد جوشان‪ ،‬ئەھلى سۈننەت ئەقائىدى ناملىق كىتابنىڭ بېشىغا رەھمەتلىك قوتقۇ ھەققىدە‬ ‫مۇنۇالرنى يازىدۇ‪...« :‬ئىنسا ننىڭ دىلىدىن ئۆتكەننى بىلىدۇ‪ ،‬كەلگەنلەر سوئاللىرىنى سورىماستىن‬ ‫ئۇالرغا جاۋابلىرىنى بېرەتتى‪ ،‬ئېھتىياج ئىگىسى تەلەپ قىلماستىن ئۇنىڭغا موھتاج بولغان نەرسىسىنى‬ ‫بېرەتتى‪ .»...‬بۇالر شۇ كىتابنىڭ ‪ -134‬بېتىدىن ئېلىنغان نەقىلگە ئاساسەن ئىشىنىپ تۇرۇپ‬ ‫سۆزلىگۈچىنى كاپىر قىلىدۇ‪.‬‬ ‫‪ -90‬ئەساد جوشان (خەلىل نەجاتى ئوغلۇ)‪ ،‬ئىسالم ژورنىلى ‪ -1992‬يىلى ‪ -8‬ئاي ‪ -108‬سان‪.‬‬

‫‪132‬‬

‫«ئەتراپىڭالردىكى بەدەۋى ئەرەبلەردىن ۋە مەدىنە ئەھلىدىن مۇنافىقلىق‬ ‫قىلىشقا كۆنۈپ كەتكەن مۇنافىقالر بار‪ .‬سەن ئۇالرنى بىلمەيسەن‪ ،‬ئۇالرنى بىز‬ ‫بىلىمىز»‪ -‬تەۋبە ‪.101/9‬‬ ‫ئىشان‪ :‬بىر ماۋزۇدا تەتقىقات ئېلىپ بارغاندا‪ ،‬ماۋزۇ بىلەن مۇناسىۋەتلىك‬ ‫پۈتۈن تەپسىالتالر توپالنمىسا توغرا نەتىجىگە ۋە ھەقىقەتكە ئېرىشكىلى‬ ‫بولمايدۇ‪ .‬بىر ئايەتى كەرىمەنى دەلىل سۈپىتىدە ئىلگىرى سۈرۈپ‪ ،‬ئۇ ھەقتىكى‬ ‫باشقا ئايەتلەرنى نەزەردىن ساقىت قىلىش ناقىسلىقتۇر‪ ،‬يېتەرسىزلىكتۇر‪،‬‬ ‫جىنايەتتۇر‪ ،‬مەنىۋى جەھەتتىنمۇ بۈيۈك خەتەردۇر‪ .‬توغرا‪ ،‬ئەنئام سۈرىسىنىڭ‬ ‫‪ -50‬ئايىتى كەرىمەسىدە مۇنداق دېيىلىدۇ‪:‬‬ ‫ول لَ ُكم ِع ْن ِدي َخزائِن هِ‬ ‫ول لَ ُك ْم إِ​ِهّن‬ ‫ب َوَ​َل أَقُ ُ‬ ‫«قُ ْل َ​َل أَقُ ُ ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫اَّلل َوَ​َل أَ ْعلَ ُم الْغَْي َ‬ ‫ِل‪»...‬‬ ‫وحى إِ َه‬ ‫َملَ ٌ‬ ‫ك إِ ْن أَتهبِ ُع إِهَل َما يُ َ‬ ‫«ئېيتقىنكى‪‹ :‬مەن سىلەرگە ئالالھنىڭ خەزىنىلىرى مېنىڭ يېنىمدا‪،‬‬ ‫دېمەيمەن‪ .‬مەن غەيىبنىمۇ بىلمەيمەن‪ .‬سىلەرگە‪ :‬مەن چوقۇم بىر پەرىشتە‪ ،‬مۇ‬ ‫دېمەيمەن‪ .‬مەن ماڭا ۋەھىي قىلىنغان نەرسىگىال ئەگىشىمەن‪ -»›...‬ئەنئام‬ ‫‪.50/6‬‬ ‫بۇ مۇشۇنداق‪ ،‬لېكىن يۇسۇف سۈرىسىنىڭ ‪ -96‬ئايىتىدە يەئقۇب‬ ‫ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكى بايان قىلىنىدۇ‪:‬‬ ‫«‪...‬ۋە مەن سىلەر بىلمىگەن نەرسىلەرنى ئالالھ تەرىپىدىن (ماڭا‬ ‫بىلدۈرۈلگەنلىكى ئۈچۈن) بىلىمەن»‪.91‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۆزىڭىزنىڭ سۆزىنى ئۆزىڭىز بىكار قىلىۋاتىسىز‪« .‬بىر‬ ‫كىشىنىڭ قەلبىدە‪ ،‬زېھنىدە‪ ،‬نىيىتىدە‪ ،‬ئىچىدە ساقلىغان نەرسىنى بىلگىلى‬ ‫‪ -91‬ئەساد جوشان‪ ،‬مەزكۇر ماقالىنىڭ داۋامى‪.‬‬

‫‪133‬‬

‫بولىدۇ‪ ،‬ئادەتتىكىدەك ئوقۇغىلى بولىدۇ» بولسا‪ ،‬يەئقۇب ئەلەيھىسساالم يۇسۇفنى‬ ‫قۇدۇققا تاشالشنى قارار قىلىپ‪ ،92‬ئۇنى ئۆزلىرى بىلەن بىرلىكتە ئېلىپ بېرىش‬ ‫ئۈچۈن رۇخسەت سورىغان ئوغۇللىرىغا نېمە ئۈچۈن ئۇنى قوشۇپ قويدى؟‬ ‫يۇسۇفنى قۇدۇققا تاشلىۋېتىپ يىغلىغان ھالدا يېنىغا كەلگەن‬ ‫ئوغۇللىرىنىڭ قەلبلىرىدىكىنى ئوقۇپ‪ ،‬ئۆزىگە يېقىن بىر يەردىكى قۇدۇقتا‬ ‫تۇرىۋاتقان ئوغلىنى نېمىشقا قۇتۇلدۇرمىدى؟‬ ‫ئازراق پىكىر يۈزگۈزۈپ باقىدىغان بولساڭالر‪ ،‬يۇسۇف سۈرىسىنىڭ‬ ‫‪ -96‬ئايىتىنىڭمۇ سىلەر ئۈچۈن دەلىل بواللمايدىغانلىقىنى چۈشىنىپ‬ ‫يېتىسىلەر‪.‬‬ ‫سۈرىنىڭ باش تەرىپىدە يۇسۇف كۆرگەن بىر چۈشىنى ئاتىسى يەئقۇب‬ ‫ئەلەيھىسساالمغا ئېيتقانلىقى‪ ،‬يەئقۇب ئەلەيھىسساالمنىڭ ئۇنىڭ ئالالھنىڭ‬ ‫ئەلچىسى بولىدىغانلىقىنى چۈشەنگەنلىكى بايان قىلىنغان ئىدى‪ .‬بۇ سەۋەبتىن‬ ‫‪ -92‬قېرىنداشلىرىنىڭ ئاتىسىدىن رۇخسەت ئېلىپ يۇسۇفنى ئېلىپ كېتىشى ۋە قۇدۇققا تاشلىشى‬ ‫يۇسۇف سۈرىسىدە مۇنداق بايان قىلىنىدۇ‪« :‬يۇسۇ فنىڭ قېرىنداشلىرى ئۆزئارا مۇنداق دېيىشەتتى‪:‬‬ ‫‹ يۇسۇف ۋە ئۇنىڭ قېرىندىشى ئاتىمىزغا بىزدىن بەك سۆيۈملۈك‪ .‬ھالبۇكى‪ ،‬بىز كۈچلۈك بىر‬ ‫جامائەدۇرمىز‪ .‬شۈبھىسىزكى‪ ،‬ئاتىمىز ئوچۇق ‪ -‬ئاشكارا بىر خاتالىق ئىچىدىدۇر‪ .‬يۇسۇفنى‬ ‫ئۆلتۈرۈۋېتىڭالر ياكى ئۇنى بىر يەرگە تاشلىۋېتىڭالر‪ ،‬ئاتاڭالرنىڭ سۆيگۈسى سىلەرگىال قالسۇن‪.‬‬ ‫ئۇنىڭدىن كېيىن ياخشى كىشىلەر بولىسىلەر›‪ .‬ئۇالرنىڭ ئارىسىدىن سۆزى ئۆتىدىغان بىرى‪:‬‬ ‫‹ يۇسۇفنى ئۆلتۈرمەڭالر‪ .‬ئۇنى قۇدۇقنىڭ كۆرگىلى بولمايدىغان چوڭقۇر يېرىگە تاشلىۋېتىڭالر‪ ،‬ئۆتكەن‬ ‫كارۋانالردىن بىرى ئۇنى ئالسۇن‪ .‬قىلساڭالر مۇشۇنداق قىلىڭالر› دېدى‪ .‬شۇنىڭ بىلەن ئۇالر مۇنداق‬ ‫دېدى‪ ‹ :‬ئى ئاتىمىز! نېمە ئۈچۈن يۇسۇف توغرۇلۇق بىزگە ئىشەنمەيسەن؟ بىز ئۇنىڭغا ھەقىقەتەن‬ ‫كۆيۈنىدىغان كىشىلەر تۇرساق‪ .‬ئەتە ئۇنى بىز بىلەن بىللە ئەۋەتكىن‪ .‬سەيلە قىلىپ يايرىسۇن‪،‬‬ ‫ئوينىسۇن‪ .‬بىز ئۇنى ياخشى قوغدايمىز›‪ .‬ئۇالرنىڭ ئاتىسى‪‹ :‬ئۇنى ئېلىپ كېتىشىڭالر مېنى‬ ‫ھەقىقەتەن قايغۇغا سالىدۇ‪ .‬سىلەر ئويۇن بىلەن بولۇپ كەتكەن بىر ئەسنادا ئۇنى بۆرىنىڭ يەپ‬ ‫كېتىشىدىن قورقىمەن› دېدى‪ .‬ئۇالر‪‹ :‬بىز كۈچلۈك بىر گۇرۇھ تۇرۇقلۇق ئۇنى بۆرە يەپ كەتسە‪ ،‬بىز ئۇ‬ ‫تەقدىردە ھەقىقەتەن زىيانغا ئۇچرىغانالر بولىمىز!› دېدى»‪ -‬يۇسۇف ‪.14 - 8/12‬‬

‫‪134‬‬

‫ئۇ كۈنلەرنىڭ بىرىدە ئۇنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى‪ .‬ئايەتلەر‬ ‫مۇنداق‪:‬‬ ‫ف ِْلَبِ ِيه َّي أَب ِ‬ ‫َح َد َع َش َر َك ْوَكبًا َوال ه‬ ‫س‬ ‫«إِ ْذ قَ َ‬ ‫وس ُ‬ ‫ت إِ​ِهّن َرأَيْ ُ‬ ‫تأَ‬ ‫َ َ‬ ‫ال يُ ُ‬ ‫ش ْم َ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ك فَ يَ ِكي ُدوا‬ ‫ين‪ .‬قَ َ‬ ‫ص ُرْؤَ​َّي َك َعلَى إِ ْخ َوتِ َ‬ ‫ال َ​َّي بُ َه‬ ‫ص ْ‬ ‫ِن َ​َل تَ ْق ُ‬ ‫َوالْ َق َم َر َرأَيْ تُ ُه ْم ِ​ِل َساجد َ‬ ‫شيطَا َن لِ ِْْلنْس ِ‬ ‫ك ِم ْن‬ ‫ك َويُ َعلِه ُم َ‬ ‫يك َربُّ َ‬ ‫ك َُْيتَبِ َ‬ ‫ي‪َ .‬وَك َذلِ َ‬ ‫لَ‬ ‫ان َع ُد ٌّو ُمبِ ٌ‬ ‫َك َك ْي ًدا إِ هن ال ه ْ‬ ‫َ‬ ‫يل ْاْل ِ ِ ِ ِ‬ ‫ك و َعلَى آ ِ‬ ‫ك ِم ْن‬ ‫وب َك َما أَ​َ​َتهَها َعلَى أَبَ َويْ َ‬ ‫َل يَ ْع ُق َ‬ ‫َ​َتْ ِو ِ َ‬ ‫َحاديث َويُت ُّم ن ْع َمتَهُ َعلَْي َ َ‬ ‫قَ بل إِب ر ِاهيم وإِسحا َق إِ هن ربه َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫يم»‬ ‫ْ ُ َْ َ َ ْ َ‬ ‫يم َحك ٌ‬ ‫ك َعل ٌ‬ ‫َ‬ ‫«ئۆز ۋاقتىدا يۇسۇف ئاتىسىغا‪‹ :‬دادىكا! مەن چۈشۈمدە ئون بىر‬ ‫يۇلتۇز‪ ،‬كۈن ۋە ئاينى كۆردۈم‪ .‬ئۇالرنى ماڭا سەجدە قىلىۋاتقان ھالەتتە كۆردۈم›‬ ‫دېگەن ئىدى‪.‬‬ ‫ئاتىسى مۇنداق دېدى‪‹ :‬ئى ئوغۇلچىقىم! چۈشۈڭنى قېرىنداشلىرىڭغا‬ ‫دېمە‪ .‬دېسەڭ ساڭا سۈيقەست قىلىدۇ‪ .‬چۈنكى شەيتان ئىنسانغا ئاشكارا‬ ‫دۈشمەندۇر‪.‬‬ ‫چۈشۈڭدە كۆرگىنىڭدەك رەببىڭ سېنى ئەلچىلىككە تالاليدۇ‪ ،‬ساڭا‬ ‫چۈش تەبىرىنى ئۆگىتىدۇ‪ ،‬بۇرۇن ئىبراھىم ۋە ئىسھاقتىن ئىبارەت ئىككى‬ ‫ئاتاڭغا نېمىتىنى تاماملىغاندەك‪ ،‬ساڭىمۇ ۋە يەئقۇب ئەۋالدىغىمۇ نېمىتىنى‬ ‫تاماماليدۇ‪ .‬چۈنكى رەببىڭ بىلگۈچىدۇر‪ ،‬ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر›»‪-‬‬ ‫يۇسۇف ‪.6–4/12‬‬ ‫‪ 11‬يۇلتۇز يۇسۇفنىڭ ‪ 11‬قېرىندىشى‪ ،‬كۈن ۋە ئاي بولسا ئاتا‪-‬ئانىسى‬ ‫دەپ تەبىر بېرىلگەن‪ .93‬كۈنلەرنىڭ بىرىدە بۇالر ئۇنىڭ ئالدىدا ھۆرمەت بىلەن‬ ‫‪ -93‬مۇھەممەد ئىبنى جەرىر ئەتتەبەرى‪ ،‬تەفسىرۇتتەبەرى‪ ،‬بېيرۇت ‪ -7 ،1992/1412‬توم‪-149 ،‬‬ ‫بەت‪.‬‬

‫‪135‬‬

‫ئىگىلەتتى‪ .‬يەئقۇب ئەلەيھىسساالم شۇ كۈننى كۈتمەكتە ئىدى‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇنداق دەەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ال أَ​َ​َلْ أَقُ ْل لَ ُك ْم‬ ‫ريا قَ َ‬ ‫«فَ لَ هما أَ ْن َج َ‬ ‫اء الْبَشريُ أَلْ َقاهُ َعلَى َو ْج ِهه فَ ْارتَ هد بَص ً‬ ‫إِ​ِّن أَ ْعلَم ِمن هِ‬ ‫اَّلل َما َ​َل تَ ْعلَ ُمو َن»‬ ‫ه ُ َ‬ ‫«ئاندىن خۇش خەۋەرچى كېلىپ كۆڭلەكنى يەئقۇبنىڭ يۈزىگە‬ ‫تاشلىغان ئىدى‪ ،‬كۆزلىرى قايتا كۆرىدىغان بولدى‪ .‬شۇنىڭ بىلەن يەئقۇب‪ :‬مەن‬ ‫سىلەرگە‪ ،‬ئالالھ تەرىپىدىن سىلەر بىلمەيدىغان نەرسىلەرنى بىلىمەن‪،‬‬ ‫دېمىگەنمىدىم؟ دېدى»‪ -‬يۇسۇف ‪.96/12‬‬ ‫سىز غەيىبنى بىلىشكە دەلىل كەلتۈرگەن ئايەت مانا بۇ ئەھۋالنى بايان‬ ‫قىلماقتا‪.‬‬ ‫سىزنىڭ سۆزلىرىڭىز مۇرىدلىرىڭىزنى گاڭگىرىتىپ قويىد ۇ‪. 94‬‬ ‫مەسىلەن‪ :‬مەدىنە مۇنەۋۋەردە ھاجىالر بىلەن پاراڭلىشىۋېتىپ غەيىبنى ئالالھدىن‬ ‫باشقا ھېچكىمنىڭ بىلەلمەيدىغانلىقىنى ئېيتقانىدىم‪ .‬مۇرىدلىرىڭىزدىن بىر‬ ‫خانىم مۇنداق دېدى‪« :‬سىز ئۇنداق دېگەن بىلەن‪ ،‬مېنىڭ غوجام (ئىشانىم)‬ ‫كېچە ياتىقىمدا نەچچە قېتىم ئوڭغا‪ ،‬نەچچە قېتىم سولغا ئۆرۈلگەنلىكىمنىمۇ‬ ‫بىلىدۇ»‪.‬‬ ‫ئىشان‪( :‬سەكرەپ قوپۇپ) ئالالھ بىلدۈرسە بىلەلمەمدۇ؟ ئالالھنىڭ‬ ‫بۇنىڭغا كۈچى يەتمەمدۇ؟‬

‫‪ -94‬بۇنىڭدىن كېيىنكى دەۋاالر ماھمۇد ئۇستا ئوسمان ئوغلۇ (ماھمۇد ئىشان) ۋە ئۇنىڭ ھەيئىتى بىلەن‬ ‫ئېلىپ بارغان مۇنازىرىمىزدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان‪.‬‬

‫‪136‬‬

‫بايىندىر‪ :‬ئالالھنىڭ كۈچى يەتمەيدىغان نېمە بار؟ لېكىن ئالالھنىڭ‬ ‫كۈچى بىلەن دەلىل كەلتۈرگىلى بولمايدۇ‪ .‬ئالالھ خالىسا مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالمنى دوزاخقا‪ ،‬شەيتاننى جەننەتكە كىرگۈزەلمەمدۇ؟ ئۇنىڭ بۇنى‬ ‫قىلىشقا كۈچى يەتمەمدۇ؟‬ ‫ئىشان‪ :‬ئەلۋەتتە يېتىدۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬لېكىن ئۇ‪ ،‬شەيتاننى دوزاخقا كىرگۈزىدىغانلىقىنى‪ ،‬مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالمنى بولسا جەننەتتە «ماقامى مەھمۇد» دېيىلىدىغان ئەڭ ئۈستۈن‬ ‫ماقامغا كىرگۈزىدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن‪.95‬‬ ‫پۈتۈن غەيىبنى بىلىدىغان رەببىمىز مۇنداق دەيدۇ‪« :‬ئالالھ سىلەرگە‬ ‫غەيىبنى ھەرگىزمۇ بىلدۈرمەيدۇ» (ئال ئىمران ‪ .)179/3‬ئۇ بۇنداق دېگەن‬ ‫تۇرسا‪ ،‬كىم بۇنىڭ ئەكسىنى داۋا قىالاليدۇ؟‬ ‫ئىشان‪ :‬ئەمما ئالالھ تەئاال يەنە بىر يەردە مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«ئالالھ پۈتۈن غەيىبنى بىلىدۇ‪ ،‬غەيىبنى ھېچكىمگە ئاشكارا قىلمايدۇ‪.‬‬ ‫لېكىن ئۆزى خالىغان ئەلچى بۇنىڭدىن مۇستەسنا»‪ -‬جىن ‪.27 – 26/72‬‬ ‫ئەۋلىياالر ئالالھنىڭ ئەلچىسىنىڭ ۋارىسى بولغانلىقى ئۈچۈن ئالالھنىڭ‬ ‫ئەلچىسىگە ئاشكارا قىلىنغان غەيىب ئۇالرغىمۇ ئاشكارا قىلىنىدۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۇ ئايەتلەر ئەلچىلەرگە ۋەھىينىڭ كېلىش شەكلى بىلەن‬ ‫مۇناسىۋەتلىكتۇر‪ .‬توغرا چۈشىنىش ئۈچۈن ئايەتلەرنىڭ ھەممىسىنى ئوقۇش‬ ‫كېرەك‪.‬‬

‫‪ « -95‬كېچىنىڭ بىر قىسمىدا ئويغۇنۇپ قۇرئان بىلەن تەھەججۇد نامىزى ئوقۇغىن‪ ،‬بۇ ناماز ساڭا‬ ‫ئارتۇقچە بىر ۋەزىپىدۇر‪ .‬شۇنداق قىلساڭ رەببىڭ سېنى مەدھىيىلىنىدىغان بىر ماقامغا ئېرىشتۈرىشى‬ ‫مۇمكىن»‪ -‬ئىسرا ‪.79/1‬‬

‫‪137‬‬

‫ئالالھ تەئاال ئۇ يەردە مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ضى ِم ْن ر ُس ٍ‬ ‫« َع ِاَلُ الْغَْي ِ‬ ‫َح ًدا‪ .‬إِهَل َم ِن ْارتَ َ‬ ‫ول فَِإنههُ‬ ‫ب فَ َال يُظْ ِه ُر َعلَى غَْيبِه أ َ‬ ‫َ‬ ‫ك ِمن ب ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ ِ​ِ‬ ‫ط‬ ‫َحا َ‬ ‫يَ ْسلُ ُ ْ َ ْ‬ ‫ي يَ َديْه َوم ْن َخلْفه َر َ‬ ‫ص ًدا‪ .‬ليَ ْعلَ َم أَ ْن قَ ْد أَبْ لَغُوا ِر َس َاَلت َرهِب ْم َوأ َ‬ ‫صى ُك هل َش ْي ٍء َع َد ًدا»‬ ‫ِ​ِبَا لَ َديْ ِه ْم َوأ ْ‬ ‫َح َ‬ ‫«رەببىم غەيىبنى بىلگۈچىدۇر‪ .‬ئۇ غەيىبنى ھېچكىمگە ئاشكارىلىمايدۇ‪.‬‬ ‫ئۆزى رازى بولغان ئەلچىسى بۇنىڭدىن مۇستەسنا‪ .‬شۈبھىسىزكى‪،‬‬ ‫ئۇنىڭ ئالدىغا ۋە ئارقىسىغا كۆزەتچىلەر قويىدۇ‪.‬‬ ‫شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئەلچى بىلىدۇكى‪ ،‬ئۇالر رەببىنىڭ ئەلچىلىكلىرىنى‬ ‫يەتكۈزدى‪ .‬ئۆزىمۇ ئۇالر ئېلىپ كەلگەن ۋەھىينى تولۇق بىلدى ۋە بىر –‬ ‫بىرلەپ چۈشەندى»‪ -‬جىن ‪.28–26/72‬‬ ‫ئالالھنىڭ ئەلچىسىنىڭ يېنىغا شەيتانمۇ كېلىشى مۇمكىن‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«وما أَرسلْنا ِمن قَ بلِ َ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ب إِهَل إِذَا َتَ​َ هَّن أَلْ َقى ال ه‬ ‫ش ْيطَا ُن ِ​ِف‬ ‫َ​َ ْ َ َ ْ ْ‬ ‫ك م ْن َر ُسول َوَ​َل نَِ ٍه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫اَّللُ َما يُلْقي ال ه‬ ‫اَّللُ آ َ​َ​َّيته َو ه‬ ‫ش ْيطَا ُن ُثُه َُْيك ُم ه‬ ‫س ُخ ه‬ ‫يم»‬ ‫يم َحك ٌ‬ ‫اَّللُ َعل ٌ‬ ‫أ ُْمنيهته فَ يَ ْن َ‬ ‫«شەيتان بىز سەندىن ئىلگىرى ئەۋەتكەن ھەر رەسۇل ۋە ھەر‬ ‫نەبىي نىڭ قىلغان ئارزۇسىغا ۋەسۋەسە سالدى‪ .‬لېكىن ئالالھ شەيتان سالغان‬ ‫ۋەسۋەسىنى بەربات قىلىپ ئۆزىنىڭ ئايەتلىرىنى مۇستەھكەملىدى‪ .‬ئالالھ‬ ‫بىلگۈچىدۇر‪ ،‬ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر»‪ -‬ھەج ‪.52/22‬‬ ‫بەزى تەپسىرلەردە ئەنئام سۈرسىنىڭ نازىل بولۇشى بىلەن‬ ‫مۇناسىۋەتلىك ئەنەس ئىبنى مالىك رەزىيەلالھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىنغان‬ ‫مۇنداق بىر ھەدىس نەقىل قىلىنىدۇ‪« :‬رەسۇلۇلالھ مۇنداق دېگەن‪ :‬قۇرئاندىن‬ ‫ئەنئام سۈرىسىدىن باشقا بىر سۈرە ماڭا بىر پۈتۈن ھالەتتە نازىل بولمىدى‪.‬‬ ‫‪138‬‬

‫شەيتانالر بۇ سۈرە ئۈچۈن جۇغالشقانچىلىك ھېچبىر سۈرە ئۈچۈن‬ ‫جۇغالشمىغان ئىدى‪ .‬بۇ سۈرە ماڭا جىبرائىل بىلەن بىرلىكتە ‪ 50‬مىڭ پەرىشتە‬ ‫بىلەن ئەۋەتىلدى‪ .‬ئۇالر بۇنى چۆرىدىۋېلىپ‪ ،‬بىر توي دەبدەبىسى بىلەن‬ ‫ئېلىپ كەلدى»‪.96‬‬ ‫ئەلچى يېنىغا كەلگۈچىنىڭ پەرىشتە ئىكەنلىكىگە ۋە سۆزلىگەن‬ ‫سۆزىگە شەيتان ۋەسۋەسىسى ئارلىشىپ قالمىغانلىقىغا ئىشىنىشى الزىم‪ .‬جانابى‬ ‫ئالالھنىڭ ۋەھىي ئەسناسىدا ئەلچىنىڭ ئەتراپىغا پەرىشتىلەرنى تىزىشى مۇشۇ‬ ‫سەۋەبتىندۇر‪.‬‬ ‫ۋەھىينىڭ كېلىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بىر ئايەتنى كەلتۈرۈپ‪،‬‬ ‫غەيىبنى بىلگىلى بولىدىغانلىققا دەلىل كەلتۈرۈش مۇمكىنمۇ؟‬

‫‪ -96‬ئەلمالىلى مۇھەممەد ھامدى يازىر‪ ،‬ھەق دىنى قۇرئان دىلى‪ ،‬ئىستانبۇل ‪ -2 ،1936‬توم‪1861 ،‬‬ ‫– ‪ -1862‬بەتلەر‪.‬‬

‫‪139‬‬

‫‪ -15‬ئىشانالرغا ۋەھىي‬

‫‪97‬‬

‫ۋەھىي پىسىلدىماق ۋە مەخپىي سۆزلىمەك دېگەن مەنىلەرنى‬ ‫ئىپادىلەيدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال ئىنسانالرنىڭ ئىچىدىن ئۆزىنىڭ ئەلچىلىرىنى تالاليدۇ‬ ‫ۋە سۆزلىرىنى ئۇالرنىڭ ۋاسىتىسى بىلەن ئىنسانالرغا ئۇقتۇرىدۇ‪ .‬ئۇ سۆزلەرنى‬ ‫جىبرىئىل ئەلەيھىسساالم ئېلىپ كېلىدۇ‪ .‬ئۇنىڭ كېلىشىنى ئۇ ئەلچىدىن‬ ‫باشقىسى كۆرمەيدۇ ۋە سۆزلىرىنى ئۇنىڭدىن باشقىسى ئاڭلىمايدۇ‪ .‬بۇ‬ ‫سۆزلىشىش ئىنسانالردىن مەخپىي بولغانلىقى ئۈچۈن ۋەھىي دەپ ئاتىلىدۇ‪.‬‬ ‫ۋەھىينىڭ ئىلھام مەنسىمۇ بار‪ .‬چۈنكى ئالالھ تەئاال ئىنساننىڭ كۆڭلىگە‬ ‫سالغان نەرسە ئىلھام دېيىلىدۇ‪ .‬ئۇمۇ ۋەھىيگە ئوخشاش مەخپىيدۇر‪.‬‬ ‫قۇرئان كەرىمدە ۋەھىي دېگەن سۆز ھەر ئىككى مەنىدە ئىشلىتىلىدۇ‪.‬‬ ‫شۇنداقتىمۇ ۋەھىي دېيىلگەندە ئىنساننىڭ ئەقلىگە كېلىدىغىنى ئالالھنىڭ‬ ‫ئەمىرلىرىنىڭ ئەلچىلىرىگە يېتىپ كېلىشىدۇر‪ .‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم بىلەن‬ ‫ئەلچىلىك ئاخىرالشقانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭ ۋاپاتى بىلەن ۋەھىي ئىشىكى‬ ‫ئېتىلگەن‪.‬‬ ‫ئەلچىلىك ئالالھنىڭ ئەمىر‪-‬پەرمانلىرىنى ئىنسانالرغا يەتكۈزۈش‬ ‫ۋەزىپىسى بولغانلىقى ئۈچۈن ۋەھىي مۇسۇلمانالر بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولىدۇ‪.‬‬ ‫لېكىن ئىلھام خۇسۇسىيدۇر‪ ،‬باشقا ھېچكىم بىلەن مۇناسىۋىتى بولمايدۇ‪.‬‬ ‫مۇسۇلمان بولسۇن‪ ،‬كاپىر بولسۇن ھەر كىشى ئىلھام ئاالاليدۇ‪ .‬بۇ توغرىدا كېيىن‬ ‫توختىلىمىز‪.‬‬

‫‪ -97‬بۇ بۆلۈمدىكى دەۋاالر ماھمۇد ئۇستا ئوسمان ئوغلۇ (ماھمۇد ئىشان) ۋە ئۇنىڭ ھەيئىتى بىلەن‬ ‫ئېلىپ بارغان مۇنارىزىمىزدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان‪.‬‬

‫‪140‬‬

‫ئىشان ‪ :‬ئالالھ بەزى نەرسىلەرنى ئىشانالرغا ۋەھىي قىلىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ ئانىسىغا ۋەھىي قىلمىدىمۇ؟ ئايەتتە مۇنداق دېيىلىدۇ‪:‬‬ ‫«وأَوحي نَا إِ َ​َّل أُِم موسى أَ ْن أَر ِ‬ ‫ض ِع ِيه»‬ ‫َ ْ َْ‬ ‫ْ‬ ‫هُ َ‬ ‫«مۇسانىڭ ئانىسىغا ئۇنى ئېمىتكىن دەپ ۋەھىي قىلدۇق»‪ -‬قەسەس‬ ‫‪.7/28‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئالالھ ھەرىگىمۇ ۋەھىي قىلغان‪ .‬ئىشانالرغا نېمىشقا ۋەھىي‬ ‫قىلمىسۇن؟ ئۇ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ك إِ َ​َّل النهح ِل أ ِ‬ ‫َن هِ‬ ‫اَّت ِذي ِمن ا ْ​ْلِبَ ِ‬ ‫ال بُيُوَتً َوِم َن ال ه‬ ‫ش َج ِر َوِ​ِمها‬ ‫« َوأ َْو َحى َربُّ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ي ْع ِر ُشو َن‪ُ .‬ثُه ُكلِي ِمن ُك ِل الثهمر ِ‬ ‫ات فَاسلُ ِكي سبل ربِ ِ‬ ‫ك ذُلُالً»‬ ‫ْ‬ ‫ُ ُ َ َه‬ ‫َ‬ ‫ه َ​َ‬ ‫«رەببىڭ ھەسەل ھەرىلىرىگە مۇنداق ۋەھىي قىلدى‪ :‬تاغالردا‪،‬‬ ‫ئورمانزارلىقالردا ۋە ئىنسانالر تەييارلىغان ساندۇقالردا ئۆزۈڭالر ئۈچۈن ئۆيلەرنى‬ ‫ياساڭالر‪.‬‬ ‫ئاندىن كېيىن مېۋىلەرنىڭ ھەممىسىدىن يەڭالر‪ ،‬ئاندىن رەببىڭالر‬ ‫سىلەرگە بويسۇندۇرۇپ بەرگەن يولالردا مېڭىڭالر»‪ -‬نەھل ‪.69–68/16‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۇ ئايەتلەردىكى ۋەھىي سۆزلىرى ئىلھام مەنىسىدىدۇر‪ ،‬يەنى‬ ‫ئالالھنىڭ ئۇالرنىڭ ئىچىگە مۇشۇنداق بىر ھېس‪-‬تۇيغۇ پەيدا قىلغانلىقىنى‬ ‫بىلدۈرىدۇ‪.‬‬ ‫سىلەر بۇ پوزىتسىيەڭالر بىلەن ئىنتايىن خەتەرلىك بىر ئىشقا‬ ‫كىرىشىۋاتىسىلەر‪ .‬سىلەر غەيىبنى بىلەلمەيدىغانلىقىڭالرنى ھەزىم‬ ‫قىاللمىغانلىقىڭالر ئۈچۈن‪ ،‬ئالالھنىڭ غەيىبىنى بىلدۈرگەن ئەلچىلىرىنىڭ‬ ‫ئورنىغا ئۆتۈشكە تىرىشىۋاتىسىلەر‪.‬‬ ‫‪141‬‬

‫‪ -16‬پەيغەمبەرلەرنىڭ ۋارىسى بولۇش‬

‫‪98‬‬

‫مۇرىد‪ :‬ئالالھنىڭ ئەۋلىيا بەندىلىرى ئالالھنىڭ ئەلچىسىنىڭ‬ ‫خەلىپىسىدۇر‪.‬‬ ‫ئىشان‪ :‬ئالالھنىڭ ئەۋلىيالىرى پەيغەمبەرلەرنىڭ ۋارىسىدۇر‪ .‬ئۇالرغا‬ ‫بولىدىغان ئىشالر بۇالرغىمۇ بولىدۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬پەيغەمبەرگە ۋارىس بولۇش مەسىلىسى ياخشى‬ ‫چۈشىنىلمىگەن ئوخشايدۇ‪ .‬مەلۇم بولغىنىدەك قەدىمكى زاماندا ئەلچىلىك‬ ‫ھالقىسى ئۈزۈلۈپ قالماستىن داۋاملىشاتتى‪ .‬مەسىلەن‪ :‬ئىبراھىم ئەلەيھىسساالم‬ ‫لۇت ئەلەيھىسساالمنىڭ تاغىسى‪ ،‬ئىسمائىل ۋە ئىسھاق ئەلەيھىمەسساالمنىڭ‬ ‫ئاتىسى‪ ،‬يەئقۇب ئەلەيھىسساالمنىڭ بوۋىسى ئىدى‪ .‬يۇسۇف ئەلەيھىسساالم بولسا‬ ‫يەئقۇب ئەلەيھىسساالمنىڭ ئۇغلى ئىدى‪ .‬ئالالھنىڭ بىر قانچە ئەلچىسىنىڭ بىر‬ ‫جايدا ۋە بىر دەۋردە بىرلىكتە پەيغەمبەرلىك قىلغانلىقىمۇ بولغان‪ .‬يەھيا‬ ‫ئەلەيھىسساالم زەكەرىييا ئەلەيھىسساالمنىڭ ئوغلىدۇر ۋە ئىيسا ئەلەيھىسساالمدىن‬ ‫‪ 10‬ئايلىق چوڭدۇر‪ .‬زەكەرىييا ئەلەيھىسساالم مەريەم ئەلەيھىسساالمنى بېقىشنى‬ ‫ئۆز ئۈس تىگە ئالغان ۋە بۇالرنىڭ ئۈچىلىسى قۇددۇس (ھازىرقى ئېروسالىم) دا‬ ‫ياشىغان‪.‬‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمدىن بۇرۇن بىر مۇددەت ئەلچى كەلمىگەن‪.‬‬ ‫كېيىن ئەلچىلەرنىڭ ئاخىرقىسى سۈپىتىدە مۇھەممەد ئەلەيھسساالم ۋەزىپىگە‬ ‫تەيىنلەنگەن‪.‬‬

‫‪ -98‬بۇ بۆلۈمدىكى دەۋاالر ماھمۇد ئۇستا ئوسمان ئوغلۇ (ماھمۇد ئىشان) ۋە ئۇنىڭ ھەيئىتى بىلەن‬ ‫ئېلىپ بارغان مۇنارىزىمىزدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان‪.‬‬

‫‪142‬‬

‫بىر ئەلچىنىڭ ۋەزىپىسى ئۆزىنى ئەۋەتكۈچىنىڭ تەلىپى بويىچە ئىش‬ ‫قىلىشتۇر‪ .‬مەسىلەن‪ :‬تەۋپىق ھەسنا بىلەن توي قىلىش تەلىپىنى قىزنىڭ‬ ‫ئائىلىسىگە بىلدۈرۈسۇن ۋە بىر جاۋاپ ئېلىپ كەلسۇن دەپ دوستى ئەخمەتنى‬ ‫ئەلچى قىلىپ ئەۋەتكەن بولسا‪ ،‬ئۇ تېخىمۇ چىرايلىق ۋە تېخىمۇ چېۋەر دەپ‬ ‫باشقا بىر قىز ئۈچۈن ئەلچىلىك قىاللمايدۇ‪ .‬چۈنكى ئەلچىنىڭ قارارنى‬ ‫ئۆزگەرتىش ھوقۇقى يوقتۇر‪ .‬ئۇنىڭ ۋەزىپىسى تەۋپىقنىڭ قارارىنى ھەسنانىڭ‬ ‫ئائىلىسىگە چىرايلىقچە بىلدۈرۈشتۇر‪ ،‬خاالس‪ .‬ھېچقانداق ئەلچى ئۆزىگە‬ ‫بېرىلگەن ۋەزىپىنىڭ سىرتىغا چىقالمايدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ي»‬ ‫الر ُس ِل إَِله الْبَال ُ‬ ‫«فَ َه ْل َعلَى ُّ‬ ‫غ ال ُْمبِ ُ‬ ‫«ئەلچىلەرنىڭ روشەن تەبلىغ قىلىشتىن باشقا ھېچقانداق ۋەزىپىسى‬ ‫يوق»‪ -‬نەھل ‪.35/16‬‬ ‫ت‬ ‫« َ​َّي أَيُّ َها ال هر ُس ُ‬ ‫ك ِمن هربِه َ‬ ‫ول بَلِه ْغ َما أُن ِز َل إِل َْي َ‬ ‫ك َوإِن هَلْ تَ ْف َع ْل فَ َما بَله ْغ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اَّلل ي ْع ِ‬ ‫ك ِم َن الن ِ‬ ‫ين»‬ ‫هاس إِ هن ه‬ ‫ص ُم َ‬ ‫ِر َسالَتَهُ َو هُ َ‬ ‫اَّللَ َلَ يَ ْهدي الْ َق ْوَم الْ َكاف ِر َ‬ ‫«ئى ئەلچى! رەببىڭدىن ساڭا نازىل قىلىنغان نەرسىنى تەبلىغ قىلغىن‬ ‫(يەتكۈزگىن)‪ ،‬ئەگەر ئۇنداق قىلمىساڭ ئۇنىڭ ئەلچىلىكىنى قىلمىغان‬ ‫بولىسەن»‪ -‬مائىدە ‪.67/5‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َصلَ َح فَالَ‬ ‫ي إَِله ُمبَ ِه‬ ‫آم َن َوأ ْ‬ ‫« َوَما نُ ْرس ُل ال ُْم ْر َسل َ‬ ‫ين فَ َم ْن َ‬ ‫ين َوُمنذ ِر َ‬ ‫ش ِر َ‬ ‫ف َعلَْي ِه ْم َوَلَ ُه ْم ََْي َزنُو َن»‬ ‫َخ ْو ٌ‬ ‫«بىز ئەلچىلەرنى پەقەت خۇش خەۋەر بەرگۈچى ۋە ئاگاھالندۇرغۇچى‬ ‫قىلىپ ئەۋەتىمىز‪ ،‬كىم ئىمان ئېيتسا ۋە ئۆزىنى تۈزەتسە‪ ،‬ئۇالرغا ھېچقانداق‬ ‫قورقۇنچ يوق ۋە ئۇالر ھەرگىزمۇ غەمكىن بولمايدۇ»‪ -‬ئەنئام ‪.48/6‬‬

‫‪143‬‬

‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم ئاخىرقى ئەلچى بولغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭدىن‬ ‫كېيىن ۋەھىي ئېلىش ۋە مۆجىزە كۆرسىتىش ئىشىكى تاقىۋېتىلگەن‪ .‬ئۇنىڭغا‬ ‫ۋارىس بولۇش ئۇ ئېلىپ كەلگەن قۇرئاننى ئىنسانالرغا يەتكۈزۈش شەكلىدە‬ ‫بولىدۇ‪ .‬ئەگەر ئۇ ھايات بولغان بولسا ئىدى‪ ،‬بۇ ۋەزىپىنى ئۆزى ئىجرا قىلغان‬ ‫بوالتتى‪ .‬بۇنىڭدىن باشقا بىر ۋارىسلىقنىڭ بولۇشى مۇمكىن ئەمەس‪.‬‬ ‫بىر تەرەپتىن ئۆزۈڭالرغا ۋەھىي كەلگەنلىكىنى دەۋا قىلىسىلەر‪ ،‬يەنە بىر‬ ‫تەرەپتىن كارامەت ئىزدەپ يۈرۈسىلەر‪ .‬كارامەت دېيىشىڭالرنىڭ سەۋەبى مۆجىزە‬ ‫دېيىشكە پېتىنالمىغانلىقىڭالر ئۈچۈندۇر‪.‬‬ ‫بۇنىڭ بىلەن بىرلىكتە «ئالالھنىڭ ئەۋلىيالىرى پەيغەمبەرلەرنىڭ‬ ‫ۋارىسىدۇر‪ .‬ئۇالرغا بولىدىغان ئىشالر بۇالرغىمۇ بولىدۇ» دېگەن سۆزۈڭالر بىلەن‬ ‫سىستېماڭالر پۈتۈنلەنگەن بولىدۇ‪ .‬ئۆتۈنۈپ قاالي‪ ،‬بويۇڭالردىن بۈيۈك ئىشالرغا‬ ‫كىرىشتىن ۋاز كېچىڭالر‪.‬‬

‫‪144‬‬

‫‪ -17‬مۆجىزە‬ ‫ئەلچىلەرنىڭ مۆجىزىلىرى بار‪ .‬مۆجىزە بىر شەخسنىڭ ئالالھنىڭ‬ ‫ئەلچىسى بولغانلىقىنى ئىسپاتاليدىغان دەلىلدۇر‪.‬‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ مۆجىزىسى قۇرئان كەرىمدۇر‪ .‬قۇرئان بىلەن‬ ‫تۇنۇشقان ھەر كىشى ئۇنى ئېلىپ كەلگۈچىنىڭ ئالالھنىڭ ئەلچىسى بولۇشى‬ ‫الزىملىقىنى چۈشىنىپ يېتىدۇ‪ .‬چۈنكى ئۇ ئىنسان يازااليدىغان بىر كىتاب‬ ‫ئەمەستۇر‪.‬‬ ‫بۇ خۇددى ئىيسا ئەلەيھىسساالمنىڭ ئالالھنىڭ رۇخسىتى بىلەن‬ ‫ئۆلۈكلەرنى تىرىلدۈرۈشى‪ ،‬قۇش ھەيكىلى ياساپ ئالالھنىڭ رۇخسىتى بىلەن‬ ‫پۈۋلىسە ئۇنىڭ جانلىنىشى‪ ،‬سالىھ ئەلەيھىسساالمنىڭ ئالالھنىڭ رۇخسىتى بىلەن‬ ‫قورام تاشتىن بىر تۆگە چىقىرىشى قاتارلىقالرغا ئوخشاش ھېچبىر ئىنسان‬ ‫ئوخشىشىنى مەيدانغا كەلتۈرەلمەيدىغان بىر مۆجىزىدۇر‪ .‬لېكىن ئۇ قۇش‬ ‫ئۇچۇپ كەتسە‪ ،‬تىرىلگەن كىشى قايتا ئۆلسە ۋە تۆگە بوغۇزالنسا‪ ،‬بۇالر ئۇنىڭدىن‬ ‫كېيىن دۇنياغا كەلگەنلەر ئۈچۈن مۆجىزىلىك ئاالھىدىلىكىنى يوقىتىدۇ‪.‬‬ ‫قۇرئاننىڭ مۆجىزىلىكى ئەبەدىيدۇر‪ .‬ئۇنى دۇنيانىڭ قايسى يېرىدە‪،‬‬ ‫كىم‪ ،‬قاچان ئوقۇپ‪ ،‬مەنىسىنى چۈشەنسە ئۇنىڭ پەقەت ئالالھنىڭ سۆزى‪ ،‬ئۇنى‬ ‫ئېلىپ كەلگەن كىشىنىڭ ئالالھنىڭ ئەلچىسى بولۇشىنىڭ الزىملىقىنى‬ ‫چۈشىنىپ يېتىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال قۇرئاننى مۇھاپىزەت قىلىشنى بىۋاسىتە ئۆزى‬ ‫ئۈستىگە ئالغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭ مۆجىزىلىكى قىيامەتكىچىلىك داۋاملىشىدۇ‪.‬‬ ‫قۇرئان مەۋجۇتال بولىدىكەن مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ ئالالھنىڭ ئەلچىسى‬ ‫ئىكەنلىكىگە ئىشىنىش مەجبۇرىيىتىمۇ مەۋجۇت بولىدۇ ۋە يېڭى بىر ئەلچىگە‬ ‫ئېھتىياج قالمايدۇ‪.‬‬ ‫‪145‬‬

‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا ۋارىس بولىدىغان ئالىمنىڭ قىلىدىغان ئىشى‬ ‫ئىنسانالرنى قۇرئانغا چاقىرىشتۇر‪ .‬ئەگەر قۇرئاندىن باشقا بىر نەرسىگە چاقىرسا‬ ‫ئۇنىڭ ئەلچىگە ۋارىس بولۇش كىملىكى يوقاپ كېتىدۇ‪.‬‬

‫‪146‬‬

‫‪ -18‬كارامەت‬ ‫مۇرىد‪ :‬سەن كارامەتنى ئىنكار قىالمسەن؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬ياق‪ ،‬مەن كارامەتنى ئىنكار قىلمايمەن‪ ،‬لېكىن ئۇنى بىر‬ ‫مۆجىزىدەك كۆرسىتىشىڭالردىن ئەجەبلىنىۋاتىمەن‪ .‬ئۇنى ئالالھنىڭ خۇسۇسىي‬ ‫دوستى بولغانلىقىڭالرنىڭ دەلىلى قىلماقچى بولىۋاتىسىلەر‪ .‬بۇ يولغا كىرگەندىن‬ ‫كېيىن ئۇ كارامەت دېگەن نەرسە بىر ئىستىدراج بولىدۇ ۋە سىلەرنى‬ ‫قەدەممۇقەدەم باتىلنىڭ ئىچىگە سۆرەپ كىرىدۇ‪.‬‬ ‫«كارامەت» دېگەن سۆزنىڭ لۇغەت مەنىسى كەرىم بولۇش‪ ،‬ھۆرمەتلىك‬ ‫بولۇش دېگەن بولىدۇ‪ .99‬ئالالھ تەئاال ئىنساننى ھۆرمەتلىك (كارامەتلىك) قىلىپ‬ ‫ياراتقانلىقىنى ۋە نۇرغۇن نەرسىلەرنى ئۇنىڭ ئەمرىگە بويسۇندۇرۇپ‬ ‫بەرگەنلىكىنى بايان قىلىپ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫اهم ِمن الطهيِب ِ‬ ‫ات‬ ‫« َولَ​َق ْد َك هرْمنَا بَِ​ِن َ‬ ‫آد َم َو َْحَلْنَ ُ‬ ‫ْب َوالْبَ ْح ِر َوَرَزقْنَ ُ ه َ هَ‬ ‫اه ْم ِ​ِف ال َِه‬ ‫اهم َعلَى َكثِ ٍري ِهِمهن َخلَ ْقنَا تَ ْف ِ‬ ‫َوفَ ه‬ ‫ضيالً»‬ ‫ْ‬ ‫ضلْنَ ُ ْ‬ ‫«شۈبھىسىزكى‪ ،‬بىز ئادەمنىڭ ئەۋالدىنى ھۆرمەتلىك قىلدۇق‪ .‬ئۇالرنى‬ ‫قۇرۇقلۇقتا ۋە دېڭىزدا توشۇدۇق‪ .‬ئۇالرغا پاكىز رىزىقالرنى ئاتا قىلدۇق‪ .‬ئۇالرنى‬ ‫نۇرغۇن مەخلۇقاتىمىزدىن ئۈستۈن قىلدۇق»‪ -‬ئىسرا ‪.70/17‬‬

‫ئىنسانالردىن باشقا بارىدىغان يېرىگە باشقىسى تەرىپىدىن ئېلىپ‬ ‫بېرىلىدىغان مەخلۇق يوقتۇر‪ .‬بىر ئىنساننىڭ بارىدىغان يېرىگە دېڭىزدا‬ ‫‪ -99‬مۇتەرجىم ئاسىم‪ ،‬قامۇس تەرجىمىسى ‪ -4‬توم‪ -465 – 464 ،‬بەتلەر‪.‬‬

‫‪147‬‬

‫بېلىقتەك سۇ ئۈزۈپ بېرىشى كارامەتمۇ ياكى كېمىدە ئولتۇرغان ۋە ياتقان ھالدا‬ ‫بېرىشىمۇ؟‬ ‫ھاۋادا قۇشالر ئۇچىدۇ‪ .‬ئىنساننىڭ قۇشتەك ئۇچۇپ خالىغان يېرىگە‬ ‫بېرىشى كارامەتمۇ ياكى ئايروپىالننىڭ ئىچىدە ئولتۇرۇپ بېرىشىمۇ؟ بۇالرغا‬ ‫قاراپ ئالالھنىڭ ئىنسانغا قانچىلىك ھۆرمەت (كارامەت) بەرگەنلىكىنى‬ ‫چۈشىنىپ يېتىش الزىم‪.‬‬ ‫ئالالھنىڭ ئىنسانالرغا ئاتا قىلغان ئەڭ بۈيۈك كارامىتى شېرىكتىن خالىي‬ ‫بىر ئىماندۇر‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫هِ‬ ‫ِ‬ ‫ك َ​َلُ ُم اْل َْم ُن َو ُهم ُّم ْهتَ ُدو َن»‬ ‫سواْ إَِيَ َاَّنُم بِظُل ٍْم أ ُْولَ ئِ َ‬ ‫ين َ‬ ‫« ال ذ َ‬ ‫آمنُواْ َوَ​َلْ يَ ْلب ُ‬ ‫«ئىمان ئېيتقان ۋە ئىمانىغا شېرىكن ى‪ 100‬ئارىالشتۇرمىغانالر بارغۇ‪،‬‬ ‫خاتىرجەملىك ئەنە شۇالرنىڭ ھەققىدۇر‪ .‬توغرا يولنى تۇتقانالر ئۇالردۇر»‪ -‬ئەنئام‬ ‫‪.82/6‬‬ ‫ئالالھ تەئاال ئىنسانالرنىڭ ئەڭ كەرىمىنىڭ‪ ،‬يەنى ئەڭ كارامەتلىك‬ ‫بولغىنىنىڭ كىم ئىكەنلىكىنى بايان قىلىپ مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫هاس إِ هان َخلَ ْقنَا ُكم ِهمن ذَ َك ٍر َوأُنثَى َو َج َعلْنَا ُك ْم ُش ُعوِبً َوقَ بَائِ َل‬ ‫« َ​َّي أَيُّ َها الن ُ‬ ‫اَّلل أَتْ َقا ُكم إِ هن ه ِ‬ ‫لِت عارفُوا إِ هن أَ ْكرم ُكم ِعن َد هِ‬ ‫يم َخبِريٌ»‬ ‫اَّللَ َعل ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ​َ ْ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫«ئى ئىنسانالر! بىز سىلەرنى بىر ئەر ۋە بىر ئايالدىن ياراتتۇق‪ ،‬ئۆزئارا‬ ‫تۆنۇشۇشۇڭالر ئۈچۈن سىلەرنى مىللەتلەرگە ۋە قەبىلىلەرگە ئايرىدۇق‪.‬‬

‫‪ -100‬ئايەتتە شېرىك دەپ تەرجىمە قىلىنغان كەلىمە زۇلۇم «ظلم» دۇر‪ .‬بۇ ئايەتنىڭ بېشىدىكى ئايەت‬ ‫ۋە لۇقمان سۈرىسىنىڭ ‪ -13‬ئايىتىدىكى «شېرىك ھەقىقەتەن بۈيۈك بىر زۇلۇمدۇر» دېگەن ئىپادە بۇ‬ ‫مەناغا دااللەت قىلىدۇ‪.‬‬

‫‪148‬‬

‫شۈبھىسىزكى‪ ،‬ئالالھنىڭ دەرگاھىدا ئەڭ ھۆرمەتلىكىڭالر ئەڭ تەقۋادار‬ ‫بولغىنىڭالردۇر‪ .‬ئالالھ بىلگۈچىدۇر‪ ،‬خەۋەرداردۇر»‪ -‬ھۇجۇرات ‪.13/49‬‬ ‫كارامەت دېگەندە يۇقىرىدا ئېيتىلغانالر ئەمەس‪ ،‬ئالالھنىڭ‬ ‫ئەلچىلىرىنىڭ مۆجىزىلىرىدەك ئادەتتىن تاشقىرى نەرسىلەر كۆزدە تۇتۇلىدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھنىڭ ئەلچىلىرى ئالالھنىڭ سۆزلىرىنى ئىنسانالرغا يەتكۈزۈش‬ ‫ۋەزىپىسى بىلەن ۋەزىپىلەندۈرۈلگەن‪ .‬بۇنداق ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەن كىشىدە‬ ‫پەقەت ئالالھال بېرەلەيدىغان بىر ئىسپات بولۇشى الزىم‪ .‬بولمىسا ھەر كىشى‬ ‫ئۆزىنىڭ ئالالھنىڭ ئەلچىسى بولغانلىقىنى دەۋا قىلىشقا باشاليدۇ‪ .‬بۇ سەۋەبتىن‬ ‫مۆجىزە بەك مۇھىمدۇر‪.‬‬ ‫ئالالھنىڭ ئەۋلىيالىقى ياكى ئەۋلىيالىق دەپ بىر ۋەزىپە يوقتۇر‪ .‬ھەر‬ ‫مۇئمىن ئالالھنىڭ ئەۋلىياسىدۇر‪ .‬ئىمان قەلبتە بولىدىغان بىر نەرسە‬ ‫بولغانلىقتىن كىمنىڭ ئالالھنىڭ ئەۋلىياسى يەنى ھەقىقىي مۇئمىن‬ ‫ئىكەنلىكىنى ئالالھتىن باشقىسى بىلەلمەيدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال ھەر مۇئمىنغا ياردەم قىلىدىغانلىقىنى ۋەدە قىلغان‪ .‬ئالالھ‬ ‫ئۇنى ئالدى بىلەن ئېغىر بىر ئىمتىھاندىن ئۆتكۈزىدۇ‪ ،‬ئاندىن ياردەم قىلىدۇ‪ .‬ئۇ‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ي»‬ ‫« َوَكا َن َح هقاً َعلَْي نَا نَ ْ‬ ‫ص ُر ال ُْم ْؤمنِ َ‬ ‫«مۇئمىنالرغا ياردەم بېرىش بىزنىڭ ۋەزىپىمىزدۇر»‪ -‬رۇم ‪.47/30‬‬

‫ِ‬ ‫« َوَم ْن يَت ِهق ه‬ ‫ب َوَم ْن يَتَ َوهك ْل‬ ‫اَّللَ َُْي َع ْل لَهُ َ​َمْ َر ًجا‪َ .‬ويَ ْرُزقْهُ ِم ْن َح ْي ُ‬ ‫ث َ​َل ََْيتَس ُ‬ ‫علَى هِ‬ ‫اَّللَ َِبلِ ُغ أ َْم ِرهِ قَ ْد َج َع َل ه‬ ‫اَّلل فَ ُه َو َح ْسبُهُ إِ هن ه‬ ‫اَّللُ لِ ُك ِهل َش ْي ٍء قَ ْد ًرا»‬ ‫َ‬

‫‪149‬‬

‫«كىم ئالالھدىن قورقسا ئالالھ ئۇنىڭغا چىقىش يولى بېرىدۇ‪ .‬ۋە ئۇنىڭغا‬ ‫ئويلىمىغان يېرىدىن رىزىق ئاتا قىلىدۇ‪ .‬كىم ئالالھقا تەۋەككۇل قىلسا ئالالھ‬ ‫ئۇنىڭغا كۇپايە قىلىدۇ‪ .‬شۈبھىسىزكى‪ ،‬ئالالھ بۇيرۇقىنى ئىجرا قىلغۇچىدۇر‪.‬‬ ‫شۈبھىسىزكى‪ ،‬ئالالھ ھەر نەرسە ئۈچۈن بىر ئۆلچەم بەلگىلىدى»‪ -‬تاالق‬ ‫‪.3-2/65‬‬ ‫بەدىر ئۇرۇشىدا قىيىن ئەھۋالدا قالغان مۇسۇلمانالرغا ياردەم قىلىش‬ ‫ئۈچۈن ئالالھ تەئاال پەرىشتىلەرنى ئەۋەتكەن‪ ،‬لېكىن غەلبىنىڭ پەرىشتىلەرنىڭ‬ ‫ياردىمى بىلەن ئەمەس‪ ،‬ئۆزى تەرىپىدىن بېرىلگەنلىكىنىمۇ ئاالھىدە‬ ‫تەكىتلىگەن‪ .‬بۇ ئەھۋالنى بايان قىلىدىغان ئايەت ئېسىمىزدىن چىقماسلىقى‬ ‫الزىم‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫َّن ُِمِ ُّد ُكم ِ​ِبَل ٍ‬ ‫ْف ِم َن ال َْم َالئِ َك ِة‬ ‫اب لَ ُك ْم أِه‬ ‫«إِ ْذ تَ ْستَغيثُو َن َربه ُك ْم فَ ْ‬ ‫استَ َج َ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ي‪َ .‬وَما َج َعلَهُ ه‬ ‫هص ُر إِهَل ِم ْن ِع ْن ِد‬ ‫اَّللُ إِهَل بُ ْش َرى َولتَطْ َمئِ هن بِه قُ لُوبُ ُك ْم َوَما الن ْ‬ ‫ُم ْردف َ‬ ‫هِ‬ ‫ِ‬ ‫اَّلل إِ هن ه‬ ‫يم»‬ ‫اَّللَ َع ِز ٌيز َحك ٌ‬ ‫«ئۆز ۋاقتىدا سىلەر رەببىڭالردىن ياردەم تىلىگەن ئىدىڭالر‪ ،‬ئۇ‪‹ :‬مەن‬ ‫سىلەرگە ئارقىمۇئارقا كېلىدىغان مىڭ كىشىلىك بىر پەرىشتە قوشۇنى بىلەن‬ ‫ياردەم قىلىمەن› دەپ دۇئايىڭالرنى ئىجابەت قىلغان ئىدى‪.‬‬ ‫ئالالھ بۇنى پەقەت بىر خۇش خەۋەر بولۇشى ۋە قەلبلىرىڭالرنىڭ ئۇنىڭ‬ ‫بىلەن ئارام تېپىشى ئۈچۈن قىلدى‪ .‬غەلبە پەقەتال ئالالھ تەرىپىدىندۇر‪.‬‬ ‫شۈبھىسىزكى‪ ،‬ئۇ غالىبتۇر‪ ،‬ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر»‪ -‬ئەنفال ‪-9/8‬‬ ‫‪.10‬‬ ‫ئۆزىدە كارامەتلەر كۆرۈلگەن كىشى نىجاتلىققا ئېرىشكەنلىكىنى گۇمان‬ ‫قىلماسلىقى كېرەك‪ .‬دۇنيا ھاياتى ئېگىز‪-‬پەس يولدىكى يۈگۈرۈش‬ ‫‪150‬‬

‫مۇسابىقىسىگە ئوخشاش بولۇپ‪ ،‬ھەردەم ھەرسائەت بىر نەرسىگە پۇتلىشىپ‬ ‫يېقىلىپ چۈشۈشىمىز مۇمكىن‪.‬‬ ‫ئاخىرقى نەپسىمىزگە قەدەر ئىبادەتنى داۋامالشتۇرۇشىمىز الزىم‪ .‬بىر‬ ‫ئايەتتە مۇنداق دېيىلىدۇ‪:‬‬ ‫ك ح هَّت َيْتِي َ ِ‬ ‫ي»‬ ‫ك الْيَق ُ‬ ‫« َوا ْعبُ ْد َربه َ َ َ َ‬ ‫« سەن ئۆزۈڭگە ئۆلۈم كەلگەنگە قەدەر رەببىڭگە ئىبادەت قىلغىن»‪-‬‬ ‫ھىجر ‪.99/15‬‬

‫‪151‬‬

‫‪ -19‬ئىستىدراج‬ ‫ئىستىدراجنىڭ لۇغەت مەنىسى پەللىمۇپەەلل ئۆرلەتمەك ياكى‬ ‫تۆۋەنلەتمەك دېگەن بولىدۇ‪ .‬ئىستىالھدا كىشىنى ئارزۇسى بويىچە مەلۇم‬ ‫پەللىگىچە قەدەممۇقەدەم كۆتۈرۈپ‪ ،‬ئۇ كۈتمىگەن بىر پاالكەتكە يولۇقتۇرۇش‬ ‫مەنىسدە ئىشلىتىلىدۇ‪ .‬لېكىن كىشى بۇ يۈكسىلىشنىڭ ئۆزىنىڭ پايدىلىق‬ ‫بولۇۋاتقانلىقىنى چۈشىنىدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال ئاگاھالندۇرماستىن بەندىسىنى بۇ ئەھۋالغا چۈشۈرمەيدۇ‪ .‬ئۇ‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫اَّلل لِي ِ‬ ‫ي َ​َلُم هما يَته ُقو َن»‬ ‫ض هل قَ ْوماً بَ ْع َد إِ ْذ َه َد ُ‬ ‫اه ْم َح هَّت يُبَِه َ‬ ‫« َوَما َكا َن هُ ُ‬ ‫«ئالالھ بىر قەۋمنى ھىدايەت قىلغاندىن كېيىن‪ ،‬ئۇالر ساقلىنىشقا‬ ‫تېگىشلىك ئشالرنى بايان قىلماي تۇرۇپ‪ ،‬ئۇالرنى گۇمراھ قىلمايدۇ »‪ -‬تەۋبە‬ ‫‪.115/9‬‬ ‫گۇمراھ بولغانالر ئاگاھالندۇرۇشالرغا قۇالق يۇپۇرىۋالغانالردۇر‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫اب ُك ِهل َش ْي ٍء َح هَّت إِذَا فَ ِر ُحواْ‬ ‫سواْ َما ذُهك ُرواْ بِه فَ تَ ْحنَا َعلَْي ِه ْم أَبْ َو َ‬ ‫«فَ لَ هما نَ ُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫سو َن»‬ ‫َخذ َ‬ ‫ِ​ِبَا أُوتُواْ أ َ‬ ‫ْان ُهم بَ ْغتَةً فَإذَا ُهم ُّم ْبل ُ‬ ‫«ئۇالر قاچان ئۆزلىرىگە قىلىنغان ئاگاھالندۇرۇشالرنى ئۇنتۇسا‪ ،‬بىز‬ ‫ئۇالرنىڭ ئالدىغا ھەر نەرسىنىڭ ئىشىكلىرىنى ئاچتۇق‪ .‬ئۇالر ئۆزلىرىگە‬ ‫بېرىلگەن نەرسىلەر بىلەن خۇشال بولۇپ ئەركىلىگىلى تۇرغاندا ئۇالرنى‬ ‫تۇيۇقسىز تۇتتۇق‪ -‬دە‪ ،‬پۈتۈن ئۈمىدلىرى سۇغا چىالشتى»‪ -‬ئەنئام ‪.44/6‬‬

‫‪152‬‬

‫ھا لبۇكى‪ ،‬بۇالر قول ئاستىدىكى نېمەتلەرگە قاراپ توغرا يولدا‬ ‫بولغانلىقلىرىنى ئويالشنىڭ ئورنىغا روشەن ئايەتلەر ئۈستىدە پىكىر يۈرگۈزگەن‬ ‫بولسا ئىدى‪ ،‬بۇ ئەھۋالغا چۈشۈپ قالمايتتى‪.‬‬ ‫سىلەرمۇ ئەتراپىڭالرغا جۇغالشقان ئىنسانالرغا قاراپ «مېڭىۋاتقان‬ ‫يولىمىز خاتا بولسا بۇنچىۋاال كىشى بىزگە ئەگەشمەيتتى» دەيسىلەر‪.‬‬ ‫ئەگەشكۈچىلەرنىڭ كۆپلۈكىگە ئالدىنىپ كەتمەسلىك الزىم‪.‬‬ ‫ماددىي ئىمكانىيەتلىرىڭالرنى‪ ،‬سىلەرگە قۇالق سالىدىغانالرنىڭ كۆپ‬ ‫بولۇشىنى ۋە خەلقنىڭ ھۆرمەت بىلدۈرۈشىنىمۇ توغرا يولدا بولغانلىقىڭالرنىڭ‬ ‫دەلىلى ھېسابالۋاتىسىلەر‪.‬‬ ‫ئاخىر ىدا تېخىمۇ ھەددىڭالردىن ئېشىپ‪ ،‬ئىشانىڭالرنىڭ ئۆزىگە قول‬ ‫بەرگەنلەرنى ھەم بۇ دۇنيادا ھەم ئاخىرەتتە قۇتۇلدۇرىدىغانلىقىنى سۆزلەشكە‬ ‫باشاليسىلەر‪ .‬مانا بۇ سىلەر جازالىنىدىغان نۇقتىدۇر‪.‬‬ ‫كالالڭالرنى سىلكىۋېتىپ ئالالھ تەئاالنىڭ مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا‬ ‫قىلغان مۇنۇ ئەمرىنى ئوبدان چۈشىنىڭالر‪:‬‬ ‫ض ًّرا وَ​َل ر َش ًدا‪ .‬قُل إِ​ِّن لَن ُُِيريِّن ِمن هِ‬ ‫َح ٌد‬ ‫«قُ ْل إِ​ِهّن َ​َل أ َْملِ ُ‬ ‫اَّلل أ َ‬ ‫ْ ه ْ َ َ‬ ‫ك لَ ُك ْم َ َ َ‬ ‫َج َد ِمن ُدونِ​ِه ملْتح ًدا‪ .‬إِهَل ب َالغًا ِمن هِ‬ ‫ولَن أ ِ‬ ‫اَّلل َوِر َس َاَلتِ​ِه»‬ ‫َُ​َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى‪ :‬مېنىڭ سىلەرگە زىيان يەتكۈزۈشكە ۋە‬ ‫سىلەرنى كامالەتكە يەتكۈزۈشكە كۈچۈم يەتمەيدۇ‪.‬‬ ‫ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى‪ :‬مېنى ئالالھنىڭ ئازابىدىن ھېچكىم‬ ‫قۇتقۇزالمايدۇ‪ .‬مەن ھەرگىزمۇ ئالالھدىن باشقا ھېچقانداق باشپاناھ تاپالمايمەن‪.‬‬ ‫مېنىڭ پەقەت ئالالھنىڭ ئەمىرلىرىنى ۋە ئەلچىلىكلىرىنى يەتكۈزۈشكىال‬ ‫كۈچۈم يېتىدۇ‪ -»...‬جىن ‪.23–21/72‬‬ ‫‪153‬‬

‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ ۋارىسى بولۇش ئۈچۈن ئىنسانالرغا ئوچۇق‬ ‫ۋە روشەن ھالدا پەقەت قۇرئاننىال يەتكۈزۈش الزىم ئىدى‪ ،‬سىلەر ئەۋلىيا ۋە‬ ‫مەشايىخ دېگەن كىشىلىرىڭالرنىڭ سۆزلىرىگە بويسۇنۇسىلەر ۋە ئۇالرنى‬ ‫يەتكۈزۈۋاتىسىلەر‪ .‬بۇ قىلغىنىڭالر يەتمىگەندەك قۇرئاننى ئۇنىڭغا ماسالشتۇرۇپ‬ ‫ئىزاھاليسىلەر‪ .‬سىلەرنىڭ ئەھۋالىڭالرنى تۆۋەندىكى ئايەت ئەڭ ياخشى‬ ‫ئوتتۇرىغا قويىدۇ‪:‬‬ ‫ين‪َ .‬وإِ هَّنُ ْم‬ ‫ش َعن ِذ ْك ِر ال هر ْ​ْحَ ِن نُ َقيهِ ْ‬ ‫« َوَمن يَ ْع ُ‬ ‫ض لَهُ َش ْيطَاانً فَ ُه َو لَهُ قَ ِر ٌ‬ ‫سبِ ِ‬ ‫سبُو َن أَ هَّنُم ُّم ْهتَ ُدو َن»‬ ‫ص ُّدو َ​َّنُ ْم َع ِن ال ه‬ ‫لَيَ ُ‬ ‫يل َوََْي َ‬ ‫« كىم رەھماننىڭ زىكرىدىن يۈز ئۆرۈسە‪ ،‬ئۇنىڭغا بىر شەيتان مۇسەەللت‬ ‫قىلىمىز‪ .‬شۇنىڭ بىلەن بۇ شەيتان ئۇنىڭ ھەمراھى بولىدۇ‪.‬‬ ‫شەيتانالر ئۇالرنى توغرا يولدىن توسىدۇ‪ ،‬ئۇالر ئۆزلىرىنى توغرا يولدا‪،‬‬ ‫دەپ ئوياليدۇ»‪ -‬زۇخرۇف ‪.37–36/43‬‬ ‫رەھماننىڭ زىكرى قۇرئاندۇر‪ .‬سىلەرمۇ نۇرغۇن ئايەتلەردىن يۈز‬ ‫ئۆرۈيسىلەر‪ ،‬شۇنداقتىمۇ ئۆزۈڭالرنى توغرا يولنىڭ يېتەكچىلىرى‬ ‫ھېساباليسىلەر‪.‬‬ ‫ئالالھنىڭ ئەلچىسىگە ۋارىس بولۇش مەسىلىسى مۇھىم بولغانلىقى‬ ‫ئۈچۈن‪ ،‬بۇ ھەقتە كېيىن قايتا توختىلىمىز‪.‬‬

‫‪154‬‬

‫‪ -20‬مەخپىي ئىلىملەر (ئىلمى لەدۇن‪-‬ئىلمى باتىن)‬ ‫ئىلمى لەدۇن‪ ،‬ئالالھ تەئاال تەرىپىدىن بېرىلگەنلىكى دەۋا قىلىنغان‬ ‫خۇسۇسىي بىر ئىلىم مەنىسىدە ئىشلىتىلىدۇ‪ .‬ئىلمى باتىنمۇ شۇنىڭغا ئوخشاش‬ ‫مەنىدە ئىشلىتىلىدۇ‪ .‬بەزى ئىشانالرغا بۇخىل ئىلىم بېرىلگەنلىكى دەۋا‬ ‫قىلىنىدۇ‪ .‬بۇ دەۋا ئۇالرنىڭ مۇقەددەسلەشتۈرۈلۈشىگە يول ئاچىدۇ‪.‬‬ ‫ئىشان‪ :‬مەنىۋىي يولنى ياخشى بىلىدىغان ۋە سالىكلەرنى (تەرىقەتكە‬ ‫كىرگەنلەرنى) ئۇ يولغا ئېلىپ بارااليدىغان بىر ئىشاننى ئىزدەش شەرىئەتنىڭ‬ ‫ئەمىرلىرىدىندۇر‪.101‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئەگەر بۇ سۆز بىلەن ئىنسانغا ھەق يولنى كۆرسىتىدىغان ۋە بۇ‬ ‫يولدا ئۇنىڭغا ئۈلگە بولىدىغان بىر ئوقۇتقۇچىغا ئېھتىياج بولغانلىقىنى‬ ‫ئېيتماقچى بولسىڭىز سۆزىڭىز توغرىدۇر‪ .‬ھەر ئىنساننىڭ بىر تەربىيىچىگە‪ ،‬بىر‬ ‫ئۇستىغا ۋە ئوقۇتقۇچىغا ئېھتىياجى بار‪.‬‬ ‫ئىشان‪ :‬ئىشانالر ئىگە بولغان ئىلىم ئىلمى باتىندۇر‪ .‬بۇ ھەر كىشىگە‬ ‫بېرىلمىگەن‪ .‬ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ مۇنداق دېگەن‪« :‬مەن رەسۇلۇلالھ‬ ‫ئەلەيھىسساالمدىن ئىككى قاپ ئىلىم ئالدىم‪ .‬بۇالردىن بىرىنى سىلەرگە نەقىل‬ ‫قىلدىم‪ .‬يەنە بىرىنى نەقىل قىلغان بولسام بېشىمنى ئاالتتىڭالر‪ .»102‬بىزنىڭ‬ ‫ئىلمىمىز مانا ئاشۇ ئىلىمدۇر‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئەبۇ ھۇرەيرە رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ نەقىل قىلمىغان ئىلىمنى‬ ‫سىلەر كىمدىن ئالدىڭالر؟ مەنبەسى‪ ،‬دەلىللىرى ۋە ئاساسى بولمىغان بىر نەرسە‬ ‫قانداقسىگە ئىلىم بواللىسۇن؟‬ ‫‪ -101‬روھۇلفۇرقان‪ -2 ،‬توم‪ -63 ،‬بەت‪.‬‬ ‫‪ -102‬بۇخارى‪ ،‬ئىلىم ‪.42‬‬

‫‪155‬‬

‫ئىشان‪ :‬مۇسا ئەلەيھىسساالم ھادىسىلەرنىڭ ھەقىقىي يۈزىنى‬ ‫كۆرمىگەنلىكى ئۈچۈن خىزىر ئەلەيھىسساالمغا ئېتىراز بىلدۈرگەن ئىدى‪ .‬خىزىر‬ ‫ئەلەيھىسساالمنىڭ ئىلمى لەدۇنى بولغانلىقى ئۈچۈن ئىشنىڭ ئىچكى يۈزىدىن‬ ‫ۋاقىپ بولۇپ تۇراتتى‪ .‬ئايەتتە‪« :‬ئۇنىڭغا ئۆز تەرىپىمىزدىن بىر ئىلىم ئۆگەتكەن‬ ‫ئىدۇق» (كەھف‪ )65/18 :‬دېيىلمەكتە‪ .‬ئىلمى باتىن‪ ،‬ئىلمى لەدۇن مانا مۇشۇ‬ ‫ئىلىمدۇر‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬خىزىر بىلەن بىللە بولغان مۇسا بۇ ئىلىمنى ئۆگىنەلمىگەن‬ ‫يەردە سىلەر قانداق ئۆگەندىڭالر؟ بۇ ئىلىمنىڭ سىلەرگە ئۆگىتىلگەنلىكىنىڭ‬ ‫دەلىلى نېمە؟‬ ‫ئىشان‪ :‬ئەبۇ ھۇرەيرىنىڭ يۇقىرىدىكى سۆزى دەلىل بولماي نېمە؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئەبۇ ھۇرەيرىنىڭ سۆزىنىڭ قەيىرى دەلىل؟ ئەبۇ ھۇرەيرە‬ ‫«مەن رەسۇلۇلالھ ئەلەيھىسساالمدىن ئىككى قاپ ئىلىم ئالدىم‪ .‬بۇالردىن بىرىنى‬ ‫سىلەرگە نەقىل قىلدىم‪ .‬يەنە بىرىنىمۇ نەقىل قىلغان بولسام كالالمنى‬ ‫ئاالتتىڭالر‪»103‬دەيدۇ‪ .‬ئۇ نەقىل قىلمىغان ئىلىمنى سىلەر قانداق ئۆگەندىڭالر؟‬ ‫قاراڭالر‪ ،‬سەھىھۇلبۇخارىدا خىزىر ئەلەيھىسساالمغا مۇناسىۋەتلىك ئۇزۇن‬ ‫ب ىر ھەدىس بار‪ .‬بۇ مەسىلىنى ئايدىڭالشتۇرۇش ئۈچۈن ئۇ ھەدىسنى ئەينەن‬ ‫نەقىل قىلىمىز‪.‬‬ ‫ئۇبەي ئىبنى كەئب مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ مۇنداق دېگەنلىكىنى‬ ‫رىۋايەت قىلىدۇ‪:‬‬

‫‪ -103‬بۇخارى‪ ،‬ئىلىم ‪.42‬‬

‫‪156‬‬

‫مۇسا ئەلەيھىسساالم بەنى ئىسرائىلغا سۆز قىلىش ئۈچۈن ئورنىدىن‬ ‫تۇردى‪ .‬ئۇنىڭدىن‪« :‬ئىنسانالرنىڭ ئەڭ بىلىملىكى كىم؟» دەپ سورالدى‪.‬‬ ‫ئۇ‪« :‬ئەڭ بىلىملىكى مەن» دېدى‪ .‬ئالالھ تەئاال ئۇنى ئەيىبلىدى‪ .‬چۈنكى‬ ‫ئالالھ پۈتۈن ئىلىمنى ئۇنىڭغا بەرمىگەن ئىدى‪ .‬ئۇنىڭغا‪« :‬ئىككى دېڭىزنىڭ‬ ‫بىرلەشكەن يېرىدە بەندىلىرىمدىن بىرى بار‪ ،‬ئۇ سەندىن بىلىملىكدۇر» دەپ‬ ‫ۋەھىي قىلدى‪.‬‬ ‫مۇسا‪« :‬رەببىم! ئۇنىڭ بىلەن قانداق ئۇچرىشااليمەن؟» دېدى‪ .‬ئالالھ‬ ‫تەئاال‪« :‬سېۋەتكە بىر بېلىق قويۇپ يېنىڭغا ئېلىۋال‪ ،‬بېلىقنى نەدە يوقاتساڭ ئۇ‬ ‫شۇ يەردىدۇر» دېدى‪.‬‬ ‫مۇسا يولغا چىقتى ۋە ياش خىزمەتچىسى يۇشا ئىبنى نۇن بىلەن‬ ‫بىرلىكتە ماڭدى‪ .‬سېۋەت ئىچىدىكى بېلىقنىمۇ يۈدۈپ ماڭدى‪ .‬بىر قورام‬ ‫تاشنىڭ يېنىغا كەلگەندە بېشىنى قويۇپ ئۇخالشتى‪ .‬بېلىق سېۋەتتىن چىقىپ‬ ‫دېڭىزغا قاراپ يول ئالدى‪ .‬مۇسا ۋە ئۇنىڭ ياش خىزمەتچىسىدە بىر ھەيرانلىق‬ ‫بار ئىدى‪ .‬ئۇالر ئۇ كۈنى كېچىسىمۇ ماڭدى‪ .‬ئەتىگىنى مۇسا ياش‬ ‫خىزمەتچىسىگە‪« :‬ناشتىلىقىمىزنى چىقارغىنا‪ ،‬بۇ سەپىرىمىز بىزنى خېلى‬ ‫چارچىتىپ قويدى» دېدى‪.‬‬ ‫بەلگىلەنگەن يەردىن ئۆتكۈچىلىك مۇسا ئەلەيھىسساالم ھارغىنلىق ھېس‬ ‫قىلمىغان ئىدى‪ .‬ياش خىزمەتچى‪« :‬كۆردىڭىزمۇ‪ ،‬قورام تاشنىڭ يېنىدا‬ ‫ئولتۇرغان چىغىمىزدا بېلىقنى ئۇنتۇپتىمەن» دېدى‪ .‬مۇسا‪« :‬بىزنىڭ‬ ‫ئىزدەيدىغىنىمىز ئەنە شۇ ئىدى!» دېدى‪ -‬دە‪ ،‬ئىككىسى كەلگەن ئىزلىرىنى‬ ‫بويالپ كەينىگە قايتىشتى‪.‬‬

‫‪157‬‬

‫ئۇالر شۇ ماڭغىنىچە قورام تاشنىڭ يېنىغا يېتىپ كەلگەن ئىدى‪،‬‬ ‫بىردىنال بىر كىيىمگە يۆگەنگەن بىر كىشىنى ئۇچراتتى‪ .‬مۇسا ساالم قىلغان‬ ‫ئىدى‪ ،‬ئۇ ساالمنى «سېنىڭ بۇ يېرىڭدە ساالم نېمە ئىش قىلسۇن؟» دەپ‬ ‫ئىلىك ئالدى‪.‬‬ ‫ئۇ‪« :‬مەن مۇسا» دېدى‪ .‬خىزىر‪« :‬بەنى ئىسرائىلنىڭ مۇساسىمۇ؟»‬ ‫دەپ سورىدى‪ .‬مۇسا‪« :‬شۇنداق» دېدى ۋە ئىالۋە قىلىپ ئۇنىڭغا‪« :‬ساڭا‬ ‫ئۆگىتىلگەن ئىلىملەردىن ماڭا توغرىنى كۆرسىتىدىغان بىر ئىلىم ئۆگىتىشىڭ‬ ‫ئۈچۈن ساڭا ئەگەشسەم بوالمدۇ؟» دېدى‪ .‬خىزىر‪« :‬سەن ماڭا ئەگەشسەڭ‬ ‫قىلغان ئىشلىرىمغا سەۋر قىاللمايسەن‪ .‬مەن ئالالھ ماڭا ئۆگەتكەن بىر ئىلىمنى‬ ‫بىلىمەن‪ ،‬سەن ئۇنى بىلمەيسەن‪ .‬سەنمۇ ئالالھ ساڭا ئۆگەتكەن بىر ئىلىمنى‬ ‫بىلىسەن‪ ،‬مەن ئۇنى بىلمەيمەن» دېدى‪ .‬مۇسا‪« :‬ئىنشائالالھ‪ ،‬مېنىڭ‬ ‫سەۋرچانلىقىمنى كۆرىسەن‪ ،‬سېنىڭ ھېچبىر ئىشىڭغا قارشى چىقمايمەن»‬ ‫دېدى‪.‬‬ ‫شۇنىڭ بىلەن ئۇ ئىككىسى بىرلىكتە دېڭىز بويىدا مېڭىشقا باشلىدى‪.‬‬ ‫ئۇالرنىڭ كېمىسى يوق ئىدى‪ .‬ئۇالرنىڭ يېنىدىن بىر كېمە ئۆتتى‪ ،‬ئۇنىڭغا‬ ‫چىقىۋېلىش ئۈچۈن ئىگىسى بىلەن سۆزلەشتى‪ .‬كېمىدە خىزىرنى تۇنۇيدىغانالر‬ ‫چىقتى‪ ،‬شۇنىڭ بىلەن كېمىنىڭ ئىگىلىرى ئىككىسىنى كىرا ئالماستىن‬ ‫كېمىسىگە ئېلىۋالدى‪ .‬ئۇ ئەسنادا بىر قۇشقاچ كېلىپ كېمىگە قوندى ۋە بىر‬ ‫ئىككى قېتىم دېڭىزغا چوقۇدى‪ .‬خىزىر‪« :‬ئى مۇسا! مېنىڭ ئىلمىم ۋە سېنىڭ‬ ‫ئىلمىڭ ئالالھنىڭ ئىلمىدىن شۇ قۇشقاچنىڭ تۇمشۇقى بىلەن دېڭىزدىن ئالغان‬ ‫نەرسىسىچىلىك بىر نەرسە» دېدى‪.‬‬ ‫ئاندىن خىزىر كېمىنىڭ تاختىلىرىدىن بىرىنى سۇغۇرىۋەتتى‪ .‬مۇسا‪:‬‬ ‫«ئۇالر بىزنى كىرا ئالماستىن كېمىسىگە ئېلىۋالغان تۇرسا‪ ،‬سەن كېلىپ‬ ‫ئۇالرنى غەرق بولۇپ كەتسۇن دەپ كېمىنى تېشىۋەتتىڭ» دېدى‪.‬‬ ‫‪158‬‬

‫خىزىر‪« :‬مەن ساڭا ماڭا ئەگەشسەڭ قىلغان ئىشلىرىمغا سەۋر‬ ‫قىاللمايسەن دېمىدىممۇ؟» دېدى‪.‬‬ ‫مۇسا‪« :‬ئۇنتۇپ قېلىپ دەپ سالغان بۇ سۆزۈم ئۈچۈن مېنى‬ ‫ئەيىبلىمە‪ .‬بىلىمىڭدىن ئۆگىنىۋېلىش ئىشىمنى قىيىنالشتۇرما!» دېدى‪.‬‬ ‫مۇسانىڭ بۇ تۇنجى ئېتىرازى ئەھدىسىنى ئۇنۇتقانلىقى ئۈچۈن ئىدى‪.‬‬ ‫ئاندىن ئۇالر يەنە يولغا چۈشۈپ‪ ،‬بىر مۇددەتتىن كېيىن بىر ئوغۇل‬ ‫بالىنى ئۇچرىتىشتى‪ ،‬ئۇ باال ئاداشلىرى بىلەن ئويناۋاتاتتى‪ .‬خىزىر بالىنىڭ‬ ‫كاللىسىنى ئۈستى تەرىپىدىن تۇتقان پېتى ئۈزۈۋەتتى‪ .‬مۇسا‪« :‬سەن بىر‬ ‫بىگۇناھ جاننى ناھەق ئۆلتۈرەمسەن؟» دېدى‪ .‬خىزىر‪« :‬مەن ساڭا ماڭا‬ ‫ئەگەشسەڭ قىلغان ئىشلىرىمغا سەۋر قىاللمايسەن دېمىدىممۇ؟» دېدى‪.‬‬ ‫شۇنىڭ بىلەن ئۇالر يەنە يولغا چۈشتى‪ .‬بىر مۇددەت ماڭغاندىن كېيىن‬ ‫بىر كەنت ئاھالىسىنىڭ يېنىغا كېلىپ ئۇالردىن تاماق سوراشتى‪ .‬لېكىن كەنت‬ ‫ئاھالىسى ئۇالرنىڭ مېھمان بولۇش تەلىپىنى رەت قىلدى‪ .‬بۇ ئەسنادا ئىككىسى‬ ‫ئۇ كەنتتە ئۆرۈلۈپ كېتەي دەپ قالغان بىر تامنى ئۇچراتتى‪ .‬خىزىر قولى بىلەن‬ ‫تامغا ئىشارەت قىلدى‪ ،‬ئاندى ئۇنى تۇرغۇزۇپ قويدى‪ .‬مۇسا ئۇنىڭغا‪« :‬خالىساڭ‬ ‫بۇنىڭغا بىر ھەق ئاالاليتتىڭ» دېدى‪ .‬خىزىر‪« :‬مانا بۇ ئىككىمىزنى بىر‪-‬‬ ‫بىرىمىزدىن ئايرىيدىغان سۆزدۇر» دېدى‪.‬‬ ‫پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم مۇنداق دېگەن‪« :‬مۇساغا ئالالھ رەھمەت‬ ‫قىلسۇن‪ ،‬بىز مۇسانىڭ سەۋر‪-‬تاقەت قىلىپ تۇرۇپ‪ ،‬خىزىر بىلەن بىرلىكتە‬

‫‪159‬‬

‫تېخىمۇ كۆپ ئىشالرنى قىلىپ بىزگە كۆپ نەرسە بايان قىلىشىنى ئارزۇ‬ ‫قىالتتۇق»‪.104‬‬ ‫بۇ يەردە خىزىرنىڭ مۇنۇ سۆزى دىققىتىمىزنى تارتماقتا‪« :‬مەن ئالالھ‬ ‫ماڭا ئۆگەتكەن بىر ئىلىمنى بىلىمەن‪ ،‬سەن ئۇنى بىلمەيسەن‪ ،‬سەنمۇ ئالالھ ساڭا‬ ‫ئۆگەتكەن بىر ئىلىمنى بىلىسەن‪ ،‬مەن ئۇنى بىلمەيمەن»‪.‬‬ ‫مۇسا ئەلەيھىسساالم ئالالھنىڭ ئەلچىسىدۇر‪ .‬ئەلچىلەر ئالالھ تاپشۇرغان‬ ‫ۋەزىپىنى ئورۇندايدۇ‪ .‬بۇ ۋەزىپە بولسا ئىنسانالرغا توغرا يولنى كۆرسىتىش ۋە‬ ‫ئۇالرغا يولباشچى بولۇشتۇر‪ .‬مۇنۇ ئايەت بۇنى روشەن بىلدۈرمەكتە‪:‬‬ ‫شراً ونَ ِذيراً‪ .‬ودا ِعياً إِ َ​َّل هِ‬ ‫«َّي أَيُّها النهِب إِ هان أَرس ْلن َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اَّلل إبِ​ِ ْذنِ​ِه‬ ‫َ​َ‬ ‫َ َ ُّ ْ َ َ‬ ‫اك َشاهداً َوُمبَ ه َ‬ ‫ِ‬ ‫َوس َراجاً ُّمنِرياً»‬ ‫«ئى پەيغەمبەر! بىز سېنى گۇۋاھچى‪ ،‬خۇش خەۋەر بەرگۈچى ۋە‬ ‫ئاگاھالندۇرغۇچى قىلىپ ئەۋەتتۇق‪.‬‬ ‫شۇنىڭ بىلەن بىرگە سەن يەنە ئالالھنىڭ رۇخسىتى بىلەن ئالالھقا‬ ‫دەۋەت قىلغۇچى ۋە بىر نۇرلۇق چىراغسەن»‪ -‬ئەھزاب ‪.46-45/33‬‬ ‫بىر ئەلچىنىڭ قىلغانلىرىنى ھەر ئىنسان قىالاليدۇ‪ .‬چۈنكى ئۇالر ئۈلگە‬ ‫كىشىلەردۇر‪ .‬ئۇالردا خىزىرنىڭكىگە ئوخشاش كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان‬ ‫ھەرىكەتلەر كۆرۈلمەيدۇ‪ .‬ئەلچىلەر كۆرسەتكەن مۆجىزىلەر بولسا ئۇالرنىڭ‬ ‫ئەلچىلىكلىرىنى ئىسپاتالشتىن باشقا بىر مەقسەتنى ئۆز ئىچىگە ئالمايدۇ‪.‬‬ ‫خىزىر ئەلەيھىسساالمنىڭ ئىلمىگە ئەلچىلەرنىڭ ئېھتىياجى يوق‪ .‬بۇنى‬ ‫چۈشىنىش ئۈچۈن يۇقىرىدىكى ئۈچ ۋەقەنىڭ ماھىيىتىنى بايان قىلغان‬ ‫ئايەتلەرنى بىرلىكتە ئوقۇيلى‪:‬‬ ‫‪ -104‬بۇخارى‪ ،‬ئىلىم ‪.44‬‬

‫‪160‬‬

‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ك بِتَأْ ِو ِ‬ ‫با‪.‬‬ ‫«قَ َ‬ ‫ك َسأُنَبهِئُ َ‬ ‫ال َه َذا فِ َرا ُق بَ ْي ِ​ِن َوبَ ْينِ َ‬ ‫يل َما َ​َلْ تَ ْستَط ْع َعلَْيه َ‬ ‫ص ًْ‬ ‫ت أَ ْن أ ِ‬ ‫ت لِم ِ‬ ‫أَهما ال ه ِ‬ ‫َعيبَ َها َوَكا َن َوَرا َء ُه ْم‬ ‫ي يَ ْع َملُو َن ِ​ِف الْبَ ْح ِر فَأَ َر ْد ُ‬ ‫ساك َ‬ ‫سفينَةُ فَ َكانَ ْ َ َ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫صبًا‪َ .‬وأَهما الْغُ َال ُم فَ َكا َن أَبَ َواهُ ُم ْؤِمنَ ْ ِ‬ ‫ي فَ َخ ِشينَا أَ ْن‬ ‫َملِ ٌ‬ ‫ك َ​َيْ ُخ ُذ ُك هل َسفينَة غَ ْ‬ ‫ي رِه َقهما طُغْي ًاان وُك ْفرا‪ .‬فَأَر ْد َان أَ ْن ي ب ِد َ​َلما رُِّبما َخ ِ‬ ‫ب ُر ْ​ْحًا‪َ .‬وأَهما‬ ‫ريا م ْنهُ َزَكاةً َوأَقْ َر َ‬ ‫ُْ ُ َ َ َ ً َ‬ ‫ُ ْ َُ َ ُ َ ْ ً‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا ْ​ْلِ َدار فَ َكا َن لِغُ َالم ْ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫صاْلًا‬ ‫يم ْي ِ​ِف الْ َمدينَة َوَكا َن ََْتتَهُ َك ْن ٌز َ​َلَُما َوَكا َن أَبُو ُهَا َ‬ ‫َ‬ ‫ي يَت َ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ك َوَما فَ َع ْلتُهُ َع ْن‬ ‫ك أَ ْن يَ ْب لُغَا أَ ُش هد ُهَا َويَ ْستَ ْخ ِر َجا َك ْن َز ُهَا َر ْ​ْحَةً م ْن َربه َ‬ ‫اد َربُّ َ‬ ‫فَأَ َر َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫با»‬ ‫أَ ْم ِري ذَلِ َ‬ ‫يل َما َ​َلْ تَ ْسط ْع َعلَْيه َ‬ ‫ص ًْ‬ ‫ك َ​َتْ ِو ُ‬ ‫«ئۇ بەندىمىز مۇنداق دېدى‪‹ :‬مانا بۇ‪ ،‬ئىككىمىزنى بىر‪-‬بىرىمىزدىن‬ ‫ئايرىيدىغان سۆزدۇر‪ .‬مەن ھازىر ساڭا‪ ،‬سەن سەۋر قىاللمىغان ئىشالرنىڭ‬ ‫ھەقىقىتىنى ئېيتىپ بېرىمەن‪:‬‬ ‫ئۇ كېمە بارغۇ! ئۇ دېڭىزدە ئىشلەيدىغان بىرقانچە مىسكىننىڭ ئىدى‪.‬‬ ‫ئۇنى ئەيىبلىك ھالەتكە كەلتۈرۈپ قوياي دەپ تېشىۋەتتىم‪ .‬چۈنكى ئۇالرنىڭ‬ ‫بارىدىغان يېرىدە بارلىق ساغالم كېمىنى بۇلىۋالىدىغان بىر پادىشاھ بار ئىدى‪.‬‬ ‫ئۇ ئوغۇل بالىغا كەلسەك‪ ،‬ئاتا‪-‬ئانىسى مۇئمىن كىشىلەر ئىدى‪ .‬ئۇ‬ ‫بالىنىڭ كەلگۈسىدە ئۇالرنى ئازغۇنلۇققا ۋە كاپىرلىققا زورلىشىدىن قورقتۇق‪-‬‬ ‫دە‪ ،‬رەببىنىڭ ئۇالرغا ئۇنىڭدىن ياخشى ۋە كۆيۈملۈك بىر باال ئاتا قىلىشىنى‬ ‫ئىرادە قىلدۇق‪.‬‬ ‫ئۇ تام بولسا‪ ،‬شەھەردە ياشايدىغان ئىككى يېتىم ئوغۇلنىڭ بولۇپ‪،‬‬ ‫ئاستىدا ئۇالرنىڭ بىر خەزىنىسى بار ئىدى‪ .‬ئۇالرنىڭ دادىسى ياخشى ئادەم‬ ‫ئىدى‪ .‬رەببىڭ ئۇالرنىڭ باالغەتكە يېتىپ خەزىنىلىرىنى ئۆز قوللىرى بىلەن‬ ‫چىقىرىۋېلىشىنى ئىرادە قىلدى‪ .‬بۇ رەببىڭدىن بىر رەھمەت ئىدى‪ .‬مەن‬ ‫‪161‬‬

‫بۇالرنى ئۆزۈم چاغالپ قىلمىدىم‪ .‬ئەنە شۇالر سەن سەۋر قىاللمىغان ئىشالرنىڭ‬ ‫ھەقىقىتى›»‪ -‬كەھف ‪.82-78/18‬‬ ‫بۇ ۋەقەنىڭ ئىبرەت ئېلىشقا تېگىشلىك نۇرغۇن تەرەپلىرى بار‪ .‬بىزگە‬ ‫نىسبەتەن ئەڭ مۇھىمى شۇدۇر‪ :‬ئالالھدىن كەلگەن ھەر نەرسىگە تەسلىم بولۇش‬ ‫ۋە ئۇنىڭ بىز ئۈچۈن ياخشى نەتىجىلەر ئېلىپ كېلىدىغانلىقىغا ئىشىنىش‬ ‫كېرەك‪ .‬چۈنكى كۆڭلىمىزگە ياقمايدىغان شۇنچە كۆپ ۋەقەلەر باركى‪ ،‬كېيىنچە‬ ‫ئۇنىڭ بولمىسا بولمايدىغانلىقى نامايەن بولىدۇ‪.‬‬ ‫ئەلچىلەردە خىزىردىكىگە ئوخشاش كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان‬ ‫ھەرىكەتلەر كۆرۈلمەيدۇ‪ .‬چۈنكى ئۇالرنىڭ ھەرىكەتلىرى ئۇممەتلىرى ئۈچۈن‬ ‫ئۈلگىدۇر‪ .‬لېكىن خىزىرنىڭ قىلمىشلىرى ئۈلگە بواللمايدۇ‪.‬‬ ‫ناۋادا يۇقىرىدىكى ئىشالرنى مۇسا ئەلەيھىسساالم قىلغان بولسا ۋە بىر‬ ‫يەھۇدىي ئۇنى ئۈلگە ئېلىپ ئاتا‪-‬ئانىسىغا ئەزىيەت يەتكۈزىدۇ‪ ،‬دەپ بىر بالىنى‬ ‫ئۆلتۈرۈپ قويسا ئىدى ياكى باشقىسى بۇالپ كېتىدۇ‪ ،‬دەپ بىراۋنىڭ مېلىغا‬ ‫زىيان يەتكۈزگەن بولسا ئىدى‪ ،‬ئىنسانالر ئارىسىدا ئامانلىق ۋە خاتىرجەملىق‬ ‫قاالرمىدى؟ ئۇ تەقدىردە ھەر كىشى قىلغان غەلىتە قىلمىشلىرىغا بىر باھانە‬ ‫ئويدۇرۇپ چىقىپ‪ ،‬مۇسا ئەلەيھىسساالمنىڭ قىلمىشىنى دەلىل قىلىپ‬ ‫كۆرسەتمەسمىدى؟‬ ‫يۇقىرىدىكى ھەدىس مۇنۇ سۆزلەر بىلەن ئاخىرلىشىدۇ‪:‬‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم مۇنداق دېگەن‪« :‬مۇساغا ئالالھ رەھمەت‬ ‫قىلسۇن‪ ،‬بىز مۇسانىڭ سەۋر‪-‬تاقەت قىلىپ تۇرۇپ‪ ،‬خىزىر بىلەن بىرلىكتە‬ ‫تېخىمۇ كۆپ ئىشالرنى قىلىپ بىزگە كۆپ نەرسە بايان قىلىشىنى ئارزۇ‬ ‫قىالتتۇق»‪.‬‬ ‫‪162‬‬

‫ھەدىس شۇنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇكى‪ ،‬خىزىر ئۆگەتكەن ئىلىم‬ ‫ئايەتتە بىلدۈرۈلگەنلەر بىلەن چەكلىكتۇر‪ .‬بۇ توغرىدا مۇھەممەد ئەلەيھىسساالممۇ‬ ‫ئارتۇق بىر نەرسە بىلمەيدۇ‪.‬‬ ‫بۇ ھەقىقەتلەر ئالدىدا كىم خىزىرغا ئۆگىتىلگەن ئىلىمنىڭ ئۆزىگىمۇ‬ ‫ئۆگىتىلگەنلىكىنى دەۋا قىالاليدۇ؟‬

‫‪163‬‬

‫‪ – 21‬كەشىف (پەردىلەرنىڭ ئېچىلىشى)‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئىلھام ۋە كەشىپ يولى بىلەن قولغا كەلتۈرۈلگەن بىر ھەقىقەت‬ ‫ئىلمى بار‪ .‬بۇ ئىلمى لەدۇن دۇر‪ .‬بۇ پىكرىي‪ ،‬زېھنىي ۋە چۈشەنچە‬ ‫تەمرىنلىر ى‪ 105‬بىلەن قولغا كەلتۈرۈلگەن ئىلىم ئەمەس‪ ،‬بەلكى ئالالھ‬ ‫تەرىپىدىن بېرىلىدىغان ئىلىمدۇر‪.106‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئايەتتە «ئۇنىڭغا ئۆز تەرىپىمىزدىن بىر ئىلىم ئۆگەتكەن‬ ‫ئىدۇق» (كەھف ‪ )65/18‬دېيىلىدۇ‪ .‬بۇ يەردە ئۆگىتىشتىن سۆز قىلىنىدۇ‪.‬‬ ‫ھالبۇكى‪ ،‬ئىلھام ۋە كەشىپ بىر ئىلىم ئۆگىنىش يولى ئەمەس‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬كەشىف لۇغەتتە پەردىنىڭ ئېچىلىشى دېمەكتۇر‪ .‬تەسەۋۋۇپ‬ ‫ئىستىالھىدا كەشىپ پەردىلەرنىڭ ئارقىسىدا يوشۇرۇلغان مەناالرغا ۋە‬ ‫ھادىسىلەرگە يوشۇرۇنغان ھەقىقەتلەرگە يېتىش دېگەن مەنادا ئىشلىتىلىدۇ‪.‬‬ ‫قۇرئاندا ئىنساننىڭ كۆزىدىن غەپلەت پەردىسى كۆتۈرۈلۈپ بەسىرەت‬ ‫كۆزى بىلەن كائىناتقا قارىغىنىدا بەزى ئىنتايىن ئىنچىكە سىرالردىن ۋاقىپ‬ ‫بوالاليدىغانلىقىغا ئىشارەت قىلىنىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫نت ِ​ِف غَ ْفلَ ٍة ِمن ه َذا فَ َك َش ْفنا ع َ ِ‬ ‫ص ُر َك الْيَ ْوَم‬ ‫«لَ​َق ْد ُك َ‬ ‫َ َ‬ ‫هْ َ‬ ‫نك غطَاء َك فَ بَ َ‬ ‫َح ِدي ٌد»‬ ‫«سەن بۇنىڭدىن غاپىل ئىدىڭ‪ ،‬ھازىر بىز سېنىڭ پەردەڭنى‬ ‫ئېچىۋەتتۇق‪ .‬شۇنىڭ ئۈچۈن بۈگۈن كۆزۈڭ بەك ئۆتكۈردۇر»‪ -‬قاف ‪.22/50‬‬

‫‪ -105‬تەمرىن ئادەتلەندۈرمەك‪ ،‬كۆندۈرمەك‪ ،‬مەشىق قىلدۇرماق دېگەن مەنىلەرنى ئىپادىلەيدۇ‪.‬‬ ‫‪ -106‬ھەسەن كامىل يىلماز‪ ،‬لەدۇن ئىلمى ۋە كەشپ‪ ،‬ئالتىن ئولۇق مەجمۇئەسى‪ -1994 ،‬يىلى‪،‬‬ ‫‪ -11‬ئاي‪ -105 ،‬سان‪ ،‬ئىستانبۇل‪ -31 ،‬بەت‪.‬‬

‫‪164‬‬

‫بۇ ئايەتنىڭ مەنىسى‪ :‬سەن ھازىرغىچە غەپلەتتە ئىدىڭ‪ ،‬بىز غەپلەت‬ ‫پەردەڭنى ئاچتۇق‪ ،‬بۇندىن ئېتىبارەن ئىالھىي سىرالرنى كۆرەلەيدىغان‬ ‫بەسىرەتكە ئىگىسەن‪ ،‬دېگەن بولىدۇ‪.107‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬بۇ ئايەتنىڭ سىز ئىپادىلىگەن مەنا بىلەن ھېچقانداق‬ ‫مۇناسىۋىتى يوقتۇر‪ .‬ئەگەر ئايەتنىڭ باش ۋە ئاخىرى ئوقۇلىدىغان بولسا بۇنىڭ‬ ‫پەقەت ئاخىرەت بىلەنال مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكى ئېنىق بىلىنىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«ونُِف َخ ِ​ِف ال ُّ ِ‬ ‫ك ي وم الْو ِع ِ‬ ‫ت ُك ُّل نَ ْف ٍ‬ ‫س َم َع َها َسائِ ٌق‬ ‫يد‪َ .‬و َجا َء ْ‬ ‫َ‬ ‫صوِر َذل َ َ ْ ُ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ص ُر َك الْيَ ْوَم َح ِدي ٌد‪.‬‬ ‫ت ِ​ِف غَ ْفلَ ٍة م ْن َه َذا فَ َك َ‬ ‫ش ْفنَا َع ْن َ‬ ‫َو َش ِهي ٌد‪ .‬لَ َق ْد ُك ْن َ‬ ‫ك غطَا َء َك فَ بَ َ‬ ‫ال قَ ِرينُه ه َذا ما لَ َد هي َعتِي ٌد‪ .‬أَلْ ِقيا ِ​ِف جهنهم ُك هل َك هفا ٍر َعنِ ٍ‬ ‫يد‪َ .‬منها ٍع لِ ْل َخ ِْري ُم ْعتَ ٍد‬ ‫َوقَ َ ُ َ َ‬ ‫َ َ​َ َ‬ ‫يب‪ .‬اله ِذي جعل مع هِ‬ ‫ش ِد ِ‬ ‫اَّلل إِ َ​َلًا َآ َخر فَأَلْ ِقيَاهُ ِ​ِف الْ َع َذ ِ‬ ‫ُم ِر ٍ‬ ‫اب ال ه‬ ‫يد»‬ ‫َ​َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫«سۈر چېلىنىدۇ‪ .‬مانا بۇ كېلىشى ۋەدە قىلىنغان كۈندۇر‪.‬‬ ‫ئۇ كۈنى ھەر ئىنسان يېنىدا بىر ھەيدىگۈچى ۋە بىر گۇۋاھچى بولغان‬ ‫ھالدا كېلىدۇ‪.‬‬ ‫ئۇنىڭغا‪‹ :‬سەن بۇنىڭدىن غاپىل ئىدىڭ‪ ،‬ھازىر بىز سېنىڭ پەردەڭنى‬ ‫ئېچىۋەتتۇق‪ .‬شۇنىڭ ئۈچۈن بۈگۈن كۆزۈڭ بەك ئۆتكۈردۇر› دېيىلىدۇ‪.‬‬ ‫ئۇنىڭ يېنىدىكى ھەمراھى‪‹ :‬مانا بۇ مېنىڭ يېنىمدىكى‪ ،‬تەييار› دەيدۇ‪.‬‬ ‫ئىككى پەرىشتىگە مۇنداق دېيىلىدۇ‪‹ :‬ھەقىقەتكە قارشى چىققۇچى‬ ‫ھەر بىر كاپىرنى جەھەننەمگە تاشالڭالر!‬

‫‪ -107‬ھەسەن كامىل يىلماز‪ ،‬لەدۇن ئىلمى ۋە كەشپ‪ ،‬ئالتىن ئولۇق مەجمۇئەسى‪ -1994 ،‬يىلى‪،‬‬ ‫‪ -11‬ئاي‪-105 ،‬سان‪ ،‬ئىستانبۇل‪ -31 ،‬بەت‪.‬‬

‫‪165‬‬

‫ياخشىلىققا توسالغۇ بولغۇچى‪ ،‬ھەددىدىن ئاشقۇچى ۋە شەك‬ ‫كەلتۈرگۈچىنى‪،‬‬ ‫يەنى ئالالھقا باشقا بىر ئىالھنى شېرىك قىلغۇچى كىشىنى‪ .‬ئۇنى‬ ‫قاتتىق ئازابنىڭ ئىچىگە تاشالڭالر›»‪ -‬قاف ‪.26-20/50‬‬ ‫قاراڭ‪ ،‬بۇ ئايەتنىڭ سىز ئېيتقان مەنا بىلەن ھېچقانداق مۇناسىۋىتى‬ ‫يوقتۇر‪ .‬بۇ ئايەت پۈتۈنلەي ئاخىرەت بىلەن مۇناسىۋەتلىكتۇر‪.‬‬ ‫ئوتتۇرىدا ناھايىتى روشەن ئايەت ۋە ھەدىسلەر تۇرۇقلۇق‪ ،‬ئۇالرغا كۆز‬ ‫يۇمى سىز‪ ،‬مەسىلە بىلەن مۇناسىۋىتى بولمىغان ئايەتلەردىن ھۆكۈم چىقىرىشقا‬ ‫ئۇرۇنىۋاتىسىز‪.‬‬

‫‪166‬‬

‫‪ -22‬فاراسەت‬ ‫مۇرىد‪ :‬يۇقىرىدا بىر ھەدىسى قۇدسىي ئۆتكەن ئىدى‪ ،‬ئۇنى نېمىشقا‬ ‫تاشالپ ئۆتۈپ كەتتىڭ؟ ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪ ...« :‬ئۇ ئابىد ۋە زاھىد‬ ‫بەندەمنى ياخشى كۆرگىنىمدە ئۇنىڭ كۆرىدىغان كۆزى‪ ،‬ئىشىتىدىغان قولىقى‪،‬‬ ‫سۆزلەيدىغان تىلى‪ ،‬تۇتىدىغان قولى‪ ،‬ماڭىدىغان پۇتى بولىمەن‪ .‬ئۇ مەن بىلەن‬ ‫كۆرىدۇ‪ ،‬مەن بىلەن ئىشتىدۇ‪ ،‬مەن بىلەن سۆزلەيدۇ‪ ،‬مەن بىلەن تۇتىدۇ‪ ،‬مەن‬ ‫بىلەن يۈرىدۇ»‬ ‫يەنە شۇنداق كىشىلەر باركى‪ ،‬ئۇ ھېچكىم پەرق ئېتەلمىگەن‬ ‫نەرسىلەرنى پەرق ئېتىدۇ‪ ،‬كىشىنىڭ ئەقلىدىن ۋە ئىچىدىن نېمىلەرنىڭ‬ ‫ئۆتكەنلىكىنى توغرىغا يېقىن شەكىلدە بىلەلەيدۇ‪ .‬خوش‪ ،‬بۇ نېمە؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬بۇ پاراسەتتۇر‪ .‬پاراسەت ئىنچىلىكىلىكلەرگە ۋە تەپسىالتالرغا‬ ‫ئاساسەن پىكىر يۈگۈزۈش‪ ،‬تەخمىن قىلىش ۋە ئويلىنىش بىلەن توغرىنى تېپىش‬ ‫دېمەكتۇر‪.108‬‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم‪« :‬مۇئمىننىڭ پاراسىتىدىن ساقلىنىڭالر‪،‬‬ ‫چۈنكى ئۇ ئالالھنىڭ نۇرى بىلەن قارايدۇ »‪ 109‬دېگەن‪ .‬بۇ ھەدىسىنى مۇنۇ‬ ‫ئايەتلەر بىلەن بىرلىكتە چۈشەنگىنىمىزدە مەسىلە تېخىمۇ ئايدىڭلىشىدۇ‪ .‬ئالالھ‬ ‫تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫هِ‬ ‫اَّللَ َُْي َعل له ُك ْم فُ ْرقَاانً َويُ َك هِف ْر َعن ُك ْم‬ ‫ين آ َمنُواْ إَن تَته ُقواْ ه‬ ‫« َِّي أَيُّ َها الذ َ‬ ‫ض ِل الْ َع ِظ ِيم»‬ ‫اَّللُ ذُو الْ َف ْ‬ ‫َسيهِئَاتِ ُك ْم َويَغْ ِف ْر لَ ُك ْم َو ه‬

‫‪ -108‬مۇتەرجىم ئاسىم‪ ،‬قامۇس تەرجىمىسى‪ .‬كەلىمە ئەرەبچىدە فىراسەت دەپ تەلەپپۇز قىلىنىدۇ‪.‬‬ ‫‪ -109‬تىرمىزى‪ ،‬ھىجر سۈرىسىنىڭ تەپسىرى‪.6 ،‬‬

‫‪167‬‬

‫«ئى مۇئمىنالر! ئەگەر ئالالھتىن قورقساڭالر‪ ،‬ئالالھ سىلەرگە توغرىنى‬ ‫خاتادىن ئايرىيدىغان بىر قابىلىيەت بېرىدۇ‪ ،‬گۇناھىڭالرنى كەچۈرىدۇ‪ ،‬سىلەرگە‬ ‫مەغفىرەت قىلىدۇ‪ .‬ئالالھ كاتتا پەزل ئىگىسىدۇر»‪ -‬ئەنفال ‪.29/8‬‬ ‫هِ‬ ‫اَّللَ َوآ ِمنُوا بِر ُسولِ ِه يُ ْؤتِ ُك ْم كِ ْفلَ ْ ِ‬ ‫ين آ َمنُوا اته ُقوا ه‬ ‫ي ِمن هر ْ​ْحَتِ ِه‬ ‫« َ​َّي أَيُّ َها الذ َ‬ ‫َ‬ ‫اَّلل غَ ُف ِ‬ ‫وَُْيعل له ُكم نُوراً َتَْ ُ ِ ِ‬ ‫يم»‬ ‫َ َ‬ ‫شو َن بِه َويَغْف ْر لَ ُك ْم َو هُ ٌ‬ ‫ور هرح ٌ‬ ‫ْ‬ ‫«ئى مۇئمىنالر! ئالالھدىن قورقۇڭالر‪ ،‬ئالالھنىڭ ئەلچىسىگە ئىمان‬ ‫كەلتۈرۈڭالر‪ .‬شۇنداق قىلساڭالر ئالالھ سىلەرگە رەھمىتىدىن ئىككى ھەسسە‬ ‫بېرىدۇ‪ ،‬سىلەرگە يولۇڭالرنى يورۇتىدىغان بىر نۇر ئاتا قىلىدۇ‪ ،‬سىلەرگە‬ ‫مەغپىرەت قىلىدۇ‪ .‬ئالالھ مەغپىرەت قىلغۇچىدۇر‪ ،‬رەھىم قىلغۇچىدۇر»‪ -‬ھەدىد‬ ‫‪.28/57‬‬ ‫سىز زىكىر قىلغان ھەدىسى قۇدسىينىڭ ئەسلىسى‪ 110‬مۇنداق‪:‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪« :‬مەن بەندەمنىڭ مەن ئۇنىڭغا پەرز قىلغان‬ ‫ئىبادەتلەرنى ئادا قىلىش ئارقىلىق ماڭا يېقىنلىشىشىنى بەك ياقتۇرىمەن‪ .‬بەندەم‬ ‫نەفلى ئىبادەتلەر ئارقىلىق ماڭا يېقىنلىشىۋەرسە‪ ،‬ئۇنى ياخشى كۆرىمەن‪ .‬مەن‬ ‫ئۇنى ياخشى كۆرگەن چاغدا ئۇنىڭ ئاڭاليدىغان قۇلىقى‪ ،‬كۆرىدىغان كۆزى‪،‬‬ ‫تۇتىدىغان قولى ۋە ماڭىدىغان پۇتى بولىمەن‪ .‬ئەگەر ئۇ مەندىن بىر نەرسە‬ ‫تىلىسە‪ ،‬تىلىگىنىنى چوقۇم بېرىمەن‪ .‬ئەگەر ئۇ مېنىڭدىن پاناھ تىلىسە‪،‬‬ ‫ئۇنىڭغا چوقۇم پاناھ بولىمەن»‪.111‬‬

‫‪ -110‬قۇرئاندا بولمىغان‪ ،‬لېكىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم‪« :‬ئالالھ مۇنداق دەيدۇ» دەپ بىلدۈرگەن سۆز‬ ‫ھەدىسى قۇدسىي دەپ ئاتىلىدۇ‪.‬‬ ‫‪ -111‬بۇخارى‪ ،‬رىقاق ‪.38‬‬

‫‪168‬‬

‫بۇ ھەدىسى قۇدسىي يۇقىرىدىكى ئايەتلەرگە مۇۋاپىقتۇر‪ .‬ھەر مۇئمىن بۇ‬ ‫سەۋىيەگە يېتەلەيدۇ‪ .‬بۇ سەۋىيەگە يەتكەن كىشىنىڭ پاراسىتى ئارتىدۇ‪ .‬لېكىن‬ ‫ھېچكىم ئال الھقا ئەلچىسىدىنمۇ بەكرەك يېقىنلىشالمايدۇ‪ .‬قۇرئاندا ئەلچىلەرنىڭ‬ ‫غەيىبنى بىلەلمەيدىغانلىقى ئېنىق بىلدۈرۈلگەن‪ .‬ئۇالردا ئىلمى لەدۇن ياكى‬ ‫ئىلمى باتىن دېيىلىدىغان نەرسىنىڭ يوقلۇقىنى بۇندىن بۇرۇن كۆرگەن ئىدۇق‪.‬‬ ‫ئالالھنىڭ ئەمىر ۋە نەھىيلىرىگە رىئايە قىلغان كىشى ئەمىرلەرنىڭ‬ ‫گۈزەللىكىنى ۋە نەھىي قىلىنغان (چەكلەنگەن) نەرسىلەرنىڭ يامانلىقىنى‬ ‫چۈشىنىپ يېتىدۇ‪ .‬ئىشلىرىنىڭ توغرا‪-‬خاتاسىنى بىلىپ قىلىدۇ‪ ،‬ئىززەتلىك ۋە‬ ‫شەرەپلىك بولىدۇ‪ .‬ھەر نەرسىگە ھااللالر ۋە ھارامالر دائىرىسىدە قارىغاچقا‬ ‫ئاسانلىقچە يامان ئەھۋالغا چۈشۈپ قالمايدۇ‪ .‬مانا بۇ ئاساسىي پاراسەتتۇر‪.‬‬ ‫ئۇنداق كىشى شۇنداق بىر ھالغا كېلىدۇكى‪ ،‬ئالالھنىڭ ئەمرىگە زىت‬ ‫نەرسىلەرگە قۇالق سالمايدۇ ۋە كۆزىنى يۇمۇۋالىدۇ‪ .‬ئالالھ ياخشى كۆرىدىغان‬ ‫نەرسىلەرنى تۇتىدۇ ۋە ئالالھ ياخشى كۆرىدىغان تەرەپكە ماڭىدۇ‪« .‬مۇئمىننىڭ‬ ‫پاراسىتىدىن ساقلىنىڭالر‪ ،‬چۈنكى ئۇ ئالالھنىڭ نۇرى بىلەن قارايدۇ» دېگەن‬ ‫ھەدىسنى مانا مۇشۇنداق چۈشىنىش كېرەك‪.‬‬ ‫گۇناھكار مۇسۇلمانالر بۇالرنى كۆرەلەيدىغان ئەھۋالدا ئەمەس‪ .‬ئۇالرنىڭ‬ ‫گۇناھتىن زوق ئېلىشلىرى‪ ،‬ئالالھنىڭ ئەمىرلىرىنى ئۇرۇندىماسلىقتىن‬ ‫بىئاراملىق ھېس قىلماسلىقلىرى بۇ سەۋەپتىندۇر‪.‬‬ ‫لېكىن پاراسەتنىمۇ ھەددىدىن زىيادە يوغىنىتىۋېتىشقا بولمايدۇ‪ .‬بىر‬ ‫كىشىنىڭ ئىنتايىن پەزىلەتلىك بولۇشى ئۇنىڭ كۆزقارىشىنىڭ توغرا‬ ‫ئىكەنلىكىنى ئىپادىلىمەيدۇ‪ .‬پەيغەمبىرىمىز بىلەن مۇناسىۋەتلىك تۆۋەندىكى‬ ‫ھادىسىلەر زەنجىرى بۇ توغرىدا بىزگە يېتەرلىك دەلىلدۇر‪:‬‬ ‫مەدىنىگە ئەبۇ سۇفيان باشچىلىقىدا بىر تىجارەت كارۋىنىنىڭ شامدىن‬ ‫كېلىۋاتقانلىق خەۋىرى يېتىپ كەلگەن ئىدى‪ .‬كارۋاننىڭ ئىزىغا چۈشۈش‬ ‫‪169‬‬

‫ئۈچۈن پەيغەمبىرىمىز بىر بۆلۈك مۇسۇلمان بىلەن يولغا چىقتى‪ .‬بۇ ئەھۋالدىن‬ ‫خەۋەر تاپقان مەككىلىكلەر كارۋاننى قوغداش ئۈچۈن قوشۇن ئەۋەتتى‪ .‬ئالالھ‬ ‫كارۋاننى ياكى مەككە قوشۇنىنى مۇسۇلمانالرغا بېرىدىغانلىقىنى ۋەدە قىلدى‪.‬‬ ‫مۇناسىۋەتلىك ئايەت مۇنداق‪:‬‬ ‫ي أَ هَّنَا لَ ُكم وتَو ُّدو َن أَ هن غَ ْري َذ ِ‬ ‫اَّللُ إِ ْح َدى الطهائَِفتِ ْ ِ‬ ‫ات‬ ‫« َوإِ ْذ يَ ِع ُد ُك ُم ه‬ ‫َْ​َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ال ه‬ ‫ين»‬ ‫ش ْوَك ِة تَ ُكو ُن لَ ُك ْم َويُ ِري ُد ه‬ ‫اَّللُ أَن َُي هق اْلَ هق ب َكل َماته َويَ ْقطَ َع َداب َر الْ َكاف ِر َ‬ ‫«ئۆز ۋاقتىدا ئالالھ سىلەرگە ئۇ ئىككى گۇرۇھدىن بىرىنى‪‹ ،‬بۇ چوقۇم‬ ‫سىلەرنىڭ بولىدۇ› دەپ ۋەدە قىلغان ئىدى‪ .‬سىلەر قورال‪-‬ياراغسىز ۋە كۈچ‪-‬‬ ‫قۇۋۋەتسىز بولغىنىنىڭ سىلەرنىڭ بولۇشىنى ئارزۇ قىالتتىڭالر‪ .‬ئالالھ سۆزلىرى‬ ‫بىلەن ھەقنى ئۈستۈن قىلىشنى ۋە كاپىرالرنى يىلتىزىدىن قۇرۇتۇشنى ئىرادە‬ ‫قىالتتى»‪ -‬ئەنفال ‪.7/8‬‬ ‫ئالالھ ئۇرۇشتا دۈشمەنگە قارشى مۇنۇ ئۆلچەمنى قويغان‪:‬‬ ‫هه ْم ِ​ِف ا ْ​ْلَْر ِ‬ ‫ش هِر ْد ِبِ​ِم هم ْن َخ ْل َف ُه ْم ل َ​َعله ُه ْم يَ هذ هك ُرو َن»‬ ‫ب فَ َ‬ ‫«فَِإ هما تَثْ َق َفن ُ‬ ‫«ئەگەر ئۇالرنى ئۇرۇشتا تۇتۇۋالساڭ‪ ،‬ئۇالرنى شۇنداق بىر‬ ‫تارقىتىۋەتكى‪ ،‬ئارقىلىرىدىكىلەرمۇ تارقىتىۋېتىلسۇن‪ .‬شۇنداق قىلساڭ ئەقىل‬ ‫تېپىشى مۇمكىن»‪ -‬ئەنفال ‪.57/8‬‬ ‫ِ هِ‬ ‫الرقَ ِ‬ ‫ب هِ‬ ‫شدُّوا‬ ‫وه ْم فَ ُ‬ ‫ين َك َف ُروا فَ َ‬ ‫اب َح هَّت إِذَا أَثْ َخنتُ ُم ُ‬ ‫ض ْر َ‬ ‫«فَِإذا لَقيتُ ُم الذ َ‬ ‫ك َول َْو يَ َشاءُ ه‬ ‫ب أ َْوَز َارَها ذَلِ َ‬ ‫ال َْوَ​َث َق فَِإ هما َمنهاً بَ ْع ُد َوإِ هما فِ َداء َح هَّت تَ َ‬ ‫اَّللُ‬ ‫ض َع ا ْ​ْلَْر ُ‬ ‫َ​َلنت ِ‬ ‫يل هِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ض ُكم بِب ع ٍ ه ِ‬ ‫اَّلل فَ لَن ي ِ‬ ‫ين قُتِلُوا ِ​ِف َسبِ ِ‬ ‫ض هل‬ ‫ص َر م ْن ُه ْم َولَكن لهيَ ْب لُ َو بَ ْع َ َ ْ‬ ‫َ​َ‬ ‫ُ‬ ‫ض َوالذ َ‬ ‫أَ ْع َما َ​َلُ ْم»‬ ‫«جەڭ مەيدانىدا كاپىرالر بىلەن ئۇرۇش قىلغان چېغىڭالردا ئۇالرنىڭ‬ ‫بويۇنلىرىغا ئۇرۇڭالر‪ .‬ئاخىرى ئۇالرنى يېڭىپ‪ ،‬قارشىلىق كۆسىتەلمەيدىغان‬ ‫‪170‬‬

‫ھالەتكە كەلتۈرگەن چېغىڭالردا ئۇالرنى ئەسىر ئېلىپ چىڭ تۇتۇڭالر‪ .‬ئاندىن‬ ‫ئۇالرنى يا بەدەلسىز قويۇپ بېرىڭالر ياكى پىدىيە ئېلىپ قويۇپ بېرىڭالر‪.‬‬ ‫ئۇرۇش ئۆزىنىڭ ئېغىر يۈكلىرىنى تاشلىغانغا قەدەر شۇنداق قىلىڭالر‪.‬‬ ‫بۇ ئىش مانا مۇشۇنداقتۇر‪ .‬ئەگەر ئالالھ خالىسا ئىدى‪ ،‬ئۇالردىن ئىنتىقام‬ ‫ئاالتتى‪ .‬لېكىن ئالالھ بەزىڭالرنى بەزىڭالر بىلەن ئىمتىھان قىلىدۇ‪ .‬ئالالھ يولىدا‬ ‫ئۆلتۈرۈلگەنلەرگە كەلسەك‪ ،‬ئالالھ ئۇالرنىڭ ئەمەللىرىنى بىكار قىلىۋەتمەيدۇ»‪-‬‬ ‫مۇھەممەد ‪.4/47‬‬ ‫بەدىر ئۇرۇشىدا مۇسۇلمانالر جان تىكىپ ئۇرۇشۇپ دۈشمەنگە ئېغىر‬ ‫زەربە بەرگەن‪ ،‬لېكىن ئارقىسىغا چېكىنگەن دۈشمەننىڭ پېيىگە چۈشۈپ‬ ‫قوغلىمىغان ئىدى‪ .‬ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇالردىن قالغان غەنىمەتنى ۋە بىرقانچە‬ ‫ئەسىرنى ئېلىپ قايتقان ئىدى‪ .‬ئالالھ تەئاال بۇ ئىشنى ئەيىبلەپ مۇنۇ ئايەتنى‬ ‫نازىل قىلدى‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ب أَ ْن يَ ُكو َن لَهُ أَ ْس َرى َح هَّت يُثْ ِخ َن ِ​ِف ْاْلَ ْر ِ‬ ‫ض‬ ‫ض تُ ِري ُدو َن َع َر َ‬ ‫« َما َكا َن لنَِ ٍه‬ ‫ِ‬ ‫اَّلل ع ِزيز ح ِكيم‪ .‬لَوَ​َل كِت ِ ِ‬ ‫اَّلل سب َق لَم ه ِ‬ ‫ُّ‬ ‫الدنْ يَا َو ه‬ ‫يما‬ ‫اَّللُ يُ ِري ُد ْاَلَخ َرَة َو هُ َ ٌ َ ٌ ْ َ ٌ‬ ‫س ُك ْم ف َ‬ ‫اب م َن ه َ َ َ‬ ‫ِ‬ ‫يم»‬ ‫أَ َخ ْذ ُْمت َع َذ ٌ‬ ‫اب َعظ ٌ‬ ‫«ھېچبىر پەيغەمبەر ئۇرۇش مەيدانلىرىدا تولۇق زەپەر قازانمىغۇچە‬ ‫ئەسىر ئېلىش ھەققىگە ئىگە ئەمەس‪ .‬سىلەر دۇنيانىڭ ئۇششاق‪-‬چۈششەك‬ ‫نەرسلىرىنى ئىرادە قىلىسىلەر‪ .‬ئالالھ ئاخىرەتنى ئىرادە قىلىدۇ‪ .‬ئالالھ غالىبتۇر‪،‬‬ ‫ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر‪.‬‬

‫‪171‬‬

‫ئەگەر ئالالھنىڭ بۇرۇن يازغان بىر ھۆكمى‪ 112‬بولمىسا ئىدى‪ ،‬ئالغان‬ ‫نەرسىلىرىڭالر تۈپەيلىدىن سىلەرگە چوڭ بىر ئازاب يېتەتتى»‪ -‬ئەنفال‬ ‫‪.68-67/8‬‬ ‫ئالالھ ۋەدىسىدە تۇرۇپ مۇسۇلمانالرنى غالىب قىلدى‪ .‬لېكىن‬ ‫پەيغەمبىرىمىز دۈشمەننى قوغلىسا ئىدى‪ ،‬ئۇدۇل مەككىگە كىرىپ كېتەتتى ۋە‬ ‫دۈشمەننىڭ يىلتىزىنى قۇرۇتاتتى‪.‬‬ ‫دېمەككى‪ ،‬بىلىمى ۋە پەزىلىتى قانچىلىك يۇقىرى بولۇشتىن‬ ‫قەتئىينەزەر ھەر كىشى خاتالىشىشى ۋە خاتا ئىش قىلىشى مۇمكىن‪.‬‬ ‫ئەھۋال شۇنچىۋاال روشەن تورۇقلۇق سىلەر بەك ھەددىڭالردىن ئېشىپ‪،‬‬ ‫خىزىرغا ئوخشاش ھادىسىلەرنىڭ ئارقا كۆرۈنىشىنى كۆرەلەيدىغانلىقىڭالرنى ۋە‬ ‫سىلەرگە قىلىنغان ئېتىرازالرنىڭ مۇسانىڭ خىزىرغا بىلدۈرگەن ئېتىرازلىرىغا‬ ‫ئوخشاش ھادىسىلەرنىڭ ئارقىسىدىكى ھەقىقەتلەرنى كۆرەلمەسلىكتىن‬ ‫بولغانلىقىنى ھېچقانداق ئىلىم ۋە دەلىلگە ئاساسالنماستىن دەۋا قىلىپ‬ ‫تۇرۇۋاتىسىلەر‪ .‬بۇ باتىل ئېتىقادالرنى قاچان تەرك ئېتىسىلەر؟‬

‫‪ -112‬ئەنفال سۈرىسىنىڭ ‪ -7‬ئايىتىدە بەرگەن ۋەدىسى‪.‬‬

‫‪172‬‬

‫‪ -23‬ئىلھام‬ ‫ئىلھام ئالالھنىڭ بەندىسىنىڭ كۆڭلىگە بىر نەرسە پەيدا‬ ‫قىلىشىدۇر‪ .113‬پاراسەتمۇ بۇ مەنادا ئىشلىتىلىدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئىلھامغا ئىشىنەمسەن؟ باشقىالرغا مۇناسىۋەتلىك بولمىسىمۇ‬ ‫ئىلھام مەۋجۇت‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئىلھامنىڭ بارلىقىدا شەك يوق‪ .‬ئەگەر ئالالھنىڭ ئىلھامى‬ ‫بولمىسا ئىنسانىيەت تەرەققىي قىاللمايدۇ‪ .‬بارلىق ئىلمىي تەرەققىيات ۋە‬ ‫كەشپىياتالر ئالالھنىڭ ئىلھامى بىلەن بولىدۇ‪ .‬لېكىن ئىلھام ئىشانالرغا ياكى‬ ‫مۇسۇلمانالرغىال خاس ئەمەس‪ .‬كاپىرالرمۇ ئىلھام ئالىدۇ‪.‬‬ ‫ئىلھام كەلىمىسى قۇرئان كەرىمدە بىر يەردىال ئۆتىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫اب َم ْن َد هسا َها»‬ ‫ورَها َوتَ ْق َوا َها‪ .‬قَ ْد أَفْ لَ َح َم ْن َزهكا َها‪َ .‬وقَ ْد َخ َ‬ ‫«فَأَ َْلَ​َم َها فُ ُج َ‬ ‫«ئالالھ نەپىسكە فۇجۇرىنى ۋە تەقۋالىقىنى‪ 114‬ئىلھام قىلدى‪ ،‬نەپسىنى‬ ‫پاكلىغان كىشى ئەلۋەتتە مۇرادىغا يېتىدۇ‪ .‬نەپسىنى بۇلغىغان كىشى ئەلۋەتتە‬ ‫زىيان تارتىدۇ»‪ -‬شەمس ‪.10-8/91‬‬ ‫ئا‪ -‬ئىسيانكارلىقنى ئىلھام قىلىش‬ ‫ئىسيانكارلىق كىشىنىڭ ئالالھقا‪ ،‬ئىنسانالرغا ۋە يا ئۆزىگە قارشى خاتا‬ ‫مۇئامىلە قىلىشىدۇر‪.‬‬

‫‪ -113‬فەخرۇددىن رازى‪ ،‬ئەتتەفسىرۇلكەبىر‪ ،‬مەتبەئى ئامىرە‪ -8 ،‬توم‪ -583 ،‬بەت‪.‬‬ ‫‪ -114‬قىلغىنىنىڭ يامان ياكى ياخشى ئىكەنلىكىنى‪.‬‬

‫‪173‬‬

‫بۇنداق كىشى ھەم ئىسيان قىلىشتىن ئىلگىرى ھەم كېيىن بىئاراملىق‬ ‫ھېس قىلىدۇ‪ .‬بۇ ئىچكى بىئاراملىق ياكى ۋىجدان ئازابى دېيىلىدۇ‪.‬‬ ‫يۇسۇف ئەلەيھىسساالمنى زۇلەيخادىن يىراقالشتۇرغان بۇرھان (روشەن‬ ‫دەلىل) ئالالھنىڭ «نەپىسكە ئىسيانكارلىقنى ئىلھام قىلىشى» بولسا كېرەك‪.‬‬ ‫يۇسۇف سۈرىسىنىڭ ‪ -24‬ئايىتىدە مۇنداق دېيىلىدۇ‪:‬‬ ‫ت بِ ِه َو َه هم ِ​ِبَا لَ ْوَل أَن هرأَى بُ ْرَها َن َربِهِه»‬ ‫« َولَ​َق ْد هَه ْ‬ ‫«ئايال يۈسۈفكە مايىل بولدى‪ ،‬رەببىنىڭ بۇرھان (روشەن دەلىل) ىنى‬ ‫كۆرمىگەن بولسا يۈسۈفمۇ ئۇنىڭغا مايىل بولغان بوالتتى‪»...‬‬ ‫ئىنسان گۇناھ بىلەن يۈزمۈ‪-‬يۈز كەلگەندە ئاۋۋال چۆچۈيدۇ‪ ،‬ئاندىن يا‬ ‫ۋازكېچىدۇ ياكى گۇناھقا پاتىدۇ‪ .‬ئىنساننى چۆچۈتكەن بۇ نەرسە ئالالھ تەئاالنىڭ‬ ‫ئەنە شۇ «نەپىسكە يامانلىقنى ئىلھام قىلىشى» دۇر‪.‬‬ ‫رەھمىتى چەكسىز رەببىمىز بۇ ئىلھامى بىلەن گۇناھ قىلماقچى بولغان‬ ‫كىشىگە ئەڭ ئاخىرقى قېتىم ئاگاھالندۇرۇش بېرىپ «ئاسىيلىققا كىرىۋاتىسەن‪،‬‬ ‫دىققەت قىل!» دېگەن بولىدۇ‪ .‬ئاسىيلىق قىلغاندىن كېيىنمۇ بىر خىل روھىي‬ ‫بىئاراملىق بېرىش ئارقىلىق كىشىنى تەۋبە قىلىشقا ئۈندەيدۇ‪.‬‬ ‫بۇ چۆچۈشنىڭ مۇسۇلمان بولمىغان ئىنسانالردىمۇ بولىدىغانلىقىنى‬ ‫تۆۋەندىكى ئايەتلەردىن چۈشىنىۋاالاليمىز‪ .‬ئاۋۋال ئايەتلەرنىڭ نازىل بولۇشىغا‬ ‫سەۋەپ بولغان ۋەقەگە قاراپ باقايلى‪:‬‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا ئەزىيەت يەتكۈزگەن ئەبۇ جەھىل‪ ،‬ئەبۇ‬ ‫لەھەب‪ ،‬ئەبۇ سۇفيان‪ ،‬ۋەلىيد ئىبنى مۇغىرە‪ ،‬نەزىر ئىبنى ھارس‪ ،‬ئۇمەييە ئىبنى‬

‫‪174‬‬

‫خەلەف ۋە ئاس ئىبنى ۋائىل قاتارلىق مۇشرىكالر بىر يەرگە جۇغلىشىپ مۇنداق‬ ‫دېيىشتى‪:‬‬ ‫«ھەج مەۋسۇمىدا ئەرەب ھەيئەتلىرى كېلىپ بىزدىن مۇھەممەد‬ ‫توغرىسىدا سوئال سورىشىدۇ‪ ،‬ھەر بىرىمىز ئوخشىمىغان جاۋاب بېرىمىز‪.‬‬ ‫بىرىمىز ساراڭ‪ ،‬يەنە بىرىمىز كاھىن‪ ،‬يەنە باشقا بىرىمىز بولسا شائىر دەيمىز‪.‬‬ ‫جاۋابالر پەرقلىق بولغانلىقتىن ئەرەبلەر بۇالرنىڭ ھەممىسى خاتا ئىكەن‪ ،‬دەپ‬ ‫يەكۈن چىقىرىدۇ‪ .‬كېلىڭالر‪ ،‬مۇھەممەدكە بىرال ئىسىم بېرىش ئۈچۈن بىر‬ ‫پىكىرگە كېلەيلى»‪.‬‬ ‫ئۇالرنىڭ ئىچىدىن بىرى‪« :‬ئۇ شائىردۇر» دېدى‪ .‬ۋەلىيد ئىبنى‬ ‫مۇغىرە‪« :‬مەن ئۇبەيد ئىبنى ئەلئەبراس ۋە ئۇمەييە ئىبنى ئەبىسسالتنىڭ‬ ‫شېئىرلىرىنى ئاڭلىغان ئىدىم‪ ،‬بۇنىڭ سۆزى ئۇالرنىڭكىگە ئوخشىمايدۇ»‬ ‫دېدى‪.‬‬ ‫يەنە بىرى‪« :‬ئۇ كاھىندۇر» دېدى‪ .‬ۋەلىيد‪« :‬كاھىن دەپ كىمگە‬ ‫ئېيتىلىدۇ؟» دەپ سورىدى‪ .‬ئۇالر‪« :‬بەزىدە راست بەزىدە يالغان سۆزلىگەن‬ ‫كىشىگە» دېيىشتى‪ .‬ۋەلىيد ئىبنى مۇغىرە‪« :‬مۇھەممەد ئەسال يالغان گەپ‬ ‫قىلىپ باقمىدى» دېدى‪.‬‬ ‫يەنە بىرى بولسا «ئۇ ساراڭدۇر» دېدى‪ .‬ۋەلىيد‪« :‬كىمگە ساراڭ‬ ‫دېيىلىدۇ؟» دەپ سورىدى‪ .‬ئۇالر‪« :‬ئىنسانالرنى قورقۇتىدىغان كىشىگە» دەپ‬ ‫جاۋاپ بېرىشتى‪ .‬ۋەلىيد‪« :‬ھازىرغىچىلىك ھېچكىم مۇھەممەد تەرىپىدىن‬ ‫قورقۇتۇلمىدى» دېدى‪.‬‬ ‫ئاندىن ۋەلىيد ئورنىدىن تۇرۇپ ئۆيىگە كەتتى‪ .‬سورۇندىكىلەرنىڭ‬ ‫ھەممىسى‪« :‬ۋەلىيد ئبىنى مۇغىرە دىن ئالماشتۇردى» دېيىشتى‪ .‬ئەبۇ جەھىل‬ ‫‪175‬‬

‫دەرھال ئۇنىڭ يېنىغا بېرىپ‪« :‬ساڭا نېمە بولدى؟ قۇرەيش سەن ئۈچۈن ئىئانە‬ ‫توپلىدى‪ .‬ئۇالر سېنىڭ ئېھتىياجلىق بولغانلىقىڭ تۈپەيلى دىنىڭنى‬ ‫ئۆزگەرتكەنلىكىڭدىن گۇمان قىلىشىۋاتىدۇ» دېدى‪ .‬ۋەلىيد مۇنداق دېدى‪:‬‬ ‫«مەن ئۇنىڭغا ئېھتىياجلىق ئەمەس‪ ،‬لېكىن مۇھەممەد توغرىسىدا ئويلىدىمكى‪،‬‬ ‫ئۇ سېھىرگەرمىكىن دەيمەن‪ .‬چۈنكى سېھىرگەر ئاتا بىلەن بالىنى‪ ،‬قېرىنداش‬ ‫بىلەن قېرىنداشنى‪ ،‬ئەر بىلەن ئايالنى بىر‪-‬بىرىدىن ئايرىۋېتىدۇ»‪.‬‬ ‫شۇنىڭ بىلەن ئۇالر ئۇنىڭغا (مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا) «سېھىرگەر»‬ ‫دېگەن لەقەمنى قويۇش توغرىسىدا ھەمپىكىر بولۇشتى‪ .‬ئاندىن تاشقىرىغا‬ ‫چىقىپ مەككە كوچىلىرىدا يۇقىرى ئاۋاز بىلەن توۋالشتى‪ .‬خەلق جۇغالشقان‬ ‫ئىدى‪ ،‬ئۇالر‪« :‬مۇھەممەد ھەقىقەتەن سېھىرگەردۇر» دېدى‪ .‬بۇ سۆزنى‬ ‫ھەممەيلەن ئاڭلىدى‪ ،‬خەلق ئارىسىدا ئەكس سادا پەيدا بولدى‪ .‬بۇ ئالالھنىڭ‬ ‫ئەلچىسى مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا بەك ئېغىر كەلدى‪ .‬ئۆيىگە قايتتى ۋە‬ ‫ئۈستىنى كىيىمى بىلەن يۆگىدى‪ .‬شۇنىڭ بىلەن مۇددەسىر سۈرىسى نازىل‬ ‫بولدى‪.115‬‬ ‫ۋەلىيد ئىبنى مۇغىرەنىڭ بۇ قارارنى بېرىۋېتىپ كۆڭلىدە بىئاراملىق‬ ‫ھېس قىلغانلىقى ۋە قىيىن ئەھۋالدا قالغانلىقى كۆرۈنۈپ تۇرىدۇ‪ .‬چۈنكى ئۇ‬ ‫ئىنتايىن چوڭ ئىسيانكارلىق ئىچىدە ئىدى‪ .‬تۆۋەندىكى ئايەتلەر بۇنى‬ ‫ئىسپاتاليدۇ‪:‬‬ ‫س‬ ‫ف قَ هد َر‪ُ .‬ثُه قُتِ َل َك ْي َ‬ ‫«إِنههُ فَ هك َر َوقَ هد َر‪ .‬فَ ُقتِ َل َك ْي َ‬ ‫ف قَ هد َر‪ُ .‬ثُه نَظَ​َر‪ُ .‬ثُه َعبَ َ‬ ‫ال إِ ْن َه َذا إِهَل ِس ْح ٌر يُ ْؤثَ ُر‪ .‬إِ ْن َه َذا إِهَل قَ ْو ُل‬ ‫ب‪ .‬فَ َق َ‬ ‫س َر‪ُ .‬ثُه أَ ْدبَ َر َو ْ‬ ‫استَ ْك َ​َ‬ ‫َوبَ َ‬ ‫ش ِر»‬ ‫الْبَ َ‬ ‫‪ -115‬فەخرۇددىن رازى‪ ،‬تەپسىرى كەبىر‪ -8 ،‬توم‪ -347 ،‬بەت‪.‬‬

‫‪176‬‬

‫«ئۇ ئويالندى ۋە پىالنلىدى‪،‬‬ ‫ئۆلگۈر! قانداق پىالنلىدى؟‬ ‫ھۇ ئۆلگۈر! قانداق پىالنلىدى؟‬ ‫ئاندىن كېيىن قارىدى‪،‬‬ ‫ئاندىن كېيىن قوشۇمىسىنى تۈردى ۋە چىرايىنى پۈرۈشتۈردى‪،‬‬ ‫ئاندىن كېيىن ئارقىسىنى قىلدى ۋە كىبىرلەندى‪،‬‬ ‫ئاندىن مۇنداق دېدى‪‹ :‬بۇ پەقەت نەقىل قىلىنىپ كەلگەن بىر‬ ‫سېھىردۇر‪.‬‬ ‫بۇ پەقەت ئىنساننىڭ سۆزىدۇر›»‪ -‬مۇددەسسىر ‪.25-18/74‬‬ ‫مۇسۇلمانلىققا قارشى چىققان ھەر كىشى ئىچىدە بىئاراملىق ھېس‬ ‫قىلىدۇ ۋە تىت‪-‬تىت بولىدۇ‪ .‬شۇڭىمۇ خاتا ھەرىكەتلەرنى قىلىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫هِ‬ ‫ي»‬ ‫ين َك َف ُرواْ لَ ْو َكانُواْ ُم ْسل ِم َ‬ ‫« ُّرِبَ​َا يَ َو ُّد الذ َ‬ ‫«كاپىرالر ئارا‪-‬سىرە مۇسۇلمان بولغان بولساقچۇ كاشكى‪ ،‬دەپ ئارزۇ‬ ‫قىلىدۇ»‪ -‬ھىجر ‪.2/15‬‬ ‫كاپىرالر داۋاملىق گۇماندا بولىدۇ‪ .‬بۇ توغرىدا ئالالھ تەئاال مۇنداق‬ ‫دەيدۇ‪:‬‬ ‫وِبُ ْم»‬ ‫«َلَ يَ َز ُ‬ ‫ال بُ ْن يَ ُاَّنُ ُم اله ِذي بَنَ ْواْ ِريبَةً ِ​ِف قُلُوِبِ​ِ ْم إَِله أَن تَ َقطه َع قُلُ ُ‬ ‫«كاپىرالرنىڭ قۇرغان بىناسى‪ ،‬قەلبلىرى پارچە‪-‬پارچە بولۇپ كەتكەنگە قەدەر‬ ‫قەلبلىرىدە داۋاملىق بىر گۇمان بولۇپ تۇرىدۇ»‪ -‬تەۋبە ‪.110/9‬‬ ‫‪177‬‬

‫بۇ گۇمان ئالالھنىڭ ئۇالرغا بولغان شەپقىتى تۈپەيلىدىندۇر‪ .‬بەزىلىرى‬ ‫بۇ سەۋەپتىن ئەقىل تېپىپ‪ ،‬كىرىپ قالغان ناتوغرا يولىدىن يانىدۇ‪.‬‬ ‫گۇناھتىن كېيىن پەيدا بولىدىغان ۋىجدانىي بىئاراملىقمۇ كىشىنى‬ ‫پۇشايمان قىلىشقا ئۈندەيدىغان ۋە تەۋبىگە يۈزلەندۈرىدىغان ئىلھامدۇر‪ .‬مانا بۇ‬ ‫ئالالھنىڭ شەپقىتىنىڭ بۈيۈكلۈكىدۇر‪.‬‬ ‫ب‪ -‬تەقۋالىقنى ئىلھام قىلىش‬ ‫تەقۋا نەپسىنى يامانلىقتىن ساقالش دېگەن بولىدۇ‪ .‬كىشى ئالالھقا‪،‬‬ ‫ئىنسانالرغا ۋە ئۆزىگە قارشى يامانلىق قىلماسلىقى الزىم‪.‬‬ ‫بۇنداق قىلىش ئۇنى دۇنيادا تۆھمەتتىن‪ ،‬ئاخىرەتتە دوزاخ ئازابىدىن‬ ‫ساقاليدۇ‪ .‬گۇناھالردىن ساقلىنىپ‪ ،‬ساۋابلىق ئىشالرنى قىلىشنىڭ نەتىجىسى‬ ‫مانا بۇدۇر‪ .‬ئىنسان تەقۋاغا ئېلىپ بارىدىغان قىلمىشالرنىڭ زوقىنى ئىچىدە‬ ‫ھېس قىلىدۇ‪ .‬مانا بۇ زوق ئالالھنىڭ ئىلھامىدۇر‪ .‬تەقۋاغا ئۇيغۇن ھەرىكەت‬ ‫قىلغانالردا بولىدىغان ئىچكى ھۇزۇر ۋە ئىرادە ئالالھنىڭ ئىلھامى بىلەن ۋۇجۇدقا‬ ‫كېلىدۇ‪.‬‬ ‫ھەدىس شەرىپتە بۇ مەسىلە ناھايىتى ياخشى ئىزاھالنغان‪ .‬ۋابىسە ئىبنى‬ ‫مەئبەد مۇنداق دېگەن‪ :‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ يېنىغا باردىم‪ ،‬ئۇ‪:‬‬ ‫«ياخشىلىق ۋە يامانلىق ھەققىدە بىر نەرسە سوراش ئۈچۈن كەلدىڭمۇ؟»‬ ‫دېدى‪ ،‬مەن‪« :‬شۇنداق» دېدىم‪.‬‬ ‫ئاندىن رەسۇلۇلالھ ئەلەيھىسساالم مۇشتىمىنى تۈگۈپ كۆكسىگە ئۇردى‬ ‫ۋە ئۈچ قېتىم مۇنداق دېدى‪:‬‬ ‫«ئى ۋابىسە! نەپسىڭگە مەسلىھەت سال‪ ،‬دىلىڭغا مەسلىھەت سال‪.‬‬ ‫ياخشىلىق نەپىسك ە ۋە دىلغا ھۇزۇر بېغىشلىغان نەرسىدۇر‪ .‬گۇناھ بولسا نەپىستە‬ ‫‪178‬‬

‫بىئاراملىق‪ ،‬دىلدا ئىككىلىنىش پەيدا قىلغان نەرسىدۇر‪ ،‬ئىنسانالر ساڭا پەتىۋا‬ ‫بېرىپ‪ ،‬قىلمىشىڭغا توغرا باھا بەرگەن تەقدىردىمۇ»‪.116‬‬ ‫پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم مۇنداق دېگەن‪« :‬سېنى شۈبھىلەندۈرگەن‬ ‫نەرسىنى قويۇپ‪ ،‬شۈبھىلەندۈرمىگەنگە ئۆتكىن‪ .‬چۈنكى توغرۇلۇق ھۇزۇر‬ ‫بېرىدۇ‪ ،‬يالغان بولسا شۈبھە ۋە ئىككىلىنىش پەيدا قىلىدۇ»‪.117‬‬ ‫ئىنساننىڭ كۆڭلىگە پەيدا بولغان ھەممە نەرسە ئىلھام ئەمەس‪.‬‬ ‫شەيتاننىڭ ۋەسۋەسىسى بولۇش ئېھتىمالىمۇ بار‪ .‬چۈنكى شەيتان «ئىنسانالرنىڭ‬ ‫دىللىرىدا ۋەسۋەسە قىلغۇچى‪( »...‬ناس ‪ )5/114‬مەخلۇقتۇر‪.‬‬ ‫شەيتان ئالالھدىن قىيامەت كۈنىگىچىلىك ياشاش ۋەدىسىنى ئالغاندا‬ ‫مۇنداق دېگەن ئىدى‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ال فَبِما أَ ْغوي تَ ِ​ِن َْلَقْ ع َد هن َ​َلُم ِ‬ ‫يم‪ُ .‬ثُه َ​َلَتِيَ نه ُه ْم ِم ْن بَ ْ ِ‬ ‫ي‬ ‫ص َراطَ َ‬ ‫«قَ َ َ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ك الْ ُم ْستَق َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ال‬ ‫ين‪ .‬قَ َ‬ ‫أَيْدي ِه ْم َوم ْن َخ ْلف ِه ْم َو َع ْن أََْيَاَّن ْم َو َع ْن َشَائل ِه ْم َوَ​َل َ​َت ُد أَ ْكثَ َرُه ْم َشاك ِر َ‬ ‫ِ‬ ‫ا ْخرج ِم ْن ها مذْءوما م ْدحورا لَمن تَبِع َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي»‬ ‫ك م ْن ُه ْم َْلَ ْم َلَ هن َج َهنه َم م ْن ُك ْم أَ ْ​ْجَع َ‬ ‫ُْ َ َ ُ ً َ ُ ً َْ َ‬ ‫«ئىبلىس مۇنداق دېدى‪‹ :‬سەن مېنى ئازدۇرغانلىقىڭ تۈپەيلى مەن‬ ‫چوقۇم ئۇالر ئۈچۈن سېنىڭ توغرا يولۇڭدا ئولتۇرىمەن‪.‬‬ ‫ئاندىن كېيىن چوقۇم ئۇالرغا ئالدىلىرىدىن‪ ،‬ئارقىلىرىدىن‪ ،‬ئوڭلىرىدىن‬ ‫ۋە سوللىرىدىن كېلىمەن‪ .‬ئۇالرنىڭ كۆپچىلىكىنى شۈكرى قىلغۇچى‬ ‫كۆرمەيسەن‪›.‬‬

‫‪ -116‬سۈنەنى دارىمى‪ ،‬بۇيۇئ ‪.2‬‬ ‫‪ -117‬تىرمىزى‪ ،‬قىيامەت ‪.60‬‬

‫‪179‬‬

‫ئالالھ‪‹ :‬چىق ئۇ يەردىن‪ ،‬ھۇ ئىپالس قوغالندى! ئۇالردىن كىم ساڭا‬ ‫ئەگەشسە‪ ،‬جەھەننەمنى ھەممىڭالر بىلەن تولدۇرىمەن› دېدى»‪ -‬ئەئراف‬ ‫‪.18-16/7‬‬ ‫شەيتان بۇ ھوقۇق بىلەن پەيغەمبەرلەردىن تارتىپ ھەممە كىشىگە‬ ‫سۈركىلىدۇ ۋە ئۇالرنى خاتا قىلمىشالرغا يۈزلەندۈرۈشكە تىرىشىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫«وما أَرس ْلنا ِمن قَ بلِ َ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ب إِهَل إِ َذا َتَ​َ هَّن أَلْ َقى ال ه‬ ‫ش ْيطَا ُن ِ​ِف‬ ‫َ​َ ْ َ َ ْ ْ‬ ‫ك م ْن َر ُسول َوَ​َل نَِ ٍه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ​ِ‬ ‫اَّللُ َما يُ ْلقي ال ه‬ ‫اَّللُ َآ َ​َّيتِه َو ه‬ ‫ش ْيطَا ُن ُثُه َُْيك ُم ه‬ ‫س ُخ ه‬ ‫يم»‬ ‫يم َحك ٌ‬ ‫اَّللُ َعل ٌ‬ ‫أُ ْمنيهته فَ يَ ْن َ‬ ‫«شەيتان بىز سەندىن ئىلگىرى ئەۋەتكەن ھەر رەسۇل ۋە ھەر نەبىنىڭ‬ ‫قىلغان ئارزۇسىغا ۋەسۋەسە سالدى‪ .‬لېكىن ئالالھ شەيتان سالغان ۋەسۋەسىنى‬ ‫بەربات قىلىپ ئۆزىنىڭ ئايەتلىرىنى مۇستەھكەملىدى‪ .‬ئالالھ بىلگۈچىدۇر‪،‬‬ ‫ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇر»‪ -‬ھەج ‪.52/22‬‬ ‫ئىلھام بىلەن ۋەسۋەسىنى بىر‪-‬بىرىدىن ئايرىش ئۈچۈن كۆڭلىمىزگە‬ ‫پەيدا بولغان نەرسىنى ئالالھنىڭ ئەمىر ۋە نەھىيلىرى جەھەتتىن تەكشۈرۈپ‬ ‫كۆرۈشىمىز الزىم‪.‬‬ ‫نەپسى مۇلھەمە‪ 118‬دېگەن مانا مۇشۇدۇر‪ .‬مۇئمىن بولسۇن كاپىر بولسۇن‬ ‫ھەممە ئادەمنىڭ نەپسى نەپسى مۇلھەمەدۇر‪ .‬ئالالھ ئۇنىڭغا ئىسيانكارلىقنى ۋە‬ ‫تەقۋادارلىقنى ئىلھام قىلىدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئىسيانكارلىق ۋە تەقۋادارلىقدىن باشقا بىر ئىلھام بولمامدۇ؟‬

‫‪ -118‬كۈنىمىز تەسەۋۋۇپچىلىرى بۇنى نەپسى مۇلھىمە دەيدۇ‪ .‬مۇلھىمە ئىلھام قىلغۇچى دېگەن بولىدۇ‪.‬‬ ‫نەپىس ئىلھام قىلمايدۇ‪ ،‬ئىلھام ئالىدۇ‪ .‬بۇ سەۋەب تىن ئىلھام قىلىنغۇچى دېگەن مەنانى ئىپادىلەيدىغان‬ ‫مۇلھەمە كەلىمىسىنى ئىشلىتىش الزىم‪.‬‬

‫‪180‬‬

‫بايىندىر‪ :‬ئەلۋەتتە بولىدۇ‪ .‬ئالالھ ئىنساننىڭ دىلىغا نۇرغۇن نەرسىلەرنى‬ ‫پەيدا قىلىدۇ‪ .‬بۇ مەسىلىگە مۇناسىۋەتلىك ئايەتلەر «ۋەھىي» بۆلۈمىدە ئۆتكەن‬ ‫ئىدى‪ .‬بۇمۇ مۇئمىن كاپىرنى ئايرىماستىن ھەممە ئىنساندا بولىدۇ‪ .‬شائىر ۋە‬ ‫كەشپىياتچىالر بۇنىڭغا مىسال بوالاليدۇ‪.‬‬

‫‪181‬‬

‫‪ -24‬شاپائەت‬

‫‪119‬‬

‫شاپائەت ئاخىرەتتە ئالالھدىن بەزى مۇئمىنالرنى مەغپىرەت قىلىشنى‬ ‫تەلەپ قىلىش دېگەن مەنادا ئىشلىتىلىدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىز ئاخىرەتتە پېشىدىن تۇتارمىز‪ ،‬بىزگە پايدىسى بولۇپ قاالر‪،‬‬ ‫دېگەن ئۈمىدتە بۇ دۇنيادا ئىشان بىلەن ياخشى ئۆتىمىز‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬يەنى ئۇ بىزگە شاپائەت قىلىدۇ‪ ،‬دېمەكچى بولۇۋاتامسىز؟‬ ‫ئىشان‪ :‬نېمىشقا ئۇنداق بولمىسۇن؟ بۈيۈك ئىشان مۇستافا ئىسمەت‬ ‫غەرىبۇلالھ قۇددىسە سىررۇھۇ ھەزرەتلىرى «رىسالەئى قۇدسىيە» ناملىق‬ ‫ئەسىرىدە مۇنداق دېگەن‪« :‬ھەزرىتى ئەبۇ بەكىرگىچىلىك پۈتۈن‬ ‫سىلسىلىدىن‪ 120‬ياردەم تىلەشنى ئادەت قىل‪ .‬رەسۇلۇلالھ ئەلەيھىسساالمنىڭ‬ ‫قېشىغا بېرىپ ئۇنىڭدىنمۇ ياردەم تىلە‪ .‬ئىشانىڭنى شاپائەتچى ۋە ۋاسىتە‬ ‫قىلغىنكى‪ ،‬سېنى خۇشاللىققا چۆمدۈرسۈن»‪.121‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئىشان شاپائەت قىلىش ھوقۇقىنى كىمدىن ئالىدۇ؟ ئالالھ‬ ‫قايسى ئىشانغا بۇنداق ھوقۇق بېرىپتۇ؟‬ ‫ئالالھ تەئاال‪،‬‬ ‫«ئايەتەلكۇرسىي» دە‬

‫بىز‬

‫ھەر‬

‫نامازنىڭ‬

‫ئارقىسىدىن‬

‫ئۇقۇيدىغان‬

‫‪ -119‬بۇ بۆلۈمدىكى دەۋاالر ماھمۇد ئۇستا ئوسمان ئوغلۇ (ماھمۇد ئىشان) ۋە ئۇنىڭ ھەيئىتى بىلەن‬ ‫ئېلىپ بارغان مۇنارىزىمىزدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان‪.‬‬ ‫‪ -120‬سىلسىلە زەنجىر دېگەن بولىدۇ‪ .‬سوپىالر ئۆز ئىشانىدىن تا ئەبۇ بەكىر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇغىچە‬ ‫ئۆزلىرى «ئۇلۇغلىرىمىز» دەپ ئېتىقاد قىلىدىغان كىشىلەرنى بىر زەنجىرگە‪ ،‬ئۇالردىن بولغان ھەر بىر‬ ‫كىشىنى شۇ زەنجىرنىڭ بىر ھالقىسىغا ئوخشىتىدۇ‪.‬‬ ‫‪ -121‬روھۇلفۇرقان‪ -2 ،‬توم‪ -86 ،‬بەت‪.‬‬

‫‪182‬‬

‫« َمن ذَا اله ِذي يَ ْش َف ُع ِع ْن َدهُ إَِله إبِ​ِ ْذنِ​ِه»‬ ‫«ئالالھنىڭ دەرگاھىدا ئالالھنىڭ رۇخسىتىسىز كىممۇ شاپائەت‬ ‫قىاللىسۇن؟» دېمەمدۇ؟‬ ‫ئەبۇ بەكىر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇغا قەدەر پۈتۈن سىلسىلىدىن ياردەم‬ ‫تىلەشنى ئادەت قىلىپ‪ ،‬قىيامەتكىچىلىك سىلەرگە جاۋاپ بىرەلمەيدىغان‬ ‫كىشىلەرنى رازى قىلىش ئۈچۈن بىكارغا ئاۋارە بولۇشنىڭ ئورنىغا ئالالھنى رازى‬ ‫قىلىشقا تىرىشساڭالر بولماسمۇ؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىز ھەر ئىشنى ئالالھنىڭ رازىلىقى ئۈچۈن قىلىمىز‪ .‬چۈنكى‬ ‫«ئالالھنىڭ رازىلىقى ئەڭ بۈيۈكتۇر»‪ -‬تەۋبە ‪.72/9‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئالالھ توسقان ئىشالرنى قىلىپ ئالالھنىڭ رازىلىقىغا‬ ‫ئېرىشىش مۇمكىنمۇ؟ سىلەر ھەم قۇرئانغا بويسۇنمايسىلەر ھەم ئەقلىڭالرنى‬ ‫ئىشلەتمەيسىلەر‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫هِ‬ ‫« َوَُْي َع ُل هِ‬ ‫ين َلَ يَ ْع ِقلُو َن»‬ ‫س َعلَى الذ َ‬ ‫الر ْج َ‬ ‫«ئالالھ پاسكىنىچىلىقنى ئەقلىنى ئىشلەتمەيدىغانالرنىڭ ئۈستىدە‬ ‫قىلىدۇ»‪ -‬يۇنۇس ‪.100/10‬‬ ‫تۆۋەندىكى ئايەتلەر خۇددى سىلەرنى چۈشەندۈرىۋاتقاندەك قىلىدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ون هِ‬ ‫«قُ ِل ا ْد ُعوا اله ِذين َز َعمتُم ِمن ُد ِ‬ ‫ال َذ هرٍة ِ​ِف‬ ‫اَّلل َ​َل َيَْلِ ُكو َن ِمثْ َق َ‬ ‫َ ْ ْ ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫سماو ِ‬ ‫ات َوَ​َل ِ​ِف ْاْلَ ْر ِ‬ ‫ض َوَما َ​َلُ ْم فِي ِه َما م ْن ش ْرك َوَما لَهُ م ْن ُه ْم م ْن ظَ ِه ٍري‪َ .‬وَ​َل‬ ‫ال ه َ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫تَ ْن َف ُع ال ه‬ ‫ال‬ ‫ع َع ْن قُلُوِبِ​ِ ْم قَالُوا َماذَا قَ َ‬ ‫ش َفا َعةُ ع ْن َد ُه إِهَل ل َم ْن أ َِذ َن لَهُ َح هَّت إِذَا فُ هِز َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ري»‬ ‫َربُّ ُك ْم قَالُوا ا ْ​ْلَ هق َو ُه َو الْ َعل ُّي الْ َكب ُ‬ ‫‪183‬‬

‫«مۇشرىكالرغا ئېيتقىنكى‪‹ :‬سىلەر ئالالھنىڭ يېقىنى دەپ ئېتىقاد‬ ‫قىلىۋاتقان كىشىلىرىڭالرنى ياردەمگە چاقىرىپ بېقىڭالر‪ ،‬ئۇالرنىڭ ئاسمانالردا‬ ‫ۋە زېمىندا زەررە چاغلىق بىر نەرسىسى يوقتۇر‪ .‬ئۇالرنىڭ ئۇ ئىككىسىدە ھېچ‬ ‫شېرىكچىلىكى يوقتۇر‪ ،‬ئۇالرنىڭ ھېچبىرى ئالالھنىڭ ياردەمچىسى ئەمەستۇر›‬ ‫ئالالھنىڭ دەرگاھىدا ئالالھ رۇخسەت بەرگەنلەردىن باشقا ھېچكىمگە‬ ‫شاپائەتنىڭ پايدىسى بولمايدۇ‪ .‬ئۇالرنىڭ قەلبلىرىدىن قورقۇنچ كۆتۈرۈلگەندە‬ ‫بىر‪-‬بىرىدىن‪‹ :‬رەببىڭالر نېمە دېدى؟› دەپ سورايدۇ‪ .‬جاۋاب بەرگەنلەر‪:‬‬ ‫‹ھەقنى دېدى‪ ،‬ئۇ ئۇلۇغدۇر‪ ،‬بۈيۈكتۇر› دەيدۇ»‪ -‬سەبەئ ‪.23-22/34‬‬ ‫«وأَن ِذر بِ ِه اله ِذين َ​َيَافُو َن أَن َُْي َ ِ ِ​ِ‬ ‫ِل َوَلَ‬ ‫س َ​َلُم ِهمن ُدونِ​ِه َوِ ٌّ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ش ُرواْ إ َ​َّل َرهِب ْم لَْي َ‬ ‫َش ِفي ٌع له َعله ُه ْم يَته ُقو َن»‬ ‫«رەببىنىڭ دەرگاھىغا يېغىلىشتىن قورقىدىغانالرنى قۇرئان بىلەن‬ ‫ئاگاھالندۇرغىن‪ .‬ئۇالرنىڭ ئالالھدىن باشقا دوست ۋە شاپائەتچىلىرى يوقتۇر‪.‬‬ ‫ئۇالر تەقۋادار بولغاي!»‪ -‬ئەنئام ‪.51/6‬‬ ‫ئالالھ كىمگە شاپائەت قىلىش ھوقۇقى بەرسە‪ ،‬پەقەت شۇالرال ئالالھ‬ ‫خالىغان كىشىلەرگە شاپائەت قىالاليدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ضى َو ُهم ِهم ْن‬ ‫ي أَيْ ِدي ِه ْم َوَما َخ ْل َف ُه ْم َوَ​َل يَ ْش َف ُعو َن إِهَل لِ َم ِن ْارتَ َ‬ ‫«يَ ْعلَ ُم َما بَ َْ‬ ‫َخ ْشيَتِ ِه ُم ْش ِف ُقو َن»‬ ‫«ئالالھ ئۇالرنىڭ ئالدىدىكى نەرسىلەرنى ۋە ئۇالرنىڭ كەينىدىكى‬ ‫نەرسىلەرنى بىلىدۇ‪ .‬ئۇالر پەقەت ئالالھنىڭ رازىلىقىغا ئېرىشكەنلەرگىال شاپائەت‬ ‫قىلىدۇ‪ .‬ئۇالر ئالالھنىڭ ھەيۋىسىدىن قورقۇپ تىترەپ تۇرىدۇ»‪ -‬ئەنبىيا‬ ‫‪.28/21‬‬

‫‪184‬‬

‫ئا‪-‬ئىشاننىڭ مۇرىدىنى مۇداپىئە قىلىشى (ئاقلىشى)‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىز غوجىمىز (ئىشانىمىز) نىڭ بىزگە ياردەم قىلىدىغانلىقىغا‬ ‫ئىشىنىمىز‪ .‬مەسىلەن‪ :‬بۈگۈنكى كۈندە سوت مەھكىمىسىدە ئادۋوكات تەكلىپ‬ ‫قىلىش مەجبۇرىيىتى يوق‪ .‬لېكىن ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا‪ ،‬ئادۋوكات تەكلىپ‬ ‫قىلغانالر دەۋادا كۆپىنچە ئۇتۇپ چىقىدۇ‪ .‬غوجىمىز (ئىشانىمىز) مۇ بىزنىڭ‬ ‫ئادۋوكاتىمىزدۇر‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬سىلەر يوشۇرۇن ۋە ئاشكارا ھەر نەرسىنى بىلىدىغان ئالالھنى‬ ‫سوتچى بىلەن ئوخشاش كۆرەمسىلەر؟ ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ضع الْموا ِزين الْ ِقس َ ِ ِ ِ ِ‬ ‫س َش ْيئاً َوإِن َكا َن‬ ‫« َونَ َ ُ َ َ َ ْ‬ ‫ط ليَ ْوم الْقيَ َامة فَ َال تُظْلَ ُم نَ ْف ٌ‬ ‫ِمثْ َق َ ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي»‬ ‫ال َحبهة هم ْن َخ ْر َد ٍل أَتَ ْي نَا ِ​ِبَا َوَك َفى بِنَا َحاسبِ َ‬ ‫«بىز قىيامەت كۈنى توغرا تارتىدىغان تارازىالرنى ئورنىتىمىز‪ .‬ھېچكىم‬ ‫ھېچبىر زۇلۇمغا ئۇچرىمايدۇ‪ .‬قىلىنغان ئىش بىر دانە قىچا چاغلىق بولسىمۇ‪،‬‬ ‫ئۇنى كەلتۈرۈپ تارتىمىز‪ .‬بىز تولۇق ھېساب ئالغۇچىمىز»‪ -‬ئەنبىيا ‪.47/21‬‬ ‫ات جزاء سيِئَ ٍة ِ​ِبِثْلِها وتَره ُقهم ِذلهةٌ هما َ​َلم ِمن هِ‬ ‫«واله ِذين َكسبواْ ال ه ِ‬ ‫اَّلل‬ ‫سيهِئَ َ َ َ ه‬ ‫َ َ َُ‬ ‫َ َ َْ ُ ْ‬ ‫ُ هَ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِمن َع ِ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫اب النهارِ‬ ‫اص ٍم َكأَهَّنَا أُ ْغ ِشيَ ْ‬ ‫وه ُه ْم قطَعاً هم َن الل ْي ِل ُمظْلماً أ ُْولَ ئ َ‬ ‫كأ ْ‬ ‫ت ُو ُج ُ‬ ‫َص َح ُ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫يها َخال ُدو َن»‬ ‫ُه ْم ف َ‬ ‫«يامان ئىشالرنى قىلغانالر‪ ،‬قىلغان يامانلىقلىرىنىڭ ئوخشىشى بىلەن‬ ‫جازالىنىدۇ‪ .‬ئۇالرنى بىر خارلىق باسىدۇ‪ .‬ئۇالرنىڭ ئالالھدىن قۇتۇلدۇرىدىغان‬ ‫ھېچكىمى بولمايدۇ‪ .‬ئۇالرنىڭ يۈزلىرى گويا قاراڭغۇ كېچىنىڭ پارچىلىرى‬ ‫بىلەن ئورالغاندەك قارىيىپ كېتىدۇ‪ .‬ئەنە شۇالر دوزاخنىڭ ئەھلىدۇر‪ .‬ئۇالر‬ ‫دوزاختا مەڭگۈ قالغۇچىالردۇر»‪ -‬يۇنۇس ‪.27/10‬‬

‫‪185‬‬

‫ئەھۋال مۇشۇنداق تۇرۇقلۇق ئىشان قايسى ھوقۇقى بىلەن قايسى‬ ‫ھەقسىزلىككە توسالغۇ بولىدۇ؟!‪...‬‬ ‫ئەنسارالردىن ئۇممۇلئاال مۇنداق دەيدۇ‪ :‬مۇھاجىرالر ئۈچۈن چەك‬ ‫تاشالنغاندا بىزگە ئوسمان ئىبنى مەئزۇن چىقتى‪ .‬ئۇنى ئۆيىمىزگە‬ ‫ئورۇنالشتۇردۇق‪ .‬كېيىن ئۇ ئۆلۈمىگە سەۋەپ بولغان كېسەللىككە گىرىپتار‬ ‫بولدى‪ .‬ۋاپات بو لغاندا يۇيۇلدى ۋە ئۆز كىيىمى بىلەن كېپەنلەندى‪ .‬ئاندىن‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم ئىچكىرىگە كىردى‪ .‬مەن ئۇ ئەسنادا‪:‬‬ ‫«ئەبۇسسەئىب!‪ 122‬ئالالھ ساڭا رەھىم قىلسۇن‪ .‬مەن ئالالھنىڭ ساڭا ھەقىقەتەن‬ ‫ئىنئام قىلغانلىقىغا گۇۋاھچىمەن» دېدىم‪ .‬شۇنىڭ بىلەن مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالم‪« :‬سەن ئالالھنىڭ ئۇنىڭغا ئىنئام قىلغانلىقىنى قانداق‬ ‫بىلىسەن؟» دېدى‪ .‬مەن‪« :‬ئاتام ساڭا پىدا ئى ئالالھنىڭ ئەلچىسى! ئالالھ‬ ‫(ئۇنىڭغا ئىنئام قىلمىسا) كىمگە ئىنئام قىالر؟» دېدىم‪ .‬مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالم مۇنداق دېدى‪« :‬شۇنداق‪ ،‬ئۇنىڭغا قېچىپ قۇتۇلغىلى‬ ‫بولمايدىغان ھەقىقەت كەلدى‪ .‬ئالالھ بىلەن قەسەمكى‪ ،‬ئۇنىڭ ئۈچۈن داۋاملىق‬ ‫ياخشىلىق تىلەيمەن‪ .‬لېكىن مەن ئالالھنىڭ ئەلچىسى تۇرۇقلۇق قانداق قارشى‬ ‫ئېلىنىدىغانلىقىمنى بىلمەيمەن»‪.‬‬ ‫ئۇممۇلئاال مۇنداق دەيدۇ‪« :‬ئالالھ بىلەن قەسەمكى‪ ،‬شۇ كۈندىن بۇيان‬ ‫ھېچكىمنى پاكلىمايمەن»‪.123‬‬ ‫مۇناسىۋەتلىك بىر ئايەت مۇنداق‪:‬‬ ‫الر ُس ِل َوَما أَ ْد ِري َما يُ ْف َع ُل ِّب َوَ​َل بِ ُك ْم إِ ْن أَتهبِ ُع‬ ‫نت بِ ْدعاً ِهم ْن ُّ‬ ‫«قُ ْل َما ُك ُ‬ ‫ي»‬ ‫إِهَل َما يُو َحى إِ َهِل َوَما أَ َان إِهَل نَ ِذ ٌير ُّمبِ ٌ‬ ‫‪ -122‬ئوسمان ئىبنى مەزئۇن رەزىيەلالھۇ ئەنھۇنىڭ لەقىمى‪.‬‬ ‫‪ -123‬بۇخارى‪ ،‬جەنائىز ‪.3‬‬

‫‪186‬‬

‫«ئى مۇھەممەد! ئۇالرغا ئېيتقىنكى‪‹ :‬مەن ئويدۇرما پەيغەمبەر‬ ‫ئەمەسمەن‪ ،‬ماڭا ۋە سىلەرگە نېمە قىلىنىدىغانلىقىنى بىلمەيمەن‪ .‬مەن ماڭا‬ ‫ۋھىي قىلىنغان نەرسىگىال ئەگىشىمەن‪ .‬مەن ئوپئوچۇق بىر‬ ‫ئاگاھالندۇرغۇچىمەن›»‪ -‬ئەھقاف ‪.9/46‬‬ ‫لېكىن سىلەر ئىشانىڭالرنىڭ جەننەتكە كىرىدىغانلىقىغا‬ ‫ئىشەنگىنىڭالردەك‪ ،‬ئۇنىڭ ئالالھنىڭ دەرگاھىدا سىلەرنى مۇداپىئە‬ ‫قىلىدىغانلىقىغىمۇ ئىشىنىسىلەر‪ .‬پەيغەمبەرلەردىمۇ بولمىغان بۇ ئىشەنچ‬ ‫سىلەرگە قاياقتىن كېلىدۇ؟‬ ‫ياكى بىزگە جان تومۇرىمىزدىنمۇ يېقىن بولغان ئالالھنىڭ ئېسىدىن‬ ‫چىقىپ قالغان (نەئۇزۇ بىلالھ) بىرەر نەرسە بارمىكى‪ ،‬ئادۋوكاتلىقىڭالرنى‬ ‫قىلىدىغان ئىشانىڭالر ئالالھنىڭ دەرگاھىدا ئۇنى ئەسلىتىپ قويىدىغان؟ ياكى‬ ‫ئالالھ سوتالشتا خاتالىشىپ (نەئۇزۇ بىلالھ) قاالمدۇكى‪ ،‬ئىشانىڭالر ئۇنىڭغا‬ ‫توسالغۇ بولىدىغان؟ نەقەدەر خاتا يولدا ئىكەنلىكىڭالرنى چۈشىنىۋاتامسىلەر‪-‬‬ ‫قانداق؟‬ ‫تۆۋەندىكى ئايەتلەر ئۈستىدە كۆپ تەپەككۇر قىلىش كېرەك‪:‬‬ ‫ون هِ‬ ‫«إِ هَّنُم هاَّتَ ُذوا ال ه ِ‬ ‫ي أَولِياء ِمن ُد ِ‬ ‫سبُو َن أَ هَّنُم ُّم ْهتَ ُدو َن»‬ ‫شيَاط َ ْ َ‬ ‫اَّلل َوََْي َ‬ ‫ُ‬ ‫«‪...‬شۈبھېسىزكى‪ ،‬ئۇالر ئالالھنى قويۇپ‪ ،‬شەيتانالرنى ئەۋلىياالر‬ ‫(دوستالر) قىلىۋالدى‪ .‬شۇنداق تۇرۇقلۇق ئۇالر ئۆزلىرىنى توغرا يولدا‬ ‫كۆرىدۇ»‪ -‬ئەئراف ‪.30/7‬‬ ‫ين‪َ .‬وإِ هَّنُ ْم‬ ‫ش َعن ِذ ْك ِر ال هر ْ​ْحَ ِن نُ َقيهِ ْ‬ ‫« َوَمن يَ ْع ُ‬ ‫ض لَهُ َش ْيطَاانً فَ ُه َو لَهُ قَ ِر ٌ‬ ‫سبِ ِ‬ ‫سبُو َن أَ هَّنُم ُّم ْهتَ ُدو َن»‬ ‫ص ُّدو َ​َّنُ ْم َع ِن ال ه‬ ‫لَيَ ُ‬ ‫يل َوََْي َ‬

‫‪187‬‬

‫« كىم رەھماننىڭ زىكرىدىن يۈز ئۆرۈسە‪ ،‬ئۇنىڭغا بىر شەيتان مۇسەەللت‬ ‫قىلىمىز‪ .‬شۇنىڭ بىلەن بۇ شەيتان ئۇنىڭ ھەمراھى بولىدۇ‪.‬‬ ‫شەيتانالر ئۇالرنى توغرا يولدىن توسىدۇ‪ ،‬ئۇالر ئۆزلىرىنى توغرا يولدا‪،‬‬ ‫دەپ ئوياليدۇ»‪ -‬زۇخرۇف ‪.37-36/43‬‬ ‫رەھماننىڭ زىكرى قۇرئان كەرىمدۇر‪ .‬سىلەر قۇرئانغا زىت قىلمىشالرنى‬ ‫قىلىۋاتقان تۇرۇپمۇ ئۇنى كۆرمەسكە سالىسىلەر ۋە ئەۋلىيا دەپ ئاتىۋالغان‬ ‫كىشىلىرىڭالرغا ئەگىشىسىلەر‪ .‬يەنە كېلىپ‪ ،‬ئۆزۈڭالرنى ھەق يولنىڭ‬ ‫ئوتتۇرىسىدا دەپ گۇمان قىلىسىلەر‪.‬‬ ‫ب‪ -‬مۇرىدنى ئالالھقا تۇنۇشتۇرۇش‬ ‫مۇرىد‪ :‬مۇپتىلىق ئىدارىسىدا مۇپتى بىلەن كۆرۈشمەكچى بولساڭ‬ ‫مۇپتى بىلەن سېنىڭ ئاراڭغا بىر ئىشىك باقار كىرىشى‪ ،‬بىر كىشى سېنى‬ ‫مۇپتىغا تونۇشتۇرۇشى كېرەك‪ .‬ئارىغا ھېچكىم كىرمەستىن بىر ئەمەلدار ياكى بىر‬ ‫ۋەزىر بىلەن كىرىپال بىۋاسىتە كۆرۈشەلەمسەن؟ ئىشانمۇ بىز بىلەن ئالالھ‬ ‫ئارىسىدا بىر ۋەسىلە‪ ،‬بىر ۋاسىتە بولماقتىدۇر‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬بىزگە جان تۇمۇرىمىزدىنمۇ يېقىن بولغان ئالالھ تەئاال ھەققىدە‬ ‫بۇ سۆزنى قانداقمۇ سۆزلىگىلى بولسۇن؟‬ ‫بۇ مۇشرىكالرنىڭ ئېتىقادىدۇر‪ .‬شېرىك ئالالھ بىلەن بەندە ئارىسىغا‬ ‫ۋاسىتە قويۇپ ئالالھنى ئىككىنچى قاتاردا قويۇشتىن ئىبارەتتۇر‪ .‬بۇ توغرىدا‬ ‫زۇمەر سۈرىسى دىققىتىمىزنى تارتىدۇ‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫َّلل ال هِدين ْ ِ‬ ‫«أَ​َ​َل ِهِ‬ ‫هِ‬ ‫ين هاَّتَ ُذوا ِمن ُدونِ​ِه أَ ْولِيَاء َما نَ ْعبُ ُد ُه ْم إِهَل‬ ‫اَلَال ُ‬ ‫ص َوالذ َ‬ ‫ُ‬ ‫وان إِ َ​َّل هِ‬ ‫اَّللَ ََْي ُك ُم بَ ْي نَ ُه ْم ِ​ِف َما ُه ْم ِفي ِه َيَْتَلِ ُفو َن إِ هن ه‬ ‫اَّلل ُزلْ َفى إِ هن ه‬ ‫اَّللَ َ​َل يَ ْه ِدي‬ ‫لِيُ َق هِربُ َ‬ ‫ار»‬ ‫َم ْن ُه َو َكا ِذ ٌ‬ ‫ب َك هف ٌ‬ ‫‪188‬‬

‫«بىلگىنكى‪ ،‬خالىس دىن ئالالھنىڭ دىنىدۇر‪ .‬ئالالھدىن غەيرىينى‬ ‫ئۆزلىرىگە ھامىي قىلىۋالغانالر‪‹ :‬بىز ئۇالرغا بىزنى ئالالھقا يېقىنالشتۇرسۇن‪،‬‬ ‫دەپ ئىبادەت قىلىمىز› دەيدۇ‪ .‬ئالالھ ئۇالرنىڭ ئارىسىدا ئۇالر ئىختىالپ‬ ‫قىلىشقان نەرسە ئۈستىدە ھۆكۈم چىقىرىدۇ‪ .‬ئالالھ يالغانچىنى ۋە تۇزكورنى‬ ‫ھىدايەت قىلمايدۇ»‪ -‬زۇمەر ‪.3/39‬‬ ‫ئۆتۈنۈپ قاالي‪ ،‬بۇ خىل ئېتىقادالردىن ۋاز كېچىڭالر‪ .‬چۈنكى شەيتان‬ ‫ئىنساننى داۋاملىق بۇ خىل ئۇسۇلالر بىلەن ئازدۇرىدۇ‪.‬‬ ‫قېنى ماڭا ئېيتىپ بىرەلەمسىلەر‪ ،‬ياراتقان‪ ،‬رىزىق بەرگەن‪ ،‬چوڭ قىلغان‬ ‫ۋە ساڭا سەندىنمۇ يېقىن بولغان ئالالھ سېنى ياخشى تونۇمدۇ ياكى ئىشانمۇ؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬شۈبھىسىزكى‪ ،‬ئالالھ ياخشى تونۇيدۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۇنداقتا ئىشان سېنىڭ نەرىڭنى ئالالھقا تۇنۇشتۇرىدۇ؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬ھىم‪...،‬‬

‫‪189‬‬

‫‪ -25‬رابىتە‬ ‫بايىندىر‪ :‬رابىتە دەپ بىر ئىشىڭالرمۇ بارغۇ دەيمەن‪.‬‬ ‫ئىشان‪ :‬شۇنداق‪ ،‬رابىتە بىر مۇرىدنىڭ مۇرشىدى كامىلىنىڭ‬ ‫روھانىيىتى بىلەن بىرلىكتە ئۇنىڭ سۈرىتىنى قەلب كۆزىنىڭ ئالدىغا كەلتۈرۈپ‬ ‫خىيال قىلىشى ۋە قەلبى بىلەن ئۇنىڭدىن ياردەم تىلىشىدىن ئىبارەتتۇر‪.124‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىش ئۈچۈن سوراۋاتىمەن‪ ،‬مۇرىد‬ ‫ئىشانىنى ئالىي ماقامدا دەپ قارايدۇ‪ ،‬ئۇنى نۇرغۇن ھوقۇققا ئىگە دەپ ئوياليدۇ‪،‬‬ ‫ئۆزىنى بولسا تۆۋەن سەۋىيىدە كۆرىدۇ‪ .‬ئاندىن ئىشانىنىڭ سىيماسىنى كۆز‬ ‫ئالدىغا كەلتۈرىدۇ ۋە ئۇنىڭدىن ياردەم تەلەپ قىلىدۇ‪ .‬بۇنى ئىشانىنىڭ يېنىدا‬ ‫قىلمايدۇ‪ ،‬شۇنداقمۇ؟‬ ‫ئىشان‪ :‬شۇنداق‪ .‬قاراڭ‪ ،‬بۇ ئىشنى بىز ئويدۇرمىدۇق‪ .‬خالىدى‬ ‫بەغدادىي ھەزرەتلىرى «رىسالەئىي خالىدىييە» ناملىق كىتابىدا مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬

‫رابىتەنىڭ ئەڭ ئۈستۈن دەرىجىسى ئىككى كۆزنىڭ ئارىسىدا بولىدىغان‬ ‫خىيال خەزىنىسى بىلەن مۇرشىدنىڭ روھانىيىتىنىڭ يۈزىگە‪ ،‬ھەتتا ئىككى‬ ‫‪ -124‬روھۇلفۇرقان‪ -2 ،‬توم‪ -64 ،‬بەت‪.‬‬

‫‪190‬‬

‫كۆزىنىڭ ئارىسىغا قاراشتۇر‪ .‬چۈنكى ئۇ يەر پەيز مەنبەسىدۇر‪ .‬ئۇنىڭدىن كېيىن‬ ‫مۇرشىدنىڭ ئالدىدا ئۆزىنى تۆۋەن تۇتۇپ‪ ،‬ئىنتايىن كەمتەرلىك بىلەن يالۋۇرۇش‬ ‫ۋە ئۇنى ئالالھ بىلەن ئۆزىنىڭ ئارىسىدا ۋاسىتە قىلىش ئۈچۈن مۇرشىدنىڭ‬ ‫روھانىيىتىنىڭ خىيال خەزىنىسىگە كىرىپ‪ ،‬ئۇ يەردىن قەلبىگە ۋە‬ ‫چوڭقۇرلۇقلىرىغا ئاستا‪-‬ئاستا چۈشكەنلىكىنى ئويالپ‪ ،‬ئۆزىنىڭمۇ ئاستا‪-‬ئاستا ئۇ‬ ‫يەرگە ئاققانلىقىنى ۋە چۈشكەنلىكىنى خىيال قىلىپ‪ ،‬ئىشانىنى ئۆز نەپسىدىن‬ ‫كەچكەنگە قەدەر خىيال كۆزۈڭدىن يوق قىلماسلىقتۇر‪.125‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئالالھ ساقلىسۇن! قېنى ئېيتىپ بېقىڭالر! بۇنى نېمىگە‬ ‫ئاساسالندۇرىسىلەر؟‬ ‫ئىشان‪ :‬بۇنىڭ دەلىلى بار‪ .‬ئەبۇ بەكىر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ تاھارەت‬ ‫قىلىشقا پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمدىن خالىي بىر يەر تاپالمىغانلىقى ئۈچۈن‪ ،‬بۇ‬ ‫ئەھۋالنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالمغا شىكايەت قىلدى‪ .‬پەيغەمبىرىمىز ئۇنىڭغا‬ ‫رۇخسەت بەردى‪.126‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬يەنى ئەبۇ بەكىر رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ ھاجەتخانىدا ئالالھنىڭ‬ ‫ئەلچىسىنىڭ روھانىيىتى بىلەن بىرلىكتە‪ ،‬ئۇنىڭ سۈرىتىنى قەلب كۆزىنىڭ‬ ‫ئالدىغا كەلتۈرگەن ھالدا خىيال قىلىپ تۇرۇپ‪ ،‬قەلبى بىلەن ئۇنىڭدىن ياردەم‬ ‫تىلىگەنمىدى؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬ياق‪ ،‬ئۇنداق ئەمەس‪ .‬يەنى ئەبۇ بەكىر ھاجەتخانىدا تاھارەت‬ ‫قىلىۋېتىپمۇ مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنى خىيال قىالتتى‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬بىر كىشى بىرىنى بەك ياخشى كۆرسە‪ ،‬ئۇنىڭ خىيالى ئۇ‬ ‫كىشىنىڭ كۆز ئالدىدىن كەتمەيدۇ‪ .‬شائىر سۆيگىنى ئۈچۈن «كۈندۈزى‬ ‫‪ -125‬روھۇلفۇرقان‪ -2 ،‬توم‪ -79 ،‬بەت‪.‬‬ ‫‪ -126‬روھۇلفۇرقان‪ -2 ،‬توم‪ -76 ،‬بەت‪.‬‬

‫‪191‬‬

‫خىيالىمدا‪ ،‬كېچىسى چۈشۈمدە» دەيدۇ‪ .‬بۇ نورمال ئىش‪ .‬ھەزرىتى ئەبۇ بەكىر‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنى بەك ياخشى كۆرگەچكە ھاجەتخانىدىمۇ خىيالىدىن‬ ‫چىقىرالمىغانلىقىنى ئىپادىلىمەكتە‪ .‬سىز تەرىپلىگەن رابىتە بىلەن بۇنىڭ نېمە‬ ‫مۇناسىۋىتى بار؟‬ ‫سىز رابىتە ئەسناسىدا ئىشاننىڭ روھانىيىتىنىڭ مۇرىدنىڭ يېنىغا‬ ‫كەلگەنلىكىنى دەۋا قىلىۋاتىسىز‪ .‬ئىشاننىڭ روھانىيىتى مۇرىدنىڭ يېنىغا نەدىن‬ ‫كېلىدۇ؟‬ ‫ئىشان‪ :‬روھانىيەتنىڭ كۆرۈنگەنلىكىنىڭ دەلىلى بار‪ .‬يۇسۇف سۈرىسىدە‬ ‫مۇنداق دېيىلىدۇ‪:‬‬ ‫ت بِ ِه َو َه هم ِ​ِبَا لَ ْوَل أَن هرأَى بُ ْرَها َن َربِهِه»‬ ‫« َولَ​َق ْد هَه ْ‬ ‫«(يۈسۈف ئەلەيھىسساالم مەقسەتسىز ھالدا قولىدىن كەلمەي) ئۇنىڭغا‬ ‫(زۈلەيخاغا) مايىل بولدى‪ ،‬رەببىنىڭ بۇرھانىنى (دەلىلىنى) كۆرمىسە ئىدى‪( ،‬ئۇ‬ ‫مەيلى بويىچە ئىش قىلىشى مۇمكىن ئىدى)»‪ -‬يۇسۇف ‪.76/12‬‬ ‫بۇ ئايەتنىڭ تەپسىرىدە كۆپىنچە مۇپەسسىرلەر ئالالھنىڭ دوستلىرىنىڭ‬ ‫تەسەررۇپ ۋە ئىمدادىنى (كۈچىنى ۋە ياردىمىنى) بايان قىلغان‪.‬‬ ‫مۇپەسسىرلەردىن كەششاف تەپسىرىنىڭ ئاپتورى ئەلالمە زەمەخشەرىي‬ ‫توغرىلىقتىن ئايرىلغان ۋە مۇئتەزىلە مەزھىپىنى ڭ‪ 127‬چۈشەنچىسى بىلەن‬ ‫سۈپەتلەنگەن تۇرۇقلۇق يەئقۇب ئەلەيھىسساالمنىڭ روھانىيىتىنىڭ‬

‫‪ -127‬مۇئتەزىلە‪ ،‬بىر كەالم مەزھىپىدۇر‪ .‬بۇ مەزھەپنى ۋاسىل ئىبنى ئاتا ۋە ئۇنىڭ تەرەپدارلىرى قۇرغان‪.‬‬ ‫ئۇالر ئىنساننىڭ ئۆز پېئىللىرىنىڭ ياراتقۇچىسى ئىكەنلىكىنى‪ ،‬ئالالھنىڭ بۇ مەسىلىدە ھېچكىمگە‬ ‫ئارىالشمىغانلىقىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ‪ .‬ئۇالرنىڭ نۇرغۇن مەسىلىدە پەرقلىق كۆزقاراشلىرى بار‪.‬‬

‫‪192‬‬

‫ئەجەپلەنگەنلىكىدىن بارماقلىرىنى چىشلىگەن ھالەتتە يۇسۇف ئەلەيھىسساالمغا‬ ‫كۆرۈنۈپ «ئۇ ئايالدىن نېرى تۇر!» دېگەنلىكىنى بايان قىلغان‪.128‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬قارىغاندا سىز كەششاف تەپسىرىنى ئوقۇپ باقمىغاندەك‬ ‫قىلىسىز‪ .‬ئەگەر ئوقۇغان بولسىڭىز بۇنى ئەسال سۆزلىيەلمەيتتىڭىز‪.‬‬ ‫مەزكۇر تەپسىردە يۇسۇف سۈرىسىنىڭ ‪ -24‬ئايىتىدە زۇلەيخانىڭ‬ ‫يۇسۇف ئەلەيھىسساالم بىلەن يېقىنچىلىق قىلىش ئۈچۈن قىلغانلىرى‬ ‫چۈشەندۈرۈلۈپ مۇنداق دېيىلىدۇ‪:‬‬ ‫ت بِ ِه َو َه هم ِ​ِبَا لَ ْوَل أَن هرأَى بُ ْرَها َن َربِهِه»‬ ‫« َولَ​َق ْد هَه ْ‬ ‫«ئايال يۇسۇفكە ھەقىقەتەن مايىل بولغان ئىدى‪ .‬رەببىنىڭ بۇرھانىنى‬ ‫كۆرمىسە ئىدى‪ ،‬يۇسۇفمۇ ئۇنىڭغا مايىل بوالتتى‪»...‬‬ ‫زەمەخشەرى كەششاف تەفسىرىدە ئايەتتىكى بۇرھان «برھان»‬ ‫كەلىمىسىنىڭ نېمە مەنىگە كەلگەنلىكىنى ئىزاھلىغاندىن كېيىن سۆزىنى‬ ‫مۇنداق داۋامالشتۇرىدۇ‪:‬‬ ‫«‪ ...‬ئايەتتە ئۆتكەن بۇرھان مۇنۇ شەكىللەردىمۇ ئىزاھالنغان‪:‬‬ ‫يۇسۇف ئەلەيھىسساالم ‹ئايالغا يېقىنالشما!› دېگەن بىر ئاۋازنى‬ ‫ئىشتتى‪ ،‬پەرۋا قىلمىدى‪ .‬ئىككىنچى قېتىم ئىشتتى‪ ،‬قۇالق سالمىدى‪.‬‬ ‫ئۈچىنچى قېتىم ئىشتتى يۈز ئۆرۈدى‪ .‬لېكىن يەئقۇب ئەلەيھىسساالم‬ ‫بارماقلىرىنى چىشلىگەن ھالدا كۆرۈنگەنگە قەدەر ھېچبىر نەرسىدىن‬ ‫تەسىرلەنمىدى‪»...‬‬ ‫كەششاف تەپسىرىدە بۇ كۆزقاراشنىڭ ئىگىلىرى ئۈچۈن مۇنۇ ئىپادىلەر‬ ‫ئەينەن زىكىر قىلىنىدۇ‪:‬‬ ‫‪ -128‬روھۇلفۇرقان‪ -2 ،‬توم‪ -66 – 65 ،‬بەتلەر‪.‬‬

‫‪193‬‬

‫«بۇ ۋە بۇنىڭغا ئوخشىغان نەرسىلەر خۇراپاتچى زوراۋانالر ئېسىلىۋالغان‬ ‫نەرسىلەردۇر‪ .‬ئالالھ تەئاالغا ۋە ئالالھ تەئاالنىڭ پەيغەمبەرلىرىگە تۆھمەت قىلىش‬ ‫بۇالرنىڭ دىنى بولغان‪.129»...‬‬ ‫ئازراق پىكىر يۈرگۈزۈلىدىغان بولسا بۇنىڭ يۇسۇف سۈرىسىدىكى باشقا‬ ‫ئايەتلەرگىمۇ زىت ئىكەنلىكى كۆرۈلىدۇ‪ .‬بىر ئايەتتە مۇنداق دېيىلىدۇ‪:‬‬ ‫ف َوابْ يَ ه‬ ‫ت َع ْي نَا ُه ِم َن ا ْ​ْلُْز ِن‬ ‫« َوتَ َوهَّل َع ْن ُه ْم َوقَ َ‬ ‫ض ْ‬ ‫وس َ‬ ‫ال َ​َّي أَ َس َفى َعلَى يُ ُ‬ ‫ِ‬ ‫يم»‬ ‫فَ ُه َو َكظ ٌ‬ ‫«يەئقۇب ئۇالردىن يۈز ئۆرۈدى‪‹ .‬ئاھ يۈسۈفۇم ئاھ!› دېدى‪ .‬قايغۇدىن‬ ‫ئىككى كۆزى ئاقىرىپ كەتتى‪ ،‬ئۇ ئىچ پۇشقىنى ئىچىگە يۇتقان ئىدى»‪-‬‬ ‫يۇسۇف ‪.84/12‬‬ ‫بۇ ۋەقە يۇسۇف ئەلەيھىسساالمنىڭ مىسىرغا كەلگەن قېرىنداشلىرىدىن‬ ‫بۇنيامىننى ئوغرىلىق باھانىسى بىلەن ئېلىپ قالغىنىدىن كېيىن مەيدانغا‬ ‫كەلگەن‪ .‬ئەگەر يەئقۇب ئەلەيھىسساالم بۇنيامىننى يۇسۇفنىڭ ئېلىپ‬ ‫قالغانلىقىنى بىلسە ئىدى‪ ،‬شۇنچىۋاال غەمكىن بوالرمىدى؟‬ ‫سىلەر بۇنى رابىتەنىڭ دەلىلى ھېسابالپ ئۆزۈڭالرنى تېخىمۇ يامان‬ ‫ئەھۋالغا چۈشۈرمەڭالر‪.‬‬ ‫ئىشان‪ :‬ئۇبەيدۇلالھ ئەلئەھرار ئەسسەمەرقەندىي ھەزرەتلىرى «سادىقالر‬ ‫بىلەن بىللە بولۇڭالر» (تەۋبە ‪ )119/9‬دېگەن ئايەتنىڭ تەپسىرىدە مۇنداق‬ ‫دېگەن‪« :‬شۈبھىسىزكى‪ ،‬سادىقالر بىلەن بىللە بولماق كۆرۈنۈشتە ۋە مەنادا ئۇالر‬

‫‪ -129‬مەھمۇد ئىبنى ئۆمەر ئەززەمەخشەرى‪ ،‬ئەلكەششاف ‪ ،467/1‬ئەلمەتبەئەتۇششەرقىييە‪.‬‬

‫‪194‬‬

‫بىلەن بىللە بولماقتۇر»‪ ،‬ئاندىن مەنىۋى بىللە بولۇشنى رابىتە ۋە ھۇزۇر دەپ‬ ‫تەپسىر قىلغانكى‪ ،‬بۇ ئەھلى تەرىپىدىن بىلىنگەن يوللۇق بىر ئىشتۇر‪.130‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬كۆرۈنۈشتە ۋە مەنادا سادىقالر بىلەن يەنى دۇرۇس كىشىلەر‬ ‫بىلەن بىللە بولۇشنى قانداق چۈشىنىسىز؟ بىر كىشى بىلەن كۆرۈنۈشتە ۋە‬ ‫مەنادا بىللە بولۇش دېگەن سۆزنىڭ مەنىسى‪ ،‬ھەم ئۇنىڭ يېنىدا تۇرۇش ھەم‬ ‫ئۇنىڭ بىلەن ئوخشاش ھېس‪-‬تۇيغۇ ۋە پىكىردە بولۇش دېگەن بولىدۇ‪ .‬سىز‬ ‫يېنىدا تۇرىۋاتقان كىشى بىلەن ئوخشاش پىكىردە بولمىسىڭىز‪ ،‬بۇ تولۇق بىللە‬ ‫بولۇش ھېسابالنمىغاندەك‪ ،‬سىز ئوخشاش ھېس‪-‬تۇيغۇ ۋە چۈشەنچىدە بولغان‬ ‫كىشىنىڭ يېنىدا تۇرمىسىڭىز يەنە ئۇنىڭ بىلەن بىللە بولغان بولمايسىز‪ .‬بۇ‬ ‫يەردە چۈشەندۈرۈلگىنى مانا بۇدۇر‪ .‬بۇنىڭ رابىتە بىلەن نېمە مۇناسىۋىتى بار؟‬ ‫بەزى ئىشانالر مۇرىدلىرىغا رەسىملىرىنى تارقىتىدۇ ۋە رابىتە قىلغاندا‬ ‫ئۇنىڭغا قاراشلىرىنى ئېيتىدۇ‪ .‬سىلەرمۇ شۇنداق قىالمسىلەر؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىزدە ئۇنداق ئىش يوق‪ .‬پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم رەسىمنى‬ ‫چەكلىگەن‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئەگەر پەيغەمبەر ئەلەيھىسساالم چەكلىمىگەن بولسا شۇنداق‬ ‫قىالمتىڭالر؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬بەلكى قىالر ئىدۇق‪ .‬چۈنكى رەسىمگە قاراش ئىشاننى قەلب‬ ‫كۆزىنىڭ ئالدىغا كەلتۈرۈپ خىيال قىلىشتىن ئاساندۇر‪ .‬ئۇنداق بولغاندا‬ ‫ئىشاننىڭ سۈرىتى باش كۆزى بىلەن كۆرۈلگەن بولىدۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬خوش‪ ،‬دىنىمىز ھەيكەلنى چەكلىمىگەن بولسا‪ ،‬ئۇ تەقدىردە‬ ‫ئىشانىڭالرنىڭ ھەيكىلىنى ياسامتىڭالر؟‬

‫‪ -130‬روھۇلفۇرقان ‪.66/2‬‬

‫‪195‬‬

‫مۇرىد‪ :‬لېكىن ھەيكەل چەكلەنگەن‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬چەكلەنمىگەنلىكىنى پەرەز قىلىڭ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬بەلكى ئۇمۇ ياسىالتتى‪ .‬ھەر مۇرىدنىڭ ئۆيىدە ئىشاننىڭ بىر‬ ‫ھەيكىلى بولۇشى مۇمكىن ئىدى‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۇنداقتا مۇرىد ئىشانىنىڭ ھەيكىلى ئالدىدا ئولتۇرۇپ‪،‬‬ ‫ئۇنىڭغا رابىتە قىالتتى ۋە ئۇنىڭ روھانىيىتىدىن ياردەم تىلىگەن بوالتتى‪.‬‬ ‫ئۇنىڭ ئالدىدا ئۆزىنى پەس كۆرۈپ‪ ،‬ئىنتايىن كەمتەرلىك بىلەن ئۇنىڭغا‬ ‫يالۋۇراتتى‪ .‬بۇتقا چوقۇنغۇچىالرنىڭ قىلغىنىمۇ ئەمەلىيەتتە بۇنىڭدىن باشقىسى‬ ‫ئەمەس ئىدى‪ .‬ئوتتۇرىدىن ھەيكەلنى يوق قىلىۋېتىپ‪ ،‬ئورنىغا ئىشاننىڭ‬ ‫خىيالىنى قويۇش نېمىنى ئۆزگەرتىدۇ؟ دەرۋەقە بۇتقا چۇقۇنىدىغانالرمۇ تاشتىن‬ ‫ياكى ياغاچتىن بىر نەرسە كۈتمەيتتى‪ .‬ئەكسىچە ئۇ ۋەكىللىك قىلغان زاتنىڭ‬ ‫روھانىيىتىدىن ياردەم كۈتەتتى‪.‬‬ ‫سىلەر تەرىپ قىلغان رابىتە مۇنۇ ئايەتنىڭ دائىرىسىگە كىرىدۇ‪:‬‬ ‫َّلل ال هِدين ْ ِ‬ ‫«أَ​َ​َل ِهِ‬ ‫هِ‬ ‫ين هاَّتَ ُذوا ِمن ُدونِ​ِه أَ ْولِيَاء َما نَ ْعبُ ُد ُه ْم إِهَل‬ ‫اَلَال ُ‬ ‫ص َوالذ َ‬ ‫ُ‬ ‫وان إِ َ​َّل هِ‬ ‫اَّللَ ََْي ُك ُم بَ ْي نَ ُه ْم ِ​ِف َما ُه ْم ِفي ِه َيَْتَلِ ُفو َن إِ هن ه‬ ‫اَّلل ُزلْ َفى إِ هن ه‬ ‫اَّللَ َ​َل يَ ْه ِدي‬ ‫لِيُ َق هِربُ َ‬ ‫ار»‬ ‫َم ْن ُه َو َكا ِذ ٌ‬ ‫ب َك هف ٌ‬ ‫«بىلگىنكى‪ ،‬خالىس دىن ئالالھنىڭ دىنىدۇر‪ .‬ئالالھدىن غەيرىينى‬ ‫ئۆزلىرىگە ھامىي قىلىۋالغانالر‪‹ :‬بىز ئۇالرغا بىزنى ئالالھقا يېقىنالشتۇرسۇن‪،‬‬ ‫دەپ ئىبادەت قىلىمىز› دەيدۇ‪ .‬ئالالھ ئۇالرنىڭ ئارىسىدا ئۇالر ئىختىالپ‬ ‫قىلىشقان نەرسە ئۈستىدە ھۆكۈم چىقىرىدۇ‪ .‬ئالالھ يالغانچىنى ۋە تۇزكورنى‬ ‫ھىدايەت قىلمايدۇ»‪ -‬زۇمەر ‪.3/39‬‬ ‫بۇ ئايەت قۇرئاندا شېرىكنىڭ نېمىلىكىنى ئوتتۇرىغا قويىدىغان ئايەتتۇر‪.‬‬ ‫‪196‬‬

‫‪ -26‬ئىبادەت‬ ‫ئىشان‪ :‬بىز ئىنسانالرغا بىزگە ئىبادەت قىلىڭالر‪ ،‬دېمەيمىز ئەمەسمۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬قارىغاندا سىز ئىبادەتنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى‬ ‫بىلمەيدىكەنسىز‪ .‬قېنى ئېيتىپ بېقىڭچۇ‪ ،‬مۇرىد ئىشانىنىڭ يېنىدا قانداق‬ ‫بولۇشى الزىم؟‬ ‫ئىشان‪ :‬قۇالق سال‪ ،‬ھازىر ساڭا مۇرىدنىڭ ئەدەپلىرىنى ئېيتىپ بىرەي‪،‬‬ ‫ئىچىڭدە نېمە بولسا ئوتتۇرىغا تۆك‪.‬‬ ‫مۇرىدنىڭ ئېتىقادى مۇنداق بولۇشى كېرەك‪ :‬مەن پەقەتال قول بەرگەن‬ ‫ئىشانىم ئارقىلىق غايەمگە يېتىمەن‪.131‬‬ ‫ھەقلىق بولسىمۇ مۇرىدنىڭ غوجىسىغا ئېتىراز بىلدۈرۈشى ھارامدۇر‪.132‬‬ ‫مۇسا بىلەن خىزىر قىسسىسىدىكىدەك ئىشانغا ئېتىراز بىلدۈرۈش‬ ‫ناھايىتى ياماندۇر‪ .‬ئېتىراز بىلدۈرگۈچىنىڭ ئۆزرىسىنى قوبۇل قىلغىلى بولمايدۇ‪.‬‬ ‫ئېتىرازى تۈپەيلى ئوتتۇرىغا چىققان ئايرىلىشنىڭ دورىسى يوقتۇر‪ .‬بۇ‬ ‫ئېتىرازنىڭ زىيىنى مۇرىدنىڭ ئۈستىگە ئاقىدىغان پەيزنىڭ توختاپ‬ ‫قېلىشىدۇر‪.133‬‬ ‫مۇرىدنىڭ قىلىشقا تېگىشلىك ئىشلىرىدىن يەنە بىرى ئىشان بۇيرىغان‬ ‫ئىشالرنى تەئۋىل قىلماستىن (ئوڭ‪-‬سولغا بۇرىماستىن) ۋە كېچىكتۈرمەستىن‬ ‫‪ -131‬قوتقۇ‪ ،‬تەسەۋۋۇفىي ئەخالق‪ ،247/2 ،‬ئاخىرقى پاراگراف‪.‬‬ ‫‪ -132‬قوتقۇ‪ ،‬تەسەۋۋۇفىي ئەخالق‪ ،5/2 ،‬ئىككىنچى پاراگراف‪.‬‬ ‫‪ -133‬قوتقۇ‪ ،‬تەسەۋۋۇفىي ئەخالق‪ ،246/2 ،‬ئۈچىنچى پاراگراف‪.‬‬

‫‪197‬‬

‫قىلىشتۇر‪ .‬چۈنكى تەئۋىل قىلىش بىلەن كېچىكتۈرۈش چوڭ بىر ئۈزۈلۈپ‬ ‫قېلىشقا سەۋەپتۇر‪.134‬‬ ‫ئەدەبلەردىن يەنە بىرى ئۇنىڭ ئىشانى ياقتۇرمايدىغان نەرسىلەردىن‬ ‫يىراقلىشىشى‪ ،‬ئىشانىنىڭ گۈزەل ئەخالقىنى ۋە مۇاليىملىقىنى سۇيىئىستېمال‬ ‫قىلىپ‪ ،‬ئۇ ياخشى كۆرمەيدىغان ئىشالرنى قىلماسلىقىدۇر‪.135‬‬ ‫ئىشان مۇرىدقا بىر نەرسە تەلقىن قىلغاندا‪ ،‬داۋاملىق ئۇنىڭ بىلەن‬ ‫مەشغۇل بولۇشى ۋە دىلىغا ياخشى بولسۇن يامان بولسۇن ھېچ نەرسە‬ ‫كەلتۈرمەسلىكى الزىم‪.136‬‬ ‫سادىق مۇرىدنىڭ سەرمايىسى سۆيگۈ ۋە باغلىنىشتۇر‪ ،‬شۇنداقال كاجلىق‬ ‫ھاسىسىنى ۋە مۇخالىپلىق سەۋداسىنى تاشالپ‪ ،‬ئىشاننىڭ بۇيرۇقى ئاستىدا‬ ‫ئارام ئېلىشتۇر‪ .‬تەرىقەتكە سۆيگۈسى ۋە ئىشانىغا باغلىنىشى كۈچەيگەن مۇرىد‬ ‫تەرىقەتتىن چىقىرىۋېتىلىشتىن قورقمايدۇ‪.137‬‬

‫بايىندىر‪ :‬يەنى قىسقىسى‪ ،‬مۇرىد ئىشانىنىڭ قۇلى بولىدۇ‪ ،‬ھەتتا‬ ‫قۇلدىنمۇ بەكرەك بىر باغلىنىشى بولىدۇ‪ .‬چۈنكى قۇل خوجايىنىغا بەزى‪-‬بەزىدە‬ ‫قارشى چىقىدۇ‪ ،‬قارشى چىقالمىغان تەقدىردىمۇ نارازى بولۇپ غودۇڭشىيااليدۇ‪.‬‬ ‫لېكىن مۇرىد ھەم ئىچى بىلەن‪ ،‬ھەم تېشى بىلەن ئىشاننىڭ تولۇق قۇلى‬ ‫‪ -134‬قوتقۇ‪ ،‬تەسەۋۋۇفىي ئەخالق‪ ،246/2 ،‬ئالتىنچى پاراگراف‪.‬‬ ‫‪ -135‬قوتقۇ‪ ،‬تەسەۋۋۇفىي ئەخالق‪.248/2 ،‬‬ ‫‪ -136‬قوتقۇ‪ ،‬تەسەۋۋۇفىي ئەخالق‪.248/2 ،‬‬ ‫‪ -137‬قوتقۇ‪ ،‬تەسەۋۋۇفىي ئەخالق‪.250/2 ،‬‬

‫‪198‬‬

‫بولىدۇ‪ .‬ئىشاننىڭ ئەمرى ئاستىدا ئۈن‪-‬تۈنسىز تۇرسا‪ ،‬تەرىقەتتىن‬ ‫چىقىرىۋېتىلىش قورقۇنچىسى بولمايدۇ‪.‬‬ ‫ئىشان‪ :‬مۇرىد ئىشانىنىڭ تەربىيىسىدە‪ ،‬غەسسالنىڭ قولىدىكى مېيىت‬ ‫كەبى بولۇشى الزىم‪ .‬شۇنداق بولغاندا ئىشان ئۇنىڭغا خالىغىنى بويىچە‬ ‫ھەرىكەت قىالاليدۇ‪ . 138‬مۇرىد تولۇق باغلىق بولمىسا ئىشان ئۇنى قانداق‬ ‫يېتىشتۈرەلەيدۇ؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬باغلىق بولۇشنىڭمۇ بىر چەك‪-‬چېگرىسى بولىدۇ‪ .‬بۇ يەردە‬ ‫پۈتۈن چەك‪-‬چېگرىالردىن ئۆتۈپ كېتىلىدۇ‪ .‬ئىنسانالرنى ئۆزىگە قۇل قىلغان‬ ‫بىرمۇ پەيغەمبەر يوقتۇر‪ .‬بۇنداق بىر ئىش قۇرئانغا تۈپتىن زىتتۇر‪ .‬ئالالھ تەئاال‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ش ٍر أَن ي ْؤتِيهُ ه ِ‬ ‫ول لِلنه ِ‬ ‫اس‬ ‫اب َوا ْ​ْلُ ْك َم َوالنُّ بُ هو َة ُثُه يَ ُق َ‬ ‫« َما َكا َن لِبَ َ‬ ‫اَّللُ الْكتَ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ون هِ ِ‬ ‫ُكونُواْ ِعباداً ِهِل ِمن ُد ِ‬ ‫اب َوِ​ِبَا‬ ‫اَّلل َولَ كن ُكونُواْ َرهِبنِيهِ َ‬ ‫ي ِ​ِبَا ُكنتُ ْم تُ َعله ُمو َن الْكتَ َ‬ ‫َ‬ ‫ُكنتُ ْم تَ ْد ُر ُسو َن»‬ ‫«ئالالھ كىتابنى‪ ،‬ھۆكۈمنى ۋە پەيغەمبەرلىكنى بەرگەن بىر كىشىنىڭ‬ ‫ئىنسانالرغا‪‹ :‬ئالالھنى قويۇپ ماڭا بەندە بولۇڭالر› دېيىشى مۇمكىن ئەمەس‪.‬‬ ‫لېكىن ئۇ‪‹ :‬كىتابنى ئۆگىتىش ۋە ئۆگىنىش ئارقىلىق رەببىڭالرغا بەندە‬ ‫بولۇڭالر› دەيدۇ»‪ -‬ئال ئىمران ‪.79/3‬‬ ‫سىز‪« :‬ئەگەر مۇرىدنىڭ ئىشانىغا بىرەر ئېتىرازى بولسا بۇنىڭ دورىسى‬ ‫يوق» دەۋاتىسىز‪ .‬شۇڭا بۇنى ئىپادىلەش ئۈچۈن قۇللۇق كەلىمىسى يېتەرسىز‬ ‫بولۇپ قالىدۇ‪ .‬شۇنداق ئىكەن‪ ،‬بۇ ئىشانغا ئىبادەت قىلىش بولماي نېمە؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬بۇنىڭ نېمىسى ئىبادەت‪ ،‬ئېتىپ بېقىڭچۇ!‬ ‫‪ -138‬تەسەۋۋۇفىي ئەخالق‪ ،245/2 ،‬ئۈچىنچى پاراگراف‪.‬‬

‫‪199‬‬

‫بايىندىر‪ :‬شۇنداق‪ ،‬بۇ يەردە ئىبادەت قىلىشال ئەمەس‪ ،‬ئىستىئانە‬ ‫(ياردەم تىلەش) مۇ بار‪ .‬سىلەر ھەر كۈنى ‪ 40‬قېتىم فاتىھە سۈرىسىنى ئۇقۇپ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ي» يەنى «ئى ئالالھ! بىز ساڭىال ئىبادەت قىلىمىز ۋە‬ ‫«إِ هَّي َك نَ ْعبُ ُد وإِ هَّي َك نَ ْستَع ُ‬ ‫سەندىنال ياردەم تىلەيمىز» دېسەڭالرمۇ ئېيتقانلىرىڭالردا ھەم ئالالھدىن‬ ‫باشقىسىغا ئىبادەت قىلىش بار‪ ،‬ھەمدە ئالالھدىن باشقىسىدىن ياردەم تىلەش بار‪.‬‬

‫مۇرىد‪ :‬بەك ئېغىر تۆھمەت قىلدىڭىز‪ .‬سىز بەش ۋاخ نامىزىنى‬ ‫ئوقۇغان‪ ،‬كېچىسى تەھەججۇد نامىزىغا تۇرغان‪ ،‬بۇنچە زىكىرلەرنى ئېيتقان‪،‬‬ ‫ئىس المغا خىزمەت قىلىش ئۈچۈن مۇئەسسەسەلەر قۇرغان بۇ ئىنسانالرغا ئۇنداق‬ ‫تۆھمەت قىاللمايسىز!‬ ‫بايىندىر‪ :‬سىلەرنى ئالالھنىڭ روشەن ئايەتلىرىگە چاقىرىۋاتىمەن‪ .‬مېنى‬ ‫ئەيىبلەشنىڭ ئورنىغا ئۆزۈڭالرنى تۈزىتىشكە تىرىشساڭالر تېخىمۇ ياخشى‬ ‫بولماسمۇ؟ ئازراق ئويالنساڭالرال مېنىڭ سىلەرنىڭ ئەڭ يېقىن دوستۇڭالر‬ ‫بولغانلىقىمنى ئوڭايال چۈشىنىپ يېتەلەيتتىڭالر‪ .‬ماڭا قارشى‬ ‫تۇرىدىغانلىقىڭالرنى ۋە قاتتىق مۇئامىلە قىلىدىغانلىقىڭالرنى بىلسەممۇ سىلەر‬ ‫چۈشۈپ قالغان بۇ يامان ئەھۋالنى سىلەرگە كۆرسىتىش ئۈچۈن قولۇمدىن‬ ‫كەلگەننى قىلىشقا تىرىشىۋاتىمەن‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬شۇنچە كاپىرالر بار‪ .‬سەن نېمىشقا ئۇالرغا قارشى كۈرەش‬ ‫قىلماي‪ ،‬مۇسۇلمانالر بىرلىك ۋە باراۋەرلىك ئىچىدە بولۇش مەجبۇرىيىتىدە‬ ‫بولغان بۇ كۈنلەردە بىزگە ھۇجۇم قىلىسەن؟ شۇنچىۋاال ياخشى ئىشالرنى‬ ‫قىلغان ئىنسانالرنى يوقىتىش بىلەن نېمىگە ئېرىشىسەن؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬يەر يۈزىدە ياخشى ئىشالر بىلەن مەشغۇل بولۇۋاتقان ئىنسانالر‬ ‫كۆپ‪ .‬ياپونىيەلىكلەر‪ ،‬ئامېرىكىلىقالر ۋە ياۋروپالىقالرنىڭ ئىچىدە ئىنسانىيەتنىڭ‬ ‫مەنپەئەتى ئۈچۈن كېچىنى كۈندۈزگە ئۇالپ ئىشلەۋاتقانالرنىڭ سانى ئاز‬ ‫ئەمەس‪ .‬خرىستىئان راھىبلىرى مالدىن‪ ،‬ئۆيلۈك‪-‬ئوچاقلىق بولۇشتىن ۋە دۇنيا‬ ‫‪200‬‬

‫مەنپەئەتلىرىدىن يىراق تۇرۇپ‪ ،‬ئۆمۈرلىرىنى ئىبادەت بىلەنال ئۆتكۈزۈش ئۈچۈن‬ ‫تاغالرنىڭ چوققىلىرىدا ياسالغان چېركاۋالردىن تاشقىرىغا چىقمايدۇ‪ ،‬لېكىن ئۇالر‬ ‫ئىيسانى ئالالھنىڭ ئوغلى ھېسابالپ ۋە ئۇنى ئالالھ بىلەن ئۆزلىرىنىڭ ئارىسىدا‬ ‫ۋەسىلە (ۋاسىتە) قىلىپال تۇرىدىكەن ھەق يولدا بواللمايدۇ‪.‬‬ ‫ئەقىدە بەك مۇھىمدۇر‪ .‬ئىنساننىڭ ساۋاپ نامىغا بىر نەرسىسى‬ ‫بولمىسىمۇ‪ ،‬شېرىكتىن يىراق بىر ئەقىدىسى بولسا ۋە تەۋبە قىلماستىن ئۆلۈپ‬ ‫كەتسە ئالالھ بۇ كىشىنىڭ گۇناھلىرىنى مەغپىرەت قىلىشى مۇمكىن‪ .‬چۈنكى ئۇ‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫شاءُ»‬ ‫ك لِ َمن يَ َ‬ ‫«إِ هن ه‬ ‫اَّللَ َلَ يَغْ ِف ُر أَن يُ ْش َر َك بِ ِه َويَغْ ِف ُر َما ُدو َن ذَلِ َ‬ ‫«ئالالھ ئۆزىگە شېرىك كەلتۈرۈلۈشنى ھەرگىز مەغپىرەت قىلمايدۇ‪،‬‬ ‫بۇنىڭ ئاستىدىكى گۇناھنى خالىغان كىشىگە مەغپىرەت قىلىدۇ»‪ -‬نىسا‬ ‫‪.48/4‬‬ ‫باشقىالرغا قۇل بولۇشىمىزنى قوبۇل قىلمىغان ئالالھ پەيغەمبىرىمىزگە‬ ‫مۇنداق دەپ ئەمىر قىلغان‪:‬‬ ‫اهلُو َن‪ .‬ولَ َق ْد أ ِ‬ ‫اْل ِ‬ ‫«قُل أَفَ غَري هِ‬ ‫ك َوإِ َ​َّل‬ ‫ُوح َي إِل َْي َ‬ ‫اَّلل َ​َت ُْم ُر ِه‬ ‫وّن أَ ْعبُ ُد أَيُّ َها َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ َْ‬ ‫ك ولَتَ ُكونَ هن ِمن ْ ِ‬ ‫هِ‬ ‫ين‪ .‬بَ ِل ه‬ ‫ين ِم ْن قَ ْبلِ َ‬ ‫ك لَئِ ْن أَ ْش َرْك َ‬ ‫اَّللَ‬ ‫اَلَاس ِر َ‬ ‫َ‬ ‫ت لَيَ ْحبَطَ هن َع َملُ َ َ‬ ‫ال ذ َ‬ ‫ِ‬ ‫فَا ْعب ْد وُكن ِمن ال ه ِ‬ ‫ض َِ‬ ‫ين‪َ .‬وَما قَ َد ُروا ه‬ ‫ضتُهُ يَ ْوَم‬ ‫ْج ًيعا قَ ْب َ‬ ‫اَّللَ َح هق قَ ْد ِره َو ْاْل َْر ُ‬ ‫شاك ِر َ‬ ‫ُ َ ْ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت بيَمينه ُس ْب َحانَهُ َوتَ َع َاَّل َع هما يُ ْشرُكو َن»‬ ‫ال ِْقيَ َام ِة َوال ه‬ ‫ات َمطْوهَّي ٌ‬ ‫ماو ُ‬ ‫س َ‬ ‫«ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى‪‹ :‬ئەھۋال مۇشۇنداق تۇرۇقلۇق مېنى‬ ‫ئالالھدىن غەيرىيگە ئىبادەت قىلىشقا بۇيرۇمسىلەر؟ ئى جاھىلالر!›‪.‬‬

‫‪201‬‬

‫ئى مۇھەممەد! ساڭا ۋە سەندىن ئىلگىرىكىلەرگە‪‹ :‬ئەگەر شېرىك‬ ‫كەلتۈرسەڭ‪ ،‬ئەمىلىڭ بىكار بولۇپ كېتىدۇ ۋە زىيان تارتقۇچىالردىن بولۇپ‬ ‫كېتىسەن› دەپ ۋەھىي قىلىندى‪.‬‬ ‫شۇڭا ئالالھقىال ئىبادەت قىل ۋە شۈكۈر قىلغۇچىالردىن بول‪.‬‬ ‫ئۇالر ئالالھنى ئۆز اليىقىدا قەدىرلىمىدى‪ .‬ھالبۇكى‪ ،‬پۈتۈن زېمىن‬ ‫قىيامەت كۈنى ئۇنىڭ چاڭگىلىدىدۇر‪ ،‬ئاسمانالر ئۇنىڭ ئوڭ قولىدا‬ ‫تۈرۈلگۈچىدۇر‪ .‬ئۇ مۇشرىكالر شېرىك قىلغان نەرسىلەردىن پاك ۋە‬ ‫ئۈستۈندۇر»‪ -‬زۇمەر ‪.67-64/39‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬قولىمىزدىكى قۇرئان تەرجىمىلىرىدە بەندىلىك كەلىمىسى‬ ‫ئىشلىتىلگەن‪ ،‬لېكىن سەن ئۇنىڭ ئورنىغا «قۇللۇق» كەلىمىسى‬ ‫ئىشلىتىۋاتىسەن‪ .‬بۇ قىلغىنىڭ توغرىمۇ؟‬ ‫بايىندىر‪ -‬تۈركچىدە‬ ‫ئىپادىلەيدۇ‪.‬‬

‫«بەندە» بىلەن «قۇل» ئوخشاش مەنانى‬

‫يۇنۇس ئەمرە‪:‬‬ ‫تاپدۇقنىڭ‪ 139‬دەرگاھىدا بەندە بولدۇق ئىشىكى ئالدىدا‪،‬‬ ‫يۇنۇس مىسكىن خام ئىدۇق‪ ،‬پىشتۇق ئەلھەمدۇ لىلالھ‪.‬‬ ‫دېگەن چېغىدا «قۇل بولدۇق ئىشىكىنىڭ ئالدىدا» دېگەن بولىدۇ‪.‬‬ ‫بەندە ۋە قۇلنىڭ ئەرەبچىسى ئەبد (عبد) كەلىمىسىدۇر‪ .‬مۇھەممەد‬ ‫ئەلەيھىسساالممۇ ئالالھنىڭ ئەبدى (بەندىسى) دۇر‪ .‬كەلىمەئى شاھادەتتە‪:‬‬

‫‪ -139‬تاپدۇق يۇنۇس ئەمرەنىڭ ئۇستازىنىڭ ئىسمىدۇر‪.‬‬

‫‪202‬‬

‫«أَ ْش َه ُد أَ هن ُحمَ هم ًدا َع ْب ُدهُ َوَر ُسولُهُ» يەنە «شاھىتلىق قىلىمەنكى‪ ،‬مۇھەممەد‬ ‫ئالالھنىڭ بەندىسى ۋە ئەلچىسىدۇر» دەيمىز‪.‬‬ ‫ئالالھقىال قۇل بولۇپ باشقىسىغا قۇل بولماسلىق‪ ،‬ئەركىنلىكنىڭ ئەڭ‬ ‫يۇقىرى پەللىسىگە يەتمەك دېمەكتۇر‪.‬‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم بىلەن مۇناسىۋەتلىك مۇنۇ ئايەت ئۈستىدە‬ ‫پىكىر يۈرگۈزۈش الزىم‪:‬‬ ‫ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ك ع ِن اله ِذي أَوحي نا إِلَي َ ِ‬ ‫ريُه َوإِذًا‬ ‫« َوإِ ْن َك ُ‬ ‫ادوا لَيَ ْفتِنُونَ َ َ‬ ‫ْ ََْ ْ‬ ‫ك لتَ ْف ََِت َي َعلَْي نَا غَ ْ َ‬ ‫ت تَ ْرَك ُن إِلَْي ِه ْم َش ْي ئًا قَلِ ًيال‪ .‬إِذًا‬ ‫وك َخ ِل ًيال‪َ .‬ولَ ْوَ​َل أَ ْن ثَبه ْت نَ َ‬ ‫َ​َل هَّتَ ُذ َ‬ ‫اك لَ​َق ْد كِ ْد َ‬ ‫ِ‬ ‫ف الْمم ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اك ِ‬ ‫ريا»‬ ‫َْلَذَقْ نَ َ‬ ‫ض ْع َ‬ ‫ات ُثُه َ​َل ََِت ُد لَ َ‬ ‫ف ا ْ​ْلَيَاة َوض ْع َ َ َ‬ ‫ك َعلَْي نَا نَص ً‬ ‫«ئى مۇھەممەد! مۇشرىكالر قۇرئاندىن غەيرىينى ئويدۇرۇپ بىزگە‬ ‫چاپلىشىڭ ئۈچۈن سېنى قۇرئاندىن ئايرىۋېتىشقا تاس قالدى‪ .‬ئۇالر ئۇ‬ ‫تەقدىردىال سېنى دوست تۇتاتتى‪.‬‬ ‫ئەگەر بىز سېنى ئىرادىلىك ۋە چىداملىق قىلمىغان بولساق‪ ،‬ئۇالرغا‬ ‫ئازراق مايىل بولۇپ كەتكىلى تۇرغان ئىدىڭ‪.‬‬ ‫ئۇالرغا ئاز بولسىمۇ مايىل بولغان بولساڭ‪ ،‬بىز سېنى دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە‬ ‫قاتمۇقات ئازاباليتتۇق‪ .‬ئۇ چاغدا بىزگە قارشى ئۆزۈڭگە ياردەمچى‬ ‫تاپالمايتتىڭ»‪ -‬ئىسرا ‪.75-73/17‬‬ ‫پەيغەمبەرمۇ خەتەرگە يولۇقىدىغاندەك تۇرغان يەردە‪ ،‬بىزلەر تېخىمۇ‬ ‫دىققەت قىلىشىمىز كېرەك بولماسمۇ؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬شۇنداق‪ ،‬بۇالرنى چۈشەندۇق‪ .‬ئەمدى سەن يۇقىرىدىكى ئېغىر‬ ‫دەۋالىرىڭنى ئىسپاتالپ باقە قېنى!‬ ‫‪203‬‬

‫بايىندىر‪ :‬ئالالھ تەئاالنىڭ بارلىق پەيغەمبەرلەرگە سۆزلىگەن شۇ سۆزىگە‬ ‫قايتا قارايلى‪:‬‬ ‫ك ولَت ُكونَ هن ِمن ْ ِ‬ ‫ين»‬ ‫«لَئِ ْن أَ ْش َرْك َ‬ ‫ت لَيَ ْحبَطَ هن َع َملُ َ َ َ‬ ‫اَلَاس ِر َ‬ ‫َ‬ ‫«ئەگەر شېرىك كەلتۈرسەڭ ئەمىلىڭ بىكار بولۇپ كېتىدۇ ۋە زىيان‬ ‫تارتقۇچىالردىن بولۇپ كېتىسەن»‪ -‬زۇمەر ‪.65/39‬‬ ‫ئا‪ -‬شېرىك‬ ‫شېرىك‪ ،‬ئالالھقا ئائىت بەزى خۇسۇسىيەتلەرنى بەزى نەرسە ۋە‬ ‫كىشىلەردىمۇ بار دەپ قاراپ‪ ،‬ئۇالرنى بۇ خۇسۇسىيەتلەردە ئالالھقا ئورتاق‬ ‫ھېسابالشتۇر‪ .‬بۇنىڭغا ئىشەنگەن كىشى ئۇالرنى ئالالھقا يېقىن دەپ بىلىدۇ ۋە‬ ‫ئالالھ بىلەن بىرلىكتە ئۇالرغىمۇ قۇل بولىدۇ‪ .‬چۈنكى ئۇالر ئالالھقا بۇالرنىڭ‬ ‫ۋاسىتىسى بىلەن يېقىنالشقىلى بولىدىغانلىقىغا ۋە تىلەكلىرىنى ئۇالرنىڭ‬ ‫ۋاسىتىسى بىلەن ئالالھقا يەتكۈزەلەيدىغانلىقىغا ئىشىنىدۇ‪ .‬ئۇ كىشى ئالالھنى‬ ‫پادىشاھ‪ ،‬بۇالرنى بولسا ئۇنىڭ يېقىنلىرى دەپ بىلىدۇ‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىزنىڭ قىلغىنىمىزنىڭ نېمىسى شېرىك؟ سەن باشقا گەپنى‬ ‫قويۇپ ئۇنى سۆزلە!‬ ‫بايىندىر‪ :‬قۇالق سېلىڭالر‪« ،‬ئىبادەت» لۇغەتتە تائەت مەنىسىدە‬ ‫كېلىدۇ‪ .‬تائەت بويۇن ئەگمەك دېمەكتۇر‪ ،‬كۆپىنچە «بۇيرۇققا بويسۇنماق»‬ ‫مەنىسىدە ئىشلىتىلىدۇ‪ .140‬تۈركچىدە بۇ ئىتائەت قىلىش دېيىلىدۇ‪.‬‬ ‫‪ -140‬ئىبنى مەنزۇر‪ ،‬لىسانۇل ئەرەب‪ ،‬بېيرۇت ‪ .1990/1410‬ئىتائەت تەۋئ «طوع» سۆز‬ ‫تومۇرىدىندۇر‪ .‬تەۋئ بويۇن ئەگمەك دېمەكتۇر‪ .‬ئۇنىڭ قارىمۇقارشىسى كەرىھ كۆرمەك ۋە ياقتۇرماسلىقتۇر‪.‬‬ ‫بۇ ئىككى كەلىمە ئۆتكەن بىر ئايەتنىڭ مەنىسى مۇنداق‪« :‬ئاندىن تۇمان ھالىتىدىكى ئاسمانغا يۆنەلدى‪،‬‬ ‫ئۇنىڭغا ۋە زېمىنغا‪‹ :‬ئىختىيارىي ياكى ئىختىيارسىز كېلىڭالر› دېدى‪ .‬ئۇ ئىككىسى‪‹ :‬ئىختىيارىي‬ ‫كەلدۇق› دېدى‪( -.‬فۇسسىلەت ‪ .)11/41‬تائەتمۇ ئوخشاش تومۇردىن بولۇپ‪ ،‬بويۇن ئەگمەك دېگەن‬

‫‪204‬‬

‫ئەبد (عبد) بەندە‪ ،‬يەنى قۇل دېگەن بولىدۇ ‪.‬‬ ‫ئىنسانالر كۈچلىرى يەتكەنلەرنى قۇل قىلىشقا‪ ،‬كۈچلىرى‬ ‫يەتمىگەنلەرگە قۇل بولۇشقا مايىلدۇر‪ .‬پادىشاھالر خەلقنى ئۆزىنىڭ قۇللىرىغا‬ ‫ئوخشاش كۆرمەكچى بولۇپ‪ ،‬ئۇالرنى شەرتسىز بويۇن ئەگدۈرۈشكە تىرىشقان‪.‬‬ ‫قۇرئاندا بۇنىڭ مىساللىرى بار‪:‬‬ ‫فىرئەۋن خەلقنى يىغىپ‪« :‬أَ َان َربُّ ُك ُم ْاْلَ ْعلَى (ئەڭ بۈيۈك رەببىڭالر‬ ‫مەندۇرمەن)»‪( -‬نازىئات ‪ )24/79‬دېگەن ئىدى‪.‬‬ ‫رەب خوجايىن ۋە ئىگە دېگەن بولىدۇ‪ .‬ئەرەبلەر قۇلنىڭ خوجايىنلىرىنى‬ ‫رەب دەيدۇ‪ .141‬بىز خوجايىن دەيمىز‪.‬‬ ‫ئالالھدىن باشقىسىغا قۇل بولۇشنى رەت قىلغانالر‪ ،‬ئالالھدىن‬ ‫باشقىسىنىڭ ئۆزىنىڭ رەببى ۋە خوجايىنى بولۇشىنىمۇ قوبۇل قىلمايدۇ‪ .‬دىققەت‬ ‫قىلىدىغان بولسىڭىز خوجايىنىم «غوجام» ئىپادىسى تەرىقەتلەردە كۆپ‬ ‫ئىشلىتىلىدۇ‪.‬‬ ‫پادىشاھالر سىياسىي ۋە ئەسكىرىي كۈچلىرىنى‪ ،‬بايالر پۇللىرىنى‪،‬‬ ‫بەزىلىرى دىننى ئىشلىتىپ ئىنسانالرنى ئۆزلىرىگە قۇل قىلىدۇ‪ .‬دىننى‬

‫بولىدۇ ۋە كۆپىنچە ‹بۇيرۇققا بويسۇنماق› مەناسىدا ئىشلىتىلىدۇ‪( .‬راغىب ئەلئىسفەھانى‪ ،‬مۇفرەداتى‬ ‫ئەلفازىل قۇرئان ‪ -529‬بەت‪ ،‬ط و ع ماددىسى)‪.‬‬ ‫‪ -141‬يۇسۇف ئەلەيھىسساالم قۇل سۈپىتىدە مىسىرنىڭ بىر ئەمەلدارىغا سېتىلغان ئىدى‪ .‬ئۇ‬ ‫ئەمەلدارنىڭ ئايالى زۈل ەيخا يۇسۇف ئەلەيھىسساالمغا ئاشىق بولغان ۋە ئۇنىڭدىن بىر يەردە بولۇشنى‬ ‫تەلەپ قىلغان ئىدى‪ .‬ئۇ ئەسنادا بولۇپ ئۆتكەنلەرنى بايان قىلغان ئايەتنىڭ (مەنىسى) مۇنداق‪:‬‬ ‫« يۇسۇف ئۆيىدە تۇرۇۋاتقان ئايال ئۇنى ئۆزىگە چاقىردى‪ ،‬ئىشىكلەرنى مەھكەم تاقىۋەتتى ۋە‪:‬‬ ‫‹كەلسەڭچۇ!› دېدى‪ .‬يۇسۇف‪‹ :‬ئالالھ ساقلىسۇن! شۈبھىسىزكى‪ ،‬سېنىڭ ئېرىڭ مېنىڭ رەببىمدۇر‬ ‫(خوجايىنىمدۇر)‪ ،‬ئۇ ماڭا ياخشى قارىغان‪ .‬زالىمالر مۇرادىغا يېتەلمەيدۇ› دېدى»‪( -‬يۇسۇف ‪)23/12‬‬

‫‪205‬‬

‫ئىشلەتكەنلەر بۇالرنىڭ ئەڭ يامىنىدۇر‪ .‬چۈنكى ئىنسانالر بۇالرغا قۇلچىلىق‬ ‫قىلىشنى ئالالھقا قۇلچىلىق قىلىشنىڭ بىر پارچىسى ھېساباليدۇ‪.‬‬ ‫سىلەر ئالالھ بىلەن بىرلىكتە ئىشانىڭالرغىمۇ قۇل بولىسىلەر‪ .‬رابىتە‬ ‫قىلىش ئەسناسىدا ئىشانىڭالرنىڭ روھانىيىتى ئالدىدا بويۇن ئېگىسىلەر‪.‬‬ ‫ھالبۇكى‪ ،‬فاتىھە سۈرىسىدە «پەقەت ساڭىال قۇل بولىمىز» دەپ ئالالھقا ۋەدە‬ ‫بېرىسىلەر‪.‬‬ ‫مۇرىد‪ :‬ئۆزىگە قۇلچىلىق قىلىنىشىنى تەلەپ قىلغان ئىشان بارمۇ؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬قارىغاندا بۇنىڭدىن ئىلگىرىكى ئىزاھاتالر يېتەرلىك‬ ‫بولمىغاندەك قىلىدۇ‪ .‬ئىشانغا تولۇق باغالنماق‪ ،‬ئۇنىڭغا رابىتە قىلماق‪ ،‬قەلب‬ ‫بىلەن ئۇنىڭدىن ياردەم تىلىمەك ۋە ئۇنىڭغا قەتئىي ئېتىراز بىلدۈرمەسلىك‬ ‫الزىملىقىنى ئېيتقان ئىدىڭالر‪ .‬ھەتتا مۇرىد ئىشانىنىڭ ئالدىدا غەسسال (مېيىت‬ ‫يۇغۇچى) نىڭ ئالدىدىكى مېيىت كەبى بولۇشى الزىم‪ ،‬دېگەن ئىدىڭالر‪ .‬بۇ‬ ‫قۇللۇقنىڭ ئاخىرقى باسقۇچى ئەمەسمۇ؟ بۇنىڭدىنمۇ ئېغىر قۇللۇقنىڭ‬ ‫بارلىقىنى تەسەۋۋۇر قىلىش مۇمكىنمۇ؟ ئالالھنىڭ تەلەپ قىلغىنى‪ ،‬ئىنساننىڭ‬ ‫پەقەت ئۆزىگىال قۇل بولۇشى ۋە بۇ رەۋىشتە ئەركىنلىكنىڭ ئەڭ ئۈستۈن‬ ‫پەللىسىگە يېتىشىدۇر‪ .‬ئالالھ تەئاال مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫هِ‬ ‫هِ‬ ‫ين ِمن قَ ْبلِ ُك ْم لَ َعله ُك ْم‬ ‫اس ا ْعبُ ُدواْ َربه ُك ُم الذي َخلَ َق ُك ْم َوالذ َ‬ ‫« َ​َّي أَيُّ َها النه ُ‬ ‫تَته ُقو َن»‬ ‫«ئى ئىنسانالر! سىلەرنى ۋە سىلەردىن بۇرۇنقىالرنى ياراتقان‬ ‫رەببىڭالرغا ئىبادەت قىلىڭالر‪ .‬شۇنداق قىلساڭالر ساقلىنااليسىلەر»‪ -‬بەقەرە‬ ‫‪.21/2‬‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالممۇ ئالالھنىڭ قۇلىدۇر‪ .‬كەلىمەئى شاھادەت‬ ‫ئېيتقان ۋاقتىمىزدىمۇ‪« :‬أَ ْش َه ُد أَ هن ُحمَ هم ًدا َع ْب ُدهُ َوَر ُسولُهُ» «شاھىتلىق‬ ‫‪206‬‬

‫قىلىمەنكى‪ ،‬مۇھەممەد ئالالھنىڭ بەندىسى ۋە ئەلچىسىدۇر» دەيمىز‪ .‬ئۇنىڭغا‬ ‫بۇنىڭدىن باشقا بىر ماقام بېرىش خرىستىئانالرغا ئوخشىغانلىق بولىدۇ‪ .‬ئۇالر‬ ‫ئىيسا ئەلەيھىسساالمنى ئالالھنىڭ ئوغلى دېگەن‪ ،‬ئۇنى ئالالھنىڭ ئورۇنباسارى‬ ‫دەپ قارىغان‪ ،‬ئۇنىڭغا ئىبادەت قىلىشقا ۋە ئۇنىڭدىن ياردەم تىلەشكە باشلىغان‪.‬‬ ‫گوياكى ئالالھ دەم ئېلىشقا چىقىپ (نەئۇزۇ بىلالھ)‪ ،‬ئوغلى ئۇنىڭ ئورنىغا‬ ‫ئولتۇرغۇزۇلغاندەك (نەئۇزۇ بىلالھ)‪.‬‬ ‫شۇڭا ئىبادەت قىلغان بولۇش ئۈچۈن بۇتقا سەجدە قىلغاندەك ئىشانغا‬ ‫سەجدە قىلىش كېرەك ئەمەس‪.‬‬ ‫ب – ئىستىئانە (ياردەم تىلەش)‬ ‫مۇرىد‪ :‬بىزدە ئىستىئانىمۇ بار ئىدى‪ .‬بۇنىڭغا نېمە دەيسەن؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئەمدى ئىستىئانىگە كېلەيلى‪ :‬ئىستىئانە‪ ،‬ياردەم تىلىمەك‬ ‫ِ‬ ‫ي (بىز پەقەت‬ ‫دېمەكتۇر‪ .‬فاتىھە سۈرىسىنى ھەر ئوقۇغىنىمىزدا‪َ « :‬وإِ هَّي َك نَ ْستَع ُ‬ ‫سەندىنال ياردەم تىلەيمىز)» دەيمىز‪ .‬بۇ مەسىلە بۇرۇنمۇ چۈشەندۈرۈلگەن‬ ‫ئىدى‪ .‬بۇ يەردە ئىشان ھەزرەتلىرىنىڭ بىر سۆزىنى تەكرارالش جايىدا بولىدۇ‪.‬‬ ‫ئۇ مۇنداق دېگەن ئىدى‪:‬‬ ‫« سىز نېمە دېسىڭىز دەۋېرىڭ‪ ،‬بىز ئالالھ بىلەن بەندىلەر ئارىسىدا‬ ‫ئەۋلىياالرنىڭ ۋە ئۇلۇغ مەشايىخ ھەرزرەتلىرىنىڭ روھلىرىنىڭ ۋاسىتە‬ ‫بولىدىغانلىقىغا ئىشىنىمىز‪ .‬ئۇالرنىڭ روھانىيىتىدىن ياردەم ۋە مەدەت تىلەيمىز‪،‬‬ ‫ئىستىئانىدە بولىمىز»‪.‬‬ ‫ئەۋلىيانىڭ روھىدىن ئىستىئانىدە (ياردەم تىلەشتە) بولغانلىقىڭالرغا‬ ‫ِ‬ ‫ي (ئى ئالالھ! بىز پەقەت سەندىنال ياردەم‬ ‫قارىغاندا سىلەرنىڭ‪َ « :‬وإِ هَّي َك نَ ْستَع ُ‬ ‫تىلەيمىز)» دېيىشكە ھەققىڭالر قاالمدۇ؟‬ ‫‪207‬‬

‫بۇنىڭ بىلەن بىرلىكتە رابىتە قىلىپ ئىشاننىڭ روھى بىلەن بىللە‬ ‫ئۇنىڭ سۈرىتىنى قەلب كۆزۈڭالرنىڭ ئالدىغا كەلتۈرۈپ خىيال قىلىشىڭالر ۋە‬ ‫قەلبىڭالر بىلەن ئۇنىڭدىن ياردەم تەلەپ قىلىشىڭالر بارغۇ‪ ،‬ئەنە شۇ ئىشالرنى‬ ‫قىلغان چېغىڭالردا سىلەرنىڭ تەۋھىد بىلەن مۇناسىۋىتىڭالر ئۈزۈلىدۇ‪ .‬چۈنكى‬ ‫بۇ ئىشانغا ئىبادەت قىلىشتىن باشقا نەرسە ئەمەس‪.‬‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم‪« :‬دۇئا ئىبادەتنىڭ يىلىكىدۇر‬ ‫دېمىگەنمۇ؟‬

‫»‪142‬‬

‫ئۇ يەنە مۇنداق دېگەن‪« :‬دۇئا ئىبادەتنىڭ ئۆزىدۇر»‪.143‬‬ ‫بۇتقا چۇقۇنىدىغانالرمۇ ئىبادەتنى بۇتنىڭ رازىلىقىنى قولغا كەلتۈرۈش‬ ‫ۋە دۇئاالرنىڭ قوبۇل قىلىنىشىنى كاپالەت ئاستىغا ئېلىش ئۈچۈن قىالتتى‪.‬‬ ‫نۇرغۇن ئايەتتە مۇشرىكالرنىڭ ئالالھدىن باشقىسىغا دۇئا قىلغانلىقلىرى‬ ‫بايان قىلىنىدۇ‪ .144‬ئالالھ تەئاال پەيغەمبىرىمىز مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمغا بەرگەن‬ ‫بىر ئەمرىدە مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫َحداً»‬ ‫«قُ ْل إِ هَّنَا أَ ْد ُعو َرِهّب َوَ​َل أُ ْش ِر ُك بِه أ َ‬

‫‪ -142‬تىرمىزى‪ ،‬دۇئا ‪ -3371 ،1‬نومۇرلۇق ھەدىس‪.‬‬ ‫‪ -143‬تىرمىزى‪ ،‬دۇئا ‪ -3372 ،1‬نومۇرلۇق ھەدىس‪.‬‬ ‫‪ -144‬نىسا ‪117/4‬؛ ئەنئام ‪108 ،71 ،56 ،41 ،40/6‬؛ ئەئراف ‪197 ،195 ،194 ،37/7‬؛‬ ‫يۇنۇس ‪106 ،66 ،38/10‬؛ ھۇد ‪101/11‬؛ رەئد ‪14/13‬؛ نەھل ‪86 ،20/16‬؛ ئىسرا ‪،56/17‬‬ ‫‪57،67‬؛ كەھف ‪14/18‬؛ مەريەم ‪48/19‬؛ ھەج ‪73 ،62 ،13 ،12/22‬؛ مۇئمىنۇن ‪117/23‬؛‬ ‫فۇرقان ‪68/25‬؛ شۇئەرا ‪213/26‬؛ قەسەس ‪88 ،64/28‬؛ ئەنكەبۇت ‪42/29‬؛ لۇقمان ‪30/31‬؛‬ ‫سەبەئ ‪22/34‬؛ فاتىر ‪40 ،14 ،13/35‬؛ ساففات ‪125/37‬؛ زۇمەر ‪38/39‬؛ مۇئمىن ‪،20/40‬‬ ‫‪66‬؛ فۇسسىلەت ‪48/41‬؛ زۇخرۇف ‪86/43‬؛ ئەھقاف ‪5 ،4/46‬؛ جىن ‪ 26 .18/72‬سۈرىدە توپالم‬ ‫‪ 47‬ئايەت‪.‬‬

‫‪208‬‬

‫«ئى مۇھەممەد! ئېيتقىنكى‪ :‬مەن پەقەت رەببىمگىال دۇئا قىلىمەن‪،‬‬ ‫ئۇنىڭغا ھېچكىمنى شېرىك قىلمايمەن»‪ -‬جىن ‪.20/72‬‬ ‫ئىبنى ئابباس رەزىيەلالھۇ ئەنھۇ مۇنداق دېگەن‪« :‬دۇئايىڭالر‬ ‫ئىمانىڭالردۇر‪.»145‬‬ ‫ئىنسانالر تارىختىن بېرى ئەڭ كۆپ دۇئا ۋە ئىبادەت مەسىلىسىدە‬ ‫خاتاالشقانلىقى ئۈچۈن‪ ،‬پۈتۈن پەيغەمبەرلەرنىڭ دەۋىتىنىڭ ئاساسىي قىسمىنى‬ ‫بۇ ئىككى مەسىلە تەشكىل قىلغان‪.‬‬ ‫ناماز‪ ،‬روزا‪ ،‬ھەج‪ ،‬زاكات‪ ،‬ھاالل ۋە ھارامالر بىلەن مۇناسىۋەتلىك‬ ‫ناھايىتى ئاز ئايەت بار‪ .‬لېكىن ئالالھدىن باشقىسىغا ئىبادەت قىلىشنى‪،‬‬ ‫قىيىنچىلىققا يولۇققاندا باشقىالردىن مەنىۋى ياردەم كۈتۈشنى شېرىك‬ ‫ھېساپالپ‪ ،‬چەكلەيدىغان ناھايىتى كۆپ ئايەت بار‪ .‬قۇرئاننىڭ ھەر بېتىدە‬ ‫دېگۈدەك بۇ مەسىلىگە مۇناسىۋەتلىك ئايەتلەر بار‪ .‬ئالالھ تەئاال بىر ئايەتتە‬ ‫مۇنداق دەيدۇ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫السو َء َوَُْي َعلُ ُك ْم ُخلَ َفاء ْاْلَ ْر ِ‬ ‫ض‬ ‫ف ُّ‬ ‫يب الْ ُم ْ‬ ‫ضطَهر إِ َذا َد َعاهُ َويَ ْك ِش ُ‬ ‫«أَهمن ُ​ُي ُ‬ ‫أَإِلَهٌ همع هِ‬ ‫اَّلل قَلِيالً هما تَ َذ هك ُرو َن»‬ ‫َ‬ ‫«بېشىغا ئېغىرچىلىق كەلگەن كىشى دۇئا قىلسا دۇئاسىنى ئىجابەت‬ ‫قىلىپ ئۇنىڭ بېشىغا كەلگەن ئېغىرچىلىقنى كىم كۆتۈرۈۋېتىدۇ؟ سىلەرنى كىم‬ ‫زېمىننىڭ ئورۇنباسارلىرى قىلىدۇ؟ ئالالھ بىلەن بىرلىكتە باشقا بىر ئىالھ بارمۇ؟‬ ‫بەكمۇ ئاز ئويلىنىسىلەر!»‪ -‬نەمل ‪.62/27‬‬

‫‪ -145‬بۇخارى‪ ،‬ئىمان ‪.2‬‬

‫‪209‬‬

‫‪ -27‬ئالالھنىڭ تەجەللى قىلىشى (كۆرۈنىشى)‬

‫‪146‬‬

‫تەجەللى كۆرۈنمەك‪ ،‬ئوتتۇرىغا چىقماق‪ ،‬دېگەن مەنىلەردە كېلىدۇ‪.‬‬ ‫ئالالھنىڭ تەجەللى قىلىشى بولسا ئالالھنىڭ كۈرۈنىشى ياكى كۈچىنىڭ‬ ‫ئوتتۇرىغا چىقىشى دېگەن مەنىدە ئىشلىتىلىدۇ‪.‬‬ ‫ئىشان‪( :‬ئۆزىنىڭ پىشانىسىنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ) ئىشانالرنىڭ‬ ‫پىشانىسى بىر ئەينەكتۇر‪ .‬ئۇ يەردە جانابى ئالالھ تەجەللى قىلىدۇ‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئالالھ تەئاال بىر ئىنساندا قانداق تەجەللى قىلىدۇ‪ ،‬قانداق‬ ‫كۆرۈنىدۇ؟ بۇنىڭ دەلىلى نېمە؟‬ ‫ئىشان‪ :‬دەلىلى ئالالھ تەئاالنىڭ شۇ سۆزىدۇر‪:‬‬ ‫ال لَن‬ ‫ك قَ َ‬ ‫وسى لِ ِمي َقاتِنَا َوَكله َمهُ َربُّهُ قَ َ‬ ‫ب أَِرِّن أَنظُْر إِلَْي َ‬ ‫ال َر ِه‬ ‫« َولَ هما َجاء ُم َ‬ ‫ِ‬ ‫تَ َر ِاّن َولَ ِك ِن انظُْر إِ َ​َّل ْ‬ ‫س ْو َ‬ ‫ف تَ َر ِاّن فَ لَ هما َ​َتَلهى َربُّهُ‬ ‫اْلَبَ ِل فَِإن ْ‬ ‫استَ َق هر َم َكانَهُ فَ َ‬ ‫ِ‬ ‫ص ِعقاً فَ لَ هما أَفَا َق قَ َ‬ ‫ك َوأَ َانْ‬ ‫ت إِلَْي َ‬ ‫ال ُس ْب َحانَ َ‬ ‫ك تُ ْب ُ‬ ‫موسى َ‬ ‫ل ْل َجبَ ِل َج َعلَهُ َد هكاً َو َخ هر َ‬ ‫ِ‬ ‫ي»‬ ‫أَ هو ُل الْ ُم ْؤمنِ َ‬ ‫« مۇسا بىز تەيىنلىگەن ۋاقىتتا كەلگەن ۋە رەببى ئۇنىڭغا سۆز قىلغان‬ ‫چاغدا‪‹ :‬رەببىم! ماڭا ئۆزۈڭنى كۆرسەتكىن‪ ،‬ساڭا قاراي!› دېدى‪ .‬رەببى‪:‬‬ ‫‹ مېنى ھەرگىز كۆرەلمەيسەن‪ .‬لېكىن شۇ تاغقا قارىغىن‪ .‬ئەگەر تاغ ئورنىدا‬ ‫تۇرالىسا‪ ،‬سەنمۇ مېنى كۆرەلەيسەن› دېدى‪ .‬ئاندىن ئۇنىڭ رەببى ئۇ تاغقا‬ ‫تەجەللى قىلغان ئىدى (كۆرۈنگەن ئىدى)‪ ،‬ئۇنى كۇكۇم‪-‬تالقان قىلىۋەتتى‪.‬‬

‫‪ -146‬بۇ بۆلۈمدىكى دەۋاالر ماھمۇد ئۇستا ئوسمان ئوغلۇ (ماھمۇد ئىشان) ۋە ئۇنىڭ ھەيئىتى بىلەن‬ ‫ئېلىپ بارغان مۇنارىزىمىزدە ئوتتۇرىغا قويۇلغان‪.‬‬

‫‪210‬‬

‫مۇسا بولسا ھوشىدىن كېتىپ يىقىلدى‪ .‬ئاندىن ھوشىغا كېلىپ‪‹ :‬سەن‬ ‫ھەر تۈرلۈك نۇقسانالردىن پاكتۇرسەن‪ .‬ساڭا تەۋبە قىلىمەن‪ .‬مەن مۇئمىنالرنىڭ‬ ‫ئاۋۋىلىدۇرمەن› دېدى»‪ -‬ئەئراف ‪.143/7‬‬ ‫ئالالھ بىر تاغدا تەجەللى قىلىدىكەنۇ‪ ،‬بىر ئىنساندا تەجەللى‬ ‫قىاللماسمۇ؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئالالھ تاغقا تەجەللى قىلغان چاغدا تاغ پارچىالندى‪ ،‬مۇسا‬ ‫ئەلەيھىسساالم ھوشىدىن كەتتى‪.‬‬ ‫ئىشان ‪ :‬خۇددى شۇنىڭدەك ئىشان تاغنىڭ ئورنىدا‪ ،‬مۇرىد بولسا مۇسا‬ ‫ئەلەيھىسساالمنىڭ ئورنىدىدۇر‪.147‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬بۇ قانداق دەلىل كەلتۈرۈش‪ ،‬قانداق قىياس؟ ئالالھ تەئاال‬ ‫تاغد ا ئەمەس‪ ،‬تاغقا تەجەللى قىلدى‪ .‬يەنى تاغدا كۆرۈنمىدى‪ ،‬تاغقا كۆرۈندى‪.‬‬ ‫ئالالھ تەئاالنىڭ ئىنسانغا تەجەللى قىلمايدىغانلىقى‪ ،‬يەنى بۇ دۇنيادا ھېچقانداق‬ ‫بىر ئىنسانغا كۆرۈنمەيدىغانلىقى يۇقىرىدىكى ئايەتتە ئوچۇق بايان قىلىندى‪.‬‬ ‫ئايەتكە زىت بولۇشىغا قارىماي سىزنىڭ دېگىنىڭىزنى توغرا‪ ،‬يەنى ئالالھ‬ ‫تاغقا ئەمەس‪ ،‬تاغدا تەجەللى قىلغان‪ ،‬دەپ پەرەز قىلغان تەقدىردىمۇ‪ ،‬سىز‬ ‫ئۆزىڭىزنى تاغقا قانداقمۇ قىياس قىلىسىز؟ ئىنسان تاغقا ئوخشامدۇ؟ بۇنداق‬ ‫قىياسالر قىياس مەئەلفارىق‪ ،‬يەنى مۇناسىۋەتسىز نەرسىلەرنى بىر‪-‬بىرىگە‬ ‫ئوخشىتىش دېيىلىدۇ‪ .‬ئىنسان بىلەن تاغ ئارىسىدىكى قايسى ئوخشاشلىققا‬ ‫ئاساسلىنىپ‪ ،‬بىر ئايەتنىڭ تاغ بىلەن مۇناسىۋەتلىك ھۆكمىنى ئىنسانغا نەقىل‬ ‫قىلىسىز؟‬

‫‪ -147‬مۇرىدنىڭ ئىشانى ئالدىدا جەزبە تۇتۇۋېلىپ ئايلىنىپ كېتىشى مۇشۇنداق كۆندۈرۈشتىن بولسا‬ ‫كېرەك!‬

‫‪211‬‬

‫بۇ ئوخشىتىشنىڭ توغرا بولغانلىقىنى ۋاقىتلىق قوبۇل قىلساقمۇ‪،‬‬ ‫بۇنداق بىر تەجەللىدىن كېيىن ئىشاننىڭ پارچىلىنىپ يوق بولۇشىدەك نەتىجە‬ ‫مەيدانغا كەلمەسمۇ؟ چۈنكى ئالالھنىڭ تەجەللىسىدىن كېيىن تاغ كۇكۇم‪-‬تالقان‬ ‫بولۇپ كەتكەن‪ .‬لېكىن سىزچە بۇنداق بولمايدۇ‪ .‬ئىشاننىڭ پىشانىسى بۇ‬ ‫تەجەللى بىلەن ئالالھنىڭ ئەينىكى ھالىتىگە كېلىدۇ ۋە ھەر كىشى ئىشاننىڭ‬ ‫پىشانىسىدە ئالالھنى كۆرۈشكە باشاليدۇ‪.‬‬ ‫ئىشان‪ :‬ئالالھ ئىشانالرنى قوغدايدۇ‪ .‬ئالالھنىڭ كۈچى بۇنىڭغا‬ ‫يەتمەسمۇ؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئالالھنىڭ كۈچى يەتمەيدىغان نېمە بار؟ ئەمما بىز ئالالھنىڭ‬ ‫كۈچى ۋە قۇدرىتى توغرىسىدا ئەمەس‪ ،‬ئالالھنىڭ ئايىتىنىڭ ھۆكمى توغرىسىدا‬ ‫مۇنازىرىلىشىۋاتىمىز‪ .‬ئالالھنىڭ ئىشاننى قوغدايدىغانلىقىنى قايسى دەلىلدىن‬ ‫چىقىرىسىلەر؟‬ ‫يەنە كېلىپ ئالالھنىڭ تاغقا تەجەللى قىلىشى خۇسۇسىي بىر ۋەقەدۇر‪،‬‬ ‫بۇنىڭغا قىياسلىنىدىغان بىر نەرسە يوقتۇر‪ .‬چۈنكى ئادەتتىن تاشقىرى بىر‬ ‫ھادىسىگە ئوخشىتىپ تۇرۇپ ھۆكۈم چىقارغىلى بولمايدۇ‪.148‬‬ ‫ئىشاننىڭ تاغقا‪ ،‬مۇسانىڭ مۇرىتقا ئوخشىتىلىشىغا كەلسەك‪ ،‬بۇنى قايسى‬ ‫مەنتىق بىلەن قىلغانلىقىڭىزنى چۈشىنىش مۇمكىن ئەمەس‪ .‬ئىشاننى مۇساغا‬ ‫ئوخشاتماقچى بولساڭالر بۇنىڭغا بىر يول چىقىدۇ‪ .‬چۈنكى ئىنسان بولۇش‬ ‫جەھەتتىن ئىككىسىنىڭ ئوخشاش تەرەپلىرى بار‪ .‬لېكىن تاغ بىلەن ئىشاننىڭ‬ ‫نېمىسى بىر‪-‬بىرىگە ئوخشايدۇ؟‬

‫‪ « -148‬ئەال خىالفىلقىياس مەيدانغا كەلگەن نەرسە باشقىسىغا مەقىيسۇن ئەلەيھ بواللمايدۇ»‪-‬‬ ‫مەجەەلل‪ -15 ،‬ماددە‪.‬‬

‫‪212‬‬

‫مۇرىد‪ :‬تەجەللى مەسىلىسىنى نېمىشقا خاتا چۈشىنىۋالىسەن؟ بۇ ئىشان‬ ‫ھەزرەتلىرىنىڭ پۈتۈن ھەرىكەتلىرى بىلەن مۇرىدلىرىغا ئۈلگە بولۇشىدىن باشقا‬ ‫بىر نەرسە ئەمەستۇر‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬يەنى ئالالھنىڭ ئىشاننىڭ بەدىنىگە كىرگەنلىكىنى‬ ‫سۆزلىمەكچىمۇسىز؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬ياق‪ ،‬ھەرگىزمۇ ئۇنداق دېمەكچى ئەمەسمەن‪ .‬ئىشاننىڭ‬ ‫مۇرىدلىرىغا ئۈلگە بولۇشىدىن سۆز قىلىۋاتىمەن‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۈلگە بولۇشى ئۈچۈن ئالالھ ئىشاننىڭ پىشانىسىدە كۆرۈنىشى‬ ‫كېرەكمۇ؟‬ ‫ئىشان‪ :‬ئىشاننىڭ ئىككى كۆزىنىڭ ئوتتۇرىسى پەيز مەنبەسىدۇر‪ .‬رابىتە‬ ‫قىلغاندا ئىككى كۆزنىڭ ئارىسىدىكى خىيال خەزىنىسى بىلەن مۇرشىدنىڭ‬ ‫روھانىيىتىنىڭ يۈزىگە‪ ،‬ھەتتا ئىككى كۆزىنىڭ ئارىسىغا قارىلىدۇ‪.149‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬ھە‪ ،‬ئىشنىڭ سىرى ئەمدى ئوتتۇرىغا چىقتى‪ .‬ئىشاننىڭ‬ ‫پىشانىسىدە ئالالھ تەئاالنىڭ تەجەللى قىلىشىغا نېمىشقا ئېھتىياج ھېس‬ ‫قىلغانلىقىڭىزنى ئەمدى چۈشەندىم‪ .‬دېمەك‪ ،‬بىر خاتالىق سىزنى باشقا بىر‬ ‫خاتالىققا مەجبۇرالپتۇ‪.‬‬ ‫رابىتە دەپ بىر نەرسە ئويدۇردىڭىز ئەمەسمۇ‪ ،‬ئۇنىڭ قوبۇل قىلىنىشى‬ ‫ئۈچۈن بۇ نۆۋەت ئالالھنىڭ ئىشاننىڭ پىشانىسىدە تەجەللى قىلغانلىقىنى‬ ‫ئويدۇرۇپ چىقىشىڭىزغا توغرا كەلدى‪.‬‬

‫‪ -149‬روھۇلفۇرقان ‪.79/2‬‬

‫‪213‬‬

‫چۈنكى مۇرىد رابىتە قىلغاندا ئىشانىنىڭ روھانىيىتىنى خىيال قىلىدۇ‪،‬‬ ‫ئۇنىڭ ئىككى كۆزىنىڭ ئارىسىغا‪ ،‬يەنى پىشانىسىنىڭ ئوتتۇرىسىغا قارىغانلىقىنى‬ ‫ئوياليدۇ‪ .‬سىزچە ئۇ يەر پەيز مەنبەسىدۇر‪ .‬ئاندىن ئىشانىنىڭ ئالدىدا ئۆزىنى‬ ‫ناھايىتى پەسلىتىپ ئۇنىڭغا يالۋۇرىدۇ‪ ،‬ئۇنى ئالالھ بىلەن ئۆزىنىڭ ئارىسىدا‬ ‫ۋاسىتە قىلىدۇ‪.150‬‬ ‫مانا بۇ يەردە ئىشاننىڭ پىشانىسىنىڭ بىر ئەينەك ھېسابلىنىشىغا ۋە ئۇ‬ ‫يەردە ئالالھنىڭ كۆرۈنىشىگە ئېھتىياج ھېس قىلىسىز‪ .‬بولمىسا مۇرىدالرنى‬ ‫قانداق ئىشەندۈرىسىز؟‬ ‫بەزى تەسەۋۋۇپ كىتابلىرىدا تېخىمۇ ئىلگىرىلەپ ئالالھنىڭ ئىسىم ۋە‬ ‫سۈپەتلىرىنىڭ ئىشاندا كۆرۈنگەنلىكى ئىپادىلىنىدۇ‪ .151‬بۇنى قانداقمۇ قوبۇل‬ ‫ق ىلغىلى بولسۇن؟ بۇ ئەھۋال سىلەردىمۇ بار‪ .‬سىلەرمۇ ئوخشاش دەۋاالرنى‬ ‫تەكرارالپ تۇرىۋاتىسىلەر‪ .‬لېكىن مەن بۇ سەتچىلىكنى كۆپ ئۇزارتىشنى‬ ‫خالىمايمەن‪.‬‬

‫‪ -150‬روھۇلفۇرقان ‪.79/2‬‬ ‫‪ -151‬قوتقۇ‪ ،‬تەسەۋۋۇفىي ئەخالق ‪.185 – 184/2‬‬

‫‪214‬‬

‫‪ -28‬كىيىم‪-‬كېچەك‬ ‫مۇرىد‪ :‬پۈتۈن بۇالرنى سۆزلەيسىز‪ ،‬بىراق غەيرىيمۇسۇلمانالردەك كىيىم‬ ‫كىيىسىز‪.‬‬ ‫بايىندىر‪ :‬فىقىھ كىتابلىرىمىزنىڭ ھېچبىرىدە ئەر‪-‬ئايالالر ئۈچۈن بىر‬ ‫كىيىم شەكلى يوق‪ .‬ھېچبىر مەزھەپ بۇنداق بىر كۆزقاراشنى ئوتتۇرىغا‬ ‫قويمىغان‪ .‬مۇھەممەد ئەلەيھىسساالمنىڭ زامانىدا مۇسۇلمانالر بىلەن‬ ‫غەيرىيمۇسۇلمانالرنىڭ پەرقلىق كىيىم كىيگەنلىكىگە دائىر بىر مەلۇمات يوق‪.‬‬ ‫ئىسالمنى قوبۇل قىلغان غەيرىيمۇسۇلماننىڭ ھېچقايسىسى كىيىمىنىڭ‬ ‫شەكلىنى ئۆزگەرتىشكە بۇيرۇلمىغان‪ .‬ئەبۇ جەھىل قايسى شەكىلدە كىيىم‬ ‫كىيگەن بولسا مۇسۇلمانالرمۇ شۇ شەكىلدە كيىنگەن ۋە بۇنى ھېچقاچان بىر‬ ‫مەسىلە دەپ قارىمىغان‪ .‬شۇڭا بۇ دەۋانىڭ مۇۋاپىق بىر تەرىپى يوق‪.‬‬ ‫فورما ھالىتىگە كەلگەن بەزى كىيىملەر بار‪ .‬ئەسكەرنىڭ ۋە ساقچىنىڭ‬ ‫فورمىلىرىغا ئوخشاش غەيرىيمۇسۇلمانلەرنىڭ فورمىسى ھالىتىگە كەلگەن‬ ‫كىيىملەر بولۇشى مۇمكىن‪ .‬يەنە بەزى كىيىم كاپىرلىقنىڭ سىمۋولى بولۇپ‬ ‫قېلىشى مۇمكىن‪ .‬ئەنە شۇ ۋاقىتتا ئۇ كىيىمنى كىيىشكە بولمايدۇ‪ .‬ئەسكەر ۋە‬ ‫ساقچى كىيىملىرى بەزى‪-‬بەزىدە ئۆزگەرگەندەك غەيرىيمۇسۇلمانالرنىڭ سىمۋولى‬ ‫بولۇپ قالغان كىيىم‪ -‬كېچەكلەرمۇ بەزى‪-‬بەزىدە ئۆزگىرىشى مۇمكىن‪ .‬فىقىھ‬ ‫كىتابلىرىمىزدا بۇ سىمۋولالرغا ئاالقىدار ھۆكۈملەر بار‪.‬‬

‫سىمۋول بىر ئېھتىياج تۈپەيلى پەيدا بولغان‪ .‬ئىسالم جەمئىيىتىدە‬ ‫ياشىغان غەيرىيمۇسۇلمانالر ھاراق ئىچىشى‪ ،‬چوشقا گۆشى يېيىشى ۋە چوشقا‬ ‫‪215‬‬

‫بېقىشى مۇمكىن‪ .‬سىز ھاراق ئىچكەنلىكىنى كۆرگەن كىشى ئەگەر مۇسۇلمان‬ ‫بولسا‪ ،‬ئۇنى تۇتۇپ قازىنىڭ ئالدىغا ئېلىپ بارااليسىز‪ .‬ئەمما ئەگەر ئۇ كىشى‬ ‫خرىستىئان بولسا‪ ،‬ئۇنى ھاراق ئىچكەنلىكى تۈپەيلى قازىنىڭ ئالدىغا ئېلپ‬ ‫بارالمايسىز‪.‬‬ ‫دەپ‬ ‫چىقمىسۇن‪،‬‬ ‫قااليمىقانچىلىق‬ ‫دۆلەتلىرى‬ ‫ئىسالم‬ ‫غەيرىيمۇسۇلمانالرغا خۇسۇسىي بىر باش كىيىمى ياكى مەلۇم بىر رەڭ ۋە پاسوندا‬ ‫كىيىم كىيىش مەجبۇرىيىتىنى بەلگىلىگەن‪ .‬ئۇ دەۋردە بىر مۇسۇلمان باشقا‬ ‫دىندىكىلەرگە ئوخشاش باش كىيىمنى ياكى ئوخشاش كىيىمنى كىيسە‪،‬‬ ‫مۇسۇلمانالرنى ئالدىغان بوالتتى‪ .‬بۈگۈن ساقچى ياكى ئەسكەر كىيىمىنى كىيىش‬ ‫جىنايەت ھېسابالنغاندەك ئۇمۇ جىنايەت ھېسابلىناتتى‪ .‬فىقىھ كىتابلىرىمىزدا‬ ‫غەيرىيمۇسۇلمانالرنىڭ كىيىملىرى توغرىسىدىكى ھۆكۈملەر پەقەتال بۇنىڭدەك‬ ‫سىمۋولالر بىلەن مۇناسىۋەتلىكتۇر‪.‬‬

‫‪216‬‬

‫‪ -29‬ئىشان ئوقۇتقۇچى بولۇشى الزىم‬ ‫بايىندىر‪ :‬مۇسۇلمانالر قاتارىدا بىر مۇسۇلمان بولۇش‪ ،‬ئۇالردەك‬ ‫ئىبادىتىڭىزنى قىلىپ ئۆز ئىشىڭىزغا قارىشىڭىز نېمىڭىزگە يەتمەي قېلىپ‪،‬‬ ‫ئۆزىڭىزگە ئالالھ بىلەن بەندە ئارىسىدىن بىر ئورۇن ئىزدەيسىز؟‬ ‫ئىشان‪ :‬ئالالھ تەئاال بىر ئايەتتە «ئېيتقىنكى‪ ،‬بىلىدىغانالر بىلەن‬ ‫بىلمەيدىغانالر ئوخشاش بوالمدۇ؟» (زۇمەر ‪ )9/39‬دەپ ئېيتمامدۇ؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬توغرا‪ ،‬بىر ئوقۇتقۇچى‪ ،‬بىر ئۇستاز بولۇش سۈپىتىڭىز بىلەن‬ ‫ھۆرمەت كۆرۈڭ‪ .‬چۈنكى ياخشى بىر ئىشان ياخشى بىر ئوقۇتقۇچى بولۇشى‪،‬‬ ‫داۋاملىق مەلۇماتلىرىنى يېڭىلىشى‪ ،‬بىلگەنلىرىنى ئۆگىتىشى ۋە ئىش‪-‬‬ ‫ھەرىكەتلىرى بىلەن باشقىالرغا ئۈلگە بولۇشقا تىرىشىشى الزىم‪ .‬لېكىن ئالالھ‬ ‫بىلەن بەندە ئارىسىدا بىر قىسىم مەنىۋى ماقامالرنى ئويدۇرۇپ‪ ،‬ئۆزىڭىزنى ئۇ‬ ‫ماقامالرغا يەرلەشتۈرۈش نەدىن چىقتى؟‬ ‫مۇرىد‪ :‬ھەر كىشى پەرقلىق چۈشىنىدۇ‪ .‬لېكىن بىز ئىشانىمىزنى‬ ‫ئىنسان دەپ قوبۇل قىلىمىز‪ ،‬بىراق پەرقلىق بىر ئىنسان‪ .‬ئۇ باشقا ئىنسانالرغا‬ ‫ئوخشىمايدۇ‪.‬‬

‫‪217‬‬

‫‪ -30‬ئىسالمنىڭ تارقىلىشى‬ ‫مۇرىد‪ :‬سەن تەرىقەتلەرنى تەھتىساراغا تىقىۋاتىسەن‪،‬‬ ‫تەرىقەتلەرنىڭ سايىسىدا تارقالغان‪ .‬بۈيۈك ئالىم مۇھەممەد‬ ‫تەرىقەتلەرگە قارشى ئىكەن‪ ،‬ئىسالمنىڭ سوپىالر سايىسىدا‬ ‫كۆرۈپ پىكرىدىن ۋاز كەچتى‪ .‬تەرىقەتلەرنى يوق قىلىش‬ ‫ئېرىشىسەن؟‬

‫لېكىن ئىسالم‬ ‫ھەمىيدۇلالھمۇ‬ ‫تارقالغانلىقىنى‬ ‫بىلەن نېمىگە‬

‫بايىندىر‪ :‬مۇھەممەد ھەمىيدۇلالھنىڭ ئۇقۇغۇچىسى ۋە مېنىڭ ئۇستازىم‬ ‫بولغان سالىھ تۇغ‪ ،‬ئۇنىڭدىن مۇنۇ سۆزنى نەقىل قىلىدۇ‪« :‬ئىسالم ياۋروپادا تېز‬ ‫تارقىلىۋاتىدۇ‪ ،‬لېكىن تەرىقەتلەرنىڭ تەسىرى بىلەن تارقالغانلىقى ئۈچۈن‬ ‫ھېچبىر مەۋجۇتلۇق كۆرسىتەلمەيۋاتىدۇ‪ .‬بۇ ئىنسانالرغا قۇرئاننى ئۆگىتەلىسەك‬ ‫كاشكى!»‬ ‫ئېسىڭىزدە قالغان بولسا سۆزىمىزنىڭ بېشىدا مۇنداق دېگەن ئىدۇق‪:‬‬ ‫«بىزنىڭ قارشى چىقىۋاتقىنىمىز‪ ،‬پەقەتال قۇرئانغا ئوچۇقتىن‪-‬ئوچۇق‬ ‫زىت بولغان ئىشالردۇر‪ .‬ئەگەر بۇالر ھەنەفىي‪ ،‬شافىئىي‪ ،‬مالىكىي‪ ،‬ئەشئەرىي‪،‬‬ ‫ماتۇرىدىيالردەك ھەرقانداق بىر مەزھەپنىڭ پىكىرىگە خىالپ بولغان بولسا‬ ‫ئىدى‪ ،‬بۇنىڭغا شىددەت بىلەن قارشى چىقمايتتۇق‪ .‬مۇتەۋاتىر‪ 152‬بولمىغان‬ ‫ھەدىسلەرگە زىت كۆرگەن بولساقمۇ يەنىال بۇنچىۋاال توختالمايتتۇق‪ .‬بىراق سىز‬ ‫قۇرئان كەرىمنىڭ ناھايىتى ئوچۇق ئىپادىلىرىگە زىت نەرسىلەرنى‬ ‫سۆزلەۋاتىسىز‪ .‬بۇالرغا سۈكۈت قىلساق‪ ،‬ھېساب كۈنىنىڭ بىردىن‪-‬بىر ئىگىسى‬ ‫بولغان ئالالھقا بۇنىڭ ھېسابىنى بېرەلمەيمىز»‪.‬‬ ‫‪ -152‬مۇتەۋاتىر ھەدىس‪ ،‬يالغان ھەدىس توقۇش ئۈچۈن بىرلىككە كېلىۋېلىشى مۇمكىن بولمايدىغان‬ ‫دەرىجىدىكى كۆپ كىشىلەر تەرىپىدىن رىۋايەت قىلىنىپ‪ ،‬بىزگىچە يېتىپ كەلگەن ھەدىستۇر‪ .‬بۇنىڭ‬ ‫پەيغەمبىرىمىزنىڭ سۆزى ئىكەنلىكىدە شۈبھە بولمايدۇ‪.‬‬

‫‪218‬‬

‫مۇرىد‪ :‬قۇرئاننىڭ ئوچۇق ئىپادىلىرىگە كىممۇ قارشى چىقالىسۇن؟‬ ‫بايىندىر‪ :‬ئۆتۈنۈپ قاالي‪ ،‬يەنە باشتىن باشلىمايلى‪ .‬باشتىمۇ شۇنداق‬ ‫دېگەن ئىدىڭىز‪ .‬بىراق مەسىلىلەر ئۈستىدە بىر‪-‬بىرلەپ توختالغىنىمىزدا‬ ‫قۇرئاندىن قانچىلىك يىراقلىشىپ كەتكەنلىكىڭالر ئوتتۇرىغا چىقتى‪.‬‬ ‫قۇرئانغا خىالپ ئىشالر بىلەن تولغان بىر ئېقىمنىڭ ئىسالم دەپ‬ ‫تارقىلىشىنىڭ نېمە پايدىسى بولىدۇ؟ بۇنىڭ ئىسالم ئۆلكىلىرىدە پايدىسى‬ ‫بولمىسا‪ ،‬ياۋروپادا ياكى دۇنيانىڭ باشقا بىر يېرىدە قانداقمۇ پايدىسى بولسۇن؟‬

‫‪219‬‬

‫خۇالسە‬ ‫ئاخىرىدا شۇنىڭ بىلىنىشىنى ئارزۇ قىلىمەنكى‪ ،‬مېنىڭ قارشى‬ ‫چىقىۋاتقىنىم پەقەت قۇرئانغا ئوچۇقتىن‪-‬ئوچۇق زىت بولغان سۆز ۋە‬ ‫ھەرىكەتلەردۇر‪ .‬بۇ قىلمىشالر مەيلى قايسى نام بىلەن قىلىنسۇن بۇالرغا قارشى‬ ‫چىقىش ھەر مۇسۇلمانغا پەرزدۇر‪ ،‬شۇنداقال پەيغەمبىرىمىزنىڭ يولىدا مېڭىشنىڭ‬ ‫تەقەززاسىدۇر‪.‬‬ ‫بىر ئۇستازنىڭ ئەتراپىدا توپلىنىپ بىر جامائەت شەكىللەندۈرمەك‪،‬‬ ‫قۇرئان ۋە ھەدىسكە ئۇيغۇن ھالدا ئىسالمىي ھايات كەچۈرمەك تەقدىرلەشكە‬ ‫ئەرزىيدىغان بىر ئىشتۇر‪ .‬لېكىن بۇنىڭلىق بىلەن قانائەتلەنمەي‪ ،‬ئۇ ئالىمغا‬ ‫مەنىۋى ماقامالر توقۇپ‪ ،‬ئۇنى ئالالھ بىلەن ئۆز ئارىڭىزغا قويۇپ‪ ،‬ئىنسانالرنى‬ ‫ئۇنىڭغا باغلىنىشقا چاقىرىپ‪ ،‬ئالالھنى ئىككىنچى قاتارغا قويسىڭىز‪ ،‬بۇنى‬ ‫قوبۇل قىلىش مۇمكىن بولمايدۇ‪ .‬ھەرخىل ھەددىدىن ئېشىشتىن خالى ھالدا‬ ‫مۇھەممەد ئەلەيھىسساالم كۆرسەتكەندەك ياشىشىمىز‪ ،‬دۇنيا ۋە ئاخىرىتىمىزنى‬ ‫خەتەرگە ئاتماسلىقىمىز الزىم‪.‬‬ ‫بۇ مۇنازىرىلەردە ئالالھنىڭ رازىلىقىدىن باشقا بىر غايە مەقسەت‬ ‫قىلىنمىغان‪ .‬ئىنسان بولغانلىقىمىز ئۈچۈن خاتالىق ئۆتكۈزگەن بولۇشىمىز‬ ‫مۇمكىن‪ .‬ئالالھنىڭ رازىلىقى ئۈچۈن سىلەردىن ئۆتۈنۈپ سورايدىغىنىمىز‬ ‫شۇكى‪ ،‬كۆرگەن خاتالىقالرنى قۇرئان ۋە ھەدىسنىڭ نۇرى ئاستىدا تەنقىد‬ ‫قىلىڭالر ۋە ھەقىقەتنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىرىلىشىغا‪ ،‬ئىسالم دۇنياسىنىڭ چۈشۈپ‬ ‫قالغان بۇ پاتقاقتىن ساق‪-‬ساالمەت چىقىشىغا تۆھپە قوشۇڭالر‪.‬‬ ‫ھىدايەت ئىلكىدە بولغان رەببىمىزدىن بىزنى قۇرئانغا يۈزلەندۈرۈشنى‬ ‫تىلەيمىز‪ .‬مۇۋەپپەقىيەت ئالالھدىندۇر‪.‬‬ ‫‪220‬‬

221

‫پايدىالنغان مەنبەلەر‪:‬‬ ‫قۇرئان كەرىم‬ ‫ئابدۇلئەزىز بايىندىر‪ :‬دۇئادا ئەۋلىيانى ۋاسىتە قىلىش ۋە شېرىك‪،‬‬ ‫ئىستانبۇل ‪.2001‬‬ ‫ئابدۇلال ئىبنى يۈسۈپ ئەززەيلەئى (ھىجرىيە ‪ -762‬يىلى ۋاپات‬ ‫بولغان)‪ :‬نەسبۇررايە لىئەھادىسىل ھىدايە‪ ،‬قاھىرە‪.‬‬ ‫ئابدۇلئەزىز ئەددەبباغ‪ :‬ئەل ئىبرىز (جەالل يىلدىرىم تەرجىمىسى)‪،‬‬ ‫ئىستانبۇل ‪.1979‬‬ ‫ئەھمەد ئىبنى ھەجەر‪ :‬ئەل ھەيتەمى تۆھفەتۇل مۇھتاج بىشەرھىل‬ ‫مىنھاج (شىرۋانى ۋە قاسىم ئەل ئىبادى ھاشىيەلەرى بىلەن بىرلىكتە)‪.‬‬ ‫ئەھمەد ئىبنى ھەنبەل‪ :‬مۇسنەد‪ ،‬ئىستانبۇل ‪.1982/1402‬‬ ‫ئەھمەد نەئىم‪ :‬مۇقەددىمە سەھىھ بۇخارى مۇختەسەرى تەجرىدى سەرىھ‬ ‫تەرجىمىسى ۋە شەرھى‪ ،‬ئەنقەرە ‪.1979‬‬ ‫ئەلى ئىبنى مۇھەممەد ئىبنى ئەبىلئىز ئەددەمەشقى(‪1390/792‬‬ ‫ۋاپات بولغان)‪ :‬شەرھۇل ئەقىدەتىت تەھاۋىيە‪ ،‬بېيرۇت ‪.1988/1408‬‬ ‫بەدرۇددىن ئەلئەينى‪ :‬ئۇمدەتۇل قارىي فى شەرھى سەھىھىلبۇخارى‪،‬‬ ‫ئىستانبۇل ‪.1308‬‬ ‫جەرىدەئى ئىلمىييە‪ :‬مۇھەررەم ‪ -1333‬يىلىدىكى نۇسخا‪-7 ،‬سان‪.‬‬ ‫ئەبۇ ئابدۇلال مۇھەممەد ئىبنى ئەھمەد ئەلئەنسارى ئەل قۇرتۇبى‪:‬‬ ‫ئەلجامىئ لىئەھكامىل قۇرئان‪ ،‬بېيرۇت ‪.1988/1408‬‬ ‫‪222‬‬

‫ئەبۇ ئابدۇلال مۇھەممەد ئىبنى يەزىد‪ :‬سۈنەنى ئىبنى ماجە‪.‬‬ ‫ئەبۇ ئابدۇراھمان ئەھمەد ئىبنى شۇئەيب ئەننەسەئى‪ :‬ئەسسۈنەن‪.‬‬ ‫ئەبۇ جەئفەر مۇھەممەد ئىبنى جەرىر ئەتتەبەرى‪ :‬تەپسىرۇتتەبەرى‪،‬‬ ‫بېيرۇت ‪.1992/1412‬‬ ‫ئەبۇ داۋۇد سۇلەيمان ئىبنى ئەشئەس ئەسسىجىستانى ئەلئەزدى‪:‬‬ ‫سۈنەنى ئەبۇ داۋۇد‪.‬‬ ‫ئەبۇ ئىيسا مۇھەممەد ئىبنى ئىيسا ئەسسۇلەمى ئەتتىرمىزى‪ :‬سۈنەنۇت‬ ‫تىرمىزى‪.‬‬ ‫ئەبۇل ھۈسەيىن مۇسلىم ئىبنى ھەججاج ئەلقۇشەيرى ئەننەيسابۇرى‪:‬‬ ‫سەھىھۇل مۇسلىم‪.‬‬ ‫ئەلمالىلى مۇھەممەد ھامدى يازىر‪ :‬ھەق دىنى قۇرئان دىلى‪ ،‬ئىستانبۇل‬ ‫‪.1936‬‬ ‫ئەساد جوشان (خەلىل نەجاتى ئوغلۇ)‪ :‬ئىسالم ژورنىلى ‪ -1992‬يىلى‬ ‫ئاۋغۇست ‪ -108‬سان‪.‬‬ ‫فەخرۇددىن ئەررازى‪ :‬تەپسىرى كەبىر‪ ،‬مەتبەئى ئامىرە ‪.1307‬‬ ‫فەتھى ئوقيار‪ :‬ئۈچ دەۋردە بىر ئادەم‪ ،‬ئىستانبۇل ‪.1980‬‬ ‫فىرۇز ئابادى‪ :‬قامۇس تەرجىمىسى‪ ،‬مۇتەرجىم ئاسىم بەھرىيە مەتبەئەسى‬ ‫‪.1305‬‬ ‫ھەسەن بەسرىي چانتاي‪ :‬قۇرئان ھەكىم ۋە مەئالى كەرىم‪ ،‬ئىستانبۇل‬ ‫‪.1974‬‬

‫‪223‬‬

‫ھەسەن كامىل يىلماز‪ :‬ئالتىن ئولۇق مەجمۇئەسى‪-1995 ،‬يىل‪-12‬‬ ‫ئاي‪.‬‬ ‫ھەسەن كامىل يىلماز‪ :‬لەدۇن ئىلمى ۋە كەشپ‪ ،‬ئالتىن ئولۇق ژورنىلى‪،‬‬ ‫ئىستانبۇل ‪ -1994‬يىل ‪ -11‬ئاي ‪ -105‬سان‪.‬‬ ‫خەيرۇددىن قارامان‪ :‬ئىسالم ھوقۇقىدا ئىجتىھاد‪ ،‬دىيانەت نەشرىياتى‪،‬‬ ‫ئەنقەرە‪.‬‬ ‫ئىبنى كامال پاشا‪ :‬ئەلئەربەئۇن ‪ ،360 ،v‬سۈلەيمانىيە كۈتۈپخانىسى‪،‬‬ ‫ئەسئەت ئەپەندى ‪.1694‬‬ ‫ئىبنۇ مەنزۇر‪ :‬لىسانۇل ئەرەب‪ ،‬بېيرۇت ‪.1410‬‬ ‫ئىمامى رەببانى‪ :‬مەكتۇبات (ئەرەبچە)‪ ،‬ئىستانبۇل‪.‬‬ ‫ئىسمائىل ئىبنى مۇھەممەد ئەلئەجلۇنىي‪ :‬كەشفۇلخەفا‪ ،‬بېيرۇت‬ ‫‪.1988/1408‬‬ ‫كىتابى مۇقەددەس ئەھدى جەدىد (ئىبرانى‪ ،‬كېلدانى ۋە يۇنان‬ ‫تىللىرىدىن تەرجىمە)‪ ،‬دەرسەئادەت ‪1910‬‬ ‫قوتقۇ‪ :‬تەسەۋۋۇفى ئەخالق‪ ،‬ئىستانبۇل ‪.1982‬‬ ‫كىچىك دۇنيايىم ‪ ،2‬زامان گېزىتى ‪ -1996‬يىل ‪ -11‬ئاينىڭ ‪-28‬‬ ‫كۈنىدىكى سان‪.‬‬ ‫ماھمۇت ئىبنى ئۆمەر ئەززەمەخشەرى‪ :‬ئەلكەششاف‪ -1 ،‬توم ‪-467‬‬ ‫بەت‪ ،‬ئەلمەتبەئەتۇش شەرقىيە‪.‬‬ ‫ماھمۇد ئۇستا ئوسمان ئوغلۇ (ماھمۇد ئىشان) باشچىلىقىدا بىر ھەيئەت‬ ‫تۈزگەن‪ :‬روھۇلفۇرقان تەپسىرى‪ ،‬ئىستانبۇل ‪.1992‬‬ ‫‪224‬‬

‫مالىك ئىبنى ئەنەس‪ :‬ئەل مۇدەۋۋەنەتۇل كۇبرا‪ ،‬مىسىر‪.‬‬ ‫مەھمەد زاھىد قوتقو‪ :‬ئەھلى سۈننەت ئەقائىدى‪ -‬كاپىر قىلىۋېتىدىغان‬ ‫سۆزلەر ۋە ئەھۋالالر‪ ،‬سەھا نەشرىياتى‪ ،‬ئىستانبۇل ‪.1992‬‬ ‫مۇھەممەد ئىبنى جەرىر ئەتتەبەرى‪ :‬تەپسىرۇتتەبەرى‪ ،‬بېيرۇت‬ ‫‪.1992/1412‬‬ ‫مۇھەممەد ئىبنى ئىسمائىل ئەلبۇخارى‪ :‬ئەلجامىئۇسسەھىھ‪.‬‬ ‫مۇۋەففەقۇددىن ئىبنى قۇدامە‪ :‬ئەلمۇغنى‪ ،‬بېيرۇت ‪.1984/1404‬‬ ‫ئۆمەر ناسۇھى بىلمەن‪ :‬ھوقۇقى ئىسالمىيە قامۇسۇ‪،370،392/1 ،‬‬ ‫ئىستانبۇل ‪.1967‬‬ ‫راغىب ئەل ئىسفەھانى‪ :‬مۇفرەدات ئەلفازىل قۇرئان (سەفۋان ئەدنان‬ ‫داۋۇدىنىڭ تەھقىقى بىلەن)‪ ،‬دەمەشىق ۋە بېيرۇت ‪.1992/1412‬‬ ‫رامىزان ئوغلۇ ماھمۇد سامى‪ :‬بىر رامىزان سۆھبىتى‪ ،‬ئالتىن ئولۇق‬ ‫مەجمۇئەسى ‪ -1997‬يىل ‪ -2‬ئاي‪.‬‬ ‫سەفىيۇرراھمان‬ ‫‪.1988/1408‬‬

‫ئەلمۇبارەكفورى‪:‬‬

‫ئەررەھىقولمەختۇم‪،‬‬

‫بېيرۇت‬

‫سەئىد نۇرسى‪ :‬رىسالەئى نۇر كۇللىياتى‪ ،‬ئىستانبۇل ‪.1995‬‬ ‫سۈبھى سالىھ‪ :‬ئۇلۇمۇل ھەدىس ۋە مۇستەالھۇھۇ‪ ،‬بېيرۇت ‪.1969‬‬ ‫شەمسۇددىن سامىي‪ :‬قامۇسى تۈركى‪ ،‬ئىستانبۇل ‪.1319‬‬ ‫شەرىف ئەلى ئىبنى مۇھەممەد ئەلجۇرجانى‪ :‬ئەتتەئرىفات‪.‬‬ ‫ئالىي ۋە تۆۋەن روھالر‪ ،‬زامان گېزىتى ‪ -1993‬يىل ‪ -9‬ئاينىڭ ‪-29‬‬ ‫كۈنىدىكى سان‪.‬‬ ‫‪225‬‬