5 minute read
OORLOG IN OEKRAÏNE
MENSENRECHTENSCHENDINGEN IN TIJDEN VAN OORLOG
HOE PAKT AMNESTY INTERNATIONAL DAT AAN?
Advertisement
Vier maanden is de oorlog in Oekraïne al aan de gang. Vanaf het prille begin van het conflict verzamelt Amnesty International op alle mogelijke manieren bewijsmateriaal rond mensenrechtenschendingen en oorlogsmisdaden. Hoe dit gebeurt, en waarom we deze informatie zo nauwkeurig verzamelen? Daarover praten we met Solomon Sacco, directeur International Justice bij Amnesty International.
Door Rusland gebombardeerde appartementsgebouwen in Borodyanka, een kleine stad nabij Kiev. Ons onderzoeksteam stelde vast dat minstens 40 burgers uit Borodyanka omkwamen bij disproportionele en willekeurige aanvallen die een hele wijk vernielden en duizenden mensen dakloos maakten.
“Het is belangrijk dat we met een vergrootglas in de gaten houden wat er exact gebeurt”, steekt Solomon Sacco van wal. “Ook in tijden van oorlog zijn er gedragsregels. Die zijn vastgelegd in internationale verdragen, onder andere om burgers zo veel mogelijk te beschermen. Wie de regels op ernstige wijze schendt, begaat oorlogsmisdaden. En die mogen niet straffeloos passeren.” Oorlog, het is een term die de Russische media niet eens mogen gebruiken. De Russische Doema nam in noodtempo nieuwe wetgeving aan, kort na de inval in Oekraïne, om oorlogscritici de mond te snoeren. Wie zogenaamd “valse informatie” over de oorlog verspreidt, kan tot 15 jaar gevangenisstraf krijgen. Nochtans spreken de feiten voor zich. De Russische inval in Oekraïne is onwettig en een misdaad volgens het internationaal recht. Bovendien vinden in het conflictgebied zelf ook schendingen plaats van het internationaal humanitair recht.
Amnesty-onderzoeker Brian Castner doorzoekt het puin in de regio van Rivne die in maart getroffen werd door Russische aanvallen. Hij zoekt naar munitierestanten en analyseert deze om de gebruikte wapentypes en kalibers te achterhalen.
OP ZOEK IN DE OORLOGSZONE
Als onafhankelijke organisatie actief op zoek gaan naar bewijsmateriaal in een gebied dat zwaar onder vuur ligt? Dankzij ons Crisis Evidence Lab lukt dit van zodra een crisis uitbreekt, zelfs wanneer het voor onderzoekers te gevaarlijk is om ter plekke onderzoek te doen. Het Evidence Lab gebruikt immers geavanceerde digitale onderzoeksinstrumenten waardoor het vanop afstand mensenrechtenschendingen kan vastleggen. De specialisten van het Lab kunnen heel wat afleiden uit satellietbeelden, videobeelden, foto’s van luchtaanvallen of bominslagen en beelden van wapens of wapenresten.
Een aantal weken na de Russische inval is ook een eerste Amnesty-onderzoeksteam naar Oekraïne afgereisd om getuigen te interviewen, verklaringen af te nemen en fysiek
Solomon Sacco, directeur International Justice bij Amnesty International bewijsmateriaal te verzamelen, zoals achtergebleven munitie en restanten waarmee wapens of daders kunnen geïdentificeerd worden. Sindsdien zijn er permanent Amnesty-medewerkers op het terrein om verder onderzoek te doen.
RAPPORTEREN VOOR INTERNATIONAAL ONDERZOEK
“Met al deze verzamelde informatie gaan we aan de slag”, vertelt Solomon Sacco. “We verifiëren alle bewijzen en publiceren mensenrechtenrapporten op basis van ons onderzoek. In onze rapporten verklaren we of er volgens ons sprake is van internationale misdaden – dat is een verzamelnaam voor een aantal zeer ernstige schendingen van het internationaal recht – of oorlogsmisdaden. In sommige gevallen zeggen we ook wie volgens ons verantwoordelijk is voor de misdaden, en dus berecht zou moeten worden.”
De verslagen van onze onderzoeksteams worden publiek gemaakt en komen ter beschikking van externe onderzoekers. Dat moet het internationaal onafhankelijk onderzoek naar de misdaden en het vervolgen van daders makkelijker maken. Sacco licht toe: “We verzamelen bewijs voor zowel binnenlandse politiediensten als voor onderzoekers van de Verenigde Naties of van het Internationaal Strafhof. Eerst bepalen we welk bewijs we met hen kunnen delen, want we ontvangen heel wat getuigenverklaringen in vertrouwen.”
UIT ELK PERSPECTIEF
“Jammer genoeg is het in vrijwel elke oorlogssituatie zo dat oorlogsmisdaden door alle partijen worden gepleegd, ongeacht wie het conflict startte”, vertelt Sacco nog. “Het is voor Amnesty International belangrijk om bewijzen te verzamelen van elke mogelijke schending, los van wie die begaat. Dat wij alle staten en partijen bekritiseren die schendingen begaan, is essentieel voor onze onpartijdigheid en maakt onze bevindingen extra betrouwbaar. Deze onpartijdige aanpak vergemakkelijkt trouwens ons wereldwijde werk.” Voor het internationaal rechtssysteem is het noodzakelijk dat elke persoon die internationale misdrijven begaat, daar verantwoording voor aflegt. Maar dat is niet altijd makkelijk, geeft Sacco toe. “Uiteraard zou het beter zijn als het gerechtelijk apparaat van een land de misdaden van de eigen soldaten zou berechten. Maar daar bestaat helaas zelden politieke wil voor. Het is dan aan ngo’s als Amnesty International om staten ter verantwoording te roepen voor dit falen.”
INTERNATIONALE GERECHTIGHEID
Het verzamelen, documenteren en bewaren van bewijsmateriaal is erg belangrijk voor het moment waarop daders kunnen worden vervolgd en berecht. “Een rechtszaak kan elk moment opgestart worden”, zegt Solomon Sacco. “Hoe sneller na de misdaad, hoe beter natuurlijk, om te voorkomen dat bewijsmateriaal vernietigd wordt. Maar omdat staten zelden hun eigen militairen ter verantwoording roepen voor hun wandaden, worden dergelijke processen veelal in een buitenlandse of internationale rechtbank gevoerd. En hiervoor is jaren voorbereiding nodig.” Het internationaal humanitair recht – ook wel het oorlogsrecht genoemd – bevat een set welomlijnde regels en wetten die bepalen hoe vijandelijke legers zich moeten gedragen. De conventies van Genève en Den Haag vormen de kern daarvan. De verdragen verbieden onder andere moedwillige aanvallen op burgers en het gebruik van bepaalde wapens. Het doel is de bescherming van burgers, oorlogsgevangenen en iedereen die niet actief deelneemt aan de oorlog.
Amnesty International stelde sinds de start van de oorlog in Oekraïne tal van onrechtmatige aanvallen op burgers en burgerdoelwitten vast. We verzamelden bewijs van burgerdoden bij aanvallen in woonwijken, op ziekenhuizen en scholen en van het gebruik van verboden wapens zoals clustermunitie. We spraken met getuigen over buitengerechtelijke executies van burgers. Het oorlogsrecht wordt flagrant geschonden in Oekraïne. De bewijzen die we verzamelen, helpen om de verantwoordelijken te berechten.
Het leed van Oekraïense burgers kan nooit meer helemaal worden goedgemaakt. Maar straffeloosheid kan het nog erger maken. “Het eerlijk berechten van daders van oorlogsmisdaden – van soldaten tot militaire of civiele leiders – is de enige manier om gerechtigheid te brengen voor de slachtoffers van dergelijke wreedheden”, besluit Sacco.
Amnesty’s onderzoekswerk in Oekraïne is tijdrovend en het verzamelen van belangrijk bewijsmateriaal in oorlogsgebied is kostelijk. Het zijn de supporters van Amnesty International zoals jij die dit werk dagelijks mogelijk maken. Hartelijk dank!
BLIJF ONS WERK IN OEKRAÏNE VOLGEN OP amnesty-international.be/oorlog-Oekraïne
Amnesty International roept Rusland op om het internationaal recht te respecteren en burgers te beschermen.
