Ik Vast, een intrigerend onderwerp

Unieke uitgave • maart 2011

E E N

I N T R I G E R E N D

O N D E R W E R P

Joden, katholieken en moslims kennen allen jaarlijkse momenten van gezamenlijk vasten Achttien vrouwen vertellen hun eigen verhaal...

Joden, katholieken en moslims kennen allen jaarlijkse momenten van gezamenlijk vasten. In deze uitgave staan vasten op Jom Kippoer, in de Vastentijd en in de islamitische maand ramadan centraal.

Door middel van interview-citaten, persoonlijke objecten en een door hen gedecoreerd bord, vertellen achttien vrouwen hierover hun eigen verhaal.

Wat is vasten? Wat komt er zoal bij kijken? Wat is het doel er van?

Deze vragen zijn samen met deze vrouwen onderzocht aan de hand van vijf thema’s: Voorbereiding, Beheersing, Bewustwording, Bezinning en Afsluiting/Volbrenging.

Dankwoord Aan het project Ik vast hebben veel personen en instellingen meegewerkt. Zonder hen was deze uitgave niet mogelijk geweest. Allereerst geldt dit voor de deelnemende vrouwen. Hun openhartigheid en bereidheid hun verhaal te delen vormen het hart van dit project. Elvire Jansen en Astrid Fiddelers van het Amsterdam Museum stelden voor de tentoonstelling de wezenkastjes beschikbaar en verzorgden de projectleiding.

Petra Katzenstein van het Joods Historisch Museum en Trees van Mansfeld van Museum Ons’ Lieve Heer op Solder hebben praktisch en inhoudelijk meegedacht.

De tentoonstelling Ik vast is gemaakt naar aanleiding van het onderzoeksproject Zusters in Islam van Vanessa Vroon-Najem.

Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van FORUM, instituut voor multiculturele vraagstukken.

VANESSA VROON-NAJEM

Elk jaar vasten er vele mensen in Nederland. Meestal uit religieuze motieven maar soms ook om andere redenen, bijvoorbeeld omdat zij het gezond vinden. De tentoonstelling Ik vast in het Amsterdam Museum gaat over het vasten in drie wereldreligies: het jodendom, het katholicisme en de islam. Achttien vrouwen hebben aan de tentoonstelling meegewerkt. Aan de hand van hun persoonlijke verhalen biedt deze uitgave achtergrondinformatie voor iedereen die meer over het vasten wil weten. De joodse vrouwen vasten op Jom Kippoer, de katholieke vrouwen gedurende de vastentijd en de moslima’s tijdens de ramadan. Wat is voor hen vasten? Wat komt er bij kijken? Wat is het doel? Deze vragen zijn samen met hen onderzocht aan de hand van vijf thema’s: voorbereiding, beheersing, bewustwording, bezinning en afsluiting/volbrenging.

Ik vast is tot stand gekomen dankzij een intensieve samenwerking met de deelneemsters. De vrouwen zijn uitgebreid geïnterviewd en hebben tijdens een bijeenkomst in het museum ervaringen met elkaar uitgewisseld. Onder leiding van kunstenares Mirjam Bakker hebben zij een wit keukenbord gedecoreerd met woorden en symbolen die hun persoonlijke beleving van het vasten uitdrukken. Fotografe Roswitha Eshuis maakte foto’s van de deelneemsters met voorwerpen die voor hen belangrijk zijn bij het vasten. De citaten uit de interviews, de foto’s, de gedecoreerde borden en de voorwerpen vormen samen de tentoonstelling Ik vast en zijn ook te zien in deze uitgave.

Twee artikelen in deze uitgave gaan dieper in op de persoonlijke verhalen uit dit project. Cultuurhistorica drs. Ardjuna Candotti geeft in Ik vast: Jom Kippoer en Vastentijd achtergrondinformatie bij de ervaringen van de joodse en katholieke deelneemsters die zij heeft geïnterviewd. Van antropologe drs. Vanessa Vroon-Najem is het artikel De V van Vasten.

De maand ramadan en bekering tot islam. Zij doet onderzoek naar vrouwen die zich bekeren tot de islam in de regio Amsterdam. Ook de moslima’s in het project Ik vast zijn allemaal op volwassen leeftijd bekeerd. Vroon-Najem gaat in op de vraag of zij het vasten op dezelfde manier beleven als geboren moslims of dat er verschillen zijn.

Daarnaast doet deze uitgave enkele suggesties voor groepsgesprekken. Omdat vasten in veel godsdiensten voorkomt, is het bij uitstek een geschikt gespreksonderwerp voor mensen met verschillende geloven om elkaar beter te leren kennen.

De tentoonstelling Ik vast is tot en met 10 april 2011 te zien op één van de binnenplaatsen van het Amsterdam Museum, in de zogeheten ‘wezenkastjes’. Dit zijn vijfendertig kastjes in de muur, waar de jongenswezen hun gereedschap bewaarden in de tijd dat het gebouw nog een weeshuis was. Tegenwoordig zijn in de kastjes tentoonstellingen te zien die samen met scholen, welzijnsinstellingen of stadsbewoners worden gemaakt. Deze tentoonstellingen zijn gratis te bezoeken.

et askruisje halen en dan bedenk ik wat ik deze vastenperiode wil gaan doen. Er waren houden, zoals niet snoepen, niet drinken en niet uit eten gaan. Het zijn punten die ik wust in die periode niet. Ik heb mijn best gedaan en het is gelukt en zo zie ik eigenlijk tijd zo goed mogelijk te leven. Ik vind dat het niet alleen in de vastenperiode zo moet

Joden, katholieken en moslims kennen allen jaarlijkse momenten van gezamenlijk vasten. In deze uitgave staan vasten op Jom Kippoer, in de Vastentijd en in de islamitische maand ramadan centraal.

Door middel van interview-citaten, persoonlijke objecten en een door hen gedecoreerd bord, vertellen achttien vrouwen hierover hun eigen verhaal.

Wat is vasten? Wat komt er zoal bij kijken? Wat is het doel er van?

Projectcoördinator Deze vragen zijn samen met deze vrouwen onderzocht aan de hand van vijf thema’s: uitgave Ik vast: Voorbereiding, Beheersing, Bewustwording, Bezinning en Afsluiting/Volbrenging.

Vanessa Vroon-Najem

Educatief medewerker: Mirjam Sneeuwloper Redactie: Erna van der Veen Fotograaf portretten deelnemende vrouwen, borden, objecten: Roswitha Eshuis Fotograaf portret Truus en Channy: Anneke van de Kieft Fotograaf wezenkastjes presentatie Ik vast: Richard Lotte Imaging: Ole Eshuis Grafisch ontwerp uitgave Ik vast: Albertine Kars Creatie op de Mac Grafisch vormgever presentatie Ik vast: Dave Hoop

n manier in:Dankwoord als een e kijken hoe sterk Aan hetjeproject Ik vast hebben veel personen en instellingen positieve krachten. meegewerkt. Zonder hen was deze uitgave niet mogelijk geDie krijg je!weest. Allereerst geldt dit voor de deelnemende vrouwen. Hun openhartigheid en bereidheid hun verhaal te delen vormen het hart van dit project. Elvire Jansen en Astrid Fiddelers van het Amsterdam Museum stelden voor de tentoonstelling de wezenkastjes beschikbaar en verzorgden de projectleiding.

Kunstenares beeldmerk

Petra Katzenstein van het Joods Historisch Museum en Trees van bord met vork/lepel: Mansfeld van Museum Ons’ Lieve Heer op Solder hebben praktisch Mirjam Bakker en inhoudelijk meegedacht.

De tentoonstelling Ik vast is gemaakt naar aanleiding van het Drukkerij: onderzoeksproject Zusters in Islam van Vanessa Vroon-Najem.

Ten Herkel bv, Loosdrecht Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van FORUM, instituut voor multiculturele vraagstukken.

VANESSA VROON-NAJEM

Elk jaar vasten er vele mensen in Nederland. Meestal uit religieuze motieven maar soms ook om andere redenen, bijvoorbeeld omdat zij het gezond vinden. De tentoonstelling Ik vast in het Amsterdam Museum gaat over het vasten in drie wereldreligies: het jodendom, het katholicisme en de islam. Achttien vrouwen hebben aan de tentoonstelling meegewerkt. Aan de hand van hun persoonlijke verhalen biedt deze uitgave achtergrondinformatie voor iedereen die meer over het vasten wil weten. De joodse vrouwen vasten op Jom Kippoer, de katholieke vrouwen gedurende de vastentijd en de moslima’s tijdens de ramadan. Wat is voor hen vasten? Wat komt er bij kijken? Wat is het doel? Deze vragen zijn samen met hen onderzocht aan de hand van vijf thema’s: voorbereiding, beheersing, bewustwording, bezinning en afsluiting/volbrenging.

Ik vast is tot stand gekomen dankzij een intensieve samenwerking met de deelneemsters. De vrouwen zijn uitgebreid geïnterviewd en hebben tijdens een bijeenkomst in het museum ervaringen met elkaar uitgewisseld. Onder leiding van kunstenares Mirjam Bakker hebben zij een wit keukenbord gedecoreerd met woorden en symbolen die hun persoonlijke beleving van het vasten uitdrukken. Fotografe Roswitha Eshuis maakte foto’s van de deelneemsters met voorwerpen die voor hen belangrijk zijn bij het vasten. De citaten uit de interviews, de foto’s, de gedecoreerde borden en de voorwerpen vormen samen de tentoonstelling Ik vast en zijn ook te zien in deze uitgave.

Twee artikelen in deze uitgave gaan dieper in op de persoonlijke verhalen uit dit project. Cultuurhistorica drs. Ardjuna Candotti geeft in Ik vast: Jom Kippoer en Vastentijd achtergrondinformatie bij de ervaringen van de joodse en katholieke deelneemsters die zij heeft geïnterviewd. Van antropologe drs. Vanessa Vroon-Najem is het artikel De V van Vasten.

De maand ramadan en bekering tot islam. Zij doet onderzoek naar vrouwen die zich bekeren tot de islam in de regio Amsterdam. Ook de moslima’s in het project Ik vast zijn allemaal op volwassen leeftijd bekeerd. Vroon-Najem gaat in op de vraag of zij het vasten op dezelfde manier beleven als geboren moslims of dat er verschillen zijn.

Daarnaast doet deze uitgave enkele suggesties voor groepsgesprekken. Omdat vasten in veel godsdiensten voorkomt, is het bij uitstek een geschikt gespreksonderwerp voor mensen met verschillende geloven om elkaar beter te leren kennen.

De tentoonstelling Ik vast is tot en met 10 april 2011 te zien op één van de binnenplaatsen van het Amsterdam Museum, in de zogeheten ‘wezenkastjes’. Dit zijn vijfendertig kastjes in de muur, waar de jongenswezen hun gereedschap bewaarden in de tijd dat het gebouw nog een weeshuis was. Tegenwoordig zijn in de kastjes tentoonstellingen te zien die samen met scholen, welzijnsinstellingen of stadsbewoners worden gemaakt. Deze tentoonstellingen zijn gratis te bezoeken.

Jom Kippoer Jom Kippoer betekent Grote Verzoendag. In de voorafgaande negen dagen doe je extra je best, bijvoorbeeld om ruzies goed te maken. Jom Kippoer begint als de zon ondergaat. Die avond is er een speciaal gebed. Je staat dan stil bij je tekortkomingen en vraagt om vergeving van je verkeerde daden. Er wordt vervolgens een etmaal niet gewerkt, niet gegeten, gedronken of aan seks gedaan. Je draagt sobere, meestal witte kleren. Je schoenen mogen niet van leer zijn. Jom Kippoer wordt meestal in de synagoge in gebed doorgebracht. De volgende dag bij zonsondergang is het afgelopen. Er wordt dan op een ramshoorn geblazen als teken van een nieuw begin.

In het Jodendom vast je als teken van rouw of als middel tot inkeer. Kinderen, zieken, zwangere vrouwen en kraamvrouwen hoeven niet te vasten. Medicijnen moeten worden ingenomen. Want geen enkel voorschrift uit de joodse traditie mag je leven schaden of in gevaar brengen.

Vastentijd De Vastentijd begint op Aswoensdag. In de kerk krijg je dan een askruisje op je voorhoofd, als teken van bezinning en berouw. De Vastentijd wordt vaak de Veertigdagentijd genoemd. Dat zijn de veertig dagen tussen Aswoensdag en Pasen, zondagen niet meegerekend. Het doel van de vastenperiode is jezelf opnieuw bekeren en boete doen voor je misstappen. Boete doen kan door gebed, door liefdadigheid en door te vasten. Vasten is niet alleen minder eten en drinken. Het is bijvoorbeeld ook niet snoepen of minder tv kijken. De laatste vastendag is Goede Vrijdag. Dan wordt het lijden en de kruisdood van Christus herdacht. Met Pasen wordt daarna gevierd dat Jezus is opgestaan uit de dood.

Jezelf onthouden van eten en drinken is tegenwoordig in de Katholieke kerk alleen voorgeschreven op Aswoensdag en Goede Vrijdag. In de tussenliggende dagen wordt aan jezelf overgelaten hoe je doelbewust afziet van genoegens en je jezelf extra inzet voor de medemens.

Ramadan Ramadan is de negende maand in de islamitische kalender. In deze maand wordt het normale ritme omgegooid.

Vóór de dageraad aanbreekt bidden en ontbijten. Daarna tot zonsondergang geen eten, drinken en seks. Toch gaat vasten in ramadan niet over honger en dorst maar over aanbidding en dankbaarheid. In de maand ramadan is het 1e Koranvers geopenbaard. Het is daarom de maand van de Koran. Elke dag wordt een deel gelezen en worden speciale gebeden verricht. In ramadan pas je extra goed op niet boos te worden of te roddelen. Dat heet ‘vasten met de tong’. Ramadan is ook een maand van saamhorigheid en vrijgevigheid, van meer je best doen voor je medemens. Aan het eind is het Suikerfeest. Er is een feestgebed en een feestontbijt. Je feliciteert elkaar en wenst dat het vasten is geaccepteerd door Allah.

Kinderen, bejaarden, zieken, reizigers, menstruerende vrouwen en kraamvrouwen hoeven niet te vasten.

Zwangere en zogende vrouwen kunnen zelf kiezen wel of niet mee te doen.

MIRJAM SNEEUWLOPER

Vasten, een intrigerend onderwerp Behoefte aan bezinning, boetedoening, een grotere bewustwording of meer aandacht voor het spirituele: er zijn allerlei redenen om te vasten. Binnen een geloofsgemeenschap is de vastenperiode bovendien vaak het moment om de onderlinge banden weer aan te halen.

Vasten komt voor in vrijwel alle religies. Dat maakt het onderwerp zeer geschikt om met elkaar te bespreken, in de klas of tijdens (inter-)religieuze gespreksgroepen. Een aantal gesprekssuggesties: Suggesties voor een gesprek in de klas

• Vasten: wat is dat eigenlijk?

• Lijkt het je moeilijk?

• Heb je zelf wel eens gevast? Ken je iemand die dat doet?

• Bij het katholicisme (een vorm van christendom) bepaal je als gelovige meer zelf hoe je het vasten invult dan bij jodendom en de islam. Wat lijkt jou prettiger? Waarom?

• Denk jij dat vasten bijdraagt aan het ontwikkelen van zelfbeheersing? Waarom wel of waarom niet?

• Tijdens het vasten denken veel mensen na over hun leven. Waarom zou dat zo zijn?

• Samen zijn of samen delen is vaak een belangrijk onderdeel tijdens de vastentijd.

Zijn er momenten in jouw leven wanneer dat meer aandacht heeft?

Suggesties voor (inter-)religieuze gespreksgroepen

• Vasten: hoe gaat dat binnen uw religie? Is het belangrijk binnen uw religie om te vasten?

Heeft u het altijd al zo gedaan?

• Vasten is geen doel, maar een middel. Ervaart u dat zo?

• Wat zijn voor u de belangrijkste redenen om te vasten?

• Is bezinning op het dagelijks leven belangrijk voor u? Zijn er vaste momenten wanneer u daar meer aandacht voor heeft? Hoe doet u dat, zijn er vaste rituelen voor?

• Loopt u wel eens tegen vooroordelen aan over het vasten?

• Boetedoening, spijtbetuiging en vergeving vragen, associeert u dat met vasten?

• Is beheersing een belangrijk onderdeel binnen uw religieuze traditie? Hoe uit zich dat en wat is de meerwaarde daarvan?

• Ervaart u tijdens de vastenperiode meer samenhorigheid? Hoe uit zich dit? Zijn er andere momenten binnen uw religie waarop ‘samen zijn’ meer aandacht krijgt?

• Heeft u het wel eens zwaar tijdens het vasten? Zo ja, hoe gaat u daar dan mee om?

• Heeft u tijdens het vasten meer of minder tijd om u te richten op anderen?

• Op welke manier sluit u de periode van vasten af?

V O O R B E R E I D I N G

Jom Kippoer is een dag van bezinning: een persoonlijke vastendag. Ik bereid me daarop voor vanaf ‘Rosj Hasjana’ (Joods Nieuwjaar). Van te voren eet ik goed en bereid ik een maaltijd voor, zodat we met de familie na afloop prettig kunnen aanbijten. Dit is een soort ontbijten. De avond voor Jom Kippoer steken we een speciale kaars aan voor de overledenen en spreken we gebeden uit. Ook bellen we naar onze kinderen in het buitenland voor de kinderzegening. We wensen ze alvast een goede vasten en een goede aanbijt.

Renee, 64 jaar

Gebedenboek

Het vasten is eigenlijk niet de hoofdzaak op Jom Kippoer.

Je doet het om je zwakker te voelen; je te concentreren op waarmee je bezig bent. Het is meer je ‘geest schoonmaken’.

Het gebedenboek is het enige dat ik nodig heb op die dag. Ik bid er uit en volg de gebeden.

V O O R B E R E I D I N G

Het is een periode die je kent door het kerkelijk jaar. Door de Aswoensdag en het askruisje, word je eraan herinnerd om te versoberen. Vroeger ging je meer naar de kerk, dat hoorde er bij. Dan werd er in de kerk voorgelezen dat je geen vlees of jus uit vlees mocht eten. Nu is het veel meer zelf doen. Hoe je het vasten invult, is je eigen keuze. Meer stilstaan bij het geloof en minder haasten. Meer de praktische dingen: breng iemand maar eens een extra bezoek. Ik probeer iedere keer iets anders te doen.

Marijke, 69 jaar

Boekje Creatief Vasten, Vastentrommeltje, Rozenkrans

Ik vind het askruisjesritueel belangrijk. Je gedenkt dat je van stof bent: wat ben je eigenlijk? Dat vind ik ook met vasten.

Kijk maar eens hoe je bezig bent. En van wie je het leven hebt gekregen. Dat zijn voor mij momenten van bezinning.

V O O R B E R E I D I N G

Ramadan, ik kan nooit wachten tot deze islamitische maand aanbreekt. Ik kijk er naar uit zoals een klein kind uitkijkt naar de zomervakantie. Ik probeer mijn maand zo goed, mooi, vruchtbaar en heerlijk mogelijk te laten zijn. Ik denk alvast na over naar welke moskee ik ga voor de avondgebeden, met welke moslimzusters ik veel ga optrekken en naar welke lezingen ik wil gaan. Ook stel ik mijzelf persoonlijke doelen voor die maand, daar ben ik al bewust mee bezig voordat de maand aanbreekt, want ik wil dat de maand ramadan het grote lichtpunt van mijn jaar wordt. In ramadan moeten we onze gebreken en slechte eigenschappen herzien. Onszelf als mens en als dienaar van Allah verbeteren. Dit doe ik door Allah vaak te gedenken en te aanbidden. Ik word me bewust dat alles vergankelijk is, maar Allah niet. Daarom is het zo belangrijk om Allah te aanbidden.

Lisa, 20 jaar

Kompas

Met dit kompas kan, overal ter wereld, de richting van de stad Mekka gevonden worden, de gebedsrichting van moslims.

B E H E E R S I N G

Ik maak een lijstje tijdens de vastenperiode. Gewoon inventariseren: wat hoop ik nou. Het zijn vooral dingen op korte termijn die ik wil beheersen: die het verlangen op langere termijn in de weg staan. Een nieuwe vloer kopen, betekent bijvoorbeeld dat ik eerst mijn financiële zaken op orde wil stellen, en dus minder snelle aankopen wil doen. ‘[…] Want wie de proef doorstaat, ontvangt als lauwerkrans het leven, zoals God heeft beloofd aan iedereen die hem liefheeft.’* Dat is denk ik waar het om te doen is. Waarom het fijn is om te vasten, omdat je gewoon weet: daarna voel ik me beter. Daarna is er ruimte voor iets anders.

* Jakobus 1:12

Laura, 42 jaar

Rembrandt Bijbel, Armband, Crucifix met Paastakje, Mini-boekje met de kruisweg van Jezus, Rozenkrans

Afgelopen vastenperiode wilde ik de brief van Jakobus lezen en mij daaraan houden.

Er staan goede levenstips in.

Bijvoorbeeld over de beheersing van de tong: hoe kwalijk geroddel bijvoorbeeld is.

Daar vind ik hem scherp in.

Dat speelt in het dagelijks leven.

Jom Kippoer en Vastentijd Vasten is een eeuwenoud fenomeen en komt in verschillende religies voor. Het jodendom, katholicisme, de islam, het hindoeïsme en boeddhisme kennen vastenperiodes en vastenrituelen. Maar wat is vasten? Waarom vast je? Hoe vast je? De beweegredenen om je een periode geheel of gedeeltelijk te onthouden van eten of drinken zijn divers: voor de een betekent het boetedoening, voor de ander is het een periode van bezinning.

Iedere religie kent eigen vastenrituelen. Sommige gelovigen houden zich strikt aan de regels, anderen geven een persoonlijke invulling aan deze rituelen. In dit artikel vertellen de joodse en katholieke deelneemsters aan Ik vast hun eigen verhaal.

Jom Kippoer Het jodendom kent meerdere vastendagen. De belangrijkste is Jom Kippoer, Hebreeuws voor de Grote Verzoendag.

Jom Kippoer begint bij zonsondergang. Voorafgaand is er een laatste maaltijd en een speciale avonddienst in de synagoge. In gebed betuig je spijt voor verkeerde daden die je het afgelopen jaar hebt gedaan. Je vraagt God om nietigverklaring van de geloften en verplichtingen waarin je tekort bent geschoten. Als de zon onder is, mag je gedurende een etmaal niet eten, niet drinken, geen seks hebben en niet werken. Het grootste deel van de dag breng je door in de synagoge. Het gebed, de zang en gedichten staan in het teken van verzoening met jezelf, met de mensen om je heen en met God. Je vraagt God om vergeving van zowel je eigen zonden als die van de gemeenschap. Binnen het jodendom zijn er verschillende stromingen; sommigen vullen de dag daarom iets anders in en blijven bijvoorbeeld thuis.

Traditioneel draag je tijdens Jom Kippoer witte kleding, geen sieraden, geen make-up en geen leer. Ook de schoenen mogen niet van leer zijn: je mag geen huid van een ander schepsel dragen als je om vergiffenis vraagt. Je doet afstand van materiële zaken om je te richten op bezinning.

Aan het einde van Jom Kippoer wordt bij zonsondergang op een sjofar, een ramshoorn, geblazen als teken van een nieuw begin. Na de lange dag van onthouding volgt het breken van de vasten in huiselijke kring. Al naar gelang de familietraditie bestaat de gezamenlijke maaltijd bijvoorbeeld uit soep, viskoekjes, haring-bietensalade en fruit.

Dagen van inkeer Jom Kippoer is de tiende dag geteld vanaf Rosj Hasjana, het joodse Nieuwjaar. De eerste tien dagen van het joodse jaar zijn dagen van inkeer: van persoonlijk en gemeenschappelijk terugkijken naar het verleden, de balans opmaken en nieuwe doelen stellen. Het zijn daardoor echt ‘voorberei-

dingsdagen’ op Jom Kippoer, aldus Renee, één van de deelneemsters van het project Ik vast. Daphna zegt hierover: ‘Vanaf Rosj Hasjana ben ik aan het nadenken wat ik heb gedaan, wat ik wil doen en of ik wel op de goede weg ben.

Ik sta stil bij belangrijke keuzes.’ Dit geldt ook voor Channy: ‘Ik ga na wat ik heb gedaan en hoe ik mijzelf nog kan verbeteren dit jaar: qua geloof, maar ook in mijn persoonlijke ontwikkeling. Dat is voor mij bezinning.’

Joden vragen elkaar op deze dagen vergiffenis. Judith vertelt dat dit een gelegenheid is om bewust en actief om te gaan met de stelregel ‘Wat jij niet wilt dat jou geschiedt, doe dat ook een ander niet’. ‘Je moet zoveel mogelijk dingen met je medemens recht zetten. Waar heb ik een steek laten vallen? Dit moet je natuurlijk het hele jaar doen, maar in die tien dagen focus ik daar extra op. Alleen dan kan ik mij echt overgeven aan die bezinning: wat er met mij privé gebeurt in relatie tot God.’ Voor Chantal draaien deze dagen ook om iets voor anderen doen: ‘Je denkt deze dagen ook aan de armen. Je geeft iets aan mensen die niets hebben. Ook kijk ik niet weg wanneer ik zie dat iemand hulp nodig heeft. Dat zijn daden van barmhartigheid.’ De Grote Verzoendag brengt verzoening tussen mens en God, maar alleen als mensen zich ook onderling met elkaar verzoend hebben.

Slokje?

De joodse deelnemers aan het project vasten al van jongs af aan. De meeste vrouwen vanaf hun twaalfde, na hun bat mitswa: het moment waarop zij religieus volwassen zijn. Channy vertelt: ‘Ik begon mij al op mijn tiende voor te bereiden door een halve dag te vasten.’ Het onthouden van eten en drinken wordt volgens de vrouwen steeds iets makkelijker naarmate je ouder wordt. Chantal zegt er nu geen problemen meer mee te hebben: ‘Vroeger wel. Als puber vond ik het best moeilijk. Ik dacht de hele tijd aan broodjes. Bovendien sprak ik toen met andere jongeren over wat we straks gingen eten. Geen water drinken vind ik nog steeds wel moeilijk. Dan ga ik naar de wc, zie de kraan en dan denk ik soms: ‘slokje’? Tja, dat geef ik eerlijk toe, ik ben ook maar een mens.’

Renee vast op alle joodse vastendagen. Voor haar voelt het vasten op Jom Kippoer iets zwaarder dan op andere vastendagen: ‘Je mag geen licht aansteken. Je mag niet autorijden. Geen tanden poetsen. Helemaal niets. Jom Kippoer is dus echt een dag dat je niks mag. Soms is het wel moeilijk, maar je moet het toch proberen vol te houden.’ Channy zegt daarover: ‘Je weet dat het moeilijk is, maar juist die beheersing laat de krachten zien die je in je hebt.’

Een middel Vasten op Jom Kippoer is geen doel op zich, het is een middel om je te bezinnen. Judith vertelt over een tekening van de joodse kunstenaar Eliyahu Sidi waarop een hele massa mensen in de synagoge op Jom Kippoer te zien is: ‘Als je die goed bekijkt, zie je dat hij een gedachtewolkje heeft getekend met daarin een lekker gebraden kippetje. Die gedachten herkennen we allemaal.’ Ook Renee gebruikt de dag om zich te bezinnen: ‘Ik vast en voel mij in de loop van de dag zwakker worden. Dat zijn momenten dat je eigenlijk moet eten of drinken. Daar ben je op geprogrammeerd.

ARDJUNA CANDOTTI

Nu worden het momenten van bezinning.’ Daphna sluit daarbij aan: ‘Mensen zeggen altijd tegen mij dat een hele dag niet eten of drinken vast heel moeilijk is, maar het is eigenlijk wel gemakkelijk voor mij. Ik probeer een beetje te lezen, te wandelen en vooral na te denken. Als je niet eet of drinkt, kun je jezelf helemaal richten op bezinnen.’

gaat het om het doorbreken van haar dagelijkse routine, bijvoorbeeld op het gebied van eten of zich steeds haasten.

Tijdens de vastentijd let zij erop dat ze meer moeite doet om iemand een bezoek te brengen. De bioscoop slaat ze dan een keertje over: ‘Je af en toe iets ontzeggen haalt de routine eruit. Het gaat om versobering.’

De aanbijt Tegen zonsondergang is er op Jom Kippoer in de synagoge een speciale dienst met gebed en zang. Ten slotte wordt er een lange toon op de sjofar geblazen. De dienst en de dag zijn daarmee ten einde. Het idee is dat als de inkeer oprecht is geweest, je met een schone lei begint aan een betere toekomst. Judith: ‘Ik vind het een mooi moment. Je hebt het volbracht. Iedereen wenst elkaar een goed nieuw jaar en gaat naar huis om met familie het vasten te breken.

Deze maaltijd heet de aanbijt. Thuis zie je een heerlijk gedekte tafel, maar na drie happen zit je al vol. Je maag is dan eigenlijk te klein geworden.’ Daphna vertelt: ‘Vroeger begonnen wij thuis altijd met een stukje chocola of een plakje cake. Daarna soep en brood met veel lekker beleg. Als ik nu dikke plakken cake zie, moet ik altijd aan Jom Kippoer denken.’

Ik zal er zijn Vasten helpt om je te realiseren dat niet je eigen ik centraal staat in de schepping. Laura: ‘Vasten is niet alleen op jezelf gericht. Het gaat er voor mij om dat je ook meer beschikbaar bent om anderen te helpen. Ik heb mij tijdens de afgelopen vastenperiode één ding veroorloofd: een ring met een Bijbeltekst van Exodus 3:14: “Ik zal er zijn”.’ Trees: ‘Ik ben tijdens de vastenperiode altijd bewust bezig met wat er gebeurt in de maatschappij. Dat moet niet ophouden na de vastenperiode. Naastenliefde vind ik belangrijk.

Dat hoeft niet altijd te zijn dat je iemand helpt. Dat kan ook door iemand goedemorgen te wensen als je de trein instapt. Het zit in grote en kleine dingen, eigenlijk in heel gewone dingen.’

De katholieke vastentijd In het katholicisme is de vastentijd de voorbereidingstijd voor Pasen. De eerste vastendag is Aswoensdag. In de kerk krijg je dan een askruisje op je voorhoofd, als teken van bezinning en berouw. De vastentijd duurt veertig dagen, zondagen niet meegerekend, en wordt daarom ook wel de veertigdagentijd genoemd. Veertig is een belangrijk getal in de joodse en christelijke traditie. Mozes verbleef bijvoorbeeld veertig dagen op de berg Sinaï, zonder eten en drinken. Ook Jezus trok zich veertig dagen terug in de woestijn om zich al vastend en biddend voor te bereiden op zijn taak. De laatste vastendag is Goede Vrijdag, de dag van de kruisiging en het sterven van Jezus. De dag daarna, Stille Zaterdag, wordt het verblijf van Jezus in zijn graf herdacht. Zondag is eerste paasdag en vieren christenen de opstanding van Jezus uit de dood.

Eigen invulling Het doel van de vastenperiode is jezelf opnieuw te ‘bekeren’ en boete te doen voor je tekortkomingen. Boete doen kan door middel van gebed, liefdadigheid en vasten. Tegenwoordig schrijft de katholieke kerk het vasten alleen nog voor op Aswoensdag en Goede Vrijdag. Katholieke gelovigen hebben meer vrijheid dan vroeger hoe ze de vastentijd invullen. Naast minder eten en drinken kun je bijvoorbeeld minder internetten of shoppen. Laura: ‘Ik heb altijd een paar wensen aan het begin van de veertigdagentijd. Dit jaar wilde ik mijn financiële huishouding op orde brengen door bijvoorbeeld geen tijdschriften te kopen. Ik maak altijd een lijstje. Hoe preciezer hoe beter, want anders werkt het niet voor mij. Wat dat betreft is zes weken best lang om je ergens aan te houden.’ Thea is het vasten van kinds af aan bijgebracht: ‘In de vastentijd mocht je niet snoepen. Het snoep ging dan in zo’n mooi vastentrommeltje.

Dat mocht alleen zondags open. Nog steeds neem ik mij in de vastentijd voor om minder te snoepen.’ Voor Marijke

Bezinning Vasten draait voor de katholieke deelneemsters niet alleen om boetedoening maar ook om verzoening, vergeving en bezinning. Caroline: ‘Ik schrijf dagelijks op hoe mijn dag was en lees dit later terug. Soms denk ik dan: dat had ik anders moeten doen. Dat zijn voor mij bezinningsmomenten.’ Dit geldt ook voor Truus: ‘In mijn gebed ga ik wel eens terug naar dingen die ik misschien anders had kunnen doen. Het gaat erom dat je wat er gebeurd is, een positieve plek geeft in je leven. Dat doe ik door het te delen met de Eeuwige.’

Paaswake De avond van Stille Zaterdag is de paaswake. Veel katholieken bezoeken dan de kerk. De paaswake bestaat uit verschillende onderdelen. Achterin de kerk of buiten wordt een paasvuur gemaakt waarmee de paaskaars wordt aangestoken: symbool van de opstanding van Jezus. De katholieke vrouwen die hebben meegedaan aan Ik Vast noemen het een indrukwekkend schouwspel wanneer de paaskaars de verduisterde kerk wordt binnengedragen. Er zijn speciale lezingen uit de Bijbel, de gelovigen hernieuwen hun doopbeloften en nieuwe leden worden gedoopt. Bij de eucharistie breekt de priester het brood - symbool voor het lichaam van Christus- en deelt dit uit aan de aanwezigen.

Tot slot wenst iedereen elkaar een zalig Pasen.

Ardjuna Candotti studeerde Algemene Cultuurwetenschappen en Museumstudies aan de Universiteit van Amsterdam.

Zij werkt voor verschillende musea in Amsterdam op het gebied van educatie en onderzoek. Momenteel werkt zij als projectmedewerker educatie bij het Joods Historisch Museum mee aan het ontwikkelen en implementeren van een nieuwe educatieve methodiek. Ook is zij sinds september 2010 docent Museologie aan de Universiteit van Amsterdam. Voor het project Ik vast interviewde Candotti de joodse en katholieke deelneemsters en was zij nauw betrokken bij de samenstelling van de tentoonstelling.

V O O R B E R E I D I N G

Vorig jaar is het me gelukt om de hele koran te lezen in het Arabisch. Dat is altijd een droom geweest en dat wil ik dit jaar weer bereiken. Ik lees veel in de koran zodat ik in de maand ramadan een beetje tempo heb. Eerst las ik regel voor regel maar het gaat steeds vlotter. Stel je hebt een voetbalwedstrijd over een paar maanden, dan ga je heel hard trainen. In de ramadan kan ik dus kijken of die training baat heeft gehad. Als ik mijn doelen voor de komende ramadan heb behaald, dan heb ik een goede training gedaan.

Deborah, 31 jaar

Adhaanklok en leerdoelenkalender

De adhaan is de oproep tot het gebed, vijf keer per dag.

Het tijdstip van de gebeden is afhankelijk van de stand van de zon en verschilt daardoor per seizoen. Deze klok kan zo ingesteld worden dat de gebedsoproep klinkt op het juiste tijdstip.

Ik ben me in ramadan meer bewust van mijn daden. Ik hou ze nauwkeurig bij. De rest van het jaar ook maar als ik dan wat mis, dan denk ik: ‘Morgen weer, insha Allah’. Met de ramadan denk ik echt dat ik een hele grote kans heb laten liggen.

B E H E E R S I N G

Het is goed dat je tijdens Jom Kippoer een beetje gedwongen wordt, om bijna letterlijk stil te staan. Je mag niet eten, niet drinken en niet werken. Het biedt mij de gelegenheid om terug te kijken op het afgelopen jaar en vooruit te kijken.

Om echt stil te staan en om je heen te kijken in plaats van door te wandelen. Ik vind het heel grappig dat mensen, die niet vasten, het vasten als last zien. Of ze zeggen: ‘Nadenken kun je toch altijd doen?’. Maar je doet het niet altijd.

Daphna, 26 jaar

Foto met moeder

Vroeger vastte ik samen met mijn moeder en mijn zus.

Met z’n drieën thuis. De hele sfeer was altijd heel prettig. ’s Ochtends gingen we bij mijn moeder in bed liggen, enkletsten we over het afgelopen jaar en over het komende jaar.

B E H E E R S I N G

Voor mij is ramadan een trainingsmoment. Hoe kan ik mijn aanbidding van Allah naar behoren verrichten als ik mijn grillen niet leer te beheersen? Hoe zal ik ervaren hoe mooi het is om in het holst van de nacht op te staan en mijn Allah te aanbidden, als ik geen zin heb om op dat tijdstip op te staan? Hoe zal ik ooit genieten van de mensen die om mij geven, als ik mijn humeur niet in bedwang leer te houden? Dit is voor mij de ultieme definitie van vrijheid: het leren beheersen van je eigen neigingen.

Ai Lien, 39 jaar

Koranstandaard, schilderijtje met maanstanden

Hier staat ‘Allah is Groot’, gekalligrafeerd door een Chinese Moslim. Het komt uit een Maleisisch museum. Het hoofddoel van de ramadan is om onze Taqwah oftewel Godsvrees en Godsontzag te vergroten. Als we de kalligrafie goed in ons opnemen doet het ons de oneindige Grootsheid van onze Schepper beseffen.

B E H E E R S I N G

Bij beheersing denk ik aan hoe mensen op het vasten reageren. Niet aan mijn eigen beheersing, ik vind het helemaal niet moeilijk, maar hoe mensen er op reageren. De standaardopmerking is: ‘Mag je ook niet drinken?’ Dat moet je per maand tachtig keer zeggen: ‘Nee, ook geen water’. Je moet steeds uitleggen dat je niet dood gaat als je één dag niet eet of als je eventjes niet drinkt op het moment dat je daar de eerste behoefte toe voelt. Anderen vragen zich af: ‘Hoe houdt ze het vol?’ maar je doet het of je doet het niet, klaar uit.

Shakirah, 50 jaar

Gebedskleed, gebedssnoer Ramadan basisschoolwerkjes, ramadan kinderboek

Ik werk op een islamitische school. Daar wordt natuurlijk heel veel aandacht besteed aan de ramadan.

Er wordt geknutseld, besproken, samen gegeten als de zon onder is gegaan (iftar) en natuurlijk het Eid-ul-fitr (suikerfeest) gevierd. Mijn werk heeft dus een heel grote invloed op het beleven van de ramadan.

De V van Vasten

De maand ramadan en bekering tot de islam

Vasten in de maand ramadan is één van de vijf zuilen van de islam. De andere vier zijn: de geloofsbelijdenis, het gebed, liefdadigheid en als het kan een pelgrimstocht naar Mekka. Nederlanders weten over het algemeen dat moslims tijdens de ramadan overdag niet eten. Ook het Suikerfeest na afloop (in het Arabisch: Eid el-Fitr) is tegenwoordig wel bekend. Minder bekend is dat je tussen de dageraad en zonsondergang niets drinkt - ook geen water - en je onthoudt van seks.

Maar vasten tijdens de ramadan gaat niet alleen over honger of dorst. Het is een maand van extra aanbidding en dankbaarheid. In de moskee reciteert de imam elke dag 1/30e deel van de Koran en zijn er extra gebeden.

De moslima’s in het project Ik vast zijn allemaal bekeerd tot de islam toen ze al volwassen waren. Zij hebben zich het vasten dus pas op latere leeftijd eigen gemaakt. Soms met vallen en opstaan. Mathilde, bijvoorbeeld, herinnert zich haar eerste ramadan nog goed: ‘Een dag niet eten was niet zo’n punt, maar ik maakte me zorgen over een hele dag niet drinken. Ik heb daarom vóór de ochtendschemering een fles met anderhalve liter water leeggedronken. Geen goed idee. Ik heb een uur lang misselijk op de grond gezeten. Dat heb ik daarna niet nog een keer gedaan.’ Opvallend is dat de bekeerlingen na zonsondergang doorgaans minder uitgebreid eten dan in veel moslimfamilies gebruikelijk is. Zij maken of kopen minder vaak speciale ramadangerechten. Shakirah: ‘Als ik na zonsondergang trek heb in een flinke snoepsessie zeg ik tegen mijzelf: “Eet normaal en gezond”. Het is de V van vasten en niet van vreten.’ Deze nadruk op soberheid kom je bij veel bekeerde moslima’s tegen.

De ‘nieuwe’ moslima’s benadrukken de spirituele kant van vasten. Mathilde verwoordt dit treffend: ‘Allereerst is vasten voor mij een teken van aanbidding. Andere geloofsuitingen kunnen ook uiterlijk vertoon zijn: kijk mij eens veel bidden, vrijgevig zijn, me vroom kleden, vaak naar de moskee gaan! Vasten niet. Niemand behalve jijzelf en Allah weten of je daadwerkelijk vast.’ Ook voor Ai Lien is dit een belangrijk aspect: ‘Dit is de maand waarin we ons karakter kunnen verbeteren, slechte gewoonten kunnen afleren en oude, verkeerde patronen kunnen doorbreken.

Kortom, een enorme kans!’

In dit artikel vertellen de moslima’s die hebben meegedaan aan Ik vast over hun beleving van het vasten aan de hand van vijf thema’s: voorbereiding, beheersing, bewustwording, bezinning en afsluiting.

Voorbereiding Hoe bereiden de deelnemende moslima’s zich voor op de ramadan? Ramadan wordt ook wel ‘de maand van de Koran’ genoemd omdat het eerste koranvers in deze maand werd geopenbaard aan de profeet Mohammed. Veel moslims proberen tijdens de ramadan elke dag in de Koran te lezen. Ook voor de moslima’s in dit project is dat belangrijk. Een aantal van hen oefent van te voren, zoals Deborah: ‘Ik lees sowieso elke dag de Koran, maar ik probeer meer te lezen in de periode voor de ramadan. Want hoe meer Koran je leest, hoe makkelijker het wordt.’ Verder is er veel variatie in de voorbereiding. De een houdt grote schoonmaak in huis, eet extra gezond of drinkt alvast minder koffie. De ander laat het op zich afkomen, zoals Sandra: ‘Ik doe eigenlijk niets speciaals als voorbereiding.

Als de maand begint, dan begin ik met vasten. God helpt je, dus uiteindelijk komt het wel goed. Ik houd me aan de Turkse kalender, dan weet je van te voren al de datum.

Die dag begin ik gewoon.’

De maand ramadan begint, net als elke islamitische maand, als het nieuwe maan is. Sandra noemt de Turkse, astronomische kalender waarbij dat moment van te voren is berekend. Maar voor veel moslims geldt dat de maand pas begint als de nieuwe maan met het blote oog is gezien. Daardoor beginnen en eindigen Nederlandse moslims meestal niet op dezelfde dag met vasten.

Oumaima zegt hierover: ‘Ik vind het jammer dat niet iedereen op dezelfde dag begint en eindigt. We zijn toch één gemeenschap? Maar het mag wel. Als de mensen in een land zelf kijken en zij zien de maan later, dan mogen zij dat aanhouden.’ Ai Lien vertelt dat het wel de bedoeling is dat je met je eigen gemeenschap mee vast, zodat er op dat niveau eenheid is.

Beheersing Beheersing tijdens de maand ramadan betekent niet alleen dat je overdag niet mag eten en drinken. Het is ook: op je woorden letten, proberen je stem niet te verheffen en niet boos te worden. Zoals Oumaima vertelt: ‘Laatst ben ik bijna aangereden. Ik begon te schelden. Het kwam er zomaar uit. Toen dacht ik bij mezelf: “Dat is ook geen uitnodiging tot islam!” Dan zien ze iemand met zo’n lange sluier fietsen en dan komt er in een keer zoiets uit. Dat zijn puntjes waar ik extra op let.’ Of, zoals Ai Lien het uitdrukt: ‘Ramadan is voor mij een zegen omdat het een stok achter de deur is om aan mezelf te werken.’ Ook Deborah denkt bij het woord beheersing niet meteen aan eten en drinken: ‘In eerste instantie denk ik aan beheersing van agressie, woede, boosheid. Geen slechte praat, de be-

VANESSA VROON-NAJEM

heersing van je tong, niet roddelen, geen slechte dingen zeggen.’ Dit geldt ook voor Lisa: ‘Tijdens de ramadan vast ik, maar dat betekent niet alleen dat ik geen voedsel tot mij neem. Ook gebreken en slechte eigenschappen moeten herzien worden.’

Bewustwording Vasten kan een manier zijn om bewustwording te stimuleren. Bijvoorbeeld doordat je meer tijd overhoudt. Zoals Shakirah zegt: ‘Het wordt ontzettend rustig in je hoofd. Je hebt zoveel tijd over als je niet met eten en drinken bezig bent. Dat realiseer je je de rest van het jaar helemaal niet.’

Ook Ai Lien valt het op dat ze in de maand ramadan haar tijd beter benut: ‘Waarom lukt het me nooit om buiten de ramadan de koran in één of meerdere maanden uit te lezen? Waarom kan ik dan wel avond na avond extra gebeden doen, terwijl ik daar buiten de ramadan om niet de energie voor lijk te hebben?’ Een veelgenoemde verklaring is dat je daarbij geholpen wordt. Sandra: ‘Dan denk ik: wow, God helpt je echt! Je voelt dat het makkelijker gaat.’

Bezinning Bewustwording en bezinning liggen dicht bij elkaar. Bezinning doet Ai Lien denken aan een aantal zaken die anderen bij bewustwording noemen: ‘Vasten is zoveel meer dan alleen je onthouden van eten, drinken en seks overdag. Ook je tong vast (niet roddelen), je ogen vasten (niet naar slechte dingen kijken op tv en op straat) en je ledematen vasten (niet naar verkeerde plekken gaan of verkeerde dingen doen).’ Voor Oumaima heeft bezinning te maken met naar jezelf kijken: ‘Bezinning is dat je stilstaat bij wie je bent, wat je hier op aarde doet, waarvoor je geschapen bent, wie je Schepper is. Meer bezig zijn met wat er in je hart en in je hoofd is. Tot jezelf komen en jezelf afvragen: waar doe ik het voor, waar draait het om?’

Afsluiting Een islamitische maand duurt 29 of 30 dagen, afhankelijk van wanneer de nieuwe maan is gezien en de volgende maand begint. De eerste dag na de ramadan is een feestdag, het Suikerfeest. Veel moslims kopen van te voren nieuwe kleren en cadeautjes voor de kinderen. Op de dag van het feest is er ’s ochtends vroeg een speciaal gebed in de moskee. Daarna komt men bij elkaar voor een ontbijt met familie. Omdat alleenstaande bekeerlingen geen moslimfamilie hebben, is het voor hen wel eens moeilijk om er iets leuks van te maken. Deborah vergelijkt het feest zoals ze het nu viert met de situatie toen ze nog niet

getrouwd was: ‘Mijn man en ik maken het feestontbijt, we kleden de tafel leuk aan en versieren het huis. Een groot verschil met toen ik alleen was. Toen was het zo saai. Als de kinderen wakker worden, zien ze de cadeautjes, maar dan zeg ik: we gaan eerst naar de moskee. Als we terugkomen, pakken we de cadeautjes uit en dan gaan we eten.

Dat is leuk, echt gezellig, daar kijk ik altijd naar uit.’ Lisa is ongetrouwd maar ziet het feest met vertrouwen tegemoet: ‘Het afsluiten van de ramadan met het Suikerfeest is een groot familiegebeuren. Het is voor mij afwachten bij wie ik word uitgenodigd, want als ongetrouwde bekeerling heb ik geen islamitische familie. Gelukkig is de islamitische gemeenschap hartelijk en zijn er meer vrouwen die bekeerd zijn.’ Shakirah heeft een andere ervaring, die ook vaak voorkomt onder bekeerlingen: ‘Het afgelopen jaar kon ik het niet opbrengen om zelf iets te organiseren dus ik dacht: ik heb het zo veel jaren gedaan, ik ga nou eens kijken wie mij uitnodigt. Maar dat gebeurde niet. Ik vond het heel eenzaam. Je hebt toch een hele maand gevast en je wilt op het eind dat feestje.’

Shakirah vindt het jammer als de maand weer voorbij is: ‘Buitenstaanders denken altijd dat het een soort strafexpeditie is, maar het is een feestmaand. Je eet nooit zo vaak bij elkaar en je spreekt nooit zo veel mensen als tijdens de ramadan.’ Deborah sluit daar bij aan: ‘In de ramadan is iedereen heel close. Mensen hebben meer oog voor elkaar. Na de ramadan zakt dat weer een beetje weg.’

Ook Ai Lien vindt het jammer als het weer voorbij is: ‘Op de dag van het feest dank ik allereerst Allah voor het volbrengen van mijn vasten. We zeggen dan “taqabal Allah minna wa minkoem”: moge Allah het accepteren, van ons en van jullie. Vieren betekent voor mij dank betuigen aan Allah, en daarnaast samen zijn met familie en vrienden, lekker eten, en cadeautjes voor de kinderen! Met pijn in mijn hart neem ik afscheid van ramadan. Ik hoop en bid dat ik en mijn naasten de kans krijgen om deze wonderbaarlijke, heilige maand nogmaals mee te maken.’

anessa Vroon-Najem is antropoloog en doet promotieV onderzoek bij de AISSR, Universiteit van Amsterdam, naar vrouwen die zich bekeren tot de islam in de regio Amsterdam. Haar onderzoeksproject Zusters in Islam is verricht in opdracht van FORUM, instituut voor multiculturele vraagstukken. Dit onderzoek vormde de aanleiding voor de tentoonstelling Ik vast. Vroon-Najem interviewde de moslima’s en was direct betrokken bij de totstandkoming van de tentoonstelling.

B E W U S T W O R D I N G

De aanloop naar Jom Kippoer begint al op ‘Rosj Hasjana’ (Joods Nieuwjaar). Je krijgt dan tien dagen om zoveel mogelijk dingen met je medemens recht te zetten. Dan is het tijd om stil te staan bij de relatie die je hebt met God, als individu maar ook als gemeenschap. Dit gebeurt op Jom Kippoer. Het vasten op die dag helpt om me te focussen, me te bezinnen over de keuzes die ik maak in mijn leven. Ik hoop dan dat ik weer voel welke kant ik op moet op het gebied van werk, relatie of levenshouding.

Judith, 42 jaar

Tallit (gebedsmantel)

Die dag is je hongergevoel een alarmklokje om je te focussen op bezinning. Terwijl het normaal gesproken een alarm is om te gaan eten.

B E W U S T W O R D I N G

Tijdens de vastenperiode verplicht ik mijzelf om me meer te richten op het bidden. Gebeden uit te zoeken en daar echt voor te gaan zitten. In het begin doe ik dat heel gehaast. Je moet de rust vinden. Tenminste ik wel. Dat leg ik mijzelf speciaal op, want ik vind het belangrijk dat je vanaf Aswoensdag toewerkt naar Pasen. Het is een periode om extra bewust bezig te zijn met het lijdensverhaal van Jezus en het in deze maatschappij te plaatsen. Hoe zou dat nu zijn? En als het goed is doe je dat ook na de vastenperiode.

Trees, 68 jaar

Foto eerste communie, Kerkboekje, Rozenkrans, Afbeelding van St Theresa of Lisieux

Ik ben vernoemd naar de Heilige Theresia van Lisieux. ‘Men wordt slechts door de liefde verteerd voor zover men zich aan de liefde overlevert.’ Dat probeer ik uit te dragen.

B E W U S T W O R D I N G

Ze zeggen toch dat de duivels vastgeketend zijn tijdens ramadan? Het voelt ook alsof het veel makkelijker gaat tijdens ramadan om gewoon alles te laten. Dat je veel meer beseft dat het God is die je steunt. Probeer nu maar een dag niet te eten, dan gaat mijn maag knorren, terwijl als ik vast, dan heb ik er helemaal geen last van. God helpt je echt. Je leest meer, je denkt ook meer na. Je bent natuurlijk veel meer bezig met bidden, meer bezig met tot God te komen.

Sandra, 26 jaar

Kinderbidkleedje

Ik merk dat mijn zoontje het nu begrijpt als ik het over Allah hebt. Vorig jaar was hij twee. Dit jaar hoop ik dat ik hem meeruit kan leggen over ramadan en ook over het Suikerfeest. Dat hij snapt waarvoor het is, dat het de afsluiting is.

B E Z I N N I N G

Jom Kippoer is de enige dag van het jaar dat ik geen tv aan doe en geen vuur aan steek. Ik probeer te rusten, dan heb je echt de tijd om na te denken. Hoe kan ik me verbeteren dit jaar: qua geloof en persoonlijke ontwikkeling. Vasten doe je voor jezelf. Je kan het er wel met anderen over hebben, maar het is echt voor jezelf. Samen met vriendinnen loop ik naar de synagoge. Mijn mobiel staat niet aan en soms lopen we elkaar dan net mis! Het gaat ook om het samenzijn. We eten uiteindelijk samen en houden elkaar overdag gezelschap.

Channy, 27 jaar

Gebedenboek

Ik heb tot mijn zevende in Israel gewoond. In Nederland is het soms lastig om de dag door te komen. Het gewone leven gaat hier gewoon door op Jom Kippoer. In Israel stopt het. Dan merk je het overal en dan is het wat makkelijker om je in te leven.

B E Z I N N I N G

Bij vasten denk ik aan bezinning. Dat doe ik door te bidden en te mediteren. Thuis of in de kerk. Of ik pak een boek,een gedicht of een tekst uit de Bijbel. Ik sta bijvoorbeeld stil bij wat ik beter kan doen. Vasten gaat ook om sober eten en goede werken doen, zoals hulp bieden waar nodig. Eigenlijk hoort bij vasten ook het woord ‘verlangen’. Wat verlang ik van die periode? Je doet bepaalde dingen en wat verlang ik daarvan? Je hoopt dat je ook na de vastenperiode bewuster leeft.

Truus, 62 jaar

Vastentrommeltje, Boek met afbeeldingen lijdensweg van Christus in carrara-marmer door Maria de Faykod, zelfgetekende vastenkalender

Vroeger kreeg je als kind op Aswoensdag de vastenkalender, dan kon je aan het lijdensverhaal van Jezus beginnen.

Dat was erg leuk. Iedere dag een ander plaatje: vis op vrijdag, trommeltje op zondag, want dan mocht het snoeptrommeltje open…

B E Z I N N I N G

Voor de buitenwereld bestaat vasten ‘alleen maar’ uit niet eten en drinken. Het is echter veel meer dan dat. Je hele dag, de hele maand, staat in het teken van aanbidding. In het dagelijks leven wordt je veelal door de waan van de dag ingehaald.

De ramadan is een maand om terug te keren naar de basis. Waar gaat het nu werkelijk om. In de ramadan laad ik mezelf als het ware op voor het komende jaar. Even pas op de plaats en aandacht voor de echt belangrijke dingen in het leven.

Mathilde, 36 jaar

Kalender voor de kinderen, Arabische theekopjes

Mijn kinderen wil ik meegeven dat ramadan niet alleen ‘gezellig’ is, maar vooral een maand van geloof en dankbaarheid. Dit doen we door over het geloof te praten en te lezen. Ook maak ik een kalender. Elke dag halen we één bladzijde weg. Zo zien ze hoe ver we zijn.

B E Z I N N I N G

Voor mij is bezinning het belangrijkste: meer dan anders op God gericht zijn. Zoals tijdens een retraite. Ik heb dit jaar voor het eerst een stilteretraite gedaan tijdens de vasten. Dat was spannend. Ik wist niet wat ik mij erbij moest voorstellen, alleen dat je je mond moest houden. Ik dacht, dan zit ik alleen maar voor me uit te staren. De begeleidende pater was een leuke en erudiete man. Iedere dag was er een vol dagprogramma met veel bidden. Maar ik was vol vreugde! Tijdens het biechten blik je terug op het jaar. Dat was eigenlijk een heel mooi moment.

Caroline, 61 jaar

Gebedenboek

Tijdens de vasten heb je de rituelen, zoals de as.

Dit zijn foto’s met de rector erop die mij heeft voorbereid op de doop en de vorming. Hierop zie je hoe de as wordt gewijd.

En je ziet een boekje over vasten van Anselm Grün.

Zo’n boekje herlees ik tijdens de vastenperiode.

V O L B R E N G I N G

Bezinning is het opmaken van de balans. Voordat ik vast, maak ik de balans op van hoe de wereld ervoor staat en van mijn eigen leven. Zijn er nog onopgeloste conflicten binnen mijn familie? Moet ik nog iemand om vergeving vragen?

De traditionele dingen waarmee we het vasten ‘breken’, maken we de dag ervoor klaar. In mijn familie zijn dat haringsalade en viskoekjes. Ik draag op Jom Kippoer altijd wit. Geen leren schoenen, maar gympen. Niet je mooiste sieraden om: het gaat niet om de buitenkant, maar om inkeer en bezinning. Het vasten maakt daar onderdeel van uit.

Chantal, 29 jaar

Sjofar

Sjofar, de ramshoorn die wordt geblazen op Jom Kippoer, de belangrijkste joodse vastendag.

V O L B R E N G I N G

Op Aswoensdag ga ik bij de priester het askruisje halen en dan bedenk ik wat ik deze vastenperiode wil gaan doen. Er waren wat kleine dingetjes die ik wilde volhouden, zoals niet snoepen, niet drinken en niet uit eten gaan. Het zijn punten die ik graag doe, maar doe dat dan heel bewust in die periode niet. Ik heb mijn best gedaan en het is gelukt en zo zie ik eigenlijk ook het gewone leven. Je probeert altijd zo goed mogelijk te leven. Ik vind dat het niet alleen in de vastenperiode zo moet zijn. Dat kan altijd.

Thea, 66 jaar

Rozenkrans

De vastenperiode vul ik op mijn eigen manier in: als een voorbereiding op Pasen en om eens te kijken hoe sterk je eigenlijk bent. Je zwakte omzetten in positieve krachten.

En die krachten komen niet vanzelf. Die krijg je!

V O L B R E N G I N G / A F S L U I T I N G

De laatste jaren ben ik niet naar de moskee gegaan voor het feestgebed. Misschien dat ik dit jaar wel ga, mijn zoontje is nu wat ouder en het gebed is heel kort. Hij moet wel zien dat er wat aan de hand is. Een beetje zoals vroeger, je wordt wakker op je verjaardag, je ouders slapen nog, en dan zie je ineens dat alles versierd is en er zijn cadeautjes.

Dat het spannend is, morgen is het feest! Gewoon gezellig. Dat is de afsluiting. Bij mensen langsgaan natuurlijk, iedereen bellen en sms’en. Dat vind ik leuk, elkaar bezoeken, feliciteren.

Oumaima, 28 jaar

Bakjes met dadels en linzen, koranverzen over eten en drinken

Op het moment dat je niet eet, word je bewust van wat je wel hebt. Soms zit je op de bank, je hebt zin in iets lekkers, je loopt naar de keuken en je pakt wat. Eigenlijk heb je het helemaal niet nodig. Je moet jezelf niet zo verwennen.

Joden, katholieken en moslims kennen allen jaarlijkse momenten van gezamenlijk vasten.

In deze uitgave staan vasten op Jom Kippoer, in de Vastentijd en in de maand ramadan centraal.

Door middel van interview-citaten, persoonlijke objecten en een door hen gedecoreerd bord, vertellen achttien vrouwen hierover hun eigen verhaal. Wat is vasten? Wat komt er zoal bij kijken?

Wat is het doel er van?

Deze vragen zijn samen met deze vrouwen onderzocht aan de hand van vijf thema’s: Voorbereiding, Beheersing, Bewustwording, Bezinning en Afsluiting/Volbrenging.

Unieke uitgave • maart 2011

Amsterdam Museum Bezoekersingang: Kalverstraat 92 www.amsterdammuseum.nl