p2 Massale immigratie van gelukszoekers dwingt de stad tot uitbreiding
eeuw
1585 1672
De Gouden Eeuw in het Amsterdam Museum! Amsterdam groeit en bloeit in de 17de eeuw! Laat je meevoeren door verhalen van ontdekkingsreizen en zeeslagen. En hoe zit het met slavernij, armoede, de VOC en… jongens met een rokje aan.
Anatomisch theater
Amsterdam Museum
p4
Ruysch maakt van dode lichamen een kunst lekker gruwelen én leren bij de spectaculaire demonstraties van frederick Ruysch. Terwijl een groep artsen toekijkt, snijdt Ruysch een lijk open voor onderzoek... lees meer op pagina 4!
Voor meer informatie:
Nieuwe vrucht ontdekt! “Een ananas is bijzonder zoet en sappig!” de nieuwste ontdekking uit suriname krijgt enthousiaste reacties. Het kweken van de exotische plant is wel een uitdaging in onze koude Republiek. Agneta Block was één van de eersten bij wie het lukte.
1680
www.amsterdammuseum.nl
1660
Familie Trip in top 10 van rijkste Amsterdamse kooplieden
Gouden tijden voor de handel! handel & economie
A
msterdam wordt schatrijk door handel met de hele wereld! Onder de rijkste mensen bevinden zich veel Amsterdammers zoals de familie Trip. Jacob Trip is handelaar in wapens. Zijn kogels en kanonnen worden geproduceerd in Zweden en verkocht aan alle legers van Europa. Hij verkoopt ze zelfs aan de Spanjaarden waarmee de Republiek in oorlog is! Trip: “Rijkdom is macht, mensen met geld hebben veel te zeggen in deze stad”. De familie Trip laat momenteel een weelderig grachtenhuis bouwen. Zij zijn niet de enige! Veel succesvolle stadsbewoners bouwen paleisjes aan de gracht en pronken met spullen uit verre streken. Ook laten ze hun portret schilderen door de beste kunstenaars (TIP: probeer Rembrandt, aan de Jodenbreestraat, die is echt goed!). Ze drinken hippe nieuwe drankjes zoals koffie en thee. Luxe buitenhuizen schieten als paddenstoelen uit de grond. En de nieuwste trend: een aapje of kleurrijke parkiet als huisdier.
Kanonne Wat ben in! k rijk!
Hiernaast zie je jacob trip voor het trippenhuis. de gevel is versierd met wapens en de schoorstenen zien eruit als kanonnen.
1624
Het weer De Gouden Eeuw is ook een koude eeuw! De periode wordt ook wel de ‘kleine ijstijd’ genoemd. De Zuiderzee (nu IJsselmeer) vriest ’s winters soms helemaal dicht zodat er geen schip meer in of uit kan. Maar vandaag is er goed nieuws voor de schepen die al weken bij Texel op een gunstige wind liggen te wachten: er wordt een stevige NW-wind verwacht. De lentevloot kan dan vertrekken naar de Oost. Een behouden vaart gewenst !
advertentie
Uw droomgevel liteit!
rea
wonen als een prins aan de prinsengracht! Is een trap- of klokgevel te smal voor uw brede huis? Bestel dan nu een brede daklijst met prachtige versiering zodat uw huis eruit ziet als een deftig stadspaleis. Volgens de nieuwste klassieke trends. Onze professionele Poolse stucadoors kunnen elke gewenste decoratie in uw daklijst aanbrengen! e. vanderlaan, daklijstenexpert aan de Kromboomsloot
in het Amsterdam Museum kun je de schilderijen en voorwerpen uit deze krant in het echt bekijken. Kijk op onze website voor leuke links, meer informatie én een beschrijving van onze activiteiten voor scholen en families!
p2 gouden eeuw krant
1667
kt aa em itg bu en itt Br op ’ les ar Ch l ya Ro S M ‘H Engels vlaggenschip
De Ruyter vaart de ketting stuk Dat zal ze de schobb leren, ejakken!
Begin aanleg grachtengordel
VOC opgericht
80-jarige oorlog tegen spanje
1588
12-jarige wapenstilstand
1621
1612
Oprichting Republiek der Zeven Provincien
-Hugo de Groot ontsnapt in kist -WIC opgericht
Drooglegging van de Beemster
Abel Tasman ontdekt Nieuw Zeeland
1628
vervolg 80-jarige oorlog
1637
De Statenbijbel
1648
-Vrede van Munster, einde van de 80-jarige oorlog -Stadhuis op de Dam gebouwd
Massa-immigratie gaat door
Amsterdam wordt twee keer zo groot stadsuitbreiding & immigratie
D
1642 Piet Hein verovert de Zilvervloot
Val van Antwerpen
1662
D
e oorlog met Engeland is beëindigd! Admiraal de Ruyter heeft de Britten nog één keer flink van katoen gegeven door een brutale stunt uit te halen. De vloot van de Ruyter is de rivier de Medway opgevaren richting Chatham om de Engelse marinevloot in het hart te treffen. Een zware stalen ketting die de Britten over de rivier hadden gespannen kon de Hollanders niet tegenhouden. Met de Vreede, het schip van kapitein Van Brakel, werd de ketting stukgevaren. Verschillende Engelse marineschepen werden in brand gestoken en het vlaggenschip van de Britse vloot, de HMS Royal Charles (100 kanonnen), werd veroverd en meegenomen. Veel bewoners van Londen sloegen in paniek op de vlucht! Door deze oorlog is Suriname Nederlands geworden, terwijl Nieuw Amsterdam nu Engels is en New York wordt genoemd. De Ruyter is uitgegroeid tot een nationale held. Best mogelijk dat men over pakweg 350 jaar, bijvoorbeeld in 2013, nog steeds over de glorieuze tocht naar Chatham zal schrijven!
1613
1602 1585
oorlog & vrede
e grachtengordel is klaar! De stad is nu maar liefst twee keer zo groot. En dat is maar goed ook want er komen nog steeds veel immigranten naar Amsterdam. Eerst waren het vooral protestante families uit het Zuiden op zoek naar geloofsvrijheid en werk. Met hun geld en kennis kon de stad groeien en bloeien. Maar nu komen er ook vluchtelingen uit Duitsland en Scandinavië en joden uit Portugal en Spanje, die in hun eigen land niet meer veilig zijn. Het straatbeeld wordt steeds kleurrijker en de stad overvol! Het is dus maar goed dat de stad nu twee keer zo groot is geworden door de aanleg van de grachtengordel en de Jordaan. In 1613 is daarmee begonnen en inmiddels zijn er al veel percelen verkocht. Het nieuwste deel van de
Herengracht is zo mooi geworden dat het door sommigen de ‘Gouden Bocht’ wordt genoemd. Aantal inwoners van Amsterdam:
175.000 100.000
30.000 jaar
1578
1622
1663
“Hollanders zijn bot” van Amsterdam? De stad Wat vinden de nieuwkomers oners... Veel immigranten bew de r vinden ze wel mooi maa en boers. Andersom zorgen vinden de Hollanders maar bot igranten regelmatig voor de vreemde gewoonten van imm r tot rellen komt het nooit. Maa wantrouwen bij de Hollanders.
Welkom vreemdelinge n!
gouden eeuw krant p3
Schrijnende armoede in binnenstad
Alles is te koop in Amsterdam en iedereen komt er winkelen. Wil je een schip vol met graan? Of een struisvogel voor in de achtertuin? Geen probleem. Je kunt zelfs een complete zeemacht van 32 schepen bestellen, inclusief bemanning, zoals koningin Christina van Zweden deed in 1644! Een koopman in de Gouden Eeuw verdient zo’n 50 gulden en een matroos 7 gulden per maand.
Beursprijzen deze week: Zijde uit India 16,30 gulden / kilo Rietsuiker uit Suriname 0,35 gulden / kilo Tarwe uit Polen 0,10 gulden / kilo Katoen uit Griekenland 1 gulden / kilo Tabak uit Amerika 0,50 gulden / kilo Saffraan uit Amerika 50 gulden / kilo Kaneel uit India 5 gulden / kilo Peper uit Indonesië 1 gulden / kilo Cacao uit Venezuela 1,50 gulden / kilo Papegaaien uit Zuid Amerika 10 gulden / stuk Gezonde Afrikaanse slaven 300 gulden / stuk
Hoezo Gouden Eeuw? rijkdom & armoede
R
“
ijkdom? Hoezo? Ik merk er weinig van. Ons huis is gammel, het dak lekt, de vloer is bedekt met stro, aangestampte poep en etensresten en ik werk me het schompes om mij en m’n armzalige familie het hoofd boven water te houden!” Aldus IJsbrandt Janszoon, terwijl hij aan de korsten op z’n neus krabbelt. Ja, ja het is niet alles goud wat er blinkt in de Gouden Eeuw. De meeste mensen zijn hartstikke arm en werken zes of zeven dagen per week. En de kinderen helpen mee. Weduwen, weeskinderen en invaliden worden het zwaarst getroffen. Maar er is ook liefdadigheid! Er zijn weeshuizen en bejaardentehuizen en iedere maandag worden aalmoezen (geld, eten of spullen) uitgedeeld aan de armen.
Aan ons is niets gevraagd..
?! p o o k e t en s n e M ? Pardon
.a. in andelt o . (WIC) h a ik ie fr n g A a r Comp an naa e a h g c pt naar a is e p d e est In ersch it Euro v u W n s e . e n D e ! rd p d a n wa uriname en wo Inderda textiel e slaven. De slav beeld S r , o k n o v ra ij D b e rd tegen slaven. ages in rug naa t geruild en op de plant tabak te n e r k r e Dat word e uik om te w atoen, s Amerika ntages komt k handel’. s k e o h la ie p r e ‘d d e n d Va eet ek. Dit h Republi
1656
Rembrandt failliet
1667
1662
De wereld in kaart Atlas Major - Blaeu
oorlog
1652-1654
Oorlog met Engeland
1677
oorlog
1665-1667
Oorlog met Engeland
Luxe buitenhuizen
oorlog
1672
Het rampjaar: Oorlog met Engeland, Frankrijk, Keulen en Munster
cartoon
advertentie
Bemanning gezocht! Ben jij die doorzetter en teamplayer die wij zoeken? En ben jij toe aan een nieuwe uitdaging in de snelgroeiende transportsector? Teken bij de VOC en vaar met ons mee!
Matrozen m/v✗
rouwen! v n e e g y Sorr
FunCTiE EisEn: De VOC zoekt ferme knapen met zeebenen! Stormen, piraten, ongediertes en ziektes brengen jou niet van je stuk. En je houdt het hoofd koel als het schip kapseist of als er een brandje uitbreekt. Vrouwen zijn niet welkom aan boord. Wij BiEdEn: Onze reisjes duren 8 tot 10 maanden en je hebt op de heenreis zo’n 350 collega’s aan boord (terug zijn het er iets minder, zo’n 260, de rest heeft het niet overleefd). Voor eten wordt gezorgd. Mocht je de reis overleven, dan mag je de producten uit je eigen scheepskist houden! De VOC is niet aansprakelijk voor het overlijden van haar personeel door: een overval van zeerovers, kapseizen of zinken van het schip, ongelukken aan boord zoals uit de mast vallen, slecht uitgevoerde amputaties, ziekten zoals scheurbuik, kielhalen of andere lijfstraffen, verdrinken, etc. Bij overlijden word je overboord gezet. Wie wegloopt na het ondertekenen van het contract wordt opgehangen.
17e-18e eeuw
Spinoza overlijdt
De Ruyter vernietigt Engelse vloot
1637-1863
Slavernij & dwangarbeid
p4 gouden eeuw krant
Kort nieuws Watermolens tegen stank
1664 Nieuwste uitvinding voorkomt grote brand
Eerste brandweerwagen in Amsterdam kennis & wetenschap
E
HuISAfVAl belandt nog regelmatig in de grachten, ondanks de gemeentelijke vuilnisvaten. Ook liggen de grachten vol met dode honden en katten. Het stadsbestuur heeft twee paar sterke watermolens gebouwd zodat het water beter doorstroomt. Toch stinkt de stad nog in de zomer.
mmertjes water doorgeven is verleden tijd! De moderne brandweerwagen is een Amsterdamse uitvinding die een hoop levens zal gaan redden. Met behulp van pers- en zuigpompen wordt de brand met water uit de grachten geblust. Dankzij deze techniek kunnen ook grote gebouwen of schepen gemakkelijk worden geblust. Snelheid is van levensbelang als het gaat om vuur. Dit bleek ook weer afgelopen zaterdag toen er een brand uitbrak in een woonhuis in de Jordaan. Door gebruik van de brandweerspuit wist men te voorkomen dat meerdere huizen in vlammen opgingen. Jan van der Heyden is de uitvinder van deze brandweerwagen. Komende week zal hij een aantal malen demonstraties geven in de stad.
Het nieuwe stadhuis aan de Dam is een wereldwonder! NOOIT EERDER werd er in Europa zo’n groot stadhuis gebouwd. De bouw heeft dan ook 8,5 miljoen gulden gekost. Het nieuwe gebouw is een waar pronkstuk en veel groter dan het oude stadhuis. Het bestuur van de stad wil met het nieuwe stadhuis laten zien dat Amsterdam één van de belangrijkste steden van Europa is. Bouwmeester Jacob van Campen: “Ik heb 13.659 palen gebruikt om het gebouw stevigheid te geven op de drassige grond”. Van Campen kan tevreden zijn; Amsterdammers noemen het gebouw nu al hun ‘wereldwonder’.
900 Kinderen onder één dak HET BuRGERWEESHuIS van Amsterdam is nog nooit zo vol geweest. De pestepidemieën in de stad hebben ervoor gezorgd dat het aantal weeskinderen is opgelopen tot zo’n 900. Ook andere weeshuizen puilen uit.
Huis en inboedel te koop WEGENS fAIllISSEMENT te koop: Voormalig woonhuis en atelier van portretschilder Rembrandt van Rijn. Bouwjaar 1606, maar in goede staat. Hier en daar sporen van verf.
Professor Ruysch snijdt door!
advertentie
LIVE Anatomisch spektakel! 1683
DE GOUDEN EEUW Lieve lieve mensen,
Deze winter kunt u opnieuw genieten van de boeiende lessen van professor Frederick Ruysch! Verse lijken van omgebrachte misdadigers zullen door de professor vakkundig opengesneden worden om de ingewanden, organen, hersenen en spieren te kunnen bestuderen. Kortom een show die u nooit zult vergeten! Komt dat zien!
Microscoop maakt hele kleine beestjes zichtbaar
Mijn naam is Dorine Goudsmit, de enige, echte presentatrice van Welkom in de Gouden Eeuw. Als klein meisje hield ik al van geschiedenis en daarom vind ik het zo bijzonder dat ik deze show mag presenteren.
‘Als klein meisje hield ik al van geschiedenis’
Absoluut een aanrader!
In mijn show komen de meest bijzondere gasten uit de Gouden Eeuw langs: Stoere vechtjas JP Coen, prinsen en prinsessen, oorlogshelden maar ook wetenschappers en kunstenaars. Ze zijn eigenlijk allemaal al dood, maar speciaal voor mij maken ze een uitzondering.
ANTONIE VAN lEEuWENHOEK heeft een bijzondere ontdekking gedaan. Een kijker waarmee je hele kleine beestjes kunt bekijken. De beestjes worden ‘bacteriën’ genoemd door de wetenschapper.
Op mijn website: goudeneeuw.nl/glossy kun je zien wie er allemaal bij mij langskomen. Ook kan je er extra filmpjes kijken en Gouden Eeuw spelletjes spelen.
Verboden boeken te koop! DuIZENDEN BIJBElS, boeken en pamfletten worden in Amsterdam gedrukt. Boeken die elders in Europa verboden zijn, rollen hier gewoon uit de persen. Allerlei heilige boeken zijn in verschillende talen verkrijgbaar.
Veel plezier in de Gouden Eeuw!
Colofon Tekst en redactie Amsterdam Museum en Studio Teekens Eindredactie Amsterdam Museum Vormgeving Studio Teekens Bijdrage NTR/VPRO Niek Barendsen, Casper Versteeg, Ben van Duin, Maria Smeets, Studio Pietje Precies
Tijdbalkbeelden Entoen.nu Cartoon Gijs Mathijs Klunder Met dank aan Jasper van Goor Drukwerk Drukkerij Tesink Oplage 30.000
Kom naar het Amsterdam Museum om de Gouden Eeuw te beleven! www.amsterdammuseum.nl
NTR_GOUDENEEUW_ADV_A6_02.indd 1
Mode vjooonrgens advertentie
1635
de nieuwste jongensmode is nu in de winkel! stoere jurken voor alle leeftijden. Exclusief in de Reestraat bij uw kleermaker dirck dreesman.
17-12-12 15:09
Wat is dit? niet iedereen in de Gouden Eeuw was admiraal, kunstschilder of rijke koopman. Er waren ook nog een heleboel andere beroepen! Bijvoorbeeld deze! Wat zie je hier? A een zakkendrager B een rattenvanger C een soldaat Kom naar het Amsterdam Museum om het antwoord te vinden!