ANBO Magazine 2 2019

2 MAGAZINE

Nº

MAART 2019

GEZONDHEID INKOMEN WONEN VOORDEEL

DOSSIER

Levenseinde Pia Dijkstra:

Iedereen een waardig einde

Schenken of erven Wat is wijsheid

JORIS ‘ Muziek kan LINSSEN troosten en helen.’

INTERVIEW

1 Rouwen, hoe doe jeANBO dat?

Gratis service op locatie 2

Enige A-merk met 250+ eigen monteurs

Voorraad modellen direct leverbaar

3 jaar accugarantie + actieradius tot 150 km 3

8,9

Klantbeoordeling Gemiddelde beoordeling uit 6567 beoordelingen

makes my day.

€600

TOT

INTRODUCTIEKORTING!

1

GELDIG T/M 13 APRIL 2019

Livorno Superior FDST

Livorno Superior FDST 2019 model

Vicenza Superior FDST 2019 model

2019 model

COLOFON & SERVICE Hoofdredacteur Jurriën Beerda Redactie Fleur Akersloot, Margot Eggenhuizen, Mandy Janssen, Alex van Scherpenzeel, Atie Schipaanboord, Renée de Vries, Marije Remmelink Fotografie Anouk de Kleermaeker, Babs van Geel, Shutterstock Vormgeving Houke Leupen Eindredactie Joost Marsman Realisatie Bureauvijftig BV, Zoetermeer Bladmanagement Yvonne Herman de Groot, Floris Venneman Druk en verspreiding PostNL Copyright 2018 ANBO Magazine, ISSN 1877-3427 Redactieadres ANBO, Postbus 2012 3440 DA Woerden, magazine@anbo.nl Advertenties Bureauvijftig BV, Zoetermeer, tel. 085 303 53 84 Lid worden? Dat kan natuurlijk altijd. Ga naar anbo.nl/aanmelden of bel onze Ledenservice via 0348 46 66 90 (bereikbaar op werkdagen tussen 10 en 15 uur). U betaalt per jaar € 45,-. Bekijk de 10 redenen om lid te worden op anbo.nl/ aanmelden.

Voor bedrijven Een abonnement voor bedrijven bedraagt € 32,50 per jaar.

Gegevens wijzigen Als u uw gegevens wilt wijzigen kan dit via de Ledenservice: bel ons op 0348 46 66 90 (bereikbaar van maandag t/m vrijdag tussen 10 en 15 uur) of stuur een e-mail naar ledenservice@anbo.nl.

Cosmo Comfort MDB epowered by

Trekking Premium MDB 2019 model

Nú met verbeterde functies!

2019 model

epowered by

Verbeterde hydraulische schijfremmen Herontworpen frames

8.4 SCORE:

Nieuw: Daytime Running Light

Niet i.c.m. andere lopende acties en inruil. Alleen geldig bij aanschaf van een nieuwe Stella E-bike. Alleen geldig op de adviesprijs en op alle 2018/2019 Hybrid+ modellen. Bestellingen via NFP of BFN uitgezonderd. Prijswijzigingen, druk- en zetfouten voorbehouden. Vraag naar de voorwaarden. 2 Garantie en service op locatie in Nederland, excl. Waddeneilanden. 3 Bij normaal gebruik en onderhoud drie jaar garantie op de accu (op de Hybrid Collectie e-bikes aangekocht na 8 mei 2017) en twee jaar garantie op het motorpakket.

1903-ANBO Magazine

1

Gratis proefrit aan huis

Gratis brochure

Bezoek een E-bike Testcenter

Zelf een e-bike uitproberen?

Bel voor een gratis proefrit naar 0341 - 25 22 66 of kijk op stella.nl

Vraag de gratis brochure aan op stella.nl. Je ontvangt deze digitaal én via de post!

Met 40 E-bike Testcenters zijn we altijd bij jou in de buurt! Je bent van harte welkom om onze e-bikes te testen.

stella.nl/anbo

VOORWOORD

Lidmaatschap opzeggen? U dient uiterlijk één maand voor het einde van uw lidmaatschap op te zeggen. Dit kan via anbo.nl/opzeggen of via Postbus 2012, 3440 DA Woerden o.v.v. opzegging. U kunt ons via ledenservice@anbo.nl ook mailen. Uiteraard horen wij graag de reden van uw opzegging.

Privacy ANBO legt gegevens vast van ANBOleden en abonnees van ANBO Magazine. Hierbij houden wij ons aan de wet- en regelgeving op het gebied van de bescherming van persoonsgegevens, zoals de AVG. Wij gebruiken uw gegevens onder meer om u te informeren over relevante producten en diensten van door ons zorgvuldig geselecteerde partners en aanbieders. Stelt u hier geen prijs op, stuur dan een e-mail naar ledenservice@anbo.nl, of een brief naar Postbus 2012, 3440 DA Woerden t.a.v. Ledenservice.

Meer informatie: anbo.nl/privacyverklaring Gesproken magazine Voor blinden en slechtzienden is er uiteraard een ingesproken versie van het ANBO Magazine op cd beschikbaar. Meld u aan via ledenservice@anbo.nl of bel ons even via 0348 46 66 90.

Memento mori Tijdens het maken van dit magazine ging er steeds een liedje door mijn hoofd. Het is van Klein Orkest, misschien kent u het wel.

Het refrein luidt: ‘Over 100 jaar, zijn jullie allemaal dood. En wij ook!’ Het mooiste couplet uit dat liedje is: ‘Het leven is tijdelijk, en de dood is onvermijdelijk, maar stel dat je niet dood kon gaan, dan had je stomweg niet bestaan, wees blij dus dat je straks mag sterven, en laat het je leven niet bederven, begrepen?’

Waarderen we het leven meer doordat we weten dat we op een dag zullen sterven? Zouden we net zo genieten van andere mensen, een zonsopkomst of –ondergang of een mooi concert, als we onsterfelijk zouden zijn? Ik vraag het me af. Ik denk dat er een flink aantal ruzies minder zou zijn -zowel op grote als op kleine schaal - als we iets vaker stil zouden staan bij het onontkoombare feit dat we op een dag doodgaan. Nu hoef ik er niet per se dagelijks aan te denken of ’s nachts van wakker van te schrikken maar me er zo nu en dan wat meer bewust van zijn kan volgens mij zeker geen kwaad.

Daarom hebben we ervoor gekozen om eens uitgebreid stil te staan bij dit lastige onderwerp. Wat zijn bijvoorbeeld de trends op uitvaartgebied? Wat betekent het om ergens de laatste van te zijn, de laatste van een familie, of de laatste die een bepaald ambacht beoefent? Hoe kun je het beste rouwen? Wat is een levenstestament en waar is het goed voor?

Op deze vragen (en meer) krijgt u in dit magazine antwoord. Verder hebben we ontroerende en interessante interviews met Joris Linssen (Hello Goodbye, Joris Zoekt Troost) en Pia Dijkstra. Met de D66-politica spraken we over een zelf geregisseerd levenseinde.

Want we kunnen al niet kiezen of we überhaupt geboren willen worden. Mogen we dan misschien zelf bepalen (voor zover mogelijk) wanneer we dood willen?

Tot slot nog iets heel anders: bij deze uitgave zit een brief van ons met de vraag om iemand anders lid te maken van ANBO. Ik hoop op veel nieuwe leden. Want dat betekent een nog sterkere ANBO, nog betere dienstverlening en nog luidere stem richting politiek.

Jurriën Beerda Hoofdredacteur PS Uiteraard hoor ik heel graag wat u van dit magazine vindt! Dat kan via: magazine@anbo.nl

@JurrienBeerda

www.linkedin.com/in/jurrienbeerda

ANBO 3

2

Nº

Inhoud

OP DE COVER PRESENTATOR EN MUZIKANT JORIS LINSSEN

‘Muziek kan troosten en helen’

DOSSIER LEVENSEINDE

En ook

16

42 PALLIATIEVE ZORG

INTERVIEW JORIS LINSSEN ‘Er staat geen termijn voor rouw.’

23 ALLES OVER HET

LEVENSTESTAMENT

26 HOE TE ROUWEN 28 SENIOR & JUNIOR

In de uitvaartbranche

30 SCHENKEN OF ERVEN FOTO ANOUK DE KLEERMAEKER

Wat is wijsheid?

34 PIA DIJKSTRA EXPERTINTERVIEW

16

‘Ik gun iedereen een waardig levenseinde’

40 TRENDS IN UITVAARTZORG

45 WAT BETEKENT HET OM DE

LAATSTE TE ZIJN?

19 APRIL

ANBO LEDENDAG

67

4 ANBO

ELK NUMMER 3 Colofon en voorwoord 7 Column Liane den Haan 8 Op de bres 10 Raad & Daad 12 Opgelost 66 Ledenvoordeel 71 Werf een lid en krijg een

polsbloeddrukmeter cadeau 72 Puzzel 75 Column John de Wolf

D66-KAMERLID

Pia Dijkstra

STARTPAGINA

52 ANBO VRIJWILLIGER

DRIES VELDMAN Actief in de cliëntenraad van het CAK

54 THEATER EN TELEVISIE

Tips van hoofdredacteur Jurrïen Beerda

56 ANBO EXPERTS

Antwoorden op uw vragen

58 FEITEN & CIJFERS

voordelig tanken, een dagtocht zeilen vanuit Rotterdam, het hele jaar korting bij Hulpmiddelwereld

34

48 VROEGBOEKTIPS VAN

LEDENVOORDEEL

“Uiteindelijk draait het om zingeving.”

over ons Zorgcollectief

42 52 64

60 VEILIGHEIDS10DAAGSE

U komt toch ook?

62 VERKIEZINGEN 20 MAART 64 HOBBY: LACHTHERAPEUT

‘Ik wil de wereld mooier maken’

ANBO 5

COLUMN LIANE DEN HAAN t/m 31 maart

€7,50

Gemak, vrijheid en veilige kilometers

KORTING PER LEVENSJAAR*

Beweeglijk zitten is beter zitten. Daar staan

De stoel die je beweegt

wij voor, met de nieuwe generatie stoelen van Prominent.

Design en comfort van top tot teen, in een actieve stoel op maat die soepel met u meebeweegt en u optimaal ondersteunt in elke houding.

U bent welkom in één van onze 44 winkels voor een gratis zit-analyse.

Een gratis zit-analyse bij u thuis? Bel 0341 - 78 34 28.

1. Kies tot 5 stoelen uit het gratis inspiratieboek of kijk op prominent.nu

60 dagen omruilgarantie

3. In uw eigen woonkamer maakt u kennis met alle mogelijkheden.

Ontvang het gratis inspiratieboek. Bel 0341 - 78 34 28.

*Actie niet geldig op basicsmodellen.

9.0 klanttevredenheid trustpilot

2. Maak een afspraak met onze klantenservice wanneer het u het beste uitkomt.

48 uur bezorging

Gratis thuisadvies

Gespreid betalen

www.prominent.nu

Het is feest in huize Den Haan.

Twee van de drie kinderen hebben in één week hun rijbewijs gehaald.

Ze zijn 18 en 17 jaar oud en hebben weer een nieuwe mijlpaal bereikt.

Mobiliteit is iets van alle leeftijden.

Het is een groot goed mobiel en dus onafhankelijk te zijn. En al kun je in ons mooie land natuurlijk overal met het openbaar vervoer komen, met je rijbewijs op zak vergroot je je bewegingsvrijheid nog verder.

Mijn kinderen konden vrij snel en makkelijk hun rijbewijs ophalen.

Hun grootste frustratie was de week wachttijd bij de gemeente, voordat ze het felbegeerde roze pasje echt in hun bezit hadden. We reden daarom maar naar een groot parkeerterrein om toch het gevoel van overwinning vast te houden en wat rond te rijden.

Hoe anders gaat het met mensen die een verplichte herkeuring nodig hebben voor ze hun rijbewijs kunnen verlengen. De laatste tijd regent het klachten over het CBR, dat verant-

woordelijk is voor de keuring: zelfs als je een half jaar van te voren begint met de aanvraag, wordt het krap. We spraken een dame die nota bene met de taxi naar de herkeuring moest, omdat haar rijbewijs inmiddels verlopen was. U kunt erop rekenen dat we het CBR stevig aan de tand voelen, ook als lid van de gebruikersraad.

Ondertussen rijden mijn kinderen zelfstandig rond. En dat vind ik helemaal niet makkelijk. Want hoe ik het ook probeer te verstoppen achter grappen, waarschuwingen en hulp – ze hebben het haarfijn door. Beide kinderen vinden dat ik, naast het feit dat ik niet de meest ideale bijrijder ben, het gewoon eng vind en niet los kan laten. En dat klopt; doodeng vind ik het. Het gaat ook allemaal zo hard. Eerst gaan ze lopen en ben je bang dat ze vallen, dan gaan ze fietsen en ben je bang dat ze aangereden worden en nu gaan ze straks alleen de snelweg op. Maar volgens dochter en zoon heeft het veel meer

“Ondertussen rijden mijn kinderen zelfstandig rond. En dat vind ik helemaal niet makkelijk.”

FOTO PATRICIA STEUR

voor alle leeftijden positieve kanten. Zij kunnen de boodschappen doen, hun zusje naar de sportschool en tennis brengen. Zij kunnen oma overal heen brengen en mij brengen en ophalen van een feestje zodat ik ook eens een wijntje kan drinken als ik dat wil. Ach, kleintjes worden groot. Ik wen er wel aan. Ik wens ze in ieder geval heel veel veilige kilometers en hoop dat ze, net als u en ik, genieten van hun rijbewijs.

Liane den Haan Directeur-bestuurder ANBO Wilt u meer weten over de medische keuring voor het rijbewijs? Kijk op: anbo.nl/rijbewijs

magazine@anbo.nl www.twitter.com/lianedenhaan

ANBO 7

GESPREKSSTOF

OP DE

BRES

Achter de schermen helpen we leden dagelijks met advies en belangenbehartiging. In deze rubriek houden we u op de hoogte. Zelf een vraag? Ga naar anboraadendaad.nl of bel de Raad & Daad Advieslijn op 0348 46 66 88.

Mailen kan ook: raadendaad@anbo.nl.

BESPREEK UW REANIMATIEWENSEN OP TIJD

Artsen willen dat ouderen eerder nadenken over de vraag of ze gereanimeerd willen worden. Nu gebeurt dat vaak pas op de spoedeisende hulp, of vlak voor een risicovolle operatie.

ANBO ondersteunt die oproep. De vraag valt patiënten soms rauw op het dak. Ze kunnen door de spanning of tijdsdruk niet altijd een welover-

KORT NIET ZOMAAR OP PENSIOENEN! Wij roepen het kabinet op om zich te bezinnen op de regels voor het korten op pensioenen. We vinden dat het korten op pensioenuitkeringen uit den boze moet zijn als de oorzaak (mede) is gelegen in een te lage premie. Ook is het ronduit belachelijk als de fondsen

wogen besluit nemen, zegt Diederik van Dijk, hoogleraar intensive care van het UMC Utrecht in het AD. Hij sprak een aantal patiënten, van wie achteraf bleek dat ze niet gereanimeerd hadden willen worden.

Wij zijn het met Van Dijk eens. Het levenseinde is een zwaar onderwerp en niet iedereen wíl er invloed op hebben. Tegelijkertijd is het belangrijk dat patiënten - en niet alleen ouderen - nadenken over wat ze wel

en niet meer willen. Dat gaat dus niet alleen over euthanasie, maar ook over reanimatie en andere levensverlengende of levensverkortende ingrepen.

Lees hier meer over op: anbo.nl/reanimeren

Meer informatie over het onderwerp levenseinde vindt u verderop in dit magazine (vanaf pagina 15).

moeten korten terwijl de dekkingsgraad boven de 100 procent is. Dan is er namelijk genoeg geld in kas.

Van de vijf grote fondsen (ABP, Zorg en Welzijn, Bouw en de metaalfondsen PME en PMT) bevindt zich alleen Bouw buiten de gevarenzone. Bij de metaalfondsen kan korten al eind dit jaar aan de orde zijn, bij ABP en Zorg en Welzijn eind 2020. De kortingen worden wel over tien jaar uitgesmeerd.

Meer informatie vindt u op: anbo.nl/korten

Hoe maak je van een huis een thuis?

Samen met minister Hugo de Jonge (VWS), Tommie Niessen (verpleegkundige en vlogger), zorgbestuurders, zorgmedewerkers en deelnemers aan de vlogworkshop is op 31 januari de zogeheten ‘Vlogstafette’ feestelijk afgetrapt.

De Vlogstafette is onderdeel van het project Van Huis Naar Thuis. Daarin vertellen we, samen met bestuurders en verpleegkundigen of verzorgenden, korte verhaaltjes over de dagelijkse gang van zaken in in verpleeghuizen. Door middel van de Vlogstafette willen we

zoveel mogelijk mensen laten vloggen (of bloggen) over hun werk in de zorg met als doel te laten zien hoe je van een huis een thuis maakt.

Meer informatie vindt u op:

ANBO vindt dat de gemeente zich op deze manier via de lokale belastingen bemoeit met inkomenspolitiek. Ten onrechte, want daar gaat de landelijke overheid over. Wij pleiten al sinds 2016 voor een landelijke grens voor lokale belastingen en regionale heffingen.

Een zorgvuldig inkomensbeleid waarbij de gevolgen voor de koopkracht ook

Nashvilleverklaring klap in het gezicht Een flink aantal mensen in Nederland schaart zich achter de uitgangspunten van de zogenoemde Nashville-verklaring.

Het gaat om de Nederlandse vertaling van de Nashville-verklaring, een document dat in 2017 werd opgesteld in de Verenigde Staten. Daarin staat beschreven hoe christenen moeten omgaan met het geloof, het huwelijk en seksualiteit.

anbo.nl/thuis

Lokale belastingen tasten koopkracht aan De aanslag onroerende zaakbelasting zal dit jaar naar verwachting gemiddeld 2,2% hoger uitvallen dan afgelopen jaar. Door de ontwikkeling op de woningmarkt stijgt de waarde van woningen. Dus dat alleen al kan de oorzaak zijn van hogere lasten. Daar komt nog bij dat gemeenten zelf mogen bepalen welk tarief zij hanteren. Dat kan dus een dubbel nadeel opleveren.

GESPREKSSTOF

dicht bij de realiteit liggen, kan niet onevenredig negatief worden beïnvloed door lokale ontwikkelingen.

ANBO is zeer kritisch naar het kabinet waar het gaat om voorspellen van de koopkracht. Dit voorbeeld is een mooie gelegenheid om maatregelen te nemen.

ANBO vindt de Nashville-verklaring een klap in het gezicht van de LHBTI-gemeenschap en hun naasten. De tekst kwetst niet alleen LHBTI personen, maar discrimineert en ontkent ze ook!

Met de stichting Roze 50+ werken ANBO en COC al jaren samen om te zorgen dat oudere homoseksuelen, lesbische vrouwen, biseksuele mensen, transgenders en interseksuelen overal zichzelf kunnen zijn, óók als ze zorg nodig hebben. ANBO staat dan ook volledig achter de woorden van minister Van Engelshoven: dit is een grote stap terug in de tijd. Veel ouderen zijn juist door de inspanningen van verschillende partijen uit de kast gekomen in een tijd dat seksuele diversiteit een groot taboe was, en gelukkig zijn we sindsdien een eind gekomen in de emancipatie en gelijke rechten. Een schande om mensen die de weg naar tolerantie en diversiteit geplaveid hebben, op deze manier weg te zetten. Wilt u meer weten? anbo.nl/nashville

8 ANBO

ANBO 9

Gebruikt u de DigiD-app?

GESPREKSSTOF

Raad&DAAD IETS VERGETEN BIJ UW AANGIFTE INKOMSTENBELASTING? Heeft u de aangifte inkomstenbelasting al ingestuurd? En bent u er daarna achter gekomen dat u iets bent vergeten, bijvoorbeeld een tandartsrekening?

Geen probleem, u kunt gewoon opnieuw een aangifte insturen met de juiste gegevens. De laatst ingediende aangifte geldt voor de Belastingdienst.

Wat kost het afschaffen van de Wet Hillen u?

De Wet Hillen is op 1 januari 2019 afgeschaft. Door deze wet hoefde u over de waarde van uw afgeloste woning geen inkomstenbelasting te betalen. Dat verandert dus. Niet in één keer, het afschaffen gaat geleidelijk over een periode van 30 jaren.

TWEE VOORBEELDEN: • U bent in 1945 geboren. Uw woning heeft een WOZ-waarde van € 250.000. Uw jaarinkomen is € 25.000. U betaalt in 2019 € 11 meer inkomstenbelasting, in 2020 is dat € 23. Na 30 jaren is de woning volledig belast. Bij deze cijfers is vanaf 2048 het jaarlijkse nadeel € 335.

• U bent in 1945 geboren. Uw woning heeft een WOZ-waarde van € 400.000. Uw jaarinkomen is € 37.500. U betaalt in 2019 € 35 meer inkomstenbelasting, in 2020 is dat € 70. Na 30 jaren is de woning volledig belast. Bij deze cijfers is vanaf 2048 het jaarlijkse nadeel € 1.037.

Nieuw formulier verdeling pensioen bij scheiding Bij echtscheiding of bij einde van het geregistreerd partnerschap heeft u een wettelijk recht op de helft van het tijdens het huwelijk/partnerschap door de ander opgebouwde ouderdomspensioen. Daarnaast heeft u recht op het volledige opgebouwde 10 ANBO

nabestaandenpensioen. Hebt u huwelijkse voorwaarden/partnerschapsvoorwaarden gemaakt, dan kan daarvan worden afgeweken.

U kunt ook in het echtscheidingsconvenant afwijkende afspraken maken.

Wel moet u de verdeling binnen twee

jaar na de echtscheiding indienen bij uw pensioenuitvoerder. Daarvoor is een speciaal formulier nodig. Vanaf januari 2019 is een nieuwe versie van het formulier verschenen. U vindt het nieuwe formulier via anbo.nl/verdeling

Let dan op, want vanaf februari van dit jaar ondersteunt deze app geen telefoons of tablets meer die een oudere versie dan Android 6.0 hebben. Bij de meeste apparaten kunt u er via ‘instellingen’ achter komen welke versie uw telefoon heeft. Is uw Androidversie lager dan 6.0, dan werkt de app niet meer. U hoeft geen nieuwe telefoon te kopen.

Via de website van DigiD kunt u gewoon blijven inloggen!

Kloppen uw toeslagen nog?

Check of uw zorgtoeslag of huurtoeslag nog klopt in 2019. Een wijziging in uw persoonlijke omstandigheden kan ertoe leiden dat uw toeslag niet meer klopt. Uw inkomen is bijvoorbeeld veranderd, of uw gezinssamenstelling. Dat kan betekenen dat uw toeslag aangepast moet worden.

Maak zelf een proefberekening op www.toeslagen.nl. Dan krijgt u meteen een indicatie over de toeslag waar u recht op heeft. Klopt uw toeslag niet meer? Geef het door aan de Dienst Toeslagen van de Belastingdienst. Zo voorkomt u dat u in de loop van het jaar te weinig toeslag ontvangt, of volgend jaar toeslagen moet terugbetalen.

Heeft u geen internet of wilt u dit liever niet zelf doen? Schakel dan één van onze vrijwilligers van de ANBO Belastingservice in. Belt u op werkdagen tussen 10:00 en 15:00 uur met 0348 – 46 66 91.

Aan de lijn: ANBO-medewerker Gerard Huls Als u onze Raad & Daad Advieslijn belt, is de kans groot dat u Gerard Huls aan de telefoon krijgt. Samen met zijn collega’s helpt hij maandelijks ongeveer 500 leden die allemaal hun eigen verhaal hebben. Gerard: “Mensen kunnen vaker zelf hun weg vinden, maar kloppen bij ons aan als ze vastlopen. Dat betekent dat we steeds meer maatwerk leveren. Ik ben blij als ik hoor van leden dat ze zich gehoord en geholpen voelen. Heel motiverend als ze terugbellen dat de oplossing heeft gewerkt!” anboraadendaad.nl

GESPREKSSTOF

Raad&Daad

Successen

Elke week laat ANBO Raad & Daad op Facebook zien wat er is bereikt. Een greep uit de successen.

VALYS Onze Raad & Daad Advieslijn is benaderd door leden die graag een huisbezoek wilden in verband met het invullen van een aanvraagformulier van Valys vervoer. Het echtpaar van 82 en 71 gaf aan dat ze waarschijnlijk niet alle gegevens hadden opgestuurd en dat ze daardoor een afwijzing kregen voor een Valys-pas. Wij hebben onze ANBO Consulent Ben Leusink naar hen toe laten gaan. Hij heeft onze leden uitgebreid geholpen waardoor het hem wel is gelukt om een uitgebreide Valys-taxipas te krijgen.

DOWNLOADEN Een lid benaderde ons onlangs met een aantal vragen over haar pensioen. Bovendien wilde mevrouw graag hulp bij het downloaden van een brief. ANBO Consulent Gijs Dorresteijn is bij mevrouw op bezoek gegaan en heeft de vragen beantwoord, hij heeft haar geholpen met het downloaden van de brief en met het opstellen van twee brieven. Opgelost!

HERSENLETSEL Wij zijn benaderd door een lid dat vroeg om een ANBO Consulent. Mevrouw heeft drie pensioenen bij verschillende pensioenuitvoerders. Omdat ze hersenletsel heeft en daardoor geheugenproblemen, moest de afspraak bij haar thuis plaatsvinden.

Wij hebben onze ANBO Consulent Gijs Dorresteijn erheen laten gaan. Hij heeft met mevrouw alle pensioenkeuzes doorlopen, haar wegwijs gemaakt in de websites van een aantal pensioenfondsen en haar gewezen op de keuzemogelijkheden voor de pensioenen.

(of bel de Raad & Daad Advieslijn op (0348) 46 66 88)

ANBO 11

OPGELOST

OPGELOST

“We werden opeens wél serieus genomen” De zaak ‘De Jager’

“ In je eentje kun je geen vuist maken” ANBO-leden Koos (77) en Mien (77) de Jager hebben al jaren een persoonsgebonden budget (PGB), zodat zij zélf hulp kunnen inkopen. Omdat de PGB-regels veranderden moest er voor 2019 een plan van aanpak ingediend worden bij de gemeente. En dat ging niet zonder slag of stoot …

12 ANBO

De gemeente biedt hulp en ondersteuning via de Wet maatschappelijke ondersteuning. Als de gemeente de aanvraag goedkeurt, zorgt zij ervoor dat de juiste hulp thuis komt. Maar mensen mogen ook zélf kiezen welke hulp ze inkopen. Dat kan via een vastgesteld budget, dat de Sociale Verzekeringsbank (SVB) uitkeert aan zelfgekozen hulpverleners. Dat kunnen professionals zijn, maar ook familieleden of buren. Op die manier kunnen burgers meer zelf de regie houden over wie er in hun huis komt.

HET PROBLEEM Ook meneer en mevrouw De Jagerwillen zelf beslissen door wie ze geholpen worden en daarom hebben ze al vele jaren een PGB. Doorgaans was er een jaarlijks beslismoment, waarna het PGB verlengd werd. Voor dit jaar moest meneer De Jager een plan van aanpak opstellen en indienen bij de gemeente. “In dat plan van aanpak moest ik opschrijven wat ik wilde en wat ik verwachtte van mijn hulpverlener. Dat is niet makkelijk – krijg het maar eens goed op papier! Bovendien

merkte ik dat de mensen van de Wmo langs elkaar heen werkten. We kwamen helemaal nergens.”

DE OPLOSSING Na al twee keer dezelfde papieren te hebben ingevuld sloot ANBO Consulent Jopie van der Werf aan bij het keukentafelgesprek. Zij bleef op de achtergrond, maar maakte goede aantekeningen en hield bij welke afspraken er gemaakt werden.

Ook zorgde ze ervoor dat meneer en mevrouw De Jager een zogeheten casemanager kregen. “Die heeft wél verstand van zaken. Ik vulde voor de derde keer dezelfde papieren in en liet ze ophalen door de casemanager. Nu lijkt het erop dat ons verzoek wordt goedgekeurd.” Meneer De Jager is heel blij met de hulp van Jopie: “In je eentje kun je geen vuist maken maar door Jopie werden we opeens wél serieus genomen. Het is een mens met een gouden hart en ze doet werk dat sommige professionals niet eens kunnen. We hebben veel steun gehad aan haar.”

Tip van meneer De Jager: Schrijf bij een gesprek met bijvoorbeeld de gemeente of de SVB altijd op wie je gesproken hebt, op welke dag en om welke tijd. Zo kun je altijd verwijzen naar dat gesprek.

ANDERE VRAGEN? Heeft u zelf een vraag? Of komt u ergens niet uit? Kijk dan op www.anboraadendaad.nl of neem contact op met onze ANBO Raad & Daad Advieslijn via 0348 46 66 88. Onze deskundige medewerkers zijn elke dag bereikbaar van 10.00 tot 15.00 uur. Mailen kan uiteraard altijd: raadendaad@anbo.nl

ANBO 13

DOSSIER LEVENSEINDE

Levenseinde Er zijn twee zaken in het leven die ons allemaal verbinden: we zijn op een dag geboren en op een dag gaan we dood. Over dat laatste hebben we het niet graag. Toch is het belangrijk erover te praten en er soms bij stil te staan. Vandaar dat we in deze uitgave uitgebreid aandacht geven aan het levenseinde.

Met praktische informatie maar ook met mooie, persoonlijke verhalen. Lees snel verder.

ANBO 15

DOSSIER LEVENSEINDE

DOSSIER LEVENSEINDE

Presentator en muzikant Joris Linssen (52)

‘Muziek kan je troosten en helen’ Dat presentator en muzikant Joris Linssen zó in het onderwerp ‘levenseinde’ zou zitten, hadden we niet kunnen vermoeden. Zijn stiefvader is net overleden en op de dag na het interview zal de uitvaart plaatsvinden. Ondertussen gaat het leven - en Joris’ theatertournee - door. “Je kunt toch ook andere gevoelens hebben midden in een rouwperiode?”

TEKST MARGOT EGGENHUIZEN FOTO’S ANOUK DE KLEERMAEKER

Verscholen in de Utrechtse Domkerk zit een café waar toeristen over lezen in hun reisgidsen, maar waar veel Nederlanders nog nooit zijn geweest. Het uitzicht op de serene kloostertuin is hier fenomenaal. Presentator en muzikant Joris Linssen koestert bijzondere herinneringen aan dit goed bewaarde geheim vlak bij zijn huis: “Tijdens mijn studietijd was ik verliefd op een meisje, maar ze kreeg een relatie met mijn beste vriend. Zij volgde ook colleges Latijns-Amerika-studies en op een dag zaten we naast elkaar. Toen die man begon te praten, dachten we allebei: waar gáát dit over? Bleek het een college rechten

16 ANBO

te zijn: allebei waren we op dezelfde dag op de verkeerde plek! In die tijd gingen we in dit DomCafé weleens iets drinken, maar het was natuurlijk een onmogelijke liefde. Na een jaar ging het uit tussen hen en kwamen wij bij elkaar.” En ze leefden nog lang en gelukkig? “Ja, zij is nog steeds mijn vrouw en mijn beste vriend is nog steeds mijn beste vriend.”

‘Als een stad je kan troosten, dan ben je thuis’ ANBO 17

DOSSIER LEVENSEINDE

DOSSIER LEVENSEINDE feestvieren op de graven – dat is zó mooi. Ze maken muziek om eraan te blijven denken hoe iemand was, om de doden levend te houden. Voor wie kunnen wij dat doen?, vroegen wij ons af. Opeens dacht ik: voor Claire natuurlijk. Ik schreef haar een gedicht terug. Een lied dat ik achteraf gezien op haar uitvaart had willen zingen.”

‘Er staat geen termijn voor rouw, het is nooit helemaal klaar’ TROOSTENDE STAD “Zoals veel Utrechters zat ik op een gegeven moment met een dilemma: ga ik in Amsterdam wonen of blijf ik hier?

In die tijd kwam de moeder van mijn vrouw bij ons wonen omdat ze ziek was. Uiteindelijk is ze hier gestorven. Ik weet nog dat ik op een middag door de stad fietste en dacht: wat is er aan de hand, heb ik een ontstoken oog? Maar ik moest huilen, ik was verdrietig om mijn schoonmoeders dood. Ik ben gestopt achter de Dom en keek naar de oude stenen. Ik stelde me voor hoe hier in de dertiende eeuw een ontslagen dienstmeid ook heeft staan huilen en hoeveel deze stenen al hadden meegemaakt. Dat vond ik zo’n troostende gedachte.

Als een stad je kan troosten, dan ben je thuis. Utrecht is mijn thuis, besefte ik toen. Ik ben meteen naar huis gefietst en achter de piano gekropen om een lied te schrijven over mijn verdriet. De kracht van muziek is dat het je kan troosten en helen.”

RUBIKS-KUBUS “Jaren geleden heb ik ook geschreven over verdriet. Ik was veertien en voor mij in de klas zat een onopvallend meisje, Claire. Heel intelligent, ze was altijd met haar Rubiks-kubus bezig. De leraar vertelde op een dag dat ze niet meer naar school zou komen vanwege een hersentumor. Ik was klassenvertegenwoordiger en hij vond het een uitgelezen taak voor mij om haar te bezoeken. Met frisse tegenzin ging ik.

Onverwacht werd het een ontzettend leuke middag, we had 18 ANBO

OP EEN DAG ALS DEZE “In Eindhoven belde ik aan bij haar moeder. Ze bleek nog in dezelfde villa te wonen, inmiddels was ze 80.

Ze was heel erg verbouwereerd dat ik na al die tijd nog voor haar dochter kwam. Ik vertelde over Claire’s gedicht, maar ze wist niet waar het over ging, omdat ze me destijds een dichte envelop had gegeven. Ik heb het haar voorgelezen. Op 2 november, Allerzielen, hebben we ons lied gespeeld bij Claire’s graf. Met de hele band stonden we in de druilerige regen. Haar broers waren erbij en haar moeder ook, heel bijzonder. Daarna hebben we het nummer, Op een dag als deze, nog 120 keer opgevoerd in theaters. Na afloop zei Claire’s moeder: ‘Nu is het voor mij eindelijk afgerond.’ Ze verkocht de villa en begon opnieuw. Ze heeft me bedankt voor het mooiste cadeau van haar leven.”

den echt een klik. Er ontstond een diepe vriendschap. Toen ze op sterven lag, zag ik haar gezicht trekken van de pijn. Ik heb haar gevraagd hoe het voelt om een hersentumor te hebben. Zij kon er niet meteen antwoord op geven, maar zei: ‘Ik ga het voor je opschrijven in een gedicht.’ Niet lang daarna is ze overleden. Een jaar later, tijdens een herdenkingsbijeenkomst, kreeg ik van Claire’s moeder de Rubiks-kubus en een dichte envelop met mijn naam erop. Daar zat het gedicht in, haar laatste boodschap.”

STIEFVADER “Morgen gaan we Op een dag als deze weer spelen, op de uitvaart van mijn stiefvader die een paar dagen geleden is overleden. Ruim dertig jaar was hij in ons leven.

Mijn moeder wil het nummer graag horen en dat kunnen we prima spelen op zo’n moment. Niet door een knop om te zetten, dat moet je nooit doen. Altijd open blijven en bovendien: je kunt toch ook andere gevoelens hebben midden in een rouwperiode? Wij hebben de afgelopen dagen ook gelachen aan de keukentafel.

Deze week moest ik veel optreden, want dat gaat gewoon door. Toen mijn stiefvader overleed, stond ik op het podium en daar kan ik vrede mee hebben. Ik word gedragen door de band, met muziek beuren we elkaar op.”

DE DODEN LEVEND HOUDEN “35 jaar later maakte ik met mijn band een theaterprogramma over hoe Mexicanen met de dood omgaan. Ik ben daar veel geweest, ik zie Mexico als mijn tweede vaderland. Die cultuur is gedrenkt in muziek. Hoe ze tijdens Allerzielen

EERLIJK ZIJN “Ik was er wel bij toen in het ziekenhuis de behandeling werd gestaakt. De patiënt weet zelf vaak niet wat er speelt, omdat alles in een andere ruimte wordt besproken. Mijn stiefvader kwam even bij en vroeg wat er alANBO 19

DOSSIER LEVENSEINDE

‘ Hoe Mexicanen feestvieren op graven - zó mooi’ OORVERDOVENDE KNAL “Vorig jaar heb ik het tv-programma Joris zoekt Troost gemaakt, over de rouw- en uitvaartcultuur door de jaren heen.

Het meest troostrijke bleek te zijn dat iemands naam nog wordt genoemd. Dat gebeurt niet altijd, mensen zijn vaak banger voor de doden dan voor de dood. Soms hoor je: ‘Hij of zij heeft zoveel verdriet, laat hem of haar maar even.’ En dan zeggen mensen niets meer tegen elkaar. Maar het is juist wél goed om eens aan te bellen. Niet alleen rond de uitvaart – dan is er vaak drukte genoeg – maar ook daarna, als die oorverdovende knal komt en het stil wordt. Er staat geen termijn voor rouw, je kunt niet zeggen dat het na een jaar klaar moet zijn. Want het is nooit helemaal klaar.”

DOSSIER LEVENSEINDE Beppie. Het werd Als je wint, een nummer dat Herman heeft gemaakt met Henny Vrienten. Na afloop zei Xandra tegen me: ‘Ik was altijd bedroefd als ik hier was geweest en weer in de auto stapte, maar nu ga ik vrolijker weg.”

HET TEKEN “Ook hebben we door Mexico getoerd met Nederlandstalige nummers. Het klinkt totaal belachelijk, maar het kon toch. Het slotoptreden was in een stadion voor 20.000 man publiek! En we zijn met de band een keer op bedevaart gegaan. In ruil voor koffie, eten of een slaapplek speelden we een liedje. In Belgisch Limburg belandden we in een restaurant waar aan een van de tafeltjes een chique mevrouw met haar familie zat te eten. Terwijl we speelden, begon ze naar de hemel te wijzen. De hele tafel moest huilen. Toen we klaar waren, zei ze: ‘We komen net uit het rouwcentrum waar mijn man ligt opgebaard. Vlak voordat hij stierf, zei hij dat hij me een teken zou geven als hij aan de andere kant was.’ Hij hield van muziek, wij waren het teken. Uiteindelijk mochten we in haar huis logeren en maakten ’s nachts de rouwkransen op tafel plaats voor bier en wijn.”

JORIS LINSSEN Joris Linssen (1966) groeide op in Eindho-

lemaal gebeurde. De meeste mensen hebben dan de neiging om te zeggen: ‘Ga maar lekker slapen.’ Maar ik wilde eerlijk zijn, dus ik vertelde hem dat hij aan het eind van zijn leven was gekomen. Dat was bijzonder, intiem en heftig. Hij huilde even heel hard, maar na een paar seconden zag ik hem veranderen. Zijn zelfmedelijden maakte plaats voor liefde. Hij bedankte mijn moeder uitvoerig voor alles en even later deed hij hetzelfde bij zijn dochter. Heel liefdevol. Opeens dacht ik: ik ben zelf vergeten afscheid te nemen, omdat ik in de rol van facilitator, of presentator, was geschoten. Die nacht heb ik bij hem in de hospice geslapen en heb ik hem gelukkig nog persoonlijk kunnen bedanken.”

20 ANBO

INSPIREREN “We praten nu wel makkelijker over gevoelens dan vroeger.

Dat komt ook door televisie. Het programma Hello Goodbye laat bijvoorbeeld mooi zien wat er speelt in de samenleving. Iedereen komt voorbij, van een jongen die nu een meisje is tot een jonge vrouw met een burn-out of een verhaal over Alzheimer. Ik sla in een gesprek alle wissewasjes over, het gaat meteen over grote dingen. Sommige verhalen raken me erg. Maar ik lijd niet onder andermans verdriet, ik wil diegene juist steunen. Het is heel fijn als je iemand met je programma’s kan inspireren, kan laten shinen. Belangrijk daarbij is om een open blik te houden. Dat merkte ik wel toen ik het programma Taxi presenteerde. Dan stapte de eerste mevrouw met een mosterdgele jas in, daarna de tweede en de derde. Dezelfde jas, maar allemaal een ander verhaal. De kunst is om iemand onbevooroordeeld te benaderen.”

ALS JE WINT “Ik hou ervan om dingen mee te maken. Veel gebeurtenissen en verhalen verwerken we in onze theatervoorstellingen.

Zo hebben we met de band bij het graf van onze muzikale helden gespeeld, net als bij Claire. Bij het urnengraf van Herman Brood stonden zijn weduwe Xandra en Hermans zus

ven. Sinds zijn zestiende is hij veel bezig met muziek; als zanger en liedjesschrijver in bands. Hij studeerde geschiedenis en verbleef vier maanden in Mexico voor zijn afstudeerscriptie. Sinds 2001 is hij presentator op televisie, onder meer van de programma’s Taxi (waarin hij in een taxi gesprekken voerde met passagiers), Hello Goodbye (waarin hij praat met mensen die op Schiphol iemand wegbrengen of ophalen) en Joris zoekt Troost (over de rouw-

Joris Linssen & Caramba Het nieuwste theaterconcert van Joris Linssen en zijn band Caramba, Raak!, is persoonlijker dan ooit. Alle bandleden hebben een liedje gekozen dat ze herinnert aan een bepaalde situatie in hun leven. Ook het publiek krijgt de kans om een dierbaar muziekstuk aan te vragen.

Joris: “Iedereen maakt veel mee, dus de show is heel herkenbaar. We vertellen onze verhalen en met muziek kunnen we het vervolmaken.”

Raak! is tot en met 7 april 2019 te zien in diverse theaters. Meer informatie en reserveren: www.jorislinssen.nl

en uitvaartcultuur door de jaren heen).

Sinds 1999 heeft hij een vaste band, Joris Linssen & Caramba, waarmee hij optreedt in theaters, op festivals en in cafés. Joris woont in Utrecht, is getrouwd en heeft twee dochters.

ANBO 21

DOSSIER LEVENSEINDE

Otolift, dé meest gekochte traplift van Nederland

k e le ra il n e e t s n u D t e r we re l d! � � � � �

Uw trapleuning blijft zitten Brede kant van de trap blijft vrij Niet goed = geld terug Huren, nieuw en tweedehands Slechts 48 uur levertijd

Alles over het levenstestament Iedereen weet wel wat een testament inhoudt. Maar een levenstestament? Dat is voor veel mensen minder duidelijk. Wat is het, wat heeft u eraan en wanneer is het verstandig een levenstestament op te stellen?

TEKST ATIE SCHIPAANBOORD EN CLAUDIA COMPIER

Vo lledig a r op kl a p ba

Stuur mij een gratis brochure

Bel gratis 0800 444 770 8

Naam Adres Telefoon

ANBO2019

Postcode/plaats

Stuur deze bon in een ongefrankeerde envelop naar: Otolift Trapliften, Antwoordnummer 17014, 2810 VK Bergambacht

22 ANBO

voor een gratis thuisadvies of om onze gratis brochure te bestellen.

www.otolift.nl

Een testament maak je om vast te leggen wat er moet gebeuren met een nalatenschap na overlijden. In een levenstestament worden juist zaken vastgelegd die van belang zijn tijdens het leven. U legt uw wensen vast voor een toekomst waarin u zelf niet meer kunt handelen. Bijvoorbeeld als u door ziekte of ongeval zelf niet meer in staat bent om uw zaken te regelen. Dat kan tijdelijk zijn, maar ook permanent door bijvoorbeeld dementie. U kunt met een levenstestament iemand aanwijzen (volmacht geven) die u vertrouwt om (bepaalde) zaken voor u te behartigen. Zo voorkomt u dat er beslissingen genomen worden die niet overeenkomen met uw wensen en belangen.

IS EEN LEVENSTESTAMENT NUTTIG? Een levenstestament is nuttig als u zaken heeft waarvan u zeker wilt stellen dat ze goed geregeld worden, wanneer u zelf niet meer kunt beslissen. Dat kunnen financiële zaken zijn, bijvoorbeeld als u beschikt over een woning of vermogen, of gebruikmaakt van een persoonsgebonden budget. Maar het kunnen ook persoonlijke zaken zijn, zoals de zorg voor een huisdier. En u wilt wellicht u uw medische wensen vastleggen als het gaat om het levenseinde. Het is slim om een levenstestament te maken als u nog gezond bent.

Tenslotte is het een voorbereiding op een situatie waarin u iets overkomt.

Een levenstestament is dus niet per se

iets voor oude mensen. Ook op jonge leeftijd kunnen er situaties ontstaan waarin iemand niet meer zelfstandig kan handelen. U bepaalt zelf wat u in een levenstestament vastlegt. Meestal bestaat het uit twee volmachten: een financiële volmacht en een persoonlijke en medische volmacht.

MOET IK HIERVOOR NAAR EEN NOTARIS? Veel zaken kunt u zelf regelen. Voor geldzaken kunt een of meer mensen machtigen. Voor medische zaken kunt u wilsverklaringen uitschrijven en ondertekenen. Met uw handtekening eronder heeft dit ook rechtsgeldigheid. Dus voor eenvoudige afspraken is het prima om zaken zelf te regelen.

ANBO 23

DOSSIER LEVENSEINDE

DOSSIER LEVENSEINDE

“Het is slim om een levenstestament te maken als u nog gezond bent.”

Als er meerdere en complexere zaken te regelen zijn is het verstandig een notaris te raadplegen. De notaris kan u voorzien van advies op maat en neemt werk uit handen. Bovendien kan hij of zij ervoor zorgen dat het levenstestament in het Centraal Levenstestamentenregister wordt opgenomen. In het register is voor derden te zien of er een levenstestament is en bij welke notaris dit is opgesteld. De inhoud van het levenstestament staat niet in het register.

VASTSTELLEN VAN WILSBEKWAAMHEID Het inschakelen van een notaris is ook zinvol om vast te laten stellen dat u wilsbekwaam bent voordat u een notariële akte laat opstellen of een eigen document opstelt en ondertekent.

Wilsbekwaam betekent dat u zelfstandig een beslissing kunt nemen en de gevolgen van die beslissing overziet.

De notaris zal dit toetsen; het bepaalt de rechtsgeldigheid van de akte. Dit is met name belangrijk voor derden, zoals banken, die gevolg moeten geven aan uw wensen. Zij en andere instellingen willen graag een notariële onderbouwing.

WILSONBEKWAAM ZONDER LEVENSTESTAMENT Als u of uw naaste wilsonbekwaam wordt bevonden en er is geen levenstestament of volmacht opgesteld, dan krijgt u met de kantonrechter te ma 24 ANBO

ken. Er wordt dan een bewindvoerder of curator verantwoordelijk voor uw financiële zaken. Voor uw medische en persoonlijke zaken wordt uw naaste familie aangesproken. Zijn er geen wettelijke vertegenwoordigers, dan zal de rechter een mentor aanstellen.

EUTHANASIE EN HET LEVENSTESTAMENT Een levenstestament is ook zinvol als u bepaalde wensen hebt ten aanzien van het levenseinde, bijvoorbeeld euthanasie. Als u uw wensen en voorwaarden helder opschrijft is het voor een arts duidelijk wat u wilt. Dit is belangrijk wanneer u zelf niet meer in staat bent om het euthanasieverzoek met de arts te bespreken. Heeft u een euthanasieverklaring heeft, dan is het belangrijk om te weten of uw eigen huisarts deze wens wil honoreren of dat u wellicht op zoek moet naar een andere arts. U moet er wel rekening mee houden dat uw dokter een zorgvuldige afweging zal maken als de situatie zich voor gaat doen.

Hij moet zich daarbij houden aan de euthanasiewet. Het kan zijn dat uw arts uw verzoek niet uitvoert, omdat niet duidelijk genoeg blijkt in welke situatie u precies euthanasie wilt. Ook mag en zal uw dokter geen euthanasie uitvoeren als u mondeling of met uw gedrag duidelijk maakt dat u geen euthanasie (meer) wilt. Uw uiting op dat moment is belangrijker dan wat u eerder in een schriftelijk euthanasiever-

zoek heeft aangegeven. Dit wil nog wel eens voorkomen wanneer iemand lijdt aan dementie.

PRAAT EROVER Als u lange tijd niet met uw arts over uw euthanasieverzoek heeft gepraat en niet meer met woorden, gebaren, tekst of andere hulpmiddelen duidelijk kunt maken dat u euthanasie wilt, dan is de kans klein dat uw arts de euthanasie zal uitvoeren. Het is dan ook belangrijk dat u regelmatig met uw dokter en uw naaste(n) over uw euthanasieverzoek praat. Als mensen ziek zijn, gaan zij vaak anders denken over ondraaglijk lijden en euthanasie.

Dat kan ook bij u gebeuren. Laat het daarom aan uw dokter weten als uw wensen zijn veranderd. Hij legt dit dan vast in uw medisch dossier en voegt daar uw (laatste) schriftelijk euthanasieverzoek aan toe.

Het gaat hierbij uiteraard niet alleen om euthanasie, maar ook om de beslissing om niet meer gereanimeerd te willen worden, palliatieve sedatie of versterven.

WAT KOST HET MAKEN VAN EEN LEVENSTESTAMENT? Een standaard levenstestament kost rond de 300 euro, maar de kosten verschillen per notaris en zijn afhankelijk van uw persoonlijke wensen.

WELKE VRAGEN MOET IK MEZELF STELLEN? • Wie zou u als vertrouwenspersoon/gevolmachtigde willen? En wilt u een of twee vertrouwenspersonen aanstellen? Bijvoorbeeld één voor de financiële zaken en een ander voor de persoonlijke en medische zaken. Dit kan, maar hou het beperkt tot twee. Zowel banken als artsen willen maar één contactpersoon. Mensen wijzen vaak de partner of één of meerdere kinderen aan, maar in principe kunt u iedereen vragen. Belangrijk is dat het iemand is in wie in u het volste vertrouwen heeft.

• Wat gaat deze vertrouwenspersoon voor u doen? Wat mag de vertrouwenspersoon wel of niet doen? Bijvoorbeeld, mag de vertrouwenspersoon namens u schenkingen doen aan familie of goede doelen? Gaat u kosten die de vertrouwenspersoon eventueel moet maken vergoeden of wilt u een beloning geven?

• Hoe gaat u het toezicht regelen? Hoe legt de vertrouwenspersoon verantwoording af en aan wie?

• Wat gebeurt er in onvoorziene omstandigheden?

• Wanneer gaat het levenstestament in?

• Wie gaat u informeren over uw levenstestament?

Levenstestament en gemeenschap van goederen

Tip!

Ook als u in gemeenschap van goederen getrouwd bent, is een levenstestament handig. Zeker als het om financiële zaken gaat. Bijvoorbeeld bij de verkoop van een huis dat op uw naam en dat van uw partner staat. Of als u grote uitgaven (boven de € 1500) wilt doen. Als één van de twee dement wordt, is toestemming van de rechter nodig als u niets geregeld heeft.

HANDIGE SITES • Op de site www.notaris.nl leest u allerlei handige tips en vindt u voorbeelden van diverse situaties. De site is van de beroepsorganisatie van notarissen, de KNB. • Ook bij de KNMG, de beroepsorganisatie van artsen, vindt u nuttige informatie: www.knmg.nl • En natuurlijk kunt u bij ons terecht, via ANBO Raad en Daad: www.anbo.nl/raadendaad

Welke zaken kunt u in het levenstestament opnemen?

FINANCIËLE ZAKEN • • • • •

Het regelen van bankzaken en belastingen Het beleggen van vermogen Het doen van schenkingen Instructies voor de verkoop van uw woning Meubelstukken die u wilt meenemen en wat er met de rest van de inboedel moet gebeuren als u naar een verpleeginstelling verhuist • Wie wordt – als het echt niet anders kan – uw bewindvoerder, curator of mentor?

PERSOONLIJKE ZAKEN • • • • • •

Wensen rond de uitvaart Wensen rondom uw persoonlijke verzorging De verzorging van uw huisdier Wensen rondom sociale contacten en religie Opzeggen van verzekeringen en/of abonnementen Verwijdering van uw profielen op sociale netwerken

MEDISCHE ZAKEN • Wel of niet reanimeren • Orgaandonatie (wel of niet, of laat u het aan de familie over) • Welke medische behandelingen u nog wilt ondergaan of waar de grenzen liggen aan wat u wilt • Wie mag in het geval u dit zelf niet kunt, beslissingen nemen?

• Levenseinde en euthanasie Ten aanzien van de medische wensen is het belangrijk dat u dit ook met de huisarts en/of de behandelend arts en met uw naasten bespreekt. Het is namelijk niet direct gegarandeerd dat uw wensen worden uitgevoerd. Ook niet als deze wilsverklaring door een notaris is vastgelegd in het levenstestament. Artsen moeten vanwege wet- en regelgeving en richtlijnen soms eigen afwegingen maken.

ANBO 25

DOSSIER LEVENSEINDE

DOSSIER LEVENSEINDE

“ Zolang het jouw manier is, is het goed.”

Rouwen is de reactie die volgt op een verlies. Hoe zwaar rouw is, is afhankelijk van de vorm van het verlies. We kunnen ook rouwen om een tas, of na een echtscheiding. Rouw na een overlijden is een moeilijk proces dat gepaard gaat met veel emoties. “Wat het zo ingewikkeld maakt is dat de meesten niet weten hoe ze moeten rouwen, er geen houvast is en dat de omgeving zich er graag te hulp schiet”, zegt Van der Maarel. “Dat helpt meestal niet, want rouw is een individueel proces.

Goed of juist verkeerd rouwen bestaat daarom niet.”

Rouwen, hoe doe ik dat?

Een proces zonder handleiding

Rouwen is een intens, grillig en persoonlijk proces. Omdat iedereen op zijn eigen manier rouwt bestaat er geen ‘handleiding om goed te rouwen’. Wat helpt is inzicht krijgen in je eigen proces en ontdekken wat voor jou werkt. Rouwtherapeut Leoniek van der Maarel vertelt over het rouwproces.

TEKST MARIJE REMMELINK

26 ANBO

HET ROUWPROCES: FASES EN TAKEN Iedereen rouwt op zijn eigen manier.

Hoe mannen en vrouwen rouwen verschilt ook. Toch gelden voor de meeste rouwenden dezelfde fases en taken.

Bijvoorbeeld fases als ontkenning, depressie en aanvaarding. Of taken als: • het erkennen van een verlies; • het herkennen en voelen van het verdriet; • het verkennen van een ‘nieuw’ leven, zonder de ander; • het verbinden met de overledene en verder gaan.

Daarnaast zie je vaak dat mensen bezig zijn met het verlies én het herstel. “De fases en taken zijn niet altijd genera-

liseerbaar en lopen vaak door elkaar, maar toch kan het houvast bieden om inzicht te hebben in waar je je ongeveer bevindt” stelt Van der Maarel.

Het verklaart bijvoorbeeld waarom het verdriet na het eerste jaar anders en heftiger wordt. Of waarom je de ingelijste foto van een overleden dierbare eerst verstopt en daarna op de schouw zet. “Weet dat zolang het jouw manier is, het goed is.”

HOE HELP JE IEMAND DIE ROUWT? Veel mensen weten niet hoe ze een rouwende moeten bijstaan. Daardoor zijn ze bang om het bespreekbaar te maken. Van der Maarel: “Hoe goed we het ook bedoelen, aan ‘Je moet toch door’ of clichés als ‘de tijd heelt alle wonden’ heeft een rouwende op dat moment helemaal niks. ‘Je mag me altijd bellen’ werkt ook niet. De meeste rouwenden hebben namelijk het gevoel anderen tot last te zijn.” Wat wél helpt is er voor iemand zijn. Aandacht geven, vragen en luisteren. Laat iemand zijn verhaal vertellen. En laat merken dat je er bent, bel of ga langs met een pan soep of een bos bloemen.

Maai het gras. “Ook al denken we dat we het minste doen door er alleen maar te zijn, dat is juist waar mensen het meest van opknappen.”

OVER LEONIEK VAN DER MAAREL Toen Leoniek van der Maarel op 34-jarige leeftijd haar man verloor, besloot ze zich om te scholen tot rouwtherapeut. Nu is ze (rouw)psycholoog, orthopedagoog , hypnotherapeut, enneagramcoach en kinderyoga-docent. In haar eigen praktijk verzorgt ze al bijna 20 jaar psychosociale therapie voor volwassenen en kinderen in rouw. Daarnaast geeft ze trainingen, lezingen, workshops, gastcolleges en voorlichting rondom het onderwerp ‘verlies’.

Onder ‘Het Nieuwe Rouwen’ bedenkt ze alternatieve concepten rondom rouwen, waardoor rouwen bespreekbaar wordt.

Meer hierover vindt u op: www.hetnieuwerouwen.nl

DIT KAN U HELPEN ROUWEN 1. Wat voor u werkt, werkt voor u. Laat niemand u van uw pad brengen.

U komt er écht weer uit.

2. Mindfulness in rouw. Neem ieder moment zoals het komt. Dat u de ene

keer op tafel danst en de andere keer huilt in een hoekje hoort erbij.

3. Denk niet teveel na over de toekomst, die ontvouwt zich vanzelf.

Maak kleine stapjes en heb geen verwachtingen.

ANBO 27

INTERVIEW

Senior

Junior &

Irene de Vries (29) en Margreet Boendermaker (59) werken allebei bij PC Uitvaart als uitvaartbegeleider. De 30 jaar leeftijdsverschil maakt voor hen niks uit. Sterker nog, het werkt in het voordeel voor het hele team.

TEKST FLEUR AKERSLOOT

INTERVIEW SR. Margreet: Ik werk nu acht-

tien jaar voor PC Uitvaart en zit al twintig jaar in dit vak. Het ontzorgen van families is het mooiste aan werken in de uitvaart. Ik regel de dingen voor mensen die dat op het moment zelf niet kunnen. Als ik zorg dat alles goed geregeld is, kunnen mensen rustig afscheid nemen.”

JR. Irene: “Ik kom uit het onder-

wijs en ik heb altijd al interesse gehad in de uitvaartbranche. Bovendien werkt mijn schoonvader ook in dit bedrijf. Ik vind het een geweldig vak, ik heb met zoveel verschillende mensen te maken. Het is een heel intiem deel van het leven van mensen waar ik bij betrokken ben.”

SR.

“Irene kan goed luisteren en is er echt voor de mensen.”

SR. Margreet: “Natuurlijk neem

ik mijn jaren ervaring mee maar ik leer net zoveel van de jongeren in dit vak. Jonge collega’s kijken heel anders tegen dingen aan en komen met verfrissende oplossingen.

Het is wel bijzonder dat de uitvaart ze al op jonge leeftijd trekt. Het is een onregelmatig beroep en daar moet je aan wennen. Je weet van te voren niet hoe je dag loopt. Bovendien moet je 28 ANBO

altijd bereikbaar zijn voor vragen van families.”

JR. Irene: “Het is best een

intensief beroep, het kost een aantal jaar voor je er goed mee om kunt gaan. Niet zozeer dat je met naasten van overledenen werkt hoor.

Meer het altijd bereikbaar zijn en het hele zorgvuldige werken. Je mag geen steekje laten vallen. Margreet werkt heel precies en is altijd in control.

Dat heb ik wel van haar geleerd.”

SR. Margreet: “Een afscheid

kun je nooit meer overdoen, het moet echt gaan zoals de familie dat voor ogen heeft. Ik check, check en dubbelcheck. Inschatten hoe een uitvaart verloopt kan ik met de jaren steeds beter.”

JR. Irene: “Het team vangt elkaar

echt op. Geen vraag is te veel.

We zijn een heel gemengd team met allemaal onze specialiteiten. Ondanks al die verschillende types zijn we allemaal even sterk maar dan op andere vlakken.”

Margreet: “Ik werk al zo

SR. lang in dit vak dat jongeren

naar mij toe komen om te vragen hoe ze iets moeten aanpakken. Maar andersom doe ik dat ook, want ook ik kan leren van hun aanpak. Hiërarchie leeft bij ons niet. We zijn met elkaar een team en we doen het samen.

Iedereen heeft zijn eigen kwaliteiten.

Irene kan goed luisteren en is er echt voor de mensen.”

beeld als een familie iets graag op z’n beloop wil laten. Daar is de tijd nu ook naar. Vroeger was een uitvaart standaard en de rol van de begeleider dus ook. Nu heb ik steeds vaker een ondersteunende in plaats van een leidende rol.”

JR.

“Margreet werkt heel precies en is altijd in control.”

Margreet: “Het vak is wel

SR. veranderd, mensen zijn mon-

diger geworden en geven veel meer aan wat ze willen. Ook gingen kinderen vroeger niet mee naar de uitvaart. Nu is het veel opener en worden kinderen er niet meer van weggehouden, maar spelen ze zelfs rondom de kist. Met een stoet motoren of een boot over de gracht naar de begraafplaats worden gebracht, dat soort verzoeken krijgen we nu veel vaker dan twintig jaar geleden. Voor mij zit er nu meer uitdaging in.”

JR. Irene: “Ik durf sneller iets

losser te zijn naar families en ben wat makkelijker informeel. Ik kan eerder de regie loslaten, bijvoorANBO 29

DOSSIER LEVENSEINDE

SCHENKEN OF ERVEN? Heeft u spaargeld, beleggingen of ander vermogen? Bij uw overlijden vallen die in uw nalatenschap (erfenis).

Uw erfgenamen erven dan hun deel van die nalatenschap. Afhankelijk van de hoogte van de erfenis en uw relatie tot uw erfgenamen moeten zij hierover wel erfbelasting betalen. Wat is wijsheid: schenken of erven?

TEKST ALEX VAN SCHERPENZEEL

DOSSIER LEVENSEINDE

Voorbeeld: Uw erfgenamen zijn uw twee kinderen. Uw erfenis is € 50.000 aan spaargeld. Er is geen testament. Uw kinderen erven ieder € 25.000. Hierover moeten zij ieder ongeveer € 500 erfbelasting betalen.

U kunt er ook voor kiezen om al tijdens uw leven uw toekomstige erfenis te schenken aan uw kinderen. U kunt dan nog ervaren welke leuke dingen zij kunnen doen met het geld en bovendien voorkomt u dat zij over uw schenking belasting moeten betalen. Voor het ontvangen van een schenking gelden namelijk verschillende vrijstellingen. De hoogte van de schenkvrijstelling hangt af van uw relatie tot de ontvanger. De algemene vrijstelling is € 2.173 (2019).

Is de ontvanger uw kind, dan is de vrijstelling in 2019 € 5.428. De vrijstelling geldt voor ieder jaar.

Voorbeeld: U heeft € 50.000 aan spaargeld. U geeft uw beide kinderen ieder € 5.000 per jaar gedurende vijf jaren. Uw kinderen hoeven geen schenkbelasting te betalen. De schenking valt ieder jaar geheel binnen de vrijstelling. Voor uw kleinkinderen geldt de algemene vrijstelling van € 2.137. Een schenking aan uw kleinkinderen blijft dus vrij van schenkbelasting als deze onder de vrijstelling blijft.

TUSSENVORM U kunt ook kiezen voor een soort compromis. Dat heet schenken op papier. Dan leg je op papier vast dat je iemand over een bepaalde tijd een bedrag geeft. Een schenking op papier heet in notariële akten vaak een ‘schuldigerkenning uit vrijgevigheid’. Het bedrag dat de ouders op papier schenken, telt niet mee met hun erfenis. De kinderen betalen daardoor minder erfbelasting. Maar daarvoor gelden natuurlijk wel regels.

30 ANBO

DIT ZIJN DE REGELS: 1. U moet als schenker(s) de schenking door een notaris laten vastleggen.

2. U moet over het op papier geschonken bedrag elk jaar minstens 6% rente betalen aan de ontvanger. De rentebetaling is verplicht omdat de Belastingdienst de schenking op papier ziet als een schuld. De ontvanger heeft uw schenking als het ware direct weer aan u teruggeleend.

3. De ontvanger moet aangifte schenkbelasting doen van het bedrag van de schenking op papier, als het bedrag hoger is dan de vrijstelling. Dus hoger dan € 5.428 als de ontvanger uw kind is, of hoger dan € 2.137 voor anderen.

4. U geeft de schenking in uw aangifte inkomstenbelasting op als een schuld. U betaalt daardoor minder inkomstenbelasting over uw vermogen. U gaat daarbij uit van de waarde van de schuld op 1 januari.

5. De ontvanger geeft het bedrag in de aangifte inkomstenbelasting op als ‘uitgeleend geld en andere vorderingen’. De ontvanger houdt ook de waarde van de vordering op 1 januari aan.

AANDACHTSPUNTEN Bij het laatste punt moet u nog op twee zaken letten. Omdat het bedrag van de schenking op papier meetelt voor het vermogen, kan het gebeuren dat met de schenking het totaalbedrag van het vermogen van de ontvanger boven de grens van het heffingsvrij vermogen uitkomt. Dat is voor 2019 voor een alleenstaande € 30.360 en € 60.720 als er een fiscaal partner is. Over het bedrag dat boven de vrijstelling uitkomt, is inkomstenbelasting verschuldigd. Lees hier meer over inkomstenbelasting over uw vermogen: www.anbo.nl/vermogen Het andere aandachtspunt zijn de toeslagen. Als er namelijk sprake is van belast vermogen, kan bijvoorbeeld de huurtoeslag van de ontvanger vervallen. Alvorens u schenking op papier overweegt, moeten u én de ontvanger met deze ‘verstopte’ gevolgen rekening houden.

OVERIGE MOGELIJKHEDEN Er zijn meer mogelijkheden om uw geld te schenken.

Lees er alles over op anbo.nl/schenken ANBO 31

Er is meer mogelijk dan u vaak denkt

MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR MONUTA

Op de avond dat Karin Smits overleed, heeft zij zelf aan uitvaartverzorger Anouk Gorter uitgelegd hoe ze haar afscheid voor zich zag, in het bijzijn van haar man Gerard en haar dochters Sabine en Manon. “We wilden graag dat alles precies zo zou gaan zoals zij dat wenste. Dat is helemaal gelukt.”

“Hoewel mijn moeder erg optimistisch was, heeft ze vaak gevoeld dat zij niet het geluk van genezing zou hebben”, zegt Manon. “Op het moment dat ze thuis kwam te zitten, begon ze daarom dingen op te schrijven. Onder meer wat ze wel en niet zou willen bij haar afscheid.”

Aanvankelijk hield Karin deze notities voor zichzelf. Manon: “Waarschijnlijk wilde ze ons daar nog niet mee belasten.

Maar ik heb wel eens aangegeven dat ik het fijn zou vinden om haar wensen te lezen en dat mocht dan ook, daar was ze heel open in. Ik wilde dat vooral omdat ik haar dan kon vragen wat ze precies bedoelde als iets niet helemaal duidelijk was.”

ALLES WAS BESPREEKBAAR Helaas liet Karins gevoel haar niet in de steek. Haar gezondheid ging ineens heel snel achteruit. “We zaten in het ziekenhuis met z’n allen bij elkaar, samen met Karins moeder, Sabines vriend en een neef van Karin, van wie ze ook graag af 32 ANBO

“ Niets was teveel, alles was bespreekbaar” scheid wilde nemen”, vertelt Gerard.

“Omdat we niet wilden dat we ons op het moment van afscheid nemen nog moesten afvragen hoe Karin haar opgeschreven uitvaartwensen bedoelde, besloten we samen om alvast een uitvaartondernemer te bellen en alles te bespreken. Karins neef had goede ervaringen met iemand van Monuta en hij stelde voor om haar te bellen.

Maar helaas kon zij niet. Zij beloofde een collega te sturen en binnen een uur stond Anouk bij ons in de kamer.

Een jonge meid, een beetje in de leeftijd van mijn dochters. Eerst dachten we nog: ‘We hadden misschien liever iemand met wat meer ervaring gehad’. Maar ze ging zitten en het was allemaal meteen super. Niets was teveel, alles was bespreekbaar en wat we vroegen werd gelijk geregeld.”

DRAAIBOEK Zo had Karin aan haar dochters gevraagd of zij haar na haar dood wilden aankleden en opmaken. Dat bleek geen probleem. Manon bedacht op het allerlaatste moment dat het misschien fijn zou zijn als nabestaanden mooie foto’s of andere herinneringen aan het gezin zouden opsturen. “Daar konden we dan misschien een boekje van maken. Anouk stelde voor om briefjes te maken die ze bij het condoleanceboek kon leggen en ronddelen, met een uitleg en ons e-mailadres erop. Binnen een dag had ze dat geregeld.” Omdat Manon ook behoefte had aan grip op het programma, heeft Anouk een draaiboek gemaakt. “Dat gaf rust in mijn hoofd.

Zij dacht echt in oplossingen en mogelijkheden.”

PERSOONLIJK CONTACT Hoewel het contact met Anouk formeel begon, werd dit al snel vriendschappelijker. “Dat heeft er volgens mij ook aan bijgedragen dat de uitvaart heel persoonlijk voelde”, vertelt Gerard. “Ze wilde bijvoorbeeld weten wat het verhaal was achter de liedjes die Karin had uitgezocht en vertelde daarover tijdens de dienst, voordat ze gespeeld werden. Bijvoorbeeld dat dit het liedje was dat we altijd draaiden in de auto als we met het gezin op vakantie gingen. Dat hadden wij niet eerder meegemaakt op een andere uitvaart.”

In de korte tijd dat Anouk bij het gezin betrokken was, is zij veel voor hen gaan betekenen. “Daarom vind ik het heel mooi dat mijn moeder haar

nog gezien heeft en andersom. Zij heeft ervoor gezorgd dat haar afscheid precies zo is gelopen zoals zij wilde en dat we daar met een goed gevoel op kunnen terugkijken.”

HOE BEGINT U OVER UITVAARTWENSEN?

WE GEVEN U DRIE TIPS:

1

Kies een rustig moment Geef aan dat u het prettig vindt om te weten wat uw dierbare wil. Want de beslissing overlaten aan u als nabestaande zal waarschijnlijk vragen oproepen.

2 Breng het gesprek in stappen

Praat bijvoorbeeld eerst over muziek en stel later vragen over de manier van afscheid nemen. Zo maakt u het behapbaar.

3

Deel herinneringen met elkaar Door het delen van mooie herinneringen krijgt u makkelijker inspiratie voor uw gezamenlijke uitvaartwensen.

Meer informatie over uitvaartwensen of uitvaartwensen vastleggen? Ga naar: www.monuta.nl/uitvaartwensen

ANBO 33

DOSSIER LEVENSEINDE

DOSSIER LEVENSEINDE

Het recht om te sterven Pia Dijkstra gunt iedereen een waardig levenseinde Mensen die hun leven als voltooid beschouwen en het om die reden willen beëindigen kunnen niet beschikken over legale middelen die leiden tot een zachte dood. Met haar initiatiefwet Voltooid Leven maakt Pia Dijkstra zich hard voor wetgeving waarin dit wel mogelijk is.

TEKST MARIJE REMMELINK

“Ook het lijden zonder medische oorzaak moet serieus genomen worden.”

34 ANBO

IN UW WETSVOORSTEL IS TE LEZEN DAT U VINDT DAT MENSEN HET RECHT HEBBEN OM TE BEPALEN WANNEER ZE STERVEN. WAAROM VINDT U DAT? “Tegenwoordig mogen mensen over heel veel dingen in hun leven zelf beslissen. Dat noemen we zelfbeschikking. Het is eigenlijk vreemd dat we, als we op een bepaalde leeftijd komen, alles achter ons ligt en er geen perspectief meer is, we dan niet mogen bepalen dat ons leven klaar is. Dat we dat om die reden mogen beëindigen.”

ZIJN ER BEPAALDE VOORWAARDEN WAARAAN MENSEN MOETEN VOLDOEN OM DIT TE KUNNEN BEPALEN? “Als mensen aangeven dat er voor hen

geen perspectief meer is, dat het leven ze niets meer biedt en de wil hen ontbreekt om verder te leven. Er zijn nogal wat mensen die vinden dat ze te oud worden. Door goede zorg en nieuwe technologieën doet hun lichaam het nog wel, maar hun levensverhaal is af. In het concept wetsvoorstel heb ik daar als voorwaarde de leeftijd van 75 aan verbonden.”

WAAROM DENKT U DAT 75 HIERVOOR EEN GESCHIKTE LEEFTIJDSGRENS IS? “Door een leeftijdsgrens te stellen wil ik aangeven dat het gaat om mensen die aan het eind van hun leven zijn, die terug kunnen kijken op een voltooid leven. Het gaat dus niet over jongeren die door psychische klachten geen uitweg zien. Het wetsvoorstel komt

voort uit het burgerinitiatief Voltooid Leven, waar een leeftijdsgrens van 70 werd genoemd. Maar 80 kan ook, aangezien we over het algemeen steeds langer leven. 75 is dus arbitrair, net als iedere leeftijdsgrens. Eigenlijk zou ik het liefst geen leeftijdsgrens in getallen noemen, maar een inhoudelijke formulering waaruit blijkt dat mensen terug kunnen kijken op een voltooid leven en vanuit die levenservaring kunnen beoordelen dat verder leven hen niets biedt. Daar ben ik nog naar op zoek.”

IN BUITENLANDSE MEDIA GAAT HET NIET ZELDEN OVER NEDERLANDS CONTROVERSIËLE ‘DEATH ON DEMAND’. DEMENTERENDE OUDEREN EN JONGEREN MET ANBO 35

DOSSIER LEVENSEINDE PSYCHISCHE AANDOENINGEN KRIJGEN HULP BIJ HET STERVEN. HOE KIJKT U DAAR TEGENAAN? “Dat valt onder de Euthanasiewet.

Daarin is vastgelegd dat ook een psychiater de mogelijk heeft om, als een patiënt daar om vraagt, euthanasie te verlenen. Dat gebeurt niet zomaar, maar als een patiënt ondraaglijk lijdt aan een psychische aandoening, waar vele behandelingen geen resultaat hebben gehad. Daar wordt heel zorgvuldig mee omgegaan. Ik vind het goed dat we in de Euthanasiewet hebben vastgelegd dat ook deze mensen op een waardige manier kunnen sterven.”

WAARIN VERSCHILT DE EUTHANASIEWET VAN UW CONCEPT WETSVOORSTEL? VOLGENS ARTSENORGANISATIE KNMG EN DE COMMISSIE SCHNABEL IS EEN APARTE WET VOOR VOLTOOID LEVEN NIET NODIG EN IS DE EUTHANASIEWET VOLDOENDE. “De Euthanasiewet gaat over mensen met een medische aandoening, mijn wetsvoorstel gaat over mensen die aan het einde van hun leven zijn en voor wie het leven geen perspectief meer biedt. In de Euthanasiewet kan een stapeling van ouderdomsklachten voor sommige, maar niet alle artsen grondslag zijn voor euthanasie. ‘Klaar zijn met leven’ is nu geen officiële grondslag. De commissie Schnabel heeft trouwens alleen literatuurstudie gedaan, geen wetenschappelijk onderzoek. Daarom is het belangrijk dat het kabinet dat laat doen.”

STAAN IN DE DISCUSSIE ROND DIT ONDERWERP 36 ANBO

“Ouderenzorg in Nederland moet goed geregeld zijn.”

VOORAL DE SECULIERE PARTIJEN TEGENOVER DE CONFESSIONELE, OF IS ER MEER AAN DE HAND? “Je ziet inderdaad dat de confessionele partijen ChristenUnie en SGP, en in iets mindere mate het CDA, geen voorstander zijn van dergelijke wetgeving, maar de lijn is niet zo eenduidig. In de hele samenleving is het een discussie. Daarom is het een legitiem punt voor debat. Ik kreeg laatst een mail van twaalf predikanten die enorme voorstanders zijn, omdat ze er in hun rol als geestelijke verzorgers dagelijks mee te maken hebben. Ook zijn er mensen die heel liberaal zijn, maar toch tegen dit wetsvoorstel zijn. De tegenstellingen zijn op heel veel fronten te vinden.”

euthanasie vragen. Na het verlies van een partner met wie ze het hele leven gedeeld hebben, kunnen mensen het leven ondraaglijk vinden. Ook als ze kinderen en kleinkinderen hebben die aandacht aan ze geven. Deze mensen lijken niet eenzaam maar ze zijn het intrinsiek wel. Ze zien niet hoe ze nog iets kunnen toevoegen aan hun leven of dat van anderen. Die mensen nemen hun toevlucht soms tot hele nare manieren om te sterven. Ik wil ervoor zorgen dat mensen dat kunnen doen op een waardige manier.

Met een middel dat goed werkt en in het bijzijn van mensen die ze liefhebben. En als mensen het in hun eentje willen doen moet dat ook kunnen. Ik vind dat we de mogelijkheid daarvoor moeten scheppen.”

WELKE BELANGRIJKE PUNTEN HEEFT U NOG MEER GEVONDEN ALS HET GAAT OM ZULKE WETGEVING? “We moeten ervoor zorgen dat mensen op leeftijd zich niet overbodig, tot last of eenzaam voelen en om die reden hun leven willen beëindigen.

Daarom wil D66 er, samen met de confessionele partijen, voor zorgen dat de ouderenzorg en voorzieningen voor deze groep mensen in Nederland goed zijn. Dat mensen zich overbodig voelen mag niet de reden zijn dat ze hun leven willen beëindigen.”

WAT IS DE HUIDIGE STATUS VAN UW INITIATIEFWET? “Het is op dit moment nog een conceptwet en ik ben aan het kijken wat er verbeterd kan worden. Het kabinet laat wetenschappelijk onderzoek doen naar de doelgroep. Eind dit jaar zijn die resultaten er. Daarna staat het mij vrij om mijn wetsvoorstel in te dienen. Dat hebben we afgesproken in het regeerakkoord.”

EN HOE ZIT DAT MET EENZAAMHEID? “Wat je ziet is dat oudere stellen, als er één ernstig ziek wordt en de ander ouderdomsklachten heeft, samen om

WAAROM HOUDT HET KABINET ZICH ZO STIL OVER MEDISCHE ETHIEK EN VOORAL HET ONDERWERP VOLTOOID LEVEN? “Het kabinet heeft gezegd dat het geen initiatief zal nemen met betrekking tot voltooid leven. Wat we hebben afgesproken is dat als er een initiatiefwet vanuit de Kamer komt, deze

DOSSIER LEVENSEINDE wel mag worden ingediend. Voor een coalitie waarin het CDA en de ChristenUnie zitten, is dat toch best bijzonder. Ik wil de minister aansporen om als kabinet maatschappelijke debatten te voeren, zoals ook is afgesproken. In de tussentijd ben ik daar zelf al wel mee bezig, bijvoorbeeld door het hier op discussiebijeenkomsten over te hebben.”

U PRAAT EROVER OP ZULKE DISCUSSIEBIJEENKOMSTEN EN HOUDT LEZINGEN. HOE ERVAART U DIT? “Hoewel je overal voor- en tegenstanders tegenkomt, verloopt het altijd in goede sfeer. Dat komt omdat ik aangeef dat het een lastig onderwerp is en dat ik het conceptwetsvoorstel wil verbeteren. Ik maak ook altijd duidelijk dat ik niet beoog dat iedereen hier over na moet denken op zijn 75e, maar dat de mogelijkheid bestaat, mocht je het ooit willen. We zeggen niet: jullie mogen er niet meer zijn. We zeggen: wil je er niet meer zijn, dan is die mogelijkheid er, als je oud bent. Dat is een heel ander uitgangspunt. Wat ik veel hoor is dat alleen al het idee dat mensen op een waardige manier hun leven kunnen beëindigen voor heel veel mensen belangrijk is.”

TOT SLOT: HOE KUNNEN WE ER VOOR ZORGEN DAT MENSEN BETER BEGRIJPEN WAT DE MOGELIJKHEDEN VOOR LEVENSEINDE ZIJN? DENK AAN EUTHANASIE, PALLIATIEVE SEDATIE, VERSTERVING EN NIET-REANIMEREN. “Ik wil iedereen die op hogere leeftijd is adviseren daarover na te denken. Maar er ligt ook een actieve rol bij de kinderen en bij de huisarts, waar ouderen over het algemeen toch al vaak komen. Al begrijp ik ook dat het voor kinderen lastig is en dat de huisarts ook andere dingen aan zijn hoofd heeft. Maar als mensen het er niet over willen hebben moeten we dat ook respecteren, een gesprek hierover mag nooit opgelegd worden.”

“Er zijn nogal wat mensen die vinden dat ze te oud worden.”

Pia Dijksta (64) is sinds 2010 lid van de Tweede Kamer voor D66.

Haar portefeuilles zijn Medisch-ethisch, Geneesmiddelenbeleid en Oorlogsgetroffenen. Daarnaast is ze Voorzitter Commissie Buitenlandse Zaken. Via hervorming in de (ouderen)zorg wil ze Nederland vooruit helpen en toekomstbestendig maken. Eind 2016 diende zij het concept initiatiefwetsvoorstel Waardig Levenseinde in, waarin ze stelt dat mensen met een voltooid leven zelf het recht hebben om te bepalen wanneer ze sterven.

Als het levenseinde in zicht is Voltooid leven: Voltooid leven krijgt zijn eigen betekenis in ieder individueel geval, maar wordt doorgaans omschreven als lijden aan het leven en niet de wil hebben om nog door te leven. Alles wat gedaan moest worden is gedaan en verder leven biedt geen perspectief.

Palliatieve sedatie: Het door medicijnen verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase, zodat de klachten niet bewust worden meegemaakt. Palliatieve sedatie beëindigt het leven van een patiënt niet.

Versterving: Niet overgaan tot kunstmatige toediening van vocht en voedsel bij mensen die stervende zijn.

Niet-reanimeren: Geen enkele vorm van hartmassage, elektroconversie of beademing wordt toegepast bij acuut falende of ontbrekende bloedsomloop en (of) ademhaling.

Euthanasie: Het leven van een patiënt die uitzichtloos en ondraaglijk lijdt op een waardige manier beëindigen door het toedienen van medicijnen. Euthanasie is altijd uit vrije wil.

ANBO 37

Rondreizen

Blijf thuis wonen met een Stannah traplift ZET UW LEVEN IN DE LIFT!

v.a. slechts

199,5/8 dagen

v.a. slechts

v.a. slechts

399,-

369,8 dagen

10/12 dagen

v.a. slechts

399,10 dagen

Sonthofen in de Beierse Allgäu

Gerlos in het Zillertal/ Kirchberg in Tirol

Barcelona en omgeving/ Barcelona en Andorra

Istrië, Opatija/ Pittoresk Vrsar, Istrië

Diverse vertrekdata

Diverse vertrekdata

Diverse vertrekdata

Diverse vertrekdata

Zo lang mogelijk zelfstandig wonen, in de eigen, vertrouwde omgeving. Dat wil iedereen. Maar wat als u slechter ter been wordt? Bij het traplopen gebruikt u 50% van de maximale kracht in uw knieën en maar liefst 85% van de maximale kracht in uw enkels. Traplopen kost dus veel energie.

Energie die u liever gebruikt om iets leuks te doen. Een traplift helpt u om veilig thuis

te blijven wonen en meer energie over te houden voor de leuke dingen in het leven.

Stannah levert trapliften voor alle typen trappen. Zelfs voor buiten. Stannah is een familiebedrijf dat in 1867 is opgericht, en heeft al meer dan 700.000 nieuwe trapliften geïnstalleerd. Naast nieuwe liften levert Stannah ook volledig gereviseerde, gebruikte trapliften met garantie.

Betaalbare traplift voor elke trap Ruime keuze uit nieuwe en gereviseerde Stannah trapliften Levertijd vanaf 3 dagen v.a. slechts

499,-

v.a. slechts

449,-

v.a. slechts

549,-

v.a. slechts

699,-

12 dagen Rondreis Dalmatische kust/

Rondreis Kroatië

10 dagen Toscane: Florence, Pisa en Elba/ Toscane, Umbrië en Rome

Makarska Rivièra en Dubrovnik

Lago Maggiore,Cinque Terre en Toscane

Diverse vertrekdata

Diverse vertrekdata

Diverse vertrekdata

Diverse vertrekdata

12 dagen

Servicedienst elke dag beschikbaar

12 dagen

TEGENWOORDIG WORDEN MENSEN OUDER. EEN STANNAH TRAPLIFT ZORGT ER VOOR DAT U LANGER IN UW GELIEFDE WONING KUNT BLIJVEN WONEN.

BEL GRATIS TE E R PROFI VAN EI T/M M

v.a. slechts

599,-

v.a. slechts

899,-

12 dagen

14 dagen

Hoogtepunten van Toscane

Rondreis Griekenland

Diverse vertrekdata

Diverse vertrekdata

Bij Bolderman aanbetalen niet verplicht!

Prijs p.p. o.b.v. 2 pers. kamer excl. Calamiteitenfonds & reserveringskosten

v.a. slechts

599,-

v.a. slechts

699,-

12 dagen Rondreis Noord-West Spanje, de schatten van Galicië

Rondreis Klassiek Italië en Amalfikust

Diverse vertrekdata

Diverse vertrekdata

13 dagen

Brochure en boekingen:

, 0 0 5 €

0800 - 5066

VOOR VRIJBLIJVENDE INFORMATIE. VRAAG NAAR TOESTEL 9123

UM J U BI LE N G KORTI

’S WERELDS MEEST GEKOZEN TRAPLIFT

(0318) 58 09 58 www.bolderman.nl

Drukfouten en prijswijzigingen voorbehouden.

WWW.STANNAH.NL

ANBO 39

DOSSIER LEVENSEINDE

DOSSIER LEVENSEINDE

Iedereeneen persoonlijk afscheid De standaard uitvaart bestaat niet meer De sobere, sombere uitvaart is verleden tijd. Steeds vaker gaan nabestaanden op zoek naar een passend en persoonlijk afscheid waarbij het leven gevierd mag worden. De mogelijkheden daarvoor zijn eindeloos.

Sandra Schellekens, Roos Zwetsloot en Sabrina Franken zijn werkzaam in de uitvaartbranche en vertellen over hoe deze met haar tijd mee gaat.

“ De duurzame trend zie je ook in de uitvaartbranche” DIGITALE MEDIA

“De opkomst van digitale media is ook in de uitvaartbranche merkbaar. Zo bestaan er plekken om online te condoleren en worden er vaak foto’s getoond tijdens de dienst, maar digitale media wordt ook ingezet om een uitvaart vast te leggen. Bijvoorbeeld door het inhuren van iemand die foto’s of video’s maakt. Voor de nabestaanden, die de dag vaak in een roes beleven, is dat een fijne manier om het nogmaals te beleven.”

EEN DUURZAME UITVAART

“Ook in de uitvaartbranche is voor duurzaamheid steeds meer aandacht. Zo bouwde DELA een crematorium met een elektrische crematieoven, in plaats van een gasoven, en zet Yarden zich in om resomeren mogelijk te maken in Nederland. Bij dit duurzame alternatief voor cremeren en begraven wordt het lichaam opgelost in vloeistof, waarbij er een waterige vloeistof en een schoon, wit poeder overblijven.

Daarbij zie je vaker duurzame keuzes omtrent kisten, monumenten op het graf en het vervoer naar de laatste rustplaats.

Passend in die trend is de natuurbegrafenis in opkomst, waarbij lichamen begraven worden in een daarvoor bedoeld stuk natuur, in plaats van op een traditionele begraafplaats.”

“ Het leven mag gevierd worden”

TEKST MARIJE REMMELINK

“Uitvaarten worden steeds persoonlijker en individueel vormgegeven, dat komt overal terug. Van rouwkaart tot kleding in de kist, van de muziek tijdens de plechtigheid tot een afscheidsritueel: alles is op de overledene afgestemd. Daardoor horen we minder Bach en meer persoonlijke favorieten.

Soms liggen, als de overledene hield van harde muziek, de oordopjes zelfs al klaar. Veel meer dan vroeger wordt gekeken naar hoe iemand in het leven stond en wat voor een afscheid daarbij past. Het leven mag gevierd worden.”

DE KOFFIETAFEL IS VERLEDEN TIJD

“Koffie en cake serveren na de dienst is niet meer de standaard. Toasten met champagne kan ook, of soms worden er hele buffetten geserveerd. Daarnaast zie je dat de condoleance niet altijd meer plaatsvindt in een uitvaartcentrum, maar dat mensen uitwijken naar een andere locatie, bijvoorbeeld een restaurant. Tegelijkertijd lijken uitvaartcentra steeds meer 40 ANBO

“ Men is op zoek naar nieuwe zingeving” op horecagelegenheden waar qua catering alles bespreekbaar is. Omdat het persoonlijke aspect zo belangrijk is wordt veel vooraf, bij leven, besproken.”

SYMBOLIEK EN RITUELEN

“De religieuze betrokkenheid neemt al jaren af, maar men is wel op zoek naar nieuwe zingeving. Daardoor zie je de opkomst van een ritueel begeleider; iemand die samen met de nabestaanden op zoek gaat naar symboliek en een passend afscheidsritueel. Als een soort ceremoniemeester die het levensverhaal vertelt en verschillende sprekers begeleidt.”

Roos Zwetsloot

Sabrina Franken

Sandra Schellekens

Roos Zwetsloot is directeur uitvaartzorg bij Monuta en gelooft in een zo persoonlijk mogelijke uitvaart. “De manier waarop we tegenwoordig in het leven staan past bij hoe de uitvaarten nu zijn: alles kan en alles mag.”

Sandra Franken, directeur Uitvaartverzorging bij Yarden, ziet dat de uitvaartbranche een inhaalslag maakt. “Mensen willen het leven vieren, bijvoorbeeld met een uitbundige plechtigheid met eten, drinken en muziek.”

Sandra Schellekens is directeur uitvaartverzorging bij coöperatie DELA en doet haar werk met veel voldoening. “Tegenwoordig is alles bespreekbaar. Willen mensen een heel diner, rockmuziek of toasten met champagne? Het kan allemaal en het gebeurt steeds vaker.”

ANBO 41

DOSSIER LEVENSEINDE

DOSSIER LEVENSEINDE

Palliatieve zorg in Nederland

“Goed leven tot aan de dood”

De meeste mensen denken bij palliatieve zorg aan pijnbestrijding in de laatste weken van iemands leven. Een beeld dat lector Zorg rond het Levenseinde Michael Echteld en Fleur Imming, directeur Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg (VPTZ) graag anders zouden zien. “Het is zoveel meer.”

TEKST FLEUR AKERSLOOT FOTO’S: MICHAEL ECHTELD EN CLEMENS RIKKEN

WAT IS PALLIATIEVE ZORG EIGENLIJK PRECIES? Volgens Fleur Imming zijn daar verschillende stromingen in. “Als je van een arts te horen krijgt dat je niet meer beter wordt. Dan ga je de palliatieve fase in. Dat is nog niet de terminale fase, waarin je te horen krijgt dat je binnenkort zult overlijden.” Michael Echteld legt het als volgt uit: “Palliatieve zorg start als er een negatief antwoord is op de vraag ‘zou je verrast zijn als deze persoon binnen een jaar komt te overlijden?’

Als het antwoord ‘nee’ is dan ga je over op palliatieve zorg. Dan geldt: wat hebben mensen met een beperkte levensverwachting nodig aan zorg?”

42 ANBO

WELKE ZORG HEBBEN MENSEN MET EEN BEPERKTE LEVENSVERWACHTING DAN NODIG? Echteld: “Het ideale beleid is gericht op een zo’n goed mogelijke kwaliteit van leven en om mensen een positie van regie te geven.” Imming bevestigt dit: “Het belangrijkste bij palliatieve zorg is dat de mens centraal staat.

Mensen hebben vaak behoefte aan dingen die ze altijd al fijn vonden.

Heel vaak zijn dat kleine dingen.

Je wilt dat iemand met een gerust gemoed afscheid van het leven kan nemen. Daaronder valt pijnbestrijding, maar ook beoordeling en behandeling van pijn en andere problemen van lichamelijke, psychosociale en spirituele aard.” Ook Echteld weet

dat je de vragen over de zorg voor de kwaliteit van leven het beste aan de mensen zelf kunt stellen. “Pijnbestrijding is een onderdeel, maar vragen over de zorg voor kinderen of het samenzijn met een geliefde zijn net zo belangrijk. Uiteindelijk draait het om zingeving. ‘Heb ik het goed gedaan?

Ben ik er klaar mee? Mag ik moe zijn en niet meer willen opstaan?’ Dit soort vragen hebben mensen, ook als ze verstandelijk beperkt zijn of dementie hebben. Naast het bedienen van de morfinepomp moeten zorgverleners zich tot deze vragen kunnen verhouden. Want die kunnen net zo knellend zijn als ernstige pijn.

In goede palliatieve zorg is hier aandacht voor.”

DE ROL VAN PIJNBESTRIJDING IS DUS SLECHTS EEN ONDERDEEL VAN PALLIATIEVE ZORG? “Er heerst een verkeerd beeld van palliatieve zorg”, zegt Echteld. “Als je op straat aan mensen vraagt wat het is, dan denken de meesten aan een horizontale toestand waarin iemand happend naar adem wacht op de dood. Maar palliatieve zorg is veel breder dan dat. Zo duidelijk is het niet verbonden aan doodgaan. Het gaat juist over goed leven tot aan de dood. Met goede kwaliteit en regie over het leven. Mensen zijn onbekend met het idee dat je palliatieve zorg kunt krijgen terwijl het gewoon nog goed gaat met je. Dat je nog naar je werk gaat of op vakantie, maar dat je toch misschien nog maar twee jaar te leven hebt.”

EN DUS MOETEN WE PALLIATIEVE ZORG VEEL EERDER BESPREKEN? “Net als bij langer zelfstandig thuis wonen is palliatieve zorg iets waarover mensen zouden moeten nadenken”, vindt Imming. “Vragen als ‘waar zou je willen komen te overlijden: thuis, in een ziekenhuis of in een hospice?’

Hoe ongezellig ook, het is wel belangrijk om daar nu al over na te denken.

En hoe ga je om met dementie, met wel/niet reanimeren of euthanasie?

Al die vragen die horen bij hoe jij het wilt. Dat gesprek zou moeten plaatsvinden tussen specialist en patiënt, maar ook tussen patiënt en familie.

Alles om ervoor te zorgen dat die laatste fase zo prettig mogelijk wordt.

Voor nabestaanden is dat gesprek ook heel belangrijk; weten dat jouw dierbare geen pijn heeft of het liefst zo lang mogelijk thuis is.”

IS PALLIATIEVE ZORG BESCHIKBAAR VOOR IEDEREEN? “Dat ligt er maar aan of de huisarts of doorverwijzer ook vertelt dat het mogelijk is om naar een hospice te gaan, of dat er thuis een vrijwilliger langs kan komen. In theorie is palliatieve zorg voor iedereen beschikbaar. Maar wat als het gedachtegoed niet leeft bij jouw verzorgingshuis of bij de huisarts die jou kan doorverwijzen?” vraagt Echteld zich af. Imming is ook afhankelijk van doorverwijzers: “Veel mensen weten niet dat VPTZ (Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg) bestaat. Zonde, want we kunnen een wezenlijk verschil maken. Dankzij een vrijwilliger kunnen mensen kiezen om thuis te blijven en de zorg samen met wijkverpleging en mantelzorg te verdelen. Of ze kunnen naar een hospice gaan.”

HOE BELANGRIJK IS HET DAT NAASTEN OOK ZORG KRIJGEN? “De Wereldgezondheidsorganisatie heeft de definitie dat palliatieve zorg voor mensen met een beperkte levensverwachting én hun naasten is.

Mantelzorgers moeten ook kunnen bijkomen. Het gaat net zo goed om hun kwaliteit van leven”, aldus Echteld. Imming richt zich met VPTZ Nederland zelfs heel duidelijk op de omgeving van de patiënt. “Onze vrijwilligers bieden steun bij mensen thuis, in hospices en zorginstellingen.

Als familielid of mantelzorger wil je je kunnen focussen op de patiënt, zeker als diegene in de laatste fase zit.

Alle praktische dingen die dan toch gewoon doorgaan kunnen vrijwilligers overnemen; boodschappen doen, eten maken, een boterham smeren, ‘s nachts waken aan het bed. Ook kunnen familieleden en mantelzor-

gers er af en toe heel even tussenuit.

Een kopje koffie drinken met een vriendin of een boodschap doen, terwijl de vrijwilliger een oogje in het zeil houdt.”

Fleur Imming Fleur Imming is directeur van VPTZ Nederland . VPTZ staat voor Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg.

De vrijwilligers bieden steun thuis of in hospices in de laatste fase van iemands leven. Meer informatie: www.vptz.nl

Michael Echteld Michael Echteld is lector Zorg rond het Levenseinde op bij het Expertisecentrum Caring Society en projectleider palliatieve zorg bij Stichting Prisma, een organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking.

ANBO 43

DOSSIER LEVENSEINDE

De laatste zijn Wat doet dat met een mens?

‘Ik ben de laatste der Mohikanen’, zeggen de ouderen die Miriam Kersten heeft gesproken voor haar onderzoek ‘De laatste van een gedeeld verleden’.

“Zij maken deel uit van een persoonlijke of de Nederlandse geschiedenis en kunnen dat niet meer met lotgenoten delen. Dat doet iets met hoe je in het leven staat.”

TEKST FLEUR AKERSLOOT FOTO’S: LISA DOOIJENBURG EN MICHAEL ECHTELD

Miriam Kersten richt zich in haar onderzoek op zingeving en hoe het is om de laatste te zijn van een gedeeld verleden. “De mensen die ik heb geïnterviewd vertellen allemaal hetzelfde over hun deelgenoten”, vertelt Kersten. “Dat het voelde als thuiskomen.

Sommigen noemen het in de ziel kijken of contact maken op zielsverband. Wat ze bijna allemaal zeggen is ‘Ik ben de laatste der Mohikanen’.

Een jeugdvriend, broers en zussen, vakgenoten; degene met wie ze een belangrijk deel van hun leven hebben meegemaakt, zijn er niet meer.

JE VERHAAL DELEN “Alle geïnterviewden zoeken naar manieren om hun verhalen te delen en de geschiedenis door te geven.” zegt Kersten. “Het liefste zijn ze verbonden met de mensen van toen

en als dat niet kan zoeken ze andere manieren. De rust die over mensen neerdaalt als hun verhaal bijvoorbeeld wordt gedeeld met kleinkinderen is opvallend. Sommigen houden websites bij, zijn gastspreker op scholen, vrijwilliger in een museum, of doneren items aan een museum.

Waar het om gaat is het laten zien van je verleden aan de volgende generatie.

Want je verhaal delen brengt zingeANBO 45

DOSSIER LEVENSEINDE ving, een belangrijke pijler in de zorg rondom het levenseinde.”

DE BALANS OPMAKEN Kersten: “Wat is de waarde van je bestaan, wat is de reden dat je hier bent en welke levensvragen kom je tegen?

Zeker op hogere leeftijd maken mensen de balans op en vragen zich af wat voor leven ze hebben gehad. Weten dat je leven zin heeft gehad geeft veel voldoening. En de sociale omgeving is heel belangrijk om die erkenning te geven. Als je omgeving wegvalt verlies je een deel van je identiteit en dat heeft impact op je gevoel van zingeving. Als jouw ambacht ophoudt te bestaan, wat doe je dan met het deel van jouw identiteit dat je daaraan ontleent?”

DE LAATSTE VETERAAN UIT DE NEDERLAND-INDIË OORLOG “Een prachtig interview had ik met een meneer van 86 jaar”, vertelt Kersten. “Hij is de laatste van zijn peloton uit de oorlog Nederland-Indië.

Zelf zegt hij over de laatste zijn: ‘Ook al leer je er mee omgaan, het blijft pijn doen omdat je er regelmatig mee geconfronteerd wordt.’ Hoe ouder je wordt hoe minder sociale omgeving je hebt. Maar de behoefte om contact te hebben, die blijft overeind.

Regelmatig gaat hij naar een veteranendag en dat geeft veel voldoening.

Er is niemand meer van toen, maar er zijn anderen met een oorlogsverleden.

Af en toe treft hij daar iemand met dezelfde levenservaring, waardoor je aan een half woord genoeg hebt. Het echt contact maken, dat is belangrijk.

Zijn kleinzoon studeert geschiedenis.

Dat doet hem deugd, want nu is er iemand in de familie geïnteresseerd in zijn verleden.”

46 ANBO

DOSSIER LEVENSEINDE DE LAATSTE VAN DE FAMILIE Kersten: “Wat ook voorkomt is dat iemand de laatste is van het gezin, als ouders, broers en zussen zijn overle-

den. Zo sprak ik een mevrouw van 76 jaar, ze is nog fit en vitaal en heeft nog heel levendige jeugdherinneringen, maar niemand om deze mee te delen.

Ook al heeft ze zelf een gezin met lieve kinderen en een man, die waren niet bij haar eigen jeugd en alle verhalen en leuke herinneringen die daarbij horen. Want dat je vroeger appeltjes bij de boer stal, alleen je broer en zus weten hoe leuk dat was. Via een landelijk meldpunt voor gastsprekers spreekt zij nu op middelbare scholen over de Tweede Wereldoorlog. Dat vindt ze heel waardevol en het geeft haar veel energie. Naderhand worden er vragen gesteld door de leerlingen, dan heeft ze als spreker echt het gevoel dat het is aangekomen. Ze hoopt dat ze iets bijdraagt om te voorkomen dat er zich ooit nog zoiets verschrikkelijks als oorlog zal voltrekken.

DE LAATSTE VAN EEN AMBACHT “Soms houden beroepen en ambachten op te bestaan”, vertelt Kersten.

“De kinderen van een 85-jarige meneer namen zijn eeuwenoude ambacht, hoepelmakerij, niet over.

Hoepels werden gebruikt om duigen van vaten bij elkaar te houden. Nu zingen ze met kinderen en kleinkinderen nog altijd het liedje dat vroeger werd gezongen in de werkplaats; een lied waarin het oude ambacht wordt bezongen. Hij snapt dat ze zijn vak niet willen overnemen. Toch doet het hem pijn dat iets waarmee hij is opgegroeid, straks ophoudt te bestaan.

Hij was zelf de vierde generatie in het bedrijf en heeft het beroep zijn hele leven uitgeoefend. De zingeving vindt hij nog in het hobbymatig hoepels maken. Wetende dat zijn kinderen zijn vak niet zouden overnemen, is hij begonnen alles op te schrijven en vast te leggen op dia’s. Dit deelt hij weer met basisscholen uit de buurt en zo geeft hij zijn kennis toch door.”

van. Naast zijn werk bij de geneeskundige troepen in de Nederlands-Indië Oorlog heeft hij als kind in de Tweede Wereldoorlog een bombardement meegemaakt. Tijdens het interview kwam dat verleden veel meer naar voren. Hoe ouder hij wordt, hoe meer het hem raakt. Zijn zus leeft nog maar met haar kan hij er niet over praten. Ze hebben het bombardement heel anders beleefd. Zijn zus was toen vooral bezig met verliefd zijn op de militairen en hij zag als klein kind alleen maar hoe de helft van het huis in brand stond. Hij heeft een geweldig archief van foto’s en

krantenknipsels. Wat hij hiermee moet weet hij nog niet. Zelf kijkt hij er wel regelmatig in. Zijn vrouw heeft er geen affiniteit mee en hij weet niet wat hij ermee moet doen als hij er straks niet meer is.”

Bent u ook de laatste van een gedeeld verleden en wilt u deelnemen aan het onderzoek van Miriam Kersten? Stuur dan een mail met een korte beschrijving van uw verhaal naar:

mj.kersten@avans.nl

Miriam Kersten Miriam Kersten werkt aan de Hogeschool Avans als docent bij de opleiding sociale studies in ‘s Hertogenbosch en doet onderzoek bij het Lectoraat Zorg rondom het levenseinde onder leiding van lector Michael Echteld. Echteld komt in dit nummer ook aan het woord, op pagina’s 42 en 43.

DE LAATSTE VAN TWEE OORLOGEN “Soms ben je misschien niet letterlijk de laatste maar voelt het wel zo. De meneer van 83 jaar die ik sprak over zijn verleden in de Nederland-Indië Oorlog is daar een mooi voorbeeld

Elk kind een familie

MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR STARTPAGINA.NL

WAT IS DAT EIGENLIJK, DIE VROEGBOEKKORTING? Een vroegboekkorting betekent dat je op het moment van boeken een extra lage prijs betaalt bij de reisaanbieder of touroperator waar je die vakantie boekt. Meestal gaat het om zogenaamde pakketvakanties, waarbij vlucht, hotel en bepaalde of alle maaltijden samen ingekocht worden.

Vakantiekriebels?

Alles wat u moet weten over vroegboeken Waren last minutes lange tijd de meest populaire manier om goedkoop op vakantie te gaan, nu is de trend om juist vroeg te boeken. Vroegboeken heeft voordelen maar er zitten ook addertjes onder het gras. Startpagina geeft antwoord op belangrijke vragen voor wie nu al vakantiekriebels heeft.

TEKST JOOST MARSMAN

48 ANBO

WAAROM GEVEN AANBIEDERS DEZE KORTING? Doorgaans is in november het reisaanbod voor het nieuwe jaar beschikbaar.

Vanaf dat moment kan er dus geboekt worden voor de zomervakantie.

Reisorganisaties willen het liefst zo snel mogelijk hun accommodaties volgeboekt hebben. Zo hoeven ze niet vlak voor het hoogseizoen nóg hogere kortingen te bieden om hun aanbod kwijt te raken. Het is dus eigenlijk risicomanagement van reisorganisaties waar u uw voordeel mee kunt doen.

IS VROEGBOEKEN VOORDELIGER DAN LAST MINUTE BOEKEN? Vroegboeken betekent niet automatisch dat u de laagste prijs betaalt voor de vakantie. Het heeft alles te maken met de wetten van vraag en aanbod: als veel mensen vroegboeken is het aanbod daarna kleiner, waardoor de prijzen stijgen. Bij veel aanbod en weinig vraag kan een last minute aanbieding dus goedkoper uitpakken. Vooral bij gewilde bestemmingen is de kans dus groot dat vroegboeken voordeliger is.

Vergelijk altijd verschillende aanbieders met elkaar, want prijzen en kortingen kunnen behoorlijk verschillen. Via Startpagina.nl/anbo vindt u de beste

aanbieders op een rij om een goede vergelijking te kunnen maken.

WAAROM ZOU IK VROEG BOEKEN? Weet u nu al dat u naar een zeer gewilde bestemming wilt, dan moet u er natuurlijk sowieso op tijd bij zijn. In dat geval is die vroegboekkorting alleen maar mooi meegenomen. Houdt u van zekerheid? Ook dan is vroegboeken interessant. U kunt zich in alle rust voorbereiden op de reis en alvast informatie verzamelen over leuke dagtripjes, musea en bezienswaardigheden. Wie vroeg boekt kan langer genieten van de voorpret! Ook als u met een groot gezelschap (bijvoorbeeld samen met kinderen en kleinkinderen) op vakantie gaat doet u er verstandig aan op tijd te boeken. U heeft dan een groter huisje nodig, of meerdere kamers in een hotel.

Dat aanbod is vaak al beperkter en helemaal als u lang wacht met boeken.

TOT WANNEER KAN IK VROEGBOEKEN? Vroegboekkortingen worden in de regel aangeboden tot begin maart.

Maar doordat de zomerbrochures steeds vroeger op de markt komen en touroperators graag zo snel mogelijk zekerheid willen, worden de sinds enkele jaren ook ‘ultra vroegboekkortingen’ aangeboden. Kortom, hoe eerder u boekt, hoe hoger de korting. Voor sommige reizen gelden uitzonderingen dus controleer altijd de reis- en kortingsvoorwaarden.

vakantie zit bij vroegboeken al snel een maand of zes, zeven. In die tijd kan er natuurlijk veel gebeuren, zowel in uw persoonlijke situatie als op de vakantiebestemming. Een annuleringsverzekering is dan ook geen overbodige luxe als u besluit dit jaar te profiteren van een mooie vroegboekkorting.

Zin om inspiratie op te doen?

Via Startpagina.nl/anbo vind u de beste vakantie aanbieders op een rij. Met én zonder vroegboekkorting.

Tip! Boek uw reis en verblijf bij een reisorganisatie ’van naam en faam’ die is aangesloten bij brancheorganisatie ANVR en de Stichting Garantiefonds Reisgelden. De aanbieders die u via Startpagina vindt zijn per definitie betrouwbaar.

Startpagina.nl/ANBO

Startpagina is al 20 jaar een gebruiksvriendelijke partner voor veilig en gemakkelijk internetten. U vindt er altijd een overzichtelijk aanbod met links naar betrouwbare websites. Heeft u vragen, over welk onderwerp dan ook?

Klik dan eens door naar het onderdeel GoeieVraag op www.startpagina.nl.

HEEFT VROEGBOEKEN OOK NADELEN? Tussen het moment van boeken en de ANBO 49

Gastenwaardering: 8,2

Door gasten voor gasten Op Goedverblijf.nl vindt u zorgvuldig geselecteerde hotels met aantrekkelijke arrangementen, beoordeeld door ervaringsdeskundigen als inspiratiebron voor een onvergetelijk verblijf.

Meer informatie en reserveren: Bel + 31 (0)85 489 90 19 (ma - vr 9 tot 17.30 u | za 10 tot 16 u) Bezoek www.goedverblijf.nl/anbo0219 Reisnummer anbo0219

van:

vanaf:

171,00

95,

00

p.p.

www.goedverblijf.nl/anbo0219a

van:

voor:

118,00

59,00

p.p.

www.goedverblijf.nl/anbo0219b

boek snel !

Hotel Restaurant Ruyghe Venne Dit hotel is omgeven door vele bos en heidevelden. Tip: bezoek tijdens uw verblijf Kamp Westerbork. van:

vanaf:

169,00

109,00

p.p.

www.goedverblijf.nl/anbo0219c

3-daags Westerbork arrangement - 2x overnachting incl. ontbijt - 1x 3-gangen keuzediner - 1x 4-gangen rijsttafel bij “Lotus” - Gratis fiets- en wandelroutes - Gratis WiFi & parkeren Mei t/m september: v.a. € 119 p.p.

Aankomst vr & za: toeslag € 10 p.p.

Gastenwaardering: 8,3

Teugel Resort Uden Hier kunt u genieten van de rust en het vele groen in het prachtige natuurgebied de Maashorst. van:

voor:

111,00

77,50

p.p.

www.goedverblijf.nl/anbo0219d

Ontspannen & actief - Welkomstdrankje - 2x overnachting incl. ontbijt - 1x 3-gangen verrassingsmenu - 1x entree Wellnessboot Mill - Gratis wandel- & fietsroutes - Gratis WiFi & parkeren

Gastenwaardering: 8,0

Nieuw in ons aanbod!

Hotel Bentheimer Hof

Stadshotel Doesburg

Door de vele kastelen & burchten in Bad Bentheim, zijn er uiteenlopende mogelijkheden voor excursies!

Het hotel is direct gelegen aan de IJssel & is de ideale uitvalbasis voor uw bezoek aan de Achterhoek.

Historisch Bad Bentheim - 2x overnachting incl. ontbijt - 2x dagmenu - Stadsplattegrond - Begeleide avondwandeling - Gratis WiFi April t/m september: v.a. € 104 p.p.

Aankomst do t/m za: toeslag tot € 10 p.p.

van:

vanaf:

200,00

125,

00

p.p.

www.goedverblijf.nl/anbo0219e

3-daags verwenarrangement - Ontvangst met bittergarnituur - 2x overnachting incl. ontbijt - 1x 3-gangen verrassingsdiner - 1x soep & hoofdgerecht (dag 2) - Gratis plattegrond & parkeren

Gastenwaardering: 7,9

Hotel Mennorode

Teugel Resort Veghel

Het hotel is een ideale uitvalsbasis voor een heerlijke wandeling in Nationaal Park de Hoge Veluwe.

Dit hotel ligt in een natuurrijke omgeving met een prachtig uitzicht op de rivier de Aa en het Julianapark. van:

voor:

111,00

77,50

p.p.

www.goedverblijf.nl/anbo0219f

Ruime keuze - Dieetmaaltijden - Gratis dieetadvies Gratis bezorgd - Geen verplichtingen

Ontdek nu 5 heerlijke maaltijden voor slechts ( 19,95!

Nu met

Gratis

V V V Cad t.w.v.

€ 7,50

eaukaart

Uw actieco

de

402 - 1901 : 1

Aankomst vr & za: toeslag € 10 p.p.

Mei t/m september: alle dagen € 135 p.p.

Gastenwaardering: 8,1

3-daags Veluwe arrangement - 2x overnachting - 2x uitgebreid ontbijt - Gratis fiets- en wandelroutes - Gratis WiFi & parkeren

HET GEMAK VAN ONZE MAALTIJDSERVICE!

Ontspannen & actief - Welkomstdrankje - 2x overnachting incl. ontbijt - 1x 3-gangen verrassingsmenu - 1x entree Wellnessboot Mill - Gratis wandel- & fietsroutes - Gratis WiFi & parkeren

Arrangementen zijn geldig t/m 30 juni 2019. Prijzen zijn per persoon o.b.v. 2 personen per kamer, excl. wisselende citytax en reserveringskosten à € 9,50 per boeking.

Rund erlapje in jus

Nasi goreng met kipsaté

annetje Grootmoeders kipp

Direct bestellen:

0800 - 023 29 75

Runderhachee met rod e koo l

Macaronisch otel

Ook natriumarm!

Informeer naar de mogelijkheden.

of ga naar www.apetito.nl/proefpakket ANBO 51 Geldig t/m 30 april 2019, alleen voor nieuwe klanten. Kijk voor de overige actievoorwaarden op www.apetito.nl/cadeaukaart.

ANBOVRIJWILLIGER

ANBOVRIJWILLIGER Meneer Veldman is al sinds 2012 actief voor ANBO, in diverse rollen. Momenteel is hij ANBO Consulent, maar vooral actief in zijn nieuwe rol als voorzitter van de cliëntenraad. De afgelopen jaren heeft hij door het hele land leden en vrijwilligers van informatie voorzien over de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). De kennis die hij heeft opgedaan komt van pas in zijn nieuwe rol bij het CAK.

ANBO’s Dries Veldman actief in cliëntenraad CAK

“ Het doel is betere dienstverlening” Dries Veldman is sinds eind 2018 voorzitter van de cliëntenraad bij het Centraal Administratie Kantoor (CAK). Dat doet hij vanuit zijn rol als vrijwilliger van ANBO.

UNIEK “Ik ben op 19 december geïnstalleerd en daarnaast door de leden verkozen tot voorzitter”, aldus Veldman. “De raad bestaat uit mensen die als cliënt te maken hebben of hebben gehad met het CAK en mensen uit maatschappelijke organisaties, waaronder Humanitas en ANBO. Het CAK is volgens Veldman ‘de belastingdienst van de zorg’.

“Het innen en vaststellen van de eigen bijdragen wordt door het CAK gedaan. Dat een dergelijke organisatie een cliëntenraad instelt is tot nu toe redelijk uniek.”

BUITEN Waar Veldman namens ANBO vooral zijn steentje aan zou willen bijdragen is een beter functionerend CAK. “Hierbij moeten de belangen van de cliënten en onze leden voorop staan. Zaken als bejegening bij inning of bij schulden van de eigen bijdragen kan een andere menselijker manier worden gehanteerd. Het CAK is zich daarvan bewust en is van goede wil. Uiteindelijke doel is een zorgvuldige en klantgerichte dienstverlening.” De organisatie heeft volgens Veldman ook ‘input van buiten’ nodig om goed te kunnen opereren. De cliëntenraad is geen klachtenbureau, maar juist tendensen uit de klachten zullen de aandachtspunten zijn bij het CAK-bestuur.

“Wat dat betreft kunnen we vanuit ANBO onze bijdrage leveren in de vorm van onze dienst Raad & Daad.” Via Raad & Daad staan we onze leden bij met advies en hulp over inkomen, gezondheid en wonen. Per maand helpen we gemiddeld 500 leden, ook met vragen over het CAK. INVLOEDRIJKE PLAATS De cliëntenraad komt zes keer per jaar bij elkaar. Veldman is momenteel de eerste vergadering aan het voorbereiden, in samenwerking met de raad van bestuur. “We gaan een jaarplan voor 2019 maken. Mijn rol als voorzitter zal vooral zijn dat ik het proces bewaakt. Dat ik kan sturen in de discussie als die te diep of net niet diep genoeg gaat. Het is, kortom, een invloedrijke plaats in de raad.”

52 ANBO

CAK Het CAK is een publieke dienstverlener die voor de overheid regelingen uitvoert en zorgt voor de vertaling van wetten en regels naar persoonlijke en begrijpelijke dienstverlening. Voor het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport worden vijf wettelijke taken uitgevoerd: • Het vaststellen en innen van de eigen bijdrage op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) voor gemeenten.

• Het verrichten van betalingen aan zorgaanbieders op grond van de Wlz. • Het legaliseren van verklaringen voor het meenemen van medicijnen naar het buitenland (Schengenverklaringen).

• Regelingen voor klanten die anders buiten het Nederlandse zorgstelsel vallen: de regeling wanbetalers, de regeling onverzekerden, de regeling gemoedsbezwaarden, de regeling onverzekerbare vreemdelingen en de buitenlandregeling (verdragsgerechtigden).

Ook valt het Nationaal Contactpunt grensoverschrijdende zorg (NCP) onder het CAK. Het doel is om patiënten die zich binnen de Europese Unie willen laten behandelen, te informeren over de medische behandeling in een ander EU-land.

ANBO CONSULENT Onze ANBO Consulenten ondersteunen leden bij diverse praktische zaken als het op orde krijgen van de financiële administratie, de voorbereiding op een keukentafelgesprek of het helpen bij het opstellen van een bezwaarschrift.

Wilt u graag een ANBO Consulent op bezoek? Neem dan contact op met onze Raad & Daad Advieslijn. Onze professionele medewerkers zijn iedere werkdag telefonisch bereikbaar, van 10.00 tot 15.00 uur, via 0348 46 66 88. Mailen kan uiteraard altijd: raadendaad@anbo.nl Wilt u zelf ANBO Consulent worden? Dan ontvangen wij graag uw motivatiebrief en curriculum vitae. U kunt deze sturen naar: vrijwilliger@anbo.nl

Na een screening krijgt u een opleiding aangeboden. U gaat vervolgens aan de slag en bent minimaal 32 uur per maand beschikbaar en bereid naar leden toe te reizen. Meer informatie vindt u op: anbo.nl/consulent

ANBO 53

ANBO TIPT

Boek

ANBO TIPT

Tommie in de zorg

Er zijn oneindig veel producten, apps, uitjes en gadgets die het leven leuker, makkelijker en/of interessanter maken. In elk nummer van ANBO Magazine tipt hoofdredacteur Jurriën Beerda zijn favorieten.

Tommie Niessen werkt als zzp’er in de wijkzorg en in een hospice. Hij is over zijn ervaringen gaan bloggen en vloggen en vorig jaar is er een boek van hem verschenen waarin hij zijn ervaringen, de leuke en minder leuke dingen, beschrijft.

Hij heeft voor ons overigens ook vlogworkshops gegeven. Meer daarover leest u op pagina 8 en 9. Het boek Tommie in de zorg is verkrijgbaar in de (online)boekwinkel. In samenwerking met Ambo|Anthos uitgevers geven we tien exemplaren weg. Wilt u daar kans op maken, mail dan naar: magazine@anbo.nl

PSD2

Website

PSD2 Bankieren. Wat is dat? Hoe werkt het? Krijg ik er ook mee te maken? PSD2 is nieuwe wetgeving voor betalingsverkeer. Het zorgt ervoor dat derde partijen inzage mogen vragen in uw betalingen. U beslist zélf of u dat wilt en aan wie u die toegang geeft. De Nederlandse Bank heeft een informatieve ingericht waar u alles vindt wat u moet weten: www.psd2bankieren.nl

De voorstelling is nog tot en met 25 mei te zien door heel Nederland. Kijk voor meer informatie op www.orkater.nl. We geven 2x2 kaartjes weg voor De Kunstmin in Dordrecht op vrijdag 22 maart.

Wie regelt alles na mijn overlijden?

Wie regelt alles na mijn overlijden?

JA JA

Wie in uw omgeving kan dat voor u doen?

De omgeving Stichting Steunfonds Wie in uw kan dat voor u Humanisme doet ditSteunfonds al meer dan doen? De Stichting 50 jaar integer endit zorgvuldig.

Humanisme doet al meer dan

, ik wil meer informatie over een van het , ikexecuteur wil meer informatie Steunfonds Humanisme. over een executeur van het

Fisher. Zijn gezin moet vervolgens het familiebedrijf overeind houden. Klinkt

Een laatste zorg minder Veel mensenzorg vinden het moeilijk Een laatste minder om na te denken over hun laatste Veel mensen vinden het moeilijk wensen. is het belangrijk dat om na te Toch denken over hun laatste wel te doen. uitvaart, de dat wensen.

TochUw is het belangrijk verdeling vanUw uwuitvaart, inboedelde en de wel te doen. afwikkeling van uw nalatenschap. verdeling van uw inboedel en de Het geeft veel als deze zaken afwikkeling vanrust uw nalatenschap. van tevoren goed geregeld Het geeft veel rust als dezezijn. zaken

50 jaar integer en zorgvuldig.

U kunt het Steunfonds benoemen tot executeur.

Zo kunt ubenoemen erop U kunt het Steunfonds vertrouwen dat deze zaken tot executeur. Zo kunt u eropgoed geregeld worden. vertrouwen dat deze zaken goed

Steunfonds Humanisme.

Vul de bon in of bel: 020 521bon 90in36of bel: Vul de of vraag de 36 brochure aan op: 020 521 90 steunfondshumanisme.nl of vraag de brochure aan op:

zwaar en dat is het ook, maar er is genoeg gitzwarte humor aanwezig voor de

van tevoren goed geregeld zijn.

geregeld worden.

steunfondshumanisme.nl

broodnodige afwisseling. Het is een mooi afgeronde serie, bestaande uit vijf

De medewerkers van de Stichting Steunfonds Humanisme

seizoenen, met de meest geweldige afsluiter van een serie ooit. De geweldige

De medewerkers van de Stichting Steunfonds Humanisme

Six Feet Under De fantastische HBO-serie Six Feet Under vertelt het verhaal van de Fishers, een ontwrichte familie van Californische begrafenisondernemers. Iedere aflevering begint met een sterfgeval. In de eerste aflevering is dat vader Nathaniel

eindscène wordt ook nog eens ondersteund door het prachtige lied Breathe Me van de Australische zangeres Sia.

 persoonlijk  zorgvuldig  betrouwbaar  met respect  persoonlijk  zorgvuldig  betrouwbaar  met respect

Adres: Adres:

www.bol.com

54 ANBO

Naam: Naam:

Alle seizoenen zijn te bekijken via Ziggo Go of op dvd te bestellen bij:

Telefoon: Telefoon:

magazine@anbo.nl

Serie

ET ANBO 2019

Postcode / woonplaats: Postcode / woonplaats:

Reageer dus snel via:

ET ANBO 2019

ANBO 55

MeerMeer informatie informatie overover het Humanistisch het Humanistisch Verbond Verbond vindtvindt u opuwww.humanistischverbond.nl op www.humanistischverbond.nl

Acteurs Leopold Witte (Gooische Vrouwen) en Geert Lageveen (Ernstige Delicten) gaan momenteel door het land door met hun voorstelling 237 redenen om door te gaan. Dat is de opvolger van 237 redenen voor seks, waarmee ze eerder in het theater stonden. Dit keer steggelen de twee mannen van middelbare leeftijd (respectievelijk 59 en 57 jaar) op lichte wijze over een zwaar thema als de dood. Waar de één het einde omarmt als deel van het leven, bezweert de ander haar door doelen te blijven stellen. Losjes associëren de mannen rond het thema, terwijl ze plaatjes draaien van overleden helden en leeftijdgenoten. Waar staan ze in hun leven? Hoe lang hebben ze nog?

Wat staat er nog op hun ‘bucket list’? Hoe moeilijk gaan ze het zichzelf nog maken? Hoe willen ze later herinnerd worden? En welke plaatjes moeten er gedraaid worden op hun laatste feestje?

Stuur Stuur deze deze bonbon in een in een envelop envelop zonder zonder postzegel postzegel naar: naar: Steunfonds Humanisme, Antwoordnummer 10938, 1000 Amsterdam Steunfonds Humanisme, Antwoordnummer 10938, 1000 RA RA Amsterdam

Theater

m / vm / v

237 redenen om door te gaan

ANBO

EXPERTS

Dagelijks komen bij ANBO Raad & Daad veel vragen binnen over de meest uiteenlopende onderwerpen. Onze experts staan klaar om advies te geven. Een greep uit de vragen en antwoorden.

MIJN BELASTINGINVULHULP KOMT OP BEZOEK. WAT KAN IK VERWACHTEN?

SJACKIE VAN DE VEN, PROJECTLEIDER ANBO

BELASTINGSERVICE

“Voordat de vrijwilliger bij u thuis komt, heeft u al telefonisch contact gehad, is de machtigingscode geregeld en weet u welke documenten u moet klaarleggen. Tevens is er gecheckt of er sprake is van een fiscaal partner en een eenvoudige aangifte. U heeft een afspraak gemaakt voor het huisbezoek.

Onze vrijwilligers zullen zich identificeren met een pas ‘Belastinginvulhulp ANBO 2019’. Vraagt u hier vooral naar! Dan weet u zeker dat u met een goed opgeleide vrijwilliger te maken heeft. In de drukke aangifteperiode van 1 maart tot 1 mei helpen de belastinginvullers veel leden.

U kunt het hen gemakkelijker maken door de juiste documenten voor hen klaar te leggen. Hiervoor hebben wij een hulpmiddel ontwikkeld. Dan heeft u volgend jaar meteen alle spullen bij elkaar. Bij binnenkomst ontvangt u van de vrijwilliger een verzamelmap Belastingservice met hierin onder andere een bewaaroverzicht. De belastinginvuller zal samen met u (en uw fiscaal partner) een formulier invullen en ondertekenen. Hiermee geeft toestemming om de Belastingservice te verrichten. Vervolgens zal de vrijwilliger uw aangifte inkomstenbelasting 2018 invullen. Ook checkt hij/zij of u recht heeft op huur en/of zorgtoeslag en krijgt u ondersteuning bij een wijziging of aanvraag.

De vrijwilliger zal u een onkostenvergoeding vragen voor deze service. Deze vergoeding bedraagt maximaal € 12, 56 ANBO

per adres. In er sprake is van een fiscaal partner die geen lid is van ANBO, dan is de totale vergoeding € 17,-. Voor deze € 5,- wordt de partner dan alleen voor de Belastingservice lid.”

Gebruikmaken van de Belastingservice? We zijn iedere werkdag van 10.00 tot 15.00 uur bereikbaar via telefoonnummer 0348 46 66 91. U kunt ook mailen naar ledenservice@anbo.nl

HOE ZIT HET MET DIE PENSIOENKORTINGEN?

ANBO EXPERTS

Heeft u zelf een vraag?

Lukt het niet om ergens zelf uit te komen? Neem dan contact met ons op. Wij hebben diverse deskundige vrijwilligers die gratis bij leden op huisbezoek gaan.

Indien u een huisbezoek door een van onze ANBO (woon)consulenten of Sociaal Netwerkers wenst, dan kunt u dit aangeven bij de Raad & Daad Advieslijn via telefoonnummer: 0348 46 66 88. Of stuur een e-mail:

1. Het is onacceptabel dat een pensioenfonds moet korten als de zogeheten dekkingsgraad boven de 100 procent is. Dan is er namelijk genoeg geld in kas.

2. Het is niet acceptabel als de kortingen het gevolg zijn van een te lage premie. De grootste werkgever van het land – de rijksoverheid - heeft jarenlang te weinig premie betaald voor zijn werknemers, waardoor er nu te weinig geld is. Dat mag geen reden zijn voor kortingen.

raadendaad@anbo.nl

Wat doen wij voor u? Wij gaan overal in overleg: bij het kabinet, de pensioenfondsen en in de polder. Wij willen een pensioenakkoord dat ervoor zorgt dat het stelsel toekomstbestendig wordt, dat er meer kans is op indexatie en dat er niet onnodig gekort hoeft te worden.”

Lees er meer over op

anbo.nl/dossierpensioenakkoord

HELP, IK WIL BEZWAAR MAKEN! WAT KAN IK DOEN?

WILLEM REIJN, BELEIDSADVISEUR PENSIOENEN

“De pensioenen blijven een hoofdpijndossier. Nu al, omdat uw inkomen zonder indexatie al vele jaren wordt uitgehold door de inflatie. Maar de nabije toekomst voorspelt nog minder goeds: vier van de vijf grote fondsen vrezen dat kortingen in 2019 of 2020 nodig zijn. Een pensioenakkoord moet uitkomst bieden. Er zou niet hoeven worden gekort als het onder het nieuwe stelsel niet verplicht is. Verder hebben wij in gesprekken met de verantwoordelijk minister – minister Koolmees – en in publicaties een aantal zaken op tafel gelegd.

CLAUDIA COMPIER, JURIST

“Als uw gemeente (of een andere overheidsinstantie) in uw ogen in uw nadeel besluit – bijvoorbeeld bij een hoge OZB-aanslag of een Wmo-beschikking waar u het niet mee eens bent - dan kunt u bezwaar maken. Daar zijn termijnen aan verbonden. Als u bezwaar wilt maken tegen een besluit, maar nog niet alle informatie heeft om uw argumenten te onderbouwen, dan doet u er verstandig aan een zogeheten pro forma bezwaarschrift in te dienen.

Daarmee voorkomt u dat het bezwaarschrift niet meer in behandeling genomen kan worden. Met een pro forma

bezwaarschrift geeft u dus aan dat u het niet eens bent met het besluit, maar dat u nog geen tijd heeft om aan alle eisen voor een volledig bezwaar te voldoen. U ‘koopt’ dus wat meer tijd. Om u te ondersteunen vindt u standaardbrieven voor een gewoon- én een pro forma bezwaarschrift op anbo.nl

Even bellen met de adviseurs van de Raad & Daad Advieslijn kan natuurlijk ook!”

ANBO 57

FEITEN & CIJFERS

ANBO Zorgcollectief Instappen kan altijd Wist u dat u zich op elk gewenst moment kunt aansluiten bij het ANBO Zorgcollectief? En wat dit grootste onafhankelijke collectief voor leden in Nederland inhoudt? Wij hebben de cijfers en feiten voor u op een rijtje gezet.

Feiten & cijfers

• Grootste onafhankelijke zorgcollectief voor leden in Nederland met

meer dan 60.000 deelnemers

• Per jaar behandelen we ruim 5700 binnenkomende telefoontjes via

onze Zorgadvieslijn die 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar is via 088 121 02 02

• We beantwoorden 2100 mailtjes • En verwerken zo’n 2400 antwoordkaarten • Het gros van de vragen gaat over fysiotherapie, contractering

58 ANBO

zorgverleners en vergoeding medicijnen

Feiten & cijfers

FEITEN & CIJFERS

• Onze digitale Zorgvergelijker wordt 12.000 keer per jaar geraadpleegd • We hebben voor onze leden met 12 verzekeraars afspraken gemaakt • Het voordeel kan oplopen tot 9% op de basisverzekering en 17,5%

op de aanvullende verzekering

• De besparing kan oplopen tot meer dan €100,- per persoon • Of €200,- per huishouden, zelfs zonder overstappen van zorgverzekeraar

Deelnemen aan het zorgcollectief van ANBO kan het hele jaar door. Als u al verzekerd bent bij één van de deelnemende zorgverzekeraars en u maakt nog geen gebruik van een collectieve korting op uw zorgverzekering, dan kunt u gedurende het hele jaar tussentijds instappen (enige uitzondering is Aevitae).

Uw korting ontvangt u in de eerstvolgende maand na aanmelding. Regel het direct via de ANBO Heilbron Zorgadvieslijn (088 121 02 02) of bekijk uw voordeel op anbo.nl/zorg

Veranderen van zorgverzekeraar (overstappen) kan alleen vanaf half november tot 1 januari. Indien u in die periode en dus vóór 1 januari uw huidige verzekering opzegt, heeft u nog tot en met 31 januari de tijd om een nieuwe verzekering af te sluiten. Uw nieuwe polis gaat dan in per 1 januari.

ANBO 59

FIJN & VEILIG WONEN

FIJN & VEILIG WONEN

Veilig wonen & leven

dénken dat ze goed voorbereid zijn, bijvoorbeeld op babbeltrucs en phishing. Maar deze vormen van criminaliteit zijn een groeiend probleem en daarom vermoeden we dat mensen hun vaardigheden overschatten. Om te zorgen dat mensen voorbereid zijn en zich assertief en weerbaar voelen organiseren we deze workshops. Zo willen we ervoor zorgen dat mensen minder snel slachtoffer worden.

En áls ze dan slachtoffer worden, dat zij weten wat ze moeten doen.

Ten onrechte schamen mensen zich als ze in een val getrapt zijn.”

AANMELDEN IS HEEL EENVOUDIG Ga naar www.anbo.nl/veiligheids10daagse of bel met onze Ledenservice via telefoonnummer 0348 46 66 90 (elke werkdag bereikbaar tussen 10:00 en 15:00 uur.

ANBO EN MINISTERIE ORGANISEREN VEILIGHEIDS10DAAGSE Veilig en comfortabel willen wonen is van alle leeftijden. Wie nu fijn woont, wil dit zo lang mogelijk blijven doen. Dan is het goed te weten op welke manieren u uw veiligheid kunt vergroten. Kom daarom naar de Veiligheids10daagse bij u in de buurt!

TEKST TEKST RENÉE DE VRIES

FOTO: ARENDA OOMEN

Wat doet u als er een onbetrouwbaar persoon aan de deur komt? Is uw hang- en sluitwerk veilig? En wat kunt u doen om uw veiligheid te vergroten? Met de juiste informatie vergroot u uw weerbaarheid. En niet alleen in en om het huis, óók online.

U ondekt zich te wapenen tegen online oplichting, u leert veiliger betalen en u leert hoe u uw privacy nog beter beschermt. Weet u al hoe u uw telefoon en tablet zó kunt beveiligen dat al uw gegevens veilig zijn?

U KOMT TOCH OOK? Met hulp van het ministerie van Justitie & Veiligheid, ABN-AMRO, het CCV, Google, ING, Interpolis, Nu.nl, de Politie, Rabobank, Sam-sung, Startpagina, SNS en 60 ANBO

brancheorganisatie WDTM organiseren we voor de tweede keer de ANBO Veiligheids10daagse. Hier leert u alles over babbeltrucs, woningbeveiliging, veilig online betalen en nog veel meer.

Bovendien doen we dat op leuke locaties, zoals op de hoofdkantoren van de betrokken bedrijven. Wees welkom in Leeuwarden, Hoofddorp, Tilburg, Arnhem en nog vele andere plekken.

FERDINAND GRAPPERHAUS, MINISTER VAN JUSTITIE & VEILIGHEID “Hoewel Nederland steeds veiliger wordt, voelt het niet altijd zo. Dat komt mede doordat mensen, onder andere via media en sociale

media, geconfronteerd worden met persoonlijke verhalen van slachtoffers van babbeltrucs, woningovervallen, oplichting en phishing. Een ongeluk zit in een klein hoekje, maar u kunt zich voorbereiden. Zo verkleint u de kans om slachtoffer te worden. Daarom organiseert ANBO, in opdracht van het ministerie van Justitie & Veiligheid, de Veiligheids10daagse. Tien dagen lang gaan we het land in om te zorgen dat u weet hoe u zich veiliger kunt voelen en weerbaarder kunt zijn.

In en om het huis én online. Zie ik u daar?”

LIANE DEN HAAN, DIRECTEUR-BESTUURDER ANBO “Uit onderzoek onder bijna 4500 senioren leerden we dat mensen

ANBO WOONCONSULENT OP BEZOEK ANBO-lid Hans van Onno (89) liet het huis waar hij en zijn vrouw wonen door een ANBO Woonconsulent inspecteren. Daarover vertelt hij in Dichterbij, het ledenmagazine van de Rabobank.

“Deze flat voor 50-plussers kwam op ons pad. Ik onderhoud onze flat goed. Toen ik in het ledenmagazine van ANBO las over de woonconsulent die meekijkt in de woning, heb ik me aangemeld.

In deze tijd wordt verwacht dat je zo lang mogelijk thuis blijft wonen, dus ik was geïnteresseerd in wat zij doen. Zo vertelde de woonconsulent dat je in de badkamer moet zorgen voor goede verlichting. Dan zie je de beugels om je aan vast te houden beter en voorkom je ongelukken. Naarmate je ouder wordt zie je dat er veel mis kan gaan in een woning. Daarom ruimen wij goed op zodat je niet struikelt of uitglijdt. Verder keek de consulent naar zaken als inbraakpreventie en brandveiligheid. Ik geloof dat ons huis praktisch een showroom was, want het zat goed. Voorlopig zitten we hier dus prima!”

Agenda 1 APRIL - SCHIPHOL Locatie: Samsung, Evert van de Beekstraat 310, 1118 CX Schiphol. Wij heten u hartelijk welkom op de start van de Veiligheids10daagse!

2 APRIL - ZWOLLE Locatie: Rabobank, Willemskade 1, 8011 AC Zwolle

3 APRIL – DEN HAAG (VOL) Locatie: ABN Amro, Koningskade 30, 2596 AA Den Haag

4 APRIL - LEEUWARDEN Locatie: ING Leeuwarden, Tesselschadestraat 3, 8913 HA Leeuwarden

5 APRIL - ARNHEM (VOL) Locatie: Van der Valk Arnhem, Amsterdamseweg 505, 6816 VK Arnhem

8 APRIL - HOOFDDORP Locatie: Sanoma, Capellalaan 65, 2132 JL Hoofddorp

9 APRIL - ROERMOND Locatie: Living Lab Zorgtechnologie – Gilde Opleidingen, Kerkeveldlaan 1, 6042 JW Roermond

10 APRIL - TILBURG Locatie: Interpolis, Spoorlaan 298, 5017 JZ Tilburg

ANBO WOONCONSULENT

ANBO Woonconsulenten bezoeken zelfstandig wonende leden aan huis en brengen risico’s op brand, inbraak en valgevaar in kaart. Zij geven op basis daarvan praktische veiligheidsadviezen.

Daarnaast geeft de consulent advies voor woningaanpassingen om langer zelfstandig te blijven wonen. Ook een woonconsulent op bezoek? Bel ANBO’s Raad & Daad Advieslijn op 0348 46 66 88 (op werkdagen bereikbaar tussen 10:00 en 15:00 uur). Wilt u zelf ANBO Woonconsulent worden? Mail dan naar vrijwilliger@anbo.nl of kijk voor meer informatie op: anbo.nl/woonconsulent

11 APRIL - UTRECHT (VOL) Locatie: De Volksbank (SNS), Croeselaan 1, 3521 BJ Utrecht

12 APRIL - AMSTERDAM (VOL) Locatie: Google, Claude Debussylaan 34, 1082 MD Amsterdam Alle bijeenkomsten starten om 13:00, behalve die van 1 april. Dan beginnen we om 14:00. We sluiten om 16:00 (of, op 1 april, om 17:00) af met een hapje en een drankje.

ANBO 61

VERKIEZINGEN

VERKIEZINGEN

STEMMEN MAAR

Twee verkiezingen op 20 maart: Provinciale Staten en waterschappen Een dag na het verschijnen van dit magazine, op woensdag 20 maart, zijn er Provinciale Statenverkiezingen. Die hebben gevolgen voor de samenstelling van de Eerste Kamer. Het ziet er naar uit dat Rutte III er zijn meerderheid verliest. Maar hoe werkt dat dan? En wat doen de Provinciale Staten eigenlijk? Antwoord op de belangrijkste vragen.

WAAR GAAT HET DEZE VERKIEZINGEN PRECIES OM? Op 20 maart 2019 vindt zowel de verkiezing plaats voor de Provinciale Staten als voor de waterschappen. De Provinciale Staten vormen de volksvertegenwoordigers op provinciaal niveau. Hun rol is vergelijkbaar met die van de Tweede Kamer of de gemeenteraad. Zij controleren het bestuur van de provincie dat bestaat uit de Gedeputeerde Staten met als voorzitter de Commissaris van de Koning. Deze Statenverkiezingen zijn tevens bepalend voor de verkiezing en samenstelling van de Eerste Kamer op 27 mei 2019.

WAT ZIJN DE TAKEN EN VERANTWOORDELIJKHEDEN VAN PROVINCIES? De twaalf provincies zijn grotendeels verantwoordelijk voor de ruimtelijke ordening. De provincie bepaalt dus of steden en dorpen kunnen uitbreiden, waar wegen (auto, trein en scheepvaart) komen, waar boeren een bedrijf mogen starten 62 ANBO

en waar bedrijventerreinen mogen worden aangelegd.

De provincie houdt ook toezicht op milieuzaken zoals het bestrijden van verontreiniging, en zorgt voor een goede opslag van afval. Daarnaast stimuleert de provincie het gebruik van duurzame energie, bijvoorbeeld door het aanleggen van windmolenparken.

Voorts heeft de provincie nog een divers takenpakket, zoals het regelen van het streekvervoer, het zorgen dat er een regionale omroep is, de zorg voor natuurgebieden en voor de waterhuishouding. Dit laatste doen ze samen met de waterschappen. Er zijn in Nederland 21 waterschappen. Zij zorgen voor schoon en genoeg water en voorkomen overstromingen.

HOE ZIJN DE ZETELS VERDEELD? Het college van Gedeputeerde Staten vormt het bestuur van een provincie.

De gedeputeerden worden gekozen door de Provinciale Staten voor een periode van vier jaar. Het aantal gedeputeerden varieert per provincie afhankelijk van het inwonertal. Het zijn er minimaal drie en maximaal negen.

Het aantal leden van de Provinciale Staten is eveneens afhankelijk van het inwonertal en loopt uiteen van 39 voor een provincie met minder dan 400.000 inwoners (Zeeland), tot 55 voor een provincie met meer dan 2.000.000 inwoners zoals Zuid-Holland, Noord-Holland en Gelderland.

WAT HEBBEN PROVINCIALE STATEN MET DE EERSTE KAMER TE MAKEN? De leden van de Provinciale Staten hebben één aparte taak die eigenlijk niets met de eigen provincie te maken heeft: het verkiezen van de leden van de Eerste Kamer. Eerste Kamerleden (ook wel senatoren genoemd) worden niet rechtstreeks gekozen, maar via getrapte verkiezingen. Bij de Provinciale Statenverkiezingen kiezen burgers in hun provincie de leden van de Provinciale Staten. Vervolgens kiezen zij op hun beurt de leden van de Eerste Kamer. In de praktijk stemmen de leden van Provinciale Staten bijna altijd voor Eerste Kamerkandidaten van hun eigen politieke partij. De samenstelling van de Eerste Kamer is daardoor vrij nauwkeurig af te leiden uit de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen.

Nieuw bij deze verkiezingen is de instelling van drie kiescolleges voor de Eerste Kamer. Deze kiescolleges zijn bestuursorganen van gekozen volksvertegenwoordigers van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Daarmee zijn voor het eerst de inwoners van de eilanden vertegenwoordigd in de Eerste Kamer.

WAT DOET DE EERSTE KAMER PRECIES? Op 27 mei stemmen de leden van de Provinciale Staten voor de Eerste Kamer. De Eerste Kamer keurt wetten goed waarover in de Tweede Kamer eerder is beslist. Pas na de goedkeuring kan de wet officieel worden ingevoerd. De regering heeft dus niet alleen een meerderheid in de Tweede Kamer nodig maar ook in de Eerste Kamer.

HOE BELANGRIJK ZIJN DEZE VERKIEZINGEN? De kans is aanwezig dat de coalitie de minieme meerderheid die ze nu heeft verliest. De peilingen wijzen namelijk op een verlies van regeringspartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie.

Als de coalitie inderdaad de meerderheid verliest zal het moeilijk worden om wetsvoorstellen door de Eerste Kamer te krijgen. Dat betekent weer dat de regering voor elk voorstel apart moet gaan onderhandelen met de oppositiepartijen. Regeren wordt hierdoor lastig manoeuvreren. Het ligt dan ook voor de hand dat de politieke partijen zwaar campagne zullen voeren om burgers te mobiliseren te gaan stemmen. De provinciale verkiezingen zijn daarmee bijna een landelijke verkiezing aan het worden.

MEER INFORMATIE Kijk voor meer informatie over de rol en het bestuur van de provincie op www.prodemos.nl. ProDemos is het huis voor democratie en rechtsstaat en biedt eerste hulp bij verkiezingen. Zo maakt ProDemos voor 7 provincies stemhulp de StemWijzer en, samen met Stichting Lezen & Schrijven, de Verkiezingskrant in ‘gewone’ taal. www.prodemos.nl/verkiezingen

ANBO 63

HOBBY’S

Antonia van Wijk geeft lachworkshops

Een gulle lach

HOBBY’S

Niets werkt zo aanstekelijk als een diepe schaterlach. De 78-jarige Antonia van Wijk weet er alles van. Een paar jaar na haar pensioen werd zij lachtherapeut en nu geeft ze door heel Nederland lachworkshops.

TEKST FLEUR AKERSLOOT

“Ik heb altijd veel met mijn stem gedaan. Als kind was ik al creatief en vond ik voorlezen geweldig. Later ben ik verhalenvertelster geworden en ik heb veel op het toneel gestaan.

Ook heb ik altijd zangles gevolgd. Toen ik met pensioen ging dacht ik ‘nu kan ik eindelijk rustig aan doen’, maar dat beviel me helemaal niet. Want als je niks doet gebeurt er ook niks. Je moet zelf actie ondernemen. Ik heb nog zoveel energie, ik wil nog niet stilzitten. Mijn oog viel op een advertentie om lachtherapeut te worden. Ik heb me toen meteen ingeschreven.”

GEZOND DANKZIJ LACHEN “De methode komt van een dokter uit India. Samen met zijn vrouw, die psycholoog was, heeft hij een studie naar lachen gedaan. Hij ontdekte dat de mensen die positief zijn en meer lachen ook beter met pijn om kunnen gaan en sneller genezen. Door het lachen maak je endorfine aan waardoor je je prettig voelt. Dat wil ik uitdragen, dat je anders met ongemakken kunt omgaan.”

IN DE PALEISTUIN “Al gauw had ik een hele leuke opdracht in de paleistuin van het Vredespaleis, voor de Dag voor de Vrede. Ik had zo’n tien aanmeldingen voor mijn lachworkshop en we waren net bezig toen er van alle kanten mensen aan kwamen lopen en voordat ik het wist had ik een cirkel van wel honderd mensen in die tuin! Geweldig was dat om te doen. En er was echt contact tussen al die mensen. Dat is ook iets wat ik zo belangrijk vind, dat mensen elkaar aankijken en zich tijdens de workshop verbinden.”

NOG NIET UITGEBLUST “Dat ik op deze leeftijd nog niet uitgeblust ben komt door het lachen. Ik vind het leuk om te vertellen dat ik al 64 ANBO

‘Als je niks doet, gebeurt er ook niks’ 78 ben, zeker aan 50-plus vrouwen die denken dat ze oud zijn en zich als keurige dames moeten gedragen. Ik wil juist door het lachen mensen stimuleren zich weer als kind te gedragen. Als je een écht vreugdevol mens in je omgeving hebt werkt dat door op anderen. De cirkel van positief denken wordt groter. Zo wil ik de wereld een beetje mooier maken.”

INSPIREREN “Uiteindelijk wil ik graag lachtherapie één op één geven.

Ik denk dat ik mensen met oefeningen verder kan helpen door te laten zien wat lachen je kan brengen. Lachen kan alleen als je in het hier en nu bent, dat is zo prachtig. Ik heb dat ook zo ervaren. Mijn zoon is op volwassen leeftijd om het leven gekomen. Verschrikkelijk, ik dacht dat ik nooit meer zou kunnen lachen. Maar het leven is zo wonderlijk gegaan. Er kwam weer geweldig toneelwerk op mijn pad en ik heb nog zulke mooie dingen kunnen doen. Met mijn ervaring wil ik mensen inspireren. Want als je alleen maar aan modder blijft denken dan blijft het ook modder. Je kan je beter richten op die lotus die zich daarin ontluikt.

Dat heb ik geleerd.”

Oproep

Heeft u ook een bijzondere hobby? En wilt u daarover praten in ANBO Magazine? Laat het ons weten via

magazine@anbo.nl

ANBO 65

Ledenvoordeel ANBO

Als ANBO-lid profiteert u van aantrekkelijke voordelen. Leuke, interessante en aangename producten, uitstapjes, reizen en evenementen. Ook in dit nummer vindt u veel voordeel!

LEDENVOORDEEL tot 7 mei

GOEDKOOP TANKEN!

, €150

Brandstofprijzen zijn al hoog genoeg en onze leden hebben altijd een streepje voor. Daarom garanderen wij in samenwerking met consumentencollectief UnitedConsumers extra korting op brandstof.

Blijf op de hoogte

ANBO’s Mandy Janssen regelt voordeel- en kortingsacties voor leden. “Als u op de hoogte wilt blijven van alle voordelen, kunt u zich aanmelden voor de nieuwsbrief. Stuur een mail naar m.janssen@anbo.nl, dan zorg ik voor de inschrijving. U ontvangt eens per drie weken een nieuwsbrief met daarin alle voordelen. Die wilt u toch niet missen?”

ANBO Agenda 19 APRIL

ANBO LEDENDAG IN BARONTHEATER TOT 7 MEI

TANKPAS APRIL EN MEI

DE WONINGWACHTER 23 JUNI

BELEEF ROTTERDAM-RIJNMOND MET ZEILSCHIP DE EENDRACHT

De Blauwe Meije

+

GRATIS TAART

25 T/M 28 NOVEMBER

KERSTCRUISE NEWCASTLE T/M 31 DECEMBER

KORTING BIJ HULPMIDELWERELD anbo.nl/ledenvoordeel

19 april

ANBO LEDENDAG! MET HANS EN STEVEN KAZÀN

Buitenplaats De Blauwe Meije (fietspunt 60) is gelegen aan de oud-Hollandse Waterlinie nabij de Nieuwkoopse Plassen. Deze idyllische pleisterplaats met terrassen aan het water herbergt een galerie en beeldentuin met unieke vergezichten, steeds wisselende betaalbare exposities en een luxe B&B. Alle producten worden zelf gemaakt en de gastvrouw verwent u graag met haar home made ‘Taartje Variatie’ en verse koffie/thee of sap. Komt u met een groep, reserveer dan vooraf bij Rebecca: 06-20825662. Aanbieding voor ANBO-leden op vertoon van ANBO pas: Taartje Variatie en €1,50 korting p.p.

Kijk voor alle mogelijkheden ook op: www.deblauwemeije.nl

TOT 1 OKTOBER

BUITENPLAATS DE BLAUWE MEIJE

• U krijgt 6-10 cent korting per liter ten opzichte van de gemiddeld landelijke adviesprijs • U krijgt 1-3 cent korting per liter ten opzichte van de pompprijs

correctie In ANBO Magazine nr 1 zijn per abuis verkeerde prijzen vermeld over de ANBO Wandeldag. Deze dag organiseren we samen met de Koninklijke Wandel Bond op 31 mei. Als lid van ons betaalt u voor deze dag €24,50 en krijgt u een gratis Alles-in-een pakket t.w.v. €28,50. Meer informatie vindt u op:

EXTR KORTINAG OP BRANDST OF

ANBO leden krijgen tijdens de eerste tankbeurt zelfs tot 19 cent korting per liter op benzine of diesel. Tankt u LPG dan krijgt u tot 27 cent. Deze actie geldt tot 7 mei 2019.

Meedoen kan via www.unitedconsumers.com/anboactie

KORTING P.P.

t/m 30 september

Tankstations geven u extra tankkorting via twee kortingsgaranties:

ALLEEN VOOR LEDEN

Exclusief voor ANBO-leden is er op 19 april een speciale voorstelling van Hansen Steven Kazàn. Een onvergetelijke theatermiddag vol entertainment, interactie, ongelooflijke trucs, en vooral… héél veel humor. Een unieke show, waar het plezier vanaf spat. Bij binnenkomst ontvangt u van ons een kopje koffie/thee met iets lekkers. Na afloop van de show kunt u gezellig nagenieten met een hapje en een drankje.

Een heerlijk middagje uit!

Aanmelden kan op www.anbo.nl/ledendag of via Mandy Janssen: m.janssen@anbo.nl of telefonisch 0348-466666.

ANBO-leden en introducees betalen slechts €29,95 per persoon voor dit arrangement, inclusief de hapjes en drankjes.

Het BaronTheater is gevestigd in Opende (Gr), nabij de A7.

Meer informatie:

www.anbo.nl/ledendag

Save the date!

ANBO LEDENDAG IN BARONTHEATER 19 APRIL BUSREIS ANDRÉ RIEU IN WENEN 2 MEI ANBO GOLFDAG 22 MEI 2019

2019 ANBO WANDELDAG 31 MEI 4-DAAGSE KERSTCRUISE NEWCASTLE 25 NOVENBER DE WONINGWACHTER T/M 31 DECEMBER

www.wandel.nl/anbo

66 ANBO

ANBO 67

LEDENVOORDEEL

Kerstcruise 2019 25 t/m 28 november

zondag 23 juni

Beleef RotterdamRijnmond vanaf het water

“Hijs de zeilen!”

€119 P.P.

Dagtocht zeilen vanuit Rotterdam op zondag 23 juni 2019. Van € 117,50 voor € 99,- Inclusief: onbeperkt koffie/thee en fruit, een lunch en diner.

Boeken met kortingscode: anbo Voor meer informatie en de voorwaarden kijkt u op :

LEDENVOORDEEL t/m 31december

HET HELE JAAR KORTING BIJ HULPMIDDELWERELD Profiteren van een jaar lang voordeel? Bij Hulpmiddelwereld geniet u als ANBO lid heel 2019 van 5% korting op het gehele assortiment. In het assortiment van Hulpmiddelwereld vindt u een breed scala aan hulpmiddelen die bijdragen aan uw gemak en comfort. Hierbij kunt u denken aan comfortabele zit- en hoofdkussens en de meest praktische hulpmiddelen voor in uw badkamer, keuken of slaapkamer!

Bezoek www.hulpmiddelwereld.nl om het assortiment te bekijken en gebruik de kortingscode ‘ANBO19’ om uw korting te verzilveren. Toch liever telefonisch bestellen? Dit kan op werkdagen tussen 9:00 en 17:30 via 088-0080100.

www.eendracht.nl/zeilschip-eendracht/anbo of bel naar 010 - 290 50 00.

€99

Wonen zonder zorgen april en mei

DAGTRIP

Wegens het succes van de afgelopen editie bieden wij u samen met DFDS wederom de Kerstcruise aan! Ga mee met ANBO op de 4-DAAGSE KERSTCRUISE NAAR NEWCASTLE voor € 119 per persoon.

Het duurt nog even, maar met deze MiniCruise bent u er echt even tussenuit! Het is dé perfecte combinatie van een stedentrip en relaxen aan boord van een luxe cruiseferry. Het vakantiegevoel begint al op het moment dat u aan boord stapt!

Geniet samen met andere ANBO leden van wining &dining aan boord en laat u verrassen door de prachtige en veelzijdige stad Newcastle. Ga voordelig kerstshoppen en bezoek een van de vele gratis musea.

Kijk voor meer informatie op www.anbo.nl/dfds of reserveer direct via: www.dfds.nl/anbo

15% KORTING OP UW FACTUUR

De Woningwachter is sinds jaren de ontzorgdienst voor alle klussen in en rondom uw woning. Sinds een aantal jaren verzorgen wij ook voordelige collectieven. Zo komen we dit voorjaar wederom met het tuin-collectief. Alleen als ANBO lid krijgt u 15% korting op uw totale factuur in de maanden april en mei. Uw tuin of balkon zomer-klaar maken is dan voordelig en in een handomdraai geregeld.

Als u interesse heeft in dit collectief, kunt u zich inschrijven via www.dewoningwachter.nl/tuincollectief, of u belt gratis 0800-1025. Schrijf u ook in voor de nieuwsbrief en blijf op de hoogte van deze en andere mooie aanbiedingen.

Kijk voor meer informatie en voorwaarden op www.dfdsseaways.nl/voorwaarden

68 ANBO

ANBO 69

Werf een nieuw lid en krijg allebei een...

NU NUvanaf vanafSLECHTS SLECHTS

€€199 199,95,95p.p. p.p.

INVENTUM POLSBLOEDDRUKMETER

CADEAU Gun uw vrienden de voordelen van ANBO

5-daagse 5-daagse Alles AllesInclusief InclusiefVakantie Vakantie Op Opbasis basisvan vaneigen eigenvervoer vervoer

• •4x 4xovernachting overnachting • •4x 4xfantastisch fantastischontbijtbuffet ontbijtbuffet • •4x 4xheerlijke heerlijkelunch lunch • •4x 4xculinair culinair3-gangendiner 3-gangendiner • •Regelmatig Regelmatigentertainment entertainmenten envermaak vermaak • •De Degehele geheledag daggratis gratiskoffie koffie&&thee thee

NN IEIE UU WW :: de dehe hle eleda dg agGG RR AT AIS TIS ko kff off ieieen enthth ee evavn a n o o n zneze ko kff off ieie co cronre nreren e n tutu ssesn en161:0 6:0 0-1 0-1 7:0 7:0 0 0u urur GG RR AT AIS TISge gb ea bkaskb su bff uff etet

• •Alle Alledrankjes drankjesGRATIS GRATIStussen tussen17:00 17:00en en24:00 24:00uur) uur) (bier, (bier,fris, fris,wijn, wijn,jenevers jeneversen ensappen) sappen)

MAART MAART2019 2019 21 21maart maart 25 25maart maart 29 29maart maart

eenn!! t t e e i i n n e e g g t t e e h h f f e e e e l l BBee

Prijs Prijspp pp APRIL 2019 APRIL 2019 €€199,95 199,95 donderdag donderdag44april april €€199,95 199,95 maandag maandag88april april €€199,95 199,95 vrijdag vrijdag12 12april april dinsdag dinsdag 16 16 april april • GEEN • GEENreserveringskosten reserveringskosten • GEEN • GEENaanbetaling aanbetaling zaterdag zaterdag20 20april april • GEEN • GEEN1-persoonstoeslag 1-persoonstoeslag woensdag woensdag24 24april april • GRATIS • GRATISeigen eigenparkeerplaats parkeerplaats zondag zondag28 28april april • exclusief • exclusiefevt. evt.lokale lokaletoeslagen toeslagen

Prijs Prijspp pp €€229,95 229,95 €€229,95 229,95 €€229,95 229,95 €€229,95 229,95 €€249,95 249,95 €€239,95 239,95 €€249,95 249,95

• Gratis het Startend Ontzorgd-abonnement van De Woningwachter • Uw stem wordt gehoord in de politiek • Persoonlijk advies via ANBO Raad & Daad • Fikse korting op zorgpremie • Hulp bij belastingaangifte • Gratis 7x per jaar ANBO Magazine • Uitstekend verzekerd tegen schade • Besparen op uw energierekening • Korting op reizen, uitstapjes en sporten • Goedkope rijbewijskeuring

T.W.V.

€ 24,99

INVENTUM POLSBLOEDDRUKMETER BDP421 Met de Inventum compacte, volledig automatische polsbloeddrukmeter BDP421 kun je eenvoudig je bloeddruk meten. De bloeddrukmeter is voorzien van een makkelijk afleesbaar display, waarop je bloeddruk en hartslag getoond worden. De meetwaarden worden geclassificeerd volgens de richtlijnen van de WHO, door middel van een kleurenschaal. Daarnaast is de bloeddrukmeter voorzien van een aritmie-indicator. De bloeddrukmeter heeft 60 geheugenplaatsen en een manchet voor een polsomvang van 13,5 tot 21,5 cm.

www.inventum.eu

HUIDIG ANBO-LID

JA, ik maak iemand lid en krijg een polsbloeddrukmeter cadeau.

HET NIEUWE ANBO-LID BETAALT € 45 PER JAAR

JA, ik word lid van ANBO en krijg een polsbloeddrukmeter cadeau.

Voorletters

Voornaam

Tussenvoegsel

Achternaam Postcode Lidnummer

m/v

Achternaam Straat

Huisnr.

Tussenvoegsel

Huisnr.

Postcode Woonplaats Geboortedatum E-mailadres

TT

0049-2974-96250 0049-2974-96250Nederlands Nederlandsgesproken gesproken wwwwww. .wwaal ldd--hhoot teel l. .nnl l

Geef uw gegevens bij voorkeur door via anbo.nl/lidwerftlid.

Of vul de bon in en stuur deze naar: ANBO o.v.v. ‘LWL’, Postbus 2012, 3440 DA Woerden.

Wilt u meer dan één nieuw lid aanmelden, kopieer dan de bon of ga naar onze website.

Telefoonnummer Ik machtig ANBO om de contributie automatisch af te schrijven* IBAN

N L

Datum Handtekening * Deelname aan deze actie kan alleen als u ANBO machtigt tot automatische afschrijving van het contributiegeld.

Ik word lid van ANBO vanwege (s.v.p. aankruisen): Belangenbehartiging

Korting op energie

Overig ledenvoordeel

Belastingservice

Korting op zorgverzekering Raad & Daad

Schadecollectief

LWLI_01_MAG2_ANBMAG_1912_C

Wald-Hotel Wald-HotelBad BadFredeburg, Fredeburg,InInder derSchmiedinghausen Schmiedinghausen36 36 57392 57392Bad BadFredeburg Fredeburg

EXTRA INFORMATIE Deze actie is geldig tot 7 mei 2019. U krijgt één polsbloeddrukmeter per geworven lid en zolang de voorraad strekt, in mei thuisgestuurd.

Het nieuwe lid moet wel de contributie hebben voldaan. Ga voor de voorwaarden naar anbo.nl/lidwerftlid.

heeft 't niet, maar 'n groot bedrijf. (7)

PUZ ZEL

ijk. (9)

Kruiswoord

21 Een kuur van 'n kleintje? (3) 22 Dat dier wordt door menigeen gedragen. (3)

ren voor cricketers. (3)

23 Uitgeslapen kracht. (5)

r staart in het circus. (7)

24 Vreemd MAAKonderzoek. (8) KANS OP MOOIE PRIJZEN!

eel van het schip. (3)

27 Groente ter verdediging. (7) anbo.nl/puzzel.

Daar vindt u ook meer informatie

n makker te zoeken. (5)

over de die prijzen.

Ofmaakt. (7) stuur een kaartje naar: 28 Koekdoos muziek

e e M

Franse niet! (3)

ANBO Puzzels, Postbuste2012, 3440 DA Woerden.

31 Hoge berg en in Zwitserland vinden. (5)

5)

Vergeet nietinuw naam, adres en telefoonnummer 34 Lichaamsdeel de bocht. (4)

3

4

5

te vermelden.

36 Leiding op hoog niveau. (3) 6

7

8

T.W.V.

€ 350

10

Hoofdprijs 12

THUISCURSUS NAAR KEUZE VAN NHA 13

16

19

17

20

NHA biedt een keuze uit 500 thuiscursussen en opleidingen. Populair zijn bijvoorbeeld de 50 taalcursussen, waaronder Spaans, Engels,21Duits, Frans en Italiaans. Maar ook hobby-

26

29

27

Tweede prijs

cursussen als Tekenen en Schilderen, Kalligrafie, Genealogie, Kalligrafie, Fotografie en Psychologie worden 22 veel gevolgd. Starten 23 kan elke dag van het jaar. U bepaalt uw eigen

33

39

7

tempo, onze docent past zich aan. De winnaar mag zelf een cursus uitkiezen met een waarde tot € 350.

Meer info op:

www.nha.nl

28

INVENTUM RIJSTKOKER 32

Met de Inventum rijstkoker (inclusief stoommand) 34 RK140ZW kunt u rijst koken en tegelijkertijd vis, vlees of groenten stomen. De rijstkoker heeft een 35 inhoud van 1,4 liter, geschikt voor 800 gram rijst.

Wanneer de rijst klaar is, zal de rijstkoker automatisch overschakelen op de warmhoudfunctie. De 39 binnenpan is uitneembaar en is voorzien van een anti-aanbaklaag. Daarnaast wordt de rijstkoker geleverd met handige, vaatwasbestendige accessoires zoals een lepel, maatbeker en stoommand.

Door vlees, vis of groenten in de stoommand te stomen behoud je de voedingsstoffen, smaak en 15 24 structuur. Makkelijk, lekker en nog gezond ook! www.inventum.eu

72 ANBO

36

T.W.V.

€ 34,99

O V E R Z O E K R A A G S I N N E M E A R E G E N S N E M O E R C O N C E I S T R A P E E L A R P R E E C N O N H

E T O R O E N T W O IJ K L IJ R N B Z E D R IJ O F

R O V A M A R A G N A A G S R E K T O U D E E V A N E L T L T E LE I EL G N O E R S E I W N T I K

KRUISWOORD PUZZEL

25 Aanhalen: Geef uwmuziekinstrument oplossing vóór plus! (7) 7 mei 2019 door via

Frankrijk een buis. (7)

A N A W E E A H A R A I L K U R K K L I G A T O S T E D U S E E D B O R D S G horizontaal horizontaal G E V O E L I G Z E 1 Spanjaard 7 eten 10 pont 13 pijnlijk gevolg 14 uitroep 15 bandiet 16 gordijnroeMede mogelijk gemaakt4 greep door Sanders Puzzelboeken T A L S T E P S K 1 Spanjaard 4 greep 7 eten 10 pont 13 pijnlijk gevolg 14 uitroep 15 bandiet 16 gordijnroeE E B S P P O N de 18 soort boomschors 20 vochtig aanvoelend 22 bureau 24 robuust 26 girafachtig dier L26 girafachtig O N E N T R Idier B U N de 18 soort boomschors 20 vochtig aanvoelend 22 bureau 24 robuust 28 politieman 30 geheel 31 pratende vogel 32 omsingeling 33 waterhoudend 34 lekkernij G O R O S A K E L A 28 politieman vogel 32 omsingeling 33 waterhoudend 34 lekkernij S L A N K C O R P S 36 Eskimovaartuig 38 afspraak 40 houten30 geheel stok met31 pratende voetsteun 42 herkauwer 43 overmatig S T A M 43 overmatig A D E R U I 36 Eskimovaartuig 38 afspraak 40 houten stok met voetsteun 44 bijgevolg 45 zangnoot 47 gewezen 48 plechtige verklaring 50 schoolattribuut 52 edel- 42 herkauwer I D E L T A D U N 44 bijgevolg 45 zangnoot 47 gewezen 48 plechtige verklaring 50 schoolattribuut 52 edelK I E N E M O E T E metaal 54 ogenblik 56 sentimenteel 57 verkeer op zee 58 grote hoeveelheid 59 danspas

Breng de letters uit de genummerde vakjes over naar de gelijkgenummerde vakjes van de oplossingsbalk.

S T E R K O K A P Breng naarvan de gelijkgenummerde L deBoplossingsbalk.

E O B E L E Hierin leest u dan de oplossing. De 5e ende7eletters letter uit vande ditgenummerde woord zijn devakjes 3e en over 4e letter de eindoplossing. vakjes KAvan J de A Keindoplossing.

V E R D R Hierin leest u dan de oplossing. De 5e en 7e letter van dit woord zijn de 3e en 4e letter Avan

D R I A E J

S I F T I A L D U O S E G O M F I I N K E E N A A T S O P K E N R I G E E

O N E P T N U N L U S N U K T R D O M M E L L

M O S A I T B I E G G E R I I T J E D A U W A A S L A K E F F E R A A R T O E P IJ P

OPLOSSING PUZZEL NR. 1: WERKNEMER werknemer De prijzen worden onder de goede inzendingen verloot. Winnaars krijgen persoonlijk bericht.

Breng de letters uit de genummerde vakjes over naar de gelijkgenummerde vakjes van de oplossingsbalk.

Hierin leest u dan de oplossing. De 5e en 7e letter van dit woord zijn de 3e en 4e letter van de eindoplossing.

metaal 54 ogenblik 56 sentimenteel 57 verkeer69 verlichting op zee 58 grote hoeveelheid 59 danspas HORIZONTAAL 61 omklemming 62 zoogdier 64 getij 66 politieke partij 67 nachtgewaad medeleven 61 omklemming 62 zoogdier 64 getij 66 politieke partij77 metter67 nachtgewaad 69 verlichting 70 deel van Schotse namen 71 de moeitegevolg waard14zijn 74 plaats voor het publiek 1 Spanjaard 4 greep 7 eten 1070 deel pont 13 van pijnlijk uitroep 15 bandiet 16 gordijnroede 18 soort boomschors Schotse namen 83 wat 71 de moeite waard85 tenger zijn 74 plaats voor het publiek 77 metter79 Japans bordspel 80 roodachtig 82 padvindster 84 rondhout 87 stu20tijd vochtig aanvoelend 22 bureau 24 robuust 26 girafachtig dier 28 politieman 30 geheel 31 pratende vogel tijd 79 Japans bordspel 80 roodachtig 82 padvindster 83 wat 84 rondhout 85 tenger 87 studentenvereniging 88 ijverig 90 deel van een boom 91 bloedvat 93 deel van een koe 95 vijl dentenvereniging 88 ijverig 90 deel van een boom 91 bloedvat 93 deel van een koe 95 vijl 3297 Griekse omsingeling 33 waterhoudend 34 lekkernij 36 Eskimovaartuig 38 afspraak 40 houten stok met voetsteun letter 98 zeer vloeibaar 99 voedingsstof 100 slim 101 grote loopvogel 102 kam97 Griekse letter 98 zeer vloeibaar 99 voedingsstof 100 slim 101 grote loopvogel 42peerverblijf herkauwer 43 overmatighuid.

44 bijgevolg 45 zangnoot 47 gewezen 48 plechtige verklaring 50 schoolattribuut 102 kam103 verdikte peerverblijf 103 verdikte huid.

52verticaal edelmetaal 54 ogenblik 56 sentimenteel 57 verkeer op zee 58 grote hoeveelheid 59 danspas 61 omklemming verticaal 621 horecagelegenheid zoogdier 64 getij 66 politieke partij 67 nachtgewaad 69 verlichting5 mannelijk 70 deel van Schotse namen 71 de moeite waard zijn 2 model 3 soort pompoen 4 nachthagedis dier 6 klap2 model 10 sterspeler 3 soort pompoen 4 nachthagedis 5 mannelijk dier 6 klap7 bedrijfsjournalistiek 9 boekwerk 74pende plaatszoen voor het publiek 77 1 horecagelegenheid mettertijd8 tijdvak 79 Japans bordspel 80 roodachtig 11 hoogachten 82 padvindster 83 wat 84 rondhout zoenhaard 7 bedrijfsjournalistiek 8 tijdvak23 manier 9 boekwerk 10 sterspeler 11 hoogachten 17 deel vanpende een 88 open 19 avondjurk 21 verbond uit8512 overvloedig tenger 87 studentenvereniging ijverig 90 deel van boom 91haard bloedvat 93 deelvan van21 verbond een koe 9523 manier vijl 12 overvloedig 17 deel vaneen een 19 avondjurk van uitdrukken 25 veerkracht 27 op deze wijze 29 ontastbare stofopen 30 getuigschrift 35 niet druk 97 Griekse letter 98 zeer vloeibaar 99 voedingsstof slimdeze 101 grote 102 kampeerverblijf 103 verdikte drukken 25 veerkracht100 27 op wijzeloopvogel 29 ontastbare stof 30 getuigschrift 35 niethuid. druk

100

1

5

2 13

16

17 24

20

26

27

32

44

64

90

67

29

87

68

41

74

54

82 87

91

92

98

101

21

34

46

35

41 47

55

52

53

54

63

61

68

55

77

84

88

70

93

94

49

11

98

88

89

96

95

96

99 103

38

84

88

98

101

78

78

83

89 95

63

70

78

76

83

94

62

69

77

99 102

62 70

67 75

86

98

12

23

33 40

45

53

69 76

93

49

11

29

39

47

44

35

102

103

© Sanders puzzelboeken 70

10

28

60

81

100

9

22

27

40 46

12

23

21

34

51

66

80

92

20

33

61

73

82

8

57

59

65

75

97

101

28

57 60

85

52

50

11

7

15 22

39 45

43

51

10

6 14

26

38

58

79

9

19

25

56

72

8

21

18

37

49

74

5

31

42

71

4

15

19

38

48

7

3

14

32

30 36

6

101

21

78

38

© Sanders puzzelboeken 11

E A G A M A O T O E S R IT E I

R N E NI T E XJ O T D R E A CL TE N S AL A T D E E

A S TL E IJ LB A S E T V A B E E R R T A S M LE N

IJ W K

R S TE IK L B O P S A R N A O N P O TL

medeleve

37 manier van zingen 38 niet fris 39 dagelijks voedsel 41 aftreksel 43 proef 46 kwaal 37 manier van zingen 38 niet fris 52 nar 39 dagelijks voedsel 41 aftreksel 43 proef 46 kwaal 49 Edelgrootachtbaar (afk.)

50 natuurgebied 51 dieptepunt 53 inzinking 55 voorma49 Edelgrootachtbaar (afk.)

50 natuurgebied 51 dieptepunt 52 nar 53 inzinking 55 voormaVERTICAAL lige Baskische beweging 58 afstammeling 60 karig 63 parachutist 65 uitbroeden 67 hiërarlige Baskische beweging 72 windrichting 58 afstammeling73 kloosterzuster 60 karig 63 parachutist 65 uitbroeden 67 hiërarchie bij kippen 68 laagste waardering 70 grondstof 1 horecagelegenheid 2 modelchie 3 soort pompoen 4 nachthagedis 5 mannelijk dier 6 klappende zoen 7 bedrijfsjournalistiek bij kippen 68 laagste waardering 70 grondstof 72 windrichting 73 kloosterzuster 75 wedloop 76 rijstgerecht 77 pausennaam 78 mineraal 81 soort rolschaats 83 toegangs8 tijdvak 9 boekwerk 10 sterspeler 11 hoogachten 12 overvloedig 17 deel van een open haard 19 avondjurk 21 verbond 75 wedloop 76 rijstgerecht 77 pausennaam weg 86 bergplaats 89 Indisch vleesgerecht 90 kort baardje 92 wal om 78 mineraal water tegen81 soort te hou- rolschaats 83 toegangsweg 89 Indisch 90 kort baardje 92 wal om druk water tevan hou23den manier van uitdrukken 25bij veerkracht wijze 29vleesgerecht ontastbare stof 30 getuigschrift 35 niet 37tegen manier 94 telwoord 96 inzet een86 bergplaats spel.27 op deze den 94 telwoord 96 inzet bij een zingen 38 niet fris 39 dagelijks voedsel 41 aftreksel 43 proef 46spel. kwaal 49 Edelgrootachtbaar (afk.) 50 natuurgebied

51 dieptepunt 1 2 52 nar 3 4 53 inzinking 55 voormalige 13 Baskische beweging 58 16 afstammeling 17 18 60 karig 63 parachutist 24 25 65 uitbroeden 31 67 30 hiërarchie bij kippen 68 laagste waardering 36 37 70 grondstof 42 43 72 windrichting 73 kloosterzuster 48 49 50 75 wedloop 56 76 rijstgerecht 77 pausennaam 58 59 78 mineraal 64 65 66 81 soort rolschaats 83 71 toegangsweg 72 73 86 bergplaats 80 81 89 79 Indisch vleesgerecht 90 kort baardje 92 wal om 85 86 water tegen te houden 91 9490telwoord 96 inzet bij een spel. 97

E D A E S T TL A E

88

ANBO 73

Veilig douchen binnen 1 dag

COLUMN JOHN DE WOLF John de Wolf (Schiedam, 1962) is oud-profvoetballer (Sparta, Feyenoord, Wolverhampton) en nu trainer van FC Spakenburg. In 2016 ging hij aan de slag als ambassadeur Ouderenwerkloosheid voor het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Sinds 2018 is hij ambassadeur Werk & Inkomen bij ANBO. Heeft u een vraag aan John de Wolf? Stuur hem dan een e-mail.

TOT

€1100 LEEFTIJDSKORTING*

, s r e v e g k r e W t c a t n o c k a a m

j.dewolf@anbo.nl

Laten we het eens over solliciteren hebben. De laatste jaren is het sollicitatieproces veelal verschoven naar een online procedure. Via een speciale website vul je je gegevens in, je stuurt je motivatie en cv mee, je drukt op ‘verzend’ en dat is dat. Met een beetje geluk krijg je een ontvangstbevestiging. Als je pech hebt krijg je per kerende post een afwijzing. In dat hele proces heb je geen mens gezien!

Bepaalde grote bedrijven, zoals Unilever, gaan zelfs al een stap verder.

Die selecteren hun jonge talent met behulp van slimme technologie en algoritmes. Door middel van spelletjes via de computer en sollicitatiefilmpjes wordt bijvoorbeeld gemeten of je graag risico neemt, of juist risicomijdend bent, of je een lange spanningsboog hebt, hoe slim je bent. Dit doen deze bedrijven naar eigen zeggen omdat ze merkten dat de groep instromers vaak verdacht eentonig was.

Weinig diversiteit in studierichtingen, geslacht, huidskleur en achtergrond.

In die zin kun je dus vóór deze manier van werken zijn. Vaardigheden, erva-

ring en dadendrang tellen dan tenslotte het zwaarst.

Toch maak ik mij zorgen. Bij ANBO hebben we onderzoek gedaan naar de manier waarop mensen solliciteren en de vaardigheden die daarvoor nodig zijn. De niet zo verrassende conclusie: mensen gruwen van het gebrek aan persoonlijk contact. Niet alleen bleek dat oudere werknemers het moeilijk vinden om mee te komen in het geweld van LinkedIn, videosollicitaties en onlinebaanportalen, belangrijker vind ik nog dat je dus nooit buiten de hokjes van de vacature komt én je persoonlijkheid niet zichtbaar wordt.

De werkloosheid is sinds 2012 niet zo laag geweest en het aantal vacatures blijft torenhoog. Ik mag dan een een-

+ voudige jongen zijn, maar ik denk dat het invullen van al die vacatures alleen gaat als bedrijven hun deuren letterlijk open gooien. Misschien past een werknemer niet 100 procent in de vacature, maar zet je bedrijf open. Zoek naar mensen die er in de buurt komen. Beste werkgevers, laat mensen zichzelf voorstellen, maak contact, sta open voor ontmoetingen met mensen die je nog niet kent. Wie weet wie je binnenhaalt.

Extra ondersteuning

Gisteren

+ +

Eigen productie en montageteam

Anti-slip profiel

Lage instap

Levenslange garantie op wandpanelen

Ruim 10.000 douches geplaatst

Geplaatst binnen 1 dag

Nature Line John de Wolf

“Sta open voor ontmoetingen met mensen”

GRATIS BROCHURE ONTVANGEN?

WWW.VEILIGDOUCHEN.NL BEL GRATIS 0800 0200 962

Ja, ik ontvang graag het gratis informatiemagazine Pure instapbad NIEUW

Naam Straat + nr Postcode Telefoon

74 ANBO

Goedkoopste van de Benelux

* Bekijk de algemene actievoorwaarde op onze website.

Plaats ANBO 19_03_19

Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar: Zwaluw comfortsanitair Antwoordnummer 3035 - 3860VZ Zeewolde, Nederland

Ga mee met Peter Langhout Reizen Boek de mooiste vakanties inclusief vele extra’s Uw prijs

Uw prijs

Uw prijs

vanaf p.p. o.b.v. halfpension

vanaf p.p. o.b.v. all inclusive

vanaf p.p. o.b.v. halfpension

549

329

BUSREIS

5 dagen busreis Edinburgh Tattoo

459

BUSREIS

5 dagen busreis All inclusive Harz

Zeer geliefd evenement Inclusief avondshow Edinburgh Tattoo en stadstour Edinburgh met gids Excursies naar: Edinburgh, Royal Military Tattoo, Falkirk Wheel, de Kelpies en Jedburgh Reiscode: BE44799

 Vertrek 2 augustus met vertrekgarantie

7 dagen busreis Normandië

Inclusief stadstour met gids in Goslar, ritje per stoomtrein en bezoek glasblazerij Drankjes in hotel inclusief tussen 10.00 en 20.30 uur Excursies naar: Hahnenklee, Goslar, Wernigerode, Quedlinburg, Duderstadt en Kassel  Diverse data met vertrekgarantie

BUSREIS

Reiscode: BE42491

Inclusief entree Memorial Museum in Caen Ervaar de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en D-Day Excursies naar: Caen, Ouistreham, de landings stranden, Mont St. Michel, Avranches, Honfleur, Etretat en Bayeux

Uw prijs

Uw prijs

Uw prijs

vanaf p.p. o.b.v. all inclusive

vanaf p.p. o.b.v. halfpension

vanaf p.p. o.b.v. halfpension

599

549

BUSREIS

10 dagen busreis All inclusive Adriatische Kust Inclusief proeverij Italiaanse lekkernijen en boottochtje naar centrum Venetië Drankjes in hotel in Italië inclusief tussen 10.00 en 22.00 uur Excursies naar: Ravenna, San Marino, Urbino, Venetië, Rimini, Gradara en Santarcangelo  Diverse data met vertrekgarantie

Reiscode: BE44125

949

BUSREIS

BUSREIS

10 dagen busreis Catalonië en Languedoc-Roussillon

14 dagen busreis Historisch Griekenland

Incl. entree Dali museum en Carcassonne Het beste van Noord-Spanje en Zuid-Frankrijk Excursies naar: Dali museum, Cadaques, Perpignan, Collioure, Girona, Meer van Banyoles, Carcassonne, La Bisbal en Peratallada

Overtochten per luxe ferry van Italië naar Griekenland Interessante rondleidingen met lokale gidsen Excursies: Ioannina, Metsovo, Thessaloniki, Kalambaka, Meteora, Athene, Delphi, Epidaurus, Mycene, Olympia en San Marino

 Diverse data met vertrekgarantie

Reiscode: BE44859

Uw prijs

Uw prijs

vanaf p.p. o.b.v. halfpension

vanaf p.p. o.b.v. volpension

vanaf p.p. o.b.v. logies & ontbijt

12 dagen busreis Noordkaap Middernachtzon op de Noordkaap Incl. stadstour Helsinki en Stockholm met gids Excursies: Jönköping, Fins merengebied, Rovaniemi,  Vertrek 17 juni met vertrekgarantie

525

655

BUSREIS

Reiscode: BE39988

FIETSREIS

CRUISE

8 dagen riviercruise Rijn &Moezel Bezoek Keulen, Koblenz en slot Drachenburg Ontdek Andernach, Cochem en Boppard Comfortabel en sfeervol schip Prinses Christina  Diverse data met vertrekgarantie

Reiscode: BE44128

 Diverse data met vertrekgarantie

Uw prijs

1279

Reiscode: BE40093

 Diverse data met vertrekgarantie

Reiscode: BE39772

8 dagen fietsreis Salzburg-Wenen Schitterende steden en natuur Fiets langs de meren van Salzkammergut Geniet van de muziekstad Wenen Reiscode: BE43514

 Vertrek april t/m oktober

Advertentiecode: ANBO

Vraag nu gratis de brochure aan!

Verrassende reizen, eerlijke prijzen! peterlanghout.nl / 0172-46 88 00