anbo 4
www.anbo.nl ● juni 2015
met Pensioen Nu, straks en later
● Dossier: pensioen ● doorwerken na je aow ● ontvang de toeslag waar u recht op hebt ANO_N4_01 1
5/05/15 09:56
COLOFON EN SERVICE ANBO Hoofdredactie Marte van Santen Redactiecommissie Tabitha Poolen, Alex van Scherpenzeel, Renée de Vries Traffic management Tabitha Poolen
44
Realisatie SPN bv, Baarn Bladmanagement Caroline van der Kooij Art direction Irene Crone Vormgeving Marloes Maul Eindredactie Esther Speelman, Marije van der Haar-Peters
JONG & OUD IS GOUD: DE TUSSENSTAND Tu ba Polat
Druk Roularta Copyright 2015 ANBO Magazine ISSN 1877-3427 Redactieadres ANBO, Postbus 2012, 3440 DA Woerden Tel (0348) 46 66 66 e-mail: magazine@anbo.nl Advertenties Media Plus bv, Baarn Tel (035) 692 59 99
2
BEELD COVER WENDY VAN SANTEN
Lid worden? Via www.anbo.nl of via het Servicecenter, tel (0348) 46 66 90 (ma. t/m vr. van 10.00 tot 15.00 uur). Aanmelden kan ook bij de dichtstbijzijnde afdeling. Contributie lidmaatschap € 38. Contributie tweede lid op hetzelfde adres € 33,80. ANBO-leden ontvangen in 2015 acht keer gratis ANBO Magazine. Lidmaatschap opzeggen? Doe dat vóór 1 december 2015 via servicecenter@anbo. nl of tel (0348) 46 66 90. Contributie wordt niet gerestitueerd. Hebt u vragen? Bel de ANBO Raadslijn, tel. (0348) 46 66 88 (werkdagen van 10.00-15.00 uur). Mailen kan ook: raadslijn@anbo.nl Prijzen ANBO Magazine Losse nummers € 4,50. Abonnement voor bedrijven € 32,50 per jaar voor acht magazines. Wijzigingen Kunt u doorgeven aan het Servicecenter, tel (0348) 46 66 90, of via servicecenter@anbo.nl. Privacy ANBO legt gegevens van ANBOleden vast. Uw adres kan gebruikt worden om u te informeren over producten en aanbiedingen van ANBO en zorgvuldig geselecteerde andere instanties. Stelt u hier geen prijs op? E-mail dan naar servicecenter@anbo.nl of stuur een briefje naar: ANBO, t.a.v. Servicecenter, Postbus 2012, 3440 DA Woerden.
Aart Bontekoning
52
24
DUURZAAM BELEGGEN
Wat komt er op uw pad?. Tiendaagse rondreis Rome & Toscane.
INHOUD 34 38 43 44 51 52 58
EN OOK
VERGETEN VOORDEEL Recht op toeslagen?
4
ANBO LOBBY
INFOGRAPHIC 50-plussers in ‘parttime WW’
29
RAAD & DAAD
MIJ EEN ZORG Politici over eigen ervaringen
57
JONG EN OUD IS GOUD De stand van zaken LEERGELD Hier geef ik het aan uit
WERF EEN LID EN KRIJG ALLEBEI EEN MINI-ABONNEMENT
MET ANBO OP REIS naar betoverend Italië
63
LEDENVOORDEEL
OP DE WERKVLOER Junior & senior
66
PRIJSPUZZEL
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_02 2
6/05/15 10:09
WELKOM Onlangs organiseerde ANBO een beleidsontbijt over de toekomst van ons pensioenstelsel. Juist bij zo’n ingewikkeld onderwerp is het belangrijk verder te kijken dan je eigen neus lang is. Alleen op die manier kom je immers tot oplossingen waar niet alleen de senioren van nu, maar ook hun kinderen en kleinkinderen baat bij hebben. Mensen uit het veld waarderen
58
dat wij als ANBO over onze eigen grenzen heen kijken.
VAN SCHENDEL & CO
Dat bleek wel uit de deelnemerslijst: Tweede en Eerste Kamer-
‘Mijn vader is een echte
leden, directeuren van pensioenfondsen, werkgevers,
ondernemer. Dat vind ik knap’
werknemers en beleidsmakers van onder andere De Nederlandsche Bank, verzekeraars en toezichthouders. Niet onbelangrijk: ook jongerenorganisaties waren vertegenwoordigd. Vrijelijk discussiëren over zo’n gevoelig thema als pensioenen, dat doen partijen meestal alleen binnenskamers. Maar ANBO vindt het juist belangrijk om
DOSSIER PENSIOEN
ANBO WIL KENNIS EN IDEEËN JUIST DELEN
20
PENSIOENIDEEËN
en verbinding te maken. Want ondanks de vaak heel verschillende belangen die we dienen, moeten we samen een antwoord vinden. We creëren dan ook graag de mogelijkheid om, los van de waan van de dag, met z’n allen over mogelijkheden na te denken. Zonder mensen daar direct op vast te pinnen. Stel dat alles kon. Dat er geld genoeg was. Dat eigenbelang geen rol speelde. Hoe zouden we elkaar dan zo goed mogelijk kunnen helpen? Door dat soort vragen te stellen, kom je tot verrassende oplossingen.
DOSSIER PENSIOEN
10 14 20 24
DANKZIJ NIEUWE REGELS BLIJFT DE GELDKRAAN OPEN
Kortom: zo’n bijeenkomst zet mensen aan het denken. En het geeft ANBO de mogelijkheid om onze positie als belangenbehartiger nog steviger neer te zetten. Op naar het volgende beleidsontbijt dus!
‘NEDERLAND IS MARKTLEIDER’
Kijk op pagina 4 voor een sfeerimpressie van het
Financieel experts over de toekomst van ons pensioen
pensioenontbijt.
HET RESULTAAT VAN DE NATIONALE PENSIOENDIALOOG
Directeur-bestuurder Liane den Haan (47) is verantwoordelijk voor de collectieve belangenbehartiging, woordvoering en politieke lobby van ANBO. Reageren? Kijk op www.twitter.com/lianedenhaan of mail naar magazine@anbo.nl.
ANBO ONDERZOEK:
Liever een groen pensioen
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_02 3
BEELD PATRICIA STEUR STYLING EMANUELA GIORGI KLEDING DONNA MODERNA
9
kennis en ideeën te delen. Om bruggen te slaan
3
6/05/15 10:09
ANBO LEDENDAGEN 2015 Met René Shuman
FOTOGRAFIE ALWAYS-ONLINE BV
De ANBO Ledendagen krijgen een vervolg! Afgelopen jaar vonden er vier zeer succesvolle dagen plaats, verspreid door het land. Dit jaar organiseren we ze weer. Speciaal voor u, om u te bedanken dat u lid bent.
Angel-Eye
SPECIAAL VOOR ANBOLEDEN
BESTEL NU UW GRATIS KAART!
Samen met topartiesten René Shuman & Angel-Eye en hun showband maken we een onvergetelijke muzikale en magische reis in de tijd. Op deze dagen ontmoet u ook de ANBO-medewerkers en kunt u een kijkje nemen op de informatiemarkt.
In novem ber en decem ber
Kijk voor de data op www.anbotour.nl en
bestel als ANBO-lid direct uw gratis kaart! Hebt u vragen? Neem dan contact op met het ANBO Servicecenter via (0348) 46 66 90 (maandag t/m vrijdag tussen 10.00 en 15.00 uur).
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_19_ANBOLedendagen 7
7
6/05/15 10:59
DOSSIER PENSIOEN
Pensioenstelsel
WERK IN UITVOERING Jong en oud. Nu én straks. ANBO komt op voor de belangen van huidige én toekomstige senioren in Nederland, bijvoorbeeld als het gaat om ons pensioen. In dit dossier: wat verandert er en wat merken wij, onze kinderen en kleinkinderen hiervan? ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_20 9
9
6/05/15 11:00
Nieuwe
spelregels voor pensioenfondsen
ZO BLIJFT DE GELDKRAAN
OPEN Niet alleen ons aanvullende pensioen, maar ook dat van onze (klein)kinderen moet beter bestand zijn tegen slechte economische tijden. Daarom gelden er sinds kort strengere spelregels voor pensioenfondsen. Wat merken wij daarvan? TEKST JOLENTA WEIJERS BEELD ISTOCK
10
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_25 10
6/05/15 11:48
DOSSIER PENSIOEN
zijn inmiddels naar de Tweede Kamer
WAAROM STRENGERE REGELS?
gestuurd. Hiermee krijgt de discussie over een nieuw, toekomstbestendig pensioenstelsel steeds concreter vorm.
Nederland heeft op zich een prima
Vooruitlopend op dat groot onder-
neerden hebben de afgelopen zes jaar
pensioenstelsel, maar er is wel groot
houd is het Financieel Toetsingskader
maar liefst 14 procent koopkracht in-
onderhoud nodig. De maatschappij is
onder handen genomen. Hierin staan
geleverd omdat zij indexatie zijn mis-
immers veranderd. Er komen steeds
de spelregels waaraan de pensioen-
gelopen. En daar kwamen de kortin-
meer senioren, en ook de manier waar-
fondsen – die uw aanvullend pensioen
gen tot 7 procent nog eens bij,” weet
op we nu werken is heel anders. Vaste
beheren – zich moeten houden. De
Willem Reijn, beleidsadviseur pensioe-
banen zijn minder vanzelfsprekend.
economische
dat
nen van ANBO. Dat mag niet meer ge-
Het kabinet wil het pensioenstelsel
pensioenfondsen te gevoelig waren
beuren. Vandaar de strengere regels.
moderniseren. Daarom is in 2014 een
voor grote schommelingen op de
Volgens de overheid is het pensioen nu
Nationale Pensioendialoog gevoerd.
financiële markt. Ze konden de klappen
ook toekomstbestendig: ook volgende
Iedereen die dat wilde, ook ANBO,
niet opvangen en moesten ingrijpen in
generaties kunnen rekenen op een
kon zijn mening geven. De uitkomsten
de pensioenen. “Miljoenen gepensio-
goede oudedagsvoorziening.
crisis
liet
zien
Iedere senior in ons Niet direct. Als u in
land krijgt pensioen: de AOW, eigenlijk een
WAT IS ER PRECIES VERANDERD?
overheidspensioen. Maar als we het over pensioen hebben, be-
MERK IK DAAR IETS VAN?
loondienst werkt, gaat u gewoon verder met pensioen opbouwen. Als u al pensioen hebt, houdt
doelen we meestal het
u dat. Maar in beide gevallen blijft u merken of uw
aanvullend pensioen dat bijna iedereen die werkt opbouwt.
pensioenfonds al dan niet gezond is. Is dat niet het
De regels voor dit aanvullend pensioen zijn vastgelegd in
geval? Als u werkt, kan dit invloed hebben op het
de Pensioenwet. Eén onderdeel daarvan is per 1 januari
bedrag dat u spaart. Als u al pensioen ontvangt, kan
2015 veranderd: het Financieel Toetsingskader (FTK). Hierin
het zijn dat de maandelijkse uitkering jaarlijks niet,
staan de spelregels waaraan de pensioenfondsen – die uw
of minder, wordt verhoogd. Normaliter gebeurt dat
aanvullend pensioen beheren – zich moeten houden.
wel, om in de pas te blijven met de prijsstijgingen.
In het Nieuw Financieel Toetsingskader (nFTK) is vastgelegd
Uw pensioenfonds is sinds dit jaar verplicht om
dat de pensioenfondsen grotere reserves moeten hebben.
transparant te zijn over de hoogte van uw pensioen
Op die manier denkt de overheid dat de fondsen ook in de
en de risico’s die ermee zijn gemoeid. U weet dus
toekomst uw pensioen kunnen uitbetalen. Om te bepalen
voortaan beter waar u aan toe bent. De strengere
of ze genoeg geld in kas hebben, kijken de fondsen voort-
regels leiden er soms toe dat werkenden minder
aan naar de gemiddelde rente over een jaar. Zo worden ze
pensioen opbouwen. Ook kan het gebeuren dat het
minder afhankelijk van dagelijkse koersschommelingen.
pensioenfonds een pensioen onmiddellijk moet ver-
De fondsen moeten bovendien van tevoren aangeven hoe
lagen. Dat kan wel stapsgewijs gebeuren, dus voor
ze omgaan met mee- en tegenvallers. Krijgen ze inderdaad
een forse korting ineens hoeft u niet meer bang te
te maken met tegenvallers, dan mogen ze die in tien jaar
zijn. Als het weer beter gaat, kan uw pensioen ook
wegwerken in plaats van in vijf jaar, zoals voorheen.
weer sneller worden verhoogd.
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_25 11
11
6/05/15 11:48
HOE ZIET DE NABIJE TOEKOMST ERUIT?
WAT VINDT ANBO? ANBO ziet de goede kanten van
Gelukkig bevat het nFTK ook positieve
het nFTK, maar is tegelijkertijd
elementen. Dat de pensioenfondsen
De komende jaren is indexatie
zwaar teleurgesteld over de nieuwe
er tien jaar over mogen doen om
van uw pensioen – aanpassing aan
spelregels. Want het kabinet schiet
tegenvallers weg te werken, betekent
de prijsstijging – nagenoeg uit-
te ver door in zijn zoektocht naar
dat u – als het slecht gaat met het
gesloten. Geen meevallers dus.
zekerheid, vindt ANBO. En dat is
fonds – een minder forse korting voor
Maar ook geen tegenvallers. Want
totaal overbodig.
de kiezen krijgt. Niet bijvoorbeeld
de Pensioenfederatie denkt dat u
Omdat de pensioenfondsen voortaan
5 procent in één keer, maar tien keer
er, dankzij het nFTK, de komende
hogere buffers moeten aanhouden,
een half procent. Ook niet leuk, maar
jaren niet bang voor hoeft te zijn
wordt het moeilijker de pensioenen
beter te behappen.
dat uw pensioen wordt gekort.
mee te laten stijgen met de inflatie.
Dat de fondsen minder afhankelijk
Laat staan dat het nog lukt om goed
worden van dagkoersen, maakt ze
te maken wat gepensioneerden de
bovendien stabieler. En ook het feit
afgelopen jaren al moesten inleveren.
dat ze van tevoren moeten aangeven
Voor miljoenen Nederlanders wordt
hoe ze mee- en tegenvallers verdelen
hun pensioen zo een procent of 20
over de verschillende generaties, is
minder waard.
een verbetering.
VALT ER ALS WERKNEMER NU MEER TE KIEZEN? Het nFTK kent dezelfde uitgangspunten voor bestaande en nieuwe pensioenafspraken. Als individu hebt u daar weinig over te zeggen. De meeste pensioenregelingen zijn namelijk in een cao opgenomen. Werkgevers- en werknemersorganisaties
MOET IK ZELF NOG IETS REGELEN?
bepalen dus samen of ze de huidige regeling willen handhaven,
De precieze veranderingen kunnen ver-
of dat ze die omzetten in een nieuwe pensioenafspraak.
schillen per pensioenfonds. Het is daarom belangrijk om de post of de website van uw pensioenfonds in de gaten te houden.
MEER WWWETEN? www.anbo.nl www.rijksoverheid.nl www.pensioenbelangen.nl www.pensioenfederatie.nl www.denationalepensioendialoog.nl
12
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_25 12
6/05/15 11:48
Het ANBO Schadecollectief
Wakker worden... Hoog tijd om nu naar uw schadeverzekeringen te kijken! Ga na of u onderverzekerd bent of veel te veel betaalt.
Wat krijgt u vergoed als er brand uitbreekt? 80% van de senioren heeft al jaren niet naar hun verzekeringen gekeken. Maar wel een dakkapel laten bouwen en inmiddels een nieuwe badkamer. Een prachtige TV aangeschaft en een gloednieuwe geluidsinstallatie. Op tafel ligt een tablet.
Ga naar www.anbo.nl/ AMschadecollectief. Of bel voor gratis advies van een onafhankelijk expert de ANBO Schadeverzekerings-advieslijn (0182) 30 44 88.
DĂŠ belangenorganisatie voor senioren
SUCSEZ is partner van ANBO en als intermediair gespecialiseerd in zorg- en schadeverzekeringen. SUCSEZ B.V. staat ingeschreven in het Wft-register onder nummer 12012119 en is tevens aangemeld bij het Kifid, aansluitnummer300.00819.
VEAD_01_ADVE_ANBMAG_1523_N
Het ANBO-schadecollectief Voor verzekeringen met een scherpe premie, een uitgebreide dekking, geen eigen risico en geen leeftijdsdiscriminatie. Bovendien met gratis verhaalservice. Het ANBO-schadecollectief is een service voor leden. Alleen ANBO-leden kunnen deelnemen aan het ANBO-schadecollectief.
DOSSIER PENSIOEN
Experts over de toekomst va
TEN M I HOUDBA A Als de financiële crisis ons iets heeft geleerd, dan is het wel dat onze ‘zekere’ pensioenen niet zo zeker zijn als we altijd dachten. Hoe toekomstbestendig is ons pensioen eigenlijk? Twee pensioentoppers geven hun visie. TEKST STEF VERHOEVEN BEELD HESTER DOOVE
W
e spreken Corien Wortmann in een hoge glimmende toren aan de Zuidas. Het uitzicht over het drukke Amsterdam is imposant. Ze verontschuldigt zich: “Eerlijk gezegd ben ik hier niet zo vaak te vinden. Een voorzitter van het grootste pensioenfonds van Nederland moet geen eilandbewoner zijn op afstand van de samenleving. Ik ben dus heel veel op pad.”
AAN DE RAND VAN DE AFGROND “Toen de Amerikaanse bank Lehman Brothers omviel in 2008, was ik vicevoorzitter van de EVP – de grootste partij in het Europees Parlement. We zijn keihard wakker geschud. De ondoorzichtige handel in financiële producten heeft ons aan de rand van de financiële afgrond gebracht. Als eigen gewin de boventoon voert, gaat het mis. Je kunt je daardoor laten verlammen, maar ik ben iemand van actie. Ik heb in Europa gewerkt aan nieuwe wetgeving en veel strenger toezicht. Daar ben ik trots op. Als we één ding hebben geleerd van de financiële crisis, is het dat we die nooit meer mogen afwentelen op mensen die een eerlijk pensioen hebben opgebouwd.”
14
➔ lees verder op pagina 16 ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_22 14
6/05/15 11:06
mst van ons pensioen
m inste a ar tot… I
n het hart van Amsterdam staat De Nederlandsche Bank. Onder in het gebouw ligt de goudvoorraad van Nederland, helemaal bovenin werkt professor dr. Olaf Sleijpen. De beveiliging is streng: camera’s, toegangspoortjes, bagagescans en veel beveiligers in en om het gebouw. Ook Sleijpen moet geregeld zijn kofferbak openmaken voordat hij gaat werken. “Het went niet echt,” zegt hij, “maar het is blijkbaar noodzakelijk.”
Meer dan pleisters plakken “In goede tijden is er een roep om minder regels, in slechte tijden vragen we om strengere regels. Dat hardnekkige patroon moeten we doorbreken. Op het moment dat de champagnekurken knallen, kom ik als toezichthouder het feestje verstieren. In alle nieuwe wetten en regels die we aan het maken zijn, zit die grondgedachte. We leren blijkbaar slecht van de fouten uit het v erleden. Je kunt wel pleisters plakken en paracetamol geven, maar een toezichthouder moet verder kijken dan de symptomen. Wij moeten erop toezien dat pensioen fondsen financieel solide zijn en blijven, en dat ze evenwichtige besluiten nemen voor alle generaties.”
Falend toezicht “In 2007 waren er al signalen dat het niet goed zat. De huizenprijzen kelderden in de Verenigde Staten en de Amerikaanse economie was aan het afkoelen. Maar dat het zo mis zou gaan, had niemand verwacht. Veel mensen vragen zich af: zit er niemand in de cockpit van dat financiële stelsel? Maar in een vrijemarkteconomie is er nooit sprake van één piloot die alles regelt. Toch moeten we eerlijk zijn: het toezicht op de financiële markt was te slap.”
➔ lees verder op pagina 17 ANBO ● nummer 4 ● 2015
ANO_N4_22 15
15
6/05/15 11:06
Corien Wortmann en Olaf Sleijpen ➔ vervolg interview Corien Wortmann van pagina 14 VOORZITTER MET VISIE “Ik ben hier niet gekomen om op de winkel te passen. Dit voorzitterschap is een prachtige kans om mee te werken aan een toekomstbestendig, duurzaam pensioenstelsel voor alle generaties. Het pensioenstelsel is in mijn ogen veel te ingewikkeld geworden. ‘Doorsneesystematiek’, ‘indexatie’, ‘beleidsdekkingsgraad’, ik snap wel dat gewone burgers dan afhaken. Ik heb het liever over de politieagent, de ambtenaar en de leraar die na hun pensioen op hetzelfde niveau willen kunnen blijven leven. Het is onze dure plicht om de eenvoud terug te brengen en inzichtelijk te maken waar het uiteindelijk over gaat. Zo werken we nu hard aan de vereenvoudiging van de site www.mijnabp.nl.”
PENSIOENPRAAT “De Nationale Pensioendialoog van staatssecretaris Jetta Klijnsma was een goed initiatief. De roep om meer flexibiliteit en maatwerk, zoals ook ANBO bepleit, begrijp ik. We bieden als ABP al best veel keuzevrijheid voor onze deelnemers, maar het valt me op dat daar nog weinig gebruik van gemaakt wordt. Ook jobhoppers moeten CORIEN WORTMANN:
‘HET HUIS MOET GRONDIG WORDEN VERBOUWD, MAAR DE FUNDAMENTEN KUNNEN BLIJVEN STAAN’ makkelijker bij hun eigen pensioenfonds kunnen blijven, vind ik. Dat zijn in mijn ogen oplosbare problemen binnen het huidige stelsel. De zorg om de grote groep zzp’ers die nu weinig tot geen pensioen opbouwen, deel ik met de deelnemers aan de pensioendialoog. Met name voor mensen die in die rol zijn gedrukt, zoals schoonmakers of verzorgenden. Als pensioenfonds is het niet onze rol om een blauwdruk voor de toekomst te maken, dat is aan de politiek en sociale partners. Ik ben meer van de evolutie dan de revolutie. We moeten het huis grondig verbouwen, maar de fundamenten kunnen blijven staan.”
16
Corien Wortmann (1959) is voorzitter van het ABP, het grootste pensioenfonds van Nederland. Ze was tot 2014 vicevoorzitter van de EVP-fractie in het Europees Parlement en drukte haar stempel op de nieuwe Europese wetgeving voor de financiële sector. Per 1 januari 2015 is ze benoemd als voorzitter van het ABP, het fonds dat de pensioenen beheert van 2,8 miljoen deelnemers.
STRENGERE REGELS “We hebben afgelopen jaren niet kunnen indexeren, we moesten zelfs korten op de pensioenen. Dat heeft er enorm ingehakt bij gepensioneerden. De nieuwe wettelijke regels voor pensioenfondsen zijn gericht op meer stabiliteit en zekerheid. Daarmee is het risico op een nieuwe korting op de pensioenen een stuk kleiner geworden. Inflatietoeslag kunnen we gezien de lage rentestand en de nieuwe strenge regels waarschijnlijk nog niet bieden, daar moeten we eerlijk over zijn.”
HUIS ALS SPAARPOT “Mijn ouders zeiden: kijk vooruit en geef niet te veel uit. Daar heb ik wel wat van meegekregen. Mijn pensioen is een lappendeken omdat ik veel verschillende banen heb gehad. Voor mijn man geldt hetzelfde. We komen er een eind mee, hoor, de rest van onze oude dag zit in stenen.”
UITGESTELD LOON “Het gaat me om de houdbaarheid van het systeem op lange termijn. Op opiniepagina’s wordt soms geroepen dat de fundamenten van ons pensioenstelsel gesloopt moeten worden. Dan houd ik mijn hart vast. De SER heeft een degelijke analyse gemaakt en adviseert terecht: houd het collectief risico’s delen overeind in de toekomst. Als je iets aan het stelsel verandert, moet je wel weten wat je doet. Pensioen is niet zomaar een financieel product, het is uitgesteld loon. Dat is een grote verworvenheid die we niet op het spel moeten zetten.” ▪
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_22 16
6/05/15 11:06
ove
pen
over de toekomst van ons pensioen ➔ vervolg interview Olaf Sleijpen van pagina 15 STRENGERE REGELS “Ook voor pensioenfondsen geldt nu een nieuw financieel toetsingskader. Door die nieuwe regels hoeft een pensioenfonds minder snel te korten op pensioenen. Het nadeel is dat je de pensioenen niet meteen kunt laten meegroeien met de inflatie, want dat is niet goed voor de jongere generaties. Natuurlijk klagen de pensioenfondsen daarover, ze willen doen wat ze hebben beloofd aan hun deelnemers. Maar ik denk dat het fair is voor de totale groep. Veel heeft te maken met ons beeld van wat pensioen is: ik krijg straks 70 procent van mijn laatstverdiende loon. Maar dat is allang niet meer zo. De OLAF SLEIJPEN:
‘WE MOETEN EERLIJK ZIJN: HET TOEZICHT OP DE FINANCIËLE MARKT WAS TE SLAP’ realiteit is dat een ‘zeker’ pensioen niet meer te garanderen is. Dat wil zeggen: het kán wel, maar dan betaal je de hoofdprijs. Ik heb dat hier eens laten becijferen: de pensioenpremie zou dan verdubbelen, makkelijk 40 procent van je salaris. Die prijs is gewoon te hoog. We zullen dus moeten wennen aan onzekerheid.”
PENSIOENPRAAT “De Nationale Pensioendialoog is heel zinnig geweest. ANBO bepleitte daarin meer maatwerk en transparantie. Het is inderdaad tijd voor vernieuwingen. De tijd dat je veertig jaar voor dezelfde baas werkte, is voorbij. Het leger zelfstandigen is fors gegroeid en we zitten met oude bedrijfstakken die ontstaan zijn in de jaren vijftig. In ieder stelsel dat je bedenkt, moet je kunnen waarmaken wat je belooft. En dan bedoel ik ‘beloven’ tussen aanhalingstekens, want je moet vooral helder zijn over de risico’s.”
zijn een renteniersnatie aan het worden, Zwitserland aan de Noordzee!’ Noem mij een calvinist, ik spreek liever van streven naar stabiliteit. Een goed pensioenfonds is een olietanker die recht door de golven snijdt.”
DUURZAAM BELEGGEN “Pensioenfondsen staan midden in de samenleving en dat betekent meer doen dan het hoogste rendement najagen. De fondsen hebben daarom sinds 1 juli 2014 de plicht om een beleid vast te leggen over verantwoord beleggen. Hoe ze dat invullen bepalen ze zelf, maar we kijken wel of ze doen wat ze beloven. En daar hebben deelnemers, dus ook ANBO-leden, invloed op. Denk aan het pensioenfonds van de medisch specialisten dat, onder druk van de leden, heeft besloten niet te investeren in de tabaksbranche. Vergis je niet, pensioenfondsen beschikken over veel geld. De impact van dit soort beslissingen is groot.”
HET GLAS IS HALFVOL “Ik ben een optimist, het glas is bij mij altijd halfvol. Dus ja, het komt goed met ons pensioenstelsel. Mijn gepensioneerde ouders hebben het nu financieel beter dan ze het ooit hebben gehad. Ze hebben hun huis vrijwel afbetaald en de kinderen zijn het huis uit. Nederland is nog altijd internationaal marktleider in pensioenen. De grootste valkuil is dat je vergeet jezelf te vernieuwen. Kijk naar Nokia, kijk naar V&D. Maar het is nog niet te laat om de marktleider te kunnen blijven.” ▪
Olaf Sleijpen (1970) is divisiedirecteur Toezicht beleid van De Nederlandsche Bank. Hiervoor was hij verantwoordelijk voor het toezicht op pensioenfondsen. Hij was drie jaar adviseur van Wim Duisenberg, de eerste president van de Europese Centrale Bank. Daarna vervulde hij directie-
ZWITSERLAND AAN DE NOORDZEE
functies bij pensioenfonds ABP en -uitvoerder APG.
“Mijn collega’s uit het buitenland kijken me weleens vragend aan: ‘Waar gaat die discussie bij jullie over? Bij ons is helemaal niet gespaard voor de oude dag. Jullie
Economic Policy aan de Maastrichtse universiteit.
Sinds 2007 is hij ook bijzonder hoogleraar European
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_22 17
17
6/05/15 11:06
Resultaten van de Nationale Pensioendialoog
DEZE PRAATJES VULLEN GAATJES 20
ANO_N4_21 20
6/05/15 11:02
DOSSIER PENSIOEN
Er móet iets veranderen. Dat is de conclusie van de Nationale Pensioendialoog, die 19 januari eindigde. Negenhonderd deelnemers en ruim dertig organisaties, waaronder ANBO, discussieerden over de toekomst van ons pensioenstelsel. Vijf opvallende ideeën – en wat ANBO ervan vindt. TEKST SUZANNE GEURTS BEELD ISTOCK
VOORSTEL 1 ‘Gepensioneerden moeten meer vrijheid krijgen om hun pensioengeld naar eigen behoefte te besteden. Bijvoorbeeld aan zorg, of aan het financieren van een nieuwe slaapkamer op de begane grond.’
VOORSTEL 2 ‘Pensioenrisico’s moeten niet (zoals nu) over alle generaties worden verdeeld, maar bínnen een generatie.’ Veel jongeren zijn bang dat hun pensioenspaarpot straks weinig waard is. Ook willen ze niet te veel meebetalen aan het pensioen van de groeiende groep ouderen. Daarom is er veel discussie over de doorsneepremie – ook tijdens de Nationale Pensioendialoog. Met de doorsneepremie
Ruim 1000 miljard euro, dat hebben Nederlandse
betalen deelnemers eenzelfde premie voor een vergelijk-
pensioenfondsen samen in kas. Dat is veel. Heel veel.
baar pensioen. Ongeacht leeftijd, geslacht en gezondheid.
Daarom vindt ANBO dat deelnemers hun pensioenuitkering
Dat is een eerlijke berekening, stelt ANBO. Ook omdat we
vrijer zouden moeten mogen besteden. Maar de pensioenuit-
met dit systeem ‘samen’ sparen en jong en oud elkaar helpen.
voerder moet dan wel meewerken. Stel: u hebt uw
We begrijpen de angst van jongeren wel. Maar mochten
hypotheek bij een dochtermaatschappij van uw pensioen-
er aanpassingen in de doorsneepremie komen, dan is ons
fonds. Dan zou over aflossen met pensioengeld niet moeilijk
advies wél: zorg voor een lange overgangsperiode, zodat
gedaan moeten worden. Een ander voorbeeld: via uw pen-
de arbeidskosten voor ouderen niet opeens de pan uit
sioenfonds investeren in voorzieningen die u later nodig
rijzen. Zo houden zij een eerlijke kans op (nieuw) werk.
hebt, zoals een woonzorgcomplex. Dat over dit soort vernieuwende ideeën wordt nagedacht, juicht ANBO toe.
Solidariteit vindt ANBO enorm belangrijk. Volgens ons betekent dit dat alle generaties samen de pensioen-
In de praktijk is de koppeling tussen pensioen, wonen
risico’s delen, een leven lang. Zoals het risico dat er in een
en zorg lastig. Waar houdt de verantwoordelijkheid van de
bepaalde periode te weinig buffers aanwezig zijn in het
pensioenuitvoerder op? Hoeveel vrijheid kunnen mensen
fonds. Maatregelen die dat effect moeten compenseren,
aan zonder dat hun pensioenpot (te) leeg raakt en de
moeten worden gespreid over alle deelnemers en niet
overheid moet bijspringen? Meer keuzevrijheid en zeggen-
alleen één bepaalde groep treffen. Dit voorkomt ‘pech-
schap zijn goed, maar niet ten koste van de solidariteit.
en gelukgeneraties’. Is er opeens economische tegenslag,
Daarom is ANBO ook tegen vrijheid in de opbouwfase van
zoals nu? Dan kunnen de effecten over veel mensen worden
het pensioen. Want als iemand tijdelijk minder opbouwt
verdeeld. Jong en oud, zelfs toekomstige generaties.
– bijvoorbeeld omdat hij pensioenspaargeld in een koop-
Dit maakt ons huidige systeem met de doorsneepremie
huis steekt – blijft er uiteindelijk minder uitkering over. En
solidair, vinden we. Uit diverse onderzoeken blijkt dat er
wie vult dat gat op? Een oplossing hiervoor zou een nóg
maatschappelijk veel draagvlak is om pensioenrisico’s te
ingewikkelder pensioenstelsel tot gevolg hebben.
delen. Ja, óók tussen jongeren en ouderen.
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_21 21
21
6/05/15 11:02
VOORSTEL 3 ‘Zzp’ers moeten worden verplicht om voor hun pensioen te sparen.’
VOORSTEL 4 ‘Het pensioen moet simpeler en transparanter. Eigenlijk moet iedere deelnemer weten welk deel van het totale vermogen van een pensioenfonds voor hem is’.
Meer dan de helft van de zzp’ers bouwt geen pensioen op. Doen ze dat wél, dan betalen ze gemiddeld te weinig premie voor een fatsoenlijke oudedag. De kans is dus groot dat veel zzp’ers een beroep gaan doen op sociale voorzieningen zoals huurtoeslag en maatschappelijke ondersteuning. Zo worden de lasten ongewenst verplaatst, vindt ANBO. Bovendien: als iedereen pensioenpremie
Pensioenfondsen moeten beter met hun deelnemers
betaalt, hebben medewerkers in vaste dienst en zzp’ers
communiceren. Begrijpt u bijvoorbeeld het UPO (Uniform
gelijkere kansen op de arbeidsmarkt. Nu is een zzp’er
Pensioenoverzicht) dat u ontvangt als u nog werkt? Geen
zonder pensioen goedkoper dan een werknemer, wat
schande als u er weinig van snapt. Daarnaast moet er
zorgt voor oneerlijke concurrentie.
meer openheid komen. Veel gepensioneerden worden
Dé zzp’er bestaat niet. De een is ontslagen en komt
geconfronteerd met verrassingen omdat ze verkeerde
alleen via het zzp’er-schap opnieuw aan het werk, terwijl
verwachtingen hebben. Een voorbeeld: gaat u als
de ander bewust kiest voor het ondernemerschap. ANBO
gepensioneerde (opnieuw) trouwen of een geregistreerd
beseft dat een verplicht pensioen tegen die vrijheid
partnerschap aan, dan heeft uw partner bij uw overlijden
indruist. Daarom pleiten we voor maatwerk, bijvoorbeeld
geen recht op nabestaandenpensioen. Een gemeen addertje,
met pakketten. Zo kunnen zzp’ers zelf bepalen welke
waarover u vaak niets hoort. Ook zouden pensioenfondsen
pensioenrisico’s ze willen verzekeren. Ook vinden we dat
meer mogen meedenken in de opbouwfase, voor een
pensioenfondsen meer mogelijkheden moeten bieden
pensioen dat past bij ieders persoonlijke wensen. Hoeveel
voor zzp’ers in hun bedrijfstak, zodat ze niet afhankelijk zijn
pensioen wilt u hebben? Hoe krijgt u dit voor elkaar? En als
van dure, commerciële aanbieders.
u eerder wilt stoppen met werken, wat dan?
GESCHIEDENIS VAN ONS PENSIOEN 1949
22
1600-1700
1900
Met de Wet verplichte
Gildeleden
Oprichting van
deelneming in een
betalen een
de ‘Bond voor
bedrijfstakpensioenfonds
753 v.C. –
premie om ziekte
Staatspensionee-
wordt de doorsnee-
476 n.C.
en arbeidsonge-
ring’ (voorloper
1947
premie geïntroduceerd,
Veteranen uit
schiktheid op te
van de huidige
Onder minister
een belangrijk kenmerk
het Romeinse
vangen, en soms
1881
ANBO), die zich
Drees wordt
van ons pensioenstelsel.
leger krijgen
zelfs een nabe-
Vader en zoon
inzet voor een
de Noodwet
Binnen een fonds betaalt
na hun dienst-
staandenpensioen
Stork richten
staatspensioen
Ouderdoms-
elke deelnemer eenzelfde
tijd een stukje
te kunnen betalen.
het eerste
zonder premie-
voorziening
premie (een afgesproken
grond om in hun
Nederlandse
betaling.
aangenomen.
percentage van het loon)
onderhoud te
bedrijfspen-
voor een vergelijkbaar
voorzien.
sioenfonds op.
pensioen.
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_21 22
6/05/15 11:02
Laten we eerlijk zijn: het pensioen ís gewoon
Maar de overheid moet niet té veel bepalen. Dat is
ingewikkeld. Daarom is het niet haalbaar om elke deel-
nu wel zo, signaleert ANBO. Een voorbeeld: het voorstel
nemer te laten weten welke ‘taartpunt’ uit het totale
voor een flexibele AOW, waarmee Nederlanders hun
pensioenfondsvermogen van hem is. De waarde is
AOW eerder of later kunnen laten ingaan. Dit maakt het
tenslotte afhankelijk van de premie die men inlegt en de
pensioen minder star, terwijl mensen meer regie krijgen.
opbrengst van de beleggingen. Vooral dit laatste vereist
ANBO maakt zich hard voor zo’n flexibele AOW, maar
specialistische kennis die niet eenvoudig is uit te leggen.
staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken blijft haar hoofd schudden. Jammer, we zien liever dat politiek en overheid meer naar de behoeftes in de samenleving luisteren.
VOORSTEL 5 ‘De overheid is verantwoordelijk voor een geschikte oudedagsvoorziening.’
De Nationale Pensioendialoog is in ieder geval een goede eerste stap in die richting.
ANBO vindt dat zo veel mogelijk mensen aan een pensioenregeling moeten kunnen deelnemen. Zo zorgen we samen voor onze oude dag: oudere en jongere generaties, hogere en lagere inkomens. De kloof tussen deze groepen mag niet groter worden. Daarom pleiten we voor een algemene verplichtstelling vanuit de overheid: iedere Nederlander moet voor zijn pensioen kunnen sparen. Het inkomensplafond van 100.000 euro, dat sinds dit jaar geldt, vinden we geen goed idee. Ook omdat de overheid deze grens steeds kan verlagen. Daardoor zouden juist mínder
MEER WETEN? Alle ideeën – van particuliere meedenkers tot organisaties als ANBO en het CBS – kunt u teruglezen op www.denationalepensioendialoog.nl. Ook heeft de SER een ontwerpadvies uitgebracht met vier pensioenscenario’s: www.ser.nl.
Nederlanders aan een pensioenregeling kunnen deelnemen.
Toekomst …? 1957
1965
De Noodwet Ou-
Omdat ouderen van
derdomsvoorziening
dit basispensioen
2011
De pensioen-
verandert in de
amper kunnen
Onderzoeks-
rekenleeftijd
Algemene Ouder-
rondkomen, stijgt
bureau Mercer
wordt 67 jaar.
domswet (AOW).
de AOW tot het
roept het
2013
Werknemers
Vanaf 65 jaar heeft
sociaal minimum:
1985
Nederlands
De AOW-leeftijd
mogen wel
iedere Nederlander
€ 99,38 per maand
Mannen en
pensioenstelsel
wordt in stappen
met 65 jaar met
recht op een basis-
voor een alleen-
vrouwen krijgen
uit tot het beste
verhoogd naar
pensioen, maar
pensioen. Dankzij
staande en
een zelfstandig
ter wereld.
66 jaar in 2018 en
het pensioen-
de AOW wordt het
€ 142,02 voor
recht op AOW.
67 jaar in 2021.
fonds gaat bij de
aanvullend pensioen
een echtpaar (van
berekening van
voor werkgevers
guldens omgere-
de uitkering uit
betaalbaarder.
kend naar euro’s).
van 67 jaar.
2015
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_21 23
23
6/05/15 11:02
DOSSIER PENSIOEN
Pensioenfondsen moeten ingelegd geld vermeerderen. Uit onderzoek blijkt dat u het prettig vindt wanneer ze dat groen en sociaal verantwoord doen. Maar wat als dat een lager pensioen oplevert? TEKST TABITHA POOLEN BEELD GETTY IMAGES
Wat doen pensioenfondsen met ons geld?
ALS HET MAAR 24
ANO_N4_23 24
GROEIT...
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
6/05/15 11:08
AN N DE B RZ O O E
O
K
TOP 10 BEST SCORENDE PENSIOENFONDSEN Pensioenfondsen zijn de grootste beleggers van Nederland, ze beheren een pot van meer dan 1100 miljard euro. Hun eerste doel is om de deelnemers een goed pensioen te bieden. Maar de belangstelling voor maatschappelijk verantwoord beleggen groeit, en dat pikken ook de pensioenfondsen op. Vaak op een goede manier, blijkt uit onderzoek van bijvoorbeeld de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO). Koplopers zijn het Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw en het Pensioenfonds Zorg en Welzijn. Zij scoren een 4,3 op een schaal van 5. “Ik zit bij pensioenfonds Zorg en Welzijn en vind het goed dat zij zo hoog scoren,” zegt ANBO-lid Lydia Vermeer (68, sinds zes jaar gepensioneerd) uit Made. “Ik ben erg milieubewust. Op deze manier nemen we onze verantwoordelijkheid voor een beter milieu.” Ze vindt het belangrijk dat pensioenfondsen maatschappelijk verantwoord beleggen, net zoals 72 procent van de bijna 4000 respondenten die deelnamen aan ANBO’s enquête over maatschappelijk verantwoord beleggen door pensioenfondsen. Slechts 7 procent vindt verantwoord beleggen niet belangrijk. En waarom vinden we het wél belangrijk? Vooral om een betere wereld achter te laten voor onze kinderen (52 procent).
DURE PRINCIPES
Top 10 best scorende pensioenfondsen van de VBDO Benchmark responsible investment by pension funds in the Netherlands 2014. 1. Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw 2. Pensioenfonds Zorg en Welzijn 3. Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds 4. Bedrijfstakpensioenfonds voor de Media 5. Pensioenfonds Unilever Nederland ‘Progress’ 6. Bedrijfstakpensioenfonds voor de bouwnijverheid (bpfBOUW) 7. Pensioenfonds SNS REAAL 8. Pensioenfonds van de Metalektro (PME) 9. Spoorweg Pensioenfonds 10. Pensioenfonds Metaal en Techniek
En een huis moet huren? Dan houd ik bijna niets over.” Bij de 7 procent van de respondenten die eigenlijk helemaal niet vinden dat pensioenfondsen maatschappelijk verantwoord moeten beleggen, speelt geld ook een grote rol. Van deze groep zegt 65 procent namelijk dat het pensioenfonds voor een zo hoog mogelijk rendement moet gaan. Maar er is goed nieuws voor de mensen die niet willen inleveren doordat hun pensioenfonds verantwoord belegt. Het is namelijk niet altijd zo dat pensioenfondsen minder kunnen uitbetalen als zij verantwoord beleggen. En doen ze dat toch, dan gaat het vaak maar over één of enkele procenten. Dat vindt André Fraats goed om te horen. “Zolang ze niet korten, vind ik het prima.”
EEN LAGER PENSIOEN ALS GEVOLG VAN VERANTWOORD BELEGGEN? SLECHTS 1 OP DE 3 VINDT DAT OKÉ
Een aardige vraag is of principes ook iets mogen kosten. Om cabaretier Herman Finkers te parafraseren: principes zijn mooi, maar ze moeten niet te duur worden. Van de mensen die eerder aangaven dat zij verantwoord beleggen belangrijk vinden, zegt slechts één op de drie ronduit ja tegen een lager pensioen als gevolg daarvan. De helft wil dat juist niet, terwijl 20 procent het niet weet. ANBO-lid André Fraats (72, bijna elf jaar gepensioneerd) weet wel waarom: “Het pensioenfonds heeft me de afgelopen jaren al 10 tot 15 procent inkomen gekost.” Dat vindt Lydia Vermeer ook: “Ik krijg al een paar jaar geen verhoging. Ik ben inmiddels getrouwd, maar wat als ik ooit alleen kom te staan?
DOE ZELF DE CHECK Iets wat pensioenfondsen nog wél beter kunnen doen: hun beleid beter uitleggen aan hun deelnemers. Veertig procent van de invullers van onze vragenlijst heeft namelijk geen idee waar hun pensioenfonds in belegt. Een even grote groep denkt dat hun fonds wel ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_23 25
25
6/05/15 11:08
O EK O BRZ N E AOND maatschappelijk verantwoord belegt, maar weet het niet zeker. “Dat betekent dat pensioenfondsen hun leden niet voldoende betrekken bij verantwoord beleggen,” vindt Liane den Haan, directeur-bestuurder van ANBO. “En dat moeten ze wel doen; leden vaker vragen wat zij ervan vinden. Wel of niet verantwoord beleggen, en waarin dan? Die inspraak is iets waar onze inmiddels veertien vertegenwoordigers in verantwoordingsorganen van verschillende pensioenfondsen op inzetten.” Zelf kunt u daar ook iets aan doen. De pensioenfondsen maken namelijk bekend hoe ze verantwoord beleggen, vaak publiceren ze dit op hun website of in hun tijdschrift. Of kijk eens op www.meerdoenmetjepensioen.nl. Daar staan de vijftig grootste pensioenfondsen van Nederland vermeld, met daarbij hoe goed zij het doen op het gebied van verantwoord beleggen.
WAT VINDEN ANBO-LEDEN VAN DUURZAAM BELEGGEN DOOR PENSIOENFONDSEN? Totaal Niet zo onbelangrijk belangrijk Neutraal
Duurzaam beleggen
4%
5%
14%
41%
36%
Niet beleggen in nucleaire wapens
4%
4%
10%
18%
64%
Niet beleggen in landen waar volgens de VN mensenrechten worden geschonden
3%
3%
13%
28%
53%
Niet beleggen in tabak of alcohol
56%
0%
0%
24%
20%
23% van de gepensioneerden met een aanvullend pensioen krijgt daarvan
Mannen ontvangen over het algemeen meer aanvullend pensioen dan vrouwen:
23% van de mannen krijgt meer dan € 1500 per maand en 31% van de vrouwen ontvangt slechts € 0 tot € 500 per maand.
maandelijks € 500 tot
ING TELT OEP: UW MEN
€ 1000.
OPR
doen aan Wilt u ook mee s? Ga dan naar ANBO-enquête ieuwsbrief en www.anbo.nl/n or de nieuwsmeld u aan vo isch t dan automat brieven. U krijg d. es toegestuur ook de enquêt
Redelijk Heel belangrijk belangrijk
ABP IS VERUIT HET GROOTSTE PENSIOENFONDS ONDER ANBO-LEDEN: 39% IS DAARBIJ AANGESLOTEN. PFZW VOLGT MET 11%.
16% van de ANBO-leden
die aanvullend pensioen ontvangen naast de AOW, heeft daarnaast
Cijfers op basis van een onderzoek onder 2708
nog eigen vermogen.
ANBO-leden, van wie 1827 man en 881 vrouw.
26
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_23 26
sier Einde dos 6/05/15 11:08
PUZZEL MEE
MAAK KANS OP MOOIE PRIJZEN! Geef uw oplossing vóór 14 juli 2015 door, bij voorkeur via www.anbo.nl/puzzel. Daar vindt u ook meer informatie over de prijzen. Of stuur een kaartje naar: ANBO Puzzels, Postbus 2012, 3440 DA Woerden. Vergeet niet uw naam, adres en telefoonnummer te vermelden.
HOOFDPRIJS
T.W.V.
€400
VAKANTIEWONING VIA TOPIC TRAVEL Een appartement aan zee? Of liever een chalet in het bos? Topic Travel biedt meer dan 2600 vakantiewoningen aan in Frankrijk, Spanje, I talië, Portugal, Tsjechië en Kroatië. Stuk voor stuk persoonlijk geselecteerd. Op www.topictravel.nl staan gedetailleerde beschrijvingen van de accommodaties. Wat u hier leest, treft u daadwerkelijk ter plaatse aan. U wint een verblijf in een vakantiewoning naar keuze. Altijd prijs ANBO-leden krijgen € 75 korting bij Topic Travel! U vindt uw ideale vakantiehuis op www.topictravel.nl/anbo.
10 10
42 39 39 33 42
31 31
6
HORIZONTAAL 1 Oogziekte 6 wc 11 Keukengerei 13 Jongen van Het klein insectenboek 15 Een voorwerp 16 Route nationale (afk.) 17 Schande 18 Terstond 19 Windrichting (afk.) 20 Edelvrouw 22 Muziekstuk 23 Onaanzienlijk 25 Oog in een touw 27 Bovenste punt 29 Weekdier 32 Hemelgeest 35 Judomat 36 Bron van proteïnen 37 Man met clubs 39 Grote klier 41 Symbool voor lithium 42 Vriendin van Porgy uit de opera van Gershwin 44 Zandheuvel 45 Afgunst 47 Reinigen 48 Vaarrichting.
66
27
22
44
15 15
33 33 24 24 19 19 3737
VERTICAAL 1 Reflectie 2 Dicht 3 Tenminste 4 Neurologische ziekte (afk.) 5 Frans eiland 6 Tijdelijke verblijfplaats 7 Ooster lengte (afk.) 8 Beatle 9 Lof die iemand toekomt 10 Oude pachtbetaling 12 Film 14 Troonopvolgster 17 Grondsoort 18 Insect 21 Romeinse 6 24 Roepnaam van Eisenhower 26 Stijf, rigide 27 Zweefrek 28 Ten aanzien van 30 Moeilijk te beklimmen 31 Film van Spielberg 33 Pas gekocht 34 Vod 38 Nagerecht 40 Voorzetsel 42 Praatvogel 43 Engelse titel 45 Persoonlijk vnw. 46 In orde (afk.). Oplossing vorige puzzel: Raad & Daad. De prijzen worden onder de goede inzendingen verloot. Winnaars krijgen persoonlijk bericht.
TWEEDE PRIJS
T.W.V.
€125
2X ‘SLIMME DEURSPION’ Eerst zien wie er voor de deur staat voordat u opendoet? Het kan met de VD27 ELRO Smart Door Viewer. Bevestig de kleine camera aan de buitenkant van de deur, en binnen ziet u op het 2,8 inch kleurenschermpje haarscherp wie de bezoeker is. Veilig, makkelijk en gebruiksvriendelijk.
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_13 66
11/05/15 10:18
IN BEELD
50-PLUSSERS ‘PARTTIME’ IN DE WW Het lijkt een trend: 50-plussers met een uitkering die daarnaast ook betaald werk doen. Meestal via een uitzendbureau. Goed nieuws, vindt uitkeringsinstantie UWV, want van tijdelijk komt vaak vast. INFOGRAPHIC THEO SMIT
ACTIEPLAN 50-PLUS WERKT Zo heet het plan dat UWV sinds juli 2013 samen met sociale partners en de uitzendbranche uitvoert in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Vijftigplussers met een WW-uitkering kunnen deelnemen aan sollicitatie- en netwerkwerktrainingen en er zijn regionale bijeenkomsten voor werkzoekenden en werkgevers. Ook voeren MKB Nederland en UWV de campagne Open voor 50-plus (www.openvoor50plus.nl) om werkgevers te wijzen op de kwaliteiten van 50-plussers.
38
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_16 38
6/05/15 10:46
GELD TOE In het actieplan is vastgelegd dat uitzendorganisaties die een 50-plusser vanuit de WW aannemen een bonus (plaatsingsfee) krijgen die kan oplopen tot € 1500 p.p. Ook kunnen 50-plussers aanspraak maken op een scholingssubsidie van maximaal € 1000 om de kans op een baan te vergroten. De eerste twee maanden
van 2015 kende het UWV 1750 plaatsingsfees toe en 1470 scholingsvouchers. Een sterke stijging ten opzichte van dezelfde periode in 2014, waarschijnlijk doordat de leeftijdsgrens sinds september is verschoven van 55-plus naar 50-plus. Maar ook de voorwaarden voor het scholingsbudget zijn versoepeld, en het aanvragen van een plaatsingsfee is eenvoudiger geworden.
440.800
De Cijfers:
55%
45%
mensen hadden eind december 2014 een WW-uitkering.
198.000
van hen waren 50-plussers.
van alle 50-plussers met een WW-uitkering heeft daarnaast ook betaald werk.
20% van alle 50-plussers met een WW-uitkering die gedeeltelijk het werk hervatten, doet dit via een uitzendbureau.
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_16 39
BRONNEN WWW.UWV.NL, WWW.OPENVOOR50PLUS.NL
25%
39
6/05/15 10:46
Jong en oud is goud: de stand van zaken
VEEL SENIOREN W JUIST WÉL D
Verschillende generaties op de werkvloer versterken elkaar. Daarom startte ANBO in 2014 de campagne Jong en oud is goud. We vroegen organisatiepsychologen Tu ba Polat (30) en Aart Bontekoning (65) naar de stand van zaken.
TEKST MARIANNE EGGINK BEELD RUUD POS
44
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_04 44
6/05/15 10:14
N WILLEN L DOORWERKEN
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_04 45
45
6/05/15 10:15
A
an jongeren wordt op het werk vaak gevraagd hoe ze zich verder willen ontwikkelen,” zegt organisatiepsy choloog Tu ba Polat. “Vijftigplussers krijgen die vraag zelden.” Veel werkgevers denken dat mensen boven een bepaalde leeftijd het maar beter rustig aan kunnen doen. En juist door dat vooroordeel dóen velen van hen dat ook daadwerkelijk, blijkt uit Polats promotieon derzoek aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze ontdekte dat de meeste senioren juist wel willen doorwerken. “Jarenlang zijn mensen door de overheid gestimuleerd om vervroegd met pensioen te gaan. Dat wordt nu terug gedraaid, maar een cultuuromslag vergt tijd.” “Vaak klopt het niet dat iemand van 63 jaar geen nieuwe dingen meer wil,” bevestigt organisatiepsycholoog Aart Bontekoning. De meeste senioren zijn nog vitaal volgens hem, ze voelen zich vaak wel vijftien jaar jonger dan ze zijn. Hij onderzocht waar verschillende generaties de meeste werkenergie van krijgen en schreef daar een aantal boeken over. Het vooroordeel is volgens hem gebaseerd op het Aart Bontekoning:
‘Ik zeg: neem de regie en probeer zelf betrokken te zijn bij het uitvoeren van nieuwe ambities’ beeld van senioren uit de vorige eeuw. “Denk niet voor oudere werknemers, maar praat met hen over wat ze wel en niet meer willen. De antwoorden zijn vaak verrassend. Dan blijkt bijvoorbeeld dat ze graag samenwerken met de jongste generatie, of nog een cursus willen volgen.”
Dat geeft energie Polat vindt dat werkgevers het juiste klimaat moeten creëren om hierover te praten, bij voorbeeld tijdens een functioneringsgesprek.
46
Tu ba Polat (30, Den Haag) heeft
als
beleidsadviseur
personeelszaken
bij
het
ministerie van Financiën veel te maken met oudere werknemers. Ze promoveerde als
organisatiepsycholoog
aan de Vrije Universiteit met haar onderzoek naar hoe ouderen willen doorwerken. In het kader van dit onderzoek was ze ook betrokken bij de Stichting Senior Werkt, die opkomt voor de belangen van oudere werknemers en die bedrijven adviseert over omgaan met vergrijzing.
Bontekoning is van mening dat 50-plussers ook best zelf met ideeën naar hun baas kunnen gaan. Maar wie zelf met ambities komt, hoort volgens hem vaak: goed plan, zet maar op een A4’tje, dan kijken we ernaar. Bontekoning schudt zijn hoofd. “Nee, ik zeg: neem de regie en probeer zelf betrokken te zijn bij het uitvoeren van nieuwe ambities. Zo krijg je weer energie om de boel aan te pakken.” Natuurlijk ervaren mensen met een hogere leeftijd wel een bepaalde achteruitgang, bijvoorbeeld lichamelijk. “Maar je k ennis, ervaring en netwerk worden alleen maar groter,” zegt Polat. “Daar verkijken werkgevers zich op die alleen in jongeren willen investeren. Die wisselen veel vaker van baan, terwijl de kans om je investering als werkgever terug te verdienen groter is bij o udere werknemers.” Volgens Bontekoning kan juist in die groep de arbeidsparticipatie nog flink groeien, als de arbeidsmarkt straks meer aantrekt. Tijdens de lezingen die hij geeft bij bedrijven brengt hij vaak de jongste en oudste generatie met elkaar in gesprek. Zo deed hij bij de KLM een experiment waarbij hij senioren vroeg te vertellen over hun ervaringen. Een oudere medewerker begon zijn cv op te sommen. Bontekoning: “Ik zag dat de rest meteen begon te gapen, dus ik vroeg hem waar hij zelf nou echt wijzer van was geworden. Hij vertelde in geuren en kleuren dat hij over de hele wereld had onderhandeld. Toen spitsten de jongeren hun oren en raakten ze geïnspireerd. We zijn dan wel een kenniseconomie, maar lang niet
ANBO ● nummer 4 ● 2015
ANO_N4_04 46
6/05/15 10:14
alle kennis komt uit boekjes.” Wat hem ook opvalt, is dat ouderen vaak pas hun eigen kracht ontdekken als ze erover vertellen aan jongeren.
Ken je talent
Jong en oud is goud
Eigen talenten niet onderkennen is volgens Polat een van de grootste knelpunten voor werkzoekende 50-plussers, een groep waar ook ANBO zich grote zorgen over maakt. “Ze vinden hun eigen kunnen vanzelfsprekend en zien daardoor niet wat hen bijzonder maakt. Daarnaast zijn ze niet gewend zich te profileren zoals dat tegenwoordig nodig is, bijvoorbeeld via sociale media.” Ze wijst ook op de veranderende arbeidsmarkt: “Alles is een stuk flexibeler, met tijdelijke contracten en meer zzp’ers. Wie ooit begon met werken met het idee dat het veertig jaar lang precies hetzelfde zou blijven, moet nu omschakelen.” Dat lijkt een lastige situatie, maar volgens Bontekoning kunnen juist ervaren 50-plussers er hun voordeel mee doen. “Na al die jaren hebben ze een haarfijne intuïtie en het kan een verademing zijn als ze hun eigen keuzes kunnen maken.” Daarnaast mag z owel jong als oud wel wat doen aan zijn communicatievaardigheden, vindt hij. Daar gebruikt hij in zijn workshops een bijzondere techniek voor: “Hoe praat u met uw kinderen aan de keukentafel?” vraagt hij dan. “De oudere generaties hebben thuis vaak te maken met jongvolwassen kinderen. Die stijl van communicatie kunnen ze >
Het project Jong en oud is goud, een samenwerking van ANBO en trainingsen adviesbureau SBI, ging vorig jaar van start. De belangrijkste doelen waren vooroordelen over leeftijd het hoofd bieden en de kracht van diversiteit op de werkvloer laten zien. Een greep uit wat er tot nu toe is bereikt:
• Rondetafelgesprekken met bedrijven om hun inzicht te bieden over hoe ze aan de slag kunnen met verschillende leeftijden op de werkvloer.
• Workshops om OR-raden handvatten te bieden om het onderwerp bespreekbaar te maken.
• Een campagne op internet met blogs en video’s waarin jonge en oude werknemers en managers van bedrijven vertellen over hun ervaringen.
• De campagne wordt afgesloten met een wedstrijd: wie wordt het Jong & Oud-
Aart Bontekoning
team van het jaar? Meer informatie vindt u in het kader op de volgende pagina.
(65, Amsterdam)
Tu ba Polat: “Ik vind de bewustwordings-
merkte in de jaren 90, toen
campagnes
hij werkte als manager bij
heel nuttig. Vergrijzing is actueel, dus het
de politie, dat er geen
is goed om in gesprek te gaan over de
enkele aandacht was voor
gevolgen en het beleid erop aan te
verschillende leeftijden op
passen.”
met
rondetafelgesprekken
de werkvloer. Hij studeerde organisatiepsychologie aan
Aart
de
van
Universiteit
Utrecht
Bontekoning: jong
en
oud
“De
combinatie
heeft
innovatieve
en promoveerde aan de
potentie, dat is het goud. Jongeren k unnen
Universiteit
Tilburg
stimuleren dat senioren hun e rvaring
met zijn onderzoek naar
eigentijds toepassen. Senioren kunnen
generaties. Hij geeft hier-
jongeren helpen hun vernieuwingsdrang
over regelmatig lezingen en workshops. Zijn nieuwste boek
in daden om te zetten. In de video’s op de
heet Nieuwe generaties in vergrijzende organisaties.
website komt dat naar voren, dat spreekt
van
me aan.” ANBO ● nummer 4 ● 2015
ANO_N4_04 47
47
6/05/15 10:14
ook toepassen op het werk.” Ook de jongste generatie mag best wat meer durven van hem, want niet alleen senioren hebben last van vooroordelen. “Over jongeren wordt vaak gezegd: die redden zich wel en doen hun mond wel open als ze het ergens niet mee eens zijn, ze hebben ons ouderen niet nodig.” TU BA POLAT:
‘WERKEN IS NIET ALLEEN GELD VERDIENEN. HET VORMT EEN BELANGRIJK DEEL VAN JE IDENTITEIT’ Niets is minder waar volgens Bontekoning. “De jonge generatie is heel sociaal, maar zonder de actieve steun en ervaring van collega’s komen ze minder goed uit de verf. Ze hebben last van de verouderde manieren van vergaderen en besluitvorming, maar durven dat vaak niet te melden.” De vertrouwde routine loslaten is volgens Polat soms best lastig. De sterke stroming van een bedrijfscultuur, daar ga je liever niet tegenin. Zelfs als dat betekent dat je het ondanks je ambities toch rustiger aan gaat doen. “En dat is jammer, want werken is niet
alleen geld verdienen. Het vormt een belangrijk deel van je identiteit.” Daarom onderzocht zij op welke manier oudere generaties wél willen doorwerken. “Met pensioen gaan is geen gebeurtenis, het is een proces. De meesten willen na hun AOWleeftijd graag nog even doorwerken, maar dan wel op een andere manier. Bijvoorbeeld minder uren, inhoudelijk minder intensief of op een andere plek.” Eigenlijk is dat geen vernieuwend inzicht, zegt ze zelf. Er zijn immers allerlei levenssituaties waarbij we anders gaan werken – bijvoorbeeld als we kinderen krijgen of mantelzorger worden. Niemand kijkt daar gek van op. Maar bij 50-plussers is er minder aandacht voor, volgens haar. En juist stimulans door de werkgever blijkt bepalend voor de uiteindelijke keuze voor wel of niet doorwerken, aldus haar onderzoek.
GOUD GEVONDEN De laatste jaren probeert de overheid het aantrekkelijker te maken voor werkgevers om ouderen aan te nemen, en wordt doorwerken gestimuleerd. Maar bedrijven hebben daar zelf ook een rol in. Want wie wil doorwerken, heeft daar volgens zowel Polat als Bontekoning meestal ondersteuning bij nodig. “Als organisaties er de ruimte voor creëren, gaan mensen zich veilig voelen om zelf dingen aan te dragen,” zegt Polat. Maar steun kan ook worden gezocht bij bijvoorbeeld een coach of bij collega’s van andere generaties, aldus Bontekoning. Een mooi voorbeeld daarvan is BrownCow, een bedrijfje dat ambitieuze ondernemers in contact brengt met voormalig bestuurders, oud-topondernemers en gepensioneerde specialisten. “Zij koppelen jonge ondernemers aan oudere werknemers, zodat beiden van elkaar kunnen profiteren en een eigentijdse samenwerking ontstaat. Daar zit het goud, dat is de toekomst.” ▪
JONG & OUD-TEAM VAN HET JAAR ANBO en SBI Formaat organiseren een wedstrijd: wie
deskundige jury, bestaande uit Liane den Haan –
wordt hét Jong & Oud-team van het jaar? Met een
ANBO-directeur-bestuurder, Jaap Jongejan – directeur
kort filmpje konden bedrijven en organisaties laten
van SBI Formaat en Anneke Wilms – projectadviseur
zien hoe zij omgaan met diversiteit op de werkvloer,
van Instituut Gak. Kijk voor meer informatie op
of hiervoor een gouden idee bedenken. Het winnende
www.jongenoudisgoud.nl/team-van-het-jaar.
team krijgt 1000 euro! De vijf filmpjes met de meeste stemmen gaan door naar de finale. Op 11 juni wordt in een feestelijke bijeenkomst in Doorn de winnaar gekozen door een
48
ANBO ● NUMMER 4 ● 2015
ANO_N4_04 48
6/05/15 10:15
De ANBO Energievergelijker
Gaat uw geld in rook op? Stop met geld verspillen!
Vergelijken loont!
Ga naar www.anbo.nl/enterenergie
Dé belangenorganisatie voor senioren
ANO_N4_65.indd 1
Komt u er niet uit of wilt u liever persoonlijk en onafhankelijk advies? Bel dan met de ANBO Energieadvieslijn: (088) 669 90 60.
ENCO_02_ADVE_ENTSNW_1527_N
• Vul uw adresgegevens en Heeft u ook een variabel energieverbruik in. contract? Dan betaalt u waarschijnlijk • Bekijk bij welke aanbieder honderden euro’s te veel voor uw u op dit moment het voordeligst energie. Via onze energievergelijker uit bent. krijgt u eenvoudig en snel het scherpste aanbod van verschillende • Stap geheel gratis en gemakkelijk over. energie-aanbieders.
12/05/15 13:45