ANBO Magazine 5 by ANBO-PCOB

ANBO

SEPTEMBER 2017

MAGAZINE

WWW.ANBO.NL

Anders wonen Dossier

Samen en toch zelfstandig

ZO KAN HET OOK Welke

WIE GAAT DAT BETALEN?

woonvorm past het beste bij u?

Eerste hulp bij verbouwen

ANO_N5_01.indd 1

18/07/17 11:21

COLOFON & SERVICE

ANBO

ANBO Redactiecommissie Lidia van den Eijnde, Joyce Huls, Mandy Janssen, Alex van Scherpenzeel, Atie Schipaanboord, Renée de Vries

pag.

ANO_N5_02.indd 2

Anders wonen Dossier

Samen en toch zelfstandig

BEELD COVER ISTOCK

Lid worden? www.anbo.nl/aanmelden of via de Ledenservice, tel. (0348) 46 66 90 (ma. t/m vr. van 09.00 tot 17.00 uur). Het nieuwe ANBO-lid betaalt voor het eerste jaar het instaptarief van € 29,95. Zie ‘10 redenen om lid te worden’ op www.anbo.nl/aanmelden. Wijzigingen Kunt u doorgeven aan de Ledenservice, tel (0348) 46 66 90, of via ledenservice@anbo.nl. Lidmaatschap opzeggen? www.anbo.nl/ opzeggen of via ledenservice@anbo.nl of postbus 2012, 3440 DA Woerden o.v.v. ‘opzegging’ en graag met vermelding van reden. U dient uiterlijk één maand vóór aﬂoop van uw lidmaatschap op te zeggen. Hebt u vragen over uw woonsituatie, inkomen of gezondheid? Bel de ANBO Raad & Daad Advieslijn, tel (0348) 46 66 88 (werkdagen van 10.00-15.00 uur). Mailen kan ook: raadendaad@anbo.nl. Prijzen ANBO Magazine Abonnement voor bedrijven € 32,50 per jaar (acht magazines). Privacy ANBO legt gegevens van ANBOleden vast. Uw adres gebruiken wij om u te informeren over onze diensten en producten en geven wij door aan zorgvuldig geselecteerde partners. Stelt u hier geen prijs op? E-mail dan naar ledenservice@ anbo.nl of stuur een briefje naar: ANBO, t.a.v. Ledenservice, Postbus 2012, 3440 DA Woerden. Gesproken magazine Voor blinden en slechtzienden is er een ingesproken ANBO Magazine op cd beschikbaar. Meld u aan via ledenservice@anbo.nl of tel (0348) 46 66 90.

MAGAZINE

WWW.ANBO.NL

Realisatie SPN bv, Baarn Bladmanagement Caroline van der Kooij Vormgeving Heleen Kurpershoek Eindredactie Esther Speelman, Marije van der Haar-Peters

SEPTEMBER 2017

ZO KAN HET OOK! Welke

WIE GAAT DAT BETALEN?

woonvorm past het beste bij u?

Eerste hulp bij verbouwen

pag. 16

4 48 58

Inhoud

HET NIEUWE POLDEROVERLEG Vakcentrale VCP: ANBO sluit aan VOOR DE ZEKERHEID Medicijnonderzoek: het hoe & waarom 13-DAAGSE ANBO-CRUISE door de Caribbean

EN OOK

8 39 42 46 54 57 61 62

ANBO’S INZET RAAD & DAAD DAADKRACHT ANBO OP PAD OP DE WERKVLOER WERF EEN LID EN KRIJG ALLEBEI EEN INVENTUM WATERKOKER LEDENVOORDEEL PRIJSPUZZEL

pag. 28

DOSSIER: ANDERS WONEN

16 28 34

BELANGENBEHARTIGER ATIE SCHIPAANBOORD OVER ANDERS WONEN ‘Het is zó belangrijk om sociaal actief te blijven’ ZO KAN HET OOK! Samenleven met studenten, meer generaties, gelijkgestemden of singles WIE GAAT DAT BETALEN? Zo ﬁnanciert u een verbouwing INFOGRAPHIC Woonwensen van 55-plussers

18/07/17 11:24

Eilandhoppen in de Caribbean

NIEUWE VISIE OP WONEN Hoe houden we het straks ook leuk?

SAMENLEVEN MET JE (SCHOON)OUDERS En andere woonvormen 2.0

Dit nummer van ANBO Magazine gaat over wonen. Omdat we allemaal ouder worden en langer thuis en zelfstandig willen blijven wonen, vinden wij het belangrijk dat dit onderwerp meer aandacht krijgt. Dit geldt ook voor gezondheid, welzijn en mobiliteit. Toch gaat het in een van onze belangrijkste overlegorganen, de Sociaal Economische Raad (SER), vaak alleen maar over inkomen (pensioen) en arbeid. Daarom ook heeft ANBO zich, samen met De Unie en de UOV, aangesloten bij vakcentrale VCP. Daarmee treden we toe tot het polderoverleg. Wij willen geen vakbond worden. We doen dit omdat we vinden dat de ‘polder’ al lang niet meer aansluit op het leven van mensen. We doen dit omdat we zien dat werk en inkomen steeds meer zijn verbonden met andere grote levensvragen: hoe organiseren we zorg voor elkaar en voor een ander, onze woonsituatie en langdurige zorg? We doen dit juist omdat we staan voor solidariteit tussen werkenden én gepensioneerden, werkenden én werkzoekenden, jong én oud. Zoals u van ons gewend ALS HET AAN MIJ bent, blijven we zoeken LIGT, PRATEN WE naar het gedeelde NOOIT MEER OVER belang. Dat is heel VERGRIJZING belangrijk nu de overheid grote systemen, zoals zorg en pensioen, verandert. Langer leven is geen vloek, het is fantastisch. Als het aan mij ligt, praten we nooit meer over vergrijzing en nooit meer over de toenemende kosten van een bevolking die ouder wordt. Maar dan moeten we nú slim zijn en alvast gaan nadenken. ANBO draagt graag zijn steentje bij! Lees hier op pagina 4 meer over en maak kennis met een paar van onze nieuwe collega’s binnen de VCP.

Directeur-bestuurder Liane den Haan (49) is verantwoordelijk voor de collectieve belangenbehartiging, woordvoering en politieke lobby van ANBO. Reageren? Kijk op www.twitter.com/lianedenhaan of mail naar magazine@anbo.nl.

BEELD PATRICIA STEUR STYLING EMANUELA GIORGI KLEDING JUST YOUR STYLE

Welkom

ANBO

ANO_N5_02.indd 3

18/07/17 11:24

Vakcentrale VCP: ANBO schuift aan! Het oer-Hollandse ‘polderoverleg’ kan best een scheutje vernieuwing gebruiken, vindt ANBO. Met meer aandacht voor belangrijke thema’s als gezondheid, zorg en wonen. Hoe? Door zelf aan de overlegtafel van de vakcentrale te gaan zitten. Liane den Haan (ANBO), Reinier Castelein (De Unie), en Mario Lander (UOV) nemen vast een voorproefje in een gesprek met Nic van Holstein van de VCP. TEKST JURRY BRAND BEELD DIRK HOL

ederland is een polderland. En dan hebben we het niet alleen over het landschap, maar ook over het overleg tussen belangenorganisaties en politiek. Vier partijen uit de ‘polder’ hebben elkaar nu gevonden. Groot nieuws: op 1 juli zijn ANBO en de vakbonden De Unie en de Unie van Onafhankelijke Vakorganisaties (UOV) lid geworden van de Vakcentrale voor Professionals (VCP). Samen willen ze het geluid van leden duidelijker laten horen aan de landelijke overlegtafels. Maar eerst schuiven directeur-bestuurder Liane den Haan (ANBO) en voorzitters Reinier Castelein (De Unie) en Mario Lander (UOV) aan bij de interviewtafel met Nic van Holstein, voorzitter van de VCP. En daar blijkt al snel dat ze het prima met elkaar kunnen vinden. Niet alleen op persoonlijk vlak, maar ook inhoudelijk. Want er staat nogal wat op het spel: belangrijke zaken die meer aandacht verdienen. Hoe maken we het pensioenstelsel klaar voor de toekomst? Hoe houden we de zorg betaalbaar? Om er maar een paar te noemen.

GEWICHT IN DE SCHAAL

OVER DE VCP De Vakcentrale voor Professionals (VCP) behartigt alle belangen van professionals – van het onderwijs tot in de zorg, van multinationals tot bij de politie, van piloot tot ambtenaar. De VCP zorgt ervoor dat zij kunnen meepraten op centraal niveau. Bijvoorbeeld als het gaat om inkomen, pensioen, onderwijs en arbeidsomstandigheden.

Het overleg over dat soort onderwerpen is in ons land onder meer georganiseerd in de Sociaal-Economische Raad (SER), die bestaat uit vertegenwoordigers van werkgeversorganisaties, vakcentrales en zogeheten kroonleden (met name hoogleraren). De SER adviseert regering en parlement over de hoofdlijnen van het te voeren sociaal-economisch beleid. Een van de vakcentrales die al jarenlang in het overleg meedraaien, is de Vakcentrale voor Professionals (VCP). Met de komst van ANBO, De Unie en de UOV krijgt de

ANBO

ANO_N5_23.indd 4

18/07/17 11:44

ANBO in gesprek met De Unie, UOV en VCP

V.l.n.r.: Reinier Castelein, Liane den Haan, Nic van Holstein en Mario Lander.

WIE IS WIE? Reinier Castelein (39) is voorzitter

VCP er nu in één klap drie organisaties bij en groeit het aantal leden van 100.000 naar zo’n 270.000. En da’s lekker als je meer gewicht in de schaal wilt leggen aan de overlegtafel. Toch gaat het de tafelgenoten niet om de macht van het getal, benadrukt Den Haan. “Natuurlijk telt de omvang naar buiten toe altijd. Maar de reden dat we ons juist zo thuis voelen bij de VCP, is dat hier de inhoud leidend is.” Castelein: “In plaats van het machtsdenken.” Aan inhoud en kennis inderdaad geen gebrek bij de VCP. De vakcentrale is namelijk een verzameling van autonome bonden die een sterke positie hebben in hun eigen sector. En die dus uitstekend weten wat er speelt. “De VCP voegt de inbreng van de aangesloten verenigingen samen tot een gezamenlijk verhaal en gaat daarmee het sociaal-economisch overleg in,” legt VCP-voorzitter Nic van Holstein uit. Castelein vult aan: “Bij de VCP vind je bestuursleden die heel dicht bij hun leden staan. Sommigen van hen besturen hun vereniging naast hun reguliere baan. Dat zijn in mijn ogen dus mensen die weten waar het over gaat. Zij staan dichter bij de leden dan de traditionele bestuursinstituties.”

van vakbond De Unie. De vakbond heeft 40.000 leden en richt zich op middengroepen en hoger personeel in het bedrijfsleven. Nic van Holstein (44) is voorzitter van vakcentrale VCP. Dankzij de aansluiting van ANBO, De Unie en UOV is de VCP gegroeid naar circa 270.000 leden. De VCP telt zo’n 50 aangesloten vakverenigingen. Mario Lander (61) is voorzitter van de Unie van Onafhankelijke Vakorganisaties. De UOV is een koepelorganisatie voor vakverenigingen, van medewerkers in het notariaat tot de vereniging van profvoetballers. De UOV telt 16.000 leden.

ANBO

ANO_N5_23.indd 5

18/07/17 11:45

ANBO in gesprek met De Unie, UOV en VCP DEZELFDE STEM Dat de VCP ruimte maakt voor het eigen geluid van de aangesloten bonden past goed bij ANBO, zegt Den Haan. “In dit bestuur heeft elke vereniging, groot en klein, dezelfde stem. Het is dus niet zo dat de grootste beslist voor de rest, zoals we bij de FNV meemaakten. Dat betekent dat je heel goede argumenten zult moeten hebben om anderen te overtuigen.” En hoe kom je aan die goede argumenten? Door goed naar leden te luisteren, zeggen de voorzitters. Wat is er immers overtuigender dan de verhalen van mensen die in de knel komen door maatschappelijke ontwikkelingen of tegengestelde regeltjes van de overheid? Hoewel ANBO, De Unie en UOV ook hun eigen lobby voeren, lukt invloed uitoefenen toch beter als je zelf aan tafel zit in de overlegorganen. Den Haan: “Dan ben je aan de voorkant betrokken bij het maken van beleid en wet en regelgeving. Door onze goede contacten komen we als ANBO wel aan tafel, maar het is toch vaak de tweede, derde of vierde inbreng. Of je mag nog een keer commentaar leveren op iets wat allang af is. Straks zitten we zelf aan het stuur.” Dat geldt ook voor de bonden die zijn aangesloten bij de UOV, zegt voorzitter Lander. “Zij hebben heel speciﬁeke kennis en knowhow over bijvoorbeeld energie of verantwoord medicijngebruik en de kosten daarvan. Die kennis kunnen we goed gebruiken in het landelijk overleg.”

KANSEN BENUTTEN Behalve dat het geluid van leden beter doorklinkt in het landelijke overleg, is er nóg een voordeel: het uitwisselen van dienstverlening. Zo zou het kunnen dat ANBO-leden die nog werken, straks aankloppen bij de VCP-vakbonden voor arbeidsrechtelijke hulp. En mogelijk kan ook het voordeel van collectieve afspraken voor een energiecontract of zorgverzeke-

LIANE DEN HAAN: ‘ANBO VOELT ZICH THUIS BIJ DE VCP OMDAT DE INHOUD LEIDEND IS’ ring nog groter worden. Want hoe groter de vereniging, hoe beter je onderhandelingspositie is. “Zo creëren we ook weer meerwaarde voor leden,” zegt Lander. Een eigen stoel aan de overlegtafels is al heel waardevol, maar de ambitie van het drietal reikt verder. Want ze hebben ook een visie op het overleg zelf: dat moet breder worden dan nu. Met niet alleen oog voor werk en inkomen, maar ook voor gezondheid, wonen en zorg. Den Haan: “Je kunt die zaken niet meer los van elkaar zien, alle dossiers zijn met elkaar vervlochten. Iemand die langdurige zorg nodig heeft, maakt zich zorgen over zijn inkomen. Of hoe kun je ervoor zorgen dat mensen mantelzorg goed kunnen combineren met hun werk?” Door de aansluiting van ANBO, De Unie en UOV, wordt de VCP een vakcentrale die mensen bedient in alle fases van hun leven, zegt Castelein. Van studentenhuis tot aangepaste seniorenwoning en van vakantiebaantje tot deeltijdpensioen. De vakcentrale kan alle kennis van de aangesloten organisaties benutten en kan nu nog beter een standpunt innemen waarin alle belangen goed zijn afgewogen. En dus kun je bijvoorbeeld zeggen: ‘We hoorden dat senioren hier tegenaan liepen en dat hebben we zo al ondervangen.’ Je hebt dan een sterker verhaal aan de overlegtafel. “En hoe meer mensen je achter je hebt staan, hoe moeilijker het wordt voor de politiek om over die adviezen heen te stappen,” zegt Van Holstein.

GEDEELD BELANG Volgens de vier voorzitters is het hoog tijd dat het polderoverleg veel vaker gaat over gedeelde belangen in plaats van deelbelangen. En zonder constant tegenstellingen op te zoeken. “Belangenbehartiging is niet tégen elkaar, maar met elkaar,” vindt Den Haan. “Het is geven en nemen, maar als je zoekt naar de raakvlakken kom je er wel uit. Altijd maar dat opzoeken van tegenstellingen, is echt niet meer van deze tijd. Bijvoorbeeld tussen vast en ﬂex: wat voor soort contract iemand ook heeft, iedereen wil dat zijn contract gewoon goed is geregeld. Dus praten over die ‘tegenstelling’ vind ik eigenlijk een non-discussie.” Daar haakt Van Holstein meteen op in: “Daar moeten we het dan nog maar eens over hebben.” Dat wordt nog even natafelen!

ANBO

ANO_N5_23.indd 6

18/07/17 11:45

ANBO’S INZET

OP DE BRES VOOR U ANBO maakt zich dagelijks hard voor uw belangen. In deze rubriek houden we u op de hoogte van wat er speelt. Kijk voor het meest actuele nieuws op www.anbo.nl.

Kostendelersnorm AOW van tafel

Als je samen een huis houden deelt, heb je minder kosten en kan de uitkering dus omlaag. Voor AOW’ers met inwonende kinderen wilde het kabinet géén uit zondering meer maken. Maar ANBO stak hier een stokje voor.

Weer een ANBO-lobbysucces! Uit de Voorjaarsnota die het kabinet Rutte II op 1 juni jl. presenteerde, blijkt dat men eindelijk afziet van de kosten delersnorm in de AOW als een ouder met een eigen kind gaat samen wonen. Door dit plan zou de AOW lager worden. Dankzij ANBO’s lobby is de invoering van dit plan steeds uitgesteld (tot 2019) en gelukkig ziet het kabinet nu ook in dat deze maatregel helemaal van tafel moet.

DE LOBBY GAAT DOOR We zijn er echter nog niet, want ANBO wil ook dat de kostendelersnorm verdwijnt als iemand een gekorte AOW ontvangt met a anvullende inkomensondersteuning, en ook als AOW’ers gaan samenwonen omdat een van beiden een zorgvraag heeft, of als dit bij allebei het geval is.

ANBO

ANO_N5_14.indd 8

18/07/17 13:43

ACTIEPLAN DOELGROEPENVERVOER Het openbaar vervoer moet voor iedereen toegankelijk zijn – ongeacht leeftijd, mobiliteit of beperking. Dat schrijven ANBO, Ieder(in) en de Oogvereniging in een gezamenlijke brief aan de Vaste Kamercommissie Infrastructuur en Milieu. Vooral voor mensen op hoge leeftijd of mensen die minder mobiel zijn, kan reizen met het OV lastig zijn. Hierdoor moeten zij vaak gebruikmaken van speciaal vervoer, ook wel doelgroepenvervoer genoemd. Maar die dienstverlening staat onder druk vanwege flinke bezuinigingen. In de brief pleiten de organisaties ervoor om de volgende zaken in het actie-

BETERE SPREIDING GELDAUTOMATEN

De drie grote banken en GSN (Geldservice Nederland) gaan maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat het pinnen van contant geld in de toekomst mogelijk blijft. Nu heeft elke bank nog

een eigen pinautomaat, waarbij klanten van die bank meer mogelijkheden hebben dan gastgebruikers. In de praktijk betekent dit dat op veel plekken in Nederland verschillende geldauto-

maten staan, terwijl andere plekken nauwelijks voorzieningen hebben. In de nieuwe situatie is er een betere spreiding van geldautomaten én zijn de voorwaarden voor geld opnemen bij elke

plan op te nemen: • Regel de financiële afhandeling van het vervoer zo, dat klanten maar één rekening krijgen. En niet diverse rekeningen van de verschillende aanbieders. • Zorg voor een eenmalige indicatie die toegang geeft tot alle vormen van doelgroepenvervoer. • Voorkom dat mensen door ontoegankelijkheid van het OV weer terug moeten naar een Wmo-voorziening. • Maak doelgroepenvervoer niet duurder dan het normale OV wanneer er geen toegankelijke bus- of treinvoorzieningen zijn.

automaat gelijk. ANBO is vertegenwoordigd in de werkgroep die met de betrokken organisaties meedenkt over deze overgang.

SOCIAAL NETWERKERS KRIJGEN TRAINING STERVENSBEGELEIDING Een aantal Sociaal Netwerkers van ANBO heeft onlangs

helemaal geen contact meer is. Deze mensen geven soms

een speciale training gevolgd om met name bewoners in

aan dat ze in hun laatste levensfase graag iemand om zich

verpleeghuisinstellingen te helpen die in de laatste fase van

heen hebben met een luisterend oor. De Sociaal Netwerkers

hun leven behoefte hebben aan emotionele ondersteuning.

kunnen dat na de speciale training bieden. Wie gebruik wil

Zorgprofessionals signaleren dat sommige mensen in die

maken van deze dienstverlening, kan bellen met de ANBO

periode erg eenzaam zijn. Soms is het contact met de

Raad & Daad Advieslijn, tel. (0348) 46 66 88 of mailen naar:

familie verwaterd of is er iets voorgevallen waardoor er

raadslijn@anbo.nl.

ANBO

ANO_N5_14.indd 9

18/07/17 13:43

DOSSIER ANDERS WONEN

Hoe willen we wonen?

Vroeger was het simpel: als je op leeftijd was, verhuisde je vaak naar een verzorgingshuis. Anno 2017 zijn er andere opties, van samenwonen met studenten of met meerdere generaties tot appartementen met gezamenlijke voorzieningen. Hoe gaan we dat betalen, en wat past het beste bij u?

ANBO

ANO_N5_20.indd 11

18/07/17 11:43

DOSSIER ANDERS WONEN

Hoe woont u straks?

Tijd voor anders samenleven Als we allemaal tot op hoge leeftijd zelfstandig blijven wonen, hoe houden we het dan leuk en comfortabel? Dat kan eigenlijk maar op één manier: we moeten anders gaan denken over wonen. Een gesprek met Atie Schipaanboord, ANBO’s belangenbehartiger Zorg en Wonen. TEKST JOLENTA WEIJERS BEELD ISTOCK BEWERKING HELEEN KURPERSHOEK

‘V

ergrijzing is geen bedreiging, maar een kans. Een kans op meer welzijn en welvaart. Maar dan zullen we dingen wel anders moeten gaan doen.’ Het is een optimistische toon die ANBO aanslaat in de toekomstvisie ‘En we leven nog lang en gelukkig – Op weg naar 2030’. Logisch, ANBO is niet van het somberen. Problemen zijn er om te worden aangepakt, zo nodig door de gebaande paden te verlaten. Wie met ANBO’s Atie Schipaanboord praat, komt er al snel achter dat creatief denken haar tweede natuur is. De coördinator collectieve belangenbehartiging Zorg en Wonen verdiept zich momenteel in ‘het grijze gebied tussen het eigen huis en de instelling’. Oftewel: ze leeft zich in in mensen die niet meer helemaal alleen willen wonen – of dat niet meer kunnen – maar ook nog niet naar het verpleeghuis hoeven.

Atie Schipaanboord (58) behartigt voor ANBO de belangen op gezondheidszorg en wonen. Ze is daarvoor veel in Den Haag aanwezig.

ANBO

ANO_N5_22.indd 12

18/07/17 13:29

NA DE 50STE VERJAARDAG VOELT MEER DAN 40 PROCENT VAN DE NEDERLANDERS ZICH EENZAAM

ANDERE BEHOEFTEN “De samenleving verandert razendsnel,” zegt Atie. “We vergrijzen. Er komen steeds meer ouderen – 100-jarigen zijn momenteel de snelst groeiende groep ouderen. Van de mensen die nu worden geboren, zal een groot deel ruim boven de 100 worden. Daar moet de maatschappij op inspelen. Dat doen we deels al. Onder meer door te stimuleren dat mensen langer zelfstandig blijven wonen. Dat is goed, want het verpleeghuis is echt een laatste optie.” Van alle 65-plussers woont op dit moment 52 procent alleen en van alle 75-plussers bijna 65 procent, volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). “Als je ouder wordt, krijg je andere behoeften. Je wilt eens kofﬁe drinken met leeftijdgenoten, samen een kaartje leggen, onkruid wieden. Kortom: sociaal bezig zijn.” Voorheen verhuisden ouderen daarvoor naar een verzorgingshuis, maar die tijd is voorbij. “Ik geloof dat de nieuwe generatie ouderen daar niet rouwig om is. Ik ben zelf 58 en moet er niet aan denken om ooit in zo’n verzorgingshuisoude-stijl te belanden. Ik zoek naar nieuwe vormen van samenleven. En met mij vele anderen.”

EENZAAMHEID VOORKOMEN Het is belangrijk dat de overheid meedoet aan die zoektocht, vindt ANBO. En ze moet zich niet beperken tot hulp bij fysieke ongemakken. Er doemt namelijk nog een probleem op aan de horizon: eenzaamheid. Van de ruim 4,1 miljoen 55-plussers die Nederland telt, voelt meer dan 1 miljoen zich eenzaam, blijkt uit onderzoek van TNS/Nipo. Van hen zijn tweehonderdduizend mensen extreem eenzaam, zij hebben maar één keer in de maand sociaal contact. Sociale eenzaamheid neemt toe met de leeftijd. Na de 50ste verjaardag voelt meer dan 40 procent van de Nederlanders zich eenzaam, aldus het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Van de 75- tot 85-jarigen voelt bijna de helft zich eenzaam. Boven de 85 jaar is dat bijna 60 procent. Het meest eenzaam zijn alleenwonende gescheiden ouderen met weinig sociale relaties volgens het CBS. “Wat je ziet, is dat Nederland hier nog niet echt rekening mee houdt,” zegt Atie, “terwijl je tijdig op zoek moet naar oplossingen.” Een van die oplossingen is anders wonen, vindt ANBO.

ANBO

ANO_N5_22.indd 13

18/07/17 13:30

“Er zijn veel ideeën om te helpen bij de fysieke beperkingen die ouderen nu eenmaal krijgen. Denk aan domotica en robotica. Maar langzamerhand moeten we ook gaan nadenken over onze omgeving, die is net zo goed van belang voor je welzijn.” Actief blijven, bijvoorbeeld via vrijwilligerswerk of sociale activiteiten, vermindert eenzaamheid en sociaal isolement, blijkt uit onderzoek van Coalitie Erbij, de nationale coalitie tegen eenzaamheid. “Natuurlijk willen mensen graag actief blijven,” zegt Atie. “Het punt is: dat moet wel dicht bij huis kunnen. Ik hoef maar naar mijn eigen moeder te kijken om te zien hoe waar dat is. Zij is 84 jaar en tot voor kort ging ze overal naartoe. Maar inmiddels loopt ze steeds moeilijker en is ze een paar keer gevallen. De bridgeclub aan de andere kant van de stad, daar kan ze nu niet meer naartoe.”

INNOVATIE OP DE WONINGMARKT Vera Bergkamp (D66): “Een woning is voor veel mensen een vertrouwde plek met dierbare herinneringen. Het is dan ook logisch dat ouderen graag in hun eigen huis willen blijven wonen. Maar wat als de zorgbehoefte toeneemt en de zelfstandigheid achteruitgaat? D66 zou graag meer tussenwoonvormen willen faciliteren. Blijven wonen in een onaangepast huis of verhuizen naar een verpleeghuis zijn wat ons betreft niet de enige twee smaken die er zijn. Wij zijn voor meer maatwerk en voor minder rigide regels die innovatie en samenwerking op de woningmarkt verhinderen. Die kunnen we aanpakken. Zo moet het makkelijker worden om een woning aan te passen aan de zorgbehoefte, om betaalbaar zelf te kunnen bouwen en nieuwe woonvormen en groepswonen

CREATIEF DENKEN

te stimuleren. Daar wil ik me voor inspannen.”

ANBO en Atie zijn daarom blij met initiatieven zoals Who Cares, een ontwerpwedstrijd van allerlei instanties onder aanvoering van de Rijksbouwmeester en de Raad sneller aanpassen aan veranderende behoeften. Ik heb voor Volksgezondheid en Samenleving. ‘Veel woon- daar nog geen antwoord op, maar ik ga de vraag niet uit wijken zijn ingericht op gezinnen,’ schrijft de Raad op de de weg. Wie weet wat voor moois er mogelijk is.” website. ‘Ouderen willen meer keus hebben bij de manier waarop zij leven, wonen en zorg ontvangen. Dat ANDERS WONEN geldt zeker ook voor de inrichting van hun laatste Intussen ontstaan hier en daar particuliere initiatieven. levensfase. De vraag naar beschermd wonen, woon-zorg- Atie noemt als voorbeeld de voormalige bibliotheek in combinaties en andere tussenvormen zal toenemen. Als Amersfoort die is omgetoverd in een woonproject. we niets doen, zullen met name de Bewoners hebben hun eigen voorkwetsbare ouderen het moeilijk krijdeur, maar er zijn ook ‘HET IS BELANGRIJK gen, zal hun kwaliteit van leven ach- OM SOCIAAL ACTIEF TE gemeenschappelijke voorzieningen. teruitgaan en zullen zij geïsoleerd BLIJVEN. MAAR DAN En in Zwolle wordt een wijkje ontraken.’ WEL DICHT BIJ HUIS’ wikkeld met zelfstandige woningen “Er ontstaat een voedingsbodem die een gemeenschappelijke tuin en voor anders denken over wonen,” constateert Atie. “Dat hobbyruimte hebben. Wat Atie betreft, mag dit op meer is ﬁjn, want echte vernieuwing kost tijd. Het is nu een- plaatsen in Nederland gebeuren. “ANBO wil denkkracht maal lastig om uit de bekende kaders te stappen. Denk omzetten in doekracht.” aan wat automaker Henry Ford ooit zei: ‘Als ik de mensen Het is nu vaak nog lastig om zulke projecten te realiseren. had gevraagd wat ze wilden, hadden ze gezegd: een sneller Er zitten allerlei regels in de weg. Een woonproject tot paard.’ Creatief denken gaat verder dan de inrichting van een goed einde brengen, vraagt om een lange adem. woning en wijk. Je kunt je bijvoorbeeld afvragen of we Vandaar dat ANBO gaat lobbyen bij politiek Den Haag en moeten blijven bouwen in steen. Dat deden we omdat bij de gemeenten – hun medewerking is essentieel bij huizen van oorsprong decennialang moesten blijven woonprojecten. Op dit moment trekt ANBO al op met staan. Is dat straks ook nog zo? Misschien bouw je met een belangrijke partij: D66. Die blijkt grotendeels achter andere materialen veel ﬂexibeler en kun je woningen de visie van ANBO te staan. Nu de rest nog.

ANBO

ANO_N5_22.indd 14

18/07/17 13:30

DOSSIER ANDERS WONEN

Leuk anders wonen

Zó kan het ook We worden ouder in Nederland én we blijven langer zelfstandig wonen. Dan voldoet een doorsneewoning vaak niet meer. Gelukkig zijn er andere woonvormen mogelijk. Met jongeren bijvoorbeeld, of gelijkgestemden. TEKST MARLIES JANSEN BEELD HESTER DOOVE

55-plus-vegetariërs In de bossen van het heuvelachtige Oosterbeek ligt Ommershof, een woonpark speciaal voor vegetariërs boven de 55 jaar, uniek in Europa. Er zijn bungalows en appartementen in verschillende prijsklassen. Over het vegetariër zijn praten de bewoners eigenlijk zelden, al wordt er af en toe wel een lekker recept gedeeld in Klankbord, de nieuwsbrief waarin ook nieuwe bewoners zichzelf voorstellen. Ellis Hoddenbagh (71) woont hier pas twee jaar, maar ze hóórt hier gewoon, lacht ze stralend. Als kind begreep ze al niet waarom je een dier zou doden en opeten. Elke dag geniet ze van het prachtige uitzicht, de ruimte en de rust, en regelmatig ziet ze vossen, egels en uilen op het terrein. Aan Harmen Reerink (75), die er nu vier jaar woont, wordt vaak gevraagd of het niet elitair is in Ommershof. Integendeel, weet hij, sommige mensen moeten elk dubbeltje omdraaien om hier te kunnen wonen. “Wel is het zo dat iedereen hier heel bewust leeft, met eerbied voor de natuur. We zijn misschien wat tegendraads en eigenwijs. Er wonen hier humanisten, agnosten, atheïsten, rozenkruisers, boeddhisten en aanhangers van Osho of Sai Baba.” De vegetariërs komen uit alle windstreken naar Ommershof, van

Zeeland tot Groningen, maar ook Frankrijk, Ierland, Spanje en Amerika. Het mooi aangelegde woonpark bestrijkt ruim 6 hectare en er bevinden zich 33 bungalows en 14 appartementen van verschillende typen, grootten en huurklassen. Hoewel de meeste bewoners graag op zichzelf zijn, worden er ook gezamenlijke activiteiten georganiseerd. Zo is er elk voor- en najaar een ‘parkdag’: wie wil en kan klust dan samen op het terrein. Ook is er een gespreksgroep waarin allerlei onderwerpen aan bod komen. Harmen: “Nu hebben we het bijvoorbeeld uitgebreid over onze voorouders, zó interessant!” Ellis organiseert ook regelmatig bijeenkomsten. “Zo vieren we elk jaar

HARMEN: ‘IEDEREEN LEEFT HIER HEEL BEWUST, MET EERBIED VOOR DE NATUUR’

ANBO

ANO_N5_21.indd 16

18/07/17 13:20

‘We genieten volop van de rust, de ruimte en het prachtige uitzicht.’

op 21 juni de langste dag en de zonnewende. Dat is vooral gezellig, we gaan niet als druïden dansen of zo. Iedereen neemt wat lekkers te eten en te drinken mee, het gaat er vooral om dat we elkaar ontmoeten.” Centraal op het park ligt zorgcentrum Felixoord. Bewoners van Ommershof hebben daar gegarandeerd een plekje als zelfstandig wonen niet meer gaat. Zij blijven dan in hun eigen omgeving en kunnen erop rekenen dat ze elke dag een fatsoenlijke vegetarische maaltijd krijgen en niet worden afgescheept met een kaassoufﬂé. Ook een prettig idee: wanneer een van beide partners naar Felixoord gaat, woont de ander vlakbij. Veel bewoners van Ommershof doen vrijwilligerswerk in Felixoord. Harmen: “Mandala’s tekenen, jeu de boules spelen, zingen bij de piano… Ook ga ik met mijn hond Deenah naar het aaidierenproject voor demente bejaarden.” Ellis vult aan: “We hebben allemaal onze capaciteiten, interesses en ervaring, die zetten we in op verschillende manieren. Maar er zijn genoeg mensen die al wat ouder zijn en niets meer doen. Ook dat is prima.” Kijk voor meer informatie op www.vegetarischcentrum.nl.

ANBO

ANO_N5_21.indd 17

18/07/17 13:20

‘De bewoners zijn heel divers, dat geeft een rijk gevoel.’

Meergeneratiewonen Midden in een ecologische woonwijk in Nijmegen, net achter de dijk langs de Waal, is sinds april 2016 de meergeneratiewoongemeenschap Eikpunt gevestigd. Rondom een grote eik staan veertig duurzame huurwoningen en negen koopwoningen, voor mensen van 0 tot 100 jaar (70 volwassenen en 22 kinderen). Evelien van Aller (67) kwam in Eikpunt terecht door haar vriend, die dit project samen met anderen begon. Al in de ‘bedenkfase’ werd ze geraakt door de sfeer. Maar ook de vier pijlers waren haar op het lijf geschreven: ecologie & duurzaamheid, gemeenschapsvorming, meergeneratiewonen en stilte & bezinning. “Samen krijg je zo veel meer voor elkaar. En als we er een keer niet uitkomen, doet een minuut stilte soms wonderen.” Petra Wilmer (48, getrouwd en moeder van twee tieners) vindt het prettig dat er goed wordt geluisterd naar elkaar. “Er is oog en waardering voor onderlinge verschillen.”

Rond de eik wonen studenten, gezinnen, alleenstaanden en senioren elk in een eigen huis of appartement. Daarnaast zijn er gemeenschappelijke ruimtes zoals een washok, stilte-, activiteiten- en muziekruimtes en logeerkamers. Alle bewoners steken een deel van hun tijd in de gemeenschap. Hóé, dat mogen ze zelf weten. Er is van alles samen te doen en te organiseren. Zo worden er yoga- en meditatielessen gegeven, zijn er kruidenworkshops en is er een droomgroep. Ook kunnen bewoners zich aansluiten bij een taakgroep die zich bijvoorbeeld bezighoudt met de tuin, de administratie of het beleid. Veel ouderen passen regelmatig op de kinderen. “Mijn 2-jarige dochter Ize heeft heel wat oma’s hier,” vertelt Lennie Ouwens (32, latrelatie). Zij

ANBO

ANO_N5_21.indd 18

18/07/17 13:21

ROND DE EIK WONEN STUDENTEN, GEZINNEN EN SENIOREN IN HUN EIGEN HUIS OF APPARTEMENT ervaart ook veel steun van de andere ouders. Maar, zegt Petra: “Kinderen van werkende ouders gaan ook wel naar het kinderdagverblijf, of hun eigen oma’s en opa’s komen oppassen. Het is niet zo dat we hier één grote familie zijn.” Ze vindt het heerlijk om veel te delen met anderen, maar óók om haar eigen huishouden te hebben en de afwas te kunnen laten staan als het zo uitkomt. De bewoners van Eikpunt zijn heel divers, niet alleen qua leeftijd maar ook qua achtergrond en cultuur. Er wonen mensen uit Nederland, Senegal, Italië, Duitsland en Portugal. Petra: “Die diversiteit geeft een rijk gevoel.” Evelien denkt dat de goede sfeer te danken is aan gedeelde idealen, aan echt samen léven en niet alleen activiteiten of zorg voor elkaar delen. Natuurlijk denken ze er ook over na hoe ze elkaar kunnen helpen als straks iemand zorg nodig heeft (de oudste bewoonster van 85 is nog heel ﬁt). Maar een gemeenschap vormen gaat verder dan dat. Petra: “Het is hier ﬁjn voor oud én jong. Ik vind het leuk dat het buurjongetje bij ons langskomt om de hond te aaien, maar ik boom ook graag over het leven met een student of met iemand van 70 jaar. Je ontmoet elkaar in verschillende levensfases.” Lennie: “Ik geniet van het gezamenlijke ideaal, van die wens om het beste te willen voor de wereld en elkaar. Fijn dat Ize in deze sfeer kan opgroeien, samen met andere kinderen.” Kijk voor meer informatie op www.woongemeenschapeikpunt.nl.

Nadine: ‘Ik vind het ﬁjn om de mensen met wie ik woon iets te geven wat voor mij normaal is.’

Samen met studenten In het Arnhemse woonzorgcentrum Vreedenhoff wonen behalve circa tweehonderd ouderen ook vijf studenten die twintig uur per maand vrijwilligerswerk doen om bij te dragen aan het welzijn van de bewoners. Nadine (21, student theologie) helpt bij activiteiten zoals de bingo of de lentemarkt én ze werkt mee aan het OldSchoolprogramma. Gezellig vindt ze het, om tussen de ouderen te wonen. Gaat ze naar buiten of komt ze thuis, dan is er altijd wel iemand met wie ze een praatje maakt. En wanneer ze grand café De Rotonde passeert, zwaait iedereen. “Ik vind het ﬁjn om de mensen met wie ik hier woon iets te geven wat voor mij normaal is, maar voor hen veel betekent. Zoals een gesprekje of samen iets doen. Zij hebben een heel leven achter de rug, ik vind het inspirerend als ze daarover vertellen.” Dit is precies waar het nieuwe Old-Schoolprogramma om draait: de kennis die ouderen hebben opgedaan in hun leven. Hun

ANBO

ANO_N5_21.indd 19

18/07/17 13:21

Bekijk e ANBO’s ﬁlmpj m ru nt ce t di over / nl o. op www.anb f of nh de vree

ervaringen en verhalen worden vastgelegd en daarna toegankelijk gemaakt voor mensen van buiten, bijvoorbeeld door korte presentaties en tentoonstellingen. Met dit project gaat Vreedenhoff een stap verder in het bevorderen van het welzijn van bewoners. “Old-School gaat niet over de zorg die wij ouderen kunnen bieden, maar over wat zij voor jongere generaties kunnen betekenen,” vertelt Maya Lievegoed van HUMINT Solutions, het bedrijf dat het programma ontwikkelde en helpt opzetten. Bezoekers van de Old-School, zoals wijkbewoners, scholieren en toeristen, ontdekken dat je ook kunt leren van mensen van wie je dat niet verwacht. Maya noemt dit de ‘kennis-detective-spier’, ook heel nuttig op school, tijdens de studie of op het werk. Daarnaast worden bezoekers geïnspireerd door praktische kennis, bijvoorbeeld over handwerken, emotionele kwesties (hoe ga je om met verlies?) en over onze geschiedenis. Zo vertelde mevrouw Schoot over de KNIL, mevrouw Soldaat over vrouwenemancipatie en legde mevrouw Wesselo het verschil tussen papen en ketters uit. Een andere deelnemer is Jan (80). Zijn kortetermijngeheugen laat te wensen over, maar hij vindt het heerlijk om te praten over zijn jaren op de grote vaart. Als ‘ketelbinkie’ en later als stuurman heeft hij alle wereldzeeën bevaren. Hij zag de apartheid in Amerika, leerde Maleisisch spreken op Indonesië, zag walvissen

JAN (80): “PRATEN MET ANDEREN LEIDT ME AF VAN MIJN VERLIES” zwemmen voor de Noorse kust. “Al die reizen zitten nog in mijn hoofd.” Hartstikke leuk vindt Jan de gesprekken met studenten. “Het is ﬁjn om met andere mensen te praten, en het leidt me ook af van mijn verdriet om het verlies van mijn vrouw.” Nadine ziet dat bewoners opleven door de interactie. “Ik sprak laatst een meneer die meestal heel stil is. Zijn kamer stond vol ﬁlms, stripboeken, soldaatjes en meer. Wat bleek: vroeger vertaalde hij boeken naar braille. Ik vond het ontzettend interessant, had geen idee hoe dat ging. Het was prachtig om te zien hoe hij ging vertellen, over de drempel stapte. Hij werd zó enthousiast!” Kijk voor meer informatie op www.vreedenhoff.nl.

ANBO

ANO_N5_21.indd 21

18/07/17 13:21

Met kinderen en kleinkinderen

‘Bijzonder om te zien hoe generaties elkaar kunnen beïnvloeden.’

Simon (32) en Renske (29) Douw hebben samen met zijn ouders (Frans en Nel, beiden 61) en haar moeder (Anneke, 58) een typisch Zaans huis met een riante tuin gekocht. Simon en Renske betrekken met zoon Jonas (1,5 jaar) het huis, voor de ouders worden de huidige stallen verbouwd tot twee woningen. Veel mensen moeten er niet aan denken om met hun ouders samen te gaan wonen. Simon was echter meteen enthousiast toen Renske vroeg wat hij ervan vond. “Vroeger dacht ik daar al over na. Het leek me mooi om met een groep familieleden de zorg voor elkaar te delen. Ook is het bijzonder hoe generaties elkaar kunnen beïnvloeden. Nu ik op eigen benen sta en me autonoom voel, is het een goed moment.” Renske kwam op het idee doordat haar moeder een ander huis zocht en een woongroep overwoog. “Omdat ik graag bij haar in de buurt wilde blijven en het ﬁjn vind er voor haar te zijn, opperde ik spontaan: misschien moeten we zelf die woongroep vormen?” Ook Frans en Nel, de ouders van Simon, vonden het een fantastisch idee. Frans: “Ik denk dat het goed is voor de kwaliteit van leven. Ik vind het ﬁjn om een beroep op elkaar te kunnen doen en wil zelf zo lang mogelijk iets voor anderen betekenen. Simon en Renske zijn druk met het opbouwen van hun carrière, ik vind het geweldig om ze te helpen, bijvoorbeeld door op Jonas te passen. Onze (toekomstige) kleinkinderen groeien op met

ANBO

ANO_N5_21.indd 23

18/07/17 13:22

opa en oma’s om zich heen, wij beleven vreugde aan een hechte band met hen.” Nel kijkt ernaar uit dat de kinderen straks zó binnen kunnen stappen. Ze herinnert zich van vroeger hoe mooi dat was. “Op weg naar school ging ik langs bij oma om haar veters te strikken.” Het duurde bijna vier jaar voor ze daadwerkelijk samen een huis met een groot erf kochten. Minimaal een jaar zaten ouders en kinderen regelmatig om de tafel: wat zijn onze woonwensen? Hoe regelen we het financieel, met onze verschillende inkomens? Wat verwachten we nu en later van elkaar en wat willen we níét? Simon: “Het is niet de bedoeling dat we elke dag voor elkaars raam staan. We willen er voor elkaar zijn zonder dat het ten koste gaat van onszelf. Dat is een kwestie van elkaar de ruimte geven en tegelijkertijd je grenzen bewaken.” En dan was er nog het gedoe met de gemeente en de hypotheken. “Hoewel politici het vaak hebben over de participatiesamenleving, is Nederland totaal nog niet ingesteld op mensen met plannen zoals wij,” vertelt Frans. Er zijn strenge bouwregels, het krijgen van vergunningen ging moeizaam en hypotheekverstrekkers vinden drie hypotheken voor één erf ingewikkeld. Simon: “Steeds weer hoorden we: ‘Nee, dat kan niet.’ We hebben bij Omroep MAX gezeten en zelfs de politiek ingeschakeld om het allemaal voor elkaar te krijgen. Terwijl er voor de gemeente geen nadelen zijn, alleen maar voordelen. Het scheelt enorm in de zorg later.” Kortom, je moet doorzettingsvermogen hebben, assertief zijn, een goed inkomen hebben en ‘eigenlijk gek zijn’ om hieraan te beginnen, hebben ze gemerkt. Maar dan heb je ook wat: gezamenlijk wonen op een droomlocatie in Westzaan, vlak bij winkels, scholen en openbaar vervoer, met uitzicht over de weilanden. En vooral: elkaar.

HET GEZIN IN HET GROTE HUIS, OPA EN DE OMA’S IN WONINGEN OP HET ERF

Singles onder elkaar

De Thuishuizen, waar vijf tot zeven mensen samenwonen in een groot huis, zijn speciaal voor alleenstaande 60-plussers. Er zijn Thuishuizen in Harderwijk, Amstelveen, Deurne en binnenkort in Woerden. “Je hoeft elkaar niet constant te zien en te spreken, maar je bent nooit meer alleen. Je hoort mensen lopen, er klinken stemmen, ik voel me veilig,” zegt Janny Dijkshoorn in Thuishuis Deurne. “Mensen kiezen voor het Thuishuis omdat ze niet in een leeg huis willen thuiskomen,” weet Jan Ruyten, technisch voorzitter van de Stichting Thuishuis Harderwijk en directeur van Thuis in Welzijn. “Je vindt in het Thuishuis altijd wel een maatje, zodat je er op een fijne manier oud kunt worden. De inrichting van de huizen nodigt uit om dingen samen te doen, maar dat is nooit verplicht.” Elke bewoner heeft een eigen woonruimte van circa 40 vierkante meter, met een woon- en slaapkamer, een badkamer en een pantry. Geen keuken, die delen ze met z’n allen, net als een hobbyruimte en de tuin. Jan Ruyten: “De keuken is het hart van het huis, er kunnen tegelijkertijd twee of drie mensen koken. Samen eten mag, maar het hoeft niet. Het is maar net wat de bewoners samen afspreken.” Natuurlijk blijft het spannend als zeven mensen die elkaar niet k ennen

ANBO

ANO_N5_21.indd 25

18/07/17 13:46

OMZIEN NAAR ELKAAR IS NORMAAL, MAAR MANTELZORGEN HOEFT HIER NIET

Jan Ruyten en zijn dochter Lotte, die hem na zijn pensionering zal opvolgen.

gaan samenwonen. “De eerste bewonersgroep van een huis wordt door ons nauwkeurig samengesteld. Daarna, als er een plek vrijkomt, worden twee of drie potentiële nieuwe bewoners voorgesteld aan de groep. Zij beslissen: wie past er het best bij?” Stichting Thuis in Welzijn won in 2015 de Nationale Eenzaamheidsprijs. “Het is echt een nieuwe, sociale woonvorm,” vertelt Jan Ruyten. “Een van de bewoners in Harderwijk, Frans, trilde veel toen hij in het Thuishuis kwam wonen. Wat kan ik inbrengen, vroeg hij zich af, ik kan amper een kopje naar de keuken brengen zonder te knoeien. Als je hem nu ziet: hij voelt zich beter en trilt veel minder.” Mensen blijven volgens hem langer zelfstandig als ze het samen kunnen rooien en regelen. “Het is ongelooflijk om te zien hoe alleenstaande ouderen erop vooruitgaan als ze met anderen samenwonen. Ze tobben minder en zijn minder eenzaam. Je wordt hier geprikkeld om iets te doen: een spelletje, inkopen doen, samen koken, noem maar op. En vrijwel iedereen heeft mensen verloren, dus als je verdrietig bent, is er altijd wel iemand die je begrijpt.” Omzien naar elkaar is belangrijk in het Thuishuis. “Maar als je echt zorg nodig hebt, komt de thuiszorg. Mensen hoeven niet te mantelzorgen voor elkaar.” Deze woonvorm is ook geschikt voor mensen met een smalle beurs. De appartementen worden verhuurd door woningbouwcorpora ties en vallen binnen de sociale huur. In Harderwijk hebben de bewoners na bijna twee jaar samen hun draai gevonden. Ruyten vertelt lachend: “Af en toe krijg ik een appje over hun happy hour op vrijdagmiddag, dan staan ze met z’n allen op de foto met een drankje in de hand: ‘Jan, het werkt!’” Kijk voor meer informatie op www.thuishuis.org.

ANBO

ANO_N5_21.indd 26

18/07/17 13:46

DOSSIER ANDERS WONEN

4x Eerste Hulp Bij Verbouwen Wie gaat dat betalen? Langer zelfstandig blijven wonen, dat is de wens van 90 procent van de ouderen. Daarvoor zijn vaak wel bredere deuren nodig, een traplift of een aangepaste badkamer. Dat kost geld. Maar er zijn manieren om dit te ďŹ nancieren. TEKST SUZANNE GEURTSEN BEELD ISTOCK

ANBO

ANO_N5_08.indd 28

18/07/17 11:30

Optie 1: Hypotheek op uw huis WANNEER IS EEN (EXTRA) HYPOTHEEK OP MIJN HUIS SLIM?

periode moet gelijk zijn aan de jaren die u nog in uw

Als uw woning veel overwaarde heeft. Een bank kijkt

periode kunt u de hypotheek verlengen. Zolang u de

namelijk altijd naar het leenbedrag in verhouding tot

rente blijft betalen, mag u in uw huis blijven wonen.

huis verwacht te wonen. Na aﬂoop van die rentevaste

de woningwaarde. Een verbouwing is een relatief laag Zo loopt de bank weinig risico. In principe kunt u al

BEN IK VERPLICHT OM EEN OVERLIJDENSRISICOVERZEKERING AF TE SLUITEN?

een hypotheek met tien jaar vaste rente voor minder

Bij de meeste banken moet dit alleen als de totale

dan 2 procent afsluiten. Dit klinkt rooskleurig, maar

hypotheek (inclusief uw huidige) meer dan 80 procent

toch komen ouderen lastig aan een hypotheek.

van de woningwaarde bedraagt. Zo veel kost uw

bedrag, de waarde van uw huis is waarschijnlijk hoog.

woningaanpassing vast niet. Er zijn ook geld-

WAT IS HET GROOTSTE STRUIKELBLOK VOOR OUDEREN DIE EEN HYPOTHEEK WILLEN?

verstrekkers die een overlijdensrisicoverzekering nooit verplicht stellen, zoals ABN AMRO, ING, Florius en MoneyView.

De woonlasten, want daar kijken geldverstrekkers naar. De rentelasten voor de hypotheek kunt u waar-

HOE ZIT HET MET DE RENTEAFTREK?

schijnlijk best dragen. Toch krijgen ouderen zo’n lening

Een reguliere hypotheek – of dit nu uw eerste of twee-

vaak niet afgesloten. Dit komt omdat banken niet

de is – is een annuïteitenlening. U betaalt elke maand

kijken naar uw werkelijke woonlasten. Ook beoor-

hetzelfde bedrag en hebt recht op hypotheekrente-

delen ze uw pensioeninkomen, zelfs tien jaar voordat

aftrek. Wilt u een tweede hypotheek afsluiten? Dit kan

u met pensioen gaat. Sinds kort biedt de Rabobank

in feite alleen bij uw eigen bank. Want áls een andere

een oplossing. Als u en/of uw partner de pensioenge-

bank al een tweede hypotheek wil verstrekken terwijl

rechtigde leeftijd bereikt heeft, kijkt de Rabobank

uw eerste niet bij hen loopt, dan alleen tegen een

alleen naar de lasten die u daadwerkelijk heeft. Dan

hogere rente. Komt ook uw huidige bank met een te

mag u maximaal 60 procent van uw woningwaarde

hoge rente? Dan kunt u altijd met beide hypotheken

lenen (maar niet meer dan € 300.000). De rentevaste

naar een voordeliger geldverstrekker overstappen.

Optie 2: Wmo-hulp van de gemeente WELKE WONINGAANPASSINGEN KUNNEN VANUIT DE WET MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING (WMO) WORDEN VERGOED?

loket van de gemeente of naar het sociaal wijkteam.

Alle aanpassingen waarmee u langer zelfstandig thuis

passingen voor mensen met een Wlz-indicatie die

kunt wonen. Denk aan: deuren verbreden, toilet-

deze zorg thuis ontvangen.

verhoger aanbrengen, drempels verwijderen, traplift

Let op: ook uw zorgverzekeraar vergoedt sommige

plaatsen, keuken aanpassen, tuin toegankelijk maken,

aanpassingen, zoals technologische hulpmiddelen om

terras egaliseren/ophogen, oplaadpunt voor een

lichten, ramen en deuren te bedienen. Informeer

scootmobiel aanleggen. Stap hiervoor naar het Wmo-

hiernaar.

Meer informatie is te vinden op www.regelhulp.nl, www.mijnhuisopmaat.nl en www.hulpmiddelenwijzer.nl. Gemeenten vergoeden trouwens ook woningaan-

ANBO

ANO_N5_08.indd 29

18/07/17 11:30

HOEVEEL KRIJG IK VERGOED?

MOET IK EEN EIGEN BIJDRAGE BETALEN?

Dit verschilt per gemeente. In principe geldt: uw

Dat is mogelijk. Hoe hoog die is, kunt u berekenen op

gemeente vergoedt (gedeeltelijk) de goedkoopste

www.cak.nl. De eigen bijdrage is afhankelijk van

oplossing die bij uw situatie past. Sommige gemeenten

inkomen, vermogen, leeftijd en gezinssamenstelling.

hanteren een plafond. Komen de kosten voor uw

De bijdrage verschilt per gemeente, maar er is een

aanpassing daarboven? Dan is er geen vergoeding en

landelijk maximum. Als de eigen bijdrage gelijk is aan

vindt de gemeente het beter dat u verhuist. Informeer

de kosten van de gewenste woningaanpassing, is het

of u dan recht hebt op een verhuisvergoeding.

soms voordeliger om deze zelf te ﬁnancieren. Wordt uw woningaanpassing vergoed vanuit de Wlz, dan

HOE ONTVANG IK DE VERGOEDING?

betaalt u geen eigen bijdrage.

Er zijn twee soorten vergoedingen. In het kort: In natura: In dat geval regelt de gemeente alles, van de ﬁnanciën tot de klus bij u thuis. Persoonsgebonden budget (pgb): U ‘krijgt’ een vastgesteld bedrag. Dit geld wordt overigens niet op uw rekening gestort. U of uw aannemer dient nota’s in bij de gemeente, vaak betaalt de Sociale Verzekeringsbank uit. Let op: veel gemeenten stellen standaard de in natura-vergoeding voor, maar onder bepaalde voorwaarden hebt u recht op een pgb. Vraag hiernaar.

Optie 3: Blijverslening van uw gemeente WAT IS EEN BLIJVERSLENING? Een subsidieregeling speciaal voor ouderen om

WANNEER MAG IK EEN BLIJVERSLENING AFSLUITEN?

woningaanpassingen te realiseren. U sluit met de

Als u voldoet aan de speciﬁeke voorwaarden van uw

Blijverslening

een

gemeente én de landelijke eisen. Zo moet u een eigen

persoonlijke lening of hypotheek af. Dit geld komt in

huis hebben en uw inkomen moet hoog genoeg zijn.

een bouwdepot, waaruit de aannemer wordt betaald.

Ook mag u niet gaan verbouwen voordat de lening

Steeds meer gemeenten (nu al 35) bieden een Blijvers-

rond is. Bovendien mag u geen persoonlijke lening

lening aan. Check op www.svn.nl/blijverslening of u

afsluiten als u ouder dan 76 jaar bent. Is uw partner

hiervoor bij uw gemeente terechtkunt.

jonger, dan krijgt hij of zij ‘m wél.

VOOR WELKE AANPASSINGEN MAG IK EEN BLIJVERSLENING GEBRUIKEN?

IS DE RENTE VAN DE BLIJVERSLENING AFTREKBAAR?

De mogelijkheden zijn uitgebreid. Denk aan: slaap-

Ja, maar als uw huidige woning hypotheekvrij is, hebt

kamer en/of badkamer naar de begane grond

u hier waarschijnlijk weinig voordeel van. Bij kleine

verplaatsen, bad vervangen door douche (inclusief

hypotheken, zoals voor een verbouwing, streept u uw

leiding- en tegelwerk), traplift plaatsen, tweede toilet

belastingvoordeel weg tegen het eigenwoningforfait,

in bestaande doucheruimte realiseren.

dat u alleen betaalt als u uw rente aftrekt.

tegen

gunstige

voorwaarden

ANBO

ANO_N5_08.indd 31

18/07/17 11:31

Optie 4: Consumptief krediet DOORLOPEND KREDIET OF EEN PERSOONLIJKE LENING?

Alleen bij Interbank en Santander kan

Bij een persoonlijke lening betaalt u het

ING en Rabobank de schuld kwijt bij

bedrag in een vast aantal termijnen

overlijden. Bij ABN AMRO en Rabobank

terug. Met een doorlopend krediet kunt

geldt de kwijtschelding ook als uw

u – tot een bepaalde limiet – onbeperkt

partner overlijdt.

dit niet. Verder schelden ABN AMRO,

bedragen opnemen en aﬂossen. Maar in

gebruiken. Sowieso zijn de leeftijds-

WANNEER IS EEN PERSOONLIJKE LENING GUNSTIGER DAN EEN HYPOTHEEK?

grenzen streng, want bij ouderen lopen

Een persoonlijke lening heeft een hogere

geldverstrekkers meer risico, vinden ze.

rente en moet binnen tien jaar worden

Óf u komt überhaupt niet in aanmerking,

afgelost, maar u betaalt geen

óf uw limiet wordt vanaf een bepaalde

advies- en notariskosten. Hebt

leeftijd snel ingedamd. Ook onhandig:

u al een hoge hypotheek op uw

de rente mag u ﬁscaal niet aftrekken. Bij

huis?

een persoonlijke lening is de rente wel

persoonlijke

aftrekbaar als u het geld voor onder-

woningaanpassing. Want als u uw

houd of verbetering van de eigen

bestaande

woning gebruikt (dus niet voor een

kunt u in een hogere risicoklasse

huurhuis). Let op: dit moet u kunnen

belanden en alsnog meer rente moeten

aantonen.

betalen. Laat uw ﬁnancieel adviseur het

de praktijk kunt u eigenlijk een doorlopend krediet niet voor een verbouwing

Overweeg

dan

lening hypotheek

voor

een uw

verhoogt,

verschil in lasten dus goed doorrekenen.

KAN IK EEN PERSOONLIJKE LENING AFSLUITEN? Vergeleken met een jaar of tien geleden

Dit artikel kwam tot stand met

gaat dit makkelijker. Tenminste, binnen

medewerking van Jan Klincken-

de regels van de bank. Die hanteert

berg, expert Geld & Verzekering

namelijk

bij de Consumentenbond.

maximale

een

eindleeftijd

aanvangsleeftijd.

een

Bent

75 jaar of ouder? Dan geeft geen enkele aanbieder u nog een persoonlijke lening.

VANGNET VAN ANBO

ABN AMRO biedt de gunstigste optie.

Komt u er niet uit met de gemeente of

De lening mag tot uw 80ste jaar door-

een andere geldverstrekker? Dan kan het

lopen

ANBO

(eindleeftijd),

maar

moet

Hulpfonds

Woningaanpassingen

‘m dan wel voor uw 75ste afsluiten

helpen. Het fonds is opgericht om kleine

(maximale aanvangsleeftijd).

woningaanpassingen te ﬁnancieren. Dit kunnen we doen dankzij giften van leden,

ZITTEN ER ADDERTJES ONDER HET GRAS?

bijdragen van bedrijven en hulp in natura.

Bij de meeste banken mag de lening ook

Ga naar www.anbo.nl/fondsen/hulpfonds.

Wilt u hiervan gebruikmaken? Of doneren?

kosteloos vervroegd worden afgelost.

ANBO

ANO_N5_08.indd 32

18/07/17 11:31

DOSSIER ANDERS WONEN

FEITEN & CIJFERS INFOGRAPHIC HELEEN KURPERSHOEK BEELD ISTOCK

Woonwensen

Wat weten en willen 55-plussers als het gaat om wonen, nu en in de toekomst? Uit Woonmonitor 2015 blijkt dat huren met het stijgen van de leeftijd populairder wordt. En dat slechts 6 procent bekend is met het fenomeen meergeneratiewonen. ONDERZOEK NAAR WONEN Woonmonitor 2015 is een landelijk onderzoek naar de wensen en behoeften van ouderen ten aanzien van wonen. Het werd uitgevoerd door Bureauvijftig en het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg, in samenwerking met vier woningcorporaties (Sité Woondiensten, AlleeWonen, WonenBreburg en Laurentius). Aan het onderzoek namen 2500 55-plussers deel.

REDENEN OM TE VERHUIZEN 1. Omdat ik kleiner wil wonen. 2. Omdat mijn woning niet meer aan mijn wensen voldoet. 3. Uit voorzorg, omdat ik in de toekomst wellicht (meer) zorg nodig heb. 4. Omdat ik dichter bij familie/vrienden wil wonen. 5. Omdat ik goedkoper wil wonen.

VERHUIZEN JA/NEE

6. Omdat ik het kapitaal dat in mijn huis zit, vrij wil laten komen.

• 90% is tevreden over

7. Omdat ik mijn huis uit moet.

zijn woonsituatie.

8. Omdat mijn partner (meer) zorg nodig heeft.

• 30% wil nooit meer verhuizen (van de 75-plussers is dat 44%). Maar als er zorg nodig is, voor de partner of zichzelf, of als de huisarts of specialist aandringt, is verhuizen wel een optie.

KLEINER WONEN Hoe ouder men wordt, hoe kleiner men gaat wonen. • Van de 50- tot 64-jarigen heeft 38% 4 of meer kamers. • Van de 75-plussers heeft 20% 4 of meer kamers.

ANBO

ANO_N5_16.indd 34

18/07/17 11:38

IN OF BUITEN DE STAD

30% 49% 20%

woont landelijk

licht stedelijk

sterk stedelijk

ALLEEN WONEN 53% van de 75-plussers woont alleen. Van hen is 52%

€

vrouw en 48% man. Naar schatting zullen in 2020 1 miljoen 65-plussers alleen wonen.

KENT U DEZE AL? Bekend met Overweegt woonvorm woonvorm Aanleunwoning

79%

21%

Gemeenschappelijk wonen voor ouderen

34%

Gemeenschappelijk wonen met verschillende leeftijden

15%

Kangoeroewoning

14%

Levensloopbestendige woning

29%

12%

Mantelzorgwoning

29%

Moderne hofjes

18%

11%

Particulier wooninitiatief

15%

Seniorenwoning

81%

29%

Serviceﬂat

73%

19%

Thuishuis

Woonzorgcomplex

61%

11%

LIEVER HUREN Naarmate de leeftijd stijgt, BRON BUREAUVIJFTIG, I.S.M. ACTIZ EN 8 ZORGORGANISATIES

wordt huren populairder.

50-64 JAAR

36% 64% huurt

heeft een koopwoning

75-PLUS

52% 48% huurt

heeft een koopwoning

ANBO

ANO_N5_16.indd 35

18/07/17 11:38

Kijkt u pas naar uw verzekering als u die nodig heeft? — Dat is te laat. Doe nu de verzekeringscheck!

In een paar stappen naar de verzekering die bij u past! Een ongeluk zit in een klein hoekje… Er is vast veel veranderd in de afgelopen jaren. U heeft een nieuwe Breedbeeld TV, snelle computer of bankstel. Een dakkapel of eigentijdse badkamer laten plaatsen.

Wilt u persoonlijk advies? • Bel de ANBO Schade Advieslijn (0182) 30 44 88

• Of ga naar www.anbo.nl/ amschadecollectief

• Of vul onderstaande bon in

Maar zijn uw verzekeringen wel aangepast? Wat krijgt u terug bij brand of bij een lekkage? Of bij inbraak? Wij zorgen ervoor dat u weer goed verzekerd bent en hoogstwaarschijnlijk tegen een lagere premie met

Doe de check voordat het te laat is.

betere voorwaarden. Doe de check voordat het te laat is.

Stuur een kopie van uw verzekeringspolis mee en geef in een brief aan welke veranderingen er hebben plaatsgevonden. U kunt ons natuurlijk ook bellen.

Persoonlijke gegevens O dhr. Voorletters

Tussenvoegsel(s)

Achternaam

O mw. Huisnummer en toevoeging Postcode Woonplaats

Geboortedatum E-mailadres

Telefoonnummer

Straat

Woninggegevens Bent u: O Huiseigenaar

O Huurder

ANBO Zorgcollectief U krijgt 5% korting op uw verzekering als u al deelneemt aan het ANBO Zorgcollectief. O Ja, ik neem deel aan het ANBO Zorgcollectief.

Stuur het ingevulde formulier met een kopie van uw polis naar: Het ANBO Schadecollectief - Antwoordnummer 1091 - 2810 WB Reeuwijk.

VEAD_01_ADVE_ANBMAG_1736_I

VRAAG BIJ ONS VRIJBLIJVEND EEN PASSENDE OFFERTE AAN MET EEN SCHERPE PRIJS.

ANTWOORD EN ADVIES VAN ANBO Bij ANBO Raad & Daad kunt u terecht voor advies en hulp over inkomen, gezondheid en wonen. Ook een vraag? Kijk op www.anboraadendaad.nl of bel de Raad & Daad Advieslijn:

(0348) 46 66 88 (werkdagen van 10.00-15.00 uur). Mailen kan ook: raadendaad@anbo.nl

Bericht van CAK

Ik ga hulp of ondersteuning vanuit de Wmo ontvangen. Wanneer krijg ik bericht over de eigen bijdrage? Het CAK gaat over de eigen bijdrage. Uw zorgaanbieder of de gemeente stuurt uw zorggegevens door naar het CAK. Daar berekenen ze op basis van uw inkomen en vermogen uw maximale periodebijdrage. Dit is het bedrag dat u maximaal

per

vier

weken

moet

betalen.

U krijgt van het CAK een brief met de berekening.

ANBO WOONCONSULENT VOOR DE VEILIGHEID

Daarna ontvangt u van het CAK de factuur. Op

De ANBO Woonconsulent is een deskundige vrijwilliger die

periodebijdrage. Voor meer informatie kunt u

kosteloos bij ANBO-leden op huisbezoek komt. De Woonconsulent

contact opnemen met de Raad & Daad Advieslijn.

de factuur staat wat u echt betaalt: uw eigen bijdrage. Deze is nooit hoger dan uw maximale

doet dan samen met de bewoner(s) een eerste check en geeft advies over maatregelen om de veiligheid in en om de woning te vergroten. Het gaat vooral om voorlichting aan ouderen op het gebied van inbraakpreventie, valpreventie, brandveiligheid en woningaanpassingen met als doel langer zelfstandig te kunnen blijven wonen. Wilt u bezoek van de ANBO Woonconsulent? Neem dan contact op met de Raad & Daad Advieslijn.

AANTAL BIJSTANDONTVANGERS STIJGT

Te laag pgb Ik heb een indicatie voor de Wet langdurige zorg, maar mijn persoonsgebonden budget

Uit CBS-cijfers blijkt dat het aantal

(pgb) is onvoldoende om de nodige zorg in te

bijstandsgerechtigden tot de AOW-

kopen. Wat moet ik doen?

leeftijd in het eerste kwartaal van 2017

Past het zorgproﬁel waarvoor u een indicatie

is gestegen tot 474.000. Ten opzichte

heeft bij uw zorgbehoefte, maar is het budget

van het eerste kwartaal van 2016 zijn dit

of het aantal zorguren niet toereikend? Dan

er 15.000 meer. Het aantal bijstand-

komt u mogelijk in aanmerking voor aanvul-

ontvangers

niet-westerse

lende ﬁnanciering. Dit kunt u aanvragen bij uw

migratieachtergrond is toegenomen,

zorgkantoor (dus niet bij het CIZ). Het budget

het aantal met een Nederlandse of

dat bij een zorgproﬁel hoort, wordt namelijk

westerse achtergrond is gedaald.

vastgesteld door het zorgkantoor.

met

een

ANBO

ANO_N5_05.indd 39

18/07/17 11:28

ANTWOORD EN ADVIES VAN ANBO Bij ANBO Raad & Daad kunt u terecht voor advies en hulp over inkomen, gezondheid en wonen. Ook een vraag? Kijk op www.anboraadendaad.nl of bel de Raad & Daad Advieslijn:

(0348) 46 66 88 (werkdagen van 10.00-15.00 uur). Mailen kan ook: raadendaad@anbo.nl

WACHTLIJSTBEMIDDELING Duurt het lang voordat u aan de beurt bent voor een operatie in het ziekenhuis? Het kan lonen om uw zorgverzekeraar te vragen om wachtlijstbemiddeling. Veel verzekerden denken dat dit een taak van de huisarts is, of ze kennen de mogelijkheid überhaupt niet. Maar deze bemiddeling is een van de belangrijkste taken van uw zorgverzekeraar.

Veel extra (zorg)banen

KWIJTSCHELDING GEMEENTELIJKE BELASTINGEN Kunt u de gemeentelijke belastingen

De komende twee jaar groeit het

niet betalen? Dan is het mogelijk om

kwijtschelding krijgen. Als er niets

aantal banen in Nederland met

bij de gemeente een aanvraag te doen

verandert aan uw inkomen, hoeft u

ruim 225.000 naar 10,2 miljoen.

voor kwijtschelding. Die beoordeelt

niet elk jaar opnieuw een aanvraag te

Dat

uw aanvraag aan de hand van uw

doen. Blijkt u toch niet in aanmerking

arbeidsmarktprognose van het

inkomen,

uitgaven.

te komen voor kwijtschelding, infor-

UWV. Jaarlijks ontstaan zo’n

Er zijn landelijke regels waarmee

meer dan bij de gemeente of u een

900.000

door

rekening moet worden gehouden.

betalingsregeling kunt treffen.

uitbreiding van het personeels-

Afhankelijk van de gemeente waar

staat

jaarlijkse

vacatures

vermogen

woont,

kunt

automatische

bestand of vervanging van personeel dat vertrekt. Vooral in 2017 is sprake van banengroei. Ook in 2018 groeit het aantal banen, maar minder hard. Het rapport bevestigt het beeld dat het tekort aan zorgpersoneel zal groeien. Voor dit zorgbanen verwacht, volgend

Meer 100-plussers

jaar komen er waarschijnlijk

Op 1 januari 2017 woonden in Nederland 2225 honderdplussers. Dat zijn

nog eens 18.000 plekken bij.

er 124 meer dan een jaar geleden en ruim twee keer zo veel als twintig jaar

Kijk voor meer informatie op

geleden. De verwachting van het CBS is dat Nederland in 2031 meer dan

www.anbo.nl/zorgbanen.

vierduizend eeuwelingen telt.

jaar worden er 12.000 extra

ANBO

ANO_N5_05.indd 40

18/07/17 11:29

SAMEN STAAN WE STERK

Hebt u een vraag of advies nodig over inkomen, wonen en gezondheid? ANBO Raad & Daad staat voor u klaar. In elk ANBO Magazine belichten we een zaak die door ons is uitgezocht. Deze keer: mag een gemeente alle inwoners die in aanmerking komen voor huishoudelijke hulp standaard hetzelfde aantal uren toekennen?

DE ZAAK

‘KAN HET AANTAL UREN HUISHOUDELIJKE HULP ZOMAAR GELIJK WORDEN GETROKKEN?’ DE ANBO CONSULENT HELPT ANBO Consulenten zijn inzetbaar via de Raad & Daad Advieslijn, dagelijks bereikbaar van 10.00-15.00 uur via (0348) 46 66 88 of raadendaad@anbo.nl.

ANBO-lid Anneke Kok* uit Helmond heeft ernstige medische klachten die haar beperken in haar bewegingsvrijheid. Daarom krijgt ze drie uur per week huishoudelijke hulp. Na de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in 2015 volgt een keukentafelgesprek met een Wmoambtenaar. Die vertelt dat de gemeente Helmond alle inwoners die in aanmerking komen voor huishoudelijke hulp, hetzelfde aantal uren gaat toekennen. Mevrouw Kok krijgt daarom voortaan nog maar één uur en drie kwartier huishoudelijke hulp per week. *Dit is niet haar echte naam.

ANBO

ANO_N5_19.indd 42

18/07/17 11:42

Zomer 2015

Najaar 2015

Anneke Kok is het niet eens met de vermindering van het aan-

ANBO stuurt namens Anneke Kok een brief

tal uren huishoudelijke hulp en neemt contact op met ANBO

naar de gemeente Helmond met de klacht

Raad & Daad. Liesbeth Boerwinkel, beleidsadviseur en juriste

dat geen maatwerk is geleverd. Bovendien

bij ANBO: “Sinds de invoering van de Wmo hebben we vaker

staat in de rapportage van het keukentafel-

soortgelijke klachten ontvangen. Ook in andere gemeenten

gesprek niet dat mevrouw het oneens is met

ontbrak het aan maatwerk en werden standaardvoorzieningen

de vermindering van de huishoudelijke hulp,

op het gebied van huishoudelijke hulp ingevoerd.”

terwijl zij dit duidelijk heeft aangegeven.

Zomer 2016

Voorjaar 2016

Begin 2016

Er volgt een tweede keukenta-

Op 18 mei doet de Centrale Raad van Beroep

Een

felgesprek tussen de gemeente

uitspraken over de vermindering van het aan-

bezoekt

en Anneke Kok. De ANBO

tal toegekende uren huishoudelijke hulp door

en stuurt de gemeente

Consulent is ook aanwezig. Het

gemeenten. Een gemeente is verplicht om elk

namens haar een brief

gesprek verloopt prettiger dan

geval apart te beoordelen en te zorgen voor een

met het verzoek tot een

het eerdere gesprek in 2015.

maatwerkoplossing.

herindicatie.

ANBO

Consulent

Anneke

Kok

Najaar 2016

Winter 2017

Anneke Kok ontvangt de beschikking van de gemeente: zij heeft recht op

ANBO dient namens Anneke Kok

verstrekking van hulp bij het huishouden, met als resultaat ‘een schoon en

een bezwaarschrift in bij de gemeente

leefbaar huis’. Liesbeth Boerwinkel: “Een beschikking waarin de uren zijn

Helmond. Terwijl de bezwaarproce-

omgezet naar deze omschrijving mag, mits de gemeente in een ondersteu-

dure nog loopt, krijgt zij een kleine

ningsplan duidelijk toelicht hoe dit resultaat bereikt zal worden. Er moet

uitbreiding

worden vermeld welke activiteiten zullen worden uitgevoerd en hoe vaak.

hulp van de zorgverlener. Als uitvoer-

Mevrouw vindt het aantal uren nog steeds ontoereikend. Haar werd boven-

der van het ondersteuningsplan is een

dien meteen na het tweede keukentafelgesprek gevraagd om het verslag

zorgverlener bevoegd om dit te doen

te ondertekenen, waardoor zij achteraf het gevoel heeft dat ze te weinig

als zij vinden dat uitbreiding nodig is.

bedenktijd had. Ondanks meerdere telefoontjes van ANBO heeft zij het ver-

Anneke Kok besluit vervolgens om het

slag nooit ontvangen, terwijl het nu wel in de beschikking is opgenomen.”

bezwaarschrift in te trekken.

haar

huishoudelijke

Beleidsadviseur Liesbeth Boerwinkel: “Het is belangrijk om goed voorbereid te zijn op een keukentafelgesprek. Op de website van ANBO vindt u nuttige informatie over uw rechten en de spelregels van het gesprek. Vraag verder een bekende om bij het gesprek aanwezig te zijn, of schakel een ANBO Consulent in. Bent u het niet eens met de uitkomst van het keukentafelgesprek, laat dit dan schriftelijk aan de gemeente weten. Dan staat u sterker als u later bezwaar wilt maken. Overweegt u een bezwaarschrift in te dienen, dan kunt u de jurist van ANBO om advies vragen.” Kijk voor meer informatie op www.anbo.nl/raad-daad/gezondheid/keukentafelgesprek.

ANBO

ANO_N5_19.indd 43

TEKST MARGREET ALGRA

WEES VOORBEREID

18/07/17 11:42

BELANGENBEHARTIGING

OP PAD

In elk magazine: een kijkje achter de schermen bij ANBO. Zodat u kunt zien hoe wij uw belangen behartigen.

VERPLEEGKUNDIGEN IN SPE Herinnert u zich ‘onze’ studenten verpleegkunde nog, uit magazine 4? Op 21 april namen wij ze mee naar de Tweede Kamer en naar het ministerie. Leerzaam voor hen, maar ze hebben ook anderen veel geleerd.

Pizza!

Groningen en liet in de Vondelﬂat

Kabinetsformatie

maar liefst 160 pizza’s bezorgen.

kabinetsformatie.

Op 14 april reisde ANBO af naar

Op 16 mei klapte de

De reden: mensen moeten zelf kunnen beslissen wat ze eten.

OM TAFEL 24 mei een rondetafelgesprek over senioren en technologie.

Geen kostendelersnorm

In de Voorjaarsnota schrijft minister Dijsselbloem (Financiën) op 1 juni dat de kostendelersnorm, ook wel ‘mantelzorgboete’ genoemd, deﬁnitief van tafel is. Een overwinning: ANBO is altijd tegen deze maatregel geweest omdat ouders

BALLETJE SLAAN

en kinderen die gaan samenwonen vanwege mantelzorg beloond moeten

De allereerste ANBO Golfdag op

worden, en niet gestraft. Volgende stap: ook AOW-gerechtigde zussen en

17 mei was een zonnig succes!

broers die samenwonen, mogen geen ‘boete’ krijgen.

ANBO

ANO_N5_17.indd 46

18/07/17 11:39

Middel en kwaal Testen op mensen zorgt voor veilige medicijnen

ANBO

ANO_N5_04.indd 48

18/07/17 11:26

Interview met Ewoud-Jan van Hoogdalem Een werkzame stof komt niet zomaar als medicijn in de apotheek. Eerst wordt onderzocht of het middel veilig is, onder meer door het te testen op mensen. Ewoud-Jan van Hoogdalem, hoofd wetenschappelijke zaken bij PRA Health Sciences, vertelt over de ins & outs. TEKST DEBORAH LIGTENBERG BEELD ISTOCK

oe ouder iemand wordt, hoe meer geneesmiddel. Het onderzoek dat daarbij komt kijken, is zorg hij of zij over het algemeen noodzakelijk. Je kunt dat witte poeder in een potje immers nodig heeft. Een groot deel van die niet zomaar op de markt brengen. De verkoop van medicijnen zorg bestaat uit geneesmiddelen. Om is gebonden aan ontzettend veel strenge en wettelijke regels. bestaande medicijnen te verbeteren en Dat is maar goed ook. Je wilt natuurlijk wel zeker weten of nieuwe te ontdekken, wordt voortdurend een middel werkt en of bijvoorbeeld de bijwerkingen niet onderzoek gedaan. Dan kan een ziekte erger zijn dan de kwaal.” beter worden behandeld of kan iemand zelfs genezen. Hoe vindt dat onderzoek plaats? “Het ontwikkelen van een nieuw medicijn “Bij het onderzoek moeten twee vragen worden beantwoord: begint bij het vinden van een molecuul: is het poeder in dat potje veilig voor mensen, en werkt het een stofje dat kan worook echt goed? In eerste instantie wordt den ingezet om een be‘ONDERZOEK MOET in een laboratorium naar antwoord op paalde ziekte te deze vragen gezocht. Hiervoor zijn veel TWEE DINGEN behandelen,” legt dr. tests nodig. Internationale regelgeving UITWIJZEN: IS EEN Ewoud-Jan van Hoogschrijft voor wanneer dit met dieren moet MIDDEL VEILIG EN dalem uit. Hij is hoofd gebeuren en hoe je dat zo veel mogelijk WERKT HET’ wetenschappelijke zaken kunt vermijden. Het doel is om uit te zoebij PRA Health Sciences, een bedrijf dat ken welke dosering je veilig aan mensen kunt geven en op medicijnen test op mensen. “Dat molewelk soort bijwerkingen je extra moet letten. Als blijkt dat cuul is vaak niet meer dan wit poeder in een medicijn veilig genoeg is om op mensen te testen, start een potje, ontdekt door een groepje wetenhet zogeheten klinische onderzoek. Dit betekent dat het midschappers in een universitair ziekenhuis del in een kliniek op mensen wordt getest. Soms komt het of een farmaceutisch bedrijf als Novartis, niet zo ver, omdat in de laboratoriumfase al wordt geconcluPﬁzer of Johnson & Johnson. Vervolgens deerd dat een geneesmiddel niet veilig genoeg is voor menmoet van dat poeder een medicijn worden sen.” gemaakt. Soms wordt daar speciaal een bedrijf voor opgericht dat investeerders Hoe vaak komt een medicijn daadwerkelijk op de markt? zoekt die dit willen betalen. Een medicijn “Slechts één op de tien medicijnen die op mensen worden ontwikkelen kost namelijk ontzettend veel getest, haalt de apotheek. Dat is weinig. Daarom is het ook zo geld, tussen de 1 en 2 miljard euro per duur om medicijnen te ontwikkelen, want in die 1 tot 2

ANBO

ANO_N5_04.indd 49

18/07/17 11:26

Interview met Ewoud-Jan van Hoogdalem miljard zijn ook alle mislukkingen opgenomen. Dat onderzoek heeft niets opgeleverd, maar moet wel betaald worden.”

Waarom doen mensen aan dit medicijnonderzoek mee?

“Jongere mensen doen het vaak voor het geld, als aanvulling op hun studenteninkomen. Bij ouderen zie ik dat zij graag Is dit de reden waarom medicijnen soms iets willen doen wat betekenisvol is, waar anderen ook iets aan hebben. Daarnaast vinden zij het zo duur zijn? “Dat is inderdaad een vaak gezellig om een paar dagen in een ‘OUDEREN DIE van de redenen. Zeker DEELNEMEN, WILLEN kliniek te verblijven, niet als patiënt in de periode dat een GRAAG IETS DOEN DAT maar als proefpersoon, waar ze met farmaceutisch bedrijf andere mensen kunnen kletsen en BETEKENISVOL IS’ er een patent op heeft, spelletjes kunnen doen. Dat er een wat betekent dat geen enkele andere produvergoeding tegenover staat, speelt natuurlijk ook mee.” cent het medicijn mag namaken, kan er flink aan worden verdiend. Als dat patent Waarom worden proefpersonen betaald? afloopt, dalen de prijzen omdat er meer “We vragen mensen om tijd te besteden aan een onderzoek, varianten op de markt komen. Een patent daar moet iets tegenover staan. Deze onderzoeken worden duurt twintig jaar en wordt afgegeven op altijd in een kliniek gedaan. We houden mensen heel goed in dat poeder in het potje. Hoe sneller een de gaten, dat kan niet als ze thuis zijn. Hoe hoog de vergoeding medicijn vervolgens op de markt is, hoe is, wisselt. Als mensen een paar dagen in een kliniek moeten langer een farmaceut van die exclusiviteit zitten en een vervelend onderzoek zoals een darmonderzoek kan profiteren. Het ontwikkelen en testen moeten ondergaan, wordt er meer betaald. Maar soms van een medicijn duurt zeker zes jaar. Dat kunnen ze binnen 24 uur naar huis en hebben ze alleen wat betekent dat er nog veertien jaar patent op zit. Maar het kan ook twaalf jaar duren voordat een medicijn in de apotheek ligt.” Dr. Ewoud-Jan van Hoogdalem heeft

Als blijkt dat een medicijn veilig genoeg is,

dertig jaar internationale ervaring

mag het op mensen worden getest. Hoe

op het gebied van geneesmiddel-

werkt dit?

ontwikkeling.

“Dan moet worden uitgezocht hoelang een medicijn in een lichaam blijft, hoe hevig de bijwerkingen zijn en of het echt werkt. Dit gebeurt in drie fases. In de eerste fase wordt bij gezonde mensen gekeken of het veilig is en hoe snel het middel het lichaam verlaat. In de tweede fase wordt bij kleine groepen patiënten getest of het veilig is en misschien werkt. In de derde fase wordt bij een grotere groep patiënten bevestigd dat het echt werkt en inderdaad veilig is.”

hoofd wetenschappelijke zaken bij

Momenteel

hij

PRA Health Sciences. Eerder was hij oprichter en algemeen directeur van Clinical Reach Drug Development, een onafhankelijk adviesbureau dat klanten bijstaat in de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. Ook werkte hij als onderzoeker naar geneesmiddelen bij OctoPlus, Johnson & Johnson, Yamanouchi Europe en Brocades Pharma. Van Hoogdalem is apotheker en geregistreerd klinisch farmacoloog. Hij is gepromoveerd in de farmacologie.

ANBO

ANO_N5_04.indd 50

18/07/17 11:26

formulieren hoeven invullen over hoe ze zich voelen. Dan ligt het bedrag lager. In alle gevallen wordt de vergoeding vooraf goedgekeurd door een onafhankelijke ethische commissie.”

DE EISEN AAN EEN ONDERZOEK Voordat

een

onderzoek

wordt

uitgevoerd, wordt het uitgebreid Hoe zit het met de risico’s?

getoetst door een medisch-ethische

“Eens in de zoveel jaar komt in het nieuws dat iemand ernstig ziek is geworden of is overleden tijdens medicijnonderzoek. Dat is natuurlijk verschrikkelijk, maar het komt echt heel weinig voor. Als een medicijn wordt getest, is al bekend wat de bijwerkingen kunnen zijn. Dit wordt nauwlettend in de gaten houden bij de proefpersonen. Als wij merken dat iemand te veel klachten dreigt te krijgen, breken we het onderzoek bij hem of haar af. Bovendien gaat het testen heel voorzichtig. Als uit onderzoek in een laboratorium blijkt dat de verwachte dosering 100 milligram is, starten we bij het testen op mensen vaak met 0,5 of 1 milligram. Door de stad ﬁetsen is vele malen risicovoller.”

commissie. Het onderzoek moet

We hadden het net al over het testen van medicijnen op ouderen. Dit is verplicht, omdat medicijnen bij hen vaak anders werken. Hoe komt dat?

“Ouderen hebben vaak een tragere stofwisseling, waardoor een medicijn langer in hun lichaam blijft dan bij jongeren. Ook wegen zij over het algemeen minder, ze hebben minder spieren en gebruiken soms al medicatie. Het effect hiervan en wat voor hen dan de juiste dosering is, moet je onderzoeken. Vaak hebben ouderen minder van een medicijn nodig dan veertigers.” Ouderen worden meestal niet meteen betrokken bij geneesmiddelonderzoek. Hoe komt dat?

“De eisenlijst waaraan proefpersonen die deelnemen aan fase één moeten voldoen, is vaak lang. In deze fase test je of een medicijn veilig is. Dit betekent dat je meestal kerngezonde mensen nodig hebt die geen andere ziektes hebben en eventuele bijwerkingen goed kunnen verdragen. Feit is dat ouderen vaak al iets mankeren. Bovendien hebben zij van nature een ander gestel, zoals ik net uitlegde.”

voldoen aan strenge internationale weten regelgeving. Zonder toestemming van de commissie wordt het niet uitgevoerd.

Worden ouderen genoeg betrokken bij medicijnonderzoek?

“Ik ben ervan overtuigd dat door de strikte regelgeving en de registratieautoriteit die de procedure nauwgezet controleert, voldoende wordt getest op ouderen voordat een middel in de apotheek komt. Het is tegenwoordig verplicht om in een bijsluiter op te nemen hoeveel ouderen van een medicijn nodig hebben. Soms is hiervoor onderzoek op mensen nodig, soms kan dit in een laboratorium worden onderzocht. Maar er vindt altijd onderzoek plaats naar het gebruik bij ouderen. We moeten niet vergeten dat ieder mens in wezen uniek is; de mensen die een nieuw geneesmiddel innemen na markttoelating zijn andere mensen dan zij die hebben deelgenomen in de testfase. Ik verwacht dat het testen van medicijnen alleen maar zal verbeteren, ook voor ouderen. In de toekomst zullen ze na goedkeuring meer in detail worden getest. Bijvoorbeeld in bijzondere patiëntengroepen die vóór het moment van goedkeuring nauwelijks aan bod zijn gekomen.”

ANBO

ANO_N5_04.indd 51

18/07/17 11:26

Uw rekening voor gas en stroom fors omlaag? — Dat kan. Met de Energieservice van ANBO!

De scherpste prijs met onze Energieservice!

Wilt u persoonlijk advies? • Bel de ANBO Energieservice (088) 669 90 60

Vergelijken loont. Daarmee kunt u het meest op uw energiekosten

• Of ga naar www.anbo.nl/

besparen. Zeker als u al langere tijd bij dezelfde energieleverancier zit en voor de eerste keer overstapt. De eerste keer bespaart u het meest. Die besparing kan oplopen tot honderden euro's per jaar. Wilt u elk jaar opnieuw de allerscherpste tarieven voor gas en stroom? Kies dan voor de ANBO Energieservice. Wij zetten de scherpste aanbiedingen

energiekorting

• Of vul onderstaande bon in Vraag nu naar het aanbod. Pak uw verbruiksgegevens erbij. Bespaar direct fors.

van het moment voor u op een rij en regelen de overstap voor u.

Persoonlijke gegevens Voorletters

O dhr. Tussenvoegsel(s)

Achternaam

O mw.

Bent u al eens overgestapt van energieleverancier? O Ja

O Nee

Wat is de looptijd van uw huidige energiecontracten? O Ik heb een contract voor onbepaalde tijd zonder einddatum voor stroom.

E-mailadres

O Mijn contract voor stroom loopt

maanden.

O Ik heb een contract voor onbepaalde tijd zonder einddatum voor gas. Straat

O Mijn contract voor gas loopt nog

maanden.

Stroom Huisnummer en toevoeging Postcode

Huidige leverancier stroom: Jaarverbruik stroom:

kWh per jaar.

O Ik heb zonnepanelen. Woonplaats

Gas Huidige leverancier gas: Telefoonnummer

Jaarverbruik gas:

Stuur de compleet ingevulde bon op naar: De ANBO Energieservice - Postbus 3359 - 1001 AD Amsterdam. Vergeet niet een postzegel te plakken.

m³ per jaar.

ENCO_01_ADVE_ANBMAG_1736_I

BEL MIJ VOOR EEN SCHERP AANBOD EN BEREKEN HOEVEEL IK KAN BESPAREN!

OP DE WERKVLOER

SENIOR & JUNIOR

Thomas Maarssen (50) is mede-eigenaar van de Orchideeën Hoeve. Dierenverzorger Richard Versluis (22) begon er als middelbare scholier met een snuffelstage, werd toen weekendhulp en is sinds twee jaar in vaste dienst.

Sr. THOMAS: ‘MENSEN RONDLEIDEN DOET HIJ FANTASTISCH’

Sr. Thomas: “Een orchidee

Jr. Richard: “Thomas werkt

kweken duurt echt een

zelf zo hard dat wij ook

eeuwigheid. Als puber vond ik

graag een stapje extra zetten.

dat sáái, nu vind ik het juist bij-

Als we een keer moeten over-

zonder. Sommige orchideeën

werken, helpt hij mee. Hij

zijn al zestig jaar in de familie.

bedenkt veel nieuwe plannen

Het is een uitdaging om goed

en geeft mij de ruimte om

me bevoorrecht dat ik elke

voor ze te zorgen.”

mee te denken en mijn kennis

dag bezoekers dingen mag uit-

over dieren te delen.”

leggen en laten zien. De natuur

Jr.

is het mooiste wat er is.”

Richard: “Mijn hart ligt bij dieren die anderen

eng vinden. Als kind ving ik al

Sr.

Thomas: “We laten niets

we een vlindertuin wilden,

zorg

niet

alleen

Thomas: “We hebben net

aan het toeval over. Toen

slangetjes in het bos. Hier

Sr.

een nieuwe, hangende tuin geopend en werken

voor

bezochten we zeker dertig

de dieren, de tuinen horen er

vlindertuinen in binnen- en

aan een jungletheater. Ik heb

ook bij. Inmiddels vind ik

buitenland. Regelmatig hoor-

nooit het idee dat we er zijn,

orchideeën ook boeiend. De

den we dat een vlindertuin te

ik blijf altijd plannen maken.

passie van mijn collega’s werkt

ingewikkeld zou zijn, maar wij

Tevreden

aanstekelijk.”

vinden

dat zit niet in mij.”

alles

meevallen

achteroverleunen,

vergelijking met het kweken

Sr.

Thomas: “Qua inzet en ﬂexibiliteit

vragen

best veel van ons personeel. Richard heeft er elke dag zin in. Hij is onze reptielenman, maar

geeft

met

van orchideeën.”

evenveel

toewijding de planten water.

Jr.

Richard: “Ik let continu op of nergens onkruid

groeit of dood blad hangt. Door reacties

bewonderende van

bezoekers

DE ORCHIDEEËN HOEVE De familie Maarssen verhuisde in 1979 hun orchideeënkwekerij van de Haarlemmermeerpolder naar Luttelgeest in Flevoland.

shows

realiseer ik me elke keer weer

Vanaf de jaren tachtig verlegden ze de aandacht

geven doet hij trouwens ook

hoe mooi het hier is. Ik voel

naar recreatie. Nu is de Orchideeën Hoeve een van

Rondleidingen

fantastisch.”

de grootste toeristische attracties van Flevoland, met tropische tuinen, een vlindertuin en allerlei dieren, zoals apen, lori’s (vogeltjes) en reptielen.

RICHARD: Jr. ‘THOMAS HEEFT STEEDS NIEUWE PLANNEN’

Het bedrijf heeft 100 mensen in dienst en wordt gerund door de broers Thomas en Jeroen. In 2016 trok de Hoeve 233.000 bezoekers.

ANBO

ANO_N5_18.indd 54

18/07/17 11:41

ANO_N5_18.indd 55

18/07/17 11:41

TEKST MARGREET ALGRA BEELD RUUD POS

GRATIS WATERKOKER Werf een nieuw lid en krijg allebei een Inventum Waterkoker

GUN UW VRIENDEN DE VOORDELEN VAN ANBO • Uw stem wordt gehoord in de politiek • Persoonlijk advies via ANBO Raad & Daad • Fikse korting op zorgpremie

T.W.V. ,99

• Hulp bij belastingaangifte

€29

• Gratis 8x per jaar ANBO Magazine • Uitstekend verzekerd tegen schade • Besparen op uw energierekening • Korting op reizen, uitstapjes en sporten • Goedkope rijbewijskeuring • Toegang tot de beste klusdiensten

De Inventum Waterkoker HW217B heeft een inhoud van 1,7 liter. Het water komt snel aan de kook door het hoge vermogen van 2200 watt. De waterkoker is voorzien van een uitneembaar anti-kalkﬁlter, automatische uitschakeling en droogkookbeveiliging. U kunt de kan snoerloos bijvullen en uitschenken.

GA NAAR WWW.ANBO.NL/LIDWERFTLID OF VUL DE BON IN EN STUUR ‘M OP HUIDIG ANBO-LID

JA, ik maak iemand lid en krijg de Inventum Waterkoker cadeau. Voorletters

JA, ik word lid van ANBO en krijg de Inventum Waterkoker cadeau. Voorletters

Tussenvoegsel

m/v

Achternaam

Achternaam Postcode

HET NIEUWE ANBO-LID BETAALT VOOR HET EERSTE JAAR HET INSTAPTARIEF VAN € 29,95.

Huisnr.

Straat

Huisnr.

Postcode

Woonplaats

Lidnummer Geboortedatum E-mailadres Telefoonnummer

Ik machtig ANBO om de contributie automatisch af te schrijven*: IBAN

Geef uw gegevens bij voorkeur door via www.anbo.nl/ lidwerftlid. Of vul de bon in en stuur deze naar: ANBO o.v.v. ‘LWL’, Postbus 2012, 3440 DA Woerden. Wilt u meer dan één nieuw lid aanmelden, kopieer dan de bon of ga naar onze website.

ANO_N5_10.indd 57

N L

Datum __. __ / __. __ /20__ Handtekening: *Deelnemen aan deze actie kan alleen als u ANBO machtigt tot automatische afschrijving van het contributiegeld.

Ik word lid van ANBO vanwege (s.v.p. aankruisen): ❑ Belangenbehartiging ❑ Korting op energie ❑ Korting op zorgverzekering ❑ Overig ledenvoordeel ❑ Belastingservice ❑ Raad & Daad ❑ Schadecollectief

LWLI_01_MAG5_ANBMAG_1736_C

Extra informatie Deze actie is geldig tot 3 oktober 2017. U ontvangt één waterkoker per geworven lid en zolang de voorraad strekt. U krijgt de waterkoker in oktober thuisgestuurd, mits het nieuwe lid de contributie heeft voldaan. Ga voor de voorwaarden naar www.anbo.nl/lidwerftlid.

18/07/17 11:32

ANBO REIZEN

Caribbean TROPISCHE CRUISE

Flamingo’s spotten op Aruba, een biertje drinken op Curaçao of snorkelen op Bonaire? Tijdens deze cruise langs Caribische eilanden kan het allemaal! TEKST RIANNE SEPERS BEELD ISTOCK

De Arubaanse hoofdstad Oranjestad is bij uitstek een plek waarop het woord ‘relaxed’ van toepassing is. Het is er nooit écht druk, maar saai is het er ook niet. De koloniale architectuur, tientallen winkeltjes, swingende locals, casino’s, barretjes en tropische stranden bieden genoeg voor dagenlang vermaak. Ook de rest van het eiland is een waar vakantieparadijs. Heel bijzonder is Renaissance Island, met ﬂamingo’s in het wild. De dieren zijn zo gewend aan mensen, dat ze gewoon blijven staan.

ZONNIGE KLEUREN Willemstad, de hoofdstad van Curaçao, is met ruim 140.000 inwoners verreweg de

grootste van de drie. Het bekendste plaatje is de Handelskade: een promenade vol huizen met een Oudhollands uiterlijk, maar dan in de zonnige kleuren van de Caribbean. Een heerlijke plek om gewoon wat te ﬂaneren. Sowieso is de centraal gelegen wijk Punda, waar de Handelskade onderdeel van is, een wandeling waard. Deze wijk herbergt prachtige oude gebouwen, barretjes en musea, twee grote forten en het paleis van de gouverneur. Loop tegen lunchtijd door naar de drijvende markt aan de Sha Caprileskade om verse vruchten en vis te kopen voor een picknick. Omdat op Curaçao weinig landbouw is, zijn verse producten in de supermarkt duur. Handelaren uit

ANBO

ANO_N5_11.indd 58

18/07/17 11:33

Aanbieding 13-DAAGSE CRUISE NAAR DE CARIBBEAN VANAF € 1753 P.P. Venezuela, slechts 70 kilometer verderop, zagen een gat in de markt en varen elke ochtend naar Willemstad om hun waren aan te bieden. Ook in volkswijk Otrobanda, aan de Sint Annabaai, hangt een relaxte sfeer. Aan de rand ligt het Rif Fort, in 1829 gebouwd ter verdediging van de stad. De laatste keer dat het écht als fort werd gebruikt, was tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarna had het gebouw lange tijd geen functie, tot het vijftien jaar geleden werd omgebouwd tot Riffort Village, vol winkels, restaurantjes en terrasjes in een kleurrijke, unieke setting vlak aan zee.

€50 KORTING VERBLIJF

Dag 9 Dominicaanse

EXCLUSIEF

U verblijft aan boord

Republiek Dag 10

• Calamiteitenfonds:

van het schip Konings-

Turks- & Caicos Eilan-

€ 2,50 per boeking

dam van de Holland

den Dag 11 Bahama’s

• Transfers

America Line. Er zijn

Dag 12 Ontscheping

• Fooien (€ 13,50-

onder meer drie zwem- en retourvlucht Dag 13 € 15 p.p.p.d.) baden, bars & lounges,

Aankomst Amsterdam

• Excursies en

een theater, casino,

PRIJS

entreegelden

winkels, een internet-

Vanaf € 1753 p.p.

• Reserveringskosten:

DUIKPARADIJS

ruimte en een spa.

(hier krijgt u nog € 50

€ 25

In Kralendijk, de grootste plaats op Bonaire, wonen slechts 12.000 mensen, maar dat maakt deze hoofdstad niet minder zinderend. Het is de perfecte uitvalsbasis voor een vakantie op Bonaire, want binnen een half uur zijn bijna alle mooie plekjes op het eiland te bereiken, van de zoutpannen tot de slavenhuisjes en van de lagune bij Lac tot het beroemde ezelopvanghuis. Een watertaxi vaart van Kralendijk in een mum van tijd naar het onbewoonde eilandje Klein Bonaire, een waar duikersparadijs. Maar ook bij de stad zelf is het goed snorkelen en duiken, voor de kust is de onderwaterwereld prachtig. Bijvoorbeeld bij het zandstrand van het Plaza Beach Resort. Voor dit privéstrand is een kleine entree verschuldigd, maar die is het zeker waard. Lekker na het snorkelen: een Bonaire Blond. Dit lokale biertje heeft door de langdurige rijping een intense smaak. Proost!

PROGRAMMA

ANBO-korting over).

• Specialiteiten-

Dag 1 Vliegen naar

INCLUSIEF

restaurants

Fort Lauderdale,

• Vliegreis met KLM of

VERTREKDATUM

Florida, overnachting in partners o.b.v. voor-

o.a. 9 december 2017

hotel Dag 2 Inscheping deligste klasse Dag 3 Op zee Dag 4

• Hotelovernachting

Op zee Dag 5 Aruba

• Verblijf met vol-

Dag 6 Curaçao Dag 7

pension • Havengelden

Bonaire Dag 8 Op zee

en luchthavenbelasting

ANBO biedt u in samenwerking met Zeetours de mooiste reizen aan met € 50 korting.

INFORMATIE & BOEKEN: Bel (010) 282 38 80 of stuur een e-mail naar cruises@zeetours.nl. Vermeld de kortingscode ANBO.

AANRADERS

➜ Culinair genieten met een adembenemend uitzicht kan bij restaurant Gouverneur de Rouville in Willemstad (Curaçao). Vanaf het terras annex balkon kijkt u uit op de Sint Annabaai, de huisjes van de Handelskade en de Pontjesbrug (De Rouvilleweg 9F).

➜ Atlantis Submarine in Oranjestad (Aruba) biedt een tocht aan in een duikboot die tot 40 meter diep gaat en langs twee scheepswrakken voert. U ziet tropische vissen, schildpadden en kleurrijk koraal.

ANBO

ANO_N5_11.indd 59

18/07/17 11:33

EXCLUSIEVE LEDENAANBIEDINGEN Met ANBO kunt u ﬂink besparen, ook dankzij onze exclusieve ledenaanbiedingen. Als ANBO-lid proﬁteert u van aantrekkelijke acties. Ook dat is belangenbehartiging! Altijd op de hoogte blijven van de laatste voordeelitems? Abonneer u dan op onze gratis digitale nieuwsbrieven via www.anbo.nl/nieuwsbrief.

LEDEN VOORDEEL

AMAZING CAVES IN OMNIVERSUM De spectaculaire film Amazing caves is speciaal gemaakt voor het grote scherm van Omniversum in Den Haag. De film toont avontuurlijke uitdagingen alsof u er zelf bij bent: van abseilen in extreme hitte tot wildwaterkanoën, van duiken in grotten tot afdalen in ijsspelonken. VOORDEEL ANBO-leden krijgen gratis een kop koffie of thee met appelgebak t.w.v € 4,25.

30% KORTING

BESTELLEN Bij aankoop van een kaartje voor de ﬁlm Amazing caves en op vertoon van uw ANBO-ledenpas krijgt u t/m 31 oktober 2017 per pasje één kop kofﬁe of thee met appelgebak gratis. Deze aanbieding is niet geldig in combinatie met andere acties en kortingen.

WELLNESS-ENTREEBEWIJS VOOR 2 PERSONEN

www.omniversum.nl

GRATIS KOFFIE/ THEE & GEBAK

VOORDEEL Laat u met 30% korting een dag of avond in de watten leggen! DAGAANBIEDING • Voor maar € 47,50 (i.p.v. € 67) • U bent de hele dag welkom bij een sauna naar keuze • Geniet tijdens de dag van kofﬁe/thee en gebak naar keuze AVONDAANBIEDING • Voor maar € 19,20 • U bent vanaf 18.00 uur welkom bij een sauna naar keuze • Geniet bij binnenkomst van een glas prosecco of fruitsap Voor beide acties geldt: vrij gebruik van alle algemene sauna- en wellnessfaciliteiten, het toegangsbewijs dat u ontvangt is geldig tot zes maanden na datum uitgifte. BESTELLEN Tot en met 31 oktober 2017 via www.selectwellness.nl/ANBO

GA VOOR MEER LEDENAANBIEDINGEN NAAR WWW.ANBO.NL/LEDENVOORDEEL

ANO_N5_12.indd 61

18/07/17 11:34

PUZZEL MEE

MAAK KANS OP MOOIE PRIJZEN! Geef uw oplossing vóór 29 september door, bij voorkeur via www.anbo.nl/puzzel. Daar vindt u ook meer informatie over de prijzen. Of stuur een kaartje naar: ANBO Puzzels, Postbus 2012, 3440 DA Woerden. Vergeet niet uw naam, adres en telefoonnummer te vermelden.

HOOFDPRIJS INVENTUM MELKOPSCHUIMER

T.W.V.

€64,99

Thuis genieten van kofﬁe zoals die in een kofﬁebar wordt geserveerd? Het kan met de Inventum melkopschuimer MK650, die binnen 90 seconden melk opschuimt voor een cappuccino of latte macchiato. Het apparaat kan tot 250 ml melk verwarmen en tot 125 ml melk opschuimen – en schakelt daarna automatisch uit. Snoerloos bij te vullen en uit te schenken, en dankzij de speciale coating eenvoudig te reinigen. www.inventum.eu

TWEEDE PRIJS 35

HORIZONTAAL 2 Avontuur-

VERTICAAL 1 Reductie 2 Geroosterde

lijke wandelreis 10 Staat in de VS 12 Letterkundig 14 Tekeergaan 15 Deel van een dak 16 Fijngemalen tufsteen 18 Loofboom 19 Octopus 22 Dure hotelkamer 24 Koning van Shakespeare 25 Getal 26 Gran turismo (afk.) 28 Symbool voor barium 29 Informatietechnologie (afk.) 30 Klaar 32 Frans water 34 Wijk in Londen 37 Telmachine 38 Italiaans eiland 41 Dreumes 42 Doopbekken 43 Zingende Kiki 45 Kloosteroverste 46 Strenge protestant 49 Rustplaats voor woestijnkaravanen 50 Kustplaats in Zuid-Holland.

boterham 3 Treurdicht 4 Deel van het hoofd 5 Wedstrijd voor motoren in Assen 6 Uilskuiken 7 Spel met houten ballen en hamers 8 Deel van een schoen 9 Symbool voor titanium 11 Aziatische man 13 Soort wijn, populair tijdens de zomermaanden 17 Symbool voor radon 18 Vulkaan op Sicilië 38 horizontaal 20 Nagerecht 21 Grieks eiland 23 Hij 27 Houtsoort 28 Verre verplaatsing met een autocar 29 Internationaal Olympisch Comité (afk.) 31 Gebruikmaken van een rijwiel 33 Rookafval 35 Vervolgens 36 De gezamenlijke plantensoorten van een streek 37 Tobbe 39 Glanzend witte stof van slagtanden 40 Trendy 43 Spoedig 44 Kunstwerk 45 Viercijferige code 47 Bezittelijk vnw. 48 Fries water.

T.W.V.

€18,50

3X KANS: UNION FIETSCOMPUTER Fietsen wordt nog leuker en uitdagender als u onderweg op een ontspannen manier de statistieken bij kunt houden. Op deze makkelijk te bedienen en te bevestigen ﬁetscomputer leest u onder meer snelheid, afstand, duur van de rit en calorieverbruik af.

Oplossing vorige puzzel: koopkracht. De prijzen worden onder de goede inzendingen verloot. Winnaars krijgen persoonlijk bericht.

ANBO

ANO_N5_13.indd 62

18/07/17 11:36