3"eworden door één van de voordrachten van professor Westhoff over de Elora en vegetatie van dit eiland, de wens koesterden an, omer desrurrlige leiding, dit botanisch dorado met eigen ogen te aanschouwen en Jeter te leren kennen. De groepsgroot te (in totaal 10 deelnemers) bleek ~oor dit doel ideaal. vanuit Puerto de la Cruz werden, reizend in personenaut o's, een twaalftal excursies gemaakt naar sterk verschillend e en tevens zeer karakt eristieke milieutypen en dus begroeiingst ypen. De excursies naar het noordelijke en zuidelijke laurierbes werden gel eid door Dr. E. Barquin, medewerker van de universitei t van Ia Iaguna (Tenerife) en kenner bij uitstek van deze bossen. De overige excursies werden met enthousiasme geleid door professor Westhoff. Naast de aarrlacht voor flora (endernen, groeivormen) en vegetatie (structuren) ging de belangstelli ng uit naar vogels, landgebruik svormen , cultuur-his torische aspecten en 's avonds naar culinaire aangelegenherlen. F,en incident waarbij uit één van de auto's waardevolle spullen waren gestolen, die trouwens later grotendeels werden teruggevonden, kon niet voorkanen dat deze reis een groot succes werd. Direct na terugkeer in Nerlerlarrl werd besloten an de opgedane kennis en ervaringen, deels vastgelegd in veldnotitie s, samen te vatten in een reisverslag . Het resultaat van dit initiatief ligt hier voor u. Aan dit geheel is door alle deelnemers meegewerkt, ierler op zijn eigen manier. De excursies op Tenerife worden beharrleld in een negental verslagen. Van de waarnemingen betreffende de vogelbevolk ing wordt in een aparte paragraaf verslag gedaan; hetzelfde geldt voor de rijke rossen-begr oeiing van Tenerife. '!wee excursisten hebben aansluitend een reis gemaakt naar het naburige Ganera. F,en kort verslag van hun indrukken van dit eilarrl maakt eveneens deel uit van dit rapport. Onze dank gaat uit naar allen die aan het welslagen van deze excursie hebben bijgedragen . Deelnemers aan de excursie waren: Gertie Arts, wuis Dederen, Harrie van der Hagen, Stefan Hennekens, Hélène ottenheim, Joop Schaminée, Anton Stortelder, Mevrouw N. Westhoff, Prof. V. Westhoff en Ben Wijlens.
Vererrle he es te rs , wi ld al s pr il le w ijn . Antieke lxmen, in zi ch ze lf ge ke er d In bi tte rz ilt e ge ur van ro os m ar ijn ,
Kaneel van ba st , ee ns numineus ve re er d, Minzaam ho og ha rti g in hun ko el ra vi jn .
To en
klo nk van ko ni ng en hun el pe n fl ui t
In klo ve n ba rs en zin de re nd , ee uw na ee uw , In varenkoel te
van la ur ierenwoud .
Nu drarrnen vreercrle ho rd en
in en ui t,
On th eil ig en de Te id e en haar sn eeuw.
Onmetelijk ru is t de ze e; ha ar la at he t koud.
IN H O U D S O P
GAVE
7
15
In le id in g ruz e rt o d e la C 1 _ Pu b o s b ij h e t la u ri e r. n a v n e p p a h g sg e m e e n sc 2 - v e rv a n g in s L o s re a le jo b ij b a s a le r e g io e d in e ti ta n te n v e g e 3 - s u c c u le no P u n ta d e l T e nal a rq u e N a c io P t e h n a v w o e s ti jn a lp ie n e h a lf 4 - De s u b as d e la s c a ii a d rg te A n a g a -g e b e t e h in s o e li jk la u ri e rb 5 - H e t n o o rd ar c o d e G u ir n n a rr a B e d van u ri e rb o s s e n la e jk li e id u 6 - De z tb e g ro e ii n 7 - R o ts k u s
27
39 49
59 67
ganana g e n b ij T a
8 - De
Masca B a rr a n c o d e
9 - De
o v a n E l Médan jn ti s ,e « b s u k
10 -
19
73
81
89
G a n e ra
~~=lking ··-·•-•o.&.&••.:r
· d ru k k e n e n e n ke 1 e in van T e n e ri fe .·
=:u
fe s e n o p T e n e ri s ro n e v le n e BladL ij s t van
97
a tp la n te n waargenanen v a
L it e ra tu u r
103
10 9
1 23
5
INLEIDING
Algemeen De Canar ische eilarr len, in het bijzo nder Tener ife, behor en tot de bota-
nisch meest beroem:le en door botan ici meest bezoc hte gebie den der aarde. Dit danke n ze niet zozee r aan hun milde klima at, dat tegen woord ig grote aanta llen toeris ten trekt , als wel aan hun zeer speci ale flora , rijk aan endemen, en hun bij zond.ere veget atie, waarv an de succu lenten gemee nschap pen en het laurie rbes wel het meest opval len. Nadat in het begin van de vorig e eeuw Alexa nder van Humb oldt, als eerst e botan icus, Tener ife bezoc ht en er verru kt over was, is het eilan d aanho uderd intensi ef geëxp loreer d: enkel e beken de namen uit de 19e eeuw zijn die van H. Clrris t, A.F.W . Schim per, H. Schen k, Carl Schrö ter. Tot zijn grote teleu rstell ing roocht Darwin op zijn reis met de Beagl e, wegen s quara ntaine- bepal ingen Tener ife niet aand.oen. Ook in deze eeuw hebbe n vele botan ici van naam Tener ife bezoc ht, zoals H. Meuse l, E. Oberd orfer, die als eerst e de veget atie synta xonan isch bestu deerd e, Rivas Marti nez , Pigna tti, Géhu en Werge r, an maar een greep te doen. Grorr lige stu:li es
dank.en we voora l aan Bramw ell, K. Lens, Kämer en Kunke l.
Tener ife behoo rt tot de Canar ische eiland en, die samen met ander e eil anden groep en (Azor en, Salvae-e iland en, Kaapv erdisc he eiland en en Majeira) deel uitma ken van Macar onesië (zie fig. 1). Plant engeo grafis ch oezien behoo rt Macar onesië ondan ks zijn zuide lijke liggin g tot het Hol arcti sche flora rijk. Daarb innen vormt ze een eigen Maca rones ische 7
-- -. .. .l ·t '3 oo r oo.g e.veer 30 en de m is ch e re gi o, ge k- e1 •, ~" ge ne ra . De Canar· . . ,_ -- 4 t ei la n: le n li gg en op 28 .......-nen N o o rd e rD L ~ e , v la k te n l.SChe -:t ,._ _ no om .... - ~ ~ , . . " 1Y . de J e r e e f~ ~ ~ ,A 'I en z i jn de rh al ve su b tr o p is ch . In kl im en van 4~ ' at o1 . .-..--a......_,,.·t e r ee n ooz_•ic h t '1... d u id el ij k v er sc h il CX:31.SCh UCQ~ tu ss en de w es te li jk e r~ ...-- . ~ ei .l ar rl en -g rc ep , d ie be ha lv e T en er if ~acu-1.e oo k L as Pa lm as , Hier-ra en ~- -.. . .~ -n t en de \.:A..A•~ = '-'l"'"'a o o st el ij k e ei la rd en ""' , : G ra n C an ar ia , La Fu er t.e ve nt u ra . D e w nz ar ot e es te li jk e ei la rd en en z ij n m ee r oc ea ni sc \ ~ t ig he .id is e r re h; de lu eh tla ti ef ho og en h et is e r w at m im e r wann dan op de CX>Stelij ke ei la rd en d ie ee n overgang vormen n aa r h et kl im aa t van de Sa ha ra . De ~ l a k t e va n T en er if e is on ge ve er 20 50 v ie rk an te k il an et er , he tge en ov er ee nk an t m et de op pe
rv la kt e va n ee n m id de lk le in e N ed erla pr ov in ci e. H et ei la m.se rr l w or dt ge da ni ne er d do or de be rg T ei de , di e een ho og te be re ik t va n 37 18 m en da ar m ee de ho og st e be rg va Deze be rg , d ie vu lk n Sp an je is . an is ch va n oo rs pr on g is , b ep aa lt de g .::en.heid in m il ie u. ro te ve rs ch ei H et ge st ee nt e va n h et ei la n d is VCX)r narnelijk ba za lt . H et ei la rr l is ze er be rg ac ht ig m et di ep in ge sn ed en ra v ij n en en st e il u it de ze e (b ar ra nc o' s) op ri jz en de be rg he ll in ge n en ro ts ?I D te n. de zu id ku st is en ig A ll ee n aan za
ndst ra nd .
-._ lCa a~ lSC he ·._ etla nden
·.__
:ig uu r 1. D e e,·1an de no
.
--.
...
----.-" . ..·· .·
.
4tlan , · 'sche
LANZ ARO~ ~
1§7
~~
---- - - ·
~
d
}.:::1
FUERTEVÊNTU RA . ... GOMER A
0 HIERRO
.
----- .a,Palma,
' ~
GRAN CANAR IA
CANARISCHE EILANDEN
Figuur 2. De Canar ische eiland en
Flora zaken die de bezoekerrle ootan icus terst orrl opva llen zijn de grot e en ~ l i j k e versc heide nheid en de rijkd an aan errlemische gene ra enge soort en. De flora van Tene rife anva t 1294 soor ten, een aant al dat t veer gelij k is aan de anvan g van de flora van Nede rlarrl . F.en groo is, versc hil is echte r dat het perce ntage errlanen in Nede rlarrl nul in terw ij 1 dit op Tene rife 30% bedr aagt. De errlanen van Tene rife zijn drie categ orieë n te verde len: - 10% van de flora errlemisch voor Tene rife; - 13,5% errlemisch voor de Cana risch e eilar rlen; - 6,5% errlemisch v<XJr de hele Macaronesische regio .
Twee
het Het valt op~ dat de meeste errlemen zeer algemeen voork anen en dat in overwegerrl houtgewassen zijn. Dit geld t voor veel gene ra die we Sonc hus, Europ a uitsl uiten d als kruid en kenn en, zoals Rumex, Sene cio, en van Sang uisor bs, Glob ulari a, Echium, Solanum en Euph orbia . De endem en de Cana risch e eilan den zijn overwegend paleo -ende men, dat wil zegg ste het betr eft taxon anisc h sterk geisolee rde taxa , die nog de laat he delen van een voorheen veel grot er area al beze tten. Samd ge ende misc (8 gene ra kanen voor met een groo t aant al soor ten zoal s Argyr anthe mum 9
en) • deze
. m ( 12
socrtan) en
,4 80 n1u
sc,ort , ~emis
, een pa1eo--
endemet1 1n
lCillwen ch genus. van andere , meer Wi jd ;:,v----
eel soarten
vc,:Jr met V als neo-on secties dros onchus . genera ku ut,genus Den spteide houtige Sonchi ( s 11 -
- - ..........,
·
zoals r ozebloe i .
Ver,
errje
) , Ech 1 um - en Euph
or,
Seneci.o 's , bia-
soorten•
Kli.n8~
Het klineat van
Tenerife wordt
bepaald door de passaat -winde n en door (klimat ologisc he) versche idenhei d wordt
. in zee 0e interne de ligging • oogt boVen t eweeggebracht door de h e
.
zeeniveau en de exposi tie. Beneden
--~ d oo-pass aat, die
relatie f koele en vochtige 1500 m waait overweg~A.l e • ..,.,., (van 1500-3000 m) waait de veel wannere en lucht aanvoert, hier00.'VÇl• drogere
NW-passaat.
Als gevolg van de aanwezigheid van de hoge berg Teide treedt opstijgi ng van de lucht op, gepaard gaande met afkoeli ng, hetgeen resulte ert in
regenval tussen 750 en 1500 m hoogte. Bovend ien is op deze hoogte sprake van een mistzone met nevelne erslag, die voor de planten een belangrij ke aanwllin g vonnt op de overige vochtvo orzieni ng. Hoewel de rol van de nevelnee rslag voor de waterhu ishoudi ng van he,·. eiland als geheel van grote betekeni s is, 1NOrdt de rol van deze factor voor de natuurlij ke vegetatie vaak oversch at (Kämner, 1974). Boven de 1500 m lossen de wolken snel o . . .. gerinn . P en is de Jaarl1.J kse hoevee lheid neersla g veel --~er. Cx:lk in het kust eb. heid neerslag g ied, vooral aan de zuidkan t, is de hoeveel1ager. fI'8:jUente
De ganiddelde j aan de kus emperatu ur op z • t is de jaar1 · 'k eeruvea u ligt tussen 20 en 22°c. Aan hJogt lJ se amplitud o . e IleE!nt deze ampl 't gering (ongeve er 8°C); met stijgarl e 1 Udo toe vorst Bov . VOor en valt de • en 2000 m kant in de winter veel 'l'eide heeft neerslag gewoon . . . Er • daaran bijna alt.. l1.Jk in de vonn van sneeuw. De noois een duidelijk Onder lJ.d een witte top. tukant en de scheid in kl . . Zijn er relatief dJ:1 llllaat tussen de relatie f vochtige sterke 1 age en wantte gelang de 1 · oka1e verschi ll ZUidkant van het eilarxi. verder . igging en. In d. 9eving. vee1 koua. iepe barranc o' s kan het al naar er of juist vee1 wanner zij n dan i n hun (lt1
De natuurlij ke waterafvo er vorrl plaats door de barrancx:>' s,
die als
stral en rorrl de top van de Teide zijn gelegen en uitkanen in zee. '!hans wordt bijna al het water q:çevange n en gebruikt voor irri gatie van larrl- en tuinbouwg rorrlen (veelal op terrassen ) en voor de toeristen industrie . Er is nauwelijk s open water meer. Open zoet water kant ui tsluiterrl voor in zwembaden , wat erputten en grote betamen voorraad -
bakken. Landgebru ik Tot een hoogte van 300 m kanen uitgestre kte bananenp lantages voor, vooral aan de noordkant van Tenerife. Verder wordt in deze zone een scala van andere produkten verbouwd zoals: avocado' s, papaya's , ananassen en suikerrie t. Hogerop liggen l:xxm;Jaarden (orrler arrlere: citrusvruchten, olijven, pruimen) en worden aardappe len, uien en graan verbc>uwd. Plaatseli jk is er wijnbouw . Scmnige soorten, die vroeger werden aangeplan t maar thans niet meer worden gekweekt , zijn verwilde rd en kanen regelmati g voor zoals tarak, O{:mltia en .Agave. Veel terrasse ringscanp lexen zijn door de larrlbouw ers verlaten . Dit geldt vooral voor de rooeilijk bereikbar e en/of op steile hellingen gelegen terrassen ; maar ook terrassen op meer gunstig gelegen plaatsen worden op grote schaal onbeheerd achterge laten, onder andere bij Guimar in het oostelijk deel van Tenerife. Groot vee wordt in kleine aantallen op stal gehouden, alleen geiten lopen in kudden vrij rond. Voor de houtprcxl uktie zijn diverse Pinus-soo rten aangepla nt en hier en daar Eucalypt us. Vegetatie FĂŞn overzich t van de vegetatie -zonering van Tenerife wordt weergege ven in figuur 3. Van beneden naar boven worden de volgende zones omer-
scheiden: 1. subtropis che halfwoes tijn, 2. subtropis che succulent en-dwerg struwelen ,
llooc;ite
Noord ti009te 111
111
zuid
370()
36Qö
37()()00
36
l4CX)
3400
320()
3200 3()()()
_.-
28()0
30()()
' alpine puinhellingen ·
280()
2600
------
2600 2400
. (I e montane
gemaug
- -- - - - - - - - - - - - -
2200
2000
,aoo
240()
haltwoestijn
----
gematigd bOS
220() 'V"'""
~ ,. .r -A ~
2000 ... ... ... _ ,_ _
,soo nevel zone
,400 ,200
,ooo 800 600 400 200 0
---"-~ /
subtrapische su cculenten form aties
- - -s ubtropisc lle
tlaltwoestï n
"'---<-
1800 1600 1400 1200
1000 800 600 400 200 0
Figuur 3. De ve getatie-zonerin g van Tenerife
3 . gemati<Jie
rossen,
a . laurierlx> ssen, b . dennenboss en , 4. genatig:le nYJntane h alf w o e s tij n , 5 . a lp in o id e p .r ln h e ll in g e n. E r is s p ra k e van e e n v e e lw ld ig
in e lk a a r g zooes. Zo li g r ij p e n van g e n d e denne versdtl 11erx}e noossen n ie t e e n v c :u ii g In de vochti ge zooe van boven de 1 h e t n o o r d e li aurierl:X)SSE !fl• jk nenoos voor op d deel van T e n e r if e kant roge to p p e n in h e t la u r h e t aendrogere d e e l ie rb o s g e b ie van h e t e il . 'k e d . In het z a n d o v e rw e z ic h in d u id e li J ' e g t P in u s e n e r e la ti e f v o tr e k t h e t 1auriert c h ti g e k lo v SOOrt . e n te r u g . V x:>S o p J<n:Jere e rd e r i s b P cr · in le ms o o k in d u s een pioru· erDaar waar d e e la u r ie r b o p o t ti " en d e s s e n . en e e l- n a tu u r li jk e - v e v e r v a r q ~ ta g e ta ti e h e t ti e ~ P rc r i j k s t o n tw x lu k ti v it e it ik k eld iS v e r to l.ngsgeteens o n t, i s ook het chappen h e t g r o o ts t. s c a la : : Zo kent d e la u ri e rb O Szone
- - ............... .., ....__ ........'='
aex>rgeoracnt in ?Uerto de la Cruz. 's Ochtends werd een wandeli ng gemaakt dex>r de oude binnenstad en 's middags werd een bezoek gebrach t aan de botanis che tuin. Puerto de la Cruz, gelegen aan de ncx:>rdkust van Tenerif e, telt ongevee r 16 .500 inwcner s. Dit aantal wordt echter vrijwel alle dagen van het jaar verdubb eld, atrlat de stad het belang rijkste toeriste noord van het eilam vonnt. Oorspro nkelijk heette Puerto de la Cruz "Puerto de la Orotava " als de havenp laats van Orotava , een stadje dat enkele kilometers laminw aarts ligt. De haven was aanvan kelijk belang rijk VCXlr de uitvoer van wijn en cochen ille, een kleurst of die verkreg en wordt uit de vrouwe lijke schildl uis. Iater, in de tijd van de Engelse kolonisatie, was het op de eerste plaats de export van bananen die via de "haven van Orotava " liep. Pàs in 1958 werd het eerste toeriste nhotel gebouwd en vanaf die tijd werd Puerto de la Cruz geleide lijk tot wat het nu is: de belang rijkste toeriste nstad van Tenerif e. Vt.U.l
viü:>
vt::.1..u.1..1.J i. up ·J.eneri:x :e wera
E:én van de dingen die opvalle n in Puerto de la Cruz is de aanwez igheid bijzond ere kruiden en prachti g bloeien de struike n en banen, die overal in tuinen en parken worden aangetr offen; in Nederla m zijn deze planten uitslui terrl in huiskam ers of in tropisc he kassen te zien. In de van
tuin van ons hotel werden we verrast dex>r een fraai bloeier rle Bougain villea specta bilis, een klimhe ester die opvalt door zijn paars gekleur de "lokbla adjes" roman kleine witte bloeme tjes. Verder zagen we hier onder aooere Hibiscu s rosa-ci nensis, Lantana camara, Spathod ea campanu 15
