1
Ścieżka została zrealizowana w ramach wygranej w konkursie
Wieprzówka jako potok i rzeka
pt. „Stwórz ścieżkę edukacyjną”.
Wieprzówka ma swój początek w Beskidzie Małym. Beskid Mały jest częścią Beskidów Zachodnich, ma ułożenie równoleżnikowe i rozciąga się od wschodu na zachód, na długości około 35 km i szerokości 10-15 km, od rzeki Skawy do rzeki Białej. Dzieli się na większą część wschodnią, zwaną grupą Łamanej Skały (Madohory, 929 m n.p.m.), między przełomem Soły a przełomem Skawy (tylko Jaroszowicka Góra leży po drugiej stronie Skawy) i mniejszą - zachodnią grupę Magurki Wilkowickiej z najwyższym szczytem tego Beskidu - Czuplem (933 m). Źródła Wieprzówki leżą na północnych stokach Leskowca (922 m) i Łamanej Skały, na terenie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego, utworzonego w 1998 r. Budowa geologiczna Karpat Polskich
Wieprzówka ma około 28 km długości i zlewnię o powierzchni 156 km2. Płynie z południa na północ przez takie miejscowości jak Rzyki, Sułkowice - Bolęcina, Sułkowice - Łęg, Andrychów, Wieprz, Gierałtowice, Przybradz i Graboszyce, gdzie ma ujście do Skawy. Należy do zlewni Skawy i jest jej największym lewym dopływem. Odcinek do Andrychowa (zwany zwyczajowo Rzyczanką) ma cechy potoku górskiego. Od Wieprza rzeka ma charakter nizinny i jest w znacznym stopniu uregulowana.
Potok górski to niewielki ciek wodny o szybkim nurcie, płynący w terenie o znacznych różnicach wysokości. Często żłobi głębokie jary w skałach; charakterystyczne dla niego są: burzliwy prąd i duże zmiany zwierciadła wody. Taki charakter ma Wieprzówka do Andrychowa. Różnice wysokości na pierwszych, kilkusetmetrowych odcinkach sięgają do 300 m, dalej już znacznie łagodniej koryto obniża się, by na odcinku prawie 11 km zejść z 540 m n.p.m. w Rzykach Jagódkach do 333 m w Andrychowie. Dalej spadki są jeszcze mniejsze i przy ujściu, rzeka osiąga 220 m n.p.m.
Wysokość (m n.p.m.) Źródła Wieprzówki w paśmie Leskowca i Łamanej Skały Łamana Skała (Madohora) 929 m n.p.m.
średni maksymalny
Poziom wody w Wieprzówce ulega dość znacznym wahaniom w ciągu roku. Świadczy o tym wykonany na podstawie wieloletnich badań, wykres ilustrujący przepływ wody w korycie w postrzególnych miesiącach. Wynika z niego wyraźnie, że najwięcej wody płynie w marcu i sierpniu, a najmniej w październiku, listopadzie i wrześniu. Wybrane średnie wartości parametrów jakości wody z ujęcia „Olszyny” w Andrychowie z 2005 r.: na ujęciu odczyn (pH) - 4,43 amoniak (mgNH4/l) - 0,03 azotany (mgNO3/l) - 6,54 azotyny (mgNO2/l) - 0,01 chlorki (mgCL/l) - 4,21 siarczany (mgSO42-/l) - 44,25 fluorki (mgF/l) - 0,13 magnez (mgMg/l) - 6,5 ołów (mgMg/l) - 0,003 miedź (mgCu/l) - 0,075 kadm (mgCd/l) - 0,002 żelazo (mgFe/l) - 0,02 twardość (mgCaCO3/l) - 77,18
Rzyki Jagódki
Andrychów
Długość (0 - 28 km)
Leskowiec 922 m n.p.m.
minimalny
Miesiące
Spadek wysokości biegu Wieprzówki od źródeł do ujścia
Ujście Wieprzówki do Skawy
Przepływ w m3/s
Źródła Wieprzówki, (przyjmuje się, że jest ich więcej niż jedno) są zlokalizowane na północnych stokach Leskowca i Łamanej Skały, na wysokości do 900 m n.p.m. Mają one charakter wywierzysk - reokrenów (woda wypływa ze skał po zboczu, zdj. obok), często jednak przy małym ciśnieniu wody tworzą małe zbiorniczki i w rezultacie powstają tzw. limnokreny (mokre rozlewiska), którym w miejscach odlesionych, lepiej oświetlonych, towarzyszą podmokłe łąki (zdj. powyżej). Drobne potoczki łączą się i tworzą potoki, a następnie potok główny i rzekę.
Wieprzówka jest rzeką tak starą jak Beskid Mały i zmieniała się razem z nim, odprowadzając spływające z niego wody i rumosz skalny. W okresie zlodowaceń, kiedy na górach pozbawionych roślin drzewiastych gromadziły się ogromne ilości śniegu, spływające następnie w okresie roztopów, Wieprzówka przybierała znacznie większe rozmiary. Ilość przepływającej wody mogła wzrastać 100 i więcej razy. Świadczą o tym krawędzie terasy w Rzykach, będące granicami dawnych brzegów rzeki, odległe od obecnych nawet o 2 km. Wieprzówka miała więc ogromny wpływ na kształtowanie terenu i rozwój roślinności. Tak pozostało do dziś, choć już w znacznie mniejszym stopniu. To właśnie rzeka zadecydowała kiedyś o zasiedleniu tych terenów przez człowieka. Tak było w okresie paleolitu, neolitu, epoki brązu, żelaza, a także i potem - przy powstaniu Wieprza i Andrychowa. Lasy pełne zwierzyny, ryby łatwo dostępne w rzece, niewysokie góry, doliny z żyznymi glebami były zachętą dla pierwszych osadników. Miejsce bogate w wodę okazało się później także niezwykle atrakcyjne dla tych, którzy uprawiali len i wyrabiali z niego płótno. Na tej bazie w XIV w. powstały wsie: Wieprz i Andrychów. Szczególnie dużo na uprawie lnu i produkcji płótna zyskał Andrychów, który dzięki temu najpierw otrzymał prawa do organizowania jarmarków, a w 1767 r. dokument lokacyjny od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i został miastem. Również późniejszy rozwój przemysłu bawełnianego - w tym powstanie w latach 1906 - 1908 Pierwszej Galicyjskiej Tkalni Mechanicznej dla Wyrobów Bawełnianych Braci Czeczowiczka, a po II wojnie światowej Andrychowskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego był możliwy dzięki wodzie dostarczanej przez Wieprzówkę.
obowiązująca norma 6,5 - 9,5 0,5 50,0 0,5 250,0 250,0 1,5 30 - 125 0,025 2,0 0,003 0,2 60 - 500
Analizując średnie wartości parametrów jakości wody z Wieprzówki pobieranej do wodociągów można stwierdzić, że jest ona czysta i spełnia wymogi pod względem fizykochemicznym wody pitnej I klasy czystości. Niestety, badania bakteriologiczne w zależności od pory roku, poziomu wody oraz temperatury, często wykazują zanieczyszczenia bakteriami Escherichia coli lub bakteriami grupy coli typu kałowego, co oznacza, że woda pobierana na cele spożywcze i dla gospodarstw domowych musi być uzdatniana. Nie oznacza to, że kąpiel w Wieprzówce zawsze i wszędzie jest ryzykowna. Należy zwracać uwagę na miejsce, w którym chcemy się kąpać i sprawdzać komunikaty Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Wadowicach.
Zapraszamy - do odwiedzenia interesującego fragmentu koryta Wieprzówki obejmującego odsłonięcia warstw łupków wierzowskich, warstw lgockich, rogowców mikuszowieckich, warstw piaskowców godulskich dolnych, margli krzemionkowych i łupków pstrych, piaskowców godulskich średnich oraz towarzyszących im wszystkim form życia. Na tym odcinku można przebyć podróż w czasie odczytując kamienne karty historii naszej Ziemi sprzed milionów lat, stąpając po skamieniałym dnie dawnych, ciepłych oceanów i mórz. Pierwotne życie umarło zostawiając ślady będące podstawą naszej wiedzy o historii życia, ale i przyroda nieożywiona zostawiła formy, z których możemy poznać burzliwe procesy zachodzące na naszej planecie. Kto ma ochotę uruchomić swoją wyobraźnię, pogłębić wiedzę o współczesnej przyrodzie Wieprzówki, spróbować ją zrozumieć, może to zrobić na najbliższych trzech kilometrach. Korzystając z rzeki często zapominamy o jej „potrzebach” warunkujących rozwój życia. Może ta ścieżka pomoże zmienić nasz konsumpcyjny sposób myślenia o rzece. Życzymy udanej wędrówki!
1
Zdjęcia (zdj. lot. z arch UM) , opracowanie merytoryczne i graficzne oraz przygotowanie do druku: Jan Zieliński, Wojciech Bloch i doc. dr hab. Witold Alexandrowicz. Wszelkie prawa zastrzeżone.