Miesiecznik Nowe Mieszkanie - luty 2009 by Andrzej Przewozny

nowe mieszkanie

Nr 2 (05) Luty 2009 ISSN 1899-7910

NEW APARTMENT

W MOIM MAGICZNYM DOMU

Z RYNKU NIERUCHOMOŚCI

w numerze także: ROZMOWA Z JACKIEM BIELECKIM WARSZAWA - MIASTO, KTÓRE WCIĄGA

foto: Roca

Gospodarka nad przepaścią?

RAPORT

nowe mieszkanie

LUTY 2009

6 W bieżącym numerze:

WYWIAD 6

TERAZ RUCH NALEŻY DO RZĄDU NEXT MOVE IS UP TO THE GOVERNMENT Monika Tatur

PUBLICYSTYKA 10

WARSZAWA - MIASTO WCIĄGAJĄCE WARSAW – AN ALLURING CITY Klaudia Torchała

INWESTYCJE 4

NOWE INWESTYCJE NEW INVESTMENTS

RYNEK NIERUCHOMOŚCI W KRAKOWIE THE REAL ESTATE MARKET IN KRAKOW Artur Walczak

FINANSE 16

NAD PRZEPAŚCIĄ HANGING OVER THE EDGE Klaudia Torchała

RAPORT Z RYNKU NIERUCHOMOŚCI STYCZEŃ 2009 REAL ESTATE MARKET REPORT JANUARY 2009 Emil Szweda

WNĘTRZA 31

W MOIM MAGICZNYM DOMU – ŁAZIENKA OUR IDEAL HOME - BATHROOM

ANTURIUM ANTHURIUM Renata Wnuk

OD REDAKCJI

nowe mieszkanie

olska jest jedynym krajem Unii Europejskiej, w którym liczba mieszkań jest niższa niż liczba rodzin. Pozostaje więc mieć nadzieję, że drzemie tu jakiś potencjał... Z drugiej jednak strony jeśli coraz częściej zmuszeni jesteśmy obserwować mrożąca krew w żyłach sytuację: banki w obliczu kryzysu zweryfikowały swoją politykę kredytową i klienci posiadający wcześniejsze zapewnienie, że kredyt otrzymają, z dnia na dzień dowiadują się, że bank wycofuje się z wcześniejszej obietnicy. I nie wiadomo co lepsze, bo przecież kiedyś jedynym zmartwieniem młodej rodziny był nie kredyt, a długoletnie oczekiwanie na upragniony przydział. Szczytem marzeń zaś, zamieszkanie na 10 piętrze w bloku z wielkiej płyty, który dziś burzy harmonię miejską. Nie konweniuje z nowymi szklanymi biurowcami i apartamentowcami, które wyrosły jak grzyby po deszczu. Wiele mieszkań czeka więc na swoją szansę – zainteresowanego zakupem własnego lokum, a „firmy deweloperskie chwytają się najróżniejszych sposobów by uniknąć problemów finansowych. Pojawiają się pomysły wynajmu niesprzedanych mieszkań. (…) Innym ratunkiem są mieszkania z dopłatą (...)”. Jednym słowem w tej branży jest krucho tak jak w wielu, innych w obecnej sytuacji rynkowej. Jednak ci, którzy znajdą sposób by przetrwać obecny kryzys mogą liczyć na solidne zyski w przyszłości.

Redaktor Naczelna

nowe inwestycje

ARLET HOUSE

Arlet House to inwestycja położona niedaleko centrów handlowych Reduta i Blue City przy Parku Szczęśliwickim, która idealnie wkomponowuje się w najbliższe otoczenie dzięki kamiennej elewacji uzupełnionej dużymi i drewnianymi oknami oraz współczesnej bryle budynku. W okolicy oprócz doskonale utrzymanych terenów zielonych znajduje się stok narciarski oraz sieć ścieżek rowerowych. Arlet Mouse to inwestycja OKAM Sp. z o.o. firmy działającej na polskim rynku od 2004 roku. Założyciele firmy posiadają długoletnie doświadczenie w realizacji projektów mieszkaniowych.

ARLET HOUSE Arlet House is an investment located not far from Reduta and Blue City shopping centres, close to the Szczęśliwicki Park. It integrates itself beautifully with the closest surroundings thanks to the stone façade completed by large wooden windows and the building’s contemporary structure. Besides perfectly-kept green spaces, a ski slope and a biking trail network are also located in the neighbouring area. Arlet House is an investment project of OKAM Sp. z o.o., a company operating on the Polish market since 2004. The company’s founders have many-year experience in the completion of housing projects.

POINT48

W samym sercu warszawskiej Pragi powstanie nowoczesny budynek z 41 mieszkaniami. Przy ulicy Czapelskiej 48, blisko głównego węzła komunikacyjnego prawobrzeżnej Warszawy – ronda Wiatraczna, zostanie wybudowany kameralny budynek mieszkalny – „Point48”. Oprócz 41 mieszkań w budynku znajdzie się także jeden lokal usługowy na parterze, garaże, komórki lokatorskie, winda oraz lobby, które w przyszłości wspólnota będzie mogła przekształcić w recepcję. Budynek zaprojektowano w nowoczesnej formie z wykorzystaniem współczesnych detali i środków architektonicznych. Bryła budynku jest dwudzielna – wydzielona przestrzennie kondygnacja parteru i pierwszego piętra.

POINT48 In the very heart of the Warsaw district of Praga a modern building with 41 apartments will be constructed. At ul. Czapelska 48, near the main communication node of rightbank Warsaw – the Wiatraczna Roundabout – a secluded block of flats under the name of “Point48” will be built. The building will house 41 apartments, along with one retail premise (on the ground-floor), garages, tenant storage spaces, a lift and lobby, which could be turned by the residents’ community into reception office in the future. The building has been designed in modern form using contemporary details and architectural means. The block is bipartite, with a spatially separated ground floor and first storey.

LUTY 2009

nowe inwestycje

MOZAIKA MOKOTÓW Zespół mieszkaniowy Mozaika Mokotów (ul. Cybernetyki 7), zawiera w sumie 855 mieszkań. Otoczony jest terenami zielonymi i sąsiaduje z popularnym centrum handlowym Galeria Mokotów. Mozaika Mokotów, zainspirowana barcelońską architekturą, została zaprojektowana z myślą o maksymalnym dostosowaniu do potrzeb swoich mieszkańców. Mieszkania efektywnie wykorzystują naturalne światło, dzięki czemu w ich wnętrzach panuje ciepła i wytworna atmosfera uzyskana również za pomocą materiałów wysokiej jakości. Loggie w apartamentach są tak zaprojektowane by były zarówno prywatną przestrzenią, jak również częścią świata zewnętrznego. Wszystkie mieszkania zapewniają bezpośredni kontakt z otoczeniem. Projekt spełniający najbardziej restrykcyjne kryteria zrównoważonego rozwoju będzie dysponował także obszernymi strefami wspólnymi, z których będą mogli korzystać właściciele: terenami zielonymi do spacerów i placem zabaw dla dzieci.

MOZAIKA MOKOTÓW The Mozaika Mokotów residential complex (ul. Cybernetyki 7) includes a total of 855 flats. Surrounded by green spaces, it lies in the neighbourhood of the popular Galeria Mokotów shopping centre. Mozaika Mokotów, inspired by the architecture of the city of Barcelona, has been designed with the maximum adjustment to the residents’ needs in mind. The flats make effective use of natural light, thanks to which their interiors are characterised by warm and elegant atmosphere created with high quality materials. The apartment loggias are designed in such manner that they constitute both a private space and a part of the outside world. All flats provide direct contact with the surroundings of the building. The project, fulfilling the strictest sustainable development criteria, will be equipped with vast common spaces designed for the use of the owners: green spaces for walking and a children playground.

ZŁOTA 44 Złota 44 to nowa inwestycja Orco Property Group. Luksusowy budynek przy Złotej to 192 metry wysokości, 54 pięter i 251 apartamentów. Budynek symbolizuje nowy kierunek, przyszłość Warszawy. Daniel Libeskind projektując apartamentowiec, chciał pokazać Warszawę z przeszłości i Warszawę przyszłości. Warszawę, która posiada bogatą historię, tradycję, ale też Warszawę z jej dynamiką, nowoczesnością i aspiracjami. Budynek, jego kształt, forma, światło, nadadzą nowy wymiar warszawskim drapaczom chmur. Będzie to unikalny budynek zainspirowany historią Warszawy i światłem, potencjałem, jaki miasto ma w sobie. Złota 44 to najwyższy standard oferowanych mieszkańcom udogodnień, do których zaliczać się będą między innymi: basen, sauna, centrum SPA, taras słoneczny, fitness klub z salą do yogi, consierge, powierzchnia z przeznaczeniem do organizowania przyjęć z możliwością wewnętrznego cateringu, etc.

ZŁOTA 44 Złota 44 is the new investment project of the Orco Property Group. The luxury building in Złota street will be 192 metres high, consisting of 54 floors and 251 apartments. The building symbolises the new direction and the future of Warsaw. While designing it, Daniel Libeskind wanted to show the Warsaw of the past and the future. A city of rich history, tradition, but also Warsaw with its dynamics, modernity and aspirations. The building, its shape, form and light will add a new dimension to Warsaw’s skyscrapers. The construction will be unique, inspired by Warsaw’s history and light, and also by the city’s potential. Złota 44 offers the highest standard of facilities available to its residents, including among others: a swimming-pool, sauna, a SPA centre, sun terrace, fitness club with a yoga room, concierge, a reception/party space with the option of ordering internal catering services, etc. LUTY 2009

rozmowa

Teraz ruch należy do rządu Next move is up to the government

O kondycji branży deweloperskiej rozmawiamy z Jackiem Bieleckim, członkiem zarządu i głównym ekspertem Polskiego Związku Firm Deweloperskich. W jaki sposób zmieniały się ceny mieszkań przez ostatnie półtora roku?

We talk to Jacek Bielecki, management board member and chief expert of the Polish Developer Companies Association, about the condition of the developer industry.

Dane firm analitycznych wskazują, że w różnych ośrodkach wyglądało to różnie. W Poznaniu ceny praktycznie utrzymały się na poziomie sprzed kryzysu. W Warszawie mieszkania potaniały o kilka procent. Najgorzej pod tym względem było we Wrocławiu i Gdańsku, gdzie cena metra kwadratowego spadła średnio nawet o dwadzieścia procent.

How have flat prices been changing in the last eighteen months?

Jakie mieszkania stosunkowo najłatwiej jest dziś sprzedać? Małe, w tańszych lokalizacjach. To niepokojące, bo nasza struktura mieszkaniowa jest zła. Mamy w kraju bardzo małą

LUTY 2009

Analytic companies’ data indicate that the situation looked different in different cities and regions. In Poznań the prices have stayed practically identical to those from before the crisis, in Warsaw flats have become cheaper by a few percent. The worst situation by far has occurred in Wrocław and Gdańsk, where prices per square metre have dropped even by 20 % on average.

rozmowa powierzchnię mieszkalną na obywatela. Zajmujemy pod tym względem w Unii Europejskiej trzecią pozycję od końca. Obecny trend jeszcze bardziej zwiększy ten dystans. Ludzie pytają dziś o mieszkania 20, 30-metrowe. Okazuje się, że lokale 40-metrowe są dla nich za duże. Tymczasem takich małych powierzchni na rynku praktycznie nie ma. Sytuacja jest trudna mimo atrakcyjnych cen... Uważam, że bieżący rok będzie najtrudniejszy dla uczestników tego rynku. Jest bardzo duża podaż mieszkań. Deweloperzy, którzy kończą inwestycje, zaczynali je w okresie boomu. Chętnie zabierali się wtedy za nowe projekty, licząc na utrzymanie się dobrej koniunktury na rynku. Teraz przeżywają rozczarowanie. Jest spora pula mieszkań do sprzedania, a brakuje kupujących. Brak popytu związany jest z ograniczonym dostępem do kredytowania. Banki niechętnie udzielają pożyczek, mimo że w ramach walki o depozyty zebrały z rynku spore kwoty. Deweloperom nie sprzyja też sytuacja makroekonomiczna. W związku z pogłębiającym się kryzysem rośnie bezrobocie. W tej sytuacji siła nabywcza maleje. Ale nawet tym, którzy pracują, ciężko jest zaoszczędzić pieniądze na wkład własny. W tej sytuacji na ratunek kupującym powinien przyjść rząd. Do niego należy następny ruch. Wprowadzenie instrumentów, które pobudziłyby popyt, zdecydowanie poprawiłoby sytuację branży, a przede wszystkim zapobiegłoby znacznemu spadkowi produkcji budowlanej i towarzyszącej budownictwu oraz zmniejszyłoby straty budżetu. Pierwsze kroki zostały już podjęte – małżeństwa i osoby wychowujące co najmniej jedno dziecko mogą liczyć na dopłaty państwa do odsetek. Ostatnio podwyższono też próg cenowy mieszkań, które kwalifikują się do tego programu - w Warszawie do 7,142 tys. zł za metr z 6,6 tys. poprzednio. Podwyższenie limitu cenowego zwiększy możliwość stosowania tego instrumentu zaledwie o kilka procent. Ale dalej pozostaje ograniczenie w postaci metrażu, bo w grę wchodzą tu jedynie mieszkania do 75 metrów kwadratowych i wykluczenie z programu osób nieżonatych/ niezamężnych. W ten sposób pozbawionych pomocy jest połowa ludzi zainteresowanych kupnem własnego lokum. A trzeba pamiętać, że Polska jest jedynym krajem Unii Europejskiej, w którym liczba mieszkań jest niższa niż liczba rodzin. Kolejnym krokiem był przedterminowy wykup od banków przez Narodowy Bank Polski dziesięcioletnich obligacji, które miały być spieniężone dopiero w marcu 2012 roku, w celu zwiększenia

Uważam, że bieżący rok będzie najtrudniejszy

dla uczestników tego rynku.

What types of flats are still relatively easy to sell today? Small ones, in cheaper locations. This is worrying because our residential structure is bad. In Poland we have a very small living surface per inhabitant ratio. In the European Union we come on the third but last place in this respect. The current trend will worsen this distance even further. Today, people start to inquire about 20 and 30-metre flats. It turns out, all of sudden, that even 40 square metres prove too large for them. Meanwhile, such small flats are practically absent from the market. The situation remains difficult despite attractive prices... I believe that this year will be the hardest for this particular market players. There is a huge supply of flats – the developers who are about to finish off investment projects started them during the boom period. They were eager to launch new projects back then, hoping for the sustaining of a positive market trend. Now they are fighting with disillusionment. There exists a considerable pool of flats for sale but there are no buyers. The lack of demand is connected with the restricted access to loans. Banks are reluctant to give out loans despite the fact that within the framework of the “fight” for deposits, they have collected sizeable amounts from the market. The macro-economic situation is not favourable for the developers, either. Unemployment has been growing as a result of the constantly expanding crisis. Thus the purchasing power is starting to decrease. And even those that do actually work find it difficult to save money for their own contribution towards flat purchase. In this situation, the government should come to the buyers’ rescue. The next move is up to them. The introduction of financial instruments boosting demand would improve the construction industry’s situation significantly. And, most importantly, it would prevent a drastic drop in construction and related production as well as minimise the budget losses. First steps have already been taken – married couples and single parents of at least one child may be eligible for the state’s subsidies to their housing loan interest. Additionally, the price threshold for flats which qualify for the programme has been augmented recently: in Warsaw it now amounts to PLN 7.142 thousand, compared to PLN 6.6 thousand per square metre previously. Increasing the price limit will boost the possibility of applying this instrument by a mere few percent. Plus, the flat area limitation remains to be binding, as the programme only covers flats not exceeding 75 square metres and single persons are still unable to take advantage of it. Consequently, over a half of persons interested in buying their own flat is still devoid of help. And it must be reminded that Poland is the only EU Member State in which the number of flats is lower than the number of families. Another step was the premature repurchase from the banks by the National Bank of Poland of ten-year bonds, which were only to be

LUTY 2009

rozmowa płynności na rynku międzybankowym i wykorzystania dodatkowych pieniędzy na wzrost akcji kredytowej. Banki korzystają z dużej pomocy państwa, ale efektów w postaci ożywienia na rynku kredytów nie widać. Zamiast puszczać pieniądze na rynek, lokują je z powrotem w NBP bądź, co gorsza, w zagranicznych bankach-matkach. Byłbym za tym, by pomoc państwa skierowana była bezpośrednio do kupujących mieszkania. Takie działanie byłoby, moim zdaniem, zdecydowanie skuteczniejsze. A nowe banki, które dopiero wchodzą na rynek i są w początkowej fazie budowy portfela kredytowego, nie uratują sytuacji? Na tym etapie rozwoju nie mogą w znaczący sposób wpłynąć na rynek. Są na etapie rozruchu, skala ich działalności jest ograniczona, a udział w rynku - znikomy.

capitalised in March 2012. This was to serve an increase in liquidity on the interbank market and lead to the use of additional money for the increase of new lending. Banks use extensive state aid but to no effects in the form of loan market revival. Instead of releasing the money to the market, they deposit it again in the National Bank of Poland or, worse still, in their foreign “mother banks”. I would strongly recommend a situation in which state aid is targeted directly to flat buyers. In my opinion, such action would be decidedly more effective. And how about new banks, which are only entering the market and are in the initial phase of building their credit portfolio – won’t they save the situation? At this stage of development they cannot significantly influence the market. They are in the start-up phase, the scale of their operations is limited and the market share – negligible.

Co mogą w takim razie zrobić deweloperzy? What can developers do then? Znaleźć jakiś sposób, by przetrwać ten czas. Najprostszym rozwiązaniem jest wstrzymanie nowych inwestycji. Taka tendencja widoczna była już w czwartym kwartale zeszłego roku i należy się spodziewać, że zostanie utrzymana. Deweloperzy nie będą chcieli dopuścić do sytuacji, w której pogłębia się luka między nadwyżką mieszkań nad realnym popytem. Zamrożenie prac z pewnością będzie bolesne dla firm budowlanych, które już teraz przeżywają poważne problemy i doprowadzi do spadku produkcji budowlanej. Budżet odczuje też zapewne niższe wpływy z podatku VAT. Dlatego uważam, że warto wprowadzać na rynek mechanizmy, które rozruszałyby popyt. MONIKA TATUR

foto: Andrzej Przewoźny

LUTY 2009

Find a way to survive the crisis. The simplest solution is to stop new investments. Such tendency was visible already in the fourth quarter of 2008 and should be expected to be maintained. Developers will want to avoid a situation in which the gap between the flat number surplus and real demand would grow. The “freeze” on works will certainly be painful for construction companies, which are already facing serious problems, and will lead to a drop in building production. The state budget is also likely to feel the lower VAT income. Therefore, I think that it would be very profitable to introduce demand-boosting mechanisms into the market. MONIKA TATUR

publicystyka

WARSZAWA

foto: www.sxc.hu

MIASTO WCIĄGAJĄCE

WARSAW – AN ALLURING CITY 10

LUTY 2009

publicystyka

foto: www.sxc.hu

arszawa to miasto zmieniające oblicze. Miasto przyjezdnych i miasto wybierane z konieczności, ale także coraz częściej wpisywane do metryki urodzenia. Nasz chlebodawca i tornado niszczące życie. Ale to także miasto pięknych zaułków, poznanych jak własna kieszeń miejsc, ulubionych widoków. Rozległe i bliskie sercu, choć też, zdarza się, nielubiane przez tych, którzy tu przyjechali za przysłowiowym chlebem. Warszawy nie potrafię do końca zdefiniować i po tylu latach przebywania pod warszawskim niebem nie wiem, co do niej tak naprawdę czuję. Jestem tutaj ze świadomego wyboru. Tak jak wielu przyjechałam tu i już zostałam, być może nie na zawsze. Zgubiłam tu serce i nie ma odwrotu. Czasem z zazdrością myślę o innych stolicach tętniących życiem i większych polskich miastach, takich z charakterem i może z większą harmonią, chociażby architektoniczną. Przyznaję, że nie dane mi było spędzić tutaj dzieciństwa. Nie poznałam na własnej skórze klimatu stolicy dwadzieścia, trzydzieści lat temu. Podobno pachniała wtedy wsią. Była całkiem innym miastem. My przyjezdni nie znamy jej od tej strony. Te wspomnienia budzą sentyment osób, które w niej wtedy dorastały. Sad owocowy zaczynał się tam, gdzie mieszczą się obecnie największe skrzyżowania i centra handlowe. Dzieciaki z nowych osiedli lat 70-tych (żywo wyjęci z filmów Stanisława Barei czy Jerzego Gruzy) biegały po dziko rosnące przed ich domem jabłka. Na dzisiejszych parkingach strzeżonych pasły się krowy. Jeszcze w połowie lat 80-tych chłopcy kopali piłkę na skrzyżowaniu, obecnie tak ruchliwych ulic Modzelewskiego i Al.Wilanowskiej. Takie wspomnienia głęboko żyją w pamięci tych trzydziestolatków. Tutaj wyrośli, zbudowali swoje przyjaźnie i zapuścili korzenie, choć trzeźwo dostrzegają też codzienną niewygodę miasta. Taka stolica, na której ulicach na palcach jednej ręki, ponad dwadzieścia lat temu, można było policzyć samochody zagraniczne, zaskakuje teraz swym pośpiechem, zabieganiem, tłokiem i rozdrażnieniem. Swoją neurozą. Kiedyś młode rodziny czekały latami na swój przydział mieszkaniowy. Ale też nikt nie martwił się o raty kredytu, choć nie żyło się wcale lekko. Jednak troski zaprzątające młode wówczas pokolenie były nieco odmienne. Owszem borykało się ono z ciasnotą mieszkaniową, ale musiało także doświadczyć nieznanego nam już uczucia braku podstawowych artykułów w sklepach, musiało wystać się w hiperkolejkach. Gdy rodziło się drugie dziecko teoretycznie przysługiwał większy metraż. Wtedy ciasną kawalerkę można było zmienić na jakieś M3. To było wielkie szczęście – mieszkanie na przykład na ósmym piętrze w bloku z wielkiej płyty na nowym osiedlu. Wystarczy obejrzeć pierwszy odcinek serialu „Alternatywy 4”, żeby przekonać się na jakich zasadach odbywał się przydział mieszkania. Oczywiście scena może być trochę przerysowana, ale zawsze ziarno prawdy w można w niej odnaleźć. Teraz dziesięciopiętrowce z tamtych lat niszczą warszawski krajobraz. Nie konweniują z nowymi szklanymi biurowcami i apartamentowcami, które wyrastają jak grzyby po deszczu. Modne stały się mieszkania typu penthouse - luksusowe apartamenty znajdujące się na ostatnim piętrze budynku. Sęk w tym, że niewielu

arsaw is a city undergoing a change of image. It is a city of newcomers, chosen out of necessity yet more and more often entered as people’s birthplace in various official forms. It is our bread-giver as well as a tornado destroying our lives. At the same time, it remains a city of beautiful cul-desacs, places that we know best in the world and favourite views. It is vast and close to one’s heart although sometimes not liked by those that came here simply to earn their living. I cannot define Warsaw completely and after all these years under its sky I still don’t know how I really feel about it. I arrived here following my own, conscious decision. Like many other people, I came here and stayed yet maybe not forever. I lost my heart here and there is no turning back for me. Sometimes I think with jealousy of other capital cities abroad or about other major Polish cities, full of character and with more harmony, the architectural one to start with. I must admit that I did not spend my childhood here and thus did not get a chance to know the capital’s ambience as it was twenty or thirty years ago. Apparently, back then it smelled of the countryside and was an entirely different city. We, the newcomers, do not know it from that perspective. These memories are sweet for those who grew up here at the time. The fruit orchard used to start where the largest street crossings and shopping centres are located at the moment. Kids living in the residential complexes newly constructed in the 1970s (that we know so well from Stanisław Bareja or Jerzy Gruza’s films) would run and pick apples straight from the wild trees growing in front of their buildings. Cows would graze in today’s guarded car parks. Still in mid 1980s little boys would play football at the crossing of the currently so busy Modzelewskiego and Aleja Wilanowska streets. Such memories remain dear to present thirty-year-olds. They grew up here, built their friendships and grew their roots, although they are also able to realistically evaluate the city’s everyday discomforts. The capital city, whose streets barely saw a foreign car a mere twenty years ago, surprises with its fast pace, busyness, crowds and irritability now. And with its neurosis. In the old times, young families would wait forever before being allocated a flat. Yet, at the same time, no one had to worry about loan instalments though life was far from being easy. The worries of the young generation were, however, somewhat different. Admittedly, the poor and cramped living conditions constituted a problem but were still less worrisome than the issue of empty shops and endless queuing so unfamiliar to us today. When a second child was being born to a family, theoretically, they were eligible for larger flat area. Then a smaller bed-sit could sometimes be swapped for a one-bedroom flat. This was pure happiness – a tiny flat on, let’s say, eighth floor of a reinforced concrete slabs building in a new residential complex. The first episode of the famous Polish TV series, „Alternatywy 4”, shows the bureaucratic mechanism that the flat allocations were based on. The scene is somewhat exaggerated but gives a surprisingly truthful idea of how it was conducted. Now a days, the ten-floor buildings of the era are a very poor addition to the Warsaw landscape. They do not match the new glass

LUTY 2009

foto: Andrzej Przewoźny

publicystyka

...w żadnym z miast na świecie śnieg nie ma tak krańcowych humorów jak w Warszawie ... na nie stać. Poza zasięgiem większości warszawiaków pozostają także mieszkania o wysokim standardzie i sporej powierzchni, urządzone w dawnych pomieszczeniach poprzemysłowych, zwane z angielska loftami. Luksus pojawił się na ulicach stolicy już dawno. Jest namacalny. Kuszą witryny sklepowe, wielkie reklamy kują w oczy. Taka metamorfoza jeszcze niedawno byłaby nie do pomyślenia. Przerosła oczekiwania osób mających nawet najbardziej wybujałą fantazję. To prawda, że niewiele czasu upłynęło, a Warszawa zmieniła się w metropolię na miarę stolic światowych. Stała się bardziej zabiegana, różnorodna, otwarta i chaotyczna, bardziej spolaryzowana. Powstają dzielnice - enklawy, osiedla strzeżone, gdzie obcym wstęp wzbroniony. Można dobrze znać jeden skraj miasta, a w innym błądzić jak dziecko we mgle, choć to nadal to samo miasto. Można jeździć na pamięć po ulicach Mokotowa, a na Żoliborzu przeżywać spory stres prowadząc samochód. No cóż, a pory roku, szczególnie w ten pluszczący poranek, wydają się, tutaj w Warszawie, bardziej wyraziste. Już Leopold Tyrmand w „Złym” pisał, że „w żadnym z miast na świecie śnieg nie

LUTY 2009

apartment and office buildings, which are being quickly constructed everywhere. The “penthouse” type of apartment – luxury premises situated on the top floor of a building – have become the latest fashion. The only problem is not many people can afford them. Similarly, it is beyond the means of most inhabitants of Warsaw to afford high-standard large flats created in former industrial spaces – the so-called “lofts”. Luxury has been present in the capital city for a good while now – it is palpable: shop windows lure buyers, huge advertisements cannot go unnoticed. Such metamorphosis would have been impossible until very recently – and it has gone beyond the expectations of the persons with even the richest imagination. It is certainly true that very little time has passed and Warsaw has transformed into a metropolis comparable to other world capitals. It has become busy, versatile, open and chaotic, and much more “polarised”. New districts are being created, constituting true enclaves of guarded residential complexes with no entry to strangers. You may know one part of Warsaw but get completely lost on its other end, although it is still the same city. You may drive easily through the old familiar streets of Mokotów but feel stressed out behind the wheel when you enter Żoliborz. Plus the seasons of the year – especially wet mornings – seem somehow more defined here, in Warsaw. As Leopold Tyrmand wrote in his famous novel titled “Zły”: “in no other city in the world does the snow have such versatile mood swings as it does in Warsaw; nowhere else will it so quickly turn into dirty, annoying

publicystyka

LUTY 2009

publicystyka ma tak krańcowych humorów jak w Warszawie; nigdzie nie potrafi tak szybko i tak beznadziejnie zmienić się w brudne, dręczące błoto, ale też nigdzie nie pada z takim wdziękiem jak w tym mieście. Pada wtedy miękko i cicho, pokrywa świat cały puszystą bielą, mieniącą się w nocy granatowymi refleksami na dachach i skwerach, budzi tęsknoty za minionym dzieciństwem.” Z pewnością trudniej przetrwać tu zimę, bo nie ma śnieżnej przestrzeni. Łatwiej za to ożyć na wiosnę, bo wszystko przyspiesza, a latem miasto pustoszeje i widać większe lenistwo. Taką właśnie Warszawę najbardziej lubię – wyludnioną, okrojoną, odsączoną z ludzi. Czuję więcej przestrzeni wokół siebie, a w metrze nie spływa na mnie oddech pospiesznie wsiadających pasażerów, podenerwowanych zbliżaniem się godziny 9.00. To preludium do pracy, która niekoniecznie spełnia nasze oczekiwania, ale jest podstawą, by tu egzystować. Przybyliśmy, zobaczyliśmy, ale czy zwyciężyliśmy? Czas pokaże. Jedno tylko wiem. Z każdym dniem coraz bardziej zapadam się w to miasto. Od dawna moje już miasto. Przywiązałam się do niego i oswoiłam z jego atmosferą. I cytując słowa piosenki Marii Peszek o Warszawie zakończę. „(...)Truje mnie miasto upija mnie miasto przeraża mnie miasto zachwyca mnie miasto zabija mnie miasto i wskrzesza mnie miasto”

mud, yet nowhere else will it also fall from the sky with such grace as in this city. It will snow softly and quietly, cover the whole world with fluffy whiteness, sparkling with navy blue reflections on the roofs and squares, provoking a longing for childhood long gone.” It is undoubtedly more difficult to survive winter here because there are no snowy spaces to admire. Yet, it is much easier to revive oneself in spring time when everything gains momentum. And then, in the summer, the city becomes empty and more lazy. This is the Warsaw that I like most: deserted, smaller, “drained” of people. I feel more space around me and on the underground I am not engulfed by the common breath of the passengers quickly getting on, worried by the inevitably approaching 9 o’clock. This is a prelude to work which doesn’t always meet our expectations but constitutes the basis for living here. We came, we saw but did we win? Time will tell. I only know one thing: every day I fall deeper into this city, which has long ago become mine. I have grown attached to it and became familiar with its atmosphere. I would like to conclude with a few words coming from Maria Peszek’s song about Warsaw. „(...)The city poisons me the city intoxicates me the city terrifies me the city enchants me the city kills me and the city resurrects me.” Klaudia Torchała

foto: www.sxc.hu

Klaudia Torchała

LUTY 2009

foto: www.sxc.hu

finanse

Nad przepaścią? Hanging over the edge?

rudny czas dla spółek deweloperskich jeszcze się nie skończył. Na rynku wciąż brakuje popytu na nowe mieszkania, kredyty są drogie, a dla części zainteresowanych kupnem nowego lokum pozostają niedostępne. Gospodarka zwalnia, z giełdowego parkietu wciąż wieje chłodem. Coraz więcej mówi się o wzroście bezrobocia. Firmy porażone kryzysem ratują się, zwalniając pracowników i ograniczając produkcję. Wzrost PKB jest coraz niższy. Polski rząd zweryfikował już swoją prognozę wzrostu na 2009 rok do 3,7 proc. z 4,8 proc. zakładanych pierwotnie i nie wyklucza kolejnej korekty, przy czym wielu ekspertów twierdzi, że przewidywania władz są zdecydowanie zbyt optymistyczne. Jednym słowem - otoczenie rynkowe nie sprzyja poprawie sytuacji deweloperów. Eksperci bacznie śledzą bieg zdarzeń za Oceanem. Jeśli

LUTY 2009

ard times for developer companies are still far from being over. The market continues to experience a lack of demand for new flats, bank loans remain expensive and for some of those actually interested in buying a flat – simply impossible to obtain. The economy is beginning to slow down and the stock exchange has been facing a major crisis. Word is unemployment is about to increase: companies paralysed by the crisis try to save themselves by laying off employees and limiting production. The GDP growth continues to drop. Polish government has already corrected their forecast for 2009 to 3.7 % from the initially assumed 4.8 % and does not rule out a further correction. Meanwhile, many experts claim that the authorities’ predictions are far too optimistic. To put it shortly, the market environment is not favourable for an improvement in the developers’ situation.

finanse Stany Zjednoczone uporają się z kryzysem, który tam wziął swój początek, poprawy będzie można spodziewać się również w pozostałych częściach świata. Na razie w USA nie widać jednak symptomów ożywienia. Henry Paulson, tamtejszy sekretarz skarbu, zapewnia, że cykl bankructw banków został powstrzymany przez działania amerykańskiego rządu. Z pomocy państwa skorzystają też przeżywające ogromne kłopoty amerykańskie firmy motoryzacyjne - sytuacja wśród producentów aut w związku z kryzysem bardzo się pogorszyła. Barack Obama, który objął prezydencki fotel 20 stycznia, zapewnia, że rząd użyje wszelkich środków, by odblokować rynek kredytowy i powstrzymać bankructwa gospodarstw domowych. W wyniku planu stymulacji gospodarki, wartego ponad 700 mld USD, w ciągu dwóch lat amerykańska gospodarka miałaby zostać wyciągnięta z recesji. Pewną wskazówką co do przyszłego rozwoju wydarzeń może też być koniunktura giełdowa. Giełda, jak pokazuje doświadczenie, z wyprzedzeniem reaguje na pierwsze bodźce ożywienia w gospodarce. Na razie jednak i tu nie ma co doszukiwać się poprawy nastrojów. Miniony rok był dla rynku dramatyczny. Zdarzały się dni, kiedy indeksy notowały 10-proc. spadki. Część analityków nieśmiało zapowiada możliwość wzrostów w tym roku. Ożywienia na rynku wypatrują też spółki, które odkładają emisje nowych papierów, licząc, że druga połowa roku będzie łaskawsza. Tymczasem europejskie banki centralne rozpoczęły szturm na stopy procentowe. Po serii obniżek za granicą cięcie stóp nastąpiło i w Polsce. Członkowie Rady Polityki Pieniężnej, idąc na ratunek słabnącemu wzrostowi PKB, zapowiadają dalsze obniżki stóp. To oznaczałoby, że kredyty będą tanieć. Deweloperzy w tej sytuacji wstrzymują się z nowymi inwestycjami. Pozostają z niesprzedanymi mieszkaniami ze zrealizowanych już projektów, trudniej jest im pozyskać kredyty z banków na finansowanie nowych prac. Zainteresowani kupnem nowego mieszkania często zmuszeni są zrezygnować ze swoich planów. Banki, w obliczu kryzysu na rynku kredytów hipotecznych, który doprowadził do bankructwa Lehman Brothers i wpędził w bardzo poważne kłopoty wiele innych instytucji finansowych, zweryfikowały swoją politykę kredytową. Klienci z dnia na dzień dowiadywali się, że nie spełniają warunków, choć wcześniej otrzymywali już zapewnienie, że pożyczka zostanie im przyznana. Istotnie ograniczona została liczba kredytów we frankach szwajcarskich, do niedawna tak popularnych. Tak więc mimo że na rynku nie brakuje okazji do tanich zakupów mieszkań w ciekawych lokalizacjach, niewielu może skorzystać z tej „wyprzedaży”. W konsekwencji w ostatnim czasie nastąpił wzrost popytu na rynku wynajmu mieszkań. Skoro kupno własnego lokum stało się

Experts carefully watch the latest developments over the Ocean. If the United States succeed in overcoming the crisis, which originated in their country, an improvement can be expected also in other parts of the world. Unfortunately, for the time being, there have been no symptoms of revival in the US. Henry Paulson, the US Secretary of Treasury, maintains that a stop has already been put to the string of bank bankruptcies, thanks to the intervention of the American government. The US automotive companies, also experiencing huge problems, will also take advantage of state aid – the situation among car manufacturers has worsened significantly as a result of the crisis. Barack Obama, who took over the office of US President on 20 January, ensures that the government will resort to any means in order to unblock the credit market and protect individual households from bankruptcy. As a result of the economy stimulation plan, worth over USD 700 billion, American economy is to be saved from the recession within the next two years. The stock exchange situation could constitute some sort of “barometer” of the future developments on the market. As shown by experience, the stock exchange reacts in advance to any symptoms of revival in the economy. However, at the moment it, too, provides very little opportunities for optimism. Last year was catastrophic for the market. On some days the indices would note drops as large as 10%. Some analysts speak bashfully of possible increases this year. Companies who have postponed issuing new securities are also eager to see some improvements, hoping that the second part of the year will be better. Meanwhile, European central banks have started their “attack” on interest rates. After a series of reductions abroad, Polish interest rates have also been cut. Members of the Monetary Policy Council, in an attempt to address the decreasing GDP growth, are already announcing further rate reductions. This would mean that loans would become cheaper. In this situation, developers are postponing new investments. They are stuck with unsold flats in the already completed projects, while it is becoming increasingly difficult for them to obtain loans from banks to finance new works. Persons interested in buying a new flat are often forced to give up their plans. In the face of the crisis on the mortgage loans market, which has resulted in the bankruptcy of Lehman Brothers and landed many other financial institutions in serious trouble, banks have revised their credit policy. On a day-to-day basis customers were being informed that they do not meet the credit conditions, despite having been informed beforehand that they would be bound to obtain a loan. The number of loans granted in CHF, so popular until very recently, has been significantly limited. Thus, despite the market’s offer of numerous flats in attractive

Deweloperzy wstrzymują się z nowymi inwestycjami. Pozostają z niesprzedanymi mieszkaniami ze zrealizowanych już projektów, trudniej jest im pozyskać kredyty z banków na finansowanie nowych prac. LUTY 2009

finanse locations and at reasonable prices, very few buyers can take advantage of this “sale”. In consequence, recently a growth of demand could be observed on the flat rental market. Since purchasing one’s one flat has become practically impossible, persons who have failed to obtain a loan, decided to opt for that solution. There was a time when rental offers were being snatched virtually in seconds – a mere moment after the ad’s publication, it already became “outof-date”. Now, this market has slowed down slightly but for many people renting a flat remains the only option to have a place to live on their own. Developer companies will go to any means to avoid financial difficulty. There have been ideas to rent flats that would not sell. J.W. Construction was the first company to come up with such concept: they have announced that within the Górczewska Park investment project, they would rent unsold premises, with the option of their later purchase. Another solution comes in the form of subsidised flats. The budget subsidy to a mortgage loan is available for married couples and single parents of at least one child. It may cover roughly half of the interest for eight years of loan re-payment. However, the flat space may not exceed 75 sq. metres (140 sq. metres in the case of a house) and the price (in the Warsaw area) may not be higher than PLN 7,142 per sq. metre (until the end of December 2008 the price amounted to slightly over PLN 6.6 thousand). Developers have

foto: www.sxc.hu

nieosiągalne, osoby odesłane z kwitkiem przez bank decydowały się na takie rozwiązanie. Był czas, że oferty wynajmu rozchodziły się jak świeże bułeczki. W chwilę po publikacji ogłoszenia stawało się ono już nieaktualne. Teraz ten rynek już się uspokoił, ale dla wielu ludzi wynajem lokalu to jedyny sposób, by „być na swoim”. Firmy deweloperskie chwytają się najróżniejszych sposobów, by uniknąć problemów finansowych. Pojawiają się pomysły wynajmu niesprzedanych mieszkań. Z taką propozycją wystąpił J.W. Construction. Spółka poinformowała, że w ramach projektu Górczewska Park będzie wynajmować niesprzedane lokale, z możliwością ich późniejszego odkupu. Innym ratunkiem są mieszkania z dopłatą. Budżetowa dopłata do kredytu hipotecznego przysługuje małżeństwom i osobom samotnie wychowującym co najmniej jedno dziecko. Dopłata może objąć mniej więcej połowę odsetek przez osiem lat spłaty. Powierzchnia mieszkania nie może jednak przekraczać 75 m kw. (w przypadku domu 140 m. kw.), a cena (w realiach warszawskich) 7.142 zł za m kw. (do końca grudnia 2008 roku cena ta wynosiła nieco ponad 6,6 tys. zł). Deweloperzy zwiększają w swojej ofercie ilość mieszkań, które kwalifikują się do tego programu, licząc na szerszy odzew ze strony kupujących. Stałą praktyką jest stosowanie upustów cenowych. Zdarzają się propozycje wpłaty jedynie 10 proc. kwoty za mieszkanie w momencie podpisania umowy, przy czym pozostała część zostaje uregulowana po odbiorze kluczy. Wśród rynkowych „propozycji”

LUTY 2009

finanse

Branża stoi na krawędzi... Jednak ci, którzy znajdą sposób, by przetrwać obecny kryzys, mogą liczyć na solidne zyski w przyszłości. jest też obniżanie ceny mieszkania o 7-proc. VAT. Nie jest niczym wyjątkowym możliwość indywidualnych negocjacji ceny z klientem zainteresowanym kupnem lokalu. Cześć deweloperów zdecydowała się nawet na oficjalną obniżkę cen. Wielu deweloperów w ramach promocji wlicza w cenę garaże, balkony lub tarasy. Pojawiają się też oferty np. bezpłatnego wykańczania łazienek bądź kuchni, czy aranżacji mieszkania. Były przypadki, gdy kupującym wręczano dwa klucze – do lokalu i... nowego samochodu, który dołączano jako bonus. Wśród ofert znalazły się również takie propozycje, jak darmowy weekend w SPA, wycieczka zagraniczna, roczny karnet na siłownię czy fitness, a nawet darmowe leczenie przez rok w prywatnej przychodni, która powstała na terenie osiedla. Na tym tle stosunkowo dobrze sprzedawały się luksusowe apartamenty. Na mieszkania o wysokim standardzie zawsze znajdowali się chętni. Ale i tu dało się zaobserwować nasycenie rynku. Zaczęło powstawać coraz więcej tego typu osiedli, wielu deweloperów miało w swojej ofercie apartamenty w wysokościowcach w centrach miast. W efekcie popyt na takie mieszkania nieco spadł. W niektórych przypadkach ratowano się przekształcaniem inwestycji mieszkaniowych w biurowe. Jednak w ostatnim czasie również ten segment dotknęły problemy. Na rynku pojawiło się coraz więcej ofert wynajmu powierzchni dla firm, a popyt spadł, bo kondycja finansowa wielu przedsiębiorstw znacząco się pogorszyła. W efekcie ceny najmu są coraz niższe. Deweloperzy zapowiadają, że będą rozpoczynać budowy tylko wówczas, gdy będą mieli zagwarantowany wynajem przynajmniej 50 proc. powierzchni. W obecnej sytuacji najbardziej zagrożeni są mali i średni deweloperzy. Firmy takie nie mogą uzyskać kredytów, więc nie są w stanie zapłacić generalnym wykonawcom. Z kolei ukończone już inwestycje sprzedają z wielkim trudem. Części tych podmiotów grozi bankructwo. Branża stoi na krawędzi... Jednak ci, którzy znajdą sposób, by przetrwać obecny kryzys, mogą liczyć na solidne zyski w przyszłości. W tej chwili zmniejsza się liczba nowych inwestycji. Łatwo więc przewidzieć, że w 2010 roku spadnie podaż, co może oznaczać wzrost cen nieruchomości. Wielu ekonomistów ocenia, że w tym roku gospodarka osiągnie swój dołek, co oznaczałoby, że w przyszłym zacznie się odbijać. Jesteśmy w cyklu obniżek stóp procentowych, to z kolei wskazuje, że kredyty będą tanieć. Wszystko to pozwala na umiarkowany optymizm. Warunek jest jeden – trzeba przetrwać obecne załamanie. Znaleźć sposób na kryzys, przeczekać trudne czasy, a później już tylko zbierać plon . KLAUDIA TORCHAŁA

LUTY 2009

been increasing the number of flats falling under this category in their offer, hoping for better response on the part of the buyers. Applying price reductions remains the most common and permanent practice. Offers appear of only paying 10% of the flat price at the moment of signing the agreement, while the rest of the sum is to be paid when collecting the keys. Another market “offer” consists in lowering the flat prices by the 7% of VAT. The possibility of individual price negotiations with a customer interested in buying a flat is no exceptional practice these days. Some developers have even gone as far as to officially lower the prices. Within the numerous promotions available, garages, balconies and terraces are being included in flat prices. Other offers cover free-of-charge finishing off of bathrooms or kitchens and flat decoration. There have been cases when the buyers were handed two sets of keys at the same time – to the flat and... to a new car, added as a bonus. Free weekend in a SPA, trip abroad, a yearly gym or fitness centre entrance coupon could also be found among this sea of promotions. These could even include free-of-charge treatment for a whole year in a private out-patient clinic constructed within the residential complex. Given the generally grim atmosphere on the market, luxury apartments have been selling surprisingly well. Somehow, flats with a higher standard of finish would always find buyers, yet even in this segment a saturation of the market has finally been observed. Increasing numbers of this type of residential complexes were being constructed and many developers had luxury apartments in skyscrapers located in city centres in their offers. As a result, demand for such flats has dropped slightly. In some cases transformation of residential investment projects into office space was used as a rescue means. Unfortunately, this segment has also experienced problems recently. More lease offers of office spaces have appeared on the market but the demand decreased since the financial condition of many companies had deteriorated significantly. Consequently, lease prices are beginning to drop as well. Developers warn that they will only start new construction projects when guaranteed the lease of at least 50% of the space available. The current situation is most worrisome for small and medium developers. Such companies are unable to obtain loans and cannot pay their general contractors. On the other hand, the already concluded investment projects sell very slowly. Thus, many of those enterprises face the prospect of bankruptcy. The construction industry is hanging over the edge... Yet, those who will find a way to survive the present crisis are bound to obtain solid profit in the future. At the moment the number of new investment projects is decreasing. It is easy to predict then that 2010 will witness a drop of supply, which might result in an increase in real estate prices. Many economy experts claim that this year the economy will reach its lowest point, which could mean that next year it will start to bounce back. We are amidst the cycle of interest rates lowering, which could in turn indicate that loans should become cheaper. All of these factors allow for moderate optimism. There’s only one condition – one must live through the current break-down. Find a way of dealing with the crisis, wait through the hard times and then simply enjoy the new prosperity. . KLAUDIA TORCHAŁA

analiza

LUTY 2009

analiza

Z biegiem czasu coraz wyraźniejsze stają się też różnice cen w zestawieniu rok do roku. W porównaniu z grudniem 2007 najbardziej potaniały mieszkania w Łodzi (-11,1%), Gdańsku (-9,5%) i Wrocławiu (-8,7%).

With time, price differences are also becoming more distinct in yearly comparisons. If compared with December 2007, flat prices in Łódź (-11.1%), Gdańsk (-9.5%) and Wrocław (- 8.7%) have gone down most dramatically.

Najmniejsze spadki cen ofertowych w skali roku odnotowały: Szczecin (-1,4%), Gdynia (-2%) i Sopot (-2,6%). Nieco wyższe niż przed rokiem były w grudniu średnie ceny ofertowe mieszkań w Bydgoszczy (o 2,9%).

On the whole year scale, the following cities have noted the smallest drops in offer prices: Szczecin (-1.4%), Gdynia (-2%) and Sopot (-2.6%). Average offer prices for flats in Bydgoszcz were slightly higher than a year ago (by 2.9%).

rwający od kilku miesięcy zastój na rynku nieruchomości zaowocował w grudniu dalszymi spadkami cen mieszkań oferowanych do sprzedaży na rynku wtórnym w największych miastach Polski. Jak wynika z analizy serwisu Oferty. net ich miesięczna skala była największa w Gdańsku - sięgnęła 7,8%. Wyraźnie spadły też oczekiwania sprzedających mieszkania w Białymstoku i Łodzi - w grudniu średnie ceny ofertowe były tam niższe od listopadowych odpowiednio o 6,5 i 4,3%.

miasto / city

XII/2007 (PLN/m2)

XI/2008 (PLN/m2)

n December the standstill experienced on the real estate market for the last few months resulted in further price drops of flats offered for sale on the secondary market in major Polish cities. As it transpires from the analysis performed by the Oferty.net service, their monthly scale was largest in Gdańsk – reaching 7.8%. Sellers’ expectations also decreased significantly in Białystok and Łódź – in December the average offer prices were lower in these cities by 6.5 and 4.3 %, respectively, as compared to November.

XII/2008 (PLN/m2)

zmiana ost. mies./ change last month (%)

zmiana ost.12 mies./ change last 12 months ( %)

Białystok

4,719

4,753

4,444

-6.5

-5.8

Bydgoszcz

4,193

4,327

4,314

-0.3

2.9

Gdańsk

7,149

7,011

6,467

-7.8

-9.5

Gdynia

7,199

7,170

7,052

-1.6

-2.0

Katowice

4,531

4,150

4,141

-0.2

-8.6

Kraków

8,051

7,603

7,374

-3.0

-8.4

Lublin

5,348

5,134

5,125

-0.2

-4.2

Łódź

4,905

4,556

4,361

-4.3

-11.1

Olsztyn

bd / no data

5,003

4,972

-0.6

bd / no data

Opole

bd / no data

4,021

4,085

1.6

bd / no data

Poznań

6,249

5,856

5,816

-0.7

-6.9

Rzeszów

4,880

4,650

4,567

-1.8

-6.4

10,948

11,059

10,665

-3.6

-2.6

Szczecin

5,087

5,166

5,015

-2.9

-1.4

Warszawa

9,540

9,435

9,170

-2.8

-3.9

Wrocław

7,523

7,057

6,869

-2.7

-8.7

Sopot

WARSZAWA CENY JAK DWA LATA TEMU

WARSAW – PRICES SIMILAR TO THOSE IN 2006

Utrzymujące się stosunkowo długo wysokie ceny ofertowe mieszkań w Warszawie spadły w ostatnim miesiącu o blisko 3% i są obecnie wyższe średnio o 7,1% od średniej z grudnia 2006 r. Jednak będące już codziennością udzielanie przez sprzedających dodatkowych upustów sięgających niekiedy nawet 20% ceny wyjściowej, pozwala stwierdzić, że obecnie w wielu przypadkach ceny transakcyjne kształtują się na poziomie takim, jak przed dwoma laty.

The high offer prices of flats in Warsaw, which had been maintained for a relatively long time, dropped last month by almost 3% and are currently higher by 7.1% on average from the median of December 2006. However, the additional price discounts given by the sellers, which have been become so common by now and which might be as large as 20% of the starting price, allow to speculate that in many cases the transaction prices are at a level similar to those from two years ago.

LUTY 2009

analiza Wspomniane, wysokie upusty towarzyszą w szczególności transakcjom sprzedaży mieszkań o niższym standardzie, wymagających remontów, zlokalizowanych w peryferyjnych dzielnicach jak również tym, które ze względu na wysoką cenę ofertową przez długi czas nie wzbudzały zainteresowania nabywców.

dzielnica / district

średnia cena m2 / average price per m2 XII / 2006

średnia cena m2 / average price per m2 XII / 2007

The already mentioned large discounts accompany in particular the sale transactions of flats of lower standard, requiring renovation, located on the outskirts of the city as well as those which have raised little buyers’ interest for a longer period of time, exactly due to their high offer price.

średnia cena m2 / average price per m2 XII / 2008

zmiana w ostatnich 2 latach / change over the last 2 years (%)

zmiana w ostatnim roku / change in last year (%)

Bemowo

7,672

8,819

8,438

10.0

-4.3

Białołęka

6,953

7,830

7,373

6.0

-5.8

Bielany

7,622

8,875

8,565

12.4

-3.5

Mokotów

9,282

10,387

10,135

9.2

-2.4

Ochota

8,923

9,972

9,649

8.1

-3.2

Praga Południe

7,748

8,729

8,395

8.4

-3.8

Praga Północ

6,825

8,108

7,970

16.8

-1.7

Rembertów

6,611

7,680

7,294

10.3

-5.0

Śródmieście

11,065

12,412

12,029

8.7

-3.1

Targówek

6,938

7,819

7,548

8.8

-3.5

Ursus

7,267

8,446

7,620

4.9

-9.8

Ursynów

8,321

9,453

9,284

11.6

-1.8

Wawer

6,379

8,313

7,856

23.

-5.5

Wesoła

5,227

7,462

7,124

36.3

-4.5

Wilanów

8,711

9,931

9,413

8.1

-5.2

Włochy

8,036

8,773

8,465

5.3

-3.5

Wola

8,324

9,508

9,197

10.5

-3.3

Żoliborz

9,103

10,015

10,054

10.4

0.4

WARSZAWA

8,560

9,540

9,170

7.1

-3.9

STABILNE CENY NAJMU

STABLE RENT PRICES

Wbrew powszechnym przewidywaniom, że zastój na rynku sprzedaży mieszkań spowoduje dalsze wzrosty stawek za najem, wyniki analizy ofert najmu zgłoszonych w serwisie Oferty.net nie potwierdzają takiego trendu. Czynsze, które osiągnęły swój górny pułap we wrześniu i październiku ub. roku tj. na początku roku akademickiego, nie wzrosły lecz przeciwnie - minimalnie spadły. Niższe stawki to efekt zmniejszonego w - stosunku do jesieni popytu na rynku najmu oraz znaczącego, wynoszącego ok. 40%, wzrostu podaży ofert.

Despite the common conviction that the standstill on the flat sales market would result in further flat rental prices increase, analyses of rental offers posted on the Oferty.net web service do not confirm such trend. The rents, which reached their maximum level in September and October 2008, i.e. at the beginning of the academic year, have not gone up since then – on the contrary, they have dropped slightly. Lower rent rates result from a decreased – as compared to autumn – demand on the rental market and a significant, amounting to circa 40%, increase in offer supply.

Zdaniem Marcina Drogomireckiego z Oferty.net pojawienie się na rynku tak wielu nowych ofert wynajmu mieszkań jest skutkiem problemów ze znalezieniem chętnych na ich zakup. Część

According to Marcin Drogomirecki from Oferty.net, the appearance of so many new flat rental offers on the market is the effect of the difficulties in trying to find buyers for them. Some owners, while

LUTY 2009

analiza właścicieli nie mogąc zbyć swoich nieruchomości za oczekiwaną cenę decyduje się na mniejszy ale stały dochód i oddaje je w najem. Obecnie wynajęcie kawalerki w Warszawie wiąże się ze średnim miesięcznym wydatkiem na poziomie 1770 PLN. Za mieszkanie 2-pokojowe trzeba zapłacić ok. 2400 PLN/mies. a za 3-pokojowe - ok. 3500 PLN/mies. Mieszkania większe, zwykle o charakterze apartamentowym lub przeznaczone na funkcje biurowe oferowane są w cenach 5150 PLN/mies. za 4 pokoje i prawie 7000 za lokal 5-pokojowy. (podane średnie ceny obejmuję opłaty tytułem czynszu dla administracji)

being unable to sell their real estate for the required price, decide to opt for lower yet stable income and rent it out. At the moment, renting a studio in Warsaw would entail the average monthly expense at the level of PLN 1,770. A two-room flat can be rented for about PLN 2,400 PLN/month, while a three-room apartment rent would amount to around PLN 3,500/month. Larger flats, usually of the luxury apartment character or designed for office purposes, are offered at prices ranging from PLN 5,150/ month for 4 rooms to almost PLN 7,000 for five-room premises.(the listed average prices include the fees paid as building administration rent)

WARSZAWA - STAWKI OFERTOWE ZA NAJEM W GRUDNIU 2008 WARSAW – OFFER RATES FOR RENTAL IN DECEMBER 2008 liczba pokoi / number of rooms

średni czynsz / average rent XI 2008 (PLN)

średni czynsz / average rent XII 2008 (PLN)

zmiana / change (%)

1,811

1,770

-2.3

2,506

2,405

-4.0

3,617

3,523

-2.6

5,457

5,150

-5.6

6,879

6,950

1.0

WARSZAWA - PODAŻ OFERT WG WYSOKOŚCI STAWEK NAJMU WARSAW – OFFER SUPPLY ACCORDING TO RENT RATES LEVEL czynsz (PLN/mies) / rent (PLN/month)

podaż ofert / offer supply (%)

do / up to 1,500

7.2

1,501-2,000

25.6

2,000-3,000

41.1

plus / over 3,001

26.1

OPEN FINANCE - KREDYTY W ZŁOTYCH

OPEN FINANCE – PLN LOANS

Sytuacja kredytobiorców zadłużonych w złotych wyraźnie poprawiła się od czasu publikacji naszego wspólnego raportu, a raty kredytów mogą obniżyć się nawet o 9 proc. Od 9 grudnia do 19 stycznia stopa trzymiesięcznego WIBOR-u spadła z 6,48 do 5,56 proc., a więc aż o 92 pkt bazowe. W międzyczasie Rada Polityki Pieniężnej obniżyła stopy procentowe w Polsce o 75 pkt bazowych - rynek pieniężny zdyskontował już tę obniżkę i spodziewa się kolejnej analizuje Emil Szweda z Open Finance. Stąd tak znaczny spadek stopy WIBOR, która znalazła się na najniższym poziomie od roku. Kredyty hipoteczne są więc oprocentowane wyraźnie niższej niż w czasie sprzed nasilenia kryzysu na rynkach finansowych jesienią 2008 roku.

The situation of PLN borrowers has improved significantly since the publication of our joint report and loan instalments might fall by as much as 9 percent. Between 9 December and 19 January the 3-month WIBOR rate went down from 6.48 to 5.56 percent, that is by as much as 92 base points. In the meantime, the Monetary Policy Council has lowered the interest rates in Poland by 75 base points – the money market has already discounted this decrease and expects yet another one – Emil Szweda from Open Finance analyses. Thus the significant drop of the WIBOR rate, which has been on the lowest level in a year. Mortgage loans are then burdened by significantly lower interest than at the time before the aggravating of the financial market crisis in the autumn of 2008.

LUTY 2009

analiza Poniższe wyliczenia mają charakter przykładowy - nikt przecież nie płaci rat kredytów w odstępie 41 dni. Pokazują jednakże wpływ sytuacji na rynku pieniężnym na wysokość rat. Należy przy tym pamiętać, że banki dokonują aktualizacji oprocentowania raz na kwartał, pół roku lub nawet rok. Dlatego spadek stóp procentowych będzie miał faktyczny wpływ na wysokość płaconych rat dopiero po kolejnej aktualizacji oprocentowania.

The calculations presented below are of example character – admittedly, nobody pays loan instalments over a spread of 41 days. They show, however, the influence of the money market situation on the loan levels. It should also be remembered that banks update their interest rates once every quarter, six months or even once a year. Therefore, the interest rates drop will exert actual influence on the level of the instalments paid only after the subsequent adjustment of the interest rates.

PORÓWNANIE RAT KREDYTÓW ZŁOTOWYCH COMPARISON OF PLN LOAN INSTALMENTS kwota kredytu / loan amount (PLN)

data spłaty raty / Instalment payment date

oprocentowanie / Interest rate (%)

rata / instalment (PLN)

100,000

9 XII 2008

7.48

698

100,000

19 I 2009

6.56

636

zmiana / change (%)

-8.9

* Kredyt na 30 lat, raty równe. Marża 1 pkt proc. powyżej WIBOR 3M. Aby uzyskać wyniki dla innych kwot wystarczy powiększyć (lub pomniejszyć) ratę proporcjonalnie do innej kwoty kredytu. * 30-year loan, equal instalments. Margin: 1 percentage point above WIBOR 3M. In order to obtain results for different amounts, it is enough to increase (or decrease) the instalment proportionally to the different loan amount.

W przypadku nowych kredytów hipotecznych korzyść nie jest już tak oczywista, ponieważ warunki ich udzielania nieustannie się zmieniają. W tym wypadku obowiązują wyższe średnie marże, a nie można też zapominać, że banki bardzo cenią klientów z wkładem własnym. Ale spadek rynkowych stóp procentowych ma naturalnie wpływ na wysokość rat.

In the case of new mortgage loans the profit is not that obvious since the conditions of their granting continue to change incessantly. In this case, higher average margins apply and it cannot be overlooked, either, that banks do appreciate customers with a high level of own contribution. Yet, the drop in market interest rates does naturally affect the instalment levels.

PORÓWNANIE RAT NOWYCH KREDYTÓW ZŁOTOWYCH COMPARISON OF NEW PLN LOAN INSTALMENTS kwota kredytu / loan amount (PLN)

data spłaty raty / Instalment payment date

oprocentowanie / Interest rate (%)

rata / instalment (PLN)

100,000

9 XII 2008

8.48

767

100,000

19 I 2009

7.56

703

zmiana / change (%)

-8.3

foto: Andrzej Przewoźny

* Kredyt na 30 lat, raty równe. Marża 2 pkt proc. powyżej WIBOR 3M. Aby uzyskać wyniki dla innych kwot wystarczy powiększyć (lub pomniejszyć) ratę proporcjonalnie do innej kwoty kredytu. * 30-year loan, equal instalments. Margin: 2 percentage points above WIBOR 3M. In order to obtain results for different amounts, it is enough to increase (or decrease) the instalment proportionally to the different loan amount.

LUTY 2009

analiza

KREDYTY WE FRANKACH

CHF LOANS

Zadłużeni we frakach szwajcarskich nadal znajdują się pod presją spadającego złotego. Licząc od ostatniego raportu Open Finance z grudnia 2008 r., frank podrożał o 16,8 proc. z ok. 2,50 do 2,92 PLN osiągając najwyższy poziom notowań od pięciu lat. Spadek stopy LIBOR z 1,15 do 0,56 proc. częściowo (połowicznie) amortyzuje tak szybki wzrost kursu franka.

CHF borrowers are still influenced by the pressure of the PLN losing its value. Counting from the last Open Finance report of December 2008, CHF’s price has increased by 16.8 percent, i.e. from circa PLN 2.50 to 2.92, reaching the highest level in five years. The drop in the LIBOR rate from 1.15 to 0.56 partially (by about half) makes up for such fast CHF exchange rate increase.

PORÓWNANIE RAT KREDYTÓW W FRANKACH COMPARISON OF CHF LOAN INSTALMENTS kwota kredytu / loan amount (PLN)

data spłaty raty / Instalment payment date

oprocentowanie / Interest rate (%)

rata / instalment (PLN)

100,000

9 XII 2008

2.45

416

100,000

19 I 2009

1.86

449

zmiana / change (%)

+7.9

* Kredyt na 30 lat, raty równe. Marża 1,3 pkt proc. powyżej WIBOR 3M. Aby uzyskać wyniki dla innych kwot wystarczy powiększyć (lub pomniejszyć) ratę proporcjonalnie do innej kwoty kredytu. * 30-year loan, equal instalments. Margin: 1,3 percentage points above WIBOR 3M. In order to obtain results for different amounts, it is enough to increase (or decrease) the instalment proportionally to the different loan amount.

The largest the drop in the value of PLN at the moment, the larger the safety of the persons only intending to take out a CHF loan at the moment – as the CHF exchange rate approaches the record maximum level, the possible scale of further growths should be smaller – Emil Szweda notes.

KREDYTY W EURO

EUR LOANS

Z analiz Open Finance wynika, że przez ostatni miesiąc stopy procentowe w strefie euro spadły i trzymiesięczny EURIBOR wynosi już 2,45 proc., co przy średniej marży na poziomie 2,50 proc., dawałoby oprocentowanie kredytu hipotecznego na poziomie 4,95 proc. - niewiele więcej niż we franku (obecnie 4,1 proc.) i mniej niż w złotym (7,56 proc.). Niestety dostępność kredytów w euro nadal pozostawia wiele do życzenia (choć generalnie jest większa niż w przypadku kredytów we frankach). Różnica między ratą kredytu w euro i w złotym wynosi obecnie ok. 35 proc., ale ze względu na oczekiwane silniejsze cięcia stóp w NBP niż w ECB różnica ta skurczy się do ok. 15 proc. w połowie roku. Polska wydaje się być nawet dalej od przyjęcia euro niż miesiąc temu, wobec czego zaciąganie tego typu kredytów nadal obarczone jest ryzykiem kursowym. Podobnie jak w przypadku franka - ryzyko to maleje z każdym kolejnym osłabieniem złotego.

Open Finance analyses show that during the last month the interest rates in the euro zone have dropped and the 3-month EURIBOR is already only 2.45 percent, which – with the average margin at the level of 2.50 percent – would result in the interest on the mortgage loan at the level of 4.95 percent – only slightly more than for CHF (currently 4.1 percent) and less than for PLN (7.56 percent). Unfortunately, the availability of EUR loans still leaves a lot to be desired (although, in general, it is larger than in the case of CHF loans). The difference between the instalment of a EUR and PLN loan amounts to 35 percent at the moment, yet, due to the expected larger cuts of rates at the National Bank of Poland than at the ECB, the difference will dwindle to circa 15 percent in mid-year. Poland seems even further from accepting the euro as official currency than a month ago, thus taking out this type of loan will continue to be burdened by considerable foreign exchange risk. Similarly to the case of CHF, such risk decreases with every further weakening of the zloty.

foto: www.sxc.hu

Im większy spadek notowań złotego obecnie, tym większe bezpieczeństwo wśród osób, które dopiero myślą o zaciąganiu kredytów we frankach - wraz ze zbliżaniem się kursu CHF do rekordowo wysokiego poziomu, ewentualna skala dalszych zwyżek powinna być mniejsza - zauważa Emil Szweda.

LUTY 2009

analiza

INDEX KREDYTOWY OPEN FINANCE RYNEK KREDYTÓW W WYBRANYCH MIASTACH POLSKI W GRUDNIU 2008 R.

OPEN FINANCE CREDIT INDEX LOAN MARKET IN SELECTED POLISH CITIES IN DECEMBER 2008

Dane przygotowanie na podstawie wniosków kredytowych składanych przez klientów OPEN FINANCE w grudniu 2008 r.

Data prepared on the basis of the loan applications filed by OPEN FINANCE customers in December 2008

miasto / city

średnia wartość kredytu w grudniu 2008 r. (w PLN) / average loan amount in December in 2008 (in PLN)

średnie LTV (stosunek kwoty kredytu do wart. nieruch., w %.) / average LTV (Loan to value ratio, in %.)

średni okres kredytowania (w latach)/ average loan period (in years)

Gdańsk

265,667

Gdynia

99,908

Katowice

334,386

Kraków

281,204

Lublin

221,334

Olsztyn

211,892

Poznań

276,961

Warszawa

401,266

Wrocław

257,272

The report has been compiled on the basis of the statistical data of the “Oferty.net – real estate on the internet” web service and the Open Finance data. The research was conducted on the sample of 21,908 unique flat sales and rental offers posted by real estate agencies and private individuals in December 2008. Further statistical data concerning the real estate market is available at: http://www.oferty.net/statystyki. Instalment rates and required income prepared by Open Finance have been estimated on the basis of the currently available mortgage loan offers. The credit index has been prepared on the basis of loan applications filed through the agency of Open Finance in December 2008. The listed prices are of transactional character, and refer to flats purchased on both the secondary and primary market. More information on mortgage loans is available at: http:// www.open.pl. In the case of using the information included in this report, please quote the source: “Oferty.net and Open Finance Real Estate Market Report”.

Emil Szweda Open Finance Oferty.net

foto: www.sxc.hu

Raport został przygotowany na podstawie danych statystycznych serwisu Oferty.net - nieruchomości w Internecie oraz danych Open Finance. Badanie odbyło się na próbie 21908 unikalnych ofert sprzedaży i wynajmu mieszkań wystawionych przez agencje nieruchomości i osoby prywatne w grudniu 2008 r. Więcej danych statystycznych nt. rynku nieruchomości można znaleźć na stronie: http://www.oferty.net/statystyki. Wysokości rat i wymaganych zarobków przygotowane w Open Finance zostały oszacowane na podstawie aktualnie dostępnych ofert kredytów hipotecznych. Index Kredytowy przygotowano na podstawie wniosków kredytowych składanych za pośrednictwem Open Finance w grudniu 2008 r. Podane ceny mają charakter transakcyjny, dotyczą mieszkań kupowanych zarówno na rynku wtórnym, jak i pierwotnym. Więcej informacji o kredytach hipotecznych na stronie: http://www.open.pl. W przypadku wykorzystywania informacji zawartych w niniejszym raporcie, prosimy o podawanie źródła: „Raport z rynku nieruchomości Oferty.net i Open Finance”.

LUTY 2009

nieruchomoĹ&#x203A;ci

Rynek nieruchomoĹ&#x203A;ci w Krakowie The real estate market in Krakow

LUTY 2009

Najlepsze i najnowsze DARMOWE GRY i Gry Online!

zgrywa.pl

ZGRYWA.PL to stale rosnący zbiór najnowszych i najlepszych, w pełni darmowych gier online. Dla Twojej wygody nasza kolekcja gier podzielona została na kategorie

- po co tracić czas? Dzięki ocenom, jakie poszczególnym grom przyznają użytkownicy serwisu, możesz szybko wybrać najciekawsze pozycje.

nieruchomości

ynek nieruchomości mieszkaniowych w Krakowie, podobnie jak w pozostałych większych miastach w Polsce, charakteryzuje się w chwili obecnej drastyczną przewagą podaży nad popytem. Sytuacja związana z kryzysem gospodarczym i znacznym ograniczeniem dostępności kredytów hipotecznych już zaczyna owocować korektą cen nieruchomości zarówno na rynku deweloperskim jak i wtórnym. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na obecną sytuację w tym mieście, jest to że jeszcze przed feralnym końcem 2008 roku, średnie ceny ofertowe nowych mieszkań utrzymywały się na znacznie zawyżonym poziomie 8 500 – 8 800 PLN/m². Średnie oprocentowanie kredytów mieszkaniowych w PLN, które wzrosło z 5,6% w styczniu 2007 r. na 7% w styczniu 2008 r. i pojawienie się w tym czasie bardzo dużej podaży spekulacyjnej skutecznie zahamowało popyt i wpłynęło ujemnie na poziom cen mieszkań. (dane: redNet Consulting) Okoliczności te spowodowały, że ceny nowych mieszkań już maleją i w perspektywie najbliższych miesięcy ich dalszy spadek jest bardzo prawdopodobny. Już w grudniu 2008 r. średnia cena nowego mieszkania wynosiła ok. 7 800 PLN/m². Na przykładzie kilku nowych inwestycji krakowskich można zaobserwować jak zmieniły się ceny ofertowe nowych mieszkań na rynku wtórnym, na przestrzeni ostatnich 4 miesięcy: PRZYKŁADOWE OFERTY

he residential real estate market in Krakow, similarly to other major Polish cities, is currently characterised by a dramatic excess of supply over demand. The situation, connected to the economic crisis and the significant limitation of mortgage loans availability, is already starting to yield result in the form of real estate price corrections, both on the developer and secondary market. An additional factor influencing the current situation in Krakow is the fact that even before the dramatic end of 2008 the average offer prices of new flats were significantly overrated, amounting to PLN 8,500 – 8,800 per square metre. The average interest rate for housing loans in PLN which has gone up from 5.6% in January 2007 to 7% in January 2008 and the emergence at the time of very large speculative supply has effectively stopped demand and negatively influenced the flat prices level. (data: redNet Consulting) These circumstances have caused new flat prices to start decreasing and within the next few months this trend of further drops is only very probable. Already in December 2008 the average price of a new flat amounted to circa PLN 7, 800 per square metre. The example of a number of new investment projects in Krakow allows to observe how the offer prices have changed for new flats on the secondary market over the last four months: EXAMPLE OFFERS MOZARTA RESIDENTIAL COMPLEX, UL. SIEWNA, 3 ROOMS, 69.9 M² price in August 2008 – PLN 608,000

OSIEDLE MOZARTA, UL. SIEWNA, 3 POKOJE, 69,9 M²

price in January 2009 – PLN 550,000

cena z sierpnia 2008 – PLN 608,000

MIASTO PRZYSZŁOŚCI COMPLEX, UL. STAŃCZYKA, 2 ROOMS, 42.69 M²

cena ze stycznia 2009 – PLN 550,000

price in September 2008 – PLN 420,000

MIASTO PRZYSZŁOŚCI, UL. STAŃCZYKA, 2 POKOJE, 42.69 M²

price in January 2009 – PLN 360,000

cena z września 2008 – PLN 420,000

BAJECZNA RESIDENTIAL COMPLEX, UL. BAJECZNA, 3 ROOMS, 64.5 M²

cena ze stycznia 2009 – PLN 360,000

price in August 2008 – PLN 575,000

OSIEDLE BAJECZNA, UL. BAJECZNA, 3 POKOJE, 64.5 M²

price in January 2009 – PLN 509,000

cena z sierpnia 2008 – PLN 575,000

(data: redNet24 Real Estate Agency)

cena ze stycznia 2009 – PLN 509,000 (data: redNet24 Real Estate Agency)

Patrząc na nowe ceny można zadać pytanie: co mają zrobić w tym momencie klienci zainteresowani kupnem mieszkania? Wykorzystać sytuację już teraz, czy czekać na dalszy spadek cen? Jednoznacznej odpowiedzi na pewno nie da się udzielić. Sprzeczne informacje dochodzące z prasy i telewizji np. o spadku cen nieruchomości w granicach 40 % (!) lub o stabilizacji cen i ponownej zwyżce w najbliższych 6 miesiącach wprowadzają duży zamęt i niepewność na rynku nieruchomości, co powoduje że np. wiele osób nadal czeka z decyzją o zakupie, pomimo możliwości nabycia mieszkania w rozsądnej cenie. Sytuacja zaistniała na rynku nieruchomości w Krakowie jest dobrym przykładem przeszacowania cen w przeszłości i powrotu do „normalności”. Okoliczności, które spowodowały znaczne korekty cen nie są może powodem do zadowolenia, ale umożliwią przynajmniej części klientów, zakup wymarzonego M-3 nawet o 2 000 PLN/m² taniej. Artur Walczak Dyrektor Rynku Wtórnego Real Estate Agency www.rednet24.pl

LUTY 2009

Looking at the new prices, one may be tempted to ask the following question: what should customers potentially interested in buying a flat do at the moment? Should they take advantage of the situation instantly or is it worth waiting for further price drops? It is very difficult to provide a decided answer to such questions. Contradictory information in the press and on TV provokes additional havoc. There have been rumours both of a drop in real estate prices by as much as 40 % (!) and, simultaneously, of price stabilisation and new increases in the next six months. This results in uncertainty on the real estate market as many people are postponing their purchase decisions despite possibilities of buying a flat at a reasonable price. The situation occurring on the Krakow real estate market constitutes a good example of price overrating in the past and of a return to „normalcy”. Perhaps the circumstances that have led to such significant price corrections are not welcome but they will make it possible, at least for some customers, to purchase a flat that they have been dreaming about at a price which will be lower even by PLN 2,000 per square metre. Artur Walczak

Dyrektor Rynku Wtórnego Real Estate Agency www.rednet24.pl

wnętrza

W moim magicznym domu

łazienka LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

wnętrza

foto: Opoczno, Roca, Ceramika Tubądzin

LUTY 2009

wnętrza

LUTY 2009

foto: www.sxc.hu

zielono mi ...

Anturium (Anthurium) Anturium pochodzi z tropikalnych lasów Ameryki Południowej. Wiele gatunków to byliny będące epifitami. Jedynie kilka odmian nadaje się do uprawy w warunkach domowych, inne można uprawiać w warunkach szklarniowych. Anturium jest rośliną wymagającą pod względem oświetlenia i temperatury, ale trud jaki poniesiemy w jej pielęgnacji wynagrodzi nam wspaniałym widokiem pięknych kwiatów.

Wielkość i budowa Roślina osiąga 30–60 cm wysokości w zależności od gatunku. Liście są błyszczące i mają kształt owalny lub sercowaty, a spomiędzy nich wyrastają pędy kwiatowe. Pochwy kwiatostanowe są szerokie i również sercowate. Mogą mieć barwę czerwoną, różową, kremowobiałą, a nawet jasnozieloną. Z pochwy wyrastają żółtobiałe kolby, które są proste lub wygięte.

Stanowisko Anturium lubi stanowisko jasne, ale nie w pełnym słońcu, toleruje półcień. Najlepszym miejscem dla niego będzie okno wschodnie lub północno-wschodnie. Zbyt dużo światła może powodować, że roślina będzie zwijać liście. W ciągu dnia utrzymujemy temperaturę powietrza 20-240 C. Nocą temperatura

Anthurium originates from the tropical forests of South America. Many of its species are epiphyte perennials. Only a few variations are fit for in-door growth, others can be grown in greenhouse conditions. Anthurium is a demanding plant as far as lighting and temperature are concerned, yet the difficulties that we will need to overcome while caring for it will be rewarded by the magnificent sight of its beautiful flowers.

Size and form The plant grows as tall as 30–60 cm, depending on the exact species. The leaves are shiny and oval or heart shaped. The flower shoots grow between them. The inflorescence spathes are wide and also heart shaped. They can be red, pink, cream white or even light green. A white-yellow spadix grows out of the spathe, either straight or slightly bent.

Placement Anthurium enjoys a light spot yet not in full sun-light – it tolerates a half-shadow relatively well. An east or north-east facing window would constitute a perfect place for this particular flower. An excess of light may result in the plant rolling its leaves. Air temperature of

foto: anthura.nl

LUTY 2009

zielono mi ... 20-240 C should be kept during daytime while at night it can go to the absolute minimum of 160 C – the lower night temperature will boost flowering. Soil temperature should not fall below 180C even in winter. When Anthurium starts to grow first blossoms, it should not be moved to a different spot. Old flowers as well as dry and damaged leaves should be cut at the very bottom.

foto: www.sxc.hu

Watering and air humidity

może spaść do 160 C, ale nie niżej. Niższa temperatura w nocy wpływa na kwitnienie. Temperatura podłoża nawet zimą nie powinna spadać poniżej 180C. Kiedy anturium zawiązuje pąki nie powinna być przestawiana w inne miejsce. Przekwitnięte kwiatostany, liście suche lub uszkodzone obcinamy całkowicie u nasady.

Anthurium requires regular watering from spring to autumn, while in winter water supply can be limited. Warmish and soft water should be used, because Anthurium does not like cold or calciumcontaining water. From March to September the plant should be fertilised with a weak solution of flower fertiliser, in a dose which is a few times lower than the recommended one. Anthurium has low fertilising demands but is sensitive to salination. Plants should not be sprinkled as this may cause the occurrence of brown spots. Anthurium requires high air humidity, particularly in higher temperature. In order to increase air humidity, we may place the flower on a pebbled stand but the roots should not reach the water. Leaves should be cleaned regularly with a damp cloth and may be lustred.

Transplantation Anthurium should be transplanted in spring time at the moment when the roots outgrow the soil in the pot. Old soil should not be fully removed while transplanting the flower, to avoid root damage. It is sufficient to slightly shake the root clump and plant the flower in a bigger pot. Anthuriums should be grown in permeable soil, with addition of charcoal and fragmented polystyrene. A humus substrate mixed with peat and leaf soil constitutes the best solution. Anthurium is reproduced by plant division. Renata Wnuk

Podlewanie i wilgotność powietrza

foto: www.sxc.hu

Anturium wymaga regularnego podlewania przez okres od wiosny do jesieni, zimową porą ograniczamy podlewanie. Do podlewania używamy letniej i miękkiej wody, gdyż anturium nie lubi wody zimnej i zawierającej wapń. Od marca do września nawozimy raz w tygodniu słabym roztworem nawozu do kwiatków, w dawce kilkakrotnie mniejszej niż zalecana. Anturium nie ma wysokich wymagań nawozowych i jest wrażliwa na zasolenie. Roślin nie spryskujemy wodą, ponieważ prowadzi to do powstawania brązowych plam. Anturium wymaga wysokiej wilgotności powietrza, zwłaszcza przy wyższej temperaturze. Żeby zwiększyć wilgotność powietrza możemy rośliny postawić na podstawce z kamykami, ale korzenie nie mogą dotykać wody. Liście myjemy regularnie wilgotną ściereczką i możemy je także nabłyszczać.

Przesadzanie Anturium przesadzamy na wiosnę w momencie, gdy korzenie przerosną ziemię w doniczce. Przy przesadzaniu nie usuwamy całego starego podłoża, żeby nie uszkodzić korzeni. Wystarczy lekko otrząsnąć bryłę korzeniową i posadzić roślinę do większej doniczki. Rośliny uprawiamy w podłożu przepuszczalnym , z dodatkiem węgla drzewnego , pokruszonego styropianu. Najlepsze podłoże to substrat próchniczy z dodatkiem torfu, ziemi liściowej. Anturium rozmnażamy przez podział rośliny. Renata Wnuk

LUTY 2009

W NASTĘPNYM NUMERZE ROZMOWA WYWIAD MIESIĄCA

MIESIĘCZNIK

PUBLICYSTYKA WARSZAWSKI SEN

Wydawca: Press Projekt Sp. z o.o. Warszawa Tel. 022 401 21 50 Fax. 022 20 50 440 Redaktor naczelna Justyna Balcerowiak-Kunio justyna.balcerowiak-kunio@pressprojekt.pl Redaktor wydania Monika Tatur

FINANSE

Redakcja: Klaudia Torchała Monika Tatur

ZADBAJ O SWOJE PIENIĄDZE

Współpraca: Renata Wnuk Artur Walczak Emil Szweda Zdjęcia AP, www.sxc.hu, Roca, Ceramika Opoczno, Ceramika Tubądzin, anthura.nl

FINANSE NOWY TREND

Tłumaczenia: Olga Dowgird Obsługa Prawna: Kancelaria Prawna REGULUS Biuro Reklamy reklama@pressprojekt.pl tel.kom. 667-499-012 fax. 022 20 50 440 Obsługa biura: Marada Renata Zduniak

INWESTYCJE

Opracowanie graficzne skład i łamanie: Andrzej Przewoźny

WROCŁAW

Druk: mDruk

W MOIM MAGICZNYM DOMU KUCHNIA

Niezamówionych materiałów redakcja nie zwraca, a w razie opublikowania zastrzega sobie prawo do ich redagowania i skracania. Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń i reklam i zastrzega sobie prawo odmowy ich publikacji bez podania przyczyny. Wszystkie materiały objęte są prawem autorskim. Przedruk materiałów wymaga zgody Zarządu Wydawcy.