Nowe Mieszkanie listopad 2008

nowe mieszkanie

Nr 2 (02) Listopad 2008 ISSN 1899-7910

WARSZAWA I OKOLICE

NEW APARTMENT

W MOIM MAGICZNYM DOMU

Od hossy do zadyszki PRAWNIK RADZI

Umowa przedwstępna - na co zwracać uwagę?

Fot. Biuro Kwiatowe Holandia

w numerze także: NOWOŚCI RYNKOWE UROKLIWE WNĘTRZA

Notabilis - Wrzosowa Dolina

Nasze Miasteczko - Owocowy Sad

Xender - Eolian Park

nowe mieszkanie 14

LISTOPAD 2008 6

WYWIAD

AGENCJA KOMPLETNA COMPLETE AGENCY Klaudia Torchała

14

PUBLICYSTYKA

W MOIM MAGICZNYM DOMU – MARZENIA A RZECZYWISTOŚĆ OUR IDEAL HOME – DREAMS VS. REALITY Klaudia Torchała

28

4 28

INWESTYCJE

NOWE INWESTYCJE NEW INVESTMENTS ZA GÓRAMI, ZA LASAMI CZYLI KRAJE, W KTÓRYCH WARTO INWESTOWAĆ FAR, FAR AWAY: COUNTRIES WHERE YOU SHOULD INVEST Ewa Pytkowska

18

23

PRAWO

UMOWA PRZEDWSTĘPNA – CZYM JEST I NA CO W NIEJ ZWRÓCIĆ UWAGĘ PRELIMINARY AGREEMENT - WHAT IT IS AND WHAT SHOULD BE KEPT IN MIND Marcin Szymanek

23

FINANSE

OD HOSSY DO ZADYSZKI, CZYLI KRÓTKA OPOWIEŚĆ O TYM, JAK KRÓLEWICZ ZOSTAŁ ŻEBRAKIEM… FROM BOOM TO CRISIS, OR A SHORT TALE OF HOW THE PRINCE BECAME A BEGGAR…

32

Monika Tatur

32

TWOJA DZIELNICA

MOKOTÓW – NOWOCZESNA DZIELNICA Z BOGATĄ HISTORIĄ MOKOTÓW - A MODERN DISTRICT WITH A RICH HISTORY Jacek Kubecki

40

50

42 48 50

ZAPROJEKTUJ SWOJE MIESZKANIE NA MOKOTOWIE DRAW YOUR OWN FLAT IN MOKOTÓW

WNĘTRZA

W MOIM MAGICZNYM DOMU – KUCHNIA OUR IDEAL HOME - KITCHEN KUCHNIA W KWIATACH FLOWERS IN THE KITCHEN HIBISKUS – RÓŻA CHIŃSKA HIBISKUS – CHINA ROSE Renata Wnuk

OD REDAKCJI

nowe mieszkanie

J

eszcze do niedawna większość z nas hołdowała przekonaniu: „mój dom, moja twierdza”. Dziś zmieniło się to diametralnie. Z kolejnym powiewem z Zachodu przyszła, kilka lat temu kolejna moda – tym razem na homing. Można by pomyśleć, że taką formę biesiadowania Polacy wyssali z mlekiem matki. Otóż nie do końca.... Wspólne gotowanie nie leży w naszej naturze, ale jak się okazuje wspólne gotowanie przy lampce wina.... już tak.

Obyśmy wszyscy mogli spędzać te niezapomniane chwile z przyjaciółmi we własnym, wymarzonym domu. Ale ilu z nas może przyznać, że mieszka, jak sobie wymarzyło? „Warto jednak pamiętać, że bez względu na to jak dalece jesteśmy zaangażowani w realizowanie naszych marzeń o własnym, wymarzonym kącie żyjemy tu i teraz (...)”. A może właśnie to wymarzone lokum ma szanse znaleźć się na Mokotowie? Dziś jednej z najbardziej urokliwych i prestiżowych części stolicy?

Z zupełnie innej perspektywy patrzymy dziś jednak na zakup nowego mieszkania. Nie ma już kolejek pod biurami deweloperów ale zdaniem analityków nieciekawa sytuacja na rynku nieruchomości ma ustabilizować się w przyszłym roku, a w 2010 może powrócić trend wzrostowy. „Pozostaje mieć nadzieję, że spowolnienie nie będzie trwałe i rynek upora się z kryzysem”.

Redaktor Naczelna

nowe inwestycje

ARLET HOUSE

Arlet House to inwestycja położona niedaleko centrów handlowych Reduta i Blue City przy Parku Szczęśliwickim, która idealnie wkomponowuje się w najbliższe otoczenie dzięki kamiennej elewacji uzupełnionej dużymi i drewnianymi oknami oraz współczesnej bryle budynku.

W okolicy oprócz doskonale utrzymanych terenów zielonych znajduje się stok narciarski oraz sieć ścieżek rowerowych.

Arlet Mouse to inwestycja OKAM Sp. z o.o. firmy działającej na polskim rynku od 2004 roku. Założyciele firmy posiadają długoletnie doświadczenie w realizacji projektów mieszkaniowych.

ARLET HOUSE Arlet House is an investment located not far from Reduta and Blue City shopping centres, close to the Szczęśliwicki Park.

It integrates itself beautifully with the closest surroundings thanks to the stone façade completed by large wooden windows and the building’s contemporary structure.

Besides perfectly-kept green spaces, a ski slope and a biking trail network are also located in the neighbouring area.

Arlet House is an investment project of OKAM Sp. z o.o., a company operating on the Polish market since 2004. The company’s founders have many-year experience in the completion of housing projects.

POINT48

W samym sercu warszawskiej Pragi powstanie nowoczesny budynek z 41 mieszkaniami. Przy ulicy Czapelskiej 48, blisko głównego węzła komunikacyjnego prawobrzeżnej Warszawy – ronda Wiatraczna, zostanie wybudowany kameralny budynek mieszkalny – „Point48”.

Oprócz 41 mieszkań w budynku znajdzie się także jeden lokal usługowy na parterze, garaże, komórki lokatorskie, winda oraz lobby, które w przyszłości wspólnota będzie mogła przekształcić w recepcję.

Budynek zaprojektowano w nowoczesnej formie z wykorzystaniem współczesnych detali i środków architektonicznych. Bryła budynku jest dwudzielna – wydzielona przestrzennie kondygnacja parteru i pierwszego piętra.

POINT48 In the very heart of the Warsaw district of Praga a modern building with 41 apartments will be constructed. At ul.

Czapelska 48, near the main communication node of rightbank Warsaw – the Wiatraczna Roundabout – a secluded block of flats under the name of “Point48” will be built.

The building will house 41 apartments, along with one retail premise (on the ground-floor), garages, tenant storage spaces, a lift and lobby, which could be turned by the residents’ community into reception office in the future.

The building has been designed in modern form using contemporary details and architectural means. The block is bipartite, with a spatially separated ground floor and first storey.

4

LISTOPAD 2008

nowe inwestycje

OSIEDLE OWOCOWY SAD

Owocowy Sad to inwestycja o wyjątkowych walorach architektonicznych zlokalizowana na południowych krańcach Lasu Kabackiego. Cała inwestycja składa się z 32 budynków, w których zaprojektowano domy w zabudowie szeregowej o powierzchni od 130 do blisko 150 metrów oraz kilka segmentów o powierzchni od 82 do 97 metrów.

Wszyscy mieszkańcy będą mieli do dyspozycji kominki oraz ogródki. Na szczególną uwagę zasługują domy narożne z pięknymi wykuszami, przeszklonymi salonami łazienkowymi i wspaniałymi, ponad 40 metrowymi salonami.

Dla mieszkańców aktywnych fizycznie w pobliżu jest nowoczesne centrum sportowo-rekreacyjne, z kortami, basenem i fitness, klub jeździecki i wreszcie Rezerwat Las Kabacki – znakomite miejsce rekreacji i wypoczynku dla całej rodziny.

EOLIAN PARK

Eolian Park pierwsza inwestycja firmy Xender na polskim rynku zlokalizowana jest przy ul. Ryżowej w Ursusie w otoczeniu nowych osiedli o kilkupiętrowej zabudowie.

Eolian Park jest oddalony zaledwie 8 km od centrum.

Architektura budynków i zagospodarowanie otoczenia będzie utrzymane w stylu śródziemnomorskim.

OWOCOWY SAD COMPLEX Owocowy Sad is an investment project of exceptional architectural value, located at the southern border of the Kabacki forest. The whole investment project covers 32 buildings in which sizeable terraced houses with surfaces ranging from 130 to almost 150 square metres have been designed, along with a number of smaller ones (82-97 square metres).

Projekt obejmuje 6 budynków o zróżnicowanej wysokości od 4 do 6 pięter przy czym budynki 6-cio piętrowe zostaną wykończone kaskadowo. Wszystkie budynki są zaprojektowane na kondygnacji garażowej częściowo wyniesionej ponad poziom terenu. Inspiracją nazwy osiedla były Wyspy Eolskie położone na północy od Sycylii.

Osiedle będzie miało charakter kameralny z dużą ilością zieleni i placami zabaw dla dzieci. W budynkach przy ul.

Ryżowej zostały zaprojektowane powierzchnie usługowe.

All future residents will be able to enjoy a fireplace and garden of their own, and particular attention should be paid to corner houses with magnificent bay windows, glazed shower rooms and beautiful sitting rooms, over 40 metres in surface.

EOLIAN PARK

For residents enjoying active leisure, a modern sport & recreation centre is located nearby, housing tennis courts, a swimming pool and fitness club, along with a horseriding club. Additionally, the Kabacki Forest natural reserve constitutes an excellent recreation spot fit for relaxation of the whole family.

Eolian Park – Xender’s first investment on the Polish market – is located in ul. Ryżowa in Ursus, surrounded by new housing complexes, comprising mainly few-storey buildings.

Eolian Park is located only 8 km from the city centre.

The buildings’ architecture and the surroundings upkeep will follow the Mediterranean style.

The project covers 6 buildings of height ranging from 4 to 6 storeys, however the 6-storey buildings will be finished off according to the cascading structure. All of them will be designed on the basis of a garage storey constructed partly above the ground level. The name of the housing complex was inspired the Eolian Islands, located north of Sicily.

The housing complex will be of very private character, with lots of green spaces and children playgrounds. Services areas are envisaged in the buildings located along Ryżowa street.

LISTOPAD 2008

5

wywiad

Agencja kompletna Complete agency Emmerson SA jest jednym z liderów we wszystkich sektorach rynku nieruchomości w Polsce obecnym w największych polskich miastach. O sytuacji na rynku nieruchomości, bieżącej działalności oraz planach rozwojowych firmy opowiada Jarosław Mikołaj Skoczeń, pełnomocnik zarządu firmy.

Redakcja : Jak zmienia się rynek nieruchomości na przestrzeni ostanich lat?

J.S.: Na pewno należy zdawać sobie sprawę z tego, że jest bardzo duża oferta mieszkań na rynku. Jeszcze dwa, półtora roku temy było tak, że inwestor nie wbił porządnie łopaty w ziemię, a wykupione były wszystkie mieszkania w danej nieruchomości.

W tej chwili nieźle sprzedają się bardzo „wyeksponowane” nieruchomości na przykład „Złota 44”. Jest to bardzo droga i luksusowa nieruchomość. Natomiast, mówiąc już bardziej ogólnie, rynek nieruchomości, szczególnie pierwotny, jest w bardzo trudnej sytuacji. Panuje pewien zastój. Można powiedzieć, że rynek pierwotny przeniósł się na rynek wtórny. Jednym słowem osoby, które kupiły nieruchomość w celach spekulacyjnych umieszczają teraz swoje oferty na rynku wtórnym. Dlatego też widzimy, że bardzo duża część rynku pierwotnego przeniosła się na rynek wtórny. Dopóki te mieszkania się nie sprzedadzą, to będzie taka, a nie inna sytuacja. Nie zapomninajmy, że wszystkie badania opierają się na rynku pierwotnym i dlatego mówi się teraz, że sprzedaż w tej chwili zamarła. Uznaje się, że na warszawskim rynku jest 40 tys. mieszkań do sprzedania.

R.: Zatem mają Państwo na długo zapewnioną pracę, ale proszę powiedzieć, jak zmienił się sam profil klientów, którzy korzystaja z Państwa z usług? Czy można ich w jakiś sposób pogrupować?

J.S.: W tej chwili klienci bardzo się podzielili. Są na przykład grupy klientów szukający taniego mieszkania, wtedy szukamy czegoś np. na obrzeżach Warszawy. Inni wolą kupić małe mieszkanie, ale w centrum Warszawy, więc wiedzą o tym, że muszą zapłacić 810 tys. za m². Po trzecie są też tacy, którzy dysponują większą gotówką. Dla nich szukamy czegoś luksusowego o wysokim standardzie. Warto pamiętać o tym, że obecnie rzadko kupujący zakłada, że kupuje mieszkanie do końca życia. Takich klientów jest coraz mniej. Najczęściej są to ludzie młodzi dlatego nie zakładają, że w kupionym mieszkaniu dożyją późnej starości. Zdają sobie sprawę z tego, że przed nimi są pewne etapy. Na początku więc

6

LISTOPAD 2008

Emmerson SA is one of the leaders of all sectors of the Polish real estate market, present in Poland’s all largest cities.

Jarosław Mikołaj Skoczeń, the company’s management board proxy, discusses the real estate market situation, the company’s current operations and development plans.

Nowe Mieszkanie: How has the real estate market evolved during the last few years?

J.S.: One must surely be aware of the abundance of flat offers in the market – only 18-24 months ago the developer would barely start construction works and all flats in a given building would be immediately sold. At the moment well-publicised properties, such as „Złota 44”, are selling fairly well but they constitute rare, very expensive and luxury exceptions. However, in general the real estate market, particularly the primary one, is in a very difficult situation, having come to a certain standstill. It could even be claimed that the primary market has already transferred into the secondary one, i.e. persons who have purchased real estate with speculation in mind are starting to re-market the possessed real estates. Until these premises are sold out, the situation is highly unlikely to change. Let us not forget that most research and polls are based on the primary market and that is why it is being stated now that sales have stopped completely. Rough estimates list 40 thousand flats currently available for sale in the Warsaw market.

NM: So it seems that your company will not soon complain of a lack of work to do, but could you tell us how has the ,,customer profil’’ of the persons using your services changed? Can they be segmented in any manner?

J.S.: At the moment the customer group is very segmented, starting, for instance, with persons looking for cheaper flats, for whom we search through residential options on the outskirts of the city. Others prefer something smaller but located in the centre of Warsaw and are aware that the price to pay will oscillate around

wywiad

LISTOPAD 2008

7

wywiad

kupują mieszkanie na 3-4 lata, starają się je szybko spłacić, a potem rozglądają się za czymś większym.

R.: Czy takie młode osoby docelowo szukają czegoś poza miastem, czegoś większego przy założeniu, że będą poszerzać rodzinę, czy raczej wybierają bardziej wygodne rozwiązanie pod względem „logistycznym”, czyli decydują się np. na trzy pokoje w miejscu o lepszej dostępności do komunikacji miejskiej, szkół, przedszkoli, sklepów?

J.S.: Obserwujemy, że trend wyprowadzania się z Warszawy odwraca się. Wielu ludzi zrozumiało, że nie ma jednak dobrych dróg do centrum, panują korki i trzeba liczyć się z tym, że sporo czasu trwoni się na sam dojazd. Dodatkowo, jeśli są to młode

8

LISTOPAD 2008

PLN 8-10 thousand/m². The third group comprises customers with larger amounts of cash at their disposal and for them we look for luxury spaces of high standard. It must be remembered that today’s buyers very rarely assume that what they are to purchase will be their home forever – such customer type constitutes a real exception. Most buyers are young and thus not assuming that they will live in the newly-bought flat until very late age. They are all aware of certain „stages” awaiting them, so they start off with a flat intended for 3-4 years, try to pay it off as soon as possible and then start looking for something larger.

NM: Do such young people eventually begin to search for larger properties located out of town, with future

wywiad osoby i mają dzieci, prowadzą aktywne życie zawodowe, to zdają sobie sprawę, że wożenie dzieci do szkół i fakultatywne zajęcia są bardzo uciążliwe. Ale jest także coraz większa grupa osób, którą stać na to, by mieć dom poza Warszawą i mieszkanie w centrum.

Wtedy w tygodniu mieszkają w centrum, a weekendy spędzają poza Warszawą.

R.: Powracając jednak do głównego wątku rozmowy proszę powiedzieć dlaczego warto skorzystać z usług biur pośredniczących w obrocie nieruchomościami? Kupujący zdaje sobie przecież sprawę z tego, że na własną rękę może, chociażby korzystając z ogólniedostępnego internetu, znaleźć mieszkanie spełniające jego wymagania i nie musi wcale ponosić dodatkowych kosztów, tj. prowizja?

J.S.: Prowizja waha się od 2 do 2,9 proc. Oczywiście przy zakupie mieszkania wartego 400 tys. zł prowizja wynosi średnio jakieś 10 tys. zł. To niewątpliwie spora kwota. Jeśli dokonamy jednak dalszej kalkulacji, to okazuje się, że za te pieniądze agencja świadczy kompleksowe usługi. Sprawdzamy nieruchomość od strony prawnej i bierzemy na siebie odpowiedzialność prawnofinansową, gdyby okazało się, że istniały jakieś, wcześniej niewykryte, niedociągnięcia. Organizujemy także sprawy notarialne, pomagamy przy odbiorze mieszkania. Jest to kompleksowy serwis.

Jeśli kupujemy dwa, trzy razy w życiu mieszkanie, tak dla własnego spokoju możemy przyjąć, że stać nas na prowizję i skorzystanie z usług profesjonalnej agencji nieruchomości. W ten sposób zyskujemy pewność, że zmniejszamy ryzyko do minimum. Po prostu warto taką prowizję zapłacić i mieć spokój.

R.:Rozumiem, że taka firma jak Emmerson musi jednak indywidudalnie podchodzić do klienta? W tak trudnych czasach dla sprzedawcy i pośrednika - jak Pan zaznacza - musicie wspierać się dodatkowymi działaniami marketingowymi? Na czym one polegają ? Emmerson kojarzy się z usługami dobrej jakości, ale równocześnie jawi się jako firma dość droga?

Jesteśmy największą agencją nieruchomości w Polsce. Zatrudniamy około 350 osób. Jesteśmy obecni w kraju i za granicą. Jesteśmy -

Jeszcze rok temu można było dostać kredyt na 130 % wartości nieruchomości.

W tej chwili 80 % to górna granica, na jaką udzielane są pożyczki bankowe.

family extension in mind? Or do they rather go for a more „logistically” convenient solution, i.e. choose, for example, a two-bedroom flat with better access to public transport, schools, kindergartens and shops?

J.S.: We have observed that that the moving-out-of-Warsaw trend is in the slow process of reversal. Many people have realised that there are no good access roads to the city centre, that you have to face traffic jams virtually every day and bear in mind that you will waste a lot of time on travelling only.

Additionally, young, professionally active parents notice that driving children to school and a number of extra classes is becoming a terrible nuisance. Yet there is also an increasing group of people who can afford both a house outside Warsaw and a flat in the centre. Thus they can live in the city during the week but spend weekends away from Warsaw.

NM: Coming back to the main topic of our conversation, could you tell us why it is worth using the services of real estate agencies? The buyers are after all aware that only by browsing through the increasingly popular sources such as the internet they can find a property that satisfies their needs without incurring additional costs, i.e. commission.

J.S.: Commissions range between 2 and 2.9 %, thus when buying a flat worth, lets say, PLN 400 thousand, it will amount to about PLN 10 thousand on average. This undoubtedly constitutes a considerable additional cost to bear, however if we make a further calculation, we shall realise that for this sum the agency will provide us with a comprehensive service. As an agency, we verify the real estate from a legal perspective and take over the legal-financial liability, should it turn out that some earlier undisclosed shortcoming have been in existence.

We also organise the notarial services and help to take over the real estate. This truly is a compound service. If a person buys two, maybe three flats, during their whole life, they could safely assume for the sake of peace of mind that they can afford paying the commission and profiting from professional real estate agency’s assistance. In this manner, they become assured that they have minimised the risk to the lowest possible level. It really makes sense to just pay the commission and gain a peace of mind.

NM: I understand that companies like Emmerson must have an individual approach towards every single client?

You have stressed that the times are particularly difficult both for sellers and agents at the moment – do you have to resort to marketing actions? What do they consist in? Emmerson is generally associated with high quality services but simultaneously has an image of a relatively expensive company.

We are the largest real estate agency in Poland, hiring about 350 people. We have marked our presence both domestically and abroad. We are – as I like to phrase it – a “complete agency”, i.e.

LISTOPAD 2008

9

wywiad

jak jak to nazywam - , „kompletną agencją”, czyli mamy w swojej ofercie wszystkie działy, jakie powinna mieć profesjonalna agencja.

Ale nasza firma to nie tylko nieruchomości. Każda poważna firma, by zmaksymalizować swój zysk i zabezpieczyć się realizuje także działalność w innych segmentach. Emmerson rozwija działalność budowlaną, zajmuje się wynajmem samochodów, posiada swoją flotę oraz prowadzi biuro turystyczne.

Powracając jednak do podstawowej naszej działalności, to posiadamy dział marketingu, który zakupuje media, dział grafików, który przygotowuje reklamy, dział wynajmu, komercyjny, dział rynku pierwotnego oraz wtórnego. Mamy także profesjonalny dział analiz. Składa się z siedmiu analityków. Ten dział przygotowuje dla naszych klientów badania dotyczące tego, co aktualnie dzieje się na rynku, jakie są tendencje. Posiadamy także dział zarządzania nieruchomościami. Jeśli klient sobie życzy, to możemy pomóc mu kupić mieszkanie, urządzić je i przejąć pełne zarządzanie nieruchomością, gdyby chciał ją wynajmować.

R.:Zgaduję, że przejęcie zarządzania nieruchomością przez agencję, wiąże się z kosztami i to pewnie niemałymi?

J.S.: Są to oczywiście pewne koszty. To oczywiście nasza tajemnica handlowa, ale mogę powiedzieć, że te pieniądze nie są wielkie, bo stawiamy na liczbę prowizji, a nie wielkość. Niemniej jednak, jeśli porównalibyśmy oferty dotyczące urządzena mieszkania, koszty jego wykończenia, to nasza oferta jest naprawdę konkurencyjna na rynku.

Mamy wynegocjowane ceny w firmach dostarczających materiały, wśród producentów, w działach budowlanych i wykończeniowych.

Możemy sobie pozwolić na obniżenie marży. Poza tym udzielamy gwarancji na to, co wykonujemy; na prace montażowe, budowlane, wykończeniowe. Tak jak powiedziałem wcześniej, jeśli ktoś zleci nam kupno mieszkania pod wynajem, to my je znajdziemy, pomożemy je kupić, wykończyć oraz znajdziemy klienta na jego wynajem, potem pomożemy w zarządzaniu mieszkaniem. Dla właściciela taka usługa jest bardzo odciążająca.

R.: Ilu klientów indywidualnych Emmerson obsługuje w całej Polsce, a ilu deweloperów?

J.S.: Obsługujemy w Polsce i za granicą parę tysięcy klientów.

Sprzedajemy mieszkania w Brazylii, Rumunii, Hiszpanii, na

10

LISTOPAD 2008

our offer includes all possible departments that a professional agency should have.

Real estate is not our sole field of operations. Any serious company gets involved in a number of market segments in order to maximise profit and secure itself. Emmerson has been developing construction activities, along with car rental services, as it possesses a fleet of its own, plus we also run a travel agency.

Coming back to our core activity, we do have a marketing department, which purchases the media, as well as a graphic designers department, taking care of advertisements preparation.

Other departments include the space lease and commercial departments along with a primary and secondary market sections. The company can also boast a professional analysis section, hiring seven analysts – they prepare research studies for our customers concerning current market activities and most recent trends. Another of our sections is involved in real estate management. Should the customer wish so, we can assist them in buying a flat, furnishing it and then take over the management of the real estate that they would like to lease out.

NM: I’m guessing that a take-over of real estate management by an agency is related to considerable costs?

J.S.: There exist indeed some costs to be considered. This obviously constitutes our trading secret but I can state that the expenditure to be borne is not too large as we concentrate more on increasing the number of commissions collected rather than on their high levels. Additionally, if we compared our offer with the average costs of decorating and furnishing a new flat, the comparison would yield results to our competitive advantage.

We have negotiated discount prices at companies supplying materials, among manufactures and in many shops’ construction and decoration departments. Furthermore, we can allow ourselves to lower the margin, plus we provide a warranty for our works, including assembly, construction and finishing-off. As I have mentioned before, if someone commissions with us to buy a flat for lease, we shall find it, help in the purchase and finishing it off and subsequently search for a customer willing to lease it, only to finally take over the management of the real estate. This service is truly convenient for the flat owner.

NM: How many individual customers and how many developers does Emmerson provide services to in Poland?

J.S.: We serve over a few thousand customers, both in Poland and abroad. We sell flats in Brazil, Romania, Spain and Slovakia.

Evidently, the vast majority of our customers comes from Poland.

As far as developers are concerned, we are currently providing services to about fifteen of them.

NM: How do you take care of your brand?

J.S.: We were the first company which started advertising itself in the real estate market. We also have our own radio programme (on

wywiad

LISTOPAD 2008

11

wywiad

Na pewno mieszkania nie stanieją, bo nie ma do tego podstaw.

Cena ziemi, robocizny jest tak duża, że nie ma szans, żeby te mieszkania, w dobrej lokalizacji, staniały.

Słowacji. Oczywiście w zdecydowanej większości klientami są Polacy. Jeśli chodzi o deweloperów, to obecnie obsługujemy około piętnastu deweloperów.

R.: Jak zamierzacie dbać o swoją markę?

J.S.: Jesteśmy pierwszą firmą, która zaczęła się reklamować na rynku nieruchomości. Mamy także swój program o rynku nieruchomości i finansach w Antyradiu pt. „Twój interes”. Stosujemy szeroki PR. Mam taką politykę, że jeśli przychodzi dziennikarz, to dla niego zawsze znajdujemy czas. We wszystkie programach dotyczących nieruchomości staramy się być obecni.

R.: A uogólniając już trochę proszę powiedzieć jak bardzo zróżnicowany jest rynek obrotu nieruchomościami?

J.S.: W Warszawie działa około tysiąca agencji nieruchomości.

Oczywiście większość z nich to są agencje jednoosobowe.

Właściciel takiej agencji posiada licencję i uruchamia działalność ponosząc minimalne koszty tzn. najczęściej prowadzi ją w domu.

Takie małe agencje w obecnych warunkach mają raczej szanse na przetrwanie, bo nawet jeśli sprzeda ona jedno mieszkanie miesięcznie, to z pobranej prowizji jest się w stanie utrzymać się.

Jeśli chodzi jednak o bardziej liczące się agencje, to obecnie w całej Polsce jest kilka, może kilkanaście. Skupiają one większość rynku.

R.: Na koniec pytanie dotyczące aktualnej sytuacji światowych finansów, która może skomplikować egzystencję niejednej firmy zajmującej się rynkiem nieruchomości. W jaki sposób narastające problemy w światowych finansach mogą odbić się na dostępności kredytów? Czy banki radykalnie zaostrzą swoją politykę względem kredytobiorców?

the Antyradio station) on the subject of the real estate market and finance, titled „Your own business”. We also apply a wide range of PR actions – we hold a policy of always finding time for journalists, should they wish to pay us a visit. We strive to mark our presence in all types of radio and TV broadcasts concerning real estate.

NM: Taking a very general view of the matter, could you characterise the scale of diversity of the real estate trading market?

J.S.: Around 1 thousand agencies operate in Warsaw alone, although a huge majority of those are one-person entities. An owner of such agency is a holder of a license and starts soleproprietorship operations, while incurring minimal costs, normally working at home. Under the present market conditions such tiny agencies still stand a fair chance of survival, since even if they only sell one flat per month, the collected commission will allow to cover their negligible expenditure and provide sufficient profit.

However, as concerns larger market players, at present there are only a few, maybe a dozen, of important agencies, sharing most of the market among themselves.

NM: Let me finish with a question regarding the current situation in the world financial markets, which could render the existence of many companies involved in the real estate market much more complicated. To what extent and in what manner can the growing problems in world finance be reflected in the availability of mortgage loans? Will banks radically tighten their policy towards potential borrowers?

J.S.: Na pewno kredyty zdrożeją. Już teraz dostępność kredytów jest mniejsza, a wartość kredytów sukcesywnie się zmniejsza.

Jeszcze rok temu można było dostać kredyt na 130 proc. wartości nieruchomości. W tej chwili 80 proc. to górna granica, na jaką udzielane są pożyczki bankowe. Dodatkowo trzeba spełniać sporo warunków, żeby i taki kredyt otrzymać. Należy sobie zdawać sprawę z tego, że posiadanie mieszkania jest jedną z ważniejszych potrzeb człowieka, więc na pewno będą chętni na kupno mieszkań.

Niemnniej jednak ich zdolność finansowa zmniejszy się. Do tej pory najbardziej „chodliwymi” mieszkaniami były te o powierzchni 3070 m². Teraz może być tak, że zawęzi się ten przedział do 30-50 m². Jednym słowem zwiększy się zapotrzebowanie na mieszkania małe i średnie. Na pewno mieszkania nie stanieją, bo nie ma do tego podstaw. Cena ziemi, robocizny jest tak duża, że nie ma szans, żeby te mieszkania, w dobrej lokalizacji, staniały.

J.S.: It is beyond any doubt that loans will become more expensive. Already now the availability of loans is lower and their value is gradually falling. Only a year ago it was still feasible to obtain a loan for 130% of the real estate value. At present 80% is the absolute upper limit which the bank loans do not exceed. Additionally, a large number of conditions need to be met in order to obtain even such a limited loan. We must bear in mind that possessing a place to live is one of human’s most vital needs, so there’s bound to be people willing to buy flats.

However, their financial capabilities will be lower and though until now the most popular flats were those sized between 30 and 70 m², the range will probably be limited to between 30 and 50 m² now. To put it shortly, demand for small and mediumsize flats will grow, while flat prices will surely not go down as there exist no justifiable reasons for such a tendency. The land and workforce prices remain so high that there is virtually no chance of flats constructed in popular and convenient locations to become radically less expensive.

KLAUDIA TORCHAŁA

KLAUDIA TORCHAŁA

12

LISTOPAD 2008

nowe mieszkanie znajdziesz nas: - w ponad 400 punktach na terenie Warszawy - na jesiennych targach mieszkaniowych

publicystyka

W moim

magicznym domu - marzenia a rzeczywistość Our ideal home - dreams vs. reality

I

H

lu z nas uczciwie może przyznać, że mieszka tak, jak sobie wymarzyło? O! Tutaj ulubiony fotel i regał uginający się od wypasłych tomów powieści, ciepły dywanik pod nogami, stoliczek na wyśmienity trunek, na który zasłużyliśmy po całym dniu gonitwy za lepszym bytem.

Wszechogarniająca cisza wokół. Błogość i spokój. Żadnego tupotu małych nóżek nad naszą głową, zza ściany nie dobiega walenie tłuczka do mięsa i nie regulujemy zegarka w rytm rytualnej, wieczornej kąpieli jednego z lokatorów naszej wspólnoty.

Aha! Obowiązkowo także dopływ nieskazitelnie czystego powietrza znad wpół otwartego okna, niezakłócony dymem papierosowym sąsiada z piętra poniżej, i to o czwartej nad ranem.

Ale przecież, jeśli takie niedogodności nam się przydarzają, to i tak je bagatelizujemy. Nauczyliśmy się z tymi mankamentami żyć.

Nawet polubiliśmy je do tego stopnia, że często, jeśli nie następują o regularnych porach, to chodzimy jak struci.

Nie ulega jednak wszelkiej wątpliwości, że w większości przypadków mieszkamy nie do końca tak jakbyśmy chcieli, choć zdarzają się też pewne wyjątki.

ow many among us can honestly say that they do live in their dream home? Our favourite armchair here, a shelf full of novels there, a warm rug under our feet and a small table with some exquisite drink that we deserve after a hard day’s work. Surrounded by blessed peace and quiet, we do not need to worry about the sound of tiny feet stepping right above our head or the thump of the meat tenderiser on the other side of the wall. Plus, we don’t get to adjust our watch in accordance with the regular night bath ritual of one of our housing community members.

Right! Let’s not forget the stream of crystal-clear air flowing through the half-closed window, undisturbed by the downstairs neighbour’s 4am cigarette smoke.

Still though, if we do encounter such inconveniences, we tend to overlook them – we have learned to live with that. Even more, we grew to like them so much that if they don’t happen at the typical time of the day, we feel awkward.

It rests beyond any doubt, however, that in most case we don’t live exactly as we wish to, although there are some exceptions.

CIASNE, ALE WŁASNE

SMALL BUT OUR OWN

Joanna Piątkowska, trzydziestotrzyletnia redaktor przyznaje, że jej dwupokojowe mieszkanie (48 m²) na Bielanach, w których mieszka wraz z mężem, spełnia wymogi tego wymarzonego: „Może nie jest za duże, jednak jego rozkład (duże możliwości aranżacji) i lokalizację (bliskość stacji metra) uważam za idealne dla moich potrzeb. Poza tym bez problemu można je przerobić na 3-pokojowe (kuchnię przenosząc do salonu)”.

Gorzej jednak bywa, gdy okazuje się pewnego pięknego dnia, że z fatałaszkami nie mieścimy się już do naszych szaf, a marzenia o dodatkowym serwisie porcelany, ze względu na brak miejsca w kuchni, należy odłożyć na później, gdy już zmarszczki na pewno zauważą zaproszeni na wieczorną herbatkę goście.

Wtedy jednak, jak się głębiej zastanowimy, pod znakiem zapytania staje konieczność posiadania owego serwisu, a wyjaskrawia się konieczność poszerzenia przestrzeni życiowej.

Większość moich znajomych na postawione przeze mnie pytanie, jak wyglądają ich wymarzone cztery kąty, nie odpowiadała

Thirty-year-old editor Joanna Piątkowska admits that her tworoom flat (48 m²) in the district of Bielany, which she shares with her husband, satisfies all her requirements for a dream home: “While it may not be too large, I consider its layout (with vast arrangement possibilities) and location (close to the underground station) perfect for my needs. Additionally, it can be easily turned into a three-room flat (by moving the kitchen into the living room)”.

The situation is however much worse when we realise one day that we can no longer fit all our clothes into the wardrobe space available and our dreams of an additional china tea set have to be put on the shelf for indefinite time yet again due to the lack of appropriate space in the kitchen. Then, once we start pondering over the matter, it becomes apparent that it is not the lack of the china set but the need to expand our living space that becomes of crucial importance.

Most of my friends, when asked about their dream home, did not answer in a very original manner. Yet, I would willingly agree

14

LISTOPAD 2008

publicystyka

Trzeba docenić to, co się ma i powtarzać często, tak jak pewna mysz z bajki: „ja kocham norkę swą, choć zwykłą dziurką w ścianie jest”. zbyt oryginalnie, choć nie ukrywam, że pod wieloma sama podpisałabym się. Łatwo zgadnąć, że są to raczej niezbyt wyszukane pragnienia.

Na przykład Paweł, blisko 30-letni pracownik dużej firmy zajmującej się audytem, obecnie mieszkający na Górnym Mokotowie w kamienicy z lat 50-tych, opisuje owo marzenie tak: „Przede wszystkim to dom, a nie mieszkanie pod wspólnym dachem ze 150-oma rodzinami. Najlepiej byłoby, gdyby był na Mokotowie, gdzie mi się bardzo spodobało, bądź na przedmieściach, pod warunkiem jednak, że dojazd do centrum nie zabierałby mi półtorej godziny, chyba żeby centrum już wtedy w tygodniu nie było mi potrzebne. Dom nie musi być duży, ale może, bo nie chciałbym spędzać całego weekendu na utrzymywaniu go w porządku” .

Natomiast trochę starszy od niego Michał Żurek, finansista, będący na etapie wykańczania segmentu w podwarszawskiej miejscowości opisuje tymi słowy wymarzony dom: „to parterowy dom o powierzchni 200 m², może być z użytkowym poddaszem, ale niekoniecznie. Usytuowany na działce około 1 000 m², w odległości maksymalnie 20-30 km od centrum Warszawy. Nie na wsi, lecz blisko cywilizacji (Łomianki i okolice są naprawdę OK). Dom w stylu nowoczesnym w środku, ale nie za bardzo „inteligentny”. Sporo drewna, dużo światła, przyjazny i otwarty”.

Dopuszczę także do głosu te bardziej nietypowe odpowiedzi.

Marta Kuljon, lat 29, jak sama siebie nazwała entuzjastka życia,

with many of their claims – as it is easy to assume, they are rarely very demanding.

For instance, this is how Paweł, the almost 30-year-old employee of a large audit company, presently living in the Upper Mokotów in a 1950s building, describes his dream: “First of all, I would rather have a house than share the same roof with other 150 families. Yet I would love for it to be located in Mokotów, which I have grown to like, or in the suburbs, provided that it wouldn’t take me an hour and a half to travel to the city centre. Unless of course by then I wouldn’t need to go to the centre during the week. The house doesn’t have to be very big as I wouldn’t want to feel forced to spend my weekends trying to keep it tidy” .

On the other hand, Michał Żurek, a finance expert slightly older than Paweł, currently in the process of finishing off a terraced house in one of the towns surrounding Warsaw, describes his dream home in the following manner: “a single-floor house with the space of 200 m², perhaps with an additional attic but not necessarily. Located on a plot of about 1,000 m², within the maximum distance of 20-30 km from the centre of Warsaw. Not in the countryside but close to the ‘civilised world’ (Łomianki and its area are really OK with me). The house would have a modern interior but I wouldn’t like it to be too ‘intelligent’. I would put in a lot of wood and light, make it friendly and inviting”.

I would also like to quote a more extravagant answer: Marta Kuljon (aged 29), a life enthusiast, as she calls herself, working for LISTOPAD 2008

15

publicystyka pracująca dla międzynarodowej firmy wyznała, że jej marzeniem jest: „dwupoziomowe mieszkanie w pobliżu centrum dużego miasta. Drugi poziom na poddaszu, o powierzchni około 140 m², z dużym tarasem na dachu i przestrzeniami okiennymi. Dodatkowo oczywiście domek na łonie natury – może być greckie łono”.

an international company, told me that her dream is: “a two-level flat close to the centre of a large city. The second level of the flat would be in the attic, with the space of about 140 m², a sizeable terrace on the roof and window spaces. Plus a country house of course – preferably, in the Greek countryside”.

BYŁOBY TAK PIĘKNIE, GDYBY NIE PIENIĄDZE I NOTORYCZNY BRAK CZASU

IT WOULD BE SO BEAUTIFUL IF IT WAS NOT FOR THE MONEY AND THE CONSTANT LACK OF TIME

Wiele naszych marzeń odkładamy na później z oczywistych względów, czyli braku dostatecznych środków na ich realizację.

Ale może łatwiej żyć marzeniami? Na przykład tym, że za kilka lat (wersja optymistyczna) w końcu kondycja finansów światowych, a naszych w szczególności, ulegnie stabilizacji i uda nam się zaciągnąć pierwszy, bądź kolejny, nieco większy kredyt. Jeśli jesteśmy natomiast prawdziwymi „Dyziami Marzycielami”, to może nawet oczekujemy, że sfinalizujemy budowę domu lub kupno apartamentu, z widokiem na piękniejącą w oczach stolicę, z własnej kieszeni? Kiedy rzeczywiście odważymy się na ruch przybliżający nasze sny do rzeczywistości? Najpierw musielibyśmy wygrać z obawami jakie nami targają i na chłodno skalkulować co nam się bardziej opłaca, czy kupno, czy wynajem.

Zdaniem Pawła „wizja kilkunastoletniego zobowiązania, spłaty comiesięcznych rat jest oczywiście trochę przygnębiająca, ale spłacanie własnego mieszkania jest jednak przyjemniejsze od spłacanie cudzego (w przypadku wynajmu) oraz od mieszkania pod mostem, w przypadku skrajnego nonkonformizmu”. Niektórzy jednak mierzą siły na zamiary i zdają sobie sprawę, że wybrali rozwiązanie optymalne, bo przecież nie każdemu śni się dom w zaciszu drzew.

Związanych jest z tym sporo wyrzeczeń. Joanna Piątkowska świadomie z mężem wybrała mieszkanie w samej Warszawie, z dogodnym dojazdem do centrum. Długo i chłodno ważyli „za i

We put many of our dreams aside for obvious reasons, i.e. the lack of sufficient funds to realise them. Perhaps it’s just easier to live off the dreams? For instance, dreams of the world economy (optimistic version) and our personal finances finally stabilising themselves in the next few years and us being able to draw our first, or maybe yet another, slightly bigger bank loan. And if we are even bigger dreamers than this, maybe we believe that one day we shall be able to build a house or buy an apartment with a view of the growing prettier every day capital city with our own money.

When will we actually make a move that will render our dreams closer to reality? First we would have to overcome our worst fears and calculate what is simply more beneficial financially – buying or renting a flat?

In Paweł’s opinion “the vision of a long-term, many years commitment and the payment of monthly instalments does seem a little depressing, yet paying off your own flat is still more pleasurable than paying off someone else’s (in the case of renting) or just living under the bridge if you want to appear truly non-conformist”. Some people, however, know their limitations and are convinced that they have selected the optimum solution, since not everyone dreams of a tree-surrounded house.

This unfortunately means giving up on many things: Joanna Piątkowska and her husband have consciously decided to live in Warsaw proper with easy access to the centre. They have

16

LISTOPAD 2008

publicystyka przeciw”. Przeważyła jednak opcja mieszkania w kamienicy, bowiem w przypadku posiadania domu dochodzi sporo dodatkowych problemów. Trzeba urządzić dużo większą przestrzeń. Dodatkowo ogród i podwórko. „Trzeba liczyć się także z koniecznością posiadania dwóch samochodów i ich tankowania, długiego czasu dojazdu do pracy i stania w korkach. Dochodzi jeszcze strach przed włamaniami, czy też zwykły lęk przez pozostaniem samej na noc w domu, gdy mąż wyjedzie, troszczenie się o wszystkie rzeczy, którymi w przypadku mieszkania zajmuje się spółdzielnia czy wspólnota mieszkaniowa” - wylicza Piątkowska.

thoroughly considered all the “pros” and “cons” and selected the flat-in-a-block option, because having an own house stands for a lot of additional problems. First, there is much more space that needs to be decorated, plus the garden and yard to be cared for. „One must also bear in mind the need to have two cars and fill them up now and then, long travels to work and back and getting stuck in traffic jams. This is accompanied by a fear of break-ins or the resentment towards staying home-alone at night when my husband is away, followed by caring for all the issues which in the case of a flat are solved by the housing cooperative or community” - Piątkowska enumerates.

PRZESPALIŚMY NAJODPOWIEDNIEJSZY MOMENT

WE HAVE MISSED THE BEST MOMENT

Pomimo wszystko jednak należy sobie zdawać sprawę, bez względu na to, jakie są marzenia dotyczące mieszkania, że wielu z nas przeoczyło najlepszy okres na jego zakup.

Marta Kuljon zgadza się z tym twierdzeniem i mówi, że przegapiła odpowiedni moment, „kiedy można było w miarę tanio zainwestować w mieszkanie. Co prawda rynek kredytowy nie był wówczas tak dostępny, niemniej jednak przy odrobinie starań…”

Nie kończy, bo powszechnie wiadomo, że nikt nie przewidział, że w ciągu kilku lat ceny nieruchomości tak nieodwracalnie poszybują w górę, a kryzys finansowy, pewnie na długo, przekreśli łatwą dostępność kredytów hipotecznych. „Mądry Polak po szkodzie”. Młodość ma jednak tę wadę, że często nie dba o planowanie z dużym wyprzedzeniem, a wizja stabilizacji poraża niektórych, choć nie wszystkich.

Garstka moich znajomych zdążyła właściwie zainwestować środki na rynku nieruchomości jeszcze przed boomem. Odważyli się we właściwym momencie zrobić ten pierwszy krok. Wielu z nich kupiło ciasne, ale własne mieszkanie, w miarę dobrej lokalizacji. Inni zaś, mający wtedy lepsze zaplecze finansowe lub bardziej sprecyzowany plan życiowy („nie chcemy się za chwilę znów przeprowadzać”) postawiło wszystko na jedną kartę.

Zdecydowali się oni kupić już „coś” docelowego, a przynajmniej „coś” na kilkanaście lat. Pomogło im w tym to, że od jakiegoś czasu pracowali zawodowo i mieli odłożone „zaskórniaki”.

Niektórym z nich po prostu rodzice udzielili finansowego wsparcia.

Szczęściarze zaś trafili na wyśmienitą okazję i nie musieli się tak długo wahać. Są też w tym gronie i tacy „szaleńcy”, którym udało się kupić ziemię poza Warszawą, wtedy jeszcze w miarę tanio.

Postanowili oni krok po kroku, w miarę możliwości, stawiać ściany, wznosić dach, godząc się na życie „na kartonach” przez jakiś bliżej nieokreślony czas.

I był to strzał w dziesiątkę. Teraz, gdy tylko zapragną znowu rzucić się w wir migoczącej stolicy mogą pozbyć się domu i kupić za gotówkę mieszkanie w centrum.

Warto jednak pamiętać, że bez względu na to, jak dalece zaangażowani jesteśmy w realizowanie naszych marzeń o własnym, wymarzonym kącie żyjemy tu i teraz. Trzeba docenić to, co się ma i powtarzać często, tak jak pewna mysz z bajki: „ja kocham norkę swą, choć zwykłą dziurką w ścianie jest”.

We must also be aware that whatever our dreams regarding a flat are, many of us have simply missed the best moment to buy it.

Marta Kuljon agrees with the above claim and says that she missed the opportunity “when it was still relatively cheap to invest in an apartment. Truly enough, the bank loan market was less accessible then, yet if one only made an effort…”

She doesn’t finish the sentence, since it is universally known that nobody had predicted that in just a few-years’ time the real estate prices will go up so quickly and irreversibly and the financial markets crisis will void the easy access to mortgage loans, probably for a long time. No use regretting it now – one of youth’s vices is the lack of care to plan well ahead and the prospect of “settling down” is just too much to handle, although admittedly not to everybody.

A small group of my friends have just about managed to properly invest in the real estate market before its boom. They had enough courage to take the first step at the appropriate time – many among them bought their first, even if small, own flat in a relatively good location. Others, who had better financial means at their disposal at the time or a more specified life plan (“we don’t want to have to move soon”), had decided to go even further and buy a more “permanent” place to live, something that should satisfy their residential needs for the next ten years or more. They were obviously supported by the fact that they had already been professionally active for some time and had collected some savings. Others, on the other hand, were financially aided by their parents. And the most lucky ones have simply encountered an excellent occasion and didn’t even need to hesitate. And some of the more “mad” people had managed to buy land in the vicinity of Warsaw, which was still rather cheap at the time. They decided to take everything step by step, to the best of their means, and erect wall after wall, to finally add a roof on top of them, while simultaneously accepting to live “half-unpacked” for indefinite time.

This proved a very wise move – now, if only they start missing the glamour of capital city life, they can always get rid of the house and buy a flat in the centre – with ready cash.

It is still worth remembering that regardless of how involved we get in the realisation of our dreams about an own, special place to live, we still live here and now. We should appreciate what we already have and often repeat, after a fairy-tale mouse: “I love my burrow, even if it’s just a hole-in-the-wall”.

KLAUDIA TORCHAŁA

KLAUDIA TORCHAŁA

LISTOPAD 2008

17

prawo

Umowa przedwstępna czym jest i na co w niej zwrócić uwagę Preliminary agreement - what it is and what should be kept in mind

P

oprzedni artykuł – Kupujemy mieszkanie, czyli co (Nowe mieszkanie październik 2008) – omawiał niektóre „produkty”, jakie są dostępne na rynku nieruchomości. W dalszej części cyklu zastanawiać będziemy się już tylko nad „nieruchomością lokalową” jako - zdaniem autora - możliwie najpełniejszym władztwem posiadacza (właściciela - nie lokatora) nad swoim mieszkaniem (nieruchomością lokalową).

Mieszkanie możemy nabyć na rynku wtórnym oraz bezpośrednio od dewelopera, na rynku pierwotnym.

W tym drugim przypadku zdarza się, że kupujemy produkt, którego jeszcze nie ma. Gdy nabywamy lokal już istniejący, finalizujemy sprawę, podpisując umowę, o której mowa w art.

7 ustawy o własności lokali. Natomiast gdy mieszkanie jest w trakcie budowy, sprawa jest bardziej skomplikowana.

Deweloperzy, często nie posiadając wystarczającego kapitału na sfinalizowanie budowy, wyszli do kupujących z propozycją nabycia roszczenia o wybudowanie nieruchomości lokalowej i przeniesienie jej własności na klienta. Innymi słowy zaistniała możliwość „zarezerwowania” konkretnego lokalu mieszkalnego. W chwili, gdy lokal już powstanie, deweloper nie będzie mógł go sprzedać nikomu innemu, jak uprawnionemu na podstawie umowy klientowi. Koronnym argumentem

Mieszkanie możemy nabyć na rynku wtórnym oraz bezpośrednio od dewelopera, na rynku pierwotnym.

W tym drugim przypadku zdarza się, że kupujemy produkt, którego jeszcze nie ma.

18

LISTOPAD 2008

O

ur previous article – titled ,,Buying a flat, meaning what exactly?’’ (in the October 2008 issue of Nowe mieszkanie) - discussed some of the products available on the real estate market.

In the subsequent part of our series we shall only consider the ,,real estate premises’’ as it constitutes - in the author’s opinion - the most complete available form of control of the proprietor (owner, not tenant) over their apartment (real estate premises).

We can purchase an apartment on the secondary market or directly from the developer, on the primary one. In the second case, however, we buy a product which is actually not in existence yet. When purchasing existing premises, we make the case final by signing the agreement referred to in article 7 of the premises ownership Act. But when the apartment remains under construction, the situation becomes more complex.

Developers, who often lack sufficient capital to finalise the construction, have come forward to the buyers with a proposal to purchase a claim to construct real estate premises and transfer its ownership to the customer.

In other words, a possibility has occurred to “reserve” given residential premises. The moment the premises are constructed the developer will be unable to sell it to anyone other than the customer entitled on the basis of the agreement. The developers’ chief argument in favour of such a solution is the large interest in apartments on the part of many potential buyers.

For the above described solution legislators have envisaged article 9 of the premises ownership Act, in which they have stressed that the separate ownership of the premises may also result from the execution of the agreement obligating the owner of the land to construct a building on this land and to establish – following the end of the construction – the premises’ separate ownership and transfer this right onto the other party to the agreement or another person indicated in the agreement – item 1, article 9. In the subsequent item, the legislators included the requirements to be met in order for the agreement to be valid. Item 3 of the discussed article provides the customer with the possibility of “changing” the developer, should the present one execute the agreement incorrectly or in a manner contrary to its contents. In such a situation we

prawo

Serdecznie zapraszamy na Targi Mieszkań, Domów i Wyposażenia tabelaofert.pl 8 i 9 listopada 2008 roku w Hali Expo XXI pojawi się mnóstwo wystawców z branży mieszkaniowej oraz wyposażenia.

Wszystko to organizujemy z myślą o naszych zwiedzających – pragnących nie tylko znaleźć dla siebie nowe mieszkania, ale również kompletnie je urządzić.

Na Targi zapraszamy wszystkich tych, którzy zainteresowani są kupieniem nowego mieszkania. Ale nie tylko. Przewagą naszej imprezy targowej nad wszystkimi innymi, jest fakt, że oferujemy na niej również możliwość kompletnego wyposażenia każdego wnętrza.

Ci obojętne najnowsze trendy wyposażeniowe, lubisz żyć modnie i w luksusie, interesuje Cię nowoczesny design – nie może Cię zabraknąć na Targach Mieszkań, Domów i Wyposażenia tabelaofert.pl. Przychodząc do hali Expo 8 i 9 listopada będzie można dokonać ogromnych zakupów i wyjść z niej z mnóstwem satysfakcjonujących produktów, jednocześnie wcale nie obciążających kieszeni.

Znajdź swoje M

Megawyprzedaże

Deweloperzy sprzedawać będą na Targach mieszkania ze swoich najnowszych inwestycji. Zaprezentują również te będące w trakcie realizacji. Specjalnie dla zwiedzających przygotują oferty mieszkań po okazyjnych cenach.

Na Targach pojawi się Eolian Park, który buduje wielorodzinne osiedle mieszkaniowe przy ulicy Ryżowej. Jak zapewnia deweloper - to jedyne takie miejsce na Ryżowej. Eolian Park będzie sprzedawał mieszkania w bardzo niskich cenach - od 6 200 zł za m². Poza tym zaoferuje zwiedzającym mieszkania pod klucz w cenie od 6 950 zł brutto!

Wśród wystawców nie zabraknie również Notabilis, budującego osiedla domów jednorodzinnych w zabudowie bliźniaczej na działkach o powierzchni od 430 – 870 m² na Wawrze i w Dawidach Bankowych. W każdym domku są 4 miejsca postojowe, poza tym: piaskowiec, akrylowe tynki, ściany dwuwarstwowe. Wysokość lokali: 2.90 m. Notabilis gwarantuje wysoką jakość materiałów wykończeniowych.

Dla zainteresowanych nowym lokum na Osiedlu Brzozowy Park i Wrzosowa Dolina, deweloper ma dla Państwa atrakcyjną cenę w najbardziej prestiżowym wykonaniu. Istnieje możliwość wykończenia pod klucz. Ceny domów od 970 000 zł na Wawrze i od 1 100 000 w Dawidach Bankowych.

Nasze Targi, to megawyprzedaże, jakich trudno szukać w salonach sprzedaży. Dzięki nam nie muszą Państwo zwiedzać kilkunastu sklepów oddalonych od siebie o kilkadziesiąt kilometrów. Na Targach Mieszkań Domów i Wyposażenia tabelaofert.pl będzie można znaleźć ogromne spektrum produktów różnych marek w jednym miejscu. Ten wyjątkowo dogodny sposób kupna materiałów do wyposażenia wnętrz oferuje tylko redNet Media.

Dużo, różnorodnie i na każdą kieszeń – to myśl przewodnia naszych Targów.

Kompleksowa oferta Na naszych Targach wyposażą Państwo cały dom: począwszy od salonu dziennego, poprzez sypialnię, łazienkę, kuchnię, a na pokoju dla dzieci zakończywszy. Oprócz tego wśród ofert wystawców znajdą się także sprzęty gospodarstwa domowego, jakich nie może zabraknąć w każdym praktycznym domu. Firma Moto Magnus będzie prezentować oraz sprzedawać nie tylko odśnieżarki, ale także quady i skutery. Mają Państwo ogród? To świetnie – na Targach pomożemy go urozmaicić nie tylko różnorodną roślinnością, ale także produktami, które niewątpliwie uprzyjemnią pobyt w nim i ułatwią jego pielęgnację.

Dla każdego, coś innego Oferta naszych Targów jest tak skonstruowana, aby każdy mógł znaleźć coś dla siebie. Zatem swoje mieszkania mogą Państwo urządzić niedrogo, kupując produkty z końcówek kolekcji po okazyjnych cenach, albo luksusowo - przebierając w ofertach drogich i ekskluzywnych marek.

Jeśli remontujesz swoje stare mieszkanie – te Targi są właśnie dla Ciebie.

Pomożemy Ci w tym, bez dużych inwestycji finansowych. A jeśli nie są

Atrakcje dla zwiedzających Wśród atrakcji na Targach przewidziany jest pokaz efektywnego gotowania przygotowany przez firmę Whirlpool. Natomiast przedstawiciele portalu Allegro.pl zaprezentują wszystkim zwiedzającym atrakcyjny i inspirujący pokaz decoupage.

Firma redNet Media przy organizacji swoich Targów pamięta o tych, którzy przychodzą na Targi ze swoimi dziećmi. Specjalnie z myślą o nich na terenie hali czekać będzie Sala Zabaw Dla Dzieci. To wspaniała okazja do tego, aby w trakcie wizyty na Targach Mieszkań, Domów i Wyposażenia tabelaofert.pl zapewnić dzieciom efektywne i atrakcyjne spędzanie czasu.

Fachowi pedagodzy i opiekunki z lokalnego przedszkola zapewnią im różne zajęcia plastyczne, gry, zabawy, konkursy, etc. Czas spędzony w Sali Zabaw, urządzonej w dziecięce zestawy meblowe firmy Meblik, upłynie im przyjemnie i beztrosko. Organizator zapewni maluchom także mnóstwo słodkości, częstując ciepłymi lodami.

Wśród atrakcji na Targach będzie Giełda Nieruchomości – tablica umiejscowiona na hali targowej, na której każdy ze zwiedzających będzie mógł zamieścić bezpłatnie swoje własne ogłoszenia dotyczące sprzedaży, wynajmu tudzież zamiany mieszkań. Partnerem Giełdy Nieruchomości jest dwutygodnik Giełda Nieruchomości Pomorze, który prezentować będzie m.in. oferty pomorskich nieruchomości wakacyjnych.

Nie zabraknie Stoiska tabelaofert.pl, które stanie się Centrum Informacji Mieszkaniowej, miejscem wyposażonym w komputery, w którym każdy będzie mógł zapoznać się z czołowym polskim serwisem rynku nieruchomości oraz z pomocą doradców znaleźć wymarzone mieszkanie.

Mamy dla naszych zwiedzających mnóstwo innych atrakcji. Jakich?

O tym przekonają się Państwo już 8 i 9 listopada 2008 roku na Targach Mieszkań, Domów i Wyposażenia tabelaofert.pl w hali Expo XXI. Serdecznie zapraszamy!

LISTOPAD 2008

19

prawo

deweloperów za takim rozwiązaniem jest duże zainteresowanie mieszkaniami ze strony wielu potencjalnych nabywców.

Dla opisanego powyżej rozwiązania ustawodawca przygotował art. 9 ustawy o własności lokali, w którym zaznaczył, że odrębna własność lokalu może powstać także w wykonaniu umowy zobowiązującej właściciela gruntu do wybudowania na tym gruncie domu oraz do ustanowienia - po zakończeniu budowy - odrębnej własności lokalu i przeniesienia tego prawa na drugą stronę umowy lub na inną wskazaną w umowie osobę – pkt.1, art. 9. W kolejnym punkcie ustawodawca zawarł wymogi, jakie należy spełnić, aby umowa ta była ważna. Punkt 3 przedmiotowego artykułu daje klientowi możliwość „zmiany” dewelopera na wypadek, gdyby dotychczasowy wykonywał umowę w sposób wadliwy albo sprzeczny z jej treścią. W tej sytuacji mamy następujący stan prawny: nabywamy roszczenie o wybudowanie nieistniejącej jeszcze nieruchomości lokalowej i przeniesienie na nas w przyszłości jej własności, a deweloper nabywa podstawę prawną do pobrania od nas pieniędzy. Stan faktyczny nie jest dla nas zbyt korzystny, ponieważ płacimy za coś, czego de facto jeszcze nie ma. Nie można również powiedzieć wprost, że deweloper buduje dla nas, bo aż do zawarcia umowy ustanowienia i przeniesienia własności nieruchomości, czyli umowy wykonującej umowę z art. 9, właścicielem całego budynku pozostaje deweloper. Konsekwencje tego stanu rzeczy odczuwamy dopiero wówczas, gdy deweloper popada w kłopoty finansowe lub ogłasza upadłość. Niepewność tę rekompensuje nam jednak ewentualna możliwość zmiany dewelopera w przypadku, gdy efekty jego działań są w dalekiej sprzeczności z naszymi oczekiwaniami. Niestety, deweloperzy dostrzegając możliwość zaistnienia kłopotów unikają zawierania z klientami umów w trybie art. 9 ustawy o własności lokali. Sytuacja ta jest częsta, choć zdarza się spotkać wzorce umów w powołanym wyżej trybie.

Zastępczym rozwiązaniem, pociągającym jednak za sobą utratę przez klienta uprawnienia do wpływania na jakość

20

LISTOPAD 2008

face the following legal status: we purchase a claim for the construction of the yet-non-existent real estate premises and the future transfer of its ownership onto us, while the developer acquires a legal basis to collect an amount of money from us. The facts of the case are not particularly advantageous for us since we pay for something which is de facto still not in existence. It cannot be claimed either that the developer is building for us because, until the conclusion of the agreement on the establishment and transfer of the real estate ownership, i.e. the agreement executing the agreement defined in article 9, the developer remains the whole building’s owner. The consequences of such a state of affairs can only be felt when the developer encounters financial troubles or announces bankruptcy.

This uncertainty can be somewhat compensated by the possibility of changing the developer if the effects of their activity rest in stark contrast with our expectations.

Unfortunately, aware of the possible difficulties, developers avoid concluding with the customers agreements in the mode foreseen by article 9 of the premises ownership Act. This is a frequent situation although one can come across agreement specimens prepared in the above mentioned mode. A substitute solution, which however entails the loss of the customer’s right to influence the developer’s quality of work resulting from article 9 of the premises ownership Act, is to conclude preliminary agreements, under the procedure provided for by articles 389 and 390 of the Civil Code, to the agreements on establishing of separate ownership of real estate premises and the transfer of this ownership onto the customer. Most often, it is this specimen of a preliminary agreement that is handed to us by the developers. What is this agreement and what consequences does it entail?

The preliminary agreement should secure the execution of the proper agreement both by the developer and the

prawo

prac dewelopera, jakie daje art. 9 ustawy o własności lokali, jest zawieranie umów przedwstępnych w trybie art. 389 i 390 Kodeksu cywilnego do umów ustanowienia odrębnej własności nieruchomości lokalowej i przeniesienia tej własności na klienta. I takie właśnie wzorce umów przedwstępnych wręczają nam najczęściej deweloperzy.

Czym jest taka umowa i jakie rodzi skutki?

Umowa przedwstępna powinna zabezpieczać wykonanie umowy właściwej zarówno przez dewelopera, jak i przez kupującego. Skoro już decydujemy się na zapłatę za lokal mieszkalny, którego jeszcze nie ma, musimy wymagać, aby umowa ta należycie zabezpieczała nasze interesy.

Po pierwsze – powinna zobowiązywać dewelopera do jak najszybszego przystąpienia do umowy przyrzeczonej, która jest najważniejsza z punktu widzenia naszego bezpieczeństwa prawnego. Należy pamiętać, aby w umowach przedwstępnych zwracać uwagę przede wszystkim na datę podpisana umowy przyrzeczonej, wywołującej ostateczny skutek w postaci nabycia przez nas prawa własności nieruchomości lokalowej, a nie na termin wybudowania budynku lub nawet udostępnienia nam lokalu. Z prawnego punktu widzenia te dwie daty niewiele dla nas znaczą. Wszelkie istniejące w umowie niedookreślone zapisy odnośnie daty podpisania umowy przyrzeczonej lub pozwalające deweloperowi datę tę przekładać, są dla nas niekorzystne. Po drugie – musimy zwrócić uwagę na zapisy, które dotyczą samego przedmiotu umowy, czyli lokalu mieszkalnego. Muszą one wprost odpowiadać zapewnieniom sprzedawcy lub folderom, którymi deweloper stara się nas namówić do zakupu lokalu właśnie u niego. Należy pamiętać, że wszystkie zapewnienia dotyczące jakości, metrażu czy ceny nie zawarte wprost w zapisach umowy przedwstępnej, mogą nie zostać zrealizowane. Po trzecie - należy zwrócić uwagę na to, czy możemy w prosty sposób wycofać się z umowy. Zapisy takie są niezbędne szczególnie w przypadku, gdy deweloper popada w kłopoty finansowe. Jednym z najczarniejszych scenariuszy, jakie można sobie wyobrazić, jest upadłość dewelopera, czyli właściciela budynku, w którym ma znajdować się lokal mieszkalny, za który już zapłaciliśmy, w sytuacji, gdy zapisy umowy przedwstępnej są tak skonstruowane, że nie możemy się z niej wycofać, nawet przy stracie jakiejś części wpłaconych pieniędzy. W umowie przedwstępnej należy jeszcze zwrócić

buyer. Since we decide to pay for residential premises which are not in existence yet, we must ensure that the agreement appropriately secures our interests. Firstly, it should obligate the developer to the fastest possible conclusion of the promised agreement, which is crucial from the perspective of our legal security. It must be remembered to pay special attention to the date of the promised agreement quoted in the preliminary agreement. The promised agreement will result in the final legal effect we are after, in the form of acquiring by us of the ownership right to the real estate premises. The promised agreement date is not equivalent to the deadline for the construction of the building or even making the premises available to us. From the legal perspective, the latter two dates are of little significance for the buyer. All provisions regarding the promised agreement date which remain under-defined in the preliminary agreement, or which allow the developer to postpone this date, act to our detriment.

Secondly, we must pay attention to the provisions concerning the very subject matter of the agreement, i.e. the residential premises. They must directly reflect the seller’s claims or the advertising folders’ content, with which the developer tries to encourage us to purchase the premises from them and not anybody else. It should be kept in mind that all claims and assurances regarding quality, size or the price not included directly in the provisions of the preliminary agreement might not be finally implemented. Thirdly, attention must be paid to whether we could withdraw from the agreement in a simple manner. Such provisions are indispensable particularly if the developer falls into financial trouble. One of the gravest worst-case-scenarios which we could imagine is the actual bankruptcy of the developer, i.e. the owner of the building in which the residential premises that we have already paid for are to be located, in a situation when the provisions of the preliminary agreement are constructed in such a manner that we cannot withdraw from it, even with a loss of a part of the contributed sums. Another issue that should be examined in the preliminary agreement is a number of terms included in its contents – bearing in mind that most frequently, although not always, the developer has constructed the agreement firstly and foremostly with the protection of their own interest in mind. When conducting negotiations, one should consider

LISTOPAD 2008

21

prawo

uwagę na szereg różnego rodzaju zwrotów, pamiętając o tym, że deweloper najczęściej - choć nie zawsze - konstruował ją przede wszystkim z myślą o zabezpieczeniu swoich interesów.

Prowadząc negocjacje należy mieć na uwadze art. 353 [1] Kodeksu cywilnego, który pozwala stronom zawierającym umowę ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Skuteczność umowy przedwstępnej, czyli pewność, że deweloper w przyszłości wykona należycie swoje zobowiązanie, zależy w głównej mierze od formy, w jakiej zawrzemy umowę przedwstępną. Kodeks cywilny określa skuteczność umów przedwstępnych w ten sposób, że jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania. Jednak gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy (a formą umowy przenoszącej własność jest akt notarialny), strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej (art. 390 Kodeksu cywilnego). Inaczej mówiąc, jeśli zawrzemy umowę przedwstępną w zwykłej formie pisemnej, w razie uchylania się od zawarcia umowy przyrzeczonej przez dewelopera możemy żądać zwrotu wpłaconych kwot oraz ewentualnego odszkodowania. Gdy natomiast zawrzemy umowę przedwstępną w formie aktu notarialnego, a deweloper uchyla się od jej wykonania, możemy skutecznie nabyć nieruchomość z pominięciem dewelopera na podstawie orzeczenia sądu. Forma aktu notarialnego umowy przedwstępnej pociąga za sobą jeszcze szereg innych skutków, jednak ograniczenia objętościowe artykułu nie pozwalają mi ich wymienić.

article 353 [1] of the Civil Code, which allows both parties concluding the agreement to adjust the legal relationship at their own discretion, provided that its contents and goal do not contradict the properties (nature) of the relationship, the Act or the principles of social coexistence. The effectiveness of the preliminary agreement, i.e. certainty that in the future the developer will duly execute their commitment, depends to a large extent on the form in which we shall conclude the preliminary agreement. The Civil Code defines preliminary agreements’ effectiveness as the fact that when a party obligated to conclude a promised agreement evades the said conclusion, the other party may demand the repairing of the damage they have suffered by hoping to conclude a promised agreement. In the preliminary agreement, the parties may define the compensation scope differently.

However, if the preliminary agreement satisfies all the requirements on which depends the validity of the promised agreement, in particular as concerns the form (and the form for an ownership transfer agreement is a notarial deed), the entitled party may seek the conclusion of the promised agreement (article 390 of the Civil Code). To rephrase the above, if we conclude the preliminary agreement in a regular written form, in case of the developer evading the conclusion of the promised agreement, we may demand the return of the amounts paid and possible compensation. If, on the other hand, we conclude the preliminary agreement in the notarial deed form and the developer evades its execution, we can effectively acquire the real estate with the exclusion of the developer, on the basis of a court decision.

The notarial deed form of the preliminary agreement entails a considerable number of other effects, yet the word-count limitations of this article do not allow me to enumerate or discuss them here.

MARCIN SZYMANEK Kancelaria Prawna REGULUS

MARCIN SZYMANEK Kancelaria Prawna REGULUS

22

LISTOPAD 2008

finanse

Od hossy do zadyszki, czyli krótka opowieść o tym, jak królewicz został

żebrakiem...

From boom to crisis, or a short tale of how the Prince became a beggar…

J

eszcze dwa lata temu szał zakupów mieszkań trwał w najlepsze. Powodzeniem cieszyły się zarówno lokale kupowane na rynku wtórnym, jak i pierwotnym. Powszechne zainteresowanie budziły kolejne inwestycje deweloperów, już na etapie grodzenia terenu pod przyszły budynek. Normą było, że pierwsze przedwstępne umowy kupna lokalu podpisywano jeszcze zanim na teren budowy wjechały koparki i żurawie. Jedna ze spółdzielni zrobiła nawet rezerwacje na kupno mieszkań w budynku, który planowała postawić na warszawskiej PradzePółnoc, na kilka lat przed otrzymaniem pozwolenia na rozpoczęcie prac! Stworzono listę rezerwową, bo chętnych było zbyt wielu.

Notabene, budowa w tym miejscu rozpoczęła się dopiero niecały rok temu i – jak na razie – idzie dość opornie.

Zanim na placu budowy pokazał się szyld z informacją o sprzedaży lokali, zdecydowana większość z nich była już sprzedana. Pozostawały z reguły kawalerki i mieszkania o największych powierzchniach. Ale i one dość szybko znajdowały nabywców.

O

nly two years ago everyone was rushing to buy an apartment, whether on the primary or secondary market. Developer investments stirred buyer interest even as the ground for new buildings was being fenced. It was a common thing to sign pre-agreements on apartments before digging machines and cranes arrived on the construction site. One of the cooperatives offered to make bookings for apartments in a block of flats it was planning to build in the next couple of years in the Praga Północ district - before it had received any permits and concessions. A reserve list had to be created as there were too many interested buyers.

Interestingly enough, works on this particular block of flats have begun a little less than a year ago, and so far are not moving very quickly.

In general, before the notice board advertising apartments for sale made its way to the construction site, most flats were already sold. Even the studio flats and the big apartments that

Jedna ze spółdzielni zrobiła nawet rezerwacje na kupno mieszkań w budynku, który planowała postawić na warszawskiej Pradze-Północ, na kilka lat przed otrzymaniem pozwolenia na rozpoczęcie prac!

LISTOPAD 2008

23

finanse

Nie mniejszym zainteresowaniem cieszył się rynek wtórny.

Doszło do tego, że kupowanie gazety z ogłoszeniami mijało się z celem. W chwili, gdy trafiała do kiosków, duża część ofert była już nieaktualna, bo co sprytniejsi i bardziej ambitni poszukiwacze własnego lokum odpowiadali na ogłoszenia w chwilę po tym, jak pojawiały się one w internecie. Telefony osób wystawiających mieszkania na sprzedaż nie milkły przez długie miesiące, mimo że transakcję zawierano najpóźniej w kilka dni po publikacji ogłoszenia. Częstą praktyką było umawianie zainteresowanych kupnem mieszkania na jedną godzinę. Spotkania takie przybierały charakter agresywnej licytacji – kto da więcej.

Ceny w tym czasie wydawały się dość wysokie, ale szybko okazało się, że potencjał ich dalszego wzrostu jest ogromny.

Eksperci związani z rynkiem nieruchomości nieustannie wieszczyli kolejne kilkunastoprocentowe zwyżki. - Teraz albo nigdy! – rzucali zdesperowani Polacy, przeliczając swoje mizerne oszczędności.

Szybko nauczyli się życia na kredyt. Ciułanie grosza w sytuacji, gdy ceny mieszkań galopowały w górę, nie miało sensu. Zaczęła się okupacja biur pośredników finansowych, którzy nie wychodzili z pracy po kilkanaście godzin dziennie. Na spotkanie z doradcą przychodziło czekać nawet po dwa tygodnie. Bank hojną ręką rozdawały kredyty. Można było liczyć na kwotę w wysokości nawet 120 proc. wartości mieszkania.

Deweloperzy wykazywali krociowe zyski. Takimi marżami nie mogli pochwalić się przedstawiciele żadnej innej branży. Świetnie żyło się też firmom budowlanym, producentom materiałów budowlanych oraz ekipom remontowym i przysłowiowym „złotym rączkom”, czyli panom Heniom, Tadkom i Edkom, którzy z mniejszą lub większą wprawą kładli tynki, kafelki i panele (do czasu masowej emigracji na Wyspy...).

24

LISTOPAD 2008

are normally left over quickly disappeared.

The situation was identical on the secondary market. The buying frenzy reached the point where buying your paper with ads was pointless, as when it made it to the shops most offers were already outdated: indeed, people would answer these same ads through the web, before they were printed in the paper. In apartments that had been sold, phones kept ringing for months after the purchase. Often enough, several prospective buyers would have the same appointment with the seller in an attempt to get the highest bid.

Although prices already seemed high, it soon appeared they could easily climb higher. Experts dealing with the real estate market kept predicting further rises by several percent.

“Now or never!”: desperate Poles would say counting their meager economies. They quickly learned how to live on credit.

Adding penny to penny when apartment prices were soaring simply did not make sense anymore. Financial intermediaries worked longer hours to deal with the long lines of interested buyers, who waited for hours for a meeting with a financial adviser. Banks were generous with their loans, and one could even count on getting a sum that was worth 120% of your apartment’s value.

Developers made enormous profits, and no other line of trade could boast such numbers. Construction companies also profited from this situation, as well as repair teams and various handymen, who laid tiles and panels and plastered walls (however, only until most left to work in the UK).

Investors on the stock exchange went mad about developer companies. At one point on the Warsaw stock exchange all the

finanse

LISTOPAD 2008

25

finanse Inwestorzy giełdowi oszaleli na punkcie firm deweloperskich.

W pewnym momencie na warszawskim parkiecie notowani byli prawie wszyscy liczący się przedstawiciele branży – Dom Development, JW. Construction, Polnord, LC Corp, Orco Property Group, Echo Investment i inni. Ich akcje w ofertach publicznych wyprzedawane były na pniu. Cena nie grała roli. Kursy rosły w ślad za drożejącymi metrami kwadratowymi mieszkań. To rozpalało wyobraźnię reprezentantów innych branż, którzy coraz częściej decydowali się na przygodę z deweloperką, traktując ją jako dodatek do podstawowej działalności, lub też rezygnując całkowicie z dotychczasowego głównego zajęcia. W czerwcu 2007 roku na giełdzie powstał indeks grupujący przedstawicieli branży – WIG Deweloperzy. Niefortunnie, mniej więcej od tego momentu, na warszawskim parkiecie rozpoczęła się dekoniunktura, która trwa do dziś... Wartość indeksu dotychczasowych królów parkietu spadła od połowy zeszłego roku o ponad 75 proc. Bo to właśnie ich akcje uległy najgłębszej przecenie. Bańka pękła, sentymenty gdzieś uszły, inwestorzy hurmem zaczęli wycofywać zaangażowane w papiery firm pieniądze.

W tym samym czasie diametralnie zmieniła się sytuacja na rynku mieszkaniowym. Oczekiwania potencjalnych kupców i deweloperów zaczęły się zasadniczo rozmijać. Nie było już akceptacji dla dalszych podwyżek cen lokali. Różne źródła wskazują, że nieruchomości mieszkaniowe w Polsce podrożały w latach 2004-2007 o ok. 200 proc., a w Warszawie o 230 proc.

Rynek się przegrzał.

Na odwrócenie trendu wpływ miało wiele czynników.

Po pierwsze – początek bessy na giełdzie.

Dotychczas inwestorzy, rozpieszczani hossą, inwestowali zarobione pieniądze m.in. w nieruchomości. Gdy rynek kapitałowy przestał przynosić oczekiwane stopy zwrotu, a nawet wypłukiwał portfele graczy, którzy nie zdążyli wycofać się z niefortunnych inwestycji, skończyło się lokowanie środków w mieszkania.

26

LISTOPAD 2008

important representatives of this line of trade were quoted: Dom Development, JW.Construction, Polnord, LC Corp, Orco Property Group, Echo Investment and others. Their shares were immediately sold out in public offers, regardless of price.

Indexes rose, following the rising prices per square metre of apartments. This ignited the imagination of representatives from other areas, who chose to go into real estate in order to supplement their income or who dropped their regular activities altogether and turned solely to real estate. In June 2007 the stock market’s developers index was created – WIG Developers. Unfortunately, the real estate boom came to a halt at that point, and has not recovered from this blow yet… Since the middle of last year the value of the index of yesterday’s stock market kings has dropped by 75%. It was these shares specifically that were devaluated most. The bubble burst and investors began pulling out en masse the money invested in companies.

At the same time the situation on the real estate market changed drastically. Buyer and seller expectations started diverging as further increases in apartment prices become unacceptable. Various estimates show that apartment prices rose by 200% between 2004-2007, and by 230% in Warsaw alone. The market was exhausted.

Several factors influenced this reversal. First, the beginnings of a drop on the stock market. So far, spoilt by the boom, investors had often placed their money in real estate.

Once the market stopped returning expected return rates, and in fact even drained investors’ wallets (of those who did not withdraw in time), money was no longer invested in the real estate market. Also, for the first time in a long time, secondary apartments started appearing in greater numbers. Those who had frozen their money in real estate earlier, wanting to take advantage of the boom, started reselling their apartments.

Simultaneously offers by developers kept flowing in, as earlier developer projects were finished. After Romania and Bulgaria joined the EU, foreign investors interested in making profit from real estate turned to these new markets, and they began to sell their investments in Poland. Higher supply meant a drop in prices.

The situation was made worse by the mortgage credit market crisis in the US. American banks had been generously granting credits, and it turned out most loan debtors were unable to meet their financial obligations. Rumours of a crisis appeared in 2007, but it was only a few months ago that the crisis was made plain to everyone. Financial institutions overseas began to register huge losses. In mid September this year the fourth largest investment bank, Lehman Brothers, went bankrupt. Earlier, the American central bank had agreed to take over two insurance-loan companies with huge

finanse Pojawiła się też dodatkowa podaż lokali z drugiej ręki. Ci, którzy wcześniej zamrozili pieniądze w nieruchomościach z myślą o późniejszej korzystnej odsprzedaży, na „górce” zaczęli wystawiać je na sprzedaż. Jednocześnie cały czas na rynku pojawiały się nowe oferty ze strony deweloperów, kończących rozpoczęte wcześniej inwestycje. Po tym, jak Rumunia i Bułgaria z początkiem 2007 roku weszły do Unii Europejskiej, uwaga inwestorów zagranicznych zainteresowanych zarabianiem na mieszkaniach przeniosła się na tamte rynki. Zaczęli spieniężać swoje inwestycje w Polsce. Zwiększona podaż przełożyła się na spadek cen.

Sytuację pogorszył kryzys na rynku kredytów hipotecznych w USA, który doprowadził do upadku wiele instytucji finansowych.

Banki amerykańskie wcześniej hojną ręką rozdawały kredyty.

Z czasem okazało się, że część pożyczkobiorców nie była w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań finansowych. O kryzysie zaczęło się mówić w 2007 roku, ale z prawdziwym impetem ujawnił się parę miesięcy temu. Instytucje finansowe zza Oceanu zaczęły pokazywać ogromne straty. W połowie września tego roku czwarty co do wielkości bank inwestycyjny Lehman Brothers ogłosił upadłość. Wcześniej amerykański bank centralny zgodził się przejąć dwie firmy ubezpieczeniowo-pożyczkowe z ogromnymi, kilkumiliardowymi długami – Fannie Mae i Freddie Mac - chroniąc je tym samym przed upadkiem. Następnie kwotą 85 mld USD dokapitalizowano największego ubezpieczyciela na świecie – AIG, któremu również groziło bankructwo. Kryzys rozlewał się szeroką falą na rynki europejskie. W efekcie banki, również rodzime, zaczęły dużo ostrożniej przyznawać kredyty. Dziś otrzymanie kwoty równej 100 proc. wartości nieruchomości jest już praktycznie niemożliwe. Zaostrzono kryteria przyznawania kredytów. Jak to przekłada się na sytuację na rynku mieszkaniowym, nietrudno sobie wyobrazić.

W tej chwili nie ma już kolejek pod biurami deweloperów.

Powszechnym zjawiskiem są dodatkowe zachęty w postaci gratisowego garażu, miejsca parkingowego, czy np. wyposażenia kuchni. Część realizowanych inwestycji zmieniła profil z mieszkaniowych na komercyjne, bo tu jest większy popyt.

Jednocześnie odrodził się rynek wynajmu lokali. Mimo że ceny wynajmowanych mieszkań dość znacząco wzrosły, chętnych na nie nie brakuje.

Zdaniem części analityków jeszcze w tym roku mieszkania mogą potanieć o kilka proc. W przyszłym roku spodziewana jest stabilizacja, a z kolei w 2010 roku może powrócić trend wzrostowy. Ale dziś trudno o jednoznaczne prognozy.

Podstawową niewiadomą jest kryzys na rynku finansowym. Nie wiadomo, jak długo potrwa, jak szeroki będzie miał zasięg i na ile skuteczny będzie plan ratunkowy wdrożony przez poszczególne kraje. Póki co, politycy i przedstawiciele krajowych instytucji nadzorujących rynek finansowy zapewniają, że system bankowy w Polsce jest bezpieczny. Nie ma tu zagrożenia upadłościami, a polityka kredytowa prowadzona przez banki była wyważona.

Generalnie jednak spodziewane jest osłabienie światowego wzrostu gospodarczego, bo problemy banków przełożą się i na inne sfery gospodarki. Pozostaje mieć nadzieję, że spowolnienie nie będzie trwałe i rynek upora się z kryzysem.

Monika Tatur

debts – Freddy Mac and Fanny Mae - thus saving them from bankruptcy.

Next, the sum of 85 billion dollars was used to salvage the world’s biggest insurance provider, AIG, who was facing bankruptcy. The crisis spilled over to the European markets. As a result, banks have begun exercising more caution in granting credits, also on the Polish market. Today, receiving a sum equal to 100 percent of the value of the real estate is practically impossible. Criteria for granting credits were made stricter and it is easy to imagine how this affects the real estate market.

Lines have dwindled in front of developers’ offices. A common incentive for the purchase of a flat nowadays is a prestigious garage, good parking space or an outfitted kitchen to go with the offer. A large part of new apartment buildings have been converted into office space, as there is more demand here.

Despite the fact that prices for apartment rental have increased considerably, there is still a good deal of interest.

According to some analysts, prices for apartments could go down by several percent by the end of the year. The following year a stabilization is expected and by 2010 a rise could happen again. However, it is difficult to make predictions. The crisis on the financial market remains a big unknown: how long it will last, how far reaching and efficient the bailout plans implemented by various governments will be. For the time being, politicians and representatives of national institutions overlooking the financial market say there are no reasons for worry about the Polish banking system. There is no threat of bankruptcies, as banking credit policies have been balanced. However, it is estimated that the global economic growth will slow down as banking problems spill over to other spheres. We can only hope that the slowdown will not be permanent and that the market can deal with this crisis.

Monika Tatur

LISTOPAD 2008

27

inwestycje

Za górami, za lasami

czyli

kraje, w których warto inwestować Far, far away: countries where you should invest

H

ossa na polskim rynku nieruchomości już minęła.

Coraz większa podaż sprawia, że zainteresowani kupnem mieszkania mają do wyboru szeroką gamę ofert, a deweloperzy rozpoczynają walkę o klientów.

Sprawia to, że inwestowanie na rodzimym rynku nieruchomości stało się mniej intratne. Nie możemy spodziewać się szybkiego wzrostu wartości inwestycji, a wysokie ceny metra kwadratowego sprawiają, że zakup nieruchomości pod wynajem staje się inwestycją długoterminową o stosunkowo wysokiej stopie zwrotu. W obliczu ostatnich wydarzeń na rynkach finansowych i załamaniu światowego systemu bankowego inwestorzy skłaniają się ku alternatywnym rozwiązaniom. Jedną z takich możliwości jest inwestowanie w nieruchomości w krajach, w których boom na rynku dopiero nastąpi, gdzie przewidywany jest wysoki wzrost wartości inwestycji, a co za tym idzie zadowalająca stopa zwrotu.

Specjaliści rynku nieruchomości, skupieni wokół Klubu Inwestora należącego do redNet Investment za szczególnie perspektywiczne uważają lokalizacje w Egipcie, Malezji, Brazylii i na wenezuelskiej wyspie Margaricie.

Dzięki szybkiemu tempu wzrostu gospodarczego, fali napływu kapitału zagranicznego i uwolnieniu w 2003 roku waluty, egipski rynek mieszkaniowy stał się niezwykle perspektywiczny dla inwestorów zagranicznych. Niższe ceny apartamentów przyciągają obcy kapitał, a niezaspokojony popyt wewnętrzny i ciągły niedobór podaży stanowią szansę na szybki wzrost wartości mieszkania.

Dzięki doskonałym warunkom klimatycznym, pięknej linii brzegowej i światowej sławy zabytkom Egipt jest idealnym miejscem na zakup nieruchomości turystycznych. Gwarantuje to uzyskanie wysokiej stopy zwrotu wynajmu nieruchomości. Szczególnie preferowane są regiony wybrzeża Morza Czerwonego, Morza Śródziemnego oraz główne miasta (Kair, Aleksandria). W przeciągu ostatnich kilku lat, okres dynamicznego rozwoju przeżywa region Hurgady. Ceny metra kwadratowego są tam nadal niższe w porównaniu z innymi regionami, a szeroka oferta projektów deweloperskich przyciąga inwestorów zagranicznych. Oprócz celów inwestycyjnych, Egipt cieszy się dużą popularnością wśród wszystkich zainteresowanych zakupem drugiego, wakacyjnego domu. Moda na własne lokum w egzotycznych zakątkach świata zdobywa coraz więcej zwolenników. Egipt, poza niższymi cenami

28

LISTOPAD 2008

T

he boom on the Polish real estate market is now over.

Steadily increasing supply means that those looking for an apartment can afford to be picky, and property developers have begun to fight for customers. As a consequence, investing in the real estate market has become much less profitable. We can no longer expect a quick rise in the prices of real estate, while elevated prices per square metre have turned the purchase of real estate for rent into a long term investment with a relatively high rate of return. Faced with the latest developments on financial markets and the collapse of the world banking system, investors have turned towards alternative solutions. One option is to invest in countries where the real estate boom is only about to begin, and where the investment value is expected to increase significantly, yielding, as a result, a satisfactory rate of return.

Real estate market specialists, members of RedNet Investment’s Investor Club believe locations in Egypt, Malaysia, Brazil and the Venezuelan Island Margarita to be rich with real estate investment opportunities.

Due to its high economic growth rate and to the increasing amount of foreign capital combined with the floating of the currency in 2003, the Egyptian real estate market has become

inwestycje mieszkań, położony jest stosunkowo blisko Europy, co przyciąga spragnionych słońca Europejczyków.

Kolejnym, inwestycyjnym rajem jest Malezja. To niewielkie, należące go grupy państw ASEAN państewko posiada jedną z najprężniej rozwijających się gospodarek (5-6 % wzrostu PKB) w Azji Południowo-Wschodniej. Stabilna sytuacja ekonomiczna, wysoki poziom inwestycji zagranicznych i pozytywny bilans obrotów handlowych sprawiają, że inwestorzy mogą liczyć na pewny i szybki zysk. Sam rynek malezyjskich nieruchomości jest najlepiej prosperującym sektorem gospodarki już od wielu lat, a wszelkie prognozy są dla niego bardzo optymistyczne. Dzięki dogodnym rozwiązaniom prawnym i fiskalnym, malezyjski rynek nieruchomości jest szeroko otwarty na inwestorów zagranicznych.

Kraj charakteryzuje silny popyt wewnętrzny na mieszkania, do którego przyczyniają się młoda struktura wiekowa społeczeństwa i szybka urbanizacja. Co więcej, bogactwo kultur, warunki naturalne, klimat oraz doskonała infrastruktura czynią Malezję krajem niezwykle atrakcyjnym pod względem turystycznym. Rosnąca popularność Malezji jako miejsca spędzania urlopu zapewni koniunkturę na rynku wynajmu nieruchomości wakacyjnych.

Brazylia, jako najlepiej rozwinięty gospodarczo kraj Ameryki Południowej, ma szanse stać się wkrótce potęgą ekonomiczną.

Amerykański bank inwestycyjny Goldman Sachs zaliczył Brazylię, oprócz Rosji, Indii i Chin, to tzw. grupy krajów BRIC. Według analityków kraje te w perspektywie 30 lat będą razem silniejsze niż

very appealing for foreign investors. Lower apartment prices attract foreign capital, while unsatisfied internal demand together with insufficient supply make a quick increase in apartment prices very likely. Boasting wonderful climate, beautiful shores and world-class monuments, Egypt is the perfect place in which to buy tourist real estate. It is guaranteed to yield a high rate of return for real estate rental. Locations on the Red Sea, the Mediterranean as well as the main cities (Cairo, Alexandria) are especially promising, as in the city of Hurghada, which has been experiencing rapid growth over the past couple of years.

Prices per square meter of real estate in Hurghada are still lower than in most regions in Egypt and the wide ranging offer of developer projects attract foreign investment. Egypt is also a common choice for those interested in buying a holiday house, as the fashion for a house in the world’s most exotic locations is gaining more and more popularity. Apart from offering cheaper real estate, Egypt’s relative proximity to Europe means it attracts sun-deprived Europeans.

Malaysia is another paradise for investors. This small country is a member of the ASEAN group and has one of the fastest developing economies (5-6% GNP) in South-East Asia. A stable economy combined with a positive balance of trade turnover make it an ideal ground for investors looking for quick and safe gain. For years, the Malaysian real estate market has been the best prospering segment of the economy and business forecasts

LISTOPAD 2008

29

inwestycje obecnie największe gospodarki świata skupione wokół grupy G7.

Brazylię charakteryzują optymistyczne wskaźniki ekonomiczne.

Pomimo ogólnego spowolnienia w gospodarce globalnej, szacuje się, że przyrost PKB w Brazylii utrzyma się na poziomie ok.

5%. Ponadto w ubiegłym roku zostały tam odkryte nowe złoża ropy naftowej, co, szczególnie przy obecnych cenach surowca może pozytywnie wpłynąć na obroty handlowe i przychody z eksportu. Popyt na nieruchomości mieszkaniowe w Brazylii jest kreowany przez kilka czynników. Po pierwsze rząd od kilku lat prowadzi systematyczną politykę obniżania stóp procentowych.

Po drugie, Brazylia charakteryzuje się bardzo korzystną strukturą demograficzną, w której przeważa młode społeczeństwo w wieku produkcyjnym i stale rosnącym wskaźnikiem urbanizacji. Co więcej Brazylię z roku na rok odwiedza coraz więcej turystów (ponad 5 mln). Szacunki wskazują, że liczba turystów będzie rosła rokrocznie na poziomie 4,3%. Wszystkie powyższe czynniki i niewystarczająca podaż mieszkań sprawiają, że brazylijski rynek nieruchomości jest uważany za niezwykle obiecujący. Lokalny rząd wprowadził liczne udogodnienia prawne i finansowe dla inwestorów zagranicznych, które dodatkowo uatrakcyjniają zakup mieszkania w Brazylii.

Margarita jest najbardziej wysuniętą na południe wyspą Karaibów. Ten należący do Wenezueli egzotyczny zakątek dopiero zaczyna odkrywać swój potencjał przed zagranicznymi inwestorami. Ceny nieruchomości na Margaricie są niezwykle kuszące - nawet o 70% tańsze niż na innych wyspach archipelagu, kształtują się w granicach 3 000 – 5 500 PLN za mkw. Możemy obecnie zaobserwować pierwsze oznaki ożywienia na tamtejszym rynku nieruchomości, a w kilkuletnim okresie ceny apartamentów mogą wzrosnąć nawet o 60-70%. Liczba turystów odwiedzających Margaritę regularnie wzrasta (ok. kilkanaście procent w skali roku).

Margarita dysponuje 11 000 miejsc noclegowych, co w obliczu zwiększającej się liczby turystów, jest o wiele za mało. Fakt ten sprawia, rynek wynajmu apartamentów wakacyjnych jest niezwykle perspektywiczny. Pozytywnym aspektem jest, że Margarita pozostaje poza socjalistycznymi wpływami rządów Hugo Chaveza, a postępowe lokalne władze zapewniają dogodne warunki i bezpieczeństwo inwestycji Korzystne warunki atmosferyczne, zapierające dech w piersiach krajobrazy, niskie koszty utrzymania (bak benzyny można tam zatankować za 1 euro!), liczne atrakcje sprawiają, że Margarita może być doskonałą lokalizacją pod inwestycje mieszkaniową, jak i zakup drugiego domu.

EWA PYTKOWSKA redNet Investment

30

LISTOPAD 2008

remain optimistic; a number of convenient fiscal and legal solutions have been implemented to make the Malaysian real estate market attractive for foreign investors. Malaysia’s young age structure and quickly developing urbanization rates translate into a growing internal demand for real estate. Moreover, cultural diversity, wonderful nature and climate and a well-developed infrastructure combine to make Malaysia an extremely popular tourist destination. Malaysia’s growing reputation guarantees a boom on the holiday real-estate market.

Brazil, the most economically developed country in Latin America, is soon likely to become an economic superpower.

Goldman Sachs, the American investment bank, has numbered Brazil (alongside Russia, India and China) among the members of the BRIC group. According to analysts, in the next 30 years BRIC countries will be more powerful than the strongest economies of the world currently represented by the G7. Despite a slowdown in the global economy, it is estimated that GNP levels in Brazil will remain at 5%. What is more, only last year new oil reserves were uncovered in Brazil, a discovery which, with ever-increasing gas prices, can have a positive influence on trade turnover and export-related revenue. Growing demand for real estate in Brazil is the result of several factors. First, the government has pursued a systematic policy for several years now of lowering percentage rates. Second, Brazil society’s is made up of young adults in the productive age and urbanization rates are constantly growing.

Moreover, the number of tourists visiting Brazil increases every year (it has now reached 5 millions). It is estimated that this rate of growth will be maintained at 4.3 % a year. All the above mentioned factors contribute to make the Brazilian real estate market really attractive. The government has worked steadily to provide a favourable fiscal and legal environment which further increases the attractiveness of acquiring property in Brazil.

Margarita is the southernmost exposed Island of the Caribbean. This exotic spot is only know revealing its potential to foreign investors. Prices on Margarita are extremely competitive – up to 70% less than on the remaining islands of the archipelago. In PLN, prices range between 3000 and 5500 per square metre. The first signs of a boom on the real estate market are already discernible, and prices for apartments could raise by 60-70% over the next couple of years. The number of tourists visiting Margarita has been rising steadily (by a dozen percent every year). Margarita has 11.000 beds to offer, a number insufficient in view of the increase in tourist interest. This makes the apartment rental market an extremely promising strategic investment. Also, Margarita remains outside of the socialist influence of the Venezuelan government of Hugo Chavez, and its progressive local government is bent on ensuring the safety of investments and good conditions. Perfect weather, breathtaking views and low living costs (a can of gas costs one euro!) together with the many available tourist attractions make Margarita a perfect place for real estate investments and the purchase of an expensive house.

EWA PYTKOWSKA redNet Investment

ARTYKUŁ PROMOCYJNY

LISTOPAD 2008

5

dzielnica

MOKOTÓW - Nowoczesna dzielnica z bogatą historią Mokotów - a modern district with a rich history Mokotów został włączony do Warszawy w 1916 roku, jednak jego historia sięga wielu wieków wstecz. Dziś to jedna z najbardziej przyjaznych dzielnic miasta. Postrzegana jest jako miejsce urokliwe, klimatyczne i prestiżowe. To tu powstaje najwięcej luksusowych apartamentów w stolicy.

C

o sprawia, że Mokotów jest tak atrakcyjnym miejscem do zamieszkania? Z pewnością nie zdołam udzielić wyczerpującej odpowiedzi na to pytanie. Liczę jednak, że ten mini-przewodnik zachęci Państwa do bliższego zapoznania się z dzielnicą i pomoże zaplanować własną wycieczkę po pięknym Mokotowie.

Mokotów historycznie Na przełomie XIX i XX w. z terenów rolniczych i prywatnych majątków ziemskich zaczęła się wyłaniać nowoczesna dzielnica mieszkaniowa. Wcześniej Mokotów tworzyły posiadłości i folwarki, których pewne ślady w postaci parków oraz pałaców pozostały do dziś. Były one projektowane przez najwybitniejszych architektów.

Swoje dzieła pozostawili tu: Tylman van Gameren, Dominik Merlin, Jan Chrystian Schuch, Szymon Bogumił czy Jakub Kubicki.

Intensywne przekształcenia dzielnicy rozpoczęły się między innymi od parcelacji folwarku Mokotowskiego, czyli terenów dzisiejszego Starego Mokotowa, rozwoju budownictwa wielomieszkaniowego wzdłuż głównej ulicy Mokotowa – Puławskiej

Jedna z rogatek na Placu Unii Lubelskiej / One of the tollgates, the so-called Rogatka on the Unia Lubelska square

32

LISTOPAD 2008

A

lthough Mokotów was only incorporated within the borders of Warsaw in 1916, its history reaches many centuries back. Today, Mokotów is one of the friendliest areas of the city, and is perceived as a highly prestigious area, with an aura of charm about it and a warm atmosphere. Mokotów also boasts the biggest number of luxury apartments in Warsaw.

What makes Mokotów such an attractive place for living? I cannot provide an exhaustive answer to this question. I hope, however, that this mini-guide will encourage you to get to know the area better and to plan your own walks in the beautiful district of Mokotów.

Mokotów from a historical prespective At the turn of the 20th century, a new modern district began to emerge from what was formerly farmland and country estates.

Indeed, before it became a district, Mokotów was constituted of estates and farms, some of which have left a trace in the shape of beautiful parks - former estate gardens - and palaces we can still admire today. These were the work of the best Polish architects, such as Tylman van Gameren, Dominik Merlin, Jan Chrystian Schuch, Szymon Bogumił or Jakub Kubicki.

Intensive transformation began with, among others, the division of the Mokotowski farm (which covered the area of what is known today as Old Mokotów) and the development of housing estates along the main street running through Mokotów, i.e. Puławska street (then known as Nowoaleksandryjska street), as well as the construction of buildings intended for public service. Among these are the buildings of the Warsaw School of Economics, the Warsaw University of Life Sciences, the Polish Institute of Hygiene and the Institute of Geology, all of which were erected in the interwar period.

World War II has left an indelible mark on the architecture of the district, which was heavily bombarded in September 1939 and witnessed the fights of the summer of 1944 during the Warsaw uprising. Some areas, however, have retained their pre-war character. Charming villas and little streets can still be admired in Old Mokotów. The district was also lucky in that it mostly escaped post-war reconstruction with its social-realist architecture.

dzielnica

Domek Mauretański / The Moorish House

(ówcześnie Nowoaleksandryjskiej) oraz lokalizowania tu ważnych gmachów użyteczności publicznej. Przykładem takich budowli publicznych, powstałych w dwudziestoleciu międzywojennym, są gmachy uczelni SGGW i SGH, Polskiego Zakładu Higieny, czy Instytutu Geologicznego.

Wojenna zawierucha odcisnęła trwałe piętno na Mokotowie.

Dzielnica odczuła boleśnie walki z września 1939 i powstanie z 1944 roku. Jednak niektóre obszary zachowały swój przedwojenny charakter. Do dziś możemy cieszyć się widokiem urokliwych, willowych uliczek Starego Mokotowa. Także powojenna odbudowa Warszawy nie okaleczyła zbytnio dzielnicy, która oparła się w znacznej mierze nowej, socjalrealistycznej architekturze.

Przewodnik po Mokotowie

Ul. Puławska 39. W miejscu przedwojennego kina “Ton” obecnie mieści się „Teatr Nowy”. Kino i kamienica powstały z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Mokotowa, którego założycielem był mieszkaniec tej dzielnicy – Stefan Starzyński. / 39 Puławska street /The building of the Nowy theatre has replaced the pre-war cinema Ton. Both cinema and building (a tenement house) were erected through the efforts of the Society of the Friends of Mokotów – a society founded by one of Mokotów’s prominent inhabitants, Stefan Starzyński.

Kamienica projektu Zygmunta Plater – Zyberka. Typowy dla kamienic w tej części ul. Puławskiej zaokrąglony narożnik. / A tenement house designed by Zygmunt Plater –Zyberka. The rounded corners are typical for tenement houses in this area.

Zabytki “Bramą do Mokotowa” jest bez wątpienia Plac Unii Lubelskiej, wcześniej zwany Placem Mokotowskim lub Rondem Mokotowskim.

Formalnie należy on do Śródmieścia, jednak tamtejsze rogatki to element nierozłącznie związany z Mokotowem. Przez długi czas to właśnie miejsce wyznaczało granicę Warszawy. Dwa budynki rogatek, czyli posterunków poboru opłat za wjazd do miasta, zaprojektował Jan Kubicki. Pochodzą one z 1818 roku.

Ulica Puławska Od placu Unii Lubelskiej przez cały Mokotów przebiega główna arteria dzielnicy, ulica Puławska. Wytyczony na polecenie rządu carskiego trakt miał łączyć Warszawę z Puławami (stąd obecna jego nazwa). Na odcinku pomiędzy ulicą Rakowiecką a ulicą Dolną możemy obejrzeć zachowany przedwojenny obraz ulicy. Szereg kamienic zasługuje tu na szczególną uwagę.

Spacer Puławską warto kontynuować aż do ulicy Dolnej, nad którą wznosi się Kościół św. Michała Archanioła. Tuż obok kościoła znajduje się dawna siedziba Instytutu Moralnej Poprawy Dzieci w

Grobowiec Szustrów / The Szuster family vault

LISTOPAD 2008

33

dzielnica Mokotowie (ul. Puławska 97). W zaprojektowanym przez Henryka Marconiego pałacyku, wzniesionym pod mecenatem hrabiego Ksawerego Pusłowskiego, obecnie działa Dom Kultury.

Pałacyk Szustra i Park Morskie Oko Pałacyk Szustra w obecnym kształcie to projekt Henryka Marconiego, nawiązujący do angielskiego neorenesansu. Takim go pozostawił ostatni prywatny właściciel, Franciszek Szuster.

Wcześniej posiadłość należała do Potockich i Lubomierskich.

Pierwotnie była to budowla w stylu klasycystycznym. Pierwszą właścicielką tego terenu była księżna Izabela Lubomierska.

Nazywała go z francuska “Mon Coteau”, czyli moje wzgórze.

Nieuznawany przez historyków pogląd głosi, iż z połączenia tych właśnie słów wzięła się nazwa Mokotowa. Dziś pałacyk służy jako siedziba Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego im. Stanisław Moniuszki.

O urodzie odrestaurowanego (w 1965 roku) po wojennych zniszczeniach pałacyku i otaczającego go parku niech świadczą przedstawione ilustracje.

Częścią kompleksu pałacowo - parkowego są także: Domek Mauretański, tak zwany “gołębnik”, oraz grobowiec Szustrów.

Uroku temu miejscu dodaje rozległy Park Morskie Oko.

Królikarnia Zespół pałacowo-parkowy Królikarnia to kolejna historyczna posiadłość Izabeli Lubomirskiej. W czasie wojny miejsce to zostało doszczętnie zniszczone, jednak w wyniku odbudowy w 1964 roku zyskało pierwotny wygląd z końca XVIII wieku. Budowla została zaprojektowana przez Dominika Merliniego i wzorowana była na renesansowej Willi Rotonda koło Vicenzy. Intrygująca nazwa – Królikarnia - pochodzi z czasów saskich. Odbywały się tu bowiem polowania na króliki.

Pałac Pusłowskiego / The Pusłowski Palace

34

LISTOPAD 2008

A guide to Mokotów Monuments The entrance to Mokotów is undoubtedly the Unia Lubelska square, known earlier as the Mokotowski Square or the Mokotowski roundabout. Although formally a part of the Śródmieście district, the white buildings of the tollgates (the so-called Rogatki) link the Unia Lubelska square to Mokotów. For a long time the buildings stood at the borders of the city of Warsaw itself. Both tollgate buildings, designed by Jan Kubicki and dating from 1818, were at that time used to levy the toll for the right of entry to the city.

Puławska Street Mokotów’s main artery begins in Unia Lubelska square. At the Tsar’s order, Puławska street was to connect Warsaw and Puławy (to which fact it owes its name). Between Rakowiecka and Dolna street, the district has preserved its pre-war look. The tenement houses along these streets deserve attention especially.

It is worth strolling down Puławska Street to Dolna street, to the point where one sees the church of St Michael the Archangel. Next to the church stands a building which used to host the Institute for the Moral Improvement of the Children of Mokotów. Designed by Henry Marconi under the patronage of count Ksawery Puslowski, it is currently the seat of a community centre.

The Szuster Palace and the Morskie Oko Park The Szuster Palace owes its current form to Henryk Marconi, who modeled the buildings after the English neo-renaissance. It has remained in this shape since the time of its last private owner,

dzielnica

Pałac Królikarnia /The Królikarnia Palace Pałacyk Szustra – widok od ul. Puławskiej / The Szuster Palace – view from Puławska street

Żółta Karczma / The Yellow Inn Kościół św. Antoniego Padewskiego / The Church of St Antoni Padewski

Niedaleko Królikarni (ul. Ksawerów 13) znajduje się pełen uroku pałacyk projektu Henryka Marconiego. Rezydencję wzniesiono około 1840 roku, na potrzeby hrabiego Ksawerego Pusłowskiego, mecenasa Instytutu Moralnej Poprawy Dzieci w Mokotowie.

Franciszek Szuster. Prior to him , the estate belonged to the aristocratic Potocki and Lubomierski families. The palace had been initially designed as a classicist building. The first owner was duchess Izabela Lubomierska, who used to call it “mon coteau”, i.e. “my little hill”. Unacknowledged by historians, popular legend has it that this is the origin of the name “Mokotów”. Today, the palace hosts the Moniuszko Warsaw Music Society.

The photographs below testify to the beauty and charm of the palace and its surrounding park, which were restored after the war in 1965. The Moorish House, the so-called Gołębnik (the pigeon house) and the Szuster family vault belong to the palace and the surrounding park.

Żółta Karczma

The Królikarnia

Na południowy wschód od Królikarni i Pałacu Pusłowskiego znajduje się jedna z nielicznych zachowanych karczm w Warszawie (al. Wilanowska 204). Oberża ta, zwana pierwotnie „Belle-Vue”, czyli „Piękny Widok”, została wybudowana w 1853 roku. Jej projektantem był Franciszek Maria Lanci. Dziś swoją siedzibę ma tu Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.

The park and palace complex known as the Królikarnia belonged to yet another of Izabela Lubomierska’s estates. It was completely destroyed during the war and only restored to its original 18th century shape in 1964. The buildings were designed by Dominik Merlini and were based on the Renaissance Villa Rotonda close to Vincenza. The

Obecnie Królikarnia to filia Muzeum Narodowego.

W otaczającym ją parku często organizowane są wystawy sztuki.

Pałac Pusłowskiego

LISTOPAD 2008

35

dzielnica

Galeria Mokot贸w / Galeria Mokot贸w

Curtis Plaza / Curtis Plaza

Zepter Business Centre / The Zepter Business Centre

36

LISTOPAD 2008

dzielnica

Kościół św. Antoniego Padewskiego Jedną z najznamienitszych pamiątek historii na Mokotowie jest XVII-wieczny kościół bernardyński projektu Tylmana van Gameren.

Kunszt architekta, przepych baroku, zachowany charakter wnętrza i wspaniały ogród czynią to miejsce niepowtarzalnym i wyjątkowym.

Szkoła Główna Handlowa, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Ważnymi zabytkami, choć nie tak starej daty, są budynki dwóch znanych warszawskich uczelni – Szkoły Głównej Handlowej i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Budynki SGH tworzą kompleks obejmujący ulice Rakowiecką, Al. Niepodległości i ulicę Batorego. Projekt opracował Jan Witkiewicz-Koszczyc. Po przeciwległej stronie Alei Niepodległości mieści się z kolei siedziba Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Zupełnie odmienna od budynków SGH architektura jest nieco późniejszej daty. Pierwszy pawilon SGGW oddano do użytku w 1929 roku (arch.: T. Zieliński, Z. Wójcicki).

Wille Mokotowa O charakterze Mokotowa decydują nie tyko gmachy z XVII, XVIII czy XIX wieku. Symbolem tej dzielnicy jest też bardzo ciekawa zabudowa willowa wielu ulic i osiedli.

Poniżej prezentujemy kilka najciekawszych willi okresu międzywojennego. Aby jednak zobaczyć więcej pięknej przedwojennej architektury, wypadałoby przejść przez cały Stary Mokotów, Wierzbno czy Sielce.

Współczesny Mokotów Mokotów to nie tylko zabytki. W tej części Warszawy powstają nowe inwestycje. Przykładem nowoczesnego, dynamicznie zmieniającego się oblicza Mokotowa, jest dzielnica Służewiec Przemysłowy. Duża część zakładów produkcyjnych, działających kiedyś na tym terenie, już nie istnieje, a w ich miejsce powstają centra biurowe i usługowe.

Kilka nowoczesnych budynków zdążyło już “wtopić się” w otoczenie dzielnicy, zyskując pełną aprobatę warszawiaków. Tak na przykład postrzegana jest “Galeria Mokotów” gdzie zakupy robią nie tylko mieszkańcy tej części miasta.

Curtis Plaza” to pierwszy tego typu obiekt na mapie Służewca.

Wraz z pobliską Galerią Mokotów i biurowcami Mokotów Business Park wyznaczył nowy charakter ulic Domaniewskiej i Wołoskiej.

Popularna nazwa biurowca “Zepter Business Centre” to “czajnik”, bądź “statek”. Nie uwłacza to budynkowi, a raczej świadczy o tym, że na trwałe wpisał się on w świadomość warszawiaków.

Zdecydowanie więcej kontrowersji budzi budynek “Centrum Finansowego Puławska”, który wraz z przyległym budynkiem „Europleksu” (dawny teren kina Moskwa) sprawia dość przytłaczające wrażenie.

Siedziba Agory przy ulicy Czerskiej 8/10 to jedyny w Polsce budynek z „pionowymi korytarzami”. Biurowiec ten to połączenie funkcjonalności, nowoczesnego stylu i godnej reprezentacji.

intriguing name, Królikarnia (the rabbit house), dates back from the times of the Saxon kings during which rabbit hunting took place here.

Today, the Królikarnia is a branch of the National Museum, often hosting art exhibitions in its park.

The Pusłowski Palace Not far from the Królikarnia (on 13, Ksawerów street) stands another of Henryk Marconi’s lovely designs. Built around 1840, the palace became the residence of count Ksawery Pusłowski, the patron of the Institute for the Moral Betterment of the Children of Mokotów.

The Yellow Inn To the south-east of the Królikarnia and the Pusłowski Palace stands one of the few preserved inns in Warsaw (204 Wilanowska street). The inn, known at first under the name Belle-Vue, was built in 1853 according to a design by Franciszek Maria Lanci. It is the now the seat of the Museum of the Polish Folk Movement.

The Church of St. Antoni Padewski One of the most illustrious historical remnants in Mokotów is the 17th century Bernardine Church designed by Tylman van Gameren. The architecht’s skill and talent, the richness of an intact baroque interior and a magnificent garden combine to make this place unique and unforgettable.

The School of Economics and The University of Life Sciences The buildings of two famous Warsaw universities, the Warsaw School of Economics (known under the abbreviation SGH) and the University of Life Sciences (known as SGGW) are important monuments, although dating much earlier than the ones mentioned above. The buildings of the Warsaw School of Economics surround Rakowiecka, Niepodległości and Batory streets, and were designed

by Jan Witkiewicz-Koszyc. Opposite SGH on Aleje Niepodległości street is the buildings of SGGW. Built a few years later than the Warsaw School of Economics, the two buildings differ completely in style. The first SGGW building was inaugurated in 1929 (the architects were T. Zieliński and Z.Wojcicki).

The Villas of Mokotów Mokotów’s special charm and character are not only owed to older buildings from the 17th, 18th or 19th centuries, they also come from its beautiful villas and housing estates.

Below are some of the most interesting villas of the inter-war period. In order to see more of Warsaw’s pre-war architecture, a stroll in Old Mokotów, Wierzbno or Sielce is mandatory.

Contemporary Mokotów The special appeal of Mokotów lies not only in its monuments, however. This area of Warsaw also attracts new investments.

LISTOPAD 2008

37

dzielnica

Centrum Finansowe Puławska / The Puławska Financial centre

Jeden z najnowszych „nabytków” Mokotowa to nowa siedziba Telewizji Polskiej. Jeszcze nie zaczęła w pełni realizować swoich zadań, a już otrzymała od warszawiaków przydomek „wieża Babel”, co ze względu na jej wygląd (i przeznaczenie) jest w pełni zrozumiałe.

Most Siekierkowski Na koniec przyjrzyjmy się największej budowli na terenie dzielnicy. Most Siekierkowski to siódma przeprawa przez Wisłę w Warszawie. Jeśli chodzi o rozmiary, z pewnością jest to najbardziej imponujący most w mieście. Pylony utrzymujące wiele tysięcy ton mają wysokość ponad 90 metrów.

JACEK KUBECKI

Służewiec Przemysłowy, an area of Mokotów, is an illustration of the modern and dynamic new image of Mokotów. A large part of the production plants that used to operate in this area have nowadays been replaced by business and service centres.

A number of modern buildings have already become part of Mokotów’s landscape and have gained widespread approval, as in the case of Galeria Mokotów – a shopping centre which attracts Varsovians from all over the city.

Curtis Plaza is the first of a series of such buildings on the map of the Służewiec district. Together with Galeria Mokotów and the buildings of the Mokotów Business Park, it has determined the new character of Domaniewska and Wołoska Streets.

A common name among the inhabitants of Mokotów for the building of the Zepter Business Centre is “the kettle” or ”the ship”.

Without being critical of the architecture, it shows how the building has imprinted itself on the consciousness of Varsovians.

The building of the Puławska Financial Centre together with the adjusting Europlex (formerly the Moskwa cinema) are much more controversial, as they seem to overpower all surrounding buildings.

The seat of the publishing company Agora in 8/10 Czerska street is the only building In Poland with horizontal corridors. It perfectly combines functionality with modernity and class.

The new seat of the Polish public television network TVP is one of Mokotów’s most recent acquisitions. Even though it is not entirely operational yet, the building was nicknamed the “Tower of Babel” by Varsovians who refer to its function and appearance.

The Siekierkowski bridge

Lew przed „Europleksem” to pamiątka po kinie „Moskwa” / The lion In front of the Europlex is a souvenir left by the famous Moskwa cinema.

38

LISTOPAD 2008

Finally, let us take a look at the biggest building in the area. The Siekierkowski Bridge is the 7th bridge crossing the Vistula River in Warsaw, but it is the most impressive in terms of size: the many thousand tons bridge is supported by pillars over 90 metres high.

JACEK KUBECKI

dzielnica

Nowy budynek Telewizji Polskiej / The new seat of the Polish public television network TVP.

Biurowiec Agory / The Agora offices building

Most Siekierkowski / The Siekierkowski bridge

LISTOPAD 2008

39

artykuł promocyjny

Zaprojektuj swoje mieszkanie

na Mokotowie

Draw your own flat in Mokotów Mozaika Mokotów przenosi śródziemnomorski styl i charakter na warszawski Mokotów. rojekt sześcio- siedmiopiętrowego zespołu mieszkaniowego, zawierającego w sumie 855 mieszkań, otoczonego terenami zielonymi oraz położonego w dzielnicy Służewiec obok centrum handlowego Mokotów. Mozaika, zainspirowana barcelońską architekturą, została zaprojektowana celem dostosowania do potrzeb klientów .

Wszystkie mieszkania zostały pomyślane w celu wykorzystaniu naturalnego światła, dzięki czemu w ich wnętrzach panuje ciepła i wytworna atmosfera uzyskana również za pomocą materiałów wysokiej jakości.

Wszystkie budynki stanowią spójne połączenie atutów przyrody i otwartych przestrzeni. Każde mieszkanie posiada przestronną loggię, gdzie można wypocząć i podziwiać pełne uroku widoki tak jak to czynią mieszkańcy Barcelony.

Projekt spełniający najbardziej restrykcyjne kryteria zrównoważonego rozwoju będzie dysponował także obszernymi strefami wspólnymi, z których będą mogli korzystać właściciele: terenami zielonymi do spacerów i placem zabaw dla dzieci. Malownicze ścieżki będą oplatać i przecinać osiedle. Można nimi będzie spacerować lub jeździć rowerem, a w miejscach zacienionych przysiąść na ławce lub na trawie z książką lub gazetą, doglądając dzieci bawiące się na placu zabaw lub ucinając sobie przyjacielską pogawędkę.

P

Tereny zielone zostały zaplanowane tak, by zintegrować budynki w przyjemną wspólną przestrzeń. / Green areas have been planned to enclose the perimeters of the buildings making pleasent common areas for you.

40

LISTOPAD 2008

artykuł promocyjny

Loggie pozwalają ci cieszyć się prywatną przestrzenią, będącą jednocześnie częścią świata zewnętrznego. / Loggias will allow you to enjoy a private space, yet is a part of outside world.

In Mozaika we bring this Mediterranean approach to Poland.

Future site of a 6-7-floor residential complex with 855 apartments, surrounded by an extensive green area. Plot located in Warsaw’s Sluzewiec district, near Galeria Mokotów shopping centre. Mosaika Mokotów, inspired in Barcelona’s architecture, has been designed to suit the client.

The apartments have been conceived to make the most of natural light by creating a warm and elegant atmosphere indoors, with high-quality materials being used.

Homes are integrated with nature and open spaces, fur-

nishing every apartment with a loggia where you can sit and enjoy the open spaces, as we do in Barcelona.

This development, which complies with the strictest sustainability requirements, will also provide large communal areas for their owners to enjoy: green areas to stroll and kids playing grounds. There are paths around the perimeter of the development, as well as through the common area. You can enjoy walking or cycling, while the more sheltered areas can be used for relaxing or reading. Children can play in the playgrounds while you stroll around with a friend or just sit on the grass with a newspaper.

Projekt został opracowany z myślą o różnych rodzajach mieszkań w zależności od osobistych potrzeb. / The project has been designed around different kinds of housing depending on personal needs.

Wszystkie mieszkania szukają bezpośredniego kontaktu z otoczeniem. Wszędzie dociera naturalne światło. / All apartments seek a direct relationship with the exterior. Natural light is everywhere.

LISTOPAD 2008

41

wnętrza

W moim magicznym domu

kuchnia

42

LISTOPAD 2008

wnętrza

LISTOPAD 2008

43

wnętrza

44

LISTOPAD 2008

wnętrza

LISTOPAD 2008

45

wnętrza

46

LISTOPAD 2008

wnętrza

Fot. Miele Fot. Nasciturus design / Marta Znój LISTOPAD 2008

47

wnętrza

Kuchnia w kwiatach

48

LISTOPAD 2008

wnętrza

Fot. Biuro Kwiatowe Holandia LISTOPAD 2008

49

zielono mi

Hibiskus - róża chińska Hibiscus - China rose

Hibiskus występuje w postaci krzewu lub małego drzewka.

Pochodzi z Azji. W krajach tropikalnych i podzwrotnikowych jest ozdobą ogrodów. W Europie uprawia się go w domu, szklarni lub oranżerii.

Jest jedną z najbardziej atrakcyjnych roślin doniczkowych.

Po kilku latach może osiągnąć nawet 1,5-2 m wysokości.

Jeśli poświęcimy mu trochę uwagi, odwdzięczy się pięknym kwitnieniem.

Wielkość i budowa Róża chińska to krzew o błyszczących i ciemnych liściach. Mają one owalny kształt i są ostro zakończone. Kwiaty o średnicy około 10 centymetrów występują w intensywnych kolorach - czerwonym, różowym, żółtym, białym i pomarańczowym. Ze środka kwiatu wyrasta okazały słupek z pręcikami. Róża chińska kwitnie od wiosny do jesieni.

Stanowisko Hibiskus potrzebuje słonecznego i rozproszonego światła.

Wiosną i latem temperatura powietrza powinna wynosić około 1825 st.C, a zimą 12-15 st.C. Latem możemy wynieść hibiskusa na dwór lub na balkon, w miejsce osłonięte od wiatru. Pamiętajmy, żeby wcześniej przyzwyczaić go do warunków panujących na zewnątrz. Unikniemy wtedy „poparzenia” i opadania liści oraz pąków kwiatowych. Róża chińska może przebywać na zewnątrz od czerwca aż do nadejścia chłodniejszych dni.

Podlewanie i wilgotność powietrza Wiosną i latem podłoże powinno być cały czas wilgotne.

Hibiskusa podlewamy systematycznie i obficie. Roślina najlepiej czuje się w pomieszczeniu o dużej wilgotności powietrza. Od września ograniczamy podlewanie i zwiększamy spryskiwanie.

Nie zraszamy hibiskusa, gdy liście są nagrzane słońcem.

Nawożenie rozpoczynamy na początku okresu wzrostu i kończymy w połowie sierpnia. Zasilamy roślinę systematycznie, raz w tygodniu, roztworem płynnego nawozu przeznaczonego dla roślin kwitnących. W przypadku niedoboru składników pokarmowych lub przesuszenia bryły korzeniowej roślina zrzuca pąki kwiatowe.

Przesadzanie Młode rośliny na początku okresu wzrostu przesadzamy co rok, starsze co 2-3 lata. Hibiskus lubi ziemię próchniczą z dodatkiem piasku i torfu. Możemy też użyć podłoża uniwersalnego.

Aby uzyskać efekt obfitego kwitnienia oraz zwartego pokroju należy na wiosnę przyciąć krzew, a w przypadku roślin młodych lekko skrócić pędy. Roślinę rozmnażamy wiosną przez lekko zdrewniałe sadzonki wierzchołkowe. Sadzonki często zraszamy.

Renata Wnuk

50

LISTOPAD 2008

zielono mi

Hibiscus - China rose Hibiscus takes the form of a shrub or small tree and originates from Asia. In tropical and subtropical countries it beautifully decorates many gardens. In Europe it is grown inside – at home or in a greenhouse.

It is one of the most attractive potted plants and can grow up to 1.5-2 metres in just a few years. If given enough care, it will surprise us with magnificent flowers.

Size and form The China rose is a shrub with shiny and darks leaves – they are oval and spiky. The flowers, with a diameter of circa 10 centimetres, come in very intensive colours: red, pink, yellow, white and orange.

A pistil of considerable size grows in the middle of the flower, surrounded by a number of stamens. The China rose blossoms from spring to autumn time.

Placement Hibiscus requires a sunny spot yet with dispersed light. In spring and summer the air temperature should oscillate around 18-25 ºC, and in winter – around 12-15 ºC. In the summer we can transfer the plant outside (e.g. to the balcony) to a spot well sheltered from the wind. We must remember, however, to first adjust it to the outside weather conditions. This way we shall avoid “burning” the hibiscus and prevent leaf and blossom shedding. The China rose may be left outside from June until the first autumn chills begin.

Watering and air humidity In spring and summer the soil should be damp all the time – we must water the hibiscus regularly and profusely. The plant is best left in a room with high air humidity. From September onwards we start limiting the watering and increase the sprinkling frequency. Yet the hibiscus should not be sprinkled if the leaves are warm from the sunshine. Begin fertilization at the commencement of the growth period and finish in mid-August. Feed the plant regularly, once a week, with a liquid fertilizer solution recommended for blooming plants. In the case of nutritional components deficiency or the drying off of the root clump, the plant will shed its flower buds.

Transplantation Young plants should be transplanted every year at the beginning of the growth period, older ones – every 2-3 years. The hibiscus likes humus soil with an addition of sand and peat. Universal soil may also be used.

In order to obtain a rich blossoming and compact structure effect, the shrub should be trimmed in spring time and in the case of young plants the shoots must be clipped a bit. The plant may be subjected to reproduction in spring, through slightly ligneous apical seedlings, which should be sprinkled frequently.

Renata Wnuk

LISTOPAD 2008

51

W NASTĘPNYM NUMERZE ROZMOWA WYWIAD MIESIĄCA

MIESIĘCZNIK

PUBLICYSTYKA WARSZAWA AD 2012

Wydawca: Press Projekt Sp. z o.o.

Warszawa Tel. 022 401 21 50 Fax. 022 20 50 440 Redaktor naczelna Justyna Balcerowiak-Kunio justyna.balcerowiak-kunio@pressprojekt.pl Redaktor wydania Jacek Kubecki jacek.kubecki@pressprojekt.pl Redakcja: Klaudia Torchała Monika Tatur Jacek Kubecki

PRAWO UMOWA PRZEDWSTĘPNA FORMA ZWYKŁA PISEMNA CZY AKT NOTARIALNY

Współpraca: Ewa Pytkowska Renata Wnuk Zdjęcia AP, JK, MIELE, pdphoto.org, www.sxc.hu, Nasciturus design / Marta Znój

FINANSE ZADBAJ O SWOJE PIENIĄDZE

Tłumaczenia: Olga Dowgird Anna Fadlallah Obsługa Prawna: Kancelaria Prawna REGULUS tel 022 499 27 07 Biuro Reklamy reklama@pressprojekt.pl tel.kom. 667-499-012 fax. 022 20 50 440 Obsługa biura: Marada Renata Zduniak

TWOJA DZIELNICA

Opracowanie graficzne skład i łamanie: Andrzej Przewoźny

SPACER PO WILANOWIE

Druk: mDruk

WNĘTRZA ZIELONO MI …

CZYLI KWIATY W DOMU

Niezamówionych materiałów redakcja nie zwraca, a w razie opublikowania zastrzega sobie prawo do ich redagowania i skracania.

Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń i reklam i zastrzega sobie prawo odmowy ich publikacji bez podania przyczyny. Wszystkie materiały objęte są prawem autorskim. Przedruk materiałów wymaga zgody Zarządu Wydawcy.