Διπλωματική εργασία, ''Η Τρίτη Μητρόπολη''

Η ΤΡΙΤΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Βούλγαρη Αγγελίνα Πανουκλιά Δήμητρα

Η ΤΡΙΤΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Βούλγαρη Αγγελίνα Πανουκλιά Δήμητρα

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Φοιτήτριες: Βούλγαρη Αγγελίνα, Πανουκλιά Δήμητρα Επιβλέπων Καθηγητής: Πανέτσος Γεώργιος Ακαδημαϊκό Έτος: 2018-2019 Πανεπιστήμιο Πατρών Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πάτρα, 20 Μαρτίου 2019

Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε κατά τη διάρκεια του έτους 2018-2019, υπό την επίβλεψη του κ. Γεώργιου Πανέτσου, καθηγητή του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών. Θα θέλαμε να τον ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα για την πολύτιμη βοήθειά του κατά την εκπόνηση της εργασίας. …

Ευχαριστούμε επίσης τους Σκούρα Μαρίνο, Ξενούλη Αθηνά, Κανατούρη Φίλιππο, Παυλίδη Ορέστη, Στάρφα Δημήτρη, Φλέσσα Αδριανή και τις οικογένειές μας που μας στήριξαν και μας βοήθησαν.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

11

ΕΡΕΥΝΑ

13

ΑΝΑΛΥΣΗ

27

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

45

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

107

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΑΚΕΤΑΣ

109

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα διπλωματική εργασία επιχειρείται η σύλληψη και σχεδίαση ενός σύγχρονου ελληνορθόδοξου ναού. Μέσω αυτού του εγχειρήματος θα προσπαθήσουμε να αναδιατυπώσουμε με άλλους όρους και προτεραιότητες την εμπειρία μιας σύγχρονης Μητρόπολης της Αθήνας. Αφορμή της εργασίας στάθηκε ο προβληματισμός σχετικά με τη μορφή της πίστης στο σύγχρονο κόσμο και πώς μπορεί η αστική κι αρχιτεκτονική πραγματικότητα του σήμερα να μεταφραστεί σ’ ένα ιερό κτήριο. Είναι γεγονός ότι η συντηρητική προσκόλληση που παρουσιάζει η ορθόδοξη ναοδομία σε τυπολογικά αρχέτυπα του παρελθόντος κυριαρχεί ακόμη στον Ελλαδικό χώρο. Ως συνέπεια αυτής της τυφλής επανάληψης, οι εκκλησίες υιοθετούν ένα “νεκρό” κέλυφος. Όπως αναφέρει κι ο αρχιτέκτονας-αρχαιολόγος Γεώργιος Λάββας: “Μοιάζουν με “νεκραναστημένους” σ’ ένα άσχετο και αταίριαστο κόσμο, που δεν μπορούν να συγκινήσουν το σημερινό επισκέπτη”. Με βάση, λοιπόν, αυτόν τον προβληματισμό έγινε ανάλυση της αστικής πραγματικότητας της Αθήνας και μελετήθηκαν ζητήματα όπως η διάρθρωση του χώρου, ο συμβολισμός και οι μορφές. Επιχειρήθηκε η δημιουργία ενός νέου κέντρου, ενός πόλου έλξης ενισχυμένου από θρησκευτικές, εμπορικές και τουριστικές λειτουργίες. Το κτηριακό συγκρότημα της Νέας Μητρόπολης που προέκυψε αποτελείται από τον ιερό ναό, το κτήριο με συμπληρωματικές λειτουργίες, την πλατεία και τέλος τον κήπο.

~ 11 ~

~ 12 ~

‘Ερευνα

~ 13 ~

Μητρόπολη Αθηνών, 1900

Από την αρχαιότητα ως και την εποχή μας, η ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνεί με το Θεό σε συγκεκριμένο τόπο, τον οδήγησε να αναζητήσει μια αρχιτεκτονική λύση για τα κτήρια Λατρείας. Οι ιεροί ναοί έχουν αποτελέσει στο πέρασμα των αιώνων εκτός από ιερούς χώρους, χώρους συνάθροισης, συλλογικών δράσεων, επίσημων τελετών, σχολείο, καταφύγιο, ακόμα και θέατρο. Οι ποικίλες εκφάνσεις της χριστιανικής πίστης εκφράστηκαν στην αρχιτεκτονική μέσω των διάφορων τυπολογιών. Αρχικά με την εμφάνιση των βασιλικών και περίκεντρων ναών κι έπειτα με τις βασιλικές με τρούλο, τους σταυροειδείς εγγεγραμμένους με τρούλο και πολλών λοιπών παραλλαγών τους. Από τις βυζαντινές εκκλησίες, οδηγηθήκαμε στον ελληνοβυζαντινισμό, το βυζαντινισμό και τέλος τον νεοβυζαντινισμό, ο οποίος εμφανίστηκε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κι είναι ο ρυθμός που περιγράφει την ελληνορθόδοξη ναοδομία μέχρι και σήμερα.

~ 15 ~

Οκταγωνικοί, σταυρεπίστεγοι.

Καθιερώθηκαν μόνιμοι χώροι.

2ος αιώνας μ.Χ

4ος αιώνας μ.Χ

6ος αιώνας μ.Χ

9ος αιώνας μ.Χ

Αίθουσες στα υπερώα των σπιτιών.

Βασιλικές και περίκεντροι ναοί.

Τρουλαία Βασιλική, ανέγερση Αγ. Σοφίας.

Σταυροειδής εγγεγραμένος ναός με τρούλο.

(Παλαιοχριστιανική Περ.)

~ 16 ~

(Λήξη Εικονομαχίας)

“Νεοβυζαντινισμός”, απόλυτη υποταγή στην παράδοση.

Στο μεσοπόλεμο γίνεται στροφή προς τον “βυζαντινισμό”.

15ος αιώνας μ.Χ

19ος αιώνας μ.Χ

Ναοί μικρότερων διαστάσεων, απλοποιημένοι και με φτθηνότερα υλικά.

“Ελληνοβυζαντινισμός”, συνύπαρξη βυζαντινών κι ελληνικών στοιχείων.

(Τουρκοκρατία)

(Ίδρυση Ελληνικού κράτους)

~ 17 ~

Δεκαετία του ‘50 και μετά (Λήξη Β’ Παγκοσμίου Πολέμου)

Από τότε έγινε μια παύση στην εξέλιξη της ελληνικής ναοδομίας οδηγώντας τους ιερούς χώρους, που παρουσίαζαν άλλοτε τόσα πρόσωπα, να μείνουν στάσιμοι. Η μορφή τους δεσμεύτηκε και παρουσιάζονται πλέον ετεροχρονισμένοι σε μια πόλη που δε σταματά να αλλάζει. Κατασκευασμένοι, λοιπόν, σ’ ένα διαφορετικό περιβάλλον απ’ αυτό των βυζαντινών προτύπων τους, χωρίς την ικανότητα να ενταχθούν στον αστικό ιστό που συνεχώς αλλάζει ταυτότητες, στερούνται της ιστορικότητας των βυζαντινών ναών αλλά και της ποιότητας που παρουσιάζουν αρχιτεκτονικές λύσεις άλλων κτηριολογικών προγραμμάτων. Δεν αποτελούν έκφραση της σημερινής κοινωνίας και των αναγκών της, αλλά αντανακλούν μια παλαιότερη πραγματικότητα.

~ 18 ~

~ 19 ~

τέμπλο

ΝΑΡΘΗΚΑΣ

ΚΥΡΙΩΣ ΝΑΟΣ

Διακονικό Αγία Τράπεζα Πρόθεση

ενδιάμεσος τόπος

ΕΞΩ

ΙΕΡΟ

ΜΕΣΑ

~ 20 ~

Μέσα από τη μελέτη της ιστορικής εξέλιξης της ορθόδοξης ναοδομίας προσπαθήσαμε να ανιχνεύσουμε τα στοιχεία που παρουσιάζονται ως σταθερές κατά την πάροδο των χρόνων, ανεξαρτήτου τυπολογίας. Ένα τέτοιο στοιχείο είναι ο Τριμερής Διαχωρισμός. Το λειτουργικό αυτό οργανόγραμμα του ορθόδοξου ναού υπαγορεύεται από το τυπικό της Θείας Λειτουργίας και παρουσιάζεται ως βασικός άξονας για τη διάρθρωση του χώρου. Ο νάρθηκας αποτελεί τον ενδιάμεσο χώρο που συναντά ο πιστός όταν διέρχεται από τον έξω κόσμο στο εσωτερικό. Συνεχίζοντας την κίνησή του από το κοσμικό στο ιερό ο πιστός κάνει στάση στον κυρίως ναό αντικρίζοντας στο σημείο αυτό και το Ιερό.

~ 21 ~

Η διάρθρωση του χώρου έρχεται να συλλειτουργήσει με το Συμβολισμό, ένα μέσο των πιστών που αποσκοπεί στην καθολική έκφραση του Υψηλού και μετατρέπει τον ναό σε μια συμβολική μικρογραφία του κόσμου. Οι τρεις σημαντικότεροι συμβολισμοί που διακρίνονται είναι αυτοί του τρούλου, της κόγχης και του δαπέδου του ναού. Ο τρούλος είναι ο ουρανός, το δάπεδο η γη κι η κόγχη είναι η ένωση μεταξύ των δύο. Σε αυτά τα τρία σύμβολα έρχονται να προστεθούν πολλά επιπλέον, όπως ο σταυρός, η συμμετρία κι η χρήση συγκεκριμένων αριθμών.

~ 22 ~

ΤΡΟΥΛΟΣ - ΟΥΡΑΝΟΣ Παντοκράτορας

ΣΤΑΥΡΟΣ

ΚΟΓΧΗ Πλατυτέρα

ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ

ΔΑΠΕΔΟ-ΓΗ Στέκονται οι πιστοί

ΑΡΙΘΜΟΙ

~ 23 ~

Εκτός από τα ζητήματα της τυπολογίας, της διάρθρωσης του χώρου και του συμβολισμού, αναζητήσαμε μέσα από τη μελέτη διαφόρων παραδειγμάτων εκείνες τις θεματικές που λειτουργώντας συνδυαστικά δημιουργούν τον ιδιαίτερο χώρο των ναών. Οι μεταβατικοί χώροι, το στοιχείο της έκπληξης, η σχέση ανοικτού-κλειστού, όπως επίσης και φωτός-σκιάς, οι αναλογίες των χώρων, οι γεωμετρίες, είναι κυρίαρχα θέματα που μας απασχόλησαν κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού.

~ 24 ~

Case Studies

~ 26 ~

Ανάλυση

~ 27 ~

Ένα από τα ζητήματα στα οποία δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην περίπτωση της πρότασή μας είναι η επιλογή του οικοπέδου. Αποσκοπώντας στο σχεδιασμό ενός κτηρίου Λατρείας, που θα αποτελέσει σημείο αναφοράς στον αστικό ιστό της πρωτεύουσας, επιλέχθηκε για μελέτη μια περιοχή ακτίνας 1.5 χιλιομέτρου με κέντρο την υπάρχουσα Μητρόπολη. Η νέα Μητρόπολη δε θα αποτελέσει ένα απλό κέντρο της θρησκευτικής ζωής της πόλης, αλλά ένα καινούργιο κέντρο που θα επηρεάζεται από το δημόσιο χώρο και αντίστροφα. Μέσα από μια σειρά χαρτογραφήσεων αναζητήσαμε εκείνο το οικόπεδο, που θα της επιτρέψει να γίνει μέρος του προσδιορισμού και προσανατολισμού του αστικού χώρου μέσω της κεντρικότητας της θέσης της, χωρίς ταυτόχρονα να αποστασιοποιείται από τους γύρω ιερούς ναούς και τα κέντρα της πόλης. Χαρτογραφήθηκαν, λοιπόν, οι σημαντικότεροι οδικοί άξονες, όπως και τα σημεία στάσεων των μετρό και τραμ, η πύκνωση των ιερών ναών της γύρω περιοχής και τέλος η διασπορά των επιμέρους κέντρων της πόλης. Η δομή των δημόσιων χώρων της πόλης προκύπτει από την ισορροπία διάφορων εξουσιών, οπότε τα κέντρα που παρατηρήθηκαν ήταν πολλαπλά. Θρησκευτικά, πολιτιστικά, πολιτικά, αρχαιολογικά, εμπορικά, εκπαιδευτικά, κέντρα δημόσια.

~ 30 ~

Περιοχή Μελέτης ~ 31 ~

Υπόμνημα Λεωφόροι - Κεντρικές Αρτηρίες Σημαντικές Οδοί Στάσεις Μετρό Στάσεις Τραμ

~ 32 ~

Χάρτης Δικτύων και Προσβάσεων ~ 33 ~

Υπόμνημα Μητρόπολη Εκκλησίες ~ 34 ~

Χάρτης Εκκλησιών ~ 35 ~

Υπόμνημα Θρησκευτικά Κέντρα Πολιτιστικά Κέντρα Δημόσια Κέντρα Εκπαιδευτικά Κέντρα Πολιτικά Κέντρα Αρχαιολογικά Κέντρα Εμπορικά Κέντρα ~ 36 ~

Χάρτης Κέντρων ~ 37 ~

Ως αποτέλεσμα, εντοπίσθηκε το σημείο που συγκέντρωνε τις επιθυμητές αστικές ποιότητες. Κάνοντας την παραδοχή ότι μπορούμε να καταργήσουμε τα συγκεκριμένα οικοδομικά τετράγωνα και ότι ενοποιώντας τα δεν θα αλλοιωθεί η ορθή χωροταξική διάταξη, επιλέχθηκε η τοποθεσία του project. Το οικόπεδο γειτνιάζει με δύο σημαντικούς κυκλοφοριακούς άξονες: τη Λεωφόρο Συγγρού και την οδό Καλλιρρόης. Ταυτόχρονα, εξυπηρετείται από δύο στάσεις μετρό και δύο τραμ. Πλησίον του βρίσκονται πολιτιστικά και αρχαιολογικά σημεία ενδιαφέροντος, όπως για παράδειγμα το Μουσείο της Ακρόπολης και οι Στύλοι του Ολυμπίου Διός.

~ 39 ~

Εκκλησία Βοηθητικά Κτήρια Πλατεία ~ 40 ~

Έπειτα από πολλούς πειραματισμούς στη διάρθρωση των χώρων και την τοποθέτηση των λειτουργιών στο οικόπεδο, άρχισε να αποκτά μορφή η Νέα Μητρόπολη. Αποτελείται από τέσσερα μέρη με πρώτο τον ιερό ναό. Αντιδιαμετρικά του ναού τοποθετούνται τα κτήρια με τις συμπληρωματικές λειτουργίες. Το τρίτο μέρος είναι η πλατεία, η οποία ορίζεται στις δυο πλευρές της από τον ναό και τα συμπληρωματικά κτήρια και στις άλλες δύο από μια κιονοστοιχία. Τέλος, έρχεται να προστεθεί ο κήπος. Έτσι, από τη μια πλευρά του οικοπέδου τονίζεται η συνέχεια του αστικού ιστού της πόλης με την τοποθέτηση του ιερού ναού και των συμπληρωματικών κτηρίων. Από την άλλη, τονίζεται η συνέχεια του πρασίνου με την εισχώρηση της φύτευσης στο οικόπεδο μέσω του κήπου. Μέσω της κιονοστοιχίας, που αποτελεί ένα διάτρητο όριο μεταξύ οικοπέδου και πόλης, διατηρείται η διαμπερής κίνηση στο οικόπεδο. Η πλατεία είναι το μεταβατικό επίπεδο μεταξύ αστικού και φυσικού, χτισμένου και μη, αποτελώντας ένα αστικό αίθριο για την πόλη της Αθήνας.

~ 41 ~

~ 42 ~

Στάδια Εξέλιξης

Τοπογραφικό

~ 44 ~

Σχεδιασμός

~ 45 ~

Κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού μας απασχόλησαν οι διαφορετικοί χαρακτήρες που παρουσιάζει μια Μητρόπολη, εκείνες οι πτυχές που την περιγράφουν και την καθορίζουν. Ως ο κεντρικός ναός της πόλης που εκπροσωπεί ολόκληρη την Εκκλησία, αποτελεί πόλο έλξης για πιστούς και τουρίστες. Στο θρησκευτικό και τουριστικό της ρόλο έρχεται να προστεθεί και ο πολιτικός, μιας και στις εκδηλώσεις και τις τελετουργίες της συχνά συμμετέχουν και τα πολιτικά πρόσωπα της χώρας. Προσελκύει, λοιπόν, χρήστες τριών διαφορετικών ειδών. Αρχικά, τους προσκυνητές, που αναζητούν κυρίως τη θρησκευτική και μυστηριακή ταυτότητα του ιερού ναού. Έπειτα, τους πιστούς, οι οποίοι θα επισκεφθούν πιο συχνά τον ναό. Και τέλος, τους τουρίστες, οι οποίοι θα προσθέσουν τον ναό στην περιήγησή τους. Κρίναμε ότι η τυπική διαρρύθμιση των χώρων -ο τριμερής, δηλαδή, διαχωρισμός σε πρόναο, κυρίως ναό και ιερό- δεν επαρκεί για ένα κτήριο με τόσα πρόσωπα. Στην πρότασή μας ο τυπικός πρόναος αντικαθίσταται από δυο νέους. Ο πρώτος είναι πιο επίσημος κι απευθύνεται στους πιστούς, τους καθημερινούς επισκέπτες αλλά και τους επισήμους. Ο δεύτερος έχει πιο μυστηριακό χαρακτήρα κι απευθύνεται στους προσκυνητές. Στους δυο πρόναους έρχεται να προστεθεί και μια τρίτη είσοδος, που είναι ξεχωριστή κι εξυπηρετεί τους τουρίστες που θέλουν να επισκεφτούν το Κτήριο Λατρείας.

~ 46 ~

ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ

Θρησκευτική Πολιτική Τουριστική

ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ

Προσκυνητές Πιστοί Τουρίστες

~ 47 ~

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΙΔΕΑΣ

1ος ΠΡΟΝΑΟΣ

ΚΥΡΙΩΣ ΝΑΟΣ

ΙΕΡΟ

2ος ΠΡΟΝΑΟΣ

ΚΥΡΙΩΣ ΝΑΟΣ

3 ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΕΙΣΟΔΟΙ (2 πρόναοι, 1 ξεχωριστή είσοδος)

~ 48 ~

Πιστός

Προσκυνητής

Τουρίστας

~ 49 ~

~ 50 ~

Masterplan

Το πρώτο μέρος της πρότασης περιλαμβάνει τον ναό. Η κύρια είσοδος της Μητρόπολης γίνεται μέσα από την πλατεία. Ο επισκέπτης μετά από μια μικρή ανάβαση βρίσκεται στον πρώτο πρόναο, που αντί να έχει τη μορφή των συνηθισμένων ναρθήκων, αναβαθμίζεται. Όπως φαίνεται και στο διάγραμμα, ο τοίχος, που άλλοτε απομόνωνε την κυρίως αίθουσα από την είσοδο, αποκτά πάχος και μικραίνει καθ΄ ύψος, φανερώνοντας έτσι ένα κομμάτι της οροφής στον επισκέπτη. Στους χώρους που προκύπτουν τοποθετούνται αμφιθεατρικά καθίσματα και εικονίσματα προς θέαση, ενώ στο πάνω επίπεδο τοποθετείται η χορωδία.

~ 53 ~

Ακολουθώντας το κεντρικό πέρασμα μέσα από διαμορφωμένες θέσεις για κεριά και υγρά στοιχεία, εισέρχεται κανείς στην κυρίως αίθουσα. Στο βάθος φαίνεται το τέμπλο, το οποίο έχει μετατραπεί σ’ ένα διάτρητο όριο μεταξύ κυρίως αίθουσας κι ιερού. Στο αριστερό χέρι ο επισκέπτης παρατηρεί τη σκάλα, που οδηγεί στις λειτουργίες των πάνω ορόφων. Σε μερικά από τα επίπεδά της βρίσκονται τοποθετημένα καθίσματα, ενώ στη βάση της υπάρχει μια αίθουσα εξομολογήσεων κι αίθουσα προβολών. Στο δεξί του χέρι ο επισκέπτης παρατηρεί τα chapels, που είναι ειδικά διαμορφωμένοι χώροι που αγγίζουν την οροφή. Είναι ανυψωμένοι, με καθίσματα, προσφέροντας έτσι τη δυνατότητα σε κάποιον να βιώσει διαφορετικές θεάσεις της αίθουσας. Τα κενά μεταξύ των chapels αποτελούν περάσματα, διόδους των επισκεπτών προς την εξωτερική κυκλοφορία αλλά και διόδους του φωτός προς το εσωτερικό της αίθουσας. Στο τελευταίο chapel βρίσκεται τοποθετημένο το δεσποτικό. Πάνω από τα chapel υπάρχουν εσοχές στον τοίχο, οι οποίες είναι ειδικά διαμορφωμένες για τις αγιογραφίες. Περιμετρικά της αίθουσας υπάρχουν διάδρομοι, οι οποίοι διευκολύνουν την κυκλοφορία και την πρόσβαση στις δύο αντιδιαμετρικές εξόδους. Υπάρχουν, επίσης, εκθεσιακοί χώροι, βοηθητικοί χώροι, όπως και οι κυκλοφορίες για τους πάνω ορόφους. Στο πάνω μέρος της κάτοψης μπορεί κανείς να παρατηρήσει την ξεχωριστή είσοδο που εξυπηρετεί τους τουρίστες, και παρέχει πιο άμεση πρόσβαση στους ορόφους με τις λειτουργίες που απευθύνονται σ’ αυτούς. Παρατηρώντας το γύρω περιβάλλον εξωτερικά της εκκλησίας βλέπουμε την κιονοστοιχία, την εξωτερική είσοδο προς τον δεύτερο πρόναο, το εκκλησάκι που παραμένει ανοιχτό για να προσεύχονται οι πιστοί όταν δε λειτουργεί η Μητρόπολη, όπως και το καμπαναριό, που αποτελεί διακριτό όγκο από αυτόν της εκκλησίας. Στον ημιώροφο είναι τοποθετημένο το

~ 54 ~

εξωτερικό μπαλκόνι, που θα χρησιμοποιείται στις υπαίθριες τελέσεις ακολουθιών. Λίγο πιο κάτω διακρίνεται κι ο άμβωνας, τοποθετημένος σ΄ ένα από τα πλατώματα της σκάλας, όπως και ο χώρος της χορωδίας. Ο πρώτος όροφος φιλοξενεί τις λειτουργίες του κατηχητικού, το γραφείο του ιερέα και μια αίθουσα συνεδριάσεων. Μεγάλο τμήμα του ορόφου καταλαμβάνει ο εξώστης, ο οποίος προσφέρει θέαση προς την κυρίως αίθουσα, ενώ ένα μεγάλο άνοιγμα, που συνεχίζεται και στους πάνω ορόφους, επιτρέπει τη θέαση προς την πλατεία. Στο δεύτερο όροφο βρίσκεται η μικρή βιβλιοθήκη, όπως και χώροι απομόνωσης, οι οποίοι προσδίδουν στον επισκέπτη μια αίσθηση συγκέντρωσης και ηρεμίας. Επίσης, συναντάμε και σ’ αυτό το επίπεδο έναν εξώστη, χωρισμένο στα δύο από ένα άνοιγμα που καδράρει την κυρίως αίθουσα. Στον τρίτο όροφο βρίσκονται ο τελευταίος εξώστης και διάφοροι εκθεσιακοί χώροι. Ο συγκεκριμένος όροφος, όμοια με τον τελευταίο, έχει πιο δημόσιο χαρακτήρα, καθώς συνδέεται μέσω των κυκλοφοριών με την είσοδο που απευθύνεται στους τουρίστες. Σ’ αυτό το επίπεδο καταλήγει κι η σκάλα της κυρίως αίθουσας. Ο τελευταίος όροφος έχει κι αυτός πιο τουριστικό χαρακτήρα. Ο επισκέπτης συναντά μια μικρή καφετέρια και δύο παρατηρητήρια, το ένα με θέα στην πλατεία, ενώ το δεύτερο είναι στραμμένο και έχει θέα την Ακρόπολη. Μέσα από δυο εξόδους μπορεί να εξέλθει στην οροφή του κτηρίου, η οποία είναι εν μέρει προσβάσιμη. Ακολουθώντας μια ανοδική πορεία ο επισκέπτης καταλήγει στο belvedere. Πρόκειται για το ψηλότερο προσβάσιμο σημείο του ναού (+31m), το οποίο επιτρέπει πανοραμική θέαση της Αθήνας.

~ 55 ~

Υπόμνημα

1. Πρόναος 2. Κυρίως Αίθουσα 3. Ιερό 4. Chapels 5. Εκκλησάκι 6. Lobby Τουριστών 7. Εκθεσιακός Χώρος 8. Βοηθητικοί Χώροι 9. Κυκλοφορία 10. Καμπαναριό 11. Είσοδος 2ου Πρόναου 12. Κυκλοφορία προς Υπ. Parking

~ 56 ~

Κάτοψη Ισογείου

Υπόμνημα

1. Μπαλκόνι 2. Άμβωνας 3. Χορωδία

~ 58 ~

Κάτοψη Ημιωρόφου

Υπόμνημα

1. Εξώστης 2. Κατηχητικό 3. Αίθουσα Συνεδριάσεων 4. Γραφείο Ιερέα 5. Κυκλοφορία

~ 60 ~

Κάτοψη 1ου Ορόφου

Υπόμνημα

1. Εξώστης 2. Αίθουσες Απομόνωσης 3. Αίθουσα Υπολογιστών 4. Βιβλιοθήκη 5. Αρχείο 6. Κυκλοφορία

~ 62 ~

Κάτοψη 2ου Ορόφου

Υπόμνημα

1. Εξώστης 2. Εκθεσιακός Χώρος 3. Βοηθητικοί Χώροι 4. Κυκλοφορία

~ 64 ~

Κάτοψη 3ου Ορόφου

Υπόμνημα

1. Παρατηρητήριο Πλατείας 2. Εστιατόριο-Καφέ 3. Παρατηρητήριο Ακρόπολης 4. Βοηθητικοί Χώροι 5. Κυκλοφορία 6. Belvedere

~ 66 ~

Κάτοψη 4ου Ορόφου

Άποψη Σκάλας

~ 68 ~

Άποψη Chapels

~ 69 ~

Άποψη Κυρίως Αίθουσας

Στα πλαίσια πειραματισμού κι ως μια προσπάθεια αναζήτησης μια νέας μορφής, αποδομήσαμε τον τρούλο με βάση το συμβολισμό του. Ο τρούλος-θόλος στην ορθόδοξη ναοδομία συμβολίζει τον ουρανό και δημιουργεί κάτω του ένα κέντρο. Στην πρόταση μας ο θόλος μεταφράστηκε σε κυκλική μορφή διατηρώντας, έτσι, το κέντρο. Προστέθηκαν κατακόρυφα στοιχεία, τα οποία διαπερνούν την οροφή, δημιουργώντας τη μορφή του παντοκράτορα και συμβολίζοντας τον έναστρο ουρανό της Αθήνας. Τα μεγαλύτερα από αυτά αποτελούν ανοίγματα προς τον ουρανό φέρνοντας φυσικό φως στην αίθουσα, ενώ άλλα χρησιμοποιούνται για λόγους τεχνητού φωτισμού κι ακουστικής.

Διαγράμματα Οροφής

~ 71 ~

~ 72 ~

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στο σχεδιασμό του δεύτερου πρόναου, ο οποίος βρίσκεται στα -6.5m. Η πρόσβαση γίνεται εξωτερικά από την πλατεία. Όταν κατέβει ο προσκυνητής αντικρίζει διάφορες αίθουσες, η τοποθέτηση των οποίων προσδιορίζει και τη διαμόρφωση των εκθεσιακών χώρων. Στο κέντρο της αίθουσας στέκεται μια ακολουθία φωτισμένων αψίδων. Ακολουθώντας την πορεία που υποδηλώνουν φτάνει σ’ έναν τοίχο, ο οποίος εμποδίζει την άμεση πρόσβαση στην επόμενη αίθουσα. Ο προσκυνητής πρέπει να συνεχίσει την πορεία του επιλέγοντας να στρίψει αριστερά ή δεξιά. Κι οι δυο διαδρομές οδηγούν στον ίδιο χώρο. Το υγρό στοιχείο δεσπόζει σ’ αυτήν την αίθουσα, το οποίο σε συνδυασμό με τα κεριά δημιουργούν μια μυστηριακή ατμόσφαιρα. Σ’ ένα φωτισμένο βάθρο βρίσκονται τοποθετημένα τα λείψανα της Αγίας Φιλοθέης. Όταν στρέψει το βλέμμα του προς την άκρη της αίθουσας βλέπει μια ολόφωτη σκάλα. Ανεβαίνοντας περνάει μέσα από το φως κι οδηγείται στην κυρίως αίθουσα του ναού. Σ’ όλον τον πρόναο επικρατεί το ημίφως, με το φως να αυξάνεται σταδιακά όσο προχωράει προς το βάθος, με πιο φωτεινά στοιχεία να είναι τα λείψανα της Αγίας Φιλοθέης και η σκάλα.

~ 73 ~

Υπόμνημα

1. Lobby 2ου Πρόναου 2. Εκθεσιακός Χώρος 3. Αίθουσα με κεριά 4. Λειψανοθήκη Αγ. Φιλοθέης 5. Είσοδος από πλατεία 6. Σύνδεση με Κυρίως Αίθουσα Ναού

~ 74 ~

Κάτοψη 2ου Πρόναου

Υπόμνημα

1. Εκθεσιακοί Χώροι 2. Αίθουσα με κεριά 3. Βοηθητικοί Χώροι 4. Θέσεις στάθμευσης 5. Κυκλοφορία

~ 76 ~

Κάτοψη Υπογείου

Απόψεις Υπόγειου Πρόναου

~ 78 ~

~ 79 ~

Το δεύτερο κομμάτι του project αποτελείται από το κτήριο με τις συμπληρωματικές λειτουργίες, το οποίο έρχεται να συμπληρώσει μορφολογικά και λειτουργικά τον ναό. Σχεδιασμένο σε κοινή λογική με την εκκλησία βρίσκεται σε διάλογο μαζί της, καθώς τα δύο κτήρια αντικρίζονται κι αλληλοεπηρεάζονται. Τα ιδιωτικά προγράμματα του κτηρίου συνδυάζονται οργανικά με τα δημόσια, όπως ακριβώς και στην εκκλησία. Τοποθετημένο στην άλλη άκρη του οικοπέδου παρουσιάζει έναν πιο εμπορικό-τουριστικό χαρακτήρα μέσω των λειτουργιών του κι εντείνει την έννοια του νέου κέντρου που θα δημιουργήσει η πρότασή μας. Το κτήριο με τις συμπληρωματικές λειτουργίες έχει κι αυτό τρεις εισόδους. Την κεντρική είσοδο, που οδηγεί τον επισκέπτη στο ισόγειο, μια είσοδο που εξυπηρετεί αποκλειστικά τους ξενώνες του τρίτου ορόφου και μια είσοδο που ενώνει την πλατεία με την καφετέρια. Αν ακολουθήσει την κύρια είσοδο, ο επισκέπτης αντικρίζει το lobby κι έναν πλατύ διάδρομο, που ορίζεται από διαδοχικά τοποθετημένα καταστήματα. Στο τέλος του διαδρόμου βρίσκεται η καφετέρια. Ο πρώτος όροφος αποτελείται από το foyer, δύο αμφιθέατρα για εκδηλώσεις και εργαστήρια. Ο δεύτερος όροφος αποτελείται από γραφεία διαφόρων μεγεθών. Οι αίθουσες συνεδριάσεων βρίσκονται πιο ελεύθερα τοποθετημένες στην κάτοψη, δημιουργώντας γύρω τους χώρους, οι οποίοι προσφέρουν στους εργαζομένους τη δυνατότητα στάσης και ξεκούρασης. Στον τρίτο όροφο καταλήγει η ξεχωριστή είσοδος που είχε συναντήσει ο επισκέπτης στο ισόγειο. Οι ξενώνες αποτελούνται από μεγάλα δωμάτια για οικογένειες, καθώς κι από μικρότερα. Τέλος, στον τέταρτο όροφο βρίσκεται το εστιατόριο. Το υπαίθριο τμήμα του επιτρέπει στον επισκέπτη να παρατηρήσει τη θέα της εκκλησίας, της πλατείας και της γύρω περιοχής.

~ 81 ~

Υπόμνημα

1. Lobby 2. Lobby Ξενώνων 3. Καταστήματα 4. Καφετέρια 5. Βοηθητικοί χώροι 6. Κυκλοφορία 7. Κυκλοφορία προς Υπ. Parking

~ 82 ~

Κάτοψη Ισογείου

Υπόμνημα 1. Αμφιθέατρο 2. Foyer 3. Εργαστήρια 4. Βοηθητικοί χώροι 5. Κυκλοφορία

~ 84 ~

Κάτοψη 1ου Ορόφου

Υπόμνημα 1. Γραφεία 2. Χώροι Συνεδριάσεων 3. Break Room 4. Κυκλοφορία

~ 86 ~

Κάτοψη 2ου Ορόφου

Υπόμνημα 1. Δωμάτια Ξενώνων 2. Κυκλοφορία 3. Βοηθητικοί Χώροι

~ 88 ~

Κάτοψη 3ου Ορόφου

Υπόμνημα 1. Εστιατόριο 2. Βοηθητικοί Χώροι 3. Κυκλοφορία

~ 90 ~

Κάτοψη 4ου Ορόφου

Εστιασμένες Κατόψεις Γραφείων και Ξενώνων

Άποψη Συνεδριακών Χώρων-Break Room

~ 93 ~

Όσον αφορά τις όψεις του κτηρίου, δεν προσπαθούν να ανταγωνιστούν αυτές του ναού, αλλά δανείζονται στοιχεία από αυτόν και προσδίδουν στο κτήριο την αίσθηση του γλυπτού. Εκτός από οπτικά και μορφολογικά, τα δύο κτήρια συνδέονται κι ογκοπλαστικά μέσω της κιονοστοιχίας, η οποία αποτελεί ένα διάτρητο όριο. Η επανάληψη κενού-πλήρους προσδίδει μουσικότητα, ρυθμό και κίνηση στο θρησκευτικό συγκρότημα. Η πλατεία που δημιουργείται από τα κτήρια και την κιονοστοιχία ικανοποιεί την ανάγκη που έχει ο ναός για έναν ελεύθερο χώρο στο εξωτερικό του. Επηρεασμένη από τις κλασσικές ιταλικές πλατείες της Αναγέννησης αποτελεί ένα αστικό αίθριο για την πόλη της Αθήνας, στο οποίο πραγματοποιούνται τόσο θρησκευτικές λειτουργίες όσο και λειτουργίες δημόσιου χαρακτήρα. Τοποθετούνται πάνω της η είσοδος για τον υπόγειο πρόναο, καθώς κι η φιάλη. Η κιονοστοιχία διαχωρίζει αλλά ταυτόχρονα συνδέει την πλατεία με την πόλη και τον κήπο. Με την προσθήκη του κήπου η φύτευση της πόλης συνεχίζεται, εισχωρώντας στο οικόπεδο. Δημιουργούνται διαδρομές, προστίθενται σημεία νερού και στάσης. Το πράσινο αλλού χρησιμοποιείται ως όριο που εμποδίζει την οπτική επαφή κι αλλού τοποθετείται πιο αραιά, φιλτράροντας, έτσι, τις θεάσεις. Για την πιο εύκολη πρόσβαση των επισκεπτών δημιουργούνται δυο καινούργιες στάσεις λεωφορείων, ένα υπαίθριο κι ένα υπόγειο parking.

~ 95 ~

Άποψη Κιονοστοιχίας ~ 96 ~

Άποψη Ιερού ~ 97 ~

Άποψη Συμπληρωματικού Κτηρίου

Άποψη Εκκλησίας

~ 99 ~

ΤΟΜΗ Α-Α

ΤΟΜΗ Β-Β

ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ

ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ

ΟΨΗ ΑΠΟ ΠΛΑΤΕΙΑ

ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ

ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ

ΟΨΗ ΑΠΟ ΠΛΑΤΕΙΑ

Αξονομετρικά

~ 104 ~

~ 105 ~

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Καθ’ όλη τη διάρκεια της διπλωματικής μας εργασίας δεν αντιμετωπίσαμε τη μητρόπολη ως ένα κτίσμα με μονόπλευρο χαρακτήρα. Αντιθέτως, αναγνωρίσαμε ότι ένας ναός παρουσιάζει πολλαπλές πτυχές, που δεν περιορίζονται στο θρησκευτικό κομμάτι του. Αυτές τις πτυχές προσπαθήσαμε να διευρύνουμε και να τις μεταφράσουμε στη μορφή ενός σύγχρονου κτηρίου, που θα είναι σε θέση να ανταποκρίνεται σε πνευματικές, κοινωνικές, αστικές ανάγκες. Μέσα από διάφορους πειραματισμούς και δοκιμές οδηγηθήκαμε σε ένα κέλυφος, το οποίο απέχει από τη στασιμότητα που διέπει τους ορθόδοξους ναούς. Η κτηριακή σύνθεση ενσωματώνει την πλαστικότητα και τη μουσικότητα των κλασικών κτηρίων της Αθήνας, στα βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία της ορθοδοξίας. Εστιάζει στον πυρήνα της πίστης , χωρίς να ξεχνά την αστική πραγματικότητα από την οποία επηρεάζεται και επηρεάζει. Αντικρίζει με σεβασμό την ιστορία και την παράδοση της ορθόδοξης ναοδομίας, αλλά δεν προσκολλάται σ’ αυτή, επιλέγοντας να επέμβει και να δώσει νέες μορφές, όπου κριθεί απαραίτητο. Αλλά κυρίως, αναγνωρίζει τη σημασία του ίδιου του επισκέπτη, δημιουργώντας ιδιαίτερες αρχιτεκτονικές περιπλανήσεις κι εμπειρίες για τις διαφορετικές του αναζητήσεις κι ανάγκες. Τέλος, αξίζει να αναφερθούν τα λόγια του Ιταλού αρχιτέκτονα Gio Ponti: “Το να σχεδιάζεις μία εκκλησία, είναι λιγάκι σαν να επανασχεδιάζεις τη θρησκεία, σαν να επαναπροσδιορίζεις την ουσία της.”

~ 107 ~

~ 108 ~

Φωτογραφίες Μακέτας

~ 109 ~

~ 110 ~

~ 111 ~

~ 112 ~

~ 113 ~

~ 114 ~

~ 115 ~

~ 116 ~

~ 117 ~

~ 118 ~

~ 119 ~

~ 120 ~

~ 121 ~