Fo(u)r Climbing, 4 γραμμικές πορείες στο φυσικό τοπίο του Λυκαβηττού

FO(U)R ClIMBING 4 γραµµικές πορείες στο φυσικό τοπίο του Λυκαβηττού

∆ιπλωµατική Εργασία

Κραµποκούκη Χριστίνα Λιαποπούλου Άννα Σπυροπούλου Γιούλη Επιβλ. Καθηγητές: Πανηγύρης Κ., Παπαδόπουλος Λ.

Postcard 1970 φωτογραφία από το Νίκο Στουρνάρα, 1821 µέτρα, έκθεση στο ΜΕΤΑΜΑΤΙC: TAF, Αθήνα, 2014 2

3

4

Περιεχόμενα Ιστορική αναδρομή Κατά την ελληνική μυθολογία και ιστορία

4

Ανάλυση Λυκαβηττού Ο Λυκαβηττός και οι περιοχές γύρω από αυτόν

10

Χρήστες – Χρήσεις

14

Δίκτυα ανάβασης

18

Χλωρίδα

20

Καταγραφή θέας

24

Κλίσεις

28

Concept

48

1. Διαδρομή προς Στρέφη

56

2. Διαδρομή προς Ακρόπολη

64

3. Διαδρομή προς πλατεία Δεξαμενής

72

4. Διαδρομή προς τη νέα πόλη

82

5. Πλατεία

92

Συμπερασματικά

94

Βιβλιογραφία

96 5

Ιστορική αναδρομή

Στα ύστερα χρόνια ο Λυκαβηττός ήταν ελαιώνας οπού κάηκε και έκτοτε έμεινε ένα γυμνό βοσκοτόπι Κατά τον ερχομό όμως του Κλεάνθη μετά το 1821 ο οποίος εμφανίστηκε ως ιδιοκτήτης του λόφου, άρχισε να απομακρύνει τους βοσκούς και να λατομεύει τμήμα του λόφου ρημάζοντας τις πλαγιές του. Αυτό συνέβη έως το 1836, οπού δημιουργείται νόμος κατά της λατόμευσης και ο Κλεάνθης παραχωρεί ένα μέρος της ‘ιδιοκτησίας’ του στο κράτος για αναδάσωση. Ωστόσο, τα λατομεία τέθηκαν ξανά σε λειτουργία το 1840 και επακολουθεί νέα απαγόρευση. Καθώς φαίνεται τα κομματικά συμφέροντα ήταν υπαίτια για την μακροχρόνια νεκρανάσταση της λατόμευσης της γης της Αθήνας μαζί με την καταστροφή της, μέχρι το 1960 που απαγορεύεται τελειωτικά. Κατά την περίοδο 1880 – 1915 έλαβε χώρα μια μεγάλη προσπάθεια για την αναδάσωση του Λυκαβηττού. Όπως ήταν φυσικό, οι αντιδράσεις ήταν τεράστιες και το εγχείρημα δύσκολα πραγματοποιήσιμο. Ωστόσο το 1915, υπό την μέριμνα της Φιλοδασικής ένωσης, ξεκινά μια μεγάλη διαδικασία αναδάσωσης και η βλάστηση του λόφου παίρνει την σημερινή της μορφή.

Κατά τη μυθολογία Κάποτε η θεά Αθηνά γύριζε από την Παλλήνη κρατώντας ένα βράχο, με σκοπό να οχυρώσει την Ακρόπολη. Πληροφορούμενη ότι γεννήθηκε ο Εριχθόνιος από την κόρη του Κέκροπος ταράχτηκε τόσο πολύ που άφησε τον βράχο να πέσει και έτσι δημιουργήθηκε ο Λυκαβηττός. Αυτή είναι η πρώτη εκδοχή της μυθολογίας για το πώς δημιουργήθηκε ο λόφος του Λυκαβηττού, ενώ μια δεύτερη αντίστοιχη θέλει την θεά Αθηνά να επιστρέφει από την Πεντέλη κουβαλώντας πάλι έναν βράχο για να υψώσει περισσότερο τον ναό της προς τον ουρανό, ο οποίος και πάλι της έπεσε από την ταραχή όταν έμαθε πως οι κόρες του Κέκροπος παραβίασαν τις οδηγίες της και άνοιξαν το καλάθι που τους είχε εμπιστευθεί και περιείχε τον Εριχθόνιο. Σε κάθε περίπτωση υπαίτια για την δημιουργία του λόφου ήταν η θεά Αθηνά.

Κατά την ιστορία

Σίγουρα από την ιστορική εξέλιξη του Λυκαβηττού δεν θα έλειπαν και οι αρχιτεκτονικές προτάσεις για την ανάπλασή του, είτε αυτές υλοποιήθηκαν είτε όχι. Το 1835, υπό την βασιλεία του Όθωνα, ο λόφος φωταγωγήθηκε με εκατό φανάρια τα οποία διαμόρφωσαν ένα φωτεινό ‘Ο’ που παρέπεμπε στο αρχικό του βασιλιά. Μετά από τρία χρόνια, στις 25 Μαρτίου του 1838, φωταγωγήθηκε από καιόμενα κλαδιά σχηματίζοντας έναν πύρινο σταυρό. Και στα τέλη του 19ου αιώνα, ο Τσίλλερ προέβη στην εκπόνηση μιας πανοραμικής αρχιτεκτονικής μελέτης για την αξιοποίηση του Λυκαβηττού με το όνομα ‘Αέρειον Θεραπευτήριον’, προσδοκώντας να τον μετατρέψει σε έναν φυσικό χώρο ψυχικής ξεκούρασης. Μια μελέτη που περιλάμβανε

Μέχρι το 1832 ο λόφος ήταν γνωστός με το όνομα Αγχεσμός, ενώ από τα 1832 πήρε την ονομασία Λυκαβηττός, της οποίας η προέλευση δεν είναι σαφής. Μια ερμηνεία θέλει τον Λυκαβηττό να προέρχεται από την λέξη Λύκη = φώς και το ρήμα βαίνω = προβάλω, δηλαδή το βουνό από το οποίο ξεπροβάλει το φώς. Ή από το αιγυπτιακής προέλευσης ουσιαστικό λυκάβας (η οδός του φωτός). Η δεύτερη ερμηνεία έχει σχέση με την ύπαρξη πολλών λύκων στην οροσειρά του Αγχεσμού και των Τουρκοβουνίων ή Λυκοβουνίων. Η τρίτη εκδοχή λιγότερο διάσημη θέλει τον λόφο να παίρνει το όνομά του από το φυτό ‘λύκος’ που υπήρχε στην περιοχή.

6

πάνω αριστερά: αδριάνειο υδραγωγειο 1794 , the antiquities of Athens measured and defined by James Stuart. κάτω αριστερά: Σύνταγμα και Λυκαβηττός 1864 ( Henri Beck)

πάνω δεξιά: σχέδιο Tschiller E. κάτω αριστερά: η θέα από τον ιερό βράχο 1927

7

ξενοδοχείο, καφενείο, μικρά περίπτερα, εξέδρες, κρήνες, τεχνητούς καταρράκτες, γεφυράκια και παιδικές χαρές, ενώ θα αντικαθιστούσε τον ναό του Αγίου Γεωργίου με έναν σταυροειδή με αναγεννησιακό τρούλο. Ουσιαστικά, ήθελε να μετατρέψει τον λόφο σε έναν ‘επίγειο παράδεισο’. Εξαιτίας όμως του υπερβολικού κόστους, η πρόταση του Τσίλλερ δεν σχεδιάστηκε ποτέ. Τέλος, άλλη μια πρόταση για τον Λυκαβηττό το 1925, που απετράπη από διανοούμενος και λόγιους παγκοσμίως, ήταν η δημιουργία ενός οικοδομικού συγκροτήματος στην κορυφή του λόφου, το οποίο θα αποτελούταν από καζίνο και άλλους χώρους ψυχαγωγίας.

πήρε μέρος σε ελληνικό δημοψήφισμα. Το 2015 αναρτήθηκε πανό υπέρ του ‘ΟΧΙ’ στο ερώτημα εάν πρέπει να γίνει δεκτό το σχέδιο συμφωνίας των τριών θεσμών (Ε.Ε. Ε.Κ.Τ και Δ.Ν.Τ).(εικ. 2)

Ωστόσο, πέρα από το ανεκπλήρωτο αρχιτεκτονικό όραμα που είχαν πολλοί για τον λόφο, αυτό που κατασκευάστηκε εν τέλει το 1926, ήταν πολυβολεία και ένα καταφύγιο για σημαντικά πρόσωπα και αρχεία της εποχής. Μετά από τρία χρόνια, το 1929, ο Λυκαβηττός άρχισε να προσελκύει το ενδιαφέρον και για συμβολικές-ειρηνικές ενέργειες, με την τοποθέτηση του ‘φάρου της Ειρήνης’. Kατά την διάρκεια του πολέμου, ο φάρος καταστράφηκε από τους Γερμανούς, καθώς και κάποια από τα πολυβολεία.(εικ.1) Εν αντιθέσει, το καταφύγιο παρέμεινε σε λειτουργία έως το 1970. Τα εναπομείναντα πολυβολεία χρησιμοποιούνται πλέον στις εθνικές εορτές. Καθώς φαίνεται λοιπόν, η πολιτική χροιά πάντα σκέπαζε τον Λυκαβηττό. Ως ο ψηλότερος λόφος μέσα στην πόλη της Αθήνας, πολύ συχνά έγινε μέσο προπαγάνδας για τους Αθηναίους. Στις 29 Σεπτεμβρίου του 1968 το ελληνικό δικτατορικό καθεστώς ξεκινά ένα δημοψήφισμα με σκοπό να συγκεντρώσει τις απόψεις του λαού για το νέο Σύνταγμα που ετοίμαζε. Έτσι, ο πολιτικοποιημένος Λυκαβηττός καταλήγει να φοράει στην κορυφή του μια τεράστια εγκατάσταση με την λέξη ‘ΝΑΙ’. Δεν ήταν η μόνη φορά όμως, που ο Λυκαβηττός

Ο φάρος της ειρήνης, 1929, Λυκαβηττός και ανθρώπινες ροές

8

9

Δημοψήφισμα 29 Σεπτεμβρίου του 1968

Δημοψήφισμα 5 Ιουλίου 2015

10

καταχώρηση του Ε.Ο.Τ. 20 Απριλίου 1965 για την λειτουργία του τελεφερίκ

11

Ανάλυση Λυκαβηττού

οδών Φωκυλίδου και Γλύκωνος και την ένταξή τους στο σχέδιο πόλης. Έκτοτε, ήταν η αρχή της αναρρίχησης των οικοδομημάτων όλο και ψηλότερα, στον λόφο του Λυκαβηττού. Σήμερα, η όψη της πλατείας έχει παραμείνει όπως μετά τις τροποποιήσεις του 1893. Περιλαμβάνει την προαναφερθείσα εγκατάσταση της δεξαμενής, η οποία δεν είναι ανοιχτή για το κοινό (σταμάτησε η λειτουργία της επί κατοχής το 1940) παρά μόνο σε ειδικές περιστάσεις, το ιστορικό καφενείο, το θερινό κινηματογράφο ‘Δεξαμενή’, το πολιτιστικό κέντρο εργαζομένων ΕΥΔΑΠ και ένα εστιατόριο. Ενώ η πόλη και κυρίως η συνοικία του Κολωνακίου έχει πάρει ήδη την ανηφοριά.

Ο Λυκαβηττός και οι περιοχές γύρω από αυτόν Ο Λυκαβηττός υψώνεται στα 277 μέτρα από το επίπεδο της θάλασσας και καταλαμβάνει έκταση περίπου 445 στρέμματα. Βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας και ανήκει στο δήμο Αθηναίων. Τοποθετείται βορειοανατολικά από το ιστορικό τρίγωνο (Σύνταγμα- Ομόνοια- Μοναστηράκι) και οι περιοχές από τις οποίες περιβάλλεται είναι το Κολωνάκι, τα Πευκάκια, η Νεάπολη και η συνοικία του Λυκαβηττού, περιοχές με μεγάλες αντιθέσεις αλλά και ιστορία.

Αν περπατήσει κανείς δυτικά της πλατείας δεξαμενής, θα συναντήσει τις οδούς Λυκαβηττού και Δημοκρίτου, στις οποίες ανέκαθεν οι άνθρωποι σταματούσαν για να θαυμάσουν την αβίαστη θέα της Ακρόπολης. Αυτό βέβαια, δεν συνέβαινε τις χειμερινές περιόδους τον 18ο αιώνα, αφού οι δύο αυτοί δρόμοι αποτελούσαν τους βραχίονες του χειμάρρου που κατέβαινε από τον Λυκαβηττό και κατέληγε στην Ακαδημίας. Εφόσον όμως ο χείμαρρος δαμάστηκε και η πόλη άρχισε να επεκτείνεται στην συμβολή Ρογκάκου – Δημοκρίτου – Στρατιωτικού Συνδέσμου και Λυκαβηττού, ο Δοξιάδης δημιουργεί μια πολυκατοικία. Ένα μεταπολεμικό ιστορικό έμβλημα του αθηναϊκού μοντερνισμού το οποίο πλέον εμφανίζεται με νέα μορφή.

Νοτιοανατολικά του λόφου τοποθετείται η ανέκαθεν επιφανής συνοικία Κολωνακίου και η ιστορική ‘πλατεία Δεξαμενής’. Στην πλατεία αυτή, το 140 μ.Χ., βρισκόταν η απόληξη του Αδριάνειου Υδραγωγείου, εκεί σταματούσε μια υπόγεια σήραγγα 25 χιλιομέτρων που συνέδεε το Μενίδι με το Κολωνάκι και γεμίζοντας την δεξαμενή τροφοδοτούσε την ρωμαϊκή συνοικία της Αθήνας. Η αρχαία δεξαμενή του Αδριανού ανακαλύφθηκε το 1870 από τον πολεοδόμο και τοπογράφο Ιωάννη Γενισαρλή στην τωρινή τοποθεσία της πλατείας. Αποτέλεσμα ήταν να ανακατασκευαστεί και να τεθεί σε λειτουργία το 1880 μαζί με την νέα λιθόκτιστη δημοτική δεξαμενή που λειτουργούσε ως διυλιστήριο. Μαζί με την αποκατάσταση του υδρευτικού συστήματος, το 1870, βάση σχεδίου κατασκευάστηκε η πλατεία δεξαμενής. Είχε σχήμα ορθογώνιο, οι μεγάλες πλευρές του ήταν παράλληλες με τις αντίστοιχες της αρχαίας δεξαμενής η οποία βρισκόταν στο κέντρο. Το 1893 η μορφή της άλλαξε εντελώς, εξαιτίας ενός διατάγματος που προέβλεπε την διάνοιξη των

Συνεχίζοντας περιμετρικά του Λυκαβηττού μπαίνουμε στην περιοχή ‘Πευκάκια’. Εκεί, βρίσκεται η πλατεία Λυκαβηττού που περιέχει ένα βράχο - ‘απόκομμα’ του λόφου. Άλλο ένα ιστορικό οικοδόμημα, το 14ο δημοτικό σχολείο του Δημήτρη Πικιώνη ολοκληρώθηκε το 1932 και εντάσσεται στο πρόγραμμα εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και ανέγερσης σχολικών κτιρίων

12

του 1930.

Έχοντας ολοκληρώσει μια περιμετρική βόλτα γύρω από τον λόφο του Λυκαβηττού, πριν ανηφορίσουμε και αναλύσουμε τις χρήσεις και την φυσιολογία του, θα πρέπει να αναφέρουμε σε ποιόν ανήκει και ποιος τον διαχειρίζεται. Ο Λυκαβηττός ανήκει στην Κρατική Εταιρία του Δημοσίου και τα κομμάτια του θεάτρου, του πάρκινγκ και της κορυφής στον Ε.Ο.Τ., ενώ η αρμοδιότητα για την καθαριότητά του έχει αποδοθεί στον δήμο Αθηναίων.

Στη βορειοδυτική πλευρά του Λυκαβηττού ξεχύνεται/απλώνεται η Νεάπολη. Συνοικισμός με αρκετά ρυμοτομημένους δρόμους, που παίρνουν την ονομασία ηρώων της επανάστασης και φιλοξενούν κυρίως νεοκλασικά σπίτια. Η Νεάπολη είναι η παλαιότερη περιοχή της Αθήνας μετά την Πλάκα. Αρχίζει να οικοδομείται το 1850 και σύντομα έγινε η κυριότερη συνοικία της πρωτεύουσας με έντονη εμπορευματοποίηση των οικοδομών. Κατοικούνταν κυρίως από φοιτητές αφού βρισκόταν ανάμεσα από το Πολυτεχνείο και το Πανεπιστήμιο. Δεν άργησε βέβαια η Νεάπολη να πάρει μέρος στην οικιστική επέκταση της Αθήνας και να σκαρφαλώσει και αυτή, από το 1929, τον λόφο. Ωστόσο, όταν στέκεται κανείς στους πρόποδες του Λυκαβηττού, από την πλευρά αυτής, μπορεί να βιώσει το ψυχολογικό και πολιτικό όριο που ανέκαθεν χαρακτήριζε την περιοχή αυτή, να αντικρίσει τον λόφο – ιδιοκτησία του Πλάτωνα Στρέφη και να αντιληφθεί το υψομετρικό σκαμπανέβασμα μεταξύ των δύο υψωμάτων, τη ‘γούβα’ που δημιουργείται ανάμεσα στους δύο λόφους με κατώτερο σημείο την Ιπποκράτους. Τελευταία γειτονική περιοχή του λόφου, στα ανατολικά του, είναι η συνοικία Λυκαβηττού, μια εύπλαστη περιοχή που απεικονίζει το σύγχρονο κομμάτι της Αθήνας με την αχανή πολεοδομία και την διαφορετική κλίμακα. Εκεί θα συναντήσει κανείς, από μικρά οικοδομικά τετράγωνα με νεόδμητες πολυκατοικίες μέχρι την Αμερικάνικη πρεσβεία, το μέγαρο Μουσικής, το πάρκο Ελευθερίας, το Στρατιωτικό νοσοκομείο, η ΓΑΔΑ, ο Άρειος Πάγος και τα Προσφυγικά. Η περιοχή αυτή, από τα προσφυγικά στην Αλεξάνδρας μέχρι τη Δεινοκράτους άνηκε στον κτηματία Νικολαΐδη. Αγοράστηκε από τον Δήμο Αθηναίων το 1875, με αποτέλεσμα τα περισσότερα οικοδομήματα να είναι κρατικές περιουσίες.

13

Νεάπολη

Πευκάκια

Κολωνάκι

14

Συνοικία Λυκαβηττού

Χάρτης γειτονικών περιοχών του Λυκαβηττού

15

Χρήστες – Χρήσεις

Περιλαμβάνει την προαναφερθείσα εγκατάσταση της δεξαμενής, η οποία δεν είναι ανοιχτή για το κοινό (σταμάτησε η λειτουργία της επί κατοχής το 1940) παρά μόνο σε ειδικές περιστάσεις, το ιστορικό καφενείο, το θερινό κινηματογράφο ‘Δεξαμενή’, το πολιτιστικό κέντρο εργαζομένων ΕΥΔΑΠ και ένα εστιατόριο. Ενώ η πόλη και κυρίως η συνοικία του Κολωνακίου έχει πάρει ήδη την ανηφοριά.

Ο Λυκαβηττός υψώνεται στα 277 μέτρα από το επίπεδο της θάλασσας και καταλαμβάνει έκταση περίπου 445 στρέμματα. Βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας και ανήκει στο δήμο Αθηναίων. Τοποθετείται βορειοανατολικά από το ιστορικό τρίγωνο (Σύνταγμα- Ομόνοια- Μοναστηράκι) και οι περιοχές από τις οποίες περιβάλλεται είναι το Κολωνάκι, τα Πευκάκια, η Νεάπολη και η συνοικία του Λυκαβηττού, περιοχές με μεγάλες αντιθέσεις αλλά και ιστορία.

Αν περπατήσει κανείς δυτικά της πλατείας δεξαμενής, θα συναντήσει τις οδούς Λυκαβηττού και Δημοκρίτου, στις οποίες ανέκαθεν οι άνθρωποι σταματούσαν για να θαυμάσουν την αβίαστη θέα της Ακρόπολης. Αυτό βέβαια, δεν συνέβαινε τις χειμερινές περιόδους τον 18ο αιώνα, αφού οι δύο αυτοί δρόμοι αποτελούσαν τους βραχίονες του χειμάρρου που κατέβαινε από τον Λυκαβηττό και κατέληγε στην Ακαδημίας. Εφόσον όμως ο χείμαρρος δαμάστηκε και η πόλη άρχισε να επεκτείνεται στην συμβολή Ρογκάκου – Δημοκρίτου – Στρατιωτικού Συνδέσμου και Λυκαβηττού, ο Δοξιάδης δημιουργεί μια πολυκατοικία. Ένα μεταπολεμικό ιστορικό έμβλημα του αθηναϊκού μοντερνισμού το οποίο πλέον εμφανίζεται με νέα μορφή.

Νοτιοανατολικά του λόφου τοποθετείται η ανέκαθεν επιφανής συνοικία Κολωνακίου και η ιστορική ‘πλατεία Δεξαμενής’. Στην πλατεία αυτή, το 140 μ.Χ., βρισκόταν η απόληξη του Αδριάνειου Υδραγωγείου, εκεί σταματούσε μια υπόγεια σήραγγα 25 χιλιομέτρων που συνέδεε το Μενίδι με το Κολωνάκι και γεμίζοντας την δεξαμενή τροφοδοτούσε την ρωμαϊκή συνοικία της Αθήνας. Η αρχαία δεξαμενή του Αδριανού ανακαλύφθηκε το 1870 από τον πολεοδόμο και τοπογράφο Ιωάννη Γενισαρλή στην τωρινή τοποθεσία της πλατείας. Αποτέλεσμα ήταν να ανακατασκευαστεί και να τεθεί σε λειτουργία το 1880 μαζί με την νέα λιθόκτιστη δημοτική δεξαμενή που λειτουργούσε ως διυλιστήριο. Μαζί με την αποκατάσταση του υδρευτικού συστήματος, το 1870, βάση σχεδίου κατασκευάστηκε η πλατεία δεξαμενής. Είχε σχήμα ορθογώνιο, οι μεγάλες πλευρές του ήταν παράλληλες με τις αντίστοιχες της αρχαίας δεξαμενής η οποία βρισκόταν στο κέντρο. Το 1893 η μορφή της άλλαξε εντελώς, εξαιτίας ενός διατάγματος που προέβλεπε την διάνοιξη των οδών Φωκυλίδου και Γλύκωνος και την ένταξή τους στο σχέδιο πόλης. Έκτοτε, ήταν η αρχή της αναρρίχησης των οικοδομημάτων όλο και ψηλότερα, στον λόφο του Λυκαβηττού. Σήμερα, η όψη της πλατείας έχει παραμείνει όπως μετά τις τροποποιήσεις του 1893.

Συνεχίζοντας περιμετρικά του Λυκαβηττού μπαίνουμε στην περιοχή ‘Πευκάκια’. Εκεί, βρίσκεται η πλατεία Λυκαβηττού που περιέχει ένα βράχο - ‘απόκομμα’ του λόφου. Άλλο ένα ιστορικό οικοδόμημα, το 14ο δημοτικό σχολείο του Δημήτρη Πικιώνη ολοκληρώθηκε το 1932 και εντάσσεται στο πρόγραμμα εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και ανέγερσης σχολικών κτιρίων του 1930. Στη βορειοδυτική πλευρά του Λυκαβηττού ξεχύνεται/απλώνεται η Νεάπολη. Συνοικισμός με αρκετά ρυμοτομημένους δρόμους, που παίρνουν την ονομασία ηρώων της επανάστασης

16

και φιλοξενούν κυρίως νεοκλασικά σπίτια. Η Νεάπολη είναι η παλαιότερη περιοχή της Αθήνας μετά την Πλάκα. Αρχίζει να οικοδομείται το 1850 και σύντομα έγινε η κυριότερη συνοικία της πρωτεύουσας με έντονη εμπορευματοποίηση των οικοδομών. Κατοικούνταν κυρίως από φοιτητές αφού βρισκόταν ανάμεσα από το Πολυτεχνείο και το Πανεπιστήμιο. Δεν άργησε βέβαια η Νεάπολη να πάρει μέρος στην οικιστική επέκταση της Αθήνας και να σκαρφαλώσει και αυτή, από το 1929, τον λόφο. Ωστόσο, όταν στέκεται κανείς στους πρόποδες του Λυκαβηττού, από την πλευρά αυτής, μπορεί να βιώσει το ψυχολογικό και πολιτικό όριο που ανέκαθεν χαρακτήριζε την περιοχή αυτή, να αντικρίσει τον λόφο – ιδιοκτησία του Πλάτωνα Στρέφη και να αντιληφθεί το υψομετρικό σκαμπανέβασμα μεταξύ των δύο υψωμάτων, τη ‘γούβα’ που δημιουργείται ανάμεσα στους δύο λόφους με κατώτερο σημείο την Ιπποκράτους.

Λυκαβηττός ανήκει στην Κρατική Εταιρία του Δημοσίου και τα κομμάτια του θεάτρου, του πάρκινγκ και της κορυφής στον Ε.Ο.Τ., ενώ η αρμοδιότητα για την καθαριότητά του έχει αποδοθεί στον δήμο Αθηναίων.

Τελευταία γειτονική περιοχή του λόφου, στα ανατολικά του, είναι η συνοικία Λυκαβηττού, μια εύπλαστη περιοχή που απεικονίζει το σύγχρονο κομμάτι της Αθήνας με την αχανή πολεοδομία και την διαφορετική κλίμακα. Εκεί θα συναντήσει κανείς, από μικρά οικοδομικά τετράγωνα με νεόδμητες πολυκατοικίες μέχρι την Αμερικάνικη πρεσβεία, το μέγαρο Μουσικής, το πάρκο Ελευθερίας, το Στρατιωτικό νοσοκομείο, η ΓΑΔΑ, ο Άρειος Πάγος και τα Προσφυγικά. Η περιοχή αυτή, από τα προσφυγικά στην Αλεξάνδρας μέχρι τη Δεινοκράτους άνηκε στον κτηματία Νικολαΐδη. Αγοράστηκε από τον Δήμο Αθηναίων το 1875, με αποτέλεσμα τα περισσότερα οικοδομήματα να είναι κρατικές περιουσίες. Έχοντας ολοκληρώσει μια περιμετρική βόλτα γύρω από τον λόφο του Λυκαβηττού, πριν ανηφορίσουμε και αναλύσουμε τις χρήσεις και την φυσιολογία του, θα πρέπει να αναφέρουμε σε ποιόν ανήκει και ποιος τον διαχειρίζεται. Ο

17

R

W

B

W

W

18

W

B

W

W

ΑΠΟΘΗΚΗ

B

ΚΤΙΡΙΣ

R

ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΕΝΑ

Χάρτης χρήσεων 19

Δίκτυα ανάβασης Υπάρχουν αρκετοί τρόποι πρόσβασης και περιήγησης στο Λυκαβηττό. Από την πόλη μπορεί κανείς να ανέβει είτε με τα πόδια μέσα από μονοπάτια είτε με κάποιο μεταφορικό μέσο από έναν δρόμο ο οποίος ξεκινά από το Κολωνάκι και καταλήγει στην συνοικία Λυκαβηττού. Και στις δύο όμως αυτές περιπτώσεις η πρόσβαση φτάνει μέχρι το χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων, πριν αρχίσει το βραχώδες κομμάτι του λόφου. Από εκεί και έπειτα ο μόνος τρόπος για να ανέβει κανείς στην κορυφή είναι μόνο μέσω δύο διαμορφωμένων και πλακόστρωτων μονοπατιών.

Χάρτης δικτύων ανάβασης 20

οικοδοµικά τετράγωνα πλακόστρωτο ρείθρο νερού µονοπάτια φυσικά όρια λόφου

21

Χλωρίδα Από την πρώτη κιόλας ανάβαση στον λόφο του Λυκαβηττού, γίνεται αντιληπτή η ιδιαίτερη φυσιολογία του. Πρόκειται για έναν ασβεστολιθικό βράχο με πολυποίκιλη βλάστηση. Εκτός του πεύκου που κυριαρχεί στην χλωρίδα του λόφου, υπάρχουν κυπαρίσσια, ευκάλυπτοι, ελιές, χαρουπιές και αίλανθοι. Η βλάστηση συμπληρώνεται και με αρκετά είδη θάμνων όπως ο ευώνυμος, ο κισσός, το δεντρολίβανο, η πικροδάφνη, η φραγκοσυκιά, η μυρτιά, το λίγουστρο και το τεύκριο. Το 2008 η βλάστηση εμπλουτίστηκε κι άλλο από τον Δήμο Αθηναίων με δέντρα όπως αμυγδαλιές, αριές, δρύες, κουκουναριές, κουτσουπιές, αγριαχλαδιές, αγριελιές, μυρτιές, ρεικιές, αλλά και θάμνους όπως αγιόκλημα, αγράμπελη, βίγκα, λεβάντα, λυγαριά, σπάρτο και ράμνο. Ωστόσο, η κατανομή του πρασίνου είναι αρκετά δυσανάλογη. Σε ένα πρώτο επίπεδο, από τους πρόποδες του λόφου μέχρι και τα 220 μέτρα υψόμετρο, παρατηρούμε την ύπαρξη πυκνής βλάστησης, η οποία καταλαμβάνει περίπου το 86% της επιφάνειάς του ενώ σε ένα δεύτερο επίπεδο, ο λόφος αρχίζει να γίνεται βραχώδης και η βλάστηση να υποχωρεί, να αραιώνει και να γίνεται θαμνώδης. Το ποσοστό της αραιής βλάστησης φτάνει στο 7%, ίδιο με το ποσοστό του απόλυτα γυμνού μέρους του λόφου.

Χάρτης κάλυψης πρασίνου 22

πυκνή βλάστηση 86%

αρεή βλάστηση 7%

23

βραχώδες έδαφος 7%

Κατάλογος της χλωρίδας του Λυκαβηττού 24

25

ΟΡΟΣ ΑΙΓΑΛΕΩ

Β

ΤΟΥΡΚΟΒΟΥΝΙΑ

ΠΕΔΙΟΝ ΑΡΕΩΣ

ΣΤΡΕΦΗΣ

ΝΕΑΠΟΛΗ

ΟΥΡΑΝΟΞΥΣΤΕΣ

ΕΞΑΡΧΕΙΑ

ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΘΕΑ

ΑΛ

ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΘΕΑ ΛΗ

ΛΙΣ

ΙΩ

Ν

ΣΤΑΔΙΟ ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΚΟ

ΠΟ

ΣΤ Υ ΟΛ ΛΕΣ ΥΜ ΤΟ ΠΙΟ Υ ΥΔ ΙΟΣ

ΕΘ

ΝΙΚ

ΟΣ

ΚΗ

Ρ

ΑΚ

ΣΙ

Σ

Ο ΟΠ

ΣΟ

ΥΜΗΤΤΟΣ

ΣΑΡΩΝΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ

Καταγραφή θέας

Αυτή τη φαντασίωση, την όρεξη για ενατένιση αποκτά κανείς ανεβαίνοντας στους λόφους. Μόνο που το εισπρακτέο αντικείμενο της παρατήρησης δεν είναι μια ‘ωραία’ εικόνα σε συνδυασμό με μια φυσιολατρική μυθολογία. Είναι όλα εκείνα τα στοιχεία της πόλης που τα βλέπει με διαφορετική ματιά, είναι η συγκρότηση όλου του αστικού οργασμού σε ένα τοπίο. Αυτό είναι το απόλυτο αντικείμενο παρατήρησης, η απόλυτη οπτική εμπειρία της Αθηναϊκής πραγματικότητας και ο μόνος λόφος που δύναται να προσφέρει αυτό είναι ο Λυκαβηττός.

Στο Αθηναϊκό τοπίο παρατηρούμε δύο έντονα γεωγραφικά στοιχεία, το λεκανοπέδιο και τους λόφους του. Επτά αδόμητους λόφους, της Ακρόπολης, των Μουσών, των Νυμφών, του Λυκαβηττού, του Αρδηττού, του Στρέφη και των Τουρκοβουνίων που κατέχουν περίοπτη θέση και αποτελούν διάχυτες οάσεις, συνομιλώντας πάνω από τον πυκνοκατοικημένο ιστό. Οι επτά φυσικοί θύλακες λειτουργούν ως τοπόσημα και φέρουν την δική τους ταυτότητα και ιστορία. Ξεπροβάλουν από το χάος της μητροπολιτικής πραγματικότητας και ως αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής της, γίνονται ‘αντικείμενα’ όταν τους κοιτάς και παρατηρητήρια όταν τους επισκέπτεσαι. Κατέχουν, δηλαδή, δύο λειτουργίες, του βλέπειν και του βλέπεσθε. Το βλέμμα του πλάνητα της Αθήνας αναζητά να την αναγνώσει και στις δύο διαστάσεις της, κατά μήκος αλλά και καθ’ ύψος. Ποια η ευχαρίστηση του να βλέπεις το όλο, να κοιτάς κάτω; Ο De Certeau αναφέρει:

Αδόμητος, χωρίς να φέρει καμία μνημιακότητα αποτελεί το υψηλότερο σημείο στο κέντρο της πρωτεύουσας ενώ γύρω από αυτόν ξετυλίγεται όλο το αθηναϊκό αστικό χαλί(τοπίο). Δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ούτε ως ένας ιερός βράχος ούτε ως ένα χρηστικό μνημείο, αλλά σαν ένα παρατηρητήριο της πόλης-φύσης. Η θέση του λόφου συντελεί στην καλύτερη ανάγνωση της ιστορίας της Αθήνας. Ατενίζοντας, βρίσκεις τον εαυτό σου να ονειρεύεται την μετάλλαξη του τοπίου, βυθίζεσαι στο μυστήριο του χρόνου, αφήνεσαι να παρασυρθείς στις ιστορίες που είναι στοιβαγμένες στο τοπίο και αναμένουν να αναγνωσθούν, από τα κλασσικά χρόνια μέχρι και τη μοντέρνα πολυκατοικία.

‘όποιος ανεβεί εκεί ψηλά βγαίνει από τη μάζα που συμπαρασύρει και ανακατεύει μέσα της οποιαδήποτε ταυτότητα δημιουργού η θεατή. Η ανύψωσή του τον μεταμορφώνει σε ηδονοβλεψία. Τον τοποθετεί σε απόσταση. Μεταβάλλει σε κείμενο που απλώνεται μπροστά του, κάτω από το βλέμμα του, τον κόσμο που τον είχε μαγεμένο ‘κατακυριευμένο’.

Αυτή τη δύναμη της διάνοιας θα μπορούσε να προσφέρει ο Λυκαβηττός μέσω της πανοραμικής όρασης, αυτό το ταξίδι όπως παλιότερα είχαν φαντασιωθεί ο Άιφελ, ο Ουγκώ, ο Μισελέ και όπως το φαντασιώνονταν ήδη από το 18ο αιώνα οι ξένοι περιηγητές της Αθήνας. Ένα ταξίδι όχι μόνο περιπάτου στο φυσικό τοπίο του λόφου αλλά και υποχρεωτικής απόλαυσης της φαντασμαγορικής θέας από αυτόν.

Του επιτρέπει να τον διαβάσει, να είναι ένας ηλιακός οφθαλμός, ένα βλέμμα Θεού. Έξαρση σκοπικής και γνωστικής ενόρμησης. Να μην είσαι τίποτα άλλο πέρα από τούτο το βλέπον σημείο, αυτή είναι η μυθοπλασία της γνώσης’.

Αριστερά: χάρτης οπτικού ενδιαφέροντος Επόμενη σελίδα: φωτογραφίες της πόλης από τον λόφο του Λυκαβηττού, προσωπικό αρχείο

27

28

29

Κλίσεις

1. επάλληλες τομές στον άξονα x 2. επάλληλες τομές στον άξονα y 3. αξονικές τομές με κέντρο κύκλου την κορυφή του λόφου Έχοντας όμως πάντα ως στόχο την σύνδεση του κατώτερου σημείου του Λυκαβηττού (στην προκειμένη περίπτωση του περιφερειακού που τον περικυκλώνει) με την κορυφή του, επιλέγουμε για το καλύτερο αποτέλεσμα την μελέτη αυτού σύμφωνα με τις αξονικές τομές. (τομές) Παρατηρούμε ότι η βάση του λόφου, δηλαδή το δενδρόφυτο κυρίως κομμάτι έχει κλίσεις που κυμαίνονται σε ένα εύρος 29% - 50%. Συνεχίζοντας στο βραχώδες κομμάτι του το κύριο εύρος κλίσεων είναι 50% - 100%, ενώ νοτιοδυτικό τμήμα του παρεμβάλλονται αναρριχητικές κλίσεις 120% - 200% και βορειοδυτικά απότομες 100% - 120%. Στην κορυφή, το έδαφος αρχίζει να γίνεται πιο ομαλό και προσιτό, πιθανότατα λόγω των παρεμβάσεων που έχει υποστεί, με κλίσεις που φτάνουν μέχρι και 32%.

Ο Λυκαβηττός, ως ο ψηλότερος λόφος στο κέντρο της Αθήνας, ανέκαθεν ήταν πόλος έλξης αυτών που επιδίωκαν την παρατήρηση, την απομόνωση και την φυγή από την αστική ζωή. Προϋπόθεση όμως της ενατένισης αποτελεί η ανάβαση, καθώς προσφέρει ένα κεκλιμένο επίπεδο έτοιμο να υποδεχτεί το ανθρώπινο σώμα. ‘Η έκπληξή μου ήταν τόσο μεγάλη όταν έμαθα πως αντί να χρειάζεται σχοινί και οδηγούς, ο Λυκαβηττός είναι ένας απλός φυτεμένος λόφος, όπου μπορεί κανείς να ανηφορήσει για περίπατο πριν το πρόγευμα.’

Bosanquet, 1914 Σύμφωνα με τον Virilio και τον Parent ‘η κλίση κυρίως ενδιαφέρεται για το πώς το σώμα βιώνει με φυσικό τρόπο έναν χώρο. Το κεκλιμένο επίπεδο υπονοεί μια προσπάθεια στο ανέβασμα και μια ταχύτητα στο κατέβασμα. Με αυτόν τον τρόπο το σώμα δεν μπορεί να εξαιρεθεί από τον χώρο και νιώθει το ποσοστό της κλίσης’. Έτσι λοιπόν η ανάβαση και αντίστοιχα η κατάβαση του Λυκαβηττού αποτελεί ένα μεγάλο κομμάτι της εμπειρίας αυτού.

Έχοντας κατανοήσει σε μεγάλο ποσοστό τη μορφή του εδάφους του Λυκαβηττού και παρατηρώντας τα δίκτυα ανάβασης που χρησιμοποιούνται τώρα σε αυτόν, είμαστε σε θέση να αιτιολογήσουμε αυτήν τη λαβυρινθώδη και διασταυρούμενη μορφή τους. Είναι φυσικό ότι για να αντιμετωπιστούν οι απότομες κλίσεις, χωρίς να γίνουν μεγάλες παρεμβάσεις διανοίγονται μονοπάτια ή δρόμοι με καμπυλωτή μορφή και ‘ζικ – ζακ’ σχήμα, δίνοντας την αίσθηση φλεβίτιδας. Πως θα ήταν όμως αντί γι΄ αυτού του είδους τα δίκτυα ανάβασης να υπήρχε μια ευθεία γραμμή που θα οδηγούσε από το κατώτερο στο ανώτερο σημείο όπου αυτός ο ‘ανώδυνος’ τρόπος ανάβασης θα αντικαθιστούταν από έναν άλλον ίσως πιο ‘κουραστικό’; Πώς θα ερχόταν σε μία αντιπαράθεση και σε έναν διάλογο με

Επομένως είναι εξαιρετικά σημαντικό να μελετήσουμε την συμπεριφορά του λόφου όσον αφορά τις κλίσεις του. Σε τι ποσοστό είναι ομαλός και προσιτός και σε τι ποσοστό απότομος και δύσβατος. Το καταλληλότερο εργαλείο για την ανάλυση αυτή είναι το εργαλείο της τομής και μάλιστα της επάλληλης τομής, έτσι ώστε να βιωθεί όσο το δυνατόν καλύτερα η μορφολογία του Λυκαβηττού. Συνεπώς, έγιναν τρείς προσπάθειες κοψίματος: 30

τον κλασσικό, ανώδυνο τρόπο διαχείρισης του φυσικού τοπίου; Πράγματι, οι γραμμικές αναβάσεις δεν είναι μια πρόταση ουτοπική. Σε αρκετά σημεία σ΄ όλο τον κόσμο έχουν χρησιμοποιηθεί κυρίως για να αποδώσουν την αίσθηση της μνημιακότητας, καταλήγοντας κάθε φορά σε ένα αντικείμενο ή χώρο λατρείας. Στην Αθήνα, και πιο συγκεκριμένα γύρω από την περιοχή του Λυκαβηττού αρκετοί δρόμοι με την χρήση γραμμικών σκαλοπατιών καταλήγουν στους πρόποδες του λόφου. Τέτοιου είδους αναβάσεις θα συναντήσουμε κυρίως στις πλευρές που συνορεύουν με το Κολωνάκι, τα Πευκάκια και την Νεάπολη.

Σελίδα 32-33: επάλληλες τομές στον άξονα χ Σελίδα 34-35: επάλληλες τομές στον άξονα y Σελίδα 36-37: αξονικές τομές

31

1 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

4

7

32

8

11

12

15

16

19

20

23

24

8

2

3

5

6

9

10

13

14

17

18

21

22

26

25

33

1

5

9

30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

13

17

21

26

34

22

27

4

3

2

6

7

8

10

11

12

14

15

16

19

18

20

23

24

25

28

29

30

35

36

37

38

0-30%

30-50%

50-100%

100-120%

>120%

Χάρτης κλίσεων 39

Χάρτης ευθύγραμμων σκαλών σε αστικά και φυσικά τοπία

FLORI STAIRWAY, 4,444 steps Flori, Norway

JACOB’S LADDER, 699 stairs Jamestown, St Helena Island

MONTAGNE DE BUEREN, 374 steps, Liege, Belgium

42

CULVER CITY STAIRS, 282 steps Culver City, California

WALTER BENJAMIN MEMORIAL Portbou, Spain

TBILISI FUNICULAR RAILWAY Tbilisi, Georgia

43

MT. DAEDUNSAN SAMSEON STAIRWAY, 127 steps

TIANMEN STAIRWAY, 999 steps Tianmen mountain, China

HAIKU STAIRS, 3,922 steps Honolulu, Hawai

44

AG.NIKOLAOU STAIRS, 193 steps Patra, Greece

SHRAVANABELAGOLA STAIRS, 614 steps Shravanabelagola, India

INCA STAIRS Machu Pichu, Peru 45

Θεοφίλου Βελ υ

αρίο

ισσ

ι Βασ

Ρωµανού

Μελωδο

ύ

ουλ υΒ

λείο όνο

οκτ

γαρ

η

Τσιµ

ραίτ

υ

Μω

ισκ ή

Ισα ύρω ν

ρχο

υΦ

ιάρ

χου

ρών

υ Ισ

ριά

ατρ

Σερ

Αγί ο Πατ

υΠ

θου

γίο

χου

απή

αντ

Σαρ

σάν

Χρυ Σερ

τρή

απα

∆οξ

ίδω

ρου

ωτ

ίου

Οίτης ττού

αβη

Λυκ

λή Μαρασ

τίου

ρεσ

νού

Λουκια

ρχου

Πλουτά

κου

Βου

46

Οδός : Φωτίου Πατριάρχου, αριθμός σκαλοπατιών:167

Οδός : Αγίου Ισίδωρου, αριθμός σκαλοπατιών:107

Οδός :Χρυσάνθου Σερρών, αριθμός σκαλοπατιών:80

Χάρτης σκαλοπατιών περιμετρικά του Λυκαβηττού 47

Καταγραφή σκαλοπατιών, οδός Ισαυρών

Concept

Η πρώτη διαδρομή αποτελεί τη συνέχεια της οδού Ισαύρων. Ενός δρόμου που ενώνει ψυχολογικά και χωροταξικά τους δύο φυσικούς θύλακες της Αθήνας, τον Λυκαβηττό και τον Στρέφη. Ακολουθώντας κανείς την ευθύγραμμη πορεία του αντιλαμβάνεται “τη γούβα” που βυθίζεται η Νεάπολη, ενώ παράλληλα διασχίζει ιστορικούς δρόμους όπως αυτή της Ιπποκράτους και της Χ. Τρικούπη αναβιώνοντας την πολιτική και ιστορική διάσταση της περιοχής. Έπειτα, ακολουθεί η δεύτερη διαδρομή, συνέχεια της οδού Δημοκρίτου που νοητά συνδέει τον Παρθενώνα με την κορυφή του Λυκαβηττού. Η ευθεία αυτή τέμνει το Κολωνάκι, την πλατεία Συντάγματος και την Πλάκα διατρέχοντας σχηματικά την ιστορία της πόλης. Στην εικαστική έκθεση «1821 μέτρα» όπου σκοπό είχε να ανιχνεύσει και να παρουσιάσει τα ιστορικά στοιχεία που αφήνει η διαδρομή από την Ακρόπολη έως τον Λυκαβηττό ο Δημήτρης Πολυχρονιάδης σχολιάζει:

Η σχέση μας με το τοπίο του Λυκαβηττού και του αστικού ιστού που τον περιβάλλει μπορεί να αποκτηθεί με δύο αντιφατικούς τρόπους: διαμέσου της πολυμορφικής περιήγησης των φυσικών μονοπατιών, αλλά και της τεχνητής γραμμωτής διαδρομής. Η περιήγηση που προϋποθέτει την ύπαρξη μονοπατιών οδηγεί σε μια περιπλάνηση στο φυσικό τοπίο και σε έναν συνεχή αποπροσανατολισμό καθώς η παραγόμενη εικόνα είναι αποσπασματική και χωρίς συνοχή. Αντιθέτως, σε μια γραμμική διαδρομή ο συγκεκριμένος προσανατολισμός προσδίδει μια οπτική αντίστοιχη με την φιλμική, η οποία λόγω της οικονομίας της συρρικνώνει το τοπίο και το μεταβάλλει σε ένα ενδιάμεσο στοιχείο που ενώνει δύο η και περισσότερα σημεία. Ταυτόχρονα, σε μια ευθύγραμμη πορεία, με την σταδιακή απομάκρυνση ή προσέγγιση από και προς το σημείο ενδιαφέροντος παράγεται ένα διαρκές zoom in και zoom out ικανό να δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον οπτικό βίωμα.

‘Η ευθεία αποτυπώνει συνοπτικά το ιστορικό και πολεοδομικό άλμα, από την κλασσική αρχαιότητα στην τσιμεντοποίηση του 20ου αιώνα και τη φούσκα δανεισμού της μεταπολίτευσης. Ενδιάμεσοι σταθμοί, η Αθήνα-κωμόπολη του 19ου αιώνα, η εμβληματική Βουλή των Ελλήνων και τα ακριβά ρετιρέ με «θέα την Ακρόπολη» στους πρόποδες του Λυκαβηττού’.

Στοχεύοντας λοιπόν στην ανάδειξη του λόφου του Λυκαβηττού, ως ένα μέσο εμπειριών, κυρίως οπτικών αντλούμενων από την διαδικασία της ανάβασης και κατάκτησης της κορυφής του, προτείνουμε την δημιουργία 4 διαδρομών που ξεκινούν από 4 διαφορετικά σημεία του περιφερειακού, που κυκλώνει τον λόφο και καταλήγουν στην κορυφή του. Οι διαδρομές αυτές γαντζώνονται από τον αστικό ιστό, τον ακολουθούν και δημιουργούν μια συνέχεια με την πόλη, πυροδοτώντας ένα διάλογο της πόλης με τον Λυκαβηττό καθώς και ένα διάλογο του φυσικού τοπίου και των διάχυτων μονοπατιών με την τεχνητή και ευθεία γραμμή .

Στη συνέχεια, η τρίτη διαδρομή αποτελεί προέκταση της πλατείας Δεξαμενής. Μια πλατεία με ιδιαίτερη τοπική σημασία που χρονολογείται από το 1870 και της οποίας αναπόσπαστο κομμάτι ήταν το υγρό στοιχείο. Μπορεί η αφορμή αυτής της πλατείας να ήταν η ανακάλυψη της Αδριάνειας δεξαμενής όμως ανέκαθεν ήταν πόλος έλξης των κατοίκων της περιοχής . Τον 19ο και 20ο αιώνα την πλατεία επισκέπτονταν σημαντικές προσωπικότητες όπως ποιητές, συγγραφείς και πολιτικοί οι οποίοι

50

συναντιόντουσαν στο καφενείο. Ο χαρακτήρας σήμερα της πλατείας έχει μείνει σχεδόν αναλλοίωτος αφού φιλοξενεί ακόμα το ιστορικό καφενείο και ένα θερινό σινεμά. Η τέταρτη και τελευταία διαδρομή είναι η προέκταση της οδού Σκοπετέας. Η πορεία αυτή χαρακτηρίζεται από ένα σύγχρονο κομμάτι του κέντρου της Αθήνας με τους ουρανοξύστες, τις μεγάλες κενές εκτάσεις γης, τα μοντέρνα κτίρια όπως το Μέγαρο Μουσικής και τις πρεσβείες δίνοντας την αίσθηση του ακαθόριστου και του προσεχώς διαμορφωμένου. Μια περιοχή που συνεχώς αλλάζει αναπλάθεται για να προσαρμοστεί στις νέες απαιτήσεις του νέου άστυ. Έχοντας λοιπόν αυτές τις 4 διαδρομές :του ψυχολογικού ορίου, του χρονικού βάθους, της τοπικότητας, και της εύπλαστης πoλεoδομίας αποδίδουμε στην καθεμία ξεχωριστά το δικό της χαρακτήρα δίνοντας τη δυνατότητα στο χρήστη να βιώσει τα διαφορετικά συμβάντα. Κάθε πορεία διαχειρίζεται σύμφωνα με την κλίση της. Στις ομαλές κλίσεις επιλέγεται το στοιχείο της ράμπας ενώ στις υπόλοιπες το στοιχείο της βαθμίδας. Η οικοδομική του βήματος που χρησιμοποιείται έχει ως αναφορά το διάγραμμα κλίσεων που αναλύθηκε και καταγράφηκε από το neufert σε σχέση πάντα με το χαρακτήρα της διαδρομής που θέλουμε να αποδώσουμε. Έτσι δημιουργείται ένα νέο διάγραμμα με ράμπες που φτάνουν το 30%, με άνετες σκάλες που ξεκινούν από 30-70% και με απότομες σκάλες που καταλαμβάνουν το 70 έως το 100%.

51

53

Γενική πολεοδομική κάτοψη

Κατάλογος κλίσεων

100%

ρίχτι:0.25m πάτηµα:0.25m

απότοµες σκάλες 70% 66%

ρίχτι:0.16m πάτηµα:0.27m

50%

ρίχτι:0.15m πάτηµα:0.30m

45%

ρίχτι:0.15m πάτηµα:0.33m

άνετες σκάλες

34%

ρίχτι:0.13m πάτηµα:0.38m 20-30% απότοµες κλίσεις

10-20%

0-10%

οµαλές κλίσεις

ράµπες

0%

κατάλος προτεινόμενων κλίσεων

0.33

0.38

0.15

0.13

2ρ+π=64

2ρ+π=63 54

2ρ+π=6

60

κατάλος κλίσεων του Neufert.E

0.25

0.27

0.30

0.18

0.15

2ρ+π=63

0.25

2ρ+π=63 55

Η κάθε ευθύγραμμη διαδρομή έχει την δική της λογική. Μπορεί είτε να παραλαμβάνει μια ενιαία και μοναδική κλίση, είτε να σπάει σε επιμέρους τμήματα με διαφορετικές κλίσεις κάθε φορά. Συγκεκριμένα, η διαδρομή προς το Στρέφη σπάει σε ένα σημείο, η διαδρομή προς την Ακρόπολη είναι ενιαία και η διαδρομή της δεξαμενής όπως και αυτή της Σκοπετέα σπάει σε τρία σημεία. Κάθε σπάσιμο συνοδεύεται και από μία στάση που φιλοξενεί χρήσεις, ενεργοποιώντας έτσι τις διαδρομές, προσφέροντας στο χρήστη άλλοτε τη ξεκούραση και ενατένιση του φυσικού τοπίου και άλλοτε το παιχνίδι και τη ψυχαγωγία.

αναρρίχησης σε κλίση και τοίχοι από σχοινιά προσπαθούν να εξοικειώσουν τον περιπατητή με το ύψος και το κίνδυνο που επιβάλλει μία δύσβατη, απότομη και ριψοκίνδυνη διαδρομή. Ενώ ταυτόχρονα το υλικό που χρησιμοποιείται στις σκάλες και στον τοίχο αντιστήριξης είναι το εμφανές μπετό. Ένα υλικό που ορίζει αυτή την σκληρή, απότομη, κουραστική και ψυχολογικά έντονη γραμμική πορεία, δημιουργώντας ένταση μέσα από την σκληρότητα του υλικού. Διαδρομή προς Ακρόπολη: (242,65m μήκος, 1m πλάτος, 790 πατήματα)

Έπειτα, θα μεταβούμε στην δεύτερη διαδρομή, προέκταση της οδού Δημοκρίτου και προσανατολισμένη προς την Ακρόπολη, η οποία ως κύριο χαρακτηριστικό έχει, την ανάβαση και κατάβαση με την χρήση ενός μηχανικού μέσου, του inclined elevator(διαστάσεις) .Η παρέμβαση αυτή έχει μια και μοναδική κλίση, 45%, ενώ σε όλη τη διάρκειά της αιωρείται πάνω από το έδαφος του Λυκαβηττού, τοποθετώντας το υποκείμενο σε μια περίοπτη θέση. Ωστόσο εδώ, η αδράνεια του σώματος, η οποία κατ΄ επέκταση προσφέρει την απόλυτη επισκόπηση του χρονικού βάθους της Αθήνας, συμβάλει στην συνολική εμπειρία που αποκτά ο άνθρωπος καθώς επισκέπτεται αυτήν την διαδρομή. Το μεγαλύτερο μέρος της εγκατάστασης είναι γεφυρωτό περιλαμβάνοντας δύο ράγες στις οποίες ανεβοκατεβαίνουν τα inclined elevator, καθώς και μια ενιαία σκάλα, η χρήση της οποίας είναι κυρίως βοηθητική. Λόγω της αιώρησης που χαρακτηρίζει την διαδρομή αυτή και της πιο μηχανικής προσέγγισής της, το υλικό που χρησιμοποιείται είναι το μέταλλο.

Διαδρομή του Στρέφη: (184.77m μήκος, 3m πλάτος, 523 πατήματα)

Περνώντας τώρα στη διαμόρφωση της κάθε πορείας ξεχωριστά. Η διαδρομή του Στρέφη χαρακτηρίζεται ως η πιο επικλινής με κλίσεις που ξεπερνούν ακόμα και το 70%. Η διαδρομή είναι καθ’ όλη τη διάρκεια της μέσα στο έδαφος έτσι ώστε ο χρήστης να μην έρχεται σε επαφή με το φυσικό τοπίο του Λυκαβηττού, καθώς βυθίζεται κάτω από αυτό ενώ το οπτικό του πεδίο περιορίζεται στη κορυφή του κατά την ανάβαση και σε αυτό της πόλης κατά την κατάβαση. Η βιωματική εμπειρία του υποκειμένου εντείνεται όχι μόνο από την οπτική αλλά και από τη σωματική του προσπάθεια μέσα από το βαθμό δυσκολίας της βαθμίδας. Η διαδρομή ξεκινά με μια ομαλή κλίση 34% και στο τέλος με μια απότομη κλίση 100% χωρίς να περιλαμβάνει πλατύσκαλα. Οι απότομες σκάλες σε συνδυασμό με την υπόσκαφη λογική σχεδιασμού δίνουν την εικόνα μιας κουραστικής και συνάμα ριψοκίνδυνης διαδρομής. Η στάση εντείνει ακόμα περισσότερο αυτό το συναίσθημα, καθώς πρόκειται για μια στάση παιχνιδιού και σκαρφαλώματος όπου ο χρήστης χρησιμοποιεί το σώμα και το βάρος του. Πρόκειται για έναν χώρο σχεδιασμένο με απότομες κλίσεις, οι οποίες φέρουν και την χρήση του παιχνιδιού. Τοίχοι

Διαδρομή προς Δεξαμενή: (261,32 m μήκος, 2,3m πλάτος, 665 πατήματα)

Η τρίτη πορεία από και προς την πλατεία Δεξαμενής σπάει σε τρία σημεία τα οποία παραλαμβάνονται από δύο κλίσεις σκαλοπατιών.

56

Η πρώτη κλίση και πιο ομαλή έχει ποσοστό 45% ενώ η δεύτερη και πιο απότομη 66%. Παρόλα αυτά, η διαδρομή αυτή είναι αρκετά άνετη αφού παρεμβάλλονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα πλατύσκαλα. Κύριο γνώρισμα αυτής είναι η πολλαπλότητα στο βίωμα και στη θέαση που προσφέρει στον επισκέπτη της αφού, ανεβαίνοντας βρίσκεται κάτω από το έδαφος του Λυκαβηττού, απομακρυσμένος από το φυσικό τοπίο, στη συνέχεια αναδύεται στην επιφάνεια προσεγγίζοντας την φύση και το έδαφός του και εν τέλει αιωρείται πάνω από τη βλάστηση αυτού, κατακτώντας τελικά την κορυφή. Έχοντας ως αναφορά τον χαρακτήρα της πλατείας Δεξαμενής, όλη η διαδρομή διατρέχεται από ένα αυλάκι νερού, πλάτους 50cm, το οποίο περιτριγυρίζει τις τέσσερις στάσεις της, δημιουργώντας καταστάσεις δροσισμού, ξεκούρασης και ψυχαγωγίας. Πιο συγκεκριμένα, από το χαμηλότερο προς το ψηλότερο σημείο έχουμε αρχικά έναν χώρο με ντουζιέρες, έπειτα βρύσες, στην μέση της διαδρομής μια πισίνα αμφιθεατρικής διάταξης και τέλος στην κορυφή πια του λόφου μια ρηχή κοιλότητα για το πλύσιμο των ποδιών. Λόγω της ύπαρξης του υγρού στοιχείου σε αυτή τη διαδρομή το υλικό που έχει επιλεγεί είναι τα πλακάκια.

μορφολογία του εδάφους αλλά και το μήκος της πορείας αυτής κυριαρχεί ένας χαρακτήρας ξεκούρασης και βραδύτητας, για αυτό το λόγο οι χρήσεις των στάσεων που έχουν επιλεγεί είναι μακράς διάρκειας, δηλαδή, η πρώτη στάση, τα ‘ξαπλωτήρια’ παραλαμβάνει σώματα σε στάση χαλάρωσης που ατενίζουν το φυσικό τοπίο του Λυκαβηττού, η δεύτερη στάση ‘screen on the green’ αφορά ένα θερινό, υπαίθριο σινεμά και η τελευταία ένα αμφιθέατρο ιδανικό για παραστάσεις, ομιλίες αλλά και συναυλίες. Τέλος, για να επιτευχθεί ο εναρμονισμός αυτής της διαδρομής με το τοπίο του Λυκαβηττού προτιμάται όσον αφορά την υλικότητα της μια χωμάτινη υφή. Και οι τέσσερις διαδρομές που αναλύθηκαν παραπάνω μπορεί στο κατώτερό τους σημείο να τοποθετούνται σε διάσπαρτα σημεία περιμετρικά του Λυκαβηττού, στην απόληξη τους όμως ενώνονται, με κοινό σημείο την ήδη υπάρχουσα διαμορφωμένη πλατεία στην κορυφή του λόφου. Θεωρώντας λοιπόν την διαμόρφωση αυτή καθώς και την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου αναπόσπαστο κομμάτι, πλέον, του Λυκαβηττού, κρατάμε αυτή ως έχει αφαιρώντας όλη την εμπορευματοποίησή που της έχει αποδοθεί, με σκοπό να δημιουργηθεί για τις τέσσερις διαδρομές μας ένας χώρος με συνεκτικό χαρακτήρα που προάγει την απόλαυση της θέας του αστικού και μη τοπίου της Αθήνας. Το μεγαλύτερο κομμάτι της πλατείας μένει αναλλοίωτο με εξαίρεση τα σημεία ένωσης των διαδρομών με αυτή, την δημιουργία χώρων δροσισμού για την ανάπαυση αμέσως μετά την ανάβαση, όπως το ποδόλουτρο και η παλιά δεξαμενή που γεμίζει με πόσιμο νερό, καθώς και ο χώρος της στάσης των inclined elevator μπροστά από τον ναό.

Διαδρομή προς Δεξαμενή: (702,82m μήκος, 4m πλάτος, 175πατήματα)

Τέλος, η διαδρομή-συνέχεια της οδού Σκοπετέα σπάει και αυτή σε τρία κυρίως σημεία με το μεγαλύτερο ποσοστό της να αποτελείται από ράμπες και ένα μικρότερο (δηλαδή αυτό που ξεκινά από το βραχώδες κομμάτι του λόφου) από σκάλες. Στόχος αυτής της πορείας είναι να προσεγγίσει όσο το δυνατόν περισσότερο την κλίση του Λυκαβηττού και να εναρμονιστεί με το φυσικό τοπίο. Για το λόγο αυτό οι ράμπες που χρησιμοποιήθηκαν φτάνουν μέχρι το 30% και τα σκαλοπάτια έχουν κλίση 66% παρεμβάλλοντας σε αυτά πλατύσκαλα. Καθώς φαίνεται από τη

57

1. ∆ιαδροµή προς Στρέφη

Τομή Α-Α’ και κάτοψη στην διαδρομή προς Στρέφη 60

61

Τυπολογίες κλίσεων στην διαδρομή προς Στρέφη

Σκάλα ρ=0,13m π=0,38m

Σκάλα

45°

19°

47°

27°

ρ=0,25m π=0,25m

1η σκάλα

στάση

2η σκάλα

Τομή Β-Β’

0,5

3

0,5

4

6,2

62

Στάση: playground

63

64

65

2. ∆ιαδροµή προς Ακρόπολη

Τομή Α-Α’ και κάτοψη στην διαδρομή προς Ακρόπολη 68

69

Τυπολογίες κλίσεων στην διαδρομή προς Ακρόπολη

Σκάλα ρ=0,15m π=0,30m

26°

Τομή Β-Β’

2,1

1 5,3

70

2,2

Inclined Elevator

71

72

73

3. ∆ιαδροµή προς πλατεία δεξαµενής

Τομή Α-Α’ και κάτοψη στην διαδρομή προς πλατεία Δεξαμενής 76

77

Τομή Β-Β’

0,5 0,5 3,6

1,8

0,5

3,3

Τυπολογίες κλίσεων στην διαδρομή προς την πλατεία Δεξαμενής Σκάλα ρ=0,18m π=0,27m

Σκάλα ρ=0,15m π=0,33m

30°

34°

20°

24°

1η σκάλα

2η σκάλα 78

Στάση: ντούζ

Στάση: βρύσες 79

Στάση: πισίνα

80

Στάση: ρηχή κοιλότητα για το πλύσιμο των ποδιών

81

82

83

4. διαδροµή προς την σύγχρονη πόλη

Τομή Α-Α’ και κάτοψη στην διαδρομή προς τη νέα πόλη 86

87

Τυπολογίες κλίσεων στην διαδρομή προς την νέα πόλη ρ=0,72m (υπό κλίση) π=3,00m 137

8°

°

1η ράμπα

4°

10°

8°

14°

Ξαπλωτήριο

2η ράμπα

3η ράμπα

4η ράμπα

στάση: ξαπλωτήρια

Σκάλα

Κινηµατογράφος

ρ=0,15m

Σκάλα

π=0,33m Αµφιθέατρο

ρ=0,15m

π=1,20m

ρ=0,18m

ρ=0,45m

π=0,27m

34°

24°

7°

28°

18°

π=0,99m

5η ράμπα

στάση: screen on the green

στάση:αμφιθέατρο

88

σκάλα

Τομή Β-Β’

4

0,3

4,3

6,2

89

Στάση: ξαπλωτήρια

Στάση: αμφιθέατρο 90

Στάση: screen on the green

91

92

93

Κάτοψη πλατείας

Συμπερασματικά

Υπάρχουν λοιπόν δύο τρόποι ανάβασης ενός βουνού. Από τη μία ο ελικοειδής, δηλαδή αυτός των μονοπατιών που χρησιμοποιεί το ζώο και ο άνθρωπος που θέλει να περιηγηθεί στη φύση και από την άλλη η ευθεία γραμμή που στην υπάρχουσα περίπτωση χρησιμοποιείται από ένα υποκείμενο που αποσκοπεί σε μία όχι και τόσο ξεκούραστη ανάβαση αλλά σε μια βιωματική εμπειρία μέσω του βήματος. Το νέο αυτό υποκείμενο δεν αναζητεί την άνεση της πόλης αλλά μια πιο δύσβατη και κουραστική πορεία, που διακατέχεται από αισθήσεις κατά τη διάρκεια της ανάβασης πριν το τελικό του στόχο. Οι διαδρομές, που αποτελούνται από σκάλες και ράμπες στοχεύουν μάλιστα σε μια οπτική εμπειρία που εναλλάσσεται μέσω του zoom in και zoom out. Η οπτική δεν αλλάζει μόνο κατά την κατεύθυνση της διαδρομής αλλά και στην κάθετή της διεύθυνση, μέσω της βύθισης και της αιώρησης. Και τελικά που δύναται το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, στο ενδιάμεσο ή στο τελικό; Ο χρήστης προσπαθώντας να “κατακτήσει την κορυφή” και την απόλυτη θέα του αθηναϊκού άστυ ακολουθεί αυτές τις τέσσερις ευθείες πορείες που διασχίζουν τον Λυκαβηττό και ενισχύονται μέσω των χρήσεων των στάσεων που παρεμβάλλονται. Τέσσερις διαφορετικές διαδρομές, τέσσερα διαφορετικά σημεία μέσα στην πόλη, τέσσερα διαφορετικά βιώματα που ενώνονται στη κορυφή, σε μια πλατεία.

96

Ένθετο

... Μας βαρούν κλαρίνα και τραβάμε ίσια σε ανηφοριές γνωστές με κυπαρίσσια. Είν’ απόψε αλλιώτικα εδώ κι όλο πλησιάζεις δέσμες φως βγάζεις κι όλο πλησιάζεις ποιου θεού μοιάζεις κι όλο είσαι μακριά μου, ομορφιά μου

Λυκαβηττός

Πώς χορεύεις με τα χέρια σου υψωμένα σα να ψάχνεις μιαν αόρατη ανεμόσκαλα κι οι λαγόνες σου απαλά που κυματίζουν κι είσαι πότε κοντά κι είσαι πότε μακριά μπαινοβγαίνεις σ’ ένα χώρο που για ήλιο στρίβει μόνο κατά τη δεξαμενή και με μαύρα ματογυάλια ξαναστρίβει στης αγάπης την πλευρά τη σκοτεινή.

Κι ανέβηκα! Και ξέφυγα! Και χάμου η Αθήνα σα να πέθανε. Τα μύρα βουνίσια με χτυπήσανε. Τριγύρα τα πεύκα είναι προστάτισσα φρουρά μου. Και δρόμο θε να δώσω στη χαρά μου! Τ’ αγέρι πνέει σα ν’ άνοιξεν η θύρα του Παραδείσου. Πίσω σα να επήρα για λίγο της ψυχής την παρθενιά μου. Ήλιος! Χρυσή στο βάθος η λουρίδα

Μας βαρούν κλαρίνα... Στο δασάκι του Ε.Ο.Τ. η συναυλία δεν τελειώνει την κατάλληλη στιγμή κι απ’ το χώμα σηκωνώμαστε οι δυο μας σ’ ένα πεύκο ακουμπάς, το μπλου τζιν ξαναφοράς στο σκοτάδι κατεβαίνουμε βουβοί μες στην πιο εφιαλτική κυκλοφορία και μπροστά στην πόρτα ψάχνεις το κλειδί ο ερωτάς μας είναι σαν τη συναυλία που είν’ ανίκανη, που είν’ ανίκανη να τελειώσει και να το φχαριστηθεί γιατί έχει έναν κόμπο απ’ την αρχή.

της θάλασσας αστράφτει του Φαλήρου και το νησί μου χάνεται πιο πίσω. Μ’ εξάγνισε το ανέβασμα, πατρίδα, και θά ’ρθω με τη βάρκα μου του ονείρου με τα κουπιά του πόθου θα κινήσω…

K. Καρυωτάκης

Η Αθήνα κάτω άναψε σαν ούφο και στου ιερού Λυκαβηττού το σκούφο έχουμε χαθεί από καιρό κι όλο πλησιάζεις δέσμες φως βγάζεις κι όλο πλησιάζεις ποιου θεού μοιάζεις κι όλο είσαι μακριά μου, ομορφιά μου... Δ. Σαββόπουλος

98

Caspar David Friedrich Wanderer above the sea of fog

99

Βιβλιογραφία Barthes, R. (1997), The Eiffel Tower and other Mythologies, Berkeley, University of California Press Δρίτσα, Μ. (2004), Λυκαβηττός και Δεξαμενή, Ανθρώπινες Ροές, Αθήνα, Φερενίκη Παπαγιαννόπουλος-Παλαιός, Α. (1962), ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΣ, Πειραιάς, Εκδόσεις Ελληνικής Αυτογνωσίας Certeau, M. d. (2010). Επινοώντας την καθημερινή πρακτική : η πολύτροπη τέχνη του πράττειν (μετάφραση Κ. Καψαμπέλη & L. Giard), Αθήνα : Σμίλη.

Virilio, P. & Parent, C. (1997). Architecture principe (μετάφραση G. Collins), Besancon : Editions de l’imprimeur.

Neufert, E. (1976). Οικοδομική& Αρχιτεκτονική Σύνθεση (μετάφραση Κων/νος Γ. Γεωργακόπουλος), Αθήνα : Γκιούρδας.

Ιστοσελίδες 6+1 λόφοι της Αθήνας, Εθνικο Μετσόβιο Πολυτεχνείο <http://6syn1athens.blogspot.gr/p/blog-page_6. html> Urban Speleology <http://urbanspeleology.blogspot.gr/2013/03/blogpost_11.html> Athens in a Poem http://athensinapoem.com/ Νεοελλήνικη Λογοτεχνία http://www.greek-language.gr/digitalResources/ literature/tools/concordance/browse.html?cnd_ id=6&text_id=1166

100

Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Φεβρουάριος 2016 101