Boom literatury latynoamerykańskiej (z wielką polityka w tle) . Boom literatury latynoamerykańskiej to zjawisko literackie, a także (a może przede wszystkim) wydawnicze i socjologiczne. Za jego początek uważa się lata sześćdziesiąte, zaś apogeum w europie to lata siedemdziesiąte (liczba przekładów „podskoczyła” z kilkunastu tytułów rocznie do ponad stu, a w roku 1977 do blisko dwustu ). 1
Kto tworzył owo zjawisko? Zdania są podzielone – wielu krytyków uważa, ze boom to zaledwie kilka nazwisk (Marquez, Llosa, Fuentes, Lima, Donoso) , inni rozszerzają listę pisarzy o pozostałych twórców dodając Borgesa czy Juana Carlosa Onettiego, którzy tworzyli swoje dzieła w latach trzydziestych i czterdziestych . Trudno wskazać jednego czy nawet dwóch głównych przedstawicieli boomu – wiele bowiem zależy z którego zakątka świata pochodzi osoba próbująca boom opisać; i tak, na przykład we Francji niezbyt popularny był Cortazar, za to zaczytywano się powieściami Sabato, popularny w Europie Marquez nie wzbudzał takiego zainteresowania w Stanach Zjednoczonych, Vargas Llosa zaś był kompletnie niezrozumiany w Niemczech . Niewątpliwie najważniejszymi powieściami, znanymi niemal na całym świecie będą przede wszystkim Podróż do źródeł czasu Alejo Carpentiera, Tunel Ernesta Sabato, Gra w klasy Julio Cortazara, Rozmowa w „Katedrze” Mario Vargasa Llosy, Raj Jose Lezamy Limy oraz ikona i symbol tej literatury – Sto lat samotności Gabriela Garcii Marqueza – synteza historii Kolumbii, która stała się alegorią najnowszych dziejów całego kontynentu południowoamerykańskiego. 2
3
4
Jose Donoso, jeden z przedstawicieli owego rozkwitu literatury hispanoamerykańskiej w swym eseju Moja osobista historia boomu poddaje w wątpliwość jego istnienie. Owszem, potwierdza niespotykane wprost zainteresowanie powieścią południowoamerykańską (zarówno na kontynencie jak i poza jego granicami) twierdzi jednak, że samo zjawisko „boomu”, zarówno swoja nazwę, jak i definicje zawdzięcza krytykom owej literatury. Nawet sama jego nazwa, zdaniem Donoso, z początku miała charakter pejoratywny – boom oznacza wszakże, nagły wybuch, coś krótkotrwałego, nie pozostawiającego po sobie większych śladów. Krytycznie odnosi się do pojmowania grupy pisarzy, od których zjawisko się rozpoczęło za towarzystwo wzajemnej adoracji. Nie ulega wątpliwości, że tworzyli oni grupę przyjaciół, łączyła ich kultura czy ideologia, nie byli jednak ekipą hochsztaplerów, którzy zawiązali tajemne stowarzyszenie chcące zmonopolizować rynek literacki lat sześćdziesiątych XX wieku (a tak właśnie postrzegali ich krytycy zjawiska). Jak to się stało, że pisarze z kontynentu będącego literacką prowincją w tak spektakularny sposób zawładnęli wyobraźnią tysięcy czytelników na całym świecie? Donoso przyczynę tego widzi w ponadnarodowym charakterze utworów wtedy powstających. Młodzi pisarze (wszak boom tworzyli przede wszystkim debiutanci; to dzięki nim swoją drugą młodość w owym czasie przeżywali wcześniej nie do końca rozumiani Borges, Carpentier czy Onnetii) mieli dosyć dyktatu klasyki, mieli dosyć ograniczeń własnych krajów („przed rokiem 1960 niezmiernie rzadko można było usłyszeć niespecjalistę mówiącego o współczesnej powieści latynoamerykańskiej – istniały tylko powieści urugwajskie i ekwadorskie, meksykańskie i wenezuelskie.” ). Dosyć mieli klęczenia przed wielkimi nazwiskami literatury światowej, literatury, która tak szybko się dezaktualizowała. To profesorskie podejście, wszelka niechęć do wszystkiego co nowe, niechęć do eksperymentów z formą sprawiła, że zupełnie nieoczekiwanie eksplodowała nowa fala powieści, powieści, która tak jak wiele lat wcześniej marzył o tym Simon Bolivar, zjednoczyła Amerykę Południową. Według Donoso nowa powieść europejska, nowatorska, wymykająca się regułom uniwersyteckim miała znaczący wpływ na genezę boomu (hipotetycznego boomu – co ciągle autor Plugawego ptaka nocy podkreśla). Gabriel Garcia Marquez, laureat literackiego Nobla z 1982 roku, czołowy przedstawiciel nowej powieści 5