Automatie | PMA 6-2018 (WoTS) by APR Media

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 62 S TE JA A RG A NG 20 18

TECHNOLOGIE & BEURSSPECIAL Industrie 4.0 en security Instrumenten en robotica

Driving your Industry 4ward.

Binnen de industriĂŤle automatisering volgen de ontwikkelingen elkaar in hoog tempo op. Als vooraanstaand vernieuwer op het gebied van geavanceerde sensortechnologie ontwikkelt SICK oplossingen die nu al rekening houden met de uitdagingen van morgen. Onze intelligente sensoren passen in elke productieomgeving, communiceren met elk netwerk en verzamelen niet alleen gegevens, maar zorgen ook voor realtime data-evaluatie. Dit allemaal voor een flexibelere productie, efficiĂŤntere processen en een betrouwbare samenwerking tussen mens en machine. SICK noemt dat: sensor intelligence. www.sick.nl

REDACTIONEEL & AGENDA

WOTS SPECIAL

Welkom

World of Technology & Science en Industrial Processing 2018

Levendige en inspirerende projecten

Conferenties op de WoTS

05 WOTS SPECIAL OVERZICHT VAN DE BEURSVLOER

Plattegrond & Exposantenlijst

06 WOTS SPECIAL NIEUWS

WOTS SPECIAL NIEUWS

Genomineerden TechAwards 2018

Het hart van de fabriek van de toekomst

Hoe een hacker zijn eigen Tesla kraakte

26 WOTS SPECIAL HOE VER ZIJN AANBIEDERS VAN INSTRUMENTATIE?

Interactie studenten en bedrijven werkt aanstekelijk

WOTS SPECIAL TECHAWARDS

16 WOTS SPECIAL FEDA OP DE WOTS

Op weg naar IIoT, cloud et cetera

32 REDACTIONEEL WILLEM VAN DER BIJL

REDACTIONEEL LIAM VAN KOERT

Nuttige Normen

Ontmoeten

AUTOMATIE PETER ROS

PMA AIRBORNE

AUTOMATIE WEIDMULLER

PMA BEN EN JERRY’S

Bedrijven met ‘speelplekken’ profiteren optimaal van digitale automatisering

Met digitale productie naar een nieuw bedrijfsmodel

Ontwikkelingen met Industry 4.0

Het kan ook met ietsje minder

NEN

VERBINDING

CYBERKRONIEK

Wereldstekker blijft nog wel even nodig

ProfiNet in de lift

Wireshark

NIEUWE RADIO

BLACK HAT SESSIONS CONFERENTIE NLUUG CONFERENTIE

68 COLOFON

90 HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 06/2018

Wat zijn de vraagstukken waar u dagelijks mee puzzelt? Wij inspireren u graag om samen de industrie verder in beweging te zetten. Ervaar het op WoTS en meld u aan via wots.nl met de Festo code WOTS1160 Verzilver uw ticket op onze stand 11D021 en ontvang een cadeau dat u dagelijks in beweging zet.

REDACTIONEEL

AGENDA Janet Kooren J.KOOREN@VAKBLADEN.COM

SEPTEMBER 2018 26-28 Kunststoffen 2018 27-1 IAA - Hannover OKTOBER 2018 2-5 WoTS 2018 â&#x20AC;&#x201C; World of Technology & Science

Welkom

e houdt ervan of je hebt er een hekel aan. Vakbeurzen. Ik hou ervan. Dat komt natuurlijk mede doordat ik aan de andere kant heb gestaan. Met een team twee jaar toewerken naar een evenement, in de dagen van de opbouw een enorme saamhorigheid ervaren. De avond voor de opening naar huis gaan met de wetenschap dat de chaos in de gangpaden de volgende ochtend is omgetoverd tot een - voor dit geval leen ik graag van onze Vlaamse schrijvers - beurspaleis. Een gelikt uitziende tentoonstelling waar iedereen op zijn paasbest rondloopt, uitziend naar nieuwe contacten en bestaande relaties.

8-11 Motek 2018 11 SMART Service and Maintenance jaarcongres 22-24 Offshore Energy 2018 23-25 Euroblech NOVEMBER 2018

Vakbeurzen leken een tijdje op hun retour. Internet zou immers de rol van de nieuwsbrenger overnemen en geen fabrikant zou zijn nieuwtje nog voor een beurs bewaren: de spiraal naar beneden leek ingezet. Teruglopende bezoekersaantallen, kleinere stands, minder exposanten, het zou vast niet lang meer duren of beurzen behoorden tot het ouderwetse tijdperk waarin mensen elkaar nog fysiek wilden ontmoeten. Waarin persoonlijk contact nog van belang was. Waarin mensen nog wilden zien en ervaren hoe producten en oplossingen de wereld gaan veranderen. Maar kijk: niets bleek minder waar! Persoonlijk contact werd belangrijker dan ooit, B2B werd H2H, of bleek het eigenlijk altijd al te zijn geweest. Een beurs is weer een uitje. Een uitje waarop je nieuws vindt zonder dat je wist dat het er was. Waar je mensen ontmoet die je al even niet gezien had. Waar je ziet wie er met welke ontwikkeling bezig is. Net als een vakblad eigenlijk. Je hoeft niet zelf op zoek, het wordt voor je gepresenteerd. Automatie | PMA is zoâ&#x20AC;&#x2122;n vakblad. En het is er al heel wat jaren. De laatste jaren mocht ik hier samen met Willem van der Bijl een bijdrage aan leveren. Aan een blad dat je informeert over de basis van verschillende technieken en over de nieuwste ontwikkelingen. Waarin we je laten zien hoe producten de wereld gaan veranderen. In jouw vakgebied. Willem van der Bijl zwaait deze editie voor de laatste keer zijn pen over dit blad, vanaf de volgende is dat mijn rol. Samen met het team maken we een gelikt uitziend blad - het oog wil ook wat - waarin je nieuws vindt zonder dat je op zoek ging. Zonder te verdrinken in de hoeveelheid informatie die internet biedt en des te verrassender. En als we voor de dubbel gaan, zien we elkaar op de WoTS?

6-8 Transport & Logistic 2018 13-15 SURFACE Campus 14-15 Precisiebeurs 2018 27-29 Valve World Expo 2018 27-29 SPS IPC Drives DECEMBER 2018 4 AM Integrated Factory

VOOR MEER EVENEMENTEN EN ACTUELE INFORMATIE OVER O.A. LOCATIE EN TOEGANG, KIJK OP WWW.INDUSTRYPLANNER.COM

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

BEURSINFORMATIE

World of Technology & Science en Industrial Processing 2018 De beurzen World of Technology & Science en Industrial Processing zijn geïntegreerd in één beurs: World of Technology & Science 2018. Dit maakt WoTS tot de grootste industriële beurs van de Benelux.

WoTS bestaat uit vijf unieke werelden: World of Automation, World of Laboratory, World of Motion & Drives, World of Electronics en World of Industrial Processing. Met deze indeling krijgen de branches hun eigen identiteit, expositieprogramma en richten zij zich op hun eigen bezoekersdoelgroepen met interactieve beursprojecten en aansprekende en actuele seminaronderwerpen. WoTS is in 2014 ontstaan door het samenvoegen van drie toonaangevende beurzen, namelijk HET Instrument, Aandrijftechniek en Industrial Processing. Sinds 1956 wordt HET Instrument georganiseerd en ook de beurzen Aandrijftechniek en Industrial Processing kennen een lange historie. Door het samengaan van deze beurzen ontstaan er concrete voordelen voor zowel exposanten als bezoekers. Bezoekers uit industrie, laboratoria, zorg en wetenschap krijgen de

mogelijkheid in één keer op één locatie een sterk en breed technologisch aanbod te bezoeken.

Statistieken

Algemene informatie

Toegang

Tijdens de World of Technology & Science, van 2 t/m 5 oktober 2018 in Jaarbeurs Utrecht, presenteren ruim 500 exposanten uit de aandrijftechniek, industriële automatisering, industriële elektronica, industrial processing en laboratoriumtechniek hun innovaties, kennis en productontwikkelingen. De beurs biedt een breed en sterk technologisch aanbod en geeft daarnaast vele mogelijkheden om je eigen netwerk uit te breiden.

Een bezoek aan World of Technology & Science is gratis wanneer men zich van te voren aanmeldt via de registratielink op www.wots.nl.

Locatie Jaarbeurs Utrecht, hal 7 t/m 11

Openingsdagen & tijden Dinsdag 2 t/m vrijdag 5 oktober 2018 Dinsdag-donderdag: 10.00-17.30 uur Vrijdag: 10.00-16.00 uur

Oppervlakte: 18.450 m2 netto Aantal exposanten: 537

Vijf werelden De World of Technology & Science bestaat uit vijf werelden: World of Laboratory, World of Automation, World of Motion & Drives, World of Electronics en Industrial Processing.

Themapaviljoens Op de beurs zijn er diverse thema paviljoens. Daar vind je naast noviteiten ook de laatste trends in de branche, wordt kennis en ervaring gedeeld en is alle expertise op één plek te vinden. Zo vind je het Test & Meet Paviljoen in de World of Electronics (hal 10), de FEDA lounge in World of Motion & Drives (hal 10), Machevo Hotspots en Pump Plaza bij Industrial Processing (hal 9). Kortom, de moeite waard om een van de themapaviljoens te bezoeken.

Conferentieprogramma Het totale conferentieprogramma van World of Technology & Science bestaat uit ruim twintig seminars, verdeeld over de vijf werelden. Deze seminars vinden plaats in de congreszalen van de Jaarbeurs. Daarnaast is er een aantal unieke sprekers die een lezing geven. Zo spreekt Ruud Koornstra over ‘Industrie en energie’, gaat Christoph Otto in op het laboratorium van de toekomst; lab 4.0, en is er een seminar ‘Cybersecurity’ dat alle werelden overlapt.

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

beursinformatie

TechAward Tijdens de World of Technology & Science wordt de TechAward 2018 uitgereikt aan de beursdeelnemer met de meest gewaardeerde noviteit. Er zijn drie categorieën: World of Laboratory, World of Electronics en World of Motion & Drives/World of Automation. Op de beurssite kan gestemd worden op de noviteiten. De vier meest gewaardeerde noviteiten per categorie worden tijdens WoTS tentoongesteld.

PiP Exposanten van de beurs Industrial Processing hebben noviteiten ingestuurd waarop je als bezoeker kan stemmen. De winnaar krijgt de zogenaamde Proces Innovatie Prijs (PiP). Kom naar de Industrial Processing beurs om de genomineerde producten live te bekijken.

Bereikbaarheid Jaarbeurs ligt in het centrum van Utrecht, naast het centraal station, op loopafstand van het historische stadscentrum. Jaarbeurs is dus goed bereikbaar, zowel met het openbaar vervoer als met de auto. Vanaf het station is het circa 5 minuten lopen naar de Jaarbeurs. Kom je met de auto, volg dan vanaf de Ring Utrecht de blauwe ANWB borden met de aanduiding ‘Jaarbeurs’.

Parkeren Jaarbeurs Utrecht beschikt over diverse parkeerterreinen. Rondom het hallencomplex wordt aangegeven welke parkeerterreinen (P1 t/m P4) beschikbaar zijn. Wanneer het

parkeerterrein van de Jaarbeurs vol dreigt te raken, kun je parkeren bij P+R Westraven.

We zien steeds vaker overlap tussen verschillende segmenten en daar hebben we rekening mee gehouden. World of Laboratory vind je in hal 7, je bereikt deze via de LabHighway. Naast seminars organiseren we ook hier weer verschillende interessante X-peditions. World of Automation vind je dit keer in twee hallen. In hal 8 bezoek je exposanten uit de process automation en in hal 11 staan vooral bedrijven uit de factory automation. Ook hier zien we je graag bij de seminars en beursprojecten.

Social media https://twitter.com/wotsbeurs https://www.linkedin.com/company/ world-of-technology-&-science https://www.facebook.com/ worldoftechnologyandscience Twitter #wotsbeurs

Eén trefpunt voor technologie, wetenschap en industrie Door de integratie met Industrial Processing ontstaat het grootste trefpunt voor de technologie, wetenschap en industrie in Nederland. Je kunt met één toegangsbadge alle werelden bezoeken.

Nieuw dit jaar is dat Industrial Processing geïntegreerd is in WoTS, dit zie je dan ook letterlijk terug in de indeling van de hallen. Industrial Processing is namelijk in hal 9 en ligt tussen World of Automation en World of Motion & Drives in. In de wereld van Industrial Processing vind je de Machevo Hotspots en diverse seminars.

Via de registratielink registreer je je voor een gratis bezoek aan World of Technology & Science. Bij je bezoek aan de beurs lever je in de entree van de Jaarbeurs het registratiebewijs in voor je toegangsbadge. Met deze badge heb je toegang tot alle werelden die vertegenwoordigd zijn op de beurs.

Exposanten van zowel World of Motion & Drives als World of Electronics staan gezamenlijk in hal 10 en 11. De FEDA lounge, waar aandrijftechniek een centraal thema is, vind je in hal 10. Ook dit jaar kun je je weer aanmelden voor het verzamelen van het gadget in de World of Electronics.

Technologie is spannend en inspirerend World of Technology & Science 2018 laat zien dat technologie inspirerend, spannend, innovatief en leuk is. Onder de naam ‘Exciting Technology’ worden al deze aspecten van technologie getoond.

Kortom, genoeg redenen om je te registreren voor een gratis bezoek aan WoTS.

Welke wereld is waar te vinden? De indeling van de werelden is veranderd ten opzichte van 2016.

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

BEURSPROJECTEN

Levendige en inspirerende projecten In samenwerking met de exposanten worden levendige en inspirerende projecten zoals x-peditions over de beursvloer aangeboden, waardoor directe interactie met doelgroepen uit de markt ontstaat. Deze projecten bieden kansen voor direct klantencontact en concrete leads. Alle beursprojecten op een rijtje, aanmelden kan via https://wots.nl/beursprojecten

IoT - Industrie 4.0 adviesroute & seminar Tijdens de WoTS worden de onderwerpen IoT - Industrie 4.0 door middel van een adviesroute tastbaar gemaakt. Gekoppeld aan deze adviesroute wordt er een seminar georganiseerd op dinsdag 2 oktober 2018, waarbij we ingaan op deze aspecten.

Machinebouw adviesroute & seminar De adviesroute ‘Geld verdienen met Machinebouw’ leidt je langs een aantal exposanten die oplossingen bieden om bij te dragen aan een positieve opbrengst. Voorspelbaar onderhoud, veiligheid, tijdsbesparing, personeel en andere belangrijke factoren spelen alle een belangrijke rol in de productiviteit en uiteindelijk in hoeveel geld iemand verdient. Gekoppeld aan deze adviesroute wordt er een seminar georganiseerd op donderdag 4 oktober 2018, waarbij we ingaan op deze aspecten.

VR Maintenance & Instrumentation Ontdek wat VR kan betekenen voor jouw procesomgeving. Flow, temperatuur, druk en niveau spelen een grote rol binnen de proceswereld. Tijdens de WoTS presenteren negen deelnemers gezamenlijk met STC een virtuele plant.

X-pedition Trending Topics in Food & Beverage De X-pedition Trending Topics in Food & Beverage biedt op praktische wijze inzicht in actuele topics en innovatieve analysetechnieken rondom voeding. Een tour langs zes deelnemende stands geeft je met behulp van interactieve demo’s meer informatie over onder meer NMR-analyzers, SPE, pathogeendetectie en NIR-spectroscopy.

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

X-pedition Trending Topics in Life Science De X-pedition Trending Topics in Life Science biedt op praktische wijze inzicht in actuele topics en innovatieve technieken rondom celbiologie. Het gehele proces van persoonlijke veiligheid bij het werken met cellen, het kweken van cellen, sample selectie tot analyse komt aan de orde. Een tour langs zes deelnemende stands geeft je, met behulp van interactieve demo’s, inzicht in de laatste technieken.

X-pedition Veiligheid op het lab De do’s en don’ts van veilig werken op het lab! In deze X-pedition wordt een volledige overview geschetst voor veilig werken op een laboratorium. Waarbij onderwerpen als persoonsbescherming, juiste inrichting van het lab, cursussen, schone lucht en het waarborgen van (brand) gevaarlijke stoffen door middel van simulaties en demonstraties worden behandeld.

X-pedition Kalibratie en Kwaliteit ‘De route naar accreditatie’. Tijdens de X-pedition Kalibratie & Kwaliteit krijg je op praktische wijze inzicht in kalibratie en validatie ten behoeve van goede kwaliteit van het labonderzoek. Door langs de demonstraties en uitleg bij de deelnemende stands te gaan, ontvang je meer informatie over standaarden, methodes van kalibreren, opleidingen, normen en kwaliteitseisen.

Connected Mechanical Drives Het project Connecting Mechanical Drives is een combinatie van een TechTour met demo’s op de stand en een lezingenprogramma dat zal plaatsvinden in de FEDA Lounge. Een deskundige spreker uit de automotive-sector vertelt over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van versnellingsbakken en aandrijfsystemen. Door het project Connecting Mechanical Drives wordt duidelijk dat de sensoren die data genereren vanuit de motor en de versnellingsbak praktisch ingezet kunnen worden.

beursprojecten FEDA Lounge De FEDA lounge wordt ingericht om tijdens de beurs een collectief centrum te creëren op het gebied van aandrijf- en automatiseringstechniek. Daarnaast ligt er een speciale focus op de projecten ‘Veilig werken met hydrauliek’ en ‘Connecting Mechanical Drives’.

Veilig werken met Hydrauliek Er is een groot aantal deelnemende bedrijven dat actief is in de hydrauliek. Gezamenlijk verzorgen deze bedrijven seminars met het thema veilig werken met hydrauliek: van ervaringsdeskundigen krijg je uit eerste hand belangrijke informatie waarmee FEDA bewustwording creëert van de medische, materiële en financiële risico’s die gepaard gaan met het werken met hydraulische systemen.

De Proximo: twaalfde gadget World of Electronics De Proximo is een nabijheidssensor die samenwerkt met een gekoppelde mobiele telefoon, waardoor een signaal wordt afgegeven van de nabijheid. De Proximo zal door middel van een BLE (Bluetooth Low Energy) 5.0 chip van Nordic (nRF52832QFAA) de nabijheid van een mobiele telefoon detecteren. Het apparaatje zal bij detectie een alarm in de vorm van een geluid of licht afgegeven. Dankzij de meegeleverde connector kan ook een externe schakeling aangestuurd worden.

Test & Meet Paviljoen De acht bedrijven in dit paviljoen zijn gespecialiseerd in het testen & meten binnen de elektronica. Dat is een divers vakgebied. Toepassingen zijn denkbaar in functionele testen voor de productie van elektronica, CE testen voor een marktintroductie van een ontwikkeling en het testen & meten van draadloze toepassingen.

Experiencing Solutions (VR-project) Ga in een VR-omgeving zelf aan de slag met oplossingen in een industrieel proces. De deelnemende bedrijven hebben in samenwerking met SPIE een VR-omgeving voor de bezoekers gecreëerd. Je meldt je van tevoren aan, zodat je gegarandeerd

bent van deze inspirerende en concrete beleving. Zet tijdens de Industrial Processing de Virtual Reality-bril (HTC Vice) op en beleef welke oplossingen jouw proces verbeteren.

Proces Innovatie Prijs (PIP) Heb je als exposant aan de Industrial Processing 2018 een nieuw product of technologie die je onder de aandacht wilt brengen bij (potentiële) bezoekers en vakpers? Meld jouw noviteit(en) dan nu aan voor dè Industrial Processing-trofee: de Proces Innovatie Prijs (PIP). De Proces Innovatie Prijs is een prestigieuze onderscheiding voor innovatie in de procesindustrie. De PIP is daarmee het ideale platform om jouw noviteit te tonen aan een breed publiek en veel promotie te genereren.

Machevo Hotspots Op de Machevo Hotspots tonen leden van de Machevo & Bulk vereniging gezamenlijk hun innovaties en delen zij hun brede kennis op het gebied van de procesindustrie. Dit paviljoen kan dan ook gerust hét middelpunt van toeleveranciers aan de procesindustrie worden genoemd. Voor deze editie van Industrial Processing is er gekozen voor één groot Machevo Hotspots paviljoen met een open karakter en een goede zichtbaarheid. Behalve dat vakspecialisten diverse demo’s presenteren, is er ook een open gemeenschappelijke ruimte, waar je kunt netwerken onder het genot van een hapje en drankje.

Hartong Trofee Voor bezoekers wordt er op de Industrial Processing bij veel standhouders flink uitgepakt. De beste standpresentatie maakt kans op een trofee. Ben je benieuwd wie deze award in de wacht sleept? Op woensdag 3 oktober 2018 reikt de Machevo & Bulk Vereniging de Hartong Trofee uit aan het bedrijf met de beste standpresentatie op de Industrial Processing (een van de vijf werelden van de World of Technology & Science). Een deskundige jury onderwerpt alle stands op de eerste beursdag aan een kritische beoordeling en reikt deze award uit om 16.00 uur op de beursvloer in hal 9. Alle standhouders maken kans op deze felbegeerde trofee!

PUMP PLAZA Op het PUMP PLAZA presenteren 14 producenten / leveranciers de nieuwste oplossingen voor het transport van vloeistoffen en gassen. Het is hiermee het middelpunt voor bezoekers die op zoek zijn naar de laatste ontwikkelingen op het gebied van pompen, pompsystemen en componenten. Zoals het gebruikelijk is op het PUMP PLAZA, worden alle bezoekers ontvangen met een drankje als onderdeel van het veelgeprezen en gewaardeerde hospitality concept. Ook bekend bij vele bezoekers is de dagelijkse verloting waarbij een mooie prijs vergeven wordt. Het wordt dus weer zeer interessant maar ook plezierig om het PUMP PLAZA te bezoeken. Je vindt het PUMP PLAZA in hal 9.

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

BEURSPROGRAMMA

Conferenties op de WoTS Dinsdag 2 oktober 09.00 - 12.30 Marijke Zaal World of Electronics

Dinsdag 2 oktober 09.00 - 12.00 Croesezaal World of Laboratory

Low Power Design

Veiligheid op het lab

Het succes van een elektronica toepassing, bijvoorbeeld een wireless product, heeft een directe relatie met het Power Design. Het begint met de juiste keuzes maken, maar het is ook belangrijk te weten te komen welke vermogens en energiedichtheid een batterij heeft. Het seminar Low Power Design geeft met vijf presentaties vanaf de start van de ontwikkeling tot en met een eindproduct de deskundigheid voor een optimale aanpak aan.

Tijdens dit seminar wordt duidelijk waarom het zo belangrijk is om veilig te werken op het laboratorium en welke risico’s je tegen kunt komen. Doordat experts en veiligheidsfunctionarissen aan het woord komen, worden ervaringen en methodieken gedeeld. Met als doel om bewustwording te creëren over de risico’s én over de werkwijzen die risico’s beperken. Ook komen aspecten zoals normen, regelen wetgeving aan de orde. Dit seminar heeft aansluiting op de X-pedition Veiligheid op het lab.

IoT – Industrie 4.0 Buzz woorden of concrete voordelen, we horen het overal en steeds meer zien we variaties op deze termen. De termen worden door elkaar gebruikt en komen we overal tegen. Maar wat wordt er nu concreet mee bedoeld? Wat kunnen we er precies mee bereiken, hoe passen we het concreet en laagdrempelig toe en waar liggen binnen de industrie de mogelijkheden? Binnen dit lezingen programma bespreken we een aantal concrete voorbeelden zodat Dinsdag 2 oktober je in de middag met genoeg 10.30 - 12.10 bagage de beurs kunt bezoeken Zaal Mission 1 op zoek naar oplossingen die World of Automation bijdragen aan jouw weg naar de vierde industriële revolutie.

Fotonica: toekomst of een kans voor nu? Fotonica is de technologie die zich bezighoudt met het opwekken, transporteren en detecteren van lichtgolven of lichtdeeltjes. Fotonica wordt gezien als sleuteltechnologie voor de 21ste eeuw. Hoe speelt fotonica een rol in het laboratorium en op welke manier gaat dit zich de komende jaren ontwikkelen? Tijdens dit seminar komen deze vragen aan de orde en geven diverse experts inzicht in hoe zij fotonica Dinsdag 2 oktober inzetten binnen hun lab.

09.00 - 12.30 Marijke Zaal World of Electronics

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

Industrie en Energie Ruud Koornstra toont in zijn presentatie aan hoe industriële partijen de kans op een energiepositieve bedrijfsvoering kunnen pakken. Met zijn energieke stijl van presenteren zal hij je in een uur de inspiratie voor een duurzame werkwijze geven. Onze industrie zal een koplopersrol vervullen, doordat diverse kwaliteiten in onze regio samenkomen. Bedrijven in de Benelux zijn ondernemend en werken zeer sterk samen. Daarnaast zorgt ons innovatieve karakter voor het benutten van de actuele mogelijkheden met nieuwe technologieën. De politieke krachten rond het verminderen van het aardgasgebruik, een VN resolutie en het energieakkoord zijn relevant, maar het beter inzetten van energie is vooral een business case. De behoefte aan energie wordt alleen maar groter en de schaarste biedt daarom een economische waarde. Ruud Koornstra bespreekt met je hoe je de strategische waarde van energie kunt benutten. De spreker haalt innovaties aan die juist voor CEO’s, hoger en technisch management een aanleiding zullen zijn om hun eigen processen te beoordelen Dinsdag 2 oktober en te vernieuwen. Dat energie 09.30 - 11.00 van strategisch belang Zaal Progress wordt, biedt juist nu het Unieke sprekers moment om hierop in te spelen. Klimaatneutraal in 2030 is mogelijk door het benutten van kennis, technologie, samenwerking en beschikbare financiële middelen.

beursprogramma

Woensdag Internet of Industrial Things Door connectiviteit en 3 oktober digitalisering ontstaan nieuwe 09.00 - 12.30 mogelijkheden in de industrie. Zaal Mission 1 Er zijn nieuwe kansen met World of Electronics slimmere producten, hogere productiviteit, betere informatie, efficiëntie in de processen en complexe productielijnen die met elkaar communiceren. De presentaties in dit seminar bieden je concrete deskundigheid om het Internet of Industrial Things praktisch aan te pakken.

WAGO TOPJOB® S RIJGKLEMMEN met bedieningshendel of drukknop

NIEUW

Woensdag 3 oktober In dit seminar wordt ingegaan op 09.00 - 12.00 de vraag ‘welke aanpak heb je nodig om voedselveiligheid te Zaal Mission 2 garanderen’? De sprekers Industrial Processing

Voedselveiligheid

behandelen ieder hun eigen onderwerp van dit vraagstuk. Onderwerpen zoals het voorkomen van recalls, het behalen van rendement, luchtbehandeling en het automatiseren & traceren komen aan de orde.

Wat moet ik nu doen voor een energie efficiënte fabriek in 2028?

Woensdag 3 oktober 12.00 - 15.00 Zaal Mission 2 World of Motion & Drives

Wat is het stappenplan voor een energie efficiënte fabriek over 10 jaar? Hoe ziet de roadmap eruit voor energiebesparende technologieën, systemen en plannen? Dit seminar is niet alleen gericht op de bouw van nieuwe fabrieken maar ook op de optimalisatie van bestaande fabrieken. Voor machinebouwers en eindgebruikers gaat het niet slechts om energiezuinige individuele producten maar vooral om de besparing in het hele totale proces (en als het om data gaat dan wordt energie efficiëntie in feite een IoT-kwestie). Bedrijven krijgen steeds meer te maken (soms door druk van buitenaf ) met een milieubewustzijn om CO2-uitstoot te verminderen. De industrie kijkt ook naar het Energieakkoord. In dit seminar krijgt de bezoeker een beeld van zowel de concrete richtlijnen als het grotere plaatje voor waar de industrie naar toe gaat.

(R)EVOLUTIE Bedieningsgemak met de nieuwe TOPJOB® S rijgklemmen Gereedschapsloze aansluiting mogelijk Eenvoudige drukknop bediening Intuïtieve en comfortabele bediening Push-in CAGE CLAMP® aansluittechniek Voor alle soorten geleiders en elke toepassing de juiste aansluitmogelijkheid.

www.wago.com WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

beursprogramma

Trending Topics in Life Science In aansluiting op de X-pedition Trending Topics in Life Science gaan experts tijdens dit seminar in op de laatste ontwikkelingen op het gebied van life science, en dan met name celbiologie. Dit seminar is bedoeld Woensdag voor (hoofd)analisten, 3 oktober labmanagers, operationeel 09.00 - 11.30 managers, R&D managers en wetenschappers Croesefoyer afkomstig uit life World of Laboratory sciences, farmaceutische industrie, onderzoek en wetenschap.

The toilet flush: the next big opportunity in resource mining Het zuiveren van huishoudelijk Woensdag afvalwater is, sinds begin vorige 3 oktober eeuw een taak van de waterschappen. Tot eind vorige 13.00 - 17.30 eeuw was het niet meer dan Croesefoyer rioolwater verzamelen, World of Laboratory transporteren, beluchten en minder vuil op het oppervlaktewater lozen. Dat MOET beter. Momenteel vindt er in (afval)waterland een verschuiving plaats van energie grootverbruiker naar energie en grondstoffen terugwinning uit de ‘gratis’ bron afvalwater. Voorbeelden van huidige projecten en ideeën: alginaat uit actiefkorrelslib, terugwinning van cellulose, productie van bioplastics en vetzuren. Dit seminar wordt georganiseerd door de Jong KNCV.

Kalibratie & Kwaliteit Diverse sprekers nemen je mee in de actuele ontwikkelingen rondom accreditatie, kalibratie en normeringen. Specialisten en ervaringsdeskundigen delen hun kennis en ervaringen. Dit seminar heeft aansluiting op de X-pedition Kalibratie en kwaliteit; de route naar accreditatie. Dit seminar is bedoeld voor kwaliteitsmanagers, Q/A managers, KAM Woensdag managers, R&D managers, 3 oktober labmanagers en 09.00 - 12.00 (hoofd)analisten.

Croesezaal World of Laboratory

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

Instrumentatie en Analyse

Woensdag 3 oktober 10.30 - 12.00 Marijke Zaal World of Automation

De nieuwste ontwikkelingen omtrent instrumentatie en analyse in de procestechnologie komen binnen dit seminar aan bod. Centraal zal hierin staan flow, temperatuur, druk en niveau. Eveneens fungeert dit seminar als kick-off van het evenement Instrumentatie & Analyse-dagen 2019. Negen deelnemers presenteren gezamenlijk met STC een virtuele plant. STC Group is het kennis- en opleidingsinstituut voor scheepvaart, transport, havenindustrie en procestechniek. Op de WoTS kun je een virtuele wereld induiken waar je kennismaakt met de innovaties van de leveranciers.

Betrouwbare elektronica ontwerpen en produceren Het ideale elektronica-ontwerp voldoet aan de gewenste functionaliteit, met een hoge betrouwbaarheid en een lage kostprijs. Bij de ontwikkeling en productie van elektronica is een brede bedrijfsketen betrokken. Om dit proces Donderdag betrouwbaar en goed te 4 oktober laten verlopen, wordt in 09.00 - 12.30 elke fase de elektronica getest op functionaliteit, Zaal Mission 1 veiligheid en regelgeving. World of Electronics De sprekers in dit seminar geven aan hoe de communicatie en de afstemming tussen de ketenpartijen op cruciale momenten zal plaatsvinden. Dat levert een positieve bijdrage in de timing, kosten en resultaten van de elektronica.

Geld verdienen met Donderdag Machinebouw 4 oktober Hoe verdienen we geld met 10.30 - 12.00 Machinebouw? Een aantal Marijke Zaal machinebouwers neemt je mee in hun oplossing om World of Automation

bij te dragen aan een positieve opbrengst. Voorspelbaar onderhoud, veiligheid, tijdsbesparing, personeel en andere belangrijke factoren spelen alle een belangrijke rol in de productiviteit en uiteindelijk in hoeveel geld er wordt verdiend. Gekoppeld aan dit seminar wordt een adviesroute georganiseerd waarbij de verschillende deelnemers ingaan op deze aspecten. Deze adviesroute kun je na registratie op eigen gelegenheid volgen.

Your Global Automation Partner

Uw Partner Voor de F&B Industrie Betrouwbare werking door food & beverage geschikte behuizingen in hygiënische ontwerpen gemaakt van roestvaststaal of kunststof Robuuste componenten weerstaan de F&B standaard schoonmaak processen dankzij een hoge beschermingsgraad en chemische resistentie (IP69K, ECOLAB certificaten) Efficiënte productie controle en traceerbare productiestappen door klant specifieke track & trace oplossingen met RFID

TS Wo 110 e p d 7.A s o nd 0 n o ta ek , s zo echt e B tr U in

www.turck.nl

EXPLOSIEVEILIGE VACUÜM POMPEN VOOR LABORATORIA NIEUW POMPKOP MATERIAAL VOOR DE KNF LABOPORT® FT MEMBRAANPOMP ■ ATEX II 2G IIB+H2 T3X, voor interne atmosfeer TM ■ Hoge chemische bestendigheid door TFM PTFE pompkop materiaal ■ 100% zuiver transport ■ Onderhoudsvrij ■ Eindvacuüm 8 mbar abs. ■ Capaciteit 10, 20 en 34 Nl/min. ■ Hoge gasdichtheid ■ Laag geluidsniveau

www.knf-verder.nl info@knf-verder.nl +31 (0)30 677 92 40

www.knf.be info@knf.be +32 (0)3 871 96 24

019-KN-18_Adv_183x121mm_WoTS.indd 1

15-08-18 11:16

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

beursprogramma

Trending Topics in Food & Beverage

Donderdag 4 oktober 09.00 - 12.00 Croesezaal World of Laboratory

Specialisten en ervaringsdeskundigen gaan in op actuele ontwikkelingen rondom food & beverage. Niet alleen analyse technieken maar ook onderwerpen zoals voedselfraude komen aan de orde. Dit seminar heeft aansluiting op de X-pedition Trending Topics in Food & Beverage. Dit seminar is bedoeld voor (hoofd)analisten, labmanagers, R&D managers, wetenschappers afkomstig uit voedingsmiddelenindustrie, drinkwateronderzoek, diervoeding en R&D.

Coast Kijk voor meer informatie op https://wots.nl/conferenties

Lab 4.0, laboratorium van de toekomst

Donderdag 4 oktober 13.00 - 16.30 Croesefoyer World of Laboratory

De onderzoeksgroep SmartLab Systems van het Institute of Natural Materials Technology van de Technische Universität Dresden richt zich op ontwikkelingsprojecten in de sectoren Internet of Things (IoT), sensortechnologie en automatisering in de laboratoriumomgeving en in het algemeen op het gebied van biotechnologie. Digitalisering, miniaturisatie en automatisering Donderdag zijn, naar onze mening, de drie 4 oktober belangrijkste sleutelwoorden die 13.00 - 14.00 het slimme lab van de toekomst karakteriseren. Belangrijke Croesezaal onderzoekaspecten zijn de Unieke sprekers volgende generatie autonome mobiele sensorsystemen en het aanpakken van problemen op het gebied van laboratoriumautomatisering. Specifieke aandacht is er voor computervision voor kweekproeven op petrischalen, hun handling en automatische manipulatie.

Procesoptimalisatie De inhoud van dit seminar is gericht op het optimaliseren van processen door technologische versterkingen. De sprekers behandelen ieder hun eigen Donderdag onderwerp van dit vraagstuk. 4 oktober Onderwerpen zoals technische 09.00 - 12.30 verbeteringen, logistieke optimalisatie, digitalisering, Zaal Mission 2 robotiseren en verhogen van Industrial Processing efficiency in het proces én productiviteit komen aan de orde.

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

Technisch onderwijs voor de praktijk André van Ballegooijen is hoofd van het opleidingscentrum van Bakker Sliedrecht. Hij verzorgt een presentatie over het technisch onderwijs voor de praktijk. In de huidige arbeidsmarkt is het niet eenvoudig de juiste vakmensen te vinden. Aanvullend is het nog moeilijker om technici binnen te halen, die goed aansluiten op de werkzaamheden binnen je bedrijf. Bakker Sliedrecht heeft daarom een aparte bedrijfsschool waar studenten zowel de basiskennis leren, proefprojecten op het opleidingscentrum uitvoeren en meedraaien in projecten van het bedrijf. De technische focus ligt op diverse vakgebieden in de scheepvaart, zoals sensoren, aandrijftechniek, plc’s, automatisering en integratie. André van Ballegooijen gaat in zijn presentatie in op de uitdagingen in het onderwijs, de samenwerking met mbo-/hbo-instellingen en het verkrijgen van de gewenste certificaten. Daarnaast zal hij vooral vertellen hoe het in de praktijk reilt en zeilt in het Donderdag opleidingscentrum. Welke competenties levert het de 4 oktober studenten op? Uiteindelijk 09.30 - 11.00 gaat de spreker ook in op de Zaal Progress concrete projecten waar Unieke sprekers studenten op mee kunnen draaien en welke voordelen dat biedt aan Bakker Sliedrecht en andere bedrijven. Deze presentatie vormt een inspiratiebron voor alle technische bedrijven die de juiste professionals zoeken.

Vrijdag 5 oktober 10.00 - 11.45 Marijke Zaal World of Automation

Life Cycle Management Life Cycle Management is een enorm breed begrip, met elementen als asset-management, levensduur, onderhoudskosten, werkprocessen en samenwerkingen. Al met al draait het er om hoe je al je assets juist managed. Vandaag de dag met allerhande digitale dreigingen blijkt het nog belangrijker om je productieomgeving up-to-date te houden. Met een aantal exposanten proberen wij je in dit seminar concrete handvatten te geven waar je direct mee aan de slag kunt.

beursprogramma

Human Machine-interface Een gebruiksvriendelijke machineVrijdag 5 oktober interface kan het verschil maken 09.00 - 12.30 in je markt. De toegevoegde Zaal Mission 1 waarde naar de gebruikers zit in de goede keuzes voor de World of Electronics technieken, het ontwerp en in de functionaliteit. In dit seminar wordt daarom onder andere aandacht gegeven aan Value Engineering. Met de deskundigheid van alle sprekers worden kansen geboden om het Human Machine Interface te optimaliseren.

Cybersecurity

Niels Geijsen Kijk voor meer informatie op https://wots.nl/conferenties

Vrijdag 5 oktober 10.00 - 11.30 Croesezaal Unieke sprekers

Geen vuiltje in de lucht? Een schone omgevingslucht is voor iedereen belangrijk. Het betrouwbare SAMSON 240 serie regelventiel waarborgt dit. Dankzij een onderhoudsvrije V-ringpakkingconstructie wordt emissie tot een minimum beperkt. Tevens blijft een nauwkeurige regeling, dankzij de minimale hysterese, gewaarborgd. De SAMSON V-ringpakking voldoet aan de strengeTA-Luft eisen. Reeds vele jaren betrouwbaar toegepast in alle tak takken van de industrie.

SAMSON REGELTECHNIEK B.V. Signaalrood 10 · 2718 SH Zoetermeer Tel. (0 79) 3 61 05 01 info@samson-regeltechniek.nl www.samson-regeltechniek.nl A01129NL

Een onderwerp waar men het een aantal jaren geleden weinig over had is nu niet meer weg te denken. Cyberrisico’s vind je niet alleen terug in de privésfeer maar steeds meer komt het terug bij industriële productiebedrijven. Waar het Vrijdag 5 oktober vaak begint bij IT, wordt het door de koppeling van de 09.30 - 11.50 verschillende afdelingen een Zaal Mission 2 groot aandachtspunt voor vele organisaties in zijn geheel. Alle werelden Vanuit verschillende hoeken proberen we de risico’s dusdanig te inventariseren dat het voor elke bezoeker tastbaar wordt.

SMART IN FLOW CONTROL.

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

PLATTEGROND

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

PLATTEGRONDï»¿

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

PLATTEGROND

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

PLATTEGROND

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

EXPOSANTENLIJST World of Automation 360 KAS B.V. 4S Industrie B.V. A.S.R. Automation Systems Raemaekers AE Sensors B.V. Ankersmid bv Arenal PCS BV Ascom Nederland BV Ashcroft Instruments GmbH ATS Applied Tech Systems Automatie | PMA Badotherm Proces Instrumentatie Bege Aandrijftechniek b.v. BERNSTEIN AG Bihl + Wiedemann GmbH BLOCK Transformatoren-Elektronik GmbH Bronkhorst Nederland BV Brooks Instrument Bürkert Contromatic BV Camozzi Benelux B.V. CaTeC BV CC Nederland B.V. Datalogic Benelux De Gidts & Feldman Group DEHN NEDERLAND B.V. DEMCON DENIOS B.V. DENIOS B.V. Duranmatic B.V. Dynamic Drives Easy Systems Benelux Emerson Endress + Hauser B.V. ENGIE Services Envico Environment-Control B.V. Festo Fortop Automation & Energy Control Gefran Benelux NV Georg Fischer N.V. GHM Meettechniek HACH Ham-Let Hamilton Bonaduz AG Hellebrekers Technieken Helmholz Benelux Huba Control AG ICT Group ifm electronic b.v. Industryplanner Ingenieursburo Gommer B.V. INTEMO BV Inventech Benelux BV ISA Nederland Isotron Systems B.V. JUMO Meet- en Regeltechniek B.V. Keller Meettechniek Kero Quality BV

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

8A014 11C049 11D012 11E026 8A013 8D004 8C068 8D065 11D008 8D002 8B047 11A033 11E079 11F073 11E020 8C069 8B014 8D062 10C008 8D069 10D046 11D078 8C015 8A021 11E002 8B068 8B069 11D043 11B052 11B074 8D024 8C032 11A073 8C043 11D021 11C001 8E020 8C001 8A008 8C074 8D014 8B060 11E013 11A055 8E034 11E016 11D068 8D002 8E031 11E078 8B038 8A026 11C060 8B056 8D030 8B043

KEYENCE International NV/SA Klay Instruments B.V. KOBOLD Instrumentatie BV Krohne Nederland B.V. Lenze B.V. Lighthouse Benelux Marktechnical B.V. Michell Instruments Benelux B.V. Motion Control Automation B.V. Mulder Hardenberg B.V. Murrelektronik BV Objective International Pepperl+Fuchs B.V. Pepperl+Fuchs B.V. PROCENTEC Prodek Automation Products Reditech Engineering Rodax NV RoviSys Nederland RS Technics BV SAMSON REGELTECHNIEK B.V. SATRON Instruments Nederland Servomex Group LTD SICK B.V. Sierra Instruments bv SigmaControl B.V. Stäubli Robotics STC Group Stemmer Imaging Stork Technical Services Holding BV Strypes Ltd. Summit Automation B.V. Summit Power B.V. Takebishi Europe B.V. Techmation b.v. Tempcontrol Industrial Electronic Products BV. Thermal Focus Thermo Electra Sensor Technology B.V. Turck B.V. U-F-M B.V. Vaisala Vedotec B.V. Vierpool B.V. - Process Automation Vierpool B.V. - Factory Automation Virtual Reality Maintenance & Instrumentation Vitsch Electronics VR Owl Weidmüller Benelux B.V. wenglor sensortechniek b.v. Wika Benelux Yaskawa Benelux BV Yokogawa Europe Solutions B.V.

11C043 8C008 8B042 8D038 11D024 8A002 8E015 8B009 11C008 10A001 11D034 8D056 11D046 8D019 11C042 11D079 11B042 8E024 8C002 8A022 8C056 8D015 8B023 11B060 8E014 11B052 11E001 8E075 11C071 8B031 11E016 10B060 10B060 11B070 8B039 8B055 8A005 8B008 11C068 8D001 8C064 8C018 8D068 11D060 8E075 11C078 8E075 11C054 11D054 8D008 11C008 8B024

World of Motion & Drives A4 Hydrauliek B.V. ABI bv adparts B.V.

10A036 11B020 10B001

EXPOSANTENLIJST Alfagomma Germany GmbH Apex Dynamics BV Astro Controls BV AVENTICS AXIS & Stuifmeel BV B&R Industriële Automatisering B.V. Bakker & Co BV Balluff B.V. Baumer Bender Benelux BV Bibus Romicon B.V. Bosch Rexroth B.V. Brevini Nederland B.V. C.C. Jensen Benelux B.V. CG Drives & Automation Danfoss B.V. Danitech bv De Graaf Aandrijvingen B.V. DeR-Tec Aandrijftechniek BV Dobit EAO Benelux BV Elobau Benelux BV Elsto Aandrijftechniek EPLAN Software & Services B.V. FEDA Lounges Festo HEIDENHAIN NEDERLAND B.V. Helukabel BV Holland Hydraulics B.V. Hupico bvba Hydroflex Hydraulics B.V. Igus B.V. ILME SpA IPAR Industrial Partners BV Itsme Industrial Automation Kolmer Elektromotoren B.V. Koning & Hartman bv Laumans Techniek B.V. Lenze B.V. LINAK Actuator-Systems B.V. Metal Work Nederland B.V. Muller Beltex Multitube Engineering B.V. Norgren B.V. Parker Hannifin B.V. Phoenix Contact B.V. PowerFlex FHp B.V. Pro-face by Schneider Electric PROCENTEC Renishaw Benelux B.V. Rheintacho Rittal B.V. Rockwell Automation Rossi BeNeLux B.V. Rotero Holland bv Routeco B.V. Salzmann-Wain Electrical

10A036 10B036 10B036 10B036 10D061 10C036 10B036 10A028 10A041 10B017 10B022 11A022 10A036 10A036 10B036 11C038 10C028 10B036 10A035 10C023 10C048 10A024 10B028 11A036 10A036/B036 11C020 10A060 11D016 10C063 11E017 10A036 11C009 10A016 10A036 11B032 10B036 10B036 11A063 11A013 10B003 10C061 11A059 10D049 10A027 10A036 11A036 10A036 11A069 10B036 10B061 10B001 11A036 11A008 10A007 10A045 11A008 10D013

Schneider Electric SMC Pneumatics BV TBA B.V. Techwatch B.V. Teleradio Benelux The Text Factory TR-Electronic Nederland BV tsb - bescom bv University Racing Eindhoven (URE) VerAutomation Verbaan Tandwielen- en Machinefabriek B.V. WAGO Nederland WERMA benelux Wisman Techniek Wittenstein Benelux Young Professional Award Zilvertron B.V. World of Laboratory 3M Nederland a1-envirosciences GmbH Abbott Informatics Netherlands AddspeX Aemas Agilent Technologies Netherlands B.V. Air Liquide Airtest Solutions B.V. ANALIS nv Analytik Jena AG Anaspec Solutions Anton Paar Benelux BVBA Asecos B.V. Autoclave Avans+ Avantes B.V. Avilo Stikstof en Persluchtsystemen B.V. BCON Instruments Beckman Coulter Nederland B.V. Benelux Scientific B.V. Beun – De Ronde BV BGB Analytik Benelux B.V. Binder GmbH BioRad Laboratories B.V. BIOKÉ BioSPX BioTRADING Benelux B.V. Boom B.V. Bronson Incubator Services BV Bruker Nederland B.V. Büchi Labortechnik GmbH Buram Electro B.V. Celgene B.V. Cereal Tester NV Charles River Chrom8 International B.V. CleanAir by Baker Cryo Solutions B.V.

10A008 10C018 10A021 10B036 10C012 10A017 11B008 11C077 10A036 11A029 10A013 10B008 10D049 11A037 11A005 10A036 10A002

7A124 7E052 7D122 7D048 7D025 7C056 7A134 7D097 7B077 7C089 7E106 7B070 7C032 7B085 7E096 7E101 7C019 7B109 7B064 7D072 7D048 7D119 7B023 7C096 7D118 7D048 7D133 7A008 7C106 7E070 7A026 7F039 7A119 7A017 7D110 7B019 7A048 7C111

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

EXPOSANTENLIJST Cryo Store bv 7E111 Da Vinci Laboratory Solutions 7E033 DaklaPack Europe 7C097 DENIOS B.V. 7C033 Dupa Veiligheidstechniek 7D033 ELS - European Lab Services 7F025 Elscolab BV 7E008 Envicontrol – Envitec 7B063 Eppendorf Nederland B.V. 7B048 Festo 7C024 Flohr Instruments 7B122 Foss Benelux 7E016 GC Biotech 7B084 Gilson International B.V. 7E025 GL Sciences BV 7E097 Gram Commercial A/S 7E110 Greiner Bio-One BV 7C048 Hamamatsu Photonics Deutschland GmbH 7B096 Hanna Instruments bv 7B118 HELLMA BENELUX bvba 7E008 Helmut Fischer Meettechniek B.V. 7C110 Hettich Benelux BV 7A071 I-Label BVBA 7F060 Inacom Instruments BV 7B088 INFICON GmbH 7E135 Infors Benelux 7F097 Instrument Solutions Benelux B.V. 7A094 Interflow, onderdeel van BAM Bouw en Techniek B.V. 7D132 International Labmate 7F090 Interscience BV 7D008 INTOS interior solutions 7D106 J.H. Ritmeester 7A029 JEOL (Europe) 7E084 JSB, Joint Analytical Systems Benelux B.V. 7B008 JULABO Nederland B.V. 7C119 KEYENCE International NV/SA 7B059 KNF Verder b.v. 7A110 Köttermann B.V. 7E048 KRSS Ltd. 7C093 L.E.D. Techno 7A060 LA Biosystems 7F020 Lab Services B.V. 7E116 Lab-QAcademy 7D093 Lab2 7B092 LABinsights 7F052 LabMakelaar Benelux BV 7A106 Labolutions 7A083 LabWare Limited 7E122 Laser 2000 7F034 Leco Instrumente GmbH 7D096 Linde Gas Cryoservice B.V. 7B117 LPS B.V. 7F093 Media System Lab 7A132 MERCK 7C071 Metrohm Nederland 7A032 Metrohm Nederland 7B032 Mettler-Toledo B.V. 7F071

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

ModuVision Technologies BV Molecular Devices NovaVeth Ocean Optics BV Olympus Nederland BV Omnitek BV Optimus Instruments Pall Corporation Peak Analysis and Automation Ltd Pedak Meettechniek PerkinElmer Perten Instruments PHC Europe B.V. PMT Benelux NV Poly Temp Scientific B.V. Potteau Labo Promega Benelux b.v. Renishaw PLC S+B Rotterdam B.V. Salm en Kipp Sarstedt Sartorius Netherlands B.V. Scala Scientific SCIEX Screening Devices Separations Analytical Instruments Shimadzu Skalar Analytical Snijders Labs Sopachem B.V. Steritec NV Sympatec Benelux GmbH Synchron Lab Automation Sysmex Nederland B.V. TA Instruments Te Lintelo Systems B.V. Tecan Benelux BVBA Technex b.v. Thermo Fisher Scientific Thermo Fisher Scientific – Electron Microscopy Van Tol Laboratoriumtechniek VDW CoolSystems BV Veolia Water Solutions & Technologies Verder Scientific Waters Chromatography B.V. Wesemann Group Westfalen Gassen Nederland B.V. Wilten Instrumenten B.V. XTAC Analytical Zematra B.V. Zirbus Technology Benelux B.V.

7A084 7C092 7B123 7A067 7A070 7E123 7F025 7F030 7E134 7F101 7E056 7F111 7C009 7B133 7D032 7F008 7C118 7F080 7B049 7E024 7B110 7A088 7C008 7F030 7E092 7F061 7D084 7C084 7B024 7D072 7E100 7E119 7C023 7B106 7C020 7A021 7C122 7D057 7C070 7C123 7A009 7F122 7A076 7F123 7C020 7A083 7E133 7D024 7D111 7D123 7A049

World of Electronics 3T B.V. A&C Solutions BVBA A1 Electronics Netherlands BV Accelonix BV

11G020 10F013 11F009 10G041

EXPOSANTENLIJST Advantech Alflex Techniek B.V. Alflex Products 10D052 Altheris Sensors & Controls Amkor Zeefdruk B.V. AQC BV Azteco Electronics B.V. Batenburg Techniek Bellmann B.V. Betronic B.V. Binder Nederland B.V. BMF System Parts BV C.N. Rood B.V. CDS Electronics b.v. Cobar Europe BV Comdes Componenten B.V. Conrad Elecronic Benelux BV Conta-Clip Nederland BV D&D Mechatronics DARE!! Dekimo Delmation Products Delta Elektronika B.V. Dgtronik sp z oo Dirksen Bedrijfsopleidingen DVC n.v. e-totaal Easics NV Eldra B.V. Electro-Watt Elektor International Media Elincom electronics BV Eltrex Motion erfi Ernst Fischer GmbH+Co.KG Eurocircuits N.V. Euro HUBNER Benelux B.V. Faes Cases Farnell Netherlands B.V. Fineline QPI BV Formit B.V. GBO Innovation Makers Getac Technology Corp. Good Will Instrument Habia Cable B.V. Head Electronics b.v. HellermannTyton B.V. HF Technology Hielkema Testequipment B.V. Huijzer Components Human Workspace Ideetron BV INCAA Computers BV INDES-IDS BV Intronics IXON JTAG Technologies Keysight Technologies

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

10F044 10D052 10D060 10E003 11G008 11F040 11E054 11G046 11F008 10G061 11G014 10F036 11F040 11G024 11F054 10E023 11G038 10E060 10E026 11F076 10D052 11E042 11G045 10E036 11F002 10E047 11F063 11G071 10F024 10G045 11F019 10D012 10D022 11F030 11G058 10D042 10E002 11F013 10F018 11G019 10C060 10E043 10G051 11F040 11E048 10G019 10E036 11G034 10E018 10G025 11F067 11F031 11F048 11F049 10E036 10E036

LEMO Connectors Benelux Lumberg Nederland B.V. Major Electronics B.V. MASER Engineering B.V. Metafas B.V. MUCO Technologies b.v. MYbusinessmedia National Instruments Nijkerk Ontwerpstudio DUNC Pcb Connect Pedeo N.V. PM Komponenten B.V. Purtec Kunststoftechniek B.V. Quad Industries Rohde & Schwarz Benelux B.V. Romal Romex B.V. RS Components Salland Electronics bv SCHURTER Electronics B.V. Serticom B.V. Sioux SMD-TEC Sovella Nederland tbp electronics bv TDK-Lambda France SAS Telerex Nederland B.V. Test & Meet Paviljoen Texim Europe B.V. Tooltronics TOP-electronics Transfer Multisort Elektronik B.V. Trescal N.V. TÜV Rheinland Nederland Twincomm Value Procurement Centre B.V. Van Mierlo Ingenieursbureau Venne Electronics Verum Software Tools B.V. WAAK vzw WAGO Nederland WIBU Systems Wijdeven Inductive Solutions Würth Elektronik CBT Würth Elektronik Nederland BV Industrial Processing A-Safe B.V. A&E Trading B.V. Acess Benelux B.V. Actemium Aerzen Nederland Agidens Altermij - De Gouwe BV Amixon GmbH AUMA Benelux

10F060 11E072 11G049 10E036 10F023 11F040 10F001 10F050 10D028 11F012 11F070 11G028 10D036 11G030 11G013 10F027 11F060 11G031 11E062 11F003 11E008 11G042 11G066 11G052 11F079 11F024 10E001 10D012 10E036 11F027 10E062 10F012 10E012 10G037 10E036 11E034 11F004 11G009 10E022 11F018 11F044 10G013 11F035 10D036 10F061 10F028

9D080 9D069 9C069 9D091 9C074 9A026 9B102 9C010 9A074

EXPOSANTENLIJST Avilo Stikstof en Persluchtsystemen B.V. AZO NV Bedu Pompen Bilfinger Tebodin Netherlands B.V. BKS Verkoop en Advies BV Pump Plaza Brady Buitink Technology Busch B.V. BYTECH Complete Filtration Resources, Inc. DdV Media International Den Hollander Engineering B.V. Dinnissen B.V. Distrimex Pompen & Service B.V. Eisma Industrie Media Engisol bvba Epilog Laser B.V. Euro Manchetten & Compensatoren Fenicrom Flottweg Nederland B.V. Flux Pompen Benelux Freudenberg Sealing Technologies Fristam Pumps GEA Nederland Geveke Pompen Gielink PSS GPI Gronfa Procestechniek B.V. Grundfos Nederland Hermetic Benelux Hiflux Filtration A/S Holland Air Pumps Hoppenbrouwers Techniek BV Hosokawa Micron B.V. Huikeshoven BV Hydroscope B.V. IKA Process Nederland B.V. InfraTec GmbH Inventflow IWAKI Europe Branch NL J-Tec Material Holding J.M.E. Technische handelsonderneming B.V. JC-Electronics Jetvertising B.V. Jongia Mixing Technology Kalteren KSB Nederland Lampe Technical Textiles B.V. Lechler SA/NV Leybold Nederland B.V. M.C. Tec B.V. M.I.P. Solutions NV Machevo Hotspots Maes Safety Products & Services (MSPS) Merrem & la Porte B.V. Multipomp B.V.

9A103 9C010 9B015 9A050 9B088 9A074 9A059 9A045 9A058 9A014 9A014 9A074 9A064 9C040 9B065 9D014 9B040 9D102 9D066 9A091 9C022 9A074 9A074 9A074 9A040 9A074 9C017 9B011 9B040 9A081 9A074 9B068 9A074 9B040 9D040 9B040 9B047 9A067 9A009 9A074 9A102 9D055 9B040 9D054 9A087 9B051 9A074 9A074 9B040 9D084 9A074 9D050 9D020 9B040 9B001 9C103 9C102

Nederman Nederland BV NETZSCH Pompen Nederland PENKO Engineering Pentair Food & Beverage Pomac B.V. PRECIA-MOLEN Nederland B.V. Proces Media B.V. ProLeiT PS Technology Quality2Process B.V. Rebo Systems Rijkers Procestechnologie B.V. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Rodesta Russell Finex Samtec Europe GmbH Sanders Machinebouw B.V. Schmidt Bretten Nederland B.V. Schubert & Salzer Benelux BVBA Sefar B.V. Slingerland Techniek BV Spin Pompen B.V. Stell Sign-Projects B.V. Suurmond TBMA Europe Tedima GmbH Tetra Pak Processing Systems Typhoon Roertechniek B.V. UNIS Group Van Beek B.V. Van Borselen B.V. VAPO Techniek BV VDL Industrial Products Verder B.V. Vermeulen Ingenieursbureau Vlint Holding B.V. Von Rohr - ARCA B.V. Virtual Reality Experiencing Solutions Wasson - ECE Instrumentation Ystral Benelux Ziemann Holvrieka B.V.

9C054 9A074 9A010 9B027 9B072 9B040 9A002 9C090 9B016 9D008 9D046 9C062 9A004 9B040 9B031 9D063 9D024 9A005 9A018 9A030 9B040 9A039 9C068 9A074 9C089 9D028 9C080 9B010 9D049 9B028 9A013 9C048 9C028 9B094 9B080 9B040 9A095 9D074 9A046 9B022 9B040

Exciting Technology Ministerie van Defensie Stichting STEMec

8A053 11A078

Awards en prijzen PIP (Proces Innovatie Prijs) TechAward World of Automation - Motion & Drives TechAward - World of Laboratory TechAward - World of Electronics

9C002 10B004 7B002 11F001

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

AWARDS

Genomineerden TechAwards 2018 Exposanten van World of Technolog y & Science 2018 brengen nieuwe innovatieve producten of technologieën onder de aandacht bij de bezoekers. De TechAward 2018 is opgedeeld in drie categorieën: World of Automation Motion & Drives, World of Laboratory en World of Electronics.

Breng je stem uit voor de TechAward 2018 op www.wots. nl/techaward! Daar vind je de links naar de informatie over de ingezonden noviteiten met de bijbehorende achtergrondinformatie. Kom naar de WoTS 2018 om de genomineerden live te bekijken! Je kunt de noviteiten bezoeken op de volgende standlocaties: World of Electronics - Hal 11, stand F002 World of Laboratory - Hal 7, stand B002 World of Automation - Motion & Drives - Hal 10, stand B004 Hieronder zijn alle genomineerde producten en technologieën gegeven.

World of Electronics Anti-inbraak-verlichting | A1 Electronics Schrikverlichting ter voorkoming van inbraak en inbraakschade. 2 led’s, een PIR en een lichtsensor in een slagvaste gegoten behuizing. De anti-inbraak-verlichting wordt gevoed met een stekker trafo ( 30V/ 12-24V). CDS1 (configureerbare displayschakelaar) | SCHURTER Electronics B.V. SCHURTER introduceert een nieuwe generatie intelligente inputsystemen met capacitieve touch-technologie. De intuïtieve bediening met een vingerbeweging, -veeg of -rotatie op het touchscreen komt overeen met die van een smartphone. Alles naar smaak en wens van de klant. Keysight Streamline Series usbplatform | Keysight De nieuwe P937xA modellen zijn compacte tweepoorts Vector Network Analyzers (VNA) met een frequentiedekking tot 26,5 GHz. Ze zijn ontworpen om uit te blinken in het testen van passieve apparaten zoals antennes, filters en duplexers. Draaiend op een host-pc, is de contextgevoelige gebruikersinterface gelijk aan de nieuwste tafelmodel VNA’s. Nextys DCW20 | A&C Solutions Recentelijk heeft Nextys de eerste intelligente, programmeerbare all-in-one batterijlader/DC-UPS /DC-DC converter gelanceerd. Maak kennis met de DCW20. De

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

Nextys DCW20 is een hoogwaardige DC-UPS met digitale controller die kan worden gebruikt in elk DC-systeem met een nominale spanning tussen 12Vdc en 48Vdc en tot 20A. PCBA Visualizer | Eurocircuits NV PCBA Visualizer visualiseert en analyseert de klantdata voor de PCB inclusief bestukking. De klantdata bestaat uit de Gerber data voor het bord, de Componentenlijst en de plaatsingslijst waar deze op het bord moeten komen. Prevals | Van Mierlo Ingenieursbureau De C29 is een zogenaamde hotmelt printhead. Deze printhead heeft mogelijkheden die andere printheads niet bieden. Onder andere een hoger temperatuurbereik en een functie om te bepalen of een nozzle faalt (en daardoor geen druppel meer kan geven). De C29 heeft de mogelijkheid die dan schoon te blazen, zodat er weer rustig verder mee geprint kan worden.

World of Laboratory 3S: Safe, smart, secure, connect uw lab! | Merck 3S is een intelligente verpakkingsoplossing, inclusief verzegeling. De cap geeft informatie via Radio Frequency Identification (RFID), waardoor geautomatiseerde gegevensoverdracht tussen de reagens- en titratieinstrumenten mogelijk wordt. 3S-reagentia maken deel uit van een gesloten end-to-end-oplossing voor chemische verbruiksgoederen, geschikt voor het Omnistitratieplatform van Metrohm. Intelligente communicatie voor betere prestaties. BioResolve Columns | WATERS Waters BioResolve Reversed Phase (RP) Monoclonal Antibody (mAb) Polyphenyl Column, bestaande uit 2.7um solid-core deeltjes met een poriediameter van 450A. De kolom en bijhorende guard kolommen zijn verkrijgbaar in verschillende afmetingen.

awards BÜCHI Lyovapor L-300 | BÜCHI Labortechnik GmbH De Lyovapor L-300 is de eerste laboratorium schaal vriesdroger met onbeperkte ijs capaciteit. Dankzij Infinite-Technology maakt de Lyovapor L-300 als eerste doorlopende sublimatie van water en organische oplosmiddelen bij -105 °C mogelijk. CellStream flow-cytometer | Merck Ontdek ongeëvenaarde fluorescentie gevoeligheid en flexibiliteit in een compact en betaalbaar flow-cytometersysteem. Met behulp van de gepatenteerde Amnis Opticatechnologie gebruikt de nieuwe CellStream flow-cytometer een detectiecamera om snel lage-resolutie celbeelden te nemen en te transformeren in hoge-throughput intensiteit gegevens. Chip-DSC 10 | Anaspec Solutions BV Dynamische differentiecalorimetrie, afkorting DSC is een meettechniek om warmtestromen van en naar een monster te meten. Daarbij laat men met het proefmonster en een referentie samen een nauwkeurig vastgesteld temperatuurverloop doorlopen. Chronect Bionic | Instrument Solutions Benelux BV CHRONECT Bionic is een unieke multidimensionale robot. Het technische en ruimtelijke werkgebied van XYZ-robotsystemen is beperkt tot het XYZ gebied. De CHRONECT Bionic voert ook routinematige handelingen buiten dit XYZ gebied uit. DENIOS Connect | DENIOS BV Het nieuwe monitoringsysteem DENIOSConnect verzorgt 24|7 realtime risicoinventarisatie, maakt de gemeten data toegankelijk en inzichtelijk en, tot op de minuut nauwkeurig, historisch opvraagbaar op basis van de door de gebruiker bepaalde parameters. Forma Steri-Cycle i160 met Cell Locker Systeem | Poly Temp Scientific BV Het voorkomen van kruiscontaminatie (onderlinge verontreiniging of besmetting) bij het werken met celculturen is een dagelijkse zorg in de wereld van cel research. Kruiscontaminatie beïnvloed namelijk de consistentie van onderzoeksresultaten en is kostbaar omdat onderzoeksmateriaal onbruikbaar wordt en apparatuur in veel gevallen moet worden gesteriliseerd.

ImageXpress Pico geautomatiseerd cel imaging systeem | Molecular Devices Compact en betaalbaar: het ImageXpress Pico-systeem is meer dan een digitale microscoop. Het combineert cellulaire beeldvorming en een krachtige analyse in één systeem. INOBOT-S | Tecnic B.V. Een tafelmodel robot die automatisch verdunningen aanmaakt en verwerkt op 3M Petrifilm plates voor inoculatie. Milli-Q IQ 7000 Ultrapure Lab Water System | Merck Het Milli-Q IQ 7000 is ultrapure wateroplossing, ontworpen met u in gedachten; Intelligent en intuïtief. Ontworpen om uw werk zo aangenaam en comfortabel mogelijk te maken en om de productiviteit van het lab te maximaliseren. Het baanbrekende ergonomische ontwerp en de krachtige zuiveringsmedia zorgen voor een consistente productie van een superieure kwaliteit ultrapuur water. Pipet met Bluetooth | Gilson International Binnen laboratoria is steeds het pipetteren op 96 wells en 384 wells een actie die nauwelijks traceerbaarheid kent. Door een combinatie te ontwikkelen van een pipet met Bluetooth en een tablet met een vernieuwend sturingsprogramma is dit nu zeker mogelijk. QSight triple quadrupole massaspectrometer | PerkinElmer De QSight triple quadrupole massa spectrometer is een analytische chemie detector voor persistente organische verontreinigende stoffen zoals pesticiden of toxines in voedsel, water en bodems. SMCxPRO | Merck De SMCxPRO is een instrumentatieplatform dat wordt gebruikt om femtogram/mlniveaus van ziektebiomarkers te detecteren. Dit betaalbare, snelle en compacte tafelmodel instrument biedt onderzoekers meer toegang tot betrouwbare eiwitdetectie, uitbreiding van de zoektocht naar biomarkers en therapeutische ontdekkingen. iCAP TQ ICP-MS | Thermo Scientific De iCAP TQ is een geavanceerde triple quadrupole ICP-MS die een verhoogde interferentieverwijdering biedt, voor betere detectiegrenzen van elementen, zelfs in de meest complexe monstermatrices, inclusief voedingsmiddelen.

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

awards Tube Handler HT700 | NovaVeth Innovatief en veelzijdig apparaat voor het geautomatiseerd sorteren van sample storage tubes. De geautomatiseerde Micronic Tube Handler HT700 voorziet in de behoefte van het efficiënt, snel en op een veilige wijze soderen van monsteropslagbuizen.

Draadloze seriële interface | SMC SMC introduceert draadloze seriële interface voor eenvoudig en veelzijdig besturen. Monitoren, instellen en besturen vindt plaats zonder enige bedrading. Gebruikers besparen daarmee niet alleen op kabels en connectoren, maar ook op installatie en onderhoud.

De MQuant Stripscan-app | Merck De MQuant Stripscan-app is uniek in de markt. Onze stripscantechnologie is de eerste methode die smartphonetechnologie gebruikt om als een echte analytische tool precieze chemische parameters te bepalen. De app gebruikt een technische en specialistgerichte aanpak voor de chemische metingen, met een intuïtieve bediening en een boeiend ontwerp, waardoor een alledaagse actie - zoals het meten van de pH - een speels element krijgt.

EAO Smart Box | EAO De EAO Smart Box is een eenvoudige op te klikken plug & play-oplossing voor besturingspanelen in industriële omgevingen. Met de Smart Box kunnen verschillende functies worden bediend in bijv. CNCmachines of de halfgeleiderproductie, zoals aan/uit, omhoog/omlaag of noodstop.

Stericup Quick Release | Merck Het Stericup Quick Release-systeem is de volgende generatie van het originele Stericup steriele vacuümfiltratie- systeem, dat al decennialang de standaard is in laboratoria over de hele wereld. Het verbeterde vloeibare steriele filtratiesysteem biedt ergonomische ontwerpupdates, die gebruiksgemak optimaliseren en het filtratieproces stroomlijnen en tegelijkertijd beschermen. Vanquish Duo UHPLC-systeem | Thermo Scientific Het nieuwe Vanquish Duo UHPLC-systeem is een nieuwe technologie die in alle markten zorgt voor een vergroting van de productiviteit. Het systeem biedt drie workflows en twee onafhankelijke stroompaden in één geïntegreerde oplossing. Deze werkstromen bestaan uit echte dubbele LC’s, die twee onafhankelijke stroompaden gebruiken, tandem LC of LCMS en inverse gradiënten.

World of Automation-Motion&Drives Anybus Wireless Bridge II / Wireless Bolt | Duranmatic Anybus Wireless Bridge II / Wireless Bolt van HMS maakt industriële netwerken veilig draadloos. ASCO Numatics ventieleiland uit de 503-serie | EMERSON Emerson heeft de mogelijkheid geïntroduceerd om meerdere veiligheidszones te integreren in een enkel ASCO Numatics ventieleiland van de 503-serie. Hierdoor heeft men de mogelijkheid om tot drie onafhankelijke elektro-pneumatische veiligheidszones te creëren, terwijl er tegelijkertijd onafhankelijke, nietveilige zones kunnen bestaan binnen één ventieleiland.

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

ES-FLOW | Bronkhorst De ES-FLOW is een volumetrische vloeistofmeter/-regelaar voor een laag doorstromingsbereik (4 tot 1500 ml/min). De ES-FLOW flowmeter maakt gebruik van ultrasonic wave technology waardoor het mogelijk is om kleine vloeistofdebieten (<1500 ml/min) nauwkeurig te meten. FLIR X6900sc SLS | Thermal Focus Snelste warmtebeeldcamera ter wereld met 640 x 512 superlattice (SLS) detector en een frame rate van 1003Hz full frame. FLOWave | Bürkert Contromatic BV FLOWave is een flowsensor op basis van Surface Acoustic Wave (SAW), oftewel oppervlakte-akoestische golf. Deze technologie biedt de mogelijkheid om een vloeistof te meten zonder dat deze in contact komt met de sensor zelf, geschikt voor geleidende en niet-geleidende vloeistoffen. Fluidcom | Yokogawa Solutions BV Fluidcom is een flowmeter en een valve ineen. Deze unieke en zeer compacte flowcontroller biedt eenvoudige flowcontrol met minimaal onderhoud. Een ideale oplossing voor chemical injection om overdosering van chemicals te voorkomen en handmatige flowcontrol te minimaliseren. IMI Norgren Express app | IMI Precision Engineering IMI Precision Engineering heeft de IMI Norgren Express app ontwikkeld. Gratis te downloaden.

MAAK KENNIS MET AUTOMATIE | PMA EN VRAAG UW GRATIS PROEFABONNEMENT AAN!*

GRATIS

2 NUMMERS AUTOMATIE | PMA

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 62 S TE JA A RG A NG 2018

commentaar AUTOMATIE | PMA EDITIE 6-2018

voor vormgever: headline weer op wit zetten.

logo zo groot mogelijk, ander verloop kiezen da den ook dit beursnummer krijgt een rechte rug, zie

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 62 S TE JA A RG A NG 20 18

3D-Printing en Scale-ups

*U ontvangt 2 gratis nummers en de gratis nieuwsbrief

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIÃ&#x160;

ATEX en Ontstekingsanalyse

AUTOMATIE.indd 1

27-06-18 13:48

BEURSSPECIAL WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING

TECHNOLOGIE & BEURSSPECIAL Instrumenten, security, Industry 4.0 en robotica

01-92, 91-02 cover.indd 3

GA NAAR AUTOMATIE-PMA.COM/PROEFABONNEMENT Volg Automatie | PMA:

05-09-18 14:31

awards Industriële routerserie SCR | Prodek Automation Products De industriële routerserie SCR is een gloednieuw M2M en IIoTcommunicatieapparaat, geproduceerd door de gerenommeerde Duitse fabrikant INSYS Micro Electronics GmbH. iTHERM TrustSens temperatuur opnemer | Endress + Hauser Inlijn zelf kalibrerende temperatuursensor, volledig geautomatiseerde, traceerbare, inlijn zelfkalibratie voor in de voedings, dranken en farmaceutische industrie, sluit naadloos aan op het naleven van de FDA en/of GMP voorschriften en regels. KS98-2 Multi-function controller | Isotron De KS98-2 is een geavanceerde, vrij te programmeren procesregelaar met multifunctionele mogelijkheden. Zo kunnen er tot 30 regelkringen in geplaatst worden en kunnen gecompliceerde regelstrategieén, zoals cascaderegelingen, eenvoudig in de unit worden geconfigureerd. Manufacturing Execution System | Objective International Manufacturing Execution System (MES) & Warehouse Management System (WMS), geïntegreerd met Pick-to-Light, Radio Frequency Identification (RFID) technologie en RF-barcode scanners. Mettler Toledo InPro X1 pH-sensor | Elscolab InPro X1, een revolutie in pH meten: onbreekbaar, betrouwbaar & nauwkeurig. Sinds jaar en dag is pH een van de meest gemeten analytische parameter in de industrie. Mettler Toledo stond aan de basis van enkele belangrijke ontwikkelingen op het gebied van pH meten, maar tot op vandaag is het alom bekende meetprincipe al minstens honderd jaar hetzelfde. MicroNIR-Pat-W | Inventech Viavi, een pionier in optische sensoren, heeft een nieuwe grote innovatie op het gebied van spectrometrie: de nieuwe MicroNIR Pat-W-processpectrometer. De micro-NIR Pat-W is een robuust, schaalbaar systeem van de volgende generatie voor realtime procesmonitoring. Voor het meten van de homogeniteit van een mengsel, vochtgehalte, dichtheid, inhoudsuniformiteit en andere procesanalyse (PAT)-toepassingen.

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

Opto22 groov EPIC Systeem | MulderHardenberg De eerste Edge Programmable Industrial Controller ter wereld. Hardware en software voor toepassingen in industriële automatisering en besturing, energiebeheer, externe bewaking en dataverwerving. Gevestigde reputatie voor gebruiksgemak, innovatie, kwaliteit en betrouwbaarheid. PLCnext Technology | PHOENIX CONTACT PLCnext Technology biedt de mogelijkheid om open source software en apps te integreren in een besturingsplatform dat kan worden geprogrammeerd met klassieke plcprogrammeertools, hogere programmeertalen én modelgebaseerde ontwikkeltools zoals Matlab Simulink. PosCon OXH7-Z0150.HI0720.EK | Baumer De 3D PosCon OXH7 is een intelligente optische sensor voor hoogte meting. Uniek en compact, special geschikt voor het intelligent meten van hoogtes in controle, meet- en productie opstellingen. PROCENTEC Atlas | PROCENTEC De PROCENTEC Atlas is dé oplossing voor het monitoren en diagnosticeren van een Industrieel Ethernet netwerk. De tool is ontwikkeld om onverwachte en dure downtime in industriële Ethernet-netwerken te voorkomen. SPEEDVIEW | Thermal Focus RD Vision lanceert Speedview, een trouble shooting oplossing die er voor zorgt dat er inzicht komt op probleemsituaties. Met 500 tot 6000 beelden per seconde, is het zelfs mogelijk om high speed applicaties in beeld te brengen. Het systeem is een perfecte match tussen analyse, camera, belichting, pc-componenten en hardware. TREE M-5TX PN IP67, Profinet managed switch | Murrelektronik De TREE ProfiNet Managed switches van Murrelelektronik vereenvoudigen de ProfiNet installatie in de industriële omgeving fundamenteel en zorgt voor een perfecte netwerk koppeling. Uitgebreide diagnostische functies maken het mogelijk fouten snel te lokaliseren en kostbare stilstand tijden aanzienlijk te verminderen. VLT Wireless Communication Panel LCP 103 | Danfoss Drives De VLT Wireless Communication Panel LCP 103 is een draadloze communicatiemodule, ontworpen volgens de IEEE 802.11 standaard.

conferentie

Rotterdam | 12 oktober 2018

De Robot-economie

Hoe werken mens en machine optimaal samen? • Zelf aan de slag met robots en AI: wat is de basis voor een succesvolle toepassing? • Rondetafelsessies: ga in gesprek over de robotisering van de zorg, industrie, agrifood, e-commerce en logistiek. • Toekomst van werk: welke nieuwe banen ontstaan door robots en AI? • Showprojecten: aan welke toekomst werken de Nederlandse robotlabs en -bedrijven? MAAK LIVE KENNIS MET DE NIEUWSTE ROBOTS

PAMELA PAVLISCAK

MARTIJN WISSE

WILLEM ENDHOVEN

VINCENT KWAKS

Founder Change Sciences

Hoogleraar Biorobotica TU Delft

Managing Director High Tech NL

CTO Vanderlande

Laat je bijpraten door (inter)nationale keynotes en neem een kijkje in de toekomst bij de HUBOT-tentoonstelling

Bekijk meer sprekers en het programma: nrclive.nl/robots Let op! €100 korting voor lezers van Automatie/PMA via: bit.ly/nrc_korting Partner:

NRC Live is de evenemententak van NRC Media, uitgever van NRC Handelsblad, nrc.next en nrc.nl

nieuws NIEUWS

Het hart van de fabriek van de toekomst Geavanceerde robotica en de groeiende rol van software in de industrie h ebb en e en vo or a ans t a ande p lek g ek reg en op de ro admap v an machinefabrikant AWL. Daniël Bottema, manager Research & Development, werkt samen met zijn team aan een volledig geautomatiseerde fabriek, grotendeels gebaseerd op deze technologieën. Dimitri Reijerman

Bottema, die tijdens de WoTS zal spreken over de fabriek van de toekomst, is niet voor niets druk op de onderzoeksafdeling van AWL. Hij ver telt dat bedrijven als AWL wel moeten innoveren om aan de wensen van de klant te kunnen voldoen: “Wij horen steeds vaker van onze klanten: we zijn niet meer geïnteresseerd in twee of drie machines, we willen onze fabriek compleet automatiseren. Dus dan spreek je over volledige automatisering, inclusief de logistiek er omheen.” Hoewel de afgelopen decennia banen verdwenen door mechanisering en automatisering, ver telt Bot tema dat tegenwoordig vooral een tekort aan gekwalificeerd personeel een probleem vormt bij de klanten van AWL. “Veel van onze machines gaan naar Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije”, zegt de R&D-manager. “Daar wonen nu 56 miljoen mensen, binnen 30 jaar zijn dat er 8 miljoen minder. In 2017 gaf een derde van de Tsjechische bedrijven aan niet te kunnen groeien, orders te moeten weigeren doordat zij geen personeel meer konden vinden. In Duitsland heerst de laagste werkeloosheid sinds 1980 en in de VS willen ze 3,5 miljoen fabrieksbanen zien te vervullen de komende jaren. Zeker 2 miljoen daarvan zal niet gaan lukken.” Bovendien is de opkomst van de robot al een gegeven in moderne fabrieken, ook in lagelonenlanden. “In China zijn er al 63 robots per 10.000 werknemers. Dat moeten er in drie jaar tijd 150 worden. Daar is een enorme push tot robotisering en het wordt ook steeds eenvoudiger. Ook in de VS zien we een groei van 15 procent per jaar”, aldus Bottema.

‘Software is eating the world’ AWL, waar een kleine 700 man werkt, kan met zijn R&Dafdeling van 25 onderzoekers inspelen op die vraag naar een geautomatiseerde fabriek. En softwareontwikkeling speelt daarin een dominante rol. “Binnen AWL zijn vooral veel mensen met een werktuigbouwkundige achtergrond actief, dus met een mechatronische insteek. Maar over 25 jaar zijn wij getransformeerd naar een softwarebedrijf. Dat zien we nu al binnen mijn R&D-afdeling; 80 procent van wat wij ontwikkelen is op software gebaseerd. De meeste sophisticated zaken die wij ontwikkelen is de software voor het aansturen van robots of om machines intelligenter te maken.” Bij de dominante rol van software in het bedrijfsleven verwijst de R&D-manager naar een essay van internetondernemer Marc Andreessen*. In 2011 noteerde hij in The Wall Street Journal de beroemde zin ‘why software is eating the world’. “Dat proces is de afgelopen tien jaar ten uitvoer gebracht door bedrijven als Google en Uber. De komende tien jaar zijn wij aan de beurt”, zegt Bottema. ”We nemen ook steeds meer softwaredevelopers aan. We hebben nu front end-developers in dienst. Die term kenden we een paar jaar geleden nog niet.”

Modulaire fabriek van de toekomst De R&D-afdeling bij AWL ziet de fabriek van de toekomst als een geïntegreerd geheel op basis van een modulair concept. Bottema: “We kijken bijvoorbeeld naar bin picking. Normaliter worden onderdelen door een werknemer uit een krat gehaald en in een mal gelegd. Dat gaan we ook automatiseren. Daar voor hebben we vision-technologie nodig, zodat een robot weet wat hij uit het krat moet pakken en nauwkeurig in de mal kan leggen.”

‘Ik denk niet dat het zo snel zal gaan als de profeten beweren’ 32

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

“Daarnaast werken we aan self driving vehicles. Deze voertuigen hebben hun eigen intelligentie en kunnen zo hun weg vinden. Daarmee willen we de hele logistiek in een fabriek automatiseren. Denk daarbij aan de wagentjes die in Amazon-magazijnen r o n d r i j d e n ”, a l d u s B o t t e m a . “ O o k collaborative robots (cobots) zijn interessant.

nieuws

In het verleden waren mens en robot strikt gescheiden. Naar de toekomst toe verandert de samenwerking tussen mens en robot. Deze interactie moet natuurlijker worden. Denk dan aan deze cobots.”

Veiligheid een aandachtspunt In een compleet geautomatiseerde fabriek is cybersecurity een nog belangrijker aandachtspunt, erkent de R&D-manager. Daar komt de modulaire opzet van AWL’s visie weer kijken: “We willen kleine Legoblokjes bouwen en gebruiken. Een blokje is bijvoorbeeld een lasproces of een stukje logistiek. Door die modules klein te houden en via een simpele interface te communiceren, moet het minder snel in de soep lopen.” “Qua cybersecurity doen we er veel aan om onze machines veilig te maken, we gebruiken daar dezelfde technologie voor als in de bankenwereld. Daar is nog een hele slag te slaan, omdat de IT steeds meer verweven wordt met de OT. Wij komen steeds vaker in gesprek met de IT-tak van onze klant. Dat was in het verleden niet nodig”, aldus Bottema.

Ondank s dat de opkoms t v an rob otic a en verg aand geautomatiseerde processen niet te stoppen lijkt, is Bottema het niet eens met de veelgehoorde stelling dat robots massale werkloosheid zullen veroorzaken: “Daar geloof ik niet in. Ik denk niet dat het zo snel zal gaan als de profeten beweren. En in landen waar de meeste robots staan, is de minste werkeloosheid.” Afsluitend zeg t Bot tema zijn toehoorders op de WoTS drie zaken mee te willen geven: om te overleven al s machinefabrikant moet je automatiseren en software wordt daarbij doorslaggevend. Dat daar veel machinebouwers mee worstelen, is in zijn ogen onvermijdelijk. En tenslotte: een geautomatiseerde fabriek wordt weliswaar complexer, maar het leert je ook om groter te denken. *https://a16z.com/2016/08/20/why-software-is-eating-theworld/

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

NIEUWS

Hoe een hacker zijn eigen Tesla kraakte Jasper Nuyens is de trotse eigenaar van een Tesla Model X. Als CEO van Linux Belgium en kenner van software, cybersecurity en protocollen jeukten zijn vingers om zijn elektrische voertuig te hacken. En dat lukte. Dimitri Reijerman

Het lig t niet direc t voor de hand om te proberen de boordelektronica van een Model X, een elektrische auto uit de stal van Elon Musk’s Tesla, aan te vallen. Het gaat immers om een 2 ton zwaar voertuig met geavanceerde elektronica en custom made software. Manipulatie van deze software is potentieel gevaarlijk, maar toch besloot Nuyens de Teslasoftware ‘aan te vallen’. Het was niet eenvoudig om de hack te doen slagen, vertelt Nuyens: “Ik heb de wagen opengemaakt om toegang te kunnen krijgen tot het interne ethernet-netwerk dat door middel van ronde ‘Fakra connectoren’ gebruikt wordt voor de netwerkcommunicatie tussen het op ARM/Linux draaiende ‘Instrument Cluster’ achter het stuur, de grote central display ‘Media Console Unit’, de Autopilot en de ‘gateway’ (FreeRTOS). Deze gateway zorgt voor de communicatie met internet en de CAN-bussen.” Toch was de parttime hacker er nog niet helemaal: “Je zou verwachten dat dat voldoende zou zijn om toegang te krijgen tot de systemen”, zegt Nuyens. “Tesla is verdergegaan in de beveiliging dan dat. Er zijn een aantal mensen die in het verleden de beveiliging van dat netwerk dieper hebben bekeken, en als dat dan gepubliceerd werd - bijvoorbeeld hoe het password van de gateway op de sd-kaart van de MCU opgeslagen werd, of hoe er via een of andere manier via het netwerk root-toegang verkregen kon worden - sloot Tesla deze weg af in een nieuwere software release.” De wijze hoe Nuyens binnen is gekomen, wil hij om die reden ook niet prijsgeven: “Begrijpelijk vanuit het standpunt om de beveiliging te verhogen. Maar wel vervelend als je toegang wil krijgen tot je eigen - duur betaalde - machine. Ik heb ooit ook wel eens een mailtje gestuurd naar Elon Musk in de hoop dat hij mij root access zou geven, misschien na het tekenen van iets wat de verantwoordelijkheid bij mij legt indien er iets misloopt. Maar daar heeft hij niet op gereageerd; ik had het misschien beter via Twitter gevraagd?” Nuyens heeft een Raspberry Pi in de wagen gebouwd, met zijn eigen internet-uplink. Ook maakte de Linux-kenner een aantal extra achterpoortjes in de systeemsoftware, zodat hij minder makkelijk wordt buitengesloten mocht Tesla bepaalde tegenmaatregelen nemen.

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

Met deze tweaks kreeg Nuyens nieuwe mogelijkheden voor zijn elektrische bolide: “Ik maakte bijvoorbeeld iets om het kleurenpalet van het instrumentcluster langzaam te doen faden in verschillende kleuren. En ik veranderde de images van de Model X op de display zodat er het Linux-pinguïnlogo op staat. Ook kan ik in de ‘Factory Mode’ diagnoseschermen opvragen die anders alleen toegankelijk zijn door de Service Centra van Tesla.” Ideeën voor nieuwe toepassingsmogelijkheden die dankzij zijn hack mogelijk worden, heeft Nuyens voldoende. Zo zou hij een ander webgebaseerde routeplanner* installeren met meer functionaliteit dan het huidige Tesla-ontwerp, of de mogelijkheid om kinderfilmpjes voor zijn zoon op de middenconsole af te kunnen spelen. Als ethisch hacker heef t Nuyens een bepaalde verant woordelijkheid. Zo weigert hij informatie vrij te geven die criminele hackers kunnen benutten. Bovendien is het lokale Tesla Service Punt van zijn nieuwsgierigheid op de hoogte. In feite wordt zijn werk gedoogd, al is hij zelf verantwoordelijk voor alle schade die hij mogelijk aan zijn peperdure Model X zou kunnen aanbrengen. Tesla op zijn beurt behandelt hackers doelbewust op de juiste wijze, zegt Nuyens: “Ik denk dat het belangrijk is dat de belangen van het bedrijf en die van de hackers dezelfde zijn. En dat is ook al een beetje zo. Elon Musk heeft duidelijk een ‘hacker-friendly’-mindset. Het is in het voordeel van Tesla dat alle ‘hacks’ onmiddellijk doorgegeven kunnen worden. Maar nu hebben die paar mensen die er buiten mij ook mee bezig zijn, vooral de schrik dat ze zelf buitengesloten zouden geraken. En dat is een spijtige zaak.” * https://abetterrouteplanner.com/

nieuws

Cybersecurity De vernieuwingen in de technologie blijven zich aandienen. Misschien g aat he t allemaal nie t zo snel al s alle trendwatchers verkondigen, maar dat de OT en de IT continu innoveren en nieuwe kansen bieden is overduidelijk.

Wat vier jaar geleden nog een ‘ver van mijn bed’ show leek: augmented reality of een vliegende auto, is van 2 tot en met 5 oktober 2018 tijdens de World of Technology & Science gewoon te beleven. Er is nog veel meer mogelijk met connectiviteit en de verdere digitalisering. Tegenwoordig gebruikt men vooral de term Internet of Things. Bij cybersecurity bedrijven valt de term ‘het Wilde Westen’ als het over IoT gaat. Blijkbaar zien deze professionals de voortgaande automatisering overgaan in een hype en daarna in een ‘ratrace’ voor IoT-implementaties. Bij een themamiddag voor de branche Gebouw Automatisering werd de onwetendheid benadrukt. Er zijn hacks te maken in chips, via airco’s of gewoon door de automatisering. De cybersecuritybedrijven groeien als kool en de nieuwe medewerkers staan er van te kijken, hoe makkelijk het is om de controle over een systeem te krijgen. Misschien gaat dit meer over gebouwen, auto’s en systemen voor de consumentenmarkt en dan nog is de boodschap juist van belang voor de industrie: innovatie moet een stevig fundament hebben. Daar moet men dan ook geld, prioriteit en menskracht voor alloceren. De innovatie in de industrie is krachtig als de connectiviteit en de digitalisering samengaan met een beschermde omgeving. Tijdens WoTS gaan unieke sprekers hierop in en dan is het vooral de bedoeling dat het meegenomen wordt in de industriële automatisering. Er zijn voldoende normen, standaarden, deskundigen en bedrijven om cybersecurity mee te nemen in een implementatie, maar dan moet het ook prioriteit gegeven worden. Industrial Internet of Things verdient cybersecurity (en niet over vier jaar).

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

FEDA

Interactie studenten en bedrijven werkt aanstekelijk Van 2 tot en met 5 oktober is het project Connecting Mechanical Drives onderdeel van de FEDA Lounge bij de World of Technology and Science. Centraal in hal 10 is dit FEDA paviljoen te vinden, waar naast veel FEDA-leden met hun laatste ontwikkelingen ook een inhoudelijk programma wordt georganiseerd.

FEDA: To boost your business! Brancheorganisatie FEDA is hét ondernemersplatform in aandrijf- en automatiseringstechniek. FEDA biedt leden een netwerk, informatie en inspiratie voor Bedrijfsvoering, Business en Belangen, kor tom F EDA will boost your bu siness . Onder dit mot to dr aag t F EDA bij aan het bedrijfssucces van zo’n 160 leden in de wereld van aandrijf- en automatiseringstechniek. Als een van de medeorganisatoren van de WoTS ziet FEDA vooral het belang van interactie. Interactie tussen bedrijven onderling, maar ook met klanten en toeleveranciers. Onze wereld staat nooit stil, dus ook de samenwerking met de young professionals heeft hoge prioriteit.

Connecting Mechanical Drives De FEDA-Lounge vormt dit jaar wederom een middelpunt voor de projecten van de World of Motion and Drives en is het star tpunt voor diverse projecten. Zo is Veilig werken met Hydrauliek een belangrijk onderdeel van dat programma. Connecting Mechanical Drives valt op door de vergaande samenwerking tussen de betrokken bedrijven en studenten. Het project Connecting Mechanical Drives is een combinatie van een TechTour met demo’s op de stand en een lezingenprogramma dat zal plaatsvinden in de FEDA Lounge. Een deskundige spreker uit de automotive-sector vertelt over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van versnellingsbakken en aandrijfsystemen. Door het project Connecting Mechanical Drives wordt duidelijk dat de sensoren die data genereren vanuit de motor en de versnellingsbak prak tisch ingezet kunnen worden. Binnen het projec t spelen een tweetal studententeams een keyrol. Zowel Team Rembrandts als University Racing Eindhoven (URE) vinden naast hun eigen drukke programma tijd om met de bedrijven een spetterend project samen te stellen. Graag stellen we de teams aan jullie voor.

University Racing Eindhoven In juni presenteerde URE hun der tiende wagen in het centrum van Eindhoven. Naast de feestelijke onthulling was er natuurlijk ook een spectaculaire demonstratie. Het team, wat alweer zijn vijftiende verjaardag viert, gaat nu het raceseizoen in. De aftrap was 9 juli in Assen en natuurlijk volgen er nog veel meer mooie momenten. Benieuwd naar hun

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

elektrische raceauto? Bekijk hun inspirerende website: http:// universityracing.tue.nl/

Team Rembrandts Alsof de raceauto van URE nog niet spectaculair genoeg is, maak t ook Team Rembrandt s veel indruk met hun ontwikkelingen op het gebied van robotica. Met een team van 74 jonge techneuten doen ze mee op het hoogste niveau bij de FIRST Robotics Competition in de VS. https:// teamrembrandts.com/

Bedrijven Deze studententeams werken samen met verschillende bedrijven om op de WoTS een gaaf project neer te zetten. Thom van Oss, APEX Dynamics: “De energie van die gasten werkt enorm aanstekelijk. Wij als APEX Dynamics zien het dan ook als een grote meerwaarde om samen te werken met deze nieuwe generatie. Zowel op de FEDA Lounge als in het project.” Naast APEX wordt dit project ontwikkeld door Bakker & CO, Dana Brevini, de Graaf Aandrijvingen, Itsme, Kolmer Elektromotoren en Lenze. Ook voor deze bedrijven is het mooi om te zien dat deze interactie zoveel beweging geeft. Samen met het projectteam van FEDA gaan zij voor verdieping en inspiratie tijdens de World of Technology and Science. De

feda

inschrijvingen voor Connecting Mechanical Drives zijn al goed op gang, dus schrijf je snel in om niets van deze jonge talenten te missen. www.wots.nl Tijd Dinsdag 11.30 & 13.30 uur - University Racing Team Eindhoven Woensdag 11.00 & 14.00 uur - Team Rembrandts Donderdag 11.00 & 14.00 uur - Paul Claessen Vrijdag 11.00 uur - University Racing Team Eindhoven Duur per presentatie 15-20 min Locatie FEDA-Lounge in hal 10

Young Professional Award

Genomineerde teams De jury bestaat onder andere uit leden van de onderwijs commissie van F EDA en wordt voorgezeten door een onafhankelijke juryvoorzitter, Michiel de Ruyter, Manager Brainport Industries College. Dit jaar heeft de jury bekend gemaakt dat de volgende teams genomineerd zijn: Team ‘RoboTAO’ - Saxion Hogeschool Enschede Dit team, afkomstig van Saxion Hogeschool Enschede, bestaat uit een vijf tal studenten met allemaal een verschillende studierichting. Ver tegenwoordigd zijn; mechatronica, werktuigbouwkunde, elektrotechniek en een exchange student telecommunicatie. Dit team gebruikte een tweearmige YuMi-Robot die een wif i-router samenstelt. Het doel is een manier van monteren te ontwikkelen die efficiënter en accurater is dan handmatige montage.

Connecting Mechanical Drives is niet het enige studenten initiatief dat plaatsvindt op de FEDA-Lounge. FEDA reikt dit jaar ook voor de derde keer de Young Professional Award uit. De YPA is de prijs vanuit FEDA waarbij studententeams van het derde jaar hbo Mechat ronic a en Indust r iële Automatisering met hun project of opdracht landelijk strijden om de titel van Young Professional. Hierbij wordt naast de projectinhoud en een werkend eindproduct ook beoordeeld op communicatie, de mate van multidisciplinariteit, inventiviteit van de oplossing en de mate waarin het gehele project en het projectteam zijn gemanaged tijdens de opdracht.

Team ‘Zweefvlieglier’ - Hogeschool Utrecht Het Utrechtse team bestaat uit drie studenten. Zij zoomden in op trekkrachten bij het oplaten van zweef vliegtuigen en brachten daar verbeteringen aan, zodat de lierist (bedient zweefvlieglier) informatie krijgt waarop hij zijn aansturing kan aanpassen en onderdelen minder onder druk komen te staan.

Dit is de derde editie van de wedstrijd die door FEDA georganiseerd wordt. FEDA onderhoudt hier voor nauwe con t a c ten m e t d e d o cen ten en b eg el eid er s v an d e hogescholen. Het doel van de wedstrijd is om het contact tussen hogescholen, docenten, studenten en het bedrijfsleven te versterken.

Meer weten over de projecten op de FEDA-Lounge? Stuur een bericht naar projecten@feda.nl dan nemen we graag contact met je op.

Het winnende team wordt op donderdag 4 oktober a.s. bekend gemaakt. Benieuwd naar deze uitreiking? Kom dan langs om 15.00 uur op de FEDA-Lounge. Meer informatie over de Young Professional Award is te vinden op www.feda.nl/ypa

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

#waaromlezen Er wordt veel geschreven en geroepen over IIoT. Dit is de praktijk

Op weg naar IIoT, cloud et cetera Hoe ver zijn aanbieders van instrumentatie? Op de aanstaande WoTS zullen de IIoT’s, clouds, Industrie 4.0’s en big data je om de oren vliegen. Op dinsdag 2 oktober is het eerste seminar zelfs gewijd aan het thema. Moderne IT in de fabriek kan veel voordelen bieden, maar er zijn nog de nodige praktische hindernissen te overwinnen. En hoe ver zijn aanbieders van instrumentatie? Ad Spijkers

e procesindustrie heeft het Industrial Internet of Things (IIoT) als een der eerste branches aanvaard omdat in deze industrie snel winst is te behalen. Als bedrijven beter kunnen inzien wanneer hun installatie aan onderhoud toe is, kunnen ze op het juiste moment onderdelen bestellen, mensen inplannen en de stilstandtijd (dus productieverlies) minimaliseren. De trend naar het ‘Internet of Things’ plaatst ondernemingen wel voor diverse uitdagingen, onder meer om de juiste technologie te kiezen. In enkele doelgerichte stappen is het mogelijk de eisen aan een IoT-oplossing te definiëren en vervolgens een passend product te vinden.

IoT-platforms zijn de ruggengraat van schaalbare IoT-toepas singen en -diensten. Ze stellen ook kleine en middelgrote industriële ondernemingen in staat toepassingen en diensten te ontwikkelen en aan te bieden. Bij de keuze voor een IoTplatform staan ondernemingen echter voor drie belangrijke uitdagingen: 1. 2. 3.

het kunnen kiezen uit een onoverzichtelijk aantal IoT- platforms bij de keuze voor een IoT-platform gaat het om een strategische beslissing over de eigen verticale integratie de platformkeuze is gecompliceerd en geen enkel IoT platform is perfect

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

Ondernemingen kunnen nu al kiezen uit honderden aanbieders en naar verwachting zal het aantal nog verder stijgen. Talrijke partijen proberen vanuit verschillende uitgangsposities op deze groeimarkt een plaatsje te veroveren. Hiertoe behoren op IT-gebaseerde start-ups, telecombedrijven en aanbieders die zich hebben toegelegd op de industriële markt.

Keuzeaspecten Om een aanbod van producten voor netwerken te kunnen aanbieden, moeten beslissingen over taken op elk niveau van de IoT-stack worden genomen. Dat gaat bijvoorbeeld over apparaat management, connectiviteit en communicatie, informatie en gebruikerscases. IoT-platforms beloven verschil lende taken op verschillende van deze niveaus over te nemen en vergaand te automatiseren. De keuze voor een IoT-platform is gecompliceerd, want de verschillen tussen de aangeboden IoT-platforms zijn groot. Ze verschillen bijvoorbeeld in technische opzet, aangeboden f un c t ie s en dien s ten , on der s teun de te c hn ol og ie ën , schaalbaarheid en prijsstelling. Om het nog moeilijker te maken, loopt de marketing van de platformaanbieders nogal eens vóór op de feitelijke stand van de ontwikkeling. Zo kan het gebeuren dat veel ondernemingen halverwege de implementatie van het platform constateren, dat de voor hun doel centrale technologieën niet voldoende worden ondersteund. Een verkeerde beslissing heeft al veel

Twee nieuwe series IO-Link master modules met geïntegreerde IoT-Core van IFM maken connectiviteit nog gemakkelijker (foto: IFM).

projecten doen stranden en maakten een overstap naar een ander platform noodzakelijk. Extra kosten van zes of zeven cijfers voor de komma en maandenlange vertragingen van de implementatie zijn het gevolg. In de praktijk blijkt een zorg vuldige evaluatie van een platform op basis van zestig tot tachtig kritische parameters en een systematische analyse van de eisen noodzakelijk, die het beste met ervaren onafhankelijke experts kan worden uitgevoerd.

keuze gemaakt (van longlist naar shor tlist). Ver volgens worden keuzecriteria gewogen, wederom functie overstijgend, en scenario’s voor IoT-oplossingen opgesteld. Tot slot worden in de derde stap de in aanmerking komende platformen geconcretiseerd ( kosten, afdekking van de gewenste functies, et cetera). Uiteindelijk volgt de definitieve evaluatie van de platforms uit de shortlist aan de hand van de eerder vastgestelde keuzecriteria.

‘IoT-platforms zijn de ruggengraat van schaalbare IoT-toepassingen en -diensten’ Stappenplan

Hindernissen

De reikwijdte van de strategische beslissing, verschillende toepassingsscenario’s en de specifieke eisen vereisen een individuele benadering bij de keuze voor het passende IoTplatform. Specialisten adviseren een benadering in drie stappen.

Voor het ontsluiten van relevante informatie moet een infrastructuur aanwezig zijn. In de praktijk blijkt dat die inf rastructuur ( bijvoorbeeld veldbus en/of industrieel ethernet) is gericht op procescommunicatie/-integratie, maar vaak niet transparant is voor het ontsluiten van (digitale) onderhouds- en beheerinformatie.

In de eerste stap wordt het doel bepaald. Daarbij gaat het om de overkoepelende functies (productmanagement, financiën, IT, etc) van een Use Case Roadmap en het definiëren van de beoogde verticale integratie. Daarop voortbordurend worden criteria voor de platformkeuze vastgesteld (functioneel, commercieel, operationeel). In de tweede stap wordt een voorselectie voor de platform

Een ander aspect dat vaak wordt onderschat, is de inter pretatie van de data (data structuur, data type en semantiek) zodat het verwerkt kan worden. De meerwaarde en kracht van een IIoT oplossing zou bovengenoemde aspecten moeten hebben afgedekt, zodat de oplossing direct kan worden geïntegreerd. Er zou in het bijzonder aandacht moeten zijn

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

#waaromlezen

Endress+Hauser en SAP hebben op Achema een samenwerkingsovereenkomst gesloten met als doel ‘digitale tweelingen’ volledig in het SAP Cloud Platform te integreren (foto: Endress+Hauser).

voor de wijze waarop de gebruiker met het verkregen inzicht sneller, eenvoudiger, effectiever tot beslissingen kan komen. De procesindustrie zal zijn eigen afwegingen hebben bij de keuze van een cloud. Maar hun machines, besturingen en instrumentatie kunnen ook zijn gekoppeld aan de clouds van de betreffende fabrikant. De redactie vroeg een aantal aanbieders van procesinstrumentatie hoe zij tegen de ontwikkeling van IIoT en andere IT-technieken aankijken en hoe zij hun rol zien. Omdat we ons mini-onderzoekje net in de vakantieperiode hielden, kregen we niet van iedereen antwoord. Maar er zijn duidelijke parallellen te trekken met wat al is aangehaald.

Sick De intelligente sensoren van Sick verzamelen en analyseren realtime data; ze passen zich aan aan hun omgeving en communiceren in een netwerk. ‘Sensor Intelligence’ omvat de complete systeemcompetentie, aangevuld met er varing in veel branches. Met behulp van decentrale processorcapaciteit kunnen sensoren taken betrouwbaar

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

en efficiënt oplossen. Daartoe is de benodigde intelligentie van de centrale controller verplaatst naar de sensor, dankzij de beschikbaarheid van steeds kleinere en goedkopere microcontrollers. Hierdoor kunnen ze steeds meer gegevens met steeds complexere algoritmes direct verwerken.

Samson Regeltechniek S am s on Re g el te c h ni e k b e s t r ijk t d e h el e ke ten v an procesinstrumentatie tot cloud. Het bedrijf ontwikkelt en levert alle onderdelen in de keten zelf. De instrumenten en kleppen zijn via traditionele veldbussen of (industrieel) ethernet varianten gemakkelijk te benaderen en uit te lezen door IT-systemen van derden. De ervaring van Samson is, dat klanten duidelijke voordelen zien in de verdere uitbouw van de traditionele meetketen (van sensorelement tot en met dataacquisitie) met nieuwe technologieën als data-analyse, IIoT, big data, cloud en kunstmatige intelligentie. De er varingen van gebruikers die de totale keten al hebben ingevuld, zijn in het algemeen positief. Ze lopen bij de voorbereiding en invoering van IT-systemen in hun

WoTS hal 11 stand 11D046

Dé webSHOP voor aa ndrijvingen & componenten

Industriële sensoren. Uw wensen zijn onze inspiratie. Uw processen verbeteren is onze doelstelling. Innovatie is onze passie – en daarmee uw concurrentievoordeel. www.pepperl-fuchs.com

Bekijk onze motoren, regelaars en tandwielkasten op

Your automation, our passion.

dutchdrives.com Kwaliteits producten

Uitstekende klantenservice

Ruim assortiment

Gratis verzending vanaf € 250

PROFINET Switch PROmeshP9 9 Poorten Lekstroom monitoring Vermiste telegrammen monitoring Verbeterde afscherming Mirrorport, VLAN, SNTP, SMTP, DHCP Redundante voeding Grafisch display poortgebruik

Prokorment.indd 1

05-09-18 17:09

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

#waaromlezen

Keller levert onder meer deze druktransponder die met behulp van RFID contactloos is uit te lezen (foto: Keller).

fabrieksoperaties wel aan tegen gebrek aan er varing en kennis binnen de eigen organisatie.

Keller Nederland

data uit sensoren worden geanalyseerd en gevisualiseerd, met daaruit voortvloeiende acties die worden gegenereerd in een ERP-systeem. Al deze verbindingen zijn Ethernet georiënteerd.

Keller is gespecialiseerd in meting van druk en waterstanden. Ook bij dit bedrijf worden alle onderdelen van de instrumenten in eigen huis ontwikkeld en geproduceerd. De onderneming heeft inmiddels sensoren die draadloos zijn uit te lezen met de Keller Kolibri data app. Deze stuurt data door naar de Kolibri Cloud van waaruit de data beschikbaar is voor visualisatie en/ of export. De Kolibri Cloud is gebouwd op basis van Microsoft Azure en beveiligd met behulp van het SSL encryptieprotocol. De eigen cloud heeft uitgebreide mogelijkheden om data te ontsluiten via de gangbare dataformaten.

Binnen bedrijven heef t iedere afdeling zijn eigen informatiebehoef tes. Maar het uiteindelijke doel is de productieketen te begrijpen en inzichtelijk te maken, de productie te optimaliseren en afval en uitval te minimaliseren, wat uiteindelijk de investeringen moet recht vaardigen. Klanten in Nederland richten zich voornamelijk eerst op de infrastructuur van de besturingscomponenten. Ze zijn terdege geïnteresseerd in de informatie vanuit sensoren die men daarbij extra ter beschikking krijgt. Daarbij valt te denken aan trending, events et cetera.

Keller constateer t dat de klanten nog aan de nieuwe technologieën moeten wennen, maar verwacht een snelle ommekeer zodra de eerste grote cases zullen draaien. Daarom zet het bedrijf in op een ‘one stop shopping’ principe waarbij de klant volledig wordt ontzorgd. De klant hoef t alleen maar de druksensor te installeren die vooraf door Keller is geconfigureerd. Zodra het instrument van voeding wordt voorzien, meldt hij zichzelf aan bij de Kolibri Cloud en is binnen vijftien minuten zichtbaar.

Endress+Hauser

IFM Bij IFM komt de sensorinformatie via IO -Link de besturingssystemen binnen. Hierin zijn veel verbindingen mogelijk voor de meest gangbare bussystemen. Door een fysieke scheiding te maken tussen procesafhankelijke data en diagnose-informatie kan direct vanuit de IO-link modules

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

Net als nagenoeg alle aanbieders van instrumentatie ontwikkelt Endress+Hauser veel zelf, maar met name voor het IT-gedeelte van het traject van sensor naar cloud wordt samengewerkt met gespecialiseerde bedrijven. Tijdens de in juni gehouden vakbeurs Achema werd bijvoorbeeld een samenwerking aangekondigd met SAP. Met zijn IIoT-Hub bestrijkt het bedrijf de gehele keten van sensorelement tot cloud op basis van het bieden van een PaaS (Platform as a Service). Hiervoor is gekozen voor Salesforce Heroku van het bedrijf Heroku in San Fransisco. Omdat dit platform eenvoudig is te leren, wordt de hub volledig in huis ontwikkeld en operationeel uitgerold. De IIoT-Hub ondersteunt veel applicatietalen (zoals Javascript, Ruby, Java, PHP, Python, Go, Scala, Clojure).

De Smart Service Suite van Sick is zowel een modulair concept als een toolbox die eindgebruikers een gemakkelijke en veilige instap naar Industrie 4.0 mogelijk maakt (foto: Sick).

De brondata kan bij de gebruiker op locatie uit smar t instrumentatie worden ontsloten door ‘smart access points’ (Fieldgates). Deze ontsluiten specifiek data op basis van gestandaardiseerde industriële communicatieprotocollen zoals (Wireless) HART, Modbus en Profibus. De smart access points worden op locatie verbonden met IIoT Edge devices die de data ver volgens ontsluiten naar de IIoT-Hub in de cloud. In de cloud draaien verschillende applicaties (onder andere Analytics, Health, Library, Predict) voor het analyseren van de data. Dit geef t inzicht in onderhoudbaarheid, standaardisatie en migratie maar ook in de gezondheid van de productiemiddelen. De er varing van Endress+Hauser is, dat klanten zeer zijn geïnteresseerd in concrete IIoT-oplossingen. Maar die in praktijk brengen, vergt veel meer van een organisatie dan alleen de hardware en sof tware implementeren. Veel bedrijven hebben nog onvoldoende basis c.q. fundament om een IIoT-oplossing op te bouwen. Het uitrollen van IIoT vereist inzicht in de huidige situatie, organisatie en (werk)

processen en de wil om tot verbetering te komen. De grote uitdaging is het ontsluiten van relevante informatie omdat data veelal niet is gestandaardiseerd. Uiteindelijk zullen deze ontwikkelingen alleen met succes kunnen worden toegepast als er toegevoegde waarde kan worden geboden in combinatie met een duidelijke business case. Het bedrijf heeft al meerdere veldtesten met eindgebruikers gestart en de uitkomsten hiervan zijn positief. Dat komt mede omdat de geboden IIoT-oplossingen een geïdentificeerde pijn verlicht (bijvoorbeeld volledig en transparant inzicht in de beschikbaarheid en/of betrouwbaarheid van de assets). Daarentegen is er door de toenemende bewustwording van cybersecurity en data privacy ook een terughoudendheid om cloud-applicaties te omarmen en het hierop afstemmen van het bedrijfsbeleid.

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING 02 T/M 05 OKTOBER 2018

WE K EEP YOU R A PPLI C ATIONS GOI N G

HIRSCHMANN NETWORK SOLUTIONS

UW PARTNER VOOR IP-NETWERKOPLOSSINGEN Een goed draaiend productieproces is afhankelijk van een betrouwbaar en veilig datanetwerk. Hirschmann Network Solutions biedt netwerkoplossingen voor de procesindustrie. Efficiënte oplossingen met duurzame merkonafhankelijke producten van zorgvuldig geselecteerde leveranciers.

BEVEILIGINGSADVIES Cybersecurity gaat verder dan het kiezen van de juiste soft- en hardware. Hirschmann Network Solutions begeleidt u van advies tot implementatie met een planmatige aanpak en zorgt dat cybersecurity geïntegreerd wordt in de totaaloplossing. Wensen worden snel in kaart gebracht en risico’s binnen het datanetwerk blootgelegd.

180808-Automatie-PMA.indd 1 WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE EN INDUSTRIAL PROCESSING AUTOMATIE 06/2018

CYBERSECURITY EN INDUSTRIËLE

NETWERKOPLOSSINGEN

Onze specialisten zijn bekend met en werken volgens de richtlijnen van ISA99. Zij kunnen u van een passend cybersecurity advies voorzien. ONTDEK DE MOGELIJKHEDEN Benut de ontwikkelingen binnen de procesindustrie samen met Hirschmann Network Solutions. E networksolutions@hirschmann.nl I www.hirschmann-multimedia.com/hns

10-8-2018 16:11:00

REDACTIONEEL Willem van der Bijl W.VDBIJL@AUTOMATIE-PMA.COM

Nuttige Normen

nl ang s nam ik af s c h eid al s vo or z i t ter v an de na t ional e normcommissie NEC65, de spiegelcommissie van de internationale IEC TC65. Na 11 jaar leiding gegeven te hebben aan een team van specialisten op het gebied van industrieel meten, regelen en automatiseren ga ik me met andere zaken bezighouden. En meer vrije tijd nemen. De directie van NEN/NEC overhandigde me een oorkonde voor de inhoudelijke en bestuurlijke wijze waarop ik me nationaal en internationaal verdienstelijk heb gemaakt voor de Nederlandse elektrotechnische normalisatie. Ik ben zo trots als een pauw. Tegelijk verbaas ik me nog steeds over het gebrek aan waardering voor het nut van normen en begrip voor de relatie tussen wetten en normen. Wetten schrijven ons voor wát we moeten doen en waaraan we ons moeten houden, maar vertellen er niet bij hóe we dat moeten doen. De wet schrijft voor dat je op een provinciale weg niet harder mag rijden dan 80 km/uur, maar er staat niet bij hoe we dat moeten realiseren. De wetgever houdt zich daar ook verre van, want als deze gaat bepalen hoe we dat moeten doen, wordt de wetgever ook aansprakelijk voor ons gedrag. En dat kan natuurlijk niet.

‘Ik verbaas me nog steeds over het gebrek aan waardering’

Normen zijn documenten die een beschrijving geven van hoe je iets technisch of procedureel doet of uitvoert of op welke wijze je aan de wet kan voldoen. Normen zijn daarmee erg handige hulpmiddelen, maar in het algemeen niet wettelijk verplicht. Soms komt het voor dat een wetgever het nuttig vindt om naar een norm te verwijzen bij het opstellen van de wet. Als het normnummer daarbij in de wet wordt opgenomen, dan is die norm natuurlijk ook verplicht. Een voorbeeld hiervan is het Bouwbesluit waarin wordt gesteld dat ‘een voorziening voor elektriciteit’ moet voldoen aan NEN1010 bij lage spanning en NEN-EN-IEC 61936-1 en NEN-EN 50522 bij hoge spanning. Maar gezien het zeer grote aantal beschikbare normen is dit meer uitzondering dan regel.

Een andere verwarring die ik nogal eens tegenkom is die in relatie tot de ‘CEdirectives’. Deze Europese richtlijnen, of eigenlijk beter vertaald door directieven, zijn middels afspraken in nationale wetgeving opgenomen. Deze directieven geven uitdrukkelijk aan, meestal in bijlage I, waaraan het apparaat moet voldoen. Hoe de fabrikant dat realiseert, wordt niet beschreven. Wel wordt op de Europese website, bij elke CE-richtlijn, aangegeven welke zogenaamde geharmoniseerde normen men hiervoor kan gebruiken. Past de fabrikant deze toe, dan krijgt men een ‘vermoeden van overeenstemming’ met de richtlijn. Op de beurs WoTS tref je vele apparaten aan, die vrijwel zonder uitzondering zijn gemarkeerd met het CE-merkteken en dus voldoen aan de, van toepassing zijnde, directieven. Kijk eens specifiek naar de prachtige producten van de vele leveranciers en vraag je eens af welke richtlijnen en normen zijn gebruikt bij het ontwerp en de productie ervan. Je kijkt ineens met andere ogen. De beurs wordt daardoor nóg interessanter. Veel plezier en graag tot ziens op onze Automatie | PMA stand.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

Temperatuur meet- en regeltechniek voor alle industrieën Tempcontrol is dé specialist voor het nauwkeurig meten, registreren en regelen van temperatuur, vocht en dauwpunt. Wij produceren temperatuursensoren, standaard en op klantspecificatie en leveren transmitters, omvormers, indicators en regelaars van kwaliteitsmerken zoals Ascon Tecnologic en INOR. Vraag ons naar de mogelijkheden of kijk op tempcontrol.nl/proces. • Eigen productieafdeling, cleanroom, kalibratielaboratorium. • Temperatuursensoren, instrumentatie en accessoires. • Expertise in alle industriële toepassingen.

We zien u graag 2 t/m 5 oktober tijdens World of Technology & Science, stand 8B055.

015 - 251 18 31 | info@tempcontrol.nl | tempcontrol.nl/proces

SMARTER PRODUCT USABILITY Sven-Philipp Abraham

SMARTER PRODUCT USABILITY

ZO EENVOUDIG LEEST MEN BARCODES TEGENWOORDIG. OP CAMERA GEBASEERDE CODELEZER DCR 200i

Product Management Product Center Ident + Vision

Dankzij de Setup Wizard in drie minuten in bedrijf genomen. De nieuwe DCR 200i identificeert snel en betrouwbaar 1D en 2D codes, óók bij ongunstige omstandigheden.

easy handling. www.leuze.nl 13452a

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

REDACTIONEEL Liam van Koert LIAM@THETEXTFACTORY.EU

Ontmoeten

et is al weer de derde editie van de World of Technolog y & Science die begin oktober de Jaarbeurshallen van Utrecht vult. En voor de derde keer op rij zullen exposanten er hun nieuwste automatiseringsoplossingen tonen en de bezoekers de kracht van deze oplossingen live aanschouwen. Enkele van deze oplossigen vindt u alvast in deze speciale WoTS uitgave van Automatie | PMA. Maar het leeuwendeel is te vinden in maar liefst vijf rijkelijk gevulde werelden vol technische hoogstandjes. Om eens te kijken hoe die laatste stand der techniek zich heeft ontwikkeld, bladerde ik terug door de berichten van de eerste editie van de WoTS, die vier jaar geleden het gevolg was van een nieuwe samenwerking tussen brancheverengingen FHI en FEDA. Eerlijk is eerlijk: dezelfde thema’s die vandaag de berichtgeving domineren, deden dat toen ook al. Digitalisering, slimme fabrieken, robotisering en natuurlijk de rol van de cloud. Stuk voor stuk werden ze gepresenteerd als de bouwstenen voor een ‘waardenetwerk’ waarin informatie vrijelijk vloeit om te komen tot echt efficiënte enkelstuksproductie.

‘Anno 2018 koop je je wolken op elke straathoek, compleet met platform en dashboard’

Voor WoTS 2018 blijft dat doel onveranderd de koers bepalen en vergelijkbare modulaire producten als in de eerste editie zullen de boventoon op de stands en in de gesprekken voeren. Heeft het dan wel nut om al weer naar Utrecht af te reizen als je er in 2014 en wellicht 2016 ook al was? Maar natuurlijk! Want hoewel de producten hetzelfde lijken en de doelstellingen onveranderd blijven, is het aanbod voor dit jaar op enkele punten wezenlijk anders. Op de eerste plaats is er de omvang van dit aanbod. Werden vier jaar geleden door slechts enkele aanbieders de eerste voorzichtige stappen richting de cloud gezet, anno 2018 koop je je wolken op elke straathoek, compleet met platform en dashboard. Grote driver is hier vooral de omarming van OPC UA als standaard door de hele industrie. Plug & play, ook wanneer het om een groot aantal verschillende aanbieders gaat? In 2014 was het een diep gekoesterde wens met hier en daar een demo. Vandaag de dag is het serious business waar je als producent niet meer omheen kunt. Hetzelfde gaat op voor robotisering en ‘cobotisering’ en in – nu nog – mindere mate voor augmented reality en additive manufacturing.

Maar de belangrijkste reden om ook dit jaar naar de WoTS te komen, is zo oud als de weg naar Rome: ontmoeten. Want hoe klein digitalisering de afstand tussen deelnemers in een waardenetwerk ook maakt, uiteindelijk gaat er niets boven de fysieke informatie-uitwisseling. Oplossingen met de eigen ogen zien, met de eigen handen vasthouden en de leverancier onder het genot van een bakje koffie of iets anders recht in de poppetjes van zijn - of haar - ogen kijken. De voltallige redactie van Automatie | PMA is in elk geval van de partij. En mocht ook jij overtuigd zijn van het nut van een bezoek, dan hoop ik je begin oktober op onze stand te ontmoeten.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

#waaromlezen Hoe kun je als ondernemer optimaal profiteren van automatisering?

Ondernemer en sparringpartner Peter Ros:

Bedrijven met ‘speelplekken’ profiteren optimaal van digitale automatisering Bedrijven kunnen alleen volledig profiteren van de voordelen die automatisering biedt, wanneer medewerkers voldoende ruimte krijgen met nieuwe mogelijkheden te spelen. Zij moeten zich realiseren dat vanaf het moment dat informatie in een computernetwerk terechtkomt, er sprake is van continue verandering in een toch al veranderende wereld. Dat element van digitalisering is nog niet overal doorgedrongen en dat moet wel willen alle toekomstverwachtingen uitkomen, zegt ondernemer, sparringpartner en spreker Peter Ros. Jacques Geluk

e manier waarop we onze bedrijven en organisaties leiden, de maatschappij inrichten en voor elkaar zorgen staat door digitalisering en exponentiële technologische ontwikkelingen flink onder druk. Op automatiseringsgebied worden forse stappen gezet, vooral dankzij de toenemende populariteit van clouddiensten en het feit dat automatiseringsbedrijven steeds meer meedenken met de businessmodellen van hun klanten. Samenwerken en verbanden leggen zijn dan ook belangrijk om in de toekomst optimaal profijt te hebben van automatisering. Eerst moeten ondernemers en CEO’s echter begrijpen wat digitalisering echt is. “Daar schort het nog wel eens aan”, constateert Peter Ros. Niet alleen in de dienstverlenende sector, maar ook in de maak- en procesindustrie. Hij introduceert een nieuwe manier van kijken, die de toekomst van organisaties in een ander perspectief zet en waarin de mens centraal staat. “Ik denk dat er nog een grote groep werkende mensen is, die heeft geleerd te werken met één instrument in één omgeving. Bij de voorbereiding en implementatie van een nieuwe oplossing doet een bedrijf in veel gevallen de belof te dat alles daarna beter wordt en alle problemen verdwijnen, maar

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

zeker wanneer sprake is van een digitale achterstand valt dat tegen. Er bestaan geen systemen die alles oplossen en het ene voor het andere systeem verruilen is voor veel mensen niet makkelijk.” Bedrijven en organisaties moeten meer gelegenheid geven te experimenteren en hun medewerkers meer speelruimte geven. Dat kost even wat ( produc tie)tijd, maar lever t uiteindelijk meer ef f iciëntie en dus resultaat op. “ We werken met systemen die voor tdurend veranderen en in ont wikkeling en wording zijn, in Permanent Beta zoals

Peter Ros is ondernemer, spreker en ‘boardroom sparringpartner’. Als medeoprichter van Permanent Beta experimenteert hij met nieuwe technologie en sociale vernieuwing. Hij deelt graag ideeën en inzichten over de toekomst van werk (bijvoorbeeld over de impact van automatisering/digitalisering), gezondheidszorg, onderwijs, overheid en management.

Peter Ros: “Door vast te houden aan procedures, die in een ander tijdperk hun nut hebben bewezen, verliezen bedrijven de flexibiliteit om hun processen echt te kunnen versnellen en verbeteren.”

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

ik dat noem. In de implementatie van een nieuw digitaal systeem gaat veel tijd, energie en vaak ook ellende zitten, maar als de automatisering eenmaal rond is, moeten de productie- en andere medewerkers er in de bestaande, traditionele bedrijfscultuur meteen mee aan de slag om het gewenste efficiëntie- en productieniveau zo snel mogelijk weer te halen. Dat is een normale dynamiek en logisch, maar wanneer medewerkers meer mogen spelen in een flexibeler werkomgeving en de kans krijgen samen nieuwe mogelijkheden van het nieuwe systeem te ontdekken, te delen en op elkaar af te stemmen, zijn de resultaten uiteindelijk beter. Een bedrijf automatiseert immers niet om het automatiseren, maar om een proces te verbeteren of misschien zelfs helemaal overbodig te maken. Zodat ze op die manier een stap kunnen overslaan die de concurrenten nog wel moeten doen.”

Veredelde typemachine Als Peter Ros als sparringpartner of adviseur directieleden, managers en raden van bestuur van bedrijven bezoekt komt hij echter nog steeds mensen tegen, die ervoor zorgen dat ze dit resultaat niet of later bereiken. “Velen van ons gebruiken een computer als een veredelde typemachine. Ze typen wat, drukken het af en laten dat papiertje tijdens een vergadering aan anderen zien. Informatie delen noemen ze dat. Dat zeg ik bewust wat sarcastisch, maar het gebeur t. Door gereedschappen, zoals een schroevendraaier en een zaag, elektrisch te maken werken ze sneller en efficiënter. Datzelfde

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

geldt als je het paard weghaalt voor de wagen, er een motor in plaatst en een stuur monteer t. Die automatiseringen hebben direct resultaat en leveren meteen productiewinst op.” Bij de computer (in welke vorm dan ook) ligt dat volgens Ros heel anders. “Dat is een heel ander stuk gereedschap dan al het andere dat de mensheid eerder heeft gemaakt. De computer ver vang t lineaire processen en biedt een scala aan andere mogelijkheden. Bovendien is sprake van continue veranderingen vanaf het moment dat je informatie in een netwerk van computers stopt, waarvan internet het grootste is. Dat betekent niet alleen dat de samenwerking met anderen verandert, maar ook dat alle processen erop moeten worden aangesloten. In eerste instantie gaan mensen die overstappen op een nieuwe computer of andere software langzamer werken. Ze krijgen de tijd niet om al ‘spelend’ te ontdekken wat de mogelijkheden van dit gereedschap zijn, wat ze zelf of samen met anderen kunnen verbeteren en wat het apparaat met hen doet. Toch zou je hen die tijd wel moeten gunnen. Al was het maar om te voorkomen dat ze teksten blijven afdrukken en laten rondgaan, wat heel inefficiënt is.” Ros herhaalt hoe belangrijk het is dat mensen speeltijd, -ruimte en -velden krijgen om uiteindelijk te kunnen omgaan met voortdurend veranderende apparaten. “Neem smartphones. De iPhone van twee jaar geleden is nu alweer een heel ander toestel, ook al is de hardware nog vrijwel onveranderd. Er zijn nu andere apps en functies. Nieuwe software zorgt voor een langere batterijlevensduur en voor geavanceerde functies.”

smar procesautomatisering & instrumentatie flow druk temperatuur veldbussen

www.smar.nl

SMAR 60x25mm.indd 1

Onbenut potentieel Peter Ros benoemt nog een reden, die ervoor zorgt dat de volledig digitale toekomst misschien wat langer op zich laat wachten: een gebrek aan flexibiliteit. “Een computer in een netwerk is uitstekend geschikt om informatie te delen, maar dat saboteren we door medewerkers vast te pinnen op één werkstation, een vaste werkwijze en een door hogerhand bedachte ‘workflow’. Door vast te houden aan procedures, die in een ander tijdperk hun nut hebben bewezen, verliezen

08-12-17 11:44

Dan ontdekken mensen nieuwe dingen. Helaas heeft vooral het middenkader vaak moeite met loslaten. Ik zie een organisatie als een hele grote procesmotor, zoals een fabriek een productiemotor is, die alleen verandert als we stoppen met het verkokeren van processen in allemaal losstaande onderdelen. “Op dit moment zijn veel organisatiestructuren nog afkomstig uit het industriële tijdperk. Ze gaan er vanuit dat iedere medewerker verantwoordelijk is voor zijn stukje van het productieproces. Dat was zeer efficiënt. In een digitaal

‘Samenwerken en verbanden leggen zijn dan ook belangrijk om in de toekomst optimaal profijt te hebben van automatisering’ bedrijven de flexibiliteit om hun processen echt te kunnen versnellen en verbeteren. Hoe groter de organisatie, des te meer die is dichtgekit met regels.” Dat beperkt de speel- en bewegingsruimte, maar ook bijvoorbeeld innovatie die vaak een gevolg is van het wel kunnen spelen en experimenteren met de mogelijkheden die automatisering met zich meebrengt.

tijdperk, waarin omstandigheden voortdurend veranderen en een product niet meer zozeer uit atomen bestaat, maar uit bits en bytes en continu vloeit, ligt dat anders. Het probleem is dat het moeilijk is die verzuilde hiërarchische systemen, die groei tegenhouden en een schijnveiligheid van kritieke prestatieindicatoren (kpi’s) creëren, uit de genen van vooral grote

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

organisaties te krijgen. Stel dat een organisatie bestaat uit tien verschillende afdelingen en evenveel verschillende goed gemonitorde processen, dan kan het eindresultaat alsnog tegenvallen. Om dat te voorkomen, is een holistischer aanpak nodig bij voortdurende veranderingen van technologische en sociaal-maatschappelijke omstandigheden (regelgeving, politiek, geopolitiek en economie). We moeten ons continu afvragen in welke wereld we leven, wat we willen toevoegen en hoe wat dat met zo min mogelijk frictie kunnen organiseren. Digitalisering kan daarbij helpen.”

Collectief brein Een bedrijf vereist een collectief brein. CEO’s, CIO’s en andere leiders hebben volgens Ros de taak na te denken hoe dat brein - net als bij menselijke hersenen - voortdurend neurale connecties kan blijven maken, waardoor het steeds flexibeler en intelligenter wordt. “Dat betekent niet alleen de paar verbindingen die toch al steeds worden geoptimaliseerd en daardoor goed werken. Wanneer een bedrijf andere verbindingen uitsluit bevordert dat conditionering, terwijl juist diversiteit nodig is om optimale resultaat uit digitalisering en automatisering te halen. Dan zijn mensen toegankelijk voor invloeden van buitenaf en staan ze open voor veranderingen en nieuwe mogelijkheden.” Bedrijven met ouder wetse structuren baseren zich op begrenzingen uit wat Ros de wereld van atomen noemt, die daarmee op een krampachtige manier al lang aan de gang zijnde ontwikkelingen tegenhouden. In de digitale wereld van bits en bytes gebeurt dat niet, hooguit

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

tijdelijk door ontwikkelingen van buitenaf zoals de Brexit en het protectionistische beleid van Donald Trump.

Bits en bytes Voordat alles samenkomt en de bits en bytes het definitief hebben gewonnen, voorspelt Peter Ros vooruitkijkend dat de extremen eerst nog wat verder uit elkaar gaan liggen. “De traditionele macht in de industriële wereld is nog steeds onvoorstelbaar sterk. Dat maakt het interessant na te blijven denken over businessmodellen. Veel mensen die vasthouden aan oude, hiërarchische bedrijfsmodellen blijven roepen dat alle banen verdwijnen als gevolg van automatisering. Dat is een enorme misvatting en absoluut niet waar.” Hoe het er exact gaat uitzien? Digitalisering, automatisering en het begrijpen van de impact van exponentiële technologieën door captains-of-industry en andere ondernemers zullen toenemen. “Je kunt voorspellen in welke richting de technologie zich zal ontwikkelen, maar niet wat de mens en zijn modellen ermee gaan doen.” Dat is de onbekende factor. Neem iemand als Trump. Hij kan zomaar iets roepen waardoor er juist onverwachte nieuwe banen bijkomen. De ondernemer van morgen moet ook voor dit soort veranderingen openstaan om erop te kunnen inspelen. Iedereen wil weten wat hij of zij morgen moet doen. Mijn tips: verander de bedrijfscultuur, creëer veilige speelplekken, laat de buitenwereld binnen, zoek nieuwe en ongewone samenwerkingen op, verruim je kernpunten en - belangrijk - durf te falen!”

Newsline BEURSSPECIAL

WoTS: sterk technologie platform Vanzelfsprekend is KROHNE ook weer aanwezig op de World of Technology & Science (WoTS) van 2 - 5 oktober 2018 in de Jaarbeurs te Utrecht. WoTS is de Nederlandse technologiebeurs met internationaal karakter. WoTS 2018 is nu nog interessanter, door samenvoeging van de drie toonaangevende beurzen, namelijk WoTS, Aandrijftechniek en Industrial Processing. U kunt nu in één periode

op één locatie een breed en sterk technologisch aanbod bezoeken. De beurs bestaat uit vijf werelden: KROHNE vindt u onder World of Automation. Door middel van seminars, kennis platforms en andere activiteiten wordt u geïnformeerd over en geïnspireerd door nieuwe ontwikkelingen en innovaties. Op een stand van 130 m2 toont KROHNE u niet alleen de innovatieve ontwikkelingen binnen procesinstrumentatie, waaronder de nieuwste generatie TDR radar niveaumeters, maar ook live demonstraties van de toepassingsmogelijkheden. U kunt live zien waarom de KROHNE OPTIWAVE 80 Ghz radarmeting de oplossing is voor meer dan 95% van uw niveaumetingen. Tevens zal live de werking van de OPTIMASS coriolis massaﬂowmeters worden getoond, waaronder de 2-fase meting vloeistof/gas. Ook informeren wij u graag over de nieuwste communicatiemogelijkheden, zoals het benaderen van instrumentatie met behulp van een app via NFC of bluetooth technologie. Mis de WoTS 2018 niet, meld u gratis aan via www.krohne.nl.

KROHNE op de WoTS

Wij ontmoeten u graag op stand 8D0038 in hal 8.

Uitgave 3 | 2018

OPTIBAR eDP, geen concurrent voor de conventionele meting maar een oplossing OPTIBAR 5060 meetcel Highlights • Zeer snelle meting (20 ms) ongevoelig voor veranderende proces- en omgevingstemperatuur • Meetrange: 0.025…1000bar Procestemperatuur: -40…150°C • Kleine procesconnecties mogelijk (ﬂenzen vanaf G1/2”), een diafragma seal is niet nodig • Installatie: Master elke elektronica (4…20mA HART, Foundation Fieldbus, Profibus PA) kan als master fungeren Slave OPTIBAR PM/PC 5060 met speciale Slave elektronica • 100% vacuüm bestendig, in combinatie met OPTIBAR PC 5060 (keramisch) • eDP ontwerp minimaliseert de veiligheidsrisico’s en interne diagnostiek bewaakt de goede werking

KROHNE introduceert de OPTIBAR 5060 eDP elektronische verschildrukmeting, voor niveauapplicaties in open of gesloten tanks, verdampers, destillatie kolommen en in processen met schuimvorming en roerwerken waar snelle responstijden noodzakelijk zijn. Voor corrosieve vloeistoffen is het OPTIBAR DS diafragma seal programma beschikbaar. Een traditionele DP transmitter is veelal voorzien van oliegevulde meetleidingen en is vooral bij lange meetleidingen afhankelijk van de omgevingstemperatuur. Lage temperaturen reduceren de response tijd en bij hoge temperaturen kunnen er meetfouten ontstaan, vooral als de temperatuur niet gelijkmatig verdeeld is. Bij lage druk in het proces (reinigen, spoelen) bestaat het risico op permanente schade aan het seal als de olievulling ontgast. OPTIBAR 5060 eDP is hiervoor de oplossing. De elektronische verschildrukmeting maakt gebruik van twee druktransmitters (OPTIBAR PC/PM 5060) die via een kabel zijn verbonden. De twee proces druktransmitters met metallische of keramische meetcellen worden aangesloten als elektronische verschildrukmeting. De Slave stuurt de drukwaarde naar de Master, welke het drukverschil

berekent tussen zijn eigen meetwaarde en de waarde van de Slave, elke 20ms. OPTIBAR 5060 eDP is ongevoelig voor wisselende omgevingstemperatuur, kleine procesaansluitingen, snelle responstijden en “onbeperkte” afstand tussen top- en bodemaansluiting (max. 75m). Capillaire metingen zijn hierdoor overbodig. De meting verlaagt bovendien uw cost of ownership door gemakkelijke installatie, minder installatiekosten, onderhoud en stilstand.

OPTIBAR 5060 eDP

OPTITEMP TT 53 temperatuurtransmitter met NFC en Bluetooth KROHNE introduceert de OPTITEMP TT 53, een universeel programmeerbare 2-draads temperatuurtransmitter voor weerstandthermometers (RTD) en thermokoppels (TC). Deze voor de chemische-, olie & gas en energiebranche ontworpen transmitter is voorzien van HART 7 communicatie, NAMUR NE 107 diagnostiek en Ex goedkeuringen. De transmitter is beschikbaar in zowel compacte als rail gemonteerde versie. De transmitter kan worden geprogrammeerd via een PC of draadloos via OPTITEMP Connect, een mobiele app voor IOS- en Android apparaten. De app kan communiceren met de OPTITEMP TT 53, via geïntegreerde Near Field Communication (NFC) of de optionele OPTITEMP TT CON BT kit met bluetooth modem. Vanaf een smartphone of tablet kan de gebruiker de transmitter programmeren, configureren en monitoren. OPTITEMP TT 53

Het robuuste ontwerp van de OPTITEMP TT 53 garandeert zelfs onder moeilijke omgevings-

condities een betrouwbare werking: trillingen- en schokbestendigheid tot 10 g, een korte responstijd en een hoge nauwkeurigheid (0.08% van het bereik; max. ± 0.08K) resulteren in een hoge lange termijn stabiliteit (max. drift ± 0.02% van het meetbereik/jaar). Dankzij ATEX en IECEx goedkeuringen is de transmitter geschikt voor gebruik in explosiegevaarlijke omgevingen. OPTITEMP TT 53 biedt uitgebreide diagnostische informatie volgens NAMUR NE 107, waaronder instrumentfouten, sensorbreuk monitoring en status van de bedrading. De transmitter voldoet volledig aan de eisen van NAMUR NE 21, 43 en 53. • Universele 2-draads temperatuurtransmitter voor weerstandthermometers en thermokoppels met HART 7 • Draadloze configuratie en monitoring van de transmitter met mobiele app via NFC of Bluetooth • Robuust design, hoge lange termijn stabiliteit, Ex goedkeuringen, NAMUR NE 107 diagnostiek

Nieuwste generatie, industrie speciﬁek ontworpen, geleide radar niveau transmitters De KROHNE OPTIFLEX serie is uitgebreid met 4 nieuwe modulaire TDR niveautransmitters voor veilig en nauwkeurig niveaumeten van vloeistoffen en vaste stoffen. Hiermee biedt KROHNE een uniek portfolio instrumenten ontworpen naar de wensen van de industrie. OPTIFLEX 7200 voor niveau- en interfacemeting van vloeistoffen in opslag- en procesapplicaties in de chemische-, olie- & gasindustrie. Beschikt over een uitgebreide keuze aan sensoren, een modulair ontwerp dat installatie in smalle ruimtes mogelijk maakt, met een nauwkeurigheid van ±2mm en beschikt tevens over SIL 2/3 gecertificeerde stroom en relaisuitgangen.

processen met een CIP/SIP reinigingscyclus, met roestvast stalen behuizing, in compacte en remote uitvoering. De meter is ongevoelig voor stoom, schuim en condensatie. OPTIFLEX 6200 C/F niveautransmitter voor vaste stoffen, van granulaten tot poeders, met een trekbelasting tot 3500 kg. Met aluminium en roestvrijstalen behuizing, compacte en remote uitvoering tot 100 m. Heeft een hoog beschermingsniveau tegen elektrostatische ontlading en is ongevoelig voor stoffige omgevingen en aangroei op de sensor.

OPTIFLEX 8200 C/F/S niveautransmitter voor meting van vloeistoffen bij hoge temperaturen en drukken. Meet het niveau onder extreme omstandigheden in de energie-, olie- & gasindustrie, zoals in stoomketels. Voorzien van een enkel of dubbel keramische procesafdichtingsysteem en met gepatenteerde Dynamic Gas-phase Compensation. OPTIFLEX 3200 C/F niveautransmitter voor vloeistoffen met hygiënische vereisten in de voedingsmiddelen-, dranken- en farmaceutische industrie. De natte delen hebben een hygiënisch ontwerp voor toepassing in

OPTIFLEX 6200, 3200, 8200, 7200

Haal nog meer informatie uit een OPTIMASS met PROFINET I/O De universele MFC 400 coriolis massaﬂowmeter signaalversterker is nu beschikbaar met PROFINET I/O optie. Alle KROHNE OPTIMASS x400 coriolis massaﬂowmeters (compacte en veldversie) kunnen nu worden voorzien van Industrieel-Ethernet – communicatie, als aanvulling op de bestaande communicatie opties HART 7, FOUNDATION Fieldbus, PROFIBUS PA en DP en Modbus. Met PROFINET I/O is alle meet-, proces- en diagnostische informatie van de meters via één communicatiekanaal direct beschikbaar. Dit maakt eenvoudige integratie van de nieuwe meters mogelijk: de MFC 400 ondersteunt netwerkfuncties zoals Auto-Negotiation, Auto Crossover, Auto Polarity en netwerkdiagnostiek en wordt zodra aangesloten op het netwerk, automatisch toegevoegd in de communicatie pad-topologie. Het ondersteunt

ook het Media Rendundancy Protocol: als een instrument of communicatie lijn faalt, switcht de MFC 400 direct naar een alternatief communicatiepad. Een webserver is niet nodig, standaard functies zoals nulpunt kalibratie of teller reset kunnen direct worden uitgevoerd. Een of twee M12 (D gecodeerd) connectoren maken installatie in alle topologieën mogelijk met data overdrachtssnelheid tot 100 MB/s. Een aparte externe switch is niet nodig, omdat deze al is geïntegreerd. MFC 400 PROFINET biedt extra functionaliteit waaronder diagnostiek volgens NAMUR standaard NE 107 voor status en foutafhandeling, uitgebreide zelfdiagnose van interne circuits en informatie over de functionele status van de meetsensor en van de huidige procescondities. Bijvoorbeeld indicatie van de 2-fase ﬂow, dichtheid of temperatuur.

MFC400 PROFINET Highlights • Industrieel Ethernet voor alle KROHNE OPTIMASS coriolis massaﬂowmeters • Alle meet, proces- en diagnostische informatie direct beschikbaar via één communicatiekanaal • Een of twee connectoren, geïntegreerde Ethernet switch

Big data in de procesindustrie speelkwartier is over, tijd om te presteren Big data, het buzzwoord van de afgelopen jaren. De grote partijen Google, Amazon, Microsoft, Alibaba, ze zijn er al jaren mee bezig. Facebook kwam onlangs nog negatief in het nieuws door een groot datalek.

Ook binnen de procesindustrie wordt voorzichtig maar toch ook reikhalzend naar de nieuwe trend gekeken. Software tools schieten als paddenstoelen uit de grond. Maar het zijn en blijven tools! AI is geen oplossing. Zomaar

data vergaren uit je proces en denken dat je goud in handen hebt? Nee, dat werkt niet. De technische middelen om data te verzamelen zijn er volop. Een beetje sleutelen aan een Raspberry PI hang hem aan instrumentatie en je krijgt bergen data. Kennis van Scheikunde, Natuurkunde en natuurlijk procestechnologie zijn absolute voorwaarden om met behulp van een AI tool meerwaarde te kunnen creëren. KROHNE heeft de koe bij de horens gevat en een aantal instrumenten in het circuit van de Duurzaamheidsfabriek (ROC DaVinci te Dordrecht) geplaatst. Honderden interne parameters zijn er gemonitord en er is gezocht naar relaties tussen verstoringen in het proces en het gedrag van de instrument parameters. De resultaten zijn verbluffend en het zette ons wel aan het denken. Hoe gaan we de procesindustrie deze informatie geven? Geen enkele gebruiker zit namelijk te wachten op een vendor specifiek cloud software platform voor Asset Management om deze parameters te monitoren. KROHNE is voorstander van een universeel platform waar alle instrumentatie vendors individueel hun eigen kennis veilig kunnen opslaan maar toch eenduidig Asset Management informatie naar de procesindustrie kunnen communiceren. Zo’n platform zou zo maar VALIDATE kunnen heten; Vendor Approved License Independent Diagnostic Asset management Thriving Environment.

Ontmoet ons op de beurs KROHNE neemt deel aan een groot aantal nationale en internationale beurzen. De belangrijkste evenementen voor onze Nederlandse en Belgische klanten zijn: • Engineering in Food & Beverage, 10 oktober 2018, Le Fabrique Maarsen • Energy Technology Club Walking dinner, 18 oktober 2018, Elisabethzaal Antwerpen • Aquarama, 25 oktober 2018, Brabanthal Haasrode Leuven • KROHNE Academy Special, 15 november 2018, Van der Valk Dordrecht • KROHNE Academy Special, 22 november 2018, Van der Valk Assen De volledige internationale beursagenda vindt u op onze website www.krohne.com

Neem voor meer informatie contact op met: KROHNE Nederland B.V. Postbus 110 3300 AC DORDRECHT Kerkeplaat 14 3313 LC Dordrecht Nederland Tel.: +31 (0)78 - 6306 200 Fax: +31 (0)78 - 6306 405 e-mail: infonl@krohne.com KROHNE Belgium N.V. Noordkustlaan 16 1702 Groot-Bijgaarden België Tel.: +32 (0)2 - 4 66 00 10 Fax: +32 (0)2 - 4 66 08 00 e-mail: krohnebelgium@krohne.com www.krohne.com

Automation goes blue. And your machine is ready for the smart factory.

Lenze offers: Scalable hardware, modular software and plenty of brainware, our people. Do you want to your machine better, more flexible, networked and secure? We’ll show you this and much more at the WoTS 2018 at Stand 11D024 and at www.Lenze.com

As easy as that.

PROCENTEC presenteert uw Virtuele Netwerk Engineer tijdens de WoTS Tijdens deze editie van de WoTS gebeurt er iets bijzonders. PROCENTEC lanceert tegelijkertijd de PROCENTEC Mercury, de PROCENTEC Commissioning Wizard én PROCENTEC Delphi.

De PROCENTEC Mercury

De PROCENTEC Mercury is een robuuste tablet met ons platformonafhankelijke

softwarepakket Osiris. De PROCENTEC Mercury geeft u de mogelijkheid om PROFIBUS, PROFINET en Industrieel Ethernet diagnostiek uit te voeren in 3 makkelijke stappen. Daarnaast zullen we een feature voor de PROCENTEC Mercury en PROCENTEC Atlas presenteren die nieuwe inzichten geeft in uw netwerk: de PROCENTEC Commissioning Wizard. PROCENTEC is het enige bedrijf ter wereld met een tool die het proces automatiseert van commissioning en certificering van PROFINET en Industrieel Ethernet. PROCENTEC Delphi adviseert bij elke stap in dit proces. Met PROCENTEC Delphi zijn we erin geslaagd de kennis te delen die we in de afgelopen 20 jaar hebben opgebouwd met het uitvoeren van diagnostische gegevens op industriële netwerken. Het is een unieke softwarefunctie die

begeleiding biedt in te begrijpen, dagelijks taalgebruik. PROCENTEC Delphi maakt deel uit van onze Osiris-software en is daarom beschikbaar op de PROCENTEC Mercury en PROCENTEC Atlas. PROCENTEC Delphi is onze kennis en uw virtuele netwerkingenieur die u altijd bijstaat. Maak kennis met PROCENTEC Mercury, PROCENTEC Delphi en PROCENTEC Commissioning Wizard tijdens de WoTS. Van 2 tot en met 5 oktober zijn onze producten en oplossingen te bewonderen op de PROCENTEC-stand in hal 11, standnummer D046 en in de FEDA Lounge die u kunt vinden in hal 10, stand A036/B036. Voor uw gratis registratie, ga naar www.procentec.nl/wots2018

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

#waaromlezen Industrie 4.0 aan het werk, of hoe een onderneming zich met data en kennisgedreven technologie transformeert van producent naar leverancier van productieketens

Met digitale productie naar een nieuw bedrijfsmodel

Industrie 4.0 technieken maken het voor een onderneming mogelijk om een grote transitie te maken. Uitgekiende keuzes in de markt en gebruik van robots en digitale tweelingen maken de omslag mogelijk. Hoe een onderneming zich in een nieuwe richting ontwikkelt door het toepassen van kennis gestuurde technologie vertelt Airborneâ&#x20AC;&#x2122;s Chief Technology Officer Marcus Kremers tijdens het FHI-seminar Industrial Ethernet in maart dit jaar. Voor verdere uitleg bezoek ik hem en oprichter CEO Arno van Mourik op het bedrijf in Den Haag. Het gaat niet alleen over nieuwe technologie, maar ook over een fundamenteel nieuwe positie in de markt. Harold van den Hauten

et is inmiddel s alweer ruim 20 jaar geleden dat Arno van Mourik en zijn compagnon Marco Brinkman het bedrijf Airbor ne begonnen. De onderneming is eigenlijk een gevolg van een studieopdracht, de constructie van een snelle en lichte boot van composietmaterialen. Het bedrijf is inmiddels tot een miljoenenonderneming gegroeid met meerdere vestigingen en een personeelsbestand van 150 mensen. En het heef t inmiddels grote plannen voor de toekomst, maar kennis van composietmaterialen is en blijft nog steeds de solide basis voor verdere groei.

Airborne is marktleider op het terrein van zonnepanelen voor de ruimtevaart. Een aansprekend voorbeeld is de Ariane 5 die in december 2017 gelanceerd werd. Aan boord waren vier Galileo satellieten, uitgerust met zonnepanelen van Airborne.De

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ&#x2039; PMA 06/2018

Alleen gaat het niet meer. In de toekomst ligt de sleutel in samenwerking. De nieuwe productiefilosofie: van bouwstenen naar productlijnen.

Ariborne CTO Marcus Kremers bij de presentatie op Industrial Ethernet (FHI). De Digital Twin aangesloten op een van de stappen in de productieketen.

commerciële ruimtevaart biedt trouwens een keur aan kansen. Bedrijven, vooral uit de Verenigde Staten, gaan internet vanuit de ruimte aanbieden. Je heb dan honderden satellieten nodig, met de nodige zonnepanelen. Dit biedt mogelijkheden voor Airborne, maar dan moeten wel de kosten omlaag. Je moet digitaal en meer geautomatiseerd gaan produceren. Dit is een traject dat nu gaande is en zal het bedrijf voor de toekomst klaarmaken. Naast zonnepanelen maak t Airborne ook vele andere producten, zoals propellers, turbinebladen voor getijde machines en kilometerslange buizen voor de of fshoreindustrie.

Een nieuwe koers Hoewel een gevestigde onderneming, is Airborne nog vol ambitie. De wereld verandert, succesvolle bedrijven moeten mee. Het draait hier om aanpassingen in het productgamma en de daarbij horende transitie in business model. Voorop: Airborne blijft werken vanuit haar kracht, grondige kennis van composieten. De huidige productieketen kent echter een flink aantal schakels. Dat maakt het product duur. Dat moet veranderen. Airborne focust daarbij op automatisering en digitalisering van de productie van composieten. Door de hele procesketen te automatiseren in complete proceslijnen worden er schakels uitgehaald. Ook werkt Airborne rechtstreeks samen met de leveranciers van composiet materialen om

de automatisering zoveel mogelijk aan te passen aan de eigenschappen van het materiaal. Om flexibel te blijven, wordt er veel met robots gewerkt waardoor er vanzelf een focus ontstaat op de middelgrote producten. Aiborne blijft composiet producten maken, maar er komt ook de transitie naar automatisering van composieten. De toekomst gaat veranderen van het maken van composieten naar het inrichten van de volledige processen. Deze processen worden geleverd en in eerste instantie ook gerund door Airborne. Op termijn is het dan de bedoeling dat de succesvolle productie maar de nieuwe eigenaar overgaat: prove-to-move. Een begin is gemaakt met materiaalleverancier Sabic. Hiervoor heeft Airborne in Den Haag een productielijn ontwikkeld voor de composiet behuizingen voor laptop monitoren. Het is een zelflerend productiesysteem dat in de loop van de tijd steeds slimmer en beter wordt. In dit kader past ook de - inmiddels verzelfstandigde productie voor composiet buizen van Airborne IJmuiden. Daar draait een productielijn voor het maken van kilometerslange buizen voor gebruik in de diepzee. Composiet is zeer geschikt voor gebruik in zout water. Roesten zal het niet. De productie is van begin tot eind geautomatiseerd. Het is de eerste en enige fabriek in de wereld die dat op dit moment kan. Het probleem van zo’n kilometerslange buis is, om te bepalen of hij goed is. Er

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

Airborne’s CTO Marcus Kremers en CEO Arno van Mourik. Op de achtergrond de KUKA robot.

zijn geen inspectietechnieken om zo’n buis te meten. Er is een model gemaakt dat gebaseerd is op de data van de productie. Hiermee is het proces gecertificeerd in samenwerking met DNV GL. Het proces wordt aangepast aan externe omstandigheden zoals temperatuur en vochtigheid. Het is in wezen een digitaal productieproces. Het is eigenlijk een soort digitale simulatie. Het gaat in wezen om de voorspelling van de kwaliteit voor elk stukje buis. In principe biedt de techniek de potentie om lengtes van materialen te leveren inclusief de data die aangeeft of er eventueel onbruikbare stukjes tussen zitten, wat niet altijd te vermijden is. Dat zou voor specifieke toepassingen

‘Digital Factory for Composites’. Met robotfabrikant KUKA Robotics bestaat sinds kort een ‘Official System Partnership’, een vervolg op het de samenwerking in ‘Digital Factory for Composites’ uit 2015. Kremers: “ Wij hebben de kennis van composieten en gezamenlijk kunnen wij de complete productielijn inrichten. Wij hebben wel een bepaalde filosofie want wij denken in de richting van kleine cellen - bouwstenen - waarmee we de processen kunnen inrichten. Wij richten ons op de wat kleinere en middelgrote maten van producten om grotere series te maken.”

‘Aiborne blijft composiet producten maken, maar er komt ook de transitie naar automatisering van composieten’ meerwaarde betekenen en een gebruiker zou hier een hogere prijs voor over kunnen hebben. Een dergelijke transitie doe je niet in je eentje en daarom maakt Airborne partnerships met ondernemingen en organisaties die actief zijn op het gebied van machinebouw, automatisering en software. Zo is samen met Siemens een fieldlab gestart in het Smart Industry programma van FME met de naam

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

Composiet Een composiet is een materiaal dat is opgebouwd uit verschillende componenten. Nu is beton dat ook, maar het gaat hier om een verzamelnaam voor diverse vezelversterkte kunststoffen. Er zijn verschillende basisstoffen toepasbaar, maar de gemene deler is dat het uit vezels bestaat die sterkte en structuur bieden en als tweede component een hars die de constructie bij elkaar houdt. De vezels en de harsen versterken

BEREIK EEN TOPPOSITIE

Nieuwe realiteit vraagt om radicale aanpak van bedrijfsvoering

Emerson.com/IIoT

De robotarm brengt de versterkte composiet laag voor laag aan.

elkaar en leiden tot een vormvast product met zeer hoge sterkte bij een laag gewicht. Composiet lijkt een eenvoudig product, maar er is een oneindig scala aan toepassingen mogelijk. Toepassingen zijn vaak complex en een producent heeft bijzondere expertise nodig om alle mogelijkheden goed uit te buiten. Het lijkt dus een goede keuze van Airborne om deze expertise bij de verdere ontwikkeling van de onderneming in ere te houden. De producten die je met composieten kunt maken, zijn uit de huidige maatschappij niet meer weg te denken. Van onderdelen van auto’s tot vlieg tuigen. Ook in de consumentensector is een oneindig aantal producten van composiet gemaakt. Wel is het duurder dan een materiaal als aluminium, zodat de keuze voor het bouwen van bijvoorbeeld vliegtuigen wel eens lastig kan zijn. De vliegtuigbouwer bouwt graag met aluminium, want dat is relatief goedkoop, terwijl de klant graag een romp van vezel heeft dat licht is en dus goedkoop in onderhoud en weinig brandstof gebruikt. De vleugels werden vroeger al veel langer van composiet gemaakt, maar tegenwoordig komen ook composietrompen steeds meer voor.

de kostprijs zo laag mogelijk te houden, ontkom je er tegenwoordig niet aan om goed te automatiseren, inclusief de inzet van robots. Een van de ont wikkelde producten is een ‘Automated Laminating Cell’. Die maakt gebruik van KUKA robots (zie foto 4). De printkop is geladen met voor-geïmpregneerd composiet, dat diagonaal, laag voor laag geprint wordt. De robot werkt van punt naar punt, maar rechte lijnen maken is voor deze robots niet gemakkelijk. In het besturingssysteem zijn correcties geprogrammeerd, specifiek voor de printkop.

De digitale tweeling De digitale tweeling (Digital Twin) is lid van het gezin van de digitale onderneming (Digital Enterprise). Het past bij uitstek

Productie Het productieproces lijkt eigenlijk een beetje op digitaal printen maar we noemen het in de industrie niet zo. Om

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

Digitale productie: bij iedere stap in het proces worden ook de bijbehorende data overgedragen.

in de filosofie van Industrie 4.0 en het past ook naadloos in de toekomstplannen van Airborne. De digitale tweeling is ook een van de trends uit de top-tien lijst van technologieën tot 2020 die door onderzoeksbureau Gartner is opgesteld, dus waarschijnlijk zullen we er nog wel meer van te horen krijgen.

Tijdens de ontwikkeling van het Internet der Dingen kan de digitale replica van dienst zijn om het Ding tijdens zijn levensloop te volgen en daar lering uit te trekken. De kennis van ingenieur gaat steeds meer in het Digital Twin zitten.

De digitale tweeling is een digitale weergave van een fysiek object. Het is een dynamisch model dat zich aanpast aan de belevenissen die het fysieke model ondervindt. Dat betekent ook dat als de toestand van het f ysieke model verandert, bijvoorbeeld als gevolg van metingen door aangesloten sensoren, die veranderingen ook door de tweeling worden gevoeld. De toestand van de tweeling zal zich navenant aanpassen.

Er is hier een spannende ontwikkeling aan de gang met transities op meerdere fronten. Als het op grote schaal digitaal produceren met lage kosten van composieten een succes blijkt, zal het gebruik er van in vele sectoren toenemen, met alle voordelen van dien. Denk bij voorbeeld maar aan olie- en gaspijpleidingen. Geen lekkage door corrosie, licht van gewicht en weinig onderhoudskosten. Maar de mogelijkheden zijn te veel om op te noemen. Een essentiële succesfactor voor een transitie als deze is de beschikbaarheid van deskundig personeel. Dat mag dan nu aanwezig zijn, maar Kremers spreekt wel zijn zorgen uit voor de toekomst. Gelijk heef t hij. Alleen al het werk aan klimaatmaatregelen en energietransitie zullen een groot beslag leggen op technisch personeel van nu en de toekomst. B.V. Nederland moet aan de bak!

Het is een lerende t weeling. En het is ook een totaal geïntegreerde automatiseringen productief ilosof ie. Je bouwt eerst een digitaal prototype van een machine of een fabriek. Die simuleert en optimaliseert het beoogde product of proces en vervolgens maak je de fysieke tweeling. Tijdens dit proces kun je simulaties toepassen die in de praktijk moeilijk of niet te realiseren zijn. Eenmaal in productie kan de digitale tweeling actief blijven en leren tijdens het gebruik. De tweeling helpt bedrijven om het product en operationeel proces beter te kennen en dus ook te verbeteren. Onderhoud en productontwikkeling zullen baat hebben bij de digitale tweeling.

Conclusie

Naslag Airborne: www.airborne.com SABIC: www.sabic.com DNV GL: www.dnvgl.nl KUKA Robotics: www.kuka.com Siemens: www.siemens.com

THE INTEGRATOR.

COMMITTED TO YOUR RESULT. VSE houdt het overzicht en houdt het simpel. Voor u! ALS HET GAAT OM: Motion control

Industriële automatisering

Hygiënisch ontwerp

Robot-integratie

Vision & Sound applicaties

Service & onderhoud

www.vse.nl 13861

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

#waaromlezen Inspirerend familiebedrijf met interessantie visie op ‘connectivity’.

Ontwikkelingen met Industry 4.0

Weidmüller als gebruiker en leverancier

Vernieuwing en innovatie zijn de eigenschappen die voor bedrijven de drijvende krachten vormen. Houd focus op de markt, pas bij voortduring je product of dienst, waarin je je kan onderscheiden, aan je doelgroep aan en breng je potentiële klanten van deze ontwikkelingen op de hoogte. Dat is mijn devies voor een succesvol bedrijf. Uiteraard is het hierbij belangrijk te kijken naar de mogelijkheden die tot je beschikking staan. Vraag jezelf af ‘waar is ons bedrijf goed in?’ en gebruik dat om in de commercieel aantrekkelijke ‘gaten’ te springen. Willem van der Bijl

nlangs bezochten Jaco Otto en ik een bedrijf dat me inspireerde. We waren in Detmold, zo’n 230km over de grens iets ten noordoosten van Midden Duitsland, bij het bedrijf Weidmüller.

Familiebedrijf Weidmüller is een familiebedrijf dat in het midden van de 19 e eeuw startte met het maken van ritssluitingen en drukkers in metaal en plastic. In die tijd was dat een nieuwe technologie en interessant genoeg zijn het artikelen waarmee je verbindingen maakt tussen stoffen. Bijna 100 jaar later - in 1948 - werd opnieuw gestart met verbindingen, maar dan die voor elektrische toepassingen, ook van metaal en kunststof. Het bedrijf luisterde naar de markt en innoveerde naar nieuwe producten. Daarmee is het bedrijf uitgegroeid tot een wereldconcern met 730 miljoen euro omzet en 4.500 medewerkers. Weidmüller staat voor ‘connectivity’, een mooie Engelse term, die zich in de minder mooie Nederlandse term ‘verbindbaarheid’ laat vertalen, en helpt de markt met het elektrisch verbinden. Maar ook wordt de verbinding tussen mensen omarmd, want in de omgeving wordt met zo’n 175 bedrijven samengewerkt. Er wordt ontwikkeld in samenwerking met universiteiten in Duitsland en China, medewerkers worden gestimuleerd om ideeën aan te brengen, tot wel 4.000 per jaar en veel studenten lopen stage. De innovatiesnelheid is 20%, dat betekent dat 20% van de omzet gemaakt wordt door producten die in de laatste 5 jaar zijn ontwikkeld.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

Er zijn drie divisies: Cabinet Products, Device & F ield Connectivity en Automation Products & Solutions. De laatste levert de meeste groei en dat is ook de divisie waar - binnen de business unit ‘Industrial Analytics’ - de Industr y 4.0 ontwikkelingen plaatsvinden.

Industriële analyse Het maken van connectoren, in de meest uiteenlopende vormen en maten, is een complex proces. Echter, als het product en het productieproces eenmaal zijn uitgedacht en ontworpen kunnen de enorme hoeveelheden gemaakt worden. Wat dan tijdens het productieproces interessant is, zijn de afwijkingen die hierbij ontstaan. Omdat er veel stuks per seconde worden gemaakt, zijn er ook snel veel producten onjuist als er ergens een kleine storing optreedt. De kunst is dus om snel te analyseren waar de kleinste afwijkingen ontstaan, zodat nog vóór er onacceptabele fouten in de producten zitten, de machine kan worden bijgesteld of worden stopgezet. Meten en analyseren dus, en die analyse bestaat voornamelijk uit patroonherkenning. Het eigen proces is de leerschool geweest waarmee de dienst ‘industriële analyse’ kon worden opgezet. Dr. Jan Stefan Michels spreekt, als VP R&D en hoofd van deze afdeling, enthousiast over de moderne ontwikkelingen: “Eigenlijk omvat Industr y 4.0 een aantal kerntechnieken die een belangrijke prestatiegroei mogelijk maken om in de nieuwe behoeftes te voorzien. Er zijn grote veranderingen gaande, denk aan de demografie, het klimaat, onze bronnen, de kennis

Een kijkje in de fabriek van Weidmüller aan de Niemeierstrasse in Detmold.

en informatiemaatschappij, de globalisering, om er enkele te noemen. De gevolgen zijn dat we meer flexibel moeten zijn en producten met minder energie, sneller, veiliger en meer individueel aangepast moeten produceren. Het belangrijkste middel voor het succes van Industry 4.0 is de progressieve ontwikkeling van informatie en communicatietechnologieën. En gelukkig is er al veel beschikbaar, zoals geavanceerde cloud services en manieren voor een zekere overdracht van data. Wij werken hieraan mee en ontwikkelen software voor een beter energiebeheer, procesoptimalisatie en voorspellend onderhoud. Door het verzamelen van veel trendmatige gegevens en die te analyseren met behulp van kennis van de applicatie, maar vooral van big data-analyse, kunnen we geavanceerde conclusies trekken.” De beste leerschool voor deze ontwikkeling is door het toe te passen in het eigen Robuuste contactloze energieoverdracht voor het laden van accu’s van bijvoorbeeld mobiele apparaten.

productiebedrijf. Daarmee acteert Weidmüller als operator van Industry 4.0 technologie, maar tegelijk als leverancier ervan. Het bedrijf maakt diverse producten die met connectiviteit te maken hebben en zelfs ook een digitale uitgang hebben om gegevens over de productie, het energiegebruik, veiligheid en betrouwbaarheid over te dragen aan host systemen voor analyse. Geavanceerde remote I/O gecombineerd met robuuste contactloze energieoverdracht tot 240W en slimme verbindingen maakt efficiënte procesintegratie mogelijk. Dus het zijn niet alleen de intelligente sensoren en transmitters die de ‘smart factory’ van de toekomst maken. De nieuwe mogelijkheden in connectiviteit met bijbehorende analyse zijn zeker zo belangrijk om tot digitale integratie te komen.

Toepassingen De industrie staat voor een aantal uitdagingen die vooral ger icht zijn op f le x ibiliser ing en energ ie - ef f iciëntie. D r. M i c h e l s: “ E r z i j n v i e r b e l a n g r i j ke s t a p p e n d i e productiebedrijven moeten nemen om met Industr y 4.0 succesvol te zijn. Als eerste dient de installatie zoveel mogelijk te worden gedig italiseerd. Dus overal waar mogelijk gebruik maken van smart apparatuur voor meten, regelen, besturen, schakelen, kleppen, data-overdracht, motoren, pompen, systemen enzovoor t. Ver volgens, als tweede, moet de grote hoeveelheid data worden verzameld en geconverteerd in herkenbare gegevens. De derde stap

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

Via diverse dasboards is de conditie te zien en bij te sturen.

bestaat uit de zogenaamde ‘model learning’. Het leren van de applicatie en de betekenis van de relevante gegevens. En als vierde stap moet de kennis van de applicatie worden gecombineerd met de kennis van data-analyse. Met deze stap worden de gegevens pas informatie, die ingezet kan worden om de productieprocessen te verbeteren.” Als voorbeeld noemt Dr. Michels de manier waarop Weidmüller het bedrijf Boge heef t geholpen met een vernieuwing voor marktbenadering op basis van vernieuwing van hun apparaten. Boge is een grote producent en leverancier van compressoren. “Al langere tijd leveren we componenten aan Boge en werken nauw met hen samen voor de ontwikkeling van de juiste samenstelling en configuratie van de apparatuur. Daarbij spraken we ook over analyse van de prestatie van hun compressoren en we pasten onze ‘industriële analyse’ toe. We kwamen tot interessante conclusies en zijn in staat gebleken om de betrouwbaarheid en dreigende storingen nauwkeurig te voorspellen, waardoor tijdig maatregelen kunnen worden genomen en de uptime te garanderen. Boge heeft de techniek

systeem is. Een interessante verandering, misschien wel een revolutie!”

Energiemanagement Iedereen heeft aandacht voor energie. We zien de windmolens verrijzen aan de horizon, rode pannendaken kleuren zwart door zonnepanelen, de lamp gloeit niet meer, elektrisch vervoer wordt gebruikelijk en aardgas moet de huizen uit. We moeten zuiniger omgaan met energie. Of eigenlijk moeten we een betere balans zien te maken tussen de productie en het gebruik van energie. Er zijn nog te veel pieken. Michael Piekarzewitz, hoofd energiemanagement bij Weidmüller sprak over hun duurzaamheidsplan. “We beleven onze ecologische

‘De industrie staat voor een aantal uitdagingen die vooral gericht zijn op flexibilisering en energie-efficiëntie’ toegepast en verkoopt hiermee intussen geen compressoren meer, maar ‘gegarandeerde luchtdruk’. Feitelijk is dát wat hun klanten eigenlijk willen, de zekerheid dat er luchtdruk in hun

Via diverse dasboards is de conditie te zien en bij te sturen.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

verantwoordelijkheid door een voortdurende verlaging van de bronnen die we gebruiken. En niet alleen beleven we dat voor ons zelf maar we overtuigen daar ook onze partners, toeleveranciers en afnemers van. We hebben dat structureel aangepakt en gebruiken - voor ons zogenaamd holistisch energiebeheer - drie pijlers: controle, energiekwaliteit en digitalisering. De controle gebeurt door de gegevens van veel meetpunten over te dragen en op te slaan. We beoordelen de energiekwaliteit en gebruiken digitalisering, gedreven door data, om veranderingen te simuleren en energiegebruik te voorspellen. Intussen hebben we dat toegepast op onze fabriek in Detmold. We meten energie in hoofdleidingen tot in de verste uitlopers en combineren dat met procesconditie op alle delen van onze productie. Hiermee hebben we op diverse plaatsen interessante optimalisatie kunnen doorvoeren. En niet alleen door machinesturing aan te passen aan de energieconditie, maar ook door energieoverschot

De fabriek is met de ‘grid’ verbonden en via het interne netwerk wordt van alle delen tot op apparaat/ machine niveau bijgehouden wat het energiegebruik is.

op één plaats te gebruiken voor energiebehoefte van een ander deel. Verlaging van gebruik is belangrijk, maar ook het vermijden van pieken. We hebben volledige steun van het hoogste management en inmiddels zijn diverse KPI’s hieraan verbonden. De besparingen zijn aanzienlijk. Het totale energiegebruik is verlaagd en de pieken zijn afgevlakt wat ons dit jaar al 50.000 euro heeft opgeleverd. Tel hierbij de besparingen in belastingen en de EEG-bijdrage en de besparing voor dit jaar, in verband met het energieprogramma, zal een kwart miljoen euro overschrijden. De investeringen halen we er makkelijk uit.”

Intussen helpt Weidmüller haar toeleveranciers hiermee en biedt de mark t een scala van apparaten die voor energie-optimalisatie kunnen worden gebruikt. Het betreft energiemeters, -analysers, -loggers, -recorders, meetmodules, netwerkc omponenten et cetera. En met het softwarepakket ‘ecoExplorer 4.0’ wordt de data geanalyseerd en via instelbare dashboards kunnen deze worden uitgelezen en toegepast. De fabriek wordt ermee volledig energie-transparant. Een prachtige stap naar een duurzame wereld. Meer informatie: www.weidmuller.nl - Let’s connect…

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

#waaromlezen Persluchtverbruik in kaart en optimaliseren met behulp van een IoT-module

Het kan ook met ietsje minder Ben & Jerry’s optimaliseert persluchtverbruik In iedere stap van het productieproces bij Ben & Jerry’s in Hellendoorn - een ijsproducent met een missie - wordt perslucht gebruikt. Een aandrijfmedium waarvan steeds meer het besef groeit dat ook lucht geld kost. En een aandrijfmedium waarbij (nog) niet vaak gestuurd wordt op optimalisatie. Festo heeft een digitale module samengesteld die op ieder punt in de lijn aangesloten kan worden, de data verzamelt en voorbereidt voor de cloud, waarna die data via een webbased dashboard Janet Kooren beschikbaar zijn voor analyses.

oordat je het pand van Ben & Jerry’s betreedt, wordt al duidelijk dat veiligheid hier op nummer één staat van de prioriteitenlijst. Zelfs voor het betreden van de ontvangstruimte mag je geen traptrede bestijgen zonder de leuning vast te houden. Maar Ben & Jerry’s zou Ben & Jerry’s niet zijn als ze niet met nog veel meer onderwerpen op een doordachte manier omgaan. Zoals ze het zelf verwoorden, met één doel: het best mogelijke ijs maken. Onderdeel van de missie: een duurzame bedrijfsvoering. En daarbij hoort efficiënt omgaan met de beschikbare middelen.

Ideale oplossing Niet verwonderlijk dus, dat alles in de productie gemonitord, gemeten en geanalyseerd wordt. Alleen die perslucht, dat was nog een puntje van aandacht. Die kon nog wel wat efficiënter worden ingezet. Dus toen Koen Leeflang van Festo hen benaderde met de mededeling dat hij de ideale oplossing had, gingen de oren op steeltjes. Koen bracht een module die je aansluit op een willekeurig punt in de productie waar perslucht wordt gebruikt. En dat zijn er nogal wat in dit proces. Van de uitkloppers in de pre-mixers tot aan de verpakkingsmachines, perslucht is hier een belangrijk bedrijfsmiddel. Ben & Jerry’s’ André Senkeldam, De Festo-module die de data verzamelt en naar de cloud stuurt

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

technisch specialist, en Martijn Schavemaker, utility engineer, vertellen samen met Festo’s Koen over de module die op de Festo-stand tijdens de WoTS uitgebreid wordt getoond. “De algemene gedachte bij perslucht was - ook hier- altijd dat je gewoon de beschikbare systeemdruk gebruikt. Zo weet je

Van links naar rechts, Schavemaker en Senkeldam van Ben & Jerry’s, Leeflang van Festo

in ieder geval zeker dat je de actie krijgt die je nodig hebt.” Schavemaker geeft een voorbeeld. “Bij het ontnesten van de bekertjes werken we met acht grippers op een rij. Die worden met 6,4 bar, dus de volledige systeemdruk, gestuurd. Maar hetzelfde resultaat krijgen we waarschijnlijk ook heel goed voor elkaar met een druk van 5,4 bar, of zelfs nog minder. Feit is dat we het nu nog gewoon niet weten. En met de module die we nu van Festo krijgen, kunnen we het meten en inzichtelijk maken.” Koen Leeflang van Festo vult aan: “In het dashboard zie je dan heel simpel welke besparing je realiseert met de ingestelde druk.”

Optimale druk heel wisselend André Senkeldam vertelt dat de optimale druk waarschijnlijk heel wisselend is. De karakteristiek van de verschillende generatoren geeft bij iedere generator een andere optimale curve. “We gaan beginnen met de metingen van de huidige situatie. Die gebruiken we als nulmeting. Daarna gaan we er een reduceer tussen zetten en weer meten. Zo kunnen we in de grafieken zien wanneer we de optimale druk te pakken hebben. We doen dat batchgewijs. Maar behalve de optimale druk zien we bijvoorbeeld ook de drukval na het afschakelen van het ventiel. Zo stel je gelijk vast of er lekkage is.” Leeflang laat het dashboard zien: “Zowel in getallen als in grafieken zien we de geleverde druk en flow, het verbruik en de besparing.”

De gehele per slucht voor ziening bij Ben & Jer r y ’s is gestandaardiseerd op Festo. De collega’s van Leeflang hebben voor Ben & Jerry’s een digitale module samengesteld die is opgebouwd uit een flow- en drukmeter en de benodigde intelligentie: Een energie-ef f iciëntie module MSE6 E2M is g ekopp eld m et e en C PX- I oT g atew ay. D e m o dule communiceert via ethernet, maar kan ook met profibus of profinet communicatie worden uitgerust. De CPX verzamelt de data en bereidt deze voor, zodat via de IoT-module de juiste interpretatie naar de cloud wordt gestuurd. De kast is volledig in rvs uitgevoerd om ook in de meest uitdagende omgevingen gebruikt te kunnen worden. “We zijn continu bezig met het uitbreiden van onze lijnen en we willen slim kijken naar efficiëntie en naar energieverbruik. We laten daarbij duidelijk de leidende rol bij Festo als het gaat om perslucht. Het proces moet vooral zo eenvoudig mogelijk worden ingericht”, zegt Schavemaker. “Deze monitoring tools bieden daarbij een grote meerwaarde. We zien direct waar de winst zit en hoe groot die winst kan zijn.” Niet alleen het verbruik van perslucht is een punt van aandacht bij Ben & Jerry’s, maar ook de persluchtkwaliteit. Senkeldam: “De perslucht wordt ook in het product zelf gemengd. Ook dat aspect neemt Festo voor zijn rekening.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

Daarbij doen we ook metingen op microbiologie. We hebben daar voor ook input geleverd aan het platform Safe Food Factor y. Binnen een werkgroep van dat platform is een rapport opgesteld waarbij alle aspecten van hygiënische

p er slucht , v an opwek k ing tot ein d ver br uik , worden behandeld. In dat rapport zijn metingen van onze lijnen gebruikt.”

‘We willen slim kijken naar efficiëntie en energieverbruik’

Koen Leef lang is blij met klanten zoals Ben & Jerry’s. “Het zou wel heel mooi zijn als iedereen op deze manier met het verbruik van hun middelen om zou gaan. Je ziet hier echt dat ze met zorg willen produceren om de kwaliteit van hun producten zo hoog mogelijk te krijgen. We hebben hier in de loop der jaren al veel optimalisaties voorgesteld en die worden eigenlijk ook altijd overgenomen.”

Hoe de analyses en monitoring via het webbased dashboard eruitzien kan je met eigen ogen zien op de World of Technology & Science, op standnummer 11 D021 een van de drie stands van Festo. En voor die gelegenheid heef t Festo een heuse Ben & Jerry’s vriezer ter beschikking gekregen, zodat je het resultaat van al die inspanningen ook zelf kunt proeven. Wil je meer weten over energie-efficiëntie, dan kun je tijdens de WoTS op woensdagmiddag 3 oktober het seminar in zaal Mission 2 bijwonen. Dezelfde Koen Leeflang houdt daarin een korte lezing over de bijdrage die digitalisatie levert bij het optimaliseren van het energieverbruik. Want, zoals inmiddels veel partijen zich langzaamaan gaan realiseren: lucht is een dure energiedrager waar vaak (nog) veel te veel van verloren gaat in het proces.

Leeflang doet een laatste visuele inspectie

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

Impulse uitgave 32

Het klantenmagazine van Murrelektronik

ALLES VOOR DE AUTOMATISERING

EMPARRO PREMIUM POWER

SOLID67

Installatieconcepten eenvoudiger en duurzamer maken

Het perfect op elkaar afgestemde stroomvoorzienings systeem

Protocolverandering in een handomdraai

lees meer op pagina 04

lees meer op pagina 06

lees meer op pagina 08

EDITORIAL

TITELTHEMA

Beste klant, Bij het ontwikkelen van producten en oplossingen vra gen wij ons voortdurend af hoe we het leven van onze klanten eenvoudiger kunnen maken. Daarbij komen typische vragen aan de orde, zoals: Hoe kunnen we de installatietijd reduceren? Hoe zorgen we ervoor dat de communicatie niet wordt onderbroken? Hoe kunnen we een optimale service garanderen? Wie kijkt naar de onderwerpen waarop wij op dit mo ment de nadruk leggen, vindt bevredigende antwoorden op al deze vragen: wij bieden onze klanten verschillende oplossingen op het gebied van decentrale installatietechniek. Welke daarbij voor u de beste is, zoeken wij gezamenlijk met u uit. Vooruitlopend op de toenemende koppeling tijdens de bouw van machines en installaties bieden wij u krachtige switches en een omvangrijk assor timent connectoren voor de netwerktechnologie. Om sensoren en actoren zo eenvoudig mogelijk te kunnen parametriseren, voorzien wij onze producten standaard van IO-Link. Bij alle vragen over Industrie 4.0 staat trans parantie bij ons centraal. Wij bieden oplossingen waar mee u uw gegevens op een veilige manier via interfaces kunt versturen. Wij zijn dé systeemleverancier voor al uw stroomvoorzieningsconcepten. Dankzij onze port folio kunnen wij u een betrouwbare stroomvoorziening garanderen. En ook op het gebied van safety zijn wij na tuurlijk op alles voorbereid. Wij bieden u zowel passieve oplossingen op basis van bewezen concepten als actieve oplossingen waarmee u voldoet aan de hoogste veilig heidstechnische standaards.

OVERSCHAKELEN IS HEEL EENVOUDIG! Murrelektronik is de ideale partner om uw machines en installaties voor te bereiden op de toekomst door over te schakelen van PROFIBUS op PROFINET

Hoe de innovatieve oplossingen van Murrelektronik uw leven ver gemakkelijken kunt u lezen in de artikelen in deze uitgave. Ik wens u veel leesplezier. Stay connected!

Jürgen Zeltwanger Algemeen directeur (CTO)

Uitgave 32

OVERSCHAKELEN IS HEEL EENVOUDIG! Murrelektronik is de ideale partner om uw machines en installaties voor te bereiden op de toekomst door over te schakelen van PROFIBUS op PROFINET

Centrale interface: De krachtige switches van Murrelektronik nemen een centrale plaats in bij de installaties van PROFINET. Ze maken naast lijnstructuren ook ster-, boom- en ringvormige structuren mogelijk

In moderne productienetwerken worden machines en installaties met elkaar verbonden. Dankzij tot in detail op elkaar afgestemde processen kunnen een hoge automatiseringsgraad en korte doorlooptijden worden gerealiseerd. Regelmatig vinden er veranderingen plaats in de netwerkstructuren, bijvoorbeeld wanneer nieuwe robots vaak met andere werktuigen worden uitgerust of door uitbreidingen in het bestaande arbeidsproces. Installatieconcepten op basis van PROFIBUS stoten hier noodgedwongen op de grenzen van hun mogelijkhe den. Maar dat hoeft geen probleem te zijn. PROFINET biedt namelijk een in de praktijk bewezen en gevestigde technologie, die in complexe netwerken effectieve en economische installatieconcepten mogelijk maakt. De voordelen van PROFINET spreken voor zich: • Er is een onbegrensd aantal deelnemers mogelijk voor het hele netwerk. Het is dus niet beperkt tot maxi maal 126, zoals bij PROFIBUS het geval is. Bij PROFINET kunnen alleen al op één besturing 256 deelnemers worden aangesloten. • Bij PROFINET kunnen ITdiensten probleemloos wor den aangesloten op de topologie, wat bij PROFIBUS

niet mogelijk was. Dankzij deze functie is er een eenvoudige netwerkkoppeling mogelijk met de kantoorafdeling. • Bij PROFIBUS hebben alle gegevens een gelijke prioriteit, bij PROFINET daarentegen kan belangrijke informatie, zoals alarmmeldingen en diagnosegege vens, een hogere prioriteit krijgen en via een ‘inhaal spoor’ met voorrang worden doorgegeven. • De adressering verloopt in PROFINETinstallaties niet meer via een DIPschakelaar of een telegram, maar met een eenvoudige naamgeving in het project. • De topologie verloopt flexibeler, lijnstructuren zijn niet meer de enige toegestane mogelijkheid. Ook ster, boom en ringvormige structuren zijn in PROFI NETinstallaties mogelijk door het gebruik van swit ches. Dit zorgt voor een grotere flexibiliteit en een eenvoudigere bedrading. • PROFIBUSDPprogramma’s kunnen eenvoudig in PROFINETinstallaties worden geïntegreerd. Bestaan de programma‘s hoeven niet opnieuw te worden geschreven en getest, wat kosten en tijd bespaart.

Wie kiest voor PROFINET kan daarnaast ook profite ren van twee andere bijzonder interessante profielen: • Dankzij PROFINET/PROFIsafe kunnen veiligheidscomponenten worden geïntegreerd in installatieconcepten en wordt het onderwerp ‘be scherming van mens en machine’ ook in economisch opzicht werkelijkheid, omdat het hoogste level op het gebied van veiligheid wordt bereikt. • PROFINET/PROFIenergy ondersteunt het energie management in productieinstallaties. Het regelt het energieverbruik als bepaalde onderdelen niet voor de productie worden ingezet, zowel bij voor ziene als onvoorziene stilstand. Murrelektronik is de juiste partner voor installaties met PROFINET Murrelektronik levert krachtige apparatuur voor hoog waardige PROFINETnetwerken, geheel volgens het principe van plugandplay of de IODDonBoardtech nologie, die de bijzonder comfortabele integratie van I/Olinkdevices mogelijk maakt.

Overschakelen bij het Cube-systeem is uitermate eenvoudig. In deze compacte en modulaire instal latieoplossing, die zich kenmerkt door een op vallende flexibiliteit en een grote veelzijdigheid aan interfaces in het actorsensorbereik, hoeft uitsluitend de busnode te worden vervangen, waarna de topologie meteen aangesloten is op het PROFINETsysteem. Eenvoudiger kan het niet. De verdere installatie ‘onder’ de busnode blijft in zijn geheel ongewijzigd. Interessant is ook SOLID67, een compacte en lichte veldbusmo dule, waarbij de PROFINETfunc tionaliteit in een handomdraai kan worden ingesteld. Deze is voorzien van de nieuwste PROFINETversie 2.3. De modules leveren meteen ook acht I/Olinkmasters in de onmiddellijke nabijheid van het productieproces, maar integre ren ook digitale I/O’s op uitstekende wijze in het systeem. Een kenmerk van de Impact67veldbusmodule is de grote flexibiliteit door de parame treerbare steekplaatsen. Afhanke lijk van de behoefte in de directe omgeving worden de steekplaatsen gebruikt als ingang of als uitgang. Dezelfde steek plaatsen kunnen ook de rol vervullen van een I/O linkmaster. En ook dan geldt natuurlijk dat de modules de maximale PROFINETperformance en functionaliteit van de versie 2.3 bieden. Een bijkomend voordeel van de compacte veld busmodules MVK Metall is dat ze vanwege hun robuuste uitvoering ook bijzonder geschikt zijn voor toepassing in de rauwste industriële omgeving. Ze vinden bij voorbeeld gretig toepassing in omgevingen waar ze blootstaan aan lasspetters. De modules beschikken over alle PROFINETfuncties en hebben een maxi male ‘netwerkbelasting klasse’ (Netload Test Class III). Met de versie MVK Metall Safety is het mogelijk veilige in en uitgangen tot op veiligheidsniveau ‘SIL 3’ respectievelijk ‘PL e‘ te realiseren. Daarnaast zijn ze geschikt voor realti metoepassingen, omdat ze voldoen aan de norm ‘Conformance Class C’. In toepassingen waarbij de tijd een kritieke factor speelt, zoals bij het vervangen van werktuigen, levert de FastStartupfunctio naliteit van Impact67 en MVK Metall een groot voordeel op, omdat de productie hiermee binnen de kortst mogelijke tijdspanne weer kan worden opgestart. Voor de koppeling van PROFINETgebruikers pro duceert Murrelektronik krachtige PROFINETswit ches, zowel voor de schakelkast als voor toepassing in het industriële veld. Het assortiment wordt gecom pleteerd met voorgeconfectioneerde verbindingskabels met de beproefde kwaliteit van Murrelektronik. Op het gebied van de aderdoorsnede en afscherming voldoen ze aan de installatierichtlijnen van PROFINET en zorgen ze voor een betrouwbare gegevensoverdracht – ze zijn de levensaders van elke PROFINETinstallatie.

2018 KATEGORIESIEGER MURRELEKTRONIK WINT DUITSE INDUSTRIEPREIS 2018 Murrelektronik heeft in de categorie ‘Elektrotechniek’ de gerenommeerde Duitse INDUSTRIEPREIS 2018 gewonnen. Onderscheiden werd de Cube67 DiagnoseGateway met OPC UA. De Industriepreis wordt al sinds 2006 uitgereikt door de Duit se uitgever Huber Verlag für Neue Medien. De awards worden toegekend voor vooruitstrevende industriële producten met een groot economisch, maatschappelijk, technologisch of ecologisch belang. Een onafhankelijke jury van branchespeci alisten, professoren en vakjournalisten staat garant voor een hoge objectiviteit bij het uitreiken van de prijzen. Dat heeft ervoor gezorgd dat er grote waarde wordt gehecht aan deze industriële prijs. De bekroonde Cube67 DiagnoseGateway met OPC UA verschaft bijzonder eenvoudig toegang tot de gegevens van Cubeveldbussystemen. Procesgegevens en diagnoseinfor matie worden via de gestandaardiseerde Industrie4.0in terface OPC UA platformonafhankelijk doorgegeven aan bovenliggende cloud of ERPsystemen, bijvoorbeeld een SAPsysteem. Met de resultaten daarvan kan de productie eventueel worden geoptimaliseerd of kunnen uitvaltijden worden geredu ceerd – en daarmee neemt het concurrentievermogen van machines en instal laties aanzienlijk toe.

Uitgave 32

ALLES VOOR DE AUTOMATISERING De slimme producten, ideeën en oplossingen van Murrelektronik maken installatieconcepten eenvoudiger en economischer ...

Modlink MSDD – nu laseren! Murrelektronik beschikt over een interessante extra optie: op de service interfaces Modlink MSDD kunnen teksten en logo’s worden gelaserd, helemaal gratis en ongeacht het aantal! De serviceinterfaces Modlink MSDD bevinden zich op goed zichtbare plaatsen op de schakelkast. Ze lenen zich uitstekend voor het aanbrengen van installatietypeplaatjes, barcodes en waarschuwingsaanwijzingen – er hoeven helemaal geen andere coderingen meer te worden aangebracht. De ruimte die zo openblijft, kan door handelaren en producenten van schakelkasten worden gebruikt voor reclamedoeleinden, bijvoorbeeld door hier hun bedrijfslogo prominent te plaatsen. Wij laseren uw tekst of logo onafhankelijk van het aantal gratis op de Modlink MSDD. Door het gebruik van de nieuwste lasertechnologie kunnen wij zorgen voor een zeer goed leesbare en permanente opdruk die snel en zonder problemen kan worden aangebracht. U stuurt ons gewoon uw logo per email en even later begint de laser aan zijn taak.

Veelkleurige lichteffecten De NOODSTOP en RESETdrukknoppen van Murrelektronik worden via voorge confectioneerde M12kabels geïntegreerd in elektronische installaties. Deze oplos sing levert een aanzienlijke tijdwinst op en voorkomt tegelijkertijd het risico op storing als gevolg van verkeerde bedrading. Door het plug andplay concept worden de bedienknoppen onmid dellijk geïntegreerd in de machines en installaties. De knoppen zijn bij uitstek geschikt voor installaties met bedie ningsknoppen op decentrale locaties, zoals bij veiligheidshekken of werkstations De varianten met een bijzonder compacte inbouw breedte van slechts 42 mm zijn uitermate geschikt om te worden gemonteerd op standaard aluminiumprofielen.

Mico Pro: maximale modularisering van de stroombeveiliging Mico Pro is het innovatieve stroombewakingssysteem van Murrelek tronik. Dankzij de modulaire opbouw is het systeem nauwkeurig op de gevraagde toepassing af te stemmen. Dit levert een bijzonder gun stig kostenbateneffect op bij maximale kastruimtebesparing. De gepa tenteerde uitschakelkarakteristiek zorgt ervoor dat de machine optimaal inzetbaar blijft. Een geïntegreerd concept voor de potentiaalverdeling zorgt voor een significante vermindering van de bedrading wirwar in de schakelkast. Overigens: met onze handige configurator kunt u uw MicoProstation zelf samenstellen …  micopro.murrelektronik.com

Duidelijke signalen en een perfecte belichting in daglichtkwaliteit De signaalzuilen en waarschuwingslampen van Murrelektronik geven in machines en installaties duidelijke signaalmeldingen. Dankzij de machinelampen heeft u een perfecte belichting in daglichtkwaliteit. De oplossingen die Murrelektronik voor deze toepassingen levert, bieden onmiskenbare voordelen: • De LEDtechnologie zorgt voor een hoog lichtrendement en garandeert een lange levensduur met tegelijkertijd een laag energieverbruik. • Murrelektronik heeft voor elke uitvoering een stekkerbare oplossing … M8 of M12, het installeren is in een mum van tijd gebeurd. • Dankzij de compacte uitvoering van de lampen en signaalzuilen kun nen deze ook in krappe ruimtes worden geïnstalleerd – want ruimte is in machines en installaties doorgaans een schaars goed.

Uitgave 32

EMPARRO PREMIUM POWER Het perfect op elkaar afgestemde stroomvoorzieningssysteem van Murrelektronik Met de componenten uit de Emparro-serie biedt Murrelektronik eersteklas oplossingen om machines en installaties op economisch verantwoorde en betrouwbare wijze van energie te voorzien. Het doordachte stroomvoorzieningssysteem bestaat uit krachtige schakelende netvoedingen, betrouwbare buffermodules en effectieve netfilters,

FILTEREN

Emparro MEF

Filters voor maximale stoorbestendigheid Het eentrapsfilter: Emparro MEF, be schermt stroomvoor zieningssystemen tegen elektromag netische invloeden en optimaliseert de elektromagnetische compatibiliteit van de elektrische componen ten in machines en installaties. Het Emparro MEF filter werkt bidirectioneel: van het voedende net naar het stroomverzor gingssysteem, maar ook in tegenoverge stelde richting.

die allemaal perfect op elkaar zijn afgestemd. De leden van de Emparro-familie werken niet alleen in de schakelkast voorbeeldig met elkaar samen, maar ook in het industriële veld: schakelende netvoedingen met beschermingsgraad IP67, verplaatsen de stroomverzorging direct bij de verbruiker.

VERZORGEN

Emparro 3~ AS-Interface

Emparro 1~ 10 A

OVERBRUGGEN

Emparro 3~ 40 A

Het hart van machines en installaties De één- en driefase Emparro schakelende netvoedingen zijn opvallend betrouwbaar. Dankzij een breed opgesteld assortiment met verschillende vermogens biedt Murrelektronik een oplossing voor vrijwel elk toepassingsgebied. Bij de fabricage van Emparro worden uitsluitend hoogwaardige onderdelen toegepast. Daardoor ligt de MTBFwaarde bij zo’n 1.000.000 arbeidsuren. De schake lende netvoeding zet energie efficiënt om, wat leidt tot een hoog rendement van 95 procent. Dit garandeert een lange levens duur. Ingebouwde vermogensreserve: om grote belastingen probleemloos te kunnen scha kelen beschikt Emparro over boostfuncties. De Power Boost levert vijf seconden lang tot 150 procent vermogen, de Hyper Boost functie kan zelfs 20ms lang 400 procent leveren. Weinig ruimte nodig: dankzij de compacte uitvoering hebben de schakelende net voedingen maar weinig plaats nodig in de

schakelkast. Geïntegreerde apparaat zeke ringen leveren niet alleen een aanzienlijke ruimtebesparing op, maar zorgen ook voor een eenvoudige installatie en indeling van de schakelkast. Schakelende netvoedingen voor AS-interface Geïntegreerde ontkoppeling De Emparroversie voor ASinterface toepassingen werkt met de gebruikelijke bedrijfsspanning van 30,5 V. Wie dit appa raat installeert, heeft geen aparte ontkop pelingsmodule nodig, want het scheidt de data en voeding automatisch. 40A-variant van Emparro 3~ Predictive Maintenance

Emparro Cap

Emparro ACCUcontrol

Machines in leven houden De UPSmodule Emparro ACCUcontrol overbrugt stroomonderbrekingen. Uitval en stil stand tijdens de productie worden voorkomen doordat, dankzij de module met zijn extern aangesloten loodgelaccu’s mogelijk is uren overbruggingstijd te realiseren. De buffermodule Emparro Cap is speciaal ontwikkeld voor het gestructureerd uitschakelen van machines en installaties. Hij werkt op basis van ultracondensatoren, behoeft tijdens de gehele levensduur geen onderhoud en levert de spanning die nodig is om processen doelgericht in een stabiele toestand te laten verlopen.

Deze netvoeding beschikt over een diag nosefunctie voor ‘predictive maintenance’. Hij geeft zelf aan wanneer het optimale moment voor vervanging is bereikt. Dat zorgt voor een lange levensduur zonder dat er een kostenbare uitval optreedt.

Platzhalter

Voeden direct bij de verbruiker Emparro67 vindt zijn toepassing direct in het industriële veld. De krachtige en volledig vergoten schakelende netvoeding voldoen aan beschermingsgraad IP67 en werkt ook onder extreme omgevingsomstandigheden. Het omzetten van de spanning van 230 VAC naar 24 VDC gebeurt direct bij de verbruiker. Hierdoor blijven kabelverliezen tot een minimum beperkt en nemen de energiekosten af. Omdat er nauwelijks energie wordt omgezet in warmte, kunnen de apparaten ook bij vol vermogen gewoon worden aangeraakt. Ze werken absoluut betrouwbaar in omge vingstemperaturen van maximaal 85°C. Het verplaatsen van de stroomvoorziening naar het veld levert ruimte op in de schakelkast. Ook vuil, vocht, koel en smeermiddelen hebben geen invloed op Emparro67.

VERZORGEN IN EEN RUWE OMGEVING

VERZORGEN IN HET VELD

Emparro67 Hybrid Voeden in het veld, beveiligen en communiceren! Twee geïntegreerde kanalen voor het controleren van de 24VDClaststroombeveiliging zorgen voor een hoge bedrijfsze kerheid. Dankzij een I/Olink interface is er transparante com municatie mogelijk, bijvoorbeeld om de instellingen van apparaat parameters aan te passen of diagnosegegevens uit te lezen om onderhoud te voorkomen.

Emparro HD

Perfect onder veeleisende bedrijfsomstandigheden Emparro HD is speciaal ontwik keld voor toepassingen waarbij de netvoeding is ondergebracht in schakelkasten die veelvuldig onder invloed staan van inwerkingen van buitenaf. Voorbeelden hiervan zijn beweeglijke delen op sprea ders, bouwkranen of installaties in de transporttechniek. • Hoge tril en schokbestendig heid. • Maximale overspanningsbeveili ging als effectieve bescherming tegen piekbelastingen of blikse minslag in de nabije omgeving. • Hoog rendement, zelfs bij ex treme temperaturen van 40 tot +80 °C.

Emparro67 4 A

Emparro67 Hybrid

Waarom Murrelektronik veel waarde hecht aan oplossingen voor het industriële veld ... Wij volgen de Zero Cabinet filosofie en verplaatsen de functies van de schakelkast naar het veld. Zo kunnen schakelkasten kleiner vormgeven worden en in sommige bereiken zelfs helemaal vervallen. Er zijn bepaalde voordelen als schakelende netvoedingen niet in de schakelkast geïnstalleerd zijn: er is minder warmteontwikkeling, zodat de koeling kleiner kan worden. Bovendien is er minder bedrading nodig. Het omzetten van de spanning gebeurd direct bij de verbruiker, en dat heeft een positieve invloed op de energiebalans. De gedachte om schakelende netvoedingen voor het veld aan te bieden is toekomstgericht. Maar het verdient ook navolging, want we blijven de weg van de decentralisatie als vanouds consequent bewandelen. We beschikken over een volledig assortiment veldcomponenten, van het sensor-actorbereik tot aan de besturing. De vaardigheid om een product te produceren dat klaar is voor gebruik onder ruwe industriële omstandigheden, is tijdens de ontwikkeling van de schakelende netvoedingen als vanzelf ontstaan. Dennis Braun en Florian Holzmann Stroomvoorzieningsspecialisten bij Murrelektronik

Uitgave 32

SOLID67

PROTOCOLWISSEL IN EEN HANDOMDRAAI Eenvoudiger voorraadbeheer Ethe r

Michael Greiner Product manager bij Murrelektronik

et fiN

t/IP Ne

Pro

De SOLID67 is de nieuwe compacte I/O-module van Murrelektronik. Deze modules maken installatie in het veld gemakkelijker. Ze zijn bijzonder geschikt voor applicaties met I/O-Link-sensoren en -actoren. Ze leveren meteen 8 I/O-Link-poorten in de onmiddellijke nabijheid van het productieproces, maar integreren ook klassieke I/O’s op excellente wijze in het systeem. Dankzij de volledig vergoten metalen behuizing en de indrukwekkende tril en schokbestendigheidswaarden (15 en 5 G) kunnen de modules in een ruwe industri ele omgeving worden toegepast – en dat binnen een temperatuurbereik van 20 tot +70°C. Hierdoor is een breed scala aan toepassingen mogelijk. Dankzij de uitgebrei de diagnosemogelijkheden op de module, via de besturing en in de geïntegreerde webserver, kunnen storingen kinderlijk eenvoudig worden vastgesteld.

Onze SOLID67-veldbusmodules zijn geschikt voor multiprotocol toepassingen. Dit betekent dat ze PROFINET en EtherNet/IP in één module ondersteunen. Deze opmerkelijke oplossing biedt de gebruiker enkele heel concrete voordelen: om te kunnen wisselen van het ene protocol naar het andere is het voldoende om slechts één draaischakelaar op het apparaat om te zetten. En omdat door deze functionaliteit minder verschillende modules hoeven te worden gebruikt, wordt ook het voorraadbeheer hierdoor eenvoudiger. Ook dit levert natuurlijk een reductie van de kosten op.

Alle steekplaatsen gebruiken De steekplaatsen (pin 4) van de I/OLinkMastermodules zijn multi functioneel; ze kunnen worden gebruikt voor I/OLinksensoren en actoren, maar daarnaast ook worden geparametreerd als klassieke in of uitgang. Met slechts één module kunnen alle soorten signalen en meldingen worden verzameld.

Installatietijden verkorten De compacte M12powerkabels (Lcoded) zijn bijzonder goed bestand tegen hoge belastingen en kunnen tot 16A overdragen. De voeding kan worden doorgelust via meerdere modules. Dit zorgt voor een eenvoudigere installatie en minder kabelgoten. De Duitse PI (gebrui kersorganisatie voor Profibus en ProfiNet) beschouwt de Lgecodeer de M12 als toekomstige standaard voor powerconnectoren.

Zo weinig mogelijk ruimte 30

Door de inbouwbreedte van slechts 30 mm zijn de smalle I/OLinkuit voeringen van SOLID67 bijzonder geschikt voor inbouw in installaties met beperkte ruimte. Modules kunnen in de directe nabijheid van het productieproces worden aangebracht, en sensoren en actoren kunnen met zo kort mogelijke verbindingsleidingen worden aangesloten.

CURSUS: “DECENTRALE IP67 INSTALLATIETECHNIEK”

Murrelektronik heeft een scholingsprogramma op gezet over “Decentrale IP67 Installatietechniek”. Dit programma is ontwikkeld om techneuten bekend en vertrouwd te maken met alle voordelen en mogelijk heden die decentrale IP67 IOveldbus techniek biedt.

de cursist over de basis kennis om, IP67 IOveldbus techniek in het veld: • te herkennen • aan te sluiten • ermee te werken.

Naast een uitgebreid cursus document is een prakti sche opstelling ontworpen waarmee de cursist zelf aan de slag kan. Aan het einde van de opdracht beschikt

Voor meer informatie neem contact op met onze verkoopbinnendienst via tel. 085 222 02 82 of per email: sales@murrelektronik.nl

Murrelektronik B.V. | Takkebijsters 3, 4817 BL Breda Tel. 085 222 02 82 | Fax 085 222 02 83 | sales@murrelektronik.nl | www.murrelektronik.nl

Your Global Automation Partner

Stairway to Heaven! Turck Cloud Solutions Veilig protocol voor overdracht, eenvoudige integratie en wereldwijde toegang tot machine- en fabriek data Functies zoals bewaking, alarm berichten, rapportage, trends of geografische lokalisatie reeds geïntegreerd Data hosting in verschillende varianten: als een service of lokaal als „Private Cloud“ in uw data center

www.turck.nl

Open up new, data-based business models Tailored services thanks to Industrial Analytics Let’s connect. Just imagine that your top sellers in the future will no longer be certain types of machines, but instead the availability of the machines or a guaranteed number of parts produced using said machines. We will work together with you to make this vision a reality, using tailored analytics solutions to implement predictive quality and predictive maintenance solutions, for example. Learn more at: industrial-analytics.weidmueller.com Scan the QR-Code to learn more

AD_Analytics_210x148_5.indd 1

28.08.2018 08:07:09 HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

MARKT MARKT && TECHNIEK TECHNIEK

Modulaire veiligheidsschakelaar De nieuwe MGB2-Modular van Euchner bestaat uit modules die flexibel te combineren zijn. Er kunnen tot zes sluitmodules op een busmodule worden aangesloten. Op die manier wordt de bus effectief benut. Momenteel is dit systeem leverbaar met ProfiNet/ProfiSafe.

Meer informatie www.euchner.nl

De modules zijn voorzien van ver ticale slots die men kan vullen met diverse soorten knoppen of ruimte voor labels. De mogelijkheden zijn vrijwel onbeperkt. Wijzigingen in een conf iguratie van een of meerdere MGBModular is tijdens het gebruik op elk moment mogelijk. De onderdelen zijn namelijk hot pluggable. De modules zijn door middel van connectoren rechtstreeks op elkaar te monteren maar ze kunnen ook los van elkaar met kabels worden verbonden, dit kan belangrijk zijn wanneer montageruimte beperkt is. Ergonomie is belangrijk en voor machineveiligheid zelfs vereist (ISO 14119). De MGB2-Modular maakt alle benodigde stuurfuncties beschikbaar op de plaats waar dit nodig is.

De Groot Instruments DE BESTE BANEN VOOR BÈTA’S. BETABANEN.nl is de vacaturesite voor hoogopgeleide technici en andere bèta’s. Op BETABANEN.nl vind je banen in techniek, (bio)chemie en procestechnologie en de maritieme sector. Van researchers tot commercieel medewerkers, van chemici tot bètadocenten, van labmedewerkers tot ingenieurs, en van starter tot leidinggevende functies. Op de grote jobboards raak je vaak de weg kwijt in een oerwoud van aanbod. Bij BETABANEN.nl vind je alleen actuele vacatures die binnen jouw domein vallen, een snel en helder zoekfilter en de e-mailservice op maat. Maak voor meer gemak een zoekprofiel aan en ontvang wekelijks een vacaturemail met de banen die aan jouw persoonlijke zoekprofiel voldoen. Ga naar www.betabanen.nl/ accountaanmaken.

BETABANEN.NL

• • • • • • • •

ﬁttingen afsluiters rotameters manometers temperatuur meters leidingen instrument kasten gas en rook detectie Technisch hoogwaardige componenten en

systemen voor de chemische, petrochemische, PRODUCT offshore, olie & gas, energie, semiconductor en RANGE aanverwante industrie

Filter Housings for Particulate & Coalescing High Efficiency Filter Elements Hydrophobic PTFE Membranes

HIGH FLOW REGULATORS HF-300G/H HF-301G/H

High flow regulator with diaphragm or piston sensed options for use on liquid or gas applications.

Port size

Service

Max inlet

Seat

Max outlet

Sensing element

Venting option

1”

4.0

Gas Liquid

300bar

PCTFE

Diaphragm

4350psi

Vespel™

10bar 150psi 300bar 4350psi

Non venting

Piston

WWW.DEGROOTINSTRUMENTS.NL

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

Betabanen_stopper_90x123.indd 1

08-11-17 10:30 v1.indd 1 DeGrootsInstruments

HF-250G/H HF-251G/H

High flow regulator with diaphragm or piston sensed options for use on liquid or gas applications.

Port size

Service

Max inlet

Seat

Max outlet

Sensing element

Venting option

10-09-18 15:26

NEN

Wereldstekker blijft nog wel even nodig Je kent het misschien. Je bent op vakantie en wilt in je hotel je iPad of telefoon opladen, maar… de stekker past niet! En je wereldstekker ben je vergeten. Wanneer wordt deze situatie eindelijk eens genormaliseerd?

Op de website v an het IEC , de elektrotechnische tak van mondiale normalisatie, naast IS O (n i e t- el ek t r ote c h nis c h), s t a a t dui d e l ijk ui t g e l e g d i n welk werelddeel welke stekkers gebruikt worden. Ook leest u op deze site hoe we eigenlijk zo ver zijn gekomen dat er zoveel verschillende types stekker zijn en hoe deze situatie verbeterd kan worden. Ga naar de IEC site over ‘World plugs’ (www.iec.ch/ worldplugs/). Een wereldstekker behoort dus helaas nog altijd tot de nodige bagage, vooral als u verder weg gaat. De reden hier voor ligt in de ontwikkeling van de introductie van elektriciteit. Aanvankelijk waren elektriciteit en elektrische apparaten iets voor een bepaald land. Iedere producent van een elektrisch apparaat vond zijn eigen manier om dit aan te sluiten op het net van een huis. Apparaten waren niet draagbaar en mensen reisden er al helemaal niet mee naar het buitenland. Het was dus niet nodig om een systeem te ontwikkelen dat zowel thuis als in het buitenland een werkend apparaat opleverde. Standaardisatie, die pas goed op gang kwam in de jaren ’50 van de vorige eeuw, kwam eigenlijk al te laat. Alle wandcontactdozen waren al aangelegd en producenten legden zich vooral toe op hun nationale of regionale markten. In de jaren ’70 heeft het IEC een standaard ingevoerd maar die is tot op heden alleen door Brazilië en Zuid-Afrika ingevoerd. Het lijkt onwaarschijnlijk dat daar in de toekomst verandering in komt en dat honderden miljoenen stopcontacten worden vervangen. Mogelijk zullen zaken als de usb-aansluiting, een multi-stek ker of een dr aadloos laad systeem een oplossing bieden. Meer informatie www.nen.nl

WAGO TOPJOB® S RIJGKLEMMEN met bedieningshendel of drukknop

NIEUW

www.wago.com HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

VERBINDING

ProfiNet in de lift Elk jaar voert de Profibus/ProfiNet gebruikersvereniging ‘Prof ibu s Inter national’ een of f iciële (met notar is) inventarisatie uit van het aantal apparaten die met deze protocollen zijn ingebouwd. En dat gaf voor ProfiNet hele interessante cijfers. Rob Hulsebos

Het aantal ProfiNet-apparaten is gestegen met 4,5 miljoen, een kwart meer dan het jaar ervoor. In totaal zijn er nu bijna 21 miljoen ProfiNet-apparaten op de wereld, maar zo’n 60 miljoen Profibus-apparaten. Dit is natuurlijk al wel veel langer op de markt, en er kwamen er vorig jaar nog 2,3 miljoen bij. Dat aantal werd de afgelopen jaren al wel steeds minder. Het aantal Profibus/PA-apparaten nam toe met 0,9 miljoen, in totaal zijn er nu 11,5 miljoen. Ook goede cijfers bij ProfiSafe: 2 miljoen erbij (25%), net geen 9 miljoen in totaal. Tenslotte nog IO-Link: hiervan werden er 2,8 miljoen in de markt gezet, tweemaal zoveel als vorig jaar. In totaal zijn er nu meer dan 8 miljoen IO-Link-apparaten. Al met al reden tot tevredenheid bij de Profibus International vereniging.

ProfiNet The Movie

ProfiNet (bron: PI International)

ProfiSafe (bron: PI International)

Vorig jaar heeft het Duitse Indusol een animatie gemaakt over de manier waarop ProfiNet werkt. Hierin zien we in een analogie (een weg met verkeerslichten en vrachtwagens) hoe ‘normaal’ ethernet werkt, en aansluitend hoe ProfiNet dit anders doet. Prokorment (www.prokorment.nl) heeft nu een vertaling gemaakt. In iets meer dan 7 minuten worden de technische basisprincipes van ProfiNet uitgelegd, bedoeld voor beginners. Daarnaast bespreekt de film de kwaliteitsparameters en inbedrijfsstellingsrichtlijnen. Zie het zelf op https://www.prokorment.nl/ profinet-movie/. IO-Link (bron: PI International)

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

verbinding

Nieuwe radio Op uw nieuwste mobiele telefoon zit de vierde generatie gsm, maar de 5e generatie (5G) komt er al weer aan. De voorlopige specificaties ‘Release 15’ zijn eind vorig jaar afgerond, en de definitieve versie wordt medio 2019 verwacht. Dat is nog maar de eerste stap, ‘Release 16’ staat eind 2019 gepland. Nu zegt het de gemiddelde consument niets dat er een 5G release 15 aankomt, daarom heef t dit de naam ‘New Radio’ (NR) gekregen. Bij 4G heette het ‘LTE’(Long Term Evolution), bij 3G ‘UMTS’ en bij de tweede generatie mobiele netwerken ‘GSM’. Wat is nieuw aan NR? Hogere snelheid (tot 20 Gbit/s), meer data (10.000x), meer apparaten (1 miljoen per vierkante km), efficiënter gebruik van het spectrum (5x minder overhead), minder energieverbruik (batterijlevensduur tot 10 jaar), lage doorvoervertraging (1 msec) en een hoge beschikbaarheid ( 99.9999%). Forse innovaties dus, zowel voor mobiele (data)gebruikers, maar ook voor IoT en machine 2 machine communicatie (denk aan autonome auto’s). Wat zijn de technische nieuwigheidjes in NR? De eerste innovatie is een betere ‘beamforming’. Hiermee wordt een radiosignaal gericht gestuurd naar een mobiele deelnemer, die hiermee een sterker signaal ontvangt dan in de situatie waarbij een radiosignaal ongericht wordt gestuurd. Het is niet helemaal nieuw, in 4G wordt het ook al gebruikt, maar in 5G wordt een nieuw trucje geïntroduceerd waarmee het radiosignaal nog nauwkeuriger te sturen is. Beamforming kennen we overigens ook al vanuit wifi, het is enkele jaren geleden in 802.11ac geïntroduceerd. Een andere techniek die geïntroduceerd wordt in NR is ‘Orthogonal Frequency Division Multiplexing’ (OFDM). Hierbij wordt de verbinding tussen zendmast en mobiele deelnemer opgebouwd uit heel veel parallelle transmissies op evenzovele frequenties. De data wordt gesplitst verstuurd over alle frequenties, en weer samengevoegd in de ontvanger. Het voordeel hiervan is dat de effectieve snelheid per transmissie laag is, en dat geeft (zoals bij alle netwerken) de mogelijkheid om langere afstanden te overbruggen. En het is ook makkelijk om een hoge snelheid te halen, simpelweg door meer transmissies tegelijk te laten plaatsvinden. Verder is OFDM storingsongevoeliger; een storing op één frequentieband kan dankzij redundante transmissie van data gerepareerd worden zonder dat data opnieuw gestuurd moet worden. OFDM is trouwens niet nieuw: we kennen het al in wifi, ADSL en PowerLine. De steeds hogere internetsnelheden die we via ADSL en wifi krijgen zijn mogelijk geworden door steeds meer frequentiespectrum in te zetten; wifi op zijn snelst gebruikt maar liefst 468 frequenties tegelijk. De reden dat OFDM nu pas in het mobiele netwerk wordt ingezet is dat het bij (snel) bewegende deelnemers minder goed werkte; dit probleem is nu opgelost.

Nieuwe mogelijkheden krijg t NR ook dank zij de ex tra frequentiebanden die ingezet mogen worden. In eerste instantie worden de banden 3.3-3.8 GHz en 4.4-5.0 GHz ingezet, althans: zodra die zijn vrijgegeven door de nationale overheden. Dit moet wereldwijd gestandaardiseerd worden, en dan blijken er per land/werelddeel grote verschillen te zijn. Voor de wat verder verwijderde toekomst wordt gedacht aan frequenties tot 40 GHz, en zelfs 86 GHz. In Nederland is de frequentie 3,7 GHz voorlopig nog gereserveerd voor een proef met gelicensieerde wifi, althans tot 2022. In 2020 zal een evaluatie plaatsvinden of deze frequentie definitief voor wifi wordt toegewezen, of aan telecomproviders wordt verkocht. NR biedt ook speciale functionaliteit voor IoT (Internet-ofThings). Bijzonder hierbij is het enorme aantal deelnemers dat op het net aangesloten gaat worden: tot 1 miljoen per km2. Die moeten allemaal kunnen communiceren zonder elkaar in de weg te zitten. Ook belangrijk is dat deze apparaten, die vaak batterijgevoed zijn, meerdere jaren moeten kunnen werken op een batterij. Dat vereist zuinige methodes van communiceren; hoge snelheden zijn niet nodig en er hoeft ook niet altijd contact te zijn. Bijvoorbeeld, een mobieltje communiceert nu vier keer per milliseconde (!) met zijn zendmast. Dat wordt straks één keer per 20 milliseconden. Ook de autonoom rijdende auto’s die over enkele jaren op de weg komen zullen van NR gebruik gaan maken. Hierbij is het realtime gedrag van NR van belang; netwerkberichten moeten in een voorspelbare tijd worden afgeleverd (de zgn. ‘latency’), gesteld wordt binnen 1 msec. Dat is nodig omdat immers op tijd gereageerd moet kunnen worden op (externe) gebeurtenissen. Tevens moet het mobiele netwerk een zeer hoge beschikbaarheid hebben (gesteld: 99.9999% = 30 seconden per jaar uit val). Dat zijn getallen die de mogelijkheden van bekabelde netwerken evenaren! Uitgebreide uitleg over wat 5G kan: http://download.ni.com/ evaluation/rf/5G_New_Radio_WP.pdf

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

CYBERKRONIEK

Wireshark Wie iets doet met ethernet, de normale variant of de industriële variant, komt wel eens ‘Wireshark’ tegen. Het is een open-source netwerkanalyzer, bekend met enkele honderden netwerkprotocollen. Tap ergens netwerkverkeer af, geef het aan Wireshark, en het geeft in leesbare vorm aan wat er in de netwerkberichten staat. Rob Hulsebos

Maar om te begrijpen wat er nu precies op het scherm staat, is wel enige protocolkennis nodig. Bovendien biedt Wireshark zelf ook veel functionaliteit, via de user-interface maar ook via extra softwaretools. Uiteraard is dit zelf te leren, via webpagina’s, of via boeken die er over geschreven zijn. Een autoriteit op dit gebied is Laura Chappell van de firma ‘Wireshark University’, die een aantal dikke boeken over Wireshark gepubliceerd heeft. Ook geeft Wireshark University er diverse cursussen over. T ijdens de Black hat s 2018 conferentie, begin juni in Nieuwegein, kwam ik het bedrijf ‘SCOS’ uit Hoofddorp tegen, de Europese ver tegenwoordiger van Wireshark University (www.scos.nl/training). Er is een vijfdaagse cursus ‘Troubleshooting TCP/IP Networks’, hiervan wordt de helft besteed aan de mogelijkheden van Wireshark, en de rest aan het begrijpen van de protocollen uit de TCP/IP familie, zowel het normale gedrag als het abnormale. Dit laatste zal immers meestal de reden zijn om Wireshark op te starten - als alles goed gaat is dat niet nodig. Wie nog meer wil leren, kan door met de (eveneens vijfdaagse) ‘Advanced Network/Security Analysis’ of de ‘Next Generation Protocols’. Daarbovenop zijn er nog gespecialiseerde cursussen voor forensische onderzoekers, over wifi en over VOIP. Ik gebruik zelf Wireshark dagelijks om problemen in netwerken op te sporen. Daarnaast is het ook prima gereedschap om te leren hoe protocollen werken. Het is beschikbaar voor Windows, Linux en Mac, en: geheel gratis. Uiteraard kan Wireshark niet alles, dat manco vullen de commerciële concurrenten op. Interessant is ook de mogelijkheid om Wireshark uit te breiden met eigen scripts, te schrijven in de taal Lua. Er kan dan een bepaalde mate aan applicatiekennis worden ingebouwd.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

WPA3 en EasyMesh Certificeringsprogramma’s gestart

Begin dit jaar bespraken we het al in dit blad: de nieuwe wifi-beveiliging genaamd ‘WPA3’ komt eraan. Destijds was het nog maar een plan, maar nu is het er. Bedrijven kunnen WPA3 in hun producten inbouwen, en ter certificering aanbieden bij de Wi-Fi Alliance. Alhoewel de beveiliging van WPA2 niet gekraakt is (dat zou nog meerdere malen de levensduur van het heelal kosten) waren er nog wel wat zaken aan te verbeteren. Een belangrijke verbetering is de afhandeling van wachtwoorden. Het in een hoog tempo opgeven van wachtwoorden in de hoop dat de juiste zo snel gevonden kan worden, gaat straks niet meer werken. Ook zwakke wachtwoorden mogen niet meer. Het kwetsbare ‘Wifi Protected Setup’ (WPS) wordt vervangen door ‘Wifi Easy Connect’. Ook het gebruik van publieke hotspots wordt verbeterd - vanaf het allereerste begin wordt alle data versleuteld, zodat meeluisteren geen zin meer heeft. Tenslotte wordt een random factor in de versleuteling ingebouwd; dit maakt dat zelfs áls een hacker het wifi-wachtwoord te pakken krijgt, dit niet gebruikt kan worden om eerder opgevangen (versleutelde) netwerkberichten alsnog te ontsleutelen. De eerste apparatuur met WPA3 ondersteuning zal binnen enkele maanden op de markt komen. Omdat de meeste wifi-apparaten dit nu nog niet ondersteunen, is er backwards compatibiliteit met WPA2. Het is nog niet verplicht voor een leverancier om WPA3 te ondersteunen, zoals dat al wel het geval is voor WPA2. Na een transitieperiode zal dit wijzigen. In mei heeft de Wi-Fi Alliance ook een certificeringsprogramma opgesteld voor access-points die met elkaar een maasvormig wifi-netwerk opzetten. Een vermaasd wifi-netwerk biedt een betere dekking dan slechts één access point; een mobiele deelnemer kan dan steeds het access-point kiezen dat het sterkste signaal geeft. Op zich geen nieuwe technologie, het mobiele telefoonnetwerk werkt ook zo, evenals draadloze sensornetwerken als ISA-100 en WirelessHART. Het bestond voor wifi ook al wel, maar alleen als een leveranciersspecifieke oplossing, waarbij producten van verschillende leveranciers niet met elkaar konden samenwerken. Om dit aan te pakken heeft de Wi-Fi Alliance nu het ‘Easy Mesh’ certificeringsprogramma opgezet, om een betere interoperabiliteit te garanderen. Het wordt voor leveranciers echter niet verplicht gesteld.

cyberkroniek

Black Hat Sessions conferentie De jaarlijkse ‘Black Hat Sessions’ worden georganiseerd door beveiligingsbedrijf Secura, de nieuwe naam van wat vroeger Madison Gurkha was. Twee oprichters van dit bedrijf zijn meer dan 20 jaar geleden begonnen met technische lezingen over hun werk. Rob Hulsebos Dat is nu uitgegroeid tot een van de grootste, zo niet de grootste, conferentie over cybersecurity in Nederland. Verwar het niet met de conferentie genaamd ‘Black Hat’, ook heel groot en ook over cybersecurity; die is begin december in Londen. De naam verwijst naar de zogenaamde ‘black hat hackers’, hackers met bedoelingen die het daglicht niet kunnen verdragen, dit in tegenstelling tot de ‘white hat hackers’ of ‘ethische hackers’. Maar de onderwerpen die op de conferentie besproken werden waren niet bedoeld voor de black hats, integendeel. De zaal zat vol met (mijn schatting) meer dan 300 bezoekers, volgens hun badges afkomstig vanuit allerlei bedrijven, niet noodzakelijk uit de industrie. Daarvoor is de conferentie ook niet bedoeld, dit jaar was het thema ‘Take control of your digital security - before someone else does’. Keynote spreker was Adam Laurie, al 20 jaar actief in ‘het hackersvak’. Hij vond dat er wel wat ten goede veranderd was, vroeger was er geen onderscheid tussen white-hat en blackhat hackers, althans niet in de ogen van de autoriteiten en werkgevers, en als je met je eigen naam op een conferentie een voordracht gaf, liep je daarna het risico ontslagen te worden dan wel gearresteerd te worden. Wat nog niet veranderd is: de lakse houding van leveranciers. Dat was ook de boodschap van Ralf Moonen, technisch directeur bij Secura, die zich bezighield met de zwaktes in het telefoonnet, en de kwetsbaarheden van digitale certificaten.

Studenten bezig met een ‘Capture The Flag’ wedstrijd fotografie Martin Lawrence Hols

Vervolgens kwamen Roy Duisters (Secura) en Neal Conijn (SoSecure) met twee lezingen over ‘red teaming’. Een red team heeft tot taak om (op een verantwoorde manier) een organisatie of netwerk aan te vallen, op een manier zoals een hacker dat ook zou doen. Het ‘blue team’ moet dan de verdediging uit voeren. Het doel van zo’n red/blue team oefening is om te kijken of de verdediging op orde is, waar de zwakke punten zitten. Helaas waren beide lezingen wat oppervlakkig. Elisa Constance van SecurityMatters behandelde een van de weinige technische onderwerpen: de beveiliging van ‘smart buildings’, net zo zwak als industriële systemen. Leuke demo: het terugspelen van beelden op een beveiligingscamera, zodat de (onwetende) bewaker niemand ziet. Wie in die week toevallig ook de film ‘Ocean’s 13’ zag, weet nu dat het écht kan - science fiction wordt science fact. Daarna kwam Nirvana Meratnia van de Universiteit van Twente, die dieper inging op IoT-platformen en de relatie met privacy (GDPR) die het allemaal niet makkelijker maakt. Dit was de technische track, parallel hieraan liep nog een ‘management’ track met lezingen van sprekers van het ministerie van Veiligheid & Justitie, en de Nederlandse bank. Parallel aan dit alles waren twaalf teams van studenten bezig met een ‘Capture The Flag’ wedstrijd, met als doel het vinden van zoveel mogelijk beveiligingsproblemen in een netwerk; de winnaars gingen naar huis met 2.048 euro. Diverse presentaties zijn na te lezen op ht tps://w w w. blackhatsessions.com/index.php. Wanneer de volgende Black Hat Sessions is, is nog niet bekend. Secura gaf al wel aan dat de inhoud dieper technisch gaat worden, naar aanleiding van feedback van de bezoekers.

Black Hat Sessions conferentie - fotografie Martin Lawrence Hols

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

CYBERKRONIEK

NLUUG Conferentie Tweemaal per jaar houdt de vereniging NLUUG een conferentie over actuele onderwerpen rondom open systemen en open standaarden. Daarin speelt cybersecurity altijd een belangrijke rol. Rob Hulsebos

De NLUUG is niet erg bekend in de wereld van de industriële automatisering, daarom even een zijsprong naar wat deze vereniging precies is. Oorspronkelijk stond de afkorting voor Netherlands Local Unix Users Group, maar die af korting wordt niet meer gebruikt. De NLUUG is nu een vereniging van - professionele - gebruikers van open systemen en open standaarden. De leden zijn vooral systeembeheerders, programmeurs en netwerkspecialisten. Doel van de vereniging is verbreiding van de kennis en toepassingen van Unix/Linux en open technologieën. En dat heeft zeker een raakvlak met de OT, waarin Unix/Linux-varianten veel meer gebruikt worden dan gedacht. Zo draaien veel plc’s, embedded systemen en servers intern op Linux.

Meltdown en Spectre Tijdens de halfjaarlijkse conferentie in mei, deze keer voor het eerst in Utrecht, kwamen zo’n 150 bezoekers om te luisteren naar achttien lezingen, verdeeld over drie tracks. Toegang is gratis voor leden van de NLUUG; anderen betalen een vrij laag bedrag dat nog lager wordt als men lid wordt. De organisatie, louter bestaande uit vrijwilligers, was erin geslaagd om een aantal prominente sprekers te strikken. Ik kon niet alle lezingen bijwonen, dus maakte ik een selectie uit de onderwerpen die het beste passen bij industriële toepassingen. De eerste lezing die ik volgde ging over de recent ontdekte problemen met - voornamelijk - Intelprocessoren, ook wel bekend onder de namen ‘Meltdown’ en ‘Spectre’. Deze zwakheden komen voor bij zowat alle processoren van de afgelopen decennia. De impact is dan ook fors, want echt heel veel systemen gebruiken deze cpu’s. En dat gaat echt heel veel verder dan een gewone pc, want ook industriële besturingen van onder andere Siemens en Rockwell en netwerkapparatuur van Cisco zijn getroffen. En dat is nog niet alles: er komt nóg een achttal nieuwe zwakheden getiteld ‘Spectre NG’ aan die, tegen de tijd dat je

dit leest, waarschijnlijk gepubliceerd zijn. De eerste spreker ging algemeen in op dit onderwerp; de tweede spreker, van Amazon, ging in op de vraag hoe een leverancier van software zich ertegen kon beveiligen. Boeiende materie waar we dit jaar nog veel van gaan horen. Als je overigens nog niets van jóuw besturingsleverancier hebt gehoord, dan zou ik het eens navragen.

Port knocking De tweede lezing behandelde ‘port knocking’, althans een nieuwe variant daarvan. Dit moet voorkomen dat hackers geautomatiseerd het hele internet kunnen scannen op zoek naar apparaten met een bepaalde kwetsbaarheid. Dit gebeurt steeds sneller, en heef t geleid tot het ontstaan van een ander ‘verdienmodel’ voor hackers. Vroeger kwam men op internet een apparaat tegen, en dan ging men op zoek naar de kwetsbaarheden in dat apparaat. Tegenwoordig is het andersom: je neemt een bepaalde kwetsbaarheid en zoekt de apparaten die daar gevoelig voor zijn. Dit is typisch ook wat de website ‘Shodan.io’ doet: het hele internet scannen, en dan zoveel mogelijk informatie uit een apparaat halen om te kunnen beslissen wat het voor soort apparaat is: een plc? SCADA? I/O? IED? Pc? Switch? Hiervoor hoeft niets gehackt te worden, de beslissing kan genomen worden op basis van informatie die zo’n apparaat zelf ‘lekt’. Je browser doet dat ook bij elke website die je bezoekt, via https://browserprint. info is te achterhalen wat dat allemaal is. Het is daarom noodzakelijk geworden om te voorkomen dat apparaten informatie naar buiten lekken. Dit kan door het genoemde ‘por t knocking ’, waarbij een legitieme toepassing wél met een apparaat kan communiceren, maar elke andere toepassing niet. In het laatste geval komt geen enkele informatie naar buiten, dus ook niet voor Shodan’s en vergelijkbare zoekmachines. De techniek bestaat in een aantal varianten al een decennium, maar veel verder dan concepten is het niet gekomen, vandaar de oproep van de spreker.

Kwetsbaarheden in omvormers De laat ste lezing wa s van W illem Wester hof, die de resultaten van zijn afstudeerproject besprak. Dit betrof de kwetsbaarheden in omvormers van zonnepanelen. Deze omvormers van een prominent merk blijken, als ze aan internet gekoppeld zijn - en wie heeft dat niet tegenwoordig, op afstand door een hacker uit- dan wel aangezet kunnen worden. Het probleem zit hem in het uitzetten: er is minder

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 06/2018

cyberkroniek Hiermee loopt alles op rolletjes:

De nieuwe palletstopper van ACE 32 verschillende machineondermachineonder delen voor diverse toepassingen in de transfertechnologie. Met pneumatische of elektrische aandrijving. Betrouwbare, efficiënte en

Opvallend aan dit onder zoek vond ik de mogelijkheid om v it ale inf r a s t r uc tuur te kunnen b eïnv loe den v ia consumentenapparatuur. Dat heef t, na publicatie van het onderzoeksrapport eind 2017, al flink wat reuring veroorzaakt. Maar belangrijker is: wat gebeurt er met de software van de omvormers? De leverancier heef t na negen maanden nog steeds geen update uitgebracht en betwist dat zijn producten kwetsbaar zijn. Opvallend gedrag dat we wel bij meer leveranciers zien als ze geconfronteerd worden met cybersecurityproblemen in hun producten. A l met al een zeer interess ante le zing over w at de systeemeffecten van cybersecuritykwetsbaarheden van veel kleine apparaten kunnen zijn. Dat belooft niet veel goeds voor het Internet of Things, wat die omvormers eigenlijk bij elkaar al zijn. Over het genoemde onderzoek is een website gemaakt waarop meer informatie te vinden is: horusscenario.com. En kijk nog eens even goed naar je eigen zonnepaneelomvormer! Eén lezing werd helaas afgeblazen: waarom hebben de BSDvarianten van Unix zo weinig (bekende) kwetsbaarheden. Interessant om te weten wat het verschil tussen slecht- en goedgeschreven software is. Uiteindelijk is het beter om bugs te voorkomen in plaats van ze later te patchen, en ik had wel willen weten wat helpt. Mogelijk komt die lezing alsnog in de najaarsconferentie, die gepland is op 15 november te Utrecht (www.nluug.nl).

voordelige hulpmiddelen voor werkstukdragers met een massa van 1 kg tot 1200 kg. Inclusief 5-sterrenservice!

Alles. Altijd. Top. Meer informatie? T +31(0)165 - 714 455

www.ace-ace.com

by ACE

Vraag de gratis ACE catalogus aan via benelux@ace-int.eu

S E R VI

stroom beschikbaar op het elektriciteitsnetwerk. Dat is geen probleem als het om één omvormer gaat, maar als een hacker heel veel omvormers binnen kor te tijd kan uitzetten, dan verdwijnt veel vermogen uit het net, en dat heeft consequenties: het elektriciteitsnet is dan niet meer in balans, de spanning en frequentie dalen, en dat kan tot complete uitschakeling leiden. Westerhof schat dat het afschakelen van vier gigawatt aan vermogen al tot problemen kan leiden. Uiteraard heeft hij dit niet kunnen testen. Als vergelijkingsmateriaal is wel gekeken naar wat er gebeurde bij een zonsverduistering in 2015, waardoor ook zonnepanelen afschakelden. Dertig gigawatt minder elektrisch vermogen leverde geen problemen op, maar daarbij hadden de netbeheerders wel maanden de tijd om zich voor te bereiden, en de eclips duurde drie uur. Een hacker die zoveel vermogen uitschakelt kan dit misschien in een paar minuten, en dan heeft niemand kans gehad om zich voor te bereiden.

WoTS 2018 / Stand 10C048

Duurzaam, stijlvol en veelzijdig. De verbeterde serie 82 drukknoppen. Superbestendig tegen agressief gebruik en toch eigentijds en stijlvol.

. Schokbestendig IK10 . Beschermingsklasse IP67 . Punt- of ringverlichting . Koper-, goudkleurig of geanodiseerd aluminium . Roestvast staal SUS 304 of verchroomd

www.eao.nl

Your Expert Partner for Human Machine Interfaces

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË EAO_AD_82_QR-Code_Automatie_86x122_26-07-2018.indd 1 26.07.2018 10:26:52 PMA 06/2018

MARKT & TECHNIEK

Smart Sensing met Embedded Spectroscopy tecSaaS (Spectrometer as a Sensor) is een embedded platform, ontwikkeld voor spectrale array detectoren. Embedded betekent dat het een spectrometer zonder pc betreft en is daarom bijzonder geschikt voor gebruik in productie, machinebouw of de procesindustrie.

Het platform bestaat uit hoogwaardige elektronica waarmee ar r ay detec toren voor U V-V IS - NIR en Raman worden aangestuurd en uitgelezen. De spectrale data worden verwerkt door een krachtige processor architectuur gecombineerd met modulaire firmware. Deze bewerkingen worden on-board en in realtime uitgevoerd, dus zonder tussenkomst van een pc. Het ontbreken van een standaard pc- besturingssysteem verbetert de stabiliteit van het systeem, maar ook de datasecurity en -integriteit. Alleen de relevante gegevens en meetresultaten worden doorgestuurd naar de proces of machine interface.

Meer informatie www.elscolab.com

Via protocollen zoals Modbus en etherCAT is de communicatie bi-directioneel: het systeem kan naast het rapporteren van status en meetresultaten ook commando’s ontvangen. Een embedded spectrometer wordt met pc-software via een LANverbinding ingesteld en zo nodig gecontroleerd. Embedded spectrometers zijn compact en worden via optische vezels aangesloten op in-line probes, flowcellen of remote reflectie units.

Naa st kla ssieke data evaluatie (zoal s piek hoog te of -integratie) kan de firmware worden uitgerust met modules voor comple xere bewer k ingen zoal s chemometrische voorspellingsmodellen, kleur volgens CIELAB of Fast Fourier Transformatie voor laagdiktemetingen. Ook is het mogelijk om eigen berekeningen in te stellen met een formule-editor.

Bedieningsgemak met nieuwe rijgklemmen De serie TOPJOB S rijgklemmen van WAGO is uitgebreid met twee nieuwe bedieningsvarianten: met een bedieningshendel of drukknop. WAGO biedt met de twee nieuwe rijgklemvarianten de mogelijkheid om aders gereedschaploos te monteren.

De rijgklemmen met hendel worden dankzij de bedieningshendel volledig met de hand bediend. De hendel blijf t in geopende positie omhoog staan. Hierdoor heeft u beide handen vrij voor het aansluiten van zelf s moeilijk te buigen geleiders met grote aderdoorsneden. De rijgklemmen met hendel zijn verkrijgbaar in de nominale doorsneden 2,5 mm2, 6 mm2 en 16 mm2, en zijn als 2- en 3-draads varianten verkrijgbaar. Hierbij is de veldzijde met hendels uitgerust, ter wijl voor

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2018

Meer informatie www.wago.com/nl

de interne bedrading de drukknop of bedieningsopening voor de aansluiting beschikbaar zijn. De rijgklemmen met drukknop kun nen eenvoudig worden geopend door het indrukken van de oranje kleurige drukknop. De WAGO doorgangsklem men met drukknop zijn beschikb aar voor doorsneden van 0,14 tot 25 mm 2 en zijn verkrijgbaar als 2-, 3-draads en, afhankelijk van de grootte, ook als 4-draads versie.

De control room, essentieel voor de boardroom

Intelligente en zelfdenkende systemen worden steeds belangrijker in elk industrieel proces. Door de verregaande automatisering komt een schat aan data beschikbaar. Maar filter je hier inzichten uit? Bij Croonwolter&dros integreren we elektrotechniek, werktuigbouwkunde, automatisering en informatisering. Zo zorgen we niet alleen dat bedrijven in control zijn over hun processen, maar ook dat ze op elk moment over de juiste managementinformatie beschikken. De control room wordt hierdoor meer dan een bedrijfsonderdeel op afstand, het wordt van essentieel belang voor de boardroom.

13702

COLOFON CYBERSECURITY-EXPERT.COM

HEEF T U W BEDRIJF EEN IT Y CYBERSECUR E XPERT IN HUIS?

HOOFDREDACTIE

WILLEM VAN DER BIJL

HOOFDREDACTIE

LIAM VAN KOERT

UITGEVER

13872

ROELAND DOBBELAER

SALES

ERIK DE JONG

ISA European Office, Telefoon: 040-2390524, E-mail: info@isaeurope.org

Redactieraad Ing. Peter van den Berg, Ing. Ton Bol, Ing. Willem van der Bijl, Ing. Frits Boddeman, André B raakman, Ing. Adrian de Bruijn, Jacques Geluk, Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Janet Kooren, Ing. Peter Korsten, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim O xenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Rene Pruyn, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Ad Spijkers, Ron Verleun, Marc Vissers, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With. Deelname van redactieraadleden aan het redactieraadteam is op persoonlijke titel. Uitgever Vakbladen.com Bezoekadres: Rijswijkseweg 60 (13e etage) | 2516 EH Den Haag | tel.: +31 (0)88 - 644 06 00 Postadres: Postbus 19949 | 2500 CX Den Haag website: www.vakbladen.com Uitgever Roeland Dobbelaer | r.dobbelaer@vakbladen.com Advertenties Erik de Jong | edejong@advercom.nl tel. +31 (0)6 - 246 852 25 Advertenties aanleveren Archer Media BV traffic@archermedia.nl | tel.: +31 (0)88 - 644 06 54 Vormgeving Content Innovators, Den Haag

REDACTIE

JANET KOOREN

Advertentie- en orderadministratie tel. +31 (0)88 - 226 66 19 | abonnement@mijntijdschrift.com Druk Veldhuis Media, Raalte

REDACTIE

BIANCA SCHOLTEN

REDACTIE

ROB HULSEBOS

Abonneeservice tel. +31 (0)88 - 226 66 19 | abonnement@mijntijdschrift.com Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd. Opzegg ingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

REDACTIE

HAROLD VAN DEN HAUTEN

Gas, Stoom en Vloeistof applicaties REDACTIE

13744

FRED FRANSSEN

www.sierrainstruments.nl - tel: 072 5071400 - sales@sierrainstruments.nl

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 06/2018

REDACTIE

NICK DE WITH

79,- per jaar (excl. btw) 140,- per jaar 35,- 6 maanden 10,-

ISSN 0005-1128 Aansprakelijkheid

Thermische Massa Flow Meters/Controllers, Vortex, Ultrasoon

€ € € €

AAN DE INHOUD VAN DIT VAKTIJDSCHRIFT IS VEEL AANDACHT BESTEED. HET IS ECHTER MOGELIJK DAT DE INHOUD VAN DEZE UITGAVE V EROUDERD, INCOMPLEET EN/OF INCORRECT IS. AAN DE INHOUD HIERVAN KUNNEN DAN OOK GEEN RECHTEN WORDEN ONTLEEND. VAKBLADEN.COM KAN NIET AANSPRAKELIJK WORDEN GEHOUDEN VOOR DE DIRECTE ALSOOK INDIRECTE GEVOLGEN VAN HET GEBRUIK, OP WELKE WIJZE DAN OOK, VAN DE HIERIN AANGEBODEN INFORMATIE. VAKBLADEN. COM GEEFT GEEN ENKELE GARANTIE, NOCH AANVAARDT ENIGERLEI AANSPRAKELIJKHEID MET BETREKKING TOT DE INHOUD, DATA, ADVIEZEN, VERKLARINGEN, PRODUCTEN OF ANDER MATERIAAL IN HET VAKTIJDSCHRIFT. OVERNAME VAN ARTIKELEN UIT DEZE UITGAVE IS UITSLUITEND TOEGESTAAN MET BRONVERMELDING EN NA TOESTEMMING VAN DE U ITGEVER VAN VAKBLADEN.COM ALLE REGELS MET BETREKKING TOT DE NEDERLANDSE INTELLECT UELE EIGENDOMSRECHTEN ZIJN VAN TOEPASSING.

Visit us! Booth # 10C036

Control performance monitoring

Plant automation

Advanced process control

Process control

2 T/M 5 O OKTOBER 2018 JAARBEURS UTRECHT

Aspire higher APROL process automation www.br-automation.com/APROL

Scalable 50 to 500,000 channels

Reliable High-availability at every level

Flexible For primary and secondary production

Integrated Same system software for all tasks

intrinsiek-vEilige Druktransmitters Voor zeer explosiegevaarlijke omgevingen (Zone 0) Voor industriële toepassingen (Gasgroep II) Voor Ex II 1G Ex ia IIC T4…T6 Ga

Serie 4 LD Ei…9 LD Ei

Serie 20 D Ei

Serie 21 D Ei

Serie 23 D Ei

Serie 26 D Ei

«Core uitvoering» Ø 11 mm…Ø 19 mm

«Complete meetkop» 3 bar tot 1000 bar

«Compacte alleskunner» 3 bar tot 1000 bar

«In zeer veel versies leverbaar» 300 mbar tot 1000 bar

«Nivosensor» 300 mbar = ca. 3 mH2O

Geoptimaliseerd voor batterij gevoede toepassingen Total error band : ± 0,7 %FS @ -10…80 °C I2C-Microcontroller-Interface 1,8…3,6 V / 20 μW @ 1 SPS

keller-holland.nl 13866a