Automatie | PMA 01-2017

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 61S T E J A A RG A NG 2017

Industriële cloud uitgelegd Robotisering: manloos op maat

13627a

Inhoud Redactioneel & Agenda

hoe zit dat nou eigenlijk

Met verbonden robots manloos op maat

Juiste koers

Industriële cloud

Nieuwe fabriek voor koelvitrinedeuren

Pagina 02 IFM

Pagina 07 ods pagina 09 knf verder

03

04

10

vervoer nu zonder vrachtwagens

de raad spreekt

Bier onder Brugse straten

Automatiseren blijft mensenwerk

Pagina 21 exinspect

16

Pagina 24 leuze crossmedia

markt & techniek

prifinieuws

Nieuw Plantweb digitaal ecosysteem

Maak kennis met IO-Link

wib nieuws

22

30

27 vakbeurzen

verbinding

SPS IPC Drives 2016 omarmt de cloud

LoRa, één jaar later

31

pagina 35 vr-news.nu

cyberkroniek

markt & techniek

Van je vrienden moet je het hebben

Pneumatische remmen met de kracht van ­hydrauliek

36

26

pagina 40 VSE Industrial Automation pagina 43 jumo

34

Colofon & PI Nieuws

39

omslag 2 proleit omslag 3 denios omslag 4 Keller meettechniek

44

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 01/2017

01

13477g

redactioneel

Agenda Willem van der Bijl w.vdbijl@automatie-pma.com

Maart 7-9

RapidPro NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven

Juiste koers

D

7-9

Virtual Revolution Event NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven 10

vrachtschip. Het komt niet vaak voor. Sterker nog, sinds de bouw van de

Innovatie ontmoet Techniek

stuw in de Maas bij Grave in 1928 was het nog nooit voorgekomen. Op

iTanks, Rotterdam

e stuurhut was compleet verdwenen. Wat resteerde was een “flush deck”

donderdagavond 29 december, weliswaar in dichte mist, voer een schipper

zijn schip rechtdoor op de Maas in plaats van het nemen van de afslag voor de sluis.

16

Het gevolg was dat het 110m lange schip, geladen met benzeen, door een “ketting-

High-Tech Systems

vang” heenvoer en vervolgens de stuw ramde. Deze brak open zodat het schip, door

Van der Valk, Eindhoven

de druk van het stromende water, geheel door de stuw werd gedrukt en een geleidelijke val van twee meter maakte. De daarbij opgetilde stuwarmen en platen schraap-

16

ten alles wat bovendeks uitstak van het schip, inclusief stuurhut en de op het achter-

iMaintain congres

dek geparkeerde auto. Gelukkig bleef de bemanning ongedeerd en de romp heel. Het

Ahoy, Rotterdam

waterpeil van de Maas bij Grave daalde bijna drie meter met een vrijwel droogstaande haven tot gevolg.

20-24

Wat ik me afvraag is waarom we met de huidige stand van technologie niet in staat zijn een dergelijk incident te voorkomen. Onwillekeurig doet het me denken aan de risicobeoordelingen, die vaak met een HAZOP in de procesindustrie gemaakt worden, om in te schatten wat de gevaren en de gevolgen zijn. De kunst is om zoveel mogelijk out-of-the-box te denken zodat je zo min mogelijk gevaren over het hoofd ziet. Het incident op de Maas bij Grave is bedenkbaar. Sterker nog, enkele jaren geleden is er een plezierjacht door de stuw gegaan met doden tot gevolg. De kans dat dit de beroepsvaart kan overkomen is veel te laag ingeschat. Gezien de moderne technische mogelijkheden lijkt het zeer aannemelijk dat automatisch kan worden ingegrepen als een schip de afslag naar de sluis voorbij vaart. Voor Industry 4.0 lijkt het een peuleschil.

CeBIT Hannover Messe, Duitsland 22-24

MTSM-Machineering Brussels Expo, België 23

Food Future Event Congres Centrum 1931 Den Bosch 28-30

In 2017 wordt nóg meer gemeten en op afstand geregeld. De communicatiemiddelen groeien en smart industry is hot. Ik lees zojuist in een nieuwsbericht dat een smart broodrooster op de markt is gebracht. Ik verwacht niet dat ik het ding nodig heb. We gaan de nuttige ontwikkelingen zoeken en veel aandacht geven. Blijf óns volgen, want we hebben de autopilot, dankzij onze deskundige raad, op de juiste koers gezet.

StocExpo Ahoy, Rotterdam

Powered bij Industryplanner.com

Namens het gehele team wens ik je veel geluk in goede gezondheid in 2017!

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

03

04

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

Industriële cloud Hoe zit dat nou eigenlijk?

Sinds enkele jaren is het werken in of met “de cloud” erg actueel. Mijn bestanden gaan in de cloud en komen er weer uit, mijn slimme-meterstanden ook et cetera.

Nu zien we het gebruik van clouddiensten ook voor besturingstoepassingen. Maar hoe werkt dat dan precies? Rob Hulsebos

C

louddiensten zijn niet iets van afgelopen jaar. Op de pc gebruik je ze misschien al lang: Dropbox, iCloud, OneDrive, GDrive zijn een paar voorbeelden waarin de cloud wordt gebruikt voor opslag van bestanden. Office365 gaat weer een stapje verder voor gebruik van programmatuur. Microsoft’s Azure, Amazons AWS en SAP’s HANA zijn drie voorbeelden van grote bedrijfsmatige cloud-infrastructuren. Verder kennen we in Nederland de RijksCloud voor overheden. Maar er zijn nog véél meer clouds.

Volgens de norm IEC 17788, die de terminologie rondom cloud computing standaardiseert, is de definitie van cloud computing: “paradigm for enabling network access to a scalable and elastic pool of shareable physical or virtual resources with self-service provisioning and administration on-demand”.

Hoewel ik zelf een IT-achtergrond heb, zegt het mij bar weinig. Maar onlangs hoorde ik iemand heel eenvoudig uitleggen aan niet-IT’ers wat “de cloud” nu eigenlijk is. Hij zei: vervang het woord “cloud” door: “iemands computer”.

Dus als je data in de cloud opslaat, komt het (via internet) op de harde schijf van iemands computer. En data uit de cloud halen, is: data uit die andere computer lezen. Cloudapplicaties? Dit is lokaal software draaien die op andermans computer staat. Maar waar staat die ene computer dan? Elders op de wereld. Dankzij internet maakt het niet uit wáár en het onderhoud wordt gedaan door iemand die we niet kennen.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

05

Jip en Janneketaal Moeilijke concepten laten zich vaak makkelijk uitleggen met behulp van producten of systemen die we al kennen. Een clouddienst die ik thuis gebruik, is het uitlezen van mijn “slimme meter”. Hierop is een NetBridge-kastje aangesloten dat via een seriële poort de (elektriciteit- en gas)meterstanden uitleest, en dan via mijn internetaansluiting doorstuurt naar een databaseserver ergens in Zeist. Via het TCP/IPprotocol is dat zó te doen. Het enige dat de leverancier van NetBridge moet doen, is zorgen dat zijn database-server via internet te bereiken is. Dat klinkt al heel wat minder moeilijk, diegenen onder ons die een eigen e-mailserver hebben, of een eigen NAS of beveiligingscamera hebben die via internet te benaderen is, doen technisch hetzelfde. Het tweede deel is het kunnen uitlezen van de meterstanden via een “app”. Dit stuk sof tware benadert de eerdergenoemde database via internet via de gsm (of wifi) en presenteert de meterstanden in een gelikt plaatje. Dat is dan een kleine cloud voor één toepassing: meterstanden.

Sof t warebedrijven zoals Microsof t en Amazon doen hetzelfde, maar dan op héle grote schaal.

Ze hosten de datacenters, bieden de infrastructuur, bieden de runtime-platformen en de applicaties.

Gebruikers hoeven niet te weten waar alles precies staat, misschien wel duizenden kilometers verderop, het is goed beveiligd, heeft noodstroom en back-up, en een hoge beschikbaarheid. Dit laatste is wel belangrijk, want je bedrijf of applicatie is er dan wel van afhankelijk. Uiteraard gaat het bij zulke clouds niet om één computer of één database, maar om heel veel, om alle klanten tegelijkertijd toegang te kunnen bieden. Maar hoe Microsoft, Amazon c.s. dat verder allemaal regelen, daar hoeven we ons niet druk over te maken.

‘Het gebruik voor industriële toepassingen heeft zowel voor- als nadelen.’

Veel clouds Er is dus niet één cloud, er zijn er heel veel, in diverse soorten, van klein tot groot, allemaal met verschillende

06

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

eigenschappen. Sommigen bieden enkel de infrastructuur (IaaS - Infrastructure as a Service), anderen bieden daarbovenop ook nog de runtime-platformen aan (PaaS - Platform as a Service) en weer anderen ook nog de applicaties (SaaS - Software as a Service). Verder kennen we nog DaaS - Data as a Service, waarbij data van verschillende bronnen wordt verzameld en dan aan anderen ter beschikking kan worden gesteld. Deze afkortingen (IaaS, PaaS, etc.) zijn zoals gedefinieerd volgens het US National Institute of Standards and Technology (NIST) publicatie 800-145.

Bij SaaS-toepassingen hoeven we zelf geen applicaties

www.ods-metering-systems.nl

Totaalleverancier van Flowmeetsystemen ODS Metering Systems

‘Er is niet één cloud, er zijn er heel veel, allemaal met verschillende eigenschappen.’

cloudapplicaties, bijvoorbeeld via programmeertalen zoals Python, .Net (DotNet) of Java.

Bij IaaS heeft de gebruiker de volledige controle over de hardware (pc’s, servers, netwerken, etc.) en kan hierin alles zelf naar eigen wens uitvoeren. Het is de meest complexe vorm van cloudgebruik, maar biedt veel flexibiliteit. Er wordt betaald naar rato van het gebruik van infrastructuur.

Wat met de cloud gedaan wordt, kan dus sterk verschillen. De ene gebruiker gebruikt het enkel voor opslag van data, de ander draait er zijn softwaretoepassingen mee, weer een ander gebruikt de cloud als intermediair. We zien dit ook terug in de verschillende cloudproducten op de markt, ook voor industrieel gebruik, waarvan we hieronder een paar voorbeelden bespreken.

ProfiCloud meer op onze systemen te installeren en te onderhouden, die worden steeds via internet geladen, vaak via een browser. Een besparing zit dan in de afwezigheid van onderhoud, afwezigheid van updates, etc. Uiteraard moet er wel voor worden betaald, bijvoorbeeld per maand. Wie Microsoft’s Office365 gebruikt werkt op die manier.

PaaS wordt gebruikt als meerdere applicaties geïntegreerd moeten worden aangeboden. De leverancier(s) moeten dan meer vrijheid hebben om (bijvoorbeeld) toegangsbeheer centraal te regelen. De mogelijkheid bestaat dus om zelf sof tware toe te voegen aan de

Een Nederlands voorbeeld van een DaaS toepassing is wat ATS (Applied Tech Systems) uit Dalfsen vorig jaar toonde op de WoTS. Met een zelfgeschreven component voor Phoenix Contact’s ProfiCloud wordt data opgehaald bij Rijkswaterstaat en ter beschikking gesteld aan een plc via ProfiNet. Zo kan het plc-programma heel simpel de actuele en verwachte waterstandshoogte ophalen van een groot aantal watergangen in Nederland.

De ATS-component regelt enerzijds alle communicatie met de servers van Rijkswaterstaat en anderzijds doet het zich voor als een (virtueel) ProfiNet-apparaat op het lokale netwerk. De toegang tot de ProfiCloud

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

07

wordt uitgevoerd door een speciale coupler op ProfiNet, die de communicatie van en naar de ProfiCloud regelt, die zelf weer gehost is in een datacenter in Duitsland.

De programmeur hoeft geen cloudexpertise te hebben, alles wordt dus op een ProfiNet-manier geconfigureerd en geprogrammeerd. En dat is wel een voordeel, want cloudkennis is in de IT-wereld wel aanwezig, maar slechts zelden in een OT-omgeving. ProfiNet-kennis is daar juist vaak wél aanwezig.

Met een SDK (Software Development Kit) van Phoenix Contact kan iedereen zelf een component voor de ProfiCloud maken. Als dit goed aanslaat, zal de ProfiCloud een soort “appstore” worden van misschien wel zeer

cesdata van de op de besturing gebruikte bussystemen op te slaan, voor analyse door externe specialisten.

En nog twee voorbeelden Yokogawa kocht een jaar geleden cloud provider Industrial Evolution (industrialevolution.com) en lanceerde hier ook een DaaS oplossing. Deze verzamelt realtime procesdata van apparatuur en systemen in industriële faciliteiten, en stelt deze data (in ruwe of bewerkte vorm) ter beschikking aan de eigenaren, beheerders, management en/of (geautoriseerde) klanten en investeerders. Diensten die aangeboden worden zijn bijvoorbeeld Historian Data-as-a-Ser vice, Operating Goals

‘Internet wordt nu vaak als communicatiemedium ingezet, maar er kan nog veel meer.’

innovatieve vormen van cloudgebruik. Phoenix Contact biedt zelf al een serie diensten aan en stelt de ProfiCloud verder open voor iedereen die eigen diensten wil maken of aanbieden, of diensten van anderen wil gebruiken.

Manager, het voorspellen van uitval van assets et cetera. Yokogawa zet de op cloud gebaseerde oplossingen in als belangrijk onderdeel van de businessdoelstellingen voor 2017.

Nog een voorbeeld

Siemens kondigde op de recente SPS/IPC/Drives beurs aan om het IoT-platform MindSphere beschikbaar te maken voor Microsoft’s Azure cloud. Mindsphere is een open IoT-systeem, dat door bedrijven gebruikt kan worden voor het verzamelen en analyseren van verzamelde productiegegevens. Dit kan dan gebruikt worden voor preventief onderhoud, energiebesparingen, voorkoming van stilstand en dergelijke met diensten als Machine Tool Analytics en Drive Train Analytics.

Beckhoff maakt ook gebruik van de cloud, maar op een geheel andere manier. Hun cloudproduct heet IoT Bus Coupler EK9160. Een besturing kan hiermee data in de cloud sturen (“publiceren”) en anderen kunnen zich hierop abonneren (“subscribers”). Elke subscriber kan zelf bepalen wat en wanneer hij aan inkomende data verwerkt; mogelijk publiceert hij zelf weer andere data.

De publishers en subscribers kennen elkaar niet, zij zien alleen de “broker”. Beckhoff maakt het gebruik van Microsoft, Amazon, SAP en privé-clouds mogelijk. Ook besturing vanuit de cloud is mogelijk: eigen software kan “in” de cloud draaien. Tenslotte is het mogelijk pro-

08

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

Gebruiksaspecten Het gebruik van clouddiensten voor industriële toepassingen heeft zowel voor- als nadelen. Als voordelen zijn

te noemen de “ontzorging” van de infrastructuur en de software en het onderhoud ervan en de besparingen op de aanschaf en personeel. Maar daar staan de abonnementskosten weer tegenover. Verder is een internetverbinding nodig. Een cloudleverancier kan makkelijk opschalen als extra dienstverlening gevraagd wordt, tijdelijk of permanent. Hij regelt ook de beveiliging, maar bij een grote leverancier is hier waarschijnlijk veel meer expertise in huis dan bij de eigen organisatie. Vanuit cybersecurity-standpunt is het aan te bevelen een cloud als intermediair te gebruiken; vanuit een bedrijf zijn er dan alleen maar uitgaande netwerkverbindingen en nooit inkomende verbindingen. Dit laatste is vaak zeer ongewenst en netwerkbeheerders hebben hier (terecht) vaak moeite mee of staan het helemaal niet toe. Uitval van een clouddienst komt soms weleens voor. Zo had Microsoft’s Azure in december 2015 gedurende meerdere uren een grote storing. Ook de internetverbinding moet natuurlijk niet uitvallen. Afhankelijk van de toepassing moet hier wel rekening mee gehouden worden, bijvoorbeeld door buffering van productiedata op een geheugenkaart zoals in Beckhoff’s product. Maar moet de kans op uitval dan een reden zijn om maar helemaal geen clouddiensten te gebruiken? Tenslotte valt

de stroom ook weleens uit en niemand zegt dat we dan maar geen stroom moeten gebruiken.

Ook juridische aspecten moeten bekeken worden.

Opslag van persoonlijke gegevens is vaak gebonden aan privacywetgeving die per land kan verschillen. Soms is het dan ook verboden om buitenlandse clouddiensten te gebruiken. Ook de Amerikaanse wetgeving (Patriot Act en Sarbanes-Oxley Act) kan van belang zijn als gebruik gemaakt wordt van Amerikaanse clouddiensten, Amerikaanse bedrijven of infrastructuur onder beheer van Amerikaanse bedrijven.

Veel nieuwe mogelijkheden Het gebruik van industriële clouds bevindt zich nog maar in de beginfase. Internet wordt nu nog vaak enkel als communicatiemedium ingezet, maar er kan dus nog veel meer. Een nieuwe manier van denken is nodig, waarbij we afscheid moeten nemen van de gedachte dat alle delen van een applicatie verplicht op eigen systemen in het eigen gebouw c.q. de eigen plant moeten staan en moeten worden onderhouden door eigen personeel.

Daarnaast biedt cloudcomputing nieuwe mogelijkheden voor gedistribueerde applicaties. En wie weet, misschien is jouw eigen data ook interessant voor anderen.

advertentie

KNF MEMBRAANPOMPEN SPECIALISTISCHE GASMEETPOMPEN Optimaal voor geavanceerde toepassingen.

Met KNF profiteert uw proces van een pompoplossing, exact volgens uw specificaties - op z’n best uitgevoerd voor de uitoefening van zijn taak.

■ Zuiver transporteren, comprimeren en evacueren o van procesgas tot 240 C ■ Volgens ATEX richtlijnen ■ Gasmeetpompen voor mobiele- en stationaire proces gasanalyse www.knf-verder.nl info@knf-verder.nl 030-6779240

13585

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

09

10

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

Met verbonden robots manloos op maat

Nieuwe fabriek voor koelvitrinedeuren

Harderwijk is bijna een nieuwe, hypermoderne fabriek rijker. In maart 2017 start Estem er met de productie van hoogwaardige kunststof deuren voor koelvitrines.

Vanaf het moment van inmeten in de supermarkt worden ze volledig automatisch geproduceerd. De fabriek beschikt hiervoor over 10 robots en een cleanroom. De eerste robotcel staat inmiddels op zijn plek voor het echte werk Liam van Koert

W

ie Gert Bouwman hoort praten, kan niet anders dan in de ban raken van een ongebruikelijke mix van tomeloze energie met een stevige nuchtere basis. Niet verwonderlijk dat zijn Bouwman Groep, waar Estem toe behoort, succesvol is uitgegroeid tot een hele keten van bedrijven die alle aspecten van professionele koel- en vriesmeubelen in huis hebben. Maar het feit dat ze vervolgens met eigen middelen in korte tijd een hele nieuwe fabriek neerzetten, is dat wel.

Eigen koelketen ‘Van huis uit ben ik een installateur die voornamelijk elektra, loodgieterswerk en verwarmingen deed. Vanaf 1980 ben ik me in koeltechniek gaan verdiepen. Daar zat meer brood in. We kochten koelingen in en reviseerden die voor supermarkten. Ook bestaande koelingen bouwden we om. Dat reviseren doen we overigens nog steeds. Zo’n 2,5 kilometer aan meubelen per jaar.’

Bouwman zag ook meer brood in het verhuren van speciale koelvitrines voor beurzen en tentoonstellingen, waar producten lang zo vers mogelijk moeten ogen. En als je dan toch verhuurt, waarom dan ook niet aan supermarkten die verbouwen of voor een week een ijsjesactie hebben? Omdat het uitbesteden van transport van dergelijke vitrines na de nodige schadegevallen

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

11

Rechte lijn Volautomatisch een dubbelwandige acryldeur maken, vergt een flinke portie vernuft. Naast op maat snijden en het coaten van de platen, is vooral de assemblage een delicaat werkje. Tussen de deurdelen moet namelijk een centimeter ruimte gehouden worden voor de isolerende luchtlaag. Om het gewicht laag te houden en toch voldoende stijfheid te hebben, heeft Estem een speciaal carbonframe bedacht. Volgens bedenker Bronkhorst is het vooral een kwestie van uitlijnen en centreren om de onderdelen precies bij elkaar te krijgen. ‘Je ziet bij deze cel twee robots die elk aan een zijde van de machine staan’, legt hij de assemblagecel uit. ‘In de machine wordt het frame in elkaar gezet. Dit gebeurt door een profiel voor de lange zijde tegen deze rechte aanslag aan te leggen en hem vervolgens te centreren. Daarna worden de dwarsprofielen aangevoerd en met inserts en secondelijm verbonden. Als ook het tweede lengteprofiel bevestigd is en het frame dus compleet is, pakt een robot een acrylplaat op. Ook deze wordt even tegen de aanslag - waarin ook een fotocel zit - gelegd voor positiebepaling. Nu deze bekend is, kan de robot de plaat met een nauwkeurigheid van 0,1 mm in het frame leggen. Binnenin het frame zit een acryltape, zodat de plaat goed vast zit. Terwijl de robot de tweede plaat gaat halen, pakt de robot aan de overzijde van de machine plaat en frame op en draait hem om. Na nogmaals kalibreren bewegen de robots naar elkaar toe, drukken het frame en de tweede plaat samen en geven de zojuist op maat gemaakte deur aan een AGV voor verdere afhandeling.’

echter danig specialistisch bleek, werd er ook een transportbedrijf opgezet. Dit opende dan weer de weg naar Oost-Europa en Rusland, waar de tweedehandsmarkt floreert. Inmiddels wordt ook West-Afrika van Bouwmankoelingen voorzien en is er voor de volledigheid een recyclingpoot opgezet. Bouwman: ‘Je mag in deze sector niks laten liggen. Dat betekent dat je de hele keten van A tot Z moet beheersen. Wie geen marge weet te maken, valt om. En dat wordt in de hele keten gevoeld. Wat dat betreft hebben wij door synergie en diversificatie een goede uitgangspositie.’

‘Wie kan binnen de juiste tijd en tegen de juiste prijs produceren? Niemand.’

12

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

Dubbelwandig acryl Een bijzondere plek in de Bouwmanketen wordt ingenomen door Estem. Bijzonder omdat het zich heeft gespecialiseerd in één specifiek deel van het koelmeubel - de afdekking - maar ook omdat het sinds kort in haar eigen productie voorziet. Bouwman herinnert zich de aanleiding voor het ontstaan van Estem nog goed. ‘Met het aanscherpen van de milieuregels ontstond er vanuit retailers de behoefte om hun koelvitrines te gaan afdekken. Dit gebeurde aanvankelijk met glas. Maar hoewel de meeste winkels in Nederland er inmiddels mee zijn

uitgerust, is het verre van ideaal. Op de eerste plaats is glas zwaar. Zet je alle deuren over de volle lengte open, dan loop je het risico dat een koelvitrine loskomt.

Bovendien is er condens. Hierdoor wordt het zicht op producten beperkt en wordt bovendien de vloer glad.

Wij hebben daarom een krasvaste dubbelwandige acrylvariant bedacht die niet alleen veel lichter is en minder snel beslaat, maar ook veel beter isoleert.’

Overigens gaan de innovaties van Estem veel verder dan alleen de deuren. Zo levert het bedrijf ook een zeer inno-

‘Door synergie en diversificatie ­hebben wij een goede uitgangspositie.’

vatief railsysteem waarmee alle deuren als een treintje razendsnel in één compartiment geschoven kunnen worden. Doordat de hele vitrine hierdoor over de volle lengte vrijkomt, kan er veel gemakkelijker worden bijgevuld en gespiegeld. Ook heeft Estem speciale ledverlichting ontwikkelt die zelfs Philips naar de kroon steekt.

Voor elk product is er een speciale lichtkleur en intensiteit voor een optimale presentatie. Last but not least werkt het bedrijf ook nog eens aan een systeem om klantspecifieke reclameboodschappen fullcolour in de nieuwe deuren te projecteren. ‘Er is de retailer veel aan

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

13

14

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

gelegen hun klanten naar de winkel te lokken en de juiste winkelervaring te bieden. De klant koopt er beduidend meer dan wanneer hij dezelfde boodschappen online doet.’

Greenfield

‘Met het aanscherpen van de milieuregels ontstond de behoefte om koelvitrines af te dekken.’

Toen Estem haar nieuwe Straight L i n e - d e u r t i j d e n s E u r o s h o p -­ ‘s werelds grootste retailbeurs aan het grote publiek toonde, bleek de interesse overweldigend. Niet alleen in Nederland, maar ook retailers als Tesco wilden er hun winkels mee uitrusten. Al snel werd één ding duidelijk. Als heel Europa aan de Estem-deuren wil, wie kan die deuren dan binnen de juiste tijd en tegen de juiste prijs produceren?

Niemand, was de conclusie. Dus deed Bouwman wat Bouwman het beste doet: een stukje toevoegen aan de eigen keten en het zélf doen.

Degene die mocht nadenken over hoe de nieuwe fabriek eruit moest zien, was rastechneut Hans Bronkhorst. ‘Omdat ik nauw bij de ontwikkeling van de nieuwe Straight Line-deuren betrokken was, had ik wel ideeën over de productie. Zo moest deze zeer flexibel zijn om met alle maatvariaties die er in het Europese vitrinelandschap zijn, om te kunnen gaan. Ook moet het proces zoveel mogelijk in een geconditioneerde omgeving plaatsvinden, omdat het aanbrengen van krasvaste coating een kritiek proces is. Dit moet bij de juiste temperatuur en luchtvochtigheid gebeuren. Is het te droog? Dan wordt acrylaat statisch en ga je vonken trekken. Te nat is niet goed voor de hechting. De temperatuur is dan weer van invloed op de uithardingstijd en natuurlijk mogen er geen stofdeeltjes in de lucht zitten die de acrylplaten contamineren. Ook met het oog op de capaciteit betekende dit twee dingen. We moesten volautomatisch met robots aan de bak. En er moest een cleanroom komen.

Gelukkig kende ik nog een oud-werkgever die ons met beide aspecten wel kon helpen.’

Verbindende visies Waar Bronkhorst voortvarend aan de slag ging met het ontwerpen van de verschillende productiecellen en de lay-out van de fabriek, werd Robotize gevraagd de systeemintegratie voor haar rekening te nemen. Dat betekende in dit geval het verbinden van de hardware, maar ook het programmeren van de robots en andere servo-

assen en het maken van de koppeling naar bovenliggende systemen. ‘Het is tijdens zo’n kapitaalintensief project als dit ontzettend belangrijk dat je met de juiste partners werkt’, licht Bouwman de samenwerking toe.

‘Wij moeten blind kunnen varen op hun expertise, want zelf hebben we de kennis niet in huis. Tegelijkertijd kunnen we ons geen foute keuzes permitteren. In maart 2017 moeten we draaien en een tweede kans krijgen we niet. Maar het helpt als je dezelfde visie deelt. We kijken alle drie naar de lange termijn, zijn gevoelig voor kwaliteit en gebruiken het liefst de laatste stand der techniek.

Omdat we hier met een greenfield-situatie te maken hebben - een onbeschreven blad - kunnen we alles perfect afstemmen en rekening houden met waar we over een paar jaar willen staan. Zo willen we dat op termijn het hele proces van orderintake tot uitleveren op winkelniveau volledig flexibel en automatisch verloopt. Praktisch betekent dit dat onze mensen op locatie via een app een winkel inmeten. Na goedkeuring van de order zal deze via ERP rechtstreeks de productie worden ingeschoten, waarop de fabriek zelf in actie komt. Ook op de productievloer, die feitelijk een cleanroom is, willen we door met AGV’s - Automatisch Geleid Voertuig - te werken de mens zoveel mogelijk weren. Twee mensen zijn dadelijk genoeg om de hele fabriek in de gaten te houden.’

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

15

Vervoer nu zonder vrachtwagens

Bier onder Brugse straten Zware tankauto’s met bier zijn uit de historische binnenstad van Brugge verdwenen. De speciaalbieren van De Halve Maan gaan sinds september 2016 via een ongeveer drie kilometer lange ondergrondse leiding geheel geautomatiseerd van de brouwerij naar de bottelarij, die net buiten het c ­ entrum ligt. Jacques Geluk

D ‘

e testen en de opstart zijn zo goed verlopen dat het lijkt alsof die leiding er altijd is geweest’, vertelt Xavier Vanneste, de fiere eigenaar/directeur van de Vlaamse brouwerij. ‘De capaciteit is zelfs beter dan gedacht. We kunnen het bier met een snelheid van 6.000 liter per uur door de 3,2 kilometer lange leiding pompen, waar eerder 4.000 liter als maximum was voorzien. Theoretisch kunnen we tussen 100.000 en 144.000 liter per dag verpompen.’ De Halve Maan gebruikt daarvoor krachtige centrifugaalpompen met een vermogen van circa 25 kilowatt om de afstand te overbruggen. Ze zijn geschikt voor diverse toepassingen. Ze pompen langzaam om het bier onder niet al te hoge druk - en met tegendruk van koolzuur - voort te stuwen, of juist zeer snel om een schurend effect te bereiken zodat het reinigingsmedium grondig zijn werk kan doen.’ Naast bier gaat er daardoor ook schoon en vuil water door de leiding. ‘Dat gebeurt dus allemaal met dezelfde, f­ requentiegestuurde voedingspompen.’

Autonome operatie Het hele proces, van spoelen naar bier en alles dat daarmee te maken heeft, is debiet-gestuurd en volledig geautomatiseerd. Op basis van automatisch uitgevoerde geleidbaarheidsmetingen ontstaat bovendien een beeld van

16

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

Bierleidingen in de vloer van het brouwhuis

‘Heel belangrijk is dat de beroemde bieren niets aan smaak inboeten.’

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

17

18

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

Verouderde flessenvulmachine zoals deze bij het brouwhuis werd gebruikt

de elektrische geleiding van de vloeistof. Hoe lager de geleidbaarheid, des te schoner de vloeistof - meestal water, maar in dit geval bier - is. ‘We doen daar voor een beroep op de ingebouwde klassieke debietmeters en controlemechanismen, waaronder alle mogelijke sensoren, die behalve de geleidbaarheid ook bijvoorbeeld alle andere parameters, zoals de temperatuur, in de gaten houden. Tegelijk is de automatisering geheel op maat ontwikkeld voor dit project, omdat dit niet eerder is gedaan.’ Het systeem moet volgens Vanneste dag en nacht autonoom kunnen draaien, zonder dat er een ­p ersoon aanwezig hoeft te zijn. Tot nu toe zijn geen kinder­ziektes geconstateerd. ‘Dat komt doordat alles op voorhand uitgebreid is getest, waarmee we ook hopen te verzekeren dat we in de toekomst geen problemen zullen tegenkomen.’

‘Illegaal bier aftappen is gezien de diepe ligging van de leiding zo goed als onmogelijk.’

Heel belangrijk voor de brouwerij is dat beroemde ­bieren als Brugse Zot en Straffe Hendrik door het nieuwe proces niets aan smaak inboeten. Een geautomatiseerd systeem kan smaak natuurlijk niet meten of ­liever proe-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

19

Brouwketel binnenzijde

‘De belangstelling uit het buitenland voor de ondergrondse leiding is groot.’

onmogelijk. Bovendien is het materiaal te hard om er snel doorheen te geraken. Vanneste: ‘Mocht iemand een poging wagen, dan zijn er verschillende automatische detectiesystemen die lekken of aftappunten opmerken. Wij weten het onmiddellijk als er iets fout gaat of iemand iets fout doet en kunnen dan meteen maatregelen nemen.’

Leiding in delen geboord ven, maar de consument kan dat wel. ‘Nog niemand heeft bij ons geklaagd. Ook hier zijn tevoren veel testen gedaan en alle parameters gecontroleerd, ook in het laboratorium. We blijven zeker de komende tijd testen uitvoeren, omdat we de kwaliteit van onze bieren te allen tijde willen kunnen garanderen.’ Illegaal bier aftappen is gezien de diepe ligging van de leiding zo goed als

20

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

De leiding is niet aan één stuk geboord. Dat is niet mogelijk. ‘Het is een opeenvolging van een aantal boringen geworden. De langste boring was 900 meter’, aldus Xavier Vanneste. De aanleg van de bierleiding is trouwens door hem bedacht. ‘Ik kwam op het idee toen ik zag dat mensen bezig waren met nutsleidingen onder de grond en ben met hen in gesprek gegaan. Een wens van de overheden was dat we diep

genoeg zouden gaan zitten, soms tot dertig meter, om te voorkomen dat we in conflict zouden raken met huidige en eventueel toekomstige nutsleidingen.’ De doorsnede van de bierleiding is 30 centimeter. Er lopen vier buizen doorheen met diameters variërend van 30 mm tot iets meer dan een centimeter. Twee daarvan zijn bestemd voor het transport, de andere twee worden dan gereinigd met een CIP-installatie, Clean In Place. ‘Nu na het maken van de aansluitingen, de automatisering en het installeren van kleppen, pompen en kuismechanismen alles is getest en werkt, en de camions uit het stadscentrum zijn verdwenen, heeft De Halve Maan een flinke reductie van zijn ecologische voetafdruk gerealiseerd.’

Groei Sinds Xavier Vanneste aan het roer staat van De Halve Maan in Brugge gaat het uitstekend met de brouwerij. Het bedrijf groeit jaarlijks met 15 à 20 procent en de export van speciaalbieren als Straffe Hendrik en Brugse Zot maakt inmiddels een derde van de totale productie uit. Om die groei te kunnen opvangen is op industrieterrein Waggelwater bij Brugge een eigen bottelarij gebouwd, die sinds 2012 een oppervlakte heeft van 5.000 m2. In 2015 is de brouwzaal in de brouwerij volledig vernieuwd en in capaciteit verdrievoudigd. Elke centimeter van de 150 m2 grote en niet uit te breiden ruimte is - dankzij heel wat denkwerk en creativiteit - nu benut.

Het hele proces is inmiddels vernieuwd, geautomatiseerd en milieuvriendelijker dan ooit.

De belangstelling uit het buitenland voor de ondergrondse leiding is groot. De ingebruikname is voor tientallen media aanleiding geweest naar Brugge te reizen.

‘We voeren bier uit naar Nederland en negentien andere landen en zijn bijvoorbeeld ook aanwezig in Japan. Daar zit zelfs een Brugse Zot-café. In oktober hebben we, tijdens een handelsmissie onder leiding van koning Filip, een nieuwe importovereenkomst met de Japanners gesloten.’ ‘Ondergrondse leidingen voor het transport van vloeistoffen zijn wel te vinden en zelfs vrij gebruikelijk in andere sectoren, zoals de olie- en gassector, maar in de bierbrouwerswereld zijn ze vrij uniek’, vertelt Vanneste nog. ‘Alleen in Duitsland is er iets gelijkaardigs, maar toch net weer anders.’ Zijn bedrijf had ook de brouwerij kunnen verplaatsen om een einde te maken aan het vervuilende en verstorende vervoer door de stad, maar dat is volgens hem nooit een optie geweest. Het bedrijf is al 160 jaar aan het Walplein, waar in 1564 al bier werd gebrouwen, gevestigd en straalt daardoor een bepaalde authenticiteit uit die Vanneste niet kwijt wil.

Bovendien is de brouwerij, waar ook rondleidingen worden gegeven, een trekpleister voor veel bezoekers van Brugge.

13511

De raad spreekt

Automatiseren blijft mensenwerk Jaarlijks komt, inmiddels al zestig jaar lang, de grote raad van Automatie PMA bij elkaar om de trends in hun vakgebied en de verslaggeving ervan te bespreken. Dit jaar gebeurde dit bij De Gruyterfabriek, waar naast wijze woorden van de raad, ook enkele veelzeggende geschiedenislessen werden genoten. De inzichten voor 2017?

Zet verdere stappen in digitalisering en systeemintegratie, maar houdt aandacht voor de volgende generatie, zowel voor wat betreft onderwijs als duurzaamheid en de durf om echt samen te werken aan verandering. Liam van Koert

22

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

H

‘Voor bedrijven is er een belangrijke les te leren uit De Gruyters historie.’

et is een bijzondere locatie met een bijzonder verhaal: De Gruyterfabriek in ’s Hertogenbosch. Ooit de grootste kruidenier van Nederland met honderden winkels in het land en vele duizenden werknemers, hield De Gruyter er een eigenzinnige bedrijfsvoering op na.

Zo hield het de hele keten in eigen hand. Van het graantransport vanuit Hongarije, tot en met de productie en verkoop. Elk product werd zelf gemaakt en vermarkt volgens één eenduidige formule. Elke winkel zag er precies hetzelfde uit met precies dezelfde producten van constant hoge kwaliteit. Hiertoe investeerde De Gruyter flink in de modernste productiemiddelen en dit bleek zo succesvol dat tijdens de hoogtijdagen

zelfs alle aandelen Albert Heijn in handen van het sterk hiërarchische, katholieke familiebedrijf waren.

Verjongen en veranderen Toch leert de geschiedenis ons dat niet De Gruyter, maar Albert Heijn als grote kruidenierswinnaar uit de bus kwam. Hoe dit zo ver kon komen? Eigenlijk valt dit

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

23

SMARTER PRODUCT USABILITY Sven-Philipp Abraham

SMARTER PRODUCT USABILITY

Product Management

ZO EENVOUDIG LEEST MEN BARCODES TEGENWOORDIG. OP CAMERA GEBASEERDE CODELEZER DCR 200i

Product Center Ident + Vision

Dankzij de Setup Wizard in drie minuten in bedrijf genomen.

De nieuwe DCR 200i identificeert snel en betrouwbaar 1D en 2D codes, óók bij ongunstige omstandigheden.

easy handling. www.leuze.nl 13452a

Ga voor de max!

Zoek toegevoegde waarde!

ve r Alles o 4.0 trie s u d In ie energ t . en de o ms k e o t e ! v an d b e ur s In één

HANNOVER MESSE 24 t/m 28 april 2017 ▪ Hannover ▪ Duitsland hannovermesse.com

Get new technology first

Hannover Consultancy B.V. ▪ Tel. +31 18 4 69 30 50 ▪ info@hf-netherlands.com 13685

24

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

t­ erug te voeren tot slechts een handjevol cruciale beslissingen. Op de eerste plaats was er de opkomst van het nieuwe zelfbedieningsconcept. De directie van De Gruyter, die inmiddels redelijk op leeftijd was, was wel in Amerika wezen kijken hoe dit in zijn werk ging, maar geloofde er niet in. In Nederland zou zoiets nooit werken. Albert Heyn, waarvan de aandelen inmiddels verkocht waren om ook in Duitsland De Gruyterwinkels te kunnen openen, had een aanzienlijk jonger management dat wel klaar was voor verandering. Zij zetten vol in op zelfbediening. Bovendien zochten zij de samenwerking, met producenten en met winkeliers. Waar De Gruyter voor een nieuw product eerst de hele productie moest opzetten, besteedde Albert Heijn het uit en had het al lang en breed in de winkel voordat De Gruyter zover was.

En waar De Gruyter een groot deel van haar vermogen vast had zitten de stenen van de winkels, kon Albert Heijn zich door samenwerken met winkeliers in franchiseconstructies, volledig richten op de logistiek.

‘Hoe leid je de volgende generatie op voor banen die er nog niet zijn?’

Aandacht voor de mens Voor bedrijven vandaag is er volgens de raad – die gepokt en gemazeld is door de industriële praktijk – een belangrijke les te leren uit De Gruyters’ historie. De tijd wacht op niemand en de veranderingen ingegeven door verdergaande digitalisering zullen dan ook het grote thema blijven in 2017. Dat begint bij aandacht voor het ontsluiten van sensordata uit machines en installaties, deze omzetten in waardevolle informatie waarop gestuurd kan worden, voor bijvoorbeeld - maar beslist niet alleen - onderhoud en lifecycle-management.

Want deze informatie is ook waardevol voor het ontwerp van een nieuwe generatie machines of installaties. Dat betekent wel dat informatie gedeeld moet worden. Met andere afdelingen, maar ook met toeleveranciers en klanten. Dit is deels een technisch vraagstuk. Hoe laat je systemen dezelfde taal spreken en waarborg je tegelijkertijd de veiligheid en beveiliging? Maar het is vooral ook een menselijk vraagstuk. Meer uit de sensor halen kan al vele jaren. Maar dit omzetten in kennis vergt menselijke inspanning en de juiste cultuur. Om nog maar niet te spreken van de stap van kennis naar wijsheid: het bor-

gen van kennis zodat ook derden deze kunnen inzetten.

Dat brengt ons bij een laatste punt dat wat de raad betreft een nimmer aflatende aandacht vereist: de volgende generatie. Hoe leid je die op voor banen die er nog niet zijn? Welke gereedschappen geef je ze mee zodat ook zij aan een duurzamere wereld kunnen bouwen?

En ineens blijkt dat een vakblad dat af en toe back-tobasics gaat dan helemaal zo slecht nog niet. Hoe werkt de natuurkunde achter al die metingen en wat betekent de uitkomst? Een geruststellende gedachte als ook de volgende generatie engineers de zeer precieze realtime antwoorden die toekomstige systemen ons ongetwijfeld zullen geven, niet klakkeloos voor waar aannemen, maar ze ook weten te beoordelen en duiden.

Wij wensen je dan ook een wijs 2017!

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

25

WIB info Europese verenigingen “eindgebruikers van automatiseringstechnologie in de procesindustrie” (NEWE) bereiken overeenstemming over verdere samenwerking.

Er is consensus om te bewegen in de richting van open, veilige en interoperabele procesregelsystemen, die Industry 4.0 kunnen faciliteren. Tom Kuperij

B

estuursleden en managers van de Europese gebruiker-verenigingen van automatiseringstechniek in de procesindustrie hielden hun 5-de jaarlijkse stuurgroepvergadering in Maastricht op 20 september 2016.

De verenigingen NAMUR, EI, WIB en EXERA, kortweg “NEWE”, vertegenwoordigen meer dan 250 toonaangevende bedrijven die gebruik maken van instrumentatie tot complete software-oplossingen voor de automatisering van hun procesinstallaties. Doel van de bijeenkomst was om voortgang op gebieden van gemeenschappelijk belang verder af te stemmen, te versterken en te coördineren.

Pr oc es s Automatio n Us er s’ As so ciatio n Mee r info rmatie : ww w.wib.n l

Meer informatie Voor WIB: manager@WIB.nl (Tom Kuperij, NEWE-16 secretaris), Voor Evaluatie International: info@evaluation-international.com (Peter Russell), Voor Namur: office@namur.de (Heinrich Engelhard), Voor EXERA: philippe.genoux@exera. com (Philippe Genoux).

Links naar de NEWE verenigingen: www.evaluation-international.com www.exera.com www.namur.net www.wib.nl

“NOA” (NAMUR Open Architecture) concept en ExxonMobil, een vooraanstaand WIB lid, presenteerde haar visie als onderdeel van een nieuw “Open Process Automation” controle systeemarchitectuur, georganiseerd als forum in de “Open Group”. De NEWE-verenigingen zijn vastbesloten hun inspanningen te coördineren om een toekomstbestendige architectuur te realiseren.

Open communicatie (FDI)

Gestandaardiseerde, intelligente systeeminterfaces zijn de belangrijkste succesfactoren om de voorDe link naar de ‘Open Group’: delen van Industry 4.0 in de prowww.opengroup.org/open-processcesindustrie te bereiken. Zij vormen automation de basis om onze ker nprocessen, “supply chain” en “asset life De belang rijk ste onder wer pen cycle”, evenals “verticale integrawaar­v oor afspraken zijn gemaakt, tie”, transparanter en efficiënter te zijn gericht op de vaststelling van gemeenschappelijke maken. FDI (Field Device Integration) is een grote stap standpunten over de huidige en toekomstige Europese voorwaarts om veldapparatuur automatisch te inteen internationale normalisatie, met name op het gebied greren in automatiseringsnetwerken door middel van van de ontwikkeling van de interconnectiviteit van open gestandaardiseerde, leverancier-onafhankelijke methoprocescontrole- en communicatiesystemen. Dit is nooddes en procedures. FDI zal de taken van onze automazakelijk om aan de datacommunicatie-eisen voor toetion engineers vereenvoudigen en voorkomen dat indivikomstige implementatie van efficiënte en economische duele handmatige integratiehandelingen nodig zijn. Dus procesbesturingssys­temen en de facilitering van Indusgeld besparen en veiligheid en beschikbaarheid bevortry 4.0 te kunnen voldoen. deren. Om op de lange termijn voordelen te behalen, zijn certificering van systemen en pakketten, evenals de Open architecture invoering van een open leverancier-neutrale interface Alle deelnemende partijen erkenden de urgentie voor (OPC UA) belangrijke stappen. ontwikkeling en het bereiken van duurzame “open sysNAMUR heeft activiteiten ingezet om bestaande normen temen” om de toekomstige behoeften te vervullen en (inclusief OPC UA) en methodes samen te smelten en zal bijgevolg FDI bevorderen en implementeren. De NEWEde technische en commerciële kernoorzaken van probleverenigingen zullen deze ontwikkeling nauw volgen en men met de huidige procesbesturingssystemen te overwinnen, evenals het bieden van intrinsieke cybersecuzullen naar verwachting deze aanbeveling ondersteurity oplossingen. NAMUR presenteerde haar visie in haar nen.

26

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

WIB geniet exclusieve gastvrijheid in Automatie | PMA. De verant woording voor de gepubliceerde kopij op deze pagina ligt bij WIB.

Markt & techniekchniek

Nieuw Plantweb digitaal ecosysteem Emerson bouwt verder op decennia aan ervaring in automatisering en introduceert het uitgebreide digitale ecosysteem Plantweb. Dit is een schaalbare portfolio van op normen gebaseerde hardware, software, slimme devices en diensten om op een veilige manier industrieel Internet of Things (IoT) te implementeren, met een meetbare verbetering van de bedrijfsprestaties. Het systeem ondersteunt niet alleen veilige procesbesturing, veiligheids- en assetmanagementsystemen, maar ook ondernemingsbrede activiteiten met een uitgebreid portfolio. Plantweb stond voorheen bekend als het meest geavanceerde procesbesturings- en veiligheidsnetwerk in de industrie. Nu maakt het gebruik van de kracht van industrieel IoT om de verzamelde digitale informatie te verspreiden over de gehele productieonderneming. Het biedt bovendien een architectuur voor on-premise applicaties. Plantweb vormt een uitgebreid platform om producenten te helpen Top Quartile prestaties te leveren op

het gebied van veiligheid, betrouwbaarheid, productie en energie. Wat zoveel wil zeggen al dat de bedrijfsactiviteiten en het rendement op geïnvesteerd vermogen tot de beste 25 procent van vergelijkbare bedrijven behoren. Het Operational Certainty programma dat Emerson onlangs aankondigde, biedt een duidelijke businesscase voor investeringen in industrieel IoT. Het programma legt de nadruk op het aanpakken van specifieke uitdagingen waar een bedrijf voor staat en het bereiken van meetbaar succes tegen een beperkte investering. Plantweb biedt door samenwerking met partners een breed scala aan producten zoals Pervasive Sensing, meet- en analysetechnologiën; Secure First Mile, security architectuur; Plantweb Insight Sof tware, IT-vriendelijke applicaties; Plantweb Advisor Software, adviessuite die prestaties monitort; AMS ARES Platform, een softwareassetmanagementplatform, Altijd Mobiel, Connected Services en Microsoft Azure en IoT cloud.

Filter-drukregelaars met het hoogste debiet ASCO Numatics introduceert een nieuwe filterlijn, 651. Drukregelaar en olienevelaar (FRL)-lijn persluchtverzorgingsapparatuur met het hoogste debiet voor haar grootte in de industrie. Deze nieuwe lijn breidt de 650 familie uit met producten met 1/8” en 1/4” poortmaten. ‘De serie FRL 651 vergt minder ruimte en is ontworpen om te passen in compacte applicaties en in machines die een lager volume perslucht nodig hebben,’ zegt Enrique Pelayo, Product Marketing Manager voor persluchtverzorgingsproducten. ‘Met de hoogste doorstroom voor hun grootte, zijn ze zeer betrouwbare persluchtverzorgingsproducten en ideaal voor verpakkings- en andere toepassingen die ruim-

Meer informatie www.emerson.com

Meer informatie www.asconumatics.nl

tebesparende ontwerpen vergen.’ De uitgebreide serie 651 bestaat uit hoog- en laagtemperatuurversies (-40 °C tot 80 °C) en kan worden gebruikt voor toepassingen in een breed scala van industrieën, waaronder die in ruwe omgevingen. De modulaire filter-drukregelaarproducten zijn van een robuuste constructie en eenvoudig samen te bouwen, te monteren en te positioneren. De nieuwe manifold eindplaatflenzen zorgen ervoor dat de onderhoudsmonteur de manif oldsamenbouw kan ver wijderen zonder leidingen los te koppelen. De aan de voorzijde gemonteerde, verzonken manometers zijn gemakkelijk af te lezen en zijn uniek in producten van dit type.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

27

Markt & techniekchniek

Nieuwe Smart Wiring-software. daarbij is dat er voor de bedraEplan lanceer t de nieuwe ding geen schema nodig is Smart Wiring-software waarMeer informatie waardoor de inter­pretatie van mee ze nieuwe mogelijkheden www.eplan.nl deze vaak complexe docucreëert voor de bedrading van mentatie overbodig wordt. De schakelinstallaties. Het syssoftware visualiseert de monteem is eenvoudig in gebruik tage-layout, apparaten, verdoordat de schakeltechnische bindingen en routeringstrajeckennis in het systeem veranten. Maar zelfs zonder een 3D-layout van Eplan Pro kerd is. Dat biedt voordelen bij een krappe persoPanel kan Eplan Smart Wiring worden gebruikt om neelsbezetting. Daarbij kan de software ook op de productiviteit te verhogen. Verbindingslijsten mobiele apparaten gebruikt worden. De software, en bedradingslijsten kunnen bijvoorbeeld worden die sinds begin september voor klanten beschikvoorbereid in andere ECAD-systemen, in MS Excelbaar is, opent compleet nieuwe perspectieven voor formaat worden ingelezen en vervolgens worden de bedrading van schakelinstallaties. De belangverwerkt. De automatische projectvergelijking voor rijkste highlight zit hem in de eenvoud van het syslast minute veranderingen verzekert dat alle verteem: de overzichtelijke, touch-geoptimaliseerde anderingen tijdig bij de productie komen en worgebruikersinterface is geschikt voor mobiele appaden uitgevoerd. Probleem- en foutmeldingen, staraten en daarom altijd klaar voor gebruik bij de tusrapporten en fabricageprotocollen zijn met één schakelkast. Net zo belangrijk is dat de kennis nu druk op de knop beschikbaar en kunnen vervolniet meer alleen in de hoofden van de mensen, gens per e-mail worden verstuurd naar de engineemaar ook in het systeem verankerd is. ring of naar de verantwoordelijke personen bij de Stapsgewijze aanwijzingen voor de bedrader productieplanning. maken het proces kinderlijk eenvoudig. Bepalend

28

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

Markt & techniekchniek

Betere toevoer suikerriet bij Thaise suikerfabriek om voor de Unidrive M600 te kiezen is de taakgeHet Thaise Mitr Phol Sugar Corp is de grootste suibaseerde ingebruikname, diagnose en onderhoud kerproducent van Azië. Recent werd de aandrijving die helpen om de downtime bij hoog-volume fabrievan de belangrijkste transportbanden vervangen ken als die in Thailand verder te verkleinen. ‘Unidoor een Control Tech­n iques Unidrive M600 fredrive M600 heeft onze performance aanzienlijk quentieregelaar met SI-encodermodule om efficiverbeterd’, stelt een zegsman van de fabriek. ‘We ënte levering van suikerriet aan de verschillende kunnen nu bijvoorbeeld in de RFC-A modus geduprocesstations te waarborgen. Jaarlijks produrende 3 seconden met een overbelasting van 180% ceert het bedrijf in verschillende fabrieken 2 milwerken. Bovendien zijn we erin geslaagd om de joen ton suiker. Hiervoor moet ongeveer 20 miljoen stilstand van één tot anderhalf uur terug te brenton suikerriet worden verwerkt. ‘We hebben in het gen naar slechts 30 minuten mede door gebruik verleden verschillende aandrijvingen voor deze van de Unidrive M Connect inregeltool.’ Unidrive toepassing gebruikt, maar we voelden ons zeer M Connect zorgt voor het inregelen, optimaliseren aangesproken door de Unidrive M600’, legt de heer en monitoren van het aandrijfsysteem en maakt Wanchai Satchawan uit. Hij is “electrical & automagebruik van grafische tools om tion Manager” bij de fabriek. de gebruikerservaring te verDe SI-Encoder module is voorbeteren en te vergemakkelijzien van een incrementele ken. Voor ervaren gebruikers encoderingang voor closed Meer informatie zijn er ook “dynamic drive” loop Rotor Flux Control voor www.emerson.com logische diagrammen en verinductiemotoren (RFC-A) in beterde doorzoekbare listings.

Unidrive M600 toepassingen.

Een andere belangrijke reden

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

29

profinieuws

Maak kennis met IO-Link IO-Link is de eerste gestandaardiseerde IO-technologie wereldwijd (IEC 61131-9) voor communicatie met sensoren en actuatoren. De krachtige point-to-point communicatie is gebaseerd op de lang bestaande 3-draads sensor en actuatorverbinding zonder bijkomende eisen aan het kabelmateriaal. Dus, IO-Link is geen veldbus maar de verdere ontwikkeling van de bestaande, beproefde en geteste aansluittechniek voor sensoren en actuatoren.

Dinsdag 11 april houden wij een workshop waar wij u laten kennismaken met de functionaliteiten, het gemak en de basisregels van het gebruik van IO-Link. Een workshop waar u uitgebreid inzicht in de IO-Link-technologie krijgt.

PI Ne de rl an po st bu s 36 d 38 30 AK Leu 6, ww w. pr ofi sd en bu s.n l

Productnieuws van onze leden

Multiprotocol IO-Link master beschermingsklasse IP67 en IP69K De TBEN-L-8IOL voor Profinet, ethernet/IP en Modbus TCP biedt indrukwekkende eigenschappen met een additionele power ­s upply voor actuato-

Onze experts gebruiken voorbeelden om u te laten zien hoe gemakkelijk het is om de configuratie, plc-integratie en het IO-Link apparaat te vervangen. Tussendoor is er natuurlijk genoeg tijd om de experts aan de tand te voelen betreffende de functionaliteiten. Ook zal er een marktplaats zijn waar u de individuele fabrikanten kunt spreken en kennis kunt maken met de beschikbare IOLink componenten.

ren, geoptimaliseerd power management en eenvoudige IO-Link integratie. www.turck.nl

lichtscherm; nu mét IO-Link Balluff’s lichtscherm BLA0003 biedt vele meetinstellingen

Kom het ervaren op 11 april 2017!

zoals object diameter, object positie, diameter en positie van het gat, baankantsturing en extra modi zoals nominale/actuele vergelijking. Daarnaast beschikt hij ook over een telfunctie; meten en tellen kan

Geef u op via: www.IO-Link.nl

hij tegelijk. www.balluff.nl

Sensoren met inspraak Met de druksensor dTRANS p35 en de temperatuursensor dTRANS T1000 zijn de eerste JUMO-producten met een IOLink-interface op de markt. Beide sensoren zijn breed inzetbaar, van werktuigmachines tot aan de levensmiddelenindustrie. www.jumo.nl

30

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

Beurzen

SPS IPC Drives 2016 omarmt de cloud Cybersecurity blijft zorg Wie wil weten wat the-state-of-the-art in aandrijven en besturen is, gaat naar Neurenberg. De SPS IPC Drives is grootste beurs in Europa in zijn soort en kon ook dit jaar rekenen op meer dan 63.000 bezoekers.

De meest opmerkelijke trend? De industrie lijkt de cloud dan toch te ­omarmen. Liam van Koert

dende rekenmeester. Industry 4.0 gebruikt hiervoor de cloud. Na een periode van argwaan, lijkt de industrie deze dan toch te omarmen.

@ your service Industry 4.0 begint aardig ingeburgerd te raken. De grote chocolade 4.0 letters op zo’n beetje elke stand, doen bijna mainstream vermoeden. Grote verschil met vorig jaar? Er zijn veel meer werkende demo’s. Want, zo is de inmiddels ook mainstreammening: je moet 4.0 niet alleen met de mond belijden. Nu zal menig exposant tegelijkertijd vertellen dat er eigenlijk niet heel veel nieuws onder de zon is. De race naar het volledig geautomatiseerd produceren van seriegrootte 1? Dat noemden we voorheen gewoon mass customisation. De integratie van slimme componenten in industriële netwerken? In de jaren tachtig van de vorige eeuw noemden we dat CIM (Computer Integrated Manufacturing). Toch maakt dit laatste acroniem ook meteen het verschil goed duidelijk. CIM gebruikte een mainframe als allesverbin-

Wanneer we met de verschillende exposanten over de cloud en 4.0 spreken, doen we er goed aan een aantal zaken helder uit elkaar te houden.

Op de eerste plaats is de cloud niet het internet. Eigenlijk is de cloud meer een architectuur, terwijl het internet het totaal aan servers en hun onderlinge verbindingen omvat. Zo is het prima mogelijk een eigen datacenter te bouwen en hierin fysiek van het internet gescheiden een of meerdere “private clouds” onder te brengen. In deze clouds kan je data opslaan en services aan gebruikers van die cloud aanbieden. Bevinden deze gebruikers zich niet binnen het eigen netwerk? Dan heeft men het internet nodig.

In de praktijk gaat natuurlijk niet iedereen een eigen datacenter bouwen, maar zijn er tal van aanbieders - met

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

31

Beurzen Amazon, Google en Microsoft als de bekendste - die een Virtual Private Cloud omgeving bieden waarop cloudservices kunnen draaien. En clouddiensten? Die zijn er in Neurenberg zo ver het oog reikt. Nog niet om een machine aan te sturen - Motion as a Service, wie durft?

- maar wel om data uit de besturing te ontsluiten en met elkaar te delen. Voornaamste beweegreden is dat zowel machinebouwers als eindklanten zo beter inzicht hebben in de actuele prestaties van hun productiemiddelen.

Je kan de cloud gebruiken om een alarmmelding te sturen, maar ook om gezamenlijk storingen op afstand op te lossen, of voor productieoptimalisatie en OEE. Voordeel van de meeste clouddiensten is bovendien is dat ze in een browser draaien. Dus als je eenmaal bent ingelogd met bijbehorende rechten, dan heb je alle relevante informatie altijd, overal en met elk willekeurig apparaat tot je beschikking. Mits je internet hebt natuurlijk.

Verschillende beveiligingssmaken Ziehier ook het grootste voorbehoud van industriële clouddiensten. Cybersecurity blijft een van de grootste Industry 4.0 zorgen. Hoe houd je de boel veilig? Het blijkt dat hier per leverancier verschillend over gedacht wordt, al is er wel een drietal “hoofdsmaken” te onderscheiden. De meest aangeboden manier in Neurenberg lijkt het opzetten van een VPN-tunnel middels een speciale router. Ook een rechtstreekse versleutelde verbinding tussen plc en cloudserver middels OPC UA (128 of 256 bits) wordt door steeds meer besturingsaanbieders ondersteund. Tot slot zijn er ook exposanten die kiezen voor een extra lokaal opslagmedium voor plc-data (per plc) en een extra firewall, zodat er nog maar één zwaarbeveiligde poort richting de boze buitenwereld open staat. Is het hiermee veilig? Volgens de aanbieders veilig genoeg, omdat de aangeboden diensten slechts eenrichtingsverkeer betreffen: data vanuit de machine naar de cloud. Niet andersom.

Toch zijn er ook nog tegengeluiden te horen in Neurenberg. Volgens diegenen is geen enkel systeem 100 procent waterdicht. Bovendien zijn er nog heel wat juridische haken en ogen die nog lang niet zijn opgelost. Wie is bijvoorbeeld verantwoordelijk in het geval van een hack? En van wie is welke data?

Vooralsnog lijken de voordelen het van de voorbehouden te winnen. Service is meer en meer de activiteit waarmee het geld verdiend wordt. Tijden en businessmodellen veranderen. Van dat besef lijkt men op de SPS in elk geval doorgedrongen.

32

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

Een machine binnen twee minuten in de cloud Een voorbeeld van Nederlandse bodem

IXON groeit hard. Zo hard zelfs dat het besloot dit jaar naar de SPS in Neurenberg af te reizen. Hier kon hun remote-oplossing voor machinebouwers op veel interesse rekenen. Volgens Niels Heijnen heeft dit te maken drie onderscheidende dingen. De IXrouter en het cloudgebaseerde IXplatform zijn veelzijdig, laagdrempelig en betaalbaar.

Ooit was IXON een systeemintegrator van complexe machines en productiesystemen. Voor wat er niet was schreven ze hun eigen software en zo nodig ontwikkelden ze zelfs hun eigen printplaten. Ook na de oplevering stond IXON hun klanten bij met raad en daad. Waren er problemen tijdens de productie? Dan was IXON snel ter plekke om de storing op te lossen.

Zelf eerste gebruiker Volgens Niels Heijnen, productmanager bij IXON, was het deze combinatie van kennis en activiteiten die aanleiding gaf voor de ontwikkeling van de IXrouter en het IXplatform. ‘Hoe goed je een machine ook bouwt, storingen zijn onvermijdelijk. Maar het op locatie oplossen kost veel tijd. We wilden enkele jaren geleden daarom op afstand op machines kunnen inloggen om ze te monitoren. En omdat we niets vonden wat aan onze wensen voldeed, maakten we het zelf.’ De IXON-oplossing – een router die plc’s veilig met de cloud verbindt en een webomgeving waar de plc-data met enkele klikken aan dashboards wordt gekoppeld – bleek een hit. Door mond-tot-mondreclame werd de vraag in twee jaar tijd zo groot dat IXON besloot zich volledig op remote-services te richten. Inmiddels draaien er duizenden systemen wereldwijd.

Laagdrempelig Nu is “remote” en “cloud” niet nieuw. Dus wat maakte de IXrouter en het IXplatform zo populair bij machinebouwers? ‘Dat is echt de laagdrempeligheid’, weet Heij-

Beurzen

nen. ‘Ja, er zijn producten waarmee je snel een veilige VPN-verbinding met een machine opzet. Maar de combinatie met een cloudplatform waarop je rolgebaseerd met dashboards aan de slag kan, dat kom je niet veel tegen. En zeker niet zo gebruikersvriendelijk, veelzijdig en betaalbaar als het onze.’ Gedurfde woorden die een kleine demonstratie vereisen van de functionaliteit zoals die begin 2017 beschikbaar zal zijn. ‘Wanneer we de plc aan de IXrouter hebben gekoppeld en de router aan het internet, dan zet de router automatisch een VPNverbinding op met onze hoofdserver in Amsterdam. Dit hebben we in dit geval lokaal gesimuleerd - het internet op beurzen is nooit om over naar huis te schrijven - maar dit neemt normaliter niet meer dan twee minuten in beslag. Vervolgens loggen we in met ons nieuwe account en selecteren we middels welk protocol er met de plc gecommuniceerd wordt en welke variabelen we willen binnenhalen. Dit kan bijvoorbeeld een alarm zijn, waarbij we het IXplatform gebruiken voor het sturen van een pushbericht. Maar het kunnen ook variabelen zijn die realtime informatie geven over “gezondheid’ van de machine of over OEE. Deze koppel je vervolgens aan grafiekjes, taartdiagrammen of metertjes en klaar is Kees.

Hierbij kan je ook aangeven wie wat mag zien, zodat de

machinebouwer en eindgebruiker samen kunnen werken aan productieoptimalisatie, zonder dat concurrentiegevoelige informatie wordt gedeeld. En omdat alles webbased is, zijn systeemupdates niet nodig en is alles via een app ook op een tablet of telefoon te bekijken.’

Businessmodel Bij laagdrempelig gebruik hoort volgens Heijnen ook een laagdrempelig businessmodel. In plaats van het veel voorkomende abonnement op clouddiensten, betaal je bij IXON daarom een eenmalig bedrag per router. Voor de ethernetvariant is dit 450 euro, voor de 3G variant 540 euro. Vervolgens is de router gedurende zijn hele levensduur online. Voor de kosten hoef je het dus niet te laten. Die heb je na één storing terugverdient, helemaal omdat het aantal plc’s dat je mag koppelen onbeperkt is. Maar het bedenken van nieuwe businessmodellen is volgens Heijnen vooral van toepassing voor hun klanten.

‘Je ziet dat service en performance gedurende de levenscyclus een steeds belangrijker onderdeel worden van de propositie van machinebouwers. Zo hebben we al klanten die het IXplatform gebruiken voor een “pay per use” model. Je betaalt dan niet voor de machine, maar voor het aantal gedraaide uren of geproduceerde producten.’

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

33

verbinding

LoRa, één jaar later De sensoren worden in eerste instantie gebruikt om te controleren of de wisselverwarming het doet. ProRail zoekt ook uit wat de gebruiksaspecten van LoRa zijn: hoe lang gaan de batterijen mee, waar is dat van afhankelijk? Hoe stabiel is de radioverbinding? Wat is de invloed van weersomstandigheden? Wat doe je met de informatie?

Hoe krijg je toegang tot die data? Zijn de sensoren goed?

In eerste instantie wordt alleen de temperatuur gemeten; mogelijk wordt dit in de toekomst uitgebreid met het meten van luchtvochtigheid en trillingen.

Wat overal minder prominent genoemd wordt, is dat er aan het gebruik van LoRa kosten zijn verbonden. Er wordt immers gebruik gemaakt van de infrastructuur van KPN. Deze biedt een aantal verschillende bundels aan (zie tabel). Ook hier is duidelijk te zien dat het gaat om laagfrequente data.

De eerste Automatie/PMA van 2016 opende met een uitgebreide introductie over het “LoRa” sensornetwerk, dat net in Nederland actief was geworden in de regio Rotterdam. KPN beloofde eind 2016 heel Nederland af te dekken met LoRa, en die mijlpaal is goed gehaald - veel eerder dan gepland. Ook zien we inmiddels de eerste producten op de markt komen. Rob Hulsebos

L

oRa is een “low-power wide-area network” netwerk, speciaal bedoeld voor batterijgevoede sensoren die laagfrequent data uitsturen. Via KPN’s LoRa-infrastructuur wordt die data afgeleverd bij de besturing van de gebruiker. Omdat gebruik gemaakt wordt van de 868 MHz frequentieband, waarin een deelnemer maar 0,1% van de tijd een transmissie actief mag hebben (lees: 3,6 seconden per uur) is LoRa duidelijk niet bedoeld voor het hele snelle werk. Maar er kunnen wel grote afstanden (tot 10 km) mee overbrugd worden en de batterij-levensduur is omgekeerd evenredig aan de transmissietijd: jarenlang. Dat biedt mogelijkheden tot het maken van sensoren voor zaken waar we tot voor kort geen praktische gebruiksmogelijkheden ­z agen.

Eén zo’n toepassing was eind november in het nieuws: ProRail is LoRa aan het testen op de spoorwissels bij Utrecht Centraal. Met magneten worden de sensoren op de rails geklikt. Halverwege 2016 was er nog sprake van “Contracten voor 1,5 miljoen apparaten voor wissels bij Utrecht CS en de bagage-afhandeling op Schiphol” volgens de website tweakers.nl. Maar uit het applicatiebericht dat KPN over de ProRail-applicatie schreef, bleek dat de eerste tests nog maar met 4 sensoren worden uitgevoerd. Waarschijnlijk wordt bedoeld dat het KPN-netwerk capaciteit heeft voor 1,5 miljoen apparaten.

Naam bundel

LoRa-producten worden sinds kort in de markt gezet door het Eindhovense Metatronics, dat op de website www.axxiot.com een webshop heeft met diverse LoRa producten: een gps-tracker en een temperatuur/luchtvochtigheidsmeter. Verder is “The Things Network”, een organisatie van vrijwilligers, bezig om LoRa in Nederland uit te rollen met goedkope elektronica zodat ook met LoRa gewerkt kan worden zonder gebruik te hoeven maken van de KPN-infrastructuur. Wie zelf handson ervaring met LoRa op wil doen kan terecht bij RDM­ Maker Space in Rot terdam, die een maandelijk se hands-on introductiecursus geeft op diverse locaties in Nederland. De elektronica mag na afloop mee naar huis genomen worden om zelf verder te experimenteren.

Aantal

Aantal

Kosten “up”

Kosten “down”

Kosten bundel

Kosten

berichten

berichten

buiten bundel,

buiten bundel,

per jaar (euro)

­lokalisatie (per

“up”

“down”

per bericht (cent) per bericht (cent)

Mostly

300 / dag

30 / dag

0,01

0,05

12

2

Often

100 / dag

10 / dag

0,01

0,05

10

2

jaar, euro)

Regular

10 / dag

1 / dag

0,1

0,5

8

2

Sometimes

10 / maand

1 / maand

1

5

6

2

Rarely

10 / jaar

1 / jaar

10

50

4

2

34

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

Kunbus netwerktap

Tijdens de WoTS liep ik de stand van Helmholz ­Benelux binnen en zag daar producten van een voor mij onbekende leverancier: Kunbus. Helmholz is de Nederlandse vertegenwoordiger van Kunbus geworden. Kunbus zelf is Duits (www.kunbus.de), en is sterk in embedded oplossingen voor diverse industriële netwerken (o.a. Profibus, Modbus/TCP, Ethercat en DeviceNet), pc-insteekkaarten, repeaters, redundancy switches en diagnosegereedschappen. Een aantal Kunbus-producten komt van de firma Comsoft, die begin 2016 zijn divisie industriële datacommunicatie aan Kunbus heeft v­ erkocht. Rob Hulsebos

E

en product waar mijn oog op viel was de “TAP 2100”, een ethernet netwerkmonitor die in staat is om twee 100 Mbit/s ethernetverbindingen te kunnen monitoren. Gelijksoortige producten van concurrenten kunnen meestal maar één ethernetverbinding monitoren, en dat is soms lastig als we willen volgen wat er op twee netwerken tegelijk gebeurt - bijvoorbeeld de inkomende data op een besturing op netwerk 1 en de uitgaande (bewerkte) data op netwerk 2. De TAP 2100 (Test Access Point) wordt steeds in de netwerkverbinding tussen twee apparaten ingebouwd heeft dus 4 connectoren - en van alle netwerkberichten

wordt een kopie gemaakt die via een Gbit-ethernetaansluiting naar een laptop/pc met analyzersoftware wordt gestuurd. Kunbus claimt dat de doorschakelvertraging 0 (nul) is. Alle ontvangen netwerkberichten krijgen een tijdstempel (op 10 ns nauwkeurig), zodat op de analyzer-pc ook vast te stellen is in welke volgorde netwerkberichten zijn verstuurd. Indien met Wireshark gewerkt wordt, moet hiervoor wel extra software op de pc geïnstalleerd worden. De prijs is ook zeer schappelijk voor een apparaat dat erg nuttig is bij het analyseren van ethernet- en applicatieproblemen.

advertentie

Hét laatste virtual reality nieuws als eerst

w w w . v r- n e w s . n u 13622a

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2017

35

Cyberkroniek

Het IoT en cybersecurity

Het Internet der Dingen komt op ons af en de trendwatchers claimen dat er de komende jaren miljarden “things” op het internet aangesloten gaan worden. Andere trendwatchers voorspellen al even hard dat dit cybersecurity-technisch goed fout gaat, want de beveiliging van de “things” is niet altijd op orde. En dat maakt dat hackers makkelijk miljoenen nieuwe te kraken apparaten kunnen gaan gebruiken. Een voorproefje daarvan is eind 2016 actief geweest: het Mirai-botnet, dat diverse Denial-Of-Service-aanvallen uitvoerde. Rob Hulsebos

Een botnet bestaat uit gehackte apparatuur die op afstand bestuurd kan worden door een “botnet herder”.

Deze geeft via internet opdrachten aan de (onvrijwillige) deelnemers in het botnet, bijvoorbeeld door iedereen tegelijkertijd een bepaalde website, een server of iets soortgelijks, te bestoken met netwerkverkeer. De kracht van een botnet zit hem in de aantallen, waardoor enorm veel netwerkverkeer naar een ander gestuurd kan worden. De aanval op beveiligingsonderzoeker en journalist Brian Krebs haalde een bandbreedte van 620 Gbits/s; een latere aanval op een Franse provider meer dan 1 Tbit/s. Websites en -servers gaan hierdoor meestal direct onderuit, en soms ook de provider die de aangevallen website host. Om de andere klanten te beschermen wordt de aangevallen partij dan ook nog weleens door de provider geweerd, uitgezet, afgekoppeld, of verzocht een andere provider te gaan zoeken.

Nu zijn botnets op zich niet nieuw, maar Mirai had wel een primeur: het maakte gebruik van slecht beveiligde apparatuur zoals routers, camera’s, digitale recorders en printers. De malware had kennis van meer dan 68 veelvoorkomende fabriekswachtwoorden, die eenvoudigweg allemaal werden uitgeprobeerd. Eenmaal binnen ging Mirai op zoek naar andere aanwezige malware, die prompt werd verwijderd. Mirai kan werken in het geheugen van het aangevallen apparaat en heeft dus ook geen

36

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

harde schijf nodig - die er vaak niet is in dit soort apparatuur. Valt de spanning uit of wordt het apparaat gereset, dan is Mirai weer weg, maar herinfectie volgt binnen enkele minuten. De omvang van het Mirai-botnet wordt geschat op zo’n 550.000 apparaten, maar 1/10 hiervan is al genoeg om een aanval uit te voeren. Eind oktober 2016 was Mirai nog steeds actief; het infecteerde additioneel nog eens 900.000 Duitse internetrouters. De eigenaren hiervan zullen hooguit gemerkt hebben dat hun internet af-en-toe wat traag reageerde terwijl hun router werd ingezet om elders iemand het leven zuur te maken.

Ook al lijkt het complex, de software achter het Miraibotnet is niet eens een technologisch hoogstandje.

Iedereen die interesse in de Mirai-software heeft, kan de broncode hiervan gewoon op internet vinden. De manier waarop het werkt is ongeveer hetzelfde als een stuk malware uit 1998. Maar pc’s en LAN’s zijn steeds moeilijker binnen te dringen. IoT-apparatuur is een veel makkelijker doelwit, waar we de komende jaren nog veel misbruik van zullen gaan zien. De apparatuur is slecht beveiligd, ook niet extra te beveiligingen, functioneert veelal geheel autonoom, heeft geen rapportagemogelijkheden, cybersecurity speelt voor leveranciers vaak geen rol en de gemiddelde gebruiker heeft weinig interesse in cybersecurity - zolang het direct uit de doos maar werkt.

Cyberkroniek

Van je vrienden moet je het hebben In deze rubriek is al enkele malen aandacht besteed aan de opkomst van “ransomware”. Nadat deze malware via een besmette website, attachment in een e-mail of via een usb-stick op een systeem is terechtgekomen, begint het met het coderen van allerlei bestanden op de harde schijf, zodat de originele inhoud niet meer te zien is. Na het betalen van losgeld in de vorm van bitcoins komt hopelijk de decodeersleutel jouw kant op, zodat de bestanden weer bruikbaar gemaakt kunnen worden.

Nu is de waarde van de bitcoin de laatste maanden snel gestegen, waardoor het losgeld steeds hoger wordt.

Het is natuurlijk goedkoper om een recente back-up te gebruiken, maar dan moet die back-up er wel zijn. Maar er zijn altijd mensen die geen back-up en geen geld hebben en toch graag hun bestanden terug willen.

De criminelen spelen hier op in en doen een voorstel: je kunt kan meehelpen om de malware verder te verspreiden! Wat je hiervoor moet doen is de malware doorstu-

ren naar twee bekenden; als zij hun losgeld betalen dan worden als beloning de eigen bestanden gratis teruggezet. Blijkbaar gokt men erop dat als iemand een e-mail van een vertrouwde afzender krijgt, deze ontvanger sneller geneigd is om ergens op te klikken - en dus met de ransomware besmet te raken. Het zal er uiteindelijk op neerkomen dat je geen enkele e-mail meer kunt vertrouwen, zelfs als die van een echte bekende komt.

Indicator of Compromise Het Nationaal Cyber Security Centrum heef t begin december een factsheet gepubliceerd getiteld Indicators of Compromise (IoC).

Een IoC is (verzamelde) informatie die kan helpen bij het identif iceren van malware op een netwerk of binnen een bedrijf. Soms wordt die niet gevonden door een virusscanner, een IDS (Intrusion Detection System), of een ander tool, maar op basis van vreemde of ongebruikelijke gebeurtenissen in een netwerk. Enkele voorbeelden: nieuwe bestemmingen voor uitgaand netwerkverkeer, inloggen van gebruikers op ongebruikelijke locaties of tijdens ongebruikelijke uren, toenames van databasetoegang, systeemherstarts, wijzigin-

gen in systeembestanden, zwaardere netwerkbelasting et cetera.

Dit zijn dan de “indicators of com-

Indicators of Compromise Pas dreigingsinformatie effectief toe

Factsheet FS-2016-02 | versie 1.0 | 8 december 2016

Als u verantwoordelijk bent voor het veilig houden van het netwerk van uw organisatie, zult u de term vaak horen: een IoC, oftewel een Indicator of Compromise. Kortweg is een IoC een aanwijzing die het mogelijk maakt de aanwezigheid van een specifieke dreiging binnen uw netwerk op te sporen.

Bij het ontvangen van een IoC vragen veel

Achtergrond

Incidenten binnen een netwerk blijven vaak lange tijd 1 onopgemerkt. Diverse malwarecampagnes zoals Carbanak en 2 SYNful Knock illustreren dat aanvallen soms jarenlang onzichtbaar kunnen blijven. Al die tijd kunnen aanvallers gevoelige informatie uit netwerken van getroffen organisaties exfiltreren zonder dat de getroffen organisaties daar zelf erg in hebben.

Doelgroep Informatiebeveiligers

organisaties zich af wat zij met een dergelijke IoC moeten doen. Hoe moet ik een IoC verwerken?

Wat ga ik dan vinden? En wat moet ik doen als ik er achter kom dat ook mijn organisatie is

Samenwerkingspartners Belastingdienst ING Bank NV

geraakt? Dit zijn allemaal begrijpelijke vragen waar deze factsheet antwoord op biedt.

1 https://securelist.com/blog/research/68732/the-great-bank-robbery-thecarbanak-apt/ 2 https://www.fireeye.com/blog/threat-research/2015/09/synful_knock__acis.html

promise” waarover in een IoC-document geschreven wordt. De IoC wordt voorzien van zoveel mogelijke contextinformatie en kan dan verspreid worden naar andere organisaties, die dit als hulpmiddel kunnen gebruiken om te controleren of men ook zelf niet getroffen is door dezelfde malware. Zien die dezelfde soort malafide activiteiten, dan kan dit een indicatie zijn dat dezelfde malware actief is.

De factsheet geeft verder tips over hoe men zelf een IoC kan opstellen, en wat interessante informatie kan zijn om erin op te nemen naast het wie/wat/waar/waarom/wanneer: gebruikte IP-adressen, domeinnamen, locatie en naam van bepaalde

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

37

Cyberkroniek bestanden, kenmerkende datapatronen, (Windows) registersleutels, DNS verzoeken, logging van mailservers en firewalls, logging van een SIEM (Security Information and Event Management) systeem, etc. Uiteraard kan het hier om gevoelige informatie gaan en veel organisaties zullen een IoC dan ook niet zomaar de wereld in willen sturen. Verspreiding van IoC’s wordt daarom gereguleerd met het Traffic Light Protocol, een classificatie die de verzender bepaalt: TLP-Rood, TLP-Orange, TLP-Groen of TLP-Wit. TLP-Rood betekent dat de informatie niet verder verspreid mag worden; bij TLP-Oranje (Amber) is verspreiding alleen aan collega’s en klanten op need-to-knowbasis toegestaan; bij TLP-Groen is verspreiding toegestaan doch niet op openbare blogs of websites; en TLP-Wit geeft aan dat het openbare informatie is. De NCSC-factsheet geeft niet aan hoe dit gereguleerd c.q. afgedwongen wordt, na onderzoek blijkt dit allemaal op vertrouwensbasis te gaan.

Uiteraard moeten ontvangen IoC’s ook verwerkt worden door deskundigen; dit kan een nieuwe stap zijn in de informatiebeveiliging van een organisatie. Bijvoorbeeld, de informatie in een ontvangen IoC kan gebruikt worden om firewallregels aan te scherpen, antivirussystemen te voorzien van informatie over malafide bestanden, detectieregels van IDS (Intrusion Detection Systems) aan te passen et cetera. Overigens zal niet elke IoC wijzen naar een daadwerkelijke aanwezigheid van malware in de eigen organisatie, maar het is uiteraard niet verkeerd om te controleren op aanwezigheid van geheel nieuwe malware, die ondanks alle beschikbare tooling soms toch nog onontdekt kan blijven.

De factsheet is te vinden op www.ncsc.nl/actueel/factsheets/factsheet-indicators-of-compromise.html. Naast de beschrijving van de opbouw van een IoC en de werkprocedure hieromheen, geeft het document verwijzingen naar andere factsheets en mogelijk bruikbare softwaretools. Opvallend vind ik dat het document niet aangeeft welke softwaretools er reeds op de markt zijn om IoC’s te kunnen schrijven, beheren en doorzoeken. Het zal ook niet de bedoeling zijn om IoC’s per fax rond te sturen en in een ordner te archiveren. Op de website www.openioc.org is meer informatie te vinden over een gestandaardiseerd (XML-gebaseerd) dataformaat genaamd OpenIoC, en tooling hieromheen. Bestanden in OpenIoC formaat kunnen ook weer automatisch omgezet worden in STIX-formaat (Structured Threat Information Expression), dat weer herkend wordt door veel beveiligingstools.

38

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

Cybersecurity en eekhoorns De Amerikaanse website cybersquirrel1.com brengt een wat luchtige noot in de meestal zo serieuze cybersecuritywereld, die al enige tijd wijst op de risico’s van cyberaanvallen op de nationale infrastructuur, en de “cyber armageddon” die dan gaat volgen als een land zonder energie en water komt te zitten. Maar tot voor kort was er geen enkel incident op dit gebied bekend, totdat hackers vorig jaar de stroomvoorziening in Oekraïne deels stillegden (zie ook Automatie 6/2016). Daarnaast zijn er nog een aantal incidenten die wel worden toegeschreven aan hackers, maar waarvan het bewijs niet overtuigend geleverd is.

Nu zeggen de makers van CyberSquirrel dat er een véél groter (en aantoonbaar!) gevaar is voor de wereldwijde stroomvoorziening: de eekhoorn, verantwoordelijk voor maar liefst 671x uitval sinds 1987 - waarvan 38 in oktober 2016. Daarnaast kunnen vogels (255x), wasberen (64x), slangen (48x), ratten (28x) en marters (12x) er ook wat van. Ook de steenmarter, die vanuit Duitsland migreert naar de oostelijke provincies, is een bekende oorzaak van doorgeknaagde kabels. Waarmee dus maar bewezen is dat niet elke uitval van een industrieel systeem door hackers wordt veroorzaakt, zoals vaak wel wordt beweerd als makkelijk excuus.

Op de genoemde website is een kaart te vinden waarop alle incidenten per locatie worden genoemd; er zijn t wee Nederlandse stroomuitvallen genoemd, eenmaal door een duif en eenmaal door een steenmarter. Actuele informatie over de activiteiten van eekhoorns is te vinden op https://twitter.com/ CyberSquirrel1.

markt & techniek

Gewichtsreductie met nieuwe pneumatische cilinders Met de introductie van de nieuwe ISO 15552 Serie 63 pneumatische cilinders realiseert Camozzi een gewichtsbesparing van 25%, terwijl de unieke prestaties gegarandeerd blijven. De instelbare pneumatische- en mechanische buffering is verder doorontwikkeld waardoor de afstelling en de reductie van het geluid van de zuiger op het eindblok is verbeterd. In het profiel van de cilinderbuis (63MP) zijn groeven opgenomen voor directe montage en positionering van de benaderingsschakelaars Series CSH voor het detecteren van de positie van

de zuiger. Deze groeven kunnen worden afgedekt met het afdekstrip model S-CST-500. De nieuwe serie is verkrijgbaar in een groot aantal uitvoeringen en mogelijke pakkingen, waardoor de cilinder uitermate geschikt is voor gebruik in vele sectoren en toepassingen.

De voordelen zijn b ehal ve de genoemde gewichtsreductie een clean design, roestvast stalen zuigerstang, instelbare pneumatische-

Meer informatie www.camozzi.nl

en mechanische demping en een standaard magneet op de zuiger. De beschikbare versies zijn enkel- en dubbelwerkend, met doorlopende zuigerstang, Low friction, voor hoge en lage temperaturen, ATEX en er is natuurlijk een compleet pakket aan accessoires voor montage beschikbaar.

IoT-gateway helpt bij eerste stappen RS Components (RS) heef t zijn assor timent producten voor het industriële Internet of Things (IoT) uitgebreid met de exclusieve levering van de SIMATIC IOT2020 IoTgateway. De komende jaren tientallen zullen miljarden apparaten verbonden zijn met internet. Twee van de voornaamste wereldwijde trends in IoT-technologie die deze g roei s timuleren, zijn de toe nemende beschik baarheid van opensource-software, waaronder gebruiksvriendelijke IDE’s (geïntegreerde ontwerpomgevingen) en de steeds beter wordende hardware. Siemens en RS hebben hun krachten gebundeld om een IoT-platform te leveren voor de technici van morgen: de IOT2020. Een platform dat inspeelt op trends en de eenvoudigste manier vormt voor technici om hun eerste stap-

pen te zetten op het gebied van het industriële IoT. Deze open en flexibele IoT-gateway is ontworpen voor continu industrieel gebruik en voorzien van de juiste certificeringen.

Het apparaat kan worden gebruikt voor het ophalen, verwerken, analyseren en verzenden van gegevens naar praktisch elk type apparaat of netwerk, door zijn verschillende

Meer informatie www.rs-online.com

interfaces, waaronder ethernet, usb en micro-SD. Deze gateway is compatibel met opensource-software.

Deze openheid maakt verschillende communicatievormen mogelijk voor andere automatiseringshardware of sensoren. Naast de on-board interfaces kan de het apparaat worden uitgebreid met Arduino-shields.

En met een on-board PCIe-poort is de gateway, met industriële UL- en CE-goedkeuring, ideaal voor educatieve doeleinden. Het voldoet aan de vele vereisten van scholen en universiteiten, die leerlingen en studenten een platform willen bieden waarmee ze snel praktijker varing kunnen opdoen met ontwikkelen. Daarnaast stelt het startende ondernemingen en makers in staat om ideeën daadwerkelijk te ontwikkelen tot professionele toepassingen.

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

39

markt & techniek

Pneumatische remmen met de kracht van ­hydrauliek Mayr ® power transmission heef t een nieuwe, hoogwaardige pneumatische versie van de ROBA ® guidestop houdrem ontwikkeld. Dit innovatieve remconcept realiseert een hoge krachtdichtheid zonder hydrauliek. Het bedrijf breidt de beproefde en geteste ROBA ® guidestop-serie uit met een pneumatische versie, die gebruikers nieuwe mogelijkheden biedt dankzij de hoge houdkracht. Voor machines, waarin een hydraulisch systeem al beschikbaar is, kan nog steeds gebruik gemaakt blijven worden van de hydraulische ROBA® guidestop houdremmen. Net als het hydraulische remontwerp, klemt de pneumatische houdrem direct met extreem hoge stijfheid op de lineaire geleiding. Dit levert een belangrijk voordeel op, vooral wat betreft door zwaartekracht belaste assen, waar de risico’s zo klein mogelijk moeten zijn. Meer voordelen zijn o.a.: door de extra stijfheid van de NC-as wordt de procesnauwkeurigheid verhoogt, verbetert Meer informatie de bewerkingsresultaten en kan verdere technologische voordelen bieden bij www.mayr.com bijvoorbeeld zware bewerkingen.Net als alle veiligheidsremmen van mayr ® werken ook deze remmen op basis van het fail-safe principe, dat wil zeggen, in spanningsloze toestand zijn ze gesloten. advertentie

VSE INDUSTRIAL AUTOMATION UW BS-FILTER VOOR HOOGCOMPLEXE PROJECTEN VSE HOUDT HET OVERZICHT EN HOUDT HET SIMPEL. VOOR U. ALS HET GAAT OM: • Motion control • Industriële automatisering • Hygiënisch ontwerp • Robot-integratie • Service & onderhoud

VSE Industrial Automation is een nieuwsgierige club specialisten.

‘Waarom’ is voor ons - en wij denken ook voor u - de vraag waar alles mee begint.

www.vse.nl 13701

40

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

markt & techniek

Eenvoudig toegang met Modlink MSDD Met de service-interfaces Modlink MSDD van Murrelektronik kan op eenvoudige wijze toegang tot een besturing worden gekregen wanneer er onverwacht een diagnoseof een servicehandeling moet worden uitgevoerd. Het grote voordeel is dat de schakelkast hiervoor niet geopend hoef t te worden en dat de componenten in de kast blijven functioneren binnen de voorgenomen beschermingsgraad. Het modulaire systeem is gebaseerd op uniforme frames (enkele en dubbele), waarin verschillende inserts worden gestoken. Op deze manier zijn er maar liefst 100.000 verschillende combinaties mogelijk.

Belangrijke informatie: de inbouw-

maten zijn altijd gelijk. Dat is een voordeel voor bijvoorbeeld export naar het buitenland. Het is dan voldoende de passende WCD-insert

Meer informatie www.murrelelektronik.nl

van het betreffende land te installeren. Handig zijn applicaties waarbij in een enkelvoudig frame nog ruimte is voor een contactdoos en een data-insert. Daarbij is het van groot belang dat er een schermplaatje is gemonteerd voor de EMCbeveiliging, waardoor storingen direct worden afgevoerd. Bij industriële toepassingen moeten contactdozen tot 20A, conform de norm, beveiligd worden met een aardlekschakelaars (RCD). In de Modlink MSDD kan daarom een algemeen verkrijgbare 2-polige beveiliging geïntegreerd worden.

Voor datacommunicatie kan de insert worden uitgerust met usb-A of RJ45 connector.

Augmented Reality op basis van Fieldbit technologie

geeft ons de mogelijkheid om de best-of-breed technologieën te bieden aan industrie 4.0 bedrijven.’

Fieldbit voorziet Actemium en Axians van een softwareplatform voor Meer informatie Actemium en Axians, beide merken de ontwikkeling van speciale, op www.actemium.nl van VINCI Energies, lanceren innomaat gemaakte toepassingen die www.axians.nl vatieve Augmented Reality (AR)klanten kunnen inzetten voor het www.vinci-energies.nl oplossingen en diensten op basis optimaliseren van AR-mogelijk­ www.fieldbit.net van F ieldbit technologie. Deze heden bij de productie en field sersamenwerking stelt hen in staat om vices. ‘Hierdoor kunnen installade meest geavanceerde AR-gebateurs en service engineers hun werk seerde oplossingen en diensten te bieden aan klanten effectiever en efficiënter doen. Ze hebben nu directe toedie actief zijn in een breed scala van industrieën. gang tot documentatie, werkinstructies en zelfs een live Fieldbit is een koploper op het gebied van AR-oplossinaudio- en videoverbinding met een collega of een helpgen voor field services. Klanten profiteren hiermee van desk operator’, zegt Guido van Dinther, Business Unit een meer gestroomlijnd industrieel proces, met minder Manager Axians. menselijke fouten, een grotere efficiëntie en uiteindelijk, lagere kosten.

‘We verheugen ons op onze deze samenwerking’, zegt ‘Wij geloven dat AR en smart glasses een steeds grotere Evyatar Meiron, CEO van Fieldbit. ‘Samen leveren we rol gaan spelen bij onderhoud en bediening van comgeavanceerde technologieën, zodat klanten een reusplexe apparatuur in de industrie, maar ook bij de opleiachtige sprong naar industrie 4.0 productienormen kunding van field service-teams’, zegt Peter Derks, Brand nen maken. Wij zijn er trots op dat we bij de voorhoede Director Actemium Nederland. ‘Werken met Fieldbit van verandering en innovatie in de industrie horen.’

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

41

markt & techniek

Compacte bidirectionele datageheugenmodule Balluff biedt een compacte bidirecMeer informatie tionele geheugenmodule aan voor www.balluff.nl sloten op de freeskop via de interinstallatie in beperkte ruimtes. De face in het ringsysteem. De uitwiscompacte geheugenmodule met seling van data is immuun voor ruis een beschermingsgraad IP 67 meet en ook bestand tegen EMC-effecslechts 34 x 16 x 8 mm en kan ingeten. De module kan een totaal van 14 segmenten van 64 zet worden als opslagmedium voor verwisselbare werkstukken. Applicaties zijn bijvoorbeeld freeskoppen van bytes verwerken.

Als een freeskop wordt omgeschakeld van de ene bewerkingsmachines. De toepassing van een geheumachine naar de andere, dan worden alle gebruiksgegenmodule betekent dat de eenheden hun operationele gevens en identificatiedata automatisch gekopieerd en data steeds met zich meedragen. Dit heeft als voordeel dat als de machineconfiguratie gewijzigd wordt, dat alle geladen. Dat gebeurt via een kabel vanuit het geheugen gegevens zoals het aantal gebruikscycli, schok- en trilvan de freeskop naar de NC-controller. Een voordeel dat machine-operatoren als muziek in de oren zal klinken. lingswaarden of smerings- en olieverversingsintervallen Indien onderhoud of reparatie nodig is, kan het persorechtstreeks ingeladen zijn. neel alle gegevens uit de geheugenchip makkelijk uitleHet installeren en instellen van de module is eenvouzen op een pc of laptop en updaten waar nodig. Dit geeft dig. Er is slechts één standaardkabel nodig voor een de productieverantwoordelijke voortdurend transpastabiele, foutloze en bidirectionele gegevensoverdracht rante informatie over de huidige status van de freeskop. tussen de freeskop en de controller. De kabel is aange-

Nieuwe HMI voor sterkere merkidentiteit Meer informatie www.mitsubishielectric.com

Met de lancering van de nieuwste HMI van de GOT2000 familie introduceer t Mitsubishi Electric een nieuwe stijl gebruikersinterface.

Het open-frame, wandgemonteerde ontwerp stelt machinebouwers in staat om hun eigen merkidentiteit te versterken en zorgt voor een verzonken afwerking die het machinepaneel een slimmere, stijlvolle en esthetische uitstraling geeft. Door een zelfklevende folie over het hele machinepaneel aan te brengen, zijn

42

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

de nieuwe modellen aan de voorzijde IP67-beschermd. Hiermee voldoen ze aan de eisen voor hygiënegevoelige toepassingen in bijvoorbeeld de voedingsmiddelen- en farmaceutische industrie. Het ontwerp voorziet in gemakkelijke en flexibele installatie in de paneeluitsparing. Door een eenvoudige aanpassing kan dat bij paneeldiktes tussen 1,5 en 4 mm. Bovendien zijn de hoeken van het aanraakpaneel beschermd met een hoekprofiel om

het risico op beschadiging van de HMI tijdens de installatie te minimaliseren.

Eigenschappen zijn onder andere het loggen van data van plc’s en andere apparaten, waarbij de gegevens in lijsten of in een grafische vorm worden gepresenteerd, zodat ze gemakkelijk kunnen worden geanalyseerd. Bovendien kan via de ingebouwde webserver functionaliteit vanuit een standaard webbrowser op een pc toegang krijgen tot de interface. Ook is er een functie waarmee de status van de HMI kan worden gemonitord met een smartphone of tablet.

markt & techniek

Nieuwe kaarten voor communicatie tussen pc’s en CAN Met de nieuwe IXXAT CAN-IB 210/ XMC en IX X AT CAN-IB 410/PMC, introduceer t HMS t wee nieuwe CAN-kaarten, die bijzonder geschikt zijn voor gebruik in testsystemen en meetapplicaties. Het bedrijf lever t een breed scala van pc/ C AN-inter f aces voor alle g angbare pc- interfacetechnologieën, van plug-in boards tot usb, ethernet en bluetooth. Twee nieuwe versies voor XMC en PMC zijn nu Meer informatie beschikbaar in de bovengenoemde www.ixxat.com serie plug-in kaarten, als aanvulling op de bestaande versies voor PCI, PCIe, PCIe Mini en PCIe 104. De nieuwe kaarten hebben tot vier CAN high-speed kanalen en ondersteunen de CAN lowspeed (fout tolerant) standaard. Bovendien kunnen de kaarten worden uitgebreid met maximaal twee LIN-interfaces. Deze flexibiliteit wordt mogelijk gemaakt door een geverifieerd en getest concept dat bestaat uit “meelift” (piggyback) extensies. Als optie zijn alle kanalen uitgerust met galvanische scheiding.

Beide kaarten zijn voorzien van een krachtig 32-bit microcontrollersysteem. Dit maakt intelligente handling mogelijk en actieve filtering van de berichten die door de kaart worden verzonden of ontvangen - een functie die in het bijzonder van pas komt bij toepassingen waarbij hoge eisen worden gesteld aan de pre-processing van data. Daarnaast worden de CAN-IB kaarten gekenmerkt door een lage latentie en maximale betrouwbaarheid - beide essentieel voor gebruik in test- en meetsystemen.

Alle CAN-IB kaarten worden ondersteund door de IXXAT Windows driverpakketten (VCI) en door de real-time driverpakketten (ECI voor Linux, RTX, Intime, QNX, VxWorks). HMS levert ook een SocketCAN driver voor gebruik met bestaande tools onder Linux. Higher layer protocol applicaties worden ondersteund door de IXXAT API’s voor CANopen en SAE J1939.

advertentie

Voelbaar perfect.

Eenvoudig te configureren, modulair regelsysteem, uitgebreid met een krachtige PLC (CODESYS V3) Meetwaarde registratie via hoogwaardige universele analoge ingangen Manipulatie vrije opname van proces gegevens met uitgebreide analyse software Aansluiting op de vermogensregelaar-serie TYA-200 evenals het JUMO digiLine systeem voor de vloeistof analyse

Meet-, regel- en automatiseringssysteem JUMO mTRON T − systeem versie 4.0 Welkom bij JUMO.

www.jumo.nl

13671

Productie en machine automatisering PMA 01/2017

43

markt & techniek

Toerentalbewaker in 6 mm behuizing

colofon Redactieraad

Hoofdredactie

Willem van der Bijl

Meer informatie www.pepperl-fuchs.com

Ing. Peter van den Berg, Ing. Ton Bol , Ing. Ber nard Bos, Ing. W illem van der Bijl , Ing. F r i t s B o d d e m a n , A n d r é ­B r a a k m a n , I n g .

Adrian de Bruijn, Jacques Geluk , Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Janet Kooren, Ing. Peter Korsten, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim ­O xenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Ad Spijkers, Ing. Karel Walinga, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With.

Hoofdredactie

Liam van Koert

Het gamma SC-System signaaldetectoren van Pepperl+Fuchs kan nu nog ruimer worden ingezet. De enige toerentalbewaker met een installatiebreedte van slechts 6 mm verwerkt niet alleen de digitale ingangssignalen van alle gangbare binaire sensoren, maar is nu ook voorzien van een herstartblokkering. Deze functie stelt de module zo in dat ze opnieuw geactiveerd moet worden nadat de grenswaarden overschreden werden. Zo kunnen mogelijke storingen gevonden en verholpen worden voordat er kan worden herstart. Het ontwerp van de toerentalbewaker past naadloos in de filosofie dat alle signalen - ongeacht het type - die momenteel op de markt zijn met slechts één module verwerkt moeten kunnen worden. Signalen van NAMUR en SN-sensoren, waaronder lijnfoutdetectie en kortsluitingsdetectie, en de meetgegevens van 2-draads DC sensoren worden verwerkt in overeenstemming met EN 609475-2. Signalen kunnen veilig aan het controleniveau worden overgedragen via S0-sensoren voor het meten van watervolumes en van 3-draads sensoren met PNP of NPN schakeluitgangen.

Dankzij de S0-interface is de toerentalbewaker ook belangrijk voor applicaties buiten de industriële automatisering, zoals de gebouwenautomatisering.

De module kan elk signaal tot 30 V met een inputfrequentie tot 50 kHz veilig detecteren.

Het apparaat kan ingesteld worden met behulp van een DIP-switch of via pc-software. Een startup override is beschikbaar voor het herstarten van het systeem als er stilstand monitoring is. De modules kunnen worden gebruikt bij omgevingstemperaturen tot 70° C. De signaalisolatoren hebben een driedelige isolatie-opbouw en kunnen een werkspanning tot 300 V en een testspanning tot 3 KV aan. Optioneel kunnen ze gevoed worden door klemmen of via busbar.

44

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 01/2017

Deelname van redactieraadleden aan het redactieraadteam is op persoonlijke titel.

Uitgave uitgever

jaco otto

Automatie BV Bezoekadres: Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postadres: Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: 033 456 70 50 E-mail: info@automatie-pma.com Internet: www.automatie-pma.com

Uitgever Jaco Otto (Automatie BV), j.otto@aprmediagroep.nl Sales

Erik de Jong

Advertenties Erik de Jong (Advercom), edejong@advercom.nl

Vormgeving APR Media Groep BV, studio@aprmediagroep.nl redactie

Bianca scholten

Advertentie- en orderadministratie APR Media Groep BV, orders@aprmediagroep.nl

Abonneeservice Post: Daalakkersweg 2 - 72, 5641 JA Eindhoven Telefoon: 088 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl redactie

Janet kooren

redactie

rob hulsebos

Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en ­w orden jaarlijks automatisch verlengd. Opzeg­g ingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

€ 79,- per jaar (excl. btw) € 140,- per jaar € 35,- 6 maanden € 10,-

Overname artikelen © Automatie BV, 2017 Informeer bij de uitgever.

ISSN 0005-1128 redactie

harold van den hauten

redactie

Karel Walinga

redactie

Nick de With

Aansprakelijkheid Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave ­verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend.

Automatie BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. Automatie BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de ­uitgever van Automatie BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellec­tuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

LUCHTTeCHniek Luchttechnische oplossingen voor het veilig werken met gevaarlijke stoffen.

reinigingsTeCHniek Zorgvuldig en effectief reinigen van onderdelen/componenten door middel van kwast-, hogedruk- of ultrasoonreiniging.

opsLagTeCHniek Brandwerende opslagcompartimenten voor de opslag van gevaarlijke stoffen.

DENIOS: 360° VEILIGHEID Werken met gevaarlijke stoffen vergt bijzondere voorzieningen in verband met de veiligheid. Bovendien is communicatie en alertheid continu van groot belang voor alle betrokkenen om het veiligheidsniveau te waarborgen.

Management System ISO 9001:2008 VCA* www.tuv.com ID 0000033601

al 30 jaar ontwikkelt en produceert Denios bedrijfsmiddelen waarmee u verantwoord veilig kunt werken met gevaarlijke stoffen. ook begeleiden wij u bij het maken van de juiste keuzen. profiteer van onze ervaring en expertise en bel voor een vrijblijvende afspraak.

V GM C HECKLIST A ANNEMERS

ga voor meer informatie naar: www.denios.com of bel ons: 0172 - 50 64 66 03 312 00 87 13677

KELLER unplugged!

Passive RFID-Druktransponder

RFID-Drukdatalogger

Serie 21 D RFID

Serie 21 DC RFID

Geeft druk, meetlokatie ID, temperatuur en sensor informatie Voeding via RFID-Interface, zonder onderhoud onbeperkt bruikbaar – Eenvoudig uitlezen en verwerken van meetdata – Extreem robuust tegen omgevingsfactoren en vandalisme – Drukbereiken van 0...3 bar t/m 0...1000 bar

Registreert tot 8000 paired druk- en temperatuurwaarden Geïntegreerde longlife batterij voor autonome werking – Total error band ± 0,5 %FS @ 0…50 °C – Passieve RFID-Interface 13,56 MHz / ISO 14443 – Geïntegreerde low-power I2C druktransmitter tevens als OEM sensor leverbaar

keller-holland.nl 13335c