Automatie | PMA 1-2018 by APR Media

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 62 S TE JA A RG A NG 2018

Slimme meters en snelle communicatie Snelle productie en slimme integratie

2 T/M 5 OKTOBER 2018 JAARBEURS UTRECHT www.wots.nl

13835

INHOUD REDACTIONEEL & AGENDA

MFC’S: CAPILLAIRE VERSUS MEMS-SENSOREN

Smart Energie Control

Langetermijn stabiliteit van massaflowmeters

PAGINA 02 VSE INDUSTRIAL AUTOMATION HANNOVER MESSE

PAGINA 07 SMAR

Is China een manufacturinggrootmacht in 2025?

PAGINA 12 EASYFAIRS LEUZE ELECTRONIC

NIEUW IS NIET (ALTIJD) NODIG

CYBERKRONIEK

slimme motoren

Hackers en honing

PAGINA 16 ENDRESS+HAUSER PAGINA 18 INDUSTRYPLANNER.COM

PAGINA 20 SIERRA ATS PAGINA 23 ELSTO

14 MET VISION OVER POWERLINK VOOR PARALLELLE PRODUCTIE

‘REALTIME’ WORDT REALTIME

Razendsnel lineair systeem

Time Sensitive Networking

MARKT & TECHNIEK

Maatwerk sensoren voor de OEM-markt

Tactiele, compacte schakelaars PAGINA 38 THECUFFLINKSHOP.NL PAGINA 41 EUCHNER TURCK

MARKT & TECHNIEK

PAGINA 34 EXINSPECT PAGINA 36 ISA EUROPE

COLOFON & PI NIEUWS

VERBINDING

Nieuwe versie van internetprotocol

OMSLAG 2 FHI OMSLAG 3 IFM OMSLAG 4 KELLER

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 01/2018

THE INTEGRATOR.

COMMITTED TO YOUR RESULT. VSE houdt het overzicht en houdt het simpel. Voor u! ALS HET GAAT OM: Motion control

Industriële automatisering

Hygiënisch ontwerp

Robot-integratie

Vision & Sound applicaties

Service & onderhoud

www.vse.nl 13861

Mens. Machine. Mogelijkheden.

Samen met HANNOVER MESSE 2018

23 - 27 april 2018 Hannover ▪ Duitsland hannovermesse.com #hm18 k O n td e l e ta i g i hoe d e onze i g olo techn processen, tie c n produ ystemen e s e i energ rkwijze we lo e dt . beïnv

Get new technology first

Hannover Consultancy ▪ 0184 69 30 50 ▪ www.hannoverconsultancy.nl ▪ info@hf-netherlands.com ▪ Twitter: @HCnederland 13859

REDACTIONEEL

AGENDA Willem van der Bijl

Smart Energy Control

W.VDBIJL@AUTOMATIE-PMA.COM

et nieuwe jaar is nog maar een maand jong en allerlei weerrecords zijn al gebroken. Een zware westerstorm, veel regen en hoge temperatuur. Is het klimaat van slag of is het een chronische verandering? Al Gore ziet zijn stelling bevestigd, global warming, we moeten wat doen, zegt hij. En er gebeurt al veel op het vlak van de CO2 -uitstoot. Minder fossiele brandstoffen, meer gebruik van elektriciteit. Maar met deze ontwikkeling, de groei van automatisering en de belangstelling voor elektrisch vervoer moet er veel méér elektriciteit gemaakt worden. Wind- en zonenergie dus, maar ook voldoende centrales voor de opvang van de piekvraag. Daar moet nog wel wat over nagedacht worden. Ik denk dat we slimmer met de elektrische energie moeten omgaan. Een cruciale rol is hier weggelegd voor IoT, smart industry, smart home-appliances, en… de mens. Zorg dat de huishoudelijke apparaten, zoals wasmachines, drogers, vaatwassers, ovens en andere “grootverbruikers”, niet tegelijk aan staan. Deze machines moeten worden voorzien van een functie die controleert en aangeeft welke machine wanneer gebruikt kan worden op basis van de menselijke dagactiviteit. Je kan wel een apparaat aanzetten, maar de feitelijke start ervan wordt geregeld door “smart-energy-control”, kortweg SEC. Ditzelfde kan in het bedrijfsleven toegepast worden. Zowel in de kantoren als in de fabrieken. Veel apparaten blijven onnodig aan staan en op gelijktijdig gebruik wordt niet geregeld. Daar is nog veel te halen. Maar we moeten wel rekening houden met de bijkomende gevolgen. Ik woon bijvoorbeeld in een wijk in Tilburg waar veertig jaar geleden besloten is geen gas te leveren maar stadsverwarming. De “afvalwarmte” van de Amer-centrale wordt in geïsoleerde buizen naar onze wijk getransporteerd, waarop elk huis is aangesloten. Wat gaat er gebeuren met deze centrale? Als deze stopt moet er een grote “centrale verwarming” worden gemaakt om onze wijk te verwarmen zoals dat eerder in Diemen is gedaan (zie Automatie | PMA #4-2016). Dan is het geen afvalwarmte meer en dat lijkt me een achteruitgang in rendement. Enfin, IoT, smart industry of I4.0 gaat helpen bij energiebesparing en daarmee de verbetering van het klimaat. De huishoudelijke apparaten worden allemaal voorzien van wifi waarmee de wereld smart wordt, voor een beter klimaat.

FEBRUARI 14-15 BIOPOLYMER SUMMIT 15 WATERVISIE 15 PRELUDE FLNG 20-24 METAV 21-22 MAINTENANCE DORTMUND MAART 1 AANDRIJFTECHNIEK 6 INTERNET OF THINGS 7-9 MTSM-MACHINEERING 7-8 RAPIDPRO 7 INTERNET OF THINGS 7 TELECOM INFRA EVENT 13 AUDITING NETWORK EVENT 13-15 ENERGY STORAGE EUROPE 13-15 AQUA NEDERLAND VAKBEURS VOOR MEER EVENEMENTEN EN ACTUELE INFORMATIE OVER O.A. LOCATIE EN TOEGANG, KIJK OP WWW.INDUSTRYPLANNER.COM

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

#waaromlezen Flowmeters voor specifieke toepassingen met hun voors en ‘minders’

Diverse modellen MFC’s

Langetermijnstabiliteit van massaflowmeters MFC’s: Capillaire versus MEMS-sensoren Er zijn 9 basismeettechnieken voor flowmeters. Die kun je allemaal op je gemak nalezen op www.flowmeters.nl. Daarnaast zijn er technieken die wat minder courant zijn en vaak een oplossing bieden voor een bijzondere toepassing. Er is niet één “beste” flowmeter. Alles hangt af van de applicatie en wat de eigenaar ervan verwacht. Ton Bol

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

n dit artikel kijken we naar meetinstrumenten voor relatief lage gasflows, van een paar cc/min tot bijvoorbeeld 500 of 1000 l/min. In dit applicatiegebied is de thermische gas massaflowmeter op basis van het bypassconcept het meest toegepaste instrument. Er zijn gas massaflowmeters (MFM) en massaflowcontrollers (MFC). Deze laatste zijn uitgerust met een regelklepje. Deze instrumenten worden generaliserend MFC’s genoemd.

Er is een onderscheid te maken tussen de MFC’s op basis van een capillaire sensor en instrumenten die met een MEMS (Micro-Electro-Mechanical System) sensor zijn uitgerust. Beide sensortechnieken hebben voordelen en beperkingen. Het woord “nadelen” wordt hier bewust gemeden, omdat er geen “slechte” meetinstrumenten zijn. De voorkeur wordt per applicatie bepaald. Een Porsche 911 is een fantastische auto, maar je moet er niet mee in de Sahara komen.

Meetconcept

De capillaire sensor

In het thermische bypass-concept stroomt het meeste gas door een bypass. In de bypass bevindt zich een element dat zorgt voor een beperkte drukval. Daardoor wordt een kleine hoeveelheid gas door een sensor geleid, die parallel loopt aan de bypass. In deze sensor wordt de gasflow gemeten, die representatief is voor de totale hoeveelheid gas die door het meetinstrument stroomt. Elk instrument is gebouwd voor een bepaald gas en een bepaald meetbereik.

De capillaire sensor bestaat uit een dun stalen buisje waaromheen 2 zeer dunne platinadraden zijn gewikkeld. De platinadraden fungeren als elektrische weerstand en zijn opgenomen in een brug van Wheatstone. De weerstandswaarde van het platinadraadje is afhankelijk van de temperatuur. De draadjes worden tevens elektrisch belast, waardoor ze opwarmen. Bij nul flow zijn de weerstanden gelijk maar bij flow treedt er een verschuiving op van de temperatuur en dus de weerstand, die in de brug van Wheatstone wordt gemeten.

Massaf lowmeters, massaf lowcontrollers, de naam zegt het al: deze instrumenten meten en regelen de Een MFC met een capillaire sensor is voorzien van een gas massaflow. De meetwaarde kan ook worden uitLaminar Flow Element (LFE) in de bypass. Dit LFE creëert gedrukt in genormaliseerde volume-eenheden, zoals laminair flowgedrag, net zoals dat in de sensor het geval SLPM (Standard Liter Per Minute), SCFH (Standard is. Het te benoemen pluspunt is dat de verhouding flow Cubic Foot per Hour), waarbij gerefereerd wordt naar door de sensor versus die door de bypass bijna lineair 70 °F en 1 atmosfeer, of bijvoorbeeld NCCM (Normal Cubic Centimeter per Minute), NLPM, etc. met als referentiecondities 0 °C en 1 Voeding Uitgang Setpoint Naar klep atmosfeer. Immers, er is een vaste relatie van een gas in massa-eenheden versus genor maliseerde Spanningsregeling In/Uitgang PID regelaar volume-eenheden.

Linearisatie

Brug van Wheatstone

Versterker

Sensor Meetconcept met capillaire sensor

Flow conditioner

LFE (Laminair Flow Element)

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

is over het meetbereik. Daarnaast is het mogelijk om deze MFC’s met bijvoorbeeld lucht te kalibreren en voor helium, of een ander gas te gebruiken. Daarbij wordt een K-factor toegepast, waarvan de bruikbaarheid in de meeste gevallen wel goed genoeg is. In gebruikershandleidingen van gerenommeerde fabrikanten worden indicatieve onnauwkeurigheden gemeld tot meer dan 2%. Parameters als viscositeit, druk en temperatuur hebben een invloed op de nauwkeurigheid in de K-factor. Het is niet onbelangrijk om je dit te realiseren. Een ander, potentieel belangrijk voordeel van de capillaire sensor is de mogelijkheid om alle productberoerde delen in rvs uit te voeren.

De MEMS-sensor

Schematische weergave van het meetprincipe (bron Vögtlin)

‘Een extra pluspunt: de sensor is onderdeel van een chip.’

De MEMS-gebaseerde MFC heef t geen LFE maar een flowconditioner. De belangrijkste functie daarvan is het stabiliseren van de flow zodat een geconditioneerde hoeveelheid gas door de sensor gaat stromen. De doorlaat van de sensor is veel groter, zodat bijvoorbeeld de drukval relatief laag is en de sensor nauwelijks gevoelig is voor vervuiling. Een kanttekening is dat dit type MFC gekalibreerd moet worden met het gas zoals in de applicatie. K-factoren werken bij deze techniek maar beperkt. Het voordeel is wel dat het instrument daardoor nauwkeuriger is. Het grootste voordeel van de MEMS-sensor is evenwel dat deze geen (meetbare) drift vertoont. Drift is een langzame verschuiving van de gemeten waarde bij een bepaalde flow. Drift beïnvloedt de nauwkeurigheid en de reproduceerbaarheid. En uiteindelijk de betrouwbaarheid.

Capillaire sensoren vertonen effecten van mechanische en thermische stress op de platinadraden en veroudering van isolatiematerialen. Gerenommeerde fabrikanten minimaliseren de drift door de sensoren gedurende een langere tijd “in te branden”. Daarbij worden de sensoren elektrisch belast in verwarmde kasten, teneinde het verouderingsproces te versnellen. Oudere sensoren vertonen minder drift. Maar die is er nog wel. Het effect wordt soms verborgen doordat de fabrikant “de nul begraaft” en een low-flow cut-off instelt. Onder een bepaalde waarde is het meetsignaal geforceerd nul.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

De MEMS-sensoren zijn opgebouwd uit een moleculaire laag op een dun vlak membraam siliciumoxide. Conceptueel is de MEMS-sensor laag-energetisch. Hierdoor zijn MEMS- sensoren vrij van mechanische en thermische stress. Een extra pluspunt: de sensor is onderdeel van een chip. Het meetsignaal wordt onmiddellijk gedigitaliseerd. Dit zijn de belangrijkste oorzaken waarom MEMSsensoren zonder drift zijn en een lange termijn nauwkeurigheid, reproduceerbaarheid en betrouwbaarheid bieden. Ook de nauwkeurigheid onderin het meetgebied is beter bij een grotere turndown. Andere voordelen zijn dat de sensor heel snel is: 50 ms - waardoor het instrument onder andere vrijwel direct de nieuwe meetwaarde aangeeft, en bij nul flow ook nul flow aangeeft, de opwarmtijd slechts 1 seconde is - terwijl dat bij capillaire concepten oploopt tot wel 15 minuten, en dat, niet onbelangrijk, het instrument niet “genuld” hoeft te worden. Voor capillaire MFC’s is dit nullen een standaard routine, die frequent dient te worden uitgevoerd. MEMS gebaseerde MFC’s bieden een aanzienlijk betere betrouwbaarheid van de gemeten en/ of geregelde flow. Tenslotte mag niet onvermeld zijn dat de betere MFC’s temperatuur-gecompenseerd zijn. De instrumenten worden bij 2 temperaturen gekalibreerd waardoor voor ver-

smar procesautomatisering & instrumentatie flow druk temperatuur veldbussen

www.smar.nl

SMAR 60x25mm.indd 1

08-12-17 11:44

Schematische weergave zonder flow

Typische applicaties voor MFC’s Flow

Schematische weergave met flow

andering in de gastemperatuur gecompenseerd kan worden. Ook dit draagt bij aan de nauwkeurigheid en betrouwbaarheid van de meting/regeling.

Samenvattend: Beide concepten hebben hun sterke en minder sterke kanten. De capillaire sensor in combinatie met het LFE leidt tot een meer lineair verband tussen de flow door de sensor en bypass. Tevens is het gebruik van K-factoren mogelijk. Voor applicaties met corrosieve gassen worden deze MFC’s gekalibreerd met een referentiegas. Kritische noot: zijn de gebruikte K-factoren correct en lineair, en hoe nauwkeurig zijn de MFC’s dan? Nuancerend: voor procesregeling is dat niet altijd een hot item, omdat een goede herhaalbaarheid dikwijls belangrijker is dan de absolute nauwkeurigheid. Andere pluspunten zijn de beschikbaarheid van hogedrukversies en de materiaalkeuze voor corrosieve applicaties. Voor de MEMS-gebaseerde MFC’s gelden betere specificaties als het gaat om nauwkeurigheid, reactietijd en

DE AUTEUR: TON BOL IS WERKZAAM BIJ A-B-T BV, DE NEDERLANDSE VERTEGENWOORDIGING VAN VÖGTLIN INSTRUMENTS.WOTS.NL

PVD- en andere processen in de halfgeleiderindustrie Dosering van lucht, O2, N2 en CO2 in bioreactoren Luchtinjectie in ijs, voor een romig product en de beste smaak Lucht/O2 dosering t.b.v. vergistingsproces van bieren Lucht en andere gassen in koekjesmachines en verpakkingstoepassingen Laboratoriumtoepassingen, bijv. katalysator-onderzoek Lekkagemetingen en permeabiliteitsonderzoek Gasdoseringen van glasbranders Metaalverhardingsprocessen Gasregeling in analyzers Spoel/blanketing gas Gasverbruiksmetingen van meerdere afdelingen in één gebouw/industrieel complex Gasdoseringen in vloeibaar metaal t.b.v. metaalzuivering En vele meer

te halen turndown. Omdat het gebruik van K-factoren niet mogelijk is, dient elk instrument met het gas van de applicatie gekalibreerd te worden. Dat heeft dan wel als voordeel dat het instrument nauwkeuriger is. De beperking schuilt er in dat deze MFC’s niet voor elk gas toegepast kunnen worden. Een cruciaal voordeel van de MEMS-gebaseerde MFC’s is de nihil drift in de sensor. Dat resulteert in een betere lange termijn nauwkeurigheid, herhaalbaarheid en betrouwbaarheid.

INFORMATIE

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

Foto: Shutterstock.com

Is China een manufacturing-grootmacht in 2025?

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

#waaromlezen Fabrieken in China vaak “smarter” dan in Amerika, digitale continuïteit en openheid is key.

Bedrijven slaan handen ineen voor moderniserings programma industrie Niet voor niets organiseert softwareproducent Dassault Systèmes haar congres over de toekomst van produceren voor de tweede keer in Shanghai. Met in de buurt landen als Zuid-Korea, Taiwan en Japan is deze regio een van de grootste “maakgebieden” ter wereld. Tel hierbij de ambitie van China op om in 2025 een leidende rol in manufacturing te spelen en het mag duidelijk zijn dat er voor de Franse leverancier van CATIA, SUMULIA, ENOVIA en DELMIA wat te winnen valt. Een partnership met Chinese techgigant Huawei bijvoorbeeld. Liam van Koert

erwijl 2017 op zijn einde loopt en de kranten en tv-stations positief berichten over de ontmoeting tussen Xi Jinping en Trump, is het in de bij vlagen Europees aandoende stad aan de Oost-Chinese Zee business as usual. Het moderne metrosysteem – dat schoner en veiliger lijkt dan dat van steden als Londen en Parijs – wemelt van de hippe Chinezen. Ze dragen merkschoenen, designtassen, merkhorloges en staren massaal op hun iPhone. Nep? Zou zomaar kunnen. Op de AP Market, recht onder het Technology & Science Museum koop je namelijk imitatie voor een fractie van de prijs. Een procent of 10 als je een beetje kunt onderhandelen. En de kwaliteit? Helemaal niet onaardig. Het komt allemaal uit de fabriek van Li Hui Qin (haar Amerikaanse naam is Sunny) een paar kilometer verderop. Hier geen kinderhandjes aan het werk, maar machines. Heel hightech hoeven die overigens niet te zijn. Een zonnebril of een paar Star Wars- legoblokken maken? Heel lastig is dat niet. Bovendien is er meer dan voldoende marge. De peperdure marketing wordt wel door de Big Brands verzorgd.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

Grote bedrijven langszij Ergens jammer dat er op het podium geen plek was voor Sunny. Zoals vaker blijft het podium voorbehouden aan de grote succesverhalen. Aan Huawei bijvoorbeeld, dat een enorme manufacturingcloud aan het bouwen is. Volgens Andrew Zheng, Vice President van de Business Unit Cloud, heeft het bedrijf de term roadmap vrij letterlijk opgevat: hun nieuwe ROADS-visie is realtime, on-demand, all-online, DIY en social. En uiteraard gaat Dassault Systèmes met hun 3D-experienceplatform helpen om die visie te verwezenlijken. Recentelijk tekenden beide bedrijven een MoU (Memorandum of Understanding) die het uitgebreide Franse software-aanbod op een krachtige Chinese cloudinfrastructuur moet brengen. Huawei presenteerde overigens ook enkele opmerkelijke getallen. Dat er honderdtachtigduizend mensen werken bijvoorbeeld. Daarvan werkt bijna de helft in R&D. En nog geen drieduizend werknemers maken alle Huawei telefoontjes. Dat waren er in 2016 139 miljoen, ofwel zo’n een half miljoen smartphones per werknemer per jaar. Het lijkt er dus op dat ook sommige Chinese fabrieken een hoge automatiseringsgraad kennen.

ten de landsgrenzen om dichter bij hun klanten te zitten. En om te outsourcen. Maar dat laatste doen ze vooral in Afrika. Zheng, Huawei: ‘Voordeel van een manufacturing cloud is dat je natuurlijk ook veel gemakkelijker remote kunt produceren. In Afrika doen we dat inclusief tracking & tracing met behulp van RFID.’

Nieuwe wielen uit de cloud Een van de nadelen van het “langszij komen” van de grote Chinese fabrikanten, is dat ook zij voor problemen komen te staan waarvoor de oplossing nog niet is bedacht. Waar vroeger bij “best practices” kon worden afgekeken met een redelijk voorspelbare output om ver-

Dit lijkt ook op te gaan voor de Fuyao Group, een wereldwijde producent van autoruiten. Volgens L ebing XIA, Vice President en CIO zijn hun fabrieken in China een stuk “smarter” dan de drie die ze in Amerika hebben staan. Jawel, ook de Chinezen bouwen fabrieken bui-

‘Voordeel van een manufacturing cloud is dat je veel gemakkelijker remote kunt produceren.’

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

Een aantal Chinese productiefeiten op een rij Productiekosten China slechts 4% lager dan de Verenigde Staten (McKinsey) Noodzaak tot automatiseren stimuleert ook in China efficiëntie en kwaliteit Steeds meer Chinese fabrieken in Afrika Chinese overheid geeft 11 “smart blueprints” vrij voor aanbevolen gebruik Transparantie door alle data te delen? Geen probleem in China Chinese mkb blijft achter, maar Chinese cloud moet dat veranderen

beteringen door te voeren, valt er in de voorhoede eenvoudigweg minder af te kijken. China moet dus steeds vaker zelf het nieuwe wiel uitvinden, wil het haar 2025- ambities waarmaken. Dit doen de grote bedrijven en de Chinese overheid dan ook volop. Momenteel zijn er 11 “best blueprints” vanuit het 2025-programma vrijgegeven die bedrijven geacht worden te gebruiken. Vooral het mkb kan hier zijn voordeel mee doen en dat blijkt ook noodzakelijk. Zowel volgens Tony Tan van McKinsey als Andrew Zheng van Huawei is het mkb in China nog veel te gefragmenteerd met een lage automatiseringsgraad. De beste manier om dat gat te dichten? Juist: gebruik maken van de cloud. De cloud biedt namelijk de meest laagdrempelige manier om je als mkb een digitaal maatpak aan te meten. Nou ja, maatpak. Die 2025-richtlijnen zijn misschien niet helemaal vrijblijvend. Helemaal als het om transparantie in de waardeketen gaat. Of eigenlijk waardenetwerk, om de woorden van Rob van Egmond, CEO van Quintiq te gebruiken. ‘De statische “pull”-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

10, 11 & 12 APRIL 2018 JAARBEURS UTRECHT

U N R DE E RET CO T S GI ME

M HE

TE MA

A’S F

D OO

ILE

D RO

TIE

VOLG ONS Empack

@EmpackNL

13873

SMARTER PRODUCT USABILITY Sven-Philipp Abraham

SMARTER PRODUCT USABILITY

ZO EENVOUDIG LEEST MEN BARCODES TEGENWOORDIG. OP CAMERA GEBASEERDE CODELEZER DCR 200i

Product Management Product Center Ident + Vision

Dankzij de Setup Wizard in drie minuten in bedrijf genomen. De nieuwe DCR 200i identificeert snel en betrouwbaar 1D en 2D codes, óók bij ongunstige omstandigheden.

easy handling. www.leuze.nl 13452a

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

‘Routes door productie en sourcing zijn in de toekomst niet meer lineair.’ gerichte waardeketen (die vroeger een push toeleveringsketen was) begint zich steeds meer te ontpoppen als een dynamisch waardenetwerk. Routes door productie en sourcing zijn in de toekomst niet meer lineair,’ voorspelt hij tijdens een live demo. Een goed functionerend waardenetwerk vereist wel een hoge mate aan transparantie. Gegevens delen dus. En daar is nog niet iedereen klaar voor. In China ligt dat anders. Een geleide economie met afdwingbare transparantie via de cloud kan de gewenste “top dog”-positie in 2025 snel dichterbij brengen. Wat dat betreft zijn de ambitieuze doelstellingen van het land zeker iets om rekening mee te houden. Dat een transparante digitale eenheidsworst ook kwetsbaar maakt – denk aan de geschiedenislessen van de banaan of de koffie uit Ceylon – dat is weer een heel ander verhaal.

Digitale continuïteit

Naast tal van presentaties van Chinese miljardenbedrijven waar wij in het Westen nog nooit van gehoord hebben, was er tijdens het “Manufacturing in the age of Experience” evenement in Shanghai ook de kans een deel het zeer omvangrijke DS-portfolio in een digitale speeltuin te ervaren. CATIA, DELMIA, ENOVIA, SIMULIA, allemaal waren ze van de partij, met als overkoepelend thema “digitale continuïteit”. Dit houdt in dat alles naadloos vanuit eenzelfde datamodel met elkaar samenwerkt, waarbij het niet uitmaakt in welk deel van het productieproces of waardeketen de gebruiker zich bevindt. De juiste data – of dit nu orderinformatie, 3D-geometrie, een robotprogramma of sensordata betreft, is altijd eenduidig en in realtime beschikbaar. Dat naadloos samenbrengen van al die producten en bijbehorende data is een hele klus. Maar sinds enkele jaren is Dassault Systèmes daar met haar 3D-experienceplatform wonderwel in geslaagd. Op het cloudplatform kunnen honderden gebruikers tegelijkertijd aan één project werken. Ook is het geen probleem alle wereldwijde productielocaties van een bedrijf, inclusief alle 3D-machinedata en logistieke productstromen als één samenhangend geheel samen te brengen. Ja, in de digitale speeltuin waren de HoloLens-applicatie, het touchscreen van 3 vierkante meter én de YuMi-robot die rechtstreeks vanuit een DELMIA simulatie werd aangestuurd best indrukwekkend. Maar het echte verhaal zat hem onder de digitaal continue motorkap. En met dat verhaal, draaiend op een hoogwaardige Huawei-cloud, kan China het tot aan 2025 een heel eind schoppen.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

Slimme motoren Nieuw is niet (altijd) nodig

Smart Motor Sensor bevestigd op koelribben.

ABB heeft een laagdrempelige sensor ontwikkeld die op iedere ribgekoelde laagspanningsmotor kan worden gemonteerd om die op afstand te kunnen monitoren. Zo kunnen gegevens over de prestaties worden verzameld waarmee de gebruiker inzicht krijgt in de toestand van de motor. De installed base kan dus “slim” worden gemaakt zonder dat vervanging nodig is. Janet Kooren

#waaromlezen Over hoe je een bestaande motor slim kunt maken.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

BB heeft een laagdrempelige sensor ontwikkeld die op iedere ribgekoelde laagspanningsmotor kan worden gemonteerd om die op afstand te kunnen monitoren. Zo kunnen gegevens over de prestaties worden verzameld waarmee de gebruiker inzicht krijgt in de toestand van de motor. De installed base kan dus “slim” worden gemaakt zonder dat vervanging nodig is.

Leo Otterspeer is servicesalesmanager bij ABB en legt uit wat de Smart Motor Sensor wel en niet kan. ‘Iedere motor drijft iets aan. Of het nu een pomp, een compressor of een ventilator is, in alle gevallen geldt dat de data van de motor iets zeggen over prestaties en dus over de efficiëntie en conditie van de motor. Ook de frequentieomvormer communiceert met de motor en al die informatie kan nu eenvoudig worden verzameld. De klant kan zo zien of de afstelling optimaal is, of er misschien bijstelling van parameters nodig is. De informatie van de sensor is eenvoudig op een smartphone uit te lezen. Via een stoplichtmodel wordt aangegeven of er actie nodig is. Uitgebreidere data-analyses kun je online bekijken en

downloaden via “My ABB”. Zo kan onderhoud dus worden gegeven als het nodig is. Niet eerder, maar beslist ook niet later.’

Eenvoudige montage Volgens Otterspeer is de sensor eenvoudig door iedereen te monteren. ‘Met kneedbaar staal plaats je eenvoudig een montagestut tussen de ribben van een motor. Hierop plaats je de Smart Sensor en via de smartphone voer je de motordata in. Bekabeling is niet nodig! Uitlezing kan via een smartphone en binnenkort ook via een gateway. Als die gateway geplaatst is, kun je meerdere motoren tegelijk uitlezen en dan hoef je niet meer naar de motor toe om er informatie vandaan te halen. De batterij heeft een levensduur van minimaal twee jaar. De ontwikkelingen gaan op dit moment erg snel, dus over twee jaar zijn er betere versies beschikbaar en we denken zelfs, maar dat is nog toekomstmuziek, dat we de warmte en trillingen van de motor kunnen gaan gebruiken om de accu op te laden. Dan is de levensduur niet meer beperkt door de batterij.’

‘De installed base kan slim worden gemaakt zonder dat vervanging nodig is.’

Eenrichtingsverkeer Met deze sensor is alleen eenrichtingsverkeer mogelijk, er kunnen geen opdrachten aan de motor worden gegeven. ‘We doen nu de eerste klantervaringen op en verzamelen alle reacties die we terugkrijgen. Dit is al de derde versie, de eerste twee hebben we echt puur intern gebruikt voor testen. We weten dus al aardig goed wat de sensor wel en niet kan. Het is eigenlijk een eerste stap op het gebied van intelligente motoren. Met een heel klein kastje waarin algoritmes zijn opgenomen waarmee je analyses kunt maken. En door de lage prijs is de “slimme motor” voor alle toepassingen bereikbaar.’ Leo Otterspeer laat de nieuwe Smart Motor Sensor zien.

Duurdere en complexere systemen heeft ABB ook in het programma. Een tussenvorm, de WiMon-systemen, wordt ingezet bij kritische toepassingen in de olie- en gasindustrie. Ook hierbij kunnen de platformen en installaties van afstand worden gemonitord, maar gaat de analyse nog een stuk dieper. Een echt high-end systeem is de MACH-sense Remote. Communicatie geschiedt via een GPRS-module of DCS. Dit systeem is meer gericht op de grotere middenspanningsmotoren en generatoren.

Eenvoudig uit te lezen De Smart Motor Sensor is volgens Otterspeer niet alleen eenvoudig te monteren, maar ook de aangeboden analyses zijn eenvoudig uit te lezen en door iedereen te begrijpen. ‘Pas als er een alarm wordt gegeven omdat bijvoorbeeld de gegevens van de lagers of de temperatuurwaardes daar aanleiding toe geven, dan hoeft er pas

een specialist aan te pas te komen. Dus pas als het echt nodig is, dat scheelt een heleboel kosten! En je bent op deze manier stilstand voor. Als je bedenkt wat de schade is als een hele fabriek stil staat vanwege één motor, dan is ieder systeem, ook een high-end-oplossing, de moeite waard!’ De mogelijkheden die big data bieden, reiken nog wel iets verder dan alleen tijdig onderhoud van de motoren, zo legt Otterspeer uit. ‘Denk aan pompcavitatie. Een ABB-frequentieomvormer “voelt” dat door het gedrag van de pomp. Zo kan de pomp de opdracht krijgen zichzelf schoon te maken. Als uiteindelijk de aandrijving ook op afstand bediend is, kan die via het DCS opdrachten

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

MC2018-001

EXPERT + SOFTWARE

People for Process Automation

Field Xpert SMT70

Universele, high-performance tablet voor instrumentconfiguratie De nieuwe, krachtige industriĂŤle tablet Field Xpert SMT70 is uitermate geschikt voor inbedrijfstelling en onderhoud van veldinstrumentatie met een digitale communicatie interface. Het stelt u als expert in staat om eenvoudig het werk te documenteren en te beheren met de bijgeleverde software. De tablet kan zowel in veilige als explosiegevaarlijke gebieden worden gebruikt.

Meer informatie: www.nl.endress.com/FieldXpert-SMT70

krijgen. We zetten nu echt grote stappen op de concrete paden van IIoT.’

Testfase voorbij Er zijn nu volop testen gedaan. ‘Van de sensor is het bereik naar een gateway vijfent wintig meter. Een fabriek met meerdere gateways, communiceert met de cloud. Tot onze verrassing hebben we daarbij heel weinig s toringen gezien, in heel volle, industriële omgevingen.’ De laagdrempelige oplossing lijkt volgens Otterspeer een gat in de markt. ‘Er is wereldwijd veel vraag naar. We hebben in Nederland met vijfentwintig klanten in de zuivel, food & beverage, staalindustrie en waterbedrijven een pilot uitgevoerd. De eerste reacties zijn heel goed. De proeven met de gateway zijn in het eerste kwartaal van 2018 afgerond en dan kunnen we volgende stappen gaan zetten. De kennis die we nu opdoen helpt ons de algoritmes verder te verbeteren voor de volgende versie.’ Een hele concrete besparing is te zien bij een zuivelbedrijf waar vijfduizend motoren in bedrijf zijn. ‘Het merendeel van die motoren wordt nu handmatig gemeten. Dat vier keer per jaar door een technicus die er twintig per dag kan meten, dat is een kostenpost waar enorm op te besparen valt! Daar komt nog bij dat een handmatige meting periodiek gedaan wordt, onze Smart Sensor meet elk uur.’

Een Smart Motor Sensor is eenvoudig uit te lezen.

‘De aangeboden analyses zijn eenvoudig uit te lezen op een smartphone.’

Toepassing Klanten zetten de sensor ook in voor energiemonitoring. ‘Als je meerdere motoren in gebruik hebt, kun je de verschillen in verbruik vergelijken, de oorzaak achterhalen en alle motoren optimaliseren.’ De Smart Motor Sensor is te koppelen in het ABB Ability Platform. Daarin zijn alle componenten te koppelen en te monitoren. Het potentieel waarover Otterspeer spreekt is maar liefst zeventig miljoen componenten groot! Dat ABB Ability Platform is een complete suite voor de maakindustrie, met oplossingen die inzichten leveren die helpen bij het ontwikkelen van nieuwe processen en bestaande processen te verbeteren. Door die gegevens in te laden in beheersystemen kan de uptime van een productiefaciliteit worden vergroot, de productiesnelheid verhoogd en de winstgevendheid worden verbeterd. Het platform bevat onder andere prestatie beheeroplossingen voor asset-intensieve industrieën,

beheersystemen voor de procesindustrie, monitoring op afstand voor robots, frequentieomvormers, motoren en machines en beheeroplossingen voor onder andere gebouwen. ‘Verdere ontwikkelingen zijn dat we de sensoren ook aan het door ontwikkelen zijn om de applicatie te monitoren. Daarbij kun je denken aan een Smart Sensor voor pompen, ventilatoren en tandwielkasten. Daarmee kunnen we dus een complete aandrijving intelligent maken, van de frequentieomvormer tot aan het werktuig!’ Tot slot nog even terug naar de Smart Motor Sensor. We zijn nieuwsgierig of er ook al een ATEX-variant beschikbaar is. ‘Die komt in maart 2018 beschikbaar voor testen.’

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

industry 17 planner

online agenda met alle evenementen en opleidingen in de industrie en techniek

Industryplanner is de online agenda voor de industrie en techniek waarin alle beurzen, congressen, seminars, opleidingen, cursussen en trainingen zijn verzameld en overzichtelijk in kaart zijn gebracht. Alert op kansen en mogelijkheden oriĂŤnteren zich iedere dag honderden bezoekers op Industryplanner.com welk evenement men wil bezoeken of wat voor een opleiding men wil volgen. Zij blijven graag op de hoogte van trends, noviteiten, techniek en ontwikkelingen binnen hun vakgebied. Deze bezoekers zijn actief betrokken bij de bedrijfsvoering, het beleid, de productie, in- en verkoop en technische vraagstukken.

industryplanner.com

Industryplanner richt zich op iedereen in de industrie die als potentieel eventbezoeker op de hoogte wil zijn van alle events die binnen het vakgebied plaatsvinden. Daarnaast heeft de doelgroep de sterke drang zich te willen ontwikkelen door het volgen van cursussen, trainingen e.d. Juiste persoon naar het juiste event De agenda beschikt over een zoeken verfijnsysteem waardoor bezoekers gericht industriĂŤle evenementen kunnen zoeken. Een optimaal gepersonaliseerde agenda met alleen events die voor hen interessant zijn. Ga snel naar www.industryplanner.com

CYBERKRONIEK

Hackers en honing ‘Als we een pc onbeschermd aan het internet aansluiten, dan is die binnen het uur door hackers gevonden.’ Deze uitspraak gaat al jaren rond, maar klopt die wel? De Engelse omroep BBC besloot dit eens uit te proberen. In samenwerking met het beveiligingsbedrijf Cybereason werd een “honeypot”-server opgesteld en aan internet gekoppeld. Rob Hulsebos

Een “honeypot” is de benaming voor een systeem dat zich voordoet als een echte pc (of een ander apparaat), maar waar de echte functionaliteit is vervangen door monitoringsoftware. Dan is precies te zien wat de hackers uitproberen. Er kan dus geen echte schade worden aangericht. In dit geval gaf de honingpot antwoord op verzoeken voor webpagina’s, bestandsoverdrachten en beveiligde communicatie. De antwoorden die teruggestuurd worden, moeten realistisch genoeg zijn om de hackers te verleiden nog een stapje dieper te gaan. Soms wordt dit ook wel gebruikt om uit te kunnen vinden wie de hackers zijn, maar dat werd in deze test niet gedaan. Na 71 minuten was het systeem al ontdekt. Daarna werd het gedurende zeven dagen constant aangevallen door software die automatisch systemen nazoekt op alle bekende zwakheden. Daarbij waren ook pogingen om zwakheden te vinden die al jaren oud zijn en eigenlijk niet meer in bestaande systemen aanwezig horen te zijn. Maar helaas, er zijn nog genoeg systemen die niet “bij” zijn, en die vormen dus voor hackers nog steeds een mogelijk doelwit. Enkele soorten interesses van de hackers: 17% van de aanvallen bestond uit het ophalen van de gehele inhoud van de webserver (zogenaamde “scrapers”). 37% zocht naar zwakheden in webapplicaties, of probeerde alle bekende fabriekswachtwoorden uit op geïdentificeerde softwarepakketten. 10% zocht naar bekende fouten (bugs) in webapplicaties. 29% probeerde gebruikersaccounts te openen met reeksen veelgebruikte wachtwoorden. 7% zocht naar zwakheden in het bedrijfssysteem (Windows, Linux, etc.) van de server.

Volgens Cybereason zijn dit allemaal gebruikelijke technieken voor aanvalspogingen, op zich niet bijzonder. Daarnaast wilde de BBC ook uitzoeken hoe snel een gecompromit teerde email ser ver leidt tot phishing-e-mails aan gebruikers. Daartoe werd een aantal nepgebruikersaccounts aangemaakt en hun e-mail-inbox bewaakt. Nadat de hackers de e-mailadressen hadden buitgemaakt, kwam al na 21 uur de eerste phishing-e-mail binnen, en dat ging zo continu door. In 15% van de e-mails zat een verzoek aan de lezer om ergens op te klikken; dit leidde dan naar een webpagina die de pc van de lezer kon besmetten. De andere 85% bevatte een aanhangsel met een besmet MSOffice-document, een pdf, of een stuk malware dat zich voordeed als document. De resultaten tonen aan dat veel hacks voorkomen kunnen worden door eenvoudige tegenmaatregelen, zoals wijzigen van fabriekswachtwoorden, bijblijven met patches, geen eenvoudige wachtwoorden, etc. Daarnaast is kennis bij gebruikers over phishing via e-mails gewenst. Het plaatsen van e-mailadressen van medewerkers op de eigen website leidt dus ook tot meer phishing-e-mails naar deze personen, die zich dus goed bewust moeten zijn wat er allemaal in hun inbox kan komen.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

CYBERKRONIEK

Training cybersecurity Afgelopen november liep bij opleidingsinstituut Dirksen voor de eerste keer de training “Inleiding Security Technologie”. Een nieuwe tweedaagse training vanwege de toenemende interesse in cybersecurity-gerelateerde onderwerpen. Rob Hulsebos Het doel van deze training is het verkrijgen van basiskennis en –inzicht op het gebied van gegevensbeveiliging: veilige toegang tot gegevens, beveiliging van opgeslagen data, en beveiliging van het gegevenstransport. Daarbij komt ook basiskennis van encryptie (en decryptie) en authenticatie aan bod. Het is uiteraard niet mogelijk om dit uitputtend in twee dagen te behandelen, maar samen met een uitgebreide reeks oefeningen op pc’s kunnen toch al snel eenvoudige stappen worden gemaakt. De insteek van Dirksen is duidelijk anders dan die van opleidingen elders, die zich richten op de pro-

fessionals in het vak. De cursisten worden dan ook niet overspoeld met technische details; de wiskunde achter encryptie/decryptie en hashing komt niet aan de orde. Het is daarom een training die goed te volgen is ook voor diegene die niet dagelijks met deze materie in aanraking komt. Enige voorkennis van TCP/IP en pc-netwerken is wel aan te raden; dat helpt ook bij het uitvoeren van de practicumopdrachten, die makkelijk thuis nog eens kunnen worden herhaald. Deze training heeft inmiddels een vervolg: “Netwerk Security Technologie”, met ook een duur van 2 dagen. Hierbij ligt de nadruk meer op de beveiliging van netwerken zelf: defense-in-depth, firewalls, IDS/IPS, VPN’s, public key-infrastructuur, SSL/TLS, port-based access control. Ook hier gaat het dus niet om specifiek industriële cybersecurity, maar de genoemde technologieën komen zeker ook wel voor in grotere industriële netwerken. Daarnaast heeft Dirksen nog meer opleidingen op netwerkgebied.

advertentie

NIEUWE

TRAINING! INCL. GRATIS GATEWAY

Industrial IoT Engineer

Thermische Massa Flow Meters/Controllers, Vortex, Ultrasoon

13744

Gas, Stoom en Vloeistof applicaties

www.sierrainstruments.nl - tel: 072 5071400 - sales@sierrainstruments.nl

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

www.ats-academy.com 13849

CYBERKRONIEK

Hacker-aanvallen op autonetwerken In de laatste nieuwsbrief (4) van 2017 van de CAN-gebruikersvereniging worden diverse vormen van hacken van auto’s beschreven. Rob Hulsebos Elke moderne auto heeft meerdere CAN-netwerken waarop van alles is aangesloten, waaronder ook de airbags. Deze hebben een speciale operationele toestand die wordt gebruikt om de airbag gecontroleerd te laten afgaan als een auto gesloopt wordt. De communicatie met de airbag is beveiligd volgens ISO 26021-2, maar hierin blijken bepaalde zwakheden te zitten. In de normtekst is een voorbeeld opgenomen van hoe de encryptie geprogrammeerd moet worden, maar dit is een zwak algoritme. Toch hebben diverse leveranciers dit voorbeeld 1:1 overgenomen, dat is goed

nieuws voor hackers. Verder is het aantal praktisch bruikbare encryptiesleutels maar 0,3% van het theoretisch mogelijke aantal. Dus het is niet al te moeilijk om alle varianten gewoon uit te proberen, om zodoende de airbag te laten afgaan. Gelukkig kan dit alleen als de snelheid van de auto hooguit 6 km/h is. En verder is nog fysieke toegang tot het auto-netwerk nodig. Maar dan kan er nog veel meer gedaan worden op het netwerk, zoals Italiaanse onderzoekers begin 2017 “ontdekten”. Dat is niets bijzonders, dat kan ook gedaan worden

met CAN-testtools die al jaren op de markt zijn, volgens de nieuwsbrief. En wie dan toch toegang heeft tot de auto, kan natuurlijk ook gewoon de netwerkkabel doorknippen. De ultieme DoS-aanval (Denial of Service) op een auto is: het verwijderen van de wielen. Al met al lijkt men zich bij de CAN-gebruikersvereniging niet al te druk te maken over deze auto-hacks.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

CYBERKRONIEK

Seminar op niveau bij WIB Op 30 november organiseerde WIB’s werkgroep “Plant Security” een middag-seminar “Cybersecurity voor eindgebruikers door eindgebruikers” in Den Haag. Rob Hulsebos

Nu worden er al heel veel seminars over cybersecurity georganiseerd, meestal door leveranciers en dan komen ook vaak dezelfde onderwerpen aan bod. Deze keer ging dat anders: leveranciers waren uitdrukkelijk niet aanwezig en alle anderen waren er op uitnodiging. Nu was niet iedereen eindgebruiker; er liep een systeemintegrator rond en een beveiligingsbedrijf, beiden overigens goed

bekend als promotor van de IEC62443-standaard. De vijf sprekers, respectievelijk van Hudson Cybertec, TU Delft, Akzo Nobel, Laborelec, DOW Chemical en Shell Moerdijk, gingen op diverse onderwerpen in en schuwden niet te bespreken hoe cybersecurity in hun bedrijven werd aangepakt. En daarbij werden zelfs ervaringen gedeeld over zaken die fout gegaan zijn. Deze openheid, normaal hoor je op seminars alleen maar de hoera-verhalen, maakte de middag erg leerzaam en ik denk dat de WIB-werkgroep goed geslaagd is in zijn doelstelling. Het zou me niet verbazen als er in 2018 een vervolg komt. Meer informatie hierover via Arnold de Jong (consultant@wib.nl).

Nieuwe versie IEC 62243-3-2

Het werk aan de cybersecuritystandaard IEC 62443 is nog steeds niet klaar. Maar in een gestaag tempo komen de hoofdstukken af, nu is hoofdstuk 62443-3-2 “Security Risk Assessment and System Design” in stemming gebracht bij de landen die aan de IEC deelnemen. De stembussen werden gesloten op 9 februari. Rob Hulsebos

In vergelijking met een vorige versie - destijds nog ISA99 - is de omvang iets toegenomen, van 13 naar 18 pagina’s. Inhoudelijk is de tekst wel sterk gewijzigd - deels ook om meer in IEC-formaat te komen. De titel geeft al aan dat in de 3-2 een belangrijke activiteit wordt uitgevoerd: de maatregelen die genomen moeten worden om de risico’s van een IACS (Industrial Automation Control System) te bepalen, en het definiëren van de beveiligingsmaatregelen om die risico’s tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen. Net zoals in de vorige versies van het document is er nog sprake van “Zones” en “Conduits”. Een zone bevat alle assets waaraan gelijke beveiligingseisen gesteld worden. Een conduit bevat de communicatiekanalen tussen zones waaraan gelijke beveiligingseisen gesteld worden. Maar hoe worden die zones en conduits bepaald? Daartoe is de 3-2 in zeven hoofdstukken onderverdeeld: ZCR-1 Identify the System Under Consideration (SUC) ZCR-2 High-level cybersecurity risk assessment ZCR-3 Partition the SUC into zones and conduits ZCR-4 High-level risk exceeds tolerable risk ZCR-5 Perform a detailed cybersecurity risk assessment

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

ZCR-6 Document requirements for additional security countermeasures ZCR-7 Asset Owner Approval Per ZCR (Zone and Conduit Requirement) zijn dan weer substappen uitgewerkt, respectievelijk 1, 1, 6, 1, 13, 6 en 1. Per substap wordt beschreven wat er gedaan moet worden, maar niet hoe. Dat kan natuurlijk ook niet, want IACS is anders, net zoals elk bedrijf, de risico’s waaraan men blootstaat, en de consequenties als het fout gaat. Een substap kan in een paar regels beschreven zijn, maar best veel werk betekenen. Een voorbeeld is ZCR2.1 Perform a high-level cybersecurity risk assessment, beschreven in 4 regels. In het assessment moet met alle mogelijke risico’s rekening worden gehouden, culminerend in een risicomatrix waaruit dan een “Security Level Target” komt rollen. Dit is dan weer bepalend voor de vervolgstappen en de zwaarte van de te nemen beveilingsmaatregelen. Andere substappen zoals ZCR-3.5 Separate wireless devices zijn sneller te doen, namelijk het definiëren van aparte zone(s) voor draadloze apparatuur. In de norm wordt steeds het waarom van een substap uitgelegd.

Engineering, Specials, Services & System Solutions

ZCR-5 mag overgeslagen worden als uit de resultaten van ZCR-4 blijkt dat de risico’s acceptabel zijn. Indien niet, dan is de ZCR-5 wel de belangrijkste uit te voeren analyse, vandaar de 13 substappen: ZCR 5.1 Identify threats ZCR 5.2 Identify vulnerabilities ZCR 5.3 Determine consequences & impact ZCR 5.4 Determine unmitigated likelihood ZCR 5.5 Determine unmitigated cybersecurity risk ZCR 5.6 Determine security level target (SL-T) ZCR 5.7 Unmitigated risk exceeds tolerable risk ZCR 5.8 Identify & evaluate existing countermeasures ZCR 5.9 Re-evaluate likelihood & impact ZCR 5.10 Determine residual risk ZCR 5.11 Are all residual risks below tolerable risk ZCR 5.12 Identify additional cybersecurity countermeasures ZCR 5.13 Document and communicate results Er wordt niet voorgeschreven welke risk-assessmentmethodologie moet worden gebruikt, zoals (bijvoorbeeld) ISO 31000, NIST SP800-39 of ISO 27005. Dan wordt in stap 5.7 bepaald of het risico acceptabel is; dan kunnen stappen 5.8 t/m 5.12 worden overgeslagen. Indien de risico’s te hoog zijn moet bedacht worden welke tegenmaatregelen noodzakelijk zijn om het risico lager te krijgen, net zolang tot het residuele risico wel acceptabel is. Dit kan dus betekenen dat de stappen 5.8 t/m 5.12 meerdere keren moeten worden herhaald. Voor Nederland stemt NEN over het voorstel. Hierbinnen is normcommissie NEC65 “Industrieel Meten, Regelen en Automatiseren” actief, en daarbinnen weer het “Industrieel Platform Cybersecurity”. De leden hiervan komen 2x per jaar bijeen om kennis uit te wisselen over nieuwe ontwikkelingen op het gebied van cybersecurity, en kunnen bijdragen aan de invulling van de IEC 62443. Lidmaatschap staat voor iedereen open; meer informatie op https://tinyurl.com/y7exptxs

20-23 MAART HAL 1 STAND E010 JAARBEURS UTRECHT

Aandrijfspecialist

van standaard tot speciaal

Motorreductoren Motoren en regeleaars Servo aandrijvingen Spindels en actuators Koppelingen en componenten Veelal uit voorraad leverbaar. Ook voor onderhoud en reparatie.

T +31(0)88 7865200 F +31(0)88 7865299 E info@elsto.eu

elsto.eu 13747c

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

Razendsnel lineair systeem

#waaromlezen Over de belofte van supersnel en supergecontroleerd voortbewegen van individuele producten.

met vision over Powerlink voor parallelle productie Nog niet zo lang geleden werd de Oostenrijkse automatiseerder B&R door ABB ingelijfd. En hoewel dat op zich al reden genoeg was om naar Linz af te reizen, beloofde het bedrijf naast tekst en uitleg over dit onderwerp, ook enkele spraakmakende innovaties. Een daarvan was een volledig zelf ontwikkeld visionsysteem dat Powerlink praat. Dit was nodig voor een tweede innovatie: ACOPOStrak. Voor de introductie van dit razendsnelle lineaire systeem moesten we enkele weken later naar de SPS IPC Drives in Neurenberg. Liam van Koert

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

olgens bedrijfsleider Hans Wimmer is er vandaag niets op de markt, dat vergelijkbaar is met wat B&R op de valreep van 2017 introduceert: onder andere een echt geïntegreerde visionoplossing. Tijdens een persconferentie laat hij weten: ‘Echte Industrie 4.0 ga je zonder visiontechnologie gewoonweg niet voor elkaar krijgen. Je hebt het nodig om de kwaliteit en de productiviteit van moderne machines en installaties te waarborgen. Maar er is een probleem. Machineautomatisering en machinevision zijn twee aparte werelden die letterlijk niet dezelfde taal spreken. Wij willen deze naadloos samenbrengen.’

Volledige integratie in eigen hand Nu is het integratiethema geenszins nieuw voor B&R. ‘We hebben al heel wat barrières geslecht als het om de integratie met machinebesturingen gaat. De integratie van CNC en robotica bijvoorbeeld. Of machineveiligheid en webgebaseerde machinevisualisering. Die kunnen allemaal vanuit eenzelfde intuïtieve omgeving worden ingericht, zonder dat er speciale engineeringtools of lastige programmeertalen nodig zijn. Alles loopt via Automation Studio, waarbij in alle gevallen extreem korte reactie- en cyclustijden gegarandeerd zijn voor de best mogelijke synchronisatie. Ook dat is een voorwaarde voor 4.0.’ Wil je een vergelijkbare performance met vision kunnen garanderen, dan is volgens Wimmer eenzelfde mate van integratie noodzakelijk. En hoewel in het verleden is gepoogd dit te bereiken met hardware van derden, krijgt B&R het naar eigen zeggen niet gerijmd als niet alle onderdelen van de vision- én machinebesturingsketen in eigen hand worden gehouden. ‘We zullen zowel de smart camera’s als de belichting en bijbehorende software leveren. En uiteraard zal de hele visionapplicatie, inclusief beeldacquisitie en triggers voor de lichtaansturing rechtstreeks met Automation Studio in de machine geïntegreerd worden. Zo loopt ook vision perfect in de pas, wat nodig is om “on the fly” productwisselingen door te kunnen voeren en volledig synchroon parameters aan te passen.’

Hans Wimmer: “Voor extreem korte cyclustijden is vergaande integratie nodig. Ook van vision.”

‘In alle gevallen worden extreem korte reactie- en cyclustijden gegarandeerd.’

Wie wel oren heeft naar geïntegreerde machinevision van B&R zal nog even geduld moeten hebben. In 2018 wordt er nog volop proefgedraaid en alleen beta-klanten kunnen er mee aan de slag. Verrassend is dit niet: B&R wil met hun smartcameraplatform maar liefst 70 procent

van de machinevisionmarkt kunnen afdekken. Dus niet alleen het lezen van bar- en QR-codes, maar ook de lastigere embedded en pc-gebaseerde vision. Het gaat hierbij dus niet over één camera, maar over een platform, waarbij verschillende beeldsensorconfiguraties gekozen kunnen worden. Welke? Dat laat de visionproducent in spé nog niet los. En hoe het er in de praktijk uit kan zien? Daarvoor reizen we af naar Neurenberg.

ACOPOStrak Het is dringen op de stand van B&R. Er is dan ook echt wat te zien. Althans, de snelheid waarmee de productdragers voorbij zoeven is soms te hoog voor het menselijk oog. Het heeft wel iets weg van een racebaan. Maar in tegenstelling tot de raceautootjes die netjes op hun baan blijven, worden hier op volle snelheid – volgens B&R is dat tot vier meter per seconde – groepen lampjes samengevoegd en uit elkaar getrokken. De product-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

dragers waarop de lampjes zijn geplaatst, blijven hierbij - als aan elkaar geplakt - precies op dezelfde afstand van elkaar voortrazen. Dan weer vormen er zich groepjes van rode lampjes, dan weer een mix met groene en blauwe. Dat hiervoor flinke versnellingen nodig zijn, is ook geen probleem. Indien de maximaal 2 kilogram wegende producten het aankunnen, accelereert het systeem met 5g. En dat zijn inderdaad dezelfde versnellingen waarbij piloten en astronauten het bewustzijn verliezen.

Logistieke bottlenecks en parallel produceren De gedachte achter ACOPOStrak is redelijk voor de hand liggend. Volgens B&R zijn de plekken waar producten gemengd en uitsplitst worden, nu vaak nog dé bottleneck in het productieproces. En die kunnen er nu worden uitgehaald. Het bedrijf verwacht niet dat hele productievloeren ineens volledig met het ACOP OStrak systeem worden uitgerust. Maar juist bij de toevoer naar en afvoer van machines is een hoop te winnen. Hier heb je vaak opstoppingen en moet er flink gebufferd worden om met de capaciteit van de productiemachines mee te kunnen. Door juist die bottlenecks eruit te halen, worden de cyclustijden korter en gaat de OEE omhoog. Bovendien scheelt het aanzienlijk in de footprint wanneer gebruikers hun bufferstations kunt laten vervallen. Diezelfde kleinere footprint en hogere OEE geldt ook als je ACOPOStrak gebruikt om processen te parallelliseren. Dit houdt in dat de cyclustijd van de langzaamste bewerking niet meer de totale cyclustijd bepaalt. In plaats daarvan pas je het zogenoemde load-balancing-principe toe, zodat elk werkstation zo dicht mogelijk bij zijn maximale output presteert. Helemaal wanneer je parallelle productielijnen combineert met flexibele robotica, kan er volgens B&R veel productiviteitswinst geboekt worden.

Modulair bouwpakket Tot zover de belofte van ACOPOStrak. Maar hoe zit het systeem precies in elkaar? Voor wat betreft de baanelementen vinden we op de stand 45 graden bochten, 90 graden bochten, 135 graden bochten, 180 graden bochten en natuurlijk de rechte elementen. Ook is er voor-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

Idealiter wordt hiervoor in de track wel een “pitstop” opgenomen voor het live kunnen uitwisselen van shuttels.

Het nieuwe visionsysteem van B&R betreft niet één camera, maar een platform waarbij verschillende beeldsensorconfiguraties gekozen kunnen worden.

zien in er enkele kortere segmenten, zodat nagenoeg elke gewenste baan pas gemaakt kan worden. In deze baanelementen worden vervolgens de shuttles gehangen. Deze bestaan uit vier nagenoeg wrijvingsloze geleidewieltjes, een drager en natuurlijk een magneet. Naast het voordeel dat een magnetische aandrijving snel en precies is, met nauwelijks slijtage, zijn de shuttles volgens B&R ook “hot swapable”. Dit betekent dat de lijn niet hoeft te worden stilgezet om shuttles uit te wisselen. Idealiter wordt hiervoor in de track wel een “pitstop” opgenomen, zodat het primaire proces hier geen last van heeft. Hoe groot je de “racebaan” maximaal kan maken en hoeveel productdragers erop kunnen? Daar heeft B&R nog geen definitief antwoord op. De opstelling op de beurs is opgebouwd uit 697 segmenten, is 27,9 meter lang en herbergt 65 shuttles. Maar grotere opstellingen met 100 meter en 250 shuttles zijn ook al gebouwd, getest en goed bevonden. Ook in verticale uitvoering, en ook in de voedselverwerkende industrie.

Geïntegreerde automatisering Dat brengt ons op een laatste punt voor ACOPOStrak. Want hoe ga je in hemelsnaam 250 shuttles programmeren die allemaal met een bloedvaart precies op de juiste tijd op de juiste plek moeten zijn? ‘Niet’, zo luidt

Wat zegt het B&R management over de overname door ABB? Sommigen dachten dat het om een late 1 aprilgrap ging: ‘ABB wil voor 2 miljard euro B&R kopen’, kopten de kranten. Veel details deelden beide bedrijven destijds echter niet. Pas in de aanloop naar de SPS IPC Drives werd de internationale vakpers in Linz bijeengeroepen en werd men iets concreter. ‘Voor de meesten was het best een verrassing’, geeft Hans Wimmer, die van B&R-baas nu leidinggevende is binnen de divisie Industrial Automation. ‘De overname van Bernecker & Rainer door ABB kent absoluut geen saneringsmotieven. Sterker nog, B&R is al jaren een succesvolle onderneming en dat wil ABB ook graag zo houden. De koers blijft dan ook gewoon vanuit Oostenrijk uitgestippeld worden.’

gemakkelijker wordt om ABB-robots rechtstreeks via Automation Studio – de objectgeoriënteerde programmeeromgeving voor B&R-systemen – aan een project toe te voegen. Dat kan nu alleen nog voor zelfbouwrobots.

Synergievoordeel Bij die koersbepaling wordt er wel gekeken naar synergiekansen. En die zijn er volgens Wimmer genoeg. ‘ABB had natuurlijk vooral interesse in B&R omdat we een zeer sterke positie in de machinebouw hebben. Zelf zaten ze voor deze sector met een automatiseringsgat, met name op het gebied van plc’s en motion control. Dit kan B&R perfect opvullen, zonder overlap in het productportfolio. Wat dat betreft is er geen interne concurrentie. Bovendien zien we synergiekansen. Op het gebied van robotica bijvoorbeeld, een technologie waar ABB marktleider is. Wij als B&R zien dat de robot steeds vaker een geïntegreerd onderdeel van de machinebouw is. Een tweede synergiekans zien we bij de grotere vermogens. Onze controllers gaan tot 100 kW, maar dat wordt nu uitgebreid naar 500 kW.’ Veel concreter dan de uitgesproken robotintegratieintentie en feitelijke rebrandings-aankondiging van enkele ABB-regelaars (ABB heeft ze tot 4 MW) wordt het echter niet. Het ligt wel voor de hand dat het op termijn

Internationale groeiambities Hoewel de dubbele groeicijfers van B&R echt niet slecht zijn, is de schaalgrootte van de ABB-groep wel van een andere orde. Werken er bij B&R 3000 mensen, bij ABB zijn dat er 132.000. Is de jaaromzet van B&R 600 miljoen dollar, ABB verkoopt voor 34 miljard in alle industriële takken van sport. Wimmer: ‘Wij hebben als internationale onderneming grote groeiambities. Momenteel zitten we in ruim 70 landen, maar ABB zit er in 100. Bovendien zitten wij er met minder mensen. Vijf tig medewerkers in Brazilië en 200 in China klinkt mooi, maar de wereld ga je er niet mee veroveren. Met ABB kunnen we internationaal een grotere voet aan de grond krijgen. Bovendien heeft de ABB-groep het kapitaal om die internationale groei te financieren.’ In die laatste analyse van Wimmer schuilt ongetwijfeld waarheid, maar hij komt wel met een prijskaartje. Waar B&R eerst een familiebedrijf was en de oprichters aan het roer stonden, staan zij nu als adviseurs zonder mandaat aan de zijlijn. De eigenaar is voortaan de aandeelhouder, die zich bij dubbele groeicijfers echt niet zal roeren. Maar of de synergievoordelen ook blijven gelden als daar dubbele uitgaven bij horen en de koers ook in zwaar weer vanuit Oostenrijk wordt bepaald? Daar kan Wimmer natuurlijk weinig over zeggen. Maar men is zich van deze nieuwe realiteit ook in Oostenrijk bewust. Anders waren zij de persconferentie nooit begonnen met een flinke dreun op de gong waarmee men normaliter een beursgang aankondigt.

het antwoord van B&R. ACOPOStrak is volledig geïntegreerd in het B&R portfolio. Dat betekent uiteraard Powerlink, maar ook Automation Studio en mapp Technology. Hierdoor hoeven gebruikers slechts aan te geven welke producten ze op welk moment waar nodig hebben. Het systeem zorgt er vervolgens voor dat de juiste shuttles zich op de juiste manier - uiteraard zonder botsen - over de baan bewegen. Hier wordt overigens ook duidelijk waarom dat eigen geïntegreerd visionsysteem

zo belangrijk is voor het bedrijf. Want hoewel ACOPOStrak ook zonder vision werkt, wil de Oostenrijkse automatiseerder ook de mogelijkheid bieden om automatisch een individueel product te herkennen. Uiteraard op volle snelheid, ook wanneer er geen barcode af te lezen valt. De mogelijkheden van zo’n hoge mate van flexibiliteit zijn enorm. Ook B&R is daarom heel nieuwsgierig wat hun klanten in de nabije toekomst allemaal met ACOPOStrak gaan maken.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

Time Sensitive Networking ‘Realtime’ wordt realtime

Het zit al enige tijd in de pijplijn en er komt steeds meer nieuws over naar buiten: TSN (Time Sensitive Networking). De beurs SPS/IPC/Drives had er zowel in 2016 als in 2017 veel nieuws over. Opvallend is ook dat een aantal grote bedrijven en gebruikersgroepen zich aan TSN lijken te gaan conformeren. Maar wie hoopt dat er nu één standaard komt voor industrieel ethernet komt bedrogen uit. Rob Hulsebos #waaromlezen Time Sensitive Networking of TSN zorgt ervoor dat variatie in aflevermomenten via ethernet verleden tijd is.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

e ontwikkeling van TSN, een variant van ethernet, vervult een al heel lang bestaande behoefte: inzetbaarheid in realtime toepassingen. Traditioneel werkte ethernet op basis van het CSMA/CD-algoritme. Dat regelde dat gelijktijdige transmissies van twee (of meer) deelnemers voorkomen werd, en als dat niet lukte, loste het algoritme dat netjes op. Maar dat ging ten koste van de realtime eigenschappen; het aflevermoment van een netwerkbericht werd onvoorspelbaar - niet-deterministisch - en als je iets niet wilt in een industrieel netwerk, dan is het onvoorspelbaarheid. Dus: exit ethernet voor besturingstoepassingen. Deze lacune werd eind 80’er / begin 90’er jaren opgevuld door de ons nu bekende bussystemen. Omstreeks het jaar 2000 begonnen de snelheden van deze 1e generatie bussystemen te beperkend te worden en werd gestart met de ontwikkeling van de 2e generatie. Opnieuw werd naar ethernet gekeken, waarvan de

technologie ook niet stilgestaan had. Met “switches” verdween CSMA/CD en zijn nadelen van het toneel en ethernet werd een heel stuk bruikbaarder. Maar niet alle onvoorspelbaarheid verdween. Ook dit kon opgelost worden, maar met speciale netwerkprotocollen en speciale chips. Daarmee werd het wel onmogelijk om deze protocollen ook op hogere niveaus in de automatiseringshiërarchie te gebruiken, bijvoorbeeld voor communicatie tussen besturingen onderling, of elders in het bedrijfsnetwerk (LAN) aanwezige apparatuur. En dat is met de komst van Industry 4.0 juist steeds meer gewenst. Simpel gezegd regelt TSN dat op het netwerk op van tevoren bepaalde tijdstippen een volledig transmissiepad van A tot B open staat voor een netwerkbericht. Dit bericht kan dan zonder enige vertraging worden afgeleverd, als het ware via een busbaan met alle kruisingen vrij en alle verkeerslichten op groen. Normaliter in

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

ethernet wordt een netwerkbericht afgehandeld volgens “FIFO” (firstin, first-out), met andere woorden: netjes achter aansluiten. Het is dan afhankelijk van de andere drukte op het netwerk hoe snel het bericht wordt afgeleverd. Er zijn wel diverse uitbreidingen op ethernet bedacht om toch zo snel mogelijk berichten door te schakelen, maar enige variatie in aflevermoment blijft. TSN pakt dit dus aan.

‘Als je iets niet wilt in een industrieel netwerk, dan is het onvoorspelbaarheid.’

Omdat het normale gedrag van ethernet ervoor zorgt dat het niet bruikbaar is voor videostreams, en nog minder voor audiostreams, is vanuit deze hoek het initiatief gekomen om ethernet uit te breiden om totale voorspelbaarheid op ethernet te kunnen garanderen. Een netwerk met deze eigenschappen is ook precies wat nodig is voor besturingstoepassingen. Sinds enkele jaren doet “de indust r ie” dus opeens ook mee met TSN, ontwikkeld onder de paraplu van de normcommissie IEEE 802.1. De detailwerking van TSN is in Automatie 10/2016 al uitgebreid aan de orde gekomen. De ontwikkelingen aan de norm 802.1 hebben sindsdien niet stilgestaan: op basis van eerste ervaringen zijn aanpassingen verricht. Niet alle uitbreidingen - bekend onder de namen 802.1ASbt, ASrev, Qbu, Qbv, Qca, CB, Qcc, Qch, Qci, Qcp, Qcr, CS, Qcj en CM - zijn overigens al klaar; er gaat dus nog wel enige tijd overheen voordat alle uitbreidingen formeel als IEEE-standaard zijn goedgekeurd. Voor die tijd kunnen leveranciers natuurlijk al wel met “pré-standaard”-producten uitkomen, zoals ook bij wifi regelmatig voorkomt. Dan is de volgende vraag natuurlijk: implementeren leveranciers allemaal hetzelfde? Zo nee, dan ontstaan er misschien problemen in de samenwerking tussen producten van verschillende leveranciers. De ervaring heeft geleerd dat dit gebeurt, tenzij er van tevoren afspraken worden gemaakt - de zogenaamde “profielen” - over bij elkaar horende subsets van functionaliteit. ProfiNet heeft deze nu al bekend gemaakt, met als achterliggende gedachte dat alle neuzen nu al in dezelfde richting

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

kunnen worden gezet. Verder zijn er TSN-testbeds opgezet, op deze beide punten kom ik verderop nog terug.

De nieuwe veldbus? Een veelvoorkomende vraag in relatie met TSN is: wordt dit de vervanger van de bestaande industrieel ethernetprotocollen? Nee, dat niet. En dat is ook makkelijk te verklaren: TSN is als OSI-laag 2 (datalink) implementatie enkel een mechanisme om netwerkberichten van A naar B te verplaatsen. Wat er in die berichten staat - een aantal bits – weet TSN niet. De betekenis van die bits moet uiteraard wel worden bepaald, en dat is waar de bekende industrieel ethernetprotocollen hun toegevoegde waarde hebben. Dus: er komt geen nieuwe veldbusstandaard. Wat wel gaat gebeuren is dat de

‘Het is opvallend dat het gelukt is om zoveel bedrijven bij elkaar te krijgen rondom één technologie.’ bestaande protocollen TSN gaan gebruiken. Hieronder enkele voorbeelden van wat al bekend is.

Ethercat Ethercat is een industrieel ethernetvariant waarvan niet te verwachten is dat het gaat overschakelen op TSN, omdat dit langzamer is. De Ethercat-gebruikersvereniging heeft een uitgebreide publicatie over TSN vrijgegeven (http://bit.ly/2ESI8ju) waarin haar visie op TSN beschreven wordt. Er wordt uitgelegd wat TSN is, waarom Ethercat toch beter is, hoe TSN eventueel aanvullend op Ethercat kan worden gebruikt, en waarom TSN dus geen nieuwe standaard gaat worden die alle andere protocollen gaat vervangen. Ethercat blijft dus Ethercat. Wél kan een Ethercat-master (meestal een plc)

TSN gebruiken om te communiceren met een andere Ethercat-master via Ethercat’s “EAP” (Ethercat Application Protocol) of via OPC/UA. TSN kan dan goed gebruikt worden om de realtime wensen van de applicatie te garanderen. Dat gaat niet zo snel als met Ethercat’s eigen I/O protocol, maar dat hoeft ook niet op dit hogere applicatieniveau waarbij met andere besturingen, SCADA-stations, servers etc. samengewerkt wordt.

ProfiNet De Prof ibus gebruikersvereniging ziet TSN als een nieuwe “laag 2” (volgens het OSI-model), dus als een nieuwe manier om netwerkberichten van A naar B te versturen. Het komt overeen met ProfiNet’s “RT” (Realtime) en “IRT” (Industrial Realtime) technologieën. TSN

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

gaat RT en IRT niet vervangen, hooguit aanvullen omdat gewerkt kan worden met standaard IT-bouwstenen. De rest van ProfiNet wijzigt niet. Qua standaardisatie van TSN schrijft ProfiNet voor dat 802.1AS, Qbv, en Qbu als belangrijkste onderdelen nodig zijn. De gebruikersvereniging maakt dit nu al bekend zodat leveranciers hun producten hierop kunnen aanpassen. De definitieve specificatie van ProfiNet-over-TSN wordt begin 2019 verwacht.

OPC/UA en anderen Naast Ethercat en ProfiNet zijn nog meer gebruikersverenigingen bezig om “hun” protocol met TSN te laten integreren, zoals Sercos en OPC. Ook al is OPC/UA erg populair, in toepassingen met zwaardere realtime eisen komt het tekort. Ook hier wordt het gebruik van TSN voorzien. Plc-leverancier B&R claimt zelfs dat OPC/UA-TSN de traditionele industriële net werken op de fabrieksvloer overbodig gaat maken. Op het laagste niveau blijven de bekende protocollen zoals Powerlink wel bestaan. Bijzonder aan TSN is dat er ook veel interesse is vanuit andere markten, zoals de automobielindustrie. Ethernet TSN moet het basisnetwerk in de toekomstige auto worden, althans dat vinden 12 van de 16 grootste autoleveranciers.

802.1Q

De naamgeving van IEEE-standaarden lijkt vrij ingewikkeld, maar volgt een specifiek stramien. De commissie IEEE 802.1 is verantwoordelijk voor standaardisatie op het gebied van LAN-architecturen, internetwerken, netwerkbeheer en beveiliging. Normen op dit gebied worden aangeduid met een hoofdletter, zo is 802.1Q de standaard voor virtuele LAN’s (VLAN’s). Uitbreidingen die later ontstaan worden aangegeven met kleine letters (bijvoorbeeld 802.1v). Wijzigingen op de reeds bestaande 802.1Q worden aangegeven met twee extra kleine letters (bijvoorbeeld 802.1Qcp). Na enige tijd worden de uitbreidingen en wijzigingen formeel opgenomen in de 802.1Q, waar dan een nieuwe versie van komt, te onderscheiden van eerdere versies via het jaartal (bijvoorbeeld: 802.1Q-2014). Fouten worden beschreven in corrigenda, bijvoorbeeld: 802.1Q-2014-Cor1-2015.

Testbed De “AVNU Alliance” (avnu.org) hield op de SPS/IPC-beurs een grote persconferentie met nieuws over TSN. Dat is opvallend, want waarom bemoeit de AVNU zich met industriële producten? AVNU is oorspronkelijk opgericht om de “Audio/Video Bridging” (AVB)-uitbreiding voor ethernet te standaardiseren. Dat is op de website nog wel duidelijk te zien: in de lijst met reeds gecertificeerde producten staan voornamelijk audioproducten en ethernet-infrastructuurcomponenten. Maar, zoals hierboven al besproken, de aanpassingen aan ethernet voor AVB zijn ook heel goed bruikbaar voor besturingstoepassingen zoals in voertuigen en industriële besturingen (plc’s, CNC, robots, motion, etc.). Daarom richt de AVNU Alliance zich nu ook op deze markten, ook in samenwerking met de OPC Foundation, het Industrial Internet Consortium en Ethernet Alli-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

ance. Tijdens de bewuste persconferentie maakten de AVNU Alliance en de firma’s ABB, Belden/Hirschmann, B&R, Bosch Rexroth, Cisco, Hilscher, National Instruments, Phoenix Contact, Pilz, Schneider Electric, SEWEURODRIVE en TTTech bekend OPC/UA plus TSN te gaan ondersteunen en producten te laten testen in het TSNtestbed van het Industrial Internet Consortium (IIC). Naast de genoemde bedrijven zijn ook (o.a.) Kuka, Sick en Wago participanten in het TSN-testbed. Er bestaan er zelfs twee: één in de VS (bij National Instruments in Austin) en één in Duitsland (bij Bosch in Erbach). Op een testbed kunnen (nieuwe) producten getest worden op conformiteit aan de standaard 802.1AS en op

‘Een bericht kan zonder enige vertraging worden afgeleverd.’

interoperabiliteit met andere producten. Meer informatie over het testbed is te vinden op: http://bit.ly/2o0yypa Het is opvallend dat het gelukt is om zoveel bedrijven bij elkaar te krijgen rondom één technologie, iets dat 10 jaar geleden de IAONA (Industrial Automation Open Networking Alliance) niet gelukt is. Ook opvallend is dat het testbed er zo vroeg is. Dat is belangrijk, omdat interoperabiliteit van TSN-producten van verschillende leveranciers van het hoogste belang is. Het gaat hier immers om infrastructuurcomponenten die naadloos met elkaar moeten samenwerken; lukt dat niet, dan zal TSN floppen. De markt is immers nu al decennia gewend aan de “plug & play” eigenschappen van ethernet. Opvallend aan de persconferentie was de afwezigheid van de gebruikersverenigingen van industrieel ethernetprotocollen, zoals die van ProfiNet en Ethercat, en hun grote voorstanders Siemens en Beckhoff. Maar zoals ik hierboven al noemde, beide protocollen wijzen TSN niet af, maar integreren het op hun eigen manier. Dat is niet strijdig met TSN noch met OPC/UA.

deze switches komen in het derde kwartaal op de markt. De grote golf van producten moet dus nog komen, waarna nog ervaring opgedaan moet worden met configuratie, beheer en troubleshooting. Alles bij elkaar genomen is TSN nu nog geen technologie die ik vandaag zou inzetten in een productieomgeving. Maar houd in elk geval de ontwikkelingen in de gaten, want zelfs al komt het niet op de werkvloer - wat ik onwaarschijnlijk acht, het komt wel in onze auto’s!

Producten Producten met TSN-ondersteuning zijn nog zeer schaars. Beckhoff heeft aangekondigd om in het tweede kwartaal met de Ethercat/TSN-coupler EK1000 op de markt te komen. Cisco ondersteunt het ook al in sommige switches. ProfiNet komt begint 2019 met zijn specificatie. Belden biedt zijn “TSN Ready”-switches reeds aan met de mogelijkheid om de firmware te kunnen updaten;

OM ALVAST IN DE AGENDA TE ZETTEN: OP 26 EN 27 SEPTEMBER ZAL VOOR DE 3E KEER IN DUITSLAND DE “TSN/A” CONFERENTIE PLAATSVINDEN. MEER INFO OP: WWW.TSNACONFERENCE.DE

INFORMATIE

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

13511a

MARKT & TECHNIEK

Maatwerk sensoren voor de OEM-markt H BM , d e D ui t s e sp e c ial is t in meet- en weegtechnologie, levert een brede range meettoepassingen voor druk, kracht, koppel en gewicht aan OEM’s, die op rekstrook gebaseerde sensoren in hun eindproducten integreren. HBM heeft een uitgebreide ervaring met de ontwikkeling van custom made sensoren voor fabrikanten in de medische industrie en de agrarische sector; voor fabrikanten van voertuigen en robots en voor bedrijven in de energiemarkt. Voor veel gespecialiseerde of complexe toepassingen, waar off-theshelf sensoren geen optie zijn, ontwerpt en produceert HBM sensoren en kant-en-klare configuraties, die gemakkelijk in hedendaagse producten geïntegreerd kunnen worden, zonder dat het ontwerp van

Meer informatie www.hbm.com

het OEM-product door de fabrikant aangepast hoeft te worden. HBM ondersteunt het complete proces van de ontwikkeling van een op maat gemaakte oplossing vanaf het initiële concept en de definitie van de prestaties, via ontwerp en pro-

ductie tot en met validatie en certificering. In het proces is waar nodig ook elke noodzakelijke modificatie aan de bestaande onderdelen inbegrepen, om ervoor te zorgen dat de sensoren probleemloos grootheden als kracht en koppel meten. HBM brengt in dat proces alle in-house ontwerpexpertise van de elektronica groep in om bestaande meetversterkers aan te passen of nieuwe te ontwerpen om te voldoen aan de exacte meetbehoefte van de klant. Randy Hopkins, directeur van OEM Sensors bij HBM. ‘Wij willen onze geavanceerde sensor technolo gie zodanig ontwikkelen, dat onze klanten ze eenvoudig in hun eindproducten kunnen inzetten. Dat is beter dan dat ze hun hele ontwerp moeten aanpassen om onze sensoren te kunnen gebruiken.’

Slagdrukknoppen - Intuïtief en extra groot EAO, leverancier en partner voor Human Machine Interfaces (HMIs), biedt met de producten van de nieuwe Serie 45, een breed scala aan machinebedieningsfuncties met uitstekende technische eigenschappen. Dankzij het extra grote bedieningsvlak is de duidelijk zichtbare slagdrukknop ideaal voor gebruik in ruwe omgevingen, waar plotselinge en ongecoördineerde bewegingen bepaalde commando’s moeten activeren. Deze drukknop kan worden bediend met de vlakke hand, met werkhandschoenen aan of met de elleboog. Voordelen van de slagdrukknoppen zijn onder meer een extra groot bedieningsvlak waardoor ze ook geschikt zijn voor noodstopfuncties. Daarnaast zijn ze leverbaar voor puls- en stapfuncties, zijn ze snel te installeren en eenvoudig in gebruik. De slagdrukknoppen zijn uitgevoerd met een robuuste IP69K-frontbescherming. De slagdrukknop wordt gemonteerd in een behuizing geleverd. De keuze uit verschillende schakelelementen geeft de klant aanzienlijke flexibiliteit bij het configureren van zijn machines. De kabel wordt aangesloten aan

de boven- of onderkant van de voorzijde van de behuizing, via een schroefaansluiting met schroefdraad M20. De schroefverbinding en schakelelementen worden niet meegeleverd. De slagdrukknop is leverbaar in vier standaardversies: met een rode lens, stapfunctie en een trekontgrendeling voor de stopfunctie of met een zwarte lens voor pulsfunctie. Meer informatie www.eao.com/45

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

MARKT & TECHNIEK Voor het doseren van kleine hoeveelheden vloeistof met kor te doseertijd is het nodig dat de flowmeter in staat is om heel snel te reageren. En toch nauwkeurigheid te bieden.

Snelle dosering van kleine hoeveelheden

Meer informatie De ultrasone flowmeters van het www.a-b-t.nl Duitse MIB zijn uitgevoerd in kunststof (Polysulfon, PFA, HDPE, of een ander materiaal). De instrumenten worden gebruikt in een variëteit van applicaties. Dat kan water zijn, demi-water, koelwater, maar ook bier in biertapinstallaties, verbruiksmetingen van diverse vloeistoffen en chemicaliën etc. Deze instrumenten meten 250 keer per seconde. Dat geeft hele snelle responstijden, waardoor ook doseerhoeveelheden van bijvoorbeeld 1 ml in een halve seconde binnen de nauwkeurigheid van 1 % van meetwaarde gemeten kunnen worden. Testen met 182 meetpunten met een DN3 model Flowmax 42i heeft geleid tot het volgend plaatje: advertentie

CYBERSECURITY-EXPERT.COM

13872

Alle modellen hebben analoge en frequentiesignalen, alsmede standaard RS 485 seriële communicatie. De voeding is 24 VDC, ca. 3,6 W.

HEEF T U W BEDRIJF EEN IT Y CYBERSECUR E XPERT IN HUIS?

ISA European Office, Telefoon: 040-2390524, E-mail: info@isaeurope.org

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

MARKT & TECHNIEK

Uitbreiding op advanced controller platform Siemens heeft haar Simatic S7-1500 Advanced Controller-por tfolio bedoeld voor complexere applicaties - uitgebreid met een nieuw type multifunctioneel platform, dat besturings- en pc-functies in één apparaat combineert. Daarnaast is het por tfolio uitgebreid met twee nieuwe Technology CPU’s en nieuwe Motion Controlfunctionaliteiten voor integratie van 2D- tot 4D-kinematics. Het multifunctionele platform CPU 1518(F)-4 PN/DP MFP is een nieuw type apparaat voor Advanced Controllers, waarmee hogere programmeertalen kunnen worden geïntegreerd en waarmee stand-alone applicaties gemakkelijk kunnen worden gecreëerd en hergebruikt. Meer informatie Het multifunctionele platform comwww.siemens.nl bineert een typische controller met taken die voorheen op een externe pc moesten worden uitgevoerd, zoals modelgebaseerde en geavanceerde taalprogrammering of oplossingen met databases. Bestaande technologische C/C++ algoritmen kunnen nog steeds worden gebruikt. De informatie-uitwisseling tussen pc en controller, die voorheen geprogrammeerd moest worden, is vereenvoudigd. Verder is de configuratie gestandaardiseerd en is de benodigde ruimte kleiner geworden, terwijl de oplossing als geheel juist robuuster is door toepassing van nog maar één hardwarecomponent met een stabiel Simatic-embedded besturingssysteem. De nieuwe Technology CPU 1516T(F)-3 PN/DP vult het reeds bestaande aanbod van Advanced Controllers aan. De Technology CPU combineert standaard-, safety- en Motion Control- functionaliteiten in één apparaat. Midrange Motion Control-taken zoals positioneren, absolute gelijkloop tussen assen en cam-profielen kunnen eenvoudig worden gerealiseerd in samenspel met de Sinamics servo drive systemen. De Motion Control-functies van alle Simatic S7-1500 Technology CPU’s zijn eveneens uitgebreid met de besturing van 2D- tot 4D-kinematics. Dit maakt nu ook additionele handling-applicaties mogelijk, zoals Delta-Picker, Cartesisch portaalsysteem en Scara-robot.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

Manchetknopen voor ieder moment WWW.THECUFFLINKSHOP.NL

KORTING OP MANCHETKNOPEN VOOR BOUW EN UITVOERING LEZERS KORTINGSCODE BU-KORTING

Klik tijdens je bestelling op ‘gebruik je kortingscode’ en vul de code in om 15 procent korting te krijgen

MARKT & TECHNIEK

Tactiele, compacte schakelaars Met de Serie 18 biedt EAO - naast schakelaars hebben een uitstekend de standaard schakelaars - een tactiel gevoel, terwijl de heldere Meer informatie reeks compacte, verzonken scharode, groene of gele verlichting een www.eao.com/18 kelaars en signaalarmaturen voor duidelijke statusaanduiding geeft betrouwbaar binnengebruik. Tac(overige kleuren zoals wit en blauw tiel, compact en met helder licht. op aanvraag). De kunststof lenzen Ve e l v o o r k o m e n d e t o e p a s s i n zijn leverbaar in ronde, vierkante gen zijn in laboratorium- en meetapparatuur, medien rechthoekige vormen en met diverse afmetingen en sche apparatuur maar ook in audio- en videoapplicakleuren. De lenzen kunnen ook worden voorzien van ties, zoals mengtafels en regelsystemen voor mobiele tekst of symbolen. camera’s en regelsystemen voor verlichting en podia. De De voordelen zijn een zeer goed tactiel gevoel, uitstekende verlichting, een lange levensduur tot 2 miljoen bedieningen, vergulde nikkelen contactpunten voor lage voltages en stroomsterktes en daarnaast biedt de nieuwe serie de keus uit een standaard of verzonken compact ontwerp. Deze tactiele schakelaars en signaalarmaturen zijn ideaal voor betrouwbaar gebruik in applicaties met beperkte montageruimte en waar goede verlichting nodig is.

Compacte en modulaire IoT embedded box pc Duranmatic introduceert van WinMate de nieuwe modulaire EAC mini Fanless Box pc. Deze box pc is zeer compact en heeft een afmeting van slechts 10x7x3cm, ter vergelijking, een iPhone 8 heeft een hoogte van 14 en een breedte van 7cm. De groot ste uitdaging was om zoveel mogelijk aansluitmogelijkheden in een compacte behuizing te verwerken. Om de klant een zo

compleet mogelijk scala aan aansluitmogelijkheden te bieden is gekozen voor basismodules met standaard aansluitingen en verschillende uitbreidingsmodules met extra aansluitmogelijkheden. Een basismodule heeft standaard de beschikking over een HDMI-aansluiting en twee netwerken twee usb-aansluitingen. Een optie is de basismodule uit te rusten met wifi

Meer informatie www.duranmatic.nl

en bluetooth, of 3G of 4G. Daarnaast is het met de uitbreidingsmodules is het mogelijk te beschikken over seriële en digitale I/O, CANbus en extra usb-aansluitingen. De Box pc is speciaal ontworpen voor IoT-integratie en is vanwege zijn compacte voetprint uitstekend te monteren in bijvoorbeeld een schakelkast, dit kan met de beugel onder of via de DIN-rail montage aan de achterkant. Ondanks zijn compacte formaat beschikt de box over uitstekende prestaties en is deze standaard uitgerust met een moderne Intel Celeron Dual Core processor met een “burstfrequentie” tot wel 2,40GHz, 4GB RAM geheugen en een 32GB eMMC opslag.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

MARKT & TECHNIEK

Holland Robotics presenteert position paper Op het hoofdkantoor van Lely werd donderdag 18 janugrote maatschappelijke uitdagingen in zorg, voedselproari een belangrijk statement gemaakt door de Nederductie en mobiliteit.’ landse hightechindustrie. Holland Robotics presenteerde, namens 18 toonaangevende industriële spelers Robotica kán de wereld niet alleen veranderen; roboen wetenschapsinstellingen, de position paper ‘Kantica gáát de wereld veranderen. Nederland heeft alles sen voor de Nederlandse roboin huis om op roboticagebied koptica - Samen investeren in toepasloper te worden, maar om mee te singsgerichte R&D’. Het rappor t spelen op het wereldtoneel moeMeer informatie werd aangeboden door Alexander ten we nú investeren. Met de posiwww.hollandrobotics.com van der Lely, CEO Lely, aan Bertion paper wordt de noodzaak uittholt Leeftink, directeur-generaal een gezet te investeren in robotica. De Nederlandse industrie ziet deze kansen en is bereid te investeren in een gezamenlijk ontwikkelprogramma. Holland Robotics stelt een programma voor waarin industrie, eindgebruiker en onderzoeker samenkomen. Een aanpak waarin de topsec toren met de g rootste kansen voor robotica centraal staan. Vijf kroonprojecten, gericht op vijf verschillende sectoren/applicatiedomeinen, maar met een breder toepasbare technologische basis zullen de wereldpers bereiken. Vijf roboticasystemen zullen Nederland positioneren. Hiervoor is een ondersteunende basis nodig: een aanjaagprog ramma dat de samenwerking versterkt en marktBedrijfsleven en Innovatie van het Ministerie van Econogeneratie versnelt, faciliteiten in (waar mogelijk reeds mische Zaken en Klimaat. bestaande) fieldlabs, en een onderzoeksprogramma waarin gericht de kennisvragen worden beantwoord die Van der Lely: ‘Als we als Nederlandse industrie wereldbijdragen aan de kroonprojecten. Hiervoor is tot 2025 wijd voorop willen blijven lopen met onze innovaties, een investering nodig in de ordergrootte van 100 miljoen dan moeten bedrijfsleven, opleidingen én overheid nauw euro. Dit zal een gezamenlijke investering moeten zijn, in blijven samenwerken om Nederland internationaal op de evenredigheid door industrie en overheid samen opgekaart te houden.’ bracht en ingezet in PPS-vorm. Leeftink: ‘Goed dat er nu een sterk nationaal initiatief is, waarin de krachten van Nederlandse robotica worden gebundeld. Onze topsector HTSM levert belangrijke sleuteltechnologieën voor het roboticaprogramma. We gaan het EZK innovatie-instrumentarium zoals PPS-toeslag, het Smart Industrie Field lab programma en andere middelen voor toegepast onderzoek goed benutten om met Nederlandse robottechnologie bij te dragen aan

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

De aanpak bouwt voort op de sterktes die ons land sinds jaren heeft opgebouwd. Systeemdenken, ketensamenwerking, toepassingsgerichte innovatie. Drie sterktes waar Nederland, met een sterke hightechbasis en korte lijnen tussen kennisinstellingen en industrie, wereldwijd om gekend is en die de basis vormen voor (de aanpak van) Holland Robotics.

Veiligheidstechniek voor de Machinebouw

w w w . e u c h n e r. n l

CET

Veiligheidsvergrendeling met transpondercodering

Bewaking van afschermingen Middel tegen manipulatie Hoogste veiligheidsniveau PLe, Sil3, Categorie 4 Hoge vergrendelingskracht 6500N Robuuste behuizing, stalen kop

EUCHNER (BENELUX) BV

P O S T B U S 11 9

N L- 3 3 5 0 A C P A P E N D R E C H T

+31 ( 0 )78 615 47 6 6

INFO@EUCHNER.NL

13672

Grote toleranties, geen exacte deurgeleiding noodzakelijk

Your Global Automation Partner

Industry 4.0 Automation Solutions

Hoe zorgt u voor een (verdere) voorsprong op uw concurrentie? Als ambassadeur van Smart Industry helpen wij de Nederlandse machinebouw met het toepassen van de nieuwste digitale technologieĂŤn. Door onze automatiseringsoplossingen kunt u sneller op de eisen van uw klanten inspelen en daarbij de kosten reduceren!

www.turck.com/i40 13523a

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 01/2018

VERBINDING

Nieuwe versie van internetprotocol neet kan iedereen even vooruit. Er is echter een “maar” - IPv4 apparaten kunnen niet communiceren met IPv6 apparaten, en vice-versa. Zonder verdere technische maatregelen ontstaan er dus twee parallelle internetten, naast elkaar: één voor IPv4 apparaten, en één voor IPv6 apparaten. Het is moeilijk om over die scheidslijn heen te komen; er bestaan diverse oplossingen maar die zijn elk niet optimaal voor grootschalig gebruik.

Je verwacht het niet direct uit Egypte, maar een aldaar wonende netwerkexpert claimt dat hij een oplossing heeft bedacht voor het steeds groter wordende probleem op internet: twee versies van het IP-protocol, genummerd versie 4 en versie 6, die niet compatibel met elkaar zijn. De uitvinding die dit probleem oplost is van ene Omar Khaled en heet IPv10 (want 4+6=10). Maar is het serieus een haalbare kaart? Rob Hulsebos

Wie enigszins bekend is met TCP/IP, weet ook wel dat internet in 1975 (!) begonnen is met versie 4 van IP. IPv4 is opgezet met netwerkadressen van 32 bit groot, want destijds werd gedacht dat dit - met 4 miljard adressen - méér dan genoeg zou zijn voor de hele wereld. Hoe moeilijk is het om de toekomst te voorspellen: uiteraard is dit veel te weinig voor de onstuimige groei van het internet, waarop we de komende jaren nog tientallen miljarden IoT-apparaten willen gaan aansluiten. Allerlei trukendozen zijn opengetrokken om IPv4 te kunnen

blijven gebruiken. Een voorbeeld hiervan is “NAT” (Network Address Translation) in je router thuis. Maar ook dit houdt een keer op, er zijn gewoon geen vrije IP-adressen meer! De Europese voorraad was in 2015 al op. De opvolger van IPv4 heet IPv6, en omdat hier met 128-bits netwerkadressen wordt gewerkt, is er voorlopig geen tekort: à 1028 adressen per persoon op de pla-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

We zouden natuurlijk allemaal kunnen overschakelen op IPv6, meerdere miljarden apparaten. Maar IPv6 is al 18 jaar (!) beschikbaar en nog steeds gebruiken veel apparaten dit niet. Ik dacht enkele jaren geleden zelf al slim te zijn door thuis over te stappen op IPv6, maar dat geeft problemen met heel veel websites die dit niet aankunnen. Ook heel veel (embedded) apparaten die ik in mijn werk gebruik zijn niet IPv6-capable. Dus ik gebruik noodgedwongen nog steeds veel IPv4, en dat doen velen dus met mij - 85% wereldwijd in het tweede kwartaal van 2017, zegt Google. En zo komt IPv6 dus nooit echt serieus in gebruik. Het voorstel van IPv10 is dat er een eenvoudige en efficiënte oplossing is, zodanig dat IPv4 apparaten met IPv6 apparaten kunnen communiceren, en andersom. In netwerkberichten worden dan de twee types n et w er k adre s s en opg en om en . Uiteraard moet er wel een nieuwe versie van IP gemaakt worden en in alle apparatuur wereldwijd worden ingebouwd. En dat is net het pijnpunt: dat is een even omvangrijke operatie als overschakelen naar IPv6. En dat lukte dus al niet eens in 18 jaar. Dus of IPv10 echt iets gaat worden… ik denk het niet.

VERBINDING

Netwerkanalyse met I/O Wie vaak met (industrieel) ethernet werkt, heeft weleens de behoefte om te kunnen zien wat er allemaal op het netwerk aan berichten wordt rondgestuurd. In tegenstelling tot de gangbare bussystemen, is het bij ethernet niet zo makkelijk om berichten van het netwerk af te tappen voor verdere analyse. Hiervoor is óf een hub nodig - ouderwets, óf een managed switch met port mirroring - duur, of vaak niet aanwezig, óf een zogenaamde “tap”. Een tap is een kastje dat in de netwerkkabel tussen twee apparaten wordt geplaatst; van alle voorbijkomende netwerkberichten wordt een kopie gemaakt die via een extra netwerkaansluiting voor verdere analyse naar een laptop kan worden gestuurd. Rob Hulsebos Taps zijn er in allerlei soorten en maten, en grosso modo functioneren ze allemaal hetzelfde. Het Duitse Kunbus, in Nederland vertegenwoordigd door Helmholz (Maassluis), brengt nu een tap genaamd “TAP Curious” op de markt met een aantal zeer nuttige snufjes. In de eerste plaats kan hij twee ethernetverbindingen tegelijk aftappen; dat is makkelijk bij ringbekabelde netwerken waar de inkomende en uitgaande netwerkberichten van een apparaat via twee kabels lopen. Verder is het mogelijk de filtering op netwerkberichten op de tap zelf te doen, de laptop wordt hier dan niet mee belast. Uit ervaring weet ik dat er vaak enorme hoeveelheden netwerkberichten moeten worden opgevangen. Dit kan natuurlijk best op een pc of laptop, maar die heeft daar soms best wel wat werk aan. De analyse gaat dan erg langzaam, omdat steeds gewacht moet worden tot de software klaar is. Door alle ongewenste berichten op de Curious al weg te filteren, heeft de pc er verder geen moeite meer mee.

moment netwerkberichten ingenomen kunnen worden voor analyse. Bij de andere taps die ik ken moet dit via de netwerkanalyzer-software op de pc, daarna moet de plc gestart worden. Maar in de tussentijd kunnen er al miljoenen netwerkberichten verstuurd zijn, zodat we in de logbestanden weer moeten zoeken naar het startpunt. De digitale uitgang kan ook worden gekoppeld aan een berichtfilter. De uitgang wordt aan gezet als een bepaald bericht ontvangen is, en na een configureerbare tijd weer uitgezet. Kunbus zelf geeft als voorbeeld de mogelijkheid om er een zoemer op aan te sluiten, maar een besturing zou er natuurlijk ook iets mee kunnen doen. Tenslotte heeft de Curious een aantal leds die ook aan een filter gekoppeld kunnen worden, waardoor zichtbaar is dat bepaalde netwerkberichten gezien zijn.

Het derde snufje dat me opviel was de aanwezigheid van een digitale ingang en een digitale uitgang. Met de ingang kan een bepaald berichtenfilter ge(de)activeerd worden. Dit kan dan bijvoorbeeld via een plc of besturing worden gestuurd, zodat precies op het juiste

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 01/2018

VERBINDING

COLOFON Redactieraad

HOOFDREDACTIE

WILLEM VAN DER BIJL

Ing. Peter van den Berg, Ing. Ton Bol, Ing. Willem van der Bijl, Ing. Frits Boddeman, André Braakman, Ing. Adrian de Bruijn, Jacques Geluk, Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Janet Kooren, Ing. Peter Korsten, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim O xenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Ad Spijkers, Marc Vissers, Ing. Karel Walinga, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With.

HOOFDREDACTIE

LIAM VAN KOERT

ISDN stopt KPN heeft aangekondigd per 1 september 2019 te gaan stoppen met enkele en dubbele ISDN-aansluitingen en met de meervoudige analoge telefoonlijn. Ook de andere telecomleveranciers stoppen per die datum met ISDN, als ze al niet eerder gestopt waren, zoals Telfort in 2015. Eerder was er sprake van dat deze KPNdiensten in 2015 gestopt zouden worden, daarna gingen er geruchten over 2018. Nu is er dus duidelijkheid. Rob Hulsebos

Uitgave UITGEVER

JACO OTTO

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 01/2018

Automatie BV Bezoekadres: Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postadres: Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: 033 456 70 50 E-mail: info@automatie-pma.com Internet: www.automatie-pma.com

Uitgever Jaco Otto (Automatie BV), j.otto@aprmediagroep.nl SALES

ERIK DE JONG

Advertenties Erik de Jong (Advercom), edejong@advercom.nl

Vormgeving APR Media Groep BV, studio@aprmediagroep.nl REDACTIE

BIANCA SCHOLTEN

Ooit was de analoge telefoonlijn de enige manier om (via een modem) te kunnen aansluiten op internet. De bandbreedte daarvan was niet zo hoog, maar toen werd met ISDN een aansluiting op 64 kbit/s mogelijk, terwijl parallel ook nog gebeld kon worden. Wie meer wilde, bundelde losse ISDN-lijnen tot een grotere groep, de zogenaamde ISDN15, ISDN20 of ISDN30. Maar zelfs dat verbleekt bij het later uitgevonden ADSL. Digitaal bellen (Voice-over-IP, VOIP) heeft het gebruik van de analoge telefoonlijn sterk teruggedrongen. Desondanks had ISDN in de zakelijke markt nog een marktaandeel van 20% (2016). Omdat er steeds minder gebruik gemaakt wordt van ISDN en de analoge lijn, gaat KPN deze dus uitfaseren. ISDN15/20/30 wordt nog ondersteund tot 1 januari 2021. Gebruikers van deze diensten worden door KPN geïnformeerd en ondersteund met de overstap naar een breedbandaansluiting. Maar dit laatste hoeft natuurlijk niet persé weer een bekabelde aansluiting te zijn, zeker niet als het gaat om een productiesysteem dat via een modem af en toe uitbelde om wat data te versturen. Een goed alternatief zou een gsm-modem kunnen zijn. Voor toepassingen met heel weinig data zou ook LoRa - ook via KPN, genaamd “KPN Things”, NarrowBand-IoT of Sigfox een oplossing kunnen zijn.

Deelname van redactieraadleden aan het redactieraadteam is op persoonlijke titel.

Advertentie- en orderadministratie APR Media Groep BV, orders@aprmediagroep.nl

Abonneeservice Post: Daalakkersweg 2 - 72, 5641 JA Eindhoven Telefoon: 088 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl REDACTIE

JANET KOOREN

REDACTIE

ROB HULSEBOS

Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en w orden jaarlijks automatisch verlengd. Opzegg ingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

€ 79,- per jaar (excl. btw) € 140,- per jaar € 35,- 6 maanden € 10,-

HAROLD VAN DEN HAUTEN

REDACTIE

KAREL WALINGA

REDACTIE

NICK DE WITH

AANSPRAKELIJKHEID Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Automatie BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. Automatie BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de uitgever van Automatie BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

13477j

intrinsiek-vEilige Druktransmitters Voor zeer explosiegevaarlijke omgevingen (Zone 0) Voor industriële toepassingen (Gasgroep II) Voor Ex II 1G Ex ia IIC T4…T6 Ga

Serie 4 LD Ei…9 LD Ei

Serie 20 D Ei

Serie 21 D Ei

Serie 23 D Ei

Serie 26 D Ei

«Core uitvoering» Ø 11 mm…Ø 19 mm

«Complete meetkop» 3 bar tot 1000 bar

«Compacte alleskunner» 3 bar tot 1000 bar

«In zeer veel versies leverbaar» 300 mbar tot 1000 bar

«Nivosensor» 300 mbar = ca. 3 mH2O

Geoptimaliseerd voor batterij gevoede toepassingen Total error band : ± 0,7 %FS @ -10…80 °C I2C-Microcontroller-Interface 1,8…3,6 V / 20 μW @ 1 SPS

keller-holland.nl 13866a