Automatie | PMA 10-2015 by APR Media

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 59 S TE J A A RG A NG 2015

Is Simulatie Realiteit? Systeemontwerp in 3D

Speciale aanbieding

1X SET

29,90

3X SET

- %

5X SET

- 5%

10X SET

12,5%

ONMISBARE NASLAGWERKEN VOOR

technici, operators, engineers en leidinggevenden Explosieveiligheid in het Procesveld

Instrumentatie in het Procesveld

Explosieveiligheid is al een eeuw een belangrijk thema in de

Beschrijft alle meet- en regelapparatuur, in de onmiddellijke

industrie. Via regelgeving, normen en wetten proberen

nabijheid, of direct verbonden aan het proces. Het belang

beleidsmakers en verantwoordelijke ministeries de risico’s in

van correct en nauwkeurig meten en regelen wordt bespro-

te perken en bedrijven doen hetzelfde via procedures en

ken en geïllustreerd met praktijkvoorbeelden. Vanuit des-

veiligheidsbeleid. Ondanks deze maatregelen gaat het nog

kundige achtergrond worden meerdere ‘good practices’

wel eens mis, met grote gevolgen. Bewustzijn en competentie

belicht. De keuze van de juiste apparatuur is belangrijk,

blijkt vaak oorzaak.

maar ook juiste montage en toepassing worden behandeld.

S TA FFEL KOR T IN G 3 SETS 5% KORTING

5 SETS 7,5% KORTING

10 SETS 12,5% KORTING

BESTEL UW SET VIA

PROCESVELD.COM * Prijzen zijn exclusief btw en verzendkosten

Inhoud Redactioneel & Agenda

Visuele rekenaar helpt processen ontwerpen en verbeteren

Levensechte 3D-simulaties

China

Simulator aan het werk

Machines ervaren in virtual reality

Pagina 02 Yokogawa

Pagina 08 ODS

Simpele oplossing voor slimme procesbewaking en -verbetering

Graadmeter voor ontwikkelingen

Smart Factory in de cloud

Waar gaat het heen in de ontwerpafdeling?

Pagina 19 ABT

Pagina 22 Wots Pagina 25 Elsto

Pagina 14 Leuze & automatie-pma.com

De vraag is niet meer ‘óf’ maar ‘wanneer’

Cyberkroniek

beurzen

Ben jij al gehackt?

Cybersecuritydreigingen in de nucleaire sector

FHI kwaliteit en controle in vloeistoffen

Pagina 29 ABT

beurzen

Arbeid & Onderwijs

Flow en Analyse evenement 2015

De twee gezichten van EMO Milano 2015

8e Actemium Automation Award

34 FEDA

Pagina 37 Mitsubishi

Markt & Techniek

Pagina 33 Consiltant & Hudson Cybertec

38 Colofon & PI Nieuws

Druktransmitter met NFC

Samenwerken? Wat is dat?

Pagina 42 Schneider Electric

omslag 2 In het Procesveld omslag 3 proleit omslag 4 Keller meettechniek

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 10/2015

.01

We proudly celebrate a century of service, innovation and solutions. We are grateful to our loyal customers, who have made us who we are today. We would like to express our sincere gratitude for your continued support. With knowledge and experience cultivated across a century, we foresee a bright and sustainable future. Tomorrow’s in sight.

02.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

www.yokogawa.com/100th info@nl.yokogawa.com 13416a

redactioneel

Agenda Willem van der Bijl wvdbijl@automatie-pma.com

December 1 Business Software Event 1931 Congrescentrum Brabanthallen 2 LED Event 1931 Congrescentrum Brabanthallen 3 Impact of Photonics on our society NEMO Science Center Amsterdam

China

et bezoek aan China, in verband met mijn activiteiten voor de normen ontwikkeling, was nuttig maar vooral ook indrukwekkend. De stad Beijing, met een populatie gelijk aan die van heel Nederland, is uitgestrekt met veel multilaagswoningbouw. Opvallend was de voornamelijk boven grondse elektriciteit- en communicatievoorziening. Dikke bussels kabel hangen op 2,5 m hoogte van huis tot huis in elkaar gestrengeld, muur in muur uit. Het is een wonder dat het allemaal werkt en dat het onderhoudbaar is. Als op die manier de elektrische verbindingen in een procesinstallatie zouden worden verzorgd, is het aannemelijk dat de installatie nooit in bedrijf kan worden gesteld. Overigens viel het me op dat het verkeer zich op dezelfde wijze kris kras door elkaar beweegt. Is er ruimte dan gáát men ervoor, gas erop. Is er geen ruimte dan eerst de claxon gebrui ken. Taxi’s brengen je efficiënt van A naar B, als je tenminste kunt uitleggen wat B is. De in het Engels gestelde vraag werkt vaak niet, noch een foto van het object waar je naar toe wilt gaan. Gelukkig had het hotel een kaartje met daarop veel voorkomende termen en toeristische hoogtepunten in de Chinese taal, inclusief die van het hotel, zodat je ook weer kon terugkomen. Erg handig. Op die manier zijn we naar de Chinese muur gegaan. Een, in veel gevallen, goed overblijfsel van de enorme bouwkundige bescherming tegen de Mongolen, die de Chinezen tijdens de Ming Dynastie vanuit het Noorden bedreigden. Wat een gigantisch bouwwerk! De zakelijke besprekingen waren in het hotel en gelukkig in de Engelse taal. Een belangrijk thema in de normontwikkeling was de invloed van de digitale fabriek en industrie 4.0, ofwel I4.0, in het Amerikaans uitgesproken als I-fourty. Dit thema krijgt enerzijds aandacht van het brede publiek omdat het een verbinding biedt tussen de industrie en de particuliere sector, en anderzijds aandacht van de normen omdat het een noodzakelijk beroep doet op de standaardisatie van de terminologie. Het digitaal overdragen is inmiddels wel voor elkaar, maar de informatie moet wel zeer eenduidig met en tussen alle betrokken partijen zijn afgesproken. Het is een immense opdracht om alle (technische) termen in alle talen unieke en eenduidige betekenis te geven. Misschien wel een taak die nooit af te ronden is, omdat er zoveel termen zijn als er stenen zitten in de Chinese Muur. Het was een leerzame reis.

3 Keystones for the Smart Factory NHL University Leeuwarden 2-3 Shutdowns & Turnarounds LantarenVenster Rotterdam 8-9 MicroNano Passenger Terminal Rotterdam 8-10 NEW Industries Evenementenhal Gorinchem 8-10 Engineering Materials Evenementenhal Gorinchem 8-10 Elektro Vakbeurs Evenementenhal Hardenberg Januari 28 Industriële Veiligheid DeFabrique, Utrecht

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

.03

Simulator aan het werk Visuele rekenaar helpt processen ontwerpen en verbeteren Onze redacteur Harold van den Hauten dook in de wereld die simulatie heet en onderzocht de mogelijkheden, toepassingen en voordelen bij gebruik van simulatie in een scala van vraagstukken. Harold van den Hauten

imulatie is een proces dat met gebruik van een model kennis en conclusies ontwikkelt over het gedrag van een systeem in de echte wereld. Simulatie kent veel toepassingen, maar we beperken ons in dit artikel tot technische applicaties. We gebruiken hiervoor computermo dellen, die over een krachtige rekenca paciteit moeten beschikken. Je kunt de computersimulatie zien als een tak van toegepaste wiskunde die mathemati sche en fysische modellen gebruikt om antwoord te geven op technische vra gen. De simulaties die we hier bespre ken zijn gericht op het ontwikkelen van nieuwe systemen of processen en het verbeteren van bestaande. Een andere toepassing van simulatie is de processimulator die wordt ingezet voor training, bijvoorbeeld van (toe komstige) procesoperators. Deze komt hier niet aan de orde. Ik verwijs hier voor naar een publicatie in Automatie | PMA nummer 10 uit 2013. Wie naar sof tware voor simulatie op zoek gaat, komt er snel achter dat er een enorme keuze is. Er is een tweede ling te ontdekken: er zijn programma’s die één of een beperkt aantal speci fieke fysische processen simuleren en systemen die echt multifysisch zijn en de processen in samenhang bewerken. Bij de voorbereiding van dit artikel be sprak ik de software van Comsol Mul tiphysics met Frank de Pont, Head of

04.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

Technical Department van Comsol te Zoetermeer. Ook sprak ik met gebrui kers van simulatie-software: Kaarn Ste panosian van Hobré Instruments in Pur merend en Bas Wols van KWR Watercy cle Research Instituut te Nieuwegein. Ik besprak toepassingen en resultaten van hun studies en hun ervaringen met het gebruik van de software. De resul taten van de simulaties worden geluk kig ook nog in de praktijk toegepast. Zo’n resultaat zag ik in de vorm van een reactor bij Ton van Remmen van Van Remmen UV Techniek in Wijhe.

Comsol Multiphysics Met Frank de Pont bespreek ik het mul tifysisch simulatiepakket van Comsol. De oorsprong van Comsol Multiphysics hangt nauw samen met het bekende wiskundige gereedschap Matlab. Mat lab is een afkorting voor Matrix Labora torium, en die naam kenmerkt ook zijn sterke punt: het werken met matrices en vectoren. Comsol is begonnen als Partial Differntiation Engine toolbox (PDE toolbox)in Matlab. Nu is Comsol een volledig zelfstandig pakket voor het oplossen van complexe technische en fysische vraagstukken. Er zijn veel pakketten voor simulatie beschikbaar, zowel commercieel als “gratis”. Veelal kun je hiermee een en kel fysisch fenomeen goed bestuderen. Neem als voorbeeld twee kamers en een muur. De temperaturen binnen en

buiten zijn 20 en 30°C. Rekening hou dend met de warmtegeleidbaarheid van de wand kan een simulator het tem peratuurprofiel in de wand goed bere kenen. Maar zijn de oppervlakken van de wand werkelijk 20 en 30°C? Draagt de lucht de warmte 100% over naar de wand? Waarschijnlijk is er sprake van stromingen langs de wand die de zaak complexer maken. Nu moeten meerdere fysische eigenschappen in samenhang bekeken worden om tot een correcte uitkomst te komen. Hier komt de mul tifysische aanpak om de hoek. Comsol kan deelgebieden van fysica en tech niek tegelijker tijd en in samenhang aanpakken, zodat je een model krijgt van de toestand in de echte wereld. Om dit te bereiken heef t het pakket een bibliotheek van fysische eigenschap pen ingebouwd. Denk aan mechanica, elektromagnetisme, chemie, warmte leer, akoestiek: alle vakterreinen zijn in Comsol aanwezig. Comsol kun je zien als virtueel labora torium. Je vindt er de eigenschappen van heel veel materialen, maar ook de wetten van de fysica en chemie in de vorm van differentiaalvergelijkingen (zie kader “onder de motorkap”). Een belangrijke eigenschap van het sys teem is dat de gebruiker deze formules kan aanvullen of wijzigen zodat het mo del aan specifieke situaties kan worden aangepast. Dit is overigens ook het ge val met de eigenschappen van materia

len. Hoe intelligent is de onderliggende fysica nu eigenlijk? Het is een systeem dat bedoeld is voor gebruik door pro fessionals en dat betekent dat mathe matisch kan wat fysisch niet mogelijk is. Zo kookt water bij een normale druk van 100Hpa bij 100°C, maar in het sys teem is de te bereiken temperatuur wel hoger in te stellen, wat dus niet zou moeten. Je kunt dergelijke beperkingen echter wel inbouwen. Op dit punt is het goed te vermelden dat Comsol een nieuwe module intro duceerde, de Application Builder. Dit is volgens De Pont nieuw in de simulatie wereld. Als de specialist een simulatie gemaakt heeft, kan hij met de appbuil der een model maken dat door minder specialistische gebruikers bediend kan worden. Onder de motorkap van de simulator zijn veel onderdelen te vinden, en bij de belangrijkste horen wel de partiële dif ferentiatieprocedure en de eindige-ele mentenmethode. Hierover is meer te le zen in het kader “Onder de motorkap”. Frank de Pont laat enkele voorbeelden zien waar de simulatiesoftware is inge zet.

Comsol bij Hobré Instruments Met Kaarn Stepanosian van Hobré Instruments uit Purmerend bespreek ik toepassingen uit de wereld van de procesinstrumentatie. Bij Hobré wordt vrij intensief met de simulatiesoftware van Comsol gewerkt en Stepanosian kan dan ook een aantal voorbeelden laten zien van toepassingen die ook hun weg naar de markt gevonden hebben.

Bescherm de brander Als een brander voor onderhoud wordt uitgezet, wordt er voor de branders een speciale procedure toegepast, waarbij de flow door de brandertip eerst wordt verhoogd. Bij normaal gebruik is het heetste punt van de vlam iets voorbij de tip. Uit de simulatie blijkt dat door de shut-down procedure de vortex ver andert. Het heetste punt komt daar door dichter bij de brandertip waardoor die beschadigt. Een defecte brander betekent meer schade. Dit is een goed voorbeeld van een multifysische toe passing: warmtetransport, chemische reactie, thermodynamica en stoftrans port.

Simulatie van HIGAS-oven in een virtuele omgeving van lucht.

O HIGAS koeling. De buitenkant van de behuizing is koel. De hete lucht verdwijnt via de uitlaat.

Verbetering productieproces Er is een studie gaande om het produc tieproces van koppen van een scheer apparaat te verbeteren. Er komen bij deze studie heel veel fysische proces sen aan de orde. De vraag is of je die al lemaal wilt gebruiken? De verleiding is groot, maar vraag je af wat het doel van je simulatie is. Hoe nauwkeurig moet je antwoord zijn? Te nauwkeurig is erg kostbaar en vraagt veel tijd.

ver het algemeen kan er goed gewerk t wor den met de gegevens die in de bibliotheken van Comsol aanwezig zijn, maar sommi ge zaken zijn moeilijk op te lossen als de fysica en de mathematica on bekend zijn. Dat kan het geval zijn bij geluid dat gegenereerd wordt door stromen de gassen. Hierbij moet dan een in schatting gemaakt worden, maar het precies berekenen van de geluids druk is niet mogelijk. Vergelijkingen die niet in Comsol staan kun je zelf toevoegen, of je kan een module aanschaffen. Stepanosian is behoor lijk enthousiast over het systeem.

De gasanalyser De HIGAS analyser in gethermostreerde kast.

De HIGAS analyser meet onder meer de Wobbe-index van een verbran

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

.05

dingsgas, een belangrijke parameter voor de kwaliteit. De analyser maakt ge bruik van een oven en de bedoeling is dat je de behuizing veilig kan aanraken. Aan de bovenkant zijn gaten voor ventilatie. Kan de koeling met natuurlijke con vectie of moet er geforceerd worden? In Comsol maak je eerst een groot blok dat de buitenomgeving simuleert. Je kunt de buitenlucht eigenschappen ge ven zoals temperatuur en stroming. Een klein blok binnen de “buitenlucht” si muleert de behuizing met oven. De oven is 300°C aan de buitenkant en je ziet lucht van 200°C naar buiten stromen. Natuurlijke convectie blijkt voldoende voor de koeling.

Akoestische afscherming voor een analyser

De stroming van gas door de meetcel.

Meetcel TDL. Hierin is te zien waar het geluid wordt gegenereerd (linker pijp) en dat het te meten geluid niet bij de microfoon komt voor het achtergrond geluid (rechter pijp)

De TDL photo acoustic analyzer meet specifieke gassen door die met een laser aan te slaan en het akoestisch antwoord van de moleculen te me ten. Het instrument moet dus akoes tisch van de buitenwereld worden afgeschermd. Hiervoor worden muf flers gebruikt waarvan het effect in de simulator wordt bestudeerd. In het simulatiemodel worden buiten de sensor geluidsgolven van 15004000 Hz opgewekt. Het model geeft aan dat het geluid behoorlijk wordt gedempt. De figuren illustreren het proces van opbouw in de simulator en analyse van het resultaat. Stepa nosian laat zien hoe eenvoudig en snel de opbouw van dit model werkt. Het fysieke model opbouwen, de fy sische domeinen aangeven (f low, akoestiek) en de grootheden (flow debiet, geluidsdruk) vastleggen en een mesh maken, of de default ge bruiken.

Omgevingsgeluid TDL cel: dit plaatje laat zien dat het grootste deel van het omgevingsgeluid gedempt wordt voordat het bij de meetcel komt en dat het ge luid in beide pijpen even hard is.

‘Vraag je af wat het doel van je simulatie is.’

Toepassingen in het waterbedrijf Bij KWR Watercycle Research Institute spreek ik Bas Wols. Het instituut werkt onder meer voor de waterbedrijven aan drinkwater. Zowel winning en productie als distributie zijn onderdeel van de activiteiten. Bij KWR wordt simulatiesoftware voor een groot aantal toepassingen ingezet. Hier komen er twee aan bod: desinfectie met ozon en onschadelijk maken van genees- en bestrijdingsmiddelen met UV/peroxide.

omsol is hier het werkpaard, maar ook andere simulatoren worden incidenteel gebruikt. Simulatoren blijken een ef fectief en efficiënt instrument voor het oplossen van technische en weten schappelijke vragen. Wel zijn er krach tige computers nodig en zelfs dan kun nen berekeningen lang duren..

Drinkwater: efficiënt verwijderen van medicijnen Deze toepassing is met de simulator uitgewerkt door Bas Wols van KWR. Ton van Remmen van Van Remmen UV Techniek in Wijhe tekent voor de productie van het prototype. Van Remmen UV techniek is producent van UV installaties voor zuivering van water. Van Remmen produceer de de UV installatie die met behulp van de Comsol simulator is ontworpen en installeerde het geheel in een testopstelling. Een bijverschijnsel van onze uitgebreide medische verzor ging is dat er veel medicijnen gebruikt worden, maar niet al die medicijnen worden nuttig gebruikt. Overtollige medicijnen en de afbraakproducten die het lichaam maakt, belanden uit eindelijk in het riool. Een standaard afvalwaterzuivering kan hier niet goed mee overweg en zo komen deze producten in

het oppervlaktewater terecht. En dat is een probleem voor het drinkwaterbe drijf dat dat water inneemt. Om de che micaliën onschadelijk te maken, maken we gebruik van UV en peroxide. Medi cijnen en bestrijdingsmiddelen worden hierdoor onschadelijk gemaakt. De re actor bestaat uit een buisvormig vat waar in de lengterichting één of meer UV-buizen zijn gemonteerd. Het onder zoek is gericht op maximale chemische omzetting bij minimaal energiegebruik. Aan de ingang van de reactor wordt wa Medicijnen verwijderen uit drinkwater: Simula terstofperoxide (H 2O 2) toegevoegd. De tie van UV dosis simulator wordt ingezet om het aantal en de positie van de lampen te bepalen. Lichtverdeling, intensiteit en stroomsnelheid zijn van belang. De kleur in het beeld van de simulator geeft aan hoeveel licht de deeltjes krijgen. De simulatie is gedaan met Comsol waar aan de lichtverdeling en deeltjesverdeling is toegevoegd. Het bleek dat de omzetting beter kon door schotten toe te voegen, dus maakte Van Remmen een aangepast prototype. Dit proto type is gevalideerd aan de praktijk en het resultaat is te zien in de staafgrafiek. Bij dit experiment wordt voornamelijk naar de geometrie gekeken. Aantal lampen, positie, peroxideconcen tratie, stroomsnelheid.

‘Bij KWR wordt simulatiesoftware voor een groot aantal toepassingen ingezet.’

Sample probe Om ten behoeve van kwaliteitsmetin gen monsters uit een gasstroom te ne men, kun je een verdeelpijp met sam pleprobes gebruiken. Dit is in principe een buis met afnamepunten. De vraag is hoe dicht de gasafnamepunten bij elkaar kunnen staan zonder elkaar te beïnvloeden. De flow in de buis is ge geven. Hoe wordt de flow verstoord in

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

.07

WWW ODS INSTRUMENTATIE NL

3PECIALIST IN &LOWTECHNIEK

de buis? Op welke afstand mag de volgende probe komen? De siÂ mulator berekent de verstoring en er is te zien welk punt geschikt is voor de volgende meting.

Dit is de pijp waarin een sampleprobe moet komen. De vraag is op welke afstand achter de eerste probe de luchtsnelheid goed genoeg hersteld is om een tweede probe te plaatsen.

Desinfectie met ozon Desinfectie met ozon haalt microorganismen en daarnaast geur en vieze smaakjes uit drinkÂ water. De installatie bestaat uit grote dichte betonnen bakÂ ken. Aan de ingang wordt ozon aan het water toegevoegd en de oxidatie begint. De simulatie betreft flow, verdeling van ozon en reactiekinetiek. Je ziet in het plaatje hoeveel ozon wordt opgenomen door waterdeeltjes. Deze deeltjes stellen in feite micro-organismen voor. Blauw betekent weiÂ nig ozonopname, rood veel. Links is de inlaat voor water en ozon. Het eerste ontwerp blijkt nauwelijks te werken, er gaat water uit dat nog geen ozon heeft opgenomen. Aan de volgende plaatjes is te zien dat het toevoegen van schotÂ ten het ontwerp veel effectiever maakt. Waterbedrijf Waternet in Amsterdam heeft deze installatie staan en op basis van de resultaÂ Deze configuratie is geplaatst bij Waternet ten van de simulatie extra schotÂ Amsterdam. ten geplaatst.

â&#x20AC;&#x2DC;De resultaten van de simulatie blijken in de praktijk goed met de werkelijke wereld overeen te kunnen komen.â&#x20AC;&#x2122; Samenvatting Simulatiesoftware blijkt een effectief en efficiĂŤnt gereedÂ schap voor ontwikkeling en verbetering van fysische en chemische processen, apparatuur en instrumentatie. ZonÂ der dit hulpmiddel zal het in de praktijk vaak ondoenlijk zijn om alle alternatieven door te rekenen, laat staan te probeÂ ren. De resultaten van de simulatie blijken in de praktijk goed met de werkelijke wereld overeen te kunnen komen. Besparingen door het toepassen zitten niet alleen in het enÂ gineeringwerk. Het is door de resultaten van de simulatie vaak mogelijk om te besparen op experimenten en op testÂ installaties, omdat kansarme alternatieven terzijde kunnen worden gelegd. Om simulatie te kunnen toepassen is naast kennis van zaken een krachtig rekentuig nodig.

informatie

08.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ&#x2039; AUTOMATIE 10/2015

Op de website van Automatie | PMA staat een overzicht van alle betrokkenen. Ga naar http://wp.me/p4NCRq-1GC

Onder de motorkap Simulatie is een vorm van toegepaste wiskunde. In principe kun je een simulator bouwen met een rekenblad als Excel, maar voor complexe problemen is dat niet erg effectief. Een gespecialiseerd softwarepakket is veel geëigender. Twee onmisbare wiskundige technieken die een simulator nodig heeft zijn de partiële differentiatie en de eindige-elementenmethode.

Partiële differentiatie De in de wiskunde bekende “normale” afgeleide gaat over een enkele variabe le en zijn momentane verandering. Een voorbeeld is een snelheid in meters per seconde (m/s) en de afgeleide of dif ferentiaal, een versnelling in m/s 2 . De verbanden tussen de afgeleide en con stanten worden beschreven met een functie die bekend is als differentiaal vergelijking. Bij simulatie gaat het vrijwel altijd om meerdere variabelen en constanten. Die worden dan beschreven met een par tiële differentiaalvergelijking, die ook bekend is als PDE (Partial Differential Equation). PDE’s kunnen een groot aan tal fenomenen beschrijven zoals ge luid, warmte, stroming, elektriciteit en vele anderen. Het is de taak van simula tiesoftware om deze vergelijkingen op te lossen en in een handzaam formaat te presenteren.

De eindige-elementenmethode Het is één ding om een partiële diffe rentiaalvergelijking op te schrijven, hem oplossen is een andere zaak. Hier

voor is een methode uit de numerieke wiskunde beschikbaar, de eindige-ele mentenmethode (EEM). De EEM biedt een benaderingsoplossing van de wer kelijkheid waarvan de nauwkeurigheid afgestemd moet zijn op de specifieke vraag. EEM deelt het systeem op in kleine blokjes. Over het totaal van het volume van de constructie ontstaat zo een net werk van elementen, de mesh. Je kunt een differentiaalvergelijking namelijk op een heel klein elementje beschrij ven. Elk blokje wordt in samenhang met zijn buren berekend waardoor er toch een samenhangend geheel wordt gesi muleerd. De EEM methode is een soort middeling, maar met slimmigheidjes. Binnen een blokje (discretisatie) kun je een bepaalde verdeling hebben. In de eenvoudigste vorm heeft een blok je één bepaalde waarde; het is dan een isoparametrische ruimte. De EEM gaat er vanuit dat er over blokjes heen be ïnvloeding is. Er ontstaat een bepaal de polynoom. Alles wat van alle kanten in en uit een blokje komt moet nul zijn. In zijn eenvoudigste vorm is een blokje

De dichtheid van de mesh past zich aan aan de informatiedichtheid. (Bron: Comsol)

het gemiddelde van al zijn buren maar er zijn meerdere variaties mogelijk, bij voorbeeld buren van buren erbij be trekken. Een geavanceerde simulator zal zelf een keuze maken, maar de ge bruiker ook laten ingrijpen. Hoe meer blokjes, hoe fijner de mesh en hoe ho ger de resolutie (meer detail) en hoe nauwkeuriger het antwoord. Maar let op! Detail is niet altijd nodig. Als een functie langzaam verandert in de tijd hoeft de mesh niet klein te zijn, want dat levert niet meer nauwkeurigheid op maar wel meer rekentijd. Neem een po lynoom in gedachte van een stijgende temperatuur met de tijd. In het horizon tale deel is weinig resolutie nodig. Een recht stuk kun je immers met twee pun ten nauwkeurig beschrijven. Naarmate de curve meer buigt zijn er meer punten nodig (fijnere mesh). Als je een te fij ne mesh instelt dan nodig, kost het re kentijd die niets oplevert. Op verschil lende plekken kan de mesh dus anders zijn. Comsol stelt automatisch iets voor, maar dat kan de gebruiker veranderen. De mantra is: grof waar geoorloofd, fijn waar nodig.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

.09

Machines ervaren in virtual reality

Pilz Nederland is misschien niet het eerste bedrijf dat je met virtual reality associeert. Toch is men in Vianen al een poosje bezig met ervaren in 3D. Ooit bedoeld als extra serious gaming-ondersteuning voor hun trainingsprogramma voor machineveiligheid, blijkt er een hele wereld te winnen aan nieuwe mogelijkheden voor de industrie. Wat te denken van ontwerpoptimalisatie door een virtueel kijkje in de machine of een rondje fabrieksvloer? En ook de verkoop profiteert van een levensecht plaatje dat meer zegt dan duizend woorden. Een waar gebeurd verhaal. Liam van Koert

Levensechte 3D-simulaties helpen beter ontwerpen, verkopen en trainen

oen Laan is druk in de weer met schaar en karton. Niet het soort attributen waarmee je een VR-expert met meer dan twintig jaar ervaring in de gaming-in dustrie op het eerste gezicht associ eert. ‘Je bent precies op tijd’, zegt hij terwijl we op weg gaan naar de virtual reality-ruimte. De kamer in het gebouw dat Pilz nog niet zo lang geleden vanaf de eerste paal helemaal opnieuw op bouwde, houdt het midden tussen een bioscoop en een vergaderruimte. Grote schermen, een beamer, comfortabele stoelen en een gezonde portie grotemensen-speelgoed, waarover zo dade lijk hopelijk niet alleen gepraat wordt. ‘De eerste cardboards zijn binnen, dus

die gaan we meteen maar eens testen. Nou ja, meteen. Koffie?’

Ervaringsvoordelen Scher men worden opgestar t , kof fielepeltjes klingelen tegen de witte koprandjes. ‘Wist je dat de mens vijf minuten ondergedompeld in een virtu ele wereld ervaart als vijftien minuten in de echte wereld?’, vraagt Laan re torisch. ‘Gaan de hersenen misschien in overdrive?’, denkt mijn nog ontwa kende brein. Net zoals bij een bijna-on geluk, wanneer de wereld zich even in slow motion aan je voorbij lijkt te trek

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

.11

‘Het in 3D ervaren van een situatie geeft veel beter inzicht dan platte plaatjes of schermen.’

ken, zodat je net wat meer tijd hebt je uit een benarde situatie te redden. Laan doet geen uitspraken over de toedracht. Wel over de evidente voordelen. ‘Het in 3D ervaren van een situ atie, al dan niet met interactie, geeft niet alleen veel beter in zicht dan platte plaatjes of schermen, de inzichten blijven ook veel beter hangen. In een kortere tijd bereik je dus een inten siever lerend effect. En dat gegeven kun je gebruiken voor tal van toepassingen. Ook binnen de industrie, waar dit nog rede lijk in de kinderschoenen staat.‘

Veilige simulaties Pilz verzorgt behoorlijk wat trainingen. Als aanbieder van In dustriële Automatisering, ligt hun kerncompetentie op ge bied van machineveiligheid. En ook innovatieve producten als de Safety Eye - een slim camerasysteem dat mechanisch af schermen met een hekwerk overbodig maakt - zitten in het portfolio. Een veilig ontwerp en veilig gebruik zijn echter twee kanten van dezelfde medaille. ‘Kijk dit is een broodmachine’, zegt Laan die naar een inmiddels opgestart scherm is gelopen waarop een 2,5D-model om zijn as draait. ‘We kunnen onder delen laten bewegen en de machine van elke hoek bekijken, ook in opengewerkte vorm. We gebruiken het nog steeds tij dens onze trainingen en nog steeds ontstaan er nieuwe in zichten die de machine veiliger maken.‘ Het model doet den ken aan een simulatie met motion die ook in de meer high-end CAD-pakketten gedraaid kan worden voor ontwerpoptimali

12.

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

satie. Een flink stapje verder gaat Laan met het tonen van een fabrieksvloer vol robots. ‘Dit is een mooi Safety Eyevoorbeeld’, legt hij uit. ‘De robots bin nen dat hekwerk pakken autoruiten op die op een ander station worden gecon troleerd op microscheurtjes.’ Net als in een FPS (First Person Shooter) wan delt hij ondertussen richting het uitgif tedeel van de cel, waar een paar licht schermen de ingang bewaken. ‘Dit is natuurlijk één manier om het te doen, maar je kan ook de lichtschermen weg halen en er speciale 3D-camera’s neer hangen die detecteren of je te dicht in de buurt komt en vervolgens de robots stil zetten. Wel zo handig, omdat er ook wel eens een ruit sneuvelt die moet worden opgeruimd.’ Met een druk op de knop zijn de hekken verdwenen en zien we de robotcel in een isometrisch bo venaanzicht. Hij doet een virtueel stap je naar voren en de robots stoppen. Een stapje naar achteren en de lijn draait weer op volle toeren. Allemaal gemaakt in 3D Studio Max, vertelt Laan. En ja, nog steeds allemaal 2,5D.

Serieuze vertaalslag Deze simulatie omzetten naar echte 3D? Daar heb je software als Unity voor. Daarmee is het zo gepiept. En ook de techni sche realisatie van een scenario is volgens Laan niet zo lastig. Hoe lang hij bezig is met een simulatie of een VR-filmpje (je kan je virtuele avonturen natuurlijk ook gewoon opnemen)? Afhankelijk van de toeters, bellen en details, een dag of twee. Kijk, dat maakt VR een stuk betaalbaarder dan ik aanvanke lijk dacht. ‘Ieder zijn vak’, glimlacht Laan. ‘Het mijne is simula ties maken, en het in elkaar sleutelen van een interactieve 3Dwereld kan als je weet wat je doet tegenwoordig redelijk snel. Lastiger is het maken van de vertaalslag naar de applicatie. Welke werelden moeten in de virtuele wereld worden gemaakt en wat is hun onderlinge samenhang? Voor de beste serious gaming-resultaten heb je kennis uit de praktijk nodig. Geluk kig is die binnen Pilz en bij onze klanten ruimschoots aanwe zig. Dat maakt de combinatie uniek. Ja, er zijn wel meer be drijven die zich met virtual reality bezighouden en dat aantal zal alleen maar toenemen. VR staat nu pas waar het internet twintig jaar geleden stond: in de kinderschoenen. Maar par tijen die zowel de VR-kant als de industriële praktijk goed in de vingers hebben, zijn er niet zo veel. En door dat samen met klanten op te pakken kom je snel tot resultaten die betaalbaar zijn.’ Ah, VR als verkooptool. Want waarom zou je een poten tiële klant inderdaad niet aan de virtuele hand door de door jou voorgestelde oplossing leiden?

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

.13

13235b

w w w.automatie-pma.com D E D ATA B A S E A A N K E N N I S E N E X P E R T I S E O V E R P R O C E S -, P R O D U C T I E E N M A C H I N E A U T O M AT I S E R I N G , I N F O R M AT I S E R I N G E N I N S T R U M E N TAT I E

Meten is weten

Als het de ontwikkeling van innovatieve opto-electronische lichtschermen voor meetopgaves betreft, dan geven wij u veel in weinig tijd. Want ieder detail is belangrijk, dus geven wij u alle informatie zeer snel en accuraat. Uit alle gegevens bepaalt u wat van belang is en welke acties er genoemen moeten worden. Welkom bij de specialisten voor meten/positioneren welkom bij de sensor people De metende lichtschermen van de CML 700i serie zijn verkrijgbaar met geïntegreerde Profibus en ook RS 485 interfaces. Daarnaast zijn er diverse aansluitmogelijkheden voor optimale mechanische integratie in uw machine. Meer informatie en productdetails op: www.leuze.com Leuze electronic BV – Ringweistraat 6 – 4181 CM Waardenburg Telefoon 0418 65 35 44 – www.leuze.nl

13120

14.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 10/2015

Onder de “helm” De koffie is op. Tijd voor wat serieuze ervaringen. Als eerste kandidaat is de Samsung Gear VR aan de beurt. ‘Het voordeel van deze VR-oplossing is dat hij werkt met een Samsung Note 4’, legt Laan uit. ‘Deze fungeert als bril en display die je in de headset klikt. Voordeel is dat je geen kabels hebt en je je vrijer kan bewegen. Nadeel is dat je wel een Note 4 moet hebben. In de headset zitten vervolgens sensoren die zorgen dat de be wegingen van je hoofd en het beeld naadloos op elkaar aan sluiten. ‘Met deze knop stel je scherp, en met dit touchvlak doe je de overige bediening.’ Het volgende moment valt mijn mond wijd open om zich vervolgens in een brede grijns vast te zetten. Ik ben in de zee, in de lucht, zit dan met een familie in een nomadentent rond een knapperend vuurtje en eindig in een circustheater vol dans en acrobatiek op het podium, en als ik me omdraai, gelukkig, voor een lege zaal. ‘Is het wat?’, lacht

komst mee in de weer was: een kartonnen VR-bril. ‘Dit werkt in feite hetzelfde als de Samsung Gear’, legt hij uit. ‘Op je te lefoon wordt je scherm in twee delen opgesplitst. Deze kar tonnen bril zorgt ervoor dat elk oog zijn eigen deel krijgt voor geschoteld. En omdat ook in je telefoon gewoon een accelero meter en gyroscoop zit, kan je filmpjes prima op het draaien van je hoofd laten reageren. Enige voorwaarde is dat alles wel een beetje goed vastzit.’ De kijk doos met Pilz-logo die zowel iPhoneals Samsung-modellen ondersteunt, is dan ook best stevig. En nadat Laan een filmpje opstart dat hij rechtstreeks van de Pilz-website streamt, ben ik weder om verbaasd. Dit keer over de kwaliteit die deze ogenschijnlijk eenvoudige, en natuurlijk veel goedkopere oplossing biedt. Een “no brainer” in de catego rie paretovoorbeelden (80/20). Oké, het filmpje bestaat nu nog uit verschil lende scènes die je in 360 graden kan bekijken. Wil je een volgende scène? Dan kijk je even naar de grond en zie je de bekende “doorspoelpijltjes” waarop je je blik een aantal seconden gericht houdt. Maar hier had natuur lijk ook een doorlopend filmpje kunnen staan dat rechtstreeks naar de telefoon wordt gestreamd. Bovendien heeft Laan met zijn web-based kartonoplossing slim gebruik gemaakt van de responsive mogelijkheden die HTML5 biedt. ‘Omdat je de VR-informatie via onze website streamt, is er helemaal geen extra app nodig. Alleen een browser. Onze site herkent vervol gens met welk type telefoon er gekeken wordt en welke reso lutie moet worden aangeboden. Super handig, want op deze manier kunnen cursisten zelfs thuis met hun eigen telefoon, kartonnen bril en filmpjes van onze website aan de slag. Om nog maar niet te spreken van de marketingmogelijkheden die we onze klanten hiermee kunnen bieden.’

‘Partijen die zowel de VR-kant als de industriële praktijk goed in de vingers hebben, zijn er niet zo veel.’

Laan als ik de bril afzet. Ik kan alleen maar knikken. Dat had ik niet verwacht. Op naar de Oculus Rift Development Kit 2. Hier aan is ook een controller gekoppeld, zodat er niet alleen ge keken, maar ook gelopen kan worden. Mijn bestemming? Een brug, met slagbomen, brugwachtershuisje en al het andere wat je van een veilige brug mag verwachten. ‘Doe maar even rustig aan’, waarschuwt Laan. ‘Lopen en om je heen kijken is iets intensiever dan stil zitten en kijken. Bovendien loopt deze Oculus, die er alleen nog maar voor developers is, nog niet honderd procent synchroon bij wilde bewegingen.’ Ik kijk voor me en de slagboom gaat dicht. Achter me is het asfalt. Voor me gaat de brug open. Voorzichtig loop ik naar het brugwachtershuisje. Ah, hier naar beneden springen en dan door de deur. Ah, een trap. Ik krijg de smaak te pakken, totdat een lichte misselijkheid me herinnert aan Laans waar schuwing. Rustig aan. Van de Oculus Rift heb ik even genoeg, en ik kan be ter wachten op de officiële vrijgave die Gratis VR-bril! voor begin 2016 gepland staat. Zien is geloven. Wie daarom nieuwsgierig is, moet zelf maar eens even kijken op www.vr.pilz.nl. Hier zijn diverse demofilmpjes te vinden die het ook op jouw tele foon gewoon zullen doen. Misschien heb je al een Google Cardboard, of een wat luxer Web-based kijkdoos Terug naar mijn veilige stoel. Heerlijk exemplaar. Zo niet, dan kan je via dezelfde website ook een bril bij Pilz aanvragen. De passief 3D-filmpjes kijken. Dit keer met eerste tien krijgen hem gratis toegestuurd. Het enige wat je wel moet doen, is even het bouwsel waar Laan bij mijn aan deze code bij je aanvraag vermelden: VR-AUTPMA.

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

.15

Smart Factory in de cloud Simpele oplossing voor slimme procesbewaking en -verbetering Een papierloze productieomgeving lijkt soms net zoâ&#x20AC;&#x2122;n utopie als een papierloos kantoor. Nog steeds treffen we op burelen papieren uitdraaien van documenten of dossiers aan. Merkwaardig genoeg zijn die binnen hetzelfde kantoor meestal ook digitaal voorhanden. Ook in de semi-procesindustrie wordt nog veel informatie met de hand bijgehouden. Fred Franssen

16.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ&#x2039; AUTOMATIE 10/2015

‘Zonder investering kan een fabriek nu ook beginnen met het ontsluiten van de fabrieksdata.’

ia voorbedrukte formulieren vinden gegevens over productie- en kwaliteitscontroles hun weg naar een kast vol mappen. Slechts een klein deel wordt ach teraf overgebracht naar Excel spreadsheets. Deze werkwijze past niet meer in het digitale tijdperk, waarin slim me fabrieken bepalend zijn voor de concurrentiekracht van een onderneming. Software uit de cloud biedt de oplossing. Met de papieren registratie van productiedata laten produc tiemanagers veel kansen liggen om beter inzicht in het pro ductieproces te krijgen, zodat afkeur te reduceren of output te verhogen is. Wanneer de meetresultaten direct vanaf de werk vloer in een database terechtkomen, is het mogelijk het pro ductieproces realtime te volgen. Uit de database zijn rappor tages en analyses te destilleren die helpen om de oorzaak van procesverstoringen te vinden. Al vanaf het ontstaan van de industriële productie zijn pro ductiemanagers verwikkeld in een permanente zoektocht naar methoden en middelen om de processen beter, sneller en goedkoper te laten verlopen. Door de inmiddels op grote schaal aanwezige informatietechnologie en voldoende be schikbare bandbreedte van het internet stopt het zoeken en begint een selectieproces van data: wat heb ik nodig, op welk moment en hoeveel mag het kosten? Vooral de weten regel

geving en de hevige concurrentiedruk dragen ertoe bij dat ma nagers niet zomaar zorgeloos achterover kunnen leunen om dat de “zaak” op rolletjes loopt. De bedrijfsvoering is ingericht met een volwaardig ERP-systeem. Mechanisering en automa tisering zorgen op de fabrieksvloer voor een non-stop effici ënte productie met een minimale personeelsbezetting. Maar toch kan de operationele besluitvorming vertraging oplopen of zelfs verkeerd uitpakken door onvoldoende inzicht in de productiedata.

Cyclus van meten analyseren en verbeteren

Die data, bestaande uit door sensoren gemeten waarden zo als druk, temperatuur, energie- en materiaalstromen, alsme de productkwaliteitsmetingen in het continu verlopende pro ductieproces, komen via busnetwerken met aansluitingen op verschillende productiesystemen (PLC’s, DCS, SCADA) te recht in het Manufacturing Execution System (MES). Dankzij de inspanning van standaardisatiecommissies zijn de functies van MES in samenhang met andere geautomatiseerde syste men in een productiebedrijf zoals ERP en PCS uitvoerig be schreven. Zo biedt de standaard ANSI/ISA 95 een prima lei draad voor het inrichten van alle bestuurlijke processen van af de administratieve afdeling tot aan de fabriek. Parallel aan de automatisering van industriële processen hebben bedrij ven via optimalisatieprojecten volgens Lean - elimineren van verspilling- of Six Sigma - reduceren van procesvariatie - in de loop der jaren de nodige verbe teringen in hun productieprocessen Erkenning door mondiale technologie-experts doorgevoerd. Optimaliseren is geen De IT-wereld reageert positief op het vernieuwende concept van Smart Factory soft eenmalige exercitie. In feite zou een be ware. Na de certificatie door SAP (Powered by Netweaver), volgde dit jaar mondia drijf permanent stappen moeten nemen le erkenning, geïnitieerd vanuit het bekende IT-onderzoeksbureau Gartner, dat HAI aan de hand van de conclusies die uit heeft uitgeroepen tot “Cool Vendor for Manufacturing Operations 2015”. de analyse van MES-data zijn te trek Elke afzonderlijke gebruiker in de HAI cloudomgeving heeft voor zijn data een eigen, ken. Op die manier ontstaat een opera op verschillende niveaus strikt beveiligd domein. De software is ondergebracht bij tionele cyclus van meten, analyseren en Fujitsu, een grote speler in clouddiensten die daarvoor op meer plaatsen in de we verbeteren om vervolgens weer te gaan reld over datacentra beschikt. HAI werkt samen met diverse partners voor het be meten of de aanpassing het gewenste heer en verdere ontwikkeling van de Smart Factory software en de integratie ervan resultaat oplevert. in een bestaande productieomgeving. In Nederland zijn dat o.a. SAP specialist Newi tera, M3 leverancier Alfa Beta Solutions, en system integrators ATS en ICT Automati Om deze vorm van “Continuous Impro sering. Ook werkt HAI samen met GEA en NIZO. ATS verzorgt implementaties in het vement” mogelijk te maken, hebben buitenland. fabrieken behoefte aan productie-in

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

.17

formatie, samengesteld vanuit verschillende bronnen zoals procesbesturing, productieorders, meetinstrumenten, (ex tern) lab, sensoren, etc. Een voorbeeld: wanneer een bedrijf regelmatig afwijkingen constateert in de viscositeit van zijn eindproduct, dan zal het management inzage willen hebben in de grondstofmetingen, receptdoseringen, temperatuur en kooktijd die behoren bij de batch met de afwijking. Het samen brengen van deze informatie in één database levert waarde volle “in-context” informatie, die helpt bij het oplossen van de problemen en het doorvoeren van procesverbeteringen. Deze werkwijze laat zich aanduiden als Smart Business Intel ligence (BI) voor de fabriek.

Smart Business Intelligence voor de semi-procesindustrie BI wordt al jaren toegepast in de administratieve automa tisering. Dankzij de inspanningen van HAI uit Zwijndrecht (www.hai.nl) is de logica achter de BI-operaties nu te com bineren met alle vormen van productiedata en dus ook die uit het MES-domein. Met hun HAI*QPM software (Quality & Production Monitoring) speelt het softwarebedrijf in op het thema van de Smart Factory: het “slimmer” maken van de in dustriële productie met behulp van internettechnologie. In ternetconnecties, aangebracht op de meetinstrumenten van de diverse productiemachines, laten ze als “smart devices” communiceren met hun sof tware in de cloud. De vele instellingsmogelijk heden van het systeem zorgen ervoor dat de functionaliteit volledig is af te stemmen op de specificaties van ieder productieproces. Zo levert de cloud oplossing business intelligence real time op de werkvloer naar de pc, tablet dan wel smartphone van de productie leider of plantmanager. Het vergaren en analyseren van fabrieksinformatie krijgt het karakter van een nutsvoor ziening op de werkvloer. Met het ge mak waarmee energie en water zich laten aanvoeren, wordt fabrieksdata verzameld en gecombineerd met infor matie van de kwaliteitsdienst en zelfs handmatig ingevoerde controles. Juist die eenvoud maakt de HAI cloudop lossing bijzonder geschikt om de be wakingsfunctionaliteit te combineren met data uit het fabrieksnetwerk van bijvoorbeeld GE, Siemens of Wonder ware.

‘Mechanisering en automatisering op de fabrieksvloer zorgen voor een non-stop efficiënte productie met een minimale personeelsbezetting.’ Duurzaam besparen Een cloudoplossing is aantrekkelijk voor bedrijven die met meerdere pro ductielocaties (in verschillende landen) te maken hebben en geeft voordelen als: eenvoudige uitrol van de software naar de diverse locaties en de beschik baarheid van realtime informatie vanuit de verschillende fabrieken. Een voor beeld hiervan is Elopak, fabrikant van drankverpakkingen. De uitrol naar de productielocaties in Nederland, De nemarken, Duitsland, Rusland en Ca nada verliep soepel dankzij de cloud oplossing. Bij een aardappelverwerker uit de Achterhoek vormde de ervaring met de eenvoud van de HAI cloudsoft

18.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

ware zelfs aanleiding om zich openlijk af te vragen waarom andere software toepassingen zo complex zijn. Een aansprekende naam is de fabriek van het Japanse Yakult in Almere waar de productie van de bekende flesjes probiotica voor heel Europa plaats vindt. Alle kwaliteitscontroles laten zich hier realtime vanuit de cloud be waken en beheren. De tijdrovende maandelijkse rappor tages naar het hoofdkantoor in Japan behoren tot het verleden, en “traceability” en infor matievoorziening zijn nog verder ver sneld.

The Kraft Heinz Company staat syno niem voor ketchup. Van de flessen to matensaus gaan er vele miljoenen per jaar over de toonbank. De kwaliteit moet natuurlijk wereldwijd overal op hetzelfde hoge niveau zijn. De controle daarop is van vitaal belang. HAI*QPM helpt de mensen in de fabriek bij het re aliseren van de duurzame doelstellin gen. De implementatie van het systeem in de Nederlandse fabriek was binnen een jaar terugverdiend vanwege de re ductie van de hoeveelheid in quarantai ne geplaatste producten en verbetering in de procesvoering. PepsiCo is naast mondiaal producent

Clouddiensten zijn inmiddels gemeengoed binnen de bedrijfs voering van zowel grote als kleine organisaties. Bedrijven ne men al veel meer essentiële functies af via internet, zoals de kantoorautomatisering met de onmisbare e-mailtoepassing. Ook ERP-applicaties en aanverwante systemen (HR, CRM, PDM) zien we in toenemende mate als “managed service” van uit de cloud worden geleverd. Zonder investering in hardware en kopzorgen over de installatie en het onderhoud kan een fa briek nu ook beginnen met het ontsluiten van de fabrieksdata. Die is “on the fly” tot heldere, operationele informatie gerang schikt en geordend door HAI*QPM in de cloud. Breidt een fa briek de productie uit, dan is het monitoringproces in de cloud simpelweg op te schalen naar het gewenste niveau zonder dat een IT-afdeling zich moet bekommeren om extra processor- of opslagcapaciteit. De data uit de verschillende meetinstrumenten komt direct in een volledig digitale omgeving. Dus is het niet langer nodig om de metingen in de fabriek handmatig vast te leggen. Dat scheelt veel werk voor operators en kwaliteitscontroleurs in de fabriek, en natuurlijk ook voor degene die de informatie in Excel moest invoeren voor rapportage. De papierloze registra tie past uiteraard beter in het gestroomlijnde karakter van de Smart Factory. Eenmaal in de cloud laat de fabrieksdata zich vanuit diverse invalshoeken analyseren en visualiseren via in stelbare dashboards. Ook kan de gebruiker zijn voorkeur in stellen voor de frequentie waarmee de monitoringrapportages doorkomen. Op deze manier krijgt het operationele manage ment op elk gewenst moment inzicht in de reeks condities die het procesverloop kenmerken. De gebruiker beschikt over de complete set bewakingsfuncties, maar kan bij het instellen van de parameters focussen op: OEE - Overall Equipment Ef fectiveness; QA - Quality Assurance; QC - Quality Control; SPC - Statistical Process Control, Process Improvement en Down time Analysis. De software voorziet verder in het monitoren op batchniveau, tracking & tracing, alsmede het bewaken van het proces vanuit de weten regelgeving.

van frisdranken ook producent van de ontbijtgranen van Quaker. De grond stoffen worden in bulk aangevoerd. De kwaliteitseisen zijn vastgelegd in de HAI-cloud. Tijdens de productie van Cruesli voeren de operators controles uit en registeren de resultaten in het zelfde systeem. Afwijkingen in het pro ces zijn onmiddellijk zichtbaar. Ook de ver volgstappen in het productiepro ces, zoals het toevoegen van vruchten, noten of chocola aan de Cruesli, wor den bewaakt vanuit de Smart Factory cloudsoftware met overzichten betref fende draaitijden, stilstanden en pro ductie “output”.

To THE NEXT LEVEL QuadraTherm® de nieuwe thermische flowmeter van Sierra Instruments, meer sensoren, hogere nauwkeurigheid • Meet direct gas massaflow • Heeft geen bewegende delen • Is geheel in 316 productberoerde delen • Heeft geen of nauwelijks drukval • ATEX, Foundation Fieldbus, Profibus, Modbus • Omvat qTherm™ database • Voor de laagste Total Cost of Ownership

T +31(0)13 5287225 I www.a-b-t.nl E info@a-b-t.nl 13289

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

.19

Graadmeter voor ontwikkelingen

Waar gaat het heen in de ontwerpafdeling? Tijdens een persconferentie in het nieuwe kantoor van Dassault Systèmes in Den Bosch mochten we kennis maken met SolidWorks 2016. Dat wil zeggen: de nieuwe software voor 3D-ontwerpen, engineering en simulaties voor het volgende jaar. Een prachtige graadmeter voor de ontwikkelingen in de ontwerpwereld. Bart Driessen

llereerst ter verheldering: SolidWorks 2016 moet worden gezien als een onderdeel van het 3DExpe rience-platform van het Franse bedrijf, een dure naam voor alle tools en programma’s om 3D-ont werpen te kunnen uitbreiden met andere disciplines. Zoals dat in de wereld van de software wel vaker gaat, zijn ook hier veel functies en verbeteringen te danken aan suggesties en vragen van gebruikers. Voorbeelden daarvan zijn het omzetten van elk oppervlak naar een 2D-uitslag en het visualiseren en va lideren van de ontwerpperformance. Maar ook verbeteringen in de workflow die loopt van de ontwerpafdeling naar de ande re onderdelen van de onderneming worden genoemd. Bijvoor beeld efficiënter communiceren met productie en sneller creë

20.

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

ren van illustraties met een hoge kwaliteit ten behoeve van de marketing. En dan heeft Dassault het ook nog over een nieuwe gebruikersinterface plus honderden andere verbeteringen. Al lemaal bedoeld om ontwerpers en engineers te helpen focus sen op het ontwerpen en oplossen van complexe uitdagingen. En dat weer allemaal voor die ene heilige graal: de kortere in novatiecyclus. Kortom, geen moment rust voor de ontwerpaf deling.

Ontwerp dichter bij productie Om aan te geven hoe belangrijk die tijdsbesparing door de on derneming wordt gevonden, halen we even de CEO SolidWorks bij Dassault Systèmes aan, Gian Paolo Bassi. Tijdens de laat

ste bijeenkomst van SolidsWorld zei Verkorting van de ont wikkeltijd en hechtere hij: ‘Ontwerpers en engineers besteden samenwerking tussen ontwerpers en andere veel tijd aan het vinden van beschik partijen zijn de belang bare CAD-modellen van componenten rijkste trends in de wereld van de product die zij in hun ontwerpen willen gebrui ontwikkeling. ken. Tegelijkertijd willen leveranciers van onderdelen hun componenten zo vroeg mogelijk in de ontwerpcycli laten toevoegen. Om deze behoeften dichter bij elkaar te brengen, heeft Dassault Systèmes de website en functionaliteit van 3D ContentCentral verder verbeterd. Daardoor kunnen zowel ontwerpers en engineers als leveranciers beter van alle ge publiceerde CAD-modellen profiteren.’ Over ContentCentral verderop meer, maar duidelijk is hoe sterk de neiging gaat in de richting van de integratie van ontwerp en productie. In elk geval ook richting verkorting van de ontwikkeltijd. Dat horen we ook van David Herlin, Senior CAD Data Manager van het Franse Gaztransport & Technigaz: ‘Onze ontwerpteams wer ken aan complexe modellen en zijn blij met het grote aantal nieuwe functies en verbeteringen in SolidWorks 2016. Vooral de eenvoudig te gebruiken navigatiepunten en opschoonfunc tie helpen onze ontwerpers nog efficiënter te werken.’

Concrete voorbeelden Maar wat zijn nu die belangrijke nieuwe functies en verbete ringen in de software waar gebruikers om hebben gevraagd? Allereerst is er veel behoefte bij gebruikers om de focus meer te kunnen leggen op het eigenlijke ontwerpen, in plaats van op de software. Zo willen ontwerpers het ontwerpproces versnellen door een snellere vormgeving van een gewenste geometrie. Een voorbeeld daarvan is de afronding van gekromde hoeken. Snel ler mooie vloeiende afrondingen cre ëren voor elk type hoek of rand, waar onder met asymmetrische en variabele afmetingen behoren straks tot de mo gelijkheden. Een ander hot item is het sweep-commando. Het vegen over het scherm helpt natuurlijk bij het sneller creëren van vrije vormen. Vooral als dat met beter voorspelbare en betrouw bare resultaten kan. Maar ook het au

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

.21

13399

‘De geavanceerde functionaliteit van de software helpt miljoenen ontwerpers, engineers, opleiders, studenten en fabrikanten om de volgende generatie producten te ontwikkelen.’ SolidWorks MBD of Model Based Defini tion voor SolidWorks is ontwikkeld voor het definiëren, organiseren, beheren en distribueren van relevante 3Dproductiegegevens.

tomatisch creëren van cirkelvormige profie len in doorsnedes is bij veel ontwerpers een lang gekoesterde wens. Voortaan kunnen die profielen in ontwerpen met een vrije vormgeving in meerdere richtin gen worden gemaakt. Ook de moeite waard is de wizard voor draadeindes. Deze wizard dient voor het nauw keurig modelleren van standaard en zelfbedachte draadeindes. Dat kan dus nu met behulp van één eenvoudig te gebruiken commando. Tenslotte is er de verbeterde modelnavigatie. Het bedrijf be doelt hiermee een snellere en eenvou digere toegang tot elk model. Dat kan voortaan zonder eerst de “feature tree” Met Visualize kan de ontwerper te hoeven raadplegen. De ontwerper afbeeldingen van hoge kwaliteit maken. hoeft minder met de muis te navigeren door navigatiepunten vooraf te koppe len aan de cursor.

Complexe uitdagingen sneller oplossen Voor de oplossing van complexe uitdagingen en problemen is het goed als de meegeleverde software in staat is tot een krachtigere analyse. Dat kan door het visualiseren en verifi ëren van potentiële fouten. De vernieuwingen die de nieuwe software daarvoor biedt, zijn onder meer enkele innovatieve simulatietools. Deze tools moeten ervoor zorgen dat de ont werper meer inzicht en controle krijgt over de operationele werking, belastingen en bewegingen van onderdelen. Maar

ook informatie over de benodigde sterkte en de kwaliteit van het model zijn onmisbaar wil er sprake zijn van betrouwbare informatie over de per formance. Een belangrijk extra is ook dat de ontwerper voortaan complexe geometrische vormen sneller en een voudiger kan omzetten naar de beno digde uitslagen voor productie. Tenslot te geeft de 2016-versie een beter zicht op de krachtenverdeling in 3D-opper vlakken. Daardoor kan de ontwerper nauwkeuriger uitsparingen in de uitsla gen aanbrengen zodat excessieve rek en krimp van de 3D-vorm wordt voorkomen.

Soepeler samenwerken Samenwerking in multidisciplinaire teams met klanten en leveranciers behoort inmiddels wel tot de vaste onderdelen van het ontwikkel traject. Ook de nieuwe software belooft te zorgen voor verbeteringen van het com municeren, samenwerken en parallel wer ken. Bijvoorbeeld met de “Mate control ler”; een tool vergelijkbaar met een game controller. De Mate controller helpt bij het eenvoudiger en intuïtiever creëren en animeren van gecompliceerde bewegingen van assemblages, inclusief functies voor controleberekeningen en visualisaties. Om de samenwerking en communicatie tijdens het productontwikke lingsproces eenvoudiger te maken levert Dassault eDrawings. Met eDrawings moet het beoordelen van ontwerpen consis tenter worden. Maar ook het navigeren tussen alle documen tatie moet gemakkelijker verlopen. En tenslotte kan ook het visualiseren van modellen met eDrawings nauwkeuriger wor den uitgevoerd.

3D-communicatie SolidWorks is natuurlijk al langer bezig met de stap van ont werp naar productie. Heel belangrijk is dan ook “design com munication”. Zonder communicatie geen nieuw product.

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

.23

‘De ontwikkeling van goede software kan kennelijk niet zonder een kritische gebruikersgemeenschap.’

En wat communiceert er nu beter dan 3D. Of toch liever 2D? Met de komst van eDrawings jaren geleden, was er voor iedereen te gebruiken “gereedschap” dat je digitaal 2D-(werkplaats)teke ningen liet zien in een 3D-context. Gek genoeg zijn 2D-tekeningen nog steeds de norm in de werkplaats. Ook de digi tale mogelijkheid om 2D-tekeningen te bekijken met bijvoorbeeld eDrawings of als pdf, is nog geen gemeengoed. Een onderzoek van SolidWorks zelf geeft aan dat slechts een fractie meer dan 7 procent van de ondervraagden zegt “papierloos” door het leven te gaan als het op tekenin gen aankomt, ook in de werkplaats. Een gelijk aantal zegt te werken in een papierloze werkplaats. Een kleiner deel is bezig met het implementeren of ontwikkelen van een strategie voor papierloos werken. Heel raar is dat iets meer dan 48 procent zegt geen enkel plan te hebben in die richting.

Ontwerpen in productie De steeds weer terugkerende wens om het hele pro ces van productontwikkeling te verkorten en de gang van ontwerp naar productie sneller en met minder fouten te maken, komt ook hier weer te rug. Een van de beloofde verbeteringen is die van de SolidWorks Model Based Def inition. In februari dit jaar vond tijdens de SolidWorks World al de officiële lancering plaats van MBD. Deze “add-on” voor SolidWorks is ontwikkeld voor het definiëren, organiseren, beheren en distribueren van relevante 3D-productiegegevens als stuklijsten, maat-, vormen plaatstoleranties en oppervlakte ruwheid, maar dan wel gekoppeld aan 3D-modeldata. Die gegevens kunnen in 3D maar ook in 2D worden getoond, bij SolidWorks 2016 biedt simulatietools voorbeeld in eDrawings en als 3D-pdf. voor meer inzicht en controle over opera Daarmee heb je alle relevante produc tionele werking, belas tiedata bij de hand in de context van tingen en bewegingen van onderdelen. het aanzicht dat, of de doorsnede die je in beeld hebt, volgens internationa le normen als MIL STD-31000 Rev. A, ASME Y14.41, ISO 16792 en DIN ISO 16792. Belangrijk is na tuurlijk wel dat met MBD het gebruik van 2D-tekeningen over bodig wordt gemaakt. Althans volgens de visie van Dassault. Het voordeel daarvan zou wel eens heel groot kunnen zijn. Zo als het vervallen van fouten en dubbelwerk gerelateerd aan de 2D-plaatjes. Een andere nieuwe tool om eerder bij productie te kunnen eindigen is SolidWorks Visualize, een tool die hier voor Bunkspeed heette. Met Visualize kan de ontwerper af beeldingen van hoge kwaliteit maken. Dat soort afbeeldingen helpt ook om concepten eerder rijp te maken voor de eindge

24.

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

bruiker. Daarnaast kan de gebruiker met Visualize eerder be slissingen nemen op basis van de camera in de software en andere CAD-informatie.

Ontwikkelen samen met gebruikers De ontwikkeling van goede software kan kennelijk niet zonder een kritische gebruikersgemeenschap. Eigenwijze gebruikers die niet te bang zijn om hun mond open te doen over falende en gebrekkige software zijn in feite de bes te en tegelijk slechtst betaalde consultants in de software-industrie. Het is dan ook niet meer dan

slim om daar gretig gebruik van te maken. Gebruikers beta len zelfs om deel te mogen nemen aan de gebruiksbijeenkom sten zoals SolidWorld waar de verbeteringen worden gelan ceerd die zij zelf gesuggereerd hebben. In elk geval steunt So lidWorks al jaren op die kritische groep gebruikers en is ook niet van plan daarvan af te stappen. Bassi: ‘De SolidWorksgebruikersgemeenschap creëert bijzondere producten, vari ërend van de meest uiteenlopende consumentenelektronica, tot productielijnen die uit duizenden onderdelen bestaan. Zij zijn voortdurend bezig om innovaties te ontwikkelen op ba sis van de nieuwste technische trends en mogelijke product

functies. Daarom is meer dan 90 procent van alle verbeterin gen in SolidWorks 2016 gebaseerd op de feedback die wij van gebruikers hebben ontvangen, waarmee zij aangeven wat ze denken dat er nodig is om hun werk nog sneller en eenvoudi ger te kunnen verrichten. De geavanceerde functionaliteit van de software helpt miljoenen ontwerpers, engineers, opleiders, studenten en fabrikanten om de volgende generatie producten te ontwikkelen. Doordat zij hierdoor efficiënter kunnen werken en innoveren op het gebied van productontwerp, simulatie, technische communicatie en datamanagement.’

Engineering, Specials, Services & System Solutions

Online service Dan is er de nieuwe versie van de online service 3D Content Central, een service voor het vinden, configureren en down loaden van onderdelen, componenten en assemblages van gecertificeerde industriële toeleveranciers. Ruim 1,3 miljoen geregistreerde gebruikers van deze service krijgen via deze upgrade toegang tot 2D- en 3D-previews. Met deze previews kunnen zij hun ontwerpcyclus verkorten. Tegelijkertijd kunnen honderden toeleveranciers daarmee eenvoudiger en sneller hun CAD-modellen uploaden, publiceren en onderhouden.

Het nieuwe aan 3D ContentCentral is de uitbreiding met ge avanceerde zoekfuncties. Deze dienen om ontwerpers en en gineers eenvoudiger en sneller miljoenen gecertificeerde CADmodellen van leveranciers te laten vinden. Deze zijn kosteloos in alle gangbare 2D- en 3D-CAD-formaten beschikbaar, waar onder voor SolidWorks. De toegevoegde eDrawings-viewer werkt zonder installatie rechtstreeks in elke browser. Daar mee kan de gebruiker alle beschikbare modellen en opties voor het downloaden bekijken.

Drie abonnementsvormen De 3D ContentCentral “Supplier Services” bevat ook verbe teringen in de functies voor publicatie van deze zelfservice CAD-catalogus. Datzelfde geldt voor drie verschillende abon nementsvormen voor leveranciers. Het abonnement voor pro fessionals bestaat uit “Gebruiksrapportages”. Deze dienen om leveranciers inzicht te geven in de vraag naar hun produc ten. Daarnaast beidt het abonnement een “Geverifieerde leve ranciersstatus”. Deze status biedt een highlight op een leve rancierscatalogus binnen de community. Het doel daarvan is de zichtbaarheid vanuit ontwerpers en engineers te vergroten. Verder biedt het abonnement “Websyndicatie”. Met deze func tie zijn modellen uit de CAD-catalogus van een leverancier te bekijken en te downloaden naar de eigen website van de le verancier. Zodoende worden de modellen ook voor eigen be zoekers toegankelijk gemaakt. Tenslotte is er ook de mogelijk heid van “Diskruimte”. Hiermee wordt tegemoet gekomen aan de behoefte voor meer opslagcapaciteit voor het uploaden van content. Leveranciers kunnen zo hun volledige aanbod van CAD-modellen aan klanten aanbieden.

Reductorenspecialist

van standaard tot speciaal Tandwielreductoren • Axiale tandwielreductoren • Haakse tandwielreductoren • Vlakke opsteekreductoren • Heavy Duty reductoren

Wormwielreductoren Hypoïde reductoren Planetaire tandwielreductoren Mobiele & speciale reductoren Ook reparatie & onderhoud. Veelal uit voorraad leverbaar. 13311e

Makkelijker zoeken

T +31(0)88 7865200 F +31(0)88 7865299 E info@elsto.eu

PMAautomatie-april - kopie.indd 1

elsto.eu 26-3-2015 13:39:18

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

.25

Ben jij al gehackt? De vraag is niet meer ‘óf’ maar ‘wanneer’ Een masterclass cybersecurity. Gastheer iTanks bood Schneider Electric en Accenture een podium om ons mee te nemen in de wereld die - vrij vertaald “de democratisering van cyberoorlogstuig” heet. Nadeem de Vree van Accenture gaf ons een kijkje in de ontwikkelingen van het hackerslandschap. ‘Wat eens in de handen van een select gezelschap was, is nu gemeengoed en in het bereik van een muisklik.’ Janet Kooren

en vroege sessie. Om half acht staat in het pand van iTanks in Rotterdam Heijplaat een heer lijk ontbijtje klaar voor de ge nodigden. Martin Faling van Schneider Electric en Nadeem de Vree van Accen ture nemen ons mee in de bedreigin gen en de kansen en er vindt zelfs een heuse ‘live hack’ plaats, waarvoor het bedrijf Safety Changer zich moedig als slachtoffer heeft aangemeld. Maar de hackster is niet zomaar de eerste de beste, dus Safety Changer heeft vol doende stof tot het nog verder beveili gen van haar platformen.

26.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

Open wereld De Vree neemt ons als eerste mee door de mogelijkheden tot het onderschep pen van communicatie, gewoon via webshops en met ongebreidelde mo gelijkheden. De wereld ligt de kwaad willende aan de voeten. Tools om het internet der dingen letterlijk in kaart te brengen - en daar je voordeel mee te doen - zijn er in overvloed. Zoekma chine SHODAN bijvoorbeeld laat haar gebruikers heel makkelijk kwetsbare servers en routers vinden en is daar mee droom een voor hackers, maar een nachtmerrie voor beheerders.

Een voorbeeld van een makkelijk ver krijgbaar apparaat om communicatie te onderscheppen is de Pineapple. Die is vrij verkrijgbaar via diverse webshops en vermomt zich als een access-point. Zit je in een café en je wilt de gratis wifi van het café gebruiken, dan kan een Pi neapple zich dus voordoen als de wifi van dat café. Et voilà. En ook mobiele gesprekken zijn heel eenvoudig af te luisteren. Verrassend eenvoudig voor deze toehoorder. Alles is online te verkrijgen, drug, wa pens, DDoS aanvallen, noem maar op.

Je kunt heel eenvoudig je eigen hack bestellen via de browser voor dubieuze zaken, het Darknet. ‘Wie wil je plat heb ben?’ En binnen een paar minuten heb je een reactie, inclusief een “offerte”.

Motivatie De crimineel wordt gedreven door geld, de echte hacker door nieuwsgierigheid of de drang naar roem, maar er zijn ook verbolgen ex-medewerkers en als uiter ste de “vijandige staats”-hackers. Dit zijn wel zo’n beetje de hoofdgroepen en daartussenin vinden we nog wat varian ten. Volgens De Vree zien we een aantal

‘Wat eens in de handen van een select gezelschap was, is nu gemeengoed en in het bereik van een muisklik.’ HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

.27

richtlijnen voor personen en bedrijven over hoe om te gaan met beveiliging. Mensen blijven de zwakste schakel. En daarom is Social engineering zo succes vol. Amateurs hacken systemen, pro fessionals hacken personen. De bevei ligingsrisico’s zijn erg dynamisch, en de hackercommunity heeft een hele flexi bele infrastructuur tot zijn beschikking.

Internet of Things

‘De hackercommunity commercialiseert in hoog tempo.’ belangrijke trends in waar zich met name cyberaanvallen of in braken afspelen.

De verwachting is ook dat cybercrime zich meer en meer gaat richten op mobiele transacties en apps. De kwetsbaarheid daar is groot, dus criminele hackers ruiken hun kans voor phishing en trojaanse paarden. De regels zullen moeten wor den aangepast op de nieuwe realiteit. Want hoe gaat het bij

De eerste trend zien we in diezelfde motivatie. Mensen worden gemotiveerd door onvrede over hun economische situatie. Een andere trend is dat hackers hun activi teiten voeren vanuit of via landen waar in hacken geen strafbare bezigheid is. Zo ontlopen ze opsporing en ver vol Safe Harbor ongeldig ging. Dan is er het zogenaamde hacti Op 6 oktober 2015 heeft het Europese vism waarin hackers de publieke opinie Hof het Safe Harbor-verdrag ongeldig naar hun hand willen zetten. Een voor verklaard. Dit besluit is door het Hof beeld daarvan is dat er in China een zo genomen in de zaak tussen de Oos genaamd “10 cent army” actief is, waar tenrijker Max Schrems en Facebook. in de overheid 10 cent per bericht op Schrems had de Ierse privacy-autoriteit social media betaalt voor berichten die gevraagd om onderzoek te doen naar in lijn zijn met de overheidspropagan gegevensbescherming in de Verenig da. Zo kun je je eigen werkelijk schep de Staten, op basis van onthullingen pen. En de hackercommunity commerci van klokkenluider Edward Snowden. aliseert in hoog tempo. De zaak werd doorverwezen naar het Privacy? Europese Hof die nu dus een streep De Vree haalt ook in dit opzicht het door het Safe Harbor-verdrag heeft ge ongeldig verklaren van het Safe Har zet. bor verdrag aan. En de rechtszaak die Amerikaanse organisaties die zich aan loopt tussen de Verenigde Staten en sloten bij het Safe Harbor Framework, Microsoft zal er hoogstwaarschijnlijk werden gezien als organisaties die vei toe gaan leiden dat alle data beschik lig omgingen met Europese persoons baar komt voor de Amerikaanse over gegevens. Doorgif te van persoons heid. Privacy? Wat was dat ook alweer? gegevens naar een bij Safe Harbor Opvallend is volgens De Vree te noe aangesloten organisatie was daarom men dat ondanks het gewijzigde land toegestaan. schap op het gebied van cybersecurity, er geen aanpassingen zijn gedaan in de

28.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

Met het internet of things wordt cyber security steeds meer een mainstream probleem, en van iedereen. Slimme meters bijvoorbeeld, kunnen eenvou dig worden gehackt. Maar sensoren op grote scheepsaandrijvingen evengoed. En dan is het risico ineens van een heel andere ordergrootte. Bedrijven kunnen steeds eenvoudiger worden platgelegd maar ook criminele activiteiten in bij voorbeeld drugshandel kunnen dank zij het hacken van data een ongekend hoge succesratio hebben.

Hackers MH17 En hoe wrang, tijdens het schrijven van dit verslag kwam het bericht naar bui ten dat hackers rond de publicatie van het rapport over de crash van MH17 hebben geprobeerd de Onderzoeks raad voor de Veiligheid (OVV) te hac ken. De aanvallen zouden op tijd zijn gede tecteerd. ‘Het is bij pogingen gebleven’, aldus een woordvoerder. De OVV wil geen uitspraken doen over de aard van de aanvallen, of hoe zij die op het spoor zijn gekomen. Volgens beveiligingsbureau Trend Mi cro zou de Russische hackersgroep Pawn Storm achter de aanvallen zitten. Die groepering werd eerder in verband gebracht met hacks op de NAVO en het Amerikaanse Witte Huis.

voorbeeld als een medewerker op zijn of haar eigen apparatuur heeft gewerkt en dan uit dienst gaat? En wat met mobiele telefoons die in landen zijn ge produceerd waar de overheid een alles overheersend belang heeft in communi catiecontrole?

Applicatie gerichte oplossingen

13289

www.a-b-t.nl

Kansen Martin Faling van Schneider Electric geeft ons deze ochtend een uiteenzet ting over hoe de juiste cybersecurity een optimalisatie van mens, middelen, controle en veiligheid kan betekenen en hoe dat zorgt voor minder businessverstoringen. In het kort is de voorge stelde strategie van Schneider om net zo agressief te acteren in de verdedi ging als de hackers in de aanval. Een overzicht van de kosten van een aan val geven de toehoorders toch wel even weer wat stof tot nadenken.

Kortom De open deur blijf t: Systemen zijn zo veilig als de mensen die ermee werken. Identiteit- en toegangsmanagement zal een steeds grotere rol moeten gaan krijgen. Het is inmiddels al niet langer een kwestie van ‘of’ je gehackt wordt, maar ‘wanneer’. En alle systeemana lyses zullen zich dus meer en meer moeten gaan richting op

Over Accenture Accenture Information Security servi ces is adviseur op het gebied van infor matiebeveiliging. Daarbij gaan zij voor bij compliance door security te zien als integraal onderdeel van de bedrijfsvoe ring en op die manier concreet bijdraagt aan bedrijfswaarde. In Nederland on dersteunen zij bedrijven in onder meer de olie- en gassector, telecommunica tie, en gezondsheidssector met cyber security oplossingen op het gebied van Identity & Access Management, Intru sion Detection, Penetration-testing, DDoS-bescherming, en bescherming tegen Cybercrime zoals Phishing, Spoo fing, en Ransomware. Daarnaast bieden zij klanten via een Global Delivery Net werk en meerdere Security Centres of Excellence ook operationele capaciteit door haar Managed Security oplossin gen zoals Infrastructure Vulnerability Management as-a-service (IVMaaS), en Security Configuration Monitoring as-aService (SCMaaS).

preventief in plaats van reactief. 100% van de gehackte bedrijven had een fire wall en een virusbeschermer. Dat stopt de aanval dus niet. De tijd die eroverheen gaat voordat een bedrijf door heeft dat het gehackt is, ligt tussen de één en ze ven maanden.

CTO Jos van Velzen van Safety Changer

Cyber Security Resource Center van Schneider Electric In de business omgeving van vandaag de dag is cybersecurity een belangrijk aandachtspunt voor alles industrieën. Omgaan met nieuwe vereisten, het in richten en implementeren van beleid en procedures, aanvullende apparatuur installeren en onderhouden volgens de weten regelgeving met gebruikmaking van de nieuwste cybersecurity technie ken. Terwijl je ondertussen de ontwik kelingen van de dreigingen en de oplos singen in het oog houdt. Schneider Electric heeft daarvoor een Cybersecurity Resource Center inge richt waarin innovatieve oplossingen en actuele kennis ter beschikking staan.

De Vree vertelt dat Accenture voor een klant zou onderzoeken of er gevaar be stond voor een hackaanval. Ze bleken al gehackt en ineens viel het kwartje waarom die bepaalde onderhandelin gen zo stroef verliepen. Vast staat dat ook verzekeringsmaat schappijen gaan vragen om maatrege len en een plan van aanpak bij een aan val. Want afhankelijk van wat er gesto len wordt kunnen de gevolgen enorm zijn. En er bestaan nu al regels over wat te doen bij een aanval die ervoor zor gen dat niets onder de pet kan blijven. Het advies aan bedrijven is een continu proces te implementeren van voorbe reiden, voorkomen, detecteren, reage ren en herstellen. Richt je bedrijf in op de zekerheid dat je gehackt gaat wor den en richt je op het beperken van de schade voor als dat gebeurt. Motiveer je medewerker om alle opvallende za ken te melden en betrek ze actief bij de afhandeling om die motivatie ook te behouden. Zij zijn de ogen die veel waar - kunnen - nemen.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

.29

Cybersecuritydreigingen in de nucleaire sector

Het Engelse Royal Institute of International Affairs heeft in september het rapport getiteld “Cybersecurity at civil nuclear facilities” gepubliceerd. Puur op basis van de titel zou ik de relevantie voor de procesindustrie als niet relevant beoordelen, maar na het lezen van het rapport kwam ik tot precies de tegenovergestelde conclusie: wat in de nucleaire industrie op het gebied van cybersecurity fout gaat, gaat elders in de industrie identiek zo fout. Als overal in het rapport het woord “nuclear industry” vervangen zou worden door “chemical industry” of door “process industry”, dan zou de tekst nog steeds grotendeels geldig zijn - uiteraard modulo de specifieke eigenschappen van kerncentrales. En dit komt dan omdat het personeel dezelfde fouten maakt, de technologie (besturingen, software) conceptueel hetzelfde is en dus ook dezelfde zwaktes heeft, dezelfde procedures - niet - gevolgd worden, etc. Rob Hulsebos

moet beschermen, maar de mens is net zo belangrijk. Om één heel speciale reden vond ik het rapport de moeite van het lezen waard: er zijn erg veel praktijkvoorbeelden ge geven zijn over hoe cybersecurity in de praktijk fout gaat, ondanks alle goede intenties. Deze voorbeelden komen van de dertig experts, en zijn in een iets kleiner lettertype tussen de reguliere tekst door afgedrukt.

Gehackte auto’s Het rapport is geschreven na een literatuurstudie, interviews met dertig (anonieme) experts op het vakgebied, drie ron detafelgesprekken met deelnemers uit de overheid en de in dustrie, en ontvangen feedback tijdens internationale beveili gingsconferenties. In een aantal hoofdstukken behandelt het rapport de technische issues die cybersecurity bemoeilijken, maar - opvallend - in hoofdstuk 5 ook culturele aspecten zoals de verschillen tussen IT en OT (Operations Technology) per soneel. De menselijke factor in cybersecurity wordt vaak on derschat; we focussen meer op apparatuur die alles voor ons

30.

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

Personenwagens, althans de software erin, stonden de afge lopen weken prominent in de belangstelling. Is het niet vanwe ge de sjoemelsoftware van Volkswagen, dan wel de mogelijk heid om op afstand de controle over Fiat’s/Chrysler’s over te nemen. Er bleek een koppeling te zijn tussen de gsm-interface van de auto - bijvoorbeeld om automatisch 112 te bellen na een ongeluk - en het entertainment systeem, dat zelf ook weer op het voertuignetwerk is aangesloten. Een journalist van het blad Wired wilde dit wel eens in de praktijk uittesten, en zo werden zijn remmen op afstand - én op een ongewild moment

Cyberkroniek

Speervissen in de praktijk

- uitgeschakeld via het gsm-netwerk, waardoor hij in een greppel eindigde.

In Automatie | PMA 7-2015 werd reeds aan dacht besteed aan “social engineering” en “spear fishing” in relatie met social media, en hoe hac kers deze technieken gebruiken als eerste stap om bij bedrijven binnen te dringen. Toevallig rapporteer de het Amerikaanse ICS-CERT (Industrial Control Systems – Cybersecurity Emergency Response Team) hierover in haar nieuwsbrief van augustus. Een persoon gebruikte een social media ac count om te solliciteren naar een functie bij een bedrijf actief in de vita le infrastructuur van de VS. Er werd een berichtenwisseling gestart met een medewerker van dit bedrijf, waarbij naar de naam van de IT-mana ger werd gevraagd, en met welke software (en versienummers daarvan) gewerkt werd. Daarna werd gevraagd om feedback over het cv, die per e-mail werd opgestuurd. Aan die e-mail was een attachment “resume.rar” toegevoegd; hierin zat echter ook malware die de pc van de lezer besmet te met de “CookieCutter” malware. Dit werd echter snel ontdekt, waar door de malware niet verder het bedrijf in kon dringen. Dit incident speelde begin 2014. ICS-CERT stelde vast dat dezelfde per soon in juli van dit jaar opnieuw poogde bij bedrijven binnen te komen die actief zijn in de chemie/productie/energie, en bij de Amerikaanse over heid. Door het sturen van “spear fishing” e-mails werden de ontvangers van deze e-mails verleid om een bepaalde website te bezoeken, waar ze met malware besmet zouden worden via een lek in Adobe Flash (inmid dels is dit lek gedicht).

Maar wat volgde was minstens even problematisch. Fiat/Chrysler maakte een sof tware-aanpassing, en om die snel naar 1,4 miljoen klanten uit te rol len zouden deze een usb-stick opgestuurd krijgen, waar mee de auto dan “gepatcht” zou kun nen worden. Doch het zomaar installe ren van usb-sticks is altijd af te raden - hoe is te zien dat deze echt is (van Fiat/Chrysler) komt, en ook ongemo dificeerd is? Bovendien moet de patch dan nog geïnstalleerd worden - en net zoals we zien in onze eigen omgeving: dat gebeurt heel laks. Bovendien is het veel consumenten volkomen vreemd De twee incidenten tonen aan dat misbruik van social media de eerste wat er van hen gevraagd wordt. Daarom stap kan zijn om via ogenschijnlijk onschuldige vragen (“social enginee worden alle voertuigen alsnog terugge ring”) achter detailinformatie over de ICT-systemen van een bedrijf en/ roepen, zodat de garage de update kan of de organisatiestructuur te komen. Dan wordt met “spear fishing” ge doen. probeerd een gebruiker malware te laten installeren. Eenmaal binnen op Wie geen Fiat/Chrysler rijdt, zal den een netwerk kan de hacker weer dichter bij het uiteindelijke doelwit kan ken: ik heb geen probleem. Maar ook komen. Ergo: technologie helpt niet tegen social media misbruik en social in Nederland zien we steeds meer voer engineering! tuigen met ingebouwde gsm-koppeling: deels omdat de EU dat wil, maar ook omdat verzekeraars korting gaan geven als ze informatie over het rijgedrag van de bestuurder krijgen. Deze wordt verzameld via een module 2) Het onveilige gebruik van usb-sticks. 3) Het achterwege die op het voertuignetwerk wordt gekoppeld, en dan de data blijven van het patchen van systemen door gebruikers die niet per gsm doorseint. Nog afgezien van de privacyaspecten is te bekend zijn met zulke procedures, of de noodzaak hiervan niet hopen dat de verzekeraars hun zaken op orde hebben. inzien, dan wel begrijpen. Een opvallend verschil is er wel: bezitters van de getroffen au Wat zijn de overeenkomsten tussen (het gebrek aan) de cyber to’s worden geïnformeerd door de leverancier, en het aanpas security van auto’s, die van de industriële automatisering en sen van de auto’s gebeurt in elk geval op kosten van diezelfde die van de eerder besproken nucleaire systemen? 1) De aanwe leverancier. Hoe anders gaat dit nog in de industriële automa zigheid van een communicatiekanaal naar een netwerk waar tisering! van we dachten dat het veilig was om dat het nergens aan gekoppeld was. Het rapport Cybersecurity at Het was dus geen “air gapped” net civil nuclear facilities informatie is te downloaden via werk, maar via een onbekend kanaal www.wp.me/p4NCRq-1HA toch aan de buitenwereld gekoppeld.

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

.31

Beurzen

FHI kwaliteit en controle in vloeistoffen In de voorbereiding van de World of Automation 2016 worden verschillende bijeenkomsten georganiseerd om tijdens de beurs tot drie technische seminars te komen. Voor de opzet van één van de drie technische seminars organiseerde FHI op 29 september 2015 een ledenbijeenkomst. De toepassingen van analyseapparatuur of analytische instrumenten hebben vaak met kwaliteit, controle en conformiteit aan regels te maken. De reacties van leden en eindgebruikers geven aan, dat er behoefte is aan kennisoverdracht op dit gebied. Deze bijeenkomst bestond uit een drietal voordrachten en aansluitend een discussie en bespreking van de mogelijkheid tot het organiseren van een gerichte infomiddag/-event voor eindgebruikers. Harold van den Hauten

Kwaliteitsborging Van bodemwater tot drinkwater door Adrie Atsma van Vitens. Vitens produceert drinkwater voor miljoenen gebruikers. Tij dens de productie doorlopen dagelijks honderden monsters het kwaliteitslaboratorium. Sinds een aantal jaren onder zoekt Vitens de mogelijkheden om realtime de kwaliteit te monitoren, waarvoor circa 100 sensoren in het distributienet reeds in District Metered Area’s zijn geplaatst. Naast de er varingen met de implementatie van deze sensoren bespreekt Atsma andere sensoren die momenteel bij Vitens worden ge test voor het online meten van de drinkwaterkwaliteit. Het ge bruik van realtime sensoren geeft actueel inzicht in de status van het distributienetwerk waardoor lekken eerder opgemerkt en gelokaliseerd worden. Hierdoor kan Vitens sneller en effec tiever reageren en ook de klanten beter informeren. Naast che

‘Kwaliteitscontrole maakt al lange tijd een beweging van laboratorium naar proces.’

32.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

mische sensoren worden er nu ook proeven gedaan met biolo gische sensoren. Deze sensoren zijn kostbaar maar het poten tiële voordeel is dat, in tegenstelling tot de labprocedure, het resultaat binnen enkele uren beschikbaar is. Je loopt bij het plaatsen van sensoren tegen een aantal zaken aan: wat doen we met big data, veranderende organisatie (anders werken, omscholing), onderhoud van sensoren, plaatsen en combineren van sensoren (waar, hoeveel, kosten etc.).

Kwaliteitscontrole in het productieproces Door Jan Beumers, Freelance Consultant Process Analysers, voorheen werkzaam bij Shell. Binnen de (petro)chemische industrie bestaan vele processen, die continu moeten worden gecontroleerd op een veilige, ef ficiënte, optimale en milieutechnisch verantwoorde werking. Daarnaast moet de kwaliteit van de geproduceerde producten continu bewaakt worden. Beumers bespreekt de rol van geïn stalleerde, continu metende analyseapparatuur en hoe deze apparatuur succesvol kan worden ingezet. Kwaliteitscontrole maakt al lange tijd een beweging van laboratorium naar pro ces, maar wanneer doe je dat als de te meten parameter kri tisch is voor het proces, de gezondheid, de veiligheid, het mi

lieu of de kwaliteit van het product. En ook, in het algemeen, als je daardoor goedkoper kunt produceren. Beumers be spreekt een groot aantal voorbeelden en ook de valkuilen en haken en ogen die hij in zijn ruime praktijk is tegengekomen.

Elektrocoagulatie Voor het zuiveren van water, door Stefan Schot van EColoRO Elektrocoagulatie (“elektro” staat voor het toepassen van een elektrische lading op water en “coagulatie” staat voor het co aguleren van geladen deeltjes) is een geavanceerde en relatief goedkope techniek om water te zuiveren. Electrocoagulatie maakt het mogelijk om opgeloste deeltjes tot sub-micrometer afmetingen te verwijderen. Olie, latex en vetemulsies breken, en zware metalen oxideren waarna ze neerslaan. Momenteel wordt elektrocoagulatie toegepast om metaalio nen, opgeloste en vaste deeltjes, eiwitten, gekleurde compo nenten, vet, olie, diesel, organische componenten, bacteriën en virussen uit water te verwijderen. Electrocoagulatie ge bruikt geen chemicaliën, produceert minder bezinksel in ver gelijking tot andere methodes en het werkt stabiel en contro leerbaar. EColoRO gebruikt elektrocoagulatie voornamelijk in de textiel en organische chemiesector waarbij waste water re-use en COD-reductie de doelstellingen zijn. Een belangrijk doel is ook om het gebruik van chemicaliën tijdens het zuive ringstraject te elimineren. EColoRO heeft geavanceerde facili teiten voor testen op pilotschaal.

COMPLEXE PLC APPLICATIE SOFTWARE? KOM BIJ ONS EN WE TESTEN HET GEZAMENLIJK! VOLGENS IEC-61511

WWW.CONSILTANT.COM 13255b

Discussie Over een komend evenement of seminar door Paul Petersen van FHI. Er ontstaat een levendige discussie over de organisatie en in houd van een toekomstig evenement. De noodzaak wordt on derkend, maar over het hoe en wat valt nog veel te bespreken. Duidelijk is dat alle aangrenzende disciplines betrokken moe ten worden: productie, onderhoud, laboratorium, IT, inkoop, noem maar op.

13346c

Inkoopprocedures maken de tongen los. De inkoper heeft de neiging om volgens specificatie de goedkoopste keuze te ma ken. Is dat altijd het beste voor de lange termijn en zo niet, hoe overtuigen wij anderszins? Ook zij van weten regelge ving zouden betrokken moeten worden. Naast positief faci literen zorgen overheden immers ook voor beperkingen. De vraag valt: ‘hoe kunnen wij innoveren en tegelijk aan de wet voldoen’? Hier moet nog hard aan gewerkt worden. Toch zijn er mogelijkheden en bedenk: frappez toujours helpt! Paul Petersen stelt bij de afsluiting voor om het proces te ver snellen door de verschillende disciplines bij elkaar te brengen in een vergelijkbare bijeenkomst, waarbij meer focus op labo ranten en inkoop zal liggen.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

.33

Beurzen

Flow en Analyse evenement 2015 Ook dit jaar weer organiseerde FHI het evenement over flow en analyse in de Rotterdamse Kuip. Het evenement beslaat twee dagen waarop het programma nagenoeg gelijk is, het verschil zit hem in de plenaire sessies. Op de eerste dag ligt de nadruk op flowmeters en op de tweede op analyse apparatuur. De toepassing van flowmeters en analyseapparatuur in de industrie steunt op een sterke basiskennis van de natuurwetenschappen en een continue vernieuwing van de technologie. Het seminar beoogt een neutrale en praktisch toepasbare deskundigheid. Het evenement ontstaat door samenwerking van een grote groep leveranciers en fabrikanten van flowmeters en analyseapparatuur, en uit die hoek komen ook de meeste lezingen. Neutraal moet je hier en daar dan ook de dingen in perspectief zien, maar de verhalen zijn zeker praktisch en deskundig. Ook gebruikers komen gelukkig aan het woord, zoals de plenaire voordracht van Heineken over contractmanagement en automatisering in de praktijk Harold van den Hauten

Contractmanagement bij Heineken Door instrumentatie en automatisering in het proces in te zet ten zijn grote verbeteringen mogelijk. Denk maar aan kalibra tiemanagement, voorspellen van onderhoud en voorkomen van storingen. Er is een trend om het beheer van de technische installatie uit te besteden en dan liggen de contracten voor ja ren vast. Hoe ga je op een goede manier om met contractma nagement en profiteer je optimaal van huidige en toekomstige technologische ontwikkelingen? De hoofdlijnen zijn relevant voor alle industrieën. Toine van den Heuvel spreekt over de werkwijze van contractmanage ment bij Heineken. Een structurele aanpak en heldere com municatie met leveranciers is belangrijk om de automatisering en de vele meetinstrumenten in de brouwerij te managen. Het doel is om zoveel mogelijk operationele en financiële presta ties te optimaliseren. Ook wil je uiteraard downtime voorko men. Wat kan er van de instrumentatie worden verwacht? Als tweede punt vertelt Theo van der Steen over de verwachtin gen van automatisering in de toekomst. Welke gereedschap pen zijn er voor systematische optimalisatie en vooral, welke consequenties heeft dat in de praktijk voor onder andere de kwaliteit en het onderhoud?

Kwaliteit van aardgas Mike Beer van Analytical Solutions and Products vraagt zich af waarom we moeilijk doen als het makkelijk kan. Het blijkt

te gaan om een nieuwe manier om zeer snel en nauwkeurig fy sische eigenschappen van aardgas te bepalen, zoals verbran dingswaarde en dichtheid. De analyse wordt gedaan door een compacte analyser die direct op de leiding wordt gemonteerd en alleen een voedingsspanning nodig heeft als utility. De analyse wordt uitgevoerd met drie sensoren: gassamenstel ling met NDIR, calorische waarde met thermische weerstand (TCD) en dichtheid met een geluidssnelheidsmeter (Acoustic Resonator)

Milieu meting: kwik Paul Brummelkamp van Envico Environment Control brengt een methode aan de orde om kwikemissie continu te meten. De VN besloot in 2013 om extra aandacht te geven aan het terugbrengen van de uitstoot van kwik. Sindsdien is de aan dacht van lokale overheden hiervoor toegenomen. Maar hoe meet je kwik nu eigenlijk? Wat zijn de huidige wettelijke eisen en wat wordt er verwacht in de toekomst? Brummelkamp be spreekt een continue meting die is gebaseerd op continue con versie van kwikverbindingen tot elementair kwik.

Multi component concentratie met geluid Roelof Keizer van Kero Quality laat ons zien dat je heel goed concentraties kunt meten met geluid. Het idee is vrij simpel. Je plaatst een sensor in-line die bestaat uit een geluidstransmit ter en een ontvanger. Daar tussendoor stroomt een vloeistof. De geluidssnelheid wordt gemeten, en die blijkt afhankelijk van het medium. Als de sensor voor het medium van interesse is geijkt, kan uit de meting de concentratie worden afgeleid. Met deze methode kan je ook fasescheiding meten en ook het meten van kristallisatie is op deze manier mogelijk. Flow & Analyse is een jaarlijks terugkerend evenement dat voor de specialisten de moeite waard is om te bezoeken. Naast lezingen en een beursdeel is er volop mogelijkheid om met gelijkgestemden van gedachten te wisselen. Op zichzelf is dat een goede reden om het evenement te bezoeken omdat binnen een bedrijf het aantal specialisten vooral voor analyse beperkt is.

informatie

34.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

www.flowac.nl

Beurzen

De twee gezichten van EMO Milano 2015 Serieuze wandelganggeluiden over een laatste Italiaanse editie De EMO is ’s werelds grootste metaalbeurs. Soms vindt hij plaats in Milaan, soms in Hannover. In beide gevallen zijn alle wereldspelers flink vertegenwoordigd. En in beide gevallen komen bezoekers van heinde en verre. Toch zijn er ook grote verschillen. Een kijkje achter de schermen van editie Milaan leert ons dat zowel bezoekers als exposanten de vruchten plukken van Italiaans schoon, maar ook de prijs betalen voor een wispelturige ‘Italiaanse slag’. Er gaan zelfs geluiden op dat deze ‘Italiaanse slag’ wel eens de spreekwoordelijke druppel kan betekenen. Liam van Koert

angekomen op vliegveld Malpensa is het een half uurtje met de bus naar de Fiera Milano Rho. Het is druk. Want gelijktijdig met de EMO gaan we ook de eindsprint in van de Wereldtentoonstelling die ge durende een periode van enkele maanden hetzelfde beurs complex bestookt met alles wat met het voeden van de we reld te maken heeft. Er zijn verschillende bussen van verschil lende maatschappijen. Ook in Italië heeft de marktwerking in het openbaar vervoer zijn intrede gedaan. Het kaartje gekocht bij de enige man met de papieren rol en de buideltas begint de reis van het kastje naar de muur. De halte enkele meters verder is waar we moeten zijn. Voor nu. Want als de bus een

maal arriveert, moeten we toch een andere hebben. Gelukkig bleek in dit geval één keer terug van de muur naar het kastje voldoende. De man met de papier en tas wachtte ons op. ‘Die bus? Nee, deze bij mij moet je hebben. Had ik dat niet gezegd dan?’

Romeinse schoonheid Janus is een belangrijke god van het vroege Rome. In het spel der machten kreeg deze god van het begin en van het einde twee gezichten van een boze Jupiter. Die twee gezichten blij ken goed gekozen voor een cultuur met een dubbel schoon heidsideaal. Al in de oudheid wordt het verschil tussen de

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

.35

Beurzen Maar liefst 51 % van de visitors waren van Estero. Het buitenland dus.

Griekse- en Romeinse school duidelijk. De Grieken gaan voor en hebben weinig op met de erfenis van The Godfather en re een inherente schoonheid. Dingen kloppen tot in het klein centelijker meneer Berlusconi. Dit werd nog maar eens pijnlijk duidelijk tijdens de opbouw. Nu is het verplaatsen van bewer ste detail. De Romeinen houden ook van mooi. Maar ook van p raktisch. Dat wat je niet ziet, vergt minder aandacht. Zolang het maar werkt. In korte tijd veroverden zij de Feiten en getallen Italian Style wereld niet alleen met hun legers, maar Ook de pers moet zich naar de Italiaanse aanpak voegen. In dit geval voor wat betreft ook met tal van praktische schone vin het slotbericht van EMO Milano 2015. We hebben een paar minimale getallen kunnen dingen. Ook nu nog is design een be vinden, want beurs is immers voorbij dus wie maakt zich daar nou nog druk om? Dus langrijk Italiaans ingrediënt. Mode, een mix van getallen en feiten uit het openingsbericht en een bezoekersoverzicht na architectuur en keuken. Ze pleiten al afloop. Ja, zowaar! En dan blijkt dat maar liefst 51 % van de visitors van Estero waren. lemaal voor Milaan als host voor een Het buitenland dus. Net als wij. wereldbeurs. De Fiera Milano Rho? Een schitterend staaltje Italiaanse bouw Editie: 2015 kunst. De bewegwijzering naar en van Locatie: Fiera Milano Rho, Milaan, Italië de hallen? Die mist zo nu en dan wat West-Europese logica en consequen Wanneer: 5 t/m 9 oktober te aanpak. Het eten tijdens de lunch? Exposanten: 1,600 deelnemende bedrijven uit 42 landen Letterlijk om je vingers bij af te likken. De zoektocht naar het restaurant? Een Vierkante meters: 120.000 kastje naar muur naar kastje oefening Bezoekers: 155.362 uit 120 landen met zeven tussenstops. Eigenaar: CECIMO

Spannende erfenis

Organisatie Hannover: VDW A l s b e z o e ke r k a n d e t w e el e dig e Geplande edities Hannover: 2017, 2019, 2023, 2025 schoonheidsdefinitie bijdragen aan een geslaagde ervaring. Het is prettig dat Organisatie Milaan: UCIMU de locatie zijn eigen gebruiken kent, Geplande edities Milaan: 2021, 2027 en de globalisering wereldbeurzen niet tot eenheidsworst heeft gemaakt. Voor de exposanten gelden er echter andere belangen. Zij hebben kingsmachines van een metertje of twintig zelden een inspi vele tonnen in dit samenzijn geïnvesteerd (zelfs elke metro rerende bezigheid. Maar wanneer er vervolgens geen stroom en elk metrostation in Milaan was beplakt met EMO-uitingen) voorhanden is om de boel aan te sluiten, is dat best vervelend.

36.

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

‘Een bijzondere beurs die je in Nederland niet hoeft te verwachten.’

Het vervolgens cash moeten afrekenen bij de elektricien van de betreffende hal om het toch voor elkaar te boksen, ter wijl er voor deze service reeds duizenden euro’s zijn betaald, riekt naar corruptie. En hoewel het waarschijnlijk een incident betreft - een ietwat opportune bijverdienactie van een elek trotechnisch individu - was dit zeker niet het geval voor het stroomprobleem. Veel opbouwstress, korte nachten en be dorven koelkasten waren het gevolg. En ondanks de batterijen aan opgestelde verdeelkasten, kon ook een “dark spot” van pak hem beet tweehonderd vierkante meter worden waarge nomen.

Koude soep Het lastige met dit soort wandelgangverhalen is natuurlijk dat ze zelden met namen en rugnummers verteld worden. Hiervoor zijn de belangen te groot. Toch leek het verstandig ook dit ge zicht van de EMO Milano 2015 met de lezer te delen. Natuurlijk kunnen er parallellen met andere beurzen getrokken worden. Waar grote metaalevenementen worden georganiseerd, val len nu eenmaal spaanders. Maar in dit specifieke geval gaan er serieuze geluiden op dat de grote jongens het een beetje beu waren. Is Milaan nog wel de juiste plek, of kan het voorts maar beter allemaal in Hannover plaatsvinden? Waarschijnlijk wordt de soep niet zo heet gegeten als deze wordt opgediend. Het zit nu eenmaal (gelukkig) in de menselijke natuur om negatieve ervaringen te vergeten en mooie herinneringen op te poetsen. Bovendien zijn ook hier de belangen behoorlijk groot. De vol gende EMO Milano staat gepland voor 2021. En over zes jaar is de soep naar alle waarschijnlijkheid behoorlijk afgekoeld.

Wereldwijd genieten van de beste servotechnologie MR-J4-TM servoregelaar compatibel met third party netwerken Machinebouwers kunnen nu eenvoudig de superieure servotechnologie van Mitsubishi Electric combineren met besturingssystemen en netwerkprotocollen van derden toepassen. Hierdoor kunnen ze altijd gebruik maken van de speciale functionaliteiten van de MR-J4, zonder zich te laten beperken door voorgeschreven besturingssystemen of netwerktechnologieën. De nieuwe MR-J4-TM servoregelaar kan worden gecombineerd met de Anybus insteekkaarten van partner HMS Industrial Networks. Er is al een EtherCAT plug-in module, PROFINET en andere netwerken volgen snel. Laat ook uw klanten genieten van de compacte MR-J4 servotechnologie met ongeëvenaarde vermogensdichtheid en geavanceerde functies, zoals primaire en secundaire trillingsonderdrukking en 'one-touch' tuning. Meer informatie op nl3a.mitsubishielectric.com/fa/nl Telefonisch 0297 250 350.

In de volgende editie geven we u een collage van een aantal deelnemers waarbij we vooral kijken naar de FPT-VIMAG-deel nemers.

13361c

Arbeid & Onderwijs

Strijd in Veghel

8e Actemium Automation Award dententeam moet worden opgelost. Ie dere opdracht, of challenge, wordt in een aparte ruimte gegeven waar de ver tegenwoordigers van de leveranciers de opdracht kort uitleggen, soms een beetje sturen als dat nodig is, maar hun belangrijkste rol is eigenlijk het beoor delen van de teams en hun werkwijze. Tegelijkertijd is er ook een jury die de teams volgt. Per chal lenge geven de juryleden, dat zijn dan weer klanten van Acte mium, een oordeel over hoe de teams de opdracht aanvliegen. Zo worden er dus twee resultaten samengevoegd en die leiden uiteindelijk tot een eindscore.

Als ik binnenkom is de wedstrijd al een uurtje of zes (!) aan de gang. Het buffet is net achter de kiezen en acht teams van ieder vier hbo-studenten buigen zich in de laatste ronde over een weer andere uitdaging. Deze challenges, maar liefst negen in totaal, gaan de ene keer over een trillingsanalyse, de andere keer over een softwarevraagstuk bij een waterzuiveringsinstallatie en nog wat varianten er tussendoor. Janet Kooren

Yvonne Haerkens van Actemium vangt me op en vertelt me hoe de dag tot nu toe verloopt. ‘Je ziet dat de studenten, en zeker degenen die voor het eerst meedoen, aan het begin van de dag wat bedeesd binnenkomen, maar na verloop van tijd werpen ze hun schroom af. Ja, sommige teams doen meerde re jaren achter elkaar mee. Al vrij vlot merken ze namelijk dat het er hier echt heel laagdrempelig aan toegaat.’ Als ik vraag hoe de challenge tot nu toe verloopt dan vertelt ze ‘ze werken echt heel geconcentreerd, het is een echte competitie hoor, hoe ze onderling ook met elkaar omgaan. En wat telt voor de wedstrijd is niet alleen het eindresultaat, maar ook de weg daarnaartoe.’ Ze vertelt dat er veel interactie is tussen de stu denten en de opdrachtgevers van de challenges en dat de op drachtgevers steeds weer graag hun medewerking verlenen aan deze dag.

De opzet We schreven er al eerder over, maar even in het kort: leveran ciers van Actemium bedenken een opdracht die door een stu

38.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

Geconcentreerde stilte Nadat Haerkens me een plattegrond en wat uitleg heeft ge geven sluip ik op mijn tenen het gebouw rond. Op mijn tenen want mijn hakken maken een hels kabaal in de geconcentreer de stilte van de wandelgangen. Vragen stellen tijdens die laat ste ronde is er dan ook niet bij. Nadat de laatste ronde van de challenges klaar is, maak ik nog een keer mijn rondje, maar nu met stevige pas, want ik wil alle opdrachtgevers wel even aan de tand voelen over het verloop. Als eerste kom ik binnen bij Rockwell en vertellen Hans Zuur en Robin Rijneveld me wat ze van de teams van vandaag vonden. Want ook zij doen al jaren mee. Zuur: ‘het niveau is vandaag erg hoog, maar je ziet wel verschillen in de opleidingen en de achtergrond van de teams

Arbeid & Onderwijs

’s avonds of in het weekend hobbyt en die steekt er dan wel met kop en schou ders bovenuit.’ Zuur: ‘Het is jammer dat er geen standaard technisch onderwijs op basisscholen is. Dat is nu teveel af hankelijk van de eigen initiatieven van bedrijven en scholen en je merkt dat er echt een wereld te winnen valt op dat gebied.’

Projectmatig werken in hoe ze te werk gaan. Zo zit er één team bij dat een informa ticaopleiding doet en die vinden onze opdracht wel wat lasti ger.’ Rockwell had een opdracht neergezet met zowel een the oretisch als een praktisch gedeelte. Er moesten verschillende architecturen worden uitgedacht waarin een gevraagd safetyniveau werd behaald door onder meer de juiste motorstarter te kiezen. Wat opvalt? Rijneveld ‘Je ziet wel het verschil tus sen de teamleden onderling. Er zit er altijd wel één bij die

Even later horen we bij Siemens dat zij juist een groot verschil in de niveau’s van de team waarnemen. Dat wordt waarschijn lijk wel ingegeven door de diversiteit van de opdrachten. Lotte Honselaar en Meyad Brojerdyan hebben een opdracht met een modern thema: industrie 4.0. Een echte opdracht op het ge bied van industriële automatisering met verschillende com ponenten in elkaar vervlochten. Brojerdyan: ‘Je kunt bijna aan de aanpak van het team al zien van welke opleiding ze komen. En of ze gewend zijn samen te werken en projectmatig kunnen denken.’Honselaar :’het enthousiasme was groot vandaag!’ Daarna trek ik de heren van ifm aan de jas. Nog zoiets trou wens, dat opvalt vandaag. Bij de studenten waren precies nul vrouwelijk deelnemers. Bij ifm waren Vincent Hubbers en Dave de Ruiter van de partij. Zij zien weer een hoog niveau en aan elkaar gewaagde teams. Hubbers vertelt dat één team zich echt had voorbereid op de opdracht en goed haar huiswerk had gedaan. De opdracht hier zat hem in het uitvoeren van een trillingsanalyse bij een defect lager met als thema condition based monitoring.

Engineering eerst Dan hol ik nog even bij de heren van E-plan binnen die spreken van een topdag. Jaap Dijsselhof roemt de optimale integratie van bedrijfsleven en onderwijs. ‘Er zit hier geen schakel tus sen, het contact is open en direct. Dat is geweldig!’ Zijn colle ga Peter Hooimeijer merkt op dat hij in de teams veel verschil zag in de aanpak en de onderlinge samenwerking. ‘In sommi ge teams zie je een dominante persoon die de leiding neemt. Maar dat gaat op twee manieren, bij de ene persoon is hij (ja

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

.39

Arbeid & Onderwijs verschil in de achtergrond en de stu dierichting van de verschillende teams. Wat ze geleerd hebben vandaag? Toch wel een paar nieuwe formules, en veel over de nieuwste ontwikkelingen. Dat de challenges uitgevoerd moesten wor den met de nieuwste producten, dat vonden ze toch wel erg leuk. Het team van Avans Den Bosch vond de Novotek challenge echt te moeilijk. Zij waardeerden de opdracht van ifm het beste. ‘De meeste challenges waren redelijk voorspelbaar, maar deze was uniek,’ zo wiste de heren. Maar ook zij hadden zich verkeken op hun theore tische kennis, en dat bleek bij de SEW opdracht in het bijzonder.

Inspirerend

alleen hij vandaag) positief dominant en ook motiverend, een drijvende kracht in het team. Bij een andere dominante per soon zie je dat die juist het team blokkeert. Niet luistert naar input van anderen, want deze leider weet hoe het zit, en zo is het en niet anders.’ Wat zij de teams mee hebben willen ge ven is dat de engineering belangrijk is en het uitwerken dan vanzelf goed komt. Maar niet iedereen wilde daaraan, zo ho ren we. Ik richt mijn plattegrond richting kantine waar de teams zich hebben verzameld. Want ook van de studenten wil ik natuur lijk iets horen. Ik mag eerst nog even een - bijzonder boeiend - verhaal over de elektrische raceauto van University Racing Eindhoven aanhoren. Het voert te ver om je daarover in detail mee te nemen, maar ik wil wel de tip geven om dit verhaal aan te horen - en zien - als de gelegenheid zich voordoet!

Studenten aan het woord De studenten die ik vervolgens spreek zijn allemaal enthou siast over deze dag. Dat ze de kans krijgen ook om met de “echte” bedrijven te netwerken, dat wordt erg gewaardeerd! Van Hogeschool Utrecht 2 spreek ik Daimy Laerkens en Frank Korteweg. Zij hadden zich toch wel verkeken op hoe snel je theoretische kennis weer wegzakt als je die niet gebruikt. En ook op hoe snel de tijd verstrijkt als je geboeid in een vraag stuk van de wedstrijd verdiept bent. De leukste opdrach ten vonden ze de fysieke opdrachten, waar je ziet dat er iets gebeurt, zoals bij de limonadefabriek van Novotek. Andere teams vonden die juist niet te doen vanwege de gecompliceer de software waar mee gewerkt moest worden. Ook hier zie je

40.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

Fritschal Terheijden is er als studenten begeleider namens Avans Den Bosch en is er voor de derde keer bij. ‘Het is een inspirerende dag, er zijn maar wei nig bedrijven die zoiets organiseren. Bij ons op school leren ze projectmatig werken want ze zijn van de 4 jaar maar liefst 3,5 jaar met industriële automatisering aan de slag en dat hoort daar echt wel bij. Ik vind het erg leuk dat de contacten met de bedrijven hier heel direct zijn en voor de studenten het speelveld een beetje inzichtelijk wordt. Zo wor den ze met de neus op de feiten gedrukt dat er echt wel veel meer diversiteit is dan op het eerste gezicht lijkt.’ De begeleider van Fontys Mechatronica Eindhoven, Max Bogers, laat weten dat ze bij hem in de rij staan om mee te mo gen doen.

Uitslag Tja en zonder een kort gesprek met de initiator van dit alles, de inmiddels gepensioneerde Hans van Wijk, is deze dag na tuurlijk niet rond. ‘Het is nu voor mij natuurlijk wel heel an ders, nu ik zelf eigenlijk geen rol meer heb. Maar ze hebben mij hiervoor natuurlijk helemaal niet nodig.’ Zo wuift hij mijn vragen weg. Zullen we de uitslag dan ook nog maar even geven? Volgens de juryvoorzitter was de beoordeling dit keer ook een echt chal lenge en was het vanaf het begin een spannende competitie. Na zijn lovende woorden kwam het hoge woord er uit: op de derde plaats eindigde team Appel van Fontys Mechatronica Eindhoven, de tweede plaats was voor de Young Automation Professionals van Avans Den Bosch en met de eer ging team 1 van Hogeschool Utrecht naar huis. En nagenieten kan. Ook voor wie er niet bij was. Er is name lijk een sfeerimpressie te zien op www.actemiumaa.livewall stream.com

FEDA

Samenwerken? Wat is dat?

Federatie Aandrijven en Automatiseren

Same ns te ll ing : K. va n Reij A. Br aakma n en n Co rr es po nd (FE DA ). en Fe da @fme tie : .nl

Ooit stond in Eindhoven het beroemde NatLab. Knappe koppen zaten daar in kleine kamertjes de mooiste dingen uit te vinden. Dat hun concurrenten met dezelfde ideeën bezig waren wisten ze niet. En wanneer de uitvinding vanuit dat geïsoleerde Eindhovense kamertje na minutieus knutselen en produceren dan eindelijk op de markt kwam, kon het zo maar gebeuren dat anderen er allang met de buit vandoor waren. Zo verging het de V2000 videorecorder van Philips. Geweldig ding, veruit de beste, maar te laat op de markt zodat VHS, nota bene het slechtste systeem, inmiddels al in heel veel landen tot standaard was gekozen. Weg V2000 en met hun CDROM ging het al bijna net zo. Je kunt iets ook te ver “doorontwikkelen”. Niet voor niets bestaat het NatLab niet meer en staat er in Eindhoven een prachtige High Tech Campus. Dat is de slimste vierkante kilometer van Nederland met meer dan 135 bedrijven en instituten en zo’n 10.000 onderzoekers, ontwikkelaars en ondernemers die werken aan toekomstige technologieën en producten. André Braakman

De Campus helpt innovatie te versnel len dankzij toegang tot hightech faci liteiten en een internationaal netwerk. Campusbedrijven, zoals Philips, NXP, IBM en Intel, bepalen strategisch welke kennis, kunde en R&D faciliteiten zij de len om sneller, beter en klantgerichter te kunnen innoveren. De fouten uit het verleden willen ze duidelijk niet meer maken. En daar zouden veel onderne mers lering uit kunnen trekken. Ontwik kelen doe je tegenwoordig niet meer alleen en misschien geldt dat ook voor produceren en het op de markt brengen van producten en diensten. Bedenk dat als multinationals succesvol samen werken op zowel R&D- als productie- en marketing vlak, waarom zouden klei nere bedrijven dat dan niet ook doen? Kijk, en daar lijkt nou net de crux te zit ten. Want veel mkb-ers zijn bang. Bang om kennis en klanten kwijt te raken.

“Be good and tell it!”

Amerikanen hebben een mooie kreet: “Be good and tell it!” Nou, dat snap pen veel bedrijven hier dus niet. Want dan scoren ze een prachtige order, dus dan zou je denken, daar maken ze dan wel een persbericht over, zetten dat op LinkedIn, Youtube, Twitter en in hun onen offline nieuwsbrief, maar nee hoor. Ssssssst. Koppen dicht. Tegen niemand ver tellen. Want dan zou de concur rent deze geweldige klant wel eens van ons kunnen afsnoepen. Hoe naïef kun je zijn. Is dat van deze tijd? Nee, dat is niet van deze tijd. Als FEDA hameren we al jaren op de synergetische win-

FEDA geniet exclusieve gast vrijheid in Automatie | PMA. De verant woording voor de gepubliceerde kopij op deze pagina ligt bij FEDA.

Andre Braakman

win kracht van samenwerking. Want juist het mkb staat middenin de markt en kan als geen ander snel schakelen. Maar het mkb is vaak ook erg druk met allerlei taken. Te veel taken zelfs, waar door men een reële kans loopt omzet te missen. Omzet die door samenwerking met collega’s of partijen uit een totaal andere hoek wel gerealiseerd had kun nen worden. Juist daar hamert de FEDA al jaren op. Uit het imago-onderzoek dat we aan het afronden zijn blijkt dat de FEDA wordt gewaardeerd om haar visionaire rol en haar rol als initiator. We kijken immers breed naar de markt en zien als “trendwatcher” welke richting be paalde vakgebieden op gaan. Als je op basis daarvan dan partijen bij elkaar brengt, kunnen die samen een nieuwe richting inslaan die ze als individuele onderneming niet voor mogelijk had den gehouden. Probeer als bedrijf niet om je zwakke kanten te versterken. Dat kost veel te veel energie. Focus je op je sterke kanten en werk samen met ande ren die jouw “zwakke punten” invullen. Maak de keten breder. Samen wordt 1+1 dan gewoon 3 en de FEDA kan u bij dit rekensommetje uitstekend helpen. Ook dat mag u van een branchevereniging verwachten!

Productie en machine automatisering PMA 10/2015

.41

13373a

Markt & Techniek

Druktransmitter met NFC Als een van de eerste fabrikanten ter wereld combineert KELLER de moge lijkheden van near-field communicatie (NFC) met industriële druktransmitters in twee nieuwe series: de RFID 21D en 21DC RFID. De nieuwe passieve druk transmit ters zijn gebaseerd op de Keller Serie 7 LD drukopnemers, die bijzonder sta biel zijn, ook op de lange termijn. De transponder technologie is het werk van de RFID-specialisten van micro sensys GmbH. Een gegoten RFID-trans ponder uit slagvast kunststof vervangt de gebruikelijke stekker voor elektri sche aansluitingen en alle onderdelen die in contact komen met het medium zijn vervaardigd uit roestvrij staal. De druktransmitters in de Serie 21D(C) zijn daarmee ongevoelig voor omgevings invloeden en vandalisme. Een RFID- lezer leest metingen snel en eenvoudig en via usb worden de resultaten recht streeks overgebracht naar een laptop of pc. Als alternatief kan een batterijge voede Pocket Reader worden gebruikt, die meetwaarden weergeeft, opslaat en

ook weer via usb over kan dragen. De druktransmit ters van de Serie 21DC zijn daar naa s t voor zien van een geïntegreerde datalogger. Een speci ale ingebouwde bat terij, met een levens duur van ca. tien jaar, staat garant voor een betrouwbare stroom voorziening. De data log ger inter v al voor d r u k- e n t e m p e r a Meer informatie tuurmeting is instel www.keller-holland.nl baar tussen 10 secon den en 255 minuten. A f hankelijk v an de conf ig ur atie z al de d atalogger stoppen wanneer het ge nig met batterijcapaciteit wordt om heugen vol is (2048 metingen), be gesprongen. Potentiële toepassingen staande gegevens overschrijven (ring voor deze hermetisch afgesloten druk mode) of in standby mode gaan. Net als transmitters zijn mobiele systemen, bij de druktransponder worden metin grootschalige voorzieningen en als ver gen geconfigureerd en afgelezen met vanging voor conventionele manome behulp van RFID, waardoor er zeer zui ters met wijzerplaten.

OPTIMASS 6400 Hoogwaardige flowmeter voor de procesindustrie KROHNE OPTIMASS 6400, een coriolis massaflowmeter met dubbele gebogen buis voor toepas singen in vloeistof- en gasapplicaties in de procesindustrie. De meter is voorzien van Entrained Gas Management (EGM)volgt en corrigeert de verschillende amplitudes. Het instrument geeft tot 100% gasinsluiting van het gemeten volume telkens een meetwaarde aan, tegelijk meldt het de 2-pha sen status en is uitgerust met een configureerbaar alarm. De gebruiker kan hierdoor het proces monitoren en verbeteren en zodoende tijdelijk gas opsporen. Overeenkomstig de NA MUR standaard installatie lengtes, is de OPTIMASS 6400 be schikbaar in afmetingen DN 08…..250 en temperaturen tot + 400ºC, en voor cryogene applicaties tot -200° en drukken tot 200 bar.

Meer informatie www.krohne.com

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 10/2015

.43

PI nieuws

colofon Redactieraad

Fijne feestdagen!

Wat gaat zo’n jaar snel! Een jaar van hoogtepunten, technische innovaties en meer communicatie. Een jaar dat we hopelijk ge zond mogen afsluiten! Namens de PI leden willen wij u als le zer een aantal fijne feestdagen wensen! En natuurlijk een heel gezond 2016!

Kennis & kunde op PROFIdagen

Afgelopen maand hebben we als vereniging binnen Neder land en België twee informatieve dagen gehad over industri ële communicatie. We zien dat we als leden veel kunnen bij dragen aan de kennis en kunde van de eindgebruiker. Steeds meer zien we partijen in de markt samen werken om gezamen lijk met de klant te streven naar de beste oplossing en daar plukt u de vruchten van!

Hoofdredactie

Willem van der Bijl

Hoofdredactie

Liam van Koert

De deelname van de redactieraadleden aan het redactie raadteam is uitsluitend op persoonlijke titel.

Uitgave uitgever

jaco otto

Automatie BV Bezoekadres: Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postadres: Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: 033 456 70 50 E-mail: info@automatie-pma.com Internet: www.automatie-pma.com

Uitgever

IO-Link breed gedragen

Vorige maand hebben we internationaal het 100ste lid mogen verwelkomen in de IO-Link community. Voor de eindgebruiker betekent dit nog meer leveranciers die IO-Link toepassen. De veldbus onafhankelijke standaard IO-Link is de ideale oplos sing om producten wereldwijd aan te sluiten op verschillende systemen en controllers. De krachtige point-to-point commu nicatie is gebaseerd op de gerenommeerde 3-draads sensor en actuator aansluittechniek zonder aanvullende vereisten voor kabel materiaal. De voordelen van IO-Link zijn; vereen voudigde installatie, geautomatiseerde parameter configura tie en uitgebreide diagnostiek.

Ing. Peter van den Berg, Ing. Lambert van Beuke ring, Ing. Ton Bol, Ing. Bernard Bos, Ing. Willem van der Bijl, Ing. Frits Boddeman, André Braakman, Ing. Adrian de Bruijn, Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Janet Kooren, Ing. Peter Korsten, Ing. Tom Kuperij, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim O xenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Karel Walinga, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With.

Jaco Otto (Automatie BV), j.otto@aprmediagroep.nl Sales

Erik de Jong

Advertenties Erik de Jong (Advercom), edejong@advercom.nl

Vormgeving APR Media Groep BV, studio@aprmediagroep.nl redactie

Bianca scholten

Advertentie- en orderadministratie APR Media Groep BV, orders@aprmediagroep.nl

Abonneeservice Postadres: Postbus 2238, 5600 CE Eindhoven Telefoon: 088 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl redactie

Save the date: Industrial Ethernet 2016 Het eerste overleg voor de editie van 2016 heeft plaatsgevon den en de betrokken partijen hebben er zin in! Gezamenlijk met de leden van FHI en PI Nederland zullen we een mooi pro gramma voorbereiden. Binnen de verenigingen gaan steeds meer partijen samenwerken om u te voorzien van de nodige kennis. Zet 17 maart 2016 vast in uw agenda voor een bezoek aan Industrial Ethernet 2016 in de Kuip in Rotterdam.

lambert van beukering

redactie

rob hulsebos

17/3/2016 Industrial Ethernet 2016

05/04/2016 Workshop: Industriële communicatie Process Automation

04/10/2016 -07/10/2016 World of Technology & Science

44.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 10/2015

Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

€ 79,- per jaar (excl. btw) € 140,- per jaar € 35,- 6 maanden € 10,-

Overname artikelen Informeer bij de uitgever. redactie

harold van den hauten

Agenda PI Nederland 14/01/2016 Algemene Ledenvergadering

Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en w orden jaarlijks automatisch verlengd. Opzegg ingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

redactie

Karel Walinga

redactie

Nick de With

Aansprakelijkheid Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht be steed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitga ve verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Automatie BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden infor matie. Automatie BV geeft geen enkele garantie, noch aan vaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermel ding en na toestemming van de uitgever van Automatie BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

13121a

Ultra-Snelle Miniatuur Druktransducer Serie M5 Inzetbaar tot maximaal 200°C Breed gecompenseerd temperatuurbereik, van -20...125 °C of -40...180 °C Uitmuntende dynamische respons, tot 50 kHz (puls metingen) Extreem compact ontwerp, proces aansluiting: M5 x 0,5 fijne draad Ongevoelig voor contacttrillingen Teflon FEP kabel met IP67 kabelinvoer, geschikt voor gebruik op testbanken Drukbereiken 0..3 bar, 0..10 bar en 0..30 bar (absoluut) Temperatuur gecompenseerde 0…10 V uitgang (Serie M5 HB)

Testbanken

Lekkage

Windtunnels

Luchtvaart

Compressors

Explosiegolven

keller-holland.nl 13335a