Automatie | PMA 3 2015

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 59 S TE J A A RG A NG 2015

Flowmeettechnieken Robotica en motion control

13121a

Inhoud Redactioneel & Agenda

Kinematische modellen als brug tussen numeriek en PLC

Cyberprioriteit

Toenadering robotica en motion control

03 Integratie GIS en realtime operationele data helpt veiligheid en efficiency te verbeteren

Alliantie van ruimte en tijd

Slimme industrie brengt productie terug naar Nederland

Ontwikkelingen in flowmeet­ technieken

04

Reshoring steeds hoger op de agenda

08

12

Cyberkroniek

boeken

nieuws

JASbug Onwijzigbare software

Fascinerend boek over Stuxnet

Nieuwe koers ISA Netherlands Section

14

18

20

Industrie 4.0 Deel 1

FHI

column

nieuws

Drieluik Industrie 4.0 Smart Industry of Industrie 4.0?

Trends in industriële automatisering

Smart verdriet of Smart Industries?

Cyber­security oplossingen voor Shell

Pagina 23 Mitsubishi Electric

22

Pagina 24 Consiltant, Jumo, Endress+Hauser

25

26

Beurzen

Buskroniek

Markt & Techniek

Hannover Messe 2015

Productie Proces Automatisering (PPA) 2015

Ethercat dag in Eindhoven

TDK Lambda Z+

28

Markt & Techniek

Pagina 33 ODS

32

Pagina 35 Yokogawa, samson regeltechniek Pagina 37 ABT, Beldick

34

27

Pagina 27 flexim instruments

Beurzen

Pagina 31 Elsto Drives & Control IndustryPlanner

21

Pagina 21 MESSE DüSSELDORF

Pagina 39 easyfairs

38

Colofon & PI Nieuws

Goodbye transmitters Pagina 41 ABT Pagina 42 Flowserve Pagina 43 Krohne

40

omslag 2 Proleit omslag 3 Automatie-pma.com omslag 4 keller Meettechniek

44 HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 03/2015

.01

Meten is weten

Als het de ontwikkeling van innovatieve opto-electronische lichtschermen voor meetopgaves betreft, dan geven wij u veel in weinig tijd. Want ieder detail is belangrijk, dus geven wij u alle informatie zeer snel en accuraat. Uit alle gegevens bepaalt u wat van belang is en welke acties er genoemen moeten worden.

Welkom bij de specialisten voor meten/positioneren welkom bij de sensor people De metende lichtschermen van de CML 700i serie zijn verkrijgbaar met geïntegreerde Profibus en ook RS 485 interfaces. Daarnaast zijn er diverse aansluitmogelijkheden voor optimale mechanische integratie in uw machine.

Meer informatie en productdetails op: www.leuze.com Leuze electronic BV – Ringweistraat 6 – 4181 CM Waardenburg Telefoon 0418 65 35 44 – www.leuze.nl

13120

HANNOVER MESSE. Bent u klaar voor de 4de industriële revolutie?

13 t/m 17 april 2015 Hannover ▪ Duitsland hannovermesse.com

riek d e f ab Bekijk oekomst t e v an d d e k d e t e n o n re nds . et t s t a la

Partner Country

India 2015

13291

Get new technology first

Hannover Consultancy B.V. ▪ Tel. +31 184 69 30 50 ▪ info@hf-netherlands.com ▪ Twitter:@HCnederland

02.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 03/2015

�edactionee�

�Gend� Liam van koert LIAM@ThETExTFAcTORy.EU

APRIL 1 USER INTERFACE DESIGN 1931 Congrescentrum Brabanthallen 13-17 HANNOVER MESSE Hannover Duitsland 14-16 UTECH EUROPE MECC Maastricht

Cyberprioriteit

T

ijdens de jaarlijkse persconferentie van Siemens die aan de Hannover Messe voorafging, zat ik in het vliegtuig naast de persvoorlichter van deze automatiseringsgigant. Hij zit ook in de redactieraad van Automatie | PMA, dus we spreken elkaar regelmatig. Toch wist hij me te verbazen met enkele opmerkelijke feiten.

Siemens doet geregeld onderzoek naar wat de industrie bezighoudt. Zo ook naar wat bedrijven het belangrijkste vinden voor hun continuïteit. Tot zover niets raars.

Ook het antwoord dat zij hiervoor vooral veel aandacht schenken aan hun primaire proces leek me een logische. Maar dat dit punt spontaan uit de top-5 is verdwenen en cybersecurity met stip op nummer 1 staat, zegt toch wel wat.

Op de eerste plaats betekent het dat bedrijven het primaire proces wel aardig in de vingers hebben en zich er dus minder druk om lijken te maken. Er komt ruimte om eens naar andere continuïteitsdreigingen te kijken. En wat blijkt? Al die verknoping die het internet brengt, is toch best risicovol. Voorheen werd voornamelijk gedacht dat hacken vooral een ander overkomt. Ik ben vast niet interessant genoeg. Stuxnet?

Een Amerikaanse aanval op Iran. Niet bepaald van dezelfde orde als mijn activiteiten.

Of het nu komt omdat het met dat primaire proces wel snor zit en er dus meer tijd is om je zorgen te maken door een lawine aan terroristische aanslagen in de wereld, of door recent nieuws uit de praktijk dat de Chinese overheid op grote schaal Europese bedrijven (ook ASML) hackt, cybersecurity is big business geworden in de industrie.

Helemaal nu het Internet of Things de automatiseringsagenda domineert.

Terug naar Siemens. Want wat hadden zij in Erlangen te melden omtrent dit onderwerp? Volgens Digital Factory baas Hubert vooral dat Siemens er weinig aan kan doen. Natuurlijk hebben ze diverse nieuwe producten om interne netwerken veiliger te maken en kunnen ze gebruikers adviseren. Maar zoiets allesomvattends als het internet is zelfs voor een bedrijf als Siemens een maatje te groot. Goede beveiliging is vooral een kwestie van het onderwerp hoog op de prioriteitenlijst zetten. Dat lukt dus steeds beter. Hoe er in specifieke gevallen mee omgegaan moet worden? Dat is vooral een kwestie van goed luisteren naar de experts. Naar Rob Hulsebos bijvoorbeeld, wederom een kundig lid van de redactieraad die zijn kennis bovendien graag aan het PMA papier toevertrouwt.

15-16 EMPACK Brabanthallen 15-16 LABEL&PRINT Brabanthallen 21-23 MAINTENANCE NEXT Ahoy Rotterdam 22-23 MOCON Brabanthallen 29-30 MAINTENANCE Messe Stuttgart, Duitsland MEI 5-8 MOULDING EXPO Messe Stuttgart, Duitsland 6-8 INDUMATION Kortrijk Expo, Belgie 21 BCF CAREER EVENT RAI Amsterdam

PRODucTIE EN mAcHINE AuTOmATIsERING PMA 03/2015

.03

Kinematische modellen als brug tussen numeriek en PLC

Toenadering robotica en motion control Robotica en motion control groeien steeds meer naar elkaar toe. Natuurlijk zijn er steeds meer servogestuurde robotbouwsels en wordt het explosief toegenomen aantal deltarobots bestuurd door PLC’s. Maar wat vooral opvallend is, is dat ook de industriÍle robots steeds vaker vanuit de PLC worden aangestuurd. Hoe zit dat eigenlijk? Liam van Koert

04.

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

H

et is al weer enkele jaartjes geleden dat we in PMA een verhaal publiceerden over bijzonder nieuws uit Amerika. Tijdens de Automation Fair van Rockwell Automation in 2011 spraken we met Erik Nieves, destijds de baas van Yaskawa Amerika. Hij was erg enthousiast over de nieuwe MLX100 gateway die de Yaskawa robots met Rockwell’s PAC verbond.

MLX100 Wat was zo bijzonder aan de gateway dat hij zo lang op zich liet wachten en dat vergelijkbare oplossingen welliswaar in opkomst zijn, maar nog lang geen gemeengoed zijn? Nieves legt uit dat numerieke besturingen fundamenteel anders zijn dan de traditionele PLC besturingen. De numerieke besturing is speciaal ontwikkeld om gelijktijdig meerdere assen aan te sturen die er gezamenlijk voor zorgen dat een tool een bepaalde baan in de ruimte beschrijft.

Hiervoor zijn kinematische modellen ont-

wikkeld, zodat de programmeur zich alleen met het gewenste ‘tool path’ hoeft bezig te houden en niet met de vraag hoeveel radialen elke as op welk moment gedraaid hoeft te worden om die baan te beschrijven. Numerieke besturingen zien we daarom terug in tal van bewerkingsmachines voor bijvoorbeeld 5-assig simultaan frezen, maar dus ook voor 6-assige robots.

Servoregelaars met PLC zijn ook gemaakt om tal van assen aan te sturen, maar zijn niet goed in baanberekeningen. Tot vier assen lukt het nog wel, maar daarboven wordt de rekentijd te groot. Dit is de reden dat veel automatiseerders die met robotica schermen, het eigenlijk uitsluitend over deltarobots hebben, maar zelden een articulated arm of SCARA aanbieden. De MLX100 moest daar dus verandering inbrengen. Want door aan een PAC een coprocessor met alle kinematische modellen toe te voegen, lukte het wel. Het voordeel? De robot kon gewoon vanuit RSLogix (de programmeeromgeving voor alle Rockwell spullen) worden geprogrammeerd. En aangezien robots steeds vaker onderdeel van de productielijn worden, maar het aantal robotprogrammeurs nu niet bepaald toeneemt, ziet Nieves een grootse toekomst voor de MLX100 weggelegd.

‘Een volledige robotsuite waren we nog niet tegengekomen.

Dat komt omdat de vertaalslag van kinematische modellen naar een universeel coördinatenstelsel niet eenvoudig is. ‘

MOTOSync En toen kocht Yaskawa het Duitse Vipa en had Yaskawa zelf een PLC besturing binnen de gelederen. Misschien is dit een reden dat in ieder geval in Nederland maar weinig van de MX100 gateway is vernomen, die sowieso vooral voor de Amerikaanse markt bedoeld was. En wie zich onze berichtgeving over het samengaan van de twee bedrijven nog herinnert, weet misschien ook nog dat tijdens de Yaskawa Techniekdagen 1,5 jaar geleden wederom een PLC robotkoppeling te vinden was: MOTOsync.

De werking van het eerbetoon aan de oude Motoman naam is wezenlijk an-

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

.05

‘Het ligt voor de hand dat er veel meer leveranciers met nieuwe slimme oplossingen op de markt zullen komen die het gat tussen numerieke besturingen en PLC’s zullen dichten.’ ders dan die van de MX100 gateway. Met MOTOsync krijgt de robot welliswaar zijn opdrachten vanuit een master PLC, maar blijft de numerieke besturing verantwoordelijk voor het aansturen van de robotassen. Grote voordeel is dat ook in dit geval een PLC-programeur zonder vergaande robotkennis de robot kan programmeren, maar dat bovendien een enorm aan-

tal assen kan worden aangestuurd. De numerieke besturing kan namelijk moeiteloos overweg met maar liefst 72 assen, terwijl de PLC naast de baas spelen ook zaken kan aansturen.

Denk hierbij aan de aansturing van de grijper en het berekenen van bijvoorbeeld oppak- en aflegposities. Maar ook aan andere automatiseringsonderdelen als transportbanden, trilvullers of bijvoorbeeld het veiligheidssysteem. En hoewel je nu wel met twee besturingen in plaats van een te maken hebt, heeft Vipa ook een aantal varianten waar de PLC en HMI geïntegreerd zijn. Het aantal te gebruiken componenten neemt dus feitelijk niet toe.

FAST templates Een nog recenter verleden brengt ons bij de SPS IPC Drives in Neurenberg het afgelopen jaar. Een beurs met zeer veel motion control en PLC’s, en nu dus ook wat robotica. Op de stand van Lenze spreken we met Jörg Bans, die er Application & Support Manager is. Hij wijst ons op de Lenze FAST Application Software. Het zijn automatiseringstemplates waarmee snel specifieke applicaties kunnen worden gebouwd door machines te configureren middels kant-enklare functies. Nu is Lenze niet de enige die een objectgeoriënteerd platform gebruikt om snel een motionoplossing te programmeren. Maar een volledige robotsuite? Die waren we nog niet tegengekomen. Volgens Bans is dit omdat de vertaalslag van kinematische modellen naar een universeel coördinatenstelsel geenzins eenvoudig is. Er is daarom met diverse universiteiten samengewerkt om de klus te klaren. Sleutel hierbij is de opsplitsing in een deel kinematica en een deel baanplanning.

Hierdoor kunnen mensen zonder robotkennis aan de slag met deltarobots

06.

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

Machine Tool

Inject on Molding

PLC

Others

mxAutomation Interface

(2 of 3-assig), SCARA robots, knikarmen of een portaalrobot.

Er kunnen tot zes auxiliary assen worden bijgeprogrammeerd, zodat ook tijdkritische processen als lijmen en lassen netjes synchroon lopen en gereedschappen vanaf het TPC (tool point center) worden aangestuurd. Uiteraard geldt dit ook voor de synchronisatie met bewegende delen op een transportband voor bijvoorbeeld pick & place toepassingen.

De baanplanning is gebaseerd op de PLCopen deel 4 standaard. De robotkern ondersteunt dus klassieke motion commando’s als lineair, circulair, spline en point-to-point. Ook zijn er ‘Buffer Mode’ en ‘Blending’ functies en heeft Lenze specifieke robotfuncties aan de standaard PLCopen commando’s toegevoegd. Hierdoor kan de af te leggen baan onafhankelijk van het kinematische model worden geprogrammeerd en wordt de robot niet verteld hoe hij moet bewegen totdat een kinematisch model aan de applicatie wordt toegewezen. Volgens Bans zit hier misschien wel de grootste winst van de nieuwe robotkern. Want door het loskoppelen is er een enorme vrijheid. Met minimale inspanningen kan voor een vergelijkbare toepassing ook een heel andere robot gekozen worden.

mxAutomation Tot slot naar het hier en nu. Dit keer met een vergelijkbare strategie van een Duitse robotbouwer. We hebben het dan natuurlijk over Kuka. Enige tijd geleden kondigden zij de komst van mxAutomation aan, Kuka’s antwoord op het programmeren van de machine en een robot in één omgeving. Inmiddels

www.automatie-pma.com/pma/aandrijven-enrobotica/robotica-en-motion-verloofd/

is de tijd rijp om het ook in de praktijk te brengen en de software in de Benelux uit te rollen. Hoe het werkt? Ook bij mx Automation is er voor gekozen om de robotcontroller intact te laten.

Op de robotbesturing draait een extra serverprogramma dat de commando’s vanuit de machinebesturing afhandelt.

Deze zijn net als alle machinefuncties gewoon geschreven in de taal van de machinebesturing en worden door de virtuele server op de juiste manier geïnterpreteerd. Ver volgens worden er resulterende parameters en statusberichten retour gezonden naar speciale mxAutomation bibliotheken op de machinebesturing. Om de dataoverdracht van de robotcommando’s en de feedback zo snel mogelijk en deterministisch te laten verlopen, is er in een dedicated veldbus voorzien. Hierdoor kunnen er tot maar liefst vijf robots tegelijkertijd bestuurd worden vanuit één machinecontroller.

Ook Kuka noemt het evidente voordeel van het elimineren van de noodzaak robots te kunnen programmeren. Alle programmerings- en operatortaken voor de robot kunnen namelijk via het bedieningspaneel van de machine worden gedaan.

Althans, voor een groot aantal systemen. De mxAutomation bibliotheek is namelijk gemaakt in een ‘Portable Structured Tekst’ en is momenteel alleen nog beschikbaar voor Siemens Simatic, en op basis daarvan voor Sinumerik 840D, evenals voor de PLC’s van Rockwell en voor CodeSys of ProConOS systemen. Bibliotheken voor andere controllers en systemen zijn nog in de maak. Wel is er een aanpassingskit beschikbaar waarmee de mxAutomation bibliotheek kan worden geïntegreerd in de controllers van andere fabrikanten. Hiervoor dient wel eerst een samenwerkingsovereenkomst met KUKA afgesloten te worden. Deze bibliotheken zijn beschikbaar in programmeertalen zoals C/C ++.

Toekomst Hoewel er in de automotive natuurlijk al wel de nodige robots te vinden zijn, is de verwachting dat het aantal in andere sectoren nog flink zal toenemen. Behalve mens en robot staan in de toekomst ook machine en robot steeds vaker zij aan zij.

Het ligt dan ook voor de hand dat er veel meer leveranciers met nieuwe slimme oplossingen op de markt zullen komen die het gat tussen numerieke besturingen en PLC’s zullen dichten.

Enerijds gedreven door toenemende rekenkracht, anderzijds door de noodzaak de integratie van robots in machinelijnen sneller en eenvoudiger te maken. Welke dit zijn? We houden u op de hoogte!

informatie

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

.07

Ontwikkelingen in flowmeettechnieken Flowmeettechnieken worden verbeterd en krijgen meer mogelijkheden, maar echt nieuwe meettechnieken komen er niet bij. Dit artikel geeft een beschrijving van de werking van enkele bestaande technieken. Willem van der Bijl

D

ebiet of flow is, naast temperatuur en druk, een van de meest gemeten proces­v ariabelen. De hoeveelheid overgedragen water of melk werd per emmer ­afgeleverd. Telkens een mooie volle emmer. ‘Lever mij maar 50 emmers’, zei men dan. Of de aflevering van olie door middel van vaten of ‘barrels’. Dat is vandaag nog steeds gebruikelijk. De PD meter is een mooi voorbeeld van een principe dat met de emmer of het vat vergeleken kan worden. De PD meter laat herhaaldelijk een vast volume door en telkens als dat vaste volume passeert, wordt een puls afgegeven. Natuurlijk is het belangrijk dat de ‘afleverruimte’ bij elke overdracht volledig gevuld is. Ook de PD meter is een zeer traditioneel principe, net als de turbinemeter, de meetschijf, de vado-­meter en de elektromagnetische meter. De meer moderne principes zijn de Coriolis, vortex, ultrasoon en thermische meters.

Coriolis De meter die gebaseerd is op de Coriolis krachten blijft menigeen verbazen. Het is een logisch principe, maar door de combinatie van een aantal krachten en versnellingen is de feitelijke Figuur 1 Coriolis Principe werking lastig in te zien. Tijdens 1: m = massa (deeltjes) trainingen ga ik altijd uit van een

rechte procesleiding die volledig met een (stilstaand) proces is gevuld. Links wordt deze ‘vastgehouden’ terwijl deze rechts met een eenparige snelheid naar beneden wordt bewogen.

De drie massadeeltjes hebben ieder een verschillende bewegingssnelheid (v) die naar rechts toe steeds groter is. De lengte van de pijlen geeft de grootte van de variabele.

Zodra het proces in de leiding gaat stromen naar rechts terwijl de buis tegelijk naar beneden wordt bewogen, dan ondervinden de massadeeltjes een versnelling (a) die evenredig is met de stroomsnelheid naar rechts. Massadeeltjes die een versnelling ervaren, werken geheel volgens Newton de oorzaak hiervan tegen.

In formule:

F=-mxa De versnelling is met de rode pijl (a) aangeven en de tegenwerkende kracht door de blauwe pijl (F). Deze kracht is dus recht evenredig met de massa maal de stroomsnelheid. Dat is het principe. De kunst is nu om de procesleiding deze beweging te geven en Figuur 2 Coriolis Principe vervolgens de kracht nauwkeuring te 2: v = snelheid, F = kracht, meten. a = versnelling

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

.09

Eerdere edities van Automatie | PMA Coriolis

Ultrasoon Thermisch

# 03-2004 # 10-2003 # 03-2003 # 01-2005 # 09-2010 # 08-2014

variabelen die tegelijk kunnen worden gemeten. Met enkele aanvullende sensoren kan van het proces ook de temperatuur, de dichtheid en de viscositeit worden gemeten. Het is een nauwkeurige, veel toegepaste meter in de chemische, voedingsmiddelen en olie & gas industrie.

De uit vinder van het meetprincipe heeft daarop in de procesleiding een u-bocht gebogen zoals gegeven in figuur 3. Deze u-buis wordt in een op en neer gaande beweging aangedreven.

Beschouwen we één bewegingsrichting, en met stilstaand proces, dan zal de u-buis gelijkmatig aan beide zijden bewegen zoals figuur 4 aangeeft.

Figuur 3 Gebogen u-buis

Bij processtroming door de u-buis is de procesbeweging aan de instroomzijde tegengesteld aan die in de uitstroomzijde, dus zijn ook de krachten tegengesteld. Bij omhooggaande beweging van de U-buis zal de instroomzijde een tegenwerkende reactieve kracht naar beneden hebben en aan de andere zijde een meewerkende kracht omhoog.

De u-buis zal dan als het ware een torsie ondergaan.

Door de beweging van de linker- en rechterzijde van de u-buis continu te meten, wordt een sinus beschreven.

Bij stilstand van het proces, geen flow dus, liggen de twee sinussen op elkaar.

Zodra er processtroming is, verschuiven de sinussen ten opzichte van elkaar door de torsie van de u-buis. De mate van torsie, en dus de mate van verschuiving (Δt), is recht evenredig met de massaflow van het proces. Zie ook figuur 6.

Het meetprincipe van de Coriolis massa flowmeter is hiermee in de basis verklaard. De praktische meter is in de loop der tijd, met name voor wat betreft de mechanische constructie, verbeterd.

Zo wordt gebruikgemaakt van dubbele buizen die in resonantie bewegen voor stabiliteit. Hetzelfde principe kan met rechte buizen worden uitgevoerd.

Het is een mooie meettechnologie, met name vanwege de directe massa flowmeting, de stabiliteit en de aanvullende

10.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

Viscositeitmeting Digitale Coriolis meting Tweefasen meting Coriolis meters van 16 inch Aardgasbuffer Zuidwending Thermisch gasflow meten

Figuur 4 Op- en neergaande beweging

O I

Figuur 5 Torsie van de u-buis bij opgaande beweging door reactieve krachten

Ultrasoon Ultrasone flowmeting omvat een interessante techniek die in twee hoofdgroepen uiteenvalt, de ‘doppler’ en de ‘time-of-flight’. In de procesindustrie wordt deze laatste het meest gebruikt.

De techniek is gebaseerd op de tijd die geluid over de gang door het proces doet, de tijd van de vlucht dus. Een ultrasone geluidsbron stuurt een geluidsgolf schuin door het proces die aan de andere zijde door een microfoon wordt ontvangen. Hetzelfde gebeurt van de zijde van de microfoon in tegengestelde richting. Bij stilstand van het proces, geen flow dus, is de overdrachtstijd van beide geluidsrichtingen gelijk. Bij een bewegend proces zal de geluidsgolf in de richting van de processtroming worden ‘meegenomen’ en zal dus sneller aan de overzijde zijn. De golf in tegengestelde richting (upstream) wordt tegengewerkt en doet er langer over.

Het tijdsverschil tussen de twee ‘overdrachten’ is evenredig met de snelheid van het proces, de flow. Zie ook figuur 7.

Voor een correcte meting zal rekening moeten worden gehouden met de lengte van het geluidspad (L) en de hoek van de geluidsrichting ( ) ten opzichte van de flowrichting. Door toenemende verbetering van de digitale verwerking van de meetgegevens zijn deze meters heel nauwkeurig geworden. Een groot voordeel van dit meetprincipe is dat de meetapparatuur aan de buitenzijde van de bestaande procesleiding gemon-

Figuur 6 Meetsignalen van de beweging van linker- en rechterbuis

teerd kan worden. Het proces zelf hoeft dus niet verstoord te worden, maar ook corrosie en erosie in het proces tasten de meetapparatuur niet aan. Bij deze externe plaatsing van de meetunits is de goede overdracht van het geluid van groot belang. Luchtovergangen zijn daarbij zoveel mogelijk te vermijden.

Aanvullend worden meerdere parallelle geluidspaden gebruikt om een beter gemiddelde van het stromingsprofiel te hebben.

Met name voor grote doorstroming en leidingdiameters is de ultrasone meter een zeer aantrekkelijke flowmeter. Het meetprincipe leent Figuur 7 zich prima voor schone vloeistoffen en Basiselementen wordt ook steeds vaker voor gastromen van de ultrasone flowmeter gebruikt.

Downstream transducer

Upstream transducer

Thermische flowmeter Het principe van de thermische massa flowmeter is gebaseerd op de warmteafgifte van een verwarmde sensor aan de gasstroming. De warmtedispersie is afhankelijk van de constructie van de sensor, de calorische eigenschap van het gas, die samenhangt met de massa, en de druk en de temperatuur van het proces. Eigenlijk zijn er twee hoofdtechnieken, de massa flow controller of MFC, die gebruikmaakt van een bypass capillair, en de immersiemeting met behulp van een probe die in het proces gestoken wordt. De MFC is speciaal ontwikkeld voor het meten en regelen van laagdebiet gas massaflow. De immersie flow­m eting kan in leidingen met allerlei diameters worden gebruikt dus ook bij grote gasstroming, maar het is een puntmeting.

Bij het principe van de meting met con-

Figuur 8 Thermische flowmeter met bypass

T1

stant temperatuur verschil wordt gebruikgemaakt van een gassnelheidssensor als ‘metende bron’ en een nabij geplaatste gastemperatuursensor.

De hoeveelheid elektrische energie (= warmte), die in de gassnelheidssensor moet worden gestopt om een constant temperatuurverschil met het gas te houden, is een maat voor de massastroomsnelheid. Deze techniek wordt gebruikt bij de immersiemeting.

Bij een bypass systeem wordt een klein deel van het proces door een capillair geleid waaromheen twee weerstandssensoren zijn gemonteerd. Hierdoorheen wordt een constante stroom geleid waarmee zowel warmte wordt geproduceerd die aan het gas wordt afgegeven als de weerstandsbalans wordt gemeten. Bij groter wordende gasstroming wordt meer warmte van de sensoren afgenomen met een evenredig toenemend verschil in de weerstandsbalans, wat een maat is voor de massaflow van het gas. De hoeveelheid flow door het capillair is evenredig met de hoofdstroom zolang deze laminair is. Daartoe wordt in de hoofdstroom een zogenaamd ‘laminair flow element’ (LFE) geplaatst, die tegelijk een drukverschil over het capillair veroorzaakt. Deze meetapparatuur is specifiek voor laag debiet dosering en de meter wordt daarom vaak gecombineerd met een regelende klep, zoals de voornoemde MFC.

Groene boekje

Een samenvatting van deze meetprincipes en vele andere zijn beschreven in hoofdstuk vier van het boekje Instrumentatie in het Procesveld. De technieken zijn aangevuld met subjecten als historie, toepassingen, uitdagingen, merkwaardigheden, onderhoud en trends. Behalve flow worden dezelfde thema’s behanT deld bij onderwerpen als druk, temperatuur, niveau, regelkleppen, datacomBypass municatie, ATEX, SIL en analysemetingen. Het zogenaamde ‘groene boekje’ is een prima naslagwerk voor instrument engineers en wordt door diverse Flow opleidingsinstituten als essentieel studiemateriaal bij de studie geleverd.

2

Hier vindt u een inkijkexemplaar van het boek Instrumentatie in het Procesveld http://goo.gl/Cc0dJD

informatie

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

.11

Reshoring steeds hoger op de agenda Een van de toverwoorden van begin 2015 is toch wel reshoring. Zowel de heren van de Hannover Messe, de Smart Industry kanonnen, als de geleerden van de TU Eindhoven waren het er roerend over eens. Meer digitaliseren en flexibelere productiemodellen inzetten. Robots en 3D pinters bijvoorbeeld. In de meeste gevallen zal het dan lonen het werk naar Nederland terug te halen. Liam van Koert

Slimme industrie brengt productie terug naar Nederland

T

ijdens de aftrap van Smart Industry maakte minister Kamp van Economische Zaken het nog maar eens goed duidelijk. Meedoen in de ‘vierde industriële revolutie golf’ is geen kwestie van willen, maar moeten. Wie niet meedoet, mist de boot en dat is natuurlijk niet goed voor de Nederlandse banen. Het omgekeerde is gelukkig ook waar. Met een slimme industrie houden we niet alleen bestaande banen hier, maar halen we ook productie terug.

Zo wil TenCate dat in Nijverdal de ooit verloren textielindustrie weer floreert. Het ontwikkelt technieken die 60 procent minder energie, 80 procent minder water en 90 procent minder inkt kosten. En ook de 10 Fieldlabs die voor de zomer op volle toeren zullen draaien, moeten net zulke indrukwekkende getallen laten zien. Als het allemaal lukt, dan krijgen we het nog druk. Gelukkig maar dat Aboutaleb ons tijdens een drukke dag, waarop naast de aftrap Smart Industry ook KIVI een bijeenkomst over reshoring organiseert, laat weten dat Rotterdam behalve een stad vooral een werkwoord is.

Loonkosten In de agenda van Smart Industry zijn logistiek, samenwerking in de keten, en kostenbesparing door automatisering, gekoppeld aan een hoog kwaliteitsniveau van productie steeds terugkerende thema’s. Waren gigantische verschillen in loonkosten de afgelopen decennia nog een dwingend argument om productie te verplaatsen naar het Verre Oosten, momenteel verliest dat argument snel aan kracht. Lonen in goedkope productielanden stijgen in hoog tempo – in China is sprake van een loonstijging met 100 procent per jaar – terwijl automatise-

12.

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

ring in Europa en de VS zorgt voor sterker concurrerende prijzen en een hoger kwaliteitsniveau.

Duw in de rug Als de agenda van Smart Industry serieus aanslaat, kan dat een behoorlijke duw in de rug zijn van reshoring. Met name voor producten met een hogere toegevoegde waarde, waar kwaliteitseisen belangrijker zijn en logistiek kritisch is.

De Amerikaanse campagne Bring Manufacturing Back Home startte in 2010 en wordt inmiddels gesteund door de Amerikaanse regering. Deze kan nu al met trots verkondigen dat 54 procent van de Amerikaanse bedrijven met meer dan een miljard dollar omzet van plan is de productie terug te halen naar de thuisbasis. Europa hobbelt hier een beetje achteraan, maar we hebben dan ook geen schalierevolutie. Toch zegt 20 procent van de Nederlandse bedrijven serieus reshoring te overwegen, terwijl 10 procent dat ook daadwerkelijk doet. Veel cijfermateriaal over deze ontwikkeling ontbreekt nog, helaas.

Dus een flamingo maakt nog geen zomer, maar afgelopen week zijn er toch al weer een stuk of vier in het IJsselmeer ontdekt.

Ketenintegratie bij DAF Onlangs rolde er onder het goedkeurend oog van ministerpresident Rutte het miljoenste exemplaar van de band. Maar al sinds de start van de onderneming houdt DAF-Paccar vast aan Eindhoven en Westerlo als productielocaties. In totaal heeft dit bedrijf in deze ‘dure’ regio 7580 mensen in dienst.

Waarom kiest DAF niet (en heeft het nooit gekozen) voor ver-

huizing naar regio’s met lagere loonkosten? Dit is verklaarbaar vanuit marktoverwegingen en eigen productiefilosofie. DAF bouwt nu eenmaal trucks die horen in het hoogste marktsegment. Ondanks de concurrentie uit Oost-Europa blijft de Europese transportsector trouw aan merken als DAF. Dit onder meer vanwege de betrouwbaarheid en het comfort van hun trucks. Europa is voor DAF de belangrijkste markt en door de productie hier te handhaven, is de nabijheid tot de markt gegarandeerd.

Voncken dat veel kennis door offshoring verdwenen is. ‘De afgelopen jaren is veel vakkennis verloren gegaan, ook op lboen mbo-niveau. Wil reshoring kans maken, dan moet er veel gedaan worden aan goede technische opleidingen. Productontwikkeling en productie horen namelijk op dezelfde plaats te gebeuren.’

Kansen

Produceren in Europa betekent echter wel concurreren. Sander Niessen, verantwoordelijk voor de inkoop bij DAF in Eindhoven: ‘Momenteel investeren we in Nederland en België voor meer dan 125 miljoen in nieuwe productie- en distributiecentra. Uitbesteding is ook vast onderdeel bij ons. We kopen voor maar liefst 75 procent van de gerealiseerde waarde in bij derden. Maar toeleveranciers moeten aan zulke hoge eisen voldoen, dat alleen de allerbesten daarvoor in aanmerking komen.’

Toch zijn er volgens Voncken wel degelijk kansen. ‘Wat betreft netwerken scoort de Europese maakindustrie veel beter dan de rest. Met name Duitsland en Nederland hebben veel sterkere netwerken dan bijvoorbeeld China of Maleisië. En wat betreft automatisering en moderne productietechnologie ligt de Europese maakindustrie voor, ook op de Amerikaanse! Ondanks de honderden miljoenen dollars die de Amerikaanse regering daarvoor beschikbaar stelt. Dankzij de hoge lonen in Europa is onze industrie al veel verder als het gaat om gebruik van CADCAM, robotica, 3D printing enzovoorts. Hetgeen dan ook verklaart waarom Europese bedrijven wereldwijd zo succesvol zijn.’

Build-to-order

Brainport ecosysteem

DAF werkt volgens het build-to-order principe. Elke truck wordt klantspecifiek op bestelling gebouwd, zodat er praktisch geen voorraden zijn. Dat vraagt nogal wat van de keten.

Niessen: ‘Wij willen alleen topkwaliteit. Tegelijk moeten onze prijzen competitief zijn. Onze leveranciers moeten deze topkwaliteit kunnen leveren. Just-in-time, dus ook in staat zijn om zich aan te passen aan pieken en dalen in de markt. En dit alles uiterst LEAN en volgens 6Sigma om een heel hoog kwaliteitsniveau te garanderen.’

Het succes geldt ook voor KMWE zelf. Collega-bedrijven uit de VS en Maleisië komen naar Eindhoven en vragen of zij de productietechnologie van KMWE mogen overnemen. CNC-machines die volledig onbemand 24/7 werken, en dat niet alleen in grote aantallen, maar ook in batches van tien stuks, zijn in Nederland geen noviteit meer, maar buiten Europa nog schaars.

Voncken: ‘De manier van samenwerken die we binnen het hightech ecosysteem van Eindhoven gewoon zijn, is interna­tionaal gezien heel bijzonder. Zo laten we binnen Brainport zien dat vakmanschap goed samen kan gaan met toepassingen van ­robots of de implementatie van PLM. Ook onderzoeken we er de mogelijkheden van 3D printers, want we willen weten welke nieuwe ontwikkelingen op ons afkomen. We helpen elkaar te ontwikkelen, leren van elkaar en komen weer een stap verder.

We hebben het Brainport industrie college om de opleiding van jonge vakkrachten te stimuleren en de Brainport innovation campus om te onderzoeken hoe we gezamenlijk in de toekomst gaan produceren, inclusief ontwikkel- en testfaciliteiten van de leden. Geen wonder dat veel toeleveranciers in de ­regio, 45 om precies te zijn, zich hebben aangesloten. In het buitenland is zoiets onbekend. Die samenwerking maakt ons sterk en zorgt er voor dat we internationaal tot de top behoren.’

Concurrentie

Een andere reden voor DAF om nabije toeleveranciers te willen is de R&D. ‘We werken constant aan innovatie en verbetering om op topniveau te blijven concurreren. Daarom moeten ook toeleveranciers met onze engineers aan tafel kunnen zitten; zij moeten samen nieuwe oplossingen ontwikkelen. Wij vinden daarom dat onze leveranciers experts moeten zijn in hun eigen markt.’

KMWE: een hightech toeleverancier Edward Voncken, CEO van KWME, ging met de cisis in 20082009 op offshorekoers. Naast Nederland werd het bedrijf actief in Turkije, Maleisië en India. Lastig rond reshoring vindt

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

.13

Integratie GIS en realtime operationele data helpt veiligheid en efficiency te verbeteren

Alliantie van ruimte en tijd

Op 19 november 2014 kondigden Esri, wereldleider van geografische informatie­ systemen (GIS), en OSIsoft, wereldleider in realtime operationele data en events, de officiële release aan van de PI Integrator voor Esri ArcGIS. Deze nieuwe integrator maakt het mogelijk om realtime datastromen van onder andere sensoren in het veld en het machinepark te visualiseren binnen hun geografische context. In dit interview licht Mark Peterson, EMEA marketingdirecteur van OSIsoft, toe welke waarde zo’n ­geïntegreerde visie op ruimte en tijd kan hebben. Bijvoorbeeld voor onderhouds­ medewerkers, maar ook voor domeinen buiten de industrie. Bianca Scholten

Kunt u een korte toelichting geven op de bedrijven OSIsoft en Esri?

Mark Peterson: ‘OSIsoft is een onafhankelijke software leverancier en bestaat al sinds 1980. Wij proberen mensen te helpen om grote hoeveelheden realtime operationele gegevens te collecteren, te historiseren, te classificeren, te analyseren, te leveren aan mensen en business systemen, en tot slot te visualiseren voor iedereen binnen de organisatie, ongeacht tijdstip en locatie. Dat zijn tijdgebaseerde gegevens gerelateerd aan bijvoorbeeld machines en sensoren zoals druk, temperatuur, en energieverbruik. Ons PI systeem wordt voornamelijk gebruikt in omgevingen met een complex landschap van machines en apparaten, zoals olie- en gaswinning, raffinaderijen, staalfabrieken, farmaceutische fabrieken, chemie, energiecentrales, en transport en distributie van elektriciteit en gas. Kortom, overal waar sprake is van een grote hoeveelheid operationele data die moeten worden verzameld in realtime en voor de lange termijn moeten worden bewaard.

Wij zijn hierin marktleider en onder onze klanten bevinden zich de meeste grootste multinationals. Het domein waarin onze software wordt toegepast, breidt zich steeds verder uit naar andere markten waaronder luchthavens, zeehavens en railindustrie, waarvoor we nieuwe toepassingen bedenken, bijvoorbeeld gerelateerd aan Internet of Things en Big Data. We maken de connectie met apparaten en wisselen Dr. J. Patrick Kennedy Founder & CEO, OSIsoft in realtime gegevens uit. Dat is niets

nieuws, dat doen we al vele jaren. We hebben 1100 medewerkers en het bedrijf is nog steeds privé-eigendom. De oprichter was een chemisch technoloog, dr. Kennedy. Hij werkte vroeger als adviseur in olie- en gasprojecten, aan de optimalisatie van processen. In die tijd was er nauwelijks commerciële software verkrijgbaar voor het beheren van realtime operationele data.

Het was voor engineers zeer waardevol om binnen één historische database toegang te hebben tot al die gegevens, zowel realtime als historische. Nog steeds richt ons bedrijf zich op mensen die veel kennis hebben van het proces en dit willen verbeteren qua efficiency en kwaliteit.’

Jack Dangermond, Founder & President, Esri Inc

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

.15

‘Big data staat voor het combineren van heel veel verschillende soorten informatie. Door onze samenwerking halen we het beste uit de twee platforms.’

‘Esri is marktleider in geografische informatietechnologie. Dit bedrijf plaatst gegevens in hun geografische context. Het is ook een privaat bedrijf, dat al jaren bestaat. Dankzij hun software krijgen bedrijven inzicht in het functioneren van machines en apparaten in de context van de omgeving en in de wijze waarop ze kunnen worden geoptimaliseerd. Ze werken in dezelfde soort industrieën als OSIsoft, bijvoorbeeld olie- en gaswinning en Utilities. Hun software toont gegevens in meerdere lagen, waarbij steeds meer context geboden wordt om de gegevens in relatie tot de omgeving te kunnen begrijpen. Dit is bijvoorbeeld van belang bij het bouwen van nieuwe machineparken of waterleidingnetwerken. Dan is het beschikken over omgevingsinformatie erg belangrijk om te kunnen bepalen waar alles het beste geplaatst kan worden. Daarvoor moet je de mogelijkheden en beperkingen van de omgeving kennen.

Als alles eenmaal gebouwd en operationeel is, dan kan de onderhoudsmedewerker met behulp van de Esri software vaststellen waar bijvoorbeeld de pijpleidingen zich in de grond bevinden. Er zijn nog veel meer toepassingsmogelijkheden van deze technologie. In Nederland maakt bijvoorbeeld het kadaster gebruik van de software, om kadastrale gegevens te beheren. Rijkswaterstaat en de waterschappen gebruiken het om inzicht te hebben in en overzicht over wegen, waterwegen, dijken enzovoort. Gas- en elektriciteitsbedrijven gebruiken het voor hun planning, bijvoorbeeld om te weten waar bomen gekapt moeten worden. Ook in de militaire wereld wordt het enorm veel toegepast.’

Welke nieuwe mogelijkheden brengt het partnership van OSIsoft en Esri?

Mark Peterson: ’In de basis verzamelt het PI systeem realtime operationele gegevens en het beheert historische data voor de lange termijn. Dat was altijd al mogelijk. Met deze gegevens kunnen bedrijven bijvoorbeeld toestand afhankelijk onderhoud (Condition Based Maintenance) doen in plaats van de preventieve onderhoudscyclus te baseren op de door de equipment leverancier geadviseerde standaard. Het is heel waardevol om te kijken naar de werkelijke conditie van een

16.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

machine of apparaat, omdat je zodoende de onderhoudskosten - die in assetrijke omgevingen vaak enorm zijn kunt beperken met tien tot twintig procent (gebaseerd op een use case van het Amerikaanse Public Service Electric & Gas (PSE&G)).’

‘Door de combinatie van de realtime gegevens met de geografische context heb je zicht op de actuele status van assets zoals hoog- en middenspanningsstations, windmolens en pijpleidingen. Je kunt daardoor beter beslissen welke assets onderhoud nodig hebben en hoe deze het best gegroepeerd kunnen worden teneinde de reistijd van de monteur te beperken. In het geval van niet geïntegreerde GIS en realtime data is dat inzicht veel moeilijker te verkrijgen.’

‘Als assets zich bevinden op geografisch verspreide locaties of mobiel zijn, dan heeft het enorme voordelen om operationele gegevens over ruimte en tijd samen te voegen. De interpretatie van gegevens wordt intuïtief en dat maakt het mogelijk om sneller te beslissen, wat bijvoorbeeld in de wereld van gezondheid, veiligheid, omgevingsmonitoring en productiefaciliteiten kritiek kan zijn.’

‘Onze toepassingen worden overigens al vele jaren gebruikt en het combineren van de twee is ook niet nieuw. Al eerder hadden organisaties die gebruik maakten van beide software producten, deze zelf geïntegreerd, wat complex en tijdrovend is. Nu bieden we de integratie aan als kant-en-klare oplossing waarbij het louter en alleen configureren is en geen programmeren, en de onderhoudbaarheid maximaal is.’

Kunt u een voorbeeld noemen van een bedrijf dat gebruikmaakt van de geïntegreerde technologie?

Mark Peterson: ‘Dong Energy, een Deens energiebedrijf, was een van de eerste bedrijven die de PI Integrator voor Esri ­A rcGIS toepasten. Dong Energy schat in dat ze tegen 2020 meer dan 1800 offshore windmolens in werking hebben. Voor dit bedrijf is de belangrijkste waarde van de integrator om het aantal onderhoudsbezoeken, en de daaraan gerelateerde kosten, zoveel mogelijk te beperken. Doordat zij op afstand monitoren en zicht hebben op de windmolens in combinatie met de actuele wind en golven in de omgeving, kunnen ze bepalen hoe, waar en wanneer er mensen heen te sturen. Dat heeft geresulteerd in een verlaging van de operationele kosten (OPEX) van wel 20 miljoen euro per jaar.’

In een persbericht legde Anders Røpke, Lead Data Architect bij Dong Energy, uit: ‘Offshore werken kan een uitdagende omgeving zijn en 15 keer duurder uitvallen dan onshore. Asset integriteitsverbeteringen door monitoren op afstand zullen zorgen voor hoge veiligheids- en gezondheidsstandaarden en ze zullen de operationele kosten reduceren.’

Tjeerd Zwijnenberg, E tzwijnenberg@osisoft.com, T 06 29 34 71 91, I http://pages.osisoft.com/RealtimeGISWebinar

Bovenaan: Operations Dashboard Onderaan: Integrated Maps and Real Time data trends Dashboard

informatie

Welke toepassings­ mogelijkheden zouden er nog meer kunnen zijn?

Mark Peterson: ‘Een ander voorbeeld komt uit de Utilities. Je kunt Rechts: San Diego van een elektrisch netwerk een Airport monitoring onderdeel zoals een transfor­ mator b ek ijken en inzoomen op gegevens zoals hoe oud het onderdeel is, wanneer het voor het laatst een onderhoudsbeurt heeft gehad, waar het zich precies bevindt, enzovoort.

Bij het falen van onderdelen kan je op zoek gaan naar de oorzaak en dit in de context van het netwerk bekijken. Je kunt ook gaan uitzoeken welke vergelijkbare assets er nog meer zijn, waar die zich in het netwerk bevinden en wat hun actuele status is. Zodoende kunnen de onderhoudsprioriteiten ­e ffectiever worden vastgesteld. In omgevingen die 24 uur per dag 7 dagen in de week operationeel zijn, geeft het je inzicht in welke onderdelen binnen het netwerk actief of inactief zijn.’

‘Waar mensen in het veld werken kan de geografische informatie hun iets vertellen over de locatie. Zodoende kunnen ze makkelijker een compressor in een pijpleiding opsporen, en daarbij alle actuele en historische informatie ter plekke inzien.

Vervolgens kan zo iemand met het hoofdkantoor of met een specialist bellen, die vanuit andere locaties via mobiele apparaten zoals een laptop, iPad, of BlackBerry naar dezelfde realtime gegevens kijkt.’

‘Er zijn ook toepassingen in heel andere omgevingen. Denk bijvoorbeeld aan de transportwereld, met assets die zich verplaatsen. Je kunt die assets monitoren en als er een slecht

werkt, dan plan je onderhoud in. In de mijnbouw is iets vergelijkbaars aan de hand. Daar worden enorme trucks gebruikt en is veel realtime data beschikbaar afkomstig van die trucks, plus de actuele positie. Er is interesse in brandstofverbruik en andere aspecten van de truck, om faalpatronen te herkennen.

Je kunt zowel de realtime als de historische gegevens zien, in hun omgevingscontext.’

‘In het geval van bewegende assets, zoals trucks, zou je alarmen in de wagen kunnen genereren zodra deze de grens met een gevarenzone dreigt te overschrijden. Als er ergens een explosie heeft plaatsgevonden, dan kan je de wagens lokaliseren en een advies geven over wat de veiligste ontsnappingsroute is. Hetzelfde is toe te passen bij bosbranden. Dit is allemaal mogelijk geworden door realtime data van de equipment te combineren met omgevingsdata.’

‘Verder kan je de realtime data van assets combineren met informatie over het weer op die locatie en zodoende patronen herkennen van de invloed van het weer op de assets. Bij drinkwaterbedrijven kan je bijvoorbeeld de conditie van leidingen in realtime zien en lekkages tijdig opsporen.’

‘Big data is in dit verband een interessant onderwerp. Het staat voor het combineren van heel veel verschillende soorten informatie. Door onze samenwerking maken we dat mogelijk.

We halen het beste uit de twee platforms.’

Kortom, het PI systeem samen met Esri ArcGIS levert een enterprise infrastructuur om realtime en historische operationele data binnen een geografische context te visualiseren om zodoende de ‘Situational Awareness’ en ‘Operational Excellence’ te verhogen.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

.17

Cyberkroniek

JASBug

Stuxnet, Flame, Duqu, Havex, Heartbleed, Poodle, Shellshock , Equation Group, GotoFail. Allemaal namen voor malware die in de afgelopen jaren ontdekt werd, of voor bekende lekken in software. Het geven van namen aan nieuwe malware is in de mode, en nu kennen we dus ook JASBug. Het is genoemd naar het Amerikaanse bedrijf JAS dat een grove fout in Windows ontdekt heeft. De fout zit er al meer dan tien jaar in. Om de fout op te lossen, moest geheel nieuwe functionaliteit aan Windows worden toegevoegd. De implementatie hiervan (inclusief testen) heeft Microsoft bijna een jaar gekost. De Microsoft benaming voor de bug is simpel: MS15-011. Rob Hulsebos

Heel veel fouten in software zijn vrij simpel te maken, en ook weer simpel op te lossen door het aanpassen van de broncode, het uitgenereren van een ‘patch’, en deze dan op alle kwetsbare systemen te installeren. Maar in het geval van JASBug gaat het om iets ernstigers. Namelijk, een designfout in Windows zelf. Belangrijke delen van Windows moesten herschreven worden, en nieuwe functionaliteit genaamd ‘UNC

Niet alles geloven

Nieuw hierbij is het registreren van websites die ‘ondersteuning’ (tech support, helpdesk) geven op apparatuur van bekende merken, en te zorgen dat deze hoog in de ranking van de zoekmachine opduiken. Is iemand dan op zoek naar technische ondersteuning voor merk X, dan is de neiging groot om het telefoonnummer genoemd in het eerstgenoemde zoekresultaat te bellen.

De vraag is dan, bij wie kom je dan eigenlijk uit? Is het wel de echte helpdesk van het gezochte bedrijf, of iemand anders? Laatst las ik op een website de volgende anekdote: ‘Ik had problemen met mijn HP laptop en belde

18.

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

Hardening’ moest worden toegevoegd.

Zulke grote wijzigingen zijn in softwareland gevaarlijke operaties. Als dit zelf niet goed overdacht is, bestaat de kans dat de fout wel opgelost is, maar er weer nieuwe (operationele) problemen ontstaan. Daarom schrijft Microsoft dat extra aandacht besteed is aan het testen van de nieuwe functionaliteit en de compatibiliteit met lopende systemen.

Na het installeren van de patch moet de systeembeheerder nog nieuwe instellingen invoeren. Dit is nogal ongebruikelijk bij patches, en de kans bestaat dat het vergeten gaat worden.

Al met al een heel ongebruikelijke patch die - zoals Microsoft zelf stelt van een nog nooit eerder geziene complexiteit is.

HP’s helpdesk waarvan ik het telefoonummer via zoekmachine Yahoo had gevonden. In het verleden werden mijn problemen naar alle tevredenheid opgelost. Nu had ik iemand aan de lijn die op mijn laptop software ging installeren, op afstand de bediening overnam, en eiste dat ik een onderhoudscontract van 199 dollar per jaar afnam. Ik kwam niet van hem af. Nadat ik de verbinding had verbroken, werd ik meteen teruggebeld en verbaal lastiggevallen.’ Uiteraard ging het hier niet om de officiële helpdesk van HP, maar om iemand die zich als zodanig voordeed. Het kan natuurlijk best zijn dat iemand toch goede ondersteuning kan geven, maar als gevraagd wordt om software te installeren, gaan bij mij ­meteen alle alarmbellen rinkelen. Denk ook aan het verdienmodel van de gebelde persoon. Die zal niet rijk worden van het geven van gratis ondersteuning op producten van een ander, dus er zit altijd een adder onder het gras. De moraal van dit verhaal: gebruik geen zoekmachine om telefoonnummers op te zoeken met zoektermen als de merknaam in combinatie met helpdesk, of daarop lijkende zoektermen. Ga direct naar de website van het merk zelf, en zoek daar dan het telefoonnummer van de échte helpdesk. Dan wordt u voor niets geholpen en zonder vreemde software op uw systeem erbij te krijgen.

‘De moraal van dit verhaal: gebruik geen zoekmachine om telefoonnummers van een helpdesk op te zoeken.’

Criminele hackers doen hun best om hun portemonnee te vullen met andermans geld via creatief gebruik van Google (of willekeurige andere zoekmachines). Niet dat Google zelf crimineel is. Wel kan de zoekmachine gemakkelijk gebruikt worden om nietsvermoedende bezoekers naar een frauduleuze website te lokken. Rob Hulsebos

‘JASBug is een designfout in Windows zelf.’

Cyberkroniek

Onwijzigbare software

‘Is het wel nodig om de code te decrypten vóórdat de CPU deze gaat uitvoeren?’

Op een beveiligingsconferentie in Singapore is een nieuw beveiligingsmodel voor software gelanceerd, dat wijziging van die software door hackers moet voorkomen.

Het heet ‘HARES’ (Hardened Anti Reverse Engineering System). In de basis komt het erop neer dat software altijd gecodeerd wordt uitgeleverd, en pas wordt gedecrypt op het moment nét voordat de CPU die code gaat uitvoeren. Normaliter verplaatst executeerbare code zich van harddisk naar RAM (bij het opstarten van de software), en van RAM steeds naar CPU, uiteraard steeds andere code afhankelijk van wat het programma aan het doen is. Het is dan mogelijk tussentijds de code in RAM te wijzigen, een graag gebruikte tactiek van malware. Maar dan moet wél precies duidelijk zijn wat waar staat en hoe iets gewijzigd moet worden. Door hierop encryptie toe te passen, is wijziging dus niet meer mogelijk. Rob Hulsebos

Ook is het voor hackers niet meer mogelijk om, gegeven het bestand met de software, deze thuis rustig te reverse-­ engineeren en op zoek te gaan naar zwakke plekken. Ook kan de software niet meer gewijzigd worden. Deze moet immers weer gecodeerd worden voordat het de wereld in gestuurd kan worden. Deze technieken zijn overigens niet helemaal nieuw. Met zogenaamde ‘obfuscators’ is het al mogelijk om software te encrypten en/of de reverse engineering veel moeilijker te maken. Maar het bestand waar de software in staat, wordt dan uiteindelijk nog eerst in het geheugen geladen, gedecrypt, en dán pas uitgevoerd. Dan is het dus nog steeds mogelijk om toegang te krijgen tot de originele software, die staat dan toch weer in het RAM-geheugen van de CPU. Dus code obfuscation maakt het leven voor de hacker moeilijker, maar niet onmogelijk. HARES gaat hier dus nóg een stap verder in de beveiliging,

door de decryptie nog een stap later te doen.

Uiteraard heeft het gebruik van HARES een kleine penalty. Het kost twee procent CPU-rekentijd. Dat is echter maar een klein nadeel, vergeleken met de voordelen die het biedt. Interessant is dat HARES kan werken op bestaande CPU’s voor PC’s (onder andere van Intel en AMD). De auteur van HARES belooft de werking ervan en de bijbehorende broncode in april vrij te geven.

Uiteraard heeft elk voordeel ook zijn nadeel. Een hacker kan zijn eigen malware ook laten encrypten, en dan zal het voor de beveiligingsbranche nóg moeilijker worden om uit te zoeken wat bepaalde malware doet. Dat is nu al erg lastig, en wordt misschien wel onmogelijk. Er wordt ook al gespeculeerd over een volgende stap. Is het wel nodig om de code te decrypten vóórdat de CPU deze gaat uitvoeren? Zou de CPU niet gewoon rechtstreeks de gecodeerde code kunnen executeren? Deze techniek bestaat al, heet ‘homomorfische encryptie’, maar is nog zeer experimenteel en extreem traag: één bitoperatie per twee seconden. Dat is maar een factor tien miljard trager dan een moderne CPU. Toch zit er vooruitgang in de homomorfische encryptie. In 2011 kostte het nog een half uur per bitoperatie. Hoe dan ook, voorlopig is deze technologie praktisch nog niet bruikbaar. HARES is dan misschien een interessante tussenstap.

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

.19

Boeken

Fascinerend boek over Stuxnet In de afgelopen vier jaar heeft Automatie | PMA al veel geschreven over Stuxnet. Deze malware, die gemaakt was om de Iraanse nucleaire ambities in de kiem te smoren door het saboteren van een uraniumopwerkingsfabriek, is de aanleiding geweest voor het serieus nemen van industriële cybersecurity. De Amerikaanse journaliste Kim Zetter, die regelmatig in het blad ‘Wired’ achtergrondartikelen schrijft over cybersecurity, heeft een fascinerend boek geschreven over Stuxnet. Rob Hulsebos

Het werk leest als een James Bondachtige thriller, waarin de techniek gebruikt wordt om de belangen van staten te verdedigen, naast een paar moordaanslagen op belangrijke personen en dubieuze transacties met bepaalde regimes. Tom Clancy zou het ook geschreven kunnen hebben, ware het niet dat dit allemaal echt gebeurd is.

‘Voor wie een idee wil krijgen van wat er allemaal kan met software in moderne apparatuur, en voor wie interesse heeft in moderne duistere geopolitieke machtsspelletjes die normaliter de krant nooit halen.’

De rode draad in het boek is de eerste detectie van Stuxnet in de zomer van 2010, en hoe dit door bedrijven als Symantec en de Duitse Siemens-PLC specialist Langner tot op het laatste bit uitgeplozen is. De werking van Stuxnet zelf wordt slechts op hoog niveau besproken, zodat het boek niet verzeilt in te veel details. Beschreven wordt hoe Stuxnet door de jaren geëvolueerd is, hoe de Stuxnet software getest is op een proeffabriek, de relatie met later ontdekte malware zoals Flame en Duqu, en hoe de Iraanse opwerkingsfabriek uiteindelijk getroffen is.

Veel aandacht is er voor het politieke spel tussen de Verenigde Staten en Iran, handelsembargo’s en hoe deze te omzeilen, hoe technische sabotage te plegen is met software, welke rol de NSA hierin speelt (zoals blootgelegd door Edward Snowden), wat er allemaal mogelijk is met moderne apparatuur (switches, routers, USB-sticks, slimme meters). Al deze onderwerpen worden aangevuld met voorbeelden van eerder ontdekte malware.

Veel informatie hierover was al bekend. Zetter heeft delen van het boek al eerder in Wired gepubliceerd. Maar nu alles bij elkaar staat, is het toch een fascinerend verhaal. Zeker als je je realiseer t hoe kwetsbaar de moderne samenleving is geworden voor malware. Ik heb het boek bijna in één

20.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

ruk uitgelezen. Wat mij betreft is het boek een aanrader voor iedereen die een idee wil krijgen van wat er allemaal mogelijk is met software in moderne apparatuur, en daarnaast interesse heeft in moderne duistere geopolitieke machtsspelletjes die normaliter de krant nooit halen.

‘countdown to Zero day’ kim Zetter isbn 978-0-7704-3617-9 430 pagina’s Hardcover prijs € 20,00

informatie

Nieuws

The Bright World of Metals

Bestuurswijziging zorgt voor nieuwe koers ISA Netherlands Section

TECHNOLOGIES PROCESSES APPLICATIONS PRODUCTS

www.tbwom.com

De ISA Netherlands Section heeft met ingang van 1 januari 2015 een nieuwe president heeft aangesteld. Met de benoeming van Marcel Jutte als president van de ISA Netherlands Section belooft er een nieuwe wind te gaan waaien binnen de organisatie.

Marcel Jutte

worldwide

Marcel Jutte, die tijdens de Algemene Ledenvergadering van oktober 2014 al unaniem was verkozen als President Elect, geeft aan dat een van de doelstellingen dit jaar zal zijn de zichtbaarheid van de ISA te vergroten. Verder zal meer de samenwerking worden gezocht met andere partijen, zoals branche- en zusterorganisaties, om zo efficiënter en slagvaardiger te kunnen handelen richting zowel huidige als nieuwe leden en sponsoren. Er wordt dan ook vol ingezet op een proactieve werving van nieuwe ISA leden en sponsors. Bovendien zullen meer events rondom aansprekende thema´s worden georganiseerd om ISA leden geïnformeerd en betrokken te houden. De diverse ISA standaarden vormen hierbij een belangrijke inspirator.

Internationale beurzenkwartet – uw toegang tot de wereldmarkt Beleef vier innovatieve concepten: de internationaal toonaangevende beurzen in het hart van Europa tonen in optimale samenstelling de synergie van de gieterij-, metallurgie- en thermprocesstechnologie.

Ervaar de synergie Talrijke vooraanstaande technologieforums rond de thema’s van ‘Bright World of Metals’ bieden aanknopingspunten voor een overkoepelende knowhow-overdracht.

Welkom in Düsseldorf!

13327

Met zijn aanstelling volgt Marcel Jutte René van Opstal op, die na zes jaar het vaandel overdraagt. Het volledige bestuur bestaat verder uit Peter Klestadt (Treasurer), Ethel van Groenestijn (Education Chair), Gerben Veldman (Publications Chair), Leo Asselman (Sponsor Chair), René van Opstal (WebMaster) en Ronald Kouwenhoven (Secretary).

Informatie in Nederland: Fairwise bv Verlengde Tolweg 2a _ 2517 JV Den Haag Tel. +31 (0) 70 350 1100 _ Fax +31 (0) 70 358 4061 info@fairwise.nl

Industrie 4.0

Drieluik Industrie 4.0 Deel 1 Smart Industry of Industrie 4.0?

Industrie 4.0 is een actueel thema. Het beheerst de industrie op het moment en de verwachtingen zijn dan ook hoog gespannen. Daarom geef t Automatie | PMA in drie afleveringen het woord aan redacteur Lambert van Beukering.

In deze uitgave deel 1 over het verschil tussen Industrie 4.0 en Smart Industry, en de koers die Nederland gekozen heeft. Leendert Gerrits

In verschillende publicaties laat je merken dat je niet blij bent met de Nederlandse keuze om een eigen invulling te geven aan de vierde industriële revolutie in plaats van het Duitse Industrie 4.0 te gebruiken. Waarom?

gaan. Dat betekent dat we als Nederland nooit op eigen kracht een belangrijke rol zullen krijgen, laat staan leidend zullen zijn in de ontwikkelingen. Laten we daarin realistisch zijn.

De bedragen waarover we vanuit het ministerie van Economische Zaken en de betrokken organisaties praten, zijn niet meer dan kruimels ten opzichte van hetgeen er vanuit de Duitse overheden en bedrijven in gestoken wordt. Daarom is het naar mijn mening verstandig om de samenwerking met de leider te zoeken en dat ook tot uitdrukking te brengen in de benaming.’

‘Op de eerste plaats omdat het Duitse initiatief zo ruim ­g eformuleerd is dat de Nederlandse doelstellingen daar volledig in opgenomen hadden kunnen worden. Verder accentueert het initiatief van onze oosterburen de gezamenlijkheid die essentieel is voor het bereiken van een maximaal effect.

Nederland is een van de belangrijkste partners en toeleveranciers van de Duitse Industrie, waardoor deze ‘common sense’ essentieel is.

Er kleven ook praktische nadelen aan de Nederlandse benadering. Duitsland is leidend en blijft dat ook beslist in dit initiatief. Er wordt door de Duitse overheid zo veel geld geïnvesteerd in deze strategie dat het gewoon niet mis kan

‘We moeten ons trouwens ook realiseren dat de Duitse opvattingen over de implementatie van Industrie 4.0 als een fikse storm over onze grens zal komen waaien. Bedrijven als Siemens, Festo, Bosch, Krupp, BMW, Audi, Volkswagen enzovoorts zijn leidend vanuit de andere kant van de grens en zullen dit zo krachtig presenteren dat onze koers per definitie niet tot een algemeen aanvaard doel zal leiden. Je ziet het nu al op congressen en in publicaties, ook in het Nederlandse taaldomein. De bron, de koers ligt bij de manier waarop Duitsland met het initiatief omgaat en om wil gaan, of we dat nu leuk vinden of niet!’

‘De doelstelling van Industrie 4.0 is de transformatie van een aanbodgericht naar een vraag- of behoeftegericht industrieel systeem.’

22.

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

In de volgende uitgave zoomt Lambert van Beukering in op de praktijk en op de rol die software agents zullen gaan spelen.

informatie

‘Een ander praktisch bezwaar is de communicatie van Nederlandse bedrijven die vaak in drie talen beschikbaar is. Industrie 4.0 en Industry 4.0 worden door iedereen begrepen. Maar dat Smart Industry onder dezelfde noemer valt, is niet voor iedereen duidelijk. Hoe ga je daar in je prospectussen en op je website mee om?’

Is Industrie 4.0 en Smart Industry eigenlijk wel hetzelfde?

‘Die vraag stel ik mezelf ook regelmatig. Als je kijkt naar de Actieagenda ‘Smart Industry, Dutch industry fit for the future’ van het Team Smart Industry onder leiding van Ineke Dezentjé Hamming-Bluemink (uitgebracht in november 2014), dan lijkt het daar niet op. Daarin wordt gesproken over het consolideren van bestaande kennis en het versterken van fundamenten. De voorgestelde fieldlabs zijn een samenwerking tussen het bedrijfsleven en kennisinstellingen. Dit komt niet overeen met de Duitse doelstelling waarbinnen er geen sprake is van consolideren maar juist van veranderen. Ook worden de fundamenten binnen Industrie 4.0 niet versterkt, maar wordt er juist gewerkt aan andere fundamenten voor met name de industrie. Anderzijds zie ik ook Nederlandse bedrijven die veel meer bezig zijn met de implementatie van het Duitse initiatief. Het is daarom de vraag of deze bedrijven het Nederlandse initiatief richting Duitse koers zullen willen of kunnen bewegen, of dat het een Nederlands poldermodel wordt.’

Wereldwijd genieten van de beste servotechnologie MR-J4-TM servoregelaar compatibel met third party netwerken Machinebouwers kunnen nu eenvoudig de superieure servotechnologie van Mitsubishi Electric combineren met besturingssystemen en netwerkprotocollen van derden toepassen.

Hierdoor kunnen ze altijd gebruik maken van de speciale functionaliteiten van de MR-J4, zonder zich te laten beperken door voorgeschreven besturingssystemen of netwerktechnologieën.

Wat is binnen jouw opvattingen Industrie 4.0 dan eigenlijk?

De nieuwe MR-J4-TM servoregelaar kan worden gecombineerd met de Anybus insteekkaarten van partner HMS Industrial Networks. Er is al een EtherCAT plug-in module, PROFINET en andere netwerken volgen snel. Laat ook uw klanten genieten van de compacte MR-J4 servotechnologie met ongeëvenaarde vermogensdichtheid en geavanceerde functies, zoals primaire en secundaire trillingsonderdrukking en 'one-touch' tuning.

‘Abstract geformuleerd is de doelstelling van Industrie 4.0 de transformatie van een aanbodgericht naar een vraag- of behoeftegericht industrieel systeem. Daarbij hoeft de klant niet steeds een fysiek mens te zijn, maar kan het ook een systeem zijn. In de praktijk betekent dit dat er sprake is van een vraag of een behoefte die als het ware geventileerd wordt naar dat stuk van de wereld dat daarvoor in aanmerking komt. Dat kunnen de bedrijven zijn waarmee je afspraken hebt of machines met dezelfde besturing of identiteiten die voldoen aan een bepaalde certificering. Vervolgens vindt er een proces plaats wat tot gevolg heeft dat er een relatie of een set van relaties ontstaat, waardoor maximaal voldaan wordt aan de behoefte van de klant. Dat proces heeft veel weg van een klassieke onderhandeling. Nogmaals, waarbij de klant ook een machine of een industriële, maatschappelijke of commerciële omgeving kan zijn.’

13220c

Meer informatie op nl3a.mitsubishielectric.com/fa/nl Telefonisch 0297 250 350.

Voelbaar perfect.

PROCESVEILIGHEIDSTRAININGEN HAZOP STUDIE (IEC 61882)

donderdag 7 mei 2015

SIL CLASSIFICATIE SIL VERIFICATIE & LOPA & VALIDATIE (IEC 61508 - IEC 61511)

woensdag 13 mei 2015

(IEC 61508 - IEC 61511)

woensdag 20 mei 2015

Eenvoudig te configureren, modulair regelsysteem uitgebreid met CODESYS V3 op de PLC Meetwaarde registratie via hoogwaardige universele analoge ingangen Comfortabele visualisatie en eenvoudige, intuïtieve bediening Manipulatieveilige verwerking van procesgegevens met omvangrijke uitlees software

Meet-, regel- en automatiseringssysteem JUMO mTRON T Welkom bij JUMO.

www.jumo.nl

13255a

13288

MC2015-001

WWW.CONSILTANT.COM

Services: altijd de juiste balans In de wereld van de procesautomatisering is het verkrijgen van de juiste servicebalans een kritiek punt.

Te weinig service kan leiden tot een zeer kostbare machinestilstand; te veel service kan daarentegen resulteren in onnodige overheadkosten. Daarom verstrekt Endress+Hauser zorgvuldig gebalanceerde diensten om aan uw individuele eisen te voldoen. Laat ons u helpen de juiste balans te vinden. www.nl.endress.com/services Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden

Tel. +31 35 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

13282

24.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

FHI

Trends in industriële automatisering

Post bus 36 6 38 30 AK Leusde n Tel . 03 3 46 e- mail info 5 75 07 @f hi. nl ww w. fh i.n l

Het beeld heerst dat de industrie conservatief is. Men zegt dat er niet veel verandert. Ik ben het daar maar een beetje mee eens.

Zowel van eindgebruikers als van toeleveranciers krijg ik juist veel signalen dat dynamiek cruciaal is voor de continuïteit van een bedrijfstak. Die trends wil ik graag opsommen. Voor believers en non-believers kan de samenvatting een herhaling van zetten lijken, maar dan blijkt er volgens mij heel wat aan de hand te zijn. Laat ik beginnen met de economische ontwikkelingen in de branche. Paul Petersen, directeur FHI

Effecten crisis De effecten van de financiële crisis (2007-2008) werden voor de branche industriële automatisering zichtbaar in 2009. De terugval van de omzet was van korte duur, aangezien de branche vier jaar achter elkaar sterke stijgingen rapporteerde in de trendonderzoeken van FHI. De rapportage van 2014 is nog niet afgerond. De verwachting is dat de omzet van de branche in het afgelopen jaar vergelijkbaar is met de omzet in 2013. Die was in 2013 met 50 procent gegroeid ten opzichte van 2009.

Internationale ontwikkelingen en trends Positieve berichten over de industrie worden bijvoorbeeld ondersteund door de Nevi, de Nederlandse Vereniging van Inkoopmanagers. Uit een enquête blijkt dat de Nederlandse industrie sterk aan het nieuwe jaar is begonnen. Ondernemers kijken optimistisch vooruit nu ze hun orderontvangsten verder zien stijgen. Als basis voor die ontwikkeling ziet de brancheorganisatie voor Industriële Automatisering zowel internationale ontwikkelingen als technologische trends.

Internet of Things Verder hebben we momenteel te maken met een reeks aan buzzwords voor dezelfde trend, zoals Internet of Things, Smart Industry, Industry 4.0, Machine-to-Machine communication en Smart Factory. De uitvoering zit in de industrie zelf.

Daar gebeurt het met als doel om de flexibiliteit, efficiency, effectiviteit, time-to-market in de productie- en procesindustrie te verbeteren.

Concrete praktijk Die vernieuwingen worden al jaren gepresenteerd. De praktijk werd door 247TailorSteel getoond op 26 maart 2015 tijdens het Industrial Ethernet event (www.indethernet.nl/programma2015). En tijdens het Machinebouw event eind 2014 presenteerde Martijn Wisse van de TU Delft het project ‘Factory in a Day’ (www.machinebouwevent.nl). De verschillende voordelen van Smart Factory en/of robotica zijn ook al eerder aan de orde geweest tijdens de WoTS (www.wots.nl/robotica).

Olieprijs, investeringen, efficiency… innoveren De dalende olieprijs heeft effect op de investeringen van de Oil & Gas industrie. Er zijn diverse berichten geweest van mul-

F HI geniet e xc lu s ieve ga s tvri jheid in A u to m atie | P M A .

De verant w oording voor de gep u blic eerde kopi j op de z e pagina ligt bi j F HI.

tinationals die hun programma aan investeringen aan het bijstellen zijn. Dat heeft impact natuurlijk. De behoefte aan efficiëntere processen neemt los van deze trend al toe, maar de vraag wordt in de relevante markten dan wel duidelijker hoorbaar. In principe gaat dat samen met innovaties en dus ook weer met investeringen, om bijvoorbeeld gebruik te maken van beschikbare gegevens (Big Data), wetenschappelijk onderzoek om processen beter te modelleren (Process Systems Engineering) en concrete verbeteringen op de werkvloer (Operation Excellence, Operator Efficiency).

PPA Die trends waren ook zichtbaar tijdens het event Productie Proces Automatisering op 12 februari 2015 (www.productieprocesautomatisering.nl/programma-2015). Neem de presentaties van Trespa International en Friesland Campina over de wijze waarop zij onderzoek en modellering gebruiken om processen effectiever en efficiënter te laten verlopen.

Augmented Reality, New Control Room Technologische verbeteringen voor de operator en de controlekamer lijken in sommige gevallen de inspiratie uit gaming te hebben gehaald. Die innovaties bieden concrete voordelen in onderhoud, veiligheid en efficiency. Met augmented reality wordt de plant gesimuleerd en kan de operator ‘door de plant lopen’. Daardoor wordt de communicatie over de juiste regelklep, de status van een instrument en de volgorde van handelingen verbeterd. Dergelijke vernieuwingen vinden ook in de controlekamer plaats (www.wots.nl/new-control-room-hetseminar).

Intensievere samenwerking in de bedrijfsketen De hightech bedrijfsketens zijn opgesplitst in een grote diversiteit aan rollen, waarbij de samenhang van alle partijen de efficiency en de effectiviteit van een project bepalen. Grote industriële eindgebruikers hebben behoefte aan een goede afstemming in de bedrijfsketen, om risico’s van de projecten te beheren, kennis overdraagbaar te maken en te houden, gezamenlijke standaardisatie mogelijk te maken en de organisatorische complexiteit onder controle te houden. Het Nederlandse ‘polderen’ biedt daarbij kansen om de samenwerking in de bedrijfsketen te intensiveren.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

.25

CoLuMn Lambert van beukering

Smart verdriet of Smart Industries?

InFO@AUTOMATIE-PMA.cOM

T

erwijl in Hannover over een maand de wereldbeurs plaatsvindt, voor de derde keer rondom Industrie 4.0, met als leidend thema ‘Integrated Industry - Join the Network’, vindt in de stad die centraal staat in de innovatieve wereld een bijeenkomst plaats onder de werknaam ‘Smart Industry, the Next Step’. Ik herken die titel onmiddellijk als het motto van de Hannover Messe 2014.

Zandpad In het ruim gevulde Conference Centre The Strip op de High Tech Campus in Eindhoven kwamen op 10 februari 2015 ruim 150 belangstellenden samen om te ervaren hoe de industriële toekomst van Nederland eruit zal zien. Ik wil niet langer zeuren over Smart Industry versus Industrie 4.0, maar wil toch kwijt dat we met zijn allen steeds zullen moeten uitleggen dat de Nederlandse insteek niets anders is dan een eigen zandpad naast de Europese snelweg.

body De zogenoemde fieldlabs die opgezet gaan worden, hebben vaak nog geen body. Tijdens de discussie binnen ‘Flexible Manufacturing’ kwam aan de orde dat er nog helemaal geen structuurplan was. Geen businessplan noch een aanzet daartoe. Iedereen kan zich aanmelden. Op vragen over concurrentie werd zo ongeveer geantwoord ‘die kunnen dan niet mee doen’. De enige die zijn zaakjes redelijk goed op orde had, was Campione: ‘100 procent voorspelbaar onderhoud in de procesindustrie.’ Op zich niet verwonderlijk, want daarbij was sprake van een uitbreiding van een reeds bestaand initiatief.

voeten op de grond Het is prima om futuristische verhalen te vertellen als inleiding op het thema ‘4e industriële revolutie’, maar daarna moeten de voeten toch wel op de grond komen en ingegaan worden op relatief simpele doelen die de weg naar de nieuwe industriële horizon plaveien. Ik heb ze niet gehoord!

Polderen?

Ofschoon niet rechtstreeks aan de orde tijdens deze Smart Industry bijeenkomst, kwam tijdens de drankjes en de nootjes toch ter tafel waarom er ten minste twee initiatieven op het gebied van additieve manufacturing elkaar de vliegen aan het afvangen zijn in ons kleine landje. Heet dat polderen of verspilling van gemeenschapsgeld?

bewondering Het is voor een technisch redacteur erg gemakkelijk om overal kritiek op te hebben en te schoppen tegen alles wat hij in zijn werkveld tegenkomt. Maar hier ligt de zaak anders. Vol bewondering kijk ik naar en ervaar ik de samenwerkingen tussen Duitse Fachhochschulen, universiteiten en (plaatselijke) industrie. Vanuit het besef dat de industrie de cijfers van het bruto nationaal product schrijft en het de afgestudeerden van het hoger onderwijs zijn die dit realiseren, zijn er de afgelopen twee jaar in Duitsland samenwerkingen ontstaan die concrete resultaten opgeleverd hebben én zijn er medewerkers op de arbeidsmarkt gekomen die mee kunnen praten en dus bepalend zijn voor de toekomst van de industrie.

26.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

Bericht Een stagiaire schreef me vandaag: Beste Lambert, Ik ben vandaag begonnen met mijn stage bij Fraunhofer in Berlijn. Wat een gaaf instituut en een superleuke en interessante omgeving! Mijn project heeft inderdaad te maken met het onderwerp Industrie 4.0. Ik mag meewerken aan een project waarbij het meten van slijtage mogelijk wordt. Daarbij verzamel ik elk willekeurig kritiek onderdeel van een machine en verwerk ik deze data.

Ik vraag u: waar vind ik dit in Nederland, de belangrijkste toeleverancier van deze industriemacht? Zullen we blijven ‘Smarten’ of 2015 gebruiken om volwaardig partner te worden in het Industrie 4.0 initiatief van de wereld om ons heen? Een tip in dat kader: laten we Hannover Messe Industrie 2015 aangrijpen om deel te worden van het wereldomvattende initiatief.

Nieuws

Yokogawa en Cisco leveren cyber­security oplossingen voor Shell

ni go euw ed Si ge l 2 ke urd

Yokogawa gaat samenwerken met Cisco Systems om Shells SecurePlant initiatief bij Shell te leveren. SecurePlant is een securitymanagement oplossing voor besturingssystemen, ontwikkeld door Cisco, Yokogawa en Shell. De komende drie jaar zal SecurePlant geïmplementeerd worden bij vijftig Shell plants wereldwijd.

SecurePlant is ontwikkeld als een standaardoplossing waarmee OS patches en antivirus bestanden voor besturingssystemen worden geleverd, inclusief real time, proactieve monitoring en helpdesk-functies om deze oplossing te beheren.

Windows beveiligingspatches en virusbestanden die door de leverancier zijn gecertificeerd, worden via een SecureCenter gedistribueerd naar de SecureSite op iedere plant via Shell’s bestaande wereldwijde netwerk. De realtime, proactieve monitoringmogelijkheid maakt centraal beheer van beveiliging mogelijk. Een klantenhelpdesk die door Yokogawa en Cisco wordt bemand, staat 24 uur per dag en 365 dagen per jaar klaar voor het beheren van incidenten.

Meet toch gewoon alles wat u wilt!

CONTACTVRIJE FLOWMETERS voor gassen en vloeistoffen Enkele kenmerken:  Geen inbreuk op het leidingwerk  Montage zonder procesonderbreking  Ook voor hoge temperatuur en druk  Zonder obstructie en bewegende delen  Grote rangeability

FLEXIM Van buiten meten, wat van binnen stroomt. benelux@flexim.com www.flexim.com exim.com www.fl benelux@flexim.com Flexim Instruments Benelux BV Tel.: +31(0)10 24 92 333 Fax.: +31(0)10 24 92 339

13234b

Industriële producenten worden overal in de wereld geconfronteerd met operationele kwesties zoals cybersecurity, die een serieuze bedreiging vormen voor de veiligheid en beschikbaarheid van plants. De meeste bedrijven benaderen deze bedreigingen vaak voor iedere plant afzonderlijk. Voorbeelden daarvan doen zich onder meer voor bij de implementatie van beveiligingspatches voor besturingssystemen en antivirusupdates. Hierdoor kan het beveiligingsniveau per plant sterk verschillen.

Bij het securitymanagement voor besturingssystemen wordt door leveranciers veel aandacht besteed aan het valideren van de beveiligingspatches en antivirus bestanden voordat deze worden geïmplementeerd. Dit om te voorkomen dat de beveiligingsmaatregelen de werking van hun systemen beïnvloeden.

Deze werkwijze is echter ook gecompliceerd omdat veel plants verschillende besturingssystemen en -apparatuur van uiteenlopende leveranciers of verschillende generaties van hetzelfde systeem gebruiken. Voor een toenemend aantal procesomgevingen is er dan ook behoefte aan een nieuwe, bedrijfsbrede en geïntegreerde aanpak van het beheer van systeembeveiliging. Daarom werken Yokogawa en Cisco samen aan het ontwerp van hun SecurePlant dienstverlening. Gezamenlijk zal ook de dienst worden uitgerold en operationele ondersteuning worden geboden.

Beurzen

Hannover Messe 2015 Slagveld van 4e industriële revolutie Drie jaar geleden werd de industriële wereld wakker geschud door een initiatief dat door velen als de zoveelste hype gekarakteriseerd werd. ‘Het gaat wel over.’ ‘Leuk bedacht om in deze slechte tijden wat extra aandacht te krijgen.’

Dergelijke kwalificaties gingen als zwarte ruis door de wereld. Maar Industrie 4.0 is een feit, en daar kan niemand meer omheen. Lambert van Beukering

hebben in Amsterdam de gezamenlijke Nederlandse bijdrage gepresenteerd. De Deutsche Messe heeft in Berlijn het totaalprogramma geïntroduceerd en vele exposanten deden daar nog een schepje bovenop door in detail in te gaan op hun bijdrage.

Centrale thema

at het menens was, bleek het daarop volgende jaar.

Onder het motto ‘Next Step’ werden de eerste concrete voortbrengselen getoond en kwam het onderscheid tussen de industriële leiders en de ‘lijders’ naar voren. Klant en leverancier wisten het soms ook niet helemaal, maar samen kwamen ze er wel uit.

Integrated Industry - Join the Network is het leidende thema van 2015. Nog nooit in de geschiedenis van de Hannover Messe is drie jaar lang voortgebouwd op dezelfde ontwikkeling.

Iedereen is er van overtuigd dat het een revolutie is die er voor zorgt dat onze voortschrijdende industriële wereld in niets meer zal lijken op het verleden. De leveranciers, universiteiten en hogescholen presenteren hun eerste oplossingen en stellen zich open en kwetsbaar op met betrekking tot de toekomst.

De discussie over de winst van openheid en je kennis prijsgeven in contrast met geslotenheid in het kader van het industrieel eigendom en vermeende concurrentie zal op vele plaatsen gevoerd worden. Maar de uitkomst zal duidelijk zijn: of je doet mee of je haalt het niet! De vraag alleen is ‘hoe’. De vraag ‘wanneer’ is al beantwoord: ‘nu’.

Hannover Messe Industrie 2015

Nederlandse bijdrage groter dan ooit

Journalisten hebben op velerlei manieren inzicht gekregen in wat Hannover Messe 2015 gaat bieden: Hannover Consultancy, NEVAT, Brainport Industries, Metaalunie en Mikrocentrum

Nederland was vorig jaar het partnerland, wat tot uitdrukking kwam in een groot eigen paviljoen. De geschiedenis heeft ons geleerd dat de belangstelling van de exposanten vanuit deze

D 28.

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

Beurzen

‘De verdergaande digitalisering van de economie zorgt voor een krachtige dynamiek in de industrie.’

positie de daarop volgende jaren wegebt. Ook hierin is er sprake van een kentering. De Nederlandse bijdrage is dit jaar op z’n minst vergelijkbaar met die van vorig jaar. Dit toont enerzijds de kracht van de Nederlandse economie maar ook de gezonde samenwerking tussen verschillende partners die tot een uniek gezamenlijk concept heeft geleid.

beschrijft juist deze ontwikkeling en geeft daar nieuwe impulsen aan.’

Integrated Industry - Join the Network ‘Integrated Industry - Join the Network’ wil zeggen dat we voor de wezenlijke uitdagingen van Industrie 4.0, zoals algemeen aanvaarde standaards voor de communicatie tussen machines, het vraagstuk van gegevensbeveiliging en het zoeken naar zakelijke modellen voor de toekomst, alleen met behulp van netwerken antwoorden kunnen vinden. De kwestie is niet of industriële of IT-ondernemingen de leidende rol zullen spelen. Alleen gemeenschappelijk worden de mogelijkheden van Industrie 4.0 optimaal ontsloten. Daarvoor is een sterk netwerk van machinebouw, elektrotechniek en informatietechnologie nodig. De Hannover Messe 2015 zal laten zien tot welke innovatiekracht industriële branches in staat zijn als leveranciers, producenten en klanten binnen een netwerk communice-

Get new technology first!

De belangrijkste industriebeurs ter wereld wordt van 13 t/m 17 april 2015 in Hannover georganiseerd. De Hannover Messe 2015 verenigt tien vakbeurzen op één plaats: Industrial Automation, Motion, Drive & Automation (MDA), Energy, Wind, MobiliTec, Digital Factory, ComVac, Industrial Supply, SurfaceTechnology en Research & Technology. De vijf centrale thema’s zijn industriële automatisering en informatietechniek, aandrijf- en vloeistoftechniek, energie- en milieutechnologie, industriële toelevering, productietechnologie en dienstverlening alsmede onderzoek en ontwikkeling. India is dit jaar het partnerland. Meer informatie: www.hannovermesse.de

Extra uitdaging De Zwitserse industrie is veel van haar concurrentiekracht verloren door het onlangs loslaten van de koppeling tussen de Zwitserse franc en de euro. Er wordt gesproken over een deficit van ongeveer 20 procent. De Nederlandse precisie-industrie is in veel opzichten gelijkwaardig met de Zwitserse. Traditie was tot op heden een geducht concurrentiewapen van de Zwitsers. In een industriële wereld waarin kosten een belangrijke rol spelen, heeft onze industrie nu een unieke kans om de ontstane situatie te doorbreken en vanuit het huidige marktvoordeel de weg naar een duurzame vervanger te benutten.

Industriële dynamiek ‘De verdergaande digitalisering van de economie zorgt voor een krachtige dynamiek in de industrie’, zegt dr. Jochen Köckler, lid van de raad van bestuur van Deutsche Messe AG. ‘Fabrieken en energiesystemen werken in een digitaal netwerk, productcycli worden korter en nieuwe zakelijke modellen ontstaan. Wie alleen vertrouwt op zichzelf en de eigen vaardigheden, verliest de aansluiting. Het concurrentie­ vermogen van een onderneming hangt in de toekomst af van het vermogen een netwerk te vormen met alle bij het productieproces betrokken marktdeelnemers. Daardoor kunnen producten nog sneller worden ontwikkeld. Het thema van de Hannover Messe 2015, Integrated Industry - Join the Network,

ren en samenwerken om producten en oplossingen nog beter te maken.

Een dynamisch netwerk van productiefuncties De technologische sprong die daarvan het gevolg is, zullen bezoekers op de Hannover Messe in april ervaren. Productielijnen die zijn aangesloten op digitale netwerken, innovatieve productiemethoden en geavanceerde industriële robots zijn daar te zien. Dit zijn robots met uitgekiende sensoren die zonder beschermhek en veiligheidsafstand rechtstreeks met mensen samenwerken. Maar ook door informatietechniek ondersteunde automatiseringsoplossingen, die alle organisatieprocessen in een fabriek zullen veranderen, kunnen bezoekers daar bekijken. ‘In de hallen op het beursterrein in Hannover wordt uiterst moderne productietechniek gepresenteerd. Wie wil weten hoe hij het concurrentievermogen van zijn fabriek kan vergroten, moet in Hannover zijn.’

Additive manufacturing Door middel van additive manufacturing en met 3D printers worden op de beurs unieke producten live vervaardigd. 3D printing is een belangrijk onderdeel van Industrie 4.0 en biedt veel aanknopingspunten voor nieuwe zakelijke modellen en samenwerkingsvormen. Inmiddels is denkbaar geworden dat toeleveringsbedrijven geen fysieke producten meer verkopen,

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

.29

Beurzen maar gegevens die kunnen worden gedownload en bijbehorende patronen met geschikt materiaal. De afnemer print de producten vervolgens zelf in zijn fabriek. Van voorraad is in dat geval een sprake meer.

Energie

Met het thema Integrated Industry - Join the Network! zal de Hannover Messe laten zien dat de overgang naar duurzame energie reeds nu technologisch uitvoerbaar is. Wat nog ontbreekt, zijn geschikte randvoorwaarden die een marktintroductie van de technologie van intelligente netwerken snel en doeltreffend bevor­deren.

De overgang naar duurzame energie maakt Duitsland wereldwijd tot een voorloper bij het zoeken naar het energiesysteem van de Industrial Supply Pavilion toekomst. Intelligente netwerken speOp het Industrial Supply Pavilion in len daarbij een belangrijke dubbelrol. hal 4 zijn de volgende Nederlandse beZe zijn in de eerste plaats nodig om de drijven, samen met NEVAT, Brainport toenemende hoeveelheid duurzaam Industries, Metaalunie en Mikrocenopgewekte stroom onder economisch trum, te vinden: verantwoorde voorwaarden te leveren.

In de tweede plaats dragen ze bij aan de overgang naar duurzame energie 2E Interconnection Machinefabriek Elburg door alle netwerken voor stroom, gas 3T Masevon en warmte zodanig op elkaar af te stemAutomotive NL Metaaldraaierij de men dat beschikbare capaciteiten optiKoning Avek Haarlem maal worden benut. Besturing en toeMetaalperswerk Bons Bestronics passing in het netwerk van intelligente & Evers Blue Engineering opwekkings- en opslagtechnologie en Mevi Brinks Metaal­ netwerkbedrijfsmiddelen, in samenspel MTSA bewerking met de gebruikers, zijn noodzakelijke Nijdra Ceratec voorwaarden voor een succesvol enerNorma CLT Metal Service giesysteem van de toekomst.

Philips Ceramics Connectgroep Contour de Rooy slijpcentrum Eriks

Holland Energy House Voor deze editie van de Hannover Messe kunnen bedrijven, organisaties en kennisinstellingen in de energiesector zich door middel van het Holland Energy House presenteren in hal 27, Energy Generation and Storage. Voor de volgende energie subsectoren is deze beurs ‘the place to be’:

Euro-Techniek Festa FloraFluids Geton HAS Holland Innovative ID Tools IHC Fabrication Ionflux IPA ITEQ Industries

Smart grids

Systeemintegratie

Jeveka

District heating

Energie-efficiency

Limburgmakers

Geothermie

Bio-energy

Louwers Hanique

E-Mobility

Wind

Lucassen

Energieopslag

Infrastructuur

Solar

Renewables

Machinefabriek Amersfoort

Phoenix 3D Metaal Pulseform Romit Ruco Industries RVS Non Ferro Scherpenzeel Schmink Group Smink Smits Machinefabriek Staalbouw Boom Total Support Group TSD United Springs VDL Groep Veco WBM Wijdeven Witec

informatie

30.

Productie en machine automatisering PMA 03/2015

Nederlandse starters Voor start-ups, engineering en ontwikkelpartijen en facilitators zijn internationale markten ontzettend interessant.

Om start-ups internationaal een goede start te geven, organiseren NEVAT-FME, Metaalunie, Brainport Industries en het Mikrocentrum tijdens de Hannover Messe een Innovatieplein voor het presenteren van innovaties en start-ups.

Exposure is voor innovatieve start-ups een must. Want zakendoen is nu eenmaal meer dan alleen een goed idee hebben. Op het Innovatieplein tijdens de Hannover Messe staan innovaties en start-ups centraal en kunnen zij de dialoog aangaan met andere ondernemers en zakelijke professionals van over de hele wereld. Zo kunnen zij toetsen welk landen of welke sectoren open staan voor hun specifieke innovatie. Potentiële partners, toeleveranciers en klanten zijn allemaal paraat tijdens deze internationaal hoog aangeschreven beurs.

Innovaties Voor engineeringbedrijven en ontwikkelaars is eveneens plaats op het Innovatieplein. Zij kunnen, eventueel in combinatie met een start-up waarmee ze hebben samengewerkt, laten zien wat zij te bieden hebben en zodoende inzetten op opdrachten van andere innovators die engineering of ontwerpcapaciteit nodig hebben. Organisaties die innovaties ondersteunen, versterken of diensten verlenen aan start-ups, zoals kennisinstellingen, onderzoeksinstituten, financiers en netwerkorganisaties zijn van harte welkom om hun plaats in te nemen op het Innovatieplein.

Meer informatie over het paviljoen en de deelnemers is te vinden via www.dutchindustrialsupply.nl

Power, Control & Green Solutions

industry 17 planner

Frequentieregelaars

Voor Slimme Besturingsoplossingen  Advies & Ontwerp  Engineering & Programmering

Servobesturingen

 Assemblage (OMM) & Paneelbouw  Inbedrijfstelling  Support & Training

INDUSTRYPLANNER IS DE ONAFHANKELIJKE AGENDA

Compacte IE4 en servomotoren

VOOR TECHNIEK EN INDUSTRIE

VAKBEURZEN

Servoreductoren

Modulaire Systeemoplossingen

CONGRESSEN

 Op- en afwikkelen

SEMINARS LEZINGEN

BLDC techniek

 Elektrisch gekoppelde aandrijvingen  Hoeksynchrone aandrijvingen

OPLEIDINGEN

 Pick & place

TRAININGEN

 Dynamisch positioneren  Elektrisch differentieel Componenten

INDUSTRYPLANNER.COM

Industryplanner 86x252.indd 1

10-03-15 15:45

T +31(0)88 7865800 F +31(0)88 7865899 E controls@elsto.eu

elsto.eu 13311

Beurzen

Productie Proces Automatisering (PPA) 2015 Hebben inline sensoren ook met automatisering te maken?

Ja!

Niet iedereen beseft het kennelijk nog, maar sensoren zijn tegenwoordig gemeengoed in veel technische installaties.

Ze geven vaak realtime informatie over de voortgang van productieprocessen, signaleren vroegtijdig problemen en besparen daardoor tijd en geld. Tijdens de 15e PPA bijeenkomst (Productie Proces Automatisering), op 12 februari 2015 in Soesterberg, legden deskundigen uit wat begrippen als Internet of Things, business intelligence, big data en de cloud echt betekenen. Jacques Geluk

Inline sensoren Voedselveiligheid is van groot belang voor zuivelproducent Koninklijke FrieslandCampina. Inline sensoren signaleren snel vervuilingen in het reinigingssysteem en zorgen voor meer inzicht in het schoonmaakproces. Het systeem, dat volgens een recent persbericht volop in ontwikkeling is, monitort vijf aspecten die belangrijk zijn bij reiniging: temperatuur, tijd, concentratie van het reinigingsmiddel, fl ow en troebelheid.

Dat laatste levert tijdwinst op. Zodra de vloeistof helder is, is de installatie schoon en kan het proces stoppen.

Frieslandcampina ‘Voor onze processen zijn modellen, analyseapparatuur en kennis nodig. Je moet weten wat de kritische procesparameters zijn voordat je een model kunt maken en beseffen dat een model zo goed is als de informatie die je er in stopt. Bovendien vraagt elk specifiek product om een ander model en zijn er verschillende leveranciers. In de dagelijkse praktijk betekent dat verschillende operationele systemen, wisselende processen en producten’, zegt René Tassche, clusterleider procestechnologie en TET-leider procesbeheersing en inline sensing bij FrieslandCampina.

‘Elke seconde moet bekend zijn wat tijdens het proces gebeurt om zo nodig meteen te kunnen bijsturen.’

‘niet meten is niet regelen’ Tassche wijst er op dat in de presentaties van Vera Lourenço van Trespa International en anderen veel aandacht is voor geautomatiseerde productie- en analyseprocessen, big data en variabele statistieken. Toch krijgt hij de vraag: ‘Inline sensoren? Dat heeft toch niets met automatisering te maken?’ Tassche: ‘Natuurlijk horen daar sensoren bij. Als ik niet meet, kan ik niet regelen. Voor de bedrijfscontinuïteit is het belangrijk

32.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

snel op veranderingen te kunnen reageren. Daarom heb je, behalve de juiste gereedschappen, mensen met verstand van zaken nodig die verstandige keuzes kunnen maken om het bedrijf naar een hoger plan te tillen. Ga ook samenwerken met bijvoorbeeld verschillende leveranciers om samen tot de beste oplossingen te komen.’

Volgens Tassche is het gebruik van realtime modellen het begin van een significante verandering. ‘Verandering is een proces. Hoe beter je dat controleert, hoe groter de kans op succes. Hier bestaat geen real timemodel voor.’ Daar komen ook mensen bij kijken.

cloud applicatie Joost Verberk van technisch dienstverlener Cofely Industrial Automation licht - met als uitgangspunt dat prestatiebeheer vanuit de cloud geen luchtfietserij is - een applicatie toe, die op procesgegevens gebaseerde procesoptimalisatie en -onderhoud vanuit de cloud aanstuurt. Bij afwijkingen krij-

WWW ODS INSTRUMENTATIE NL

3PECIALIST IN &LOWTECHNIEK

Stappen

gen monteurs, onderaannemers en technici een automatische melding per e-mail of sms. Ze kunnen relevante gegevens real time aflezen op dashboards en in rapportages.

bouw, onderhoud en beheer ‘Cofely bouwt, onderhoudt en beheert complexe technische installaties voor zijn klanten, waarin steeds vaker een automatiseringscomponent aanwezig. Denk aan ‘building automation’, industriĂŤle en technische automatisering en meer IT-gerelateerde toepassingen.’ Verberk merkt dat meer klanten vaker kiezen voor het verlenen van continue opdrachten in plaats van klassiekere projectopdrachten. Ook installeren ze niet meer alles ter plaatse, maar nemen ze benodigde data schaalbaar en fl exibeler af vanuit de cloud. Hij ziet langetermijntrends, gebaseerd op de groei van IT (gerelateerde) diensten, zoals big data, nieuwe businessmodellen, mobiele IT en M2M. ‘Dat laatste zorgt er voor dat machines informatie uitwisselen zonder menselijke interventie. Denk aan automatische tankstations die zichzelf bij de leverancier melden als de pompen leeg zijn en bijgevuld moeten worden. Dat gaat volautomatisch.’

Om dat allemaal te realiseren zijn veel stappen in de waardeketen nodig. ‘Van sensoren voorziene assets in het veld moeten slim zijn en data afgeven. Die gaan naar de netwerkinfrastructuur (met firewalls en en wifi, 3G en 4G voor verbinding met het veld). Daarachter zitten servers voor veilige opslag van de binnengehaalde terra- en gigabytes aan gegevens. Om data te comprimeren, goede analyses te maken (beschrijvend, diagnostisch, voorspellend en voorschrijven) en kruisverbanden te leggen die we als mens niet zien, maar door software automatisch worden herkend, zijn instrumenten nodig. Uiteindelijk kom je dan bij de slimme oplossingen, de cloud en het prestatiebeheer, die alle oplossingen bij elkaar brengen en er intelligentie opzetten.’

klepstandsteller Jos Geers, sales manager van Samson Regeltechniek, legt de techniek achter de gegevens uit aan de hand van het dashboard van zijn auto. ‘Die data zijn niet echt nodig om van A naar B te komen, maar gaan wel over veiligheid en zeggen iets over het onderhoud. Je doet er dus wat mee en daar gaat het om. Ook in het veld. Sensoren die nodig zijn om data te genereren, kosten geld, maar leveren wel meer greep op en inzicht in processen. Wanneer er iets misgaat, is de reden eerder duidelijk. Ook de veiligheid kan toenemen en het is eenvoudiger energie te besparen, doordat je zuiniger kunt omgaan met bijvoorbeeld de aandrijflucht die nodig is voor het bedienen van regelventielen.’

kPI’s belangrijk

keten

Meer is minder volgens Geers. Hij wil voorkomen dat operators gek worden van te veel informatie en alarmmeldingen.

Kritische prestatie-indicatoren zijn daarom belangrijk, ook in de regeltechniek. ‘Een regelventiel is, ook al mag ik het niet zo zeggen, een relatief eenvoudig ding met een variabele restrictie, dat we aansturen met een milliampèresignaal en soms een BUS-signaal. Dat moet nauwkeurig, omdat het regelventiel in een bepaalde band opereert. Vaak moet je het regelventiel als (dynamisch) proces beoordelen en fabriekseigenaren moeten zich afvragen wat ze willen zien en op die gegevens een weging loslaten.’

Volgens Verberk zijn er in de markt weinig partijen die de hele keten kunnen borgen. Hij denkt dat onderzoek verbetervoorstellen kan opleveren. ‘Het gaat uiteindelijk om operational excellence. Voorheen werd bij problemen naar een serviceafdeling gebeld. Nu zit daar meestal geen dame meer, maar een computer, die problemen detecteert, voorstellen doet en oplossingen aandraagt. Dat ontzorgt de klant, die daardoor met een bepaald abstractieniveau, altijd inzicht heeft in het productieproces.’

Geers toont het schema van een klepstandsteller en de daarin aanwezige sensoren. Externe, druk- of lekkagesensoren.

De wegopnemer is een sensor die informatie geeft over de bewegingen die het regelventiel maakt en dus slijtage opleveren. Door de bewegingen te registreren in de klepstandsteller en omkering van de bewegingsrichting te herkennen als grote bewegingsstap, is bijvoorbeeld te zien wanneer onderhoud nodig is.’

big data Over big data zegt hij: ‘Apparaten in het werkveld zijn steeds slimmer. Via goedkoper wordende sensoren en communicatietechnologie gaan zeer diverse gegevens van fabriekscamera’s, uit scanners of van het ERP-pakket naar een centraal platform.

In die (vaak dure) business intelligence omgeving komen ze bij elkaar, waardoor snel ingrijpen mogelijk is als er iets misgaat.’

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ‹ AUTOMATIE 03/2015

.33

buskroniek

Ethercat dag in Eindhoven Op 27 januari 2015 organiseerde de Ethercat Technologie Groep (ETG) in Eindhoven voor de eerste keer de ‘Ethercat Technology Day’ op de Hightech Campus. Een dag later werd het programma nog eens herhaald in Rijssen op het Voortman Experience ­Center. Zo kwamen zowel het zuiden als het oosten van Nederland, twee regio’s waar de technologie van Ethercat goed tot zijn recht komt, goed aan hun trekken. Ethercat is namelijk een industrieel netwerk dat zeer goed inzetbaar is bij high-end mecha­ tronische toepassingen, en dat liet de organisatie ook duidelijk zien. Rob Hulsebos

Het aantal aanwezige bezoekers schatte ik op zo’n 150 (alleen al in Eindhoven), dat is fors voor de eerste keer dat de technologiedag in Nederland wordt georganiseerd. Het toont de interesse in Ethercat wel aan, opvallend omdat het systeem op Nederlandse themadagen over industrieel Ethernet nooit vertegenwoordigd is. Tevens waren nog een tiental leveranciers aanwezig met een tabletop opstelling, en een tweetal demo’s (de voetbalrobots en de zorgrobot van de TU Eindhoven). En wie behoefte had aan een Ethercat consult, kon ter plekke een ‘speed date’ regelen met een expert.

Ethercat Technologie Dag bij Voortman in Rijssen (foto: Ethercat Technologie Group)

Het lezingenprogramma behandelde uiteraard de technologie van Ethercat, vergelijking met de concullega’s, safety toepassingen, diagnose, en hoe het uiterste uit het netwerk te persen qua snelheid. Trots werd genoemd de oversampling mogelijkheden om met 500 kHz signalen te bemonsteren en naar de besturing te transporteren. Niet dat de netwerk­c yclus op 500 kHz draait - integendeel, dat zou zelfs Ethercat niet aankunnen. Wat wel kan, is 80 kHz, en per netwerkbericht data van meerdere samples meesturen. Van dit soort getallen krijgen mechatronici het wel warm: het geeft mogelijkheden tot hogere productiesnelheden en hogere nauwkeurigheden.

Een leuke toepassing van Ethercat die hier wel bij past, was de microchirurgische Ethercat gebaseerde operatierobot van ­Microsure, die gebruikt kan worden voor chirurgen om kleine (1 mm) bloedvaten, zenuwen en spiervezels te opereren. Dit zijn echter hele kleine structuren, en een chirurg met een trillende hand kan dit dus niet goed. Door de chirurg nu via meerasssige joysticks een operatierobot te laten bedienen, en met

‘Uiteraard kwam de onvermijdelijke vraag waarom Ethercat nog niet op gigabit Ethernet kan.’

34.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

tussenliggende software de trillingen eruit te laten filteren, kan de chirurg toch goed opereren.

Aan de concullega’s van Ethercat werd niet veel tijd besteed, de ETG (in de persoon van voorzitter Martin Rostan) is hier niet bang voor. Opvallend ook is de omvang van de ETG als vereniging, meer dan 3000 leden in december 2014, nog stijgend met zo’n 100 per maand (uiteraard moet dan wel genoemd worden dat het lidmaatschap gratis is). En ook al komt Ethercat oorspronkelijk van Beckhoff, Rostan liet zien dat niemand persé bij Beckhoff moet inkopen, gegeven het feit dat er 142 leveranciers zijn van motorbesturingen en 182 leveranciers van besturingen. Van de genoemde 3000 leden komt ongeveer de helft uit Europa, zeven procent uit de VS en 43 procent uit Azië. Ten slotte had Rostan nog veel aandacht voor de positie van Ethercat in de halfgeleiderindustrie, niet verkeerd in Eindhoven met grote spelers als ASML, Philips en NXP, die ook actief zijn op dit gebied en al hun toeleveranciers, waar ik er ook veel van tegenkwam.

Aan het eind van de dag was er nog ruimschoots tijd voor een vragensessie, en uiteraard kwam de onvermijdelijke vraag waarom Ethercat nog niet op gigabit Ethernet kan. Die vraagsteller had duidelijk nog niet goed begrepen waarom dit niet nodig is als 100 Mbit/s ook snel genoeg is. Ik vertel zelf altijd, op hogere snelheden kun je ook sneller wachten; hoe langzamer een netwerk des te beter (binnen de wensen van de applicatie uiteraard). Al met al denk ik dat de organisatie terug kan zien op een geslaagde dag, die in 2016 best nog wel eens herhaald mag worden.

Geen vuiltje in de lucht Geen vuiltje?

Geen Geen Geen vuiltje vuiltje vuiltje? in de lucht in inin de de de lucht lucht lucht ?? ?

“Is your plant ready for the future?“

Een schone omgevingslucht is voor iedereen belangrijk. Het beEen schoneSAMSON omgevingslucht is trouwbare 240 serie voor iedereen belangrijk.

Het beregelventiel waarborgt dit.

Een EenEen schone schone schone omgevingslucht omgevingslucht omgevingslucht isis is SAMSON 240 voor voortrouwbare voor iedereen iedereen iedereen belangrijk. belangrijk. belangrijk.

Het Het beHet be-serie beregelventiel waarborgt Dankzij een onderhoudsvrije trouwbare trouwbare trouwbare SAMSON SAMSON SAMSON 240 240dit.

240 serie serie serie V-ringpakking constructie regelventiel regelventiel regelventiel waarborgt waarborgt waarborgt dit. dit. dit. wordt Dankzij onderhoudsvrije emissie tot een een minimum beperkt.

V-ringpakking constructie wordt Tevens blijft een nauwkeurige reDankzij Dankzij Dankzij een eeneen onderhoudsvrije onderhoudsvrije onderhoudsvrije emissie tot een minimum beperkt. geling dankzij de minimale hysteV-ringpakking V-ringpakking V-ringpakking constructie constructie constructie wordt wordt wordt Tevens blijft eenminimum nauwkeurige rerese gewaarborgd emissie emissie emissie tot tot een een tot minimum een minimum beperkt. beperkt. beperkt. geling dankzij de minimale hysteTevens Tevens Tevens blijft blijftblijft een eennauwkeurige een nauwkeurige nauwkeurige rere- rerese gewaarborgd De SAMSON V-ringpakking volgeling geling geling dankzij dankzij dankzij de deminimale minimale de minimale hystehystehystedoet aan de strenge TA-Luft eisen. rese reserese gewaarborgd gewaarborgd gewaarborgd De SAMSON V-ringpakking voldoet aan de strenge TA-Luft eisen.

Reeds vele jaren betrouwbaar De DeSAMSON De SAMSON SAMSON V-ringpakking V-ringpakking V-ringpakking volvolvoltoegepast jaren inTA-Luft alle takken van doet doetdoet aan aande aan destrenge strenge de strenge TA-Luft TA-Luft eisen. eisen. eisen.

Reeds vele jaren betrouwbaar de industrie. toegepast jaren in alle takken van Reeds Reeds Reeds vele velevele jaren jaren jaren betrouwbaar betrouwbaar betrouwbaar de industrie. toegepast toegepast toegepast jaren jaren jaren ininalle alle in takken alle takken takken van vanvan

Life-cycle optimalization

Making critical plant information fully visible is just the beginning of the vigilant cycle. Seeing clearly gives you the knowledge necessary to anticipate the changes required in your process. Knowing in advance brings you the speed and flexibility to optimize your plant in real time.

And by acting with agility, you are able to adapt to the ups and downs of your business environment. VigilantPlant excels at bringing out the best in your plant and your people - keeping them fully aware, well informed, and ready to face the next challenge.

Please visit us at www.yokogawa.com/nl or contact us at info@nl.yokogawa.com

de deindustrie. industrie. de industrie.

A01129NL A01129NL A01129NL

26/01/15 14:09

A01129NL A01129NL

Control-86x252.indd 1

SAMSON REGELTECHNIEK B.V. Signaalrood 10 · 2718 SH Zoetermeer Tel. 079 361 05 01 · Fax. 079 361 59 30 SAMSON REGELTECHNIEK B.V. info@samson-regeltechniek.nl Signaalrood 10 · 2718 SH Zoetermeer www.samson-regeltechniek.nl SAMSON SAMSON SAMSON REGELTECHNIEK REGELTECHNIEK REGELTECHNIEK B.V. B.V. B.V.361 59 30 Tel. 079 361 05 01 · Fax. 079 SAMSON GROUP ·SH www.samsongroup.net Signaalrood Signaalrood Signaalrood 10 10 · · 2718 10 2718 · 2718 SH Zoetermeer Zoetermeer SH Zoetermeer info@samson-regeltechniek.nl Tel. Tel.079 079 Tel. 361 079 36105 361 0501 01 05 · ·Fax. 01 Fax. · 079 Fax. 079361 079 36159 361 5930 30 59 30 www.samson-regeltechniek.nl info@samson-regeltechniek.nl info@samson-regeltechniek.nl info@samson-regeltechniek.nl SAMSON GROUP · www.samsongroup.net www.samson-regeltechniek.nl www.samson-regeltechniek.nl www.samson-regeltechniek.nl SAMSON SAMSON SAMSON GROUP GROUP GROUP · ·www.samsongroup.net www.samsongroup.net · www.samsongroup.net 13336

buskroniek

FieldComm In Automatie nr. 1/2 schreef ik over de fusie tussen de HART, Fieldbus Foundation en FDI gebruikersverenigingen, waar vorig jaar het groene licht voor kwam en die per 1 januari in zou gaan. Dit is inmiddels ook gebeurd, althans een eerste kleine stap: de website www.fieldcommgroep.org is actief geworden.

Let op: dus niet www.fieldcommgroup.COM, want dat brengt u bij Pepperl & Fuchs. Voorlopig geeft de website enkel doorverwijzingen naar de websites van de drie oprichters, de statuten, en inschrijfformulieren. Rob Hulsebos

Marktaandelen van protocollen Toen de ontwikkelingen van industrieel Ethernet zo’n 15 jaar geleden begonnen, was er de optimistische gedachte dat deze technologie de bestaande veldbussen binnen enkele jaren van de markt zou spelen, vanwege de hogere bandbreedte, betere koppelbaarheid, en de globale beschikbaarheid.

Het is inmiddels al wel duidelijk dat dit niet gebeurd is, en de bestaande bussystemen hebben nog steeds een duidelijke plaats in de markt. Rob Hulsebos

Af en toe werd dat ook wel zichtbaar, bijvoorbeeld als de Profibus vereniging aankondigde dat er wéér meer Profibus/DP was verkocht dan in het jaar ervoor. Het Zweedse HMS Industrial Networks kwam begin dit jaar met wat interessante getallen over de industriële netwerkmarkt. Deze getallen zijn gebaseerd op de eigen verkopen, op basis van zo’n drie miljoen ‘Anybus’ modules voor diverse soorten industriële netwerken.

Ook al blijkt daaruit duidelijk dat HMS voornamelijk actief is in de discrete industrie en niet in de procesindustrie, transport of domotica, de getallen zijn desalniettemin interessant genoeg (zie afbeelding).

De bestaande (eerste generatie) veldbussen nemen ongeveer twee derde van de markt in, waarbij Profibus op de eerste plaats staat met 18 procent marktaandeel, gevolgd door Modbus, DeviceNet (sterk in de VS), CC-Link (sterk in Azië) en een hele trits kleintjes. Opvallend is het marktaandeel van industrieel Ethernet in de totale markt: ongeveer een derde. Maar industrieel Ethernet is geen monoliet, het is de verzamelnaam

36.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

voor een twintigtal verschillende protocollen. Grote spelers hierbinnen zijn uiteraard ProfiNet (sterk in Europa), Ethernet/IP (sterk in de VS), Ethercat en Modbus/TCP. Opvallend vind ik de sterke positie van Ethercat in relatie met ProfiNet, gegeven de omvang van belangrijke proponenten Siemens respectievelijk Beckhoff. Onverminderd populair zijn ook Modbus/TCP en (de seriële) Modbus, als we ons realiseren dat het protocol hetzelfde is en even vergeten dat het kabeltje anders is, heeft Modbus toch een marktaandeel van tien procent en is daarmee (nog steeds) de nummer drie, verbazingwekkend voor een vrij oud en technisch verouderd protocol. Als we kijken naar protocolfamilies, dan is Profibus/ProfiNet de nummer 1 met 26 procent marktaandeel, gevolgd door EthernetIP/DeviceNet/ControlNet (16 procent) en Modbus (10 procent) op nummer 3.

Marktaandelen van bussystemen en industrieel Ethernet volgens HMS (bron: HMS Industrial Networks)

Industrieel Ethernet groeit jaarlijks met 17 procent, meer dan twee maal zo hard als de traditionele veldbussen met 7 procent. Deze zijn dus duidelijk nog lang niet passé. Overigens is het moeilijk om in zulke marktonderzoeken duidelijk te krijgen wat nu precies het marktaandeel van TCP/IP is. In de eerste plaats is het als (OSI laag 4) protocol niet te vergelijken met alle anderen, omdat deze complete systemen zijn (invulling van alle OSI lagen). En is een vinkje voor Modbus/TCP (Modbus bovenop TCP/IP) nu óók een vinkje voor TCP/IP? Verder komt CAN/Open ook voor als onderdeel in Ethercat en Powerlink.

Applicatie gerichte oplossingen

USB 3.0 alweer opgevolgd door 3.1

13289

www.a-b-t.nl

uitgestraalde ruis zo veel mogelijk te beperken. Toch raadt Intel aan om géén WiFi of Bluetooth zenders/ontvangers te gebruiken vlak naast een USB 3 poort. Zeker bij goedkopere elektronica zou dit wel eens problemen kunnen opleveren. Maar ook gerenommeerde merken zouden u kunnen verrassen. Uit eigen ervaring weet ik dat mijn voormalige desktop PC, van HP, een fors stoorsignaal had, exact op de 2400 MHz, zoals ik met een spectrumanalyser zag.

Waarschijnlijk is dit de vierde harmonische van de 480 MHz van USB (gelukkig stoort dit de WiFi bij mij thuis niet).

Een jaar geleden is de specificatie voor USB 3.1 uitgekomen (zie Automatie 2014/3). Hierin was al aangekondigd dat er een nieuwe stekker zou komen, maar het heeft nog een maand of acht geduurd voordat de specificatie er eindelijk was. Een van de grote ergernissen bij het gebruik van USB is altijd de vraag waarom de (platte) stekker de eerste keer nooit past. Dan draaien we hem 180 graden, het past dan nog niet, en dan blijkt dat de originele positie toch wel de juiste was. Het feit dat USB een asymmetrische stekker heeft, is het gevolg van een kostenbesparing bij de allereerste versie, die vanwege compatibiliteit nog steeds doorwerkt. Maar dat gaat veranderen. De symmetrische C stekker (na A en B) wordt geïntroduceerd. Deze is alléén bedoeld voor USB 3.1, en lijkt enigszins op de kleine oplaadstekker voor iPads en iPhones. Rob Hulsebos

Wat USB 3.1 nog meer biedt, is een dubbele bandbreedte (van 4,8 naar 9,6 Gbit/s) en de mogelijkheid om grotere elektrische vermogens via de kabel te leveren.

Toevallig liep ik tegen een rapport* van Intel aan over de interferentie die USB 3 kan hebben op draadloze netwerken op de 2,4 GHz band. Uitgestraalde ruis loopt van 0 tot circa 5 GHz, afkomstig van de connector, de kabel, of aangesloten apparatuur. Correct ontworpen elektronica, afgeschermde connectoren en goede kwaliteit kabels kunnen helpen om de

* Intel, ‘USB 3.0 : Radio Frequency Interference Impact on 2.4 GHz Wireless Devices’, april 2012

advertentie

‘Correct ontworpen elektronica, afgeschermde connectoren en goede kwaliteit kabels kunnen helpen om de uitgestraalde ruis zo veel mogelijk te beperken.’

13338 13042

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

.37

Markt & tecHniek

Gasveerconfigurator Het toepassen van de juiste gasveer bij een applicatie vereist vakkennis en Meer informatie is zonder hulp van een specialist vaak Mparts BV, I www.mparts.nl lastig. Bansbach Easylift lanceert daarom de nieuwe gasveerconfigurator, gebaseerd op software van Cadenas. Met behulp van deze configurator kan elke gebruiker voortaan zelf vereiste snelheid, de gewenste einddemping en de gewensde ideale gasveer voor een applicatie in een handomdraai sate eindaansluitingen, genereert het systeem volautomatisch menstellen. Met behulp van dit systeem kan voortaan in een de bestelcode van de opgebouwde gasveer. Aan de hand van aantal muisklikken een standaard of blokkeerbare gasveer deze code kan vervolgens een offerte worden aangevraagd volledig op maat worden samengesteld. Na het ingeven van of direct een order worden geplaatst in het systeem, alsmede kunnen productspecificaties in PDF en 2D en 3D CAD bestanparameters als de gewenste kracht, de slag, de diameter van de zuigerstang/cilinder, de gewenste opties, de den worden gedownload.

TDK Lambda Z+ Air-Parts BV introduceert het 800W model van de TDK Lambda Z+ serie. Net als de 200W en de 400W modellen, is de 800W versie van deze High Voltage Programmeerbare DC voeding verkrijgbaar met spanningen tot 160, 320 of 650Vdc. Hiermee is deze nieuwe voeding perfect in te zetten bij toepassingen zoals ROV’s, ATE systemen, damp depositie processen, als ook in algemene labo en industriële applicaties. Net als de andere voe-

dingen uit de Z+ reeks, is het 800W model uiterst compact (2U), heeft het een universele input (85-265Vac), bereikt het een rendement tot 89 procent en heeft het vijf jaar garantie. Alle Z+ modellen kunnen zowel in constant current als constant voltage mode gebruikt worden. Om nog meer vermogen te bereiken, kunnen tot zes voedingen parallel in master/slave combinatie gekoppeld worden. Om de uitgangsspanning te verhogen of om een bipolaire uitgang te creMeer informatie eren, kunnen tot twee identieke Air-Parts, I www.air-parts.com voedingen in serie worden gekoppeld met externe diodes.

Cepro International sluit zich aan bij Indutrade Benelux De nieuwste telg in de Indutrade-groep Cepro is een toonaangevende organisatie als het gaat om het inrichten van laswerkplekken en het beschermen van de omgeving van lassers. Naast het verzorgen van complete projecten levert het bedrijf ook kant-en-klare beschermingsproducten. Het assortiment van Cepro wordt via een dealernetwerk op de markt gebracht. Het pakket van Cepro bestaat uit werkplaatsinrichting, complete turn-key projecten en producten voor de bescherming tegen schadelijk las-

38.

PRODucTIE EN mAcHINE AuTOmATIsERING PMA 03/2015

Meer informatie Indutrade Benelux B.V., I www.indutradebenelux.com

licht, spatten, hitte en geluidsoverlast.

Met de overname van Cepro realiseert Indutrade Benelux de tweede overname in korte tijd. Indutrade Benelux is de holdingmaatschappij van de in de Benelux gevestigde bedrijven van het Zweedse, aan de Nasday OMX Stockholm beursgenoteerde, Indutrade AB. De Indutrade-bedrijven brengen technische componenten en systemen op de markt en verzorgen service-activiteiten. Het concern richt zich op hoogwaardige technologieën voor industriële nichetoepassingen.

15 & 16 April | Brabanthallen, ‘S-HERTOGENBOSCH

Beter, sneller of juist verantwoorder verpakken?

Bespaar op verpakken of lever juist meer toegevoegdewaarde. Ontdek de laatste ontwikkelingen en verpak de kansen op de grootste en leukste verpakkingsbeurs van Nederland.

Netilities Netilities is de meest compacte en efficiënte grafi sche software tool voor het onderhouden en monitoren van uw PROFINET installatie. Dankzij unieke functionaliteiten als live list, statistieken en PROFINET alarmberichten worden gebruikers direct geïnformeerd wanneer zich een kritieke situatie voordoet.

Netilities genereert een real time live list van het PROFINET netwerk en detecteert apparaten in Data Exchange. De lijst van detecteerbare PROFINET storingen bevat algemene communicatiefouten, configuratiefouten, de status van apparaten, ontbrekende apparaten, verkeerde of dubbele namen van apparaten en dubbele IP-adressen. Netilities biedt daarnaast PROFINET alarmberichten.

Netilities ontvangt alarmberichten wanneer zich een kritieke situatie voordoet. Deze berichten worden gedecodeerd en weergegeven in Netilities. Dankzij deze functionaliteit kunnen gebruikers direct ingrijpen en downtime voorkomen. Gedetailleerde rapporten over de betrouwbaarheid van het PROFINET netwerk kunnen eenvoudig worden gegenereerd en opgeslagen in PDF formaat. De PROFINET alarmberichten zijn ook aan dit rapport toegevoegd. Dit maakt het rapport nog uitgebreider en gedetailleerder.

Label&Print is voor iedereen die zich bezighoudt met printing, labelling en converting binnen de scope van verpakkingen. Label&Print is gelijktijdig met Empack.

Schrijf u vooraf in voor gratis toegang via

Meer informatie PROCENTEC, I www.procentec.com/netilities

www.empack.nl en gebruik hiervoor code

AU2

Organised by Empack Benelux

@EmpackBenelux #Empack 13303

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 03/2015

.39

Markt & tecHniek

Goodbye transmitters

Meer informatie KROHNE Nederland, Maré Boom, m.boom@krohne.com

KROHNE SMARTSENS de eerste serie analysesensoren met geintegreerde versterker technologie die transmitters overbodig maakt. De sensoren verminderen de faalkans, in de verbinding tussen de sensor en het procesbesturingssysteem, en vergemakkelijken het onderhoud van de analysesensoren op een revolutionaire manier.

Toepasbaar voor het meten van pH, Redox en geleidbaarheid binnen het proces. De sensoren zijn HART® 7- gecertificeerd

en gemakkelijk te gebruiken met elk verkrijgbare HART® communicator.

Doordat de sensoren alle informatie in de geïntegreerde versterker opslaan, kunnen ze gemakkelijk offl ine onder gecontroleerde condities gekalibreerd worden. Deze manier van werken bespaart tijd en inspanning, de levensduur van de sensoren kan hierdoor toenemen met een factor 4.

Goedkeuringen en certifi caten zijn beschikbaar voor toepassing in explosiegevaarlijke (zone 0) tot aan hygiënische applicaties.

Intrinsieke veiligheid UNIK 5000 druksensorplatform Het UNIK 5000 druksensorplatform van de productlijn Druck van GE Measurement & Control heeft het Braziliaanse INMETRO-certificaat voor intrinsieke veiligheid en het Chinese NEPSI-certificaat voor intrinsieke veiligheid toegekend gekregen. De UNIK 5000 druksensoren kunnen nu in deze landen worden gebruikt voor toepassingen in gevaarlijke zones in de olie- en gasindustrie, de verwerkingsindustrie, energieopwekking en de mijnbouw. Deze innovatieve druksensoren beschikken al over FM, FMc- en IECEx/ATEX-goedkeuringen, waardoor producenten wereldwijd de UNIK 5000-sensoren kun-

Sitrans LR250

Nieuwe externe gesloten antenne Siemens heef t een nieuwe hygiënische externe antenne met een meetbereik tot 20 meter geïntroduceerd voor de radar-niveautransmitter Sitrans LR250.

De nieuwe antenne is voorzien van TFM 1600 PTFE lensmateriaal, dat is goedgekeurd voor FDA- en USPklasse VI, en gecertifi ceerd door 3-A en EHEDG voor gebruik in hygiënische toepassingen. Ook beschikt de antenne over 17 standaardaansluitingen voor hygiënische processen, zoals die voorkomen in onder andere de voedsel- en genotmiddelen-

40.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

Meer informatie GE Measurement & Control, I www.ge-mcs.com

nen specifi ceren in alle apparatuur die zij voor exportdoeleinden ver vaardigen. Door siliciumtechnologie en analoge circuits te combineren met modulair design en LEAN-productietechnieken, biedt het UNIK 5000 platform nu druksensoren op maat die bestaan uit standaardcomponenten, maar met de nauwkeurigheid en specificaties om te voldoen aan individuele vereisten.

Meer informatie Siemens Industry Automation, I www.siemens.com/sitranslr250

industrie en farmaceutische industrie. De antenne heeft minimaal onderhoud nodig en is eenvoudig schoon te maken, omdat de verzonken lensantenne tijdens de zogenaamde ‘clean-in-place’ (CIP) reinigingscycli niet hoeft te worden gedemonteerd. De tweeaderige, contactloze 25 Ghz radarniveautransmitter is ontworpen voor de continue bewaking van vloeistoffen en slurries in opslag en -procestanks. De Sitrans LR250 is per direct verkrijgbaar.

Meer informatie Gilde Main BV, I www.mcmain.nl en www.gildemain.nl

McMain Field Service Met de module McMain Field Service presenteert Gilde Main de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van onder houdsmanagement en mobiele service in het veld.

Onder deze module vallen de incidentmeldapp en de werkbonnenapp. Beide apps zijn gratis te downloaden vanuit de App Store en via Google Play. Voor koppeling aan een back office systeem levert Gilde Main standaard interfaces, zodat de werkbonnen voortaan eenvoudig vanuit de backoffice kunnen worden verdeeld over de juiste personen. Verder besteedt Gilde Main aandacht aan de Business Intelligence module van McMain. Hiermee is in een handomdraai te zien of de geformuleerde KPI’s wel of niet worden gehaald. Dagelijks worden de resultaten weergegeven in kleurrijke staaf- en cirkeldiagrammen. Standaard beschikt deze module over een serie KPI’s, waarmee relatief eenvoudig gestart kan worden. Zelf KPI’s toevoegen of fi lteren op diverse manieren, bijvoorbeeld op vakgroep of type werkopdracht, behoort eveneens tot de mogelijkheden.

CENTUM VP R6.01 Yokogawa heeft een nieuwe release aangekondigd van het geïntegreerde productiebesturingssysteem CENTUM VP R6.01. Hiermee zet Yokogawa de eerste stap op weg naar een volledig nieuw CENTUM VP-systeem. De eerste R6-uitvoering van CENTUM VP omvat veel meer dan functionele verbeteringen. Zo weten plant operators zich verzekerd van een engineering omgeving in R6 die van plantontwerp tot installatie, inbedrijfstelling en onderhoud of renovatie kan worden gebruikt. Daarnaast is R6 ontwikkeld als antwoord op de meest strenge eisen van veiligheid, betrouwbaarheid en milieuvriendelijkheid.

CENTUM VP R6.01 leent zich voor productiebedrijven in de procesindustrie voor uitvoering, monitoring en besturing van procesomgevingen.

Meer informatie Yokogawa Europe, I www.yokogawa.com/nl

To THE NEXT LEVEL QuadraTherm® de nieuwe thermische flowmeter van Sierra Instruments, meer sensoren, hogere nauwkeurigheid • Meet direct gas massaflow • Heeft geen bewegende delen • Is geheel in 316 productberoerde delen • Heeft geen of nauwelijks drukval • ATEX, Foundation Fieldbus, Profibus, Modbus • Omvat qTherm™ database • Voor de laagste Total Cost of Ownership

T +31(0)13 5287225 I www.a-b-t.nl E info@a-b-t.nl 13289

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

.41

Markt & Techniek

Pump Operation Check Om de besparingsmogelijkheden van ongeregelde pompen vast te stellen, biedt KSB onder de benaming Pump Operation Check een nieuwe dienst.

Wereldwijd zijn er duizenden ongeregelde aggregaten die met de KSB experts de montage van een toerentalregel­s ysteem, de aanpassing van de waaier­d iameter of de moder­n isering de pompmonitoringunit PumpMeter zijn uitgerust. De evaluavan de motor aanbevelen. Eventueel zou ook de verwisseling tie hiervan berust op de meting van de drukken gedurende een representatieve periode. Daarbij worden de meetgegevens van de huidige elektromotor voor een SuPremE-­m otor met uit PumpMeter gelezen zonder dat er de efficiëntieklasse IE4 zinvol kunnen wordt ingegrepen in het proces en zonzijn. Na het uitvoeren van een Pump der dat er enig risico is dat het systeem Operation Check krijgt iedere klant een Meer informatie wordt onderbroken. Als uit de analyuitvoerig rapport over de verkregen KSB Nederland B.V., se blijkt dat een pomp niet in het optiresultaten, inclusief een eff iciëntieI www.ksb.nl male bedrijfspunt loopt, dan kunnen overzicht.

advertentie

The New Valtek GS Control Valve

The Perfect Balance Between Performance and Cost Modular, compact and lightweight, the Valtek GS delivers optimized performance and reliability across all general service flow control applications Flowserve is an industry-leading provider of valves used in a wide variety of global industries

Tel. +31(0)10 - 524 1050 1219 0

42.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

Meer informatie DARE!! Instruments, I www.dare.nl/ instrumenten/veldgeneratoren

De massaflowmeter voor de procesindustrie

Revolutionaire veldgenerator DARE!! Instruments heef t de RadiField ® Triple A ® veldgenerator geïntroduceerd.

Bij de aanschaf van een EMC immuniteit s ys teem is de b elang r ijk s te v r aag niet meer ‘hoeveel Wat ts is er nodig?’, maar ‘ wat voor veldster k te is nodig? ’ In het concept van DARE!! zijn versterkers, combiner, power meters en antennes gecombineerd tot één geïntegreerd apparaat, de geoctrooieerde Field Generator RadiField ® Triple A ® die kabels en combiner overbodig maakt. De veldgenerator combineert het hoogfrequent vermogen in een zogenaamde antenne array. Elke antenne wordt aangestuurd door zijn eigen geïntegreerde breedbandversterker. Daarnaast zijn coupler en twee vermogensmeters, allemaal samengebracht in één compact instrument. Het hoogfrequent signaal, de voeding en de communicatie naar het apparaat, lopen allemaal over dezelfde reguliere coaxiale kabel. Met deze nieuwe en revolutionaire aanpak worden hoge velden tegen veel lagere kosten opgewekt. Dit is te danken aan de hoge mate van integratie en de innovatieve aanpak van het combineren van veld.

Zoekt u een standaard massaflowmeter ook geschikt voor veeleisende applicaties? KROHNE OPTIMASS 6400 is het antwoord.

Met de ontwikkeling van de OPTIMASS 6400 massaflowmeter voor vloeistoffen en gassen verlegt KROHNE de grenzen voor toepassingsmogelijkheden.

OPTIMASS 6400 bereikt superieure resultaten ook onder veeleisende condities, zoals cryogene of hoge temperaturen van –200 tot +400 °C en drukken tot 200 bar.

Geeft continue stabiele meetwaarden dankzij Entrained Gas Management, ook bij 0–100 % gasinsluiting in vloeistoffen, en beschikt over CT goedkeuring voor het ijkwaardig meten van gassen en vloeistoffen (MI002 en MI005).

OPTIMASS 6400 zet de standaard voor nauwkeurigheid en betrouwbaarheid.

KROHNE – Proces instrumentatie is onze wereld.

Voor meer informatieve zie onze website.

13285

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 03/2015

.43

�i nieuws

CoLoFon

Wat hoort een IT’er te weten over Industrial Ethernet?

Er zijn tal van voordelen aan het gebruik van Ethernet op de werkvloer en een aantal cruciale factoren om rekening mee te houden voor een succesvolle implementatie. Er zijn vijf belangrijke zaken welke een IT Professional moet weten over het brengen van Ethernet naar de werkvloer. PI heeft in een korte white paper, vijf cruciale factoren omschreven waar u rekening mee dient te houden als u Ethernet naar de fabriek brengt.

Kijk op www.profibus.nl voor deze white paper.

Redactieraad

HOOFDREDACTIE

wILLEM vAn DER bIJL

Ing. Peter van den Berg, Ing. Lambert van Beukering, Ing. Ton Bol, Ing. Bernard Bos, Ing. Willem van der Bijl, Ing. Frits Boddeman, André Braakman, Ing. Adrian de Bruijn, Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Ing. Peter Korsten, Ing. Tom Kuperij, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim Oxenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Karel Walinga, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With.

HOOFDREDACTIE

LIAM vAn kOERT

De deelname van de redactieraadleden aan het redactieraadteam is uitsluitend op persoonlijke titel.

Uitgave

Workshop IO-Link

Kom IO-Link er varen op 2 juni 2015 tijdens de workshop IO-Link! U krijgt uitleg over de functionaliteiten, de beschikbare componenten, het gemak en de basisregels van het gebruik van IO-Link. Onze experts gebruiken voorbeelden om u te laten zien hoe gemakkelijk het is om de configuratie, PLCintegratie en het apparaat te vervangen.

UITGEVER

JAcO OTTO

Uitgever Jaco Otto (Automatie BV), j.otto@aprmediagroep.nl SALES

Van 6 tot 8 mei is het weer zover…

Het motto van Indumation in 2015 is, ‘optimize & innovate’ en dat past perfect bij PI Belgium. Ook voor de editie in 2015 zullen we als Belgische vereniging deelnemen aan Indumation, we zullen de bezoeker voor lichten over het gebruik van industriële netwerken! Voor een bezoek aan de beurs meldt u aan op www.profibus.be

Automatie BV Bezoekadres: Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postadres: Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: 033 456 70 50 E-mail: info@automatie-pma.com Internet: www.automatie-pma.com

ERIk DE JOng

Advertenties Erik de Jong (Advercom), edejong@advercom.nl

vormgeving APR Media Groep BV, studio@aprmediagroep.nl REDACTIE

bIAncA SchOLTEn

Advertentie- en orderadministratie APR Media Groep BV, orders@aprmediagroep.nl

Abonneeservice Postadres: Postbus 2238, 5600 CE Eindhoven Telefoon: 088 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl REDACTIE

ARC’s European Industry Forum Amsterdam, de metropool in de top vijf van creatieve hotspots in de wereld, was niet voor niets de plek waar dit jaar het ARC’s European Industry Forum 2015 plaatsvond. Ook hier duidelijk te merken dat IT een steeds belangrijkere rol gaat innemen op de werkvloer, met als doel meer transparantie in het productieproces waardoor we meer kunnen produceren. Daarnaast aandacht voor cyber security, industry 4.0 maar ook de rol van de mens en zijn creativiteit. Lees het uitgebreide verslag op: www.profibus.nl

Agenda PI nederland 02/06 Workshop IO-Link 29/09 t/m 02/10 Elektrotechniek - Jaarbeurs 12/11 PROFIdag

44.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 03/2015

Agenda PI belgium 06/05 t/m 08/05 Indumation - Kortrijk Xpo 20/10 PROFIdag

LAMbERT vAn bEUkERIng

REDACTIE

ROb hULSEbOS

Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd. Opzeg gingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

€ 79,- per jaar (excl. BTW) € 140,- per jaar € 35,- 6 maanden € 10,-

Overname artikelen Informeer bij de uitgever.

REDACTIE

hAROLD vAn DEn hAUTEn

REDACTIE

kAREL wALLIngA

REDACTIE

nIck DE wITh

© Automatie BV, 2015 ISSN 0005-1128

AANSPRAKELIJKHEID Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend.

Automatie BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. Automatie BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de uitgever van Automatie BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellec tuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

13235

w w w.automatie-pma.com D E D ATA B A S E A A N K E N N I S E N E X P E R T I S E O V E R P R O C E S -, P R O D U C T I E E N M A C H I N E A U T O M AT I S E R I N G , I N F O R M AT I S E R I N G E N I N S T R U M E N TAT I E

DETECTING PRESSURE PEAKS MADE EASY Manometer LEO 5 with Peak and Record function

Pressure peaks with 5 kHz sampling frequency Records pressure, pressure peaks & temperature Rugged waterproof stainless steel housing Easy operation via touch keys USB- and Bluetooth-interface

Meettechniek B.V.

KELLER Meettechniek B.V.

Businesspark „Zoutman“ | Leeghwaterstr. 25 | NL-2811 DT Reeuwijk Tel. +31 (0)182 399 840 | Fax +31 (0)182 399 841 | sales@keller-holland.nl | www.keller-holland.nl 13335