Automatie | PMA 7 2015 by APR Media

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 59 S TE J A A RG A NG 2015

SIL & Betrouwbaarheid Security & Social Engineering AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 1

28-07-15 12:17

Projekt1 11.02.15 09:11 Seite 1

13366

13366 AUT IFM.indd 1 - Automatie | PMA 7-2015.indb 2 AMG15097 - Automatie

12-05-15 12:17 11:24 28-07-15

INHOUD REDACTIONEEL & AGENDA

OOK NOTIFIED BODIES LATEN WEL EENS EEN STEEKJE VALLEN.

DE ZWAKSTE SCHAKEL OP TRAINING

BEURZEN

IoT-hipheid

Is een “veiligheidscomponent” veilig?

Social Engineering

Achema

PAGINA 02 CROON

PAGINA 07 ABT

HOE BETROUWBAAR IS ‘PARTIAL STROKE TESTING’?

CYBERKRONIEK

HOE TOEPASBAAR ZIJN DRONES IN EEN INDUSTRIËLE CONTEXT?

Testen van veiligheidskleppen

Oude encryptie

Vliegende robots

PAGINA 15 FLEXIM

PAGINA 16 TURCK & LEUZE PAGINA 18 HUDSON

PAGINA 23 ODS

‘INDUSTRIE 4.0 HEEFT GEEN ZIN ZONDER LEAN PROCESSEN’

NEN

Mobiele assistenten voor slimme logistiek

Nieuwe norm en platform voor industriële analyseruimtes

PAGINA 26 CPPB

NEDERLAND PLEIT VOOR ‘SMART REGULATIONS FOR SMART INDUSTRIES’

FHI

BEURZEN

Industrie 4.0 met een Europese bril

Bestaansrecht garanderen door innovaties

Hoe bouw je een lean MES?

PAGINA 32 SCHNEIDER

PAGINA 35 KROHNE

34 MARKT & TECHNIEK

BUSKRONIEK

COLOFON & PI NIEUWS

Warmtecamera op zakformaat

Langzamer Ethernet

PAGINA 38 IN HET PROCESVELD

PAGINA 37 BELDICK & JUMO

PAGINA 40 ENDRESS+HAUSER PAGINA 41 ABT PAGINA 43 VIERPOOL & KLAY

OMSLAG 2 IFM ELECTRONIC OMSLAG 3 PROLEIT OMSLAG 4 KELLER MEETTECHNIEK

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 1

.01

28-07-15 12:17

Voldoet uw productie aan de ATEX-richtlijn?

Installaties in explosiegevaarlijke omgevingen moeten aan

zij niet alleen de opleiding hebben, maar ook de ervaring

hoge eisen voldoen. Dat geldt ook voor de technici die in

om te kunnen adviseren, inspecteren en installeren in

deze omgevingen werken. Croon heeft jaren ervaring met

omgevingen waar het kleinste vonkje grote gevolgen kan

de ATEX-richtlijnen en heeft, als grootste elektrotechnische

hebben. Benieuwd hoe wij veilig werken in explosie-

installatiebedrijf in Nederland, nu een grote groep mede-

gevaarlijke situaties? Neem dan contact op met Kambiz

werkers met het IEC Ex 05-diploma. Dit garandeert dat

Sultani (Kambiz.Sultani@croon.nl) of kijk op www.croon.nl.

13293a

ontwerp . realisatie . maintenance croon.nl

0540.00.662 13293a AUT Adv_DuPont_210x297.indd Croon Elektrotechniek.indd 11 7-2015.indb 2 AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA

16/07/15 17-07-15 10:14 28-07-15 14:13 12:17

REDACTIONEEL

AGENDA Liam van Koert LIAM@THETEXTFACTORY.EU

AUGUSTUS 17-20 IASS Muziekgebouw aan ’t IJ SEPTEMBER 15 IE MOTOREN EVENT 2015 Amersfoort 23-24 KUNSTSTOFFEN NH Koningshof, Veldhoven 29-2 ELEKTROTECHNIEK Jaarbeurs Utrecht 30-1 SOLIDS Ahoy Rotterdam

IoT-hipheid

wee verwijten kreeg ik van een collega in zijn column aan mijn broek. Met een knipoog welteverstaan, maar toch. De eerste was dat ik mijn baard liet staan. De tweede dat ik ongevraagd pseudohippe nieuwtjes van vage fora over The Internet of Things stuur. Nu heeft hij met het eerste punt soms gelijk. Ik sla weleens een dagje over. Maar op hipheid heb ik mezelf al eventjes niet meer betrapt. Ook mijn bakkebaarden zijn inmiddels grijs en hetgeen ik opduikel, is niet heet van de naald. Actueel is het dan weer wel en volgens mij het zoveelste teken aan de wand dat de IoT-profeten toch gelijk krijgen. Oordeelt u zelf. Het eerste bericht dat ik u wil voorschotelen, gaat over Brillo. Het is een nieuw OS van Google, een soort Android light, dat is bedoeld om kleine devices slim te maken. Nu had Google natuurlijk al de huisautomatiseerders Nest, Dropcam en Revolv overgenomen. Jawel, Google komt ook bij u thuis. Maar Brillo kan natuurlijk ook op niet-Google-producten worden geïnstalleerd. Op C.H.I.P. bijvoorbeeld. Deze hipgehypte minicomputer is al een poosje voor 9 dollar via kickstarter - een crowdfunding portal - te koop. Natuurlijk zijn de verzendkosten hoger dan de aanschafprijs, maar dat terzijde. C.H.I.P. heeft om en nabij de grootte van twee AA-batterijen, een 1 GHz processor, 512 MB RAM en 4 Gb aan opslagruimte. Communiceren kan via USB, wifi, bluetooth 4.0, maar niet via LoRa. Wat LoRa is? Mijn laatste hippe vondst. Met LoRa kan je met één AA-batterij een straatlantaarn of ander willekeurig apparaat voor tien jaar aan het internet hangen. Ik hoor mijn collega al denken: erg leuk en eng, al dat Westergasfabriekgeknutsel. Maar wat heeft de industriële lezer daar nu aan? Je gaat toch ook niet met je iPad de fabriek in?

30-1 PUMPS & VALVES Ahoy Rotterdam OKTOBER 3-4 WEEKEND VAN DE WETENSCHAP Diverse locaties 5-8 MOTEK Messe Stuttgart, Duitsland 6-8 ENERGIE Brabanthallen 6-7 TECHNOLOGY FOR HEALTH 1931 Congrescentrum Brabanthallen 6-8 VEILIG WERKT BETER 1931 Congrescentrum Brabanthallen

.03

13293a

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

15 15 14:13 10:14

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 3

28-07-15 12:17

Is een “veiligheidscomponent” veilig? Ook Notified Bodies laten wel eens een steekje vallen. 04.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 4

28-07-15 12:17

De definitie van een “veiligheidscomponent” is opgenomen in de Machinerichtlijn 2006/42/EG en voor een beperkt aantal van deze componenten is een EG-typeonderzoek door een Aangewezen Instantie, Aangemelde Instantie of Notified Body (NoBo) noodzakelijk. Dit artikel laat zien voor welke veiligheidscomponenten dit noodzakelijk is en hoe je als gebruiker zelf kunt controleren of de fabrikant de juiste notified body heeft ingeschakeld. Ook geven we een voorbeeld van een goedkeuring waarbij de notified body een steekje heeft laten vallen. Ing. Nick de With Van standaard component naar veiligheidscomponent Iedereen die werkzaam is in de industrie, niet alleen in de machine-industrie, heeft ondertussen wel kennis gemaakt met veiligheidscomponenten zoals lichtschermen, druk- en positiesensoren, schakelmatten of –bumpers en noodstoprelais. Er zijn leveranciers die voor dezelfde functie - bijvoorbeeld de meting van druk bij een druksensor - zowel standaardcomponenten als ook veiligheidscomponenten leveren. De grote vraag is nu: Wanneer mag je als leverancier een component als veiligheidscomponent op de markt brengen? Veiligheidscomponenten hebben vaak zelf geen gevaarlijk bewegende delen, maar vallen sinds 1995 toch onder het werkgebied van de Machinerichtlijn. Terwijl een definitie van het woord veiligheidscomponent ontbrak in de oude Machinerichtlijn 98/37/EG, is deze wel opgenomen in de huidige. Hieruit valt duidelijk af te lezen dat het gaat om een component die door de fabrikant afzonderlijk in de handel wordt gebracht en die een veiligheidsfunctie vervult.

Definitie veiligheidscomponent Machinerichtlijn 2006/42/EG geeft in artikel 2 lid c de volgende definitie. Een veiligheidscomponent is een component: die een veiligheidsfunctie vervult, die afzonderlijk in de handel wordt gebracht, waarvan het niet en/of verkeerd functioneren de veiligheid van personen in gevaar brengt, en die niet nodig is voor de werking van de machine of die door gewone componenten kan worden vervangen om de machine te doen werken. In de dagelijkse praktijk is er nogal eens onduidelijkheid of een component nu wel of niet een veiligheidsfunctie vervult. Ook hier heeft de opsteller van de huidige Machinerichtlijn in voorzien door in bijlage V een indicatieve lijst van veiligheidscomponenten op te nemen. Deze lijst is te groot om volledig in dit artikel op te nemen, we beperken ons hieronder tot een paar componenten.

Indicatieve lijst met veiligheidscomponenten 2

Beveiligingsinrichtingen voor de detectie van personen.

4 5

Logische eenheden ter verzekering van veiligheidsfuncties. Kleppen met extra voorzieningen voor storingsdetectie voor de beheersing van gevaarlijke bewegingen of machines. Afschermingen en beveiligingsinrichtingen ter bescherming van personen blootgesteld aan bewegende delen die zijn betrokken bij het werk met de machine.

EG-typegoedkeuring Een fabrikant die een veiligheidscomponent op de Europese markt in de handel brengt, is slechts in een beperkt aantal gevallen verplicht om de veiligheidscomponent door een notified body te laten controleren. Deze zogenaamde EG-typegoedkeuring geldt voor de veiligheidscomponenten die expliciet in bijlage IV van de huidige Machinerichtlijn worden benoemd. De oude machinerichtlijn kende deze eis alleen voor drie categorieën. De eerste categorie betreft gevoelige elektrische inrichtingen die zijn ontworpen voor de detectie van personen, zoals bijvoorbeeld lichtschermen en scanners, sensormatten, elektromagnetische detectoren. De tweede categorie omvat logische eenheden voor tweehandenbediening en de derde categorie betreft automatisch bewegende schermen voor de beveiliging van metaalpersen en spuitgietmachines.

Bijlage IV veiligheidscomponenten EG-typegoedkeuring Hieronder is alleen het overzicht van de veiligheidscomponenten uit bijlage IV weergegeven: 19 Detectoren voor de aanwezigheid van personen. 20 Aangedreven beweegbare afschermingen met vergrendeling voor de machines, bedoeld in de punten 9, 10 en 11. 21 Logische eenheden voor veiligheidsfuncties. 22 Kantelbeveiligingsinrichtingen (ROPS). 23 Constructies ter bescherming tegen vallende voorwerpen (FOPS).

Verplichte certificatie Zowel een veiligheidsdruksensor (met interne logica) als een veiligheidsrelais of een veiligheids-PLC zijn logische componenten die afzonderlijk in de handel worden gebracht en vallen daardoor onder punt 21 van bijlage IV van de Machinerichtlijn. Hier staat dat alle “logische eenheden voor veiligheidsfunc-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 5

.05

28-07-15 12:17

ties” een EG-typeonderzoek door een notified body (NoBo) dienen te ondergaan. Dit betekent dat naast alle traditionele veiligheidsrelais ook programmeerbare veiligheidscomponenten, zoals veiligheids-PLC’s en dus ook veiligheidsveldbussen, NoBo-plichtig zijn. Voor programmeerbare veiligheidssystemen en configureerbare veiligheidssystemen met embedded software wordt de certificering van zowel de hardware als de software uitgevoerd volgens de SIL-norm EN 61508:2010, omdat deze strikte eisen stelt aan zowel het hardware- als het softwareveiligheidsontwerp.

“NANDO” Een NoBo is een door een lidstaat aangewezen instantie, gevestigd op het grondgebied van de lidstaat, die tot taak heeft de conformiteit van een product met de eisen van de van toepassing zijnde richtlijn te beoordelen. Bij veiligheidscomponenten is het zoals hiervoor vermeld in bepaalde gevallen noodzakelijk om een NoBo in te schakelen. Veiligheidscomponenten waarbij de inschakeling van een NoBo verplicht is, mogen pas in de handel worden gebracht indien de conformiteit met de eisen van de richtlijn door de NoBo is vastgesteld. De naam en het certificaatnummer van de NoBo moet op de EG-verklaring van overeenstemming van de veiligheidscomponent worden vermeld. De fabrikant van de machine blijft echter verantwoordelijk en aansprakelijk voor de veiligheids- en gezondheidsrisico’s van de machine. Er zijn in totaal ongeveer 1600 aangemelde instanties of NoBo’s door de lidstaten aangewezen. Deze instanties zijn vermeld in de NANDO-database (New Approach Notified and Designated Organisation), die kan dienen als een waardevolle bron voor Europese bedrijven met vragen of opmerkingen over kwaliteitsnormen en evaluatie.

NoBo’s dienen te beschikken over personeel met voldoende technische competenties en voldoende bek waamheden om de conformiteitsbeoordelingsprocedures uit te voeren. Voorts dienen zij onafhankelijk, onpartijdig en integer te zijn. In bijlage XI van de Machinerichtlijn zijn de minimum criteria voor de aanmelding voor NoBo’s opgenomen. Figuur 1 Koppelrelais type X. Bron: Training praktische toepassing PL en SIL FUSACON B.V.

Koppelrelais SIL 2 of toch niet? (1) Onlangs had een elektrotechnisch aannemer een bediencentrale voor de bediening op afstand (BopA) van meerdere bestaande sluizen en bruggen (objecten) gerealiseerd. Hier-

De NANDO-database is te raadplegen via een website van de Europese Commissie. In het overzicht hiernaast zijn enkele belangrijOverzicht websites Europese Commissie ke links en ook de link naar de NANDO-website weergegeven. DoorzoeOnderwerp ken van de website kan door te kiezen Europese Commissie Machinebouw voor Richtlijn 2006/42/EC Machinery bij “Legislation” en dan bij “Article Uitleg Machinerichtlijn 2006/42/EG or annex:” voor bijvoorbeeld “21. LoOverzicht aangewezen instanties (NANDO) gic units to ensure safety functions”. Er kan dus per item van bijlage IV van Rapid Alert System for non-food de Machinerichtlijn worden bekeken dangerous products (RAPEX) welke notified bodies dergelijke comRaad voor de Accreditatie (RvA) ponenten mogen behandelen.

Website goo.gl/QOp3f6 goo.gl/pGZTU9 goo.gl/Mm6NR2 goo.gl/MYnkBS goo.gl/8C5FLP

Controle NoBo’s De Europese lidstaten dienen bij aanmelding en na goedkeuring regelmatig te beoordelen of de aangemelde instanties (notified bodies) voldoen aan de gestelde criteria. In Nederland wordt deze beoordeling uitgevoerd door de Raad van de Accreditatie (RvA). De primaire taak van de RvA bestaat uit het accrediteren en geaccrediteerd houden van conformiteit verklarende organisaties, zodat het vertrouwen in de kwaliteit van producten en diensten ook echt gerechtvaardigd is.

06.

bij werd gebruik gemaakt van een centrale veiligheids-PLC (F-PLC_1) in de bediencentrale, gekoppeld aan een lokale veiligheids-PLC (F-PLC_2) op de sluis of de brug. Om vanuit de bediencentrale een noodstop op het object te kunnen genereren werd de lokale veiligheids-PLC middels een “veilig” koppelrelais (type X) aangesloten op het bestaande noodstopcircuit. Zie figuur 1.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 6

28-07-15 12:17

Applicatie gerichte oplossingen

13289

www.a-b-t.nl

lijk of hoger is dan 90%. Gezien de beperkte diagnosemogelijkheden kan bij de component (type X) een SIL 2 niet worden gehaald.

Koppelrelais SIL 2 of toch niet? (3) Nader onderzoek van de producten van de leverancier leerde dat hij ook een identiek koppelrelais (type Y) in zijn programma heeft met een Hardware Fault Tolerance van 1 (HFT=1). Zie figuur 2.

De opdrachtgever had als eis gesteld Figuur 2 Koppelrelais type Y. dat de noodstopfunctie zou voldoen Bron: Training praktische toepassing PL aan Safety Integrity Level 2 volgens de en SIL FUSACON B.V. EN 62061:2005. De elektrotechnisch aannemer heeft daarom gezocht naar een NoBo-gecertificeerd koppelrelais dat voldoet aan SIL 2. De Europese NoBo is al jaren actief met certificatie van veiligheidscomponenten en wordt door diverse fabrikanten ingeschakeld. Het NoBo-certificaat, geleverd bij het betreffende koppelrelais (type X), gaf de volgende bedoelde applicatie: “Het koppelrelais vervult de eisen van de relevante productnormen. Ze kan als beproefde component in veiligheidsapplicaties worden toegepast tot en met SIL 2 volgens IEC 61508/ IEC 61511/ EN 62061 en PLd volgens EN-ISO 13849. Het bereikte SIL en PL niveau wordt bepaald door de structuur (HFT) en de in een externe veiligheidsunit gerealiseerde diagnose.”

Koppelrelais SIL 2 of toch niet? (2) De bij de component (type X) meegeleverde documentatie gaf niet duidelijk aan of de component intern wel redundant met een Hardware Fault Tolerance van HFT=1 was opgebouwd. Om deze reden is het koppelrelais fysiek geopend en bleek dat er intern slechts 1 printrelais werd toegepast. Bij een falen van dit interne relais (bijvoorbeeld door verkleving van het contact of een mechanische blokkering in gesloten toestand) zou de noodstop van de F-PLC_2 nooit meer bij het bestaande noodstopcircuit aankomen! Met andere woorden de Hardware Fault Tolerance was slechts HFT=0, zodat bij 1 fout de veiligheidsfunctie verloren zou gaan. Volgens Tabel 5 van de EN 62061 - de SIL-norm voor machines - is, bij een HFT=0, een SIL-claim van SIL 2 alleen haalbaar bij een Safe Failure Fraction, die geING. NICK DE WITH IS TÜV CERTIFIED FUNCTIONAL SAFETY ENGINEER EN ALS SENIOR CONSULTANT WERKZAAM BIJ FUSACON B.V. HIJ IS DOCENT BIJ NEN EN LID VAN DE NEDERLANDSE NORMCOMMISSIE NEC 44 EN DE INTERNATIONALE WERKGROEP IEC TC44/WG7.

Het NoBo-certificaat geleverd bij dat koppelrelais (type Y) gaf de volgende bedoelde applicatie: “Veilig koppelrelais voor contactvermenigvuldiging. De component kan met toepassing van externe diagnose (DC>=99%) in applicaties worden toegepast tot en met SIL 3 volgens IEC 61508/ IEC 61511/EN 62061 en categorie 4 PLe volgens EN-ISO 13849.” Blijkbaar is de notified body hier “meer zeker” van zijn zaak en wordt de component als veilig koppelrelais omschreven. Na de confrontatie van de betreffende notified body met deze praktijkcase, kwam de bevestiging dat koppelrelais type X niet voldoet aan SIL 2 en dat er voor SIL 2 twee stuks van koppelrelais type X toegepast moeten worden. De notified body gaf aan dat het certificaat van type X aangepast gaat worden en dat de fabrikant aangeschreven zou worden om de documentatie aan te laten passen.

Conclusie In de dagelijkse praktijk komt het met enige regelmaat voor dat een NoBo een steekje laat vallen en een product certificeert dat niet voldoet aan de huidige technische eisen, zoals vastgelegd in de Europese normen. Enerzijds komt dit (naar de mening van de auteur) omdat de Raad van de Accreditatie de technische kennis van de NoBo onvoldoende controleert. Anderzijds is er (wederom naar de mening van de auteur) bij sommige notified bodies onvoldoende zelfreinigend vermogen aanwezig en geldt ook hier de spreuk: “Wiens brood men eet diens woord men spreekt.” Het blijft daarom belangrijk voor een afnemer van veiligheidscomponenten de veiligheidseisen uit de gebruiksaanwijzing, maar ook de correctheid van de NoBo-certificering van de component nauwgezet te controleren.

INFORMATIE

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 7

.07

28-07-15 12:17

De zwakste schakel op training

Social Engineering We denken dat we onze systemen goed beveiligd hebben tegen hackers, met firewalls, intrusion detectors, netwerksegmentatie, IEC-62443 et cetera. Maar de zwakste schakel wordt vaak vergeten: de mens. Rob Hulsebos

wee jaar geleden kreeg mijn buurvrouw een e-mail van haar bank dat de rekeninggegevens bevestigd moesten worden, en of ze die opnieuw wilde invoeren. Toen ze dit na een week nog niet gedaan had, werd ze gebeld door een goed Nederlands sprekende vrouw, die haar overtuigde om dat nu toch snel te doen. Nadat dit gedaan was, werd haar pc opeens erg traag. Later bleek dat er zo’n twintigduizend euro eerst van de spaarrekening naar de lopende rekening was overgeheveld, en direct daarna overgeboekt naar een garage, waar er een auto van betaald werd.

08.

Uiteraard zouden wij hier nooit intrappen, toch? Het is een voorbeeld van de steeds professioneler wordende “social engineering” technieken van hackers-criminelen, die op deze manier achter uw geld aan gaan, dan wel een manier krijgen om bij een bedrijf binnen te komen. Vroeger kregen we ook wel eens valse ‘betalingsherinneringen’ per fax binnen, maar bij de financiële administratie werden die er wel uitgepikt. E-mails kunnen bij iedereen in een bedrijf binnenkomen, en dat maakt de kans dat iemand er op reageert vele malen groter is. De gevolgschade kan dankzij eventuele malware ook nog eens veel omvangrijker zijn.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 8

28-07-15 12:17

Een defi nitie van social engineering is: met psychologische manipulatie mensen zo ver krijgen dat ze bepaalde acties uitvoeren of confidentiële informatie vrijgeven. Men doet zich voor als iemand anders en maakt gebruik van de nieuwsgierigheid, medelijden, angst of naïviteit van het slachtoffer. Eventueel kan er een tweede persoon benaderd worden, waarbij de eerder verkregen informatie weer wordt gebruikt om vertrouwen te wekken. Social engineering is dus nadrukkelijk ook het niet gebruik maken van technologische middelen - waar we meestal aan denken bij hacken -. Het is daarom erg goedkoop te doen. En hoe groter de benaderde organisatie, des te beter het werkt. Een tweede voorbeeld van social engineering is: de “employee van Microsoft” die belt, en heeft gezien dat uw pc besmet is met malware. Hij wil helpen met het opschonen van de pc, maar daarvoor moet u eerst een bepaald programma installeren, waarna op afstand de controle kan worden overgenomen. Uiteraard is dit voor IT-professionals erg d o or z ic h t ig , m a ar een gemiddelde gebr uiker is al snel over tuigd en doet precies wat hem of haar gev r aagd wordt. Daarna wordt de pc ingezet voor duistere doeleinden. De term “social engineering” klinkt niet eens zo slecht, maar als we het “babbeltruc” noemen klinkt het opeens wel anders. Eigenlijk is ook het gebruik van het woord “engineer” ook verkeerd. Social engineering op zich is geen hacken, maar het laatste hoort er wel vaak bij.

Kevin Mitnick Een van de meest bekende social engineers is de Amerikaan Kevin Mitnick, die een aantal jaren in de gevangenis heeft gezeten vanwege een groot aantal digitale inbraken. Tegenwoordig gebruikt hij zijn kennis en ervaring om bedrijven te helpen bestand te zijn tegen social engineering. Hij heeft - in 2002 al - een boek geschreven getiteld “The art of deception - controlling the human element of security”. Toevallig kwam ik onlangs een exemplaar tegen en na het lezen ervan is wel duidelijk dat er sindsdien nog maar heel weinig is veranderd.

Volgens Mitnick is het veel makkelijker om iemand gewoon om zijn wachtwoord te vragen, dan om met speciale software in een systeem in te breken en het wachtwoord proberen te decrypten uit opgevangen netwerkverkeer of gekraakte databases. Maar dat was nog in een tijd waarbij internet niet zo alomtegenwoordig is als nu. Vandaag de dag is bellen ongebruikelijker, e-mails sturen met besmette attachments en websites infecteren is meer van deze tijd, makkelijker, sneller, en met meer kans op succes.

Vormen van social engineering Er bestaan heel veel vormen van social engineering. Dankzij internet heeft dit er nog een dimensie bijgekregen; niet alleen via de telefoon, maar ook via e-mail, social media, games, mobiele apparatuur etc. is het mogelijk om potentiële slachtoffers te benaderen.

Voorbeelden van phishing: Gegevens en wachtwoord van bankrekening / creditcard / internetaansluiting opnieuw invoeren Bankrekening / creditcard gaat geblokkeerd worden Aankondiging van een grote erfenis Familielid / collega x is overleden Belastingdienst gaat een bedrag afschrijven Betalingsherinnering! Incassobureau b gaat u dagvaarden Spaarrente gaat naar beneden Tips om besmetting met Ebola te voorkomen Aflevertijdstip van uw bestelling Voorkom fraude, verifieer uw gegevens iPhone x nu leverbaar in Nederland

“Phishing” is de beschrijving voor een techniek waarmee een potentieel slachtof fer een e-mail krijg t met een bepaald gevaar, zoals: uw rekening wordt geblokkeerd, de deurwaarder komt langs, uw pc is geïnfecteerd, etc. Men wordt dan naar een ver valste website gelokt die, op enkele aanpassingen na, een kopie is van het origineel. Daar kan men dan persoonlijke gegevens “valideren”, zoals in het openingsvoorbeeld. Vroeger waren zulke e-mails nog wel makkelijk te herkennen door het aantal grammaticale fouten, maar dat is al lang niet meer zo! Ook wordt u niet meer opgebeld door slecht Engels sprekende Nigerianen of Indiërs, maar door foutloos sprekende Nederlanders. “ Uiter aard” cont roleren velen de URL van de website waar ze uit gaan komen, bijvoorbeeld door met de muis op de verwijzing te gaan staan - de browser laat dan zien naar welke website men doorgestuurd gaat worden. Maar hier is een heel subtiele t r uc mogelijk : er wordt ge werkt met andere karakters die lijken op de echte. Een simpel voorbeeld: een l - de letter - ver vangen door een 1 - het cijfer -, bijvoorbeeld www.goog1e.com, of een o - de letter

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 9

.09

28-07-15 12:17

- door een 0 - het cijfer -, bv www.b0l. com, of een letter uit een niet-Latijns alfabet. Men komt dan op een volkomen andere website uit. Dit wordt ook wel “URL Spoofing” genoemd. Een variant van phishing is “spear phishing”, waarbij ook persoonlijke informatie van het potentiële slachtof fer wordt ingezet. Hoe weet een hacker waar de interesses van iemand liggen? Hier bij wordt dankbaar gebruik gemaakt van alle social media. De hier gevonden informatie kan dan gebruikt worden om een zeer persoonlijke e-mail te componeren die ook nog eens lijkt af te komen van een familielid (Facebook) of (ex-) collega (LinkedIn). Dit maakt de kans dat u ergens op gaat klikken een stuk groter!

Volgens Mitnick is het veel makkelijker om iemand gewoon om zijn wachtwoord te vragen, dan om met speciale software in een systeem in te breken.

Het zgn. “whaling” is een variant van spear fishing waarbij specifiek de directie van een bedrijf wordt benaderd. Het kan dan gaan om zogenaamde aanstaande fiscale of juridische problemen voor een bedrijf, informatie over concurrenten, etc. Het is ook mogelijk dat medewerkers een e-mail zogenaamd van hun directeur ontvangen, met het verzoek een bepaalde betaling naar een ander rekeningnummer over te maken, of om goederen naar een ander adres te sturen. Eerder dit jaar werd dit grootschalig uitgeprobeerd op werknemers van KPMG.

Met “click-jacking” wordt iemand door te klikken op een knop met de tekst “Like” of “Share” naar een besmette website gestuurd. Tenslotte kennen we nog “cloning”, waarbij een originele, legitieme e-mail subtiel wordt veranderd en nog eens wordt verstuurd, in de hoop dat de ontvanger nog weet dat hij het origineel al gezien heeft en vertrouwt, en hopelijk nog eens klikt, maar nu op de valse kopie.

Zelf proberen? Voor wie zelf eens wil proberen hoe goed men is in het herkennen van phishing hebben we onderstaande lijst met (quiz) websites samengesteld. Schrik niet van de vreemde url, dit is een URL shortener van Google. De onderste is de enige Nederlandstalige van Ziggo: https://goo.gl/gHcfAI http://goo.gl/lf64Z9 https://goo.gl/x1bGkX http://goo.gl/6AaXOf https://goo.gl/gkkzUv Geen 100% gescoord? U bent niet de enige: slechts 3% gaat niet in de fout. Vroeger was phishing nog wel eens makkelijk te herkennen, omdat de e-mails nooit op naam gesteld waren maar altijd aan een groep gericht, en vol stonden met spelfouten. Dat is nu wel anders - ze zijn op naam gesteld, foutloos

10.

geschreven, en als de ontvanger het lokaas negeert bestaat er een kans dat men nog eens opgebeld wordt. Met andere woorden, de phishing wordt steeds professioneler en het blijft dus belangrijk voldoende achterdocht te houden. Daarnaast kunnen ook technische maatregelen nog helpen.

Technische maatregelen Het ‘ergens op klikken’ in een e-mail is vaak het startpunt voor de installatie van malware. De social engineer heeft u zover gekregen dat u dit gaat doen (ondanks alle awareness training), en dan is zijn taak voltooid. Het bij de e-mail aangehechte plaatje, document, spreadsheet, pdf, executeerbaar programma, etc. wordt aangeklikt en de erin aanwezige malware begint te lopen, of u gaat vrijwillig een externe website bezoeken en wordt dáár geïnfecteerd. De malware maakt dan waarschijnlijk misbruik van zwaktes in het systeem, kan zichzelf blijvend installeren en dan aan zijn echte taak beginnen. Hier heeft de techniek nog een kans, bijvoorbeeld door malware te blokkeren, installatie te voorkomen, bezoeken van dubieuze websites te voorkomen, etc. Uiteraard zien we ook hier weer: een systeem dat achterloopt en nog oude software actief heeft, is sneller de klos. Indien een systeem geheel up-to-date is en er sluipt onverhoeds toch een phishing e-mail doorheen, dan kan de malware zichzelf niet installeren en is infectie voorkomen. Uiteraard kan zeer geavanceerde malware soms toch door alle verdedigingslinies heen breken, dat is niet te voorkomen. Maar met personeel dat een gezonde portie argwaan heeft tegen allerlei mogelijk verdachte e-mails wordt de kans hierop al een stuk kleiner. Een awareness training is dus net zo goed onderdeel van een cybersecuritybeleid als de technische maatregelen.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 10

28-07-15 12:17

BEURZEN

Achema Belangrijke beurs in onze branche Het beursklimaat in Duitsland is duidelijk anders dan in Nederland. Onlangs bezocht Automatie de Achema beurs in Frankfurt. Achema is dé vakbeurs voor de chemische en procesindustrie die werd gehouden van 15 tot en met 19 juni 2015.

Meer dan 166.000 deelnemers bezochten de beurs om de producten en diensten te ervaren van 3.813 exposanten. ‘We zijn heel blij dat niet alleen de cijfers mooi zijn, maar dat ook de beoordeling een score kreeg van “erg goed” van de bezoekers.’ zei Dr.-Ing Thomas Scheuring en vervolgde ‘de atmosfeer was fantastisch en we hebben een prima terugkoppeling gekregen van de deelnemers.’ De exposanten vertegenwoordigden maar liefst 56 landen. Deze editie toont een kleine groei in aantal exposanten ten opzichte van de voorgaande in 2012. Het bezoekersaantal is vrijwel gelijk gebleven. Ook het uitgebreide congresprogramma met ongeveer achthonderd lezingen was een succes en zeer goed bezocht. Met name de paneldiscussie over bio-economie versus schaliegas scoorde hoog. Het uitgebreide programma en het grote aanbod aan producten en diensten leidde ertoe dat de meeste bezoekers de beurs meer dan een dag bezochten. Kwamen driekwart van alle bezoekers in 2012 uit Duitsland, tijdens deze editie is het aandeel bezoekers van buiten Duitsland gestegen tot bijna 55%. Dat is een significante verandering. De internationale belangstelling was groot uit China, wat ook wel bleek uit het grote aantal Chinese exposanten. Achema is opgedeeld in elf exposantengroepen. De grootste groei van deze elf

DE VOLGENDE EDITIE VAN ACHEMA VINDT OPNIEUW PLAATS IN FRANKFURT EN WORDT GEHOUDEN VAN 11 TOT 15 JUNI 2018. ZIE OOK WWW.ACHEMA.DE

werd gerealiseerd door de farmaceutische industrie, verpakken en bedrijfslogistiek. Opvallend was ook dat de ontwikkeling van Industrie 4.0 zich ook een weg begint te banen naar de procesindustrie waardoor verdere stappen in de automatisering kunnen worden gezet. Tijdens de beurs zijn, tijdens de lezingen, belangrijke maar tegelijk ook zorgelijke trends getoond. De zorg die geuit werd is dat Duitsland en Europe geleidelijk achter gaan lopen als aantrekkelijke vestigingsplaatsen voor proces gerelateerde industrieën. Alleen wanneer een opvallende vooruitgang wordt gerealiseerd in het innovatieklimaat kan een gezonde wedloop met de rest van de wereld plaatsvinden. ‘Het streven naar een beter innovatieklimaat betekent niet alleen grote aandacht voor een innovatiecultuur, maar we moeten zeker ook de verandering aandurven en omarmen. Anders gaat deze buiten Europa plaatsvinden en gaan we serieus achter lopen.’ aldus Wolfgang Büchele, voorzitter van de raad van bestuur bij Linde. De CEO van Bayer Technology Services, de heer Dirk van Meirvenne, beaamde dit en verzocht eveneens de chemische industrie om te concentreren op innovatie. Diverse Duitse bedrijven waren prominent aanwezig in hal 11, de hal waar we met Automatie grote belangstelling voor hebben. Siemens was uiteraard prominent aanwezig, maar ook de bedrijven Endress + Hauser, Krohne, ABB, Yokogawa en vele anderen hadden flink uitgepakt. Er was grote drukte op de stands en in de gangpaden, ofschoon her en der ook wat rustige plekken te vinden waren. Tijdens een persconferentie van Siemens zei de heer Peter Herweck, CEO Proces industrie en drives: ‘Digitalisering maakt het leven aantrekkelijker en eenvoudiger. Vele installaties in West Europa zijn 40 jaar in gebruik. Digitalisering kan enorm helpen om nu nog steeds succesvol te blijven en een gezond voortbestaan te verzekeren. Luisterend naar onze klanten blijkt dat verdergaande automatisering nodig is, met compleet geïntegreerde digitale processen en de intelligente omzetting van big data naar big/smart data.’ Peter Herweck, CEO Proces industrie en Peter Herweck geeft een voorbeeld van drives een traditioneel autocad-achtig beeld van een fabriek en een modern fotoachtig beeld van dezelfde fabriek verrijkt met actuele procesdata en legt uit dat de voordelen te halen zijn uit de hierdoor verlaagde Capex en een optimalisatie van de Opex. Ook hier dus een roep om innovatie. Overigens heeft Peter Herweck hierbij met geen woord over Industrie 4.0 gesproken. Wonderlijk.

INFORMATIE

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 11

.11

28-07-15 12:17

Handmatig testen beter?

12.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 12

28-07-15 12:17

Testen van veiligheidskleppen Hoe betrouwbaar is ‘partial stroke testing’? Functionele veiligheid wordt steeds vaker “standard practise” bij bedrijven in de chemische en olie- & gasindustrie. Het is een techniek die, met behulp van de SIL-methode, de procesrisico’s in de installatie aantoonbaar op een acceptabel niveau kan brengen. Leon Heemels en Henk Hinssen

onder teveel in de details van de methode te duiken: er wordt gebruik gemaakt van veiligheidskringen om de SILveiligheidsfuncties (SIF’s) uit te voeren. De betrouwbaarheid van deze kringen dient minimaal zo groot te zijn als de mate van risico’s die ze moeten verlagen. Dit leest misschien wat cryptisch, maar de betrouwbaarheid is in ieder geval van groot belang. De veiligheidsfunctie bestaat uit een metend element, een veiligheids-PLC en een acterend element. Voor deze elementen zijn twee factoren in gelijke mate bepalend, namelijk de faalkans en de testperiode. Regelmatig testen is dus noodzakelijk. Speciale hulpmiddelen zijn daarbij nuttig. Zo is het over een korte slag laten bewegen van de veiligheidsklep - het acterend element - een mogelijkheid om de functie van de klep te testen zonder het proces stil te zetten. De korte slag van bijvoorbeeld 15%, “partial stroke testing” (PST) genoemd, toont de beweging en de goede werking aan. Tenminste, dat is de intentie. Toch zijn de eindgebruikers daarvan niet altijd overtuigd. De werkgroep functionele

veiligheid van het WIB heeft PST onder de loep genomen en we geven in dit artikel de ervaringen.

Visie van WIB Waarom zijn plant owners en eindgebruikers terughoudend om PST voor kleppen - op grote schaal - toe te passen? WIB heeft een groot en significant ledenbestand van eindgebruikers in de procesindustrie, waaronder veel grote en middelgrote (petro-)chemische industriële bedrijven. Gedurende de afgelopen 10 jaar zijn specialisten van WIB-leden zeer nauw betrokken geweest bij de technologische ontwikkeling en de beoordeling van de toepassing van PST-methodieken. PST is een techniek die in de laatste 20 jaar is ontwikkeld om, door het uitvoeren van een geprogrammeerde en gedeeltelijke klepslag, tijdens bedrijf een fail-safe procesklep te kunnen testen op beschikbaarheid van de veiligheidsfunctie. Fabrikanten claimen dat de diagnostische data die hierbij gegenereerd wordt, gebruikt kan worden voor de PFD (Probability of Failure on De-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 13

.13

28-07-15 12:17

‘Van bestaande PST-oplossingen kunnen de juiste Diagnostische Dekking Factoren niet bepaald worden.’ mand) berekening van de klep. Als volgens de diagnostiek van de PST de veiligheidsfunctie van de klep niet meer kan worden gegarandeerd, wordt een alarm gegenereerd.

WIB’s advies op dit moment over toepasbaarheid van dit systeem is: Gebruik PST voor reductie van de PFDavg alleen in die situaties waar geen andere oplossingen voorhanden zijn.

Deze aanbeveling is het resultaat van jarenlange nauwe betrokkenheid bij het uitvoeren van testen en analyses door specialisten uit de disciplines functionele veiligheid en eindelementen (kleppen), werkzaam in een groot aantal industriele procesinstallaties van eindgebruikers. Dit advies is binnen WIB gecommuniceerd in de vorm van een intern rapport. De onderbouwing is gebaseerd op een aantal hoofdpunten, die in combinatie tot het negatieve gebruikersadvies hebben geleid. Deze hoofdpunten zijn: Bestaande PST-oplossingen zijn ongeschikt voor het uiteindelijke gebruiksdoel. Van bestaande PST-oplossingen kunnen de juiste Diagnostische Dekking Factoren (DCF, Diagnostic Coverage Factor) niet bepaald worden; deze zijn nodig om de PFDavg waarde te kunnen verlagen. Voor het vaststellen van de juiste DCF is kennis nodig van de klep fail-to-safe en fail-to-danger verhoudingen. Ook is hiervoor kennis nodig over welke faalmodi detecteerbaar zijn en van historische faaldata. WIB hecht weinig waarde aan de DCF’s die in certificaten en publicaties genoemd, maar niet onderbouwd, worden. De DCF hangt bovendien af van een aantal instellingen die de eindgebruiker zelf kan kiezen.

Bestaande PST-oplossingen zijn niet in staat om een robuust faalalarm te genereren. Het wordt aan de eindgebruikers overgelaten om deze waardes op de juiste wijze in te stellen; fabrikantinstructies zijn hiervoor niet voorhanden of ontoereikend. Een verkeerde instelling kan zowel overlast als schijnveiligheid creëren. Bestaande PST-oplossingen zijn onnodig en onacceptabel complex. Simpele oplossingen zijn een absolute “must” voor veiligheidssystemen. PST-systemen zijn duidelijk niet volwassen, de terminologie is onduidelijk en niet consistent en er zijn te veel parameters die ingesteld moeten worden die niet essentieel zijn voor de PST- functie en de PST-interface onoverzichtelijk maken. Van huidige PST-systemen zijn (meestal) geen “spurious trip” frequentiewaardes bekend. Dit zijn essentiële data die de operationele acceptatie en het vertrouwen in deze oplossing moeten onderbouwen. Een magneetventiel is de standaardmethodiek om de klep te schakelen van haar operationele naar haar veilige positie. Om de diagnose van deze functie mogelijk te maken, wordt deze bij een aantal PST-installaties geïntegreerd in het PST-device, echter ten koste van de betrouwbaarheid van deze “schakelfunctie”. De interpretatie van diagnostische gegevens van een PSTsysteem vereist zeer specialistische kennis die bij de eindgebruiker vaak niet aanwezig is, bijvoorbeeld: de DCF’s die in de documentatie van de fabrikant genoemd worden, vereisen vaak uitvoering van een volledige klepsignatuurtest en analyse van de testdata. De huidige PST-systemen worden vanaf de eerste dag geacht volledig operationeel en ingeregeld te zijn; er is geen rekening gehouden met de noodzaak van het “in-bedrijf” afregelen en optimaliseren. Leveranciers van de huidige PST-oplossingen onderschatten het effect op de plantoperatie. Wanneer zich een PSTfaalalarm voordoet, moet de plantoperator de juiste actie

INFORMATIE

14.

WWW.WIB.NL MANAGER@WIB.NL

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 14

28-07-15 12:17

ondernemen. Deze acties worden op voorhand vastgelegd in het operatorprotocol. Het komt echter vaak voor dat de operator deze PST-systemen niet uit bedrijf kan nemen bij een PST-faalalarm. Afhankelijk van de applicatie kan de introductie van een PST-systeem nieuwe faalmechanismen introduceren (mogelijk blokkeren in vaste stof/vervuilende media). Volgens IEC61511 heeft de DCF geen invloed op de Hardware Fault Tolerance (HFT) van het SIS ontwerp. Als DC zou worden geclaimd, dan moet deze gelijk met de beveiliging ook worden getest. De route naar de huidige PST-kennis van de WIB was er een van ups- en downs; in verschillende werkgroepen hebben wij ons meer dan een decennium lang actief bezig gehouden met het beoordelen en testen van PST-technologieën. WIB is van oordeel dat er zeker toegevoegde waarde is in het implementeren van deze technologie, maar niet ter verlaging van de PFDavg met de huidige technologieën. Onze ledenbedrijven zijn niet in staat geweest om veel van hun geïnstalleerde PST-systemen in bedrijf te houden voor het doel waarvoor die werden aangeschaft. De huidige technologie is nog niet voldoende uitontwikkeld. WIB vertegenwoordigers zijn actief in verschillende fora en workshops (Valve World, Texas A&M symposium etc.) waar dit onderwerp en zijn verschillende gebruiks- en veiligheidsaspecten gepresenteerd, verspreid en besproken zijn. En ook is WIB discussies gestart onder eindgebruikers, leveranciers en certificeringsinstituten over de waarde en effectiviteit van de huidige PST-SIL-certificaten. WIB vindt dat deze certificaten schijnveiligheid creëren. In dialoog met de certificeringsinstituten zijn wij bezig om certificaten op te stellen die de specifieke PST-gebruikersaspecten bevatten. Wij zullen doorgaan met het volgen en monitoren van de PSTtechnologische evolutie!

Namens de WIB

nie goe uw S dge il 2 keu rd

Meet toch gewoon alles wat u wilt! CONTACTVRIJE FLOWMETERS voor gassen en vloeistoffen Te gebruiken als droogloopbeveiliging voor uw pomp. Door de flow continu te meten is het mogelijk op tijd een te lage flow te constateren hiermee kunnen kostbare pompen worden beveiligd. Er vindt geen inbreuk in de leiding plaats en daarnaast biedt clamp on: p Geen drukval p Ook geschikt voor zeer visceuze produkten zoals zware stookolie p Groot meetbereik van 0 – 25 m/s

FLEXIM Instruments Benelux BV Tel.: +31(0)10 24 92 333 Fax.: +31(0)10 24 92 339 www.flexim.com benelux@flexim.com

Leon Heemels, voorzitter Functionele Veiligheid Werkgroep Henk Hinssen, voorzitter Eind-elementen (Kleppen) Werkgroep

13234d

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 15

.15

28-07-15 12:17

INDUCTIEVE WEGEN HOEKSENSOREN Magneetvrij inductief meetprincipe combineert de voordelen van de huidige oplossingen Absoluut slijtagevrij, EMC-bestendige en robuuste duurzame IP67 oplossing Hoogste nauwkeurigheid (1 - 5 µm), 4 mm tolerantie bij afstand en as afwijkingen

www.turck.com Met deze QRCode ontvangt u verdere informatie

Highspeed-uitvoering voor motioncontrol toepassingen met 5 kHz uitgang

Sense it! Connect it! Bus it! Solve it!

Turck B.V. Ruiterlaan 7, NL-8019 BN Zwolle Postbus 297, NL-8000 AG Zwolle Tel. +31 38 4 22 77 50 Fax +31 38 4 22 74 51 Email info@turck.nl internet www.turck.com

13352a

S0683_NL_190x130+3mm_Automatie_PMA_Weg_Winkel.indd 1

24.06.2014 16:16:53

Meten is weten

Als het de ontwikkeling van innovatieve opto-electronische lichtschermen voor meetopgaves betreft, dan geven wij u veel in weinig tijd. Want ieder detail is belangrijk, dus geven wij u alle informatie zeer snel en accuraat. Uit alle gegevens bepaalt u wat van belang is en welke acties er genoemen moeten worden. Welkom bij de specialisten voor meten/positioneren welkom bij de sensor people De metende lichtschermen van de CML 700i serie zijn verkrijgbaar met geïntegreerde Profibus en ook RS 485 interfaces. Daarnaast zijn er diverse aansluitmogelijkheden voor optimale mechanische integratie in uw machine. Meer informatie en productdetails op: www.leuze.com Leuze electronic BV – Ringweistraat 6 – 4181 CM Waardenburg Telefoon 0418 65 35 44 – www.leuze.nl

13120

16.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 16

28-07-15 12:17

CYBERKRONIEK

Oude encryptie

De eerste wifi-versies maakten gebruik van het “WEP” encryptiealgoritme (Wired Equivalent Privacy), om te voorkomen dat iedereen met een wifisniffer het netwerkverkeer van alle anderen zou kunnen meelezen. Nu is het zwakke WEP al tien jaar geleden vervangen door het sterke WPA2-algoritme, dus men zou denken dat niemand WEP nog gebruikt. Het tegendeel blijkt echter waar. Rob Hulsebos

Wie met WPA2 werkt, hoeft nog niet bang te zijn dat het binnenkort ook gekraakt zal worden. Alhoewel wiskundigen wel bezig zijn om de zwaktes erin op te sporen, om zodoende met minder rekenkracht dan eerst tóch een wachtwoord te kunnen herberekenen, is met de huidige stand der techniek nog steeds meerdere malen de leeftijd van het heelal nodig.

Op de website wigle.net wordt een overzicht gegeven van 190 miljoen gevonden wifi-netwerken in de wereld, waaronder ook die in Nederland. Interessant om te zien of uw netwerk daar bij staat! Hierin is ook de grafiek te vinden over welk encryptiealgoritme er gebruikt wordt: WEP, WPA of WPA2. Uit de grafi ek blijkt dat WEP nog in bijna 14% van alle wifi -netwerken wordt gebruikt. Dat is opvallend, omdat al een heel decennium bekend is dat WEP aan alle kanten “kraakbaar” is. Initieel was het algoritme sterk genoeg, maar voortschrijding in rekenkracht van CPU’s en steeds nieuw ontdekte wiskundige zwakheden maakten dat het steeds makkelijker werd om de encryptie te breken. Eerst was het nog nodig om 16 miljoen netwerk-

De populariteit van wifi -encryptiemethodes door de jaren heen (bron: Wigle.net)

70 60

Wel encryptie

50 Geen encryptie 40

WEP

WPA 2

30 20 10 WPA 0 Jan ‘02

Jan ‘03

Jan ‘04

Jan ‘05

Jan ‘06

Jan ‘07

Jan ‘08 Jan ‘09

Jan ‘10

Jan ‘11

berichten op te vangen om daarmee het wachtwoord terug te rekenen. Later waren er dat nog maar een paar, en het wereldrecord “WEP kraken” staat nu op enkele seconden. Daarom is het opvallend dat dik 10 jaar na het uitkomen van WPA2 een op de zeven wifinetwerken nog steeds met WEP werkt.

Jan ‘12

Jan ‘13

Jan ‘14

Jan ‘15

Interessant is ook nog de grafi ek “Wifi Encryption Over Time”, die laat zien hoe wifi -netwerken vanaf 2002 beveiligd zijn. Goed te zien is dat waar in 2003 nog 65% van alle netwerken geheel open lag, dit is gezakt tot 9,7% dit jaar. Dit zouden de vele wifi-hotspots kunnen zijn, in hotels, cafés, openbare gelegenheden et cetera, die vaak zonder beveiliging werken. Alhoewel dit voor de gebruikers ervan makkelijk is, moeten deze wél oppassen wat ze versturen via zulke onbeveiligde netwerken, aangezien iedereen kan meeluisteren. Vandaar het vaak gehoorde advies om nooit persoonlijke gegevens, inlogcodes, bankgegevens en dergelijke via zulke wifi-netwerken te versturen, vooral tijdens onze vakanties!

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 17

.17

28-07-15 12:18

CYBERKRONIEK

Floppy hacks

De floppydisk, wie kent hem nog c.q. gebruikt hem nog? Niet veel lezers meer schat ik zo. Des te opvallender dat onlangs een gevaarlijke zwakte werd ontdekt in de aansturing van floppydiskdrivers. Wie zou dat nu nog gebruiken, nu pc’s al heel lang niet meer met floppydrives worden uitgeleverd? Wat blijkt opeens, in hypervisors (virtualisatiesoftware) zit nog wel vaak floppy-ondersteuning. De reden is dat voor oudere softwarepakketten, die nog virtueel worden uitgevoerd, de licentiesleutels soms op floppy staan en die moet dan ook vanuit de hypervisor gelezen kunnen worden. Rob Hulsebos

Er is nu een probleem ontdekt met de f loppydriversof tware gemaakt door Qemu, zoals die gebruikt wordt in een aantal bekende hypervisors zoals Xen, KVM en Oracle VM. Zoals tegenwoordig gebruikelijk, is er direct een pakkende naam aan het nieuwe lek gegeven: VENOM (Virtualized Environment Neglected Operations Manipulation). Door gebruik te maken van het lek, dat overigens al 11 jaar aanwezig is, kan malware uit de virtuele omgeving, oftewel de “sandbox”, ontsnappen en alsnog toegang krijgen tot de machine waarop de virtualisatiesoftware draait en zich dan verder verspreiden. Wat heeft dit nu met een floppydrive te maken? Feitelijk niets,

want in moderne pc’s is die niet meer aanwezig. Maar in veel virtuele omgevingen wordt - nog steeds - floppydriversoftware meegeïnstalleerd. Malware kan dan misbruik maken van deze software, ook al is er geen echte floppydisk aanwezig. En daardoor crasht de hypervisor. Zelfs in virtuele omgevingen waarin de floppydriver is uitgezet, kan door een andere programmeerfout nog steeds het lek in die software misbruikt worden.

INFORMATIE

OP DE WEBSITE VENOM.CROWDSTRIKE.COM IS MEER ACHTERGRONDINFORMATIE TE VINDEN, EVENALS EEN LIJST VAN VIRTUALISATIEOMGEVINGEN DIE REEDS PATCHES HEBBEN UITGEGEVEN.

advertentie

Wachtwoord wijzigen

13346b

Wachtwoorden zijn vervelend: teveel verschillende, allemaal andere eisen en nooit te onthouden. Geen wonder dat velen overal hetzelfde wachtwoord gebruiken en dat ook nooit wijzigen, ondanks alle adviezen om dit anders te doen. Rob Hulsebos

18.

Uit een onderzoek van de ING Bank naar bedrijfscriminaliteit blijkt hoe laks ondernemers op dit gebied zijn: de helft van de respondenten gaf aan nóóit een wachtwoord te wijzigen. Zo’n 20% wijzigt de wachtwoorden elk half jaar, en 17% elk kwartaal. Wat u ook doet, schrijf de wachtwoorden in elk geval niet op een post-it-briefje dat u zichtbaar aan de terminal ophangt, zoals ik laatst zag bij de receptie van een hotel en zelfs ook nog eens tijdens de open dag van een 112-organisatie.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 18

28-07-15 12:18

CYBERKRONIEK

De 30 meest aangevallen softwarelekken Het US-CERT (US Computer Emergency Readiness Team) heeft een top-30 gepubliceerd van de door hackers meest misbruikte softwarelekken, gebaseerd op informatie uit de VS, Canada, Nieuw-Zeeland, Australië en het Verenigd Koninkrijk. Rob Hulsebos

De lijst verdeelt de 30 kwetsbaarheden onder in de categorieen “Microsoft” (16), “Oracle” (2), “Adobe” (11) en “OpenSSL” (1). De meldingen onder Oracle betreffen uiteraard Java, bij Adobe zien we Acrobat, Flash, ColdFusion en Air, en onder de noemer Microsoft zien we MSOffice producten en tools, Internet Explorer, SQL Server en Silverlight. Het feit dat Microsoft bij naam wordt genoemd wil niet zeggen dat alle 30 zwakheden alleen voor Windows gelden; er is ook MSOffice voor Mac, Acrobat Reader kan ook op meerdere platforms staan, net zoals Java en OpenSSL. De 30 zwakheden zijn overigens soms al jaren oud: de meerderheid stamt uit 2013, de oudste zelfs uit 2006! Aangezien voor alle zwakheden patches beschikbaar zijn, wil dit zeggen

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 19

dat verregaande laksheid ten aanzien van het installeren van patches gemeengoed is. En dat is jammer, want het up-to-date houden van systemen door middel van patches is een van de meest effectieve maatregelen om hackers buiten de deur te houden. Volgens literatuur wordt in 85% van alle hack-aanvallen misbruik gemaakt van systemen die niet up-to-date zijn. Anderzijds, de top 30 geeft ook enig optimisme over de kwetsbaarheid van industriële systemen. Wie géén MSOffice, Silverlight, Java, Acrobat Reader, ColdFusion, AIR of Flash op zijn industriële pc heeft staan, laat al een hoop mogelijke inbraakvectoren weg. Dat wil dan niet zeggen dat hacks onmogelijk zijn, alleen dat de hacker dan meer werk heeft en wellicht naar een makkelijker slachtoffer overstapt.

28-07-15 12:18

Hoe toepasbaar zijn drones in een industriële context?

Vliegende robots Bij het professioneel gebruik van vliegende robots binnen de industriële context komt meer kijken dan het aanschaffen en in de lucht brengen van het apparaat. Peter van der Schuyt, directeur van Centerone, deelt in dit interview praktische inzichten die het bedrijf heeft opgedaan bij het inzetten van drones voor processen zoals de inspectie van masten. Jan van Bekkem

Een drone kan uitgerust worden met diverse meetapparatuur

20.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 20

28-07-15 12:18

Welke voordelen kan de inzet van drones zoal bieden voor de industrie? Van der Schuyt: ‘Wij zien toepassingsmogelijkheden met een goede business case op het gebied van inspecties, controle, handhaving en schouw. De voordelen die drones met zich meebrengen zijn bijvoorbeeld snelheid en de mogelijkheid om op plaatsen te komen waar de mens - bijvoorbeeld om veiligheidsredenen - niet kan komen. Zodoende wordt het verrichten van metingen en doen van onderzoek goedkoper. Wanneer je een onderzoek met een bepaalde frequentie uitvoert, kan je patronen gaan herkennen. Kostenreductie is ook een belangrijk voordeel, want door bijvoorbeeld met een drone over water te vliegen ben je veel sneller dan met bemande bootjes verschillende oevers aan te doen voor controle of visuele waarnemingen.’ ‘In de telecomindustrie is er ook een duidelijke business case. Mastinspecties worden nu nog veelal uitgevoerd door in de

mast te klimmen. Een controleur met valbeveiliging is daar twee en een half uur mee bezig. De stroom moet eraf en hij kan alleen waarnemingen doen op de plekken die hij kan bereiken. En dat terwijl je met een drone in twintig minuten om de mast vliegt en ook erboven kan komen, waar bijvoorbeeld onderdelen zitten die nu handmatig niet kunnen worden geïnspecteerd.’

Als bedrijven geïnteresseerd zijn in het gebruik van drones, wat is dan stap 1? ‘Wij adviseren om eerst eens te inventariseren wat de informatiebehoefte in de organisatie is, want meerdere processen kunnen baat hebben bij de informatie die drones kunnen opleveren. Door die behoefte goed inzichtelijk te hebben kan je de drones optimaal inzetten. Bij een waterschap moet je dan bijvoorbeeld denken aan dijkinspecties, droogtemeting, verontreinigingsmeting, watertemperatuur, vochtgehalte en waterniveau.’

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 21

.21

28-07-15 12:18

Wat zijn belangrijke criteria voor het aanschaffen van een drone? ‘Als je een keuze gaat maken voor een drone, dan is de “payload” een belangrijk criterium. Onder de drone wil je bijvoorbeeld een camera hangen, of meetapparatuur. Hoe zwaarder de drone, des te korter is de vliegtijd, want de accu heeft een beperkte capaciteit. Standaard drones zijn uitsluitend geschikt voor de hobbymarkt, met bijvoorbeeld 4k camera’s. Koop je een multiplatform drone, dan ben je weken bezig om bijvoorbeeld de gps-trackers en randapparatuur goed te configureren, dus het is wel zaak om een drone te kiezen die past bij de toepassing. Ga je de drones industrieel gebruiken, dan zal je door een configuratietraject moeten.’

Welke voorbereidingen moet je treffen als je met een drone de lucht in wilt? ‘Niet alleen moeten de piloten en de drones worden gecertificeerd, maar ook de combinatie drone - piloot. Net zoals een piloot die een Boeing 747 mag vliegen, voor de 777 een apart brevet moet halen. Die certificering is nodig om veiligheidsredenen, want drones zijn al gauw anderhalve meter breed, er kan zo’n elf kilo onder hangen en er kunnen snelheden bereikt worden van bijvoorbeeld tachtig kilometer per uur. Aangezien je gebruik maakt van het luchtruim moet je werkzaamheden aanmelden en daarbij aantonen dat je een gecertificeerde manual hebt, dat de piloten gecertificeerd zijn, dat je een ontheffing hebt van de gemeente of provincie en een notificatie voor het vliegverkeer. In Nederland mogen we tot maximaal honderdtwintig meter hoog vliegen. In de praktijk vliegen wij het type drone waarbij de vlieger de drone in het zicht houdt. Wil je een drone op vele kilometers afstand besturen dan heb je een speciaal type nodig. De afstand die er afgelegd kan worden, is ook beperkt. Het besturen van een De gemiddelde drone met meetapparadrone, ook hiervoor is een brevet nodig tuur kan maximaal zo’n vijftien minuten

22.

in de lucht blijven en dan moet je de accu wisselen. We zorgen er dus voor dat we meerdere accu’s bij ons hebben. Maar als je een drone hebt die gebruik maakt van zonnepanelen op de vleugel dan kan die wel twee en een half uur in de lucht blijven.’ ‘Vanaf 1 oktober 2015 hoeven commerciële dronepiloten geen ontheffing meer aan te vragen om drones tot 4 kilo te mogen vliegen. Daar tegenover staat dat zij deze minder hoog en minder ver mogen vliegen. De nieuwe regelgeving biedt veel kansen voor de commerciële piloten. Zij moeten nog wel een brevet en een vergunning halen door een theorie- en praktijkexamen af te leggen. Als ze dat hebben gedaan - dat kan vanaf 1 juli - dan hoeven zij geen ontheffing meer aan te vragen voor vluchten binnen de richtlijnen.’

Hoe verzamelt een drone data? ‘Drones gebruiken camera’s en meetapparatuur, zoals bijvoorbeeld een peilstok om het zoutgehalte te bemeten. De opdrachtgever kan tijdens de vlucht meekijken via een verbinding vanaf de drone naar een tweede scherm. Zo kan hij tijdens de inspectievlucht bijsturen en ergens op inzoomen.’ ‘We verzamelen niet alleen data, maar we bewerken die ook, bijvoorbeeld door ze te “geocoderen”. We laden de data in een platform en dan kan de opdrachtgever de beelden inspecteren vanaf een pc of tablet, en meldingen maken gekoppeld aan de foto met metadata. We bieden een “hosted platform” aan - in de cloud -, waar de klant de content op kan zetten. Een van de voordelen van een cloudgebaseerde oplossing is dat je organisch kunt uitbreiden. Een bedrijf kan eenvoudig opschalen zonder “in huis” te beschikken over de IT-infrastructuur. In het begin heb je immers nog weinig zicht op hoeveel data je uiteindelijk gaat verzamelen en dus ook niet op de hardware die je in de loop der jaren nodig zult hebben.’

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 22

28-07-15 12:18

â&#x20AC;&#x2DC;Tijdens de eerste vlucht wordt een nulmeting gemaakt. DaarWWW ODS INSTRUMENTATIE NL na controleer je het gebied herhaaldelijk en ga je bepaalde veranderingen zien. Juist die historie is waardevol. Vervolgens gaan we op die basis een kennissysteem opbouwen. Dronegerelateerde diensten gaan bij voorkeur dus verder dan slechts het opleveren van meetgegevens. Wij werken aan geautomatiseerde mutatiedetectie, wat wil zeggen dat op basis van pixel rates patronen in de fotoâ&#x20AC;&#x2122;s worden herkend. Het vergelijken van fotoâ&#x20AC;&#x2122;s is nu nog mensenwerk, maar in de toekomst zullen er lagen over elkaar worden gelegd door de software, die veranderingen gaat detecteren. Vervolgens kan het nodig zijn om acties CenterOne ontwikkelt procesonderhoudt ook verband met privacybeperte triggeren, bijvoorbeeld het aanpassteunende software en is gespecialikingen. Vliegen boven stedelijke gebiesen van een inspectieplan of het indienen van een klacht. Wij bieden een xml seerd in de administratieve processen den is een aandachtspunt, als het eigen bericht aan met die informatie. Als de van waterschappen op het gebied van grond is dan is het makkelijker. In de vergunning verlening, handhaving en klant zelf over een systeem beschikt buurt van defensielocaties heb je weer klachtenafhandeling. dan kan het via zoâ&#x20AC;&#x2122;n xml bericht. In ons speciale onthef f ingen nodig. En het DronePoint is onderdeel van CenterOne eigen systeem ProcessPro kunnen we is afhankelijk van je track record of ze en richt zich op de complete dienstversoepel zijn of juist niet. Al naar gelang het in een database modelleren met calening rondom het gebruik en de inzet het type opdracht ga je voor de verguntegorieĂŤn en zodoende een kennissysvan drones en de bijbehorende technoningen naar de gemeente of de provinteem opbouwen.â&#x20AC;&#x2122; logie. ciale overheid, het IL&T schrijft voor waar je de ontheffing moet aanvragen.â&#x20AC;&#x2122; â&#x20AC;&#x2DC;DronePoint is een applicatie waar de fotoâ&#x20AC;&#x2122;s in de viewer staan, met de landâ&#x20AC;&#x2DC;We hebben ook experimenten gedaan met het gebruik van kaart erbij, zodat je kunt zien waar de inspectie of de controdrones voor het van binnen inspecteren van een tunnel. De le is uitgevoerd. Het toont een landkaart met 580 masten. Je uitdaging is dat je daar geen gps hebt. Dat kan je oplossen klikt op de mast en ziet de bijbehorende inspecties. In de fotodoor gebruik te maken van bijvoorbeeld beacons, maar dat viewer is aan de fotoâ&#x20AC;&#x2122;s ook metadata toegevoegd, die bijvoorzijn apparaten van rond de tienduizend euro. Dit bevindt zich beeld duidelijk maakt op welke datum de gegevens zijn vastnu nog in de pilotfase. Mogelijk komen we tot de conclusie dat gesteld, door welke controleur en welke categorie inspectie je dat niet met een drone moet willen, maar met een anderhet is. Mocht dat nodig zijn, dan kan je een procesflow opstarsoortige camera.â&#x20AC;&#x2122; ten. Wat veel waarde toevoegt is het bewaren van de historie. Je ziet dan bijvoorbeeld dat er vaker problemen aan de noordzijde zijn dan aan de westzijde. De opvolging kan zijn om een Hoe â&#x20AC;&#x153;volwassenâ&#x20AC;? is de technologie? bout te vervangen of een brief te sturen.â&#x20AC;&#x2122; â&#x20AC;&#x2DC;De technologie is volwassen. Defensie, politie en brandweer in Nederland maken al jaren gebruik van drones voor onderHoe zie je door de bomen nog het bos steuning van bepaalde diensten.â&#x20AC;&#x2122;

3PECIALIST IN &LOWTECHNIEK

als je zoveel beeldmateriaal hebt?

â&#x20AC;&#x2DC;Wij maken het inzichtelijk door alle beelden te geocoderen. We vliegen met gps-trackers en leggen van alle afbeeldingen ook de hoogte en kijkrichting vast. Vervolgens kan je dat met de metadata van de foto koppelen. De gps-gegevens maken duidelijk op welke locatie het is opgenomen. Als we bijvoorbeeld waterleidingen gaan inspecteren met infrarood, dan moet je weten op welk stukje van de leiding dat is opgenomen. Onze programmatuur kan verschillende bronnen koppelen.â&#x20AC;&#x2122;

Zijn er ook minder voor de hand liggende uitdagingen bekend? â&#x20AC;&#x2DC;Het weer, daar heb je weinig invloed op. Wij vliegen tot en met windkracht vijf maar niet als het hard regent. Dus je moet er in je planning rekening mee houden dat je niet altijd met de drone naar boven kunt.â&#x20AC;&#x2122; â&#x20AC;&#x2DC;Verder moet je dus beschikken over vergunningen. Voor commerciĂŤle drones zijn de vluchten gereguleerd. Je moet zorgen voor de juiste ontheffingen, vergunningen en certificaten, anders ben je strafbaar. De wetgeving is nog vrij schimmig en

â&#x20AC;&#x2DC;Er zijn voldoende bedrijven die voor jou met een drone de lucht in kunnen en willen, maar dan geven ze je vervolgens de data en zeggen: â&#x20AC;&#x153;Veel geluk ermeeâ&#x20AC;?. Doordat wij de verbinding maken met procesondersteunende software kunnen we veel toegevoegde waarde bieden.â&#x20AC;&#x2122; â&#x20AC;&#x2DC;We zien steeds meer dat de markt hier serieus mee aan de slag wil. Vorig jaar hadden we een prototype, toen vond iedereen het nog leuk en aardig, maar nu is men bereid te investeren in proof of concepts. Dat adviseren wij ook: Denk na welke processen interessant zijn, ga een proefvlucht maken, evalueer dat en dan kom je tot een concept, of misschien ook niet. Daarna kun je in ieder geval concluderen of het al dan niet geschikt is.â&#x20AC;&#x2122;

PSCHUYT@CENTERONE.NL WWW.CENTERONE.NL WWW.DRONEPOINT.NL

INFORMATIE

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ&#x2039; AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 23

.23

28-07-15 12:18

Johann Soder: ‘Industrie 4.0 heeft geen zin zonder lean processen’

Mobiele assistenten voor slimme logistiek Volgens Johann Soder, de grote baas van SEW Eurodrive, is Industrie 4.0 het slim flexibeler en efficiënter maken van fabrieken en ketens. Zelf heeft zijn bedrijf een slimme mobiele assistent ontwikkeld die helpt de enorme variatie aandrijfcomponenten nog efficiënter te produceren. Maar deze komt alleen tot zijn recht doordat SEW in de jaren daarvoor haar processen superslank heeft weten te maken. Liam van Koert

n Graben-Neudorf nabij Bruchsal maakt SEW-Eurodrive dagelijks zo’n 2500 reductoren en ongeveer 500 elektromotoren. Hiervan zijn er zelden twee precies hetzelfde. Sinds de jaren zeventig heeft de fabriek vele automatiseringsgolven meegemaakt waaronder een vaste productielijn naar het beroemde Ford-model en in de jaren 80 de introductie van Computer Integrated Manufacturing. Toen al was er de visie van IT als verbindende factor: logistiek, productontwikkeling en productie als een holistisch geheel. Er kwamen diverse acroniemen het bedrijf binnen. Zo werden onder andere ERP, CAD en CAQ-systemen op een mainframe geïnstalleerd. Processen werden vervolgens vergaand verknoopt en geautomatiseerd, waarbij het als host fungerende mainframe ook met de PLC op de fabrieksvloer in verbinding stond.

Computer Integrated Manufacturing CIM. Je zou het als de voorloper van Industrie 4.0 kunnen zien. Maar voor de Duitse bouwer van aandrijfcomponenten werd het al snel een bodemloze put. Johan Soder, de innovatie- en productiebaas van SEW, legt uit waarom CIM destijds gedoemd was te mislukken. ‘De datasystemen, sensoren en apparatuur voor data-overdacht waren destijds niet krachtig genoeg, veel te duur of helemaal niet te krijgen. Bovendien waren er geen geïntegreerde databasesystemen, geen normen voor fabrieksnetwerken en was er geen integratie van geometrische productspecificaties met stuklijsten en materiaalbeheer. Kortom: er ontstond al heel snel een log, duur en uiteindelijk onbeheersbaar productiesysteem waarbij het feit dat je toch ook nog steeds met mensen te maken hebt steeds meer in de vergetelheid raakte.’

De slanke jaren Als consequentie van het uitblijvende CIM-succes werden de deels geautomatiseerde en IT-gestuurde assemblage en orderverwerking van klantspecifieke aandrijvingen na twee jaar weer teruggebouwd naar een starre productielijn met meer menskracht. Toch bleef het daar niet lang bij. De jaren negen-

24.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 24

28-07-15 12:18

tig braken aan en er was een nieuw toverwoord: Lean. In een zogenoemde “fractale” fabriek werd slank geproduceerd en werd verantwoordelijkheid decentraal georganiseerd door zelfstandige “excellente productie-eilanden” voor de afzonderlijke producten te maken en die met elkaar te verbinden. De starre productieprocessen werden verruild voor actieve, autonome en zichzelf organiserende productie-eenheden. Met succes, zoals achteraf kan worden vastgesteld. ‘We hebben de afgelopen jaren met Lean heel wat gesleept en gesleuteld. Vandaag zijn we zover dat we het voor wat betreft de montage niet veel efficiënter meer kunnen maken.’

Industrie 4.0 Is er in Graben-Neudorf daarmee geen plek meer voor Industrie 4.0? Natuurlijk wel. Want zoals Soder zegt: ‘Het grootste potentieel voor de toekomst zien wij in het optimaliseren van de materiaalstromen.’ Hoe? Nadat SEW in anderhalf jaar tijd de productie-eilandjes tot kleine fabriekjes maakte – ze hebben het over fabrieken in de fabriek - is het nu zaak ze zowel intern als onderling “smart” aan elkaar te koppelen. Dat be-

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 25

tekent onder andere het afscheid nemen van starre logistiek, zoals monorail systemen of transportbanden en de introductie van mobiele assistenten. Deze slimme rijdende platformen, al dan niet met robot, worden ingezet voor het halen en brengen van onderdelen of samengestelde producten naar een volgende processtap, bijvoorbeeld naar de lakstraat. Maar ze helpen monteurs ook bij de assemblagewerkzaamheden zelf. De industrie 4.0 visie van Soder: ‘Als we een opdracht krijgen moet die direct door de productie worden geleid. We bekijken de werkvoorraad van een productiecel en knopen vervolgens een van onze mobiele montage-assistenten aan de opdracht. Aansluitend wordt het product gemaakt en vindt het zelfstandig zijn weg door de fabriek tot aan het verzendpunt.

Eigen praktijk In het kader van het project ‘Schaufenster Industrie 4.0’ in de fabriek in Graben-Neudorf fungeert de in eigen huis ontwikkelde en geproduceerde mobiele montage-assistent als rijdende werktafel in De beurspresentatie van een “mobiele assistent” een productiecel. Met zijn hulp worden

28-07-15 12:18

The Price Performance Leader! Leader

The strongest link in your network chain

Real Time Products

Tough, reliable, affordable... experience the N-TRON difference: • • • •

Extended temperature range Direct OPC monitoring products Highest noise immunity Withstands extreme shock and vibration • Plug-and-play installation • Certiﬁed for industrial use

Ethernet Switches and Media Converters for ATEX zone 13387 AUT CPPB.indd AMG15097 - Automatie 1- Automatie | PMA 7-2015.indb 26

For a free catalog visit www.compprof-rtp.com Biezenvijver 4, 3297 GK Puttershoek, Netherlands, Telephone: +31 78 6762999, info@compprof-rtp.com

13387

27-07-15 28-07-15 09:57 12:18

aandrijvingen samengesteld, motoren gemonteerd, met olie gevuld, getest en naar de lakstraat gebracht. Het bijzondere hierbij is dat de mobiele assistent als Cyber Physical System alle voor de opdracht belangrijke informatie bij zich draagt en deze met de werknemers deelt door middel van een vast gemonteerde tablet. Via een WLAN staat de assistent met de voorraadplanken in verbinding en laat de medewerker zien welk bouwdeel er waar gemonteerd dient te worden. Dat gebeurt vandaag de dag nog visueel, bijvoorbeeld met lampen, en de monteur “meldt zijn handelingen af” door op een knop te drukken. Maar in de toekomst ziet Soder hier ook mogelijkheden voor andere vormen van bediening, zoals met spraak.

fectiviteit. Is aan het einde van de rit het operationele resultaat verbeterd? Dan heb je er goed aan gedaan. Ik druk anderen die met Industrie 4.0 aan de slag gaan dan ook op het hart dat de sleutel tot succes niet ligt in het alleen maar digitaliseren van je fabriek. Je processen moeten eerst op orde zijn. Anders heeft het geen zin en wordt het weer een bodemloze put. Maar doe je het goed, dan betaalt het zich net als in Graben-Neudorf in klinkende munt uit. We gaan er vanuit dat we onze doorlooptijden met nog 50 tot 70 procent kunnen reduceren en tegelijker tijd nog 20 procent aan waarde kunnen toevoegen. Opgeteld moet dit tot 30 procent meer productie in “dezelfde” fabriek gaan leiden.’

Autonome automatisering De mobiele assistent denkt altijd mee. Zo ondersteunt hij de mensen op de vloer door automatisch de juiste positie en hoogte aan te nemen bij een volgende montagepunt. Ook merkt hij zelfstandig op wanneer bepaalde goederen moeten worden aangevuld. Die constatering meldt hij direct aan de andere systemen, die dan – volledig geautomatiseerd – een nieuwe bestelling plaatsen. Behalve bij de montage moeten in de SEW-fabriek ook slim gekoppelde bewerkingseilanden kortere doorlooptijden mogelijk maken. Om de medewerker te ontzien wordt ook hier een mobiel robotplatform ontwikkeld dat de machinebelading in combinatie met bin-picking voor haar rekening neemt.

Rolveranderingen Volgens Soder blijft de mens belangrijk. De medewerker ontwikkelt zich in dit scenario alleen van een monteur of bankwerker tot een dirigent van met elkaar verknoopte productie-elementen. Hij is de creatieve beslisser en probleemoplosser die een wrijvingsloze productie in de fabriek verzorgd. Voor wat betreft vakbekwaamheid en competenties ziet Soder vooral verplichtingen voor het management. ‘Het management moet medewerkers op de op stapel staande veranderingen voorbereiden en ze in de nieuwe processen invoeren. Hun sociale competenties zullen in de toekomst daarom een nog grotere rol spelen.’

Wat kost dat? Dan rest de onvermijdelijke kostenvraag. Want net als bij CIM, kan ook Industrie 4.0 aardig in de papieren lopen. Soder: ‘Industrie 4.0 vraagt om een holistische aanpak. Ook voor wat betreft het bepalen van de kostenef-

De mobiele assistent Een technologisch inkijkje De mobiele assistent is een behoorlijk complex apparaat. En om er zeker van te zijn dat hij precies deed wat hij moest doen, liet SEW niets aan het toeval over. Hij werd geheel in eigen beheer ontwikkeld en maar liefst 75 procent van alle onderdelen komt uit de eigen fabriek. Een kijkje onder de motorkap.

Mobiele energie Een bijzonder onderdeel is de hybride energievoorziening van het voertuig. Deze is gebaseerd op SEW’s Movitrans technologie die in de jaren negentig voor het eerst het licht zag. Hij is opgebouwd uit diverse stationaire en mobiele componenten die een contactloze energieoverdracht mogelijk maken: de energie wordt middels elektromagnetische velden uit spoelen of geïsoleerde stationaire leidingen overgedragen. Deze bevinden zich op vaste punten, maar ook op de gebaande paden is overdracht mogelijk. Het vervolgens opslaan van de energie in de mobiele assistent gebeurt in een module vol met snelle tweelaagse condensatoren. Met een gelijkrichter die tussen de netaansluitingen en de opslagmodule schakelt, wordt het mogelijk de opgeslagen energie individueel te regelen. Het moeten opladen van een accu komt daarmee te vervallen. Het toepassen van dit snelle opslagsysteem heeft diverse voordelen. Op de eerste plaats kunnen plekken waar

geen netspanning is overbrugd worden, waardoor een zeer flexibel fabrieksconcept ontstaat. De mobiele assistenten zijn namelijk in staat om bij vaste laadstations zeer snel energie op te nemen en zich vervolgens vrij een weg door de fabriek te banen. Volgens Soder kan de mobiele assistent zich gemiddeld zo’n 12 minuten zelf redden, voordat er weer netspanning nodig is.

Haasje over Volgens Soder is het assistentensysteem redelijk eenvoudig op de schalen. Er kunnen meerdere assistenten aan een montage-eiland of bewerkingsstation worden gekoppeld. De af te leggen weg of het instellen van de “bron-” en “doel-”coördinaten is een kwestie van drag & drop. Dat gebeurt met SEW’s eigen Movivision sof twareplatform, waarmee niet geprogrammeerd maar geparametrisereerd wordt. Mocht er een mobiele assistent uitvallen, dan gaat een andere assistent precies verder waar de eerste gebleven was.

Big data en standaarden Hoewel SEW behoorlijk wat bereikt, geldt dat volgens Soder nog lang niet voor het eindpunt. ‘Voor wat betref t de onderlinge koppeling van de stations met het logistieke concept is er nog heel wat te verbeteren. Realtime data moet volledig gestandaardiseerd worden en overal leesbaar zijn. Het slim gebruiken van Big Data systemen is dan ook onontkoombaar voor de volgende stappen.’

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

.27

13387

15 09:57

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 27

28-07-15 12:18

NEN

Nieuwe norm en platform voor industriële analyseruimtes ‘Elektrotechnici kennen NEN-EN-IEC 61285 nog niet’ Wie in de elektrotechniek kent de norm NEN-EN-IEC 61285? De titel luidt: “Besturing van industriële processen - Veiligheid van behuizingen voor analyse-toestellen”. In de procesindustrie zijn deze analyseruimtes net zo kritisch als bijvoorbeeld de schakelen verdeelinrichtingen, of de computerruimtes en datacenters. Ze zitten ook boordevol elektrotechniek. Dat blijkt uit de uitleg van Europees analyse- expert Arno van Adrichem van oliemaatschappij ExxonMobil in Rotterdam. Hij is voor zitter van de werkgroep bij NEN die ons land vertegenwoordigt bij het internationale overleg over de norm voor de veiligheid in analyseruimtes. Deze NEN-EN-IEC 61285 is naar zijn ervaring bij slechts weinig elektrotechnici bekend. En dat zou moeten veranderen nu dit voorjaar na tien jaar een nieuwe editie van deze norm is verschenen. Harrie Heemskerk

Van Adrichem is daarom bij NEN samen met een aantal leden van de normcommissie NEC 65 bezig met de oprichting van het Platform Analysers. Hij roept ook de elektrotechnische sector op zich bij dit platform aan te sluiten. Want: ‘Ook na de komst van de nieuwe NEN-EN-IEC 61285 schrijden de internationale ontwikkelingen op het gebied van industrieel meten, regelen, automatiseren, analyseren en installeren gewoon voort. Dat vraagt om een bredere inspraak vanuit ons land. Bovendien is het ook onze taak de toepassing van de norm in Nederland te stimuleren.’

Analyseruimtes Vanuit de raffinaderij van Exxonmobil in het Rotterdamse Botlekgebied legt Van Adrichem uit: ‘De voorgeschreven veiligheid vraagt om allerlei veiligheidsmaatregelen en -voorzieningen die doorgaans in hoge mate zijn geautomatiseerd. Bekende voorbeelden zijn brand-, rook- en gasdetectie, bliksem- en overspanningsbeveiliging, alarmtransmissie, noodverlichting en vluchtwegaanduiding, functiebehoud, UPS-systemen en

LEDEN NEC 65

28.

‘Het is onze taak om de toepassing van de norm IEC 61285 in Nederland te stimuleren.’ noodstroomvoorzieningen. Daarop is al een heel aantal specifieke normen van toepassing, die in de elektrotechniek welbekend zijn. Maar daarnaast zijn er ook nog alle normen bij de Europese richtlijnen. In de ruimte voor de analyse, bewaking, beveiliging en aansturing van industriële processen komt echter zo veel samen, dat er ook een specifieke overkoepelende norm is voor deze analyseruimte als geheel. Dat is de nu vernieuwde NEN-EN-IEC 61285.’ Deze norm verwijst, net als bijvoorbeeld de NPR 5313 voor de ICT-ruimten, naar alle andere specifieke normen die in analy-

W. VAN DER BIJL, VOORZITTER A.L.M. VAN ADRICHEM, EXXONMOBIL E. VAN AKEN, NETBEHEER NEDERLAND A.C.M. HAMERS, HONEYWELL L.W.G. HEEMELS, DSM NEDERLAND

H. KONING, DSM NEDERLAND R. LACHMANN, EMERSON E. MAURO, YOKOGAWA A. PRINS, DEKRA A.R. PRUIJSEN, EMERSON

J.N.H.A.M. SCHOOL, HONEYWELL A. SLAGT, YOKOGAWA C. TEEUW, SHELL E. VAN DER WAL, PLC-OPEN R. BOEK-KROEZE, SECRETARIS NEN

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 28

28-07-15 12:18

NEN seruimtes van toepassing (kunnen) zijn, en legt de verbanden ertussen. Denk hierbij alleen al aan alle elektrotechnische normen bij de nationale bouwen arbowetgeving en de Europese regelgeving. En aan het enorme aantal mondiale normen voor de afzonderlijke toestellen, apparaten en systemen die in zo’n analyseruimte - en alle deelinstallaties daarin - worden toegepast.

NEC 65 NEN-EN-IEC 61285 behoort samen met een aantal andere normen voor industriële installaties en machines in ons land tot het domein van normcommissie NEC 65 met de titel “Industrieel meten, regelen en automatiseren”. Op deze wijze wordt de onderlinge samenhang tussen alle specifieke normen binnen een bepaald vakgebied bewaakt en worden eventuele tegenstellingen tussen normen voorkomen of opgelost. Zo is onder verantwoordelijkheid van NEC 65 bij NEN ook al het SIL-

platform voor de industriële veiligheid actief. Daarnaast is het Platform Industrial Cyber Security in 2014 van start gegaan. Binnen NEC 65 wordt op deze manier in toenemende mate aandacht besteed aan de samenhang van al deze normen en een integraal beheer van complete productie-eenheden waarop ze van toepassing zijn, vertelt commissielid Arno van Adrichem: ‘Uniformiteit in de toegepaste besturings-, veiligheids-, communicatie- en databeheersystemen is hierbij een noodzaak. Dit vraagt om objectieve maatstaven waaraan producten, installaties, mensen en processen kunnen worden getoetst, zowel op nationaal als internationaal niveau. En die maatstaven, dat zijn normen.’ Bij de totstandkoming van de nieuwe editie van NEN-EN-IEC 61285 kwam werkgroepvoorzitter Van Adrichem samen met onder andere NEC 65-voorzitter Willem van der Bijl tot de conclusie dat er ook een Platform Analysers zou moeten komen. Want het aantal marktpartijen en andere organisaties in ons land dat belang heeft bij deze norm is mede door de voortgaande industriële automatisering sterk gegroeid. DE DATUM VAN DEZE BIJEENKOMST WORDT SAMEN MET DE BELANGSTELLENDEN NOG NADER BEPAALD. WIE HIERAAN WIL DEELNEMEN KAN ZICH MELDEN BIJ DE SECRETARIS VAN DE NORMCOMMISSIE BIJ NEN IN DELFT, E-MAIL RIANNE.BOEK@NEN.NL

Arno van Adrichem daarover: ‘Op de eerste plaats is NEN-ENIEC 61285 allang niet meer alleen van belang voor de petrochemie. De norm is ook van toepassing op analyseruimtes in tal van andere sectoren in de industrie. De technisch complexe analyseruimtes vormen voor engineers, adviseurs, installateurs en inspecteurs een nieuw soort specialisme, net als onder meer datacenters. De vertegenwoordiging van ons land bij het Europese overleg over de verdere doorontwikkeling van NEN-EN-IEC 61285 door alleen ons werkgroepje is hierdoor te smal en te eenzijdig geworden.’ Binnen het Platform Analysers hoopt hij meer feedback uit de rest van de nationale markt en van de overheid te krijgen. Zo

moet de Nederlandse inspraak bij de volgende aanpassingen van NEN-EN-IEC 61285 een stuk breder worden.

Bredere toepassing Daarnaast is NEC 65 niet alleen namens ons land verantwoordelijk voor de internationale ontwikkeling van normen voor industrieel testen, meten, automatiseren en analyseren. De commissie is er tevens om de toepassing van deze normen in ons land te stimuleren. De ExxonMobil-expert: ‘Hoe passen ook de nieuwe doelgroepen de jongste NEN-EN-IEC 61285 toe? Wat is de samenhang met hun andere - in dit geval onder meer de elektro- en beveiligingstechnische - normen? Dat is van groot belang voor iedereen in ons land, die vandaag de dag betrokken is bij de veiligheid in analyseruimtes. Dus zowel voor fabrikanten, adviseurs en installateurs, als hun opdrachtgevers en technische diensten.’ Hij nodigt al deze partijen dan ook uit voor een vrijblijvende informatiebijeenkomst over dit onderwerp bij NEN in Delft.

INFORMATIE

NE N GE NIE T E XC LU S IE V E G A S T V R I JHE ID IN A U T O M AT IE | P M A . DE V E R A N T W O O R DIN G V O O R DE GE P UBL IC E E R DE KO P I J O P DE Z E PA GIN A L I G T BI J NE N.

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 29

RIA NN E BO NE N CO NS UL EK TE L. 015 26 TA NT RIA NN E.B OE 9 01 94 K@NE WW W. NE N.N N.N L L

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

.29

28-07-15 12:18

Industrieel1) aandeel van waarde toegevoegd aan de geselecteerde landen 20%

17%

EU2) Gemiddelde

15%

Zweden

15%

2001

11%

Groot-Brittannië 22%

26%

24% Polen

15% 11%

Duitsland Tsjechië

Frankrijk

17%

18%

16%

23%

20% 16%

14%

Spanje

Italië

11%

10%

Griekenland

Nederland pleit voor ‘Smart Regulations for Smart Industries’

Industrie 4.0 met een Europese bril De Duitsers kwamen met Industrie 4.0, de Nederlanders met Smart Industry. De Belgen bouwen hun Factories of the future en de Denen hebben MADE (Manufacturing Academy Denmark). Europa is druk bezig met de digitalisering van haar productie. Maar worden het allemaal digitale eilandjes, of is er ook een gezamenlijke Europese lijn? Liam van Koert

30.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 30

28-07-15 12:18

en tijde van dit schrijven is het weer flinke bonje in Europa. Want waar vorig week voorzichtige hoop aan de horizon gloorde, bleven vandaag de Griekse banken dicht. Wel kon er nog gepind worden. Maar liefst 60 euro per dag. De bakermat van de democratie is failliet en de Grexit weer een stapje dichterbij. Toch wordt ook nu nog naarstig gezocht naar mogelijkheden om de boel bijeen te houden. Een Grieks vertrek zal de Europese economie in directe zin geen grote schade berokkenen. Maar het zet wel de deur open voor een volgende euroverlater. En misschien weer een vol40% van de totale gende. Je hoeft geen economisch productie-industrie wonder te zijn om te zien dat dat vindt plaats in de nieuwe economieën. doomscenario het “één interne De laatste 20 jaar is Europese markt ideaal” niet echt dit getal verdubbeld. Het marktaandeel van ten goede komt. Europa is van 26 naar 25 procent gezakt. In het kaartje de door de industrie toegevoegde waarde per Europees land, exclusief elektriciteit en mijnbouw.

Digitaal speerpunt

blij met de Nederlandse strijdvaardigheid. Er is namelijk nog veel werk aan de winkel en diverse elementen uit de Smart Industry Agenda zouden ook op Europees niveau hun vruchten kunnen afwerpen. ‘We hebben nog vele drempels weg te nemen en kloven te overbruggen’, zegt hij tijdens een uiteenzetting over de stand van zaken. ‘Op de eerste plaats is er een gat tussen de digitale kennis die bij Europese bedrijven aanwezig is en het kennispeil dat nodig is. We zullen digitalisering dus eenvoudiger en tegelijkertijd kennis beter beschikbaar moeten maken. Deze moet uit de diverse regio’s waar hij wel voorhanden is worden ontsloten, zodat heel Europa ervan kan profiteren. Ook is er nog een hoop te doen op het gebied van standaarden en regelgeving. Standaarden die de communicatie tussen systemen op een veilige manier vereenvoudigen en regels die zowel faciliteren als beschermen. Er is nog veel te veel onduidelijkheid over van wie gegevens zijn. Je kan gegevens gebruiken voor tal van innovatieve slimme dingen.

Twee maanden eerder was er in Hannover nog een Europese paneldiscussie over die “single mar1) Exclusief voor elecket”. En dan met name over de triciteit, mijnbouw en digitale variant. Want wat is mosteengroeve Bron: UNICTAD menteel de rol van Europa als 2) EU 27, 2011 het gaat om fenomenen als Industrie 4.0, Smart Industry en The Industrial Internet of Things? En wat zou deze moeten zijn? Ook Nederland mengt zich met Henk Kamp en Ineke Dezentjé in de discussie. Ze geven beiden een sterk signaal af dat digitalisering hen menens is. En onder het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie in 2016 willen ze het onderwerp hoog op de Europese agenda zetten. ‘Het creëren van één Europese markt heeft Europa veel gebracht. Maar de internationale concurrentie staat niet stil. Voor de versterking van de economie is het van groot belang dat wij in Nederland en Europa optimaal profiteren van de kansen die digitalisering onze industrie biedt. De economische impact van Industrie De versterking van de digitale eco4.0. Het is kapitaalintensiever, maar kent nomie zal dan ook een belangrijk een onevenredig grotere speerpunt van ons voorzitterschap winstgevendheid. Om koploper in Induszijn’, aldus de minister.

Digitale drempels Günther Oettinger, eurocommissaris voor de digitale economie, is

trie 4.0 te worden zal Europa de komende 15 jaar jaarlijks 90 miljard Euro moeten investeren. Dat komt neer op 1350 miljard Euro.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 31

.31

28-07-15 12:18

13373

13373 AUT Schneider Electric.indd AMG15097 - Automatie - Automatie1| PMA 7-2015.indb 32

26-06-15 28-07-15 15:20 12:18

‘Je ziet dat een hoop nieuwe innovatieve startups helemaal niet uit de voeten kunnen met de huidige Europese regels.’

Maar misbruik moet natuurlijk worden voorkomen. Wat dat betreft schiet onze wetgeving ten aanzien van privacy, intellectueel eigendom, veiligheid en aansprakelijkheid anno 2015 nog flink tekort.’ Oettinger geeft aan dat dit niet zo raar is. Het niet eenvoudig nu wetten te bedenken voor fenomenen die zich in de toekomst voordoen. De technologische voortgang dendert in sneltreinvaart door terwijl de bureaucratische raderen van de wetgever heel wat langzamer draaien. Toch is het harmoniseren van regelgeving op het gebied van de digitale interne markt een must. Zo wijst Duits onderzoek uit dat als lidstaten en bedrijfsleven er in slagen om de mogelijkheden van ICT voor de industrie te benutten, de Europese economie per jaar 110 miljard euro aan bruto binnenlands product kan bijschrijven.

Rol van overheden Volgens Kamp hebben overheden twee hoofdtaken te vervullen in de digitaliseringsslag van Europa. Op de eerste plaats moeten overheden de digitalisering faciliteren. Ten tweede moeten de belangen van de burger worden beschermd. Concreet betekent dit onder andere een gelijk speelveld voor een goed functionerende digitale Europese markt. Hier is netneutraliteit een absolute voorwaarde, maar ook de toegang van bedrijven tot de digitale Europese marktplaats om gelijkwaardig hun waar aan te kunnen prijzen. Wat dat betreft is de digitale infrastructuur in Europa nog lang niet op orde en zijn er nog vele plekken zonder internet. Ook moeten er verdere communicatiestandaarden ontwikkeld worden – iets wat overigens meer Een overzicht van de een globale aangelegenheid is – omdat ‘4.0-readyness’van de ook Europa in het digitale krachtenspel verschillende lidstaten. Nederland en België geen eiland is. Tot slot pleit Kamp voor hebben potentie, maar “Smart Regulations for Smart Indushebben relatief weinig industrie. Een argument tries”. ‘Je ziet dat een hoop nieuwe invoor reshoring? novatieve startups helemaal niet uit de

voeten kunnen met de huidige Europese regels. Wat dat betreft is het niet vreemd dat we aan digitaal momentum verliezen ten opzichte van landen als Amerika. Die hebben niet te maken met 24 regulating bodies en 24 landen en weten sneller te schakelen.’

Nederlands voorbeeld? Maar het is niet allemaal doom en gloom. Er zijn ook dingen die verschillende lidstaten wel heel goed doen en waar Europa volgens Kamp nog wel het een en ander van kan leren. ‘Een van de dingen waar we in Nederland goed in zijn, is het samenwerken van de overheid met het bedrijfsleven en de onderwijsinstellingen. Ook in de Smart Industry Actieagenda is dit een belangrijke pijler. In Fieldlabs brengen we ze samen en werken we gezamenlijk aan de oplossingen van de toekomst. Ook zijn we ons doordrongen van het feit dat kennisontwikkeling slecht één zijde van de medaille is. Het delen van kennis moet ook, een leven lang.’ Kamp geeft aan dat op dit gebied Nederland nog wel wat tekort schiet. ‘Als het gaat om “digitale doordrongenheid” en de programmeerskills van jongeren, dan zijn de Verenigde Staten, maar ook het Verenigd Koninkrijk een stuk verder. We mogen niet verder achterop raken.’ Hier krijgt de minister bijval van FME voorzitster Ineke Dezentjé die een laatste belangrijke overheidsrol aanstipt: bewustwording. ‘Het wordt in Nederland, maar ook in de rest van Europa te weinig gezien dat we echt middenin een industriële revolutie zit ten die anders is dan de voorgaanden. Deze - de vierde - voltrekt zich exponentieel snel en wie denkt dat het zijn tijd wel zal duren heeft het mis. Disruptie ligt dagelijks op de loer en de overheid moet bedrijven er van over tuigen dat The Internet of Things echt niet alleen een consumentenhype is, maar vergaande gevolgen voor de productie en personeel met zich mee brengt. Alleen wanneer iedereen ten volste beseft dat hij toch echt uit zijn comfort zone moet, kunnen we in Nederland en in Europa de stappen zetten die nodig voor een sterke Europese digitale markt.’

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

.33

13373

15 15:20

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 33

28-07-15 12:18

FHI

Bestaansrecht garanderen door innovaties

Ontwikkeling van de omzet tussen 1998 en 2014 voor de branche Industriële Automatisering 3.000

2.500

In miljoenen Euro’s

Tijdens het Flow & Analyse event (zie www.flowac.nl voor presentaties) werd vanuit Sabic een presentatie verzorgd. René Stoelinga benadrukte de samenwerking tussen eindgebruikers, system integrators en leveranciers van instrumentatie. Op het gebied van applicaties, installaties, communicatie, betrouwbaarheid en onderhoud is nog veel te halen, als je in goed overleg kijkt naar de technologische oplossingen.

In de grafiek is helder vast te stellen, dat de markt voor industriële automatisering in de afgelopen jaren is toegenomen. Crisis of geen crisis, vanaf 2009 kent de branche een sterke groei. Groei wordt natuurlijk als positief ervaren, maar de signalen uit de markt van de afgelopen maanden geven aan, dat het geheel op een veel hoger niveau gezet kan worden. Paul Petersen

2.000

1.500

1.000

500

0 1998

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

2011

2012

2013

2014

Ontwikkeling van de omzet in 2015 ten opzichte van 2012, 2013 en 2014 per kwartaal 3.000

2.500

In miljoenen Euros

Op die zelfde dag zette Remco Rijsenbrij van Johma het nog wat scherper neer. Hoe kan het nou, dat we in deze tijd een iPad of een iWatch kunnen kopen, die zomaar door een tweejarige bediend kunnen worden? Tegelijkertijd moet Johma in dure technische installaties investeren, waarbij de operators hoge vooropleidingen nodig hebben en op een veranderende situatie veelal dure aanpassingen volgen. Hij daagde zowel eindgebruikers als toeleveranciers uit om anders naar de aanpak van hun bedrijfsketen te kijken.

628

676

610

627

579

616

627

586

609

593

2.000

585

1.500

575

1.000

500 652

Het bestaansrecht van bedrijven wordt 2014 2013 2012 2015 gegarandeerd door innovaties. Zowel De totale omzet over 2014 (2.522 miljoen Euro is berekend op basis van het brancheonderzoek 2010 Sabic als Johma functioneren in een concurrerende omgeving, waarbij de technologie een middel is om de continuïteit, duurzaamheid, efficiëntie en effectiviteit van een plant of een bedrijf te verbeteren. Naar mijn De bedrijven uit de keten kunnen verhalen vertellen over de mening zijn we nu op het punt beland waar eindgebruikers ervoordelen van innovaties met betrekking tot “predictive mainkennen en herkennen dat dit om intensief partnership vraagt. tenance”, bijvoorbeeld. De initiële kosten zijn minder belangrijk dan de totale kosten en een eventueel verlies van effectiviZo zijn leden van FHI nu bezig met de opzet van programma’s teit. Dat vertaalt zich ook weer in innovaties op het gebied van voor evenementen in het najaar. In die discussies worden ook duurzaamheid, die nu vooral bij nieuwbouw van schepen woreindgebruikers betrokken, om zoveel mogelijk waarde te bieden toegepast. Ook de kwesties rond regelgeving (SIL, EMC, den in het programma en de individuele lezingen. Voor het emissies, veiligheid en dergelijke) vragen nu om innovaties in Marine & Offshore Automation event ziet men de context van de Marine & Offshore. de internationale concurrentie heel scherp. Als er niet geïnnoveerd wordt, gaan we heel snel achter lopen op internationale Nogmaals: het bestaansrecht wordt gegarandeerd door innoconcurrenten. Hoe blijf ik varen?! Hoe blijf ik boren?! vaties. De versnelling hiervan zit in de samenwerking. 0

34.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 34

F HI GE NIE T E XC LU S IE V E G A S T V R I JHE ID IN A U T O M AT IE | P M A . DE V E R A N T W O O R DIN G V O O R DE GE P UBL IC E E R DE KO P I J O P DE Z E PA GIN A L IG T B I J F HI.

28-07-15 12:18

PO ST BU S 36 6 38 30 AK LE US DE N TE L. 03 3 46 E- MA IL INF 5 75 07 O@FH WW W. FH I.N I.N L L

Nu denkt u misschien: ‘Maar dat doen we al!’ en dat geloof ik dan direct. Er zijn echter verschillende soorten van samenwerking. In de presentatie van Heineken tijdens het Flow & Analyse event (ook te downloaden) werd een historisch perspectief geschetst, hoe het bedrijf van reactief naar proactief onderhoud is gegaan. De resultaten daarvan waren lagere kosten, betere beschikbaarheid en hogere productkwaliteit. Daarbij werd partnership als een cruciale factor benadrukt. De samenwerking in 2010 was volledig anders dan de samenwerking in 2000. Tijdens het Energy & Automation event sprak Tata Steel over het terugdringen van het energieverbruik (zie www. energyautomation.nl voor presentaties). Als grootverbruiker, Tata Steel is goed voor 4% van het energieverbruik in Nederland, zag spreker Gerard Jägers sterke winsten in nieuwe technologische toepassingen. Hij adviseerde andere eindgebruikers om meer “Monitoring and Control” te doen. Daarbij is het modelleren van processen een belangrijke factor in het verlagen van het energieverbruik en de samenhang van technologie is cruciaal. Ik kan nog even doorgaan, maar het mag duidelijk zijn dat er op allerlei KPI’s nog steeds sterke voordelen te halen zijn. Goed partnership en sterke kennis zullen bijdragen aan effectieve technologische oplossingen.

De massaflowmeter voor de procesindustrie

Zoekt u een standaard massaflowmeter ook geschikt voor veeleisende applicaties? KROHNE OPTIMASS 6400 is het antwoord. Met de ontwikkeling van de OPTIMASS 6400 massaflowmeter voor vloeistoffen en gassen verlegt KROHNE de grenzen voor toepassingsmogelijkheden. OPTIMASS 6400 bereikt superieure resultaten ook onder veeleisende condities, zoals cryogene of hoge temperaturen van –200 tot +400 °C en drukken tot 200 bar. Geeft continue stabiele meetwaarden dankzij Entrained Gas Management, ook bij 0–100 % gasinsluiting in vloeistoffen, en beschikt over CT goedkeuring voor het ijkwaardig meten van gassen en vloeistoffen (MI002 en MI005). OPTIMASS 6400 zet de standaard voor nauwkeurigheid en betrouwbaarheid.

Ontwikkeling van de orderontvangst in 2015 ten opzichte van 2012, 2013 en 2014 per kwartaal

120

KROHNE – Proces instrumentatie is onze wereld. Voor meer informatieve zie onze website.

100

Index

24,9

26,4

24,7

24,8

22,8

23,7

26,4

24,3

25,6

25,4

24,6

2012

2013

2014

2015

20 0

13285

Aandeel van elk kwartaal geïndexeerd naar totale orderontvangst in 2014

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 35

.35

28-07-15 12:18

BEURZEN

Tijdens de laatste editie van de Indumation spraken we met Johannes Cottyn, professor aan de Universiteit Gent en Marc Blekkink, voorzitter van ISA België en partner bij Movilitas. Onderwerp was het proefschrift van Johannes Cottyn: Design of a Lean Manufacturing Execution System Framework. De titel zegt het al: hoe ontwerp je een lean MES? Bart Driessen

den van de industriële automatisering. Illustraties daar van zijn Lean en Six Sigma, wijd en zijd bekende benaderingen. Het bewustzijn dat Lean absoluut waardevol is, is zonder meer aanwezig. De paradox waar Cottyn echter tegenaan loopt is dat ondanks de gigantische hoeveelheden data die MES-systemen genereren over lopende productieprocessen er zo weinig bedrijven zijn die deze data ook effectief inzetten als instrument voor het Lean maken van hun productieproces. Eerder is het zo dat veel bedrijven blijven steken bij het automatiseren van informatiestromen.

Johannes Cottyn dook diep in de materie

Hoe bouw je een lean MES? Afscheid nemen van onnodige productiekosten, voortdurend werken aan betere producten en kortere productiecycli met behoud van een optimaal kwaliteitsniveau vormen een permanente uitdaging in de industrie. Het streven naar voortdurende verbetering in de productie heeft natuurlijk al een lange geschiedenis, maar door allerlei ontwikkelingen op het gebied van wetgeving, mondiale concurrentie en technologie is “Continuous Improvement” (CI) een vast bestanddeel gewor-

Combinatie van Lean tools en MES productiebesturing Waar Cottyn in zijn onderzoek naartoe wil, is de mogelijkheid van een combinatie van Lean tools en MES productiebesturing. Alleen kan het niet bij een combinatie van die twee

INFORMATIE

36.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 36

28-07-15 12:18

Afscheid nemen van onnodige productiekosten, voortdurend werken aan betere producten en kortere productiecycli met behoud van een optimaal kwaliteitsniveau vormen een permanente uitdaging in de industrie.

Gecertificeerde zekerheid. Intrinsiek veilige ingangen (Ex ia) voor gas/stof conform EN 60079-11 Redundante structuur (2-kanalen) Ontstekingsbron bewaking conform EN 50495 SIL 2 en EN 13463 IPL 2

70031

Keur conform DIN EN 14597, SIL 3, PLe, GL, DGRL

blijven. Zolang MES en Lean los van elkaar worden ingezet en alleen op ad hoc-basis worden gecombineerd, is namelijk de kans op een mismatch van beide levensgroot. Waar Cottyn aan Johannes Cottyn (links) denkt is een continue wederpresenteert zijn ‘Design zijdse ondersteuning van beide of a Lean Manufacturing Execution System systemen, die ook nog eens auFramework’ samen met tomatisch wordt onderhouden. Marc Blekkink, voorzitter van ISA België en Wat nodig is, is dus wat Cottyn partner bij Movilitas. noemt een “automated Value Stream Mapping” (aVSM); een verzameling tools ter analyse van de MES-data. Het doel daarvan is een Lean MES-integratie, waarbij ISA-95 zeer waardevol is. Op basis van ISA-95 is namelijk duidelijk te maken hoe het MES-systeem te gebruiken is als een Lean IT-systeem. Dus ook hier bewijst ISA-95 haar diensten. Cottyn geeft aan de hand van twee casestudies aan dat dit Lean MES-Framework zeer veelbelovende uitkomsten biedt. Echter als serieuze onderzoeker maakt hij daarbij wel de aantekening dat het aVSM voorlopig een eerste stap in de goede richting is. In de toekomst zou ook gewerkt moeten worden aan de integratie van TPM, TQM, Six Sigma en Lean selectie en planning; op voorwaarde echter dat deze ook conform ISA95 zijn.

Zekerheidstemperatuurbegrenzer- en bewaker conform DIN EN 14597 met ATEX-keur JUMO safetyM STB/STW Ex Welkom bij JUMO.

JAARBEURS UTRECHT 29 Sept. - 2 Okt. 2015

www.jumo.nl 13288a

DESIGN OF A LEAN MANUFACTURING EXECUTION SYSTEM FRAMEWORK IS TE DOWNLOADEN OP WWW.GOO.GL/DNKTXG

13338 13042

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 37

.37

28-07-15 12:18

Speciale aanbieding 29,

90*

ONMISBARE NASLAGWERKEN VOOR

technici, operators, engineers en leidinggevenden Explosieveiligheid in het Procesveld

Instrumentatie in het Procesveld

Explosieveiligheid is al een eeuw een belangrijk thema in de

Beschrijft alle meet- en regelapparatuur, in de onmiddellijke

industrie. Via regelgeving, normen en wetten proberen

nabijheid, of direct verbonden aan het proces. Het belang

beleidsmakers en verantwoordelijke ministeries de risico’s in

van correct en nauwkeurig meten en regelen wordt bespro-

te perken en bedrijven doen hetzelfde via procedures en

ken en geïllustreerd met praktijkvoorbeelden. Vanuit des-

veiligheidsbeleid. Ondanks deze maatregelen gaat het nog

kundige achtergrond worden meerdere ‘good practices’

wel eens mis, met grote gevolgen. Bewustzijn en competentie

belicht. De keuze van de juiste apparatuur is belangrijk,

blijkt vaak oorzaak.

maar ook juiste montage en toepassing worden behandeld.

BESTELLEN? Bij grotere aantallen prijs op aanvraag

Stopper - In het Procesveld - Combideal.indd 1 38-39 - AUT - Rubriek - Buskroniek + 13378a Procesveld.indd 38

Bestel uw boek(en) via onderstaande link

AT E X B O E K . N L *Prijs is exclusief btw en verzendkosten

09-06-15 28-07-15 09:33 12:47

PROFI 1 Studenten en externen op

NIEUWS

NEDERLAND | 2015 | JAARGANG 13 | #2

6 Onderhoud on the fly

IO-Link Workshop 2 Flexibilisering in de haven door creatief ontwerp

voor tankschepen

Efficiency in de haven Naast het ver-

7 Productnieuws

snellen van regu-

8 Agenda & Certified Trainingen

liere processen is ook het monitoren

5 Elektrotechniek 2015 Colofon

Beleving en inspiratie!

van fouten en storingen in proces-

ABONNEREN OP PROFINIEUWS: Mail naar netherlands@profibus.com

sen een belangrijk punt waar de laatste tijd op gescoord wordt door automatiseerders. Het moge duidelijk zijn dat de term ‘efficiency’ hier een sleutelrol

WORKSHOP

speelt. Er zijn weinig plekken waar die term zo relevant is als in de haven. Of het nu gaat om de automatisering van een tankschip, het laden en lossen van goederen, of de opslag en raffinage van producten.

IO-Link in de praktijk

De haven, in eerste instantie denk ik daarbij natuurlijk aan Rotterdam, is één van de belangrijke pijlers van

Met vijf deelnemende leden van PI

punt communicatie verbinding maakt,

onze economie waar nog altijd volop

Nederland en een veertigtal bezoe-

gebruik maakt van een standaard IO-

kansen liggen voor automatisering.

kers is de IO-Link Workshop, afgelo-

inter face en ook nog eens van een

Toevallig of niet, maar in PROFI-

pen 2 juni geslaagd. De workshop vond

standaard 3-draads aansluitkabel. Ook

nieuws staan deze keer twee mooie

plaats bij Avans Hogeschool ’s Herto-

is IO-Link een veldbus-onafhankelijke

verhalen die duidelijk maken wel-

genbosch en de samenwerking met

oplossing. Daarnaast werd nogmaals

ke rol PROFIBUS daarbij kan spe-

deze Hogeschool maakte dat kennis

benadrukt dat wanneer je als eindge-

len. En er zijn opvallende overeen-

vanuit de vereniging PI naar het onder-

bruiker kiest voor IO-Link, je niet voor

komsten tussen het ar tikel over

wijs kon worden gebracht. De com-

één leverancier kiest maar voor een

automatisering van tankschepen

binatie tussen studenten en externe

groot aantal leveranciers van senso-

en het stuk over de automatisering

bezoekers bleek een magische for-

ren en actuatoren. Naast een stuk the-

van olietanks in Rotterdam. In bei-

mule, waarbij de nieuwkomers ande-

orie werd in een aantal praktijkses-

de gevallen blijkt een goede samen-

re inzichten hadden dan de bezoekers

sies direct de voordelen van IO-Link

werking tussen productleveran-

uit de praktijk.In een korte aftrap werd

onder vonden. Zo werd de gemakke-

cier en automatiseerder van levens-

de bezoeker geattendeerd op het feit

lijke implementatie van een IO-Link-

belang. Voor ons als vereniging

dat IO-Link bijdraagt aan “smart indu-

master in de PLC inzichtelijk gemaakt

natuurlijk fijn om te horen. Een ver-

str y”, waarbij er een steeds grotere

en kon de werking van een aantal toe-

dere overeenkomst is het toepassen

vraag is naar informatie, om kunstma-

passingen live worden ervaren. Al met

van intelligente oplossingen om te

tige intelligentie toe te kunnen passen.

al een leerzame middag waar de deel-

zorgen dat het systeem blijft wer-

Daarnaast spelen snelheid, flexibiliteit

nemers in de toekomst mee vooruit

ken, ook als er ergens een onder-

en efficiëntie een grote rol in “smart

kunnen. Geïnteresseerden in de ses-

deeltje hapert of uitvalt. De econo-

industry”. Laten nou net deze facto-

sies kunnen via profibus.nl het één

mie moet immers blijven draaien.

ren aanwezig zijn binnen IO-Link. Ook

en ander terugvinden, of bij interesse

werden er een aantal feiten behan-

voor een volgende workshop kan men

Peter Hollebrandse

deld over IO-Link, namelijk dat het

zich aldaar aanmelden voor de digitale

Voorzitter PI Nederland

géén nieuwe veldbus is, een punt-tot-

nieuwsbrief.

AMG15087 - Profibus - PI Nieuws NL 2-2015.indd 1

28-07-15 12:38

THEMA

Flexibilisering in de haven door creatief ontwerp De Rotterdamse haven is sinds dit voorjaar een slim geautomatiseerde olieterminal rijker. In het ontwerp en de uitwerking van de automatisering blijkt dat veel mogelijk wordt door het slim combineren en samenvoegen van verschillende systemen en producten. Sinds jaar en dag is Rotterdam dé olie-

hebben geanticipeerd, door haar ter-

door personeel van DWG geautomati-

haven van Europa. Ruwe olie wordt in

minals met behulp van DWG Automa-

seerd. Op basis van die samenwerking

enorme hoeveelheden doorgevoerd, of

tion te automatiseren. PROFIBUS

is nu een nieuw aangekochte termi-

ter plaatse verwerkt in raffinaderijen.

speelt een belangrijke rol in het ‘flexi-

nal aangepakt. In de tanks aldaar wor-

Nu de olieprijzen historisch laag zijn,

biliseren’ van de terminal.

den zware stook- en gasoliën opge-

spinnen de tankopslagbedrijven garen,

DWG Automation werd een jaar gele-

slagen, getransporteerd en gemengd

doordat handelaren veel olie willen

den opgericht, toen enkele mannen

tot het juiste eindproduct, net waar

opslaan in de hoop op prijsstijgingen.

met jarenlange ervaring in de indus-

op dat moment vraag naar is. De ter-

Met de fluctuerende markt is het altijd

tr iële automatiser ing besloten op

minal ligt hemelsbreed op een steen-

spannend wanneer en hoe snel olie

eigen benen te gaan staan. Als hoofd-

worp afstand van de andere terminal,

verhandeld en dus doorgevoerd moet

opdrachtgever bood Koole werkruim-

maar om er te komen moet men om de

worden. Een betrouwbaar en snel sys-

te op haar terminal aan DWG, letter-

Shell-raffinaderij heen. Laat dat nou

teem om de olie te vervoeren is daarbij

lijk met uitzicht op de Maas; een top-

net de grootste olieraffinaderij van

geen sinecure.

locatie. Voor zo’n opdrachtgever doe je

Europa zijn, die haar olie graag in de

Eén van die opslagbedrijven waar

wel een stapje extra. In eerste instan-

directe nabijheid opslaat.

ger af fineerde olie wordt opgesla-

tie werd de terminal die Koole van

gen, Koole Terminals, lijkt op het goe-

oudsher in Rotterdam beheerde, voor

SNEL SYSTEEM

de moment op deze ontwikkelingen te

de overslag van plantaardige oliën,

De terminal voor stookolie heeft in de loop der jaren diverse eigenaren gehad, voordat hij sinds februari 2014 in handen viel van Koole. De olie werd van en naar de terminal vervoerd middels een verouderd leidingsysteem. “Bij wijze van spreken kon het personeel op een knop drukken, even koffie gaan halen en vervolgens kijken of het systeem had gereageerd. De mensen die er werken waren gewend aan die traagheid. Maar Koole besefte van-

PROFINIEUWS 2015

AMG15087 - Profibus - PI Nieuws NL 2-2015.indd 2

28-07-15 12:38

THEMA

COMBRICKS

PROFIBUS

FIBER OPTIC RING ETHERNET

CPU 410-5H

JETTY 10

PROFIBUS

SCALANCE ETHERNET

ETHERNET

OVERSPANNINGSBEVEILIGING

AFSLUITWEERSTAND

SUBSTATION 6 ENGINEERING STATION/SERVERS

PROFIBUS

FLOW METER

PROFIBUS

MOV1

MOV2

MOV3

MOV4

MOV5

MANIFOLD TP18

uit de ervaring die ze hebben met de

worden ver ward.” Aan het woord is

een gigantisch verschil met voorheen.”

terminals voor plantaardige minera-

Maarten van Dijk, sales manager van

Deze getallen verrassen zelfs Van Dijk

len, dat een grote verbeterslag moge-

DWG. In opdracht van Koole werd dus

en Theo Bervoets van AUMA, leveran-

lijk was. Traagheid heeft allerlei nade-

een geheel nieuw systeem ontworpen

cier van de leidingkleppen en de der-

len, het is economisch nadelig en het

en geïnstalleerd. Kelvin Hooft van Huy-

de aanwezige bij het gesprek. De ver-

kan er voor zorgen dat fouten in het

sduynen, die als software engineer van

betering is met name te vinden in het

systeem over het hoofd worden gezien,

DWG heeft meegewerkt aan de uitwer-

nieuwe manifold systeem, waar voor

doordat fouten en traagheid met elkaar

king van het ontwerp van het nieuwe

DWG het elektrotechnische ontwerp,

systeem, weet de precieze verbeter-

de software en de besturingsautoma-

slag die is gemaakt: “Waar voorheen

tisering ontwierp.

pak beet vijftien seconden reactietijd was tussen controlekamer en het

ARCHITECT

veld, is dat nu maar één of twee secon-

De spil in het flexibiliseringsproces

den. In de setpoint percentages zit real

is dus het manifold. Een matrixach-

time één, maximaal twee procent ver-

tig schakelstation, waar in principe

schil tussen aansturing en het veld.

elke leiding op een andere kan worden

De PROFIBUS-lussen zelf hebben een

overgezet. Het manifold is één cen-

scantijd van 3 seconden, wat voor tra-

trale plek geworden voor alle kleppen

ge systemen ruim voldoende is.”

en flowmeters van de leidingen. Het

In de percentages zit real time één,

manifold communiceert met behulp

maximaal twee procent verschil tus-

van PROFIBUS met de PLC, die op zijn

sen aansturing en het veld. Dat is echt

beurt met behulp van ethernet vanPROFINIEUWS 2015

AMG15087 - Profibus - PI Nieuws NL 2-2015.indd 3

28-07-15 12:38

THEMA

Software engineer Kelvin Hooft van Huysduynen

ook dat het systeem heel modulair kan worden opge-

ligt het systeem toe. “De CPU410H is een dedicated

bouwd en dat je alle lussen in groepen kan indelen

PCS7 PLC met integrated SCADA en Safety functi-

en ze beheersbaar houd. Er is ruimte om lussen bij te

onaliteit die de besturing regelt van diverse machi-

plaatsen of te vergroten (meer deelnemers per lus).

nes en apparaten zoals de AUMA kleppen. De PLC

De PROFIBUS gaat uit de kaart naar een overspan-

is doorverbonden met ethernet via een Scalance

ningsbeveiliging module. Hierna gaat de lus de kast

switch naar het netwerk van de terminal. Zo kun-

uit en naar het veld, waar de lus een aantal PROFIBUS

nen we vanaf het engineering station en de clients

deelnemers tegenkomt, zoals een klep of flowmeter.

alles bekijken; en veranderingen aanbrengen in de

De componenten zelf onderbreken de lus niet. Elke

software van de controller wanneer nodig. De SCA-

PROFIBUS-stekker heeft een eigen afsluitweerstand.

DA (PCS7) servers zijn ook via dit netwerk verbon-

Normaal gesproken wordt de laatste deelnemer afge-

den met de PLC. Voor de visualisatie van het PROFI-

sloten, maar als nou net die deelnemer uitvalt, is de

BUS-netwerk en het regelen en monitoring daarvan

hele lus niet meer zichtbaar. Dit is opgevangen door

hebben we gekozen voor een Combricks met scope

een actieve afsluitweerstand in de kast van de PLC,

functionaliteit en webserver van PROCENTEC. Op het

die de lus voor alle deelnemers afsluit. Als een wille-

beeld is te zien dat de Combricks verbonden is aan de

keurige deelnemer uitvalt, heeft dat geen effect op de

PLC door middel van PROFIBUS. PROFIBUS komt van-

andere deelnemers.

af de PLC aan op het hoofdstation van de Combricks

Combricks is met een glasvezelring verbonden aan

en is dan doorverbonden naar een aantal PROFIBUS

een andere locatie ( Jetty 10) waar ook PROFIBUS

repeater kaarten. Elke kaart regelt een enkele PRO-

deelnemers aan kunnen hangen en ook deze kun-

FIBUS-lus met daarop een aantal deelnemers. Op het

nen op afstand worden bekeken. Het engineering

hoofdstation zit ook een ethernet aansluiting en deze

station maakt gebruik van onze Siemens PCS7 soft-

gaat ook naar de Scalance switch. Zo kunnen we op

ware waarmee we alles hebben geprogrammeerd en

afstand de lussen en de kaarten in de gaten houden.

geconfigureerd. We kunnen alles wat we bouwen,

Er is ontzettend veel mogelijk met die kaarten. Com-

downloaden naar de PLC’s en servers en live meekij-

bricks controleert zo de PROFIBUS. Voordelen zijn

ken wat er gebeurd op de PLC’s.

uit de controlekamer wordt bediend. Gevraagd naar het bijzondere van dit project, wijst Kelvin Hooft van Huysduynen op de samenwerking tussen de verschillende componenten, “De PROFIBUS blijft draaien als er één klep uitvalt (zie kadertekst). We kunnen de hele PROFIBUS-lus op afstand monitoren via een webserver applicatie op de Combricks, ook de karakteristieken van de PROFIBUS kan men daar zien; of er voldoende spanning op staat et cetera. Ook het vinden van storingen

waar Maarten van Dijk heilig in gelooft.

FLEXIBILISERING

gaat goed. Het is uiteindelijk een snel

“Dit werkt goed, voor de klant en voor

Via het manifold vindt de import plaats

en robuust systeem geworden.

de installateur. De installateur doet

van vier olieleidingen naar een tiental

DWG ontwierp als een architect eerst

gewoon wat het ontwerp hem voor-

tanks. Alle leidingen kunnen aan iede-

het hele systeem. Pas daarna is geke-

schrijft en loopt geen enkel risico. Voor

re tank worden gekoppeld. Dat vereist

ken welke installateur het beste aan-

ons is het fijn omdat we vrijheid heb-

dus een diversiteit aan routeringen.

bod had om het ontwerp te realiseren.

ben in ons ontwerp en de installateur

Daarnaast wilde Koole verschillende

In de industriële automatisering een

goed kunnen begeleiden bij de reali-

processen tegelijkertijd kunnen laten

ongebruikelijke manier van werken,

satie.”

plaatsvinden. Het in- en uitpompen en

PROFINIEUWS 2015

AMG15087 - Profibus - PI Nieuws NL 2-2015.indd 4

28-07-15 12:38

THEMA

blenden van de olie, schoonmaken van de leidingen, het uitvoeren van lektesten, allemaal vol geautomatiseerd. Het kan nu allemaal en dat is een groot

Elektrotechniek 2015 in het teken van beleving en inspiratie

economisch winstpunt. “Tankopslagbedrijven als Koole en hun gebruikers

De Beurs Elektrotechniek kent

willen zich onderscheiden met het ver-

komende editie een nieuwe opzet.

mogen om snel af te handelen”, weet

Het gevoel dat na de vorige beurs

Van Dijk. Het manifold maakt gebruik

bleef hangen, was dat er naast het

van actuators van AUMA die werken

gebruikelijke contact tussen fabri-

met PROFIBUS. Voor Theo Bervoets,

kanten, toeleveranciers en hun

managing director van AUMA , een

producten, innovaties en diensten,

mooi project. “De snelheid van PRO-

bij de bezoeker een behoefte was

FIBUS is inmiddels beproefd. Je hoort

aan beleving. Daarom gooit Elek-

vaak in onze wereld, zeker wat betreft

trotechniek 2015 het over een andere boeg. Centraal in het nieuwe concept

grotere leidingen, ‘de looptijd voor het

staan de vier toepassingsgebieden van elektrotechniek: Woning, Industrie,

openen en sluiten van de leidingen is

Utiliteit en Energie & Infra.

een paar minuten, wat doet het er dan toe dat je een paar seconden moet

MAKING OFF WORKSHOPS

wachten op feedback uit het veld?’. Die

Door de techniek meer te beleven en zelf aan de slag te kunnen, wordt

vijftien seconden wachttijd die het hier

de bezoeker geïnspireerd. “Samen moeten we van de toepassingsgebie-

was, is meer regelmaat dan uitzonde-

den een belevingsruimte maken”, vat innovatie-expert Theo Ockhuijsen de

ring. Maar stel je voor dat iemand de

opdracht samen. Een kleine vijftig exposanten hebben die uitdaging opge-

verkeerde leiding open zet en de olie

pakt in een Making Off workshop. Voor Theo Ockhuijsen behelst het nieu-

loopt zo de haven in. Dan kom je er met

we concept veel meer dan zo maar een vernieuwing van het beursconcept.

geluk na vijftien seconden achter dat

“De veranderingen in de wereld gaan ontzettend snel. Trends en drivers

de verkeerde open gaat. Ver volgens

achter deze veranderingen hebben een enorme impact op de installatie-

duurt het weer vijftien seconden nadat

sector.”

je op de knop hebt gedrukt, voordat de klep weer sluit. Nu is dit een extreem

VERVAGING VAN VAKGEBIEDEN

voorbeeld, maar het gaat ons in het

Eén van die veranderingen is de vervaging van vakgebieden, een ontwikke-

algemeen om de responssnelheden

ling die ook voor automatiseerders interessant is om te volgen. De komst

van de systemen. De snelle schakeling

van slimme gevels, met geïntegreerde energiesystemen, die aangesloten

daarvan is voor ons de reden om PRO-

worden op gebouwbeheerssystemen. Installeren verandert door de trend

FIBUS te gebruiken.”

van meer conceptueel en industrieel bouwen. Individualisering, onder

“En dat PROFIBUS gebruik maakt van

meer gestimuleerd door 3D printen, is een andere trend die ketens op z’n

een open systeem, dat door iedereen

kop zet.

gebruikt kan worden, zorgt ervoor dat we niet in slaap vallen”, voegt Van Dijk

MAAKINDUSTRIE IN HET DIGITALE TIJDPERK

eraan toe. Het manifold is slechts de

Ockhuijsen toont een zelf ontworpen zonnebril, 3D geprint in de VS en een

eerste stap in de automatisering van

week later bij hem thuis in Nederland bezorgd. “De rol van de designer

de Koole-terminal. Voorlopig blijft er

staat onder druk, maar ook die van de handel. De klant ontwerpt zelf en

genoeg te doen. Een tweede manifold

bestelt direct bij de producent. Hiermee stapt de maakindustrie het digi-

voor de export van de olie behoort tot

tale tijdperk binnen. We staan aan de vooravond van de vierde industrië-

de mogelijkheden. Begin juni bereikte

le revolutie. Kansen te over voor de elektrotechnische installatiebranche

Koole overstemming met BP over de

waarbij we na moeten denken over wat je morgen kunt doen om je klanten

overname van een terminal in Pernis.

te bedienen.”

Ook dat zal waarschijnlijk geen slecht

De Beurs Elektrotechniek vindt plaats van 29 september tot en met 2 okto-

nieuws zijn voor Maarten van Dijk en

ber in de Jaarbeurs in Utrecht.

Theo Bervoets. PROFINIEUWS 2015

AMG15087 - Profibus - PI Nieuws NL 2-2015.indd 5

28-07-15 12:38

THEMA

Onderhoud on the fly voor tankschepen PROFIBUS aanbrengen op tankschepen blijkt een vak apart. Met name op het gebied van veiligheid komt er een wirwar van regelgeving en speciale eisen om de hoek kijken. Kabelredundantie en op afstand te monitoren PROFIBUS bleek de oplossing. Onlangs kreeg Snijders Intelligent

lijnen. ATE X staat voor ATmosphè-

man: “Bij een flinke storm kunnen de

A utomation de op dr acht om v ier

res EXplosives en omvat vrijwel alles

PROFIBUS-kabels op het dek gemak-

nieuwbouw tankschepen geheel te

omtrent explosiegevaar. Deze regels

kelijk beschadigen. De kans op down-

automatiseren, door deze te voor-

zijn opgesteld door de Europese Com-

time is dan erg groot. Als je eenmaal

zien van een compleet cargo-manage-

missie om veilig te kunnen werken in

bent aangemeerd, moet je direct kun-

mentsysteem. Zo’n systeem maakt

explosiegevaarlijke zones. De richt-

nen laden of lossen. Mocht je door een

het mogelijk op één scherm direct te

lijnen ATEX 137 en ATEX 95 zijn sinds

PROFIBUS-storing niet kunnen laden

zien hoe het staat met onder ande-

2003 van toepassing op alle gebieden

of lossen, ligt het schip voor een lan-

re de tankdruk, het tankniveau, de

met explosiegevaar, zo ook op deze

ge tijd aan de kade. Dit kost je al snel

afvoerdruk en de ligging van het schip.

tankschepen. Daarnaast gelden er

duizenden euro’s per uur. In het ergste

Voor de gehele installatie is gebruik

speciale installatierichtlijnen voor het

geval kan er helemaal niet geladen of

gemaakt van PROFIBUS.

aanleggen van PROFIBUS. Er kwam

gelost worden. Als het hierbij gaat om

dus nogal wat bij kijken. Bovendien

een lading voor een specifiek produc-

RICHTLIJNEN

is het onderhouden van PROFIBUS-

tieproces, raak je de lading helemaal

De automatisering van tankschepen

installaties in dergelijke explosiege-

niet meer kwijt.”

is echt maatwerk. Herman Bouman,

vaarlijke zones erg lastig. Zo moet je

engineer product development bij Snij-

onder andere rekening houden met

ZOEKTOCHT NAAR DE BESTE

ders, vertelt over deze speciale aan-

geschikte meetapparatuur, vergunnin-

OPLOSSING

pak: “De tankschepen zijn voorzien van

gen en of de installatie tijdens onder-

Om storingen in het PROFIBUS-net-

meerdere cargotanks met grote hoe-

houd wel of niet in bedrijf kan blijven.

werk te voorkomen, ging Snijders op

veelheden aardolieproducten. Hier-

Vonkvorming moet ten allen tijde wor-

zoek naar de best passende oplos-

door is de kans op explosies erg groot.

den voorkomen.”

sing. Herman Bouman: “Wij waren op

Op deze tankschepen zijn daarom ver-

zoek naar een uniek product dat aan

schillende explosie-gevaarlijke zones.

DOWNTIME

een aantal strenge eisen moest vol-

Om explosies te voorkomen, moeten

Daarnaast moest Snijders rekening

doen. Zo moest het product intrin-

PROFIBUS-installaties in deze zones

houden met de extreme weersom-

siek veilig zijn en geschikt voor PRO-

voldoen aan zogeheten ATEX- richt-

standigheden op zee. Herman Bou-

FIBUS DP in explosiegevaarlijke gebie-

PROFINIEUWS 2015

AMG15087 - Profibus - PI Nieuws NL 2-2015.indd 6

28-07-15 12:38

THEMA

den. De signalen van de sensoren op

ke module is speciaal bedoeld voor

andere kabel het over. Daarnaast biedt

het dek (ATEX-zone) komen namelijk

het creëren van segmenten in explo-

ComBricks de mogelijkheid de gebrui-

binnen in een remote I/O kast. Zoals

sie-gevaarlijke omgevingen. Dit pro-

ker te alarmeren als één van de redun-

gezegd, mag er absoluut geen vonk-

duct voldoet aan alle specificaties voor

dante kabels kapot is. Hierdoor wordt

vorming ontstaat. Het risico van extre-

PROFIBUS DP in intrinsiek veilige seg-

de betrouwbaarheid van de installatie

me weers-omstandigheden, met als

menten. Eén van de grootste voorde-

sterk verhoogd.”

gevolg kapotte PROFIBUS-kabels en

len is dat je continu PROFIBUS-instal-

downtime, hebben we opgevangen

laties op afstand en vanuit een veilige

SAMENWERKING PROCENTEC

door de kabels redundant aan te leg-

zone kunt monitoren. Via een satelliet-

Snijders ontwerpt en produceert vaker

gen. Op deze manier gaat alle data

verbinding is het mogelijk om de sta-

elektrotechnische panelen in de mari-

vanuit de remote I/O kast op een dub-

tus van de installatie in een webbrow-

tieme sector. Daarbij verzorgt men

bele manier naar de schakelruim-

ser te bekijken. Wij hebben momen-

niet alleen het ontwerp, maar ook de

te. Waardoor het systeem blijft wer-

teel al meerdere storingen op afstand

daadwerkelijke bouw en de installa-

ken wanneer een van de kabels uitvalt.

kunnen traceren en oplossen. Aan de

tie van het systeem. In dit geval hielp

Mocht er een PROFIBUS kabel kapot

hand van de scopebeelden was bijvoor-

PROCENTEC met het inrichten van

gaan, neemt de andere kabel het over.

beeld te zien dat er verschillende stek-

het P R OF IBU S - net w er k . Her m an

Door kabelredundantie toe te passen,

kers niet goed waren aangesloten. Wij

Bouman is erg tevreden over het de

creëer je een betrouwbare installa-

hebben deze scopebeelden ook aan

samen werking en het eindresultaat.

tie en verklein je de kans op downtime

de engineers van PROCENTEC laten

“De ComBricks RS 485 IS barrier is

aanzienlijk. Tot slot, zochten wij een

zien. Zij gaven ons uitgebreid advies

een unieke module en precies het pro-

product waarmee je effectief in explo-

over hoe wij deze storing het best kon-

duct waar wij naar op zoek waren. Er

siegevaarlijke zones kan storingzoe-

den oplossen. Dankzij dergelijke beel-

werd goed naar ons geluisterd. Waar

ken en de installatie op afstand kunt

den is er veel meer informatie over

sommige bedrijven direct naar de

monitoren.”

de storing beschikbaar, waardoor je

handleiding wijzen, dacht PROCENTEC

veel sneller en gerichter kunt storing-

echt met ons mee, ze hebben gedegen

COMBRICKS RS 485 IS BARRIER

zoeken. De ComBricks modules kun-

kennis van hun eigen product. Zij ver-

In hun zoektocht naar de juiste oplos-

nen zelfs worden gewisseld terwijl de

taalden onze wensen naar de meest

sing schakelde Snijders de hulp van

tanks nog vol zitten. Onderhoud on the

efficiënte infrastructuur. Daarnaast

PROCENTEC in: “Wij kenden PRO-

fly is dus mogelijk. Bovendien biedt de

stonden de support engineers direct

CENTEC van verschillende trainingen

ComBricks kabel-redundantie. Dit was

voor ons klaar om antwoord te geven

die wij bij hen hebben gevolgd. PRO-

precies de redundantie die wij zochten.

op onze vragen. Bij problemen hadden

CENTEC heeft ons geadviseerd om

De kans dat de gehele installatie uit-

wij binnen 48 uur een passende oplos-

de ComBricks RS 485 Intrinsic Safe-

valt, is momenteel nihil. Mocht er een

sing waar wij ook echt wat mee kon-

t y barrier in te zetten. Deze unie-

PROFIBUS-kabel kapot gaan, neemt de

den.”

PRODUCTNIEUWS NIEUWE PULSGEVER MET IO-LINK

PROFINET MASTER BNI

Dankzij tal van extra intelligente functionaliteiten is de nieuwe encoder van ifm overal fl exibel in te zetten waar motion control gewenst is. De encoder kent een vergaande IO-Link integratie. De pulsgevers zijn als incrementele encoders toe te passen en daarnaast ook als teller en toerentalbewaker. Functies en parameters zijn middels toetsen en LED-display direct op het apparaat in te stellen.

Balluff heeft een PROFINET Master BNI ontwikkelt, met 16 IOLink poorten. Met deze module heeft Balluff de capaciteit van het aantal poorten vergroot van 8 naar 16. Met de grote bandbreedte en snelle datatransmissie van dit op Ethernet gebaseerde veldbussysteem, is Balluff klaar voor de toekomst. Zowel voor digitale als analoge signalen, maximaal 272 I/O signalen mogelijk.

ifm electronic T +31 (0)341 - 438 438 www.ifm.com/ifmnl

Balluff T +31 (0)73 6579702 www.balluff.com

PROFINIEUWS 2015

AMG15087 - Profibus - PI Nieuws NL 2-2015.indd 7

28-07-15 12:38

AGENDA

CERTIFIED TRAININGEN

Elektrotechniek 2015

ATS Applied Tech Systems verzorgt

Certified PROFIBUS PA Module

29 september - 2 oktober 2015,

de volgende trainingen

6-7 augustus 2015, Wateringen

Jaarbeurs

Certified PROFINET Engineer

18 t/m 21 augustus 2015, Weert

18-20 augustus 2015, Wateringen

PROFIdag NL

Certified PROFINET/PROFIBUS

Certified PROFIBUS Engineer

12 november 2015,

Installer

5-8 oktober 2015, Wateringen

Evoluon EIndhoven

10 & 11 september 2015, Weert

Certified PROFINET Engineer

Certified PROFIBUS Engineer

17-19 november 2015, Wateringen

15 t/m 18 september, Haarlem

Certified PROFIBUS Engineer

Certified PROFINET/PROFIBUS

30 november - 3 december 2015,

Installer8 & 9 oktober 2015, Rhoon

Wateringen Certified PROFIBUS PA Module

PROFINIEUWS

PROCENTEC verzorgt de

3-4 december 2015,

volgende trainingen

Wateringen

Certified PROFIBUS Engineer

Certified PROFINET Engineer

3-6 augustus 2015,

15-17 december 2015,

Wateringen

SECRETARIA AT

PRODUCTIE

DRUKWERK

PI Nederland Leusderend 12, 3832 RC Leusden Postbus 366, 3830 AK Leusden Tel.: +31(0)33 - 469 05 07 Fax: +31(0)33 - 461 66 38 netherlands@profibus.com www.profibus.nl

APR Media Groep BV Tel.: +31(0)33 - 456 70 50 studio@aprmediagroep.nl

Veldhuis Media, Raalte

REDACTIE

Daan Groeneveld T +31 (0)6 36 29 89 16 E d.groeneveld@aprmediagroep.nl

ADVERTENTIE

ElektroTechniek ’15 Elektro VOOR WONING, INDUSTRIE, UTILITEIT, INFRA & ENERGIE

Ik maak het mogelijk!

JAARBEURS | UTRECHT 29 SEPT. T/M 2 OKT. 2015 Vraag nu uw gratis toegangsbadge aan

via elektrotechniek-online.nl

ElektroTechniek 365

AMG15087 - Profibus - PI Nieuws NL 2-2015.indd 8

28-07-15 12:38

BUSKRONIEK

Langzamer Ethernet In de ethernetwereld zijn we langdurig gewend geraakt aan het feit dat elke nieuwe ethernetversie steeds 10x sneller was dan zijn voorganger. Waar we ooit begonnen met 10 Mbit/s, werd het daarna 100 Mbit/s, dan 1000 Mbit/s (= 1 Gbit/s), en die werd weer opgevolgd door 10 en daarna moest 100 Gbit/s volgen. Maar nu begint het blijkbaar moeilijker te worden, want er wordt ook gepraat over versies op 25, 40 en 50 Gbit/s. En daarna moeten versies op 400 en 1000 Gbit/s (= 1 Terabit!) het licht gaan zien. Rob Hulsebos

Niet iedereen heeft behoefte aan zulke enorme bandbreedtes. In datacenters misschien wel, maar voor de gemiddelde zakelijke of industriële toepassing is het overkill, daar is een snelheid van 1 Gbit de norm. Maar dit begint nu steeds meer te knellen en een overstap naar 10 Gbit lijkt dan vanzelfsprekend. Alleen is dit niet zo makkelijk: op deze hoge snelheid wor-

Het idee is nu om twee nieuwe ethernetversies te lanceren, die op 2,5 of 5 Gbit/s kunnen werken en die dezelfde bekabeling - Cat5E kunnen gebruiken als nu, over dezelfde afstand (100 meter). Eind april zijn de eerste werkende demo’s getoond. De specificatie zou begin 2017 klaar moeten zijn en krijgt de designatie “IEEE 802.11bz” en de meer populaire benamingen 2.5GBaseT of 5GBaseT mee.

INFORMATIE

IO-Link

Op 2 juni vond de Nederlandse IOLink workshop plaats bij Hogeschool Avans in Den Bosch. Helaas kon ik er niet bij zijn om meer over IO-Link te leren, gelukkig legt de website www.io-link.com veel uit. Het is namelijk géén veldbus, maar een manier om digitale point-to-point communicatie uit te voeren over de gebruikelijke 3-draads sensor/actuatorverbindingen. Normaliter is digitale communicatie mogelijk vanaf de besturing tot en met de remote I/O modules, maar de hierop aangesloten sensoren/actuatoren zijn enkel aangesloten via 0..10V, 4..20mA, -10..10V interfaces, en de diagnostische mogelijkheden hiervan zijn erg beperkt. IO-Link maakt nu ook de laatste stap digitaal: communicatie is mogelijk via point-to-point verbindingen. De specificatie is vastgelegd in de norm IEC-61131/9 (een oudere versie is op de website te vinden). Dat vind ik wel een opvallend gegeven, want de 61131 is de norm voor PLC standaardisatie. Rob Hulsebos

Marktgroei IO-Link, ontDe technologie komt uit de koker van wikkeling van het aantal de Profibus gebruikersvereniging, maar IO-Link nodes is nadrukkelijk géén Profibus of ProfiNet. Wel denk ik dat de adaptatie van IO-Link in de markt langzamer is gegaan vanwege de associatie met Profibus. Maar inmiddels laten de verkoopaantallen een gezonde groei zien en wordt IO-Link ondersteund in producten van meer dan 70 leveranciers.

den andere connectoren gebruikt en er is ook een betere - duurdere! - kwaliteit bekabeling nodig dan we nu gewend zijn: Cat6A. Dat is dus niet altijd zo makkelijk te doen, anders dan tegen hoge kosten.

WWW.NBASET.ORG

Een IO-Link systeem bestaat uit een “master”, die rechtstreeks bij de besturing geplaatst kan zijn, of geïntegreerd in een remote I/O module. De master communiceert dan via point-to-point verbindingen met de “IO-Link devices” via nietafgeschermde 3- of 5-draads kabels, die maximaal 20 meter lang mogen zijn. Hierop wordt met een snelheid van 4,8 kbit/s, 38,4 of 230,4 kbit/s gewerkt; dit hoeft niet ingesteld te worden dankzij een automatische configuratiemogelijkheid op de master. Procesgegevens van maximaal 32 bytes kunnen cyclisch worden uitgewisseld; parameters, ID en diagnostische data wordt acyclisch gelezen of geschreven op initiatief van de master. Dit wordt ingesteld via het engineering tool van de leverancier. Op een remote I/O module met IO-Link aansluitingen kunnen nog steeds “domme” sensoren of actuatoren worden aangesloten - die geen IO-Link ondersteunen. Dit wordt dan gedaan door zo’n poort als input of output te configureren.

2.25 m 2.00 m 1.75 m 1.50 m 1.25 m 1.00 m 0.75 m 0.50 m 0.25 m 2009

2010

2011

2012

2013

2014

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

38-39 - AUT - Rubriek - Buskroniek + 13378a Procesveld.indd 39

.39

28-07-15 12:49

MARKT & TECHNIEK

TDR radarniveaumeting

Meer informatie Maré Boom, m.boom@krohne.com

Economische keuze KROHNE OPTIFLEX 1100 C meet het niveau van vloeistoffen en droge stoffen. Deze kosteffectieve tweedraads niveaumeter is een hoogwaardige vervanging voor onder andere de traditionele capacitieve-, vlotter- en drukniveaumeters. De OPTIFLEX 1100 C is voor vloeistoffen te leveren met een 20 meter lange kabelsensor of gesegmenteerde coax sensor. Voor vaste stoffen kan de meter worden voorzien van een 10 meter lange kabelsensor. Alle kabelsensoren

kunnen on site worden ingekort. De inbedrijfstelling is via de 5 stappen “Quick Setup” procedure eenvoudig te realiseren. De meter is verkrijgbaar met geïntegreerd display/toetsenbord in de deksel, zodat de behuizing niet geopend behoeft te worden voor configuratie. De gesloten/blinde versie kan on site worden geconfigureerd met de HMI (Human-Machine-Interface) service tool.

ComBricks in Ex-zones op tankschepen

MC2015-003

advertentie

Verbeter uw productie-, logistieke en onderhoudsprocessen met de automatiseringsoplossingen van Endress+Hauser. De perfecte combinatie van topkwaliteit instrumentatie én onze expertise in projectmanagement, fieldbusengineering, systeemintegratie, service en training helpen u de productiviteit te verbeteren en de kosten te verlagen. Onze oplossingen maken we voor u op maat, zodat u ervan bent verzekerd dat elk stukje van de puzzel precies past. www.nl.endress.com/solutions

Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden

Tel. (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

Automation solutions van Endress+Hauser. 13282d

40.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 40

28-07-15 12:18

Snijders Intelligent Automation is de ontwerper en producent van elektrotechnische panelen in onder andere de maritieme sector. Snijders zorgt niet alleen voor het ontwerp, maar ook voor de daadwerkelijke bouw en installatie van het systeem. Onlangs kreeg Snijders de opdracht om vier nieuwbouw tankschepen geheel te automatiseren door deze te voorzien van een compleet cargomanagementsysteem. Daarmee is op één scherm direct duidelijk hoe het staat met onder andere de tankdruk, het tankniveau, de afvoerdruk en de ligging van het schip. De gehele installatie is met PROFIBUS aangelegd. Volgens Herman Bouman, engineer product development, vereist de automatisering van deze tankschepen een speciale aanpak: ‘De tankschepen zijn voorzien van meerdere cargotanks met grote hoeveelheden aardolieproducten. Hierdoor is de kans op explosies erg groot. Op deze tankschepen zijn daarom verschillende explosiegevaarlijke zones. Om explosies te voorkomen, moeten PROFIBUS installaties in deze zones voldoen aan zogeheten ATEX-richtlijnen. Daarnaast gelden er speciale installatierichtlijnen voor het aanleggen van PROFIBUS. Er komt dus ontzettend veel bij kijken. Bovendien is het onderhouden van PROFIBUS installaties in deze explosiegevaarlijke zones erg lastig. Zo moet je onder andere rekening houden met geschikt meetapparatuur, vergunningen en of de installatie tijdens onderhoud wel of niet in bedrijf kan blijven. Te allen tijde moet vonkvorming worden voorkomen.’ Snijders heeft de ComBricks RS 485 Intrinsic Safety barrier modules van PROCENTEC ingezet. Deze module is speciaal bedoeld voor het creëren van segmenten in explosiegevaarlijke omgevingen. Op deze manier kan de PROFIBUS installatie 24/7 op afstand en vanuit de veilige zone gemonitord worden. Herman Bouman: ‘Wij waren op zoek naar een uniek product dat aan een aantal strenge eisen moest voldoen. Wij hebben momenteel al meerdere storingen op afstand kunnen traceren en oplossen. Via een satellietverbinding is het mogelijk om de status van de installatie in een webbrowser te bekijken. Dankzij de scopebeelden is er veel meer informatie over de storing beschikbaar, waardoor je veel sneller en gerichter kunt storingzoeken. De ComBricks modules kunnen worden gewisseld ter wijl de tanks nog vol zitten, er kan dus onderhoud on the fly plaatsvinden. Bovendien biedt de ComBricks kabelredundantie en de mogelijkheid de gebruiker te alarmeren als een van de redundante kabels kapot is.’

Meer informatie www.procentec.nl/combricks

TO THE NEXT LEVEL QuadraTherm® de nieuwe thermische flowmeter van Sierra Instruments, meer sensoren, hogere nauwkeurigheid • Meet direct gas massaflow • Heeft geen bewegende delen • Is geheel in 316 productberoerde delen • Heeft geen of nauwelijks drukval • ATEX, Foundation Fieldbus, Profibus, Modbus • Omvat qTherm™ database • Voor de laagste Total Cost of Ownership

T +31(0)13 5287225 I www.a-b-t.nl E info@a-b-t.nl 13289

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 41

.41

28-07-15 12:18

MARKT & TECHNIEK

Nieuwe optisch lineaire snelheidsmeter Voor de meting van lengtes en snelheden in processen zijn sensor elk materiaal meet vele oplossingen voorhanden. Denk bijvoorbeeld aan encoongeacht de staat van ders. Nadeel daarbij is wel dat er fysiek contact met het mahet product (heet, koud, etc.), gaat de flexibiliteit teriaal of de transportbaan nodig is. Speciaal voor die toepasbinnen de productie aansingen waarbij dat contact niet mogelijk is, heeft SICK een senzienlijk omhoog. Enkele sor ontwikkeld: de optisch lineaire snelheidsmeter OLV. Deze meet lengtes en snelheden geheel contactloos, met behulp specificaties: meetnauwvan lasertechniek gebaseerd op het dopplereffect. Contactlokeurigheid tot ± 0,05%; ze meting kent vele voordelen. Het zorgt niet alleen voor een gewicht ca. 1kg; detectiehogere herhalingsnauwkeurigheid, maar tilt - dankzij exact gebereik 120mm (optie 240 detecteerde snelheden en materiaallengtes - ook de procesmm); afmetingen 167 x 94 x 39 mm (lxbxh); meetbereik 1,50 tot sen en kwaliteit naar een nog hoger niveau. Het systeem heeft 4800 meter per minuut; IP67-behuizing. geen last van slip (zoals bij encoders De OLV blijkt een ideale oplossing wel mogelijk is), waardoor meetfouten voor de banden- en rubberindustrie en wordt onder meer ingezet voor conen onnodige materiaalkosten worden tactloze snelheidsmeting van heet rubvoorkomen. Tegelijkertijd gaan ook de Meer informatie onderhoudskosten omlaag: contactloos ber in een extruder om zo een constant www.sick.nl betekent immers ook minder ondersnelheidsniveau en een constante mahoud. Ook prettig van de OLV: omdat de teriaaldikte te garanderen.

Warmtecamera op zakformaat Door haar nieuwe overeenkomst met FLIR Systems biedt RS Components nu onder meer de toonaangevende warmtebeeldcamera’s FLIR E4/E5/E6/E8 en FLIR E40/ E50/E60 aan, evenals de nieuwe FLIR TG165, een visuele IR-thermometer, en de FLIR C2, de eerste warmtecamera op zakformaat die is uitgerust met alle functies. In totaal voegt RS 35 nieuwe producten aan het testen meetaanbod toe, waaronder accessoires als draagtassen, driepootadapters, accu’s, laders en voedingen. Valerie Ramon, Global Head of Electrical, Test & Measurement bij RS Components: ‘De producten van FLIR

Meer informatie www.FLIR.com

42.

Systems zijn een waardevolle uitbreiding op ons assortiment. Ze combineren geavanceerde functies met betaalbaarheid, zodat zelfs kleine aannemers met behulp van warmtebeelden hun tests-, onderhoud en probleemoplossing kunnen verbeteren. Wij hebben samen met FLIR Systems gewerkt aan een uniek aanbod voor de E4-E8serie en wij nodigen klanten uit om dit samen met ons te vieren en te profiteren van dit aantrekkelijke introductiepakket.’ De warmtecamera’s E4, E5, E6 en E8 uit het introductieaanbod van RS, zijn toegankelijke en functionele instrumenten met een focusvrije lens, eenvoudige bediening via één knop en een instelbare resolutie van 4800 tot 76.800 pixels. Deze draagbare camera’s bieden ondersteuning voor meerdere beeldmodi, waaronder thermisch, visueel en afbeelding-in-afbeelding. Ook beschikken ze over MSX ®, de beeldverbeteringstechnologie van FLIR. Een on-screen-puntthermometer maakt het mogelijk om snel temperaturen te meten. Met de zoekfunctie kan de gebruiker eenvoudig temperaturen bepalen. Ook nieuw in het RS-assortiment is de FLIR TG165, een revolutionaire visuele IR-thermometer waarmee warmte-analyses sneller en uitgebreider zijn dan met een gebruikelijke IR-puntthermometer. Gebruikers kunnen nauwkeuriger en gedetailleerder analyseren en ze kunnen voor-en-na-afbeeldingen maken om zichtbaar bewijs te leveren dat de problemen zijn opgelost.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 42

28-07-15 12:18

Procesveiligheid naar een hoger niveau

Proces Proces instrumentatie instrumentatie

GEHEEL GEHEEL RVS RVSBEHUIZING! BEHUIZING! Dit isDit één is van één van de kenmerken de kenmerkenvan vanonze onze “Intelligente” “Intelligente” drukdruken en niveauzenders niveauzenders

SERIE 2000 SERIE 2000

9000-serie

Veilig.

Gecertificeerd voor SIL 1, 2 of 3 toepassingen volgens IEC 61508.

Gemak.

Commissioning, supervisie en procesvisualisatie via Modbus met 4511-display, waardoor u de (Ex-d) kast niet hoeft te openen.

Gebruiksvriendelijk.

Eenvoudig te programmeren met afneembaar frontdisplay, gedwongen menustructuur en copy/paste-functionaliteit voor hergebruik van instellingen.

rar a a a b b l l lb lb e e t t s s iogudiinrguiknruk d u o v v n n Ee dEere dteesrtd testd n n zo zo

Flexibel.

Geschikt voor actief en passief mA-signaal op in- en uitgang, HART-transparant.

Betrouwbaar.

Detectie kortsluiting, draadbreuk en hardwarefouten volgens NAMUR NE43.

Comfortabel.

Voeding via powerrail of aansluitklemmen en backplane oplossing voor naadloze integratie met DCS-systemen.

Enkele Enkele kenmerken: kenmerken:

• Eenvoudig instelbaar zonder testdruk • Eenvoudig instelbaar zonder testdruk d.m.v. 3 druktoetsen en display d.m.v. 3 druktoetsen en display • Robuuste RVS behuizing (IP 67) • Robuuste RVS behuizing (IP 67) • Nauwkeurigheid 0.1%0.1% • Nauwkeurigheid • Optie: of Proﬁ busbus PAPA • HART Optie: Protocol HART Protocol of Proﬁ • ATEX• II ATEX 1G Ex ia IIC II 1G Ex iaT4IIC T4 • Ingebouwde tanklinearisatie • Ingebouwde tanklinearisatie • Vele•procesaansluitingen Vele procesaansluitingen • Nederlands Product • Nederlands Product

Zekerheid.

Standaard geleverd met 5 jaar garantie.

Personal Partners, Premium Products T : 0346-594555 | info@vierpool.nl | www.vierpool.nl 13337

13393

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 43

.43

28-07-15 12:18

PI NIEUWS

COLOFON

Elektrotechniek 2015

U komt PI toch ook bezoeken op 29 september tot en met 2 oktober 2015? Elektrotechniek 2015 presenteert vier thema’s: industrie, woning, utiliteit en infra/energie, hierbij zal ieder thema zijn eigen expertise hebben. U zult de techniek beleven waar mogelijk en voorzien worden van de nodige technische know-how. Daarbij zullen wij klaar staan voor het behandelen van uw industriële communicatie vraagstukken.

Save the Date! PROFIdagen 2015 De PROFIdagen zijn weer in het vooruitzicht, dagen van de leden voor de eindgebruiker. Wij zijn begonnen met de voorbereidingen, heeft u vraagstukken of cases, laat het ons weten zodat we deze kunnen behandelen. Noteert u 27 oktober voor België en 12 november voor Nederland vast in uw agenda?

Redactieraad

HOOFDREDACTIE

WILLEM VAN DER BIJL

Ing. Peter van den Berg, Ing. Lambert van Beukering, Ing. Ton Bol, Ing. Bernard Bos, Ing. Willem van der Bijl, Ing. Frits Boddeman, André Braakman, Ing. Adrian de Bruijn, Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Ing. Peter Korsten, Ing. Tom Kuperij, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim Oxenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Karel Walinga, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With.

HOOFDREDACTIE

LIAM VAN KOERT

De deelname van de redactieraadleden aan het redactieraadteam is uitsluitend op persoonlijke titel.

Uitgave UITGEVER

JACO OTTO

Automatie BV Bezoekadres: Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postadres: Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: 033 456 70 50 E-mail: info@automatie-pma.com Internet: www.automatie-pma.com

Uitgever

Hogere prestaties voor de procesindustrie met PROFINET In productie-automatisering zorgt PROFINET voor extreem hoge prestaties van processen maar ook voor diagnostiek. Doordat ook de procesindustrie steeds veeleisender wordt en zij graag gebruik maken van dezelfde voordelen, is de PI organisatie volop bezig om PROFINET klaar te maken voor de procesindustrie. Benieuwd hoe? Kijk op www.profinet.nl

Globalisering speelt een rol bij de keuze voor PROFINET Vaak bouwen machinebouwers niet alleen machines voor lokaal gebruik, maar voor de wereldwijde markt, hierbij speelt flexibiliteit een zeer grote rol! Maar de klant heeft ook steeds hogere verwachtingen, dataverkeer wat gebruik maakt van hetzelfde medium, draadloze toepassingen en het remote benaderen begint steeds meer een commodity te worden. Doordat PROFINET ook het TCP/IP verkeer toe staat, helpen wij mee aan de flexibele inzet van uw apparaten. Communicatie tussen overlappende productielijnen wordt hiermee mogelijk gemaakt, maar ook de draadloze overdracht van digitale signalen.

Agenda PI Nederland 29/09 t/m 02/10 Elektrotechniek - Jaarbeurs Utrecht 12/11 PROFIdag Evoluon Eindhoven

44.

Agenda PI Belgium 27/10 PROFIdag Technologiecampus Diepenbeek

Jaco Otto (Automatie BV), j.otto@aprmediagroep.nl SALES

ERIK DE JONG

Advertenties Erik de Jong (Advercom), edejong@advercom.nl

Vormgeving APR Media Groep BV, studio@aprmediagroep.nl REDACTIE

BIANCA SCHOLTEN

Advertentie- en orderadministratie APR Media Groep BV, orders@aprmediagroep.nl

Abonneeservice Postadres: Postbus 2238, 5600 CE Eindhoven Telefoon: 088 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl REDACTIE

LAMBERT VAN BEUKERING

REDACTIE

ROB HULSEBOS

Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd. Opzeg gingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

€ 79,- per jaar (excl. btw) € 140,- per jaar € 35,- 6 maanden € 10,-

Overname artikelen Informeer bij de uitgever. REDACTIE

HAROLD VAN DEN HAUTEN

REDACTIE

KAREL WALINGA

REDACTIE

NICK DE WITH

AANSPRAKELIJKHEID Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Automatie BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. Automatie BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de uitgever van Automatie BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellec tuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 07/2015

AMG15097 - Automatie - Automatie | PMA 7-2015.indb 44

28-07-15 12:18

13121a

13121a AUT -Proleit.indd AMG15097 Automatie - 1Automatie | PMA 7-2015.indb 3

03-04-14 12:18 13:33 28-07-15

DETECTING PRESSURE PEAKS MADE EASY Manometer LEO 5 with Peak and Record function

Pressure peaks with 5 kHz sampling frequency Records pressure, pressure peaks & temperature Rugged waterproof stainless steel housing Easy operation via touch keys USB- and Bluetooth-interface

Meettechniek B.V.

KELLER Meettechniek B.V.

13335 AUT Keller Meettechniek.indd AMG15097 - Automatie - Automatie | 1PMA 7-2015.indb 4

06-03-15 12:18 13:06 28-07-15