Automatie | PMA 8-2015

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 59 S TE J A A RG A NG 2015

Engineering & Assetmanagement Ontwerptechniek & Robotica

13373

Inhoud Redactioneel & Agenda

Productie bij Albemarle efficiënter door W@M

ABB introduceert inherent veilige veelkunner YuMi

Tianjin

Minder stilstand door voorspellend onderhoud

Een robot voor jou en mij

Pagina 02 Magnetrol

03

Pagina 07 ABT

04

Over simultaan ontwikkelen en communicatie

Over servorevoluties en voortschrijdend grijperinzicht

Engineering en systeemintegratie

Mechanische kwaliteit blijft troef

12

Pagina 18 CPPB

Pagina 15 ODS

16

E-learning en leerprogramma

Cyberkroniek

buskroniek

Certificerings­ traject SIL technicus

Black Hat Sessions

Draadloze communicatie met licht

20

24

22

Kennisregels als basis voor een weloverwogen ontwerp

MrReves weet raad

Markt & Techniek

FEDA

Thermografie voor iOS en Android

Industriële auto­ matisering als energiebespa­ ringsversneller

Pagina 31 ABT Pagina 32 Croon Pagina 33 Jumo

26

30

Markt & Techniek

Arbeid & Onderwijs

Pagina 34 Turck & Leuze

35

Colofon & PI Nieuws

Nieuwe 80kV hoogspannings­ tester

Actemium Automation Award Pagina 36 Endress + Hauser

08

37

Pagina 39 motek & Elsto Pagina 41 Mitsubishi Pagina 42 - 43 E-T-A & vierpool

38

omslag 2 Schneider Electric omslag 3 proleit omslag 4 Keller meettechniek

44

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 08/2015

.01

Magnetrol werkt.

Dus dit werkt.

Dus dit werkt.

Olie en gas is van cruciaal belang in het leven van uw klanten. Niveau- en debietcontrole op zijn beurt is van cruciaal belang om er voor te zorgen dat die energievoorziening niet stokt. Vertrouw daarom op MAGNETROL voor controle-oplossingen die werken. Al meer dan 80 jaar zorgen wij voor niveau-instrumentatie in de olie- en gasindustrie. Bovendien bieden we de technologisch meest geavanceerde niveau- en debietmeting die vandaag beschikbaar is.

Vertrouw op MAGNETROL om uw proces zorgeloos en veilig te laten verlopen, zodat uw klanten op u kunnen rekenen.

magnetrol.com • +32-(0)52-45.11.11 • info@magnetrol.be

Š 2015 Magnetrol International, Incorporated

13305a

redactioneel

Agenda Willem van der Bijl wvdbijl@automatie-pma.com

September 15 IE Motoren Event 2015 De Rijtuigenloods, Amersfoort

Tianjin

O

p woensdagavond 12 augustus 2015 ontploften enkele zeecontainers in de haven van Tianjin, ongeveer 150 kilometer van de stad Beijing in China.

De gevolgen waren groot. Letterlijk in één klap kent iedereen Tianjin. Initieel ontstond een grote brand waardoor op zaterdag 15 augustus nog eens acht explosies volgden. Het incident ontstond bij het bedrijf Ruihai Logistics, een particulier bedrijf dat in 2011 was opgericht en gevaarlijke chemische stoffen opslaat, overslaat en transporteert. Het bedrijf was volledig goedgekeurd om deze activiteiten te mogen uitvoeren. Niettemin waren een aantal basis veiligheidsregels niet nageleefd. Enkele van de lokale voorwaarden is dat publiekelijke gebouwen en faciliteiten minstens één kilometer verwijderd moeten zijn en de mensen die in de omgeving werken dienen geïnstrueerd te zijn over de opslag van de gevaarlijke stoffen en bijbehorende risico’s. Geen van deze regels is nageleefd. De lokale autoriteiten hebben aangegeven dat gebrekkige registratie, slechte huisvesting van de kantoren en onjuiste afspraken met de douane de oorzaken zijn van de onbekendheid met de producten die opgeslagen waren en die de explosie hebben veroorzaakt. De brandweer, die óók onbekend was met de brandende stoffen, begon het blussen met ­w ater.

Het ­effect was averechts. Na ongeveer een kwartier ontstond een explosie met een kracht van 2,3 op de Richter schaal. Kort daarop vond een tweede veel krachtiger explosie plaats, een equivalent van 21 ton TNT. Het trieste resultaat is volgens de stand op het moment van schrijven zeker 135 dodelijke slachtoffers, waarvan velen nog niet zijn gevonden en waaronder zeker 50 brandweerlieden. Om niet te spreken over de gigantische materiele schade aan bouwwerken, appartementen, fabrieken, loodsen en infrastructuur. Ofschoon men onzeker is over de exacte hoeveelheid en soort stoffen lijkt het aannemelijk dat het bluswater ook op een hoeveelheid calciumcarbide terecht is gekomen waardoor acetyleengas ontstaat. Vermoedelijk explodeerde dit en ontstak een grote hoeveelheid ammoniumnitraat dat er ook was opgeslagen.

Kan dit ook in Nederland plaatsvinden? Chemie-Pack lijkt erop, echter op veel kleinere schaal. Ik denk dat we in Nederland ons meer bewust zijn van en bekend zijn met gevaarlijke stoffen. Niet voor niets wordt de “publicatiereeks gevaarlijke stoffen”, de PGS reeks, uitgegeven. Bijvoorbeeld de PGS 15, waarvan dit jaar een nieuwe versie wordt uitgegeven, beschrijft de opslag van verpakte gevaarlijke stoffen.

Of de PGS 29, die omschrijft de opslag van vloeibare gevaarlijke stoffen in verticale tanks groter dan 15 m3 . Iedereen heeft inzage in deze documenten en kan vrij meedenken en commentaar leveren. De PGS is een initiatief van enkele ministeries, maar de s­ amenstelling en uitgifte is door het kabinet in 2008 ondergebracht bij een zelfstandige ­b eheersorganisatie. Voor meer informatie verwijs ik naar de website www. publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl De publicaties zijn er niet voor niets. Ze zijn redelijk leesbaar en een nuttige steun om te helpen bij het voorkomen van incidenten. Een ongeluk zit in een klein hoekje, maar een tweede Tianjin gaat niet gebeuren, en zeker niet in “onze” havens. Wij laten dat niet gebeuren, toch?

17 Sheet Metal Event techniekHuys Veldhoven 22 Maintenance of Aging Assets Studio 76 Etten-Leur 23-24 Kunststoffen NH Koningshof, Veldhoven 29-2 Elektrotechniek Jaarbeurs Utrecht 30-1 Solids Ahoy Rotterdam 30-1 Pumps & Valves Ahoy Rotterdam Oktober Smart Systems Brabanthallen ’s Hertogenbosch 3-4 Weekend van de Wetenschap diverse locaties 5-8 Motek Messe Stuttgart Duitsland 6-8 Energie Brabanthallen ’s Hertogenbosch

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

.03

Minder stilstand door voorspellend onderhoud Productie bij Albemarle efficiënter door W@M Het is een landelijke omgeving met redelijk weer en je rijdt op een provinciale weg.

De kinderen zitten rustig op de achterbank, er is geen storende afleiding en je hebt volledige concentratie. In de verte nader je een T-splitsing. Om veilig linksaf te kunnen slaan begin je tijdig te remmen. Tot je grote schrik geeft het rempedaal niet de verwachte weerstand en beweegt zelfs volledig tot aan de bodemplaat.

De auto remt niet af! Je moet nu heel snel beslissen: van de weg af sturen, een ­andere versnelling kiezen, gaan slingeren… Met tegenwoordigheid van geest besluit je snel de handrem aan te trekken en gelukkig remt de auto af en komt tijdig tot stilstand. Zonder enige aankondiging op het dashboard was het remsysteem uitgevallen? Van de schrik bekomen realiseer je je dat het onderhoud aan de auto al een paar keer was uitgesteld. Willem van der Bijl

04.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

A

ls bestuurder van deze auto stond je voor een plotselinge situatie waarop snel gereageerd moest worden. Operators in procesinstallaties hebben daar ook regelmatig mee te maken. Er is geen vooraankondiging, geen signaallamp die de afwijking meldt. Er moet heel snel gereageerd worden, waarbij de kans op een onjuiste beslissing vaak groot is. Tijdig onderhoud is essentieel, maar uitvoerige diagnostiek en detectie van proces- of systeemafwijkingen kan veel schade, uitval en onnodige stilstand Vanuit de lucht een foto van de Albemarle locatie voorkomen. Steeds meer bedrijven bete Amsterdam sluiten om de conditie van proces en installatie online te bekijken zodat er bij afwijkingen tijdig kan worden geacteerd. We gingen op bezoek bij Albemarle in Amsterdam en spraken met Marco de Vries, maintenance engineer, over de veranderingen op het gebied van onderhoud die hij met een enthousiast team heeft geïmplementeerd.

Diagnostiek

Marco de Vries Maintenance Engineer

‘Uitvoerige diagnostiek kan veel schade, uitval en onnodige stilstand voorkomen.’

Albemarle in Amsterdam is een grote producent in de wereld van kraakkatalysatoren voor de olie- en gasindustrie.

Er worden enkele typen gemaakt in de vorm van poeder, staafjes of ringetjes.

We zijn op de afdeling waar de zogenaamde FCC katalysator wordt geproduceerd. FCC staat voor Fluid Cracking Catalyst en wordt gebruikt voor Fluid Catalytic Cracking, óók weer FCC, het belangrijkste conversieproces in de petrochemische industrie. Hierbij worden lange koolwaterstofverbindingen met hulp van een katalysator omgezet in korte.

Op de fabriek werken 465 mensen waarvan 65 op de afdeling onderhoud. Marco de Vries en zijn team zijn verantwoordelijk voor het onderhoud van de gehele elektrotechnische, instrumentele en automatiseringssystemen. Daarnaast geeft hij ondersteuning aan engineering bij projecten en besteedt ook veel aandacht aan opleiding. De Vries is achtentwintig jaar in dienst en heeft zich altijd specifiek voor het onderhoud geïnteresseerd. Vanwege zijn belangstelling voor nieuwe technologische ontwikkelingen is hij op zoek gegaan naar mogelijkheden om de conditie van de apparatuur op afstand te bewaken. De Vries: ‘Met behulp van het HART-protocol en de door de fabrikant ingebrachte diagnostische functies is het al enige tijd mogelijk om afwijkingen en beginnende storingen van instrumentatie op afstand te kunnen zien. Overigens is enige kennis van de apparatuur zeker van belang, aangezien de informatie niet met probleem én oplossing wordt weergegeven.

Vaak zie je alleen maar getallen of in sommige gevallen grafieken, maar niet een betekenis. Die duiding moet je er zelf uit halen door een juiste interpretatie zodat je tot de bron van de storing komt.’

Overtuiging Inmiddels wist Marco de Vries dat goede functionele diagnostiek in de apparatuur, efficiënte overdracht van de informatie en heldere weergave op de relevante werkstations een verbetering van het onderhoud tot gevolg heeft. De Vries: ‘De infor-

matie van de apparatuur over het proces en de instrumenten geeft ons een mogelijkheid om vast te stellen of we naar de locatie toe moeten om direct actie uit te voeren, of dat het nog even kan wachten. Uit de eerste proeven hebben we geleerd er zodanig mee om te gaan dat we tijd konden besparen en minder stilstand hadden in het proces. Maar dat was niet eenvoudig, er blijken veel adders onder het gras bij het implementeren en gebruiken van deze nieuwe technologie. Gelukkig ben ik bij de technische oplossing goed geholpen door medewerkers van Endress+Hauser.’

Assetmanagement Op de FCC installatie bevinden zich circa 600 smart instrumenten die middels het HART-protocol kunnen communiceren. Deze zijn verbonden met Siemens TI555 PLC-systemen die geen mogelijkheid hebben het HART-signaal door te laten.

De informatie kan wel met een HART-communicator of laptop met HART-modem worden opgehaald en gebruikt. Daar werd al mee geëxperimenteerd en de configuratie van de apparatuur werd daarmee ingesteld voor opstart of verandering. Dit is een basisvorm van assetmanagement van waaruit de wens ontstond om meer frequent, en liefst online, met de instrumenten te kunnen communiceren. De Vries: ‘HART heeft de aantrekkelijke eigenschap dat je het mA-signaal kunt gebruiken voor de procesbesturing terwijl je ongestoord de digitale informatie met de instrumenten kunt uitwisselen. Maar de PLC laat het digitale signaal niet door. Twee jaar geleden hebben we de eerste Siemens TI555 PLC vervangen door een Siemens

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

.05

Fieldgate SFG500 Intelligente ethernet/ PROFIBUS gateway Trainingsmodule Join the BUS

Testsysteem met HART pass-through remote I/O en PROFIBUS PA

S7. Tegelijk hebben we ook de analoge ingangs- en uitgangskaarten van de op PROFIBUS aangesloten remote I/O vervangen door HART-transparante uitvoeringen waarmee alle relevante HART-informatie uit de apparaten ontsloten kan worden.

Met behulp van de Fieldgate SFG500 - een intelligent bus-toegangspunt van Endress+Hauser - kunnen we met de centrale plant assetmanagementserver alle informatie van de aangesloten PROFIBUS en HART-instrumenten - inclusief de statusgegevens - bereiken en bewerken. Een enorme vooruitgang.

Om mijn collega’s te helpen zijn we gestart met een project “Join the BUS”, waarin we de collega’s hebben opgeroepen mee te denken en te werken aan de nieuwe technische ontwikkelingen.’

Opleiding Een van de belangrijke belemmeringen was het tekort aan kennis over PROFIBUS, de instrumentdiagnostiek en de relevante apparatuur. Marco de Vries heeft zich dit gerealiseerd en is gestart met een trainingsproject. Hij ontwikkelde een PowerPoint presentatie, bouwde enkele demonstratiepanelen met apparaten en verbindingen en alle engineers en monteurs zijn bij Procentec op cursus geweest. Op diverse plaat-

06.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

sen werd markant de spreuk “Join the BUS” opgehangen. De belangrijkste sheets van de PowerPoint presentatie heeft hij uitvergroot, afgedrukt op A1 formaat, en in de werkruimte aan de muur gehangen. Op volgorde, zodat men met regelmaat de theorie letterlijk en figuurlijk nog eens kan “langslopen”. De Vries: ‘Ik heb van het management meer tijd gekregen om me bezig te houden met begeleiding van engineering voor nieuwe projecten en opleiding van collega’s. Het zijn mooie technieken, smart variabelen, HART- en PROFIBUS-protocollen, ethernet, remote I/O. De bestaande S5 PLC’s worden geleidelijk vervangen door S7 versies in combinatie met HART-transparante remote I/O op PROFIBUS. Voor nieuwe projecten gebruiken we PROFIBUS PA in plaats van HART-transparante remote I/O. Het grote voordeel hiervan, ten opzichte van HART, is dat naast de instrumenten ook het netwerk c.q. PROFIBUS-installatie eenvoudig bewaakt kan worden. Voor de ombouw en degelijke implementatie van de smarttechnologie voor assetmanagement hebben we veel hulp gehad van Endress+Hauser. Dit bedrijf heeft ervaring, de juiste apparatuur en medewerkers met kennis. Ook bij de opzet van het trainingsmateriaal hebben ze ons geholpen. Al deze factoren hebben ertoe bijgedragen dat onze medewerkers nu achter de verandering staan en er vooral ook

Applicatie gerichte oplossingen

13289

www.a-b-t.nl

W@M staat voor Web enabled assetmanagement en is een term die Endress + Hauser in 2005 heeft geïntroduceerd. Het omvat een portfolio van internetgereedschappen om het beheer en onderhoud van smartinstrumentatie te ondersteunen.

ductie in bedrijf kunnen houden omdat uit de digitale informatie bleek dat de bron in een afwijking van de apparatuur en niet in het proces gezocht moest worden. Voorheen zou het proces zonder twijfel zijn stilgezet. Ook zijn we aan het kijken naar mogelijkheden om andere assets te gaan meenemen. We hebben al trillingsanalyse in onze roterende machines. Die willen we ook op dezelfde wijze gaan integreren.’

‘Door gebruik van software om de informatie van de veldapparatuur te benutten zijn de onderhoudskosten aantoonbaar verlaagd’ steeds meer en dankbaar gebruik van maken. De belemmering is grotendeels weggenomen. Nu volgt de verdere implementatie in de beheerssystemen zodat we er ook echte voordelen uit kunnen halen.’

Besparingen Bij Albemarle werd gewerkt met een mix van preventief en reactief (break-down) onderhoud. Door het gebruik van de nieuwe technologie en een betere toepassing van assetmanagement wordt er nu meer op basis van conditie-gedreven onderhoud gewerkt. Worden er nu dan ook besparingen gerealiseerd? De Vries: ‘We zijn nu enkele jaren bezig met de ombouw en maken geleidelijk aan steeds meer gebruik van software om de informatie van de veldapparatuur te leren benutten. Inmiddels zijn de onderhoudskosten aantoonbaar verlaagd, maar we hebben nog te weinig data om daar exacte uitspraken over te kunnen doen. Een deel van de kosten loopt nu namelijk ook weg in de vernieuwing en ombouw van de installatie. Natuurlijk is dat niet op ons onderhoudsbudget weg te schrijven, maar voor een deel dragen we daar wel aan bij. Op het gebied van productie en operatie zijn de voordelen intussen ook aanwijsbaar. In een aantal gevallen hebben we de pro-

PROFIBUS PA

Traditioneel werd bij Albemarle gebruik gemaakt van HART-instrumentatie, maar vanwege de eenvoud van de nieuwe digitale infrastructuur wordt voor nieuwe en uitbreidingsprojecten PROFIBUS PA instrumentatie toegepast. De Vries: ‘We hebben veel geleerd van de mogelijkheden die smart instrumenten ons via het HART-protocol hebben geboden. We hebben geconstateerd dat werken met PROFIBUS PA zeker vergelijkbaar is met HART in combinatie met Siemens PLC’s. En op basis van de gestandaardiseerde PROFIBUS PA profielen kunnen we instrumenten eenvoudig vervangen zonder de hardwareconfiguratie of het programma aan te passen.

Daarnaast hebben we veel tijd en kosten kunnen besparen bij installatie, inbedrijfstelling en opstart, mede door het toepassen van intelligente gateways en het centrale assetmanagementsysteem. Een bijkomend voordeel is dat de nieuwe instrumentatie snellere dataoverdracht heeft dan HART en dat wordt in het bijzonder gewaardeerd door onze onderhoudsmedewerkers. Dat waren goede argumenten om over te gaan. Ter ondersteuning van de training en om de vervanging van instrumenten makkelijker te maken, hebben we een specifieke werkprocedure gemaakt voor de ingangscontrole. Bij binnenkomst van nieuwe apparatuur komt deze langs de werkplaats, wordt gecontroleerd en aangesloten op de testbank. Het instrument is daarmee “bekend” in ons systeem en kan daarmee sneller worden ingezet. Ofschoon er wel wat extra inspanning voor nodig was, ben ik blij dat we dit hebben kunnen doorzetten.

Nu plukken we er allemaal de vruchten van!’

Marco de Vries spreekt enthousiast over deze ontwikkelingen. Eens te meer blijkt dat het succes van het gebruik van assetmanagement mede afhangt van het enthousiasme en de voortvarendheid waarmee een persoon dit oppakt en ermee aan de slag gaat, en vooral volhoudt en doorzet. Het bezoek was mij een genoegen

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

.07

Een robot voor jou en mij ABB introduceert inherent veilige veelkunner YuMi 08.

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

Achter de schermen werd er al een behoorlijke poos aan gewerkt. Maar tijdens de Hannover Messe 2015 was het dan toch zover: YuMi is klaar voor het echte werk. Met zijn twee armen en menselijke maat is de inherent veilige robot een opmerkelijke verschijning. Hij luidt een nieuw tijdperk in waarin mens en robot collegiaal naast elkaar werken. Liam van Koert

O

f we het nu over de Smart Industry-agenda hebben of over Industrie 4.0, robotisering speelt een cruciale rol in de fabriek van de toekomst. En waar de robot nu nog vaak achter een hek wordt weggestopt of - in een modernere versie - in zijn bewegingen wordt beperkt, is collaboratieve robotica, waarbij mens en robot echt zij aan zij werken, de heilige graal. De afgelopen jaren zagen we al verschillende systemen hun intrede doen, met de eenarmige Universal robot en de recentere tweearmige Baxter als meest beschreven voorbeelden. Van de zijde van een van de bekendste robotbouwers ter wereld bleef het echter verdacht stil. Tot nu.

Want met YuMi doorbreekt ABB niet alleen de stilte, maar luidt het met grote klokken ook een nieuwe fase van mensrobot-automatisering in.

Het belang van zij aan zij Waarom wordt er door fabrikanten en media zoveel nadruk gelegd op het zij aan zij werken van mens en robot? Is het echt zo’n ramp als de robot zo nu en dan achter de tralies moet? Voor wie de ruimte en geld in overvloed heeft niet.

En eerlijk is eerlijk, niet elke robot is geschikt voor de vrije ruimte. Lassen, spuiten, waterstraalsnijden, al zou de robot veilig zijn, het proces is dat natuurlijk niet en dan past een gedegen afscherming. Maar in een tijd waarin de Duitsers de kreet Industrie 4.0 blijven scanderen en Nederland met een Smart Industry Actieagenda aan de slag gaat, moet de productievloer flexibeler. Veel flexibeler, zodat het aantal productieruns nog kleiner kan en het aantal varianten nog groter. Het blijkt dat vooral de mens als ambachtsman het beste aan deze flexibiliteitseis voldoet. Snelheid en nauwkeurigheid laten nog wel eens te wensen over, maar voor het ma-

ken van enkelstuks unieke producten is onvervalste handenarbeid nog steeds kampioen.

Dat gezegd hebbende zijn er ook talloze taken die minder uniek, maar wel zo complex zijn dat ze nog steeds door mensenhanden worden gedaan. De assemblage van mobiele telefoons is een van de spraakmakende voorbeelden uit de elektronica-industrie. In theorie zou het automatiseren van de assemblage met een vaste machine kunnen, maar gezien de extreem korte levenscyclus van eigentijdse mobieltjes is dit

‘Collaboratieve robotica, waarbij mens en robot echt zij aan zij werken, is de heilige graal.’

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

.09

geen economisch haalbare kaart. Hoeveel modellen zijn er sinds de komst van de eerste smartphone in 2006 wel niet gelanceerd? Nee, we hebben robotcollega’s nodig met een menselijke maat. Robots die zonder poespas even bij een productielijn kunnen bijspringen. Zij aan zij, precies, snel en bovenal veilig.

Inherente veiligheid Degene die ABB een beetje gevolgd heeft zal misschien denken: was er al niet een “zij aan zij-oplossing” voor ABB-robots? Safemove met EPS (Electronic Position Switch) bijvoorbeeld?

Bij deze technologie die zich al enkele jaren bewezen heeft, wordt het werkgebied van de robot beperkt. Er ontstaat een soort “gouden kooi” waarbuiten de robot niet kan komen. Ook kunnen er zones worden ingesteld waar de robot bij het “zien” van een menselijke collega alleen maar heel langzaam gaat bewegen. En kunnen met Safemove ook niet de hiervoor genoemde gevaarlijke processen in de veilige besturing worden geïntegreerd? Het klopt allemaal.

Maar hoe sterk en fail safe die onzichtbare gouden kooi ook is gemaakt, echt zij aan zij wordt het natuurlijk nooit.

Meer zij aan (… en dan een paar metertjes niks …) zij. Nee, voor echte collaboratieve robotica heb je een inherent veilig systeem nodig. Een systeem dat vanaf de eerste en elke volgende lijn die de ontwerper op papier zette, veiligheid in het achterhoofd had. Om een robot zo veilig te maken hadden de ABB-ontwerpers wel wat ideeën. Op de eerste plaats is YuMi een echte lichtgewicht robot. Dit bespaart energie, simpelweg omdat er minder energie (massa maal snelheid) in het systeem zit.

Verder is het stijve skelet van magnesium “zwevend” met kunststof omwikkeld en van zachte, absorberende pads voorzien. Hierdoor is de impact van elk contact minimaal. Maar voorkomen is echter beter dan genezen. YuMi’s bewegingen lijken daarom heel erg op die van een mens. Dat maakt hem voorspelbaar. Een medewerker weet intuïtief welke kant YuMi op beweegt. En uiteraard houdt YuMi zelf ook zijn collega’s in de gaten. Dankzij gevoelige krachtsensoren in de gewrichten staat hij binnen enkele milliseconden stil. Tot slot is YuMi volledig dicht. Dit betekent

10.

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

Technische specificaties Robottype:

RB 14000-0.5/0.5

Werkbereik:

500 mm

Payload:

500 g

Montage:

op tafel

Footprint (bxd):

399 x 497 mm

Hoogte (base):

571 mm:

Gewicht

38 kg

Aantal armen:

2

Aantal servo tweepuntsgrijpers:

2

Aantal vacuümcups:

4

Vision guided assembly:

2 camera’s

Force guided assembly:

2 sensoren

Signaal en voeding:

24 V en ethernet

Lucht:

4 bar

Alle kabels en lucht inwendig Aantal assen:

2x7

Snelheid:

1500 mm/s

Herhaalnauwkeurigheid:

0,02 mm

Besturing:

IRC5 met TrueMove en QuickMove motion control-technologie

Poorten:

Ethernet, Profibus, DeviceNet, usb, COM, I/O’s, noodstop, lucht (4 bar)

HMI:

ABB teach pendants, industriële schermen, tablets, smartphone

Voeding:

100 - 240 V

Lead Through Programming Veiligheid:

PLb Cat B

Beschermingsgraad:

IP30

dat er geen kiertjes bij de assen of gewrichten zijn waar een velletje tussen bekneld zou kunnen raken. Al met al blijkt inherente veiligheid nog net niet aaibaar, maar het komt al aardig in de richting.

Handige veelkunner Iets wat goed van pas komt in een zij aan zij-omgeving is het hebben van twee armen.

Naast een veel kleinere footprint is een voor de hand liggende reden dat aan twee armen doorgaans twee handen zitten die gezamenlijk handelingen kunnen uitvoeren. Bovendien zijn omgevingen waar mensen aan het werk zijn normaliter zo ingericht, dat je er juist met twee armen en handen goed uit de voeten kunt. De engineers van ABB hebben YuMi daarom in elke arm een krachtgestuurde tweepuntsgrijper en twee vacuümcups gegeven. Bovendien beschikt elke hand over een camera zodat de oriëntatie van op te pakken onderdelen snel kan worden gedaan. Geen wonder dat YuMi, in combinatie met een optioneel voedingssysteem voor kleine onderdeeltjes, uitermate goed werk verricht in de elektronicafabriek, en dan met name op de assemblageafdeling. Voor samenwerkbegrippen is hij met een topsnelheid van 1500 mm/s redelijk snel. Maar vooral de herhaalnauwkeurigheid van 0,02 millimeter is de meeste mensen niet gegeven.

Tot slot is er veel aandacht besteed aan een snelle inzetbaarheid. Want wie flexibel wil zijn, moet natuurlijk geen uren bezig zijn met programmeren. Sterker nog: programmeren moet zoveel mogelijk worden vermeden. In een ideale situatie zet de teamleider - die geen programmeur is - YuMi net als zijn menselijke collega’s met enkele eenvoudige instructies aan de juiste lijn aan het werk. Om dit mogelijk te maken kan YuMi nieuwe taken snel leren. Door hem aan de hand mee te nemen en in bepaalde posities de grijper open of dicht te doen, zet je hem in plaats van in enkele uren, in enkele minuten of seconden aan het werk, zonder dat je hiervoor een training nodig hebt.

Nieuwe applicaties op de loer ABB is duidelijk in haar communicatie. Assemblage in de elektronicafabriek, dat is waar YuMi aanvankelijk voor is gemaakt. Geen onverstandig focusgebied, aangezien de producten en innovaties zich hier in rap tempo opvolgen, terwijl nog steeds een groot aantal handelingen door mensenhanden wordt gedaan. Een verstandige keuze, ook omdat de reshoring-roep steeds sterker wordt en steeds meer landen productie - met behulp van de inzet van robots - terug willen halen uit de lagelonenlanden, aangezien ook

daar de lonen stijgen. Maar een robot zou geen robot zijn - en YuMi geen YuMi - als zijn inherente flexibiliteit geen deuren naar andere toepassingen zou openen. Een kok zoals in The Automatic Kitchen op de Hannover Messe bijvoorbeeld.

Samen met souschef Watson (de IBM-computer ging onlangs bij diverse topkoks in de leer) schotelt YuMi ongetwijfeld een zeer smakelijk bordje voor.

‘Inherente veiligheid blijkt nog net niet aaibaar, maar het komt al aardig in de richting.’

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

.11

Over simultaan ontwikkelen en communicatie

Engineering en systeemintegratie Leveranciers van Distributed Control Systems (DCS) krijgen steeds meer te maken met deelsystemen die op de een of andere manier met elkaar gecombineerd moeten worden tot één geïntegreerd, compleet werkend en centraal bedienbaar systeem. Karel Walinga

D

it betekent dat bij het engineeren hiermee al in de ontwerpfase rekening moet worden gehouden en dat de leverancier van de totale installatie al in een vroeg stadium kennis moet hebben - of moet nemen - van al deze subsystemen. Uiteraard geldt dit niet alleen voor nieuwbouwprojecten maar ook bij systeemintegratie bij bestaande plants, waarbij dit in het laatste geval vaak wel wat uitdagender is.

Van Unix naar Windows Het integreren van systemen in het Unix-tijdperk kende zo zijn beperkingen. De integratiemogelijkheden uit die tijd waren afhankelijk van de koppelingsmogelijkheden van de verschillende leveranciers, en dus niet op elkaar afgestemde protocollen zoals Modbus, ARCNET, Siemens 3964R, COMLI en RCOM. Daarnaast waren deze koppelingen traag en hadden een beperkte capaciteit. Vaak werden systemen op basis van I/O met

12.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

elkaar geïntegreerd, wat weinig flexibel en lastig te onderhouden was.

Na de introductie van Windows 2000 als standaard platform werden door samenwerking van de verschillende leveranciers steeds meer standaard koppelingen gecreëerd; Profibus, Profinet, EtherNet/IP en DeviceNet. Op pc-niveau zijn OPC en ODBC de meest gebruikte standaards. Soms wordt nog gebruik gemaakt van de simpele I/O koppeling als het om een paar signalen gaat of indien er een systeem geïntegreerd moet worden met een leverancierspecifiek en niet-gestandaardiseerd communicatieprotocol.

Toename informatiebehoefte De toename van de informatiebehoefte van de verschillende gebruikers heeft als gevolg dat, bij het engineeren van besturingsinstallaties met geïntegreerde systemen, nagedacht moet worden over de centrale informatieverwerking. Vertica-

Software Requirements

Validatie

Acceptatie Testen

Verificatie

Systeem Testen

Verificatie

Unit Testen

Verificatie Functioneel Ontwerp Verificatie Detailontwerp

Coderen

V-ontwerpmodel

ABB maakt binnen dit proces gebruik van methodiek OTAP: Ontwikkel > Test > Acceptatie > Productie. le integratie van zowel Level 3 (MES), Level 4 (ERP) en Level 1 (sensoren/actuatoren) betekent dat hiermee al bij het architectuurontwerp rekening moet worden gehouden.

Zo wil de gebruiker bijvoorbeeld bij Asset Monitoring niet alleen de status van zijn object kunnen bekijken, maar wil hij of zij ook graag Health Monitoring, weten wat de “gezondheidstoestand” van het betreffende object is. De tijd dat de onderhoudsman zijn hand op een pomp of een motor legde om te constateren of deze onderhoud nodig had, ligt achter ons. Dit betekent dat de vraag toeneemt om ook een Computerised Maintenance Management System, of CMMS te integreren in de control-laag.

Procesindustrie Een DCS is de spin in het web van alle overige systemen. Dit betekent dat de DCS-leveranciers in een vroeg stadium moeten inventariseren welke “vreemde” systemen geïntegreerd

moeten worden in de totale applicatie. Bij ABB Process Automation in Etten Leur is dit een bekend verschijnsel waar men niet echt van schrikt. Henk Bos, Engineering Manager Industrie, en Jaap Strijker, Engineering Manager Power, Water & Infra, zijn gewend dat bij de complexe projecten die men van hieruit opzet en uitvoert, diverse subsystemen van andere leveranciers geïntegreerd moeten worden. Henk Bos: ‘Het is voor ons DCS platform 800xA redelijk eenvoudig om andere systemen te integreren. De invoering van Windows 2000 als standaard operatorplatform was het kantelpunt. Vóór Windows 2000 waren er talloze leverancierspecifieke protocollen die niet of nauwelijks koppelbaar waren. Door de samenwerking van de leveranciers is er een enorme stap vooruit gemaakt. Tegenwoordig zijn Profibus en Profinet op veldbusniveau en OPC op pc-niveau dusdanig gestandaardiseerd dat vrijwel alle systemen integreerbaar zijn.’

Jaap strijker vult aan: ‘Wel is het zaak om reeds in het functi-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

.13

Controlekamer

Proces en energie werkstation

Proces- en besturingsserver

Systeem netwerken

Besturing

Controller

Fieldbus

IEC61850

Instrumentatie

Beveiliging & besturing IEDs Proces instrumentatie

Proces

onele ontwerp op de hoogte te zijn van IEC 61850: Geïntegreerde proces de te integreren systemen.’ en energiesystemen Henk Bos: ‘Door de integratiemogelijkheden is het ook eenvoudiger geworden om niet alleen noodzakelijke signalen met elkaar uit te wisselen maar ook nuttige informatie te presenteren zoals de “gezondheidstoestand” van bepaalde systemen, de zogenaamde “system health checks”.

Dit maakt het mogelijk om bepaalde storingen vooraf te voorspellen zodat hiermee rekening kan worden gehouden in het onderhoudsschema en dus ongeplande stilstand voorkomen wordt. Deze informatie kan dan weer geïntegreerd worden in een CMMS waardoor een operator bijvoorbeeld zelf al kan zien of een bepaald onderdeel dat binnenkort vervangen moet worden, op voorraad ligt in het magazijn. Hij kan dan zelf een werkorder aanmaken en hoeft zijn melding niet per telefoon of per e-mail door te geven aan de onderhoudsdienst. Overigens geldt deze “health check” niet alleen voor de industriële componenten, maar ook voor de IT componenten zoals routers en netwerken.’

Ook de horizontale integratie van de productie- en de engineeringsafdeling van een plant biedt voordelen voor beide partijen. Henk Bos: ‘Vroeger moest er bij een probleem de map met P&ID’s uit de kast gehaald worden. In ons DCS zitten de P&ID’s geïntegreerd in het systeem en zijn met een simpele muisklik oproepbaar. Waren de papieren P&ID’s in het verleden zelden “as-built”, met de standaard Object-Aspect technologie die we in ons 800xA systeem toepassen, is de opgevraagde informatie altijd up-to-date, of het nu een P&ID, een manual of een safety instructie is.’

Infra Als er in één segment behoefte is aan systeemintegratie dan is het wel in infraprojecten. Jaap Strijker heeft met zijn engineeringsteam veel ervaring in het engineeren van tunnelinstalla-

14.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

Proces aandrijving

Substation aansturing

Energie management

ties. Hier komen diverse partijen - en bijbehorende belangen - bij elkaar: verlichting, ventilatie, audio, video, verkeersregelingen et cetera.

Jaap strijker: ‘Het is van belang in een vroeg stadium inzicht te krijgen in het ontwerp. Wij maken gebruik van Systems Engineering, een engineeringstechniek die bij grotere engineeringspartijen toegepast wordt om complexe projecten te ontwikkelen. We beginnen met het afpellen van de subsystemen, zodat bij het opzetten van de controlengineering al duidelijk is tegen welke koppelingen we aanlopen.’

Ook hier wordt de integratiekoppeling in twee delen gesplitst: integratie op controllerniveau en op pc-platformniveau. En ook hier zijn de gebruikelijke standaarden Profibus, Profinet respectievelijk OPC en ODBC. De keuze wordt ook hier bepaald afhankelijk van de vraag of de informatie wel of niet proceskritisch is, of zuiver informatief.

Jaap Strijker vervolgt: ‘Binnen onze afdeling Engineering gebruiken we het zogenaamde V-model. Bij iedere stap in het ontwerp volgt een verificatiestap waarin wordt vastgesteld of voldaan is aan de vorige slag. Op deze manier van engineeren borg je dat je onderweg tijdens het proces geen eisen kwijtraakt. Onder in de punt van de “V” volgt de realisatie. Via de rechterpoot gaan we dan weer terug omhoog om elke genomen stap te valideren.’ ABB maakt binnen dit proces gebruik van methodiek OTAP: Ontwikkel Test Acceptatie Productie. Het testen van een (deel)ontwerp vindt plaats in een ITO, een Integrale Test Omgeving, en als het ontwerp daar getest is gaat het naar de uitvoering.

Multi-User Engineering Als er veel verschillende systemen geïntegreerd moeten worden, is het handig om elk deelproces als één blok te engineeren en te testen. Dit maakt het ook mogelijk dat verschillende engineers gelijktijdig verschillende blokken ontwikkelen. Jaap Strijker: ‘Ons 800xA systeem geeft de mogelijkheid om on-

WWW ODS INSTRUMENTATIE NL

3PECIALIST IN &LOWTECHNIEK

‘Een DCS is de spin in het web van alle overige systemen.’

toonaangevende leveranciers in de procesindustrie (ABB, Emerson, Endress+Hauser, Honeywell, Invensys, Siemens en Yokogawa) gezamenlijk een nieuwe standaard ontwikkeld: FDI ofwel Field Device Integration (www.fdi-cooperation.com). Volgens de betrokken leveranciers combineert deze nieuwe standaard het beste van de huidige standaarden.

Toekomst Er is een toenemende behoefte aan centraal en decentraal ­b eschikbare informatie vanuit de diverse systemen. Deze moet niet alleen op de verschillende gebruikersgroepen (directie, productie, onderhoud, IT) afgestemd worden, maar ook op verschillende locaties opgevraagd en bekeken kunnen worden. Tevens is er een tendens om proces- en powersystemen op operatorniveau samen te laten komen. De invoering van de communicatiestandaard IEC61850 maakt het mogelijk om deze twee bedrijfstakken binnen een plant te integreren. Een goede afstemming in de ontwerp- en engineeringsfase is hierbij onontbeerlijk.

afhankelijk van elkaar aan de verschillende deelprocessen te werken. Bij grote en complexe projecten, zoals voorbeeld bij tunnelinstallaties, werken we op verschillende locaties aan dit soort deelprojecten die onafhankelijk van elkaar getest en gevalideerd worden. Als al deze blokken klaar zijn worden ze naadloos tot ÊÊn totaalproject geïntegreerd in het DCS, Elk object heeft diverse zodat dan als laatste stap het complete aspecten, afgestemd op de systeem getest en gevalideerd kan worvraag van de gebruiker(s) den. Het voordeel is dan dat de afzonderlijke subsystemen reeds getest en gevalideerd zijn.’

Integratie van veldapparatuur

Logica

Operator Interface

Tag Object

Om het koppelen en het monitoren van diverse veldapparatuur (instrumentatie) te vergemakkelijken, zijn ook hier standaarden ontwikkeld zoals FDT, F ield Device Tool. Vanwege de - kennelijke - complexiteit van deze huidige standaard hebben de

123FIC100

Trends

0.00 l/m

56.50 %

Alarm & Events GeĂŻntegreerde objectaspectinformatie voor verschillende gebruikers

+ Logboek

Documentatie

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ‹ AUTOMATIE 08/2015

.15

Over servorevoluties en voortschrijdend grijperinzicht

Mechanische kwaliteit blijft troef Jeroen Van den Heuvel van ZVS Techniek gelooft niet zo in revoluties. Helemaal niet als het om grijpers gaat. Maar nu, met de introductie van de 5000-serie van Zimmer stelt hij zijn beeld toch bij. Een gesprek met zijn hofleverancier Heiko Zimmer leert dat moderne servotechiek zeker zijn voordelen heeft.

Maar deze komen alleen tot hun recht als de mecha­ nica dik op orde is. Liam van Koert

O

p de Hannover Messe hoeven we niet lang te zoeken naar de stand van de nieuwe Zimmer Group.

Want hoewel er links en rechts genoeg afleiding is, is The Know How Factory met zijn rijke grijperarsenaal, stootdempers en loopwagenklemmen goed in beeld.

We worden opgewacht door Heiko Zimmer, een van de jongere Zimmer-telgen. Blijkbaar kruipt bloed waar het niet gaan kan. Waar de broers Günther en Martin Zimmer in 1980 een

16.

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

sterke basis legden voor het inmiddels duizendkoppige bedrijf, wordt al snel duidelijk dat ook deze vlotte, kundige kleinzoon “het” in de vingers heef t.

‘Als u het kunt bedenken, dan kunnen wij het maken. En lukt u dat niet alleen, dan denken we graag met u mee’, grapt hij als hij de nieuw ingeslagen weg van one-stop-shop strategie toelicht. Er bekruipt ons een vermoeden dat hij het binnen de Zimmer-gelederen nog ver zal schoppen.

Groepsuitstraling Het is nog een beetje wennen. Het oranje van het bekende grijpermerk Sommer Automatic is tot letterlijk oranje stip aan de horizon verworden. In de plaats is er het hemelsblauw van de nieuwe Zimmer Group. ‘Het is voor een enkele klant nog wel eens verwarrend’, geeft Heiko Zimmer toe. ‘Maar nu we al bijna twee jaar alle activiteiten hebben samengevoegd, zijn de meeste er wel blij mee.’ Heiko Zimmer geeft aan dat het een

De 5000 serie: kenmerken en getallen De parallelle en driepuntsgrijpers van de 5000-serie komen niets te kort. Zo zijn alle grijpers uitgerust met zeer nauwkeurige staal-in-staal geleidingen. Deze zijn veel robuuster dan gebruikelijke staal-aluminium geleidingen. Het gevolg: een 5000-grijper is precies en gaat lang mee. Ook is het geleidingssysteem roestvrij en heeft het een extra DLC-coating meegekregen. Dertig miljoen slagen onderhoudsvrij is daardoor geen enkel probleem. Een andere standaard eigenschap is de IP64-beschermingsgraad. Tenzij er IP67 wordt besteld om bijvoorbeeld de zeer corrosieve omstandigheden in sommige bewerkingscentra het hoofd te bieden. Hier heeft de DLC-coating overigens nog een voordeel: hij zorgt voor een extra lage wrijvingscoëfficiënt. Dat scheelt gedurende de lange levensduur behoorlijk wat energie.

30 miljoen cycli zijn geen probleem.

Ook op besturingsgebied is er vooruitgang geboekt. De Advanced Control Module (ACM) is een geïntegreerde controller die een krachtige borstelloze DC-motor aanstuurt. Hieraan danken de elektrische grijpervarianten hun grote grijpkracht, snelheid en controle. Maar hij maakt ook het integreren van elektrische grijpers eenvoudig. De 5000-serie beschikt namelijk over een intuïtief bedieningspaneel dat in de behuizing is geïntegreerd. Hiermee kunnen grijpkrachten en dynamiek direct worden ingesteld. Verschillende leds geven vervolgens feedback over de in gebruik zijnde functies en parameters.

groot voordeel is dat machinebouwers nu weten dat ze alles uit één hand te kunnen krijgen. ‘Achter de schermen werden Sommer Automatic spullen natuurlijk al door Zimmer gemaakt. De kwaliteit is dus onveranderd hoog gebleven. Maar een robotgrijper bijvoorbeeld, maakt natuurlijk deel uit van een groter geheel. Dan komt het de oplossing ten goede als je voor het totale plaatje aan kunt schuiven.’

Productie in eigen hand

De aansturing en voeding van elektrische grijpers gebeurt met één 24V-kabel. De grijper opent zich hierbij automatisch wanneer hij voor het eerst wordt aangesloten en sluit weer bij ontvangst van een tweede signaal. Grijpers hoeven niet opnieuw ingeregeld te worden: ze behouden ook na offline te zijn geweest hun zeer precieze herhaalnauwkeurigheid van 0,05 mm.

Dit is vooral erg handig wanneer een grijper moet worden gewisseld. En dankzij een uitgekiend gatenpatroon kan dit uitwisselen zonder problemen, ook met veruit de meeste premium grijpermerken.

‘Metal Injection Moulding?

Ja het bestaat echt en wij gebruiken het vaak.’

We gaan aan tafel zitten en vragen maar meteen naar het geheim van de smid. Het blijkt dat grip op kritische productietechnieken en materiaaleigenschappen een belangrijk USP van Zimmer is. Zo houd je grip op de mechanica - nog steeds de basis van elk goed werkend Zimmer-systeem. ‘Metal Injection Moulding? Ja het bestaat echt en wij gebruiken het vaak.’ Heiko Zimmer legt bij de vraag om een voorbeeld uit dat de MIM in feite het spuitgieten met sinteren combineert. Er wordt een homogeen mengsel van kunststof en metaaldeeltjes gemaakt in een verhouding van 40-60. Het mengDe Zimmer stand sel wordt verhit en onder grote druk

in een mal gespoten. Het hybride spuitgietdeel wordt op een temperatuur tussen de 400 en 900 graden Celsius gebracht om de metaaldeeltjes te binden en het kunststof te verdampen.

Tot slot wordt het in een sinteroven tot boven de 1000 graden verhit voor het verkrijgen van de uiteindelijke vorm en mechanische eigenschappen. ‘Het grote voordeel van MIM is dat we voordelig grote aantallen hoogwaardige onderdelen kunnen produceren. De productietechniek loont bij aantallen vanaf

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

.17

RTP3000 TAS - more than a Safety PLC Why would you use less?

10 year

warranty

RTP3000 Quad SIS (TÜV SIL1-3)

•

SI

•

Non-stop production: 99.9999% Operational Availabilty Online Proof Testing Unlimited Online Configuration Changes Highest Fault Tolerancy with MTTFS of > 60.000 years 95% reduction of nuisance trips

RTIFIED • CE 61508 IEC

• Never Stops

exida •

for Critical Control & Safety applications

L3 LE C A PA B

• Runs Faster

Highest Performance with 12ms response time

• Costs Less

Site license for one-time registration fee 10 year free software support, 10 year hardware warranty Now certified in compliance to ISASecure Level 2 for Cyber Security and IEC61508: 2010 Second Edition SIL-3 Biezenvijver 4, 3297 GK Puttershoek, Netherlands, Telephone: +31 78 6762999 info@compprof-rtp.com 13387a

10.000 stuks en we halen toleranties van +/- 0,05 millimeter. Zowel onze eigen producten als die van onze klanten profiteren van de precisie, sterkte en de mogelijkheid om complexe geometrie te maken.’

Slimme stootdempers

Teruggrijpen met ZVS Techniek ‘Een goede grijper doet precies wat hij moet doen. Zo efficiënt mogelijk, tegen zo laag mogelijke kosten’, zei een wijs man ooit. ‘En aangezien het aantal toepassingen waarbij producten moeten worden vastgepakt zo enorm groot is, is er niet zoiets als een grijperpanacee.‘ De wijze woorden blijken afkomstig van Jeroen van den Heuvel van ZVS techniek. In een eerder interview hadden we hem al eens voor de microfoon. ‘We hebben letterlijk honderden verschillende standaard grijpers in ons assortiment en allemaal hebben ze hun eigen voor- en nadelen’, zei hij destijds. ‘Alleen wanneer we alles goed in kaart hebben gebracht - dus welk product moet de grijper precies vastpakken, wat voor functie moet hij vervullen en wat zijn de randvoorwaarden - kunnen we een passend advies geven.’

Uiteraard spraken ook over servotechniek. Of dit de toekomst heeft? ‘Uiteindelijk wel. Het precies kunnen regelen met vier slagen per seconde van 30 miljoen slagen onderhoudsvrij, spreekt natuurlijk wel tot de verbeelding.’

Inmiddels ziet Van den Heuvel zijn toenmalige uitspraak gesterkt door de praktijk.

‘Wanneer je ziet wat voor gebruikersgemak de nieuwe 5000 serie van Zimmer brengt, dan zijn er steeds meer argumenten die ook vanuit een Total-Cost-of-Ownership-bril steeds sterker worden. Natuurlijk heeft servo nog steeds zijn prijskaartje en is 99 procent van de toepassingen nog steeds pneumatisch. Maar net als bij elektrische auto’s - een auto heeft een vergelijkbare levensduur - zullen ook steeds meer grijpers door elektrische worden vervangen. En nu vervangen almaar gemakkelijker wordt, zal het grijperlandschap er over vijf jaar significant anders uitzien.

Tijd voor een rondje stand met als eerste eyecatcher de Basicstop stootdempers. ‘Kijk. Een mooi voorbeeld dat eigen productie loont.’ De zwarte stopjes zien er op het eerste gezicht niet echt bijzonder uit. Een zwart kunststof buisje voor het opvangen van radiaalkrachten en een platgeslagen schotel van hetzelfde materiaal voor de axiale krachten. Dat de schijn bedriegt wordt pas duidelijk als de specs erbij worden gehaald. ‘Dankzij een zelf ontwikkeld materiaal en een precieze geometrie absorberen deze kleine stopjes naar verhouding veel meer energie dan vergelijkbare dempers. Bovendien zijn de inbouwmaten veel kleiner.’ Natuurlijk heef t Zimmer ook high-end cilindersystemen die grote massa’s in één klap stilleggen. Maar voor veel toepassingen is daar geen geld of ruimte voor en volstaat een kleine terugslag. Door slim met mechanica om te gaan valt er dan een hoop te winnen.

Mechanicastrijd Het beste heeft Heiko Zimmer echter voor het laatste bewaard: een kleine demonstratie van de 5000 grijperserie. Het is de eerste serie die volledig onder de naam Zimmer op de markt komt, zowel pneumatische als elektrische varianten kent en als parallel, maar ook als driepuntsgrijper te krijgen is. Wat het mooiste is? Dat hij één-op-één uitwisselbaar Heiko Zimmer: ‘Kijk, met één veeg over het is met grijpers van die andere fabrischerm kan ik de parameters aanpassen.’ kant, wiens naam nu als enige met een

S begint. Heiko Zimmer: ‘We hebben er inderdaad voor gekozen de overstap van Schunk naar Zimmer - of andersom - heel gemakkelijk te maken. Dit is iets wat voor bestaande klanten, maar ook voor prospects goed nieuws is omdat er ineens een veel grotere keuzevrijheid is. Als Zimmer moeten we er dan natuurlijk wel voor zorgen dat er voor ons gekozen wordt. Betere specs dus, voor dezelfde of een betere prijs. Ook hier speelt de mechanica een cruciale rol. Door onze zeer hoogwaardige geleidingen is dertig miljoen cycli echt geen probleem. Dat betekent bijna twee keer langer onderhoudsvrij draaien voor hetzelfde geld. Daarnaast kunnen we in een zelfde bouwgrootte een tot 1,5 keer grotere klemkracht realiseren. Ook dat zijn echt serieuze verschillen die serieus geld kunnen besparen.

En allemaal dankzij superieure mechanica.’

Servovoordelen Is het dan een en al mechanica waar Zimmer zich mee wil onderscheiden?

Nee, zo rechtlijnig wil Heiko Zimmer het dan ook weer niet stellen. ‘Kijk’ , zegt hij glimlachend, terwijl hij zijn iPad in de lucht houdt. ‘Zie je die grijper daar?

Dit zijn alle parameters. En met één veeg over het scherm kan ik ze aanpassen. Wat dat betreft doen we gewoon netjes mee met de Industrie 4.0 wind die momenteel door Duitsland waait.

En als mechanische man moet ik eerlijk toegeven dat het plug & play inprikken van een nieuwe grijper, zonder dat ik een enkele instelling hoef te wijzigen best indrukwekkend is.’

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

.19

E-learning en leerprogramma

Certificeringstraject SIL technicus Functionele veiligheid op basis van SIL heeft groeiende belangstelling in de procesindustrie. De SIL methode volgens de IEC61511 geeft heldere doelen voor het risicomanagement en maakt risico’s acceptabel en meetbaar. De toezichthouder vraagt ook steeds meer om de SIL aanpak. Dat maakt de vraag naar kennis op dat gebied ook steeds groter.

T

er ondersteuning van de gerichte kennisontwikkeling hebben PRODUC A en Skilledin de handen ineen geslagen en een SIL e-learningtraject opgezet. Skilledin opereer t als deskundige op het gebied van e-lear ning processen en PRODUC A le vert de SIL-content. Beide bedrijven hebben in de afgelo-

Starttoets

Module 1

e-learning

Eindtoets 1

Module 2

klassikaal

Eindtoets 2

Module 1

praktijk

Eindtoets 3

20.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

pen jaren enkele duizenden personen getraind op diverse onderwerpen waaronder SIL, ATEX, CE, meet- en regeltechniek, onderhoud etc. Vanwege onze samenwerking met normontwikkeling en NEN zijn we nauw betrokken bij de regelgeving. Het leer­programma is gericht op de praktijk, maar als rode draad lopen de relevante normen door de training. Met name betreft dat de IEC 61508 en IEC 61511.

Leerweg voor SIL persoonscertificering Start bij basiskennis

Doelgroep Het SIL leerprogramma is speciaal geschikt voor managers, veiligheidskundigen, adviseurs, onderhoudstechnici, instrument- en procesengineers, inspecteurs en procesoperators in de procesindustrie en meer specifiek in de sectoren chemie, water, farmacie, olie en gas.

Doelstelling Het programma is opgezet in de Nederlandse taal en bestaat uit verschillen-

Cursusinhoud en opzet Het SIL leerprogramma bestaat uit drie aaneengesloten delen die achtereenvolgens bewustwording ofwel awareness, kennis en kunde ofwel knowledge, en praktijk ofwel skills bijbrengen. Het eerste blok is volledig via e-learning te doen, terwijl de kennis en kunde blokken met klassikale ondersteuning worden gegeven. Het laatste blok wordt met praktijkoefeningen aangevuld. Het SIL leerprogramma start met een initiële toets. Hiermee wordt vastgesteld of de deelnemers voldoende basiskennis hebben om het verdere traject in te gaan. Als blijkt dat de deelnemer voldoende kennis heeft kan direct met de e-learningmodule gestart worden. Zo niet, dan wordt een adviesdocument uitgebracht waarop wordt aangegeven welke aanvullende stappen nodig zijn.

#1 Het eerste leerdeel is een e-learningmodule die de deelnemer bewust maakt van SIL. Alle termen, definities en afkortingen komen aan bod en de methodiek van de toepassing van SIL wordt uitgebreid verklaard. Na deze module heeft men begrip voor het belang van risicomanagement en de rol die SIL daarbij heeft. Deze module wordt afgesloten met een toets. Personen die op een andere wijze al voldoende bewustzijn van SIL hebben, kunnen deze toets ook direct uitvoeren zonder eerst het e-learningdeel te hebben gedaan. Bij goed gevolg kan men zich inschrijven voor het tweede leerdeel.

#2

de modulen. Door middel van praktijkvoorbeelden wordt de toepassing van SIL duidelijk gemaakt. De opzet van het gehele programma ‘Functionele Veiligheid en SIL’ is gemaakt om aan onderstaande doelstelling te voldoen.

Het tweede leerdeel is een lesmodule die voor een deel bestaat uit e-learning en voor een deel uit klassikale lessen. Hierbij wordt gestuurd op kennis van de toepassing van SIL. Er is veel aandacht voor de aanpak en het gebruik van veiligheidssystemen voor het beheersen van risico’s op het gebied van procesveiligheid. De verschillende manieren om systemen samen te stellen en te beoordelen worden behandeld. Na deze module heeft de deelnemer goede kennis van de SIL methode. Deze module wordt ook afgesloten met een toets

#3 Het derde leerdeel is een praktijkmodule die voor het grootste deel bestaat uit een klassikale aanpak en voor een deel met e-learning wordt ondersteund. Door middel van praktijkoefeningen wordt in groepjes een aantal cases uitgewerkt. Er wordt gebruik gemaakt van delen van procesinstallaties waarvan de risico’s moeten worden bepaald. Vervolgens wordt de SIL classificatie uitgevoerd en gaat de deelnemer bepalen hoe met onacceptabele risico’s moet worden omgegaan. Aan de hand van de gedefinieerde SIF’s worden de maatregelen bedacht en de relevante veiligheidssystemen ontworpen. Hierbij dient de SIL verificatie en berekening goed te worden toegepast om aan de SIL eisen te voldoen. Aanvullend is van groot belang vast te stellen hoe de veiligheidssystemen moeten worden getest, onderhouden en beheerd. Ook deze module wordt afgesloten met een toets.

Een SIL leerprogramma met als voornaamste doel de deelnemer in staat te stellen om... het begrip functionele veiligheid te begrijpen het concept van veiligheidsfuncties (SIF en IPF) uit te leggen de functie en het doel van veiligheids­s ystemen (SIS) te kennen relevante overbruggingen veilig te kunnen gebruiken de juiste SIF/IPF-procedures te kunnen toepassen te kunnen beoordelen welke acties nodig zijn tijdens overbrug­g ingen de SIF/IPF-componenten correct te kunnen testen een relevante test- en foutanalyse te kunnen doen

Locatie

Certificaat

De klassikale trainingen worden gegeven op de RDM Campus te Rotterdam.

Na het met goed gevolg afleggen van het gehele leertraject krijgt de deelnemer het certificaat ‘SIL Certified Technician’ en mag zich, op basis van het gestelde in de norm IEC 61511, deskundig persoon noemen voor het toepassen, ontwerpen, beheren en selecteren van SIL veiligheidssystemen in de procesindustrie.

Voor meer informatie en registratie Voor meer informatie verwijzen we naar onze website: www.silsteun.nl.

U kunt zich aanmelden door een mailbericht te sturen naar: sil@produca.nl

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

.21

Cyberkroniek

Black Hat Sessions Het Eindhovense beveiligingsbedrijf Madison Gurkha organiseert elk jaar in Ede de conferentie genaamd “Black Hat Sessions”. Dit jaar ook weer aandacht voor de industriële cybersecurity, met interessante sprekers zoals Eric Luiijf van TNO en Reid Wightman van DigitalBond Labs (US). Dit bedrijf is erg actief op het testen van (een gebrek aan) cybersecurity in industriële producten, en heeft de afgelopen jaren al veel problemen aangetoond. Wightman gaat in zijn lezing getiteld “Vulnerability Inheritance” in op de problemen met de “Codesys” engineering tool voor PLC’s, die door tientallen PLC-leveranciers onder eigen naam wordt verkocht. Omdat er in het oorspronkelijke product diverse fouten zitten, zitten die dus ook in alle afgeleide producten, vandaar de titel “vulnerability inheritance”. Rob Hulsebos

Alhoewel de eerste meldingen over problemen met Codesys al uit 2012 stammen, is er sindsdien nog maar weinig gebeurd.

Slechts één leverancier heeft een patch met betrekking tot wachtwoordgebruik doorgevoerd. De leverancier van Codesys heeft die wel vrijgegeven, maar daarna moeten alle PLC-leveranciers hem dus ook nog implementeren, testen en vrijgeven, om de patch daarna weer aan hun klanten (eindgebruikers of systeemintegrators) door te geven. Wightman gaat daarna door met analyseren van een negental PLC leveranciers (met naam genoemd), waarvan er niet één een eigen cybersecurity-analyse op het extern ingekochte product heeft uitgevoerd.

Sterker nog: al 10 jaar bekende zwakheden in bedrijfssysteem “VxWorks” zijn nog steeds niet opgelost. Eén PLC-leverancier heeft een ander probleem wél snel opgelost, maar tegelijkertijd nieuwe problemen geïntroduceerd. Het Amerikaanse ICSCERT (Industrial Control Systems - Computer Emergency Response Team) krijgt ook een veeg uit de pan, omdat men beweringen van leveranciers niet zelf controleert voordat die gepubliceerd worden. Zo nemen gebruikers van CodeSys ten onrechte aan dat ze niet kwetsbaar zijn.

Een opvallende uitspraak van Wightman is dat het steeds goedkoper wordt om kwetsbare apparatuur te vinden. In 2013 werden door DigitalBond 600 kwetsbare CodeSys systemen op internet gevonden, dat kostte ca. 1000 dollar aan huur van apparatuur en arbeidstijd. In 2015 werden 1500 kwetsbare sys-

Meer informatie www.wp.me/p4NCRq-1rs

temen gevonden, ditmaal voor slechts 17 dollar, te weten een abonnement op Shodan - de zoekmachine voor op internet aangesloten apparatuur. Wightman heeft ook het Nederlandse deel van het internet via Shodan nagezocht op aangesloten Codesys-gebaseerde systemen en kwam daarbij genoeg interessants tegen, waaronder een veerboot en veel gebouwautomatiseringssystemen. In samenwerking met het NCSC (Nationaal CyberSecurity Centrum) is gepoogd de eigenaren van de gevonden systemen op te sporen en op de hoogte te brengen.

Maar dan blijkt dat de internetserviceproviders (ISP’s) hieraan niet graag meewerken, vanwege de juridische consequenties, en vanwege het feit dat het hen niets oplevert. Zo blijven de eigenaren van deze systemen dus in het ongewisse.

Al met al blijkt dat cybersecurity in industriële besturingen nog verre van volmaakt is, maar ook dat de procesgang hierin niet loopt. Als product A in product B zit, en B in product C, en C in product D, dan heeft een patch op product A ook gevolgen voor de afgeleide producten B, C en D. Ook die leveranciers moeten aan de slag om uiteindelijk bij de klant uit te komen. Pas dan is de kwetsbaarheid weg. Als het nu bij leverancier B al stokt, zoals Wightman betoogt, dan komen we niet eens in de buurt van de eindgebruiker.

Tegelijkertijd heeft de klant alleen maar te maken met leverancier D, en ziet C, B en A niet eens.

Ook al volgt de klant dus wat er aan nieuwe kwetsbaarheden bekend wordt, dan zal er bij hem geen lampje gaan branden dat hij product A in gebruik heeft. Dat geldt overigens niet alleen voor Codesys, maar ook voor heel veel andere producten.

Cyberkroniek

Samsung zet updates uit (en weer aan) Het bijblijven met de actuele versies van software is een van de meest effectieve manieren om malware te bestrijden. Het is daarom verbazingwekkend dat er bedrijven zijn die hun klanten hier tegenwerken. De firma Samsung wil niet dat zijn laptopklanten de laatste patches van Windows automatisch instal­leren. Rob Hulsebos

Een speciaal door Samsung meegeleverd programmaatje dat continu op (sommige types) laptops actief is, bewaakt of de klant deze instelling in Windows - het automatisch installeren van patches - activeert. Zo ja, dan wordt die instelling meteen weer ongedaan gemaakt. De patches die elke tweede dinsdag

van de maand door Microsoft worden vrijgegeven, worden dan niet meer opgehaald en geïnstalleerd. De consequentie is dat de Windows-installatie dus steeds verder achter gaat lopen met actuele securitypatches en dus ook steeds kwetsbaarder wordt voor nieuwe malware. En dat terwijl de klant denkt dat alles in orde is “Ik heb het vinkje toch aangezet!”.

Medewerkers van het Amerikaanse beveiligingsbedrijf Sysnative liepen bij toeval tegen dit bizarre gedrag aan en benaderden Samsung hierover. De reden om dit zo te doen is, volgens de Samsung helpdesk, om te voorkomen dat Microsoft niet de juiste software (“drivers”) voor Samsung-hardware installeert. Het komt immers wel eens voor (en de laatste jaren wat vaker) dat een Microsoft-patch niet goed werkt en dan de gebruiker van de wal in de sloot helpt. Maar om nu meteen dan maar alle Microsoft-updates te blokkeren, en dan ook nog zonder dat klanten dit weten, gaat wel erg ver.

Na de ontstane commotie beloofde Samsung om het speciale programmaatje te vervangen. Het gedrag van Samsung is al net zo erg als dat van Sony, dat op muziek-cd’s (!) ooit een speciale rootkit meeleverde die automatisch onzichtbaar op een pc werd geïnstalleerd als daarop die cd werd afgespeeld.

Met die sof tware moest voorkomen worden dat muziek gekopieerd werd, maar door fouten in de rootkit crashte de pc steeds.

Malware installeert updates In juni werd wel heel speciale malware ontdekt: een geïnfecteerde pc bij een beveiligingsbedrijf met de naam “Malware Don’t Need Coffee” werd aan het werk gezet om de recentste versie van “Flash” te installeren. Dit viel bij dat bedrijf extra op, omdat zij juist níet de laatste versie van Flash wil hebben omdat je daarmee makkelijker geïnfecteerd kunt worden. Rob Hulsebos

Adobe’s Flash Player is sof tware die vaak gebruikt wordt om animaties weer te geven en is berucht om de vele beveiligingslekken die er in zit ten - vandaar dat ook vaak het advies gegeven wordt om Flash-software van een pc te verwijderen. Maar waarom wil deze malware juist de nieuwste versie van Flash installeren? Daarmee worden juist weer allerlei beveiligingslekken gedicht, waardoor malware die p c niet me er k an inf e c teren.

De enige reden die de beveiligingsonderzoekers konden bedenken was dat de malware genaamd “Kov ter ”

geen concurrentie wil van andere malware, bijvoorbeeld omdat dit de kans op ontdekking groter maakt, of, waarschijnlijker, om reeds bestaande ande-

re malware te deactiveren. Kortom, de ­m oderne malware vecht de concurrentie de deur uit om de zeggenschap over uw pc!

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

.23

buskroniek

We trappen er in!

Bij de aanleg van een netwerk is het altijd van belang om de nodige aandacht te besteden aan de kwaliteit van de bekabeling: als het “fundament” van het netwerk niet in orde is, is de kans op problemen groot. Rob Hulsebos

Elk netwerk schrijft voor wat de eisen zijn die aan de bekabeling worden gesteld. Dat heeft uiteraard een prijskaartje, en minder consciëntieuze kabelleveranciers bieden dan kabels aan die goedkoper zijn, op papier aan de eisen voldoen, maar in de praktijk natuurlijk toch niet. Bekend zijn de problemen hiermee in de beginjaren van de Foundation Fieldbus. Een ander voorbeeld is het gebruik van aluminium in plaats van koper. Maar ja, de prijs van die kabels is soms wel een fors stuk lager. Onlangs liep ik hier zelf tegenaan toen ik in China een portie ethernetkabels voor thuisgebruik bestelde - op een bekende website met hele lage prijzen én zonder verzendkosten. Betalen we 4 euro per kabel of 50 cent? Het laatste dus. Toen ik de bestelling eenmaal had ontvangen en de kabels bekeek, viel me op dat de mantel van de kabel wel erg los om de aders heen zat. Ik besloot er een open te knippen om te zien wat er precies in zat, en viel toen van verbazing zowat om. Het bleek direct: goedkoop is duurkoop.

De kabels die ik besteld had zouden “twisted pair” kabels

moeten zijn, en zo stond dat ook op de kabel zelf afgedrukt.

UTP (unshielded twisted pair) is voor veel ethernetten een gebruikelijke manier van bekabelen. Dat de Chinese kabel geen afscherming had, dat klopte wel. Echter: de vier aderparen waren niet getwist. Normaliter horen in UTP-kabel er tussen de 50 en 70 twists per meter (per aderpaar anders) te zijn. Het ontbreken van twists heeft twee gevolgen: de aderparen zijn gevoelig voor externe storingen, én de aderparen storen elkaar (overspraak). Verder leken de individuele aders een stuk dunner dan gebruikelijk (= hogere Ohmse weerstand). Nu ging het hier maar om een kabel van één meter lang, dus in de praktijk zal het thuis allemaal wel meevallen. Maar met langere kabels van hetzelfde merk in gebruik in een storingsrijke omgeving, dan zouden de gevolgen voor het netwerk wel eens heel anders kunnen zijn. En tegen de tijd dat dat uiteindelijk duidelijk is, is het voordeel van de lage prijs allang verdwenen in uren troubleshooting, mogelijke productieproblemen en boze gebruikers.

En wat is er gebeurd met mijn Chinese kabels? Die gebruik ik nu in de cursus als afschrikwekkend voorbeeld.

24.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

Draadloze communicatie met licht Communicatie met licht kennen we allemaal: glasvezel. Maar dat is nog steeds met een kabel. Het kan ook zonder kabel; dat is makkelijk voor sommige mobiele toepassingen, of op plaatsen waar geen kabel gebruikt kan of mag worden. De afgelopen maanden zijn er op dit gebied een aantal interessante ontwikkelingen die, toevallig of niet, allemaal uit Duitsland komen. Dick Hortensius, NEN

Als eerste de DDLS500 van Leuze. Deze “datatransmissiefotocel” (de Duitse benaming “datalichtsluis” vind ik persoonlijk wat begrijpelijker) maakt het mogelijk om een draadloze optische ethernetlink op te zetten waarover zonder vertraging met 100 Mbit/s bidirectioneel gecommuniceerd kan worden. Dat het zonder vertraging kan is een belangrijke eigenschap, want daardoor kan de DDLS500 gebruikt worden met alle gangbare industrieel ethernetprotocollen. Leuze zelf noemt TCP/IP, UDP en de industriële protocollen ProfiNet, ethernet/IP en Ethercat, maar de andere protocollen zullen ook wel kunnen schat ik zelf in. Traditioneel wordt hier vaak wifi ingezet, maar dit heeft toch zijn beperkingen qua snelheid, realtime gedrag en gevoeligheid voor storingsbronnen. Een optische link is hiervan gevrijwaard, maar er moet natuurlijk wel zichtcontact zijn.

De maximaal haalbare afstand is - afhankelijk van het model 40, 120 of 200 meter, dat is zelfs meer dan met een bekabelde ethernetlink mogelijk is. Uiteraard moeten de twee DDLS’en op elkaar uitgelijnd worden, ze moeten elkaar “zien”. Uitlijning kan door één persoon gedaan worden via de speciale laserspots, afstelschroeven en waterpasmarkering.

buskroniek Als t weede publiceerde het Duitse Fraunhofer Instituut over haar VLCtechnologie (Visible Light Communication). Hierbij wordt een speciale ledlamp gebruikt waarin de leds in hoog tempo aan- en uit worden geschakeld voor de transmissie van netwerkberichten. Dit is verder onzichtbaar voor het menselijk oog. Fraunhofer stelt dat snelheden tot één Gbit/s per kleur licht mogelijk zijn, dus 3 Gbit/s is haalbaar met RGB leds. Op de netwerkapparatuur zelf zijn een fotocel en een infrarood diode nodig, dit laatste om bidirectionele communicatie mogelijk te maken. Dit geeft wel een asymmetrie aan in de communicatie: de downlink is zeer snel, de uplink niet. Voor toepassingen thuis en op kantoor is dit geen probleem, maar voor veel industriële protocollen is dit wel lastig. VLC is overal inzetbaar waar kunstlicht aanwezig is, en biedt met elke VLC-lamp een nieuwe draadloze link. Er kunnen in een ruimte dus veel VLC-links aanwezig zijn: dat is met radiografische links vaak een probleem.

Fraunhofer noemt als speciale voordelen dat VLC niet af te luisteren is in lichtdichte ruimtes en zelfs onderwater, of in explosiegevaarlijke omgevingen gebruikt kan worden. Uiteraard is VLC nu nog in de researchfase, dus het kan nog wel even duren voordat dit op de markt komt. Wie niet kan wachten en thuis iets wil hebben dat er op lijkt: er zijn al ledlampen met ingebouwd wifi-accesspoint en met communicatie naar de thuisrouter via powerline (via de 230V). Leuk voor thuis, maar niet te vergelijken met VLC.

DDLS500 Bron: Leuze

Als laatste nóg een Duits product: de Pepperl & Fuchs optische dataoverdrachtsensor LS682. Vergelijkbaar met het product van Leuze kan ook hier een

Draadloze communicatie via de ledlamp Bron: Fraunhofer Instituut

www.leuze.nl

informatie

draadloze optische ethernetlink werkend op 100 Mbit/s worden opgezet, waarbij de ethernetberichten ook vertragingsloos worden doorgestuurd. Deze overdrachtssnelheid is onafhankelijk van de afstand tussen de twee LS682’s: 150 of 300 meter, afhankelijk van het type. Het gebruik van de bekende industrieel ethernetprotocollen als ProfiNet, Powerlink, Ethercat en ethernet/IP is dan ook mogelijk; elk laag-2 protocol is volgens de handleiding mogelijk. P&F noemt in het persbericht nog een extra voordeel van de vertragingsloze link: ook videobeelden kunnen dan doorgestuurd worden. Aansluiting op ethernet gaat via een - in industrieel ethernet gebruikelijke - M12-D connector. Verder is er een digitale uitgang voor foutsignalering.

LS682 Bron: Pepperl & Fuchs

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

.25

MrReves weet raad Kennisregels als basis voor een weloverwogen ontwerp Zou de wereld van de constructeur er niet een stuk zonniger uitzien als hij in één klap de oplossingsruimte voor zijn neus had? En dan wel op zo’n manier dat in het bos alle bomen helder van elkaar te onderscheiden zijn? Dit is precies waar MrReves goed in is. Met de nieuwe en gratis te downloaden softwaretool van Reden werkt de constructeur niet langer iteratief en sequentieel, maar maakt hij met een paar muisklikken de optimale keuze. Liam van Koert

26.

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

H ‘

et vergt wel wat inlevingsvermogen om je de nieuwe werkmethodiek eigen te maken’, bekent Marco Ezendam, directeur van Reden. ‘Veel constructeurs zijn nu eenmaal gewend om sequentieel te werken en denken. Ze maken een eerste ontwerp op basis van randvoorwaarden. Vervolgens valideren ze dit bijvoorbeeld met een eindige elementenberekening en kijken dan of er nog mogelijkheden zijn het ontwerp te optimaliseren door bijvoorbeeld ergens materiaal te besparen. In een aantal stappen komen ze zo tot een oplossing, maar hebben tegelijkertijd een groot aantal mogelijke alternatieven al dan niet bewust overboord gegooid.

Beter zou het zijn de boel om te draaien en echt van grof naar fijn te werken. Beginnen met alle mogelijke oplossingen, om vervolgens telkens een parameter vast te leggen om de grote verzamelingen met mogelijke oplossingen te doen slinken. “Onbegonnen werk!”, krijg ik vaak tegengeworpen als ik het voorstel.

Maar wie de virtuele engineer MrReves een beetje kent, realiseert zich al snel dat dat best meevalt.’

‘MrReves begint wat weg te krijgen van een polytechnisch zakboekje nieuwe stijl.’

Over kennisregels en een klepafsluiter Een voorbeeld zegt vaak meer dan duizend woorden. Tijd om MrReves eens aan het werk te zien. ‘Kijk. Dit is hoe MrReves de klepafsluiter ziet die we ooit voor een klant hebben ontwikkeld’, zegt software architect Niels Nijenmanting. Als een van de bouwers van de virtuele assistent, kent hij diens gedachtegoed als geen ander. ‘Hier zie je een schematische dwarsdoorsnede van de klep waarin relevante ontwerpparameters zijn weergegeven. Zo is R1 de hart-op-hart-radius van de metalen ring die de rubberen ring aandrukt, F de aandrukkracht en p de druk die de afsluiter moet weerstaan. In totaal hebben we in dit model zeven te kiezen parameters in zogenoem-

Van links naar rechts: De standaard solver voor een klepafsluiter.

Een weergave van de mogelijke oplossingen voor een klep voor een gewenste performance van 8 bar.

Ook met het door­ rekenen van een balk weet MrReves wel raad.

de kennisregels vastgelegd. Ze definiëren de relatie tussen de parameters en de performance van de klep. Al deze relaties zijn destijds virtueel gevalideerd en in de echte wereld getest.

Natuurlijk zijn er voor het model ook grenzen aangebracht. Op een klep met een diameter van tien meter zat bijvoorbeeld niemand te wachten en hetzelfde geldt voor een afdichting van een millimeter. Nu wordt het interessant. Want wat gebeurt er als voor een applicatie een performance van 8 bar nodig is? In één klap zijn alle mogelijke oplossingen zichtbaar. Er kan nu bijvoorbeeld worden voorkomen dat er wordt overgedimensioneerd. Men kiest in dit geval de meest compacte samenstelling. Maar door engineering of commerciële afdelingen kan na-

tuurlijk ook op prijs worden gestuurd. Telkens zonder dat de performance in het geding komt. Dit zet de deur open naar tal van optimalisatieslagen. En de weg naar de beste oplossing is er bovendien een stuk korter op geworden.’

Kneedbaar polytechnisch zakboekje MrReves - wat overigens staat voor Reden Virtueel Expert Systeem - is dus een efficiënte manier om tot een groot aantal specifieke oplossingen te komen. En uiteraard gaat dit veel verder dan het rekenen aan klepafsluiters. Nijenmanting geeft

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

.27

Speciale aanbieding 29,

90*

2

ONMISBARE NASLAGWERKEN VOOR

technici, operators, engineers en leidinggevenden Explosieveiligheid in het Procesveld

Instrumentatie in het Procesveld

Explosieveiligheid is al een eeuw een belangrijk thema in de

Beschrijft alle meet- en regelapparatuur, in de onmiddellijke

industrie. Via regelgeving, normen en wetten proberen

nabijheid, of direct verbonden aan het proces. Het belang

beleidsmakers en verantwoordelijke ministeries de risico’s in

van correct en nauwkeurig meten en regelen wordt bespro-

te perken en bedrijven doen hetzelfde via procedures en

ken en geïllustreerd met praktijkvoorbeelden. Vanuit des-

veiligheidsbeleid. Ondanks deze maatregelen gaat het nog

kundige achtergrond worden meerdere ‘good practices’

wel eens mis, met grote gevolgen. Bewustzijn en competentie

belicht. De keuze van de juiste apparatuur is belangrijk,

blijkt vaak oorzaak.

maar ook juiste montage en toepassing worden behandeld.

BESTELLEN? Bij grotere aantallen prijs op aanvraag

Bestel uw boek(en) via onderstaande link

AT E X B O E K . N L *Prijs is exclusief btw en verzendkosten

‘Beginnen met alle mogelijke oplossingen, om vervolgens telkens een parameter vast te leggen om de grote verzamelingen met mogelijke oplossingen te doen slinken.

Onbegonnen werk?’ aan dat er inmiddels tal van tools standaard in de gratis te downloaden software is opgenomen en dat MrReves wat dat betreft wel wat begint weg te krijgen van een polytechnisch zakboekje nieuwe stijl. ‘Reden doet veel projecten waarbij we zelf ook gebruikmaken van MrReves. Wanneer we weer een lastig stukje natuurkunde door middel van kennisregels in een tool hebben gevangen, dan wordt deze kennis aan het alsmaar groeiende brein van MrReves toegevoegd. Net als bij het polytechnisch zakboekje van vroeger, komen tal van vakgebieden aan bod. Denk aan thermische vraagstukken, huis-tuin-en-keuken-mechanica, maar ook aan het snel bepalen van een break-evenpoint. Het grote verschil is natuurlijk wel dat MrReves veel kneedbaarder en interactiever is. Gebruikers kunnen namelijk ook hun eigen kennismodellen toevoegen, of de door ons gemaakte tools aanpassen. Dit aan MrReves toevoegen van intelligentie gaat redelijk eenvoudig. In tabellen worden de relaties tussen verschillende parameters vastgelegd. Vervolgens wordt er een interface met invulvelden gemaakt, waar meteen wordt bepaald welke parameters mogen wijzigen en welke niet. Dan is het nog een kwestie van wat keuzes maken over de visualisatie van de resultaten, en klaar is MrReves.’

Grillige grenzen Het mooiste komt nog. MrReves assisteert namelijk volledig gratis. Oké, de gebruiker moet zich voor het downloaden nog wel even registreren, maar dat is in deze tijd een redelijk normaal gegeven. Welk addertje schuilt hier dan onder het gras?

Waarom zou Reden zo’n mooie tool gratis aanbieden? ‘Maak je geen zorgen’, stelt Ezendam gerust. ‘MrReves is gewoon een van die dingen die langzaam is gegroeid en een eigen leven is gaan leiden. In feite is de virtuele assistent voortgekomen uit onze eigen behoefte om kennis te borgen en hier vervolgens mee aan de slag te gaan. Dat is namelijk wat wij bij onze klanten doen: het virtualiseren en simuleren van complexe producten en processen. Gaandeweg kwamen hier allerlei eigen stukjes gereedschap voor. Uiteindelijk hebben we die samengesmeed tot één geheel. Het leek ons vervolgens goed om deze

Van links naar rechts: De oplossingen voor een balk met een E-modulus van 200.000 N/mm2, een puntelasting van 250N die een maximale doorbuiging van 2 mm mag hebben.

Voor het maken van een eigen solver wordt je stapsgewijs door het proces geleid. Er is ook in een wiki met instructievideo voorzien.

tool ook aan onze klanten beschikbaar te stellen. En waarom zouden ook derden er hun voordeel niet mee kunnen doen?’

Maar gooit Reden met MrReves niet haar eigen glazen in door (potentiële) klanten zelfredzaam te maken? Hier verschijnt een glimlach op het gezicht van Ezendam. ‘Het is één ding om kennis in kennisregels te borgen. Tot, laten we zeggen, 50 parameters kan de gemiddelde engineer hier best mee overweg en dat is mooi. Maar onze specialiteit zijn de gevallen met veel meer dan 50 parameters. De oplossingsruimte - dus het aantal mogelijke oplossingen bij een aantal vastgelegde performance parameters - wordt dan een redelijk grillig multidimensionaal beest. En dat moet je wel kunnen temmen. Wij hebben gelukkig de mensen in huis die in zo’n geval orde in de oplossingsruimte scheppen. Onze kracht zit in het boven water halen van veel parameters en deze in kennisregels - dit kunnen ook vuistregels zijn - vast te leggen. MrReves helpt ons vervolgens de oplossingsruimte in kaart te brengen. We zullen nog steeds zelf de beste oplossing moeten kiezen.’

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

.29

Markt & Techniek

Thermografie voor iOS en Android RS Components stelt de nieuwe generatie FLIR ONETMwarmtebeeldcamera beschikbaar. De veelzijdige en compacte FLIR ONE is beschikbaar voor Apple iOS en Google Android en transformeert een mobiel apparaat in een krachtige en nauwkeurige warmtebeeldcamera.

De nieuwe FLIR ONE gebruikt voor Android een micro-usbaansluiting en voor iOS een Lightning-connector. Zo is dit compacte accessoire eenvoudig aan te sluiten op een smartphone of tablet. De FLIR ONE heeft een interne batterij en gebruikt de nieuwste Lepton-core van FLIR, met een vier keer zo hoge resolutie als de vorige versie. De multispectrale dynamische beeldvormingstechnologie (MSX ®) van FLIR verbetert het beeld nog verder. Deze haalt randdetails van de zichtbare FLIR ONE-camera naar voren in het warmtebeeld, wat zorgt voor een zeer betrouwbare afbeelding.

FLIR zal ook een bijgewerkte software development kit (SDK)

Meer informatie www.rs-online.com

voor iOS en Android uitbrengen zodat ontwikkelaars voor beide platforms nieuwe, creatieve apps kunnen bouwen.

De FLIR ONE-app is te downloaden via de Apple App Store en Google Play. Er zijn diverse andere warmtebeeldapps beschikbaar, bijvoorbeeld voor timelapses, panoramabeeld of creatieve beeldbewerking. De FLIR ONE is een betaalbare optie om kennis te maken met de kracht van thermografie en een aanvulling op het professionele thermografie-aanbod van FLIR Systems bij RS Components. Hieronder vallen bijvoorbeeld ook de populaire C2, E4 en andere camera’s uit de E-serie en accessoires zoals driepootadapters, hoezen, vizieren en voertuigadapters. Sinds RS de producten van FLIR Systems in maart 2015 heeft toegevoegd is de afname van de producten hoog geweest, met name die van de C2.

Enterprise Pipeline Management Solution De oplossing en het applicatieplatform zijn gebaseerd Yokogawa heeft het Enterprise Pipeline Management op standaarden van het American Petroleum Institute Solution (EPMS) uitgebracht, een modulaire software(API) en de International Society of Automation (ISA). suite die gebaseerd is op meer dan twintig jaar praktiBeide voldoen aan de strenge regelgeving van het Amesche ervaring met implementaties van pijplijnbeheeroplossingen wereldwijd. rikaanse Department of Transportation’s Pipeline and Het EPMS is ontwikkeld voor gebruik in het hart van pijpHazardous Materials Safety Administration (PHMSA). lijnbeheeromgevingen, ter aanvulling van het basis pijpHet EPMS kan mogelijke integriteitschendingen registrelijnbeheersysteem met specifieke gas- en vloeistofappliren samen met contextuele informatie over de operationele status. Personeel kan op deze manier gerichter procaties. Een pijplijnbeheerder kan hiermee zijn leveringsblemen oplossen. contracten en de bijbehorende logistiek op een tijd- en energiebesparende manier beheren. Met een SCADADoor de uitwisseling van parameters transparant te beplatform voor monitoring, alarmering, trending en rapportage, vervult het EPMS meerdere functies zoals meheren en gas, vloeistoffen en gassamenstelling te metering, batch scheduling & tracking, lekdetectie en enerten, past het EPMS zich eenvoudig aan de gewenste begiebeheer binnen dezelfde uniforme gebruiksomgeving. heermethode aan en de intelligentie van bijbehorende apparatuur, zoals flowcomputers, remote terminal units Aangezien iedere pijplijnapplicatie verschillend is en ook (RTUs) en instrumentatie. operationele filosofieën per pijplijnbeheerder verschillen, kunnen de templates en functies van Met EPMS richt Yokogawa zich EPMS eenvoudig worden aangeop gas- en vloeistoftransportleiMeer informatie past zonder een expert op het dingen en -grids alsook op upwww.yokogawa.com/scd/pipeline_ gebied van pijplijnapplicaties te stream/midstream olie- en gasmanagement.htm hoeven benaderen. productie infrastructuren.

30.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

Meer informatie www.emersonprocess.nl

Meer procesinzage met Coriolisflowtransmitters Emerson Process Management introduceert de Micro Motion ® 5700-transmitter, een Coriolis-flowtransmitter die meetgegevens vertaalt naar relevante informatie en adviezen. De 5700 is geschikt voor allerlei toepassingen, van nauwkeurige en ijkwaardige metingen voor vloeistoffen en gassen tot die voor standaard procesbesturing.

‘De technologische innovaties van de 5700-transmitter vloeien voort uit onze Human Centered Design-aanpak,’ aldus productmanager Jason Leapley. ‘We voeren hierbij gebruikerstests uit die de informatiebehoefte en de praktische eisen van gebruikers in beeld brengen. Elke functie van de 5700 is gericht op het versnellen en vereenvoudigen qua installatie en het gebruik van de Coriolis-meter. Met de 5700 gaan we verder dan het leveren van meetgegevens, door te focussen op het leveren van relevante informatie die praktisch procesinzicht levert,’ zegt Bill Graber, vice-president marketing bij Emerson voor het Micro Motion-assortiment.

De digitale signaalverwerking van de 5700 levert snelle flowresponstijden waardoor de meter uitermate geschikt is voor metingen bij ijkwaardige afrekeningen en bij de verwerking van kleine batches. De historiefunctie verbetert ook de Micro Motion Smart Meter Verification, een functie die de volledige conditie van de meter verifieert zonder het proces te onderbreken - voor borging van de meetbetrouwbaarheid en het voldoen aan de overheidseisen.

De 5700 is compatibel met de Micro Motion Motion ® Coriolis sensoren, heeft een veldbehuizing die geschikt is voor installatie in explosiegevaar­lijke omgevingen en is leverbaar in uit­voeringen voor geïntegreerde of op afstand gemonteerde installatie. Hij biedt analoge, puls, discrete en Modbus uitgangen en een analoge of HART® ingang. Het model 5700 en aanvullende digitale communicatiefuncties zijn binnenkort ook leverbaar voor andere Micro Motion-meters en -platforms.

To THE NEXT LEVEL QuadraTherm® de nieuwe thermische flowmeter van Sierra Instruments, meer sensoren, hogere nauwkeurigheid • Meet direct gas massaflow • Heeft geen bewegende delen • Is geheel in 316 productberoerde delen • Heeft geen of nauwelijks drukval • ATEX, Foundation Fieldbus, Profibus, Modbus • Omvat qTherm™ database • Voor de laagste Total Cost of Ownership

T +31(0)13 5287225 I www.a-b-t.nl E info@a-b-t.nl 13289

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

.31

In veel fabrieken staan ze los van elkaar. De productie-

omdat je met veel aspecten rekening moet houden. Van

processen aan de ene kant en het ERP-systeem aan de

productie en logistiek tot financiën en automatisering.

andere kant. Het koppelen van deze besturingssystemen

Croon heeft kennis van alle verschillende processen.

levert u veel voordelen op. Zoals efficiëntere productie, een

We zijn gespecialiseerd in data-engineering en het op-

kortere time-to-market, minder fouten, en meer inzicht.

bouwen van databases, en we werken merkonafhankelijk.

Invoering van zo’n geïntegreerd systeem is niet eenvoudig

Meer weten? Kijk dan op www.procesautomatisering.nl. ontwerp . realisatie . maintenance croon.nl

13293

Weet uw ERP-systeem wel wat uw productieproces doet?

Markt & Techniek

Aanwijsbare krachtmeting Nieuwe krachtmeetinstrumenten moeMeer informatie ten meer kunnen, kleiner zijn en meer www.penko.com waar voor het geld bieden. PENKO beantwoordt deze drie vragen met een nieuwe serie aanwijsinstrumenten type 1020-FMD. De instrumenten zijn zowel voor automatische als niet automatische krachtmeetschappen maken de instrumenten niet alleen geschikt voor systemen geschikt. Zo vormen zij een perfecte interface voor statische en dynamische krachtmetingen maar ook voor desde rekstrookkrachtopnemers/load cells met een geïntegreertructief materiaalonderzoek. Deze doeleinden worden met de besturing naar het systeem voor de gegevensverwerking. nulstelling, track recording, hold/peakhold/valleyhold en Dankzij PENKO’s specialiteit, een hoge meetsnelheid, 1600 overbelastingbeveiling ondersteund. conversies/s, gecombineerd met een hoog inwendig oplosAlle modellen zijn standaard voorzien van een usb-aansluiting send vermogen, 24 bits, is een snelle en nauwkeurige controvoor het inregelen en verzorgen van een back up. Verder zijn le, afslag en gegevensoverdracht gewaarborgd. Deze eigener modellen met RS232, RS422/485, ethernet, CANbus en Profibus. Om het compleet te maken is ook een analoge uitgang, 0/4 - 20/24 mA, niet vergeten. De kalibratie vindt digitaal, dus snel en gemakkelijk, plaats. De weergave van de meetwaarde vindt plaats met een duidelijk 2,8” TFT scherm, voorzien van 13 mm hoge cijfers en een kleurenbalk.

OPTIFLEX 2200 C/F

Niveaumeten op eenzame hoogte advertentie

De KROHNE OPTIFLEX 2200 C/F niveaumeter voor vloeistoffen en vaste stoffen is gebaseerd op de Time Domain Reflectometry technologie. De kosteneffectieve meter is ontworpen voor tank- en silo applicaties in zowel de chemische industrie als in de olie en gas, energie en afvalwatersector.

De niveaumeter is beschikbaar met een diversiteit aan sensoren voor grote meetbereiken in vloeistoffen (tot 40m) en vaste stoffen (20m) met procestemperaturen tot 300°C en drukken tot 40 bar.

Groot voordeel van de Dynamic Parasite Rejection (DPR) ­technologie van de OPTIFLEX 2200 C/F: de geïntegreerde technologie elimineert direct onjuiste reflecties veroorzaakt door milieuverstoringen en productafzetting.

De niveaumeter beschikt over een versterker die op 100 meter afstand van de sensorkabel geïnstalleerd en bediend kan worden.

De OPTIFLEX 2200 C/F voldoet aan de eisen van functionele veiligheid niveau SIL2.

Werkt precies

Extreem nauwkeurig: de nieuwe procesregelaar JUMO DICON touch.

Ongeacht of u een nauwkeurige procesregeling met betrouwbare zelfoptimalisatie zoekt, of waarde hecht aan exacte meetgegevens registratie - op de nieuwe JUMO DICON touch kunt u vertrouwen. En het beste: Dankzij het innovatieve touchscreen is de bediening eenvoudiger dan ooit.

• Twee kanalen proces-/programma regelaar • Vier galvanisch gescheiden universele analoge ingangen en geïntegreerde schrijver • Bewezen regelalgoritme met twee optimalisatie procedures

JUMO DICON touch - intuïtief bedienen, precies regelen

Meer informatie Maré Boom, m.boom@krohne.com

www.jumo.nl

Bezoekt u ons: Hal 08, Stand F010 E010 13288b

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

.33

CONTACTLOZE INDUCTIEVE KOPPELING Betrouwbare signaal- en energieoverdracht met 12 Watt over een 7 mm luchtspleet Hoge montagevrijheid door mogelijke montage onder een hoek van 15° en een axiale verschuiving van 5 mm

www.turck.com

Flexibel toe te passen voor 2 of 8 PNP signalen of bi-directionele data van IO-Link apparaten

Met deze QRCode ontvangt u verdere informatie

Ondersteund snelle toepassingen met 10 ms opstarttijd en “Dynamic Pairing”

Sense it! Connect it! Bus it! Solve it!

Turck B.V. Ruiterlaan 7, NL-8019 BN Zwolle Postbus 297, NL-8000 AG Zwolle Tel. +31 38 4 22 77 50 Fax +31 38 4 22 74 51 Email info@turck.nl internet www.turck.com

13352b

S0672_NL_190x130+3mm_Automatie_PMA_Induktive Koppler.indd 1

24.06.2014 12:58:43

Meten is weten

Als het de ontwikkeling van innovatieve opto-electronische lichtschermen voor meetopgaves betreft, dan geven wij u veel in weinig tijd. Want ieder detail is belangrijk, dus geven wij u alle informatie zeer snel en accuraat. Uit alle gegevens bepaalt u wat van belang is en welke acties er genoemen moeten worden.

Welkom bij de specialisten voor meten/positioneren welkom bij de sensor people De metende lichtschermen van de CML 700i serie zijn verkrijgbaar met geïntegreerde Profibus en ook RS 485 interfaces. Daarnaast zijn er diverse aansluitmogelijkheden voor optimale mechanische integratie in uw machine.

Meer informatie en productdetails op: www.leuze.com Leuze electronic BV – Ringweistraat 6 – 4181 CM Waardenburg Telefoon 0418 65 35 44 – www.leuze.nl

13120

34.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 08/2015

FEDA Federatie Aandrijven en Automatiseren

Industriële automatisering als energiebesparingsversneller

Same ns telli ng : J. Koo re n (Pu ntN ET ), K. va n Reij n en A. Br aa kma n Co rr es po nd (FE DA ). en Fe da @fme tie : .nl

dere Europese partijen te bekijken hoe je in Europa kunt leren van elkaar, bijvoorbeeld op het gebied van handhaving.’

Inmiddels weten we het: elektromotorsystemen bepalen voor grofweg 70% het elektriciteitsverbruik in de indusAl in 2011 ging het Kennisnetwerk Energie Efficiënte Aandrijfsystemen (KEEA) van trie. En ook bekend moge zijn dat daar start, maar 4 juni jl. werd een samenwerkingsovereenkomst getekend die het een 20 tot 30% procent winst te behalen echt vuist zal geven. De vuist van samenwerken, de vuist van kennisdeling, de vuist valt. En dat dat vaak relatief eenvoudig van energie-efficiëntie. Twee sleutelfiguren vertellen ons hoe dat zit. te realiseren is, dat moet nog doordringen tot de eindgebruikers. Het overtuigen van de eindgebruiker van het nut en de noodzaak van energiebesparing is nog vaak een uitdaAan tafel zitten André Braakman, branchemanager van de ging. En ook daarvoor is kennisoverdracht van doorslaggeFEDA en Maarten van Werkhoven, voorzitter van KEEA. We vend belang. UNETO-VNI ziet daarin een rol weggelegd voor vragen waarom het nodig was om nu een overeenkomst te teinstallateurs, die immers dagelijks bij eindgebruikers over de kenen terwijl er al vier jaar van alles gebeurt en er zelfs een vloer komen.

Green Deal Energie Efficiënte Aandrijvingen uit voort is gekoWe horen mooie voorbeelden over dat installateurs zelf de men. stap zetten en het risico nemen om grote bedrijven te overtuiMaarten legt uit ‘deze overeenkomst bekrachtigt een samengen. Duursma bijvoorbeeld, bij Ardagh. Waar de investeringswerking met verschillende partijen, te weten de Holland Pomp mogelijkheid aanvankelijk ontbrak, was men na de inventariGroep, UNETO-VNI, de FEDA en RVO.nl, en onder deze overeensatie helemaal om. Zelfs de primaire voordelen waren al duskomst ligt een werkplan voor de komende drie jaar. Met deze danig groot dat het management overtuigd was. En zo kunnen samenwerking is het de bedoeling dat het kennisnetwerk brewe dit halve blad vullen met praktijkvoorbeelden. Maar wat der wordt getrokken dan alleen aandrijvingen.’ André: ‘Waar belangrijk is, is dat analyse van de systemen een beeld geeft de aandacht eerder vooral uit ging naar de aandrijvingen, of over de mogelijkheden. En dat ook vaker de mechanische comaandrijfcomponenten, zal nu de besturing en aansturing een ponent wordt meegenomen en de focus dus nu ook nadrukkeveel prominentere rol krijgen, kortom de systeembenadering lijk richting de IT component gaat. zal meer focus kennen. We kijken dus ook veel meer naar de IT van het gehele aandrijfsysteem. En daarbij heeft Nederland De Green Deal Efficiënte Aandrijfsystemen loopt nog tot eind nog wel iets in te lopen binnen Europa als het gaat om de doel2015. De resultaten zijn aansprekend en we horen van Maarten stellingen. We hebben echt nog wel een stap te maken! Maar en André dat bedrijven zich allengs ook zijn gaan melden ommijn overtuiging is dat we aan de start staan van een nog sucdat opdrachtgevers er om vroegen. ‘Je moet zelf investeren, cesvoller traject dan dat we tot nu toe al hebben doorlopen.’ maar het Green Deal “label” geeft je toch een vooruitstrevend imago én extra speelruimte,‘ zo zegt Maarten. André vult aan: Maarten licht toe hoe het KEEA begon: ‘In 2011 was de directe ‘alle deelnemers kiezen binnen die Green Deal hun eigen aanaanleiding de komst van de EU richtlijn voor elektromotoren. pak, en dat maakt het heel flexibel, maar we kijken wel naar Die kreeg in 2014 een aanpassing en de tweede aanpassing is de vraag of we het juist niet volgens standaarden moeten aannu onderweg. In die nieuwe aanpassing wordt de reeks motopakken bij een eventuele volgende.’ ren vergroot, zal ATEX waarschijnlijk worden meegenomen en is de verwachting dat ook de frequentieregelaars opgenomen En KEEA? Dat blijkt een gesprekspartner waar internationaal al zullen worden. Ook de richtlijnen voor specifieke pomp- en terdege rekening mee wordt gehouden en waar ook naar wordt ventilatiesystemen worden aangepast. KEEA levert daarvoor gekeken als voorbeeld. Zo mag Maarten niet alleen in Zurich, maar ook in Helsinki en Parijs zijn verhaal komen doen. We besteeds input en je ziet dus dat KEEA actueel blijft. Tenslotte doelen maar. is ook aandacht om in samenwerking met Nederlandse en an-

FEDA geniet exclusieve gast vrijheid in Automatie | PMA. De verant woording voor de gepubliceerde kopij op deze pagina ligt bij FEDA.

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

.35

13235b

w w w.automatie-pma.com

MC2015-003

D E D ATA B A S E A A N K E N N I S E N E X P E R T I S E O V E R P R O C E S -, P R O D U C T I E E N M A C H I N E A U T O M AT I S E R I N G , I N F O R M AT I S E R I N G E N I N S T R U M E N TAT I E

Verbeter uw productie-, logistieke en onderhoudsprocessen met de automatiseringsoplossingen van Endress+Hauser. De perfecte combinatie van topkwaliteit instrumentatie ĂŠn onze expertise in projectmanagement, fieldbusengineering, systeemintegratie, service en training helpen u de productiviteit te verbeteren en de kosten te verlagen. Onze oplossingen maken we voor u op maat, zodat u ervan bent verzekerd dat elk stukje van de puzzel precies past. www.nl.endress.com/solutions

Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden

Tel. (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

Automation solutions van Endress+Hauser.

13282d

36.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ‹ AUTOMATIE 08/2015

Arbeid & Onderwijs

Actemium Automation Award Succesformule voor het ontmoeten van technisch talent Veel organisaties hebben moeite met het vinden en binden van - met name - technisch personeel. Actemium ontplooit voort­ durend initiatieven om de instroom van jonge talenten te bevorderen. Eén van de initiatieven van dit industrieel automatiseringsbedrijf is de Actemium Automation Award op donderdag 15 oktober 2015. ‘Deze wedstrijd voor hbo-studenten engineering is een geweldige gelegenheid om in contact te komen met veelbelovende studenten en hen kennis te laten maken met zo veel mogelijk facetten van ons werk,’ aldus de coördinator van het Actemium Edulab, Martin van Malten.

‘Het enthousiasme waarmee de studenten de opdrachten aanpakken is aanstekelijk.’

Tijdens de Actemium Automation Award lossen de deelnemers in teamverband verschillende automatiseringsvragen op. Dat gebeurt in en rond het Edulab, het praktijklokaal van Actemium in Veghel dat het hele jaar door dienst doet als proeftuin voor een nieuwe lichting specialisten. Martin van Malten vertelt: ‘We organiseren de wedstrijd nu alweer voor het achtste jaar op rij. Het is ontzettend leuk om in de praktijk te laten zien hoe veelzijdig het werken bij een technisch bedrijf kan zijn. En het enthousiasme waarmee de studenten de opdrachten aanpakken is aanstekelijk.’

Het event levert Actemium ook conStudent in actie tijdens de AAA creet resultaat op. ‘We zien een aantal deelnemers terug als stagiair of afstudeerder. En een groot deel daarvan gaat uiteindelijk ook daadwerkelijk bij ons aan de slag.’

De opdrachten worden bedacht en begeleid door automatiseringsbedrijven waarmee Actemium al jarenlang nauw samenwerkt. Dit jaar zijn dat Proleit, SEW-Eurodrive, Cito Benelux/ Phoenix Contact, Novotek, Rockwell Automation, Siemens, Schneider Electric, It’s Me ES Elektro en IFM. De jury die de prestaties van de teams beoordeelt bestaat uit klanten. ‘Samenwerking is een essentieel onderdeel van de wedstrijd én een randvoorwaarde voor de organisatie ervan,’ onderstreept Martin van Malten. ‘Met hulp van onze partners lukt het elk jaar weer om een mooi programma neer te zetten. Ook dat is teamwork.’

Over Edulab Scholen en bedrijven hebben elkaar nodig en dat leidt zo nu en dan tot mooie initiatieven, zoals het Edulab. In

AutomationAward.actemium.nl edulab.actemium.nl www.actemium.nl

dit praktijklokaal in een van haar Veghelse locaties stelt Actemium technische faciliteiten beschikbaar om kennis uit te wisselen en jongeren enthousiast te maken voor een carrière in de techniek. Scholieren en studenten krijgen hier de kans te werken met diverse industriële installaties en systemen. Het Edulab is een prachtig voorbeeld van een initiatief dat door inspanningen van Actemium en enthousiaste medewerking van opdrachtgevers, leveranciers en partnerbedrijven succesvol is.

Over Actemium Actemium is een netwerk van samenwerkende business units voor industriële Solutions & Services. Met 19 business units en zo’n 750 medewerkers richt men zich op advies over- en ontwerp, bouw en onderhoud van industriële installaties. Actemium werkt onder andere voor opdrachtgevers in de markten olie & gas, voeding, brouwerijen en dranken, feed, chemie en farmacie, maar ook in de energie, groothandel & distributie en manufacturing.

informatie

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 08/2015

.37

Markt & Techniek

Dassault Systèmes en CST integreren 3D-simulaties Dassault Systèmes gaat 3D-simulatietools voor elektromagnetische straling van CST integreren met hun 3DEXPERIENCE-platform. Computer Simulation Technology AG is de ontwikkelaar van CST STUDIO SUITE®. Klanten in de hightech, transport & mobility, aerospace & defense, maakindustrie en andere markten, krijgen daardoor betere multifysische simulatieoplossingen voor het ontwerpen van slimme objecten.

Door het Internet of Things worden apparaten, auto’s en gebouwen niet alleen voor de vorm en functie ontworpen, maar tevens voor de digitale interactie met hun omgeving. In 2020 bestaat deze markt naar verwachting uit zo’n 26 miljard apparaten. Maar die connectiviteit kan ook tot elektromagnetische interferentie tussen apparaten leiden, of andere onbedoelde gevolgen

Meer informatie www.dassault.com

hebben voor de productprestaties, -betrouwbaarheid en -veiligheid. De combinatie van Dassault Systèmes’ 3DEXPERIENCE-platform met CST STUDIO SUITE, biedt klanten de mogelijkheid om elektromagnetisch gedrag te modelleren en te analyseren, in een brede frequentieband. Daarmee kunnen zij de multif ysische uitdagingen van onder andere hybride voertuigen en draagbare elektronica beter oplossen. Simulaties spelen een steeds grotere rol bij productontwikkeling. Vanaf het eerste concept tot en met de engineering, vali-

datietesten en operationele gebruik. Simulatie van elektromagnetisch gedrag is belangrijk voor de harmonisering van de interactie tussen producten en hun omgeving.

‘CST heef t een breed por tfolio van elek tromagnetische simulatietools voor het ontwikkelen van slimme producten en systemen die wij dagelijks gebruiken’, zegt Scott Berkey, CEO SIMULIA bij Dassault Systèmes. ‘Door deze te integreren met onze SIMULIAsoftware kunnen klanten concurrentievoordeel creëren en sneller innoveren.’

Nieuwe 80kV hoogspanningstester Air Parts introduceert het nieuwste model van de hipot testers van HAEFELY HIPOTRONICS: de digitale 880PL-DC hoogspanningstester met een testbereik tot 80kV, 10mA. De 880PL-DC pakt uit met de hoogste output-to-weight verhouding van alle DC hipot testers (koffer versie) op de huidige markt.

De 880PL-DC hipot tester heef t een intuïtieve, gebruiksvriendelijke bediening, weergegeven op een groot 7-inch kleuren touchscreen.

De hipot testsequenties kunnen worden geprogrammeerd in automatische of handmatige mode door eenvoudig de testspanning in te stellen. De nieuwe tester is eveneens voorzien van data-acquisitiesoftware voor het exporteren van de testresultaten via usb.

38.

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

Meer informatie www.air-parts.com

De 880PL-DC bevat uitgebreide veiligheidsvoorzieningen, waaronder externe interlocks, ingebouwde veiligheidscontroles, zichtbare en hoorbare waarschuwingsindicatoren en een makkelijk toegankelijke noodstopknop om een veilige werking onder alle omstandigheden te verzekeren.

De belangrijkste kenmerken van de 880PL-DC hipot tester: Programmeerbare uitgangsspanning, stijg verhouding, stroombegrenzing en testduur timer; IP67 behuizing met wielen en instelbare stang; 7-inch kleuren touchscreen met intuïtieve bediening; Digitale meting met analoge of digitale schaalweergave; Auto-ranging stroommeter.

Engineering, Specials, Services & System Solutions

34e Motek Internationale vakbeurs voor productie- en montageautomatisering Montagetechniek Handlingtechnologie Robotsystemen

Uw partner voor doelgericht aandrijven en besturen

Toevoeren en verbinden Aandrijven – Besturen – Testen

Dynamisch gestuurde aandrijfsystemen Volledige integratie van meten, sturen en aandrijven Aandrijfsystemen met een optimale ketenefficiënte Custom HMI oplossingen voor machines en installaties Co-engineering van aandrijf- en besturingsoplossingen Ontwikkeling en productie van plug and play

05 T/M 08 OKTOBER 2015 STUTTGART

13311c

sub-assemblies

www.motek-messe.de T +31(0)88 7865200 F +31(0)88 7865299 E info@elsto.eu

elsto.eu

13328

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 08/2015

.39

Markt & Techniek

Rollon breidt Linear Line uit met Mono Rails Plus

kan bewegen, doordat de beweging ondersteund wordt door het smeervilt in de eindkap. Daarnaast zijn de looprails van de nieuwste geleidingen van Rollon geslepen met een rond gebogen prof iel, waardoor de contacthoek 45° bedraagt in x-richting en de rail lasten in alle hoofdrichtingen aankan. Het sluitstuk en de eindafsluiting zijn separaat met twee schroeven bevestigd. Dit maakt het product duurzamer. De smeernippels worden in een metalen onderdeel vastgeschroefd en niet in de kunststofkap. Ze kunnen tevens aan de zijkant van de loopwagen op een speciale adapterplaat geplaatst worden.

De Mono Rail Plus is er in de bouwgrootten 15, 20, 25, 30,35 en 45.

Omdat ook onder zware omstandigheden geleidingen nauwkeurig en langdurig correct moeten functioneren, heeft het Duitse Rollon zijn Mono Rail-familie uitgebreid met de Mono Rail Plus. Deze geprofileerde geleiding zal met name een belangrijke rol spelen in het tot stand brengen van lineaire bewegingen in de machinebouw, automatiseringstechniek en logistiek. Het belangrijkste speerpunt van de Mono Rail Plus is de hoge standaard van de afdichting en de smering van de loopwagen, die amper gevoelig is voor verontreiniging van de omgeving. De afdichtingen aan de binMeer informatie nenkant, de zijkant en de tweelippige www.rollon.nl eindafdichting, zorgen er bij alle afmetingen voor dat de loopwagen vloeiend

Nieuwe Fluke 721Ex precisie-drukkalibrator De Fluke 721Ex precisie-drukkalibrator is het ideale instrument voor gasoverdrachttoepassingen in potentieel explosieve atmosferen. Met twee geïsoleerde druksensoren bent u in staat om tegelijkertijd statische en verschildrukmetingen uit te voeren met één enkel instrument. De 721Ex kan worden geconfigureerd door een lagedruksensor van 16 psi (1,1 bar) of 36 psi (2,48 bar) te selecteren en vervolgens een van de 7 hogedrukbereiken toe te voegen, waaronder 100, 300, 500, 1000, 1500, 3000 of 5000 psi (6,9, 20, 24,5, 69, 103,4, 200, 345 bar).

Meer informatie www.have-digitap.nl

Eigenschappen: Intrinsiek veilig - IECEx en Atex Ex ia IIB T3 Gb (Zone 1) gekeurd; Ideaal voor toepassingen voor gasstroomkalibratie (overdracht); Twee geïsoleerde, roestvrijstalen druksensoren met een nauwkeurigheid van 0,025%; Pt100 RTD-ingang voor temperatuurmeting (thermokoppel optioneel); Schakelaartest op beide drukingangen; De druk wordt weergegeven in de keuze van de gebruiker uit 19 drukeenheden; Groot grafisch display met achtergrondverlichting kan maximaal drie ingangssignalen tegelijkertijd weer­ geven; Vijf instellingen van instrumenten opslaan voor later gebruik.

Fluke 721 Ex precisiedrukkalibrator

40.

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

Twee nieuwe grijpers van Camozzi In één moeite komt Camozzi met twee nieuwe grijperseries, de RPGA-serie en de CGPT-serie. De nieuwe RPGA grijpers zijn uitgerust met een 20 mm zuiger die direct de vingers van de grijper aanstuurt, hetgeen een sterke en veilige grip waarborgt.

Alle metalen delen van de RPGA grijpers zijn geanodiseerd waardoor de grijpers zeer slijtvast zijn. Door de hoge grijpkracht zijn de RPGA grijpers uitermate geschikt voor het vastpakken van bijvoorbeeld gegoten producten.

De RPGA serie biedt ook mogelijkheden voor het plaatsen van een sensor.

Modellen Vlakke vingers; Gebogen vingers, korte vingers; Vlakke vingers met reedcontacten; Gebogen vingers met reedcontacten.

De grijpers uit de CGPT-serie zijn voorzien van een hoogwaardig, efficiënt en nauwkeurig krachtoverbrengingssysteem.

Deze nieuwe innovatie realiseert een hoge grijpkracht in een compacte en lichte behuizing, en garandeert daarnaast een uitstekende repeatability.

De grijpers zijn voorzien van centreerkokers met een tolerantie van h8. Deze garanderen een zeer nauwkeurige werking en bieden een optimale uitwisselbaarheid van zowel de grijpers als eventuele extensies.

Er zijn vijf formaten (16, 20, 25, 32 en 40 mm) en drie verschillende versies beschikbaar, waardoor de CGPT-serie grijpers de ideale oplossing bieden in alle mogelijke toepassingen.

Voordelen Robuust, compact design; Licht in gewicht; Hoge betrouwbaarheid; Uitstekend bestand tegen zware externe belasting; Geen koper, PTFE of siliconen; Compatibiliteit conform RoHS; Verschillende montagemogelijkheden; Voeding via onderzijde of zijkant (ook zonder slang); Dubbele positiebepaling mogelijk (i.c.m. proximity schakelaars); Veiligheidsfunctie mogelijk voor sluiten en openen; Ook beschikbaar voor ATEX-omgevingen en hoge temperaturen (150°C).

The next level of Graphic Operator Terminals Your window to better process control De komst van de Mitsubishi Electric GT2000 heeft de lat voor HMI hoog gelegd. Deze nieuwe panelen met intuïtieve Tablet PC achtige bediening, geavanceerde functies, naadloze connectiviteit met andere automatisering oplossingen is speciaal ontwikkeld om de operator efficiency te verbeteren.

De hoogst grafische kwaliteit beschikbaar op alle modellen van 3,8” tot 15” Inch zorgt voor een nieuwe HMI standaard voor alle typen applicaties. Van high-end toepassingen die de hoogste niveaus van prestaties en functionaliteit eisen tot kost effectieve toepassingen die profiteren van deze nieuwe ontwikkelingen.

Daarnaast realiseert de GT SoftGOT2000 HMI softwareversie dat alle functies ook op een standaard PC kunnen draaien.

Meer informatie op nl3a.mitsubishielectric.com/fa/nl of per telefoon 0297 250 350.

Meer informatie www.camozzi.nl

13361b

Add_NL_1_252x86mm.ai

1

05.08.15

11:17

WEDSTRIJD

“Just Can’t Stop a Magnetrol”

E-T-A uw partner in 24 4 V DC oplossingen

C

M

Y

Laat ons u helpen om een veilige, bedrijfszekere en conforme productielijn te vormen!

CM

MY

CY

CMY

E

E

* Amazon.com of soortgelijk

De prijzen voor de eerste en tweede plaats worden toegekend op basis van de leeftijd van het toestel en een beschrijving van de toepassing waarin het apparaat werkt. De derde prijs zal worden toegekend op basis van een willekeurige loting uit alle gekwalificeerde inzendingen.

Om aan de wedstrijd deel te nemen of voor verdere wedstrijdinformatie, bezoek onze site: JustCantStop.Magnetrol.com.

E-T-A Benelux S.A./N.V. Avenue G. Stassart Laan, 109 B-1070 BRUXELLES – BRUSSEL Tel. +32 2 5233097 . Fax +32 2 5239906 E-Mail: info@e-t-a.be . www.e-t-a.be 13316b

42.

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

Gift card ter waarde van € 500 bij Amazon.com*, plus een nieuwe MAGNETROL mechanical buoyancy schakelaar 2 PLAATS Gift card ter waarde van € 300

bij Amazon.com* 3 PLAATS Gift card ter waarde van € 100

bij Amazon.com* 1E PLAATS

De instelbare 24VDC elektronische beveiliging: ESX10-TD ● Instelbaar van 0,5A-10A ● Compact ● Flexibiliteit ● Atex voor rtner veiliging a p e Uw ele b n o i s s profe

K

Magnetrol ® International kondigt de “Just Can’t Stop A MAGNETROL” wedstrijd aan om zo de hardst werkende, langst ­l evende niveauschakelaars die nog steeds in gebruik zijn, te eren. Sinds MAGNETROL - meer dan 80 jaar geleden - de eerste mechanical buoyancy schakelaars heeft uitgevonden en geïntroduceerd, konden de klanten steeds rekenen op hun uitzonderlijke betrouwbaarheid en prestaties in niveauregelingstoepassingen zelfs na tientallen jaren dienst. Wie in het bezit is van een MAGNETROL schakelaar kan tot 31 oktober 2015 de site JustCantStop.Magnetrol.com bezoeken en daar de gegevens van het toestel indienen: de leeftijd, de toepassing en een foto - en zo in aanmerking komen om een van de drie volgende prijzen te winnen:

Markt & Techniek

Kalibratie van koppelmetingen HBM Benelux, producent van innovatieve meetapparatuur, beschikt sinds kort in haar laboratoria in Darmstadt over een nieuwe machine voor de kalibratie van koppelmetingen. De machine, die geaccrediteerd is door de Duitse accreditatie-organisatie DAkkS, is de enige die in het bezit is van een commercieel bedrijf, waardoor HBM de mogelijkheid biedt om fabrikanten en gebruikers snel met hun kalibraties te helpen.

Meer informatie www.hbm.com

van HBM een uitkomst bieden. De nieuwe kalibratiemachine voor koppelmetingen is door de DAkkS (volgens ISO 17025) geaccrediteerd voor koppels van 30 kNm tot 400 kNm. Het HBM-kalibratielaboratorium dekt dus ook de hele range koppelmeetproducten van HBM tussen 0.5 kNm tot 400 kNm af.

Op dit moment accepteren de meeste fabrikanten en gebruikers van motortestbanken over het algemeen alleen DAkkS-kalibratiecertificaten, die uitgegeven zijn door geaccrediteerde kalibratielaboratoria. Het nadeel is dat de wachttijden bij dergelijke laboratoria erg lang zijn.

Omdat snelheid momenteel een van de belangrijkste concurrentie-elementen is, kan het in-house kalibratielaboratorium

De nieuwe referentiemachine bij HBM is verticaal opgesteld en kan koppelkalibraties zowel kloksgewijs als tegen de klok in verzorgen volgens algemeen erkende standaards als DIN 51309 en VDI2646. Met een bewezen meetonzekerheid van maximaal 0,1% en de internationale erkenning van de kalibratiecertificaten, biedt HBM een snel en kostenefficiënt alternatief.

De DataVS2 ziet alles

Met de visie van Vierpool

- Beste Vision Sensor in zijn categorie

Een kwaliteitsproduct zoals de DataVS2 is u

- Twaalf inspectietools gelijktijdig en door elkaar beschikbaar

veel waard. En het is nog veel meer waard

- Controleert op maatvoering, contrast, vorm, helderheid, aantallen en positie - Inclusief OCV, barcode- en datamatrixscanning - 360° verdraaibare Pattern Match om objectpositie te bepalen

13393a

advertentie

dankzij onze visie, betrokkenheid en kennis.

We denken namelijk actief met u mee om tot de meest efficiënte oplossing te komen voor uw unieke vraag en situatie. Zo krijgt de kwaliteit van DataVS2 nog meer waarde voor uw bedrijfsvoering.

Lees verder: vierpool.nl/kiesvoor

T : 0346-594511 | F : 0346-574055 | E : info@vierpool.nl | W : www.vierpool.nl

Productie en machine automatisering PMA 08/2015

.43

PI nieuws

colofon

PROFINET ook voor Process Automation Industriële communicatie is een van de sleuteltechnologieën voor de moderne automatisering. Het dient niet alleen voor de controle en bewaking van de individuele machines, ook verbindt het machines onderling en secundaire bedrijfsprocessen als logistiek, kwaliteitszorg, onderhoud en verbindt het hoger liggende systemen. Industriële communicatie is van cruciaal belang voor hoge prestaties en real-time beschikbaarheid ook op grote afstanden. Steeds meer komen we PROFINET tegen in Proces Automation, PI heeft hiervoor een white paper uitgebracht over PROFINET binnen de Process Automation, download deze gratis op: www.profinet.nl

Redactieraad

Hoofdredactie

Willem van der Bijl

Hoofdredactie

Liam van Koert

uitgever

Save the Date!

PROFIdagen 2015

Automatie BV Bezoekadres: Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postadres: Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: 033 456 70 50 E-mail: info@automatie-pma.com Internet: www.automatie-pma.com

Uitgever Jaco Otto (Automatie BV), j.otto@aprmediagroep.nl Sales

Erik de Jong

Advertenties Erik de Jong (Advercom), edejong@advercom.nl

Vormgeving APR Media Groep BV, studio@aprmediagroep.nl redactie

Bianca scholten

De deelname van de redactieraadleden aan het redactieraadteam is uitsluitend op persoonlijke titel.

Uitgave

jaco otto

De PROFIdagen zijn weer in het vooruitzicht, dagen van de leden voor de eindgebruiker. Voor beide dagen is het programma bijna compleet. Graag nodigen wij u uit om 27 oktober in België en 12 november in Nederland een bezoek te brengen aan de PROFIdagen. Raadpleeg het programma en schrijf u in op www.profibus.be of www.profibus.nl

Ing. Peter van den Berg, Ing. Lambert van Beukering, Ing. Ton Bol, Ing. Bernard Bos, Ing. Willem van der Bijl, Ing. Frits Boddeman, André ­Braakman, Ing. Adrian de Bruijn, Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Ing. Peter Korsten, Ing. Tom Kuperij, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim ­O xenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Karel Walinga, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With.

Advertentie- en orderadministratie APR Media Groep BV, orders@aprmediagroep.nl

Abonneeservice

Gratis voor leden

“Industrial Communication

with PROFINET”

Het boek “Industriële communicatie met PROFINET” geeft uitgebreide informatie over PROFINET en is bedoeld voor ontwikkelaars van apparaten en ingenieurs die de inbedrijfstelling en ontwikkeling in hun portfolio hebben. Maar natuurlijk ook voor een ieder die meer wil weten van PROFINET. Het boek is verkrijgbaar in Engels en Duits zowel in gedrukte vorm en als e-book. Leden kunnen het gratis downloaden als PDF.

Postadres: Postbus 2238, 5600 CE Eindhoven Telefoon: 088 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl redactie

lambert van beukering

redactie

rob hulsebos

Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en ­w orden jaarlijks automatisch verlengd. Opzeg­g ingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

€ 79,- per jaar (excl. btw) € 140,- per jaar € 35,- 6 maanden € 10,-

Overname artikelen Informeer bij de uitgever. redactie

Agenda PI Nederland

Agenda PI Belgium

29/09 t/m 02/10 Elektrotechniek 2016 Jaarbeurs Utrecht 12/11 PROFIdag Evoluon Eindhoven Q1 2016 Workshop: Industriële communicatie binnen de Process Automation

27/10 PROFIdag Technologiecampus Diepenbeek

44.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 08/2015

harold van den hauten

redactie

Karel Walinga

redactie

Nick de With

© Automatie BV, 2015 ISSN 0005-1128

Aansprakelijkheid Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave ­verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend.

Automatie BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. Automatie BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de ­uitgever van Automatie BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellec­tuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

13121a

DETECTING PRESSURE PEAKS MADE EASY Manometer LEO 5 with Peak and Record function

Pressure peaks with 5 kHz sampling frequency Records pressure, pressure peaks & temperature Rugged waterproof stainless steel housing Easy operation via touch keys USB- and Bluetooth-interface

Meettechniek B.V.

KELLER Meettechniek B.V.

Businesspark „Zoutman“ | Leeghwaterstr. 25 | NL-2811 DT Reeuwijk Tel. +31 (0)182 399 840 | Fax +31 (0)182 399 841 | sales@keller-holland.nl | www.keller-holland.nl 13335