Automatie | PMA 9 2015 by APR Media

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 59 S TE J A A RG A NG 2015

Financiering & Systemen

System 800xA It’s all about control

It’s a great feeling — the feeling that you get when you are in complete control of your cyber security, costs, and productivity. Take control with System 800xA version 6.

www.abb.com/800xA 13363

Inhoud Redactioneel & Agenda

3D-printen van metalen brug met Direct Metal Deposition-technologie

Voorzichtigheid banken remt, maar maakt ook creatief

Rode knoop

Luchtlassen of robotprinten?

Hoe financieren we nieuwe installaties en apparaten?

Pagina 02 in het procesveld

Pagina 08 ifm

Pagina 13 abt

Drie fieldlabs voor maakindustrie afgewezen

Digitale bedrijfsvoering voor broodnodige transparantie

Cyberkroniek

EFRO-Zuid honoreert alleen Condition-Based Onderhoud

Voedingsfabriek van de Toekomst

Van koelkast tot datingsite, alles kan gehackt

Pagina 16 Turck & Leuze

Pagina 19 ODS Pagina 21 Vierpool & ABT

Pagina 23 Hudson & Elsto

arbeid & onderwijs

De kennisbank op de werkplek

FHI

Master of Engineering

De toekomst van HMI’s

Produceren bij ups & downs

Pagina 24 nieuwsbrief

Pagina 28 elobau & Profibus

PAGINA 31 Yokogawa & Flexim

Standaard en normen

Markt & Techniek

Wat heb jij vandaag in je garage gemaakt?

Nieuwe versie Coding Guidelines

Nieuwe C-Truck koppelingen

Pagina 37 samson

Markt & Techniek

nieuws

CommScope ‘doet’ Stade de France

Bedrijven en journalisten vinden elkaar

Over robots, de makers movement, single board computers en 3dp

Pagina 40 beldick

Pagina 42 schneider electric

38 Colofon & PI Nieuws

omslag 2 ABB omslag 3 proleit omslag 4 Keller meettechniek

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 09/2015

.01

Speciale aanbieding

1X SET

29,90

3X SET

- %

5X SET

- 5%

10X SET

12,5%

ONMISBARE NASLAGWERKEN VOOR

technici, operators, engineers en leidinggevenden Explosieveiligheid in het Procesveld

Instrumentatie in het Procesveld

Explosieveiligheid is al een eeuw een belangrijk thema in de

Beschrijft alle meet- en regelapparatuur, in de onmiddellijke

industrie. Via regelgeving, normen en wetten proberen

nabijheid, of direct verbonden aan het proces. Het belang

beleidsmakers en verantwoordelijke ministeries de risico’s in

van correct en nauwkeurig meten en regelen wordt bespro-

te perken en bedrijven doen hetzelfde via procedures en

ken en geïllustreerd met praktijkvoorbeelden. Vanuit des-

veiligheidsbeleid. Ondanks deze maatregelen gaat het nog

kundige achtergrond worden meerdere ‘good practices’

wel eens mis, met grote gevolgen. Bewustzijn en competentie

belicht. De keuze van de juiste apparatuur is belangrijk,

blijkt vaak oorzaak.

maar ook juiste montage en toepassing worden behandeld.

S TA FFEL KOR T IN G 3 SETS 5% KORTING

5 SETS 7,5% KORTING

10 SETS 12,5% KORTING

BESTEL UW SET VIA

PROCESVELD.COM * Prijzen zijn exclusief btw en verzendkosten

redactioneel

Agenda Liam van Koert liam@thetextfactory.eu

Oktober 27 PROFIdag BelgiË Diepenbeek, België 27-29 Metavak Evenementenhal Gorinchem 28-29 Prototyping Event Kortrijk Expo November 2 InfraPro Evenementenhal Gorinchem

Rode Knoop

en maatje van me zit redelijk dicht bij het IBM-vuur. Ik spreek hem geregeld. Maar afgelopen week kwam hij met iets fantastisch waar ik nog nooit van had gehoord: NodeRed, rode knoop in fout Nederlands. Het deed me een beetje denken aan LabView van National Instruments. Een grafische weergave van functieblokken, waarvan je met één magische swipe-beweging de in- en outputs aan elkaar knoopt. TCP/IP, java scripts, hardware als Raspberry Pi of Arduino, het wordt allemaal ondersteund. Programmeren wordt als het rijgen van een ketting, waarbij uiteraard ook parallelle sporen mogelijk zijn. En de gebruikerskosten? Niets. Nou ja, niets... je moest je wel door zes pagina’s registratie heen ploegen. Geen wonder dat ik er nog nooit van gehoord had. Maar blijkbaar heeft IBM inmiddels geleerd om iets beter naar de community te luisteren. In goed overleg met de juristen is de registratie nu nog maar twee pagina’s. Kijk dan registreer je je toch meteen? De moraal van dit verhaal? De toekomst moet laagdrempelig en lean. Geen lange registratievelden, maar slim en veilig plug & play. De meeste developers die ik ken ontwikkelen deze toekomst met open source softwareblokken. Ze bouwen IoT-omgevingen voor de bestellende consument, die onvermijdelijk op jouw productie zal gaan aansluiten. Misschien wel via apps als If This Then That, waarmee iedereen met smartphone allerlei apps aan elkaar knoopt. If ik ben weer binnen mijn thuiswifibereik Then doe Spotify en licht aan, post op facebook “Eindelijk thuis” en bestel 3 pizza’s met extra olijven. Gevaarlijk misschien voor Ziggoklanten omdat de periodiek wegvallende verbinding tot een aardig pizzaoverschot kan leiden, maar miljoenen gebruikers spelen al met dit soort concepten. En het aanbod voorgebakken If Then koppelingen groeit dan ook met de dag. Terug naar het “serieuzere” NodeRed voor de developer. Ook hiervoor zijn er legio uitontwikkelde bouwstenen die je kosteloos kunt gebruiken. En nee, opensource betekent niet per definitie niet robuust. Zelfs Microsoft heeft onlangs toegeven toch maar Linux te gebruiken. Ik zou wat dat betreft de rode knoop gewoon doorhakken: duik eens in de minder hippe, twee registratiepagina’s tellende IBM-wereld van Watson NodeRed. No Ifs, no Buts.

3 ISN Conference High Tech Campus Eindhoven 3 Tref Techniek Evenementenhal Venray 3 Financiering van energiebesparing en verduurzaming Jaarbeurs Utrecht 4 Conferentie Gebouw Automatisering Corpus Oegstgeest 10 Constructeursdag De Fabrique Utrecht 10-13 Productronica Munchen, Duitsland 12 PROFIdag Nederland Evoluon Eindhoven

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.03

3D-printen van metalen brug met unieke Direct Metal Deposition-technologie

Luchtlassen of robotprinten? 04.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

De Amsterdamse startup MX3D werd in korte tijd wereldberoemd. Waar hun eerste projecten Resin en Metal een relatief klein publiek bereikten, zette Bridge de ontwikkelde robotprinter stevig op de kaart. En waarom ook niet. Twee robots die al printend naar de overkant van een Amsterdamse gracht wandelen? Dat getuigt niet alleen van een sterk staaltje technisch vernuft, maar ook van een flinke dosis verbeeldingskracht. Liam van Koert

s het luchtlassen of 3D-printen? Wie de robot met zijn lastoorts zijn zwierende metalen lijnen door de lucht ziet trekken, zal het al snel een worst zijn. De organische structuren die uit het niets lijken te ontstaan hebben een hypnotiserend effect op menig toeschouwer. Maar omdat er wel degelijk lasspetters in de rondte vliegen, is het misschien beter er maar niet te lang bij stil te staan. Beter is het na te denken over wat deze manier van produceren betekent. En dat zou zomaar een kleine revolutie kunnen zijn.

Outside the box MX3D is het geesteskind van Joris Laarman. De ontwerper die in 2003 cum laude aan de Design Academy in Eindhoven afstudeerde, startte een klein jaar later zijn eigen laboratorium. Hier werkte hij onder andere aan de in kunstkringen bekende Heatwave-radiator en enkele meubelen die met hun organische voorkomen de toepasselijke naam “Bone furniture” kregen. De rode draad door zijn werk lijkt de vrije vorm, wat meteen zijn interesse voor 3D-productietechnologie verklaart. Laarman heeft in zijn lab namelijk altijd alles zelf willen maken. Onmogelijk bestaat niet. Desnoods wordt zelf het wiel uitgevonden, want high-end engineering, wetenschap en design zijn kanten van eenzelfde medaille die niet moeten worden geschuwd, maar omarmd. ‘In de tijd dat we onze meubels maakten, waren we erg teleurgesteld over de mogelijkheden die 3D-printen gaf. De belofte was er wel, maar de mogelijke printvolumes waren veel te klein en de prijzen schrikbarend hoog’, herinnert Laarman zich. Het was het begin voor een zelfontwikkelde printtechniek die CTO en medeoprichter van MX3D Tim Geurtjens “outside the box printing” noemt. Het maakt geen gebruik van een poederbed waarin laagsgewijs onderdelen worden opgebouwd, maar van een industriële zesassige robot die telkens nieuwe druppels materiaal aan elkaar plakt. Ineens was het bereik van de robotarm de enige beperking voor de grootte van het eindproduct. Ineens waren er bovendien geen support structures meer nodig, omdat de robot onder elke hoek op elke plek materiaal kon toevoegen en letterlijk lijnen in de lucht kon tekenen. Nou ja, ineens….

Bron: MX3D / Adriaan de Groot

Resin Voor niks gaat de zon op en vanzelf gaat er maar weinig. Het eerste project Resin van MX3D stuitte dan ook op de nodige

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.05

uitdagingen. De grootste hierbij was misschien nog wel de te extruderen hars die na aanbrengen supersnel moest uitharden, zodat de druppels ook precies daar bleven zitten waar ze waren aangebracht. Bovendien lag er voor wat betreft software en robotaansturing een uitdaging. Want in tegenstelling tot het gebruikelijke opdelen van een 3D-model in laagjes, moest nu een precieze baan in de 3D-ruimte worden beschreven door een robot die bovendien helemaal in sync was met

het materiaaltoevoegsysteem. Dit betekende een aardig aantal uurtjes programmeren voor het aan elkaar knopen van ontwerp en besturingssoftware om diverse vormvariaties in het digitale ontwerp snel naar de fysieke wereld te halen. Gelukkig was er bij MX3D de nodige technische kennis voorhanden en kon onder andere een beroep worden gedaan op de kennis van het Institute for Advanced Architecture of Catalonia (IAAC).

‘Traditionele’ metaalprintmethoden Wie zich in de wereld van additive manufacturing, en dan in het bijzonder het “printen” van metaal begeeft, heeft nog weleens het idee in een partijtje buzzword-bingo terecht te zijn gekomen. SLM, DLM, EBM, SLS, LMD, DMD: het zijn zomaar een paar voorbeelden van de acroniemen die men naar het hoofd geslingerd kan krijgen. In basis gebeurt echter overal hetzelfde: 1 Iemand ontwerpt een onderdeel; 2 Software snijdt dit onderdeel virtueel in horizontale plakjes; 3 Een kamer in de productiemachine wordt gevuld met (metaal)poeder; 4 Een laser (of elektronenbundel) beweegt zich over het poeder, zodat zich een vast laagje vormt; 5 Laag voor laag wordt op elkaar gestapeld totdat het product klaar is; 6 Het poeder dat overblijft kan opnieuw worden gebruikt, er is geen residu. Naast de Babylonische spraakverwarringen die deels het gevolg zijn van patenten en deels van marketingpraat van fabrikanten, zijn er ook echte verschillen. Zo staat de laatste S telkens voor Sintering, de laatste M voor Melting en de laatste D voor Deposition. In het geval van Sintering wordt metaalpoeder plaatselijk dusdanig verhit dat het net niet smelt, maar op moleculair niveau wel een verbinding aangaat met de buren. Op deze manier kan laagsgewijs een 3D-geometrie worden opgebouwd en kunnen ook verbindingen van verschillende metalen onderling worden gemaakt. Ideaal voor legeringen dus. In het geval van Melting - de naam zegt het al - wordt het poeder in het poederbed gesmolten en ontstaan er homogene lagen die een grotere dichtheid hebben en minder poreus zijn. Bij de D van Deposition tot slot gaat het ook om smelten. Hier is er echter geen sprake van een poederbed, maar van een printkop waaruit het poeder heel precies wordt gedoseerd.

06.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

Metal Na het slagen van project MX3D Resin was het tijd voor een volgende stap: het printen van metalen. De machine die de beste papieren had om deze klus te klaren lag voor de hand: een lasrobot. Ook hier was het vooral een uitdaging het smeltbad dusdanig goed te beheersen en snel te laten stollen, dat precies op de gewenste plek materiaal met een perfecte hechting kon worden toegevoegd. Volgens Geurtjens is dit gelukt door zowel de nieuwe, als ook een deel van de voorgaande druppel te laten smelten. ‘We hebben diverse geprinte structuren bij de TU Delft laten testen. Het blijkt dat we negentig procent van de normale metaalsterkte halen.’ En omdat MX3D precies daar sterkte kan toevoegen waar nodig, wordt ondanks die ingeleverde tien procent natuurlijk behoorlijk wat materiaal bespaard. Er zijn in het Metal-project al heel wat materialen met goed gevolg getest. Zo kan worden gewerkt met staal, rvs, alu-

Joris Laarman for MX3D

Joris Laarman Lab/ Adriaan de Groot

minium of koper. Elk kent natuurlijk zijn eigen parameters als pulstijd en pauze, druppeldikte of oriëntatie van de lastoorts. Dat geldt ook voor het type lijn dat geprint wordt: verticaal, horizontaal of gekromd. Er kunnen bovendien “solid” lijnen worden geprint, of holle buisprofielen, waar later ook weer materiaal aan kan worden toegevoegd. En bovendien kunnen er meerdere lijnen alternerend met één kop worden geprint die elkaar op strategische punten snijden, om zo zelfdragend te zijn. Om dit software- en besturingstechnisch allemaal in goede banen te leiden was er hulp van robotintegrator Acotech uit Lith en het Amerikaanse Autodesk.

Bridge En toen leek de wereld wakker te worden. Nu zal de bekendheid van Joris Laarman – zijn ontwerpen zijn wereldwijd in gerenommeerde musea te vinden – en een aantal partners als Autodesk en ABB ongetwijfeld hebben geholpen. Maar “the proof” was toch vooral “in the pudding”. Een brug printen. Ja, dat zou best eens kunnen werken, dachten ook constructiebedrijf Heijmans en de Gemeente Amsterdam. Hoewel de theorie inmiddels dicteert dat de nieuwe brug in twee maanden geprint kan worden, zal het toch tot in 2017 duren voordat de Laarmanbrug zich mag rekenen tot één van de ongeveer 1.200 bruggen die de Amsterdamse grachtengordel rijk is. De brug is immers een volgende stap in een serieus experiment om tot nieuwe, vrijere productiemethoden te komen. ‘Ik geloof sterk in de toekomst van digitale fabricage en lokale productie; “het nieuwe

ambacht”. Deze brug kan laten zien hoe 3D-printen eindelijk de wereld van grootschalige functionele objecten en duurzame materialen binnentreedt, en tegelijkertijd een ongekende vormvrijheid mogelijk maakt. De symboliek van een brug is een mooie metafoor om de technologie van de toekomst te verbinden met de oude stad op een manier die het beste van beide werelden naar boven haalt’, aldus Laarman.

Software-integratie Dat met de combinatie digitale fabricage met lokale produc-

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.07

13366

‘Een brug printen. Ja, dat zou best eens kunnen werken, dachten ook constructiebedrijf Heijmans en de Gemeente Amsterdam.’ 2017 and beyond Wat de dingen zijn die we tot 2017 kunnen verwachten? Nog veel experimenten met nog meer materialen. Zo zijn er vragen met betrekking tot onderhoud. Wat als je de brug van CORTEN zou maken? Dit materiaal roest wel, maar zodra zich een roestbruine oxidelaag heeft gevormd is de brug wellicht onderhoudsvrij. Of wat te denken van het kostenaspect? Het gaat MX3D niet alleen om “printen omdat het kan”, maar om een betaalbaar alternatief in de markt te zetten voor tal van productiemethoden. Een partner als Heijmans wil de vieze en gevaarlijke werkzaamheden door robots kunnen vervangen. Autodesk ziet veel brood in directe koppelingen met verschillende 3D-printmethoden, getuige ook de onlangs aangekondigde samenwerking met Microsoft en Windows 10. ABB als robotbouwer wil een volgende stap van de robot richting enkelstuksproductie. En MX3D zelf? Die hebben ideeën in overvloed. Geurtjens: ‘We hebben vragen uit andere landen gehad om ook daar bruggen te printen. Maar ook architectonische structuren of zelfs bijzondere vormen van betonwapening zijn natuurlijk razend interessant.’

MX3D / Adriaan de Groot

tie ook een flinke portie softwareontwikkeling gemoeid is, is ook MX3D inmiddels wel duidelijk. ‘We hebben veel gebruik gemaakt van Autodesks Project Dreamcatcher en Dynamo Studio. Hiermee komen we snel tot haalbare geometrieën. De hieruit voortvloeiende CAD-data wordt vervolgens omgezet in bijbehorende laspatronen. De Rapidsoftware van ABB vertelt de robots vervolgens hoe ze moeten bewegen’, legt Geurtjens uit. Uiteindelijk is het de bedoeling dat een MX3D-plaf torm een interface verzorgt waarmee met “één druk op de knop” direct vanuit de ontwerpsoftware kan worden geprint.

Misschien moeten de nieuwsgierigen onder ons maar snel naar Amsterdam om het met eigen ogen te aanschouwen. Bij het ter perse gaan van dit artikel was de planning dat half oktober de locatie van de brug bekend wordt gemaakt en wordt er ook op korte termijn een bezoekerscentrum geopend. Wij houden het nieuws met spanning in de gaten!

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.09

10.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

Hoe financieren we nieuwe installaties en apparaten? Voorzichtigheid banken remt, maar maakt ook creatief De industrie zit weer in de lift. Toch komt de financiering voor een nieuwe machine of installatie via de bank maar lastig rond. Steeds meer OEM’s helpen hun klanten daarom bij het op poten zetten van leaseconstructies. Ook gaan alternatieve investeerders zich erin mengen. Een vloek of een zegen nu het CBS concludeert dat we in Nederland te verslaafd zijn aan banken? Liam van Koert

hantal Baas weet als geen ander wat financiering ningen verschillende opties. Zo zijn er stimuleringsregelinvoor industriële groeicijfers betekent. Als vertegengen, zoals het borgstellingskrediet. Het risico wordt door de woordiger van de metaalbranche en directeur van overheid opgevangen en banken durven dan wel te investeFPT-VIMAG, heeft zij en haar leden, die met hun maren. Een andere frequent gebruikte oplossing is hulp bij financhines en bewerkingsvaardigheden de gehele Nederlandse incieringen door de leverancier zelf. Een flink aantal producendustrie, inclusief de productie- en procesindustrie, van hardten, ook in de metaalindustrie, heeft een banklicentie en mag ware voorzien, snel in de gaten of het proces hapert of weer als financiële instelling optreden. Het Duitse Siemens heeft op gang komt. En? Ze is voorzichtig positief. ‘De vooruitzichten onlangs onderzoek laten doen naar de markt voor productiein de sector zijn veelbelovend. Als vroegcyclische industrie is machines. Centraal stond de vraag of klanten van machine economisch herstel bij ons in de metaal het eerst zichtbaar. bouwers meer moeite moesten doen bij de bank dan voorAan de andere kant zie je dat in andere takken van de economie het herstel nog niet meetbaar is. Ze weten dat de crisis Mkb Nederland bankverslaafd? waarschijnlijk voorbij is, maar durven De financiële crisis maakte pijnlijk duidelijk hoe afhankelijk de Nederlandse bedrijven er nog niet naar te handelen. Het is een van de banken zijn. Toen de banken vanaf 2009 langzaam de kredietkraan dichtdraaibeetje rijden met de handrem erop.’ den, werden veel ondernemingen beroofd van hun belangrijkste bron van kapitaal. In de Verenigde Staten, waar het voor bedrijven gemakkelijker is om geld op te haDe paradox zorgt ervoor dat de machilen op de beurs of bij private investeerders, zag je dat bedrijven eerder opkrabbelnebouwers en OEM’s soms zelfs een den na de crisis. Het Centraal Planbureau publiceerde eind augustus een lijvig dobeetje last hebben van het economicument (De Nederlandse financieringsstructuur in perspectief ), dat de bankafhansche herstel. ‘Groei gaat soms gepaard kelijkheid van het Nederlandse mkb onderstreept. Volgens het rapport is bancair met groeipijn’, geeft Baas aan. ‘Tijdens krediet veruit de grootste bron van externe financiering van het Nederlandse mkb. de crisis hebben veel bedrijven moeCirca veertig procent van het uitstaande bedrijfskredieten bij banken is aan het mkb. ten interen op het vermogen. Nu trekt Eind 2013 komt dit neer op zo’n 143 miljard euro. Het rapport stelt dat de exacte hoede vraag weer aan en moet men invesveelheid kapitaalmarktfinanciering moeilijk is vast te stellen, maar dat deze zeer beteren in mensen en middelen, zonder perkt is. Nederlandse bedrijven gebruiken nog relatief weinig traditionele alternatiedat daar directe omzet tegenover staat. ven voor bankfinanciering zoals leasing, factoring en participaties. Ervan uitgaande De kosten gaan voor de baat uit. Betadat mkb’ers voornamelijk investeringen onder de vijf miljoen euro nodig hebben, verlingstermijnen zijn lang en banken houschaffen participatiemaatschappijen voor ongeveer 1,9 miljard euro externe financieden hun hand op de knip.’ ring aan het Nederlandse mkb. Asset-based financiering blijkt voor kleine bedrijven ook zeer beperkt. Op basis van beschikbare informatie schat het CBS een volume Financiering door leveranciers van ongeveer 3,6 miljard euro aan factoring, en ongeveer vier miljard euro aan lease. Kan deze impasse worden doorbroken? Nieuwe alternatieve vormen van financiering groeien snel, maar met een omvang van Waar banken zich terugtrekken als fienkele honderden miljoenen blijven het vooralsnog nichemarkten. Zolang ze niet volnanciers, vullen andere partijen de gadoende schaalgrootte bereiken, blijven ze slechts een aanvulling op bancaire kreten op. ‘Er zijn naast gewone bankledietverlening.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

.11

Opmars peer-to-peer financiering Ondanks het feit dat het CBS financieringsvormen als crowdfunding slechts een aanvulling noemt, laten cijfers in het rapport zien dat dit fenomeen wel degelijk in de lift zit. 2013 liet een verdubbeling ten opzichte van 2012 zien. Ook komen er steeds meer mkb-fondsen die zonder tussenkomst van banken in het mkb investeren. Een mooi voorbeeld is het Duitse internetplatform Zencap dat onlangs nog 230 miljoen euro ophaalde en ook naar Nederland komt. Het geld is zowel afkomstig van investeerders als consumenten die met een minimale inleg van 100 euro tot 14,64 procent rendement kunnen halen. Hierbij brengt Zencap de risico’s en rentetarieven van elk kredietproject in kaart en faciliteert het de maandelijkse aflossingen en rentebetalingen. De leningen hebben over het algemeen een bandbreedte van 10.000 tot 250.000 euro en een looptijd van zes maanden tot vijf jaar. Leners moeten wel een omzet hebben van minimaal 100.000 euro in het laatste jaar en dienen ten minste twee jaar te bestaan. Zencap belooft dat het aanvragen van een lening slechts een kwartier in beslag neemt. Binnen 48 uur ontvangt de ondernemer een reactie op zijn kredietaanvraag – een afwijzing of een aanbod, waarbij hij een dag later over zijn geld kan beschikken. Ook het Nederlandse geldvoorelkaar.nl werkt op een vergelijkbare wijze en is er speciaal voor het mkb. Morgan Stanley verwacht dat tegen 2020 zestien procent van alle mkb-financiering afkomstig is van platforms zoals Zencap. In de Verenigde Staten ging het in 2014 om een markt van twaalf miljard dollar. In Europa loopt het Verenigd Koninkrijk voorop. Hier ging in 2014 tachtig procent van al het Europese peer-topeer-geld naartoe. Voor 2015 is de verwachting dat er in Engeland 3 miljard euro aan leningen uitgegeven wordt. Het is altijd een druppel op de gloeiende plaat, maar de sterke groei is evident.

12.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

‘De orderintake binnen de industrie is de laatste maanden flink gestegen en dat zorgt ook voor meer vraag naar uitbreiding van een machinepark.’

Applicatie gerichte oplossingen

13289

www.a-b-t.nl

heen. Het overgrote deel (84 procent) van de klanten van machinebouwers gaf aan dat het inderdaad moeilijker werd om bankkrediet los te peuteren. ‘Ondanks de stabiliteit en de uitstekende verwachtingen, blijven banken terughoudend. Dat de markt zelf deze problematiek aanpakt, vind ik uitstekend. Vaak zijn leveranciers heel goed ingevoerd in de trends en technieken en weten ze van alles van hun klanten. Een leverancier is veel beter in staat om een analyse van een klant te maken dan een bank. Logisch is dan ook dat ongeveer tweederde van de klanten aanklopt bij de leverancier voor hulp bij de aanschaf.’ Het vaakst rolt een leaseconstructie uit de bus. ‘Eigenlijk niets nieuws onder de zon. Altijd al is de relatie tussen de leverancier en de klant sterk geweest. Ze hebben elkaar nodig. Het grote verschil met vroeger? Banken vandaag de dag durven geen risico’s te nemen. Financieren door leveranciers neemt daarom snel toe.’

snapt de frustratie over lastige financiering, maar ongezond is dit volgens hem niet. ‘Het is een feit dat banken vanwege Basel 3-eisen er de voorkeur aan geven om machines via leasing te financieren’, licht hij zijn kant van de medaille toe. ‘Voor banken is dit voordelig omdat dit voor minder kapitaalbeslag zorgt en een hogere zekerheid biedt. Voor de machinebouwer betekent dit een betere prijs en hogere kans op goedkeuring.’ Ook is volgens Kemps het herstel nog broos, wat tot voorzichtigheid noopt. ‘De orderintake binnen de industrie is de laatste maanden flink gestegen en dat zorgt ook voor meer vraag naar uitbreiding van een machinepark. Maar de groei is vaak nog fragiel. Veel bedrijven komen uit een verliessituatie of omzetdaling en vragen een financiering aan voor nieuwe productiemachines die veelal niet goed onderbouwd is met afnamecontracten. Ook mist vaak een duidelijke visie. Dit geldt vooral voor kleinmetaal, waar de focus van de dga vooral op de techniek ligt en minder op de financiën en verMeer aandacht financiën koop. Enkel een machine kopen omdat deze sneller of nauwDavid Kemps is Sector Banker Industrie bij ABN AMRO. Hij keuriger is, zonder een duidelijke visie om die machine voor de komende drie jaar 24/7 vol te leggen met nieuwe opdrachten, zorgt voor veel Prinsjesdag discussie en vaak een negatief oordeel. Ook de overheid heeft natuurlijk een rol als het gaat om financiering. Wat zij van plan Daarbovenop komt ook dat ons risicois wordt traditioneel op Prinsjesdag bekend gemaakt. Naast hoedjes en koetsen is wegingsmodel nog steeds zwaar leunt het tevens een traditie dat de industrie met een reactie komt op de begroting. Ook op resultaten uit het verleden.’ Kemps directeur FPT-VIMAG Chantal Baas gaf haar mening. ‘De Nederlandse overheid moet besluit dat elke casus anders is, maar met de industrie meegroeien door te investeren in onderwijs en innovatie. Daarbij is geeft toe dat vooral het kleinbedrijf last het ook belangrijk de arbeidskosten in de hand te houden. Innovatie vereist hoge inkan hebben van de strenge financievesteringen. Loonkosten mogen daarom niet te ver oplopen.’ Kritisch blijft ze ook op ringsregels. ‘Ook hier telt de wet van de grote cijfers. Professionaliteit van het de regeldruk. ‘Dit kabinetsbeleid is er op gericht om weten regelgeving transparanter te maken en minder regeldruk te hebben. De praktijk is echter weerbarstiger. Nog management is daarom zeer belangsteeds bezwijkt de maakindustrie bijkans onder de loodzware regeldruk. Maak het rijk en we hechten steeds meer waarde makkelijker voor de ondernemers.’ aan een goede financiële administratie. Ook FME voorvrouw Ineke Dezentjé wil vooral geld voor innovatie. ‘Het is goed dat er Dit betekent ook een frequente rappor5 miljard euro voor lastenverlichting wordt vrijgemaakt. Maar als we de verdienkracht tage en een duidelijk dashboard waar van ons land willen behouden, moeten we nu ook volop investeren in R&D. Bedrijven het management op kan sturen. De tijd uit de technologische industrie voeren hun uitgaven aan innovatie al op. Als de overdat een simpel Excelletje voldoet is wel heid niet meedoet, zal de economische groei stagneren.’ voorbij.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

.13

Drie fieldlabs voor maakindustrie afgewezen

EFRO-Zuid honoreert alleen Condition-Based Onderhoud Tot de Pasen hadden bedrijven de tijd om hun slimme plannen in te dienen. Inmiddels is bekend dat drie fieldlabs voor de maakindustrie in de zuidelijke provincies niet in aanmerking komen voor geld. Het fieldlab Condition-Based Onderhoud voor de chemie krijgt als enige wel zes miljoen uit de EFRO-Zuid pot. Liam van Koert

14.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

eptember moest de maand worden dat de maakindustrie in het zuiden van Nederland een leuke impuls zou krijgen. Zowel de fieldlabs Flexible Manufacturing, Designing Ultra Personalised Products and Services en de Digitale Fabriek hadden subsidieaanvragen gedaan bij het EFRO-Zuid-programma. Maar de beheerders van deze Europese stimuleringspot, waaruit ook een goot deel van de Smart Industry-agenda betaald moet worden, wezen de aanvragen af op grond van te weinig crossovereffecten. Het enige overgebleven f ieldlab uit de zuidelijke provincies Zeeland, Noord-Brabant en Limburg, Condition-Based Onderhoud, krijgt wel geld.

‘Voor sommige fieldlabs zal het voortbestaan ondermeer afhangen van een overleg met het ministerie van Economische Zaken en het Smart Industry team.’

Regionale regie Onder de deelnemers is de teleurstelling groot. Sam Helmer van TNO en kartrekker van het fieldlab Digitale Fabriek maakt zich zorgen over de uitvoering van de Smart Industry-agenda. ‘Dit bevestigt hoe ineffectief het is om een landelijk actieprogramma te laten afhangen van regionaal geld met z’n eigen spelregels’, liet hij onlangs in een interview weten. Onder andere de financiering van het fieldlab Flexible Manufacturing onderstreept dit. Want hoewel het zuidelijke potje dicht blijft, geldt dit misschien niet voor de potjes EFRO-Flevo en EFRO-West. Of en hoe de overige zes fieldlabs getroffen zullen worden door regionale overwegingen is nog niet duidelijk. Maar voor sommige van hen zal het voortbestaan ondermeer afhangen van een overleg met het ministerie van Economische Zaken en het Smart Industry team dat later dit najaar zal plaatsvinden.

Afgewezen fieldlabs De Digitale Fabriek Het fieldlab richt zich op het beter afstemmen van informatiestromen tussen partijen in de waardeketen. Daartoe worden onder andere samenwerkingsmodellen opgesteld en nieuwe technologieën getest. Zo wordt bijvoorbeeld voor één of twee producten de toeleverketen naadloos elektronisch ingericht. Door het fieldlab wordt het concurrentievermogen van individuele bedrijven en de Nederlandse hightech sector als geheel verhoogd.

Designing Ultra Personalised Products and Services In dit design fieldlab worden oplossingen voor de mode- en zorgsector ontwikkeld, gebaseerd op nieuwe toepassingen van bijvoorbeeld 3D-bodyscans, sensoren (die op het lichaam worden gedragen), 3D-printing en software die uit data automatisch ontwerpen realiseert. Het resultaat is een concurrentievoordeel voor de Nederlandse maakindustrie. Verder wordt de duurzaamheid in de kledingsector verhoogd doordat kleding alleen op maat en klantspecifiek wordt geproduceerd.

Te onduidelijk

Flexible Manufacturing

Kijken we naar de redenen van afwijzing, dan blijken vooral de voordelen voor andere topsectoren - één van de voorwaarden voor het krijgen van subsidie - te onduidelijk. Programmamanager Paul Heuts van het uitvoerende

Dit fieldlab richt zich erop de toepassing van robots en andere vormen van productieautomatisering voor kleine series rendabel te maken, bijvoorbeeld door de benodigde tijd voor het opnieuw programmeren van robots terug te brengen. Als resultaat wordt de concurrentiekracht van de maakindustrie versterkt en worden banen gecreëerd.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.15

BAANBREKENDE ONTWIKKELING IN INDUSTRIAL ETHERNET Volledig automatische werking in PROFINET, Ethernet/IP en Modbus-TCP netwerken

TURCK MUlTipRoToCol

QuickConnect voor Ethernet/IP (<90 ms) en Fast-Startup voor PROFINET (<150 ms) in IP67 systemen

www.turck.com

Kan geïnstalleerd worden in lijn topologie dankzij geïntegreerde switches Beschikbaar in alle TURCK I/O oplossingen, van modulair tot ultra-compact in IP20 en IP67

Sense it! Connect it! Bus it! Solve it!

TURCK B.V. Ruiterlaan 7, NL-8019 BN Zwolle Postbus 297, NL-8000 AG Zwolle Tel. +31 38 4 22 77 50 Fax +31 38 4 22 74 51 E-Mail info@turck.nl www.turck.com

13352c

Meten is weten

Als het de ontwikkeling van innovatieve opto-electronische lichtschermen voor meetopgaves betreft, dan geven wij u veel in weinig tijd. Want ieder detail is belangrijk, dus geven wij u alle informatie zeer snel en accuraat. Uit alle gegevens bepaalt u wat van belang is en welke acties er genoemen moeten worden. Welkom bij de specialisten voor meten/positioneren welkom bij de sensor people De metende lichtschermen van de CML 700i serie zijn verkrijgbaar met geïntegreerde Profibus en ook RS 485 interfaces. Daarnaast zijn er diverse aansluitmogelijkheden voor optimale mechanische integratie in uw machine. Meer informatie en productdetails op: www.leuze.com Leuze electronic BV – Ringweistraat 6 – 4181 CM Waardenburg Telefoon 0418 65 35 44 – www.leuze.nl

13120

16.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË PMA 09/2015

‘Het fieldlab Campione helpt om te komen tot honderd procent voorspelbaar onderhoud waardoor de onderhoudskosten in de chemiesector fors worden verlaagd en de output van fabrieken zal toenemen.’

orgaan Stimulus Projectmanagement zegt over de aanvraag van het fieldlab Digitale Fabriek: ‘Er is een organisatorische aanpak beschreven om te komen tot een platform, maar wat andere topsectoren als Agrofood en Chemie er nu precies mee opschieten is onduidelijk, terwijl cross-overeffecten wel een vereiste zijn voor toekenning.’ Volgens de beoordelingscommissie maakt de aanvraag ook onvoldoende duidelijk tot welke innovaties het fieldlab kan leiden. Ook de andere twee afgewezen fieldlabaanvragen geven onvoldoende aan wat de cross-overeffecten zijn en hoe het mkb van de fieldlabs kan profiteren. In de herfst is er een herkansing om opnieuw een aanvraag in te dienen.

Condition-Based Onderhoud Eén van de fieldlabs die zijn zaakjes volgens de beoordelingscommissie wel voor elkaar had, was CAMPIONE. Het fieldlab dat met condition monitoring en big data-analyses onderhoud voor chemiebedrijven honderd procent voorspelbaar wil ma-

ken, kreeg zes miljoen euro. Dit moet de productiviteit, beschikbaarheid en veiligheid van productiemiddelen significant verbeteren. Lex Besselink, directeur van instituut World Class Maintenance, zegt: ‘Dit fieldlab helpt bedrijven om realtime informatie over de staat van hun installaties te verzamelen en te analyseren, om zo onderhoud op tijd te kunnen uitvoeren in plaats van te vroeg zoals bij planmatig onderhoud, of te laat zoals bij correctief onderhoud. Door honderd procent voorspelbaar onderhoud zullen de onderhoudskosten in de chemiesector fors worden verlaagd en zal de output van fabrieken toenemen.’

Hoeveel geld is er? Op vragen vanuit de Tweede Kamer over de financiering van de fieldlabs, antwoordde de staatsecretaris Sharon Dijksma in een brief: ‘Vanuit het ministerie van Economische Zaken is voor de periode 2014 tot 2020 cumulatief 91 miljoen euro aan Rijkscofinanciering beschikbaar voor de vier landsdelige EFRO-programma’s Noord, Oost, Zuid en West. Potentiële fieldlab-projecten kunnen in aanmerking komen voor EU-middelen uit EFRO, in combinatie met cofinanciering. Deze matching kan door het ministerie worden opgebracht in de vorm van rijkscofinanciering en/of door andere publieke of private cofinanciers. Inhoudelijk passen de fieldlabs goed binnen de focus van de vier programma’s op innovatie, mkb en valorisatie. De fieldlabs moeten hetzelfde onafhankelijke selectiepro-

ces doorlopen als andere EFRO-projectenaanvragen. Vervolgens wordt op basis van een ranking bepaald welke projecten in aanmerking komen voor financiering uit EFRO. Het financiële commitment in de vorm van de rijkscofinanciering EFRO is direct gekoppeld aan commitment van andere partijen. In alle vier landsdelen zijn de eerste EFRO-regelingen geopend voor aanvragen, maar nog niet overal zijn de regelingen open waar de fieldlabs gebruik van kunnen maken. In de landsdelen West en Zuid hebben verschillende fieldlabs hun voorstellen ingediend. Als aanvragen niet door de procedure komen, is het aan de betreffende aanvragers om te bepalen of zij het voorstel willen aanpassen om te proberen zich in de toekomst voor een nieuwe ronde openstellingen te kwalificeren.’

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.17

Digitale bedrijfsvoering voor broodnodige transparantie

Voedingsfabriek van de Toekomst Intelligente en efficiënte productie zijn twee belangrijke drijfveren in de automatiseringsontwikkelingen binnen de Voedingsfabriek van de Toekomst in België. Yves De Groote

18.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

WWW ODS INSTRUMENTATIE NL

3PECIALIST IN &LOWTECHNIEK

van de resources te optimaliseren met behulp van inzicht in KPIâ&#x20AC;&#x2122;s voor energie-, water- en materiaalverbruik, opbrengst, maar ook de OEE, de Overall Equipment Ef fectiveness. De Europese wetgeving voor een duurzame productie wordt bovendien steeds dwingender. Bedrijven of zelfs hele sectoren zijn verplicht om aan te tonen dat ze voldoen aan de Âg estelde doelen voor het verbruik van grondstoffen, materiaal, water en energie.

Voedingsfabriek van de Toekomst (F3) 1e pijler Smart Production Productiesystemen kunnen flexibeler en intelligenter worden. 2e pijler Digital Factory Digitaliseren van de volledige bedrijfsvoering zorgt ervoor dat de juiste informatie op tijd gekend is. 3e pijler World Class Production ProductietechnologieĂŤn die de kwaliteit en houdbaarheid van de producten verhogen. Bron: www.f-3.be

e Voedingsfabriek van de Toekomst, het project van Agoria, Flandersâ&#x20AC;&#x2122; Food en Sirris, brengt niet alleen oplossingen in de richting van slimme automatisering en efficiĂŤnte productie - â&#x20AC;&#x153;Smart Productionâ&#x20AC;?, maar omvat bovendien het digitaliseren van de volledige bedrijfsvoering â&#x20AC;&#x153;Digital Factoryâ&#x20AC;? door de volledige organisatie. Belgische voedingsbedrijven ondervinden dat hun marges onder druk staan door stijgende kosten. Het gaat vooral om kosten van arbeid, energie, grondstoffen en water voor de productie. De Belgische federatie voor de voedingsindustrie (FEVIA) waarschuwde vorig jaar al dat de concurrentiepositie van de bedrijven in gevaar komt.

Slim en efficiĂŤnt Dankzij slimme automatisering kunnen productie- en utiliteitssystemen voor energie- en waterverbruik niet alleen flexibeler, maar ook efficiĂŤnter functioneren door meer inzicht in en een betere besturing van de processen. Het is mogelijk het gebruik

Digitale bedrijfsvoering â&#x20AC;&#x2DC;Digitalisering van de volledige bedrijfsvoering zorgt ervoor dat relevante producten procesinformatie op tijd beschikbaar is bij de juiste medewerkers binnen de organisatie. De informatie kan hierdoor sneller worden gebruikt voor de besturing van de productie- en bedrijfsprocessen.â&#x20AC;&#x2122; Bert ÂSucaet, Business Development manager bij Objective International, en Steven Deprez, Business Unit manager bij Actemium, zijn hier duidelijk over. Integratie van de logistieke systemen (ERP), de managementinformatiesystemen (MES) en de productiebesturing (SCADAPLC of DCS) staan centraal in de digitale fabriek. Binnen MES wordt bijvoorbeeld beslist en bijgehouden met welke procesapparaten de producten worden gemaakt, Âv olgens welk recept en in welke volgorde. Relevante informatie uit het productieproces wordt via MES teruggekoppeld naar het ERP-systeem. Aanvullende MES-bedrijfsactiviteiten zijn kwaliteitsbeheer, tracking en tracing, scheduling, voorraadbeheer (WMS), en onderhoudsbeheer. Deprez ziet verregaande mogelijkheden van big data-analyses. Door het zoeken naar relaties tussen enorme hoeveelheden producten procesdata uit de verschillende automatiseringssystemen, neemt het inzicht in de productie- en bedrijfsprocessen alleen maar toe.

Een centrale database Een centrale database is een eerste en absolute voorwaarde voor de voedingsfabriek van de toekomst, gekoppeld aan alle automatiseringssystemen in een onderneming, tot op de werkvloer. Alle installaties, ook de periferie rondom de productie, kunnen dan automatisch dezelfde data gebruiken voor de specificatie van het product of het proces. De productdefinitie in de database groepeert de specificaties, parameters en de knowhow om een artikel te produceren: ingrediĂŤnten, verpakkingsmateriaal, maar ook machine-instellingen en werkinstructies. Gegevens en wijzigingen hoeven maar ĂŠĂŠn keer worden ingevoerd, bijvoorbeeld via ERP of MES. Dat is niet alleen efficiĂŤnt, maar voorkomt ook fouten.

Periferie Dankzij de internationale ISA 95-standaard is de integratie van vanaf ERP tot en met de productiebesturing geen issue voor

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ&#x2039; AUTOMATIE 09/2015

.19

‘Een centrale database is een eerste en absolute voorwaarde voor de voedingsfabriek van de toekomst.’ automatiseerders. Volgens Sucaet en Deprez vraagt nu de integratie van data uit de periferie (debietmeters, druksensoren, controlewegers, metaaldetectoren, codeerders, etiketprinters enzovoort) in de productieautomatisering alle aandacht van de automatiseerders. Dit is nu maatwerk. ‘Elke leverancier heeft zijn eigen protocol voor zijn randapparatuur’, weet Sucaet. ‘Het ontbreekt aan een standaardprotocol.’ Hij ziet vooralsnog geen initiatieven op dit terrein. Hij wacht op de doorbraak van nieuwe web- en communicatietechnologieën die het straks mogelijk maken om machines, goederen en onderdelen met elkaar te laten communiceren. Een uniek platform of protocol op het laagste automatiseringsniveau is volgens Deprez

20.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

verre toekomst. Hij baseert zich op relevante initiatieven uit het verleden zoals Profibus van zo’n twintig jaar geleden. Deprez: ‘Nog steeds zien we in de praktijk tal van toepassingen waarbij klanten om diverse redenen niet voor bussystemen kiezen.’

Transparante informatieketen

De transparante informatieketen mag zich niet beperken tot het voedingsbedrijf, maar moet de hele productketen omvatten. Externe informatie uitwisselen met afnemers en leveranciers is van het grootste belang voor de verdere ontwikkeling van de voedingsindustrie. Dit kan al vanaf de product-, productie- en/of procesontwikkeling en het is een logisch vervolg op de ketensamenwerking tussen telers en kwekers en het voedingsbedrijf, maar ook met de retailers. Als verwerker vervult het voedingsbedrijf een sleutelrol. Sucaet legt uit dat voedingsbedrijven zo ver mogelijk terug in de productketen moeten kunnen gaan, omdat de consument daar om vraagt. Consumenten - zij zijn de laatste schakel in de productketen - stellen steeds meer vragen over de kwaliteit en de herkomst en behandeling. Waar komen de boontjes vandaan? Welke meststoffen en insecticiden zijn gebruikt bij de teelt? De consument is heel wat kritischer geworden.

Procesveiligheid naar een hoger niveau

9000-serie

Veilig.

Gecertificeerd voor SIL 1, 2 of 3 toepassingen volgens IEC 61508.

Gemak.

Commissioning, supervisie en procesvisualisatie via Modbus met 4511-display, waardoor u de (Ex-d) kast niet hoeft te openen.

Gebruiksvriendelijk.

To THE NEXT LEVEL

Eenvoudig te programmeren met afneembaar frontdisplay, gedwongen menustructuur en copy/paste-functionaliteit voor hergebruik van instellingen.

Flexibel.

QuadraTherm® de nieuwe thermische flowmeter van Sierra Instruments, meer sensoren, hogere nauwkeurigheid

Geschikt voor actief en passief mA-signaal op in- en uitgang, HART-transparant.

Betrouwbaar.

• Meet direct gas massaflow • Heeft geen bewegende delen • Is geheel in 316 productberoerde delen • Heeft geen of nauwelijks drukval • ATEX, Foundation Fieldbus, Profibus, Modbus • Omvat qTherm™ database • Voor de laagste Total Cost of Ownership

Detectie kortsluiting, draadbreuk en hardwarefouten volgens NAMUR NE43.

Comfortabel.

Voeding via powerrail of aansluitklemmen en backplane oplossing voor naadloze integratie met DCS-systemen.

Zekerheid.

Standaard geleverd met 5 jaar garantie.

Personal Partners, Premium Products

T +31(0)13 5287225 I www.a-b-t.nl E info@a-b-t.nl

T : 0346-594555 | info@vierpool.nl | www.vierpool.nl 13393

13289

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

.21

Cyberkroniek

Van koelkast tot datingsite, alles kan gehackt (gaten in de) beveiliging van hun autosleutels tegengehouden hebben. Nadat Volkswagen wat aanpassingen in de tekst had geëist om het hackers niet al te makkelijk te maken, mocht de Nederlandse onderzoeker (van de Radboud Universiteit Nijmegen) zijn onderzoek publiceren op een conferentie. Andere onderzoekers van dezelfde universiteit, waar veel aan beveiligingsonderzoek wordt gedaan, ontdekten lekken in de routers van Ziggo, KPN en Tele2. Later kwam nog in het nieuws dat de wachtwoorden van sommige Asus-routers wel heel makkelijk te raden waren. Dit soort beveiligingsproblemen komt jaarlijks veelvuldig voor. Om de een of andere reden heeft de routerindustrie blijkbaar nog helemaal niets geleerd van gelijksoortige problemen in de afgelopen jaren.

Op veel fronten is het in de zomervakantie altijd wat rustiger, maar dit keer niet op het front van cybersecurity, daar was genoeg nieuws. Helaas blijkt weer eens dat er de afgelopen jaren weinig geleerd is van eerdere ervaringen. Rob Hulsebos

De internetkoelkasten van Samsung blijken ook open te liggen voor ongewenste toegang en misbruik van buitenaf. Uiteraard heeft dit niets te maken met industriële cybersecurity, maar het is het zoveelste voorbeeld van een nieuw product mét netwerktoegang waarbij geen enkele aandacht besteed is aan cybersecurity. Duidelijk een indicatie dat de beveiliging van het “Internet Of Things” aandacht behoeft. Een voorbeeld van bedrijfsspionage kwamen we tegen in de e-mails van het management een Amerikaanse datingsite, die gepubliceerd zijn door een hacker. Hierin werden plannen besproken om digitaal bij een concurrent in te breken. Dat gebeurde later ook, waarbij het klantenbestand is uitgelezen en mogelijk ook nog gegevens van klanten zijn gewijzigd.

Provider Ziggo had een aantal dagen last van een “DDoS” aanval. Hierbij worden duizenden tot tienduizenden pc’s in een “botnet” op afstand door een aanvaller geïnstrueerd om tegelijkertijd dezelfde Ziggo-server te benaderen. Deze raakt dan overbelast, waardoor reguliere klanten dan niet meer Veel aandacht was er voor de Amerikaanse Chrysler auto’s goed kunnen internetten of via internet bepaalde diensten die op afstand bestuurd konden worden via het gsm-netwerk. uitvoeren. De pc’s in het botnet zijn pc’s van onwetende geDenk aan het uitschakelen van de remmen, aanpassen van bruikers, die eerder door malware zijn de informatie op het dashboard, wijzigeïnfecteerd. Tegen DDoS aanvallen is gen van de airco, bedienen van de ruibescherming mogelijk met behulp van tenwissers, uitschakelen van het gasIk wil graag speciale apparatuur, kleinere providers pedaal, etc. Dit is allemaal mogelijk 1 pond gehackt kunnen gebruik maken van de “Natioomdat veel onderdelen van een auto nale DDoS Wasstraat” (NaWas, www. tegenwoordig digitaal worden aangestuurd via een CAN-netwerk. Bij Chrysler is dat netwerk verbonden met de besturing voor de autoradio en navigatie, en die is weer via gsm gekoppeld aan het internet. Twee beveiligingsonderzoekers herschreven de software voor deze besturing, en toen kon men via het gsm-netwerk besturingscommando’s naar het netwerk van een auto elders in de VS geven. Een journalist van het blad Wired, die hierover wilde publiceren, ondervond wat dit inhield: tijdens het rijden op de snelweg werd zijn gaspedaal uitgeschakeld, en later ook nog het remsysteem, waardoor hij in een greppel eindigde. Chrysler roept nu 1,4 miljoen voertuigen terug naar de garage voor een software-update. Vrij kort hierna werd nog bekend dat er zwakheden zijn ontdekt in auto’s van Tesla, BMW, Mercedes, General Motors en Fiat. En de Europese Unie wil dat over een aantal jaar alle auto’s zijn uitgerust met een gsmaansluiting, bedoeld om bijvoorbeeld automatisch contact op te kunnen nemen met hulpdiensten na een ongeluk. Hopelijk is dit beter beveiligd. Ook een aantal Duitse autofabrikanten kwam in het nieuws, omdat zij 2 jaar lang de resultaten van een onderzoek naar de

22.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

nbip.nl). Wie het brein is achter een DDoS aanval, is meestal onmogelijk te achterhalen. DDoS aanvallen vinden het meeste plaats op sites van de overheid (28%), financiële instellingen (25%), onderwijs (15%), en mediabedrijven (12%). Klanten van Ziggo die een beetje wisten hoe internet werkt konden, door instellingen op hun eigen pc te wijzigen, toch normaal van internet gebruik maken. De vreemdste hack die ik tegenkwam was het via wifi wijzigen van de instellingen van een scherpschuttergeweer. Die stuurt de kogel dan ergens anders naartoe dan waar de schutter wil.

Engineering, Specials, Services & System Solutions Bezoek ons op de volgende beurzen

Al met al is het weinig florissant nieuws. De beveiligingsonderzoekers richten zich steeds op nieuwe apparatuur en vinden weer nieuwe problemen, lekken en achterdeurtjes. Zoals ik eerder uitsprak op een seminar: vertrouw niets waar software in zit, of het nu van een klein of groot bedrijf komt. De consequenties van het hacken van een koelkast zijn natuurlijk triviaal. Maar dat de maatschappij steeds afhankelijker wordt van goed werkende sof tware en grootschalige netwerken maakt ons ook steeds kwetsbaarder, zoals de DDoS op Ziggo aantoont. Wat dat betreft, tijdens mijn vakantie op een locatie met heel weinig internet las ik de technothriller “Black Out” van Marc Elsberg. Dit gaat over een totale uitval van het Europese stroomnet door een cyberaanval op “slimme meters” en SCADA-systemen. De gevolgen voor de maatschappij zijn desastreus. Ook al is het boek fictie, je gaat toch eens anders nadenken over de softwarekwetsbaarheid van de moderne maatschappij. advertentie

3-5 November Hal Gorinchem 3-6 November Ahoy Rotterdam

Servo en besturings specialist

 

Servobesturingen Human Machine Interface Servomotoren Servoreductoren Industriële reductoren met servo aanbouwflens Regeneratieve regelaars Frequentieregelaars (< 1,2 MW)

  

Programmeren Paneelbouw / installatie M2M / Remote support

13346c

13311d

    

T +31(0)88 7865200 F +31(0)88 7865299 E info@elsto.eu

PMAautomatie-oktober.indd 1

elsto.eu 23-9-2015 14:10:40 Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.23

13235d

235 mm

AL AANGEMELD VOOR DE NIEUWSBRIEF? Regelmatig uw industrie- en techniekberichten via www.automatie-pma.com/aanmelden-nieuwsbrief D E D ATA B A S E A A N K E N N I S E N E X P E R T I S E O V E R P R O C E S -, P R O D U C T I E E N M A C H I N E A U T O M AT I S E R I N G , I N F O R M AT I S E R I N G E N I N S T R U M E N TAT I E

PROFI 1 Profidag 2015 2 Nieuw schooljaar, nieuwe initiatieven 4 Boek ‘Industrial Communication with PROFINET’ 5 ProfiTrace optimaliseert

nieuws

Nederland | 2015 | Jaargang 13 | #3

6 PROFIdag Innovation Boulevard 7 Nieuw lid PI: Rice Lake

Spreek verschillende talen

Industriële

7 Productnieuws

communica-

8 Agenda & Certified Trainingen

tie blijft zich in rap tempo ont-

Colofon

wikkelen. Ieder

PROFIBUS op locatie

moment weten

Abonneren op PROFInieuws: Mail naar netherlands@profibus.com

PROFIdag 2015 toont industrie laatste ontwikkelingen

wat er gebeurt, direc t ber icht wanneer iets mis gaat -of beter nog- vóórdat er iets mis gaat, weten of er onder-

Internationalisering, automatisering en flexibiliteit. De industrie ont-

houd nodig is, er misschien te wei-

wikkelt zich door; communicatie optimaliseert. Daarom extra aandacht

nig output is... Of juist zeker weten

voor deze thema’s tijdens de jaarlijkse PROFIdag. Traditiegetrouw een

dat alles vlekkeloos verloopt. Nieu-

moment waarop de laatste ontwikkelingen en nieuwste innovaties op

w e o nt w ik kel in g en m aken h et

het gebied van industriële communicatie worden besproken en getoond

steeds makkelijker om een produc-

aan de industrie.

tieproces te controleren en zo efficiënt mogelijk te laten draaien. De

Modulaire concepten, flexibel produ-

juiste manier van informatieover-

ceren, communicatie binnen de pro-

dracht is noodzaak. Niet alleen van

cesindustrie en veiligheidsaspecten

belang binnen de OEM/machine-

zijn enkele van de onder werpen die

bouw en de fabrieksautomatisering,

centraal zullen staan op de PROFI-

maar ook meer en meer bij de pro-

dag. Gezamenlijk met de leden van PI

cesindustrie. Machinebouwers pro-

Nederland wordt de industrie geïn-

duceren vaak niet alleen voor lokaal

formeerd over de laatste ontwikkelin-

gebruik, maar voor de wereldwijde

gen en gebruikerservaringen rondom

advies bij een juist ontwerp en zeker

markt. Ook binnen de procesindus-

PROFIBUS, PROFINET en IO-Link.

niet te vergeten, aandacht voor veilig-

trie zie je een trend ontstaan van

heid binnen verschillende zones en

flexibel produceren. Meer en meer

Dit jaar is er extra aandacht voor pro-

aandacht voor cyber security. Ook het

wordt er skidbouw toegepast, dit

cesautomatisering. Een aantal eind-

veelbesproken FDI wordt nader toege-

niet alleen omdat de skid flexibel

gebruikers zullen ervaringen delen op

licht door een expert en we zullen in

en plaatsonafhankelijk kan worden

het gebied van PROFIBUS en PROFI-

gaan op de laatste ontwikkelingen van

opgebouwd, ook omdat de installa-

NET en uitleggen hoe dit hun produc-

IO-Link.

tie een minimale down-time van het

tieproces heeft verbeterd. PI-leden

productieproces kan bewerkstelli-

zullen ingaan op de wijze waarop PRO-

De PROFIdag vindt plaats op donder-

gen. Het koppelen van deze omge-

FINET proces automatisering stimu-

dag 12 november in het Evoluon Eind-

vingen is daarna goed te doen, wan-

leer t: extreem hoge prestaties van

hoven. Op pagina 5 van PROFInieuws

neer men juist engineert en gebruik

processen, diagnostiek en communi-

vindt u een rij aan innovaties die op de

maakt van de gangbare protocol-

catie tussen verschillende lagen en

PROFIdag getoond zullen worden.

len..

machines onderling. Peter Hollebrandse Tot slot komen op de PROFIdag vele pr aktische onder wer pen aan bod, zoal s informatie over kabelkeuze,

Meld u direct aan voor een bezoek op:

www.profibus.nl

Voorzitter PI Nederland

Thema

Nieuw schooljaar, nieuwe initiatieven Avans Hogeschool blijft scherp op samenwerking bedrijfswereld De major Elektrotechniek Industriële Automatisering aan de Avans Hogeschool ‘s Hertogenbosch fungeert als bakermat van PI Nederland. De system integrators van de toekomst krijgen er de beginselen van PROFIBUS, PROFINET en I/O Link onder de knie en zetten de eerste stappen naar het ontdekken van nieuwe toepassingen. Sinds jaar en dag is er een goede samenwerking tussen PI Nederland en Avans Hogeschool. Het begin van een nieuw schooljaar is een goed moment om de balans eens op te maken met Peter van den Berg, docent industriële automatisering. Belangrijk onderdeel van de samen-

ten bij Avans doorstroomt uit het mbo,

werking is de sponsoring van appa-

betekent dit dat ook Avans de komende

raten door verschillende leden van PI

jaren een toename zal zien.

Nederland. Studenten maken vervolgens van verschillende componenten

Iets anders is het groot aantal studen-

een nieuwe opstelling. Op de PROFI-

ten dat het eind van de opleiding niet

dag, het jaarlijks event van PI Neder-

haalt. Bij de studenten afkomstig van

land in het Evoluon, wordt vervolgens

de HAVO bestaat soms een verkeerd

op een demonstr atiebord getoond

beeld van de opleiding of een motiva-

dat de studenten daadwerkelijk iets

tieprobleem. Een meerderheid van

nuttigs hebben gedaan met de spul-

de studenten Industriële Automati-

len. Voorwaarde voor de studenten is

sering stroomt echter in uit het mbo.

dat er beweging in de opstelling moet

Van den Berg: “Veel studenten vallen

zijn, waardoor interactie ontstaat en

af omdat ze het verschil tussen mbo

bezoekers getriggerd worden wan-

en hbo van tevoren niet goed besef-

neer ze langs de opstelling lopen. Deze

fen. We zijn nu een doorstroompro-

samenwerkingsconstructie met spon-

ject gestart waardoor mbo’ers een half

soring van materialen, heeft de toe-

jaar voordat ze bij ons beginnen, gere-

passelijke naam “PROFIstudent s”

geld bij ons langs komen om een beter

en vindt dit jaar alweer voor de vier-

beeld van de opleiding te krijgen: wat

de keer plaats. “Het is wel lastig om

het inhoudt om op hbo-niveau enginee-

de studenten ieder jaar iets anders te

ring te doen en om te worden bijgespij-

laten doen”, aldus Van den Berg. “We

kerd op wiskunde. Problemen met wis-

zijn benieuwd wat er dit jaar uit gaat

kunde is min of meer de hoofdoorzaak

komen. We hebben mooie spullen ont-

waarom studenten afhaken. Het is kof-

vangen van WAGO waarmee we nieu-

fiedik kijken, maar het lijkt erop alsof

we dingen doen. Daarnaast kunnen

het niveau van de eerstejaars dit jaar

we aan de slag met safety en IO-Link

al iets hoger ligt dan normaal.”

dankzij SEW. De studenten zitten nu

17 studenten. De laatste jaren is het

in de brainstormfase. Op de PROFIdag

aantal studenten langzaam achter-

Met elkaar aan de slag

zal blijken wat er is uitgerold.”

uit gegaan. Er gloort echter hoop aan

Inmiddels heeft Avans goed contact

de horizon. Dit jaar zijn voor het eer-

met bedrijven als Balluff, Pepperl +

Verwachte toename

ste jaar Elektrotechniek zo’n tachtig

Fuchs, WAGO, Siemens, ABB en ande-

studenten

nieuwe studenten aangemeld. Dat zijn

ren. Naast de sponsoring van materi-

De tweedejaars studenten die er mee

er twintig meer dan vorig jaar. Daar-

aal bieden de bedrijven ruimte voor

aan de slag gaan zijn in ieder geval

naast neemt het aantal studenten aan

practica en houden gastlezingen. “Of

enthousiast, ondanks dat het dit jaar

de mbo-opleidingen fors toe. Aange-

dat via PI is ontstaan of via een andere

een wat kleinere groep betreft van

zien een groot deel van de studen-

weg, weet ik eigenlijk niet eens meer.

PROFINIEUWS 2015

Thema

“Een handje schudden en een praatje is leuk. Maar met elkaar met de spullen aan de slag gaan is veel leuker.” Zo gaat dat met netwerken. Een handje

te maken. “Je ziet dat de studenten

schudden en een praatje is leuk. Maar

in korte tijd veel leren. Niet alleen op

met elkaar met de spullen aan de slag

het gebied van techniek, maar ze leren

gaan is veel leuker.”

zich ook te bewegen tussen de bedrij-

Naast de PROFIdag is de jaarlijk-

ven. Zo’n dag is voor hen een duw-

se themadag bij Avans een tweede

tje richting het netwerk van industriële automatiseringsbedrijven. En de bedrijven leren zo de studenten kennen. Dat werkt twee kanten op.” Goede ervaringen Hoewel Avans, naar eigen zeggen, enigszins was doorgeschoten naar PROFINET ten koste van PROFIBUS, constateert Van den Berg dat PROFINET goed aanslaat bij system integrators en bedrijven die hij spreekt. Dat is ook zichtbaar aan de afstudeeropdrachten van studenten. System integrators laten regelmatig onderzoek doen naar hoe PROFINET geïntegreerd kan worden in hun bedrijf. Al met al is Van den Berg zeer positief over de samenwerking zoals die nu bestaat. In de loop der jaren heeft de Hogeschool veel spullen ‘verzameld’ en PROFIstudents is tot nu toe elk jaar goed geslaagd. Voor dit jaar zijn er al voldoende apparaten binnen. “Hoewel HMI’s altijd welkom zijn.” Voor volgend jaar wordt alweer druk gezocht, waarbij Van den Berg de kanttekening plaatst dat bedrijven zelf niet zo ver vooruitkijken. “Die denken soms twee,

moment waar studenten en bedrij-

drie weken voor het nieuwe schooljaar

omdat bedrijven denken; het is toch

ven elkaar kunnen leren kennen. Deze

dat het wel leuk is om te sponsoren,

geen klant, dus we kunnen wel wat

dag vol workshops en lezingen rond-

maar dan moet ik ze helaas teleur-

met agenda’s schuiven. Wat bedrijven

om een speciaal thema (zoals de laat-

stellen.” Een laatste boodschap die

soms niet realiseren is dat studenten

ste keer IO-Link), wordt georganiseerd

hij kwijt wil, betreft als goed docent

aan een strak jaarschema gebonden

door PI Nederland en vindt plaats bij

het belang van zijn studenten. “Het

zijn. Voor de bedrijven is het mooi wan-

Avans Hogeschool. Zowel studenten

is voor de studenten van belang dat

neer studenten met hun spullen leren

als bedrijven zijn daarbij welkom. Van

ze goede er varingen opdoen met de

omgaan, maar het is ook in hun eigen

den Berg is hier zeer positief over en

bedrijven. Dat betekent dat ze niet aan

voordeel om goed met studenten te

hoopt ook dit jaar weer zo’n dag mee

het lijntje kunnen worden gehouden,

communiceren.” PROFINIEUWS 2015

Thema

Boek ‘Industrial Communication with PROFINET’ biedt handleiding voor PROFINET Er is een nieuwe editie beschikbaar van het boek “Industriële communication with PROFINET”. Het boek geeft een overzichtelijke en praktische introductie over de functionaliteit en het gebruik van de laatste versie; PROFINET standaard V 2.3. Het boek is bedoeld voor ontwikkelaars van apparaten en ingenieurs die de inbedrijfstelling in hun portfolio hebben. De basisprincipes van PROFINET wor-

bestaande veldbussystemen, de inte-

den in krap 250 pagina’s uitgelegd, aan

gratie van redundantie in PROFINET

de hand van voorbeelden en een dui-

en de certificering van apparaten. Het

delijke uitleg van de wijze van ope-

boek biedt tot slot een overzicht van de

reren met PROFINET, waarbij wordt

frames en data formats die relevant

ingegaan op data-uitwisseling in RT

zijn. Een naslagwerk dus ter assisten-

en IRT-communicatie. Verder wordt de

tie van de ontwikkeling en commissio-

lezer het één en ander bijgebracht over

ning van PROFINET-apparatuur.

voor PROFINET en PROFIsafe certifi-

diagnostiseren, engineeren, het opti-

De schrijver, ingenieur Manfred Popp,

cering.

maliseren van prestaties, en, last but

is sinds 1991 directeur van het PRO-

not least, de gebruikersprofielen van

FIBUS/PROFINET Competence Center

Leden van PI Nederland kunnen het

PROFINET. Andere thema’s die behan-

en Test Lab in Fürth, Duitsland. Daar-

boek als e-book gratis downloaden via

deld worden zijn de integratie van

naast leidt hij de PNO werkgroepen

profibus.nl.

advertentie

PROFINIEUWS 2015

Thema

ProfiTrace optimaliseert PROFIBUS op locatie Dr ink w ater b e dr ijf B ar w on Water

ler en betrouwbaarder te maken, deed

1.5Mbits/sec naar 500kbits/sec. De

maakt sinds jaar en dag voor het gehe-

Pentair PICC concrete aanbevelingen

tr ansmissiesnelheid werd daarom

le productieproces gebruik van PROFI-

om het netwerk te upgraden. De net-

door de systeemintegrator in de PLC

BUS. Het netwerk bestaat tegenwoor-

werkupgrade werd tijdens een geplan-

aangepast, met als doel langere kabel-

dig onder andere uit PROFIBUS DP,

de shutdown van drie dagen uitge-

afstanden mogelijk te maken. Onge-

fiber optics, DP/DP koppelaars en een

voerd. Allereerst zijn PROCENTEC

bruikte apparaten zijn vervolgens van

groot aantal PROFIBUS PA apparaten.

ProfiHubs op het PROFIBUS DP net-

het netwerk ontkoppeld en de hard-

De laatste jaren kreeg Barwon Water

werk geïnstalleerd, waardoor de kri-

ware-configuratie op de PLC geüp-

steeds vaker te kampen met complexe

tische apparaten zich nu op afzonder-

datet. Tot slot zijn alle slechte verbin-

PROFIBUS storingen. Om het netwerk

lijke segmenten bevinden. Dit zijn gal-

dingen hersteld, onjuiste afsluitweer-

zo snel mogelijk weer up and running

vanisch gescheiden segmenten die

standen gecorrigeerd en beschadigde

te krijgen, schakelde Bar won Water

problemen door stroompieken redu-

connectoren ver vangen. Een hogere

de hulp van PROCENTEC’s Australi-

ceren en de mogelijkheid bieden om

betrouwbaarheid van de installatie is

sche distributeur Pentair PICC in. Met

storingen te isoleren en dus sneller op

het gevolg.

behulp van ProfiTrace voerden zij op

te lossen. De ProfiHubs zijn in diverse

locatie een gedetailleerde netwerkau-

MCC kasten geïnstalleerd om de back-

Betrouwbaar

dit uit. Met deze innovatieve tool is

bone van de doseerpompen te schei-

PROFIBUS netwerk

het mogelijk om binnen slechts enke-

den. Daarnaast is de ProfiHub ingezet

De kwaliteit van het netwerk werd na

le uren de kwaliteit van het PROFIBUS

om de transmitters, niveau- senso-

de netwerkupgrade opnieuw gecontro-

netwerk te controleren. Uit de resulta-

ren, remote I/O’s, gateways en DP/PA

leerd. Uit het ProfiTrace rapport kwam

ten van de netwerkaudit bleek al snel

verbindingen binnen de installatie met

duidelijk naar voren dat de gezond-

dat de installatie niet aan de PROFI-

elkaar te verbinden.

heid v an het P R OF IBU S net w er k

BUS richtlijnen voldeed, waardoor de kans op uitval erg groot was.

opmerkelijk is verbeterd. De wijziginVerlagen

gen in het netwerk maken een signi-

transmissiesnelheid

ficant verschil. Met als resultaat: een

PROFIBUS netwerkupgrade

De tweede aanbeveling was het ver-

zeer robuust en stabiel PROFIBUS net-

Om het PROFIBUS netwerk stabie-

lagen van de transmissiesnelheid van

werk. PROFINIEUWS 2015

Thema

Innovation Boulevard PROFIdag Eén van de hoogtepunten van de PROFIdag is de Innovation Boulevard. Daar worden de nieuwste innovaties in de wereld van industriële automatisering getoond en gedemonstreerd. Een voorproefje: SmartLight-LED signalering via IO-Link Deze innovatie van Balluff bezit een breed spectrum aan kleuren voor weergave van alle fysische grootheden. De eerste LED signaalkolom met IO-Link

DICON Touch

interface gebruikt het kleurenspectrum voor signalering van de status van

Een universele PID proces- en pro-

het p roductieproces. Afhankelijk van voorkeur en vooraf gestelde eisen kan

grammaregelaar met twee kanalen.

de machine-operator de machine status uitlezen. Veranderingen, ontwikke-

Visualiseert beelden door middel van

lingen en trends van bijvoorbeeld temperatuur, of niveaus bij het vullen syste-

een uitstekend TF T-kleurenbeeldscherm. Bediening gebeurt intuï-

men of de positie van een bewe-

tief door middel van touchscreen.

ging, worden weergegeven op de ControlPlex met SVS16

Beide regelkanalen beschikken

De ControlPlex ® van E-T-A zet een

over een regelalgoritme met twee

volgende stap in de wereld van “intel-

mogelijke optimalisatie variaties.

ligente stroomverdeling” in indus-

Deze maken een eenvoudige en

triële gebieden. De innovatie werkt

zeer nauwkeurige inbedrijfstelling

metSVS16-communicatie in plaats

mogelijk. Ook een multi-zonere-

van standaard bedrading. Control-

geling, cascaderegeling, of andere

plex biedt diagnostische mogelijk

complexe besturingsopdrachten

gekleurde kolom. Functionalitei-

he den , onder houd op af s t and en

zijn mogelijk. Vier analoge univer-

ten uit een ander systeem kun-

power manage-

sele ingangen en tot 8 externe

nen worden geïmplementeerd.

ment van het gehe-

ingangen kunnen onafhankelij-

De kleuren en zones, kunnen

le systeem. De

ke fysische meetwaarden met

af zonder lijk worden gedefini-

stroomverde-

eerd, naar hoeveelheid, grootte

ler kent een

De aansturing van de acto-

en kleur. Ze kunnen zelfs worden

capaciteit

ren kan door verschillende

gewijzigd wanneer de machine

van maxi-

operationeel is. Een nieuwe stap

mum

in flexibiliteit.

A voor zestien output mogelijkhe-

plaatsvinden. Door externe digita-

den. Componenten kunnen tijdens vol

le uitgangen kunnen deze nog uit-

gebruik vervangen worden.

gebreid worden. Voor de commu-

hoge precisie registreren.

uitgangsvariaties analoog of digitaal direct in het apparaat

nicatie met bovenliggende systeProfiSwitch X5

men kunnen interfaces als Mod-

De ProfiSwitch X5 van PROCEN-

bus (Master/Slave), PROFIBUS of

TEC is een 5-kanaals aanpasba-

Ethernet met webserver gebruikt

re baudrate hub. Normaal gesproken staat de overdrachtssnelheid vast, wat een

worden.

probleem is wanneer PROFIBUS-segmenten hun eigen snelheidsinstelling vereisen, bijvoorbeeld vanwege ontwerpvoorschriften of bij het verhelpen van bugs. De geavanceerde technologie van de ProfiSwitch X5 zet het hoofdkanaal om naar andere overdrachtssnelheden en fungeert als een transparante proxy zonder het host-

ProfiSwitch X5 kan worden gebruikt

systeem te verstoren (vergelijkbaar met PA-

in nieuwe applicaties en bestaande

koppelingen). Voor betere betrouwbaarheid

installaties waarvan de baudrate aan-

zijn alle kanalen ingesteld op 5 pogingen. De 6

PROFINIEUWS 2015

gepast moet worden.

Thema

Nieuw lid PI: Rice Lake PI Nederland verwelkomt Rice Lake Europe als nieuw lid. Rice Lake is producent en leverancier van weegsystemen. Het moederbedrijf is in de VS de grootste aanbieder op het gebied van industrieel wegen. Een kennismaking met de Managing Director van Rice Lake Europe, Walter Hendriks. Walter, gaat Rice Lake de Europese

o n ze kl a nte n . D a a r -

markt veroveren?

naast hopen we natuur-

“Op dit moment zijn we eigenlijk pas

lijk goede contacten te

net begonnen in Europa en dus nog

leggen met andere leden. We zoeken

heel klein. Rice Lake Europe is in

graag contact met system integrators,

Nederland actief sinds 2011. We wer-

omdat eindgebruikers vaak aan hen

ken nu met tien mensen vanuit ons

overlaten op welke manier er gecom-

kantoor in Heteren. Van daaruit bedie-

municeerd wordt tussen apparaten.”

Model 880 v1

gerust veranderen in ‘wegen is meten’,

nen we de hele Europese markt, en

hoewel dat misschien wat minder goed

ondersteunen op bepaalde specia-

Heb je nog een kreet of boodschap die je

klinkt. Men is op steeds meer niveaus

lismen ook de Aziatische markt van

wilt delen met de vereniging en de rest

aan het wegen. Het is me verder opge-

Rice Lake. Een groot gebied dus, waar

van de wereld?

vallen dat we voorlopig de eerste en

veel groei in zit. Dat betekent dat onze

“Wegen is noodzaak. Ze zeggen wel

enige weegfirma binnen PI Nederland

organisatie de komende jaren mee zal

eens ‘meten is weten’, maar je kunt dat

zijn.”

groeien. Wat voor weegapparatuur levert

advertentie

“We hebben een heel breed productenpakket aan weegsystemen. Al dan niet ingepast in eindproducten. We leveren dus zowel aan eindgebruikers als aan system integrators. Van weegbruggen voor het wegen van vrachtwagens, tot aan kleine weegschalen voor laboratoria. Onze klanten zijn dus ook heel divers. Veel in de voeding, staalfabrieken, open overslagbedrijven, enzovoorts.” Waarom zijn jullie lid geworden van PI Nederland? “We zien de meerwaarde van certificering van onze producten. Er zijn veel apparaten die pretenderen PROFIBUS te zijn, ook wel degelijk met het systeem werken en hun eigen ontwikkeling daarop hebben aangesloten. Maar dat wil niet zeggen dat het altijd probleemloos werkt. Certificering brengt extra verzekering met zich mee voor

The Independent Solution provider for Industrial and Process Automation, Quality & IT

Rice Lake?

Het onafhankelijke PROFIBUS & PROFINET Competence- en Training center

COMPETENCE CENTER www.ats-profibus-profinet.com Bert.vd.Linden@ats-global.com T. 0529 43 83 10

TRAINING CENTER www.ats-academy.com academy.nl@ats-global.com T. 0529 43 83 10 13370

PROFINIEUWS 2015

colofon, agenda en trainingen

PROFIdag NL 12 november 2015

ATS Applied Tech Systems verzorgt

PROCENTEC verzorgt de

de volgende trainingen

volgende trainingen

Evoluon Eindhoven Algemene Leden Vergadering

Certified PROFIBUS/PROFINET Installer

14 januari 2016 PI in Proces

opleiding

5 & 6 november 2015, Haarlem

20 tot 22 oktober 2015, Wateringen

Certified PROFIBUS Engineer

5 april 2016 Industrial Ethernet 2016

Certified PROFIBUS Engineer 足opleiding

10 tot 13 november 2015, Dalfsen Certified PROFIBUS/PROFINET

17 maart 2016 World of Technology & Science 4 tot 7 oktober 2016

Certified PROFINET Engineer

30 november tot 4 december 2015,

Installer

Wateringen Certified PROFINET Engineer

3 & 4 december 2015, Dalfsen Certified PROFINET Engineer 15 tot 18 december, Dalfsen

PROFInieuws

足opleiding 15 tot 17 december 2015, Wateringen

Secretaria at

productie

PI Nederland Leusderend 12, 3832 RC Leusden Postbus 366, 3830 AK Leusden Tel.: +31(0)33 - 469 05 07 Fax: +31(0)33 - 461 66 38 netherlands@profibus.com www.profibus.nl

APR Media Groep BV Tel.: +31(0)33 - 456 70 50 studio@aprmediagroep.nl

Redactie

Daan Groeneveld T +31 (0)6 36 29 89 16 E d.groeneveld@aprmediagroep.nl

13235b

advertentie

w w w.automatie-pma.com D E D ATA B A S E A A N K E N N I S E N E X P E R T I S E O V E R P R O C E S -, P R O D U C T I E E N M A C H I N E A U T O M AT I S E R I N G , I N F O R M AT I S E R I N G E N I N S T R U M E N TAT I E

Arbeid & Onderwijs

Master of Engineering Technische Master aan HU

met het (her)ontwerpen van producten, processen en diensten geld worden verdiend, of waarde worden gecreëerd? Na succesvol afronden van deze masteropleiding na 1 september 2015 mag de titel Master of Science (MSc) gevoerd worden.

Praktijkgericht

Bedrijfsvoering in de industrie en de bouw bestaat niet meer uit losse processen, maar steeds meer uit een geïntegreerd geheel van producten procesontwikkeling. Globalisering, toenemende internationale concurrentie en technische ontwikkelingen volgen elkaar in hoog tempo op. Vergroting van innovatiekracht is essentieel in de concurrentiestrijd, die draait om het snel op de markt brengen van nieuwe, complexe producten en diensten tegen de laagste prijs of de grootste toegevoegde waarde. Er worden telkens veranderende en hogere eisen gesteld aan organisaties en hun werknemers.

Hogeschool Utrecht heeft haar verantwoordelijkheid genomen en zorgt voor het leven lang leren programma. Zij draagt met vele toegepaste deeltijdopleidingen op een bijzondere wijze bij aan de ontwikkeling van werknemers en daarmee aan organisaties. Alle opleidingen van Hogeschool Utrecht (HU) zijn erkend en de kwaliteit wordt continu bewaakt. De masteropleidingen van de HU zijn geaccrediteerd door de NVAO.

De Master of Engineering kenmerkt zich door actualiteit, flexibiliteit en directe toepasbaarheid. De opleiding is praktijkgericht, toegepast wetenschappelijk en stelt zoveel mogelijk de eigen werkomgeving centraal. De opdrachten per module, als ook de thesis, behelzen vraagstukken binnen het bedrijf waar de deelnemer werkzaam is. De resultaten zijn daardoor direct van waarde voor de bedrijfsvoering. Er ontstaat een maximaal leerresultaat en direct profijt in de beroepsuitoefening. De interactieve colleges in de masteropleiding worden verzorgd door ervaren (gast)docenten en lectoren die werkzaam zijn in het bedrijfsleven en specialist zijn in de vakgebieden van de deelnemers. Alle docenten zijn academisch opgeleid en nauw betrokken bij de ontwikkeling van hun vakgebied.

Specialisaties De Master of Engineering kent 4 specialisaties: Maintenance & Asset Management, Integrated Product Development, Integrated Building Processes en Integrated Service Engineering. Het programma is opgebouwd uit zowel gemeenschappelijke modules als ook specifieke modules per specialisatie. Het laatste halfjaar behelst de thesisfase, het afstudeerproject. Alle modules zijn separaat te volgen en door deze modulaire opbouw kan flexibeler worden omgaan met het programma. Een separate module is een volwaardig onderdeel van de geaccrediteerde masteropleiding.

De tweejarige deeltijdopleiding Master of Engineering is hiervan een mooi voorbeeld. Deze opleiding is bedoeld voor professionals met een relevante baan, een (veelal technische) bacheloropleiding en tenminste enkele jaren werkervaring. Gebaseerd op Integraal Ontwerpen gaat het bij de Master of Engineering om functie- en levensduurdenken, inte“Een besparing in onderhoudsgraal samenwerken en datastructurekosten bij de spoorwegen van ring. Waardecreatie voor alle betrokken 10 mln Euro door het enerzijds stakeholders staat voorop. Hoe kan er toepassen van andere remblokken,

“De Master of Engineering heeft zich op dit moment, een jaar na afronding, al tientallen keren terugverdiend”

“Met het toepassen van mijn afstudeerwerk kan Dunea 3 miljoen euro op investeringskosten besparen”

en anderzijds het aantonen van misbruik van het product aan de hand van de methodes van Cooper” “Value Engineering op productsamenstelling leverde een reductie op 43% in materiaalkosten en 60% op assemblagetijd”

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

.25

De kennisbank op de werkplek Hoe zullen Human Machine Interfaces (HMI’s) er in de toekomst uit gaan zien? En hoe kunnen operators zelf optimaal gebruik maken van systemen die beïnvloed worden door gebruikergegenereerde operationele ondersteuning?

De toekomst van HMI’s

et gezamenlijke project HMI 4.0, opgezet door het Fraunhofer Institute for Labor Economics and Organization (Fraunhofer IAO), is gericht op het beantwoorden van deze vragen. De softwarespecialisten van COPA-DATA stellen daarin hun knowhow beschikbaar en zijn partner voor deze bedrijfstakoverstijgende, innovatieve samenwerking. In een trendstudie heeft Fraunhofer IAO de belangrijkste gebieden geïdentificeerd en onderzocht op kansrijke mens-machine-interactie tijdens de productie. De studie verschaft inzicht in ergonomisch HMI ontwerp en de integratie van nieuwe technologieën zoals sociale media, interactie en herkennings-

26.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

software. Project Manager Dr. Matthias Peissner van Fraunhofer IAO legt uit: ‘In de toekomst zal de rol van HMI’s verder gaan dan enkel monitoring en bediening. HMI’s zullen ook gaan fungeren als platform voor het team waar gezamenlijke besluitvorming, kennisopbouw en probleemoplossing plaatsvinden. We ontwikkelen op maat gemaakte benaderingen in het HMI 4.0 innovatienetwerk. Hiermee kunnen we onze partners helpen om competitief voordeel te behalen.’ Het gezamenlijke HMI 4.0 project werd opgezet na de trendstudie en loopt van eind 2014 tot mei 2016. Bedrijven die met complexe productie-installaties werken, machinefabrikanten en software- en technologiebedrijven zoals COPA-DATA par-

ticiperen in het project. Samen onderzoeken ze in hoeverre, in tijden van industrie 4.0, gebruikergegenereerde operationele ondersteuning kan worden geïmplementeerd in de HMI’s van de toekomst. Het project belicht zo de nuttige opties van het HMI-ontwerp en prestaties in zoveel mogelijk perspectieven. In de toekomst zullen experts hun operationele ondersteuning, gegenereerd door de gebruiker, direct in kunnen geven.

Een wereldwijd belangrijk probleem blootleggen Over de hele wereld worden vele productieomgevingen geconfronteerd met gelijksoortige belangrijke problemen bij de machinebesturing. Slechts een beperkt aantal medewerkers heeft de knowhow om fouten snel en succesvol op te lossen. De optimale instellingen van machines en apparatuur wordt vaak ook overgelaten aan afzonderlijke deskundigen. Hun knowhow is echter slechts zelden systematisch vastgelegd en daarom niet beschikbaar voor andere werknemers of voor het kennisbeheer van het bedrijf. Hele productieomgevingen zijn daarom afhankelijk van een paar individuen én hun beschikbaarheid. ‘Omgaan met storingen is cruciaal voor efficiënte productie-installaties,’ stelt Dr. Peissner. Dus wie er in slaagt om een succesvolle oplossing te bedenken voor het toegankelijk maken van troubleshootingkennis, voor alle operators, is bezig met het verbeteren van de prestaties van het gehele systeem en zal daarmee de productiviteit verhogen. Vaak ontbreekt het echter aan voldoende documentatie vanuit de gebruikers zelf. Het blootleggen van deze kwesties is waar de deelnemers van het HMI 4.0 project aan werken: welke eigenschappen moeten toekomstige interfaces hebben om werknemers te motiveren hun kennis te delen. Vervolgens moeten de HMI’s van de toekomst actief bijdragen aan het opslaan en verspreiden van

Phillip Werr, Marketing Manager bij COPA-DATA

Matthias Peissner, Hoofd Competence Center Human-Computer Interaction, Fraunhofer Institute for Labor Economics and Organization (Fraunhofer IAO)

kennis binnen een bedrijf op een eenvoudigere en betrouwbaardere manier.

‘Bevindingen vanuit onderwerpen zoals gamified design, psychologie, bewustzijn en leren werden verzameld.’

Prototypes op basis van zenon leiden de weg Om wetenschap en praktijk zo effectief mogelijk te verenigen, werden binnen het gezamenlijke project eerst innovatieve concepten en oplossingsrichtingen ontwikkeld. Bevindingen vanuit onderwerpen zoals gamified design, psychologie, bewustzijn en leren werden verzameld om zo nuttige en noodzakelijke instructiecomponenten samen te brengen. De focus ligt op de bruikbaarheid en efficiëntie van operationele ondersteuning, de gedragsprikkel voor de gebruiker, de organisatie en de winstgevendheid van een dergelijk systeem.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.27

Team Leider

Configureerbare veiligheidssystemen van elobau

Veilig monitoren van complexe taken. De grootste uitdaging eenvoudig opgelost! De vrij configureerbare veiligheidssystemen bieden u perfecte monitoring van veiligheidsfuncties op basis van een modulair systeem, met een maximale betrouwbaarheid en flexibiliteit. Met gebruik van de interne logica wordt informatie verwerkt en vergeleken met de eisen van de applicatie.

www.uw-team-leider.nl 13309b

13406

28.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ&#x2039; PMA 09/2015

Over COPA-DATA

Over zenon

COPA-DATA is een leidende Europese ontwikkelaar van HMI/SCADA systemen. De specialisatie in automatiseringssoftware sinds midden 80er jaren heeft de Salzburger firma tot technologische voorloper op de industriële automatiseringsmarkt gemaakt. Momenteel heeft COPA-DATA vestigingen in Europa, Noord-Amerika en Azië en een uitgebreid netwerk van partners in de rest van de wereld. De firma heeft indruk wekkende referenties opgebouwd waaronder Festo, BMW en Audi. Meer dan 100.000 zenon systemen worden wereldwijd ingezet in de food & beverage, energie & infrastructuur, automobiel en farmaceutische sectoren met een uitgekiende visie op efficiënte automatisering.

zenon is de flexibel inzetbare productfamilie van COPA-DATA en biedt industrie-georiënteerde en ergonomische oplossingen van sensor tot het ERPsysteem. Het pakket bestaat uit zenon Analyzer, zenon Supervisor, zenon Operator en zenon Logica. Met zenon Analyzer worden met behulp van beschikbare sjablonen, op basis van gegevens uit IT en automatisering, op maat gemaakte rapporten gegenereerd bijvoorbeeld voor uitgaven, stilstandstijden en productiviteitcijfers. Als een onafhankelijk SCADA systeem maakt zenon Supervisor uitgebreide procesbesturing en behandeling van redundante systemen mogelijk, zelfs in complexe netwerken en met beveiligde externe toegang. Als HMI systeem biedt zenon operatorveilige machinebesturing en eenvoudige, intuïtieve bediening - met inbegrip van Multitouch. Als een geïntegreerd IEC 61131-3 PLC systeem zorgt zenon Logic voor optimale procesbesturing en logische gegevensverwerking. Als platformonafhankelijk pakket voor procesoplossingen biedt de zenon productfamilie een probleemloze integratie in bestaande automatisering- en IT-omgevingen. Wizards en templates helpen niet alleen bij de engineering, maar zorgen ook voor een soepele overgang naar andere systemen. Het principe van “parameters instellen in plaats van programmeren” is een karakteristiek kenmerk van de zenon productfamilie.

In de tweede fase implementeren de projectdeelnemers hun oplossingen in concrete prototypes en refereren naar specifieke user-cases. Hier dient COPADATA’s automatiseringssoftware zenon als basis voor de ontwikkeling van interactieve en motiverende HMI-ondersteuning . ‘Ergonomische mens-machine-interactie is één van onze kerncompetenties. Het project sluit daar perfect bij aan zodat we dit kunnen blijven ontwikkelen. Voor ons speelt de mens in de Smart Factory van industrie 4.0 een belangrijke rol. Met ergonomische soft-

Over Fraunhofer Institute for Labor Economics and Organization (Fraunhofer IAO) Het Fraunhofer IAO concentreert zich op actuele vragen en kwesties rond de werkende persoon. In het bijzonder helpt het instituut bedrijven het potentieel te herkennen van innovatieve organisatievormen, zoals geavanceerde informatie- en communicatietechnologieën. De bundeling van management en technologische mogelijkheden garandeert dat het economisch belang, de belangen van de werknemers en de sociale implicaties met elkaar in balans zijn. In nauwe samenwerking met het Instituut voor arbeid, wetenschap en Technology Management (IAT) bij de Universiteit van Stuttgart combineert Fraunhofer IAO academisch onderzoek, toepassingsgerichte wetenschap en economische ervaring.

de machine gemakkelijk en snel bij de operator te krijgen. Het systeem moet bovendien op de achtergrond belangrijke kwaliteitsborgende taken uitvoeren. Wat hier enerzijds telt is de analyse van de omgeving en hoe didactisch en gebruiksvriendelijk de hulpfuncties zijn. Aan de andere kant moeten motiverende factoren voor de gebruiker worden opgenomen, zodat de bestaande kennis echt snel in het systeem terecht komt.

Van research naar productontwikkeling

Gebaseerd op gebruikersinformatie vanuit HMI’s worden richtlijnen voor het maken van handige en veilige instructies ontwikkeld, met schetsen van de prototypes. ‘zenon zal de integratie van de gegenereerde kennis mogelijk maken, zelfs van higher-level systemen tot aan het algemene kennismanagement van een bedrijf en cloud-toepassingen,’ legt Werr uit. Met het integreren van de onderzoeksresultaten in marktconforme oplossingen wordt op een snelle manier het doel bereikt, iets waar COPA-DATA altijd op gefocust is geweest. In 2014 investeerde de softwarefabrikant ongeveer zeven miljoen Euro in onderzoek en ontwikkeling. ‘Voor ons is COPA-DATA een belangrijk lid van het team. Met de ontwikkelingen van zenon worden oplossingen snel en doeltreffend ingezet voor praktische toepassingen’, zegt Dr. Peissner over de verder te nemen stappen voor het wetenschappelijk project.

‘Omgaan met storingen is cruciaal voor efficiënte productie-installaties.’ ware en zijn knowhow, zal hij in elke productieomgeving het concurrentievoordeel hebben,’ verklaart Phillip Werr, Marketing Manager bij COPA-DATA. In de toekomst zal die door de gebruiker gegenereerde operationele ondersteuning moeten helpen bij het efficiënt oplossen van storingen in geautomatiseerde processen. Het moet een belangrijk hulpmiddel worden om operationele kennis van

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.29

FHI

Produceren bij ups & downs

Po stbu s 36 38 30 AK Leu 6 sd en Tel . 03 3 46 e- mail inf 5 75 07 o@fh i.n l ww w. fh i.n l

De afgelopen decennia zijn er voldoende cycli te zien. Of het nou hectisch is rond een piek of aanpoten is in een dal, er moet geproduceerd worden. De Nederlandse markt voor industriële automatisering is verbonden aan de wereldwijde industrie, waarbij de aandelenmarkt, de olieprijs en de algehele politieke stabiliteit een rol spelen. Tegelijkertijd moet er gewoon geproduceerd worden. Paul Petersen

Door alle decennia heen is dat een mooie vaststelling. Niet alle innovaties kunnen in één keer bij alle bedrijven geïntroduceerd worden: er moet gewoon geproduceerd worden. Niet alle engineers of managers kunnen naar evenementen en beurzen komen: er moet gewoon geproduceerd worden. China is een belangrijke speler in de wereldeconomie, maar er moet wel gewoon geproduceerd worden. Leden van FHI kennen - met diverse partners - hun eigen producties. Vanuit de brancheorganisatie worden verschillende activiteiten georganiseerd. Het belangrijkste doel is om marktpartijen bij elkaar te hebben rond relevante thema’s, waarbij juist interactie tussen leverancier en klant van belang is. De kracht van de bedrijfsketen is bepalend in goede en slechte tijden. Daarom moeten die producties in een continu proces en met focus op kwaliteit uitgevoerd worden.

Process Automation In juni heeft het Flow & Analyse evenement plaats gevonden. De boodschap van Remco Rijsenbrij van Johma was krachtig: MKB’ers in de industrie (zoals Johma) willen graag ontzorgd worden. Zijn vraag was: ‘Waarom kan dat wel met een iPad, maar niet met automatisering in de productie?’. Er moet gewoon geproduceerd worden en daardoor zijn heel veel collega’s van Remco niet op zo’n evenement. Groot-, midden- en kleinbedrijf in de industrie zal intensief en goed moeten samenwerken met de bedrijfsketen, om zoveel mogelijk efficiëntie te bereiken. Het kan ook niet zo zijn dat er onrealistische vragen aan partners worden gesteld. Interactie hoort bij produceren.

Hoe kunt u in één dag meer te weten komen om zodoende een week, een maand of manjaren te besparen? World of Technology & Science

In het voorjaar zijn leveranciers van sensoren op bezoek geweest bij Verbruggen Palletizing Solutions. In het najaar gaat deze groep leden op bezoek bij METAL Machinebouwers. Beide machinebouwers denken intensief mee met hun klanten, om door innovaties nieuwe kansen aan de markten van hun klanten te bieden. Dergelijke bedrijven willen graag intensief samenwerken met hun toeleveranciers en hebben daarom ook de groep FHI-leden uitgenodigd. In december zullen vijftien leveranciers zich aanbieden aan de gehele Benelux markt van machinebouwers en OEM’ers met kennisoverdracht over technologie en applicaties. De lezingen (zie www.machinebouwevent.nl) bieden een weelde aan kennis om beter, sneller, goedkoper en effectiever te produceren. Tijdens de beurs World of Technology & Science 2016 (zie www.wots.nl) wordt juist weer aandacht gegeven aan machineveiligheid, robotica en industrie 4.0 met concrete demonstraties en seminars. De engineer, manager of medewerker die gewoon goed wil produceren zou hier ook juist tijd voor vrij moeten maken.

Dan is het toch wel fijn te constateren dat de wereld van technologie en wetenschap niet stilstaat. De techniek gaat door en is een sterke basis voor oplossingen waar de maatschappij om vraagt. In het najaar van 2015 zijn zowel toeleveranciers als eindgebruikers in de industrie betrokken bij diverse activiteiten op en rond World of Technology & Science 2016. De focus zal op de praktijk liggen met demonstraties van individuele bedrijven. Hoe kan technologie benut worden om de voordelen te verkrijgen? Hoe sluiten de mogelijkheden van het ene bedrijf aan op het andere bedrijf? Kortom: hoe kunt u in één dag meer te weten komen om zodoende een week, een maand of manjaren te besparen? Als het niet om efficiëntie gaat, kan juist effectiviteit benadrukt worden. Er wordt aandacht besteed aan instrumentatie, analyseapparatuur, energieverbruik, machineveiligheid en de hot items als robotica, cyber security en industrie 4.0. Dit betoog is voor alle lezers van PMA | Automatie, maar ik hoop dat de personen die normaal gesproken niet naar beurzen of evenementen komen dit als een eye-opener zien. Interactie met vakbroeders, leveranciers en andere partijen in de bedrijfsketen biedt extra toegevoegde waarde in de ups en downs van een economie. Dat is dus altijd.

30.

F HI ge nie t e xc lu s ie v e g a s t v r i jhe id in A u t o m at ie | P MA . De v e r a n t w o o r din g v o o r de ge p ubl i c e e r de kopi j o p de z e pa gin a l i g t b i j F HI.

Factory Automation

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

Setting Standards

De nieuwe generatie contactvrije flowmeters voor gassen en vloeistoffen  Toepasbaar op vrijwel elke flow applikatie  Geen drukval in de leiding dus u bespaart op energiekosten  Geen shutdown meer, het proces wordt niet onderbroken

www.yokogawa.com/100th info@nl.yokogawa.com

100th-ad-86x252.indd 1

 Geen signaal verloop dus geen kosten voor calibratie  Breed meet bereik van 0 m/s tot 35 m/s Flexim Instruments Benelux BV Tel.: +31(0)10 24 92 333 www.flexim.com benelux@flexim.com 13234e

We proudly celebrate a century of service, innovation and solutions. We are grateful to our loyal customers, who have made us who we are today. We would like to express our sincere gratitude for your continued support. With knowledge and experience cultivated across a century, we foresee a bright and sustainable future. Tomorrow’s in sight.

13416

17/09/15 12:46

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

.31

Wat heb jij vandaag in je garage gemaakt? Over robots, de makers movement, single board computers en 3dp meest op een bonte verzameling leeggehaalde garages en hobbyschuurtjes, waar ook bedrijven hun ogen goed de kost geven. De gebroeders Wright waren immers ook gewoon fietsenmakers toen zij het eerste vliegtuig uitvonden. En door de enorme hoeveelheid uitvindkracht binnen de makers community moeten er wel de nodige pareltjes tussen zitten. Het grote verhaal van de makersbeweging zit hem echter in het verdienmodel. Nu nog ga je naar je werk om iets te maken wat je zelf niet per se nodig hebt, voor iemand die je niet kent. Maar goed. Je krijgt er geld voor en het stelt je in staat te kopen wat je wel wilt hebben. Hiervoor moesten helaas gigantische containerschepen met grondstoffen en producten de wereld over. Het is wat omslachtig, maar door het grote volume kan het. De verwachting van vele experts is dat dit snel gaat veranderen. Geen gesleep meer met fysieke producten, maar je stuurt alle benodigde informatie in de vorm van een 3D-bestand. Het maken doe je vervolgens thuis. Met een 3D-printer bijvoorbeeld. En ben je zelf een beetje handig? Dan ontwerp je natuurlijk je eigen spullen. Onderzoeken laten namelijk zien dat mensen meer waarde hechten aan een IKEA-kastje dan aan een kant en klare. Die hebben ze niet zelf in elkaar gezet. Dingen zelf maken is

Wat hebben een Arduino, Raspberry Pi, Design Spark Mechanical en een MakerBot printer gemeen? Ja, je kunt ze inderdaad allemaal bij RS Components bestellen. Maar de echte kracht zit hem er natuurlijk in hoe snel je met deze populaire tools tot een werkend robotresultaat kunt komen. Een groot aantal gebruikers ging reeds voor en in een ware makersrevolutie neemt dit aantal hand over hand toe. Ben jij klaar voor de grote makersgolf die de manier waarop wij tegen produceren aankijken helemaal op zijn kop kan zetten? Liam van Koert

et was een de oprichters van de Amerikaanse MIT spin-off iRobot - de fabrikant van de eerste robotstofzuiger - die het onlangs nog eens mooi verwoordde in een zaaltje in Boston: ‘We zitten momenteel midden in een echte hardwarerevolutie. Moet je eens kijken wat je al allemaal kunt knutselen met platformen als een Arduino of Raspberry Pi gecombineerd met een 3D-printer? Met deze zeer betaalbare hardware en open source-software kunnen kleine clubjes engineers snel hele grootse dingen doen. Helemaal als hierbij crowdfunding als katalysator wordt ingezet. Dit boost niet alleen de financiering, maar zorgt ook voor een hele grote en snelle betrokkenheid en terugkoppeling van klanten.’ Getekend Scott Miller, inmiddels de baas van Dragon Innovation. Zelf heeft hij aardig wat leergeld moeten betalen. Zijn Roomba bestaat nog wel maar de ontwikkeling was uiteindelijk duur. Twintig miljoen werd er in een klassiek R&Dproces geïnvesteerd. En tegen de tijd dat de eerste iRobot de fabrieksvloer verliet, waren er al (te) veel kapers op de kust.

Makers Movement Nog steeds in Amerika. Dit keer in San Mateo, California. Elk jaar komen hier duizenden mensen bij elkaar die het leuk vinden om dingen te maken en hun bouwsels aan elkaar te laten zien. De Maker Faire lijkt dan ook nog wel het

32.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

‘Ben jij klaar voor de grote makersgolf die de manier waarop wij tegen produceren aankijken helemaal op zijn kop kan zetten?’

Arduino Het Arduino platform is een van de populairdere garageproducten die via RS Components te verkrijgen zijn. Net voor de zomer kwamen er twee bijzondere versies uit: het Arduino Zero Pro-board en de Arduino Yun Mini. Eerstgenoemde is bedoeld voor embedded engineers, hackers en studenten die slimme dingen willen knutselen voor Internetof-Things-apparaten (IoT), maar ook geschikt voor draagbare technologie, hightechautomatisering en robots. De Arduino Zero Pro wordt aangestuurd door de energiezuinige Atmel SAM D21microcontroller met een 32-bits ARM Cor tex® M0+-kern. Een belangrijke functie van het board is de Embedded Debugger (EDBG) van Atmel, een volledige debug-interface die geen extra hardware vereist en die het debuggen van software aanzienlijk eenvoudiger maakt. De EDBG biedt ook ondersteuning voor een virtuele COM-poort die kan worden gebruikt voor het programmeren van apparaten en voor traditionele Arduino-bootloaderfuncties. Het board is compatibel met 3,3 Vshields die aansluiten op de Arduino R3-lay-out. Ook is er volledige ondersteuning aanwezig voor de Arduinoprogrammeer taal, via een op maat gemaakte sof twarebibliotheek die is geïntegreerd in de Arduino-ont wikkelomgeving. De belangrijkste hardwarespecif icaties van de Zero Pro: ATSAMD21G18-MCU met een snelheid

van 48MHz, verpakt in een 48-pins LQFP, 3,3 V stroom, 256kB flashgeheugen, 32kB SRAM en EEPROM tot 16kB via emulatie. Input/output-opties zijn onder meer 14 digitale I/O-pins met 12 PWM-kanalen en UART, zes 12-bits ADC-inputkanalen en een 10-bits DACuitvoer. De andere noviteit, de Arduino Yun Mini, is in feite een redesign van het wifi-microcontrollerboard Arduino Yun. Hij is opnieuw vormgegeven voor gebruik in combinatie met een breadboard, zodat prototyping eenvoudiger wordt. Hij is met een prinplaatafmeting van 71,1 x 22,9 mm en een gewicht van 16 gram bijna de helft kleiner en lichter dan zijn voorganger. Dat maakt hem ideaal voor bijvoorbeeld huisautomatisering, waar kleinere apparaten in

kleine behuizingen kunnen zorgen voor meer flexibiliteit. De Yun Mini is uitgerust met een ATmega32u4-microcontroller en het Qualcomm Atheros AR9331-system-on-chip met een MIPS 24K-CPU, die draait op maximaal 400 MHz en ondersteuning biedt voor Linino, een Linuxdistributie op basis van OpenWRT. Een bridge-library maakt communicatie tussen de twee processoren mogelijk, zodat Arduino-programma’s shellscripts kunnen uitvoeren, met netwerkinterfaces kunnen communiceren en informatie kunnen ontvangen van de AR9331-processor. Het board heeft ingebouwde wifi (IEEE 802.11b/g/n tot maximaal 150 Mbps) en biedt ondersteuning voor 20 verschillende input-/outputpins, waar van er zeven als PWM-output kunnen worden gebruikt en 12 als analoge input. Daarnaast beschikt hij onder meer over een kristaloscillator van 16 MHz, een microusb-connector, een ICSP-header, twee resetknoppen en een gebruikersknop. Net als bij de Arduino Leonardo is de ATmega32u4 controller uitgerust met usb-communicatie. Hierdoor is er geen secundaire processor meer nodig, zodat de Yun Mini op een aangesloten computer kan verschijnen als muis en toetsenbord, of als een virtuele (CDC) een 10/100 Mbps-ethernetpoort, een usb-connector type A met een usb 2.0hub voor mini-sd of een usb-poort type A met 4GB geïntegreerd flashgeheugen. Voeding gaat via micro-usb of via de Vin-pin (5V DC). De Yun Mini kan worden geprogrammeerd met Arduinosoftware die te downloaden is op arduino.org/downloads of met het Linino IO op www.linino.org.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.33

leuk. En met de productiemiddelen die vandaag de dag ter beschikking staan, sta je er soms versteld van wat er al niet uit je handen kan komen.

Terug naar de roots Een partij die er vroeg bij was om makers van de juiste spullen te voorzien is RS Components. Het van origine Britse bedrijf startte in 1937 - in jawel, een garage - met de verkoop van reserveonderdelen voor radioknutselaars. De klantenkring van toen nog Radiospares, bestond uit hobbyisten met een hart voor techniek, die het leuk vonden om zelf dingen te maken. Later groeide RS uit tot een hofleverancier van tal van componenten voor de industrie. Connectoren, lasers, leds, batterijen, PLC’s, PCB’s, pennen of vuilniszakken, je kunt het allemaal op één plek online bestellen. Toch is RS haar achterban nooit verloren en lijkt de geschiedenis zich nu te herhalen. Wie niet goed is in het ont werpen van zijn eigen printplaten kan er sinds enkele jaren ook de populaire Arduino en Raspberry Pi platformen kopen. Super veelzijdig, compact en gewoon via Linux te programmeren om er in je garage een mediacenter voor je TV van te maken, de assen van een zelfbedachte robot mee aan te sturen, of een doseersysteem voor kattenvoer mee te maken. Handig voor als je een weekendje weg moet. De actuatoren? Ook die bestel je met één druk op de knop. En de behuizing of robotgrijper, die teken je natuurlijk zelf met de gratis CAD-software DesignSpark Mechanical. Rest alleen nog je ontwerp uit te printen met je eigen 3D-printer, die je - hoe kan het ook anders - net als het materiaal ook via de website kunt aanschaffen.

Een eigen garage Bovenstaande schets lijkt wellicht een simpele voorstelling van zaken. Leuk voor de hobbyist, maar te licht bevonden voor het serieuzere industriële werk. Toch zijn er genoeg bedrijven die enthousiast zijn over de mogelijkheden van een laagdrempelig duo als de Arduino met een bureauprinter. Ze passen prima in een eigen proeftuin, waar medewerkers of studenten out of the box met productontwikkeling aan de gang kunnen. Het sluit bovendien prima aan bij een boodschap van FME voorzitster Ineke Dezentjé die tijdens een interview over de Smart Industry Agenda - een robot en 3dp-onderwerp bij uitstek - zich ook enige woorden over de makers movement liet ontvallen. Haar advies voor het mkb? Kom uit je comfortzone en bouw je eigen garage waar je jezelf opnieuw kunt uitvinden. De wereld verandert razendsnel. Verdienmodellen gaan op zijn kop en het zijn niet de slimsten, maar degenen met het grootste aanpassingsvermogen die overleven. Werk samen, wees niet bang en doe het vooral snel.

34.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

Raspberry Pi Ook de Raspberry Pi is een zeer veelzijdig programmeerbare printplaat met diverse in- en uitgangen, die in geen enkele garage mag ontbreken. Een singleboardcomputer die is gebaseerd op een ARM-processor waarop diverse besturingssystemen kunnen draaien (Linux, Android, Chrome OS, Firefox OS) en voor een klein prijsje te koop is. Het is een ontwikkeling van de Universiteit van Cambridge die aanvankelijk in kleine aantallen zou worden geproduceerd (10.000) en was bedoeld voor educatieve doeleinden. De populariteit was vanaf het allereerste begin echter zo groot dat toen de verkopen in februari 2012 startten, de servers van RS niet op 2.000.000 aanvragen hadden gerekend. Na model A, Model B, model A+ (hier links afgebeeld) en model B+ hebben we sinds februari van dit jaar van doen met de Ra spber r y Pi 2 Mo del B die uitgerust is met de Broadcom BCM2836 System on Chip. Deze SoC bevat vier ARM Cortex-A7 cores en werkt op 900 MHz, daarnaast is 1 GB LPDDR2 SDRAM van Micron op het bordje gesoldeerd. De fabrikant - de Raspberry Foundation - geeft aan dat de processor zes keer zoveel rekenkracht biedt terwijl het werkgeheugen een verdubbeling kent. Verder zorgt de ARMv7-processor voor de mogelijkheid tot het werken met Microsoft Windows 10 en GNU/Linux distributies waaronder Snappy Ubuntu Core. De Raspberry Pi 2 Model B heeft een identieke form-factor ten opzichte van Model B+, ook de aansluitingen zitten op dezelfde plekken en heeft het bordje voldoende aan 5V via een micro-usb-adapter. Ook kwam de Raspberry onlangs met een eigen 7” touchscreen (800 x 480). Nu kon je altijd al wel een scherm aansluiten, maar dit zelfontwikkelde scherm is speciaal voor de Raspberry Pi geoptimaliseerd en de drivers worden vanaf de volgende versie van het Raspbian-besturingssysRaspberry Pi 2 Model B uitgerust met de Broadteem (een variant op Linux) autocom BCM2836 System on Chip matisch meegeleverd.

3D-printers Sinds begin dit jaar kunnen via RS Components drie MakerBot printers en één scanner van dezelfde makelij besteld worden. Het betreft de alweer vijfde generatie van de MakerBot Replicator, de MakerBot Replicator Mini en de MakerBot Replicator Z18. Eerstgenoemde is een 3D-printer voor op het bureau. Hij heeft een lage resolutie van 100 micron (0,1 mm) en het relatief grote bouwvolume van 252 x 199 x 150 mm. Ook beschikt hij over een ingebouwde camera, ingebouwde diagnostiek, een automatische uitlijning van de bouwplaat en een snel verwisselbare extruder. Verder is de printer uitgerust met usb-, wifi- en ethernetaansluitingen. Uiteraard past ook de MakerBot Replicator Mini op het bureau. Met een bouwgrootte van 100 x 100 x 125 mm is hij iets kleiner en ook de resolutie is lager: 200 micron. Hij heeft geen ethernetaansluiting, maar beschikt wel over wifi en usb. De laatste MakerBot printer is de Replicator Z18. Omdat je er behoorlijk grote producten mee kunt printen (305 x 305 x 457 mm) heeft de printer een ingesloten en verwarmde bouwkamer om vervorming tegen te gaan. Ook de Z18 heeft de “slimme” extruder, de ingebouwde camera, diagnostiek, auto-leveling, wifi, usb en ethernet. De MakerBot Digitizer maakt het MakerBot-aanbod compleet. Met de 3D-scanner scan je producten van maximaal 203 x 203 mm met een nauwkeurigheid van ±2,0 mm en een resolutie van 0,5 mm. De scantijd bedraagt in zo’n geval ongeveer 12 minuten.

DesignSpark Mechanical Eind 2014 lanceerde RS Components een nieuwe versie van DesignSpark Mechanical. Gemaakt door dezelfde mensen die ook SpaceClaim maakten (en als we de CAD geschiedenis induiken nog wel wat andere pakketten) is het een typisch Direct Modelling Tool. Dit betekent dat met slechts vier commando’s (pull, move, fill, combine) en de gebruikelijke functies als knippen, plakken, en ongedaan maken, in zeer korte tijd een 3D-ontwerp gemaakt kan worden. Bij voorkeur een behuizing voor een PCB, aangezien RS de software in eerste instantie bedoeld heeft voor paneelbouwers en elektrotechnici met weinig mechanische ervaring. Maar er staat een niet-elektrotechneut niets in de weg de software voor zijn eigen doeleinden te gebruiken. In versie 2.0 heeft RS op verzoek van een grote gebruikersgroep de interface verbeterd en meer hulpteksten, voorbeelden en tutorials toegevoegd. Ook is de catalogus met 3D-modellen verder uitgebreid en is er een samenwerking met 3D Systems voor het aanbieden van een 3D-printservice. Maar natuurlijk kan er ook prima met de eigen 3D-printer gewerkt worden. Voor de zomervakantie kwam men op - naar eigen zeggen verzoek van veel gebruikers ook nog met twee extra add-ons, waarvoor wel betaald moet worden. De eerste betreft een convertor voor IGES en STEP, zodat uitwisseling met diverse andere CAD systemen mogelijk wordt. De tweede toevoeging betreft een Drawing module. 2D-werktekeningen dus, waarmee DesignSpark Mechanical stiekem best al een aardig compleet CAD-pakket begint te worden. Dit verklaart dan meteen waarom voor de add-ons wel geld gevraagd word. De makers van SpaceClaim vragen geld voor hun eigen software. En te veel via het RS-kanaal weggeven zou hun eigen CAD-verkopen kunnen schaden.

DesignSpark Electrical Wie het mechatronische plaatje compleet wil maken, zal daar natuurlijk ook een elektrische component voor nodig hebben. En met de medewerking van niemand minder dan Schneider Electric is dit dan ook precies de handschoen die RS heeft opgepakt: een soort Eplan light, helemaal gratis. Met Design Spark Electrical kunnen niet alleen snel elektrische schema’s worden gemaakt, ook bedrading en tagnummers worden er intelligent en consistent bijgehouden. Dus wanneer er wijzigingen in schema’s of onderdelen optreden, dan worden deze automatisch door het hele project doorgevoerd. De slimmigheid zit hem hier vooral in de stuklijst (Bill Of Materials) die als verbindend element optreed. RS heeft natuurlijk een aardige bibliotheek met 250.000 elementen. Hiervan is niet alleen prijs en beschikbaarheid bekend, wat gunstig is voor bijvoorbeeld realtime prijsoptimalisatie van een bepaald project, maar ook de 3D-informatie. Deze kan in DesignSpark Mechanical gebruikt worden voor de fysieke uitwerking van een project.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.35

Standaard en normen

Nieuwe versie Coding Guidelines Codeerrichtlijnen voor PLC’s Na 2 jaar ontwikkelwerk heeft PLC/ Open versie 0.99 van de “Coding Guidelines” voor review vrijgegeven. Het is een logisch vervolg op de PLC programmeertalen die al lang geleden in de norm IEC 61131/3 zijn uitgekomen. Rob Hulsebos

Do’s // Count number of elements in error Count:= 0;

// Count number of elements in error Count:= 0;

FOR index:= 1 TO 20 DO IF bError (index) = TRUE THEN // Another element in error Count:= Count + 1; END_IF; END_FOR;

FOR index:= 1 TO 20 DO IF bError (index) = FALSE THEN // Not in error so skip tot next element CONTINUE; END_IF; Count:= Count + 1; END_FOR;

Gestructureerde programmeer talen waren al een forse stap vooruit in de PLC-wereld, maar in grotere projecten met veel programmeurs blijkt dat het nodig is om de teugels wat strakker aan te trekken. Vooral de manier waarop bepaalde constructies worden gebruikt, hoe functies en variabelen genoemd moeten worden, hoe code logisch gestructureerd moet worden, welke constructies gevaarlijk zijn, etc. En dan zijn er nog manieren om programma’s erg compact of cryptisch op te schrijven, maar niet meer te volgen voor anderen. Het nut van een hogere programmeertaal gaat daarmee verloren. Verder blijkt ook dat nog heel vaak dezelfde soort programmeerfouten gemaakt worden; elke taal heeft zo zijn eigen valkuilen. Het liefst kom je daar niet bij een klant achter. En op al die vlakken kunnen codeerrichtlijnen dus helpen. Het

36.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

Don’ts

gaat hierbij niet om wát er geprogrammeerd moet worden, maar vooral hóe het opgeschreven wordt. Het doel hiervan is dat programmeurs elkaars code makkelijk(er) kunnen begrijpen en eventueel kunnen aanpassen. Dit geldt erg sterk in projecten waar veel mensen aan werken, of in systemen die tientallen jaren operationeel moeten blijven en waar wellicht decennialang steeds anderen de code ook moeten begrijpen om aanpassingen door te kunnen voeren. Maar ook in kleinere projecten helpt het - wie snapt zijn eigen code na een half jaar nog? Een voorbeeld van een codeerrichtlijn. Bron: www.plcopen.org

Veiligheid voor alles Exhibition Offshore Energy 2015 13 & 14 October SAMSON · RINGO VETEC · LEUSCH

‘Er zijn heel veel goede redenen te bedenken om de vrijheid voor programmeurs ietwat te reguleren.’

Amsterdam RAI Standnr. 9.050, Hall 9

Vaak zien we dat de invoering van codeerrichtlijnen felle tegenstand geeft. Veel programmeurs hebben zo in de loop der jaren hun eigen stijl van coderen ontwikkeld, en dat dit dan opeens helemaal anders moet is - begrijpelijk - lastig. Verder is er vaak al heel veel bestaande “legacy” code, die aan geen enkele richtlijn voldoet. Het gebruikelijke pad is dan om de richtlijnen geleidelijk in te voeren, met controles erop via gespecialiseerde - in te kopen - tools, en dan langzaamaan de regels aan te scherpen.

Met de SIL-gecertificeerde regelventielen type 3241 van SAMSON bent u altijd verzekerd van veilige regelapparatuur. Met een hoog gecertificeerd MTB cijfer hoeft u zich over uitval van een SAMSON regelventiel geen zorgen meer te maken. De klepstandstellers van de serie 3730 en 3731 garanderen nóg meer zekerheid. Met het gecertificeerde magneetventiel en het inductieve grenscontact voert u de zogenaamde ‘patial stroke’ testen automatisch uit en documenteert u de resultaten.

Er zijn dus heel veel goede redenen te bedenken om de vrijheid voor programmeurs ietwat te reguleren, met als uiteindelijk doelen kwaliteitsverhoging door minder fouten, betere onderhoudbaarheid, en betere overdraagbaarheid, en mogelijk ook nog betere portabiliteit naar andere merken besturingen. Als alle software in een project in dezelfde stijl geschreven is, wordt het vaak ook nog mogelijk om geautomatiseerd delen van de software om te schrijven. Met speciale tools, die patronen in de code kunnen herkennen, kunnen wijzigingen makkelijker worden doorgevoerd. Grote architecturele wijzigingen, die normaliter met de hand regel-voor-regel moeizaam moeten worden ingetypt - en daarom vaak maar achterwege blijven, kunnen dan binnen korte tijd foutloos geautomatiseerd worden doorgevoerd. PLC/Open heeft het wiel niet opnieuw uitgevonden, er is veel geleend van reeds bekende codeerrichtlijnen uit de automobielindustrie en de luchtvaart, waar dit al heel lang gangbaar is. Voor geïnteresseerden is het document te vinden op www.plcopen.org, opmerkingen kunnen tot 23 oktober worden ingediend. Omdat ook steeds uitgelegd wordt waarom bepaalde constructies worden aanbevolen, is het ook nog eens leerzaam om te lezen voor beginnende programmeurs in IEC61131.

Speel op zeker met SAMSON.

A01039NL

SIL SIL SIL SAMSON REGELTECHNIEK B.V. Signaalrood 10 · 2718 SH Zoetermeer Tel. (0 79) 3 61 05 01 · Fax (0 79) 3 61 59 30 E-Mail: info@samson-regeltechniek.nl Internet: www.samson-regeltechniek.nl SAMSON GROUP · www.samsongroup.net 13336a

Markt & Techniek

Kleine sensor met grote voordelen SICK biedt zijn beproefde ultrasoontechnologie nu ook in een uiterst compacte en robuuste metalen M12-behuizing aan. Dat betekent betrouwbaar detecteren, positioneren of meten ongeacht beperkte inbouwruimte, ongeacht materiaalkleur en ongeacht transparantie, glans en lichtvervuiling. Vuile, stoffige, vochtige of nevelige omgevingen doen de UM12-sensoren niets: ze zijn zo goed als immuun voor invloeden van buitenaf. De ultrasoonsensoren uit de UM12-serie komen uitstekend tot hun recht in verschillende toepassingen. Zoals het detecteren, meten of positioneren van glimmende, transparante of zeer donkere materialen of de niveaucontrole van vloeistoffen en bulkgoederen. Verder zijn ze bijvoorbeeld inzetbaar voor de diametercheck van rollen metaal, papier of plastic folie. Dankzij verschillende uitvoeringen met PNP/NPN schakeluitgangen

of een analoge uitgang biedt de UM12-serie maximale flexibiliteit.

Kerninformatie Betrouwbaar meten, positioneren en detecteren ongeacht materiaalkleur, transparantie, glans en vreemd licht; Zeer korte en robuuste metalen M12-behuizing; Varianten met schakeluitgang PNP/NPN of analoge uitgang; Ongevoelig voor vuil, stof, vocht en mist; Teach-in via kabel (voorkomt onbedoelde aanpassingen van de sensor).

Nieuwe C-Truck koppelingen De nieuwe Camozzi C-Truck koppelingen, Serie 9000, zijn ontworMeer informatie pen om pneumatische remsyswww.camozzi.nl teemleidingen binnen voertuigen te verbinden en zijn TÜV gekeurd. Grote voordelen van deze koppeling zijn het innovatieve ontkoppelingshulpstuk waarmee de leidingen zelfs in de kleinste ruimtes weer los te halen zijn, het lage gewicht en de kleine inbouwmaat. Voorts hebben alle koppelingen een beschermkap die vocht en vuil weghoudt van de kraag. Een versterkte binnenhuls zorgt ervoor dat de afmeting van de slang niet vervormt, hetgeen een stevige en veilige verbinding waarborgt, zelfs bij hoge temperatuurschommelingen (-50 °C tot + 100 °C).

38.

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

De messing body garandeert een hoge bescherming tegen corrosie, terwijl de O-ring en beschermkap zijn gemaakt van oliebestendig rubber. De werkdruk is afhankelijk van de gebruikte slang, met een maximumwaarde van 16 bar.

Markt & Techniek

Nieuwe frequentieomvormer WEG lanceer t de robuuste M W50 0 - f r e q u e n t i e o m v o r m e r met decentraal design dat de inbedrijfstelling, de installatie en het opstarten van de motor vergemakkelijkt. Deze plaatsbesparende, hoogperformance aandrijving kan rechtstreeks en zonder speciale beschermende behuizing op de motor worden gemonteerd of ook op de wand naast de motor. Lange kabels en schakelkasten zijn dus niet meer nodig.

Meer informatie www.weg.net/nl

De solide MW500 met veiligheidsklasse IP66 is bestand tegen een hoge overbelasting van 150% gedurende 60 seconden en dit om de 10 minuten, en kan ook perfect ingezet worden bij temperaturen tot 40 °C (wandinstallatie) en 50 °C (motorinstallatie). In vergelijking met alternatieve technologieën is deze omvormer veel robuuster en staat borg

Splice box voor industriële glasvezel

voor een betrouwbare werking en een lange levensduur. Drie leds op de bovenkant van de omvormer duiden de toestand (klaar, alarm en fout) van de motor aan en voor een eenvoudig en veilig onderhoud kan optioneel ook een werkschakelaar worden gemonteerd.

De omvormer is bedoeld voor de aansturing van asynchrone motoren in het vermogensbereik van 0,75 tot 7,5 kW en is beschikbaar in drie varianten in een reeks van 1,1 tot 7,5 kW voor een netspanning van 380 tot 400 V en in de variant 0,75 tot 1.1 kW voor 200 tot 240 V. De decentrale omvormer steunt op hetzelfde platform als de CFW500-frequentieomvormers van WEG en is in staat eenvoudige plug&play addon componenten te detecteren/activeren en garandeert een maximale flexibiliteit; digitale inputs, outputs en communicatieprotocollen zoals CANopen, DeviceNet en ProfibusDP zijn als uitbreidingsmodules beschikbaar. Met behulp van een mobiele geheugenkaart kunnen procesgegevens bovendien gemakkelijk worden overgezet van het ene toestel naar het andere.

nectoren (ST, SC of E2000) of met 3 LC Quattro connectoren. Voor het splicen kunnen het frontpaneel en de splice cassette met de 2m lange pigtails uit de behuizing worden genomen. Om infrastructuren zoals ring- of bustechnologie te realiseren, is er de optie met doorvoer voor twee kabels. De kunststofbehuizing (106 x 89 x 106mm) met IP20 beschermingsfactor is geschikt voor DIN-rail montage. Tijdens de beurs Elektrotechniek in de Jaarbeurs in Utrecht zijn deze splice boxen te zien op de stand van BESD Benelux, hal 8, stand F029.

eks-Engel heeft haar programma van splice boxen uitgebreid met de FIMP-REG: industriële glasvezel splice box voor in schakelkasten. Deze Fiber Industrial Mini Patch is een compacte splice box voor het afmonteren van 12 Multimode of Singlemode glasvezels en geschikt voor DIN-rail montage in een schakelkast naar DINnorm 43880. Snelle installatie is mogelijk doordat de splicekam, koppelingen, pigtails, kabeltrekontlasting en kabelwartel geïntegreerd zijn in het ontwerp van de kunststofbehuizing. Meer informatie www.besd.nl De splice box is leverbaar in verschillende uitvoeringen met 3 Duplex con-

Productie en machine automatisering PMA 09/2015

.39

Markt & Techniek

CommScope ‘doet’ Stade de France Na de Amsterdam ArenA heeft nu ook het Stade de France gekozen voor CommS cope. Het nationale stadion van Frankrijk geeft haar communicatienetwerkinfrastructuur een forse upgrade en heeft CommScope geselecteerd als de officiële leverancier van de telecommunicatie- en IT-netwerken. Door de upgrade van haar netwerkinfrastructuur wil het stadion fans tijdens sportevenementen en concerten meer bandbreedte kunnen bieden. Daarnaast ondersteunt het nieuwe netwerk activiteiten in het stadion, waaronder interactieve diensten die worden aangeboden via de eigen wifi- en IPTV-netwerken. De nieuwe netwerkinfrastructuur

Meer informatie www.commscope.com

moet de locatie klaarmaken voor de toekomst, waardoor de organisatie de komende jaren in het stadion nieuwe diensten kan aanbieden zonder hiervoor opnieuw upgrades te hoeven uitvoeren. Als onderdeel van de deal levert CommScope ongeveer 70 kilometer SYSTIMA X LazrSPEED multimode glasvezelbekabeling. Met deze bekabeling worden bijna 1.000 wifi-access points met hoge bandbreedte en 400 IP-televisies in het stadion aangesloten. CommScope levert daarnaast zo’n 44 kilometer GigaSPEED X10D Category 6A bekabeling en zijn intelligente oplossing imVision voor infrastructuurmanagement in het datacenter van Stade

de France. CommScope heeft ook aan andere grote sport- en entertainmentlocaties geavanceerde connectiviteitsoplossingen geleverd zoals de Amsterdam ArenA, het Amerikaanse AT&T Stadium en de Daytona Speedway, maar ook aan de negen stadions die zijn gebruikt tijdens het WK voetbal in 2010. Karim Benslimane, IT-onderzoeker en ontwikkelmanager bij Stade de France vertelt ‘We willen de beste atmosfeer creëren voor de twee miljoen bezoekers die wij ieder jaar welkom heten. Na uitgebreid onderzoek en het bezoeken van andere locaties, zijn we zeer onder de indruk van CommScope’s ervaring en expertise.’

advertentie

Optische HBM, producent van innovatieve meetapparatuur, breidt haar portfolio van optische meettechnologie gestaag uit. Optische meettechnieken worden vooral toegepast bij structural testing en bij de ontwikkeling van lichtgewicht materialen. Na de overname van het Portugese bedrijf Fibersensing in 2014, dat gespecialiseerd is in optische meettechnologie, is de verdere ontwikkeling van deze technologie een van de speerpunten. Het bedrijf moet onder de naam HBM FiberSensing SA uitgroeien tot het wereldwijde expertisecentrum van HBM voor optische toepassingen. Lichtgewicht materialen worden steeds vaker toegepast in het transport, in de bouw, bij mechanical engineering en in de energiesector om een aanzienlijke gewichtsreductie te realiseren. 13338 13042

40.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

Markt & Techniek

Robuuste hogedruktransmitter minder potentiële lekkagepunten dan eerdere ontwerpen, en Steeds meer processen werken met exdat maakt nauwkeurig, betrouwbaar en veilig meten van kleitreem hoge drukken en temperaturen en ne drukverschillen bij hoge druk mogelijk. Bovendien is de dat vereist nauwgezette monitoring van SuperModule hermetisch afgesloten en dat isoleert de drukde toestand van de gebruikte apparasensor en de elektronica van alle ruwe proces- en omgevingstuur om het ontstaan van defecten, veiomstandigheden, zodat de transmitter langdurig optimaal en ligheidsrisico’s en productieverliezen te voorkomen. In industrieën als de oliebetrouwbaar blijft werken, De garantie bedraagt dan ook maar en gaswinning off- en on-shore, en energieliefst 15 jaar. De bestaande instrumentatie voor hogedruktoecentrales, komt druk voor van meer dan 690 bar (10.000 psi) passingen is doorgaans twee of drie keer zo groot en zo zwaar zodat het cruciaal is om instrumentatie te gebruiken die roals gewone meetapparatuur. Met zijn compacte en vlakke ontbuust genoeg is om consistent nauwkeurige metingen te lewerp weegt deze lichtgewicht transmitter tot wel 60 procent minder dan bestaande transmitters; en voor een gemiddeld veren. platform met zo’n 300-500 druktransmitters kunnen olie- en Speciaal voor dergelijke toepassingen levert Emerson de Rogaswinningsbedrijven met de 3051S semount 3051S hogedruktransmitter honderden kilogrammen aan droog gein een volledig gelaste, roestvrijstawicht besparen. Bovendien is er aanvullen uitvoering die bestand is tegen exMeer informatie treem hoge statische drukken tot 1034 lende hardware zoals verdeelstukken www.EmersonProcess.com/ integraal aangebouwd, wat een nog labar (15.000 psi). Het SuperModule™ Rosemount3051SHighPressure ger totaalgewicht en lagere installatieplatform en het uit één vlak uitgevoeren instrumentatiekosten oplevert. de ontwerp zorgen voor 50 procent

meettechnologie bij HBM

LM1

TM1

Optische meettechnologie wordt gekenmerkt door beperkte geometrische afmetingen en een grote stabiliteit, waardoor ze heel geschikt is voor materiaaltests met zeer hoge belasting en een groot aantal belastingcycli. Bijvoorbeeld bij het testen van composieten in windmolens, vliegtuigen, auto’s en vele andere producten waarbij een hoge levensduur met laag gewicht belangrijk is. Anders dan elektrische rekstroken zijn optische sensoren ongevoelig voor invloeden van buitenaf en het beste alternatief voor toepassingen in explosiegevaarlijke omgevingen of omgevingen met sterke elektromagnetische interferentie.

optische meettoepassingen kan leveren. Die meetketen omvat fiberoptische Bragg-sensoren zoals rekstroken, opnemers voor rek, temperatuur en hellingshoek, accelerometers en interogators, die met behulp van een Ethernetinterface over TCP/IP aan elke standard PC gekoppeld kunnen worden. In combinatie met de traditionele resistieve rekstroken kunnen met de data-acquisitiesystemen van HBM en de Catmansoftware ook hybride systemen worden gerealiseerd.

Dankzij deze nieuwe focus is HBM momenteel de enige fabrikant in de wereld die een complete meetketen voor

Meer informatie www.hbm.com

TM9

XM4

RM8

RM9

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

.41

13373a

Nieuws

Ook VIP worden? Bedrijven en journalisten vinden elkaar Stiekem moeten ze er wel om lachen, de leden van de Vereniging IndustriePers. Bernard Bos en Leo de Ridder, ten tijde van oprichting beide journalist, bedachten dat de naam de lading prima dekte en dat de afkorting ook nog een bijzondere status suggereerde, dat bleek iets later een vrolijke bijkomstigheid. Janet Kooren

Ruim 25 jaar later is de VIP een actieve vereniging met journalisten, voorlichters en pr-mensen uit het brede scala van industriële vakbladen, huisorganen, websites, e.d. De leden ontmoeten elkaar regelmatig tijdens bijeenkomsten waarbij wordt ingegaan op de rol van de technische journalistiek, de mogelijkheden voor kennisuitwisseling, het delen van netwerken en andere aspecten waar iedere journalist of pr-medewerker in de praktijk mee te maken heeft. Naast deze inhoudelijke aspecten heeft de VIP ook een belangrijke sociale functie. Daarmee combineert de vereniging collegiale contacten met inhoudelijke voeding.

Compacter en sneller Wie actief is in of betrokken bij technische journalistiek weet als geen ander dat het vakgebied volop in beweging is. Inhoudelijk compacter, sneller en directer zijn daarbij de trefwoorden, met name door het elektronische dataverkeer. Uitbreiding van de vakinhoudelijke kennis, uitwisseling van ervaringen of verbreding van het netwerk en de balans tussen papier en elektronisch komen daarmee onder druk te staan. Toch zijn

www.industriepers.nl

juist deze begrippen van vitaal belang voor de toekomst van de technische journalistiek. De Verenging IndustriePers trekt zich die toekomst al 25 jaar aan en biedt een platform voor kennisopbouw en ervaringsuitwisseling.

Doel Het doel van de VIP is om journalisten en voorlichters een platform te geven om elkaar te ontmoeten en interesse te delen in techniek en industrie. De leden delen en ervaren: vernieuwingen in technologie; industriële veranderingen; trends in de markt; actuele projecten; do’s-and-don’ts. De platformen zijn: workshops; bedrijfsbezoeken; speciale evenementen; pers café’s; sport en techniek; seizoensactiviteiten. Het traditionele pannenkoekendiner in Lage Vuursche bijvoorbeeld, staat bij velen al lang van tevoren in de agenda. Want het blijft een feit: elkaar in een andere setting ontmoeten, maar wel met de gezamenlijke interesse, dat stimuleert een goede verstandhouding. Ben je betrokken bij schriftelijke of elektronische media, vanaf de voedende of de publicerende kant, dan ben je van harte uitgenodigd om eens uitgebreid met de VIP kennis te maken en één van de bijPerscafé op de beurs Elektrotechniek 2015 eenkomsten te bezoeken.

informatie

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 09/2015

.43

PI nieuws

colofon Redactieraad

IO-Link breed gedragen

Deze maand hebben we internationaal het 100ste lid mogen verwelkomen in de IO-Link community. Voor de eindgebruiker betekent dit nog meer leveranciers die IO-Link toepassen. De veldbus onafhankelijke standaard IO-Link is de ideale oplossing om producten wereldwijd aan te sluiten op verschillende systemen en controllers. De krachtige point-to-point communicatie is gebaseerd op de gerenommeerde 3-draads sensor en actuator aansluittechniek zonder aanvullende vereisten voor kabelmateriaal. De voordelen van IO-Link zijn: vereenvoudigde installatie, geautomatiseerde parameterconfiguratie en uitgebreide diagnostiek.

Save the date: Industrial Ethernet 2016 Het eerste overleg voor de editie van 2016 heeft plaatsgevonden en de betrokken partijen hebben er zin in! Gezamenlijk met de leden van FHI en PI Nederland zullen we een mooi programma voorbereiden. Binnen de verenigingen gaan steeds meer partijen samenwerken om u te voorzien van de nodige kennis. Zet 17 maart 2016 vast in uw agenda voor een bezoek aan Industrial Ethernet 2016 in de Kuip in Rotterdam.

Hoofdredactie

Willem van der Bijl

Hoofdredactie

Liam van Koert

Naast dat de vereniging kennissessies organiseert, hebben wij een wereldwijd netwerk van bedrijven die een speciale invulling geven als Competence Center, 51 PICC’s in 25 landen. Wat kunnen zij voor u betekenen? Mocht u een probleem hebben met het gebruik van industriële communicatie dan kunnen zij u helpen, telefonisch en op locatie! In Nederland zijn dit: ATS Applied Tech Systems en PROCENTEC, in België is dit ACRO.

De deelname van de redactieraadleden aan het redactieraadteam is uitsluitend op persoonlijke titel.

Uitgave uitgever

jaco otto

Automatie BV Bezoekadres: Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postadres: Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: 033 456 70 50 E-mail: info@automatie-pma.com Internet: www.automatie-pma.com

Uitgever Jaco Otto (Automatie BV), j.otto@aprmediagroep.nl Sales

Erik de Jong

Advertenties Erik de Jong (Advercom), edejong@advercom.nl

Vormgeving APR Media Groep BV, studio@aprmediagroep.nl redactie

Problemen met Industriële communicatie?

Ing. Peter van den Berg, Ing. Lambert van Beukering, Ing. Ton Bol, Ing. Bernard Bos, Ing. Willem van der Bijl, Ing. Frits Boddeman, André Braakman, Ing. Adrian de Bruijn, Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Ing. Peter Korsten, Ing. Tom Kuperij, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim O xenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Karel Walinga, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With.

Bianca scholten

Advertentie- en orderadministratie APR Media Groep BV, orders@aprmediagroep.nl

Abonneeservice Postadres: Postbus 2238, 5600 CE Eindhoven Telefoon: 088 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl redactie

lambert van beukering

redactie

rob hulsebos

Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en w orden jaarlijks automatisch verlengd. Opzegg ingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

€ 79,- per jaar (excl. btw) € 140,- per jaar € 35,- 6 maanden € 10,-

Overname artikelen Informeer bij de uitgever. redactie

harold van den hauten

Agenda PI Nederland

Agenda PI Belgium

12/11/2015 PROFIdag Evoluon Eindhoven

27/10/2015 PROFIdag Technologiecampus Diepenbeek

redactie

Karel Walinga

14/1/2016 Algemene Leden Vergadering 17/3/2016 Industrial Ethernet 2016

44.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 09/2015

redactie

Nick de With

Aansprakelijkheid Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Automatie BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. Automatie BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de uitgever van Automatie BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

13121a

DETECTING PRESSURE PEAKS MADE EASY Manometer LEO 5 with Peak and Record function

Pressure peaks with 5 kHz sampling frequency Records pressure, pressure peaks & temperature Rugged waterproof stainless steel housing Easy operation via touch keys USB- and Bluetooth-interface

Meettechniek B.V.

KELLER Meettechniek B.V.