Automatie | PMA 4-2017 by APR Media

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 61S T E J A A RG A NG 2017

Industry 4.0 Aandrijving in het tijdperk van IIoT Vision via Coax

Flow Bench Fl De nieuwe standaard in Crossflow-techniek: Maximale productbescherming Maatwerkoplossing Vervaardigd uit hoogwaardig RVS Standaard uitvoerbaar met H13, H14 of U15 filter

Volledig in RVS Hoogst mogelijke efficiency Volledig digitale besturing Optioneel kan het hoogwaardige PURIMA ultrasone reinigingssysteem geïntegreerd worden in het RVS-werkblad

laminair downflow techniek biedt optimale persoonsbescherming Geen belemmeringen, maximale bewegingsvrijheid Perfecte monitoring van de procesparameters Volledig gedocumenteerd: QP, QMP, DQ, FAT, SAT, IQ & OQ

denios: 360° Veiligheid Werken met gevaarlijke stoffen vergt bijzondere voorzieningen in verband met de veiligheid voor de opperators en het product. Met VARIO-Flow technieken waarborgt DENIOS de luchtkwaliteit in ‘High-Care gebieden’ en bij ‘High-Risk activiteiten’.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

Al ruim 30 jaar ontwikkelt en produceert DENIOS bedrijfsmiddelen waarmee u verantwoord veilig kunt werken met gevaarlijke stoffen. Speciaal voor de foodindustrie ontworpen systemen voldoen aan de FDA- en GMP-eisen. Profiteer van onze ervaring en expertise en bel voor een vrijblijvende afspraak. Ga voor meer informatie naar: www.denios.com of bel ons: 0172 - 50 64 66 03 312 00 87 13677c

INHOUD REDACTIONEEL & AGENDA

Verrassingssmaak

COAXPRESS VOOR PRINTPLAATINSPECTIE, S EMICONDUCTOR EN HIGH-END TOEPASSINGEN

Vision via coax wint terrein PAGINA 02 FESTO

WERKZAAMHEDEN VEILIGER EN EFFICIËNTER

PROFINIEUWS

“Recirculation booth” beschermt onderzoekers

Integratie TSN in PROFINET

Identificatie, RFID en gegevens behandeling in Hart van Holland

INDUSTRY 4.0 IN DE PROCESINDUSTRIE

RUIMTE VOOR NIEUWE BUSINESSMODELLEN

Aandrijvingen in het tijdperk van IIoT

Industriële digitalisering niet meer te stoppen

PAGINA 14 IFM

IO-Link in de lift

PAGINA 29 KROHNE

CYBERKRONIEK

VAKBEURZEN

Blokkeren van de usb

Hannover Messe 2017

PAGINA 33 KLAY INSTRUMENTS

PAGINA 38 LEUZE ELECTRONICS TURCK

MARKT & TECHNIEK

Slim zijn met Lifecycle Management

Frequentie sturingen voor motoren met beperkt vermogen

PAGINA 46 VSE INDUSTRIAL AUTOMATION PANASONIC ELECTRIC PAGINA 48 ENDRESS+HAUSER IMI PRECISION ENGINEERING PAGINA 49 STC

16 IFM KIEST VOOR EEN DATASCHEIDING AAN DE BRON EN EEN EIGEN CLOUDOMGEVING

FHI

MARKT & TECHNIEK

PAGINA 43 SIERRA

Productie Proces Automatisering PPA17

40 BEURZEN

Biobased Industrie

42 COLOFON

VERBINDING

Cloud crash

OMSLAG 2 DENIOS OMSLAG 3 PROLEIT OMSLAG 4 KELLER MEETTECHNIEK

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 04/2017

U wilt maximale ﬂexibiliteit. U zoekt intelligente en intuïtieve oplossingen. Wij zorgen voor de revolutie in de Pneumatiek.

Het aftellen is begonnen… Beleef zelf de revolutie die onze wereldprimeur – Festo Motion Terminal – veroorzaakt. Registreer u alvast als bezoeker aan onze stand op de Hannover Messe. Bovendien ontvangt u dan van ons een exclusieve preview! www.festo.com/motion-terminal

24 –28 april 2017 Hal 15, Stand D11

13692

REDACTIONEEL

AGENDA Liam van Koert LIAM@THETEXTFACTORY.EU

SEPTEMBER 11 - 15 DRINKTEC Messe, München 19 - 21 TIV Evenementenhal, Hardenberg

Verrassingssmaak

r was eens een snoepjesfabriek die lolly’s maakte. Dum Dums noemde ze ze en de kleurrijke lekkernijen werden een grote hit. Eerst in Ohio en omstreken (we hebben het dan over het jaar 1924) en later over de hele wereld. In 1953 werd Dum Dums door een andere snoepjesfabriek - die toevallig ook in Ohio zat - gekocht en toen dat bedrijf haar 100-jarige bestaan wilde vieren, kregen ze een goed idee. Dum Dums kregen er twee smaken bij: pink lemonade en cherry cola. Ook kwamen er Dum Dums die op hun wrapper een groot vraagteken hadden staan. Dit waren de zogenoemde ‘mystery flavours’. Hoe die lolly’s precies smaakten? Dat wisten zelfs de makers van Dum Dums niet. De verrassingssmaak ontstond namelijk tijdens de overgang van de ene naar de andere smaak. Kijk, dat was nog eens slimme marketing. Want in plaats van tussen de batches de hele tijd alles te moeten schoonmaken om een constante kwaliteit te garanderen, gebruikten ze de overgang van de ene naar de andere smaak voor een nieuw product. Het bleek wederom een grote hit. Niet alleen vonden lollyliefhebbers het super spannend niet precies te weten welke smaak ze onder het vraagteken zouden aantreffen, ook de productie liep een stuk gestroomlijnder. Tijdens het me af vragen wat voor verrassingssmaken innovatieve voedselmakers nog meer zouden kunnen bedenken, schoot me een anekdote over yoghurt te binnen. Hier ging het dan niet zozeer om het mengen van yoghurtsmaken, maar wel om het voorkomen van kostbare schoonmaakacties. Tijdens het produceren van yoghurt is de temperatuur een belang rijke parameter. De temperatuur meting moet dan ook gegarandeerd goed zijn en wordt redundant uitgevoerd. Een keer met een PTC en een keer met een NTC. Om zeker te weten dat er niet te veel drift optreedt, moeten de sensoren één a twee keer per jaar gekalibreerd worden. Dat betekent sensor eruit, kalibreren, alles doorspoelen en schoonmaken en dan opnieuw opstarten. Niet bepaald ideaal. Maar in een tijd van Industry 4.0, waar sensoren aan de cloud hangen en er in realtime wordt gelogd wat de meetwaarden zijn, kan je sensordrift op basis van én een NTC én een PTC-waarde ook zonder kallibratie uitsluiten. Dat scheelt veel reinigings- en andere stilstandskosten en de nodige goede yoghurt die je niet hoeft weg te spoelen. Mooi toch? Ik vond het in elk geval verrassend en wat mij betreft smaakt het naar meer.

20 - 21 EMPACK RELATIEDAGEN Brabanthallen, Den Bosch 27 - 28 KUNSTSTOFFEN Koningshof, Veldhoven 28 BUSINESS SOFTWARE EVENT Midden Nederland Hallen, Barneveld 28 MAINTENANCE OF AGING ASSETS Delta Hotel, Vlaardingen 29 ABISS Kortrijk Xpo, België

OKTOBER 3-5 EUROPEAN UTILITY WEEK RAI, Amsterdam 4-5 SOLIDS Ahoy Rotterdam

POWERED BIJ INDUSTRYPLANNER.COM

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

Vision via coaxkabel wint gestaag aan terrein CoaXPress voor printplaatinspectie, 足semiconductor en high-end toepassingen

Eind 2009 won Adimec de Vision Award in Stuttgart voor hun CoaXPress vinding. De door de N 足 ederlanders ontwikkelde communicatiestandaard die vision via een coaxkabel mogelijk maakt, viel niet voor niets in de 足prijzen. CoaXPress is snel en voordelig en kan meer dan 100 meter overbruggen. Wat is na ruim 7 jaar later de stand van zaken? Waar komt CoaxPress goed tot zijn recht en wat zijn de plannen voor de nabije 足toekomst? Liam van Koert

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

r zijn heel wat communicatiestandaarden voor vision die elk hun eigen voor- en nadelen hebben. Enkele eigentijdse smaken zijn HS CameraLink, 10GigE en usb 3.0. Dit artikel gaat echter over het relatief jonge en een tikkeltje eigenwijze CoaXPress. Want hoewel het even heeft geduurd lijkt de standaard inmiddels door de meeste cameraleveranciers omarmd.

Wat is CoaXPress? Coaxpress is een seriële communicatiestandaard voor high-speed vision die gebruik maakt van coaxkabel. De huidige versie ondersteunt een downlinksnelheid van 6,25 Gbit per seconde en beschikt over een uplink kanaal van 20,8 Mbit per seconde voor het instellen van camera’s of het versturen van triggers. De camera kan ook een interface voor meerdere camera’s zijn: via die ene coaxkabel is het mogelijk om beeldgegevens en/of metadata van meerdere camera’s te ontsluiten. Mocht een snelheid van 6,25 Gbit per seconde niet genoeg zijn, dan kunnen ook meerdere coaxkabels parallel worden ingezet. Bijkomende voordeel van CoaXPress is bovendien dat er per kabel 13W aan vermogen beschikbaar is om ook veeleisende camera’s van stroom te voorzien. Last but not least: zonder versterkers of andere trukendozen kunnen afstanden van meer dan 100 meter worden overbrugd.

Klein stukje geschiedenis Waar is de wet van Moore eigenlijk niet debet aan? Beginjaren 2000 gaf de exponentiele groei van rekenkracht de visionleveranciers naast kansen, toch ook wel enkele kopzorgen. Want wat doe je met die toenemende

dat dat niet overhoudt. Bovendien waren diverse sectoren die snelheid en lengte vroegen niet de meest “fijngevoelige”. Voor militaire toepassingen bijvoorbeeld is een 26-pins-oplossing niet de meest robuuste. Voor Adimec was het rede om visioncommunicatie eens goed te heroverwegen. Coaxkabel bleek een ideaal rechttoe rechtaan alternatief. Geen 26 pinnetjes, maar één ader met degelijke EMC-afscherming. Bovendien was seriële communicatie de nieuwe norm en was coaxkabel al in allerlei

‘Snelheid is allesbepalend. Voor de machine, de camera en de bus.’ stroom aan beeldgegevens? Helemaal met de opmars van CMOS, zou de toenmalige defacto standaard voor high-speed vision - CameraLink - tegen enkele g renzen aan gaan lopen. Snelheid was toen nog geen direct probleem - 5,44 Gbit/s in “full configuration”, maar dan mochten de kabels niet langer dan 7 meter zijn. Wie weleens kabels door een machine heeft getrokken, weet

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

soorten en maten te krijgen. Extra soepel, halogeenvrij of in een versie voor cleanroomtoepassingen. Dat zou de adaptatie ten goede komen en de kosten aanzienlijk drukken. Dit vonden ook diverse vakgenoten en eindgebruikers. CoaXPress werd tot standaard verheven en won in 2009 de Vision Award tijdens Europa’s grootste visionbeurs.

USB-3 Vision

10 Gige Vision

Camera Link HS

10 GBps

3.125 Gbps

2.9 Gbps

40 GBps

21.825 Gbps

N* speed

(N-cables)

(3G-SDI)

(4 cables)

(CX-4 cable)

N = 1-8

Link Cost

Medium

High

Medium

Medium / High

Low

Complexity at high data-rate

Low

Medium

High

Medium

High

Cabling

Coax

Cat-6 / Cat-6a Cat-7

CX-4

F1/F2

Complex, mass produced

10m direct attach

5m std cables

300m multimode

16m active cables

Single Speed

Max Speed

CoaXPress

HD-SDI

1.25 Gbps

1.45 Gbps

6.25 GBps

(HD-SDI)

N x 6.25 GBps

130 m Max Length

130m / 40 m 100 m

37m / 100m / 100m

15m

Camera Link 3.125 Gbps (F1) 10 Gbps (F2)

5 GBps

Data Integrity

CRC

CRC / Resend

CRC

Real Time Trigger

Yes

No / planned

Yes

Power over Cable

13W / cable

Planned

No / Planned

4.5 W (?)

3D-AOI Tot zover de theorie en accolades. Hoe doet CoaXPress het in de praktijk? Een plek waar CoaXPress veel wordt toegepast is 3D-Automated Inspection - 3D-AOI voor de acroniemenliefhebber. Hier worden meerdere hogesnelheidcamera’s gebruikt om zeer kleine fouten en afwijkingen in printplaten (PCB’s) te detecteren. Denk aan de plaatsing en hoogte van microchips, elektronische componenten, maar ook aan hoe het soldeer is aangebracht (SDI - Solder Paste Inspection). Om optimaal van alle pixels gebruik te maken, is een communicatiestandaard nodig die de grote hoeveelheden data weet te verplaatsen die deze high-end camera’s genereren. Koren op de molen van CoaXPress.

WCoaXPess 2.0 Nog deze lente komt versie 2.0 van CoaXPress uit. De opvolger van CoaXPress 1.1.1 verhoogt de beschikbare bandbreedte naar 10 Gbit/s en 12,5 Gbit/s. G ebruikers kunnen deze verdubbeling natuurlijk a anwenden om snellere camera’s of camera’s met een hogere resolutie toe te passen. Ook kan men ervoor k iezen om minder en flexibelere kabels en/of frame grabbers te gebruiken en zo kosten te besparen. Naar verwachting komen eind 2017 de eerste CXP 2.0 producten op de markt.

De reden van het grote aantal pixels bij dit type applicatie komt enerzijds omdat er met meerdere camera’s gelijktijdig gekeken wordt. Dit kunnen er tot 5 stuks zijn, waarbij verschillende ROI’s (Regions of Interest) worden bekeken en tegelijkertijd worden onderzocht. Bovendien is de controle inline en 100 procent. Elke printplaat en elk chipje wordt bekeken, terwijl de machine op volle snelheid draait. De vergaarde pixelgegevens worden vervolgens aan een framegrabber aangeboden, die ze via een PCI of PCIe bus doorgeeft aan een pc met beeldverwerkingssoftware. De cameraspecificaties zijn anno 2017 eveneens behoorlijk- een resolutie van 12 megapixels bij 180 frames per seconde is zo’n beetje de norm - wat betekent dat de

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

‘Elke printplaat en elk chipje wordt bekeken, terwijl de machine op volle snelheid draait.’

beschikbare bandbreedte dit ook moet zijn, wil men de pixeldata op tijd aan de beeldverwerkings-pc kunnen aanbieden. Hier begint het 3D-AOI-verhaal pas. Een van de grote aanjagers in elektronica is de smartphone-industrie. Wil je als fabrikant meetellen? Dan is één nieuw model per jaar eigenlijk al niet meer genoeg. De cycli worden daarmee almaar korter. Wie de concurrent wil voorblijven met snellere marktintroducties, zal niet alleen zijn telefoon sneller moeten ontwerpen en engineeren. Dit geldt natuurlijk ook voor de productiemiddelen. De productie staat onder een continue druk om goedkoper, efficiënter hogere volumes in een kortere tijd te produceren. En wat voor de productie geldt, geldt natuurlijk ook voor de kwaliteitscontrole. Snelheid is allesbepalend. Voor de machine, de camera en de bus. Gelukkig kan een en ander onder de invloed van Moore’s law ook steeds sneller. Want hoewel de grenzen voor wat betreft transistordichtheid in zicht lijken, verdubbelt de rekenkracht zich nog steeds elke 1,5 tot 2 jaar door nieuwe architecturen. Moore kent echter ook een keerzijde: alles wordt steeds kleiner. Voor een visionsysteem dat die kleinere comp onenten wil bekijken betekent dat, dat het steeds preciezer moet zijn. Preciezer betekent een hogere resolutie en dat betekent weer een hogere pixelkwaliteit en dus meer data. Aangegeven in pixel-depth - voor 3D-AOI is 8 bit de norm - bepaalt de pixelkwaliteit niet alleen hoe klein de dingen zijn waar we naar kunnen kijken, maar ook de betrouwbaarheid van onze waarneming. Of om het nog anders te zeggen: data-integriteit is in toenemende mate een factor voor 3D-AOI. En dan worden ineens ook dingen als ruis door elektromagnetisme (EMC) een issue, helemaal als de kabels langer worden.

Semiconductor: front-end en back-end inspectie Een tweede tak van spor t waar CoaXPress inmid-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

dels vaak wordt toegepast is bij de productie van half geleiders. Grof weg kan deze in twee delen worden opgesplitst: front-end processing en back-end packaging. Tijdens front-end processing worden in het substraat van de wafer middels dotering structuren aangebracht (transistoren, condensatoren) die gezamenlijk het “integrated circuit” vormen. Tijdens het back-end deel wordt het geheel “ingeframed” en “ingepakt”. Omdat kleine fouten in productie tot falen van IC’s kan leiden, wordt elke stap nauwkeurig gecontroleerd. Tijdens het front-end deel betekent dit het middels verschillende technieken kijken naar de wafer zelf. Tijdens het backend deel wordt tijdens de “bump inspection” gekeken of alle bumps er zijn, maar ook naar vormafwijkingen, mogelijke sluiting tussen bumps en natuurlijk of alles met frame en package in orde is. Hierbij wordt met verschillende camera’s tegelijkertijd naar bepaalde ROI’s gekeken, waarbij één camera “het overzicht bewaart” en anderen voor een specifieke hiervoor genoemde taak zijn ingesteld. Ook hier worden alle pixelgegevens aan de framebragger doorgegeven en aan de pc aangeboden ter analyse. De belangrijkste parameters voor succes? Resolutie en pixel depth. In halfgeleiderland praten we dan over 25 megapixels en 12 bits. Dit betekent echter niet dat snelheid geen rol speelt. Bij dit soort getallen gaat 80 frames per seconde niet in de koude kleren zitten en zo hebben we ook bij halfgeleiderinspectie een uitdaging voor wat betreft beschikbare bandbreedte. Grappig genoeg zijn in het geval van halfgeleiders de productie-uitdagingen ook deel van de oplossing. De opmars van CMOS is hiervan een duidelijk voorbeeld. Met een flinke boost vanuit de consumentenelektronica, die steeds sneller krachtigere en kleinere camera’s in zijn telefoon wil, zijn het de almaar krachtiger en kleiner geworden CMOS-sensoren die de productiekwaliteit van de volgende generatie nauwgezet garanderen. En

3D-Automated Inspection

Front-end en back-end inspectie

High-end vision

omdat er steeds preciezer kan worden gekeken, blijven resoluties en de pixelkwaliteit stijgen. Die pixelkwaliteit is bij machinebouwers voor de halfgeleiderindustrie overigens geen te onderschatten grootheid. Zij willen data zo “ruw mogelijk” met zo min mogelijk “vervorming” aan hun algoritmes aanbieden. Het interpreteren van ruwe precieze pixels, daar ligt hun onderscheidende expertise. En dan blijkt naast bandbreedte en meters, die elektromagnetische afscherming van CoaXPress een aangenaam voordeel.

High-end vision En toen bleven er nog tal van toepassingen over waar CoaXPress de uitgelezen kandidaat is om de pixeldata te transporteren. Hoewel arbitraal, noemen we ze voor het gemak maar even high-end toepassingen. High-end

WWW.COAXPRESS.COM WWW.HI-SPEED.VISION

omdat ze bijvoorbeeld zo razendsnel gaan, dat je maar beter niet met de ogen knippert, wil je niks missen. Denk aan de nieuwe camera’s die full frame 540 frames per seconde aanbieden. Je vindt ze in high-speed scanning, procesanalyse, materiaaltesten en uiteenlopende R&Dkunststukjes. In dit domein vindt je ook de camera’s met de echt hoge resoluties: 50 megapixels of meer is geen uitzondering. Hoewel ook andere parameters een toepassing terecht als high-end kunnen classificeren, is de trend sneller betere beslissingen maken op basis van almaar meer nauwkeurige gegevens. In deze categorie vallen high-speed machinevision, slimme verkeers systemen, 3D-robotvision en hyperspectrale analyse. Vaak zijn dergelijke high-end toepassingen specificatiegedreven. Over de lage kosten van een coaxkabel hoor je echter maar weinig-end gebruikers klagen.

INFORMATIE

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

Aandrijvingen in het tijdperk van IIoT

#waaromlezen Data worden deels gebruikt voor procesbesturing. En de rest?

Industry 4.0 in de procesindustrie

Door de modulaire opbouw van zijn pompen en pompsystemen kan KSV een veelheid aan pompvarianten leveren. (foto: KSB)

Als Industry 4.0 of Industrial Internet of Things ter sprake komen, gaat het meestal over het ophalen van data vanuit het veld naar de cloud. Het omgekeerde, data (commandoâ&#x20AC;&#x2122;s) via de cloud naar het veld sturen, kan in principe ook maar daar horen we weinig over. Hoe denken aanbieders van aandrijvingen daarover? We vroegen het aan Samson Regeltechniek en KSB Nederland. Ad Spijkers

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ&#x2039; AUTOMATIE 04/2017

www.ods-metering-systems.nl

Totaalleverancier van Flowmeetsystemen ODS Metering Systems

echnisch is het mogelijk om van huis uit via de cloud op grote afstand re c h t s t re ek s p omp en , regelkleppen, afsluiters en andere apparatuur aan te sturen. Er zijn op de markt mooie oplossingen verkrijgbaar die dat kunnen realiseren. In de praktijk laten eindgebruikers directe toegang tot aandrijvingen op de werkvloer niet onmiddellijk toe. Ze regelen en besturen de processen met een DCS of plc/ Scada-oplossing, die het totale proces overziet. De systemen worden lokaal bediend en bewaakt en/of zijn te benaderen vanaf een centrale wacht, via huurlijnen of VPN via de cloud. Toegang voor diagnose en onderhoud door derden (zoals machinebouwers en leveranciers van kleppen en pompen) wordt nog maar beperkt toegestaan. Er gebeurt wel degelijk het nodige rondom aandrijvingen en activiteiten die samenhangen met Industry 4.0, maar die hebben meer met bewaking en diagnose op afstand dan met procesregeling te maken.

‘Technisch gezien kun je elke pomp van alle mogelijke sensoren voorzien.’

Steeds meer data uit het veld Eindgebruikers en machinebouwers willen steeds meer informatie uit hun machinepark halen om onderhoud gericht te plannen en kosten te besparen, respectievelijk om hun ontwerpen te verbeteren. Het is technisch geen probleem om een aandrijving (pomp, regelklep, afsluiter, cilinder) vol te stoppen met sensoren voor vloeistoftemperatuur, druk van het te verpompen medium, debiet, geleidbaarheid, pH, trillingsniveau, lagertemperatuur, spanning, stroomsterkte, toerental en draaiuren van de motor, luchtdruk voor pneumatische bediening enzovoorts. Maar gebeurt dat ook? Jan Kamps is salesmanager van KSB Nederland: ‘In de praktijk gebruikt een eindgebruiker maar een paar sensoren voor zijn procesregeling, meestal flow, druk en temperatuur. Technisch gezien kun je elke pomp wel van alle mogelijke sensoren voorzien, maar zeker voor kleine pompen wordt dat veel te kostbaar. De sensoren worden al snel duurder dan de pomp. Daarbij komt nog dat al die sensoren de besturing en de operator of onder-

houdsdienst overladen met data waar vervolgens niets mee gebeurt. Niet iedereen weet wat al die data voor de pomp betekenen. De link tussen data en pompkennis is voor veel eindgebruikers lastig.’ De huidige stand der techniek bij regelventielen is, dat ze af fabriek meestal al zijn voorzien van een digitale basis. Zo zijn de regelventielen van Samson doorgaans voorzien van meerdere sensoren en een microprocessor in de slimme klepstandsteller. Soms worden zelfs nog extra externe sensoren geplaatst die bijvoorbeeld de lekkage over de plug/zitting in gesloten klepstand meten. Guido König is Manager Business Innovation bij Samson AG in Frankfurt am Main. ‘In veel bestaande installaties worden deze extra data, respectievelijk de mogelijkheid tot communicatie, vooralsnog niet ingezet voor procesregeling, maar eerder bij de inbedrijfstelling. Dat heeft er vooral mee te maken dat op veel installaties de infrastructuur voor de procesbesturing analoog is. Hier is 4…20 mA nog altijd de meest voorkomende technologie.’

Direct naar het IoT? De connectiviteit is nog niet zover doorgevoerd dat de regelkleppen rechtstreeks op het Internet of Things worden aangesloten. Tegelijkertijd bieden procesbesturingssystemen doorgaans geen open interface waardoor ze met andere systemen zijn geïntegreerd. De benadering van Samson bestaat nu uit een tweede datakanaal, parallel aan en volkomen onafhankelijk van het proces-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

besturingssysteem. Daarvoor kunnen bekende protocollen als HART, Profibus en Foundation Fieldbus worden gebruikt, of technologieën als bluetooth en laagvermogen draadloze Wide Area Networks zoals LoRa. Een aspect dat ook een rol speelt, is beveiliging en het recht op toegang tot die data. Kamps: ‘In de procesindustrie zijn data gevoelige informatie, die iets vertelt over de processen. Delen van data is binnen een bedrijf soms al een probleem, laat staan dat men die data wil delen met OEM’s of bedrijven als KSB. Er zijn in Nederland maar een paar bedrijven waarbij wij op afstand naar de status van de pomp kijken. Er speelt steeds een aantal factoren mee: wat is de bedrijfsfilosofie van de klant, wat willen ze met de informatie? Onwetendheid en onkunde spelen een rol, maar ook het kostenplaatje. Je moet niet alleen investeren in pompen met sensoren, maar ook in extra bekabeling en software.’

Onderhoud Wat gebeurt er dan wél met de data die niet naar de procesbesturing gaan? Veel daarvan wordt gebruikt voor

Door integratie van componenten (bijvoorbeeld pomp, elektromotor en frequentieregelaar met microprocessor) kunnen veel parameters tegelijkertijd in de gaten worden gehouden. (foto: KSB)

‘Delen van data is binnen een bedrijf soms al een probleem, laat staan dat men die data wil delen met externen.’ het optimaliseren van het onderhoud, al staat de echte toepassing nog in de kinderschoenen. Sommige eindgebruikers doen aan preventief of voorspellend onderhoud, veel anderen kijken pas naar een pomp als deze onregelmatig gaat draaien, excessief herrie maakt of stilvalt. Kamps: ‘In veel fabrieken fungeren operators en technici als sensoren. Ze gebruiken hun oren, ogen en handen om te controleren of het proces goed loopt. Als ze geen vreemde geluiden horen, geen machines zien trillen en geen onverwacht hoge temperaturen voelen als ze hun hand op een pomp of motor leggen, loopt het proces zoals het moet verlopen. Eindgebruikers kijken vooral naar het verloop van hun proces. Ze kijken pas naar een

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

pomp wanneer het proces niet goed verloopt. Pompen worden tijdens productiestops vaak preventief onderhouden, maar het is de vraag of het de kosten waard is om het zo te doen. Onze pompen worden berekend op een onderhoudsinterval tussen 20.000 en 40.000 draaiuren en meestal moet je dan alleen de mechanische asafdichtingen en lagers vervangen. Veel pompen draaien dertig jaar zonder problemen.’ König is dat met Kamps eens. ‘Als we naar onderhoud kijken, dan pleegt ruwweg 70% correctief of reactief onderhoud en 20-25% preventief onderhoud. Doelgerichte methoden, zoals conditiebewaking en voorspellend onderhoud, zien we pas bij zo’n 5%. Bedrijven zoe-

ken naar oplossingen waar ze meteen iets mee kunnen doen. Een oplossing moet de grote hoeveelheid data omzetten naar bruikbare informatie en die op een overzichtelijke manier presenteren. De cloud leent zich daar heel goed voor.’ De technische levensduren van regelkleppen lopen sterk uiteen, afhankelijk van de procesomstandigheden. Bij niet-kritische applicaties kan dat tientallen jaren zijn, bij kritische applicaties is dat doorgaans minder. König: ‘Juist dan is duidelijk hoe belangrijk het is dat het totale proces wordt gedigitaliseerd. Als ik al bij het ontwerp en de keuze van bijvoorbeeld een regelklep alle informatie beschikbaar heb, kan ik tijdens de ontwerpfase al de juiste keuze maken, wat van invloed is op de totale levenscyclus van de regelklep.’

Achteraf digitaliseren Nieuwe apparatuur kan gemakkelijk af fabriek van de gewenste sensoren worden voorzien. Maar hoe zit het met montage achteraf, op pompen en regelkleppen die al een tijdje in gebruik zijn? Volgens Kamps is het in principe gemakkelijk achteraf sensoren aan te brengen op pompen en afsluiters. ‘Bij het ontwerp en de configuratie kun je daar al rekening mee houden door bijvoorbeeld gaten voor te boren. Voor veel eindgebruikers is Industry 4.0 nog ver weg. Er worden wel kleine beetjes geïmplementeerd, maar nog lang niet alle facetten zijn of worden ingevoerd. Ook hier speelt het prijskaartje een rol.’ König is daar wat genuanceerder in. ‘Zo’n 80-90% van de bestaande regelkleppen is geschikt voor communicatie. Het naderhand voorzien van sensoren en microprocessoren wordt echter duur en dan nog is het de vraag of een

De regelventielen van Samson zijn doorgaans voorzien van meerdere sensoren en een microprocessor in de slimme klepstandsteller. (foto: Samson)

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

13477f

intelligente verwerking van alle data een beter resultaat oplevert. De exploitant kan ook een oude analoge klep volledig vervangen door een nieuwe smart regelklep, wat evenmin goedkoop is.’ Digitalisering kan overigens verrassende resultaten opleveren. Na het voorzien van moderne communicatietechniek kan bijvoorbeeld blijken dat de regelklep eigenlijk niet goed functioneert. In de oude situatie zorgde het regelsysteem ervoor dat het proces doorging. Pas na de introductie van digitale techniek blijkt hoe ver de klep al versleten is en alsnog moet worden vervangen.

Meer informatie maakt flexibeler In de procesindustrie zien we dat veel bedrijven jarenlang grote hoeveelheden van een en hetzelfde product maken, bijvoorbeeld benzine, zwavelzuur, motorolie, water. In de fijnchemie, voedingsmiddelen- en farmaceutische industrie daarentegen speelt flexibiliteit een grote

Om data uit aandrijvingen te kunnen halen, kunnen bekende protocollen worden gebruikt of draadloze technologieën als bluetooth en laagvermogen draadloze Wide Area Networks zoals LoRa. (foto: Samson)

‘Fabrikanten willen voor veel afzonderlijke patiënten een op hen persoonlijk afgestemd medicijn samenstellen.’

rol. In de laatste sector wordt sterk gedacht in termen van productie-op-maat: het juiste medicijn in de juiste hoeveelheid op het juiste moment naar de juiste persoon. Fabrikanten willen voor veel afzonderlijke patiënten een op hen persoonlijk afgestemd medicijn samenstellen, dat in kleine hoeveelheden wordt gemaakt. Het gaat hier dus over grammen en voor de werkzame stoffen zelfs microgrammen. Maar ook de voedingsmiddelenindustrie experimenteert al in deze richting. Om dat te kunnen, moeten fabrikanten snel kunnen omstellen en daarvoor is veel informatie nodig. De trend naar digitalisering wordt voor een belangrijk deel gepromoot door leveranciers, maar de industrie wil zelf ook

meer informatie uit de processen halen. Digitalisering is hierop het antwoord. Bij Industry 4.0 wordt vaak gedacht dat het alleen maar gaat om kostenreductie. Maar het gaat erom meer informatie te combineren. De productie kan en moet flexibeler en efficiënter worden in termen van energie, grondstoffen en gebruik van de installatie. Industry 4.0 omvat een compleet scala van efficiencyverbetering, ook in termen van reageren op marktvragen. Daarnaast willen bedrijven in de procesindustrie de levertijd verkorten, de leverbetrouwbaarheid verhogen, sneller ombouwen en productie op maat maken. Tevens moeten veiligheid en beveiliging naar een hoger niveau worden gebracht.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

Industriële digitalisering is niet meer te stoppen Ruimte voor nieuwe businessmodellen De digitaliseringstrend verandert de industrie in een rap tempo. Een g emeenschappelijk softwareframework biedt industriële bedrijven de mogelijkheid om flexibeler en efficiënter te werken. Zeljko Simic en Robert-Jan de Leede over de stand van de technologie en de implementatie in de praktijk. Sarah de Preter

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

‘Vandaag kunnen engineers binnen één omgeving zowel plc’s als high-end aandrijvingen programmeren.’

roeger waren industriële omgevingen vaak een lappendeken van stand alone hard- en sof twaretoepassingen. Tegenwoordig verschuiven ze in de richting van één geïntegreerd geheel. De eerste aanzet hiertoe gaven technologieconcerns al tien jaar geleden. ‘Met de industriële softwareplatforms uit die tijd konden we alleen plc’s en HMI-schermen integreren,’ vertelt Zeljko Simic, Team Manager Factory Automation & Proces Automation bij Siemens. ‘Dit was pas de eerste aanzet tot integratie. Toen al hadden we de visie om op termijn één gezamenlijk framework voor zowel engineers als eindgebruikers te ontwikkelen, dat alle automatiserings- en aandrijftaken integreert. Een soort industrieel Office met subpakketten: één look & feel voor de bediening en één programmeertaal voor hard- en software-engineers.’

ringsafdeling. Door te werken met een uniforme engineeringsomgeving wordt dit specialisme ontsloten voor engineers met een andere specialisatie. Op die manier wordt de flexibiliteit verhoogd en kan men beter omgaan met de engineeringscapaciteit.’

Centrale database Met de nieuwste industriële softwareplatforms kunnen bedrijven de keten van engineering via productie tot onderhoud en beheer integreren. Een centrale en

Geïntegreerd engineeren De visie van toen is de realiteit van nu. Vandaag kunnen engineers binnen één omgeving, op basis van één programmeertaal, zowel plc’s als high-end aandrijvingen programmeren. Dit verhoogt de snelheid en efficiëntie in de engineeringsfase en vormt tevens een deel van de oplossing voor de schaarste aan technisch geschoold personeel. Robert-Jan de Leede, Team Manager Motion Control & Control Products bij Siemens: ‘Engineers worden multidisciplinair inzetbaar, wat met name voor machinebouwers interessant is. Op dit moment is bijvoorbeeld motion control een specialisme binnen de enginee-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

‘Digitalisering is de basis voor nieuwe businessmodellen die aansluiten bij de deeleconomie.’

grote hoeveelheden data razendsnel patronen. Ze bieden inzicht in bijvoorbeeld grote energieverbruikers, verstoorders van processen en de uptime van systemen. Daarmee reiken ze objectieve informatie aan om processen bij te sturen.’

Naar de Cloud Simic: ‘Of je nou flexibeler, sneller of veiliger wilt werken: Totally Integrated Automation kan daarbij helpen. De koppeling met cloudgebaseerde systemen biedt een extra dimensie. Hierdoor kan men vanaf iedere locatie machines, applicaties of zelfs complete fabrieken monitoren en bedienen. Daar heb je tegenwoordig helemaal geen zware pc meer voor nodig. Het kan letterlijk via de smartphone of tablet. Op basis hiervan kunnen ook delen van beheer en onderhoud worden uitbesteed aan externe partijen.’ De Leede: ‘Daarnaast legt digitalisering de basis voor nieuwe businessmodellen die aansluiten bij de deeleconomie. Denk aan het verkopen van draaiuren in plaats van machines. De markt staat open voor dergelijke concepten, maar ze worden alleen een succes als je inzicht hebt.’

‘Procesverbetering op basis van data-analyse is waar de markt steeds meer om vraagt.’ gemeenschappelijke database zorgt voor de consistentie en verhoogt de efficiëntie. De hele keten werkt met dezelfde, actuele data, die tevens de basis vormt voor analyse en optimalisatie. ‘Bij een storing willen machinebouwers en hun klanten snel inzichtelijk hebben waarom iets het niet doet,’ omschrijf t De Leede de actuele marktvraag. ‘Deze informatie haal je sneller uit één centrale database dan wanneer je verschillende databases moet door struinen. Beheer en onderhoud wordt hierdoor een stuk efficiënter. En processen kunnen voortdurend verder worden geoptimaliseerd.’

Slimme diagnose Procesverbetering op basis van data-analyse is volgens Simic waar de markt steeds meer om vraagt. Veel bedrijven zijn zoekende en verzamelen data waar ze weinig aan hebben. ‘Je ziet dit ook in de kantooromgeving gebeuren: we mailen ons suf, maar de vraag is of al die informatie relevant is.’ De Leede: ‘Je kan grote hoeveelheden data verzamelen, maar wat doe je met al die gegevens als je niet weet welke data ertoe doet? De uitdaging ligt in het bepalen welke data je nodig hebt om je doel te bereiken. Vervolgens is het de kunst om deze data om te zetten in bruikbare informatie. De tools hiervoor zijn de afgelopen jaren steeds beter geworden. Slimme algoritmen en analyse-applicaties herkennen in

Volgende stap Slimme sensoren in het veld, standaardisatie en open communicatieprotocollen vormen het fundament voor digitalisering. Op het operationele niveau is deze transitie volgens Simic volop gaande. ‘De volgende stap is virtuele commissioning. De technologie om hardwareloos te ontwerpen en met behulp van digital twin modellen virtueel te testen is al beschikbaar. Dit maakt prototypen sneller en goedkoper en verkort de time-to-market. In onder meer de automobielindustrie en de ruimtevaart wordt het al toegepast. Wij verwachten dit de komende jaren in veel meer industrietakken terug te zien.’ Kortom: ook in industriële omgevingen is de digitalisering niet meer te stoppen. Dat dit enige gewenning vraagt, achten Simic en De Leede normaal: ‘De manier van werken is totaal anders dan in de klassieke wereld. Alles wat men vroeger handmatig deed is tegenwoordig geautomatiseerd. We hebben een vergelijkbare ontwikkeling ook bij de smartphone gezien. Bij de introductie ervan waren veel mensen nog terughoudend. Maar wie wil vandaag nog zonder?’

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

“Recirculation booth” beschermt onderzoekers Werkzaamheden veiliger en efficiënter

#waaromlezen Het verschil tussen (de noodzaak voor) een afzuigkap en een “recirculation booth”

Het katalysatorenonderzoek bij chemiebedrijf BASF in De Meern gebeurt sinds kort in een indrukwekkende, in rvs uitgevoerde zeven meter brede “downflow recirculation booth”. Die maakt het mogelijk werkzaamheden met minder omslachtige handelingen, zoals meerdere afzuigpunten, efficiënter uit te voeren. ‘Een duidelijk eisen- en wensenpakket en de vrijheid dat te realiseren zoals ons het beste leek, heeft geleid tot de booth die exact past bij dit onderzoeksteam’, zegt Sander Rüpp van leverancier Denios. Jacques Geluk

K ‘

atalysatoren maken chemische processen energie-efficiënter en selectiever. We produceren ze op ons bedrijventerrein in De Meern, maar om de goede katalysatoren voor de juiste en vooral innovatieve toepassingen te vinden, doen wij voortdurend onderzoek.’ Dr. Rob Gosselink, chemisch onderzoeker en samen met collega dr. Esther Groeneveld projectleider van het onderzoeksteam, geeft aan dat BASF voornamelijk met katalysatoren in poedervorm werkt en dat is gekozen voor het aanschaffen van een “downflow recirculation booth”. ‘Om ervoor te zorgen dat onze medewerkers en de omgeving beschermd zijn tijdens het op grotere schaal uitvoeren van handelingen met deze poeders.’ Gosselink benadrukt dat de operators in het laboratorium en de omgeving altijd beschermd zijn geweest. ‘Op het lab hebben we tafelmodel poederkasten waarin we veilig op kleine schaal kunnen werken. Op grotere schaal hadden we tot nu toe allerlei afzonderlijke afzuigkappen, werkend op het bestaande laboratoriumafzuigsysteem en waren veel aanvullende maatregelen nodig voordat onze medewerkers aan het werk konden. Dat

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

laatste was echt een beperking.’ Nu gaat de afzuiging vrijwel automatisch en dus veel gemakkelijker en sneller, waardoor er meer tijd is voor het onderzoekswerk zelf. ‘Doordat het gaat om vaste deeltjes, mogen we de afgezogen lucht filteren en terugbrengen in de booth, wat ook uit energetisch oogpunt interessant is’, zegt Rob Gosselink. In de booth zijn daarnaast wel afzuigarmen aangebracht die aangesloten zijn op het bestaande laboratoriumafzuigsysteem. De afzuigarmen dienen voor de afvoer van mogelijke (waterige) dampen en gassen die ontstaan bij bepaalde handelingen, zoals het drogen van poeders. ‘Dat wordt dus niet gerecycled’, aldus Denios-verkoopmanager Sander Rüpp. Volgens Groeneveld is goed gekeken naar de beste manier om de booth toekomstbestendig te maken. ‘Niet alleen moesten er voldoende afzuigarmen aanwezig zijn, ook de afmetingen van de booth en de elektravoorzieningen zijn daarbij belangrijk. Innovatieve onderzoeks- en ontwikkelingsprocessen houden immers in dat onderzoekers

in een later stadium wellicht ook met andere apparatuur van andere afmetingen gaan werken.’

Wensen niet standaard

‘Er is geen tocht en lawaai en dat is gezien de verplaatsing van 35.000 m³ lucht per uur heel bijzonder.’

Denios heeft na een aanbesteding, waarop drie leveranciers reageerden, de opdracht gekregen. Naast een goede prijs, heeft het feit dat deze leverancier een goed trackrecord heeft bij BASF, en vanaf het begin bereid is geweest mee te denken, daarbij geholpen. Rüpp: ‘Wij hebben onze aanbieding gebaseerd op het wensen- en eisenpakket van het onderzoeksteam.’ ‘Dat was niet standaard’, zegt Gosselink. ‘We hadden echt een oplossing op maat nodig. Een booth met zoveel mogelijk oppervlakte in de beperkte ruimte die we in de onderzoekshal hebben. Denios kon dat binnen anderhalf jaar volgens de door BASF gewenste planning leveren, gerekend vanaf de eerste contacten die we hadden.’ Dat is

inclusief de periode van aanbesteding en het op orde brengen van de financiering. Rüpp: ‘Bovendien hadden we geen commercieel product klaarstaan dat we alleen nog moesten inbouwen. We hebben geen standaard booths. Dit soort producten bouwen we altijd op wens van de klant en liefst tot op de millimeter nauwkeuring. Hier ging het om een in onze productiefaciliteit in GrootBrittannië gebouwde voorziening van zeven meter breed

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

bij drieënhalve meter hoog, die we naar binnen moesten zien te krijgen en in een krappe ruimte moesten plaatsen. Dat betekende onder meer veel onder leidingen door balanceren.’ Gosselink en Groeneveld geven graag een compliment aan de technisch facilitaire medewerker die er voor heef t gezorgd dat kabels zijn verlegd, leidingen omhoog zijn gezet en aangepast, zodat de booth eronderdoor kon. Ook heeft hij voor een lege ruimte gezorgd waarin gebouwd kon worden en voor het schoonmaken van de vloer. ‘Een aardige operatie voor een onderzoekslaboratorium.’

Imposant

V.l.n.r.: Esther Groeneveld, Sander Rüpp en Rob Gosselink

‘Op grotere schaal hadden we tot nu toe allerlei afzonderlijke afzuigkappen.’

Het resultaat is imposant. De booth voldoet niet alleen aan alle regelgeving, maar ook aan de beloften wat betreft geluiden lichtopbrengst. De gevreesde bak wind en lawaai is uitgebleven. Er is in het geheel geen tocht en lawaai en dat is gezien de verplaatsing van 35.000 m 3 lucht per uur heel bijzonder. Alles is volgens Rüpp, Gosselink en Groeneveld heel soepel gegaan. Eigenlijk is de schakeling van de elektra het enige geweest waarbij de bouwers wat langer hebben stilgestaan. Alles is exact volgens planning verlopen. Projectleiders Groeneveld en Gosselink wisten vanaf het begin precies wat ze wilden, maar niet hoe ze op dat punt moesten komen. Rüpp: ‘Het wensen- en eisenpakket was zoals gezegd duidelijk, maar niet zeer gedetailleerd. Dat was goed. Ze hebben ons alle vrijheid gegeven om daaraan te voldoen en ons niet beperkt door tevoren allerlei complexe eisen te stellen maar te vertrouwen op onze expertise. Dat hebben wij enorm gewaardeerd en dankzij de uitstekende communicatie en samenwerking tijdens het project zijn problemen uitgebleven.’ Denios werkt al jaren samen met BASF, heeft eerder al een installatie voor de katalysatorfabriek ontworpen en geleverd en kan daardoor de behoeften van het chemieconcern goed op waarde schatten.

Klein begonnen Groeneveld: ‘Het hele project is als iets kleins begonnen. In eerste instantie ben je met een project bezig en denk je dat een kleine booth misschien handig zou zijn wanneer je op grotere schaal werkt met poeders. Vervolgens praat je met mensen, bekijk je brochures en voor je het weet staat de halve hal vol met zo’n booth. En nu hebben we een veilige, afgeschermde zone om in te werken’, zegt ze terwijl ze samen met haar collega en S ander Rüpp de inderdaad indrukwekkende booth laat zien. De oppervlakte ervan lijkt nog groter, doordat er op dat moment alleen een klein formaat speedmixer in staat. ‘Het is niet veiliger, veilig was het al, maar het is gemakkelijker werken. Nogmaals: we hoeven minder te doen om hetzelfde beschermingsniveau te bereiken, bij wijze van spreken kunnen we meteen aan de slag!’

INFORMATIE

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

WWW.DENIOS.NL

PROFINIEUWS

Integratie TSN in PROFINET Een veelbelovende nieuwe IEEE-technologie voor ethernet, welke de bandbreedte van IT netwerken (informatie technologie) combineert met de latentie van OT netwerken (operationele technologie), is in de vorm van TSN (Time-sensitive Networking) wordt geïntegreerd binnen PROFINET. TSN bestaat uit een gereedschapsset van gestandaardiseerde mechanismen, die kunnen worden gebruikt in ethernet gebaseerde netwerken.

PI NE DE RL AN PO ST BU S 36 D 6, 38 30 AK LE US DE N WW W. PR OF IBU S.N L

PRODUCTNIEUWS VAN ONZE LEDEN

METEN VAN WATER DESINFECTIE MEETWAARDEN JUMO digiLine maakt het mogelijk, tot zes digitale sensoren

In de werkgroep PI (PROFIBUS & PROFINET International) “Industry 4.0” zijn de eisen en doelstellingen voor het toekomstige gebruik van TSN in PROFINET nu uitgewerkt. Allereerst is de focus gelegd op het gemakkelijk hanteren voor PROFINET gebruikers. Zij zouden de nieuwe technologie gemakkelijk moeten kunnen gebruiken in hun apparaten en systemen. Functies als diagnose, parameterisatie, enz. dienen hetzelfde te zijn als in het huidige landschap. Daarnaast dient de configuratie van het netwerk op de bekende manier uitgevoerd te worden. Op deze manier maakt PI een gemakkelijke overgang naar het nieuwe ethernet-landschap mogelijk en garandeert het bij de gebruiker een brede acceptatie. Meer informatie is te vinden op www.profibus.nl

aan het analyse systeem JUMO AQUIS touch S (P) respectievelijk tot 62 aan het meet-, regelen automatiseringssysteem JUMO mTRON T te verbinden. Dit zorgt voor werking bij enkele meetlocaties als ook bij de opbouw van omvangrijke sensor netwerken. ISA 95 – INDUSTRIE 4.0 IN DE PROCESINDUSTRIE Industry 4.0 steunt op het beschikbaar maken van meetgegevens die nodig zijn voor businesstoepassingen. De ISA 95-georganiseerde processturing lijkt niet het optimale model om dit w aar te maken. Benieuwd naar de conclusie van dit artikel: www.

Wenglor nieuw lid PI Nederland Graag heten we Wenglor welkom als nieuw lid binnen PI Nederland. De reden dat zij aangesloten zijn bij PI Nederland is dat zij het belangrijk vinden dat IO-Link goed op de kaart gezet wordt. Wenglor heeft vele producten al jarenlang voorzien van IO-Link en is hiermee zeer vooruitstrevend. Wenglor zet zich al geruime tijd in voor de integratie van IO-Link binnen de producten en daarmee binnen de industrie.

Activiteiten 2017

profibus.nl.

IO-LINK – MAKKELIJK OM MEE TE STARTEN De LR Device is een softwarepakket voor intuïtieve en gestructureerde online en offline parametrisering van ifm IO-Link sensoren. Het geeft toegang tot de ingestelde parameterinstellingen en visualiseert alle sensoren, actuatoren en ifm masters met een IO-Link interface.

U-REMOTE BINNEN SCHEEPSBOUW De efficiëntie van schepen wordt gestimuleerd door de inzet

Q3 Workshop diagnose & monitoring 9 november 2017 – PROFIdag 2017 – De Basiliek te Veenendaal

van automatiseringssystemen. U-remote is het perfecte antwoord op de toenemende uitdagingen in de scheepsautomatisering, met name dankzij de hoge mate van flexibiliteit en makkelijk beheer. Dankzij een slim en robuust ontwerp kan u-remote flexibel ingezet worden in vrijwel elke ruimte of brug op een schip.

PI NEDERLAND GENIET EXCLUSIEVE GAST VRIJHEID IN AUTOMATIE | PMA. DE VERANT WOORDING VOOR DE GEPUBLICEERDE KOPIJ OP DEZE PAGINA LIGT BIJ PI NEDERLAND.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

IO-Link in de lift ifm kiest voor een datascheiding aan de bron en een eigen cloudomgeving In Essen bouwde ifm onlangs een logistiek centrum van waaruit de hele wereld beleverd wordt. Hart van de logistieke operatie lijkt ADAPTO, een innovatieve “kubus van magazijnstellingen”, autonome robotkarretjes en liften. Een mooie achtergrond voor een onderliggend verhaal. Want het onzichtbare logistieke hart is eigenlijk de zeer gestroomlijnde datacommunicatie. ifm doet dat met IO-Link. En ook dat zit net als autonome robotkarretjes flink in de lift. Liam van Koert

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

er is nog steeds een grote push vanuit de markt, maar ook een toenemende vraag van leveranciers. Er zijn masters in overvloed, ook actuatoren als grijpers worden er mee uitgerust en er komt zelfs safety over IO-Link. Grote aanjager? Industry 4.0 en een niet te stillen honger naar data. En wat heeft IO-Link hiermee te maken? Er staan al zo’n 5 miljoen IO-Link apparaten in het veld, klaar om wakker gemaakt te worden. Volgens eigen zeggen komen er hiervan ruim 3 miljoen uit de fabriek van ifm. Geen wonder dat ifm hier nu vol op inzet met een eigen cloudoplossing en iets wat het Y-weg noemt om al ”haar schone slaapsters” tot leven te wekken.

Goed gepositioneerd

O-Link bestaat al zo’n lange tijd dat het journaille er enigszins sceptisch over begon te worden. De eerste specificaties stammen namelijk al uit 2009, de eerste ideeën zijn nog ouder. Destijds werd IO-Link gepresenteerd als dé vernieuwende technologie om de laatste meters tot aan de sensor te digitaliseren en zo met de sensor te kunnen communiceren. Met IO-Link konden niet alleen de meetwaarden aan de besturing worden doorgegeven, ook kon men de status van de sensor zelf uitlezen of hem op afstand instellen. Nu kon dat al wel middels bustechnologieën als AS-i, maar omdat IO-Link een point-to-point verbinding is, kon het nu over grote lengtes gewoon via de standaard afgeschermde sensorkabel. Toch duurde het nog een hele tijd voordat de eerste IO-Link cases zich voordeden. Sensorproducenten als ifm stopten de technologie er wel standaard in, maar er waren maar weinig IO-Link mastermodules beschikbaar en ook de besturingsleveranciers lieten het links liggen. Daar lijkt nu toch verandering in te komen. Ja,

Of ifm tien jaar geleden precies voorzag welke rol IO-Link anno 2017 zou kunnen spelen zegt hij niet. Maar goed gepositioneerd voor I4.0, dat is ifm volgens ceo Michael Marhofer zeker. ‘Voor de conservatieve producent is I4.0 oude wijn in nieuwe zakken. De pragmatist ziet dat hij met innovatieve communicatietechnologie hedendaagse problemen beter kan oplossen. Enkele voor de troepen uit lopende producenten zien een revolutie die volledig nieuwe businessmodellen brengt. Volgens ons is voor alle drie de perspectieven wat te zeggen. Nieuw is alles zeker niet. Zelf rusten we onze sensoren al sinds 2012 uit met IO-Link of ethernet. Hierdoor zijn ze al een aardig poosje - ook de omvangrijke installed base - klaar voor Industry 4.0. Maar digitalisering brengt wel degelijk grote veranderingen die een vernieuwende aanpak vergen. Zo wordt software steeds belangrijker. In de afgelopen 5 jaar hebben we daarom diverse specialistische softwarebedrijven overgenomen met gezamenlijk zo’n 175 medewerkers. In 2017 en 2018 zal er zeker nog een aantal volgen, zodat we echt een robuust geïntegreerde totaaloplossing - dus van sensor tot aan ERP - kunnen bieden met al onze hardware en software.’

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

‘Er staan zo’n 5 miljoen IO-Link apparaten in het veld, klaar om “wakker” gemaakt te worden.’

Cloud voor dark data Een van die softwarebedrijven is TiSC., met Dr. Myriam Jahn als roerganger. Al die wakker wordende sensoren is volgens haar fantastisch, maar ook knap lastig. Jahn: ‘In de productie worden door machines echt enorme hoeveelheden gegevens geproduceerd. Maar 95% hiervan is zogenoemde “dark data”, waarvan te weinig bekend is om waardevol te zijn, of wat zelfs een blok aan het been kan worden. Uit verschillende onderzoeken onder zowel IT-specialisten als productie-experts zegt 94 procent dat de integratie van automatisering en IT de onderneming overbelast, en 74 procent dat de kosten van dataoverdracht en opslag onderschat worden. 90 procent vindt een efficiëntere gegevensuitwisseling het belangrijkste aspect van I4.0 en 84 procent denkt dat de sleutel ligt in het beter verbinden van de machine met ERP.’ Door de enorme omvang is de cloud volgens Jahn onontbeerlijk voor het oplossen van het “dark data”-probleem. En juist omdat dit zo belangrijk is, heeft het bedrijf ervoor gekozen een eigen oplossing te ontwikkelen: ifm Cloud. Ze snapt best dat sommige klanten de cloud eng vinden. Zorgen over cybersecurity en gegevenseigendom zijn terecht en verdienen veel aandacht. Maar ze belooft tegelijkertijd dat vertrouwen in ifm Cloud niet beschaamd zal worden. ‘Natuurlijk geldt voor ifm Cloud dezelfde kwalitatieve 24/7 support die men van ifm gewend is. Daarnaast worden de veiligheid door SAP en Duitse regelgeving gegarandeerd en worden bedrijfszekerheid en flexibiliteit gewaarborgd door bewezen technologieën als Cloud Foundry, e2e-encryptie, Whispernet (voor gsm) en natuurlijk IO-Link.’ Hoe ifm Cloud er concreet uitziet hangt af van welke applicaties je gebruikt. Er is LR SmartObserver, wat ifm “het Facebook voor sensoren” noemt en feitelijk een dashboard is voor het omzetten van “dark data” in smart data. Ook is er LR

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIÃ&#x2039; AUTOMATIE 04/2017

Device, een remote services-app die uiteraard met SAP gekoppeld is om naadloos ook reserveonderdelen te kunnen bestellen.

Splitsen aan de bron Eenmaal klaar om de donkere databerg via de cloud het hoofd te bieden, wordt het tijd de sensoren wakker te maken. Niet allemaal tegelijk, maar wel degenen waarvoor de businesscase dat rechtvaardigt. Omdat je na het “wakker” maken niet zomaar allemaal extra data een bestaande besturing in wil schieten, heeft ifm de zogenoemde “Y-Weg”-master bedacht. Deze splitst de sensordata in een “orgineel”-deel voor de besturing en een additioneel deel voor de cloud. Peter Wienzek, Manager Business Development Systems, legt het uit. ‘Het kiezen voor een Y-splitsing in de communicatie heeft verschillende redenen. Op de eerste plaats wil je in bestaande situaties niet de software van de plc aanpassen, op het moment dat je ervoor kiest enkele sensoren “wakker te maken”. Liever laat je bestaande infrastructuur intact en plaats je er alleen een IO-Link-gateway of master tussen, die alle extra data zonder omwegen rechtstreeks naar de cloud stuurt voor verdere interpretatie. Maar ook voor nieuwe situaties is het vaak beter een Y-weg toe te passen. Al die extra data naar de plc sturen kost namelijk

Allemaal robotkarretjes ifm gebruikt IO-Link natuurlijk ook zelf. In het samen met VanderLande (sinds kort Toyota) ontwikkelde ADAPTOsysteem bijvoorbeeld. In deze logistieke 3D-kubus is een slimme dataoverdracht van sensor tot ERP cruciaal en het is vooralsnog de enige ADAPTO-variant die vergaand met SAP’s Extended Warehouse Management software is geïntegreerd. Doel van ADAPTO is om met autonome robotkarretjes de juiste dozen met de juiste producten naar de pickers (nog steeds mensen) te brengen, op basis van wat SAP vertelt. Hierbij bepalen de robots zelf - ze zijn momenteel met 25 - wie de order gaat halen en wat de beste route is. Deze leidt langs ruim 25.000 stellingplaatsen, diverse oplaadpunten en liften die zich aan de buitenzijden bevinden. ADAPTO blijkt niet alleen efficiënt - er worden op 10 verpakkingsplekken gezamenlijk 800 orders per uur afgehandeld - maar ook heel gemakkelijk op te schalen en erg energie-efficiënt.

‘Voor nieuwe situaties is het vaak beter een Y-weg toe te passen.’

flink aan performance, wat voor tijdkritische processen helemaal niet handig is. Ter vergelijking: worden voor de pure meetwaarde slechts 2 bytes per tijdseenheid naar de plc verstuurd, bij alles erop en eraan praat je al snel over 200 bytes per sensor. Nu is dat voor 1 sensor misschien nog wel te behappen. Maar met een toename van het aantal sensoren stijgen daarmee ook de verwerkingsproblemen van de plc.’ Hart van de Y-weg-master wordt gevormd door de embedded LR Agent, waarbij LR staat voor Line Recorder. Wienzek: ‘Onze Line Recorder is eigenlijk een framework voor verticale en horizontale

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

t/h °Brix

kg/m3

kg/h °C

m3/h

fact Continue ﬂowmeting ook bij gas- en luchtinsluiting in het medium OPTIMASS serie – technology driven by KROHNE • Coriolis massaflowmeter met Entrained Gas Management (EGMTM): Geen verlies van het meetsignaal tot 100% gas- en luchtinsluiting in het medium • Verbeterde resultaten bij: - Opstarten en shut down van installaties - Verwerking van lucht bevattende producten - Foutanalyse in het proces • Meting van massa-, volume-flow, dichtheid, temperatuur, flowsnelheid en concentratie in één instrument

integratie en naar onze mening de ideale IoT connector. Als embedded Agent kent hij meer dat 100 interfaces en praat hij met alle veelvoorkomende plc’s (Siemens S7 en S5, Beckhoff, Rockwell, Omron en OPC UA), numerieke besturingen (Siemens, Fanuc) databases (MS SQL, Oracle, ODBC, HANA), sensoren (IO-Link, Asi, TCP IP), en diverse ERP, diagnose en onderhoudssoftwarepakketten. Dus wat voor sensor je ook wilt wakker maken of installeren en welke Y-stukje je hiervoor ook nodig hebt, je bent binnen de kortste keren online.’

Meer feiten: www.krohne.nl/optimass 13474

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

Identificatie, RFID en gegevensbehandeling in Hart van Holland

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

Op 7 maart was Hart van Holland te Nijkerk het centrum voor kennisoverdracht voor toepassingen met auto-ID-technologie. Hier liggen kansen voor industrie en logistiek. Auto-ID-technologie geeft mogelijkheden in de controle van goederen in processen van productie en dienstverlening. . Harold van den Hauten

et auto-ID (Automatische Identificatie) worden technologieën bedoeld om informatie over producten of locaties te verzamelen en vast te leggen in computersystemen. Een goede toepassing van auto-ID-technologie biedt controle over goederen en voordelen bij de (productie-)processen in industrie en logistiek. De meest voor de hand liggende technologie ligt bij barcodes en RFID, maar er is meer denkbaar. De hardware moet voldoen aan bepaalde standaarden en zal voor de industriële eindgebruiker ook geïmplementeerd moeten worden. De correcte identificatie is van levensbelang voor een goede database en hangt daarom nauw samen met datahandling en Industry 4.0. Het seminar biedt presentaties over technologie, integratie en specifieke voorbeelden.

Treinen wassen Een Real Time Location System (RTLS), tevens Asset Tracking, wordt gebruikt om het wasproces van treinen te traceren; maar natuurlijk vooral om de trein gegarandeerd schoon te houden. Elke trein is voorzien van een RFID-tag in de cabine. Een tag-activator is langs het spoortraject van de wasstraat geplaatst. Het magnetisch veld van de activator is zo ingesteld (kleiner dan vier meter) dat hij niet naar andere sporen kan kijken. De RFID-lezer leest de gegevens van de tag met een directionele antenne. Op deze manier wordt het wasproces met de juiste trein en de juiste wasautomaat op tijd en datum vastgelegd.

RFID voor veiligheid ELA Innovation laat zien dat je RFID in de productiestroom ook voor veiligheid kunt inzetten. Willy Le M ercier bespreekt een toepassing over veiligheid rond vorkliften. In dit systeem is de chauffeur van de vork lift altijd op de hoogte als iemand zich op een afstand van zeven meter of minder van de vorklif t bevindt.

Het systeem werkt met een draagbare RFID-tag op de persoon en transmitters en een ontvanger op de vorklift. De tag wordt gelezen en zendt een UHF-signaal naar de vorklift. Er gaat een alarm af als de afstand binnen een vooraf ingestelde waarde is.

Het kiezen van technologie Rob van der Horst van Sick bespreekt hoe je auto-IDinformatie kunt gebruiken om processen te optimaliseren. Hierbij komt een handzaam lijstje aan de orde voor het kiezen van de juiste technologie. Hier is het: Hoeveel data moeten er op het object? Hoe moeten de data beschikbaar zijn? Moeten gegevens rewritable zijn? Wat zijn de basiseisen voor de applicatie? Wat is de transportsnelheid? Wat is de depth of field? Hoe groot is het vereiste leesveld? Is omni-directioneel lezen nodig? Is er risico dat de datadragers vuil of beschadigd kunnen raken? Hoe kan de datadrager aan het object worden bevestigd? Hoe veel ruimte is op het object beschikbaar om de datadrager te bevestigen? En: wat mag het kosten?

Het Auto ID event is een jaarlijks terugkerend seminar, georganiseerd door de Federatie Het Instrument (FHI) dat het, gezien het belang van het onderwerp, nog wel even zal volhouden. Het event is bedoeld voor logistieke partijen, industriële eindgebruikers, systeemintegrators en machinebouwers uit de diverse marktsegmenten die behoefte hebben aan technische kennisoverdracht voor het efficiënt en effectief toepassen van auto-ID en het communiceren met data- en communicatiesystemen.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

CYBERKRONIEK

Blokkeren van de usb

Foto: Pixabay

De usbpoort is de spreekwoordelijke nachtmerrie van elke cybersecurityprofessional, omdat het zo’n enorm veelzijdige interface is. Usbsticks, harde schijven, CDROM/DVD-spelers, toetsenborden, muizen, printers, netwerk interfaces, wifi-accesspoints, en dergelijke kunnen in één seconde worden aangesloten en vaak ook nog in bedrijf genomen worden omdat Windows ondersteuning voor deze devices vaak standaard in zich heeft. Rob Hulsebos pc gelockt is!, alle netwerkverkeer omrouteren naar dit Deze soorten r andapparatuur kunnen misbruikt worden apparaat. Hier komt dan alle netwerkverkeer langs, dat door malware om zichzelf te verplaatsen, data te exfiloverigens door de malware meteen wordt teruggeleid treren, nieuwe n etwerkinterfaces open te zetten (lannaar de oorspronkelijke netwerkinterface. Alles werkt turtle.com), enzovoorts. Ook hackers weten dit, een dus ogenschijnlijk normaal, de gebruiker zal niets in de bekend voorbeeld hiervan zijn de zogenaamde “rubber gaten hebben. Maar in de tussentijd wordt uw netwerkducky” devices (usbrubberducky.com). Dit zijn usbsticks verkeer geanalyseerd, doorgestuurd naar die zich voordoen als toetsenbord, en dan enkele iemand anders, of aangepast. seconden na het inpluggen commando’s gaan Het is dan ook niet verbazingtypen. Windows weet niet beter dan “dit wekkend dat gebruik van de is van een toetsenbord” en voert alle usb bij sommige bedrijopdrachten normaal uit. Vorig jaar ven verboden wordt, per kreeg ik ook zoiets toegestuurd beleid, of nog straffer: per post, geen malware gelukkig, door het f ysiek los er stond “slechts” een script op koppelen van de usbdat mijn pc automatisch naar poorten. Het nadeel een website dirigeerde. Ik van de eerste oplosschrok er hevig van, omdat sing is dat men afhandit in eerste instantie niet kelijk blijf t van de te onderscheiden is van medewerkers en in het malware. Uiteraard zeg tweede geval is dat een je nu: Dom! Nóóit onbealternatief geboden moet kende usbapparatuur in een worden voor transport van pc pluggen. Gevaarlijk zijn bestanden. ook de usb-devices die zich voordoen als netwerkinterWat nu de beste manier is? face. Tegen W indows wordt Daarover verschillen de dan gezegd dat dit n etwerk meningen. In elk geval zou heel erg snel is en Windows Foto: Pixabay het praktisch zijn als Winzal dan automatisch, zelfs als de

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

Proces Instrumentatie

VERSCHILDRUK TRANSMITTER GEHEEL RVS

DP-4000

Foto: Pixabay

dows niet automatisch begint met aanzetten van ingeplugde netwerkadapters of uitvoeren ( “intypen”) van scripts op rubber duckies. Dit is echter onmogelijk met standaard Windows; alleen usbgeheugenmedia kunnen geblokkeerd worden. We zijn dus afhankelijk van programmatuur van derden. Met het g ratis programmaatje “Beamgun” dat eind 2016 is uitgekomen, kunnen deze toetsenborden, netwerkinterfaces en usbsticks stopgezet worden vóórdat Windows ze gaat gebruiken. Is een usbapparaat eenmaal goedgekeurd voor gebruik op een pc, dan zal Beamgun het niet meer blokkeren. Op website “beamgun.io” is de software te vinden, evenals de broncode. Helaas liep deze software niet al te lekker en voor de gemiddelde gebruiker zag het er vrij technisch uit. Hopelijk werkt de auteur door aan een verbeterde versie. Wie niet op software wil vertrouwen kan een usbpoort

ook fysiek blokkeren, zoek hiervoor op Google naar “usb blocker”, voor een paar euro is een usbaansluiting geblokkeerd. En wie ook dit te eenvoudig vindt, knipt gewoon de kabel door of trekt de stekker van het moederbord. Hoe dan ook , het is in elk geval verstandig om na te denken over bescherming tegen “rogue” usb apparatuur.

Enkele kenmerken:

Geheel RVS behuizing Nauwkeurigheid 0,075% Grafisch display met backlight Unieke 1 knops bediening HART 7 Nederlands Product

13738

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

CYBERKRONIEK

Foto: Pixabay

SHA1 bezweken

Het zat er al enige tijd aan te komen, maar het “SHA1” hash-algoritme is gekraakt. Een hash is een digitale samenvatting van een document of een andere groep bits. Als het document wijzigt, zal de hash ook wijzigen. Zo is eenvoudig aan te tonen of een document nog origineel is. Rob Hulsebos een bestand op voorhand zó vast te stellen dat de hash Maar als een document zodanig te wijzigen is dat er tóch gelijk wordt aan de hash van een ander bestand, dan is de origineel berekende hash uit komt, dan vervalt de het algoritme bezweken. Valse documenten, transacbetrouwbaarheid van het algoritme, en kunnen we het ties, websites, en nog veel zijn nu naar willekeur aan te niet meer gebruiken om de authenticiteit van documenmaken. ten aan te tonen. Overigens worden hashes niet alleen Tot nu toe was alleen maar theoretisch aangetoond dat gebruikt voor documenten, maar ook voor beveiligde zo’n falsificatie mogelijk was. Maar eind februari heeft internetcommunicatie (https), creditcardtransacties, onderzoeker Marc Stevens van het CWI (Centrum voor sof tware-archieven, d igitale handtekeningen, backWiskunde en Informatica, Amsterdam) aangetoond dat upsystemen, e-mailafzender-verificatie et cetera. Ook een collision-aanval mogelijk is. Hij is hier zeven jaar die zijn niet meer te vertrouwen op de uniekheid van hun mee bezig geweest. Stevens heeft hulp gekregen van hash. Uiteraard is de hash in aantallen bits altijd korGoogle, die de rekenkracht beschikbaar stelde. Met één ter dan de data zelf. Dus er kan een tweede dataset zijn die exact dezelfde hash oplevert. Dit heet dan een “collision”. Als een hash bijvoorbeeld 1024 bits groot is, is Wat is een hash de kans dat twee documenEen hash wordt berekend via een wiskundig algoritme over alle betrokken data, ten dezelfde hash hebben 1 bijvoorbeeld de inhoud van een document. Een hash is een hele efficiënte manier op 2^1024 (ruwweg 10^-310). van “samenvatten”. Het lijkt een beetje op de “negenproef” zoals die gebruikt Dus in de praktijk is de kans wordt op bankrekeningnummers, of een “checksum” uit netwerkprotocollen. De op een collision heel, heel, bedoeling is dat elke wijziging, hoe klein ook, in een document - of bankrekeningheel erg klein. Maar als het nu nummer, of netwerkbericht - leidt tot een andere waarde voor de hash. Dan is duimogelijk is om de inhoud van delijk dat er iets gewijzigd is.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

CYBERKRONIEK Website De website “shattered.io” geeft meer diepgaande uitleg over het gedane onderzoek. Daar zijn ook pdf’s te vinden met dezelfde hash en er kunnen bestanden getest worden op de mogelijkheid dat ze gebruikt worden in een collision-aanval.

CPU zou voor de collision-aanval 6.500 jaar rekentijd nodig zijn geweest, met Google’s rekenkracht kon het al in acht dagen. Door verdere wiskundige optimalisaties zal deze tijd de komende jaren nog verder naar beneden gaan, net zoals de tijd die nodig is voor het kraken van het WEP-wachtwoordalgoritme uit wifi in de loop der jaren versneld is van enkele dagen naar fracties van een seconde. Dit brengt de techniek dan in het bereik van criminelen. Gelukkig is er wel een opvolger van SHA-1, namelijk: SHA-2, en inmiddels ook SHA-3. Veel IT-bedrijven, zoals ook Google, hebben jaren geleden al aangekondigd te gaan stoppen met het ondersteunen van SHA-1 in hun producten. De Google- en Firefoxbrowsers geven sinds begin dit jaar een foutmelding op elke website die nog op SHA-1 vertrouwt. Oudere types smart-tv’s van Philips

Opvolgers SHA1’s hash is maar 160 bits groot, en dat is tegenwoordig te weinig. Opvolgers SHA2 en SHA3 bevatten 256 en 512 bits hashes.

Wannacry ransomware en zijn opvolger

zijn ook gestopt met SHA-1, maar deze tv’s waren niet meer aan te passen voor moderne algoritmes. Veel functies van die tv’s werken nu niet meer; als doekje voor het bloeden gaf Philips de eigenaren een Amazon Fire tv-stick. Banken gebruiken SHA-1 ook al niet meer.

Afgelopen mei was de “Wannacry” ransomware uitgebreid in het nieuws, enerzijds vanwege het grote aantal geïnfecteerde PC’s wereldwijd, en anderzijds de relatie met recent gelekte NSA-malware, dit alles gekoppeld aan een knullige implementatie. Rob Hulsebos

Sinds 2011 wordt bedrijven al aangeraden om te stoppen met het gebruik van SHA-1. Dat hebben echter heel velen nog niet gedaan. Dat geeft niet direct een onveilige situatie, maar lang wachten is niet verstandig. Het nog oudere “MD5” hashing algoritme, dat vroeger werd gebruikt als handtekening voor Windows sof twareupdates, werd door hackers destijds snel misbruikt om malware, voorzien van valse digitale handtekeningen, op een pc geïnstalleerd te krijgen.

Opvallend aan Wannacry was de wereldwijde verspreiding. Zo raakten de systemen van de Duitse spoorwegen, diverse ziekenhuizen in het Verenigd Koninkrijk, en de Moskouse metro besmet, evenals Renault, Telefonica, een luchtvaartmaatschappij, FedEx, Hitachi en PetroBras (op en.wikipedia.org/wiki/WannaCry_ ransomware_attack is een grotere lijst te vinden), en dit zijn nog maar de organisaties die besmetting durfden toe te geven. In Nederland waren de parkeergara-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

CYBERKRONIEK ges van QPark getroffen, waardoor de betaalautomaten niet meer functioneerden. Het duurde meer dan een dag voordat alle systemen weer operationeel waren. Volgens het Nationaal Cybersecurity Centrum (NCSC) is in Nederland geen vitale infrastructuur getroffen, noch overheidsinstellingen. De auteurs van WannaCry hebben de malware niet al te goed geïmplementeerd, waardoor de opbrengsten (in Bitcoins) vrij laag bleven. Dit is te volgen omdat de Bitcoin-administratie publiek is, (behalve over wie toegang heeft tot het geld). Ook hebben de auteurs fouten gemaakt in hun eigen administratie, waardoor slachtoffers die wel het losgeld betalen geen zekerheid hebben of ze de decodeersleutel krijgen. Tenslotte zat er een logische fout in de code, waardoor een beveiligingsonderzoeker met een eenvoudige maatregel de malware wereldwijd kon neutraliseren. Daarvoor was wel noodzakelijk dat de geïnfecteerde systemen toegang tot internet hadden. Was die er niet, dan bleef de malware actief en werd begonnen met het encrypten van bestanden. Opvallend is juist de noodzaak tot het hebben van internettoegang, normaliter horen we vaak het advies om juist zoveel mogelijk losgekoppeld te zijn van internet. Uiteraard is ook interessant te weten of bescherming tegen WannaCry mogelijk is. In principe wel: Microsoft had een patch voor het lek in Windows al in maart uitgerold. Dus diegenen die hun systemen up-to-date hadden, liepen geen risico. En Microsoft hielp ook diegenen die nog Windows/XP gebruiken: alhoewel de ondersteuning voor XP al jaren geleden geëindigd is, bracht het bedrijf toch nog een speciale patch uit. Zo’n 98% van de slachtoffers draaide Windows 7. Windows 10 is niet kwetsbaar voor Wannacry. Sterker nog, Microsoft claimt dat Windows 10 met de recente “Creators Update” elke ransomware binnen zeer korte tijd kan stoppen, waardoor men hooguit maar een paar bestanden kwijt zou raken. Uiteraard is dit een gevaarlijke claim van Microsoft, hackers zullen extra hun best gaan doen om er toch door te komen. Het Eindhovense SecurityMatters, wiens “SilentDefense” product malware kan detecteren aan de hand van afwijkende patronen van netwerkverkeer, bracht naar buiten dat hun product zonder enige configuratie of update Wannacry kon detecteren. Dat is altijd sneller dan het beste antiviruspakket, en maakt het ook mogelijk om toekomstige malware te detecteren.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

Al met al heeft Wannacry ca. 4 miljoen systemen wereldwijd besmet. Dankzij de toevallige snelle neutralisering en de programmeerfouten is de schade van Wannacy relatief beperkt gebleven. Maar het wachten was op nieuwe ransomware die deze fouten niet maakt, en dan kunnen de gevolgen wel eens groter zijn. Dat is eind juni dan ook gebeurd: een nieuwe uitbraak van ransomware genaamd “Pnyetya” (of “Petya” of “GoldenEye” genoemd) infecteerde wereldwijd bedrijven. Daarbij maakte de ransomware gebruik van dezelfde zwakheden in Windows als Wannacry. Dat wil zeggen dat de geïnfecteerde bedrijven sinds maart dus niets hebben gedaan om de bekende zwakheden in Windows dicht te zetten. Wereldwijd waren nog minstens 38 miljoen Windows systemen te vinden die nog kwetsbaar waren, aldus antivirusleverancier Avast. Volgens Ronald Prins van beveiligingsbedrijf FoxIT is de nieuwe malware gekoppeld aan gebruikers van het Oekraïense boekhoudpakket “MEDoc”, dat aldaar ook verplicht is voor het doen van belastingaangifte. Via de servers van dit bedrijf kon de malware een bedrijf binnenkomen, of zich daarna verder te verspreiden. Volgens Prins is het niet eens de bedoeling van de hackers om geld te verdienen, maar vooral om zoveel mogelijk schade aan te richten. Alle infecties buiten Oekraïne lijken te herleiden te zijn tot gebruikers van MEDoc. Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat Pnyetya niet ‘uit kan breken’, net zoals in 2010 ook bij Stuxnet gebeurd is. In Nederland waren o.a. containerbedrijf Maersk, MSD (facrmacie), TNT (pakketbezorger) en Raab Kärcher (bouwmaterialen) getroffen. De politie had uit voorzorg delen van haar IT-systemen losgekoppeld.

BEURZEN

Hannover Messe 2017 IT’s really happening

#waaromlezen Een heel kort rondje Hannover Messe

Mocht je er ooit aan getwijfeld hebben, na een “rondje” Hannover Messe is het onmiskenbaar: IT voert de boventoon, ook in de industrie. De grootste stand was, na die van Siemens misschien, die van… juist: Microsoft. En wat doen in hemelsnaam al die telecombedrijven met enorme stands in de hallen gereserveerd voor Digital Factory? Een oudgediende verklapt dat het op de Cebit net zo ging. Hadden leveranciers van productie, engineering, simulatie en PLMsoftware daar voorheen een goede voet aan de grond voor de industriële bezoeker, nu zijn het “big IT” en telecom die er domineren. Onderliggende verhaal is natuurlijk dat ook de grote IT-jongens en meisjes zien dat de industrie in de ban is van IT en steeds meer hun kant opschuift met vragen over de cloud, big data, cybersecurity en artificial intelligence. Nieuwe kansen dus, die je niet gaat benutten met een standje van tien vierkante meter Liam van Koert

Bezoekersrecord De Hannover Messe 2017 telde 225.0 0 0 bezoekers. Een nieuw record: een jaar daarvoor waren het er nog 217.000. Hoewel Polen partnerland was, waren het de Chinezen die de buitenlandse bezoekerslijst aanvoerden. Zij kwamen met 9.000, gevolgd door 6.20 0 Nederlanders die Hannover boven Koningsdag verkozen, of het gewoon op de beursvloer vierden. Polen waren er wel bovengemiddeld. 5.000 stuks, evenals mensen uit India. De Amerikanen kwamen slechts met 3.000. Misschien dachten ze dat Mexico al partnerland was, maar dat is pas volgend jaar.

Koffie 4.0 Op de Hannover Messe wordt veel koffie gedronken. En het ene bakkie smaakt beter dan het andere. Weidmüller had daar iets moois op

gevonden: Barista 4.0. Deze koff ieautomaat is volgehangen met eigen Industr y 4.0 technologie, onder andere u-link, u-remote en u-control. De bezoeker kan via een iPad precies zijn smaak samenstellen. Deze wordt samengevat in een barcode of opgeslagen in een RFIDtag in de beker. Je krijgt voorts dus automatisch altijd het juiste recept uit de machine. Uiteraard wordt ook alle machinedata gelogd en ontsloten. Hoeveel water en bonen heb ik gebruikt en wat waren de temperaturen en drukken. Maar ook gegevens over pompen, kleppen, de molen en het verwarmingselement kunnen worden gemonitord en gevisualiseerd.

Industriële Raspberry PI In de wereld van makers en open source is de Raspberry PI ongekend populair, Niet zo raar omdat dit boardje ter grootte van een creditcard feitelijk een hele op Linux draaiende computer herbergt, met tal van communicatiemodules en I/O. Industrieel was de PI echter niet, zodat hij voor vernieuwende toepassingen vaak in de prototypefase bleef steken. Pilz brengt daar

verandering in door hem in een stevige industriële behuizing te stoppen. De Industrial PI, zoals Pilz hem noemt, is voornamelijk bedoeld als IIoT gateway. Je verbindt machines snel en eenvoudig met applicaties in de cloud. Via een aparte module kiest de gebruiker of de Industrial PI Profinet, Profibus, ethernet/IP, DeviceNET, Ethercat, CANopen, Sercos, Powerlink, Modbus of serieel praat.

Atlas Al die verbondenheid en datauitwisseling middels industriële netwerken is natuurlijk schitterend. Als het werkt ten minste. Ligt er ergens een bitje dwars dan is het er niet gemakkelijker op geworden de boosdoe-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

SMARTER PRODUCT USABILITY Sven-Philipp Abraham

SMARTER PRODUCT USABILITY

ZO EENVOUDIG LEEST MEN BARCODES TEGENWOORDIG. OP CAMERA GEBASEERDE CODELEZER DCR 200i

Product Management Product Center Ident + Vision

Dankzij de Setup Wizard in drie minuten in bedrijf genomen. De nieuwe DCR 200i identificeert snel en betrouwbaar 1D en 2D codes, óók bij ongunstige omstandigheden.

easy handling. www.leuze.nl 13452a

Your Global Automation Partner

Multiresistent! Slijtagevrije Compacte Encoders Uitermate geschikt voor mobiele machines: 8…30 VDC, -40…+85°C, 71 x 64 x 20 mm, Deutsch, AMP, M12 connectoren of aansluitkabels Volledig slijtagevrij door een verzonken positie element en het contactloze resonator meetprincipe Permanent dicht (beschermingsklasse IP67/IP69K) dankzij volledig afgegoten en afdichtingsvrij ontwerp

www.turck.nl 13670

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

BEURZEN ner te vinden. Speciaal met dit in het achterhoofd ontwikkelde Procentec hun nieuwe product Atlas, dat voor het eerst op de Hannover Messe te bewonderen was. Met Atlas heb je altijd een voorspellende vinger aan de pols van je industriële ethernetnetwerk. Doordat Atlas dynamisch is, heb je realtime inzicht in de gezondheid en de precieze topologie van je netwerk, ook de onderlinge afhankelijkheden worden inzichtelijk, zodat je snel ziet wat de kritische paden zijn. Uiteraard beschikt Atlas ook over een aanpasbaar dashboard met alarmen en iets wat Procentec Network Quality factor noemt. Dit laatste is een gewogen algoritme, wat iets zegt over de kwaliteit van het netwerk én over de afzonderlijke componenten. Atlas is protocol-onafhankelijk.

Slimme lucht Dat IT en digitalisering impact hebben op alle facetten in de industrie, zelfs lucht, zien we op de stand van IMI Precision Engineering. Hier staan verschillende ventiel eilanden opgesteld, die allesbehalve een eiland zijn. Sterker nog, door hun VM en VS serie te voorzien van zowel Profinet IRT als ethernet/IP, zijn de eilanden volwaardig slimme deelnemers in het lucht- én digitale netwerk geworden. Slim zijn overigens ook hun nieuwe ISOLine cilinders, die zijn voorzien van een Adaptive Cushioning System. IMI is namelijk groot voorstander van “fit and forget” - een soort “plug & play” - wat in dit geval betekent dat de cilinders hun demping automatisch aan veranderende belastingen aanpassen.

Allemaal IO-Link IO-Link zit in de lift. Dat zie je duidelijk in Hannover. Na sensoren worden er nu ook steeds meer actuatoren mee uitgerust. Een voorbeeld vinden we op de stand van Zimmer. Zij hebben hun pneumatische grijpers IO-Link gegeven, zodat er een soort hybride grijper ontstaat: lucht, maar wel elektrisch. Hiertoe zijn de ventielen en de sensoren in de grijper geïntegreerd. Dat scheelt veel ruimte, is veel gemakkelijker te installeren, en presteert beter. Doordat je bij perslucht normaliter 30 tot 50 milliseconden vertraging hebt per meter persluchtleiding, reageert een hybride grijper veel directer, wat resulteert in kortere cyclustijden. Door IO-Link zijn ze “plug & play” online en op afstand in te stellen, te besturen of uit te lezen.

OPC UA Een kreet waar je in Hannover ook niet aan ontkomt is OPC UA. Het lijkt de universele taal te worden waarmee machines en wolkige buitenwereld met elkaar pra-

ten. Maar wie wat dieper onder de IT-motorkap kijkt, komt nog veel meer voor engineers lastige talen en termen tegen. MQTT en REST bijvoorbeeld. Om Babylonische spraakverwarringen te voorkomen heeft Softing de dataFEED Suite ontwikkeld. Een soort vertaalbureau voor alle soorten besturingen van de meest voorkomende fabrikanten en cloudservices als Microsoft Azure, Amazon Web Services en IBM Bluemix. Uiteraard zijn alle gesprekken tussen plc en servers veilig versleuteld.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

Productie Proces Automatisering PPA17 Wederom hield de Federatie Het Instrument (FHI) het jaarlijkse PPA-evenement in het Nijkerkse Hart van Holland. De nadruk dit jaar lag op data en Life Cycle Management. Het laatste onderwerp kwam vooral ter sprake in de levendige afsluiting van dit evenement, tijdens de plenaire discussie. Het onderwerp data kwam gedurende de dag in een aantal voordrachten voorbij, maar ook op een speciale manier in het verhaal van ASML van Dick van Hees. Harold van den Hauten

ick van Hees van ASML kwam met een bijzonder interessant verhaal over de vroege b etrokkenheid van de leverancier in het ontwikkelen productieproces bij ASML. Nu is ASML in een aantal opzichten een heel apart bedrijf. Zo’n bijzonder kenmerk is dat ze jaarlijks maar weinig machines maken, maar die kosten al gauw honderd miljoen euro per stuk. Voor dat geld krijg je heel veel onderdelen, die allemaal kapot kunnen. Dat wil de klant niet, dus dat wil ASML voorkomen. Iets anders is dat ASML niets zelf maakt. Alles komt van externe leveranciers. ASML ontwerpt en zet de zaak in elkaar. Dit vereist een bijzondere relatie met de leverancier, die anders is dan bij andere ondernemingen. ASML noemt dat Early Supplier Involvement 2.0. Vroege betrokkenheid betekent hier inclusief het ontwikkeltraject van drie tot acht jaar. Hoe pakken ze dat aan? Eerst wordt gespecificeerd wat nodig is. Dan wordt in de ontwikkelingsfase onderbouwd dat de kwaliteit daadwerkelijk gehaald kan worden. Dat is best wel nieuw en apart. Hoe ontwikkel je iets zo, dat je zeker weet dat het doet wat je wilt? In de ontwikkelfase is het onderwerp nog vloeibaar en kun je nog veranderen. Eenmaal bij de klant is het product in beton gegoten. Vanaf het begin moet je onderbouwen dat je de kwaliteit kunt halen. Bijvoorbeeld: hoe vaak mag een onderdeel falen? Je wilt voorspellen wat de kwaliteit gaat doen. Je moet inzicht krijgen in de grootste risico’s. Van Hees noemde drie probleemcategorieën: Een onderdeel is defect of fysiek of functioneel buiten specificatie. De systematiek bij ASML leidt ertoe dat alle risico’s aan een onderdeel worden toegewezen. Er ontstaat dan

een Bill of Material (BoM) database waar aan elk materiaal een specifiek risico gekoppeld is: BoM Based Risk Prediction. Dit is tevens een “Supplier Capability Database”. Een zeer waardevolle bron voor het ontwerp en voor discussies met de leveranciers. Het kan ook leiden tot producten procesverbeteringen.

Levenscyclus: hoe langer hoe beter Het laatste onderwerp Life Cycle Management is aangedragen door WIB. Na een korte inleiding ontstond een geanimeerde discussie. De inleiding begon met de vraag: ‘wat wil ik?’. Het antwoord werd ook gegeven: ‘De installatie moet langer dat 30 jaar meegaan. En toch moet het mogelijk zijn om nieuwe technologieën toe te passen die helpen om producten en processen te verbeteren en die uiteindelijk de oude installatie kan vervangen en een lagere cost of ownership oplevert.’ Al met al een goed bestede dag met boeiende inzichten.

INFORMATIE

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

WWW.PRODUCTIEPROCESAUTOMATISERING.NL

FHI

Slim zijn met Lifecycle Management

PO ST BU S 36 6 38 30 AK LE US DE N TE L. 03 3 46 E- MA IL INF 5 75 07 O@FH WW W. FH I.N I.N L L

De ontwikkelingen rond Industry 4.0, Smart Industry en Internet of Things hebben al lang de boardrooms van industriële partijen bereikt. Dat is logisch, omdat de kansen met connectiviteit en digitalisering ongekend zijn. De voordelen van de actuele ontwikkelingen zijn samen te vatten in de verbetering van efficiëntie, effectiviteit en toekomstbestendigheid. Juist die toekomstbestendigheid wordt nu een issue. Hoe kunnen eindgebruikers in de industrie vernieuwingen inschatten, zodat een productie “Ever Green” is? Paul Petersen

Daardoor wordt het principe van Lifecycle Management (LCM) steeds belangrijker. Hoe kunnen assets langer, beter en efficiënter benut worden? De basis van een LCM-plan moet de end-of-life zijn, waarbij de levensduur van de plant of het proces meestal langer is dan de levensduur van de afzonderlijke systemen van leveranciers. Daarnaast is de beschikbaarheid van kennis bij mensen over de applicaties en toegepaste technologie van groot belang. Aanvullend kunnen keuzes bij de engineering van een plant voor onnodige kosten zorgen tijdens de operatie van een plant. Kwesties binnen lifecycle management hebben dus niet alleen met de aankoopprijs te maken, maar gaan over de Total Cost of Ownership. Kortom: hoe maak je jouw industrie slim? De hardware, software en engineering rond alle Industry 4.0 concepten bieden kansen. Maar wij maken de technologie vooral slimmer door als gehele bedrijfsketen bewustere keuzes te maken. Sterker inzetten op uniformiteit en standaarden wordt verwacht, zodat systemen beter op elkaar aansluiten en eindgebruikers hun assets met meer flexibiliteit kunnen vernieuwen. Toekomstbestendigheid wordt mogelijk door een intensieve samenwerking. Er zijn al voldoende voorbeelden te geven van industriële partijen die een dergelijke integrale aanpak gerealiseerd hebben met divisies en afdelingen binnen hun eigen bedrijf. Connectiviteit en digitalisering bieden die kans ook in de bedrijfsketen, waardoor niemand zich hoeft af te vragen of er op het juiste paard gewed wordt. Als alle keuzes op elkaar aansluiten, gaat de bedrijfsketen gezamenlijk naar voren.

FHI GENIET EXCLUSIEVE GAST VRIJHEID IN AUTOMATIE | PMA. DE VERANT WOORDING VOOR DE GEPUBLICEERDE KOPIJ OP DEZE PAGINA LIGT BIJ FHI.

O p 1 8 m e i 2 0 17 heef t de brancheorganisatie voor Industriële Automatisering het star tschot gegeven, om de discussie rond lifec ycle manage ment met concrete stappen te ver volgen. De aanwezige eindgebruikers, die tijdens de vergadering meededen aan de discussie, hebben behoefte aan deskundige kennisoverdracht, maar wensen daarin een neutrale aanpak. In het najaar van 2017 wordt daarom gestart met cases van eindgebruikers, die de megatrends omgezet hebben naar concrete investeringen en toegevoegde waarde voor het bedrijf en de bedrijfsketen. Vanuit de ledenkring van FHI zijn diverse voorbeelden bij klanten te zien, die dan aan de orde gaan komen. Hun werkwijze en hun visie op de nieuwe kansen zullen andere eindgebruikers inspireren. Tevens worden bijeenkomsten georganiseerd, waarin de nieuwe businessmodellen aan de orde komen. Het concretiseren vraagt namelijk om een andere samenwerking in de bedrijfsketen. Bijvoorbeeld een andere manier van aanbesteden of überhaupt het verstrekken van een opdracht. De systeemintegratoren uit de ledenkring van FHI kunnen de nieuwe manieren van samenwerking bespreekbaar maken. De toekomstbestendige aanpak met lifecycle management wordt dus ook niet meer alleen op een technisch niveau bekeken.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

MARKT & TECHNIEK

Frequentiesturingen voor motoren met beperkt vermogen WEG breng t een nieuwe reeks compacte frequentiesturingen op de markt. De toestellen zijn rendabel, betrouwbaar en gebruiksvriendelijk en zorgen voor een grotere energie-efficiëntie bij tal van toepassingen met beperkt motorvermogen. De CFW300-reeks werd ontworpen om motoren met een vermogen van 180 W tot 4 kW aan te drijven. De toestellen zijn dus geschikt voor relatief kleine machines zoals onder andere centrifugaal- en doseerpompen, ventilatoren, roerders en mixers, extruders, rollenbanen, snijmachines en roterende filters. De frequentiesturingen zijn gemakkelijk te gebruiken en te onderhouden en beschikken over een geïntegreerde micro-plc en een gebruiksvriendelijk bedieningspaneel met lcd-scherm. Installeren gebeurt eenvoudig en snel dankzij de plug-and-play uitbreidingsmodules. De ventilator van de omvormer kan eenvoudig worden verw ijderd voor onderhoud. De nieuwe reeks heeft twee sleuven voor uitbreidingsmodules: één voor communicatie en de andere voor tal van I/O-modules. Zo kan de gebruiker RS485- of RS232-interfaces integ reren en gebruik maken van communicatieprotocollen zoals modbus RTU, bluetooth of USB. De frequentiesturing kan ook worden aangesloten op veldbussystemen zoals

Meer informatie www.weg.net/be

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

Profibus DP, CANopen of DeviceNet of worden geconfigureerd voor gebruik via afstandsbediening. Er is ook een ethernet/IP-interface beschikbaar. De serie werd ontworpen om te werken bij omgevingstemperaturen tot 50 °C, zonder beperkingen. De toestellen zijn uitgerust met een autonome, geïntegreerde thermische bescherming voor de motor (elektronische motorbeveiliger) en de frequentiesturing. Bovendien heeft deze frequentiesturing gecoate printplaten (IEC 60721-3-3, categorie 3C2) voor een betere corrosiebestendigheid en langere levensduur. De CFW300reeks is in eerste instantie verkrijgbaar in bouwgrootte A voor een nominaal vermogen van 180 W tot 1,5 kW en in bouwgrootte B voor een nominaal vermogen van 2,2 tot 4 kW.

MARKT & TECHNIEK

Langeafstandsmeetsystemen Bij de keuze van een optisch meetMeer informatie systeem voor de lange afstand www.sick.com/nl spelen een groot meetbereik, een hoge mate van nauwkeurigheid en een robuust design een belangrijke rol. SICK heeft een state-ofthe-art productrange die op alle drie de fronten de beste oplossing biedt. Deze optische meetsystemen vormen een ideale oplossing voor processen waarbij men de verplaatsing van een object nauwkeurig over een langere afstand wil meten. Deze meetsystemen zijn vaak te zien in en om havenkranen en binnen de metaal- en staalindustrie, maar ook in applicaties zoals de positionering van containerstapelkranen, transferunits en AGV’s, voor botsbeveiliging en positionering van indoorkranen en voor de positionering van trolleys. De Dx1000-serie is het nieuwe vlaggenschip voor langeafstandsmeting met een hoge nauwkeurigheid. De DT1000 meet afstanden tot wel 460 meter op objecten, de DL1000 afstanden tot 1500 meter op reflector. De langeafstandssensor is uitgerust met een infraroodlaser en HDDM+-technologie voor een betrouwbare afstandsmeting, zowel binnen als buiten. Het afstandsmeetbereik op objecten is 0,2 tot 460 m, bij het meten op reflector is dit 0,2 tot 1500 m. De systemen zijn voorzien van een stof- en waterdichte behuizing (IP65 en IP67) van roestvaste aluminiumlegering en beschikken over configureerb are digitale in- en outputs, een analoge output, RS-422/SSI en een ethernetaansluiting. De DT1000 is ook geschikt voor meting op hete oppervlakken, het temperatuurbereik is van -40 °C tot +55 °C. D e m e e t nau w keur ig h eid ± 1 0 mm (0 , 2m …50 m); ± 20 mm ( 50 m …10 0 m); ± 2 4 mm (10 0 m … 20 0 m). De voedingsspanning bedraagt 18 tot 30 V DC. Dankzij de laserklasse 1 zijn de systemen veilig voor de ogen.

advertentie

Thermische Massa Flow Meters/Controllers, Vortex, Ultrasoon

13744

Gas, Stoom en Vloeistof applicaties

www.sierrainstruments.nl - tel: 072 5071400 - sales@sierrainstruments.nl

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 04/2017

BEURZEN

Biobased Industrie Een congres over industrie en milieu De weg naar een toekomst met duurzame energie is duidelijk ingezet, maar staat desondanks nog aan het begin van het proces. Dit congres gaat over de bio-aspecten daarvan. Het verhaal gaat echter niet louter en alleen over energie, ook industriële toepassingen zoals het verkrijgen van grondstoffen uit biologisch materiaal is een belangrijk aspect van duurzaamheid Harold van den Hauten

Cascaderen: winnen wat van waarde is Hoewel de eerste gedachte bij gebruik van biologisch materiaal het gebruik als brandstof is, is dat lang niet altijd de beste toepassing. De gedachte ligt zo voor de hand omdat de politiek vandaag de dag hoofdzakelijk gefocust is op het omlaag brengen van de CO2-uitstoot. Diverse sprekers wijzen er echter op dat het beter is om eerst materialen met hogere toegevoegde waarde uit het product te halen. Men spreekt dan van cascadering: verschillende producten uit de massa halen, te beginnen met die van de meeste waarde. Je kunt er daarbij aan denken om eerst veevoer uit biomassa te halen en vervolgens het restproduct pas te verbranden. Ook is het mogelijk om grondstoffen uit biomassa te halen. Een mooie toepassing wordt verteld door Stephanie Triau van Bioserie. Het blijkt mogelijk om duurzame kunststoffen te maken die tegen hitte kunnen, in allerlei kleuren geleverd kunnen worden en ook zeer geschikt zijn

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

om kinderspeelgoed van te maken. In principe is het product ook geschikt bijvoorbeeld ter vervanging van houten planken. Volgens Triau is het materiaal ook voor een acceptabele prijs te produceren. Ido Sellis (Twence) en Joop Groen (TNO) beschrijven hoe het mogelijk is om afval om te zetten in bruikbare aromatische verbindingen. Dus geen vuilverbranding of landfill, maar grondstoffen voor de industrie. Zij vragen zich (retorisch?) af of deze techniek een revolutie teweeg zal brengen in de bio-economie. Meer informatie hierover kan de geïnteresseerde vinden bij Biorizon, the way to aromatics, www.biorizon.eu.

Samenwerken Diverse sprekers wijzen erop dat het heel belangrijk is om samen te werken, ook met andere sectoren. Het is natuurlijk een technisch en een productiebelang dat een

BEURZEN door de bio-industrie gemaakt product bruikbaar is voor een andere sector, bijvoorbeeld speelgoed. Maar ook moeten de economische aspecten aansluiting vinden.

Brandstof: van fossiel naar bio To biomass or not to biomass, that is NOT the question! Aldus parafraseert Cor Leguijt een beroemde Engelse dichter. De vraag is dus hoe. Zonder meer door het cascadeer-principe toe te passen. Ze bereik je meervoudige waardering van biomassa, dus grondstoffen én energie.

ENERGIE EN GRONDSTOFFEN

EFFICIENCY VERBETERING

DUURZAME ECONOMIE

2050 VERBETEREN CONVERSIETECHNIEKEN VERGROTEN BIOMASSASTROMEN

‘To biomass or not to biomass, that is NOT the question!’

Meerdere sprekers benadrukken de noodzaak voor de overheid om zich actief in te zetten. De juiste stimulering is nodig. Het grote belang van het reduceren van de uitstoot van koolstofdioxide zorgt er voor dat andere aspecten van nationaal belang ondersneeuwen. Er is nog een reeks aan belemmeringen weg te nemen. Die liggen op het vlak van economie, techniek en organisatie. Onder dat laatste vallen ook regelingen over afval en meststoffen en maatschappelijk acceptatie. Over acceptatie spreekt Simone Veldema (greenbizstartup.com). Ook vernieuwen blijkt een proces dat je kunt leren. Tenslotte ontbreekt ook de ketenregie, van grondstof tot afnemer.

evenement bestaat uit een aantal lezingen van experts uit de industrie, overheid (ook Europees) en wetenschap aangevuld met tafelgesprekken. Er is ook ampel ruimte voor het onontkoombare “netwerken”. Het onderwerp zal ons nog wel lang blijven bezighouden, dus een vervolg zit er dik in.

De bijeenkomst Biobased Industry 2017 is georganiseerd door Management Producties uit Vlaardingen. Het

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

VSE INDUSTRIAL AUTOMATION UW BS-FILTER VOOR HOOGCOMPLEXE PROJECTEN VSE HOUDT HET OVERZICHT EN HOUDT HET SIMPEL. VOOR U. ALS HET GAAT OM: • Motion control • Industriële automatisering • Hygiënisch ontwerp • Robot-integratie • Service & onderhoud

VSE Industrial Automation is een nieuwsgierige club specialisten. ‘Waarom’ is voor ons - en wij denken ook voor u - de vraag waar alles mee begint.

www.vse.nl

13724

13701

DUAL INSPECT: 40% kostenbesparing Kwaliteitsinspectie met machine vision neemt binnen productieprocessen een belangrijke plaats in. Panasonic creëert door middel van het combineren van controle systemen voor twee productielijnen een flinke kostenbesparing. De systemen kunnen twee of meer, totaal onafhankelijke, inspecties verwerken. Voor het markeren van producten heeft Panasonic ook een breed assortiment laser markeersystemen. Kom voor meer informatie over de mogelijkheden van laser markering naar de Vision, Robotics & Motion beurs, daar demonsteren wij live één van onze laser markeersystemen.

Panasonic Electric Works Sales Western Europe B.V.

Stand 152

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

De Rijn 4, 5684 PJ Best, Nederland Tel. +31(0)499 372727 · email info.pewswe@eu.panasonic.com

MARKT & TECHNIEK

NOFIRNO afdichtingstechnologie Doorvoeringen en afdichtsystemen voor buizen en kabels door vloeistofkerende omwallingen rondom (opslag )tank s kunnen aan serieuze rampen worden blootgesteld. Zo kunnen er zich brandbare stoffen ophopen als gevolg van lekkage aan de tank. Ook fungeert de omwalling in geval van brand als barrière voor het bluswater naar de omliggende omgeving. Bij dergelijke calamiteiten neemt de hydrostatische druk op de doorvoering en het afdichtsysteem sterk toe. Beele Engineering heef t daarom het NOFIRNO-afdichtsysteem laten onderzoeken. Het systeem blijkt bij uitstek geschikt als afdichtingstechnologie voor de doorvoeringen door putdijken. Het bovengronds opslaan van brandbare stof fen in ver ticale cilindrische tank s, brengt veiligheidsrisico’s met zich mee. Daarom heeft de Adviesraad

Meer informatie www.beele.eu

Gevaarlijk Stoffen veiligheidsrichtlijnen vastgelegd in de Publicatie-

reeks Gevaarlijke Stoffen (PGS 29). Als onderdeel van deze richtlijnen worden ook eisen gesteld aan doorvoeringen door een vloeistof kerende omwalling van een tankput. Deze putdijk voorziet in opvang van product(en) uit de opslagtank(s) dan wel van mogelijk (blus)water. Kiwa heeft daarom op basis van de PGS 29 risicoscenario’s en functionele eisen opgesteld voor de doorvoeringen. Daarbij is steeds uitgegaan van zogenaamde worst case scenario’s. De scenario’s hadden betrekking op de vloeistofdichtheid, brandwerendheid en onverwachte zet tingen. Het systeem blijkt daarbij bestand tegen een extreem hoge waterstand aan de buitenzijde van de putdijk en is gedurende 72 uur bestand tegen vloeistoflekkage bij een hydrostatische druk van enkele meters vloeistofkolom. Verder blijft het afdichtsysteem intact gedurende een 2 uur durende plasbrand. Daarnaast blijft het afdichtsysteem vloeistofdicht bij verplaatsingen in de lengte- en laterale richting van de doorvoering. Daarmee voldoet het systeem aan de Richtlijn PGS 29.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

MC2017-003

113GHz + UW GOLFLENGTE

Uit de reeks van 113GHz aan radartechnologie hebben wij altijd de juiste radarfrequentie voor uw meettoepassing. Op het gebied van engineering bieden wij u de complete portfolio van niveaumeetinstrumenten aan en helpen wij u bij het optimaliseren van uw procesautomatisering. Wij stemmen af op uw golflengte om te begrijpen wat u precies nodig heeft om uw productieprocessen te optimaliseren.

Bekijk onze speciale website: www.yourlevelexperts.com 13669a

13745B

MARKT & TECHNIEK

Modulaire overspanningsbeveiliging Meer informatie www.eaton.com

gasindustrie, de chemische industrie, elektriciteitsvoorziening en (afval)waterbehandeling, kan worden verhoogd. Met versies voor alle types processignalering zijn de modules ideaal voor paneelbouwers, systeemintegratoren en ingenieurs die op zoek zijn naar beveiligingsproducten voor elektrische en elektronische apparatuur. Het assortiment is volledig ATEX/IECExgecertificeerd voor gebruik in intrin-

siek veilige toepassingen, geschikt voor SIL en ontworpen conform de wereldwijde normen. advertentie

± OPLEIDING, TRAINING, SIMULATIE EN ADVIES

Operator Trainingsprogramma > Operations Resource Management

13684

Met de lancering van een modulaire productenrange, ontworpen met het oog op eenvoudige installatie, gebruiksgemak en eenvoudige vervanging, levert Eaton hoogwaardige overspanningsbeveiligingen. De nieuwe modulaire reeks MTL SD biedt uitgebreide overspanningsbeveiliging tot 20 kA, momenteel het hoogst bereikbare beschermingsniveau voor een modulaire plug-inoplossing. Wetende dat stroompieken en onderhoudsstoringen meer dan 50 procent van vroeg tijdige defecten van elektrische apparatuur veroorzaken, levert de modulaire reeks een complete overspanningsbeveiliging voor waardevolle instrumenten en bedieningssystemen. Het ontwerp vermindert de onderhoudskosten en de stilstandstijden, omdat modules snel en eenvoudig kunnen worden vervangen. Het inplugbare gedeelte wordt met een eenvoudige klem vastgehouden en kan van de voet worden losgemaakt, zonder het beschermde apparaat spanningsloos te zetten, waardoor de gebruiker tijd bespaart en de handeling een stuk minder complex wordt. Dit gebeurt door gebruik te maken van een innovatief “make before break”-ontwerp, zodat continuïteit van het proces tijdens het ver vangen gegarandeerd blijft. Daarnaast kunnen er door de kleine afmetingen van de module, meer modules geplaatst worden, waardoor ruimte en kosten kunnen worden bespaard en het aantal benodigde kasten mogelijk kan worden verminderd. Dit nieuwe modulaire aanbod is zeer betrouwbaar, waardoor de systeembeschikbaarheid in een groot aantal industriesectoren, waaronder de olie- en

Optimaal gebruik maken van equipment, procedures en mensen om de situational awareness te vergroten

> Operator Competentie Onderzoek Gericht op werknemers die in transitie zitten naar een ander niveau

> Emergency Response Training In veilige en levensechte controlekamer trainen hoe te handelen in noodsituaties

Meer informatie en volledig cursusaanbod: www.stc-bv.nl | 0181 41 27 99 | INFO@STC-BV.NL | WWW.STC-BV.NL

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

VERBINDING

Nieuwe ethernet voor procesindustrie?

Met weinig tamtam is de IEEE begonnen met een werkgroep die een studie gaat doen naar een eventueel nieuw te maken ethernetvariant die op basis van één twisted-pair kabel moet gaan werken, voor gebruik in de procesindustrie, in auto’s, en in gebouwautomatisering. De werktitel van deze nieuwe variant is “10SPE” (Single-pair ethernet). Vertegenwoordigers vanuit de procesindustrie zijn onder andere Endress+Hauser, Rockwell, Pepperl+Fuchs, Phoenix Contact en Siemens. Rob Hulsebos

De eerste berichten over de mogelijkheden van 10SPE zijn: een afstand van maximaal 1 kilometer, voeding van apparatuur, met een snelheid van 10 Mbit/s, bidirectioneel, over 2 aders. De manier van bekabelen wordt waarschijnlijk net zoals nu: met speciale switches, maar er zijn ook voorstellen om een bus-gebaseerd 10SPE te maken. Dit laatste past natuurlijk goed bij wat we nu ook al gewend zijn bij veldbussystemen. Uit de presentaties op de website - publiekelijk beschikbaar - blijkt dat Pepperl+Fuchs al een prototype-implementatie werkend heeft.

schien zou het fijn zijn als al aanwezige veldbuskabels ook gebruikt zouden kunnen worden voor 10SPE. Maar al met al zijn het allemaal nog maar hele premature ideeën, het is ook nog maar een studie en de werkgroep is pas een half jaar bezig. Of dit gaat leiden tot een nieuwe ethernetvariant? Dan zal de IEEE te zijner tijd de formele procedure hiertoe starten. Dat houdt ook in dat er nog wel een aantal jaren nodig is voordat 10SPE op de markt komt. In ieder geval is duidelijk dat Foundation Fieldbus H1 en Profibus/PA een opvolger gaan krijgen.

De werkgroep heeft nu een aantal bijeenkomsten achter de rug en als ik de verslagen doorlees, zijn de wensenlijstjes van de werkgroepdeelnemers nogal verschillend. De procesindustrie wil intrinsieke veiligheid en mogelijkheid tot grote afstanden, maar dit speelt weer helemaal niet in de automobielwereld. Een kleine rondvraag naar hoeveel voeding aan apparatuur via de netwerkkabel geleverd zou moeten kunnen worden, leverde wensen op tot wel 500W. In ethernet zijn voedingsspanningen tot 56V nu gebruikelijk, de industrie wil liever 24V. En mis-

Aanleggen van bekabeling Op LinkedIn laat Procentec-directeur Dennis van Booma sinds enige maanden praktijkvoorbeelden zien over verkeerd aangelegde Profibus/ProfiNet-systemen. Dat zijn instructieve voorbeelden, waarbij je je soms afvraagt hoe het mogelijk is dat zulke systemen überhaupt nog werken. Toch wordt er al heel lang veel moeite gedaan om het aanleggen van industriële netwerken goed uit te leggen aan gebruikers: diverse gebruikersverenigingen hebben op hun websites installatiehandleidingen ter beschikking gesteld. Rob Hulsebos Wie deze handleidingen doorkijkt, ziet dat er heel veel hetzelfde in staat. Dat is logisch, want het gaat overal om dezelfde soort installatiezaken: lengtes van kabels, afsluitweerstanden, voedingsspanningen, EMC-problemen, aardlussen et cetera. Door het opvolgen van de op zich eenvoudige - richtlijnen zijn veel problemen in industriële netwerken makkelijk te voorkomen.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

DeviceNet: www.odva.org (publication download) Ethercat: www.ethercat.org (download) Ethernet/IP: www.odva.org (publication download) Foundation Fieldbus: www.fieldbus.org (end user resources) Profibus/Net: www.profibus.com (download, Installation guide)

VERBINDING

Cloud crash

Het werken in de cloud biedt veel mogelijkheden en voordelen - zie ook Automatie | PMA 2017 # 1. Maar soms wordt duidelijk dat er ook nadelen aan kunnen zitten. Op 28 februari bijvoorbeeld, toen een flink deel van Amazon’s clouddienst AWS aan de Amerikaanse oostkust uitviel. Dit was het gevolg van een menselijke (type)fout, waardoor een groot aantal servers van het “Simple Storage Service” (S3) systeem werd uitgezet. Daardoor werden ook de servers van twee belangrijke S3-subsystemen uitgezet: het “index” subsysteem, dat kennis heeft van alle objecten in de S3 cloud in die regio, en het “placement” subsysteem, dat de opslagruimte beheert. Door het uitzetten van de servers, starten deze twee subsystemen opnieuw op en controleren dan hun databases. Echter, door de snelle groei van S3 was deze procedure al een aantal jaren niet meer uitgevoerd en de integriteitschecks kostten daardoor véél meer tijd dan gedacht: pas na 4 uur waren beide subsystemen weer operationeel. Maar daarmee waren de problemen nog niet helemaal uit de lucht: tijdens die 4 uur hadden S3-delen, die nog wel operationeel bleven, een achterstand opgebouwd die eerst nog weggewerkt moest worden. Rob Hulsebos De Amerikaanse oostkust lijkt ver weg van ons, wat hebben wij er voor last van gehad? In de eerste plaats staat daar Amazon’s oudste deel van AWS, dichtbij snelle internetknooppunten die 70% van het wereldwijde internetverkeer vervoeren. Via AWS loopt 1/3 van alle websiteverkeer; heel veel websites werkten niet of werden erg traag, of konden geen afbeeldingen laten zien. De statuspagina waarop de beschikbaarheid van S3-diensten werd weergegeven, werkte zelf niet, omdat deze zelf van S3 afhankelijk was. Een nieuw eufemisme stak de kop op: Amazon rapporteerde “gestegen aantallen foutmeldingen” in plaats van: “S3 is uitgevallen”. Ook veel webdiensten vielen uit, waaronder Amazon’s eigen helpdesk, andere storingsmeldingswebsites, en IoTdiensten. Gebruikers van Google’s “NEST” thermostaten

ontdekten dat hun verwarming het niet meer deed. Ook de diensten van IFTTT vielen uit waardoor IoT-apparatuur niet meer kon worden aangestuurd (verlichting, tv, garagedeuren, etc.). Dit voor val toont de kwetsbaarheid aan van deze belangrijke infrastructuur, als één verkeerd commando zulke gevolgen kan hebben. Amazon heeft inmiddels procedurele maatregelen aangekondigd die een herhaling moet voorkomen. Het doet overigens denken aan het incident bij de AMS-IX (Amsterdam Internet Exchange, een groot internetknooppunt) op 13 mei 2015, waarbij een halve dag het Nederlandse internet onderuitging dankzij één verkeerd ingeplugde netwerkkabel.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 04/2017

MARKT & TECHNIEK

COLOFON Redactieraad

Meer informatie www.pepperl-fuchs.com HOOFDREDACTIE

WILLEM VAN DER BIJL

HOOFDREDACTIE

LIAM VAN KOERT

Schakelen en besturen in Ex-omgevingen

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 04/2017

Deelname van redactieraadleden aan het redactieraadteam is op persoonlijke titel.

Uitgave UITGEVER

JACO OTTO

Automatie BV Bezoekadres: Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postadres: Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: 033 456 70 50 E-mail: info@automatie-pma.com Internet: www.automatie-pma.com

Uitgever SALES

Elektrische schakelcomponenten voor explosiegevaarlijke omgeving zijn al jarenlang een belangrijke focus voor Pepperl + Fuchs. Tijdens de voorbije Hannover Messe is het aanzienlijk uitgebreide gamma elektrische componenten voor explosiegevaarlijke omgevingen voorgesteld; een ruim assortiment gecertifieerde schakelaars, drukknoppen, noodstoppen en signalisatiecomponenten. Het bedrijf biedt een grote verscheidenheid aan producten met diverse beschermingswijzen en behuizingen, voor machinebesturingen en elektrische netwerken in gevaarlijke omgevingen. Van bijzonder belang is het uitgebreide gamma schakelaars, verlichte drukknoppen en noodstopknoppen, die allemaal een geringe inbouwdiepte hebben. De bajonetsluiting zorgt voor een snelle en veilige installatie in een schakelpaneel. Alle schakelaars zijn Ex-de gecertificeerd voor inbouw in standaardborden in gevaarlijke omgevingen. Onderdeel van de nieuwe productreeks voor gevaarlijke omgevingen zijn buzzers en buzzers met knipperlicht. Het apparaat geeft een visuele en auditieve indicatie in de vorm van een knipperlicht en een luid hoorbaar alarm. En dan zijn er nog de scheidings- en veiligheidsschakelaars. Deze lijn van schakelaars garandeert een veilige werking van motoren en aandrijvingen in explosiegevaarlijke gebieden. Pepperl + Fuchs start met een compleet nieuw gamma met beschermingsklasse Ex-de. De tegen sabotage beveiligde veiligheidsschakelaars zijn voorzien van een driezijdige vergrendeling. Alle schakelaars zijn verkrijgbaar in versies met 3, 4 en 6 polen, in een uitvoering van 16, 25 of 40 A en in een polyester of roestvrijstalen behuizing.

Ing. Peter van den Berg, Ing. Ton Bol , Ing. Ber nard Bos, Ing. W illem van der Bijl , Ing. F r i t s B o d d e m a n , A n d r é B r a a k m a n , I n g . Adrian de Bruijn, Jacques Geluk , Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Janet Kooren, Ing. Peter Korsten, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim O xenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Ad Spijkers, Marc Vissers, Ing. Karel Walinga, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With.

ERIK DE JONG

Jaco Otto (Automatie BV), j.otto@aprmediagroep.nl

Advertenties Erik de Jong (Advercom), edejong@advercom.nl

Vormgeving APR Media Groep BV, studio@aprmediagroep.nl REDACTIE

BIANCA SCHOLTEN

Advertentie- en orderadministratie APR Media Groep BV, orders@aprmediagroep.nl

Abonneeservice

REDACTIE

JANET KOOREN

REDACTIE

ROB HULSEBOS

Post: Daalakkersweg 2 - 72, 5641 JA Eindhoven Telefoon: 088 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en w orden jaarlijks automatisch verlengd. Opzegg ingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

€ 79,- per jaar (excl. btw) € 140,- per jaar € 35,- 6 maanden € 10,-

HAROLD VAN DEN HAUTEN

REDACTIE

KAREL WALINGA

REDACTIE

NICK DE WITH

AANSPRAKELIJKHEID Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Automatie BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. Automatie BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de uitgever van Automatie BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

13627a

KELLER unplugged!

Passieve RFID-Druktransponder

RFID-Drukdatalogger -Drukdatalogger

Serie 21 D RFID

Serie 21 DC RFID

Geeft druk, meetlokatie ID, temperatuur en sensor informatie Voeding via RFID-Interface, zonder onderhoud onbeperkt bruikbaar – Eenvoudig uitlezen en verwerken van meetdata – Extreem robuust tegen omgevingsfactoren en vandalisme – Drukbereiken van 0...3 bar t/m 0...1000 bar

Registreert tot 8000 paired druk- en temperatuurwaarden Geïntegreerde longlife batterij voor autonome werking – Total error band ± 0,5 %FS @ 0…50 °C – Passieve RFID-Interface 13,56 MHz / ISO 14443 – Geïntegreerde low-power I2C druktransmitter tevens als OEM sensor leverbaar

keller-holland.nl 13335b