Automatie | PMA 6-2017 by APR Media

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 61S T E J A A RG A NG 2017

Drinkwaterbewaking en Voorspellend onderhoud Heeft simulatie meerwaarde? Na Brexit nog CE?

13477i

INHOUD REDACTIONEEL & AGENDA

ENORME TIJDWINST MET HIL-TESTEN

HIGHTECH BREKINGSINDEX-SENSOR BEWAAKT KWALITEIT

Verlanglijstje

Eerst simuleren, dan het echte werk

Analyse-sensoren in drinkwater

PAGINA 02 FESTO

WETGEVING, ENERGIEBEHEER EN APPLICATIE

NAUWKEURIG EN VOORDELIG

Trends bij frequentie regelaars

Ultrasoon flow meten

PAGINA 22 PANASONIC ELOBAU

PAGINA 29 KROHNE

33 FHI NIEUWS

KWALITEITSVERBETERING IS BELANGRIJKSTE TROEF

Vrouwen in de techniek

De breedte en de diepte

Voorspellend onderhoud

NIEUWS

Standaard nieuwe wifi bijna klaar

Actemium Automation Award

PAGINA 36 PROLEIT

46 CYBERKRONIEK

Solids, Pumps & Valves

Veiliger IoT?

Energieopslag en distributie

VAKBEURZEN

PAGINA 51 SAMSON PAGINA 52 VAISALA

VAKBEURZEN

VERBINDING

Britten kunnen niet zonder CE-markering

PAGINA 44 B&R

PAGINA 10 TURCK LEUZE ELECTRONIC

PAGINA 53 VSE INDUSTRIAL AUTOMATION PAGINA 54 MITSUBISHI ELECTRIC PAGINA 55 ELSTO

COLOFON & PI NIEUWS

OMSLAG 2 IFM OMSLAG 3 DENIOS OMSLAG 4 KELLER MEETTECHNIEK

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 06/2017

Al 50 jaar gegrepen door uitdagende automatisering.

years Your motion Pneumatic | Electric | Our solution

Festo Netherlands 2017 Festo BV 015 25 18 890 www.festo.nl 13692a

REDACTIONEEL

AGENDA Liam van Koert LIAM@THETEXTFACTORY.EU

NOVEMBER 23

Waterbouwdag

Verlanglijstje

raditioneel plof t zo rond de herfstvakantie een superdikke editie van de Intertoys of Bart Smit catalogus op de mat. Het is al minstens drie generaties de basis bijna elk verlanglijstje dat de sint de komende weken in de schoenen gaat vinden. Een vergelijkbare catalogus waar menig automatiseringshart sneller van gaat kloppen, is die van de SPS IPC Drives in Neurenberg. Met het aanbreken van de herfst is er voor de journalist heel wat af te reizen. Natuurlijk de grote trip naar de SPS zelf. Maar ook organiseren veel automatiseerders een persconferentie. Dit om alvast een tipje van de sluier op te lichten en zo de verlekkerde lezer richting Neurenberg te lokken. Eerste in het rijtje dit jaar was B&R. Zij gaven in Linz een toelichting op de recentelijke overname door ABB en deden de mededeling dat het bedrijf serieuze stappen in machinevision gaat zetten. En als klap op de vuurpijl komt er een geheimzinnig revolutionair motionsysteem. Maar wat het precies is? Een zwijgend tromgeroffel. Lenze - dat tevens haar 70-jarige jubileum vierde - was in Hamelen concreter. Het belooft op de SPS definitief af te rekenen met het verschil tussen motioncontroller en frequentieregelaar. En hoewel gedemonstreerd door de pratende en stemgestuurde computer die Alexa heet, blijft hun belangrijkste boodschap dat bij automatisering de mens centraal moet staan. Een lezing van de poëtisch Duits (s)prekende Nederlandse filosoof Jan Teunen onderstreept dit. Volgens hem wordt oog voor identiteit steeds belangrijker. Voor mensen, maar zeker ook voor bedrijven. Ik vraag me af of hij “landen” aan dit rijtje zou hebben toegevoegd als toen al bekend zou zijn geweest dat Saoedi-Arabië robot Sophia het staatsburgerschap zou geven. Het zegt wel iets over de identiteit van een land als een geautomatiseerde vrouwelijke verschijning wél zonder boerka over straat mag. Maar nu word ik misschien wat te politiek. En voor de politiek recht voor zijn raap uitspraken kan je traditioneel het beste bij Turck terecht. Dit jaar was dat in Mülheim a.d Ruhr, waar volgens Christian Wolf de economie zich maar weinig lijkt aan te trekken van de protectionistische politieke voornemens van menig populistisch staatsman. The proof is in de pudding en bedraagt dit jaar een omzetgroei van maar liefst 15 procent. Vooral in China gaat het met 33 procent groei hard. Maar dat is weer een heel ander verhaal, dat ik - mits ik de gegevenshonger van de Chinese overheid kan stillen en mijn visum krijg - na sinterklaas graag vertel.

De Doelen, Rotterdam 29

Dutch RF Conference Novio Tech Campus, Nijmegen 29-30

PEFTEC Antwerp Expo, Antwerpen (BE) DECEMBER 5-7

Chains Koningshof, Veldhoven 7

Machinebouw event Congrescentrum, Den Bosch 12-13

MicroNano Conference Passenger Terminal, Amsterdam 12-14

Elektro Vakbeurs Evenementenhal, Hardenberg 13

Sense of Contact Beurs van Berlage, Amsterdam

POWERED BIJ INDUSTRYPLANNER.COM

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

#waaromlezen Simuleren kan veel tijd besparen bij inbedrijfstellen en veel ruimere testen mogelijk maken.

Enorme tijdwinst met HIL-testen

Eerst simuleren, dan het echte werk HIL, of Hardware-In-the-Loop-testen, is een manier om machinebesturingen te testen door ze te koppelen aan een gesimuleerde machine. Nep-testen zou je dus eigenlijk kunnen zeggen. Maar zonder dat de besturing dat merkt. Zonder dat de machine is aangesloten, krijg je betrouwbare resultaten die te gebruiken zijn als resultaten van “echte”, fysieke testen. Je moet na inbedrijfstellen natuurlijk wel altijd nog testen in de praktijk. Janet Kooren

ij Marin in Wageningen werd maar liefst vier weken inbedrijfsteltijd gewonnen. Waar een dag testen meer dan 10.000 euro omzet vertegenwoordigt, is dat de moeite waard. Niet alleen geld is een belangrijke reden, maar ook de mogelijkheid om veel verdergaand en meer te testen dan je in de werkelijke omgeving zou kunnen doen, is een echte meerwaarde. Marin is een scheepvaartonderzoeksinstituut waar in opdracht van scheepsbouwers het gedrag van schepen wordt getest. Daarvoor worden scheepsmodellen in een enorm bassin op alle mogelijk manieren op de proef gesteld. Er kunnen enorme golven worden opgewekt en zo kan het gedrag van het scheepsmodel in verschillende omstandigheden worden beproefd. Boven dat bassin volgt een sleepwagen, volgepakt met apparatuur, de bewegingen van het model. In dit geval is de sleepwagen de “machine”. VSE Industrial Automation uit Schoonhoven heeft de nieuwe besturing voor de sleepwagen ontworpen en Controllab Products uit Enschede werd ingeschakeld voor het maken van simulatiescenario’s voor het genoemde HIL-testen. Directeur Christian Kleijn van Controllab vertelt dat het simuleren van situaties en het nabootsen van destructieve situaties tot nu toe vooral veel wordt

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

gebruikt in de vliegtuigindustrie. ‘Denk maar aan het programma “Air crash investigation”. Als je kunt ontdekken waardoor een bepaalde fout is opgetreden, kun je voorkomen dat het nog een keer gebeurt. Het voordeel daarvan is voor de vliegtuigindustrie natuurlijk al lang duidelijk en je ziet nu andere industrieën hier steeds meer gebruik van maken. Je kunt ook de werking van je producten sterk verbeteren. Waar bijvoorbeeld heel veel simulaties worden gebruikt is bij de ontwikkeling van zelfrijdende auto’s.’

Zekerheid vooraf We zijn aanwezig bij de gesimuleerde testen, bij het werkelijke inbedrijfstellen en spreken met betrokkenen over de ervaringen. Paul Weustink van Controllab legt uit wat er bij een HIL-simulatie komt kijken: ‘We bieden hardware met realtime machinesimulatoren en diensten zoals FMEA - Failure Mode and Effect Analysis - gebaseerde HIL-testen. Zo kunnen we Marin al vooraf

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

zekerheid geven of de besturing voldoet aan de eisen, zoals ze graag willen. We simuleren in de computer het dynamisch gedrag van het scheepsmodel, de meetwagen, de sensoren en de actuatoren. Het model rekent vijfhonderd keer per seconde en praat honderd keer per seconde realtime met de besturing. Hoe iets in een simulatie beweegt, moet natuurlijk overeenkomen met hoe iets in de werkelijkheid beweegt. Dat goed te kunnen bepalen en programmeren, vraagt veel natuurkundige kennis. Hoe een model bijvoorbeeld reageert op stromingen en wat de karakteristieken van het model zijn, moet allemaal worden meegenomen. En daarnaast moet je ook nog menselijke factoren meenemen in je testen. Operators kunnen namelijk weleens iets heel anders doen dan jij denkt. En is de werkvolgorde, die zo logisch lijkt, ook wel logisch voor iedereen? Dat zijn allemaal zaken die goed gedocumenteerd moeten worden. Waar is de test geldig en waar niet, wat zijn de gebruikte parameters. Welke specificaties zijn gebruikt.’

Behalve de werking van de besturing wordt dus ook de instelling van de sleepwagen getest en op de ideale situatie afgestemd. Leendert Uithoven is de projectengineer van VSE. Hij nam de volledige ontwikkeling van de software voor zijn rekening. De motionsoftware is zo geprogrammeerd dat de instellingen per testmodus en parameters per model zijn geïntegreerd. Die worden vervolgens bij het uitvoeren van een test automatisch geladen. De motionsoftware is verder volledig geprogrammeerd op alle mogelijke scenario’s en communiceert per seconde 100 keer met het model. Samen met Controllab voert Leendert de HIL-testen uit. Hij legt uit dat er in de praktijk operators op de sleep-

‘Er werd maar liefst vier weken inbedrijfsteltijd gewonnen.’

Het bassin met de hoofdwagen.

Er liggen heel wat kilometers kabel. Een van de besturingskasten.

De medewerkers op de sleepwagen tijdens het inbedrijfstellen.

wagen staan. ‘Voor hen is het van belang dat de besturing niet te strak staat ingeregeld, dat is niet comfortabel werken. Maar is de besturing te slap ingesteld, dan wordt het model onvoldoende nauwkeurig gevolgd. We kunnen nu dus vooraf al de ideale instelling zoeken. Gesimuleerde testen kunnen in korte tijd eindeloos worden herhaald met gegarandeerd identieke testomstandigheden. De echte testen moeten wel 100% identiek zijn aan de gesimuleerde testen. Daar heeft Controllab voor gezorgd.’

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

‘Voor de besturing is er geen verschil merkbaar tussen echte of gesimuleerde testen.’ Grenzen oprekken

Een paar getalletjes:

Voor de besturing is er dus geen verschil merkbaar tussen echte of gesimuleerde testen. Die reageert Het bassin is 175 meter lang en 45 meter breed. in de gesimuleerde testen precies De hoofdwagen, die over de lengte van het bassin rijdt, weegt zoals in echte testen en zo kan die 94.000 kilo, wordt aangedreven door acht 40kW asynchrone servobesturing al voor de “echte” inzet motoren, heeft een topsnelheid van 6m/s en een maximale acceleraal helemaal worden geperfectiotie van 0,8m/s2. neerd. Dat levert voor die meetwa De subwagen, die dwars op het bassin heen en weer beweegt, onder gen en de inzetbaarheid daarvan, de hoofdwagen, weegt 28.000 kilo, wordt aangedreven door vier vier weken tijdwinst op - minder 17,5kW asynchrone servomotoren, heeft een topsnelheid van 4m/s stilstand, en dan hebben we het en een maximale acceleratie van 0,8m/s2. dus nog niet over het feit dat er veel Er wordt daarbij een positienauwkeurigheid bereikt van +/- 1 mm. Er meer getest kan worden. Want je wordt gevolgd met een maximale fout van 50 mm. kunt zowel testen onder “normale” condities als onder condities die je bijvoorbeeld alleen bij calamiteiten tegenkomt. En daarbij kun je bij simulaties de grenzen van de testen enorm oprekken. In kantoor. Een hele andere omgeving dan waar we later werkelijkheid zul je, ook bij het testen, geen risico willen de daadwerkelijke inbedrijfstelling zullen meemaken. lopen op schade. Bij een gesimuleerde test kun je verder Achter het bureau zitten Uithoven en Weustink klaar om gaan. Je kunt daarmee ook de grenzen van het daadwerde testen uit te gaan voeren. Om het geheel een beetje kelijke veilige gebruik heel precies opzoeken en vastlegrealiteitszin mee te geven, toont een van de schermen gen, waardoor de besturing gecontroleerd veiliger, en de een mooi vormgegeven 3D-simulatie van de werkelijksleepwagen tegelijk breder inzetbaar wordt. heid, een bassin, een meetwagen, een model en operaTesten leveren natuurlijk de meeste data op als er iets tors. Op de andere schermen staan grafieken, een bestufout gaat. Dus juist die data is heel waardevol. Uithoven: ringsinterface en data. Na het kiezen van een scenario ‘Dan kun je gaan kijken waar en waarom iets fout ging. en het drukken op een paar knoppen vindt de eerste En wat je vervolgens met die data wilt. Moet er iets test plaats. Zo spetterend als een “echte” test kan zijn, aangepast worden, zijn er regelingen die bijgesteld zo droog is een gesimuleerde test. Voor de argeloze toemoeten worden, is het een onverwachte fout of juist schouwer dan welteverstaan. Voor de testers is iedere een verwachte. En het simuleren van de werking geeft test interessant, hoe soepeltjes die ook verloopt en hoe saai die dus voor de toeschouwer mag zijn. De verzaook inzicht of de sleepwagen wel kan uitvoeren wat er gedacht is. Of misschien zelfs nog wel iets meer.’ melde gegevens worden beoordeeld en gedocumenteerd en al snel wordt een volgend scenario getest. En zo kan in korte tijd heel veel worden gedaan. In veel kortere tijd Testen in kantooromgeving Bij het gesimuleerde testen staan er verschillende beelddan wanneer in de werkelijkheid wordt getest. In een schermen en een besturingskast op een bureau in een bassin zou je iedere keer het bassin stil moeten leggen,

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

het model en de meetwagen terug moeten brengen naar de startpositie alvorens je een nieuwe test kunt beginnen. Om maar niet te spreken over de operators die nodig zijn en het feit dat je lang niet alles in de werkelijkheid wilt testen.

Boven:de sleepwagen met het scheepsmodel. Onder: tijdens het inbedrijfstellen.

De praktijk De echte sleepwagen die we in het enorme Zeegangs- en Manoeuvreerbassin bij Marin aantreffen, bestaat uit een deel dat bestemd is voor de onderzoekers en een deel dat is bestemd voor de klant, de uiteindelijke opdrachtgever van de modeltest. Die kan zo met eigen ogen en van heel dichtbij de beproeving volgen. Op iedere denkbare hoek van het model staan camera’s en sensoren gericht en ook het model zelf is voorzien van meetinstrumenten. Het bassin kan alle mogelijke golven op zee nabootsen en de sleepwagen volgt het model, wat bij extreme golven vraagt om heuse zeebenen. En die

nauwkeurigheid, gecombineerd met een hoge acceleratie en remkracht, zijn in het bassin de echte uitdagingen. Uitdagingen waarvan Siemens, de fabrikant van de besturingssystemen, zich achter de oren krabde en zei: ‘Als iemand dit kan, dan is het VSE.’ Inmiddels is dit het vijfde bassin waarvoor zij de ombouw verzorgden.

Vertrouwen Behalve het vervangen van de besturing van de sleepwagen is bij Marin de gehele sleepwagen en alle periferie volledig gestript en opnieuw opgebouwd. De veiligheidsvoorzieningen zijn aangepast aan meest actuele eisen, de besturing is ingebouwd en de eerste live-testen zijn succesvol verlopen. Op de laatste dag van de inbedrijfstelling mogen we meekijken. En meevaren, natuurlijk! De opdrachtgever binnen Marin heeft zoveel vertrouwen in het gekozen traject, dat de eerste werkdag na het geplande inbedrijfstellen al volledig is volgeboekt met opdrachten. Projectleider van VSE is Jan van Vuuren.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

Your Global Automation Partner

Besturingsparadijs! HMI Panel met CODESYS PLC Modern compact apparaat voor eenvoudige programmering van de besturing en visualisatie functies met CODESYS 3 Kan flexibel gebruikt worden als PROFINET master, EtherNet/IP scanner, Modbus TCP/RTU master of Modbus TCP/RTU slave Hoge kwaliteit TFT displays in 7, 10 of 13 inch

www.turck.com/tx500 13253f

SMARTER PRODUCT USABILITY Sven-Philipp Abraham

SMARTER PRODUCT USABILITY

ZO EENVOUDIG LEEST MEN BARCODES TEGENWOORDIG. OP CAMERA GEBASEERDE CODELEZER DCR 200i

Product Management Product Center Ident + Vision

Dankzij de Setup Wizard in drie minuten in bedrijf genomen. De nieuwe DCR 200i identificeert snel en betrouwbaar 1D en 2D codes, óók bij ongunstige omstandigheden.

easy handling. www.leuze.nl 13452a

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

Hij vertelt: ‘Bij Marin hebben we te maken met kritische gebruikers. Dat moet ook wel, want de belangen zijn groot. Bij dit project is echt alles van belang. Zelfs de belichting kan een bepalende factor zijn, het is een samenspel van heel veel factoren. Dan is het prettig om te merken dat die gebruikers veel vertrouwen hebben in de kwaliteit en in de oplevering.’

Tijd voor vernieuwing De projectmanager bij Marin is Jan de Boer. ‘Na zestien jaar in bedrijf te zijn geweest, was het tijd voor vernieuwing van de technologie. Toen we met het eerste bassin begonnen, bleek VSE in staat ons een beeld te schetsen waarvan wij ook het gevoel hadden dat het haalbaar was. We hebben nu al vier bassins samen gedaan, maar dit is het moeilijkste bassin. Als het dan lukt om on time, on budget én met de beoogde kwaliteit op te leveren, dan kan je alleen maar tevreden zijn.’ De Boer kwam vorig jaar in aanraking met virtueel testen. ‘Gezien de enorme tijdsdruk die er op dit project lag, wilden we daar heel graag mee aan de slag. Uiteindelijk heeft het me nog verbaasd hoe snel alles in het testen is gegaan, het gaat echt ongelofelijk goed.’

Inbedrijfstellen Over hoe het daadwerkelijke inbedrijfstellen uiteindelijk verliep, vertelt Jan van Vuuren: ‘Je bewaart het spannendste voor het laatst. Als eerste zet je de spanning op het systeem en test je vervolgens het geheel terwijl het op blokken staat. Na een handbediende run en het testen van de noodsystemen, kom je toe aan het spannendste deel, de snelheid en de nauwkeurigheid.’ Inmiddels zijn de eerste fysieke testen op locatie uitgevoerd, wij mogen in de bezoekerswagen plaatsnemen tijdens het echte finetunen. Gebruikers, die in verschillende ploegen werken - en dus ook testen - hebben naar aanleiding van die eerste fysieke testen hun wensen kenbaar gemaakt. ‘Zo voegen we nog een geluidssignaal toe waar dat gewenst is en kunnen we instellingen al dan niet handmatig mogelijk maken.’ Maar veel meer dan dat bleek er aan aanpassingen niet nodig. Waar de gebruikers vooral aan moeten wennen, is hoe soepel de acceleratie verloopt. We merken tijdens het testen bijna niet dat de wagen begint te rijden, en hoe snel het gaat. Het geheel functioneert nagenoeg geruis-

Van links naar rechts Jan de Boer, Jan van Vuuren en Peter Geurts.

loos. Marin-medewerker Peter Geurts grapt tegen zijn collega’s: ‘Ze hebben het veel te goed gemaakt, ik mis dat nostalgische gevoel dat we ons vast moesten houden.’ Maar hij ziet daarin tegelijk een enorm pluspunt. ‘Doordat alles veel soepeler loopt en reageert, zullen de meetsignalen veel minder ruis vertonen en zal het geheel veel minder snel slijten.’

Oplevering Tussen de start van de opdracht en de uiteindelijke oplevering ligt een jaar. Van Vuuren: ‘We hebben een compleet nieuw ontwerp gemaakt van de wagenbesturing, aan de hand van de gevraagde prestaties. We hebben daarvoor een Motion Controller van Siemens uit de Simotion lijn gebruikt. Hiermee hebben we de vrijheid de diverse regelingen te bouwen en te koppelen die Marin nodig heeft. Daarnaast hebben we het veiligheidssysteem volledig vernieuwd. Maar het spannende zat hem in de nauwkeurigheid van de regeling. De wagen wordt geregeld op een positie op een moment in de tijd. Dat gegeven bepaalt de snelheid. Een camera geeft de positie van het model die wordt teruggerekend naar de positie in het bassin, vervolgens weer naar de wagenpositie en daarvandaan naar de modelpositie.’ Klinkt ingewikkeld maar het blijkt glashelder. Negen weken de tijd kreeg het team voor de gehele ombouw. ‘Op sommige momenten waren we met tien VSE-medewerkers tegelijk aan het werk. Tijd is hier nou eenmaal geld.’

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

Hightech brekingsindex-sensor bewaakt kwaliteit

Analyse-sensoren in drinkwater

#waaromlezen Technieken uit het laboratorium vinden hun weg in het proces. In dit geval drinkwatermonitoring.

Optiqua, met vestigingen in Hengelo en Singapore, is een onderneming die zich specialiseert in innovatieve optische detectorsystemen. Het systeem dat hier aan de orde is, EventLab, is een universele sensor voor het meten van de kwaliteit van water in distributienetwerken. Deze sensor is onder andere in gebruik bij drinkwaterbedrijf Vitens, waarmee Optiqua een speciale band heeft als “launching customer”. Ik spreek over deze detector met Marcel Klein K oerkamp van Optiqua en met Joukje Keuning van Vitens Harold van den Hauten

De opstelling bij Vitens. Rechts het EventLab-systeem.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

e kwaliteit van ons drinkwater is van levensbelang. Daarom wordt van bron tot gebruiker gemeten om de kwaliteit te waarborgen. Voor een groot netwerk als dat van Vitens komen daar steeds meer realtime inline sensoren aan te pas. Dan is het zaak dat die betrouwbaar werken en nog betaalbaar zijn ook. De keuze van de sensor is niet zo eenvoudig. Er zijn sensoren beschikbaar die specifiek op een bepaalde stof, of een klasse van stoffen, werken en er zijn generieke sensoren. Bij de laatste meet je de verandering in kwaliteit, maar je weet dan nog niet welke stof die veroorzaakt. Over het laatste type gaat het hier met het EventLab-systeem.

www.ods-metering-systems.nl

Totaalleverancier van Flowmeetsystemen ODS Metering Systems

Hoe het werkt De EventLab-sensor meet de verWaterstroom andering van de brekingsindex Detectie venster (Engels: refractive index - RI) en daarmee de optische dichtheid van het water. Deze brekingsindex volgt lineair de concentratie van verontLicht in Licht uit reinigingen in het water. De gevoeligheid voor de verschillende componenten is ongeveer gelijk, wat Figuur 1: Principeschema optische sensor. De optische chip meet ca. 60 x 3 millimeter. voor de praktijk wel zo gemakkelijk is want kalibreren is niet nodig. evenredig is met de verandering in concentratie opgeEen klassieke manier om de brekingsindex te meten is loste stof. Het “omzetten” van de complexe MZ-interfemet de Mach-Zehnder interferometer. Wie dat instrurometer naar een robuust en stabiel werkende optische ment bekijkt, of zelfs maar het principediagram, beseft chip is dé innovatie die EventLab geschikt maakt voor al snel dat dit geen oplossing is om in groten getale in plaatsing in het netwerk. Eenvoud, betaalbaarheid en het veld te plaatsen. De uitvinding van Optiqua is om de minimaal onderhoud zijn onmisbaar voor grootschalig interferometer compleet te integreren in een optische gebruik zonder toezicht. Een uitgebreidere beschrijving chip (zie figuur 1: principeschema). van de complexe signaalafhandeling is te vinden in de aanvullende literatuur. Monochromatisch licht wordt gescheiden in twee lichtbundels die elk hun eigen weg gaan door golfgeleiders. De meting van de brekingsindex maakt het niet mogeDeze optische geleiders zijn afgeschermd van lichtlijk om specifieke componenten te meten, wat voor het invloeden van buiten, met uitzondering van een klein monitoren van water juist een voordeel is. In figuur 2 deel van het meetkanaal, waar de beschermlaag is veris te zien hoe de sensor componenten meet die door wijderd en waar de sensor het medium (water) “ziet”. andere, in de waterwereld gebruikte, kwaliteitsmetinHet licht uit de golfgeleider kan hier middels het zogegen niet gemeten worden. Je meet veranderingen - in het naamde evanescent veld in het water doordringen. Dit ppm bereik, maar je weet niet waardoor die veroorzaakt worden. RI-detectie kan een kwaliteitsverschil meten dat betekent dat een verandering van de brekingsindex, of optische dichtheid, als gevolg van veranderingen in de door pH, troebelheid en geleidbaarheid niet wordt opgemerkt (zie figuur 3 selectiviteit). De veranderingen kunconcentratie van opgeloste stoffen in het water een vernen het gevolg zijn van het productieproces, maar kunschil in de snelheid van het licht in het meetkanaal ten nen ook van buiten komen. opzichte van het referentiekanaal geeft. Dit verschil in snelheid levert een faseverschuiving op tussen de twee Niet alleen meet de RI-detector generiek alle chemische lichtbundels die weer bij elkaar komen aan het eind van componenten, hij doet dat ook met consistente gevoede optische chip en resulteert in een verandering van de ligheid. De gevoeligheid ten opzichte van de verschillichtintensiteit die uit de chip komt. Die verandering is

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

Verbinding Anorganisch

Event-Lab

ORP

Natriumnitraat

Natriumsulfiet

MTBE

UV/Vis a

Turb. b

x x

Aldicarb

Azinfos-methyl

Acetylsalicylzuur

Ureum

Formazin

Figuur 2: responsmatrix technologieën

lende componenten van sensoren voor pH, ORP en dergelijke kunnen enorm verschillen. Detectielimieten voor verschillende componenten kunnen gemakkelijk met een factor 106 verschillen. Door de consistente gevoeligheid van de RI-sensor is een variatie of een verontreiniging in het netwerk eenvoudiger te interpreteren. De brekingsindex is een parameter die afhankelijk is van de temperatuur. Deze invloed wordt gecompenseerd in de sensor.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

x x

a) Absorptie bij 254nm b) Troebelheid c) Sensor heeft intrinsieke kruisgevoeligheid voor ionensterkte. Signaalveranderingen zijn inherent aan de matrixwijziging en niet het gevolg van een pH/ORP-verandering d) Zwaar metaal e) Pesticide f) Geneesmiddel g) Afvalwaterindicator h) Standaard voor troebelheidskalibratie (polymeersuspensie)

Figuur 3 Selectiviteit: EventLab meet kwaliteitsverschillen die door andere sensoren zoals pH, troebelheid en geleidbaarheid, niet worden opgemerkt.

troebelheid

geleidbaarheid

De kwaliteit van het water kan (en wordt steeds meer) vanaf productie tot eindgebruiker realtime gevolgd. Metingen in het distributienetwerk zijn naast deze meting vrij beperkt. Water van verschillende productielocaties komt samen in een pijp, dus bron en eindgebruiker zijn niet een-opeen gelijk. Als er iets gebeurt bij de productie kan bijvoorbeeld een piek ontstaan die we, met de tachtig EventLab-sensors die op dit moment in bedrijf zijn, door het hele leidingnet kunnen volgen. Je meet of er iets aan de hand is, anders dan de standaard bedrijfsvoering. In figuur “netwerk” is het gevolg te zien van een storing in een productielocatie. Deze storing veroorzaakte

Natriumchloride

Cadmiumnitraat Organisch

een variatie van de kwaliteit van het water. Door de RIsensors kan de variatie door het hele netwerk worden gevolgd. De meetgegevens worden draadloos naar een centrale server gestuurd, waar ze met behulp van specifieke algoritmes geanalyseerd worden om afwijkingen te signaleren en vervolgens alarmen te genereren. De server is van Optiqua, of van de klant. De klant kan de meetgegevens inkijken en data downloaden. Toegang tot de data is beveiligd, zodat deze niet in verkeerde handen kunnen vallen.

De “meetstraten” worden met druk- en flowmeters in de leiding aangebracht en blijven ondergronds. De kwaliteitssensoren zijn via aftakkingen bovengronds gemonteerd.

De praktijk

‘Toegang tot de data is beveiligd zodat deze niet in verkeerde handen kunnen vallen.’

Tijdens het FHI-congres PPA17 dit jaar sprak Joukje Keuning over de visie van Vitens: “Water maken 2025, mogelijkheden door (proces) automatisering”. Een bouwsteen voor deze mogelijkheden is het gebruik van de hier besproken optische sensor. Ik bezocht Keuning bij Vitens in Utrecht om te bespreken hoe dat in de praktijk uitwerkt. Vitens levert met meer dan 1.400 mensen drinkwater van hoge en betrouwbare k waliteit aan een groot verzorgingsgebied van Friesland tot Utrecht. Afnemers zijn particulieren en bedrijven die verschillend naar de kwaliteit van het drinkwater kijken. Zeker als water voor productie gebruikt wordt, kunnen speciale eisen van toepassing zijn. De bron van het water bij Vitens is grondwater, dat veelal honderden jaren geleden als regen is gevallen. Er zijn meer dan honderd productielocaties in bedrijf, die met bijna 50.000 km leiding het water naar de bestemming brengen. Soms wordt water uit verschillende productielocaties gemengd, waarmee een pendelgebied ontstaat. De kwaliteit kan daar iets variëren, maar is

wel ruim binnen de specificaties. Dit gegeven kan voor bedrijven belangrijk zijn als die het water als grondstof gebruiken in een proces. Het kan dan belangrijk zijn om verschillen in kwaliteit tijdig te weten, dus op de hoogte te zijn van op welk moment van de dag uit welke productielocatie water aangevoerd wordt. Het kunnen leveren uit verschillende locaties betekent op zichzelf ook leveringszekerheid. Om nu en in de toekomst meer greep op proces en kwaliteit te krijgen is de visie “Water maken 2025, mogelijkheden door (proces)automatisering” ontwikkeld. Een

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

effectieve visie is belangrijk, zeker voor een bedrijf als Vitens, dat uit verschillende autonome organisaties is gegroeid. Er is dan ook aandacht voor uniformiteit van kennis en systemen. De toekomst is voor geautomatiseerde productie en levering, op modellen gebaseerde sturing en voorspellende tools. Keuning: ‘Dit was de droom: om de klanten centraal te stellen. De wereld verandert en de klanten verwachten dus ook meer van ons.’ Nu weet de klant vaak eerder dat er iets aan de hand is dan Vitens, en dat moet dus andersom; Vitens wil de klant proactief informeren. Nu is er plaatselijke monsterneming en analyse in het centraal laboratorium, wat ook een wettelijke verplichting is. Om de visie te realiseren is echter actuelere informatie nodig. Er worden verschillende alternatieven bekeken en ook verschillende, meest specifieke, sensoren getest. In dit verband neemt Vitens deel aan een Europees project, samen met een Engels en een Spaans waterbedrijf. Ook is er samenwerking met de Universiteit van Lille. Binnen dit project fungeert Optiqua als een van de sensorleveranciers.

Joukje Keuning, Business Change Manager bij Vitens

‘Drinkwater wordt van bron tot gebruiker gemeten om de kwaliteit te waarborgen.’

Belangrijk is ook het onderzoek naar de beste combinatie van detectoren en de vraag op welke punten je welke combinatie je moet inzetten. Het nadeel van specifiek meten is dat je een beperkt aantal parameters meet. Als dan een andere parameter afwijkt, dan zie je dat dus niet. De detectoren zullen inline moeten meten, zodat we niet de wachttijd van het laboratorium hebben. Het testen van kwaliteit is hier een serieuze bezigheid. Vitens is hier ook permanent voor ingericht. In Friesland is er de Vitens innovation playground; daar kan van alles getest worden, inclusief eventuele ideeën van leveranciers. Daarnaast is er nog Friesland life, dat de gehele productie en distributie omvat. Hier kunnen zaken in een groter geheel uitgeprobeerd worden. Je kunt dan ook goed naar de busi-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

nesscase-achtige zaken kijken en je ziet hoe het in het grote geheel uitpakt. Het is ook specifiek de bedoeling dat bedrijven met innovatieve, nieuwe sensortechnologieën, zoals het EventLab-systeem van Optiqua, participeren in deze projecten. Hoe de detectoren in het bedrijf passen, is schematisch te zien in de figuur “Sturen op Kwaliteit”. In dit plaatje staat het symbool van de thermometer voor elke, voor

‘De veranderingen kunnen door het productieproces, maar ook van buiten komen.’ Het gevolg van een storing in een productielocatie in 2014. Deze storing veroorzaakte een variatie van de kwaliteit van het water. Door de RI-sensors kan de variatie door het hele netwerk gevolgd worden.

het beoogde doel, geschikte detector. Daar hoort ook de EventLab-sensor bij, die op nagenoeg elke chemische verontreiniging “aanslaat”. Dat “chemisch” is een belangrijke toevoeging, want ook biologische factoren zijn belangrijk voor de kwaliteit van het drinkwater. Bij het meten van biologische activiteit komen kweken te pas die niet geschikt zijn voor online-meting. Dit blijft voorlopig een laboratoriummeting, tot er zich een alternatief aandient, wellicht gebaseerd op enzymen. Een van de onderdelen van de toekomstvisie is het sturen op basis van modellen. Een aantal modellen is al af, zoals voor de beluchting en de ontharding bij de winning. Het doel van een beluchting is om lucht in het water te krijgen en methaan eruit. In de ene put zit meer methaan dan in de andere. Het is nu zo ingesteld dat

OPTIQUA WHITEPAPER: JOEP TEN BROEKE: THE BENEFITS OF USING REFRACTIVE INDEX FOR WATER QUALITY MONITORING IN DISTRIBUTION NETWORKS. OPTIQUA: B.H. TANGENA ET AL: A NOVEL APPROACH FOR EARLY WARNINGS OF DRINKING WATER CONTAMINATION EVENTS. OPTIQUA: HTTP://WWW.OPTIQUA.COM

het altijd voldoet, maar je zou het beter gecontroleerd kunnen doen. Dat kan grote kostenbesparingen opleveren, mede in verband met de energie die nodig is om lucht te ontvangen. De modellen zijn klaar en de eerste uitrol is nu gaande.

Conclusie We hebben in Automatie|PMA al vaker gewezen op de trend dat steeds meer technieken uit het laboratorium in het proces terecht komen, en zelfs online. Het betekent vaak een grote verbetering van de besturing en kwaliteit van het product. Het hier besproken EventLab is daar een typisch voorbeeld van. Een fragiel laboratoriuminstrument, de MZ-interferometer, is omgetoverd tot een kleine en robuuste chip die tot zijn recht komt in een productieomgeving.

INFORMATIE

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

Trends bij frequentieregelaars Wetgeving, energiebeheer en applicatie In de beginjaren van de frequentieregelaars lag de nadruk bij de ontwikkeling vooral op vermogenshalfgeleiders, processoren en regelstrategieĂŤn. De hardware is inmiddels volwassen geworden, de aandacht gaat nu vooral uit naar energiebeheer, toepassing, wetgeving en digitalisering. Wij spraken met Ronald de Groot en Marcel Zevenbergen, respectievelijk salesmanager Âservice en salesengineer bij ABB Motors & Drives in Rotterdam. Ad Spijkers

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

Voorstelling van een complete pompregeling.

regelgeving en digitalisering. De wetgeving voor het rendement van elektromotoren heeft daar een flinke duw aan gegeven. Door andere materialen en andere wikkeltechnieken konden de (meest gebruikte) kortsluitankermotoren een hoger rendement krijgen, maar ook zijn andere motortypen verder ontwikkeld. Sommige daarvan zijn nu nog alleen aan te sturen met behulp van een frequentieregelaar. Om met kortsluitankermotoren aan de nieuwe eisen te voldoen, moeten motorenbouwers meer actief materiaal in hun producten stoppen, waardoor deze groter of langer uitvallen. In bestaande applicaties is daar niet altijd ruimte voor. Permanentmagneetmotoren kunnen een oplossing zijn, maar op de magneten rust bijna een Chinees monopolie. Om deze reden werken veel bedrijven en universiteiten in het westen aan alternatieven voor permanente magneten.

e eerste frequentieregelaars (ook wel drives genoemd) kwamen rond 1970 op de markt. Deze apparaten vereisten de nodige ruimte, koelcapaciteit en kennis. Door ontwikkelingen in micro-elektronica, vermogenselektronica en software is de hedendaagse frequentieregelaar een flink stuk kleiner, efficiënter, goedkoper en gemakkelijker dan de eerste apparaten. Qua vermogenselektronica worden in de huidige generaties eigenlijk alleen nog IGBT’s gebruikt. Ten opzichte van de vroeger ook wel toegepaste GTO (Gate Turn-Off Thyristor) is de IGBT (Insulated-gate bipolar transistor) kleiner en efficiënter en heeft minder warmteverlies. Ook kunnen IGBT’s met hogere frequenties schakelen en een dynamischer regeling leveren. We vinden deze componenten vooral in laagspanningsregelaars (verreweg het meest toegepast) tot 690 V, 2 MW, soms zelfs tot 6 MW. Bij middenspanningsregelaars zien we bijvoorbeeld IGCT’s (Integrated gate-commutated thyristor).

Aansturing van motoren De ontwikkelingen van frequentieregelaars worden medebepaald door toepassingen, de motortechniek,

De laatste jaren komen synchrone reluctantiemotoren op. Dit zijn dynamische en nauwkeurig te regelen motoren die in combinatie met een directe koppelregeling (Direct Torque Control of DTC) de eigenschappen van servosystemen benaderen. Synchrone reluctantiemotoren (SynRM) zijn ook geschikt voor pompen, ventilatoren en compressoren. Het aspect van een hoge massatraagheid speelt daarbij in de praktijk geen rol. SynRM blijkt behalve voor kwadratisch koppeltoepassingen in combinatie met DTC ook geschikt te zijn voor constant koppeltoepassingen dankzij de hoge koppelbelastbaarheid en –respons van SynRM. Dankzij de hoge mate van nauwkeurigheid wordt de frequentiegeregelde motor interessant voor bepaalde applicaties waarvoor traditioneel altijd aan servotechniek werd gedacht. Een ander voordeel van dit type motor is het hoge rendement. De regelaars van ABB kunnen alle typen draaistroommotoren, maar juist ook permanentmagneetmotoren, synchroon reluctantiemotoren en zelfs servomotoren aansturen. Om dat te realiseren, zijn de moderne regelaars voorzien van veel software om de regelaar nauwkeurig af te stemmen op de motor en de applicatie.

Instelling en ingebruikname Bij de eerste generatie moest de installateur veel tijd

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

besteden aan het instellen van de frequentieregelaars. De basisgegevens moeten nog altijd met de hand worden ingevoerd. Ver volgens zijn er afhankelijk van de toepassing verschillende manieren om de regeling automatisch te optimaliseren. ABB heeft al een oplossing om een frequentieregelaar via een smartphone te parametreren. Daarnaast beschikken frequentieregelaars over een bedieningspaneel met display en een aansluiting voor een laptop waarop de technicus menugestuurd door de instelprocedure loopt. Bovendien is het al mogelijk om frequentieregelaars via een veilige bluetooth-verbinding met een smartphone in bedrijf te stellen en te beheren. ABB heeft ook oplossingen om frequentieregelaars te programmeren die nog niet onder spanning staan. Dit biedt de klant de mogelijkheid om de inbedrijfstelling goed voor te bereiden. Hier is de FlashDrop (een handzaam programmeerappa-

SynRM synchrone reluctantiemotor met de kenmerkende rotorstructuur.

‘Dankzij de nauwkeurigheid wordt de frequentiegeregelde motor steeds interessanter.’ raat) een voorbeeld van. Zevenbergen zegt hierover: Er zijn tegenwoordig assistentiesystemen die van alles vragen op het moment dat je spanning op de regelaar zit: welke taal, wat voor motor, wat voor applicatie. Hiermee kan een ervaren engineer ook zonder productspecifieke kennis een regelaar in bedrijf stellen. Maar kennis van de applicatie en van aandrijftechniek zijn de eerste vereisten om tot een optimale regeling te komen. Ook bij inbedrijfstellingen met het bedieningspaneel kun je meteen een back-up van alle instellingen maken. Bovendien kan het paneel een momentopname maken van alle instellingen en actuele waarden. Het bestand met deze moment-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

opname kan eenvoudig met een ABB-specialist worden gedeeld om een analyse te maken van de parameterinstellingen. Veel regelaars zijn er tegenwoordig op voorbereid dat ze in de doos worden geprogrammeerd en na montage direct klaar zijn voor bedrijf.’ In veel landen wordt bij pompen en ventilatoren en langzamerhand ook bij compressoren gevraagd naar functionaliteit voor die applicaties ín de regelaar. Te denken valt aan cavitatie-beveiliging, multi pump control, cascaderegelingen, het uitmiddelen van draaiuren, droogloopbeveiliging, omkeerregelingen en dergelijke.

Naar de cloud Dankzij de informatietechnologie zijn de mogelijkheden tegenwoordig schier eindeloos. Zevenbergen geeft wat voorbeelden. ‘Klanten gaan verbanden herkennen tussen waarden in regelaars en hun proces. De tussenkringspanning is geen voedingsspanning, maar is daar wel een afspiegeling van. Bij cavitatie veroorzaken implosies op de impeller schokken in het aandrijfkoppel en die vind je terug in de frequentieregelaar. Een oplopende temperatuur in een regelaar kan duiden op problemen met de koeling. Er zijn veel data aanwezig in een regelaar en door daar gebruik van te maken kun je enerzijds ongeplande stilstand voorkomen en anderzijds niet noodzakelijk onderhoud uitstellen.’

Frequentieregelaar met flensmontage voor koeling via een heat pipe.

Via het platform ABB Ability kunnen klanten gegevens uit drives naar de cloud sturen voor back-up en voor analyses. De Groot gaat hierop in. ‘Je kunt via software bepaalde trends signaleren en daarop inspelen. Dan ga je van correctief onderhoud naar voorspellend onderhoud. Vervolgens kun je onderzoeken of een trend wordt veroorzaakt door de regelaar, de motor of de applicatie. Heb je in een proces meerdere regelaars die vergelijkbare processen of bewerkingen aandrijven, dan kun je al in een vroeg stadium problemen in een proces herkennen. We hebben samenwerkingsverbanden met softwarebedrijven om data-uitwisseling op een veilige manier plaats te laten vinden. De data analyseren doen we zelf, want dit is onze domeinexpertise. Een eindgebruiker wil eigenlijk een verkeerslicht voor een aantal kritische parameters: groen, oranje, rood. En dat rapport en die data wil hij/zij via een dashboard achter zijn/haar bureau bekijken.’

Energiebeheer Frequentieregelaars (op de achtergrond) in een zuivelfabriek in Finland.

De huidige ontwikkelingen zitten, behalve in de software, in de koelmethodes. Compacter bouwen bespaart ruimte, maar de hoeveelheid warmte per volume-eenheid neemt toe. Die warmte moet worden afgevoerd: de levensduur van elektronica neemt af bij hogere temperaturen. De koelmethode is afhankelijk van de omgeving, de beschermingsklasse en het vermogen. De regelaars kunnen in een geconditioneerde ruimte of in de buitenlucht worden geplaatst, je kunt gebruikmaken van heat pipes, de regelaars aansluiten op een extern koelcircuit met warmtewisselaars, met vloeistof koelen of zelfs aircon-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

SF4D

NIEU

High Power Optical System Compact & Robuust

28mm

Internal unit

Conventional model

30mm

28mm

SF4D series

Cross section

Panasonic veiligheidsproducten Van veiligheidsschakelaars tot veiligheidslichtschermen: Panasonic safety solutions verbetert de veiligheid op de werkvloer en vermindert de kans op ongelukken en verwondingen. Voor meer informatie over safety solutions kijk op www.panasonic-electric-works.nl. Panasonic Electric Works Sales Western Europe B.V. De Rijn 4, 5684 PJ Best, Nederland, Tel. +31(0)499 372727 Email info.pewswe@eu.panasonic.com

SF4D_Safety_sensors_0917_pewnl.indd 1

31.08.17 09:29

Laat u niet manipuleren! Beweegbare afschermingen zoals deuren of kleppen moeten bewaakt worden met veiligheidssensoren om gevaar te voorkomen. De eloProtect E RFID sensoren voldoen aan veiligheidsniveau â&#x20AC;&#x17E;PL eâ&#x20AC;&#x153; zelfs bij serieschakeling! De sensoren zijn verkrijgbaar in 3 variaties: standaard-, individueel-, en uniek gecodeerd. Deze zekerheid is vereist in spuitgietmachines, maar levert uiteraard ook veel voordelen op bij andere machines, zoals in de voedingsmiddelen industrie. www.elobau.com, benelux@elobau.com, +31(0)73-2100399 13309g

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

13724b

‘Wetgeving voor zelfs de combinatie van applicatie, motor en regelaar is aanstaande.’ ditioning toepassen. Maar bijvoorbeeld in bepaalde segmenten binnen de voedingsmiddelenindustrie wil men de regelaars juist direct in een productieomgeving plaatsen. Dat kan bij bepaalde regelaars, in een IP66, IP67 of IP69K-behuizing. De verwachting is dat er steeds meer aandacht komt voor koeling van frequentieregelaars. Eindgebruikers kijken steeds meer naar hun energiehuishouding; niet alleen naar besparingsmogelijkheden, maar ook aan energieterugwinning, -opslag en -opwekking. Daarbij valt te denken aan vliegwielen op de motora s, gemeenschappelijke tussenkringen, toepassing van batterijen en supercondensatoren, het gebruik van lokaal opgewekte zonne- en windenergie enzovoorts. Deze energiehuishouding moet worden opgelost op systeemniveau, waarvan frequentieregelaars dan een onderdeel zijn. Zevenbergen: ‘Dat zijn actuele vragen die wij uit de markt krijgen. Daar zijn verschillende oplossingen voor, afhankelijk van de wensen van de klant, de manier waarop hij/zij dat wil realiseren, de vermogensrange en dergelijke. We zien dit niet alleen in de industrie, maar ook in de automotive en de scheepvaart, waar emissie-eisen een belangrijke rol spelen. De ontwikkelingen worden heel erg gedreven vanuit wetgeving, energiebeheer en applicatie.’

Wetgeving Een belangrijke drijfveer in de verdere ontwikkeling van frequentieregelaars is de wetgeving. Efficiencyklassen voor elektromotoren (IE1, IE2, etc.) zijn er al lang en deze worden nog steeds aangescherpt. Maar er is ook wetgeving aanstaande voor de combinatie van frequentieregelaar en elektromotor (ook wel Power Drive System of PDS genoemd) en zelfs voor de combinatie van applicatie, motor en regelaar.

Het ABB-drives testlaboratorium in Helsinki is primair bedoeld voor externe partijen. Het lab biedt nauwkeurige metingen aan de dynamische prestaties van (de combinatie van) motoren en regelaars, belastbaarheid en rendement. Klanten kunnen hier hun optimale aandrijfsysteem voor hun applicatie bepalen en zo kosten, ruimte en energie besparen.

Zevenbergen: ‘In de waterwereld moeten we al gegarandeerde efficiencywaarden voor pompaandrijvingen afgeven, niet voor één werkpunt maar voor een aantal werkpunten. Die waarden worden ook echt getest. Soortgelijke wensen komen nu ook uit de compressorwereld. In de ventilatormarkt zien we al jaren een ontwikkeling dat elektronisch gecommuteerde motoren, regelaars en schoepen fysiek worden geïntegreerd en dat voor het geheel één efficiency wordt afgegeven. Ventilatorfabrikanten zijn begonnen met de kleinste types, maar ze gaan inmiddels al tot vermogens van 37 kW. Die worden vooral toegepast in HVAC-systemen in kantoorgebouwen. Het is overigens de vraag of de industrie naar geïntegreerde apparaten wil; ze zijn moeilijker of niet te onderhouden en repareren. Maar er zal zeker meer aandacht komen voor het totaalrendement van machines en apparaten. ABB kan machinebouwers en eindgebruikers daarbij assisteren.’

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

#waaromlezen betaalbare en nauwkeurige flowmeting volledig uit kunststof.

Ultrasoon flow meten Nauwkeurig en voordelig De hoeveelheidsmeting van stromende vloeistoffen is relatief eenvoudig. De mens heeft hiervan diverse millennia geleden al de noodzaak ingezien en interessante methoden bedacht. De voornaamste reden is de handel, het ruilen van producten van gelijke waarde. Meten, het vergelijken met bekende standaarden, is hierbij essentieel. Willem van der Bijl

en interessant boek over dit onderwerp is “De maat van alle dingen” van Ken Alder. Maar in de loop der tijd zijn de hoeveelheidsmeters, de flowmeters, verder ontwikkeld. Bestaande technologieën zijn vernieuwd en nieuwe technieken bedacht. Denk hierbij vooral aan Coriolis-, vortex- en ultrasoonmeten. Hierbij wordt prachtig gebruik gemaakt van reeds lang bekende natuurlijke fenomenen, ondergebracht in een moderne technische jas, voor het meten van flow. En met de huidige digitale integratie in het kader van Industry 4.0 zijn steeds meer gegevens beschikbaar en wordt de nauwkeurigheid groter. Vaak zijn de kosten van dergelijke meters zodanig dat ze alleen voor speciale toepassingen worden ingezet. Maar is er iets aan deze kosten te doen? Om hier een antwoord op te krijgen bezocht ik het bedrijf MIB in het Zuidwest Duitse Breisach a/d Rijn, ongeveer een uur rijden onder Straatsburg.

Ultrasoon Martin Deutscher, directeur van MIB, werkte bij een grote instrumentproducent en zag, samen met een col-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

lega, een markt voor flowmeters met kleinere diameter voor snelle processen en kritische producten. Met dit idee en een goede technologiepartner startte hij in 1999 het bedrijf. De technologiekennis wordt ingebracht door mededirecteur Thomas Will, die verantwoordelijk is voor ontwikkeling en productie. Met enthousiasme vertelt Deutscher over zijn bedrijf en de producten: ‘Bij de start stelden we ons enkele doelen. De voedselsector en farmaceutische industrie spraken ons bijzonder aan in verband met de hygiënische eisen. We wilden dan ook geen bewegende delen in de sensor. Daarnaast moest het product betaalbaar zijn en voorzien van de modernste technieken. Enkele ondersteunende wensen - of soms zelfs eisen - waren dat het product volledig uit één materiaalsoort samengesteld en chemisch resistent moet zijn en dat het makkelijk te construeren is. Al snel kwamen we op de ultra-

sone meettechniek. De eerste ontwerpen volgden snel en bleken kwalitatief goed. Tegelijk bleken we hiermee in staat om aan ons gestelde doel te voldoen. We hebben nu een kunststof ultrasone flowmeter die in kwaliteit volledig vergelijkbaar is met bijvoorbeeld magnetische meters en dan voor slechts een derde van de prijs!’ Martin Deutscher toont me enkele producten. De uiterlijke eenvoud en het lichte gewicht verhullen onterecht het hoogstaande technische ontwerp en de ingebouwde techniek. Het instrument maakt het meten van flow van kleine batches met hoge snelheid en hoge nauwkeurigheid mogelijk.

Techniek De ultrasone techniek is eerder al eens beschreven in Automatie | PMA. We hebben het hier over het “time-offlight”-principe. In de constructie van de meter zit aan weerszijden van de proceslijn een piëzokristal. Deze elementen kunnen zowel een trillingssignaal veroorzaken als ontvangen. Het ene kristal wordt met 1 MHz getrild en dit signaal verplaatst zich door de vloeistof. Het kristal aan de andere zijde ontvangt en meet het signaal. Het tijdsverschil tussen zenden en ontvangen is de genoemde time-of-flight. Vervolgens stuurt het kristal dat zojuist een signaal heeft ontvangen, een nieuw trillingssignaal de vloeistof in. Dat wordt weer door de andere kant ontvangen en het tijdsverschil wordt opgenomen. Dat alternerende proces verloopt maar liefst 250 keer per seconde. Door deze hoge snelheid kunnen sn el ver an de rende processen goed word e n g e m e te n . De stromingsvariatie bij batchprocessen bijvoorbeeld, is bij het gebruik van elastische leidingen en snelle kraanbewegingen groot en in twee richtingen. Lastig te meten dus. Denk hierbij aan een biertapkraan, die bij het tappen regelmatig kortstondig open en dicht wordt bewogen. De geavanceerde elektronische verwerking zorgt voor een exacte vaststelling van de hoeveelheid product die in korte tijd in beide richtingen door de meter is gestroomd. De meter, althans het deel dat in contact is met het medium, is volledig van kunststof. Dat is zowel gunstig

‘In de constructie van de meter zit aan weerszijden van de proceslijn een piëzokristal.’ voor de chemische bestendigheid als voor processen waar absoluut geen metaal in mag komen. Deutscher: ‘Er zijn bepaalde processen, zoals bij etstechnieken, waarbij als je boven een bad van honderd liter etsproduct even met een sleutelbos schudt, er zoveel metaal ionen invallen dat het etsproduct niet meer bruikbaar is. Vandaar dat wij onze meetsensor volledig uit kunststof hebben opgebouwd.’

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

Tweemaal FM441 in leidingen met polymeer-oplossing

Toepassingen

‘De markt vraagt om gegevens die het voorspellend onderhoud kunnen “voeden”.’

Met een betaalbaar f lowmeetproduct volledig in kunststof, zijn diverse interessante applicaties te vinden waarvan er hier enkele worden genoemd. Mar tin Deutscher spreekt met zichtbaar plezier over zijn er varingen bij het meten van bierhoeveelheid tijdens het bekende “Oktoberfest”. ‘Zoals iedereen wel weet is het Oktoberfest een drukbezocht evenement waarbij via éénliterpullen het bier rijkelijk vloeit. En op een aantal locaties dóór onze meters. De biertapinstallaties zijn aangesloten op duizendlitervaten en het tappen wordt nauwkeurig gemeten. Ofschoon de tapkraan vaak voortdurend open staat en de tapper de grote glazen met minimale verspilling vakkundig onder de tap doorhaalt, wordt de kraan regelmatig en snel open-en-dicht bewogen. De stromingsvariatie is groot en deze snelle wisseling wordt 250 keer per seconde vastgesteld en als meetwaarde gesommeerd. Proeven hebben aangetoond dat de brou-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

wer slechts kleine afwijkingen ziet tussen hetgeen aanen afgeleverd wordt. De verspilling is minimaal, mede omdat de bewuste tapper weinig naast de glazen tapt. En zo is iedereen gelukkig.’ Meettechnisch vergelijkbaar, maar toch een volledig andere toepassing, is het meten van smeer- en carterolie bij het verversen. De garagebedrijven gebruiken een doseerinstallatie waarbij gebruik wordt gemaakt van de MIB-flowmeter. Zo krijgt ieder de juiste hoeveelheid tegen de correcte betaling.

Van links naar rechts: Burgemeester, Martin Deutscher, Thomas Will en belanghebbende.

De meter wordt ook gebruikt bij het verpompen van afvalwater. Met name bij de toepassing van membraanpompen kunnen de flowfluctuaties groot zijn, met aardig wat drukpulsaties. De meter is er goed tegen bestand en geeft goede meetresultaten. Deutscher vult aan: ‘We zien een groeiende aandacht voor ons product vanuit de halfgeleiderindustrie, bij de productie en verwerking van wafers. De eerdergenoemde etsvloeistoffen ondervinden hierbij totaal geen verstoring of vervuiling. Ook de bedrijven die zonnepanelen maken hebben intussen onze meters in gebruik. Dit segment van halfgeleider-

Opengewerkte sensormodule.

producten is voor ons bedrijf met name interessant omdat we in staat zijn vrij snel speciale modellen te maken. We gebruiken hier 3D-printtechnieken voor. En vaak wordt nog gevraagd om naast flow extra variabelen te leveren. We zien deze vraag in het algemeen, mede in het kader van Industry 4.0, steeds vaker. We ontwikkelen de elektronische hard- en software in huis en (her) kennen de vraag van onze klant. Op die manier presenteren we extra gegevens die in de periferie liggen van de meting. Zo wordt getoond of de meetbuis leeg is, wat de stromingsrichting is, geven we het doorgestroomd volume en de procestemperatuur. Optioneel kunnen we de dichtheid of de verhouding van twee dichtheden weergeven.’

Toekomst Voornoemde ontwikkelingen worden steeds meer meegenomen in het standaard ontwerp. En de prijs blijft aantrekkelijk. Deutscher: ‘We implementeren steeds meer geavanceerde technieken in de elektronica waardoor meer kennis en gegevens over het proces en de

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

Burgemeester en het team van MIB.

meting beschikbaar komen. Op die manier kunnen we klantspecifieke multifunctionele meters leveren, waarmee ook nog meervoudige procesvariabelen kunnen worden geproduceerd. Ook brengen we regelalgoritmes onder zodat een uitgang direct gebruikt zou kunnen worden voor het aansturen van ventielen. Deze informatie kan natuurlijk ook naar hoger liggende systemen worden overgedragen zodat de operator geïnformeerd blijft.’ De markt vraagt steeds meer om gegevens die het voorspellend onderhoud kunnen “voeden”. Welke storingen, of liefst welke acties, zijn te verwachten op welke termijn bij de flowmeter of zelfs bij procesapparaten in de nabijheid van de meter, zoals pompen en kleppen. De vraag naar data groeit en de omzetting naar nuttige informatie is essentieel. Martin Deutscher: ‘Daarnaast hebben we een flowmeter met losgekoppelde elektronica. Uiteraard vormen sensor en elektronica een koppeling omdat de karakterise-

HTTP://WWW.A-B-T.NL/NL/FABRIKANTEN/MIB

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

INFORMATIE

ring van iedere sensor volledig uniek is en in de software is ondergebracht. Deze “vingerafdruk” van de sensor “schrijven” we op een dongle. Mocht de externe elektronica vervangen moeten worden, dan kan die dongle gewoon in de nieuwe worden ingeplugd waardoor deze zonder extra aanpassingen of kalibratie weer volledig een werkend paar vormen. Samen met een fijn team blijven we ontwikkelen en zoeken voortdurend nieuwe toepassingen en mogelijkheden in de ultrasone flowmeettechnologie.’

Newsline Niveau

uitgave 6 | 2017

ik zie door de radars mijn tank niet meer De ontwikkeling van radar niveautransmitters is met de introductie van de nieuwe generatie 80 Ghz radars in een volgende fase beland. Radarmetingen met meerdere frequenties en een veelvoud aan antennetypen maken het er voor de gebruiker niet gemakkelijker op. In deze Newsline wordt uitleg gegeven over de nieuwste generatie KROHNE radar niveaumetingen en hun toepassingsgebied. De basis van de radar niveaumeting werd in 1865 gelegd door James Clerk Maxwell, met zijn theorie over het voortbewegen van elektromagnetische golven. In 1935 werd de eerste radarmeting geĂŻntroduceerd voor het meten

van opslagtaks, waarna in 1989 KROHNE met de BM70 de eerste compacte radar niveautransmitter introduceerde voor procestanks. De 10 GHz FMCW is bij onze klanten nog steeds in gebruik. De ontwikkeling van radartechnologie staat niet stil, en door de voortschrijdende technologie is nu reeds de 80 Ghz radar verkrijgbaar. Het voordeel van 80 Ghz is, dat de meetbundel van de radargolven bijna 8 maal kleiner is dan die van een 10 GHz radar. Dit kan proces technische voordelen opleveren. Naast de invloed van de hoeveelheid Ghz beĂŻnvloed de toegepaste radarantenne ook de zendhoek. In basis, hoe groter de diameter van de antenne is hoe strakker de radarbundel. De keuze van de radarfrequentie en de antenne, bepaalt de zendhoek en het toepassingsgebied van de radartransmitter. KROHNE heeft al jaren ervaring met het toepassen van radar niveaumetingen in de procesindustrie. Indien u vragen heeft, onze technisch adviseurs helpen u graag bij de keuze van de juiste meting voor uw applicatie.

Voor dezelfde antennediameter, bij verschillende frequenties is de radarbundel als volgt: Distance 10m

Ă&#x2DC;/m 6 Ghz

8.03

10 GHz

4.17

24 GHz

1,76

80 GHz

0.53

Nieuwste generatie 24 GHz en 80 GHz radar niveaumeters voor vloeistoffen OPTIWAVE 3500 80 GHz FMCW radar meet afstand, volume en ﬂow van vloeistoffen en pasta’s. Is geschikt voor hygiënische applicaties in de voedingsmiddelen-, dranken- alsook de farmaceutische industrie. Beschikt over een brede range aan hygiënische aansluitingen en kan tot aan de procesaansluiting meten. Dankzij de smalle richtingshoek en de kleine dode zone kan de meter in kleine en smalle tanks meten, zelfs in tanks met roerwerken. OPTIWAVE 3500

Applicaties: Vloeistofopslag- of procesapplicaties in: • Hoge smalle tanks, kleine tanks of tanks met roerwerken • Vervanging van hygiënische radarinstrumenten met lage frequenties • Hoog nauwkeurige applicaties waar ±2 mm nauwkeurigheid vereist is Industrieën: • Voedingsmiddelen en dranken • Farmaceutische

Highlights • Ingebouwde PEEK lens antenne; meetafstand tot 50 meter; CIP/SIP geschikt • Uitgebreide keuze aan hygiënische procesaansluitingen: Tri-Clamp, Tuchenhagen VARIVENT®, SMS, DIN 11851, DIN 11864, NEUMO BioControl® • ±2 mm nauwkeurigheid • Procescondities tot +150°C, 25 bar

OPTIWAVE 5400 is een 24 GHz FMCW radar voor het meten van vloeistoffen in eenvoudige procesapplicaties in de chemische-, olie & gas en energiebranche. Verschaft nauwkeurige meting in gesloten tanks, ook in processen met snel wisselende niveaus, en in open lucht applicaties zoals in rivieren of dammen. Kan worden ingezet als upgrade voor radars in standaardapplicaties waar een hoge nauwkeurigheid is vereist.

Highlights • PP druppel antenne ontwerp, ongevoelig voor condensatie

Industrieën: • Chemische & Petrochemische • Olie & Gas • Energie

• Ellipsvorm en het gladde oppervlak van de druppelantenne minimaliseert aanslag • DN200 metalen hoorn antenne voor meetafstand tot 100 meter • Reinigingssysteem voor metalen hoorn antenne • Uitgebreide keuze aan procesaansluitingen: geschroefd > 1” en ﬂens > DN 40

Applicaties: Meten van vloeistoffen zoals oplosmiddelen, alcohol, zuren, basen, condensaten, koolwaterstoffen, fosfor, brandstof, water, hydraulische olie en additieven in: • Processen met snel wisselende niveaus • Opslag en procestanks waar hoge nauwkeurigheid ±2 mm is voorgeschreven • Gesloten tanks en open lucht tanks

OPTIWAVE 5400

OPTIWAVE 7400 24 GHz FMCW radar is ontwikkeld voor vloeistoffen in moeilijke omgevingen zoals tanks met roerwerken met corrosieve media of voor hoge temperatuurtoepassingen tot +700°C. Geschikt voor de chemische-, petrochemische-, energie- en olie & gas branche. Beschikt over een ruime keuze aan antenne opties, zoals de unieke druppelantenne. Tevens leverbaar met warmte-, koel- of reinigingsystemen op de metalen hoorn antennes. Voor applicaties met corrosieve of gevaarlijke vloeistoffen is een ﬂensplaatbescherming of een extra Metaglas afdichting verkrijgbaar. Het snelkoppelingssysteem maakt verwijdering van de converter onder procesomstandigheden mogelijk.

Applicaties: Meting van vloeistoffen zoals oplosmiddelen, alcohol, zuren, basen, condensaten, vloeibaar gas, koolwaterstoffen, benzeen, ethyleen, propyleen, brandstoffen en gesmolten zout in: • Processen met snel wisselende niveaus • Procestanks die een hoge nauwkeurigheid vereisen • Moeilijke omgevingen • Gesloten tanks en in de open lucht • Non-Ex gesmolten zoutapplicatie tot +700°C (solar plants) Industrieën: • Chemische & Petrochemische • Metaal • Olie & Gas • Energie

Highlights • PTFE en PEEK druppelantenne met ﬂensbescherming • Metalen hoorn antenne DN200 voor meetafstand tot 100 meter

OPTIWAVE 7400

• Antenne uitbreiding voor elke nozzle lengte • Diagnose functies volgens NAMUR NE 107 • Standaard procescondities tot +200°C; 100 bar

OPTIWAVE 7500 80 GHz FMCW radar is met z’n smalle radarbundel en de verwaarloosbare dode zone geschikt voor vloeistofapplicaties in kleine en smalle tanks, met interne obstructies zoals roerwerken en warmtespoelen, maar ook in tanks met hoge nozzles. Deze 80 GHz radar meet zelfs door een tankdak van kunststof/ niet geleidend materiaal. Beschikt over een ingebouwde PEEK lens antenne en meet tot 100 meter het productniveau vanaf de antenne tot aan de bodem van de tank. Applicaties: Niveaumeting van vloeistoffen zoals koolwaterstoffen, LPG, ethyleen, corrosie remmers, schuimende middelen, zuren, chloor en verf in: • Kleine smalle tanks met interne obstructies • Tanks met drijvende daken • Tanks met tankdak gemaakt van niet geleidend materiaal Industrieën: • Chemische & Petrochemische • Milieu • Olie & Gas • Energie

OPTIWAVE 7500

Highlights • Ingebouwde PEEK lensantenne ongevoelig voor aanhechting • Lege tank spectrum functie, elimineert onjuiste reﬂecties veroorzaakt door interne obstructies • Uitgebreide keuze aan procesaansluitingen: geschroefd > ¾”en ﬂens > DN50 • Nauwkeurigheid ±2 mm • Procescondities tot +150°C; 40 bar

Nieuwe 24 GHz en 80 GHz radar niveaumeters voor vaste stoffen OPTIWAVE 6400 is een 24 GHz FMCW radar voor het meten van vaste stoffen van granulaten tot bulkmateriaal in branches zoals mijnbouw, chemie, landbouw of energieopwekking. Meet nauwkeurig en betrouwbaar het niveau van vaste stoffen zoals steen, plastic granulaten of kofﬁebonen. De druppelantenne minimaliseert de kans op aanhechtingen en is onafhankelijk van de hellingshoek, elimineert hiermee de noodzaak van een kostbare antenne richtingkit of reinigingssystemen.

OPTIWAVE 6500 80 GHz FMCW radar is geschikt voor het meten van poeders en stoffige omgevingen. Verschaft specifieke algoritmes en een hoge signaaldynamiek voor betrouwbare en nauwkeurige metingen ondanks de uitdagingen van poeders als stof, laag reflecterende media, aanhechtingen of oneven oppervlaktes. Dankzij de kleine richtingshoek van de ingebouwde lens antenne, is deze uitstekend geschikt voor hoge en smalle silo’s zelfs met interne obstructies.

Applicaties: Vaste stoffen en granulaten opslagapplicaties zoals buffersilos, hoppers, gestort product, bulkopslagcontainers, rotsbreekmachines, hoogovens, transportbanden met rotsblokken van verschillende afmetingen.

Applicaties: Vaste stoffen opslagapplicaties met extreme stofﬁge atmosfeer in: • Hoge smalle silos zelfs met interne obstructies • Bulk opslagcontainers • Buffer silos • Hoppers

Industrieën: • Metalen, mineralen en mijnbouw • Chemische • Agrarische • Energie • Pulp & papier • Afvalwater

OPTIWAVE 6400

Industrieën: • Metalen, mineralen en mijnbouw • Chemische • Agrarische • Pulp & papier • Afvalwater

Highlights OPTIWAVE 6400 • Ingebouwde configuraties voor verschillende oppervlakteprofielen • PP of PTFE druppelantenne ongevoelig voor productaanhechting • Een gebruikersinterface voor alle applicaties • Meetafstand tot 100 m • Procescondities +130°C; 16 bar Highlights OPTIWAVE 6500 • Hoge dynamiek voor betrouwbare meting ondanks stoffige condities • Ingebouwde PEEK lens antenne • Uitgebreide keuze aan procesaansluitingen: geschroefd > 1 ½ “ en flens > DN50 • Nauwkeurigheid ± 2 mm • Procescondities tot +150°C; 40 bar

OPTIWAVE 6500

Ontmoet ons op de beurs KROHNE neemt deel aan een groot aantal nationale en internationale beurzen. De belangrijkste evenementen voor onze Nederlandse klanten zijn: • aquatech, 31 oktober – 3 november 2017, Rai Amsterdam • europort, 7 – 10 november 2017, Ahoy Rotterdam De volledige internationale beursagenda vindt u op onze website www.krohne.com

Neem voor meer informatie contact op met: KROHNE Nederland B.V. Postbus 110 3300 AC DORDRECHT Kerkeplaat 14 3313 LC Dordrecht Nederland Tel.: +31 (0)78 - 6306 200 Fax: +31 (0)78 - 6306 405 e-mail: infonl@krohne.com KROHNE Belgium N.V. Noordkustlaan 16 1702 Groot-Bijgaarden België Tel.: +32 (0)2 - 4 66 00 10 Fax: +32 (0)2 - 4 66 08 00 e-mail: krohnebelgium@krohne.com www.krohne.com

Britten kunnen niet zonder CE-markering Wanneer de Brexit in 2019 definitief wordt en er geen regeling voor in de plaats komt, voldoen Britse producenten niet meer aan de eisen om een CE-markering op hun producten te mogen aanbrengen. De Britten denken niet dat het in de praktijk zover zal komen, zo blijkt uit het bestuderen van recente publicaties over dit onderwerp in het Verenigd Koninkrijk. Jacques Geluk

e lidstaten van de Europese Unie, Zwitserland, Liechtenstein, Noorwegen en IJsland hebben in 1993 de CE-markeringsrichtlijn ingevoerd om al bestaande regels te harmoniseren. CE staat voor Europese conformiteit. Fabrikanten verklaren met een CE-markering op hun product dat het voldoet aan alle regelgeving op het gebied van gezondheid, veiligheid en milieubescherming, zoals die is vermeld in de verschillende productrichtlijnen. De producenten moeten Europees zijn, een vestiging hebben binnen de Europese Economische Ruimte (EER) en een officiële vertegenwoordiger die bereid is medeaansprakelijkheid te accepteren. Vanaf eind maart 2019, als de Brexit officieel een feit is en geen afspraken zijn gemaakt over bijvoorbeeld een geassocieerd lidmaatschap van de Europese interne markt, voldoen Britse producenten niet meer aan deze voorwaarden.

Vestigingsplaats Ieder land in de wereld kan en mag producten maken en deze voorzien van CE-markering, zolang deze producten voldoen aan de relevante richtlijnen en correct toegepaste normen. De leverancier die deze producten in de EER levert, moet een vestiging hebben in de EER en wordt verantwoordelijk gehouden. In het Verenigd Koninkrijk vóór de Brexit is de Britse producent automatisch de verantwoordelijk leverancier. Ná de Brexit kan dat niet meer en moet het Britse bedrijf dus zorgen voor een leverancier die is gevestigd binnen de EER. Britse bedrijven mogen blijven produceren en leveren aan de EER met inachtneming van deze voorwaarde.

Milieuregels De komende anderhalf jaar is Groot-Brittannië nog volwaardig lid van de Europese Unie en blijven alle CEregels in elk geval onverminderd gelden. Conformance

Ltd, een Britse specialist op het gebied van CEmarkering en “product compliance”, constateert echter op zijn website dat de Britse invloed op de verdere ontwikkeling van deze regels in de aanloop naar het vertrek uit de EU al flink is afgenomen. Ook nadat de scheiding een feit is, zullen Britse producenten desondanks naar alle waarschijnlijkheid blijven voldoen aan de Europese CEregels - die in hun eigen wetgeving zijn verankerd - om handel te kunnen blijven drijven met bedrijven binnen de Europese interne markt. Dat geldt vooral voor richtlijnen die gaan over veiligheid en gezondheid. Conformance verwacht wel dat gesneden zou kunnen worden in milieuregels. Daarover is echter nog geen zekerheid. De kans bestaat dat het Verenigd Koninkrijk ook na de Brexit lid blijft van Europese organisaties als CENELEC (Europees Comité voor Elektrotechnische Standaardisatie) en CEN (Europees Comité voor Standaardisatie). In het kader van de uittreding uit de EU is nooit over het beëindigen van deze lidmaatschappen gesproken. De meeste Britse CE-gemarkeerde producten blijven gebaseerd op overeengekomen standaarden, waardoor wat dat betreft in de praktijk weinig zal veranderen voor ontwerpers en producenten van automatiserings- en andere apparatuur. Het Instituut voor Mechanische Ingenieurs (IME) waarschuwt echter dat in de medische technologische industrie, waarin vele miljarden omgaan, banen op de tocht staan wanneer allerlei reguleringen, waaronder CE, onder druk zouden komen te staan. Ook de export zal dan stagneren is het idee. Andere industrieën, variërend van vliegtuigbouwers tot farmaceuten, hebben al gewaarschuwd voor een vacuüm op het gebied van regelgeving en stagnatie van de handel met EU-landen.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

BEURZEN

Vrouwen in de techniek Een gewenste maar moeizame ontwikkeling Hoe anders dan het gemiddelde seminar bij Pilz: Vrouwen, vrouwen en nog eens vrouwen. De parkeerplaats werd leeggemaakt om de dames optimaal gastvrij voor de deur te laten parkeren. Ze werken bij onderwijsinstellingen, bij staalfabrieken, in de chemische industrie, kunststofindustrie, bij machinebouwers, kabelleggers, het spoor, infrabedrijven, de voedingsindustrie, consultancy, systeemintegrators en zo kunnen we nog wel even doorgaan. Met één gemene deler: ze werken in een mannenwereld. En dat zou volgens iedereen wel anders mogen worden. Meer vrouwen in de techniek: de inspanningen om meisjes al jong voor techniek te interesseren zijn legio. Daarbij gaat het niet alleen om meer vrouwen in de techniek an sich, maar ook, en misschien wel met name, als het gaat om het bereiken van die zo gewenste cultuuromslag, in de top van technische bedrijven. Janet Kooren

orig jaar organiseerde Pilz’ Diana van Putten - Stigter, MCSE en drs., voor de eerste keer een seminar over en voor vrouwen in de techniek. Ze gaf daarbij een overzicht van zaken waar vrouwen tegenaan lopen, hoe de verschillen tussen mannen en vrouwen soms voordelig, maar soms ook nadelig uitpakken en hoe het zit met de pay gap. Nederland zakte maar liefst drie plaatsten op de Global Gender Gap Index, dus de aandacht is niet misplaatst.

Links Diane van P utten, rechts Eva Boontje, beiden van Pilz.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

BEURZEN Nieuwsgieriger Een zeer inspirerende gastspreekster, professor drs. Josette Dijkhuizen, honorair hoogleraar en in 2013 VNvrouwenvertegenwoordiger, vertelde in haar presentatie over een belangrijke eigenschap van vrouwen en hoe die zich vertalen in succesfactoren. ‘Vrouwen zijn in de aard nieuwsgieriger en vragen meer. Ze kunnen en willen zich makkelijker verbinden aan anderen.’ Volgens haar een belangrijke eigenschap die bijdraagt aan “nieuwe waardecreatie”. In haar presentatie liet ze zien hoe het ondernemerschap van vrouwen zich uit in de vluchtelingenkampen die ze vanuit haar rol als VN-vrouwenvertegenwoordiger mocht bezoeken. ‘De vrouwen in die kampen staan aan de basis van herstel.’ Haar wens is om - voorbij de microkredieten veel meer te doen voor vrouwelijke ondernemers in de wereld.

Professor drs. Josette Dijkhuizen.

‘Nederland zakte maar liefst drie plaatsten op de Global Gender Gap Index.’

Dit jaar vond Van Putten nog wat interessante onderzoeken waaruit blijkt dat mannen bij werving en selectie 50% meer kans maken op een uitnodiging voor een gesprek. Vrouwen lijken bovendien minder de ambitie te hebben om zich aan de top te begeven. Ze vinden andere zaken in het leven minstens zo belangrijk én - ook dat is iets wat vooral op vrouwen van toepassing lijkt - de Nederlandse deeltijdcultuur helpt niet mee voor de vrouwelijke invulling van topfuncties. Op onderwijsparticipatie doen vrouwen het in Nederland beter dan mannen, maar ze zijn ondervertegenwoordigd in technische STEM (science, technology, engineering, mathematical) functies (6% van de vrouwen t.o.v. 26% van de mannen). Disruptieve technologieën als Internet of Things, robotisering, digitalisering, 3D-printing en Big Data pakken volgens het onderzoek van de Global Gender Gap Index daardoor veel slechter uit voor de werkgelegenheid van vrouwen dan voor die van mannen.

Van gedachten wisselen.

En die pay gap? Die blijkt er nog steeds. In zowel primaire als secundaire beloning. Deels ontstaat die volgens Van Putten omdat vrouwen niet zo goed zijn in onderhandelen als het over henzelf gaat als mannen. Het gat is bij gelijkwaardige functies maar liefst 32%! Het onderwerp leeft. Zeker onder de aanwezige vrouwen, die in aantal verdubbeld waren ten opzichte van vorig jaar. Vrouwen in gesprek.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

13627a

FHI PO ST BU S 36 6 38 30 AK LE US DE N TE L. 03 3 46 E- MA IL INF 5 75 07 O@FH WW W. FH I.N I.N L L

De breedte en de diepte De megatrends in de industrie laten zien dat de markt zich in de breedte ontwikkelt. Er is steeds minder sprake van een aaneenschakeling van disciplines, sensoren of eilandjes, die alleen maar de diepte ingaan. De grotere connectiviteit verbindt de processen. Daardoor ontstaan er ook nieuwe mogelijkheden met meer voorspellende analyses op basis van de beschikbare gegevens. De organisaties en de samenwerking in de keten moeten hier wel in meegroeien. Paul Petersen

De ontwikkelingen in de breedte zitten niet alleen in de organisatie. De betrokken technici krijgen een bredere focus, omdat de technologie steeds meer integreer t. De systemen in een plant moeten gewoon goed functioneren en dus zullen pijpleidingen, regelkleppen, motoren, pompen en instrumenten niet op zichzelf staan. De samenhang van de technologie wordt door multidisciplinaire technici beheerd. Dat gaat trouwens samen met vergrijzing in de industrie. Er zijn nogal wat technische experts die met pensioen gaan. De roep om goede technici vanuit het onderwijs is niet voor niets al jaren een thema. Een andere trend zit in het rendement van de industriële installaties. De bedrijven zoeken naar efficiëntie en effectiviteit. Dat betekent optimalisatie van het geheel en niet de mogelijke sub-optimalisatie van technische delen van een fabriek.

ware aan wat er moet gebeuren en heeft de garage de benodigde experts.

Bij industriële eindgebruikers zie ik, door presentaties die zij geven tijdens evenementen van FHI, de trend dat zij de kennis in de diepte steeds meer van de partners uit de keten afnemen. Tijdens de Instrumentatie & Analyse Dagen (ienadagen.nl) werd door Sitech bijvoorbeeld de focus gelegd op het monitoren van alle instrumentatie en apparatuur in diverse plants. Een centrale organisatie om de assets te managen. Maar zo zijn er veel voorbeelden. De spreker van DSM ging tijdens dit evenement in op de afstemming van de kwaliteiten van de professionals in de organisatie en de spreker van Rubis Terminal liet zien dat een volledig digitale overview van de eigen terminal concrete informatie aan de eigen klanten biedt. Rubis Terminal kan daardoor aangeven of bepaalde vloeistoffen wel of niet opgeslagen kunnen worden.

‘Bedrijven zoeken naar efficiëntie en effectiviteit.’

Kortom, veranderingen in de technologie en de maatschappij vragen om meer focus in de breedte. Is er dan geen behoefte aan experts en kennis in de diepte?

De eindgebruiker heeft een andere focus gekregen. De engineering en de experts zitten niet per se in een grote afdeling van een industriële plant. Je kunt je zelfs afvragen of de expertkennis niet gewoon bij de fabrikant en de distributeur ligt. Via EPC’s (Engineering Procurement Contractors) en systeemintegrators willen eindgebruikers die kennis in de diepte toegankelijk maken, om de eigen doelstellingen in de breedte te bereiken.

Die deskundigheid zal des te belangrijker blijken, maar wellicht niet meer op de plekken die men traditioneel gewend was. Ik zou het willen vergelijken met de techniek in een auto. Een gemiddelde eigenaar van een auto kon in de jaren tachtig van de vorige eeuw nog zelf sleutelen aan zijn heilige koe. Tegenwoordig geeft de soft-

Dat past bij alle genoemde ontwikkelingen, maar de uitdaging ligt vooral in een effectieve samenwerking in de keten, om de juiste kennis op de juiste plekken in te zetten. Tijdens de World of Technology & Science 2018 worden zowel de breedte als de diepte toegankelijk gemaakt voor de industrie.

FHI GENIET EXCLUSIEVE GAST VRIJHEID IN AUTOMATIE | PMA. DE VERANT WOORDING VOOR DE GEPUBLICEERDE KOPIJ OP DEZE PAGINA LIGT BIJ FHI.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

Voorspellend onderhoud Kwaliteitsverbetering is belangrijkste troef Een systeem dat op grond van slimme analyses v ertelt hoe een machine zich in de toekomst gaat gedragen. Voorspellend onderhoud of “predictive maintenance” lijkt het ei van Columbus voor alle sectoren waarin machines onderhoud nodig hebben. Niet de techniek blijkt daarbij de grootste uitdaging, maar de menselijke organisatie eromheen. Tegelijk zien veel bedrijven voorspellend onderhoud vooral als kans om kosten te besparen, terwijl andere invalshoeken - kwaliteitsverbetering, nieuwe vormen van dienstverlening - interessantere business cases mogelijk maken. Jacqueline van der Holst - IoT Lead bij Avanade

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

‘Het is zaak om klein te beginnen, met een proof of concept.’

Beeld: Peppinuzzo / Shutterstock.com

oorspellend onderhoud is niet hetzelfde als preventief onderhoud. Ook met voorspellend onderhoud voorkom je dat apparaten ermee ophouden, maar je hoeft je niet langer aan een strak onderhoudsschema te houden. Sterker nog, het is juist de bedoeling om dit schema te verlaten en alleen onderhoud te plegen als dat strikt noodzakelijk is. Dat kan alleen als je weet wat de kans is dat een machine of onderdeel binnenkort faalt. Voorspellend of predictief onderhoud voorspelt die kans op basis van gegevens die voortkomen uit de machines zelf of het netwerk waarin ze hun werk doen. Veel bedrijven zijn geïnteresseerd in de mogelijkheden van voorspellend onderhoud, vooral in sectoren met grote machineparken en installaties. Denk daarbij aan de nutssector of de bouw en het daaromheen cirkelende facilitymanagement. Ook branches die service verlenen op kleinere apparaten – van kopieermachines tot koffieautomaten – verrichten hun onderhoud graag zo efficiënt mogelijk.

Eerste stappen Maar waar te b eginnen? De meeste bedrijven werken met machines die al langer meegaan en die ook nog even vooruit m oeten. Dat geldt zeker voor energie- en waterbedrijven. Die beschikken daarnaast over enorme,

vaak ondergrondse leidingnetwerken, die je liever niet wilt opgraven als het niet nodig is. Het gebouwenbeheer kent andere uitdagingen: daar is een grote variatie aan machines en installaties aanwezig, van tal van leeftijden en leveranciers. In die zin heeft de autobranche het makkelijker, met alleen zijn eigen ontwerpen om rekening mee te houden. Niet voor niets zijn de technische ontwikkelingen op het gebied van de “smart car” relatief ver, al maakt de branche nog onvoldoende gebruik van de mogelijkheden. In de nutssector is er bovendien minder noodzaak om het kernnetwerk geschikt te maken voor voorspellend onderhoud. Nutsbedrijven hebben te maken met wettelijke leveringsverplichtingen en hebben hun belangrijk ste installaties soms driedubbel redundant uitgevoerd. Het onderhoud aan apparaten die stilliggen is dan ook makkelijk in te plannen. Toch hoeven bedrijven niet te wachten totdat al hun apparaten “smart” zijn. Natuurlijk zijn realtime data afkomstig van sensoren het interessantst, maar op basis van historische data zijn ook al voorspellingen te doen. Ook de foutboodschappen van oudere machines zijn een dankbare bron van informatie. Er zijn eerder te veel dan te weinig data. De juiste aanpak is daarom niet om zoveel mogelijk data in een bak te gooien en daar een algoritme overheen te laten gaan. Er zijn voorbeelden

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

‘Voorspellend onderhoud gaat de organisatie veranderen.’

bekend waarbij alle nuttige data uit één machine voor tk wamen. Het is daarom belangrijk om echt te begrijpen hoe de beschikbare gegevens in elkaar grijpen en wat ze eigenlijk zeggen. Anders levert je mooie algoritme alsnog onbetrouwbare voorspellingen op. Om die reden is het zaak om klein te beginnen, met een proof of concept: één machine, één meetpunt, om zo scherper te kunnen bepalen wat de waarde van alle data is en wat voorspellend onderhoud kan toevoegen aan de eigen bedrijfsvoering. Een eenvoudig begin is bovendien dé manier om meteen de potentiële complexiteit te verminderen waaronder voorspellend onderhoud gebukt zou kunnen gaan.

Uitdaging: organisatorische veranderingen Aan de technische uitdagingen van voorspellend onderhoud maken bedrijven weinig woorden vuil. Technische problemen worden altijd wel opgelost, zo is de breed gedeelde mening, en daar zijn partners met heel slimme mensen voor. Een vraag die eerder een gevoelige snaar raakt, is hoe voorspellend onderhoud de organisatie

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

gaat veranderen. Want dat gaat gebeuren, zo is de verwachting in bijna alle sectoren. Monteurs moeten assertief worden in plaats van afwachtend, meer onderhoud wordt bovendien van afstand aangestuurd. Dat betekent dat het werk en opleidingsniveau veranderen. Kunnen alle huidige onderhoudsmonteurs daarin wel mee? Technologie zal hier ook een belangrijke rol spelen, maar dat betekent niet dat iedere monteur met een tablet op stap moet. Er zijn vele soorten van gebruikersinterfaces denkbaar, van sms tot WhatsApp. Een andere inventieve interface is de intelligente bril, zoals we die in de vorm van de hololens of Google Glass zien ontstaan; daarmee houdt een monteur immers zijn handen vrij. Tegelijk biedt die de mogelijkheid om een “achterwacht” op kantoor te laten meekijken.

Voor elke aangesloten machine kan het systeem op grond van slimme analyses een seintje geven wanneer onderhoud noodzakelijk is.

Medewerkers en leidinggevenden hebben toegang tot realtime data en inzichten om beter te reageren op problemen en productiviteit te maximaliseren.

Kans: nieuwe servicemodellen

Veel bedrijven die stappen hebben gezet met voorspellend onderhoud, merken dat monteurs zich door de technologie op hun vingers gekeken voelen. Ze zijn hun vrijheid kwijt, is een vaak gehoorde klacht. Terwijl uit andere organisaties succesverhalen bekend zijn van monteurs die zelf om moderne hulpmiddelen gingen vragen toen ze zagen hoe makkelijk de pilotgroep ermee werkte. Daarnaast konden monteurs juist meer hun eigen plan trekken op basis van de data, in plaats van volgens een vastgelegde stroom van werkorders. Ook worden ze vaak inzetbaar op meer machines, wat hun vakmanschap alleen maar versterkt. Een organisatieinrichting in de richting van zelfsturende teams, zonder extra managementlaag, behoort daardoor tot de mogelijkheden. Verandermanagement is daarom een essentiële component in de introductie van voorspellend onderhoud.

WWW.AVANADE.COM

De meeste bedrijven zien kostenbesparing nog altijd als de belangrijkste drijfveer om met voorspellend onderhoud te beginnen. Dat weerhoudt ze er soms van om door te zetten, want hoe helder zijn die besparingen te maken? Het ontbreekt nog aan ervaringscijfers, zo verklaren veel bedrijven hun aarzeling. Voorspellend onderhoud wordt echter al een interessantere businesscase als je ontdekt wat je allemaal met die data kunt. Niet voor niets wordt “predictive quality” als volgende stap genoemd voor bedrijven die investeren in voorspellend onderhoud. Voorlopers op het gebied van voorspellend onderhoud bieden nu een service die ze nooit hadden voorzien – of een betere service waarvoor ze meer geld vragen of die een concurrentievoordeel geeft. Een mooi voorbeeld is een automatenleverancier die het bestaande servicecontract van 24 uur kon openbreken naar een service waarin een monteur binnen 4 uur op locatie was. Besparen op bestaand onderhoud is dus maar één kant van de zaak. Juist daarom is dat proof of concept zo belangrijk: eerst aantonen wat het oplevert. Vervolgens de veranderingen in de organisatie goed managen. En dan stap voor stap ontdekken hoe voorspellend onderhoud niet alleen besparingen oplevert, maar vooral ook nieuwe kansen. Verbetering is tenslotte nooit één rechte lijn naar de toekomst.

INFORMATIE

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

VERBINDING

Wifi-beveiliging gekraakt Het werd snel wereldnieuws, toen op 16 oktober de Leuvense onderzoeker Mathy Vanhoef bekend maakte dat hij een serieus lek gevonden had in het beveiligingsalgoritme WPA2 in wifi. En dat terwijl wiskundig was bewezen dat WPA2 goed in elkaar zat, en een aanvaller niet eens het wachtwoord hoeft te weten. Rob Hulsebos

In principe zijn alle wifi-apparaten ter wereld kwetsbaar voor een aanval op WPA2. Vanhoef heeft zijn aanvalsmethode “KRACK” genoemd (Key Re-Installation AttaCK). Het maakt misbruik van de zogenaamde “4-way handshake” die het WPA2-protocol uitvoert tussen een client (pc, laptop, tablet, smartphone, etc.) en een accesspoint. Daarna kan netwerkverkeer onderschept worden en dan ook worden bekeken of gewijzigd. Zelfs het gebruik van “HTTPS” (HTTP Secure), dat netwerkverkeer gecodeerd verstuurt, kan soms bekeken worden, als de website die HTTPS aanbiedt dit niet op de juiste manier doet. Dan zijn ook wachtwoorden te achterhalen waarmee een gebruiker inlogt. Kortom, KRACK genereerde in één dag wereldwijd ophef. Meer technische details hierover op Vanhoef’s website “krackattacks.com”.

Op het moment dat ik dit schrijf is er nog geen bewijs dat kwaadwillenden misbruik maken van de zwakte in WPA2. Vanhoef heeft wel video’s op YouTube geplaatst waarin hij zijn aanval demonstreert, maar hij heeft geen software vrijgegeven. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat iemand anders die niet kan maken. Is je netwerk dan meteen kwetsbaar? In principe wel, maar een aanvaller moet wel binnen bereik van jouw wifi-signaal komen. En dan moet de software in het wifi-apparaat ook nog gevoelig zijn voor KRACK. Hier blijken dan grote verschillen te bestaan tussen leveranciers; de website https://www.kb.cert.org/vuls/ id/228519 geeft een overzicht. In grote lijnen zijn alle Linux-varianten kwetsbaar vanwege een codeerfout in hun software. Ook Android versie 6 is kwetsbaar. Met andere woorden: een fors deel van alle mobiele telefoons die nog op deze versie werken (31%). Voor een update van de firmware is de eigenaar afhankelijk van de leverancier, die zelf weer afhankelijk is van Google. En Google vindt alle software al snel oud, na 2 jaar wordt er geen ondersteuning meer gegeven. Ook Apple met MacOS (niet met iOS voor iPhone en iPad) is kwetsbaar. Heel opvallend is dat Windows dan weer niet kwetsbaar is voor KRACK. Dat is geen toeval, want Microsoft had net een week eerder al een security-update uitgerold die het lek dicht. Dat komt omdat Vanhoef al voor de zomervakantie zijn bevindingen aan leveranciers had meegedeeld, zodat deze vier maanden de tijd hadden om tegenmaatregelen te implementeren voordat hij zijn onderzoek zou publiceren. En dan nog is het opvallend dat menig leverancier verrast was door de gebeurtenissen op 16 oktober. In hoog tempo komen nu de updates van software uit. Op zich goed, maar wel te laat. Mijn advies voor alle wif i-apparaten in je bezit of beheer: controleer of de leverancier een update heeft, of kan verklaren dat er met zijn product(en) niets aan de hand is.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

VERBINDING

Standaard nieuwe wifi bijna klaar Terwijl het bericht van de gekraakte wifi-beveiliging naar buiten kwam, was de IEEE bezig met de laatste loodjes van een nieuwe uitbreiding op de wifi-standaard getiteld 802.11ax “High-Efficiency Wireless” (HEW), die in maart 2019 uit moet komen. Net zoals bij eerdere wifi-standaarden zullen waarschijnlijk sommige leveranciers al eerder op de markt komen met “pre-802.11ax” producten, gebaseerd op de versie van de standaard vóór de definitieve acceptatie. HEW is de opvolger van de huidige standaard “802.11ac wave 2” (de 2e versie van 802.11ac). Uiteraard wordt de nieuwe variant sneller. Maar dan is de vraag: is dat eigenlijk wel nodig, de 802.11ac bood toch ook al een bandbreedte van meer dan 1 Gigabit aan? Het antwoord hierop is ja en nee: ja, het bood een hoge bandbreedte, maar nee: dit was de bandbreedte voor alle apparaten op het netwerk samen. Een individuele deelnemer heeft in het beste geval maar 300 Mbit/s, met goedkopere accesspoints maximaal maar 86 Mbit/s, en in de meeste gevallen nog minder. Nu is dat voor veel toepassingen nog steeds meer dan genoeg, maar het wordt weleens krap (overigens is in thuissituaties de bekabelde snelheid de grootste bottleneck). Rob Hulsebos In HEW ligt de verbetering nu op het brengen van een hogere snelheid voor individuele deelnemers, in eerste instantie wordt aan een factor 4 gedacht. Het Chinese Huawei, dat de ontwikkelgroep voor HEW voorzit, heeft in prototypes al snelheden van 10.5 Gbit/s getest. Er is backwards compatibiliteit met de 802.11ac, zowel op de 2,4 als op de 5GHz-frequentiebanden. Verder biedt de 802.11ax een efficiënter gebruik van het draadloze spectrum waarbij apparaten minder met elkaar interfereren, zodat ook grotere aantallen apparaten op hetzelfde accesspoint kunnen worden aangesloten. De

techniek van HEW lijkt op wat in de gsm-protocollen gebruikelijk is. Vroeger claimde een apparaat een deel van het draadloze spectrum (een “kanaal”), ongeacht de hoeveelheid data die er verstuurd moest gaan worden. Bij HEW wordt de capaciteit van een kanaal gedeeld door meerdere apparaten tegelijk, naar behoefte van bandbreedte. Tenslotte zijn de hogere snelheden ook beschikbaar bij uploads (naar het netwerk toe), en niet alleen bij downloads zoals bij 802.11ac. Meer technische details over 802.11ax: www.ni.com/ white-paper/53150/en/

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

Control performance monitoring

Plant automation

Advanced process control

Process control

28 - 30 November Amsterdam Visit us! Booth # 1A32

Aspire higher APROL process automation www.br-automation.com/APROL

Scalable 50 to 500,000 channels

Reliable High-availability at every level

Flexible For primary and secondary production

Integrated Same system software for all tasks

13789a

VERBINDING

IoT Ontwikkelingen Op de Electronics & Automation beurs werd de inmiddels traditionele beursgadget uitgedeeld: de LoRa sensormodule van de firma Gepro, die werkt met het LoRa-netwerk van “The Things Network” (TTN). De sensormodule bevat een licht-, temperatuur- en vochtigheidssensor, en een 3-assige accelerometer. De module stuurt zijn meetwaardes op via het LoRa-netwerk, waarna de eigenaar deze via de TTN-website kan bekijken. Wie meer wil kan de module ook zelf programmeren. Door de beursactie is Nederland bijna zevenduizend LoRa-nodes rijker. Rob Hulsebos

Helaas heb ik zowel op mijn werklocatie als thuis geen ontvangst, in het eerste geval vanwege de aard van het gebouw (metalen gevel met zonwerend glas), en in het tweede geval omdat ik te ver weg zit van een gateway. Het LoRa-netwerk van TTN draait immers op vrijwilligers, die gateways moeten kopen en thuis aansluiten. De dekking laat daarom wel te wensen over, maar dat zal nog wel groeien. De in LoRa-seminars beloofde haalbare afstanden heb ik in elk geval nog niet mogen ervaren, misschien vanwege de stedelijke omgeving waarin ik verkeer. Maar er zijn nog andere LoRa-dienstverleners in Nederland, zoals KPN (zie ook Automatie | PMA 2016/1). KPN-concurrenten zitten ook niet stil. T-Mobile is actief met de technologie genaamd “Narrowband IOT” (NBIoT), op het moment dat je dit leest is dekking voor heel Nederland actief. In tegenstelling tot LoRa, dat op een eigen (licentievrije 868 MHz) frequentie werkt, maakt NB-IoT gebruik van het gsm-net op een frequentie van 900 MHz. De voordelen van NB-IoT (volgens T-Mobile) zijn dat veel grotere aantallen “things” kunnen worden aangesloten (tot 100.000 per gsm-cel), de veel betere penetratie van het draadloze signaal in gebouwen en onder de grond, de toekomstzekerheid (reeds voorbe-

reid voor het 5e generatie gsm-net), en de wereldwijde standaardisatie en beschikbaarheid. De 3GPP-groep (Third Generation Partnership Program), een samenwerkingsverband van standaardisatieorganisaties in de telecommunicatiesector, voorspelt een dichtheid van één miljoen IoT-apparaten per vierkante km. Om het gebruik van NB-IoT in Nederland te stimuleren ondersteunt T-Mobile een Kickstarter project voor een sensormodule met NB-IoT interface; de kopers hiervan krijgen één jaar gratis gebruik van T-Mobile’s netwerk. Verder gaan Itho Daalderop, Dual Inventive (spoorwegonderhoud) en SmartSensors (sensoroplossingen) proeven draaien. Naast T-Mobile heeft ook Vodafone, in samenwerking met Ericsson, een NB-IoT netwerk opgezet. Een eerste toepassing is tracking van gestolen e-bikes van het merk “vanMoof”. Omdat beide providers eigen frequenties hebben, zitten hun netwerken elkaar niet in de weg. Dat is bij LoRa anders, waardoor er wel twijfels zijn over de schaalbaarheid. Maar ook LoRa is nog in ontwikkeling. Een voorbeeld hiervan is de door TTN aangekondigde mogelijkheid om grootschalig apparatuur van nieuwe software te kunnen voorzien – niet een-voor-een, maar veel apparaten tegelijk.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

NIEUWS

Actemium Automation Award

Enthousiast studententeam Avans Den Bosch wint automatiseringswedstrijd

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIÃ&#x2039; AUTOMATIE 06/2017

NIEUWS

et thema was “Let’s get moving”. En dat was precies waar de Actemium Automation Award op 12 oktober 2017 om draaide. De ingrediënten? Gedreven studenten, innovatieve challenge-partners en juryleden die vanuit jarenlange praktijkervaring weten hoe je automatiseringsprojecten aanvliegt. Team YEAH (Young Enthusiastic Automationeers) van Avans Den Bosch was het meest succesvol in haar aanpak van de opdrachten en sleepte de eerste prijs in de wacht. Teams Otje & The Guys van Hogeschool Utrecht en The Femmies van Fontys Eindhoven bekroonden hun deelname met respectievelijk een tweede en derde plek. Het was de tiende keer dat Actemium de automatiseringswedstrijd in haar Edulab in Veghel organiseerde. Afzwaaiend juryvoorzitter Willem van der Bijl plaatste het event in historisch perspectief én blikte kort vooruit op de toekomst van het vakgebied en het event.

De uitdagingen van industrie 4.0 Net als Peter van den Berg, docent en begeleider van het winnende team, en jurylid Jos Wubben was Willem van der Bijl er vanaf de eerste editie van de Actemium Automation Award bij. Van der Bijl: ‘De industrie ontwikkelde zich sinds de eerste industriële revolutie van mechanisatie en elektrificatie naar digitalisering en digitale integratie. De huidige generatie studenten staat midden in de vierde industriële revolutie. In industrie 4.0 draait het steeds meer om big data en de uitwisseling en integratie daarvan. Met kennis en hulpmiddelen als bijvoorbeeld smart glasses en drones moeten deze studenten straks de vertaalslag gaan maken van data naar waardevolle informatie.’ Volgens Van der Bijl heeft dat ook gevolgen voor de Actemium Automation Award: ‘De challenges zouden in de toekomst nog meer moeten aansluiten op de smart kant van apparatuur. En bovendien moeten appelleren aan de creativiteit die daarbij nodig is.’

‘Werk projectmatig en beheer je tijd’ Ook voor de studenten had Van der Bijl nog een juryadvies. ‘We zagen dit jaar weer heel betrokken, maar soms ook erg nerveuze strijders. Ze gingen er vaak vol in, maar dat was soms ook hun valkuil. Natuurlijk heb je kennis nodig om een opdracht goed te volbrengen. Maar goed lezen, samenwerking, een projectmatige aanpak en time-management zijn minstens zo belangrijk.’

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

Energieopslag en distributie Energieopslag en Distributie is een jaarlijks netwerk evenement voor de energie- en industriesector dat wordt georganiseerd door Management Producties uit Vlaardingen. Het onderwerp is volop in beweging en is ook van zeer groot belang voor onze toekomst, zowel in economisch, milieutechnisch als in maatschappelijk opzicht. De deelnemers komen uit sectoren als energieproductie, -transport, -opslag en industriële toepassing. Harold van den Hauten

e zou dit evenement ook een seminar voor duurzame energievoorziening kunnen noemen. Een van de sprekers, Bas den Ouden van Berenschot Energie, laat ons in een grafiek zien wat de overheid op lange termijn voor ons in het vet heeft staan. Het plaatje is uit het rapport “Rijk zonder CO2” van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur. Het lijkt, en is ook, een ambitieus plan. Toch is de teneur deze middag dat het in technische zin haalbaar is. De grootste zorgen liggen op het terrein van weten regelgeving. Die heeft de neiging om op de techniek achter te lopen. Het gaat hier bijvoorbeeld om de infrastructuur, maar ook om economische kwesties als saldering en het al dan niet toekennen van subsidies. Op dit moment komt de energievoorziening hoofdzakelijk uit koolwaterstoffen van fossiele brandstoffen en elektriciteit: uit moleculen of elektronen. Om van de fossiele - CO2 genererende - brandstoffen af te komen, wordt zwaar ingezet op elektriciteit: elektronen dus. In ons land komt dat neer op windmolens, zonnepanelen en enige geothermiek. Het probleem hierbij is dat de energievoorziening niet continu is. Soms is er te weinig wind of zon, soms te veel. Een vorm van energieopslag is dus onvermijdelijk.

gebruiken de huishoudens nagenoeg uitsluitend elektriciteit. Waar de elektriciteit van oudsher uit de elektriciteitscentrale komt is dat voor de toekomst minder het geval. Elektriciteit komt nu ook al vaak uit windmolens en zonnepanelen en zal in de toekomst ook uit waterstof gemaakt worden. De centrales worden dan minder prominent.

Veel alternatieve energieopwekkers produceren op een moment dat er geen vraag is en laten het afweten als dat wel het geval is. Hieruit ontstaat de behoefte om die energie op te slaan. Een veelbelovende methode om het overschot aan elektronen te gebruiken is waterstofgas produceren. Waterstof is met aangepaste bestaande techniek op te slaan en te vervoeren. Dit geeft uitzicht op het plaatsen van windparken midden op de oceaan. Hier is veel wind en weinigen hebben daar last van de windmolens. Zo wordt geproduceerd op de plek waar dat het goedkoopst is. Vervoer van gas per schip is flexibel want je bent niet zo aan vaste aanlandpunten gebonden zoals dat bij een pijplijn het geval is. Vanuit het aanlandpunt kan het gas op het gasnet aangesloten worden. Op dit moment zal het gasnet niet overal geschikt zijn voor waterstof. In principe is het echter wel mogelijk. In het verleden zijn immers het stadsgasnet en de branders 163 Mton

totaal maximaal 0-30 Mt

Moleculen of elektronen? Deze intrigerende titel hoort bij de lezing van Ad van Wijk, hoogleraar Toekomstige Energiesystemen van de TU Delft. De professor bewandelt een brede laan naar zijn einddoel en geeft ons links en rechts interessante uitzichten. Vroeger was het duidelijk welke energiebron waarvoor nodig was; olie voor auto’s, kolen en olie voor de industrie, gas voor de huishoudens. Naast gas

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

1990

2015

2020/2023

2030

IJkpunt 2035

Energie voor hoge temperatuurwarmte Energie voor het voorzien in transport en mobiliteit Energie voor verlichting, apparaten Energie voor lage temperatuurwarmte

2050

ook omgebouwd voor aardgas. Je kunt bedenkingen hebben over de efficiëntie van al dat omzetten van wind naar elektriciteit naar gas naar warmte. Het gaat bij duurzame energie echter minder om efficiëntie, maar meer om totale kosten. Een windmolen midden op de oceaan levert meer energie op dan één op land en dat kan lagere ketenefficiëntie compenseren.

‘Veel alternatieve energieopwekkers produceren op een moment dat er geen vraag is.’

De automobiel als elektriciteitscentrale Aandrijving van motorvoertuigen is een heel apart hoofdstuk. Klassiek is natuurlijk de verbrandingsmotor. De efficiency van rond 25% is bepaald niet indrukwekkend. Dan presteert de elektromotor met 95% stukken beter. Nadelen hiervan zijn de beperkte actieradius ten opzichte van de lange laadtijd. Tijd is geld, dus de laadtijd moet korter. Daarin wordt voorzien met laders waarvan het vermogen van 120 kW inmiddels is opgevoerd tot snelladers van 300 W, al gauw twintig keer zo zwaar als een huisaansluiting! Een andere mogelijkheid om aan energie te komen, is de brandstofcel. Die zet waterstof om in elektriciteit. Met een tank van 6 kg is een actieradius van 600 km mogelijk. Om dit systeem economisch haalbaar te maken, is het nodig dat de prijs van de waterstofcel omlaag gaat. Om dit te bereiken moeten grote aantallen geproduceerd worden, iets dat zeker mogelijk moet zijn. Van Wijk laat een grafiek zien waar de prijs per eenheid, afhankelijk van het productievolume, daalt van 300 dollar naar 50 dollar bij een productie van een half miljoen per jaar. Het opladen van de accu wordt in dit systeem vervangen door het vullen van de waterstoftank. Bij de huidige stand van zaken is dat een voordeel omdat dat veel sneller gaat. Nu staan de meeste auto’s al gauw 95% van de tijd stil, en zo wordt het idee geboren om de auto als energiele-

EU PROPOSAL CLEAN ENERGY: HTTP://WQD.NL/9UXO MANAGEMENT PRODUCTIES: HTTP://WQD.NL/DAVA RIJK ZONDER CO2: HTTP://WQD.NL/2B4R

verancier in te zetten. Bij een overmaat aan energie uit zonnepaneel of windmolen wordt de accu gevuld, bij een tekort levert de accu energie terug. Dit is per woning mogelijk, maar kan ook per wijk georganiseerd worden. Het evenement is een geslaagde mix van techniek, overheid en bedrijfsleven van en over de belangrijkste onderwerpen van deze tijd. Ruim honderd aanwezigen kregen interessante inzichten via lezingen en paneldiscussies over techniek van nu en de verre toekomst. Het laatste woord is over dit onderwerp nog lang niet gesproken en er wachten nog veel activiteiten. Op dan maar naar de editie 2018; maar ondertussen wel blijven netwerken!

INFORMATIE

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

BEURZEN

Solids, Pumps & Valves Een rondje beursvloer Pumps & Valves wordt sinds vier edities tegelijk georganiseerd met de beurs Solids. Lopend op de beursvloer is de scheiding tussen beide titels nauwelijks waarneembaar, dus we beschouwden het dan ook maar als twee vliegen in een klap. We lichten er een paar interessante innovaties uit. Waarbij we natuurlijk meer niet benoemen dan wel, maar such is life. Van Atex terugslagkleppen tot vibratiediagnosesensoren, het aanbod was breed. Janet Kooren De organisatie deed haar best ons langs wat thematische hotspots te loodsen. Meet- en analysetechniek was een thema voor een route op de plattegrond. En naast de hotspots was er een Innovations on Tour-route, waarbij exposanten een innovatie op hun stand toelichtten. Daar presenteerde Festo bijvoorbeeld zijn Motion Terminal, waarover we hier laatst uitgebreid berichtten.

Politiefilter Hiflux had de AUTO-LINE® hygiënische en zelfreinigende vloeistoffilters meegenomen naar Rotterdam. Deze filters vinden hun weg in sectoren zoals zuivel, kaas, chocolade, honing, bier, suiker en zetmeel. Charles Scriwanek vertelde ons hoe het bedrijf haar oplossingen bij de gebruiker op locatie test. ‘De acceptatie van een oplossing is veel hoger als de gebruikers zien dat je echt met ze meedenkt en dat ze niet gewoon een nieuw product in hun maag gesplitst krijgen.’ Scriwanek toont een zogenaamd “politiefilter”. ‘Dit filter plaatsen we helemaal aan het eind van het proces, net voor het verpakkingsstadium. We moesten een combinatie van een filter met een schraper ontwikkelen die de viscositeit van een bepaald kaasproduct goed kon hanteren. De bestaande oplossing deed de mazen van het filter steeds verstopt

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

raken en nu, met een speciale vormgeving van de FDA goedgekeurde schraper van PEEK is het probleem volledig opgelost. De QA-manager wordt hier heel blij van.’ www.hiflux.dk

Snuffelpaal voor gas en stof Yves Willems van Optyl liet zien hoe de Cairpol snuffelpalen voorzien zijn van 3 modules en gekoppeld worden aan een informatieplatform. Deze snuffelpalen meten lucht, gas en stof en kunnen bepalen uit welke richting de bron afkomstig is. Hierbij wordt de heersende windrichting ook meegenomen. ‘Dit systeem wordt bij een paar locaties gebruikt voor perimeterbewaking. Zo kan men zien of de waargenomen concentraties vanaf het terrein of van elders afkomstig zijn. In combinatie met weerstations is zo een heel precieze bewaking van verontreiniging te bewerkstelligen.’ De weerstations kunnen bijvoorbeeld voorspellen in welke richting een verontreiniging zich zal bewegen en waar dus eventuele maatregelen nodig zijn. De in België gevestigde onderneming heeft inmiddels al zes jaar proefplaatsingen gedaan en kan het nu als volwassen systeem in de markt plaatsen. www.optyl.be

Spektakel maak je zelf

Open of dicht Paul Albers van Arco toonde ons een bijzondere vacuümgripper, die dankzij een slim foefje een uiterst flexibele toepassing kent. Niet gebruikte nappen worden met een kogel afgesloten van het vacuüm en zo kan de gripper per product bepalen waar het vacuüm gewenst en effectief is. Heel slim. www.arco-solutions.nl

Cavitatie (g)een probleem ? Cavitatie in regelventielen kan leiden tot ongewenste onderhoudskosten en, in het uiterste geval, uitval van uw productieproces. De door de R&D-afdeling van SAMSON AKTIENGESELLSCHAFT op maat ontwikkelde AC-trim voorkomt schade en geluid ten gevolge van hoge drukval in uw proces.

SAMSON REGELTECHNIEK B.V. Signaalrood 10 · 2718 SH Zoetermeer Tel. +31 79 361 05 01 info@samson-regeltechniek.nl www.samson-regeltechniek.nl

SMART IN FLOW CONTROL.

A01149NL

Van stofexplosiedemo’s tot ijsfiguurzagen, de beursvloer was vol met publiekstrekkers. Want ook hier weet de doorgewinterde exposant wat de bezoekers naar zijn stand trekt: Spektakel. En als je geen spectaculair product hebt, dat beweegt en de aandacht kan trekken door iets bijzonders te “performen”, dan moet je een spectaculaire act op je stand regelen. Met 250 exposanten, 3.000 bezoekers, seminar, hotspots en wandelroutes was er in ieder geval genoeg ruimte voor contact.

13749

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

BEURZEN Onderhoudsvrije afsluiting Een onderhoudsvrije, ja het kan echt, balgafsluiter, dat toonde MRC Global de bezoekers. Hiervoor heeft men een nieuwe vertegenwoordiging in huis gehaald: BValve. De constructie van de spindel zorgt dat er geen emissie van product kan plaatsvinden en zelfs met een defecte balg blijft de afsluiter hermetisch afgesloten. Met een minimale levensduur van 10.000 cycli, een opbouw met extra balg en de keuze uit grafiet of PTFE-veiligheidsafdichtingen weten Emiel Bakker en John Vinjé het zeker. Hier gaan ze heel wat mensen blij mee kunnen maken. www.mrcglobal.com

advertentie

Uitval komt 24/7 voor, dus meten is weten en sterk aan te raden.

MHT410 vochtigheids-, waterstof- en temperatuurtransmitter voor de on-line transformator olie monitoring • Ontvang betrouwbare alarmering van mistoestanden in de transformator • Maak onderbouwde beslissingen met betrekking tot het onderhoud van een transformator • Minimaliseer onverwachte uitval

De nieuwe Vaisala OptimusTM OPT100, DGA monitoring voor transformator olie • Geeft de beste langdurige stabiele metingen op de markt en is daarbij onderhoudsvrij • Out-of-de-box prestaties • Schakelt volledig valse alarmering uit

13703

Vaisala’s ON-LINE monitoring systemen voor Transformatoren met betrekking tot: • De analyse van de opgeloste gassen in olie (DGA) • De meting van waterstof in olie • De meting van vochtigheid in olie • Temperatuurmeting • De meting van SF6 densiteit • Dauwpuntsmetingen • Drukmetingen

www.vaisala.com/power Benelux.sales@vaisala.com CEN-EMEA-BEN-POW-ad-MHT410-OPT100-180x122.indd 1

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 06/2017

6.3.2017 13.28

CYBERKRONIEK

Veiliger IoT? In de VS is een wetsvoorstel genaamd “IoT Cybersecurity Improvement Act” ingediend dat gaat verplichten dat internet-gekoppelde apparaten moeten voldoen aan bepaalde veiligheidseisen. Rob Hulsebos

ulke apparatuur mag geen niet te wijzigen wachtwoorden bevatten, mag geen bekende veiligheidslekken bevatten zoals bijgehouden in de “National Vulnerability Database”, en moet de mogelijkheid hebben om (geautoriseerde) nieuwe versies van software te kunnen installeren. Ook moeten leveranciers nieuw ontdekte veiligheidslekken binnen een bepaalde tijd dichten door een software-upgrade óf door een vervanging. Apparatuur die niet aan de nieuwe regel voldoet mag alleen (na verkrijgen van ontheffing) gebruikt worden als elders compenserende beveiligingsmaatregelen genomen worden. Leveranciers moeten gebruikers ook informeren als nieuwe veiligheidslekken bekend worden.

advertentie

VSE INDUSTRIAL AUTOMATION UW BS-FILTER VOOR HOOGCOMPLEXE PROJECTEN VSE HOUDT HET OVERZICHT EN HOUDT HET SIMPEL. VOOR U. ALS HET GAAT OM: • Motion control • Industriële automatisering • Hygiënisch ontwerp • Robot-integratie • Service & onderhoud

VSE Industrial Automation is een nieuwsgierige club specialisten. ‘Waarom’ is voor ons - en wij denken ook voor u - de vraag waar alles mee begint.

www.vse.nl 13701

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

CYBERKRONIEK De wet geldt alleen voor apparatuur die door de Amerikaanse overheid wordt gebruikt. In Nederland is er een nota van D66, waarin wordt voorgesteld dat onveilige consumenten-internetapparatuur niet meer verkocht mag worden. Dat is echter een momentopname; een apparaat kan later alsnog onveilig worden als nieuwe beveiligingslekken bekend worden. Het Amerikaanse wetsvoorstel gaat veel verder, aangezien de leverancier een verantwoordelijkheid heef t gedurende de hele levensduur van zijn producten - tijdens de contract periode.

advertentie

Betaalt u nog voor een Historian? Niet bij MAPS (Mitsubishi Adroit Process Suite) Een moderne SCADA oplossing kan niet zonder deze en meer geavanceerde functionaliteiten. MAPS is één van de meest moderne, open, geavanceerde en schaalbare SCADA oplossingen. Nieuwsgierig naar de vele mogelijkheden? Neem contact met ons op en laat u informeren wat Mitsubishi Electric voor u kan betekenen.

Meer informatie nl3a.mitsubishielectric.com Telefoon +31 297 250 350 13714

Wachtwoordregels Je kent het wel, als er ergens een user-account op een website moet worden aangemaakt, dan moet daar ook een wachtwoord bij. Uiteraard gebruik je dan voor elke website een ander wachtwoord, maar vervelend is dat elke website daar andere regels voor lijkt te hebben: een minimale lengte, soms ook niet te lang, verplicht gebruik van (minstens één) hoofdletter of cijfer of speciaal karakter, om de zoveel maanden een nieuw wachtwoord, niet hetzelfde wachtwoord dat ooit eerder gebruikt is, etc. Maar waarom eigenlijk zo moeilijk? Rob Hulsebos

Engineering, Specials, Services & System Solutions

n 2003 publiceerde de US “National Institute of Standards” (NIST) publicatie 800-63 (2003) met in appendix A acht pagina’s waarin netwerkbeheerders werd aangeraden hoe gebruikers een wachtwoord moesten maken dat niet makkelijk te raden zou moeten zijn. De auteur van deze appendix bekende onlangs in een interview in de Wall Street Journal dat deze wachtwoordregels eigenlijk een miskleun waren. De afgelopen 15 jaar leidde dit tot veel frustratie, vergeten wachtwoorden, hergebruikte wachtwoorden, foutieve inlogpogingen, geblokkeerde accounts na te vaak verkeerd inloggen, productiviteitsverlies, etc. Al met al veel moeite om wachtwoorden te maken die voor mensen moeilijk te onthouden zijn, en voor computers steeds makkelijker te raden zijn. En turf maar eens hoe vaak je per dag in moet loggen in allerlei verschillende applicaties met elk zijn eigen regels, zowel op de desktop als op de mobiele telefoon/tablet. Kan het ook anders? Jazeker, de NIST publiceerde afgelopen juni een compleet vernieuwd document, met aanbevelingen gebaseerd op de publicatie “Password Guidance” van het (UK) National Cybersecurity Center. Het is niet zo dat wachtwoorden gaan verdwijnen, maar het kan allemaal wel een stuk makkelijker. In plaats van dat de mensen zich moeten aanpassen aan de beveiligingswensen, moet er nu meer gekeken worden naar wat praktisch en zinvol is en waar technologie kan helpen. Uiteraard zullen we nooit zonder wachtwoorden kunnen, maar makkelijker wordt het hopelijk wel.

Servo en besturings specialist

 

Servobesturingen Human Machine Interface Servomotoren Servoreductoren Industriële reductoren met servo aanbouwflens Regeneratieve regelaars Frequentieregelaars (< 1,2 MW)

  

Programmeren Paneelbouw / installatie M2M / Remote support

    

T +31(0)88 7865200 F +31(0)88 7865299 E info@elsto.eu

elsto.eu

13747a

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 06/2017

COLOFON Méér dan alleen perfecte stootdempers.

Redactieraad

Inclusief 5-Sterren Service! HOOFDREDACTIE

WILLEM VAN DER BIJL

HOOFDREDACTIE

LIAM VAN KOERT

Ons assortiment van meer dan 3.800 producten in industriële dempingstechniek voldoet aan de hoogste eisen op het gebied

Dit geldt eveneens voor onze service.

UITGEVER

JACO OTTO

Het resultaat: gemeenschappelijk succes.

Alles. Altijd. Top.

Automatie BV Bezoekadres: Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postadres: Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: 033 456 70 50 E-mail: info@automatie-pma.com Internet: www.automatie-pma.com

Uitgever

Meer informatie? T +31(0)165 - 714 455

www.ace-ace.com

Deelname van redactieraadleden aan het redactieraadteam is op persoonlijke titel.

Uitgave

van betrouwbaarheid, precisie en functionaliteit.

SALES

ERIK DE JONG

by ACE

Jaco Otto (Automatie BV), j.otto@aprmediagroep.nl

Advertenties Erik de Jong (Advercom), edejong@advercom.nl

SER

Vraag de gratis ACE catalogus aan via benelux@ace-int.eu

Ing. Peter van den Berg, Ing. Ton Bol , Ing. Ber nard Bos, Ing. W illem van der Bijl , Ing. F r i t s B o d d e m a n , A n d r é B r a a k m a n , I n g . Adrian de Bruijn, Jacques Geluk , Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Janet Kooren, Ing. Peter Korsten, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim O xenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Ad Spijkers, Marc Vissers, Ing. Karel Walinga, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With.

Vormgeving

13683a

APR Media Groep BV, studio@aprmediagroep.nl REDACTIE

BIANCA SCHOLTEN

Advertentie- en orderadministratie APR Media Groep BV, orders@aprmediagroep.nl

Abonneeservice

REDACTIE

JANET KOOREN

REDACTIE

ROB HULSEBOS

Post: Daalakkersweg 2 - 72, 5641 JA Eindhoven Telefoon: 088 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en w orden jaarlijks automatisch verlengd. Opzegg ingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

€ 79,- per jaar (excl. btw) € 140,- per jaar € 35,- 6 maanden € 10,-

HAROLD VAN DEN HAUTEN

Thermische Massa Flow Meters/Controllers, Vortex, Ultrasoon

Gas, Stoom en Vloeistof applicaties REDACTIE

13744

KAREL WALINGA

www.sierrainstruments.nl - tel: 072 5071400 - sales@sierrainstruments.nl

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 06/2017

REDACTIE

NICK DE WITH

AANSPRAKELIJKHEID Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Automatie BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. Automatie BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de uitgever van Automatie BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

BASIC De nieuwe standaard in luchttechniek 16 breedtematen 3 hoogtematen 3 dieptematen Individuele inrichting van het werkblad

Laminair Downflow Techniek

LamINaIR DOwNfLOw tEcHNIEk bIEDt OptImaLE pERSOONSbEScHERmING Geen belemmeringen, maximale bewegingsvrijheid Perfecte monitoring van de procesparameters Volledig gedocumenteerd: QP, QMP, DQ, FAT, SAT, IQ & OQ

REaL-tImE mONItORING VOOR OptImaLE VEILIGHEID Real-time monitoring biedt middels een interactief dashboard een perfect overzicht over de actuele condities en meetdata. Parameters kunnen individueel worden bepaald en ook de layout van het controlepaneel kan worden aangepast aan de wensen en bevoegdheden van de gebruiker. Het iMeasure monitoring systeem controleert door continue inventarisatie waarbij de veiligheid van de gebruiker, de omgeving en het product centraal staat

DENIOS: 360Â° VEILIGHEID Werken met gevaarlijke stoffen vergt bijzondere voorzieningen in verband met de veiligheid. Bovendien is communicatie en alertheid continu van groot belang voor alle betrokkenen om het veiligheidsniveau te waarborgen. Al 30 jaar ontwikkelt en produceert DENIOS bedrijfsmiddelen waarmee u verantwoord veilig kunt werken met gevaarlijke stoffen. Ook begeleiden wij u bij het maken van de juiste keuzen. Profiteer van onze ervaring en expertise en bel voor een vrijblijvende afspraak. Ga voor meer informatie naar: www.denios.com of bel ons: 0172 - 50 64 66 03 312 00 87 13677e

DETECTING PRESSURE PEAKS MADE EASY Manometer LEO 5 with Peak and Record function

Pressure peaks with 5 kHz sampling frequency Records pressure, pressure peaks & temperature Rugged waterproof stainless steel housing Easy operation via touch keys USB- and Bluetooth-interface

Meettechniek B.V.

KELLER Meettechniek B.V.