Automatie | PMA 7-2017 by APR Media

HET IA -VAKBL AD VO OR NEDERL AND EN BELGIE 61S T E J A A RG A NG 2017

Meterkalibratie & niveau meten Digitale productie, robots & vision

13477j

INHOUD REDACTIONEEL & AGENDA

INSTRUMENTLEVERANCIER GEACCREDITEERD

DE PERFECTE MATCH

Smart Technicus

De volgende stap in kalibratie

Robots en vision voor speciaal machinebouw

PAGINA 02 PROLEIT

METHODES VOOR NIVEAUMETING OP EEN RIJ

EIKWALITEIT BORGEN

MARKT & TECHNIEK

Hoe en wat: Niveaumeting

Van kip tot klant

Klepstandsteller met grote luchtcapaciteit

PAGINA 15 ODS PAGINA 21 FLEXIM

DE UITDAGINGEN EN KANSEN VAN HET INTERNET OF THINGS

CYBERKRONIEK

Productieproces sen in het digitale tijdperk

Nieuwe methode malware verspreiding

PAGINA 32 LEUZE ELECTRONIC ENDRESS + HAUSER

PAGINA 35 ELSTO

MARKT & TECHNIEK

CYBERKRONIEK

Smartgas T4 voorkomt valse alarmen

Examen in cybersecurity

PAGINA 37 KNF VERDER

PAGINA 27 KLAY INSTRUMENTS

38 MARKT & TECHNIEK

COLOFON

Nieuwe serie Ex eindschakelaars PAGINA 40 PANASONIC PAGINA 41 STC PAGINA 43 EUCHNER

OMSLAG 2 IFM OMSLAG 3 B&R OMSLAG 4 KELLER

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 07/2017

13627a

REDACTIONEEL

AGENDA Willem van der Bijl W.VDBIJL@AUTOMATIE-PMA.COM

DECEMBER 12 INDUSTRIE & ENERGIE FME-gebouw, Zoetermeer

Smart Technicus Vanwege mijn werkzaamheden loop ik regelmatig door procesinstallaties op diverse locaties in Nederland. Aangezien ik niet altijd kan inschatten aan welke gevaren ik dan blootgesteld ben, doet het me goed te merken dat de lokale medewerkers mij hierop wijzen. Ze geven aan welke paden ik mag bewandelen en welke niet, en geven aan welke persoonlijke beschermingsmiddelen ik moet dragen en bij me moet hebben. Soms vraag ik de begeleider(s) aan welke risico’s ik word blootgesteld. Ik word gerustgesteld, maar als ik alles zou weten zou ik me misschien minder veilig voelen. In het algemeen merk ik dat de medewerkers goed bekend zijn met de risico’s en vertrouwen hebben in de installatie en het verantwoordelijke veiligheidspersoneel. In installaties in diverse “buitenlanden” heb ik dat weleens anders meegemaakt. Ofschoon de conditie van de meeste installaties in West-Europa begint te verouderen, wordt veel gedaan aan onderhoud en inspectie om deze op orde en in goede staat te houden. Niettemin hebben we te maken met het verminderen van de deskundigheid van het personeel. De ervaren mensen zijn aan het vertrekken en de instroom van jong personeel begint gelukkig te groeien maar is nog onvoldoende. De netto-kennis gaat achteruit, met name als het gaat om het vak meet- en regeltechniek. Veel van die kennis wordt gebruikt voor de automatisering van de processen en een deel voor de veiligheidsbesturing. De mate van automatisering groeit nog steeds en dat geldt ook voor de geautomatiseerde veiligheidsfuncties. De meet- en regelapparatuur wordt steeds intelligenter waardoor betere analyses van proces en risico kunnen worden gemaakt. De interpretatie en het nuttig gebruik van de resulterende informatie moet goed toegepast worden. Aan de ene kant betekent dit dat de nieuwe engineer of technicus méér moet weten van databehandeling en -verwerking dan van de onderliggende apparatuur. En dat past wel bij de “nieuwe” technicus. Elk vrij moment wordt immers aan de smartphone besteedt. Maar er is nog wel wat te doen aan de basiskennis. Want als de bron van de gegevens niet goed is, misschien door de verkeerde sensor op de verkeerde plaats, is de resulterende informatie ook onjuist. Dat vergt nog wel wat ontwikkeling. De technische mens moet eigenlijk ook “smart” worden. Gelukkig gaat het goed met de instroom op het technisch onderwijs. Nu nog het transformeren naar “smart technici”.

12-13 MICRONANO CONFERENCE Passenger Terminal, Amsterdam 12-14 ELEKTRO VAKBEURS Evenementenhal, Hardenberg 13 SENSE OF CONTACT Beurs van Berlage, Amsterdam 13-14 AGRIFOODTECH Brabanthallen, Den Bosch 21 WORKSAFE Westfalenhallen, Dortmund, Duitsland JANUARI 15-19 WEEK VAN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Diverse locaties, zie www.industryplanner.com 23

3D PRINTING ELECTRONICS High Tech Campus, Eindhoven

POWERED BIJ INDUSTRYPLANNER.COM

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

#waaromlezen Meten is weten, maar is de meter goed? Gecertificeerde kalibratie is essentieel!

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIÃ&#x2039; AUTOMATIE 07/2017

De volgende stap in kalibratie

Endress+Hauser heeft kwaliteit, kalibratie en certificatie vergaand doorgevoerd in haar organisatie. Deze kalibratie wordt uitgevoerd bij een eigen productiefaciliteit.

Instrumentleverancier geaccrediteerd Endress+Hauser Nederland in Naarden heeft recent het certificaat ontvangen, dat bewijst dat de organisatie is geaccrediteerd voor het uitvoeren van kalibraties aan druk- en flowmeters. ISO 17025 is het hoogst haalbare voor laboratoria en geeft aan dat de kalibraties voldoen aan de hoogste eisen in termen van communicatie, management, vakkennis en procedures. Ad Spijkers HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ&#x2039; AUTOMATIE 07/2017

n de oudheid werden al standaarden gebruikt om de juistheid van meetinstrumenten voor bijvoorbeeld lengte en gewicht te controleren. Ook toen klopten bij kooplieden de middelen voor het afmeten van stukken stof of het wegen van voedingsmiddelen niet altijd. Het was - en is nog steeds - de taak van de overheid om te controleren of de instrumenten die worden gebruikt om de prijs van producten vast te stellen, wel de correcte waarden afgeven. De juistheid van de instrumenten is immers ook van belang voor het vaststellen van accijnzen.

‘Kalibratie verschilt van type instrument tot type instrument.’

Bij controle op de juistheid van meetinstrumenten voor handelsdoeleinden spreken we van “ijken”. Als het instrumenten voor nietcomptabele - telbare - metingen betreft, spreken we van “kalibreren”. Kalibratie komen we voornamelijk tegen in de industrie - voor procesbeheersing en kwaliteitsbewaking - en in laboratoria. Technisch gezien zijn ijken en kalibreren nagenoeg hetzelfde: het gaat om het vaststellen van een afwijking van het betreffende instrument ten opzichte van een (inter) nationale standaard. De bedoeling is uiteraard dat na het vaststellen van een afwijking het instrument wordt gecorrigeerd (gejusteerd) zodat de afwijking nul of niet meer meetbaar is.

Wettelijke en kwaliteitseisen De frequentie waarmee instrumenten worden gekalibreerd, wordt door de gebruikers vastgesteld. Ze laten zich daarbij leiden door officiële kwaliteitsnormen zoals ISO 9001 of door eigen normen. In Nederland is er maar één wet die kalibratie wettelijk regelt: afvalwaterbedrijven moeten hun effluentmeters regelmatig inline laten kalibreren, afhankelijk van het rayon eens in drie of vijf jaar. Bedrijven zijn vrij in de keuze van hun kalibratiepolitiek, maar ook klanten en juristen bemoeien zich er mee. Klanten willen garanties dat de geleverde producten aan hun eigen kwaliteitseisen of die van de overheid voldoen. En fabrikanten willen claims voorkomen, niet alleen door de directe daarmee samenhangende kosten maar ook voor het imago. De strengste eisen gelden voor de farmaceutische industrie. Wereldwijd leidend is hier de Food and Drug Administration (FDA) in de Verenigde Staten. Deze instantie stelt hoge eisen aan medicijnen en fabrikanten moeten

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

De kalibratiedienst bij Endress+Hauser Nederland is gecertificeerd volgens ISO 90125. Deze kalibratie wordt uitgevoerd in het kalibratielab in Naarden.

ervoor zorgen dat de toleranties in hun producten binnen - soms nauwe - grenzen liggen. Een fout hier kan letterlijk levens kosten en in de farmaceutische industrie wordt dan ook heel wat periodiek gekalibreerd.

Procedures Kalibratie verschilt van type instrument tot type instrument en kan op locatie (inline, offline of een bypass) of in een laboratorium plaatsvinden. Effluentmeters op waterzuiveringen moeten volgens de wet inline worden gekalibreerd. Ook na plaatsing van een nieuw aangeschafte effluentmeter moet ter plekke een inline kalibratie plaatsvinden. In de proces-, farmaceutische en voedingsmiddelenindustrie wordt het instrument meestal uitgebouwd en op een kalibratie-installatie gekalibreerd (offline). Moet het proces doorgaan, dan kan dat via een bypass of door een inline kalibratie. Maar vaak wordt een kalibratie uitgevoerd tijdens een geplande productiestop. Kalibratie in een laboratorium kan andere resultaten opleveren dan inline kalibratie. Ingebouwd kan een instrument worden blootgesteld aan andere drukken en temperaturen, trillingen enzovoorts. Inline kalibratie vereist bovendien het aanbrengen van een aantal voorzieningen - zoals meetaansluitingen - rondom het meetpunt. De ervaring van Endress+Hauser is dat kalibreren in een geconditioneerde ruimte - waar ook de meetcondities worden vastgelegd - betere en beter reproduceerbare kalibraties oplevert dan op locatie.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIÃ&#x2039; AUTOMATIE 07/2017

‘Kalibratie in een laboratorium kan andere resultaten opleveren dan inline kalibratie.’ Bedrijven zijn bij een kalibratie altijd primair geïnteresseerd in de momentane afwijking. Maar door de resultaten over de jaren heen te analyseren, kan worden afgeleid of de periode tussen twee kalibraties juist is. Misschien is het noodzakelijk vaker te kalibreren of kunnen juist grotere tussenperioden tussen twee kalibraties worden aangehouden.

Geaccrediteerde kalibratie Het businessmodel van Endress+Hauser is niet het verkopen van zoveel mogelijk instrumentatie, maar het bieden van een totaaloplossing aan zijn gebruikers, waardoor deze geld kan besparen en/of zijn productiviteit kan verhogen. Behalve levering van instrumenten zijn ook consultancy en kalibraties daar onderdeel van. In dat kader is de onderneming al vele jaren internationaal actief met kalibratie; in Nederland zelfs al zo’n veertig jaar. Kalibraties worden steeds belangrijker en de eisen uit de markt steeds hoger, zodat het voor de onderneming tijd werd om een volgende stap te zetten: het uitvoeren van geaccrediteerde kalibraties volgens ISO 17025. Wie dat behaalt, heeft nationaal en internationaal het hoogst haalbare op het gebied van kalibratie gerealiseerd. Endress+Hauser Nederland is zo’n anderhalf jaar bezig geweest met de voorbereiding om aan deze eisen te voldoen. Vervolgens is de Raad voor Accreditatie ongeveer

een jaar bezig geweest met de feitelijke audit. Tijdens dit proces wordt niet alleen gekeken of aan kwaliteitseisen wordt voldaan, maar ook of de vereiste kennis en kunde aanwezig is bij de medewerkers. Een van de voorwaarden is dat er een proficiency-test een bekwaamheidstest - wordt gedaan, een ringvergelijking tussen alle Endress+Hauser kalibratielaboratoria. Binnen het concern is daar voldoende ervaring mee. Jaarlijks wordt vanuit de fabrieken een proficiency-test gedaan bij alle vestigingen die daaraan mee willen doen en zeker als die volgens ISO 17025 zijn geaccrediteerd. Voor temperatuur en druk is dat niet zo bijzonder; de meeste nationale accreditatie-instanties zijn wel in staat om voor deze parameters een proficiency-test te doen. Endress+Hauser heeft daarnaast een eigen proficiencytest voor flowkalibratie. De onderneming is redelijk uniek in deze kennis en ervaring. In Nederland bleek het niet mogelijk met lokale instanties een dergelijke test voor flow te laten uitvoeren.

Accreditatie is bedrijfspolitiek Het concern heeft ervoor gekozen om wereldwijd op een consistente manier kalibraties uit te voeren. Alle fabrieken zijn geaccrediteerd volgens ISO 17025. Verder zijn de laboratoria van zestien Endress+Hauser verkoopvestigingen wereldwijd volgens deze norm geaccrediteerd om kalibraties uit te voeren en nu dus ook de Nederlandse

‘Een geconditioneerde ruimte levert betere en beter reproduceerbare kalibraties.’ 08

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

instrument worden ondergebracht, vanaf de order tot en met moment dat het instrument wordt ontmanteld en gerecycled. Alle reparaties, kalibraties en onderhoudsgegevens worden hierin geregistreerd, maar ook bijvoorbeeld handleidingen. De klant kan toegang krijgen tot deze database en daar ook zelf informatie aan toevoegen.

Totaaloplossingen Endress+Hauser is van origine fabrikant van instrumentatie, maar daaromheen heeft het bedrijf een heel pakket aan diensten ontwikkeld. Voor de af valwaterzuivering biedt men de speciaal ontwikkelde De kalibratiedienst op locatie, Met een methode van inline kalibratie voor mobiel systeem wordt kalibratie uitgeef f luentmeters: inline kalibratie voerd op locatie van de klant. met een pneumatische procesconnector. (Bio-)farmaceutische bedrijven hebben hele andere behoeften. Voor hen is bijvoorbeeld belangrijk dat de mensen zijn getraind om te werken in GMP-omgevingen (Good Manufacturing Practices). De mensen van vestiging. In Naarden kan het bedrijf flow- en druk- geacEndress+Hauser zijn getraind om dat te doen. Belangcrediteerd kalibreren. Voor de overige instrumentatie rijk voor de klanten is ook dat het bedrijf verder kijkt dan geldt dat het bedrijf de instrumenten wel kan kalibreren, alleen het uitvoeren van kalibraties, maar ook adviseert maar dat voor een geaccrediteerde kalibratie de betrefover tijdsintervallen en kalibratiemethoden. Ook kan het fende producten naar een andere locatie moeten worden adviseren over het inbouwen van de instrumenten zodat gestuurd. Vaak is dat terug naar de fabriek. een kalibratie op de eenvoudigste manier is uit te voeWereldwijd heeft het concern 91 kalibratielaboratoria ren. Voor inline kalibratie moet het instrument namelijk die binnen de eigen organisatie zijn gecertificeerd. In wel toegankelijk zijn en moet aan bepaalde voorwaarden zestien landen zijn de kalibratielaboratoria extern geac(bijvoorbeeld laminaire flow) worden voldaan. crediteerd door â&#x20AC;&#x153;accreditation bodiesâ&#x20AC;?. ISO 17025 gaat vooral over de kwaliteit van de technische uitvoering van de kalibratie. Er wordt onder meer gekeken naar de kwaliteit van het personeel, naar het opleidingsprogramma voor het personeel, de berekening van de meetonzekerheid tijdens de kalibratie en naar het management van en communicatie rondom de kalibratie. Een belang r ijk onderdeel is ook documentatie. Endress+Hauser levert de kalibratiecertificaten altijd op papier. Klanten die gebruik maken van het portal van Endress+Hauser hebben de mogelijkheid om elektronisch alle data van hun instrument op te zoeken en kalibratiecertificaten worden daarin opgenomen. Van elk instrument dat wordt gemaakt, komen de data in een Endress+Hauser masterdata-database te zitten. Daarin kan met een serienummer het hele leven van een

Ook de activiteiten op het gebied van consultancy zijn vergaand ontwikkeld. Bij nieuwbouw of aanpassingen gaan ingenieursbureaus en eindklanten lang niet altijd vooraf in overleg met hun leverancier(s) van instrumentatie om tot de optimale plaatsing te komen voor het proces en kalibratie. Vaak staan ze niet stil bij de vraag hoe ze hun instrumentatie kunnen controleren en kalibreren. Meestal is er bij de budgettering ook geen rekening gehouden met de mogelijkheid om instrumentatie dubbel uit te voeren of bypasses in te bouwen. Overleg vooraf kan veel kosten achteraf voorkomen.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ&#x2039; AUTOMATIE 07/2017

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

De perfecte match

Robots en vision voor speciaalmachinebouw Het Belgische Van Hoecke Automation (VHA) is niet zomaar een robotintegrator. Hun specialiteit? Speciaalmachinebouw. Het is een tak van sport met een hele eigen dynamiek: e nkelstuksproductie die in één keer goed moet. Uiteraard voor niet al te veel geld, en zo snel mogelijk geleverd. Robotica en vision blijken in zo’n geval een goede match. Liam van Koert

I ‘

k denk dat wij een van de eerste automatiseerders waren die een Flexpicker installeerden. Dat was 1999 als ik het me goed herinner’, zegt oprichter Karel Van Hoecke. ‘En na bijna 20 jaar draait hij nog steeds. Zeventig picks per minuut, onafgebroken.’ De Flexpicker waar Van Hoecke het over heeft was onderdeel van een machine die schokbrekers uit vier onderdelen samenstelde. Vijf seconden per schokbreker en - afgezien van enkele geometrische minima en maxima - geschikt voor elke gewenste schokbrekervariatie. ‘Die flexibiliteit is sinds onze oprichting in 1987 een belangrijk credo’, vult Managing Director en echtgenote Linda Van den Berghe aan. ‘Wordt het moeilijk? Dan weten ze ons te vinden.’

Speciaalmachinebouw De opdrachten die de automatiseerder uit Gavere krijgt zijn zeer uiteenlopend, maar komen voornamelijk uit de maak- en voedselverwerkende industrie. ‘We hebben in de loop der jaren erg veel software, testen productiesystemen ontwikkeld. Met 17 eigen engineers doen we hier de mechanica, elektronica en het programmeerwerk. Zo’n 70 procent is echt maakindustrie, met veel automotive, maar ook vooraanstaande internationaal leverende machinebouwers als Picanol en Van De Wiele. De resterende dertig procent is voornamelijk food. Vroeger zat hier een aardige portie proces bij - dus ook zaken

als MES en het managen van recepturen, maar dit is in de loop der jaren wat meer richting de discrete onderdelen en end-of-line opgeschoven.’

‘Voor ons is elk project een prototype dat het meteen moet doen.’ First-time-right Het lijkt misschien wat tegenstrijdig, maar ondanks de grote verschillen in type projecten en sectoren hebben alle machines van VHA één ding gemeen: er wordt er altijd maar één van gemaakt. Dit brengt volgens Van Hoecke aan aantal unieke uitdagingen voor het

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

usinessmodel met zich mee. ‘Voor ons is eigenlijk elk b project een prototype dat het meteen moet doen. Dat betekent enerzijds dat je alles heel goed moet voorbereiden en simuleren. Dit geldt voor de mechanica en kinematica, maar ook voor de processen en besturingssoftware, die we allemaal eerst in de virtuele wereld testen. Een ander belangrijk punt is dat je goed moet weten waar je goed en minder goed in bent. Wat doe ik zelf en wat besteed ik uit? Commodity’s? Die moet je niet zelf willen maken, maar koop je veel sneller en goedkoper in. Een vergelijkbare vlieger gaat op voor incidenteel specialistenwerk. Je die materie eigen maken is duur en risicovol, dus ook dat besteed je uit.’ Als voorbeeld noemt hij robotlassen. ‘We kunnen veel met robots. Product-

vision. Dit kunnen 3D-systemen zijn, smartcamera’s, of camera’s met framegrabber, waarbij we de beeldverwerking in Halcon doen. Ook hier zijn de applicaties heel divers. In het geval van assemblage wil je natuurlijk weten wat de oriëntatie van de onderdelen is, zodat de robot ze goed kan oppakken. Maar we hebben ook systemen geleverd voor het kijken naar pannenkoeken. Met het variëren van de receptuur kan het nog best lastig zijn om te bepalen of die vlek een aanbrandplek is of niet.’

Wijze lessen Gezien het feit dat VHA van alle robotvisionmarkten thuis moet zijn: doen ze ook aan binpicking? ‘Het kan, maar in veel gevallen zijn de verwachtingen toch wat te

‘Je moet goed weten waar je goed en minder goed in bent.’ handling, lijmen, assembleren en zelfs frezen. Maar ik zeg altijd maar zo: als je het proces - lassen in dit geval niet in de vingers hebt, dan wordt het met een robot ook niks.’

hoog gespannen. Tien picks per minuut halen is al lastig, laat staan zestig. En meestal hoeft het helemaal niet, omdat de producten of halffabricaten gestructureerd uit

Flexibele technologie

Praktijkvoorbeeld: bobijnrekken maken

Dat brengt ons op een derde punt: de prijs en levertijden. Ook in de speciaalmachinebouw staan die onder druk. Machines mogen niet te duurzijn en moeten snel geleverd worden. Normaal gesproken komen dan de woorden “standaardisatie” en “modulariteit” om de hoek kijken. Maar hoe doe je dat als machines in de verste verte niet op elkaar lijken? Toch kijken of er wat te standaardiseren valt door het toepassen van zeer flexibele technologie. Een robot. Een visionsysteem. Het inzetten van 3D-printers voor het maken van hele specifieke grijpers. En zelfs kijken of je op functioneel niveau geen modules kan definiëren waarvoor je bijvoorbeeld deels automatisch de plc-code kunt genereren.’ Al deze dingen doet VHA volop. ‘Zoals gezegd passen we heel vaak robots toe. Dit kunnen deltarobots zijn, cartesiaanse robots of 6-assige robotarmen. Soms in combinatie met multifunctionele grijpers en tools, soms als assistent voor een machine. Voor die grijpers werken we al 15 jaar samen met Materialise, die ze voor ons print. Hierdoor kunnen we bijvoorbeeld vingercombinaties en/ of persluchtkanalen helemaal op de applicatie toespitsen. Voor de kwaliteitscontrole van processen of om de robot ogen te geven, maken we ook vaak gebruik van

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

Het West-Vlaamse Michel Van de Wiele NV is een wereldspeler als producent van textielmachines. Van Hoecke Automation integreerde er onlangs twee ABB-robots in een lijn voor het maken van de bobijnrekken van een weefgetouw. Een bobijnrek is een rek waar klossen met garen kunnen worden ingehangen. Het maken van een dergelijk rek is een complex proces. Metalen kaders worden op maat gesneden, vervolgens aangeboden aan een lasinstallatie en dan gelakt. De kaders worden daarna voorzien van roosters en uiteindelijk gewikkeld en gestapeld op pallets. Ook de losse onderdelen van een bobijnrek worden op maat gesneden, gelakt, gestapeld en verpakt in KITvorm. Tot enkele jaren geleden was dit een manuele productielijn, verspreid over verschillende locaties bij Van de Wiele.

de voorgaande processtap kwamen. Waarom dan chaos scheppen door ze in een bin te kieperen en vervolgens weer te ontwarren?’ Het vermijden van chaos en complexiteit is voor VHA sowieso een groot goed. Misschien zelfs het geheim van de smid. ‘Wie “first-time-right” machines bouwt, doet er goed aan de complexiteit van het proces terug te brengen, bijvoorbeeld door te kijken of de snelheid niet omlaag kan. Een goede ontwerper? Die maakt de dingen gemakkelijker. Helaas liggen goede ontwerpers niet voor het oprapen.’ In het project zijn zes machinetypes geïntegreerd: twee buislasers, een lasrobot met automatisch laskaliber, een poederlaklijn, een assemblagelijn, een automatisch magazijn en een verpakkingsmachine. Hiermee maakt Van de Wiele kant-en-klare kits met bijna 2.000 perfect

passende onderdelen. Door de nieuwe manier van werken is de doorlooptijd verkort van twee weken naar één dag. Ook zijn door minder handenarbeid de belasting voor de operators en de productiekosten gedaald. Een van de uitdagingen in het project was het plaatsen van roosters in de kaders. Om dit millimeterwerk te kunnen robotiseren, was een aantal veranderingen aan het product noodzakelijk. Je zou het Design for Automation kunnen noemen. De communicatie om de workflow te coördineren vereiste ook heel wat denkwerk. Voor de interface tussen de robots en de verschillende productie-eenheden moest maatsoftware worden geschreven. Ook is er een generiek model ontwikkeld, waarmee middels parameters automatisch snij-, las- of lakprogramma’s worden gegenereerd en de workflow wordt bepaald. Dit omdat er dagelijks nieuwe producten bijkomen en Van de Wiele zelf zo weinig mogelijk aanpassingen wil doen. Voor wat betreft veiligheid staan de twee robots afgeschermd in een kooi, met elk een toegangsdeur, voorzien van een elektrische vergrendeling en een bedieningsmodule. Ook is SafeMove toegepast voor het begrenzen van het werkgebied van robot én grijper.

‘Waarom chaos scheppen en die vervolgens weer ontwarren?’

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

Hoe en wat: Niveaumeting De meest gebruikte methodes voor niveaumeting op een rij Niveausensoren maken al tientallen jaren deel uit van de productieprocessen in tal van sectoren, zoals de voedingsmiddelenen drankenindustrie, de halfgeleider- en de farmaceutische industrie. En de technologie staat niet stil. Intussen zijn het bereik en de nauwkeurigheid van de niveaumetingstechnologie sterk geĂŤvolueerd. Samen met SICK zetten we de verschillende opties op een rij en helpen je een keuze te maken.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIĂ&#x2039; AUTOMATIE 07/2017

www.ods-metering-systems.nl

Totaalleverancier van Flowmeetsystemen ODS Metering Systems

etingen en handelingen waarvoor voorheen grote, mechanische en dure apparaten nodig waren, worden inmiddels uitgevoerd door geavanceerde, veelzijdige technologieën die duurzaam, precies en eenvoudig te implementeren zijn. Bovendien is er nu ook een hele reeks niveausensoren beschikbaar voor stoffen die voorheen heel wat uitdagingen met zich meebrachten. Denk aan kleverige vloeistoffen, zoals stroop, lijm, inkt, of producten die schuim veroorzaken zoals bier, pulp en zeep. In de dagelijkse praktijk lijkt niet iedereen al overtuigd van het belang van de nieuwste technologie. Waarom zou je overstappen op nieuwe technieken als bestaande, geteste methodes voldoen voor de meeste niveaumetingen? Ons antwoord is simpel: om aan te sluiten bij de huidige dynamische productieomgeving. Gezien de toenemende concurrentie op de markt en de groeiende noodzaak om inefficiëntie en afval te minimaliseren, kan geen enkel bedrijf zich processen veroorloven die “bij benadering” doen wat ze beweren. Bij bijtende of andere gevaarlijke stoffen is absolute betrouwbaarheid zelfs een vereiste. Voor niveaumeting geldt wat ons betreft hetzelfde als voor elk ander onderdeel in het productieproces: het moet precies, betrouwbaar en kostenefficiënt gebeuren.

Welke meetprincipes zijn er beschikbaar? Om te weten welke sensor de beste oplossing is voor een bepaalde toepassing, is het handig om eerst te weten welke technologische opties beschikbaar zijn en wat de voordelen en beperkingen zijn. De meest toegepaste meetprincipes zijn: 1. Lichtlooptijdmeting met laser 2. Geleide radar of TDR (time domain reflectometry) 3. Trilvork 4. Ultrasoon 5. Optisch 6. Hydrostatisch 7. Capacitief

Dat er zoveel verschillende meetprincipes voorhanden zijn, vloeit voort uit de wijdverbreide toepassing van niveaumeting: er is geen industrie of ergens moeten wel niveaus worden gemeten. In de meeste toepassingen gaat het niet om het bepalen van exacte hoeveelheden of volumes, maar om een indicatie. Zit er voldoende vaste stof of vloeistof in de tank?

Lichtlooptijdmeting met laser

Deze technologie staat voor de meeste mogelijkheden, 3 1 voor een hoge f lexibiliteit, voor eenvoudige inbedrijfname en uitlijning, en voor de beste prijs-kwaliteitverhouding. Hoewel lasers uitstekend geschikt zijn voor stortgoederen, niet-transparante vloei2 stoffen, continutoepassingen en wisselende materialen, zijn ze niet aan te raden voor transparante stoffen, schuim 1. Lichtlooptijdmeting (lichtverlies door dispersie) of kleverige vloeistoffen (lensvervuiling). Het meten van het niveau van vloei- of vaste stoffen geschiedt door lichtlooptijdmeting.

Lasersensoren in het kort: • Meten het niveau contactloos • Ideaal voor pallets, droge bulk, vaste stoffen, ondoorzichtige vloeistoffen en poeders • Meten oppervlakken vanuit verschillende hoeken tot 15° max. • Meten eenvoudig grillige contouren van de inhoud • Eenvoudige montage en ingebruikname • Minder geschikt voor kleverige vloeistoffen (vervuiling van de lens) • SICK-oplossingen: DT35, DT50, DT50Hi en DMT10

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

Werkingsprincipe

Het werkingsprincipe van lichtlooptijdmeting berust op reflectie en detectie van uitgezonden pulsen. De lasersensor (1) zendt zeer korte lichtpulsen uit. Tegelijkertijd loopt er een “elektronische stopwatch” mee. Als het licht het oppervlak van de vloei- of vaste stof (2) raakt, wordt het licht gereflecteerd en ontvangen door het ontvangstelement van de sensor (3). Aan de hand van de tijdspanne tussen het tijdstip van verzenden en het tijdstip van ontvangen, berekent de sensor zijn afstand ten opzichte van het oppervlak.

Het principe van geleide radar of time domain reflectometry (TDR) werkt volgens het zogenaamde puls-echoprincipe. Tijdens het meetproces worden elektromagnetische pulsen van ongeveer een halve nanoseconde over een vaste of flexibele geleider gezonden. Dat kan bijvoorbeeld de kern van de sonde zijn. Eerst wordt er een referentiepuls gegenereerd. Vervolgens wordt de puls door de sonde via het begin van de tank (exitpuls) naar het oppervlak van de vloeistof gezonden. Als het oppervlak van de vloeistof is bereikt, wordt het echosignaal via de buitenzijde van de sonde gereflecteerd met een signaalsterkte die wordt bepaald door de diëlektrische constante (geleidbaarheid) van de vloeistof. De tijd die verstrijkt tussen het versturen van de puls en het ontvangen van de echo, wordt gemeten en omgerekend naar een niveauhoogte in de tank.

( Δtijd x snelheid )/2

Omdat alleen vanuit het verschil in tijd wordt gerekend, hebben druk, vacuüm, temperatuur, dampvariaties, stof of nevelvorming geen invloed op het proces. Kalibratie is dus niet vereist. De te meten vloeistof moet wel een bepaalde diëlektrische constante bezitten om een goede reflectie te waarborgen. Bij water bijvoorbeeld is de diëlektrische constante waarde 80%. Dit betekent dat 80% van de echosterkte wordt gereflecteerd via de buitenzijde van de sonde. De sensor meet het tijdverschil tussen uitzenden en ontvangen en berekent op basis daarvan het hoogteniveau. De duur van de pulsen is direct proportioneel aan de afstand tussen de sensor en het medium. De waarde die met deze tijd correspondeert, wordt geconverteerd in een analoog of digitaal uitgangssignaal.

2. Geleide radar

Geleide radar of TDR (time domain reflectometry)

Waar sommige technieken problemen hebben met temperatuur- en damplagen, daar gaan microgolfpulsen er moeiteloos doorheen. Niveaumeting met microgolfpulsen, ook wel bekend als geleide radar, is vergelijkbaar met niveaumeting met laser: ze hebben geen kalibratie nodig en kennen meerdere outputopties. Geleide radar is daarnaast geschikt voor schuim en kleverige materialen.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

Voorbeelden van een geleide-radarsensor van SICK zijn de LFP Cubic en de LFP Inox, waarvan de laatste geheel in rvs is uitgevoerd. Ook is er een flexibele draadsonde leverbaar. De lengte van de sonde kan meer dan 4 meter bedragen. De draadsonde is ideaal als er boven de tank niet voldoende ruimte is om de sonde in of uit te bouwen. Een stalen kabel die makkelijk in te korten is, neemt hierbij dus de plaats in van de vaste sonde. De kabel moet aan het eind worden verzwaard met een gewicht, zodat de draadsonde verticaal hangt.

TDR in het kort • Geschikt voor verschillende vloeistoffen, zelfs in vacuüm • Ook inzetbaar bij hoge druk en hoge temperaturen • Toepasbaar voor grote niveauhoogten • SICK-oplossingen: LFP Cubic en LFP Inox

‘Geen enkel bedrijf kan zich “bij benadering”-processen veroorloven.’

Trilvork

De sensortechnologie op basis van trilling is ideaal voor detectie van vaste en vloeibare stoffen, waaronder kleverige stoffen en schuim, alsook stortpoeders. Trilvorken beperken zich echter tot bepaalde detectietoepassingen, zoals overvulling en drooglopen, en bieden geen continue procesmeting. Ook de montagepositie van de apparatuur is medebepalend voor het succes.

Trilvork in vaste stoffen (poeders) Al bij geringe demping door vaste stoffen zal de trilvork stoppen met trillen. Trilvorksensoren bestaan in korte en buis- of kabelverlengde uitvoeringen. De nauwkeurigheid is afhankelijk van de montage. Er is een breed aanbod aan trilvorksensoren met verschillende procesaansluitingen voor montage in tanks en pijpen. De LFV200 van SICK, die een kwalitatief hoogwaardig roestvaststalen oppervlak combineert met aansluitingen voor het aseptische proces, is de ideale keuze voor hygiënische toepassingen. Dankzij het compacte formaat laat deze sensor zich zelfs in moeilijk toegankelijk gebieden monteren.

Werkingsprincipe Trilvorksensoren hebben een symmetrische trilvork. Basis van deze vork is een membraan dat weer deel uitmaakt van een inschroefgedeelte of flens. De proceszijde bestaat zo uit één stuk metaal. De trilvork wordt piëzo-elektrisch geactiveerd en trilt op de mechanische resonantiefrequentie van ca. 1200 Hz. De frequentie verandert wanneer de trilvork wordt bedekt met een vloeistof of met bulkgoederen. Deze verandering van de frequentie wordt gedetecteerd door de ingebouwde elektronische versterker en omgezet naar een schakelsignaal.

Trilvorksensoren in het kort

3. Trilvorksensor

Trilvork in vloeistoffen De dimensionering van de trilvork is hier dusdanig dat bij het onderdompelen in vloeistof de resonantiefrequentie ongeveer 20% (80 Hz) verschuif t. Een ontvangstkristal neemt de resonantiefrequentie op en via een vergelijkingsschakeling wordt een frequentieverschuiving gedetecteerd. De nauwkeurigheid bedraagt 3 tot 5 mm.

• Universeel toepasbaar: geen kalibratie nodig • Meest gebruikt voor overloop- en droogloopbescherming en als vervanging van oude vlottersystemen • Geschikt voor extreme toepassingen zoals turbulentie, luchtbellen, schuimvorming, sterke externe trillingen of veranderende producten • Eenvoudig en robuust meetsysteem: chemische en fysische eigenschappen van de meetvloeistof beïnvloeden de meting niet of nauwelijks • SICK-oplossingen: LFV200, LFV300, LBV300, LBV301

Ultrasoon

Ultrasoonsensoren zenden korte geluidspulsen uit en meten het niveau door de duur en intensiteit van de

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

echo’s te bepalen. Ze zijn vergelijkbaar met looptijdmeting bij lasers en bieden flexibele montagemogelijkheden en outputs. De technologie is geschikt voor veel vloeistoftypes, maar de prestaties nemen af in toepassingen met schuimvorming. Het bereik is beperkter dan bij lasers en de uitlijning van uitgaande/detectie- en reflectiecomponenten is bepalend voor een succesvolle meting.

Werkingsprincipe Net als bij de eerdergenoemde lasersensoren berust het werkingsprincipe op looptijdmeting. De sensor zendt (1) hoogfrequente geluidspulsen uit van 100 tot 400 kHz (afhankelijk van de sensoruitvoering). Het geluid verplaatst zich met een snelheid van ca. 350 m/sec, in de vorm van een longitudinale golf. Zodra de puls op een voorwerp stoot, wordt deze teruggekaatst (2) om als echo opnieuw de ultrasoonsensor te bereiken. De sensor berekent de afstand aan de hand van het tijdverschil (delta T/looptijd/2) tussen het uitzenden van de geluidspuls en het ontvangen van het echosignaal. De snelheid van het geluid is afhankelijk van de luchttemperatuur, luchtdruk en relatieve vochtigheid. Ultrasoonsensoren voor niveaumeting vormen de ideale oplossing voor veeleisende toepassingen. De Teflonbeschermde transducer kan tegen een overdruk tot 6 bar (87 psi) en is bestand tegen vele moeilijke vloeistoffen. Voor de natte delen zijn uitvoeringen in roestvast staal of met een PVDF-membraam beschikbaar. De UP56 is bijvoorbeeld de ideale oplossing voor niveaumeting van agressieve, dik vloeibare of kleverige vloeistoffen tot bulkvaste stoffen.

4. Ultrasoonsensor

5. Optische prismaniveauschakelaar

Ultrasoon in het kort • Contactloos meetsysteem voor verschillende producten, zoals vloeistoffen en dik vloeibare pasta’s • Niet afhankelijk van diëlektrische eigenschappen van het te meten product • Geschikt voor grote niveauverschillen • Niet geschikt voor toepassingen in vacuüm • SICK-oplossingen: UP56 en UP56 Pure

Optisch

Ook met optische technologie is niveaumeting mogelijk. Optische sensoren kunnen namelijk variaties in het uitgezonden licht waarnemen. De technologie kent echter wel beperkingen: optische sensoren werken alleen in schone, doorzichtige vloeistoffen en hun beperkte aan-uitfunctie maakt ze minder geschikt voor bescherming tegen overstromen en drooglopen.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

6. Hydrostatische niveaudruksensor

Werkingsprincipe

len, meten ze de hydrostatische druk van de vloeistof onder in de tank en de atmosferische druk. Druksensoren zijn – mede door de specifieke vereisten voor inbedrijfstelling en kalibratie – eerder een gespecialiseerde oplossing voor die situaties waarbij alle andere opties niet haalbaar zijn door het vloeistoftype of door de configuratie van de tank zelf. Zo kan de tankbodem trechtervormig of kegelvormig zijn, of kan er een motor of menginrichting in het midden zitten, waardoor zicht naar beneden onmogelijk is.

De optische prismaniveauschakelaar is voorzien van een zender en ontvanger en een driekantprisma. De zender (1) zendt een lichtstraal uit die het prisma (3) binnentreedt. Wanneer het prisma niet in contact staat met de vloeistof, wordt het licht 2 x 90 graden omgebogen en valt het op de ontvanger (2). Is het prisma omringd met vloeistof, dan wordt de binnentredende lichtstraal niet omgebogen door het prisma en verspreidt het licht zich via de vloeistof (4). Door het onderbreken van de lichtstraal valt er geen licht op de ontvanger en wordt de uitgang van de sensor geactiveerd.

Werkingsprincipe

De MHF15 optische prismaniveauschakelaar is gebaseerd op de energetische SICK fotocel-taster-sensortechnologie. Deze technologie is inmiddels al tientallen jaren in gebruik en is door de jaren heen verder geoptimaliseerd. De MHF15 is makkelijk in gebruik te nemen: kalibratie is niet nodig, waardoor de kosten voor inbe-

De werking van niveaudruksensoren is gebaseerd op hydrostatische druk. Hydrostatische druk is de druk die een vloeistof uitoefent op een object (in dit geval de sensorkop) dat zich op een bepaalde diepte in de vloeistof bevindt. De sensor wordt door middel van een kabel op een bepaalde diepte in de vloeistoftank gehangen. De druk werkt in alle richtingen en is in een horizontaal vlak

‘De montagepositie van de apparatuur is medebepalend voor het succes.’ drijfstelling en onderhoud minimaal zijn. Het gebruik van kwalitatief hoogwaardige materialen zoals RVS 1.4404 en Polysulfon, in combinatie met een IP69K-behuizing, garandeert de betrouwbaarheid van de MHF15 – niet alleen aan de proceszijde, maar juist ook in die situaties waar zich buiten de tank of leiding zware bedrijfsomstandigheden kunnen voordoen.

Optische niveauschakelaars in het kort • Detecteren variaties in uitgezonden licht • Alleen geschikt voor schone, doorzichtige vloeistoffen • Minder geschikt voor bescherming tegen overstromen en drooglopen • SICK-oplossing: MHF15

constant. Hoe meer massa vloeistof per oppervlakteeenheid, hoe hoger de druk.

Hierin is: p hydrostatic = hydrostatische druk (Pa) p atmosphere = de luchtdruk aan het vloeistofoppervlak (Pa) (veelal atmosferische druk) p = de dichtheid van de vloeistof (kg/m3) g = de sterkte van het zwaartekrachtsveld 9,81 m/s2 h = hoogte van de vloeistofkolom tot het punt van de te berekenen druk (m) Met het doorbuigen van het sensormembraan wordt de druk in de sensor bepaald. Deze druk wordt omgezet in een gestandaardiseerd elektrisch signaal dat via de voeding wordt teruggevoerd naar de zender. Bij een hydrostatische druk van 1 bar is het niveau van vloeistof zo’n 10 meter in het geval van water (zie grafiek).

Hydrostatisch

Niveaudruksensoren worden gebruikt voor een hele reeks aan vloeistoffen. Om het vloeistofniveau te bepa-

De niveaudruksensor LFH van SICK is speciaal ontworpen voor hydrostatische niveaumeting van vloeistof-

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

‘Geen industrie of er moet wel niveau worden gemeten’

fen. De LFH is een waterdichte druktransmitter die via de aansluitkabel op de gewenste diepte in de vloeistof wordt gehangen. De niveaudruksensor is verkrijgbaar met verschillende kabellengtes: van 1,5 tot 100 m. De kabel heeft een PUR-omhulsel en bevat een ventilatiebuis voor drukcompensatie ten opzichte van de atmosfeer. De maximale treksterkte van de kabel is 1000 N. De rvs-sensorbehuizing is voorzien van een plastic kap die het roestvaststalen sensordiafragma beschermt (de sensorkop). De LFH laat zich eenvoudig inbouwen en inregelen.

Niveaudruksensoren in het kort • Bepalen vloeistofniveau op basis van hydrostatische druk van de vloeistof onder in de tank en de atmosferische druk bovenin • Meten geen volume maar druk van de vloeistofkolom • Functioneren onaf hankelijk van de diëlektrische eigenschappen van de vloeistof • Bij uitstek geschikt voor toepassing in: • (riool)waterzuiveringsinstallaties • grotere schepen waar andere niveaumeettechnieken niet toepasbaar zijn • in situaties waarbij montage in de tankwand niet is toegestaan of technisch niet haalbaar is • SICK-oplossing: LFH met kabellengtes van 1,5 tot 100 meter

Werkingsprincipe Een capacitieve sensor maakt gebruik van een hoogfrequente oscillator (RC-oscillator) die via een condensator (elektroden van het actieve gebied en object) een elektrisch veld aan de actieve kop van de sensor genereert. Nadert een vaste of vloeibare stof dat gebied, dan verandert de capaciteit, hetgeen tot een verandering van de versterking in het oscillatorcircuit leidt. De signaalevaluator merkt dat op. Zodra de versterking een schakeldrempel overschrijdt, wordt een schakeling gegenereerd (schakelversterker). Capaciteit is de mogelijkheid van een component om elektrische energie op te slaan. De condensator is het elektronische component dat deze bijzondere eigenschap heeft. De ene elektrode wordt gevormd door het actieve oppervlak van de sensor, de andere elektrode door de vaste of vloeistof die moet worden gedetecteerd. Aarding sluit het circuit. Voor het capacitief meten

Capacitief

Capacitieve niveausensoren zijn geschikt voor vaste stoffen, vloeistoffen en wisselende stoffen. Sommige sensoren kunnen aan de buitenzijde van het vat of de tank worden bevestigd. De sensorkeuze luistert nauw: niet iedere capacitieve sensor is geschikt voor elke stof of voor ieder vat of iedere tank. Er zijn capacitieve sen-

soren die, net als bij geleide microgolven, continue output kunnen geven, maar daarvoor moeten ze wel worden afgesteld op de te meten vaste of vloeistof. Kleverige vloeistoffen kunnen het detectievermogen van capacitieve sensoren verstoren.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

7. Capacitieve sensor

heeft SICK twee sensoren beschikbaar: de CM en de CQ. Deze capacitieve sensoren hebben een compacte bouwvorm of behuizing.

toepassingen worden de mogelijkheden nog verder beperkt: bij schuim, kleverige of transparante vloeistoffen bijvoorbeeld, zijn geleide microgolven en trilvorken soms de enige optie.

Capacitieve sensoren in het kort • Ideaal voor niveau- en toevoercontrole van vaste stoffen en vloeistoffen (geen bewegende delen) • Geen speciale montagevoorziening nodig op de tank • Bestand tegen hoge druk en temperaturen • SICK-oplossing: CM en CQ

Welk meetprincipe past bij de applicatie? Bij de keuze voor een meetprincipe is het verstandig om niet over één nacht ijs te gaan. Vaste stoffen en vloeistoffen hebben namelijk meerdere dimensies en eigenschappen die van invloed kunnen zijn op een nauwkeurige meting. Niet iedere niveausensor kan bijvoorbeeld overweg met ondoorzichtige stoffen. Ook minieme textuurverschillen van sommige poederachtige stoffen kunnen invloed hebben op hoe een sensor reageert, net zoals de viscositeit en dichtheid van een vloeistof. Verder kunnen kleurverschillen voor sommige typen niveausensoren een probleem vormen. Bij zeer uitdagende

In de zoektocht naar de juiste niveausensor voor uw toepassing kan bovenstaande tabel een eerste hulpmiddel zijn. Om tot de meest efficiënte keuze te komen, verdient het ook aanbeveling om te kijken naar zaken als instelmogelijkheden, onderhoud en levensduur. • Welke controlecapaciteiten hebben de sensoren? • Beïnvloeden de te meten vaste- of vloeistoffen de prestaties van de sensor in de tijd? • Vereist de sensor onderhoud, reiniging en/of vervanging? Zo ja, hoe vaak moet er preventief onderhoud worden gepleegd? En voor hoeveel stilstand zorgt dat? • Wat is de verwachte levensduur van een bepaalde sensor? • Wanneer in het proces verschillende typen materiaal worden gebruikt met verschillende eigenschappen, kunnen materiaalwisselingen dan problemen opleveren?

advertentie

Energie management begint met meten FLUXUS® Energy is het antwoord

Bel ons voor een demonstratie op uw installatie !

FLEXIM Instruments Benelux B.V. Tel.: +31 10 24 92 333 benelux@flexim.com

www.flexim.com

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

13234g

 In kaart brengen van de energie effiency van warmtewisselaars, boilers en koelinstallaties  Voor perslucht- en brander installaties  Eenvoudig en snel meten met clamp on sensoren  Inzetbaar voor vloeistoffen, lucht en gassen  Zowel voor vaste als tijdelijke opstellingen

Your Global Automation Partner

Besturingsparadijs! HMI Panel met CODESYS PLC Modern compact apparaat voor eenvoudige programmering van de besturing en visualisatie functies met CODESYS 3 Kan flexibel gebruikt worden als PROFINET master, EtherNet/IP scanner, Modbus TCP/RTU master of Modbus TCP/RTU slave Hoge kwaliteit TFT displays in 7, 10 of 13 inch

www.turck.com/tx500 13253f

Betaalt u nog voor een Historian? Niet bij MAPS (Mitsubishi Adroit Process Suite) Een moderne SCADA oplossing kan niet zonder deze en meer geavanceerde functionaliteiten. MAPS is ĂŠĂŠn van de meest moderne, open, geavanceerde en schaalbare SCADA oplossingen. Nieuwsgierig naar de vele mogelijkheden? Neem contact met ons op en laat u informeren wat Mitsubishi Electric voor u kan betekenen.

Meer informatie nl3a.mitsubishielectric.com Telefoon +31 297 250 350 13714

Eikwaliteit borgen

Van kip tot klant

#waaromlezen voedselveiligheid voorop, alles moet traceerbaar zijn.

Als het gaat om voedselveiligheid is een sluitend kwaliteitsborgingssysteem, gecombineerd met tracking & tracing faciliteiten, onontbeerlijk. Pap Eggs is leverancier van gekookte en gepelde kippeneieren en heeft een systeem dat volledige transparantie waarborgt. Van iedere partij eieren is de soort, grootte, herkomst, bewerking en samenstelling volledig herleidbaar. Vincent van de Wel

e onderneming maakt deel uit van de Interovo Egg Group in Ochten. Dit is een overkoepelende organisatie van verschillende ondernemingen die gespecialiseerd zijn in de productie van eieren en eiproducten. Pap Eggs is een moderne en toonaangevende onderneming met inmiddels 40 jaar ervaring in het koken, pellen en verpakken van eieren. Het koken van eieren is een belangrijke verwerking. De gekookte en gepelde eieren worden zowel aan industriĂŤle verwerkers als ondernemingen in de horeca geleverd. Hierbij staat voedselveiligheid voorop. Pap garandeert zijn afnemers volledige traceerbaarheid van de eieren. Verschillende certificeringen onderstrepen de zorg voor het leveren van een veilig product. De kwaliteitsbewaking eindigt pas wanneer de producten zijn afgeleverd bij de klant.

Die heeft de keuze uit eieren uit verschillende systemen voor het houden van pluimvee, zoals verrijkte kooi-Â eieren, scharreleieren, vrije-uitloopeieren en biologische eieren. Verder wordt onderscheid gemaakt tussen eieren, geschikt voor industriĂŤle verwerking (salade-eieren) en eieren, geschikt voor de foodservice (gesorteerde eieren) in de diverse groottes. Naast keuze uit verschillende verpakkingen en verpakkingsgroottes kan er ook

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

gekozen worden uit diverse opgieten. Een opgiet is een vloeistof waarin de eieren worden bewaard.

De processen Voor de gehele procesvoering na het koken en pellen van de eieren heeft Pap voor weeg- en telapparatuur gekozen. Vanuit procestechnisch oogpunt is gekozen voor wegen, door de ongevoeligheid voor verschillen in dichtheid. Een andere factor is de hygiëne, weegsensoren bevinden zich buiten de materiaalstroom. Het is ook van belang dat zowel vaste stoffen - de gekookte eieren, als vloeistoffen de opgiet, worden verwerkt. Door te tellen en te wegen kan dus met één combinatie van meetsystemen worden volstaan. In verband met de goede ervaring met zijn weegproducten heeft Pap 25 jaar geleden al gekozen voor PENKO Engineering uit Ede. Om de kwaliteit van de gekookte eieren tijdens opslag en transport te waarborgen, worden deze in de verpakking van een opgiet voorzien. Dit voorkomt bijvoorbeeld uitdroging van de eieren en vormt een effectieve bescherming. De soort opgiet hang t af van de toepassing van de eieren en wordt door de klant gekozen. De opgiet wordt in wisselende hoeveelheden aangemaakt, onder andere afhankelijk van de gekozen soort verpakking en het aantal verpakkingen. Deze combinatie, meerdere soorten opgiet in wisselende hoeveelheden, vereist een f lexibel aanmaaksysteem. Hiervoor maakt Pap gebruik van een mengtank, waarin de diverse componenten na elkaar worden gedoseerd. Zo nodig kan een opgiet in meerdere batches worden aangemaakt. Een PENKO FLE X-2100 -weegbesturing zorg t voor de vereiste flexibiliteit, de verschillende soor ten opgiet en de gewenste hoeveelheden.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

De carrousel voor het vullen van de polybags.

‘De kwaliteitsbewaking eindigt pas wanneer de producten zijn afgeleverd bij de klant.’ Een van de drie oplegpunten onder de netto weger.

Twee roestvrijstalen bulkverpakkingen met de bijbehorende vulbesturing. Rechts: een bedieningslessenaar met FLEX-vulbesturing.

De meest traditionele manier voor het verpakken zijn emmers, waarin de eieren in een opgiet bewaard worden. Pap voert hierin een uitgebreid assortiment, variërend van emmers met 20 tot 168 stuks eieren. Ook worden eieren op gewicht in emmers verpakt en geleverd. Hiervoor heeft het bedrijf twee vullijnen: een carrousel en een lineaire lijn. In beide gevallen worden eerst de eieren op gewicht gecontroleerd en daarna de opgietvloeistof toegevoegd. Om procestechnische redenen hebben de twee lijnen elk twee wegers, een voor de eieren en een tweede voor de opgietvloeistof. De carrousel maakt gebruik van een MassteQ-weegbesturing in combinatie met een weeginstrument SAI, de lineaire vuller beschikt over een moderne tweekanaals vulbesturing. Een tweede manier van verpakken is de polybag. Deze verpakking is met name geschikt voor industriële verwerking. Polybags kunnen zowel op stukbasis als op gewicht worden afgevuld en worden in kunststofboxen aan de klant geleverd. Na het vullen van de polybag met eieren en opgietvloeistof wordt deze luchtvrij gemaakt en geseald. Daarom worden de eieren geteld of op gewicht gedoseerd en daarna pas de opgiet toegevoegd. De vullers voor de emmers en de polybags zijn netto vullers. De eieren en de opgietvloeistof worden eerst afgewogen en daarna in de verpakkingen gelost. Iedere weger beschikt over een stabiele driepuntsoplegging met een weegnauwkeurigheid van 10 g. De bulkverpakkingen, bedoeld voor de grote industriële verwerkers, zijn kunststof- of roestvrijstalen tanks. De kunststoftank

HTTP://WWW.PENKO.COM/

wordt met 750 kilogram eieren afgevuld, de tank van roestvrijstaal met 850 kilogram. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een plateau met een weegvermogen van 1.500 kg, in combinatie met een MiniMate-doseer besturing. Deze regelt zowel de dosering van de eieren als van de opgiet. Om ervoor te zorgen dat altijd voldoende opgiet aanwezig is, gebruiken alle systemen een automatische tarrering en een intelligente, zelflerende, navalcorrectie. In combinatie met de hoge meetsnelheid en het inwendige oplossende vermogen staat deze werkwijze een grote variatie in verpakkingsgroottes toe. Vanzelfsprekend voldoen alle vulinstallaties aan de Metrologiewet en zijn dan ook als zodanig gekeurd. Dat de omvang van de instrumentatie compleet is, vormde een extra reden om voor PENKO te kiezen. Voor de gehele rapportage maakt Pap namelijk gebruik van managementinformatiesystemen type BCS. De monitoring vindt op diverse schermen plaats, inclusief de gegevensoverdracht voor de tracking & tracing, met een analyse op verpakkingen en inhouden.

Conclusie Betrouwbare, nauwkeurige, meetsystemen met adequate verwerking van de weegresultaten vormen een essentieel onderdeel van de kwaliteitsborging. De instrumentatie is bewezen betrouwbaar en bij veranderende werkomstandigheden zo nodig eenvoudig aan te passen. Zo wordt de procesvoering die nodig is voor een consistente kwaliteit en betrouwbare leveringen gewaarborgd.

INFORMATIE

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

MARKT & TECHNIEKCHNIEK

Klepstandsteller met grote luchtcapaciteit De klepstandsteller TROVIS 3793 van Samson is ontwikkeld voor de aansturing van regelventielen en veiligheidsafsluiters (SIL/PST), die voorzien zijn van een pneumatische aandrijving. Deze uitvoering werkt snel en nauwkeurig en heeft een grote luchtcapaciteit.

worden voorzien van druksensoren om de voedings- en aandrijfdruk op afstand te bewaken en uit te lezen. Dit type is voorzien van volledig geïntegreerde diagnose, waardoor de prestaties van het regelventiel 24 uur per dag online inzichtelijk zijn. De performance van de gehele gebruiksduur en de alarmlogging (400 events) worden continu in het apparaat opgeslagen en zijn lokaal en via HART uit te lezen. Het modulaire ontwerp maakt aanpassingen op locatie mogelijk. Instelbare grenswaardeschakelaars en/of 4-20mA terugkoppeling modules kan men achteraf eenvoudig toevoegen. Deze klepstandsteller is uitermate geschikt voor grotere regelventielen, die snel en nauwkeurig moeten regelen en voorzien zijn van dubbel of enkelwerkende aandrijvingen, zoals onder andere antisurge valves.

Meer informatie www.samson.nl

Dankzij de forse doorlaat van de i/p-omvormer is de luchtopbrengst ten opzichte van veel standaard klepstandstellers aanzienlijk groter. Regelventielen en afsluiters krijgen hierdoor (instelbaar) tot vijf keer sneller de benodigde luchtcapaciteit toegevoerd. Dit maakt volumeboosters vaak overbodig en de aansluiting eenvoudiger. De contactloze, slijtagebestendige wegopnemer is ingebouwd in de behuizing. Hierdoor is deze goed beschermd tegen kritische omgevingscondities en EMC-invloed. Indien gewenst kan de klepstandsteller

Luchtsnelheid-opnemer met Modbus Interface

Meer informatie www.catec.nl

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

De compacte EE671 luchtsnelheidopnemer van E+E is geschikt voor het meten van luchtsnelheden tot 20m/s en is ideaal voor HVAC-applicaties. Door de Modbus-interface is integratie met gebouwbeheersystemen eenvoudig te realiseren. De meetvoeler is ontwikkeld voor betrouwbare luchtsnelheidmetingen in HVAC-systemen en is uitgerust met de nieuwe VTQ “Thin Film sensor”. Deze sensor is zeer robuust en nagenoeg ongevoelig voor verontreinigen, wat garant staat voor langdurig betrouwbare en nauwkeurige metingen, zelf onder moeilijke omstandigheden.

Het apparaat is te bestellen met een vaste kabel of met een M12 connector. De positioneringsstrip op de zijkant van de sensor en de montageflens zorgen voor een eenvoudige installatie en positionering van de sensor in een meetkanaal. De meetkop is zo ontwikkeld dat deze een zeer lage meethoek afhankelijkheid heeft. Naast de mogelijkheid van de Modbus-uitgang is de EE671 ook beschikbaar met analoge uitgangen zoals 0-1V, 0-5V en 0-10V. Er is een optionele configuratiekit waarmee het mogelijk is de output aan te passen naar de juiste analoge uitgang of de gewenste Modbus-parameters.

Proces Instrumentatie

VERSCHILDRUK TRANSMITTER GEHEEL RVS

DP-4000

Betere concurrentiekracht Nederlandse visserij Control Techniques en Leroy Meer informatie Somer hebben www.controltechniques.com bijgedragen aan de bouw van een nieuw type kotter, de MDV-1 “Immanuel”. Dit project wordt gezien wordt als een mijlpaal binnen de verduurzaming van de visserij-industrie. De voor de Stichting Masterplan Duurzame Visserij (MDV) ontworpen kotter is een in Nederland gebouwde boot van 30,2 x 8,6 meter die vist met een twinrig en een twinrig-puls vistuig, dat minder schade aan de bodem toebrengt. Naast de innovatie in het vistuig onderscheidt deze kotter zich door besparingen van wel 80% in zowel brandstofverbruik als emissies (CO2/NOx). Het motorontwerp biedt de mogelijkheid om de generatoren zeer efficiënt te laten werken bij snelheden van 800 tot 1200 rpm. De grote generator (500 kW) wordt gebruikt voor het varen en het vissen, terwijl de kleinere (117 kW) vooral bedoeld is voor noodgevallen, om de boot, met lagere snelheden, naar de haven terug te brengen. Het systeem maakt bovendien gebruik van een 400 kW watergekoelde permanent-magneetmotor (120 rpm) voor aandrijving van de hoofdschroef. Dit in plaats van een conventionele dieselmotor. De bouw van de kotter verliep geheel volgens plan en de MDV-1 is op de geplande datum te water gelaten. Belangrijk hierbij is dat de systemen om het energieverbruik te regelen en monitoren zo goed werken dat de MDV-1 zelfs bij hoge olieprijzen rendabel is.

Enkele kenmerken:

Geheel RVS behuizing Nauwkeurigheid 0,075% Grafisch display met backlight Unieke 1 knops bediening HART 7 Nederlands Product

13738

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

Productieprocessen in het digitale tijdperk De uitdagingen en kansen van het Internet of Things

De maakindustrie is het digitale tijdperk ingegaan. Het Internet of Things (IoT) verandert de manier waarop fabrikanten de ontwikkeling en het onderhoud van hun producten benaderen. Ze merken op dat het IoT kan bijdragen aan een verbetering van de kwaliteit, efficiëntie en productiviteit van hun productieprocessen. We bevinden ons middenin een nieuwe industriële revolutie, met nieuwe mogelijkheden om toegevoegde waarde te creëren. Dat kan gaan om het verbeteren van de asset performance, de productiekwaliteit en de operationele efficiëntie tot de identificatie van mogelijkheden om extra omzet te genereren met nieuwe producten en diensten. Howard Heppelmann, VP en General Manager van PTC’s Connected Operations Solutions

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

stelde fabrikanten in staat om de kosten te reduceren en de output verder op te voeren. Industry 4.0, zoals het in Europa wordt genoemd, vertegenwoordigt de vierde industriële revolutie. Ondersteund door het IoT biedt deze fabrikanten de mogelijkheid om de regie over de hele waardeketen naar een hoger peil te tillen gedurende de volledige levenscyclus van producten.

De huidige stand van zaken

eze vierde industriële revolutie wordt bepaald en aangewakkerd door het IoT en de convergentie van digitale en fysieke bedrijfsmiddelen binnen de fabriek. Deze nieuwe golf van veranderingen vormt de logische voortzetting van de drie eerdere industriële revoluties. Tijdens de eerste industriële revolutie stelden mechanisering en stoomkracht fabrikanten in staat om de productiviteit op te schroeven en nieuwe productietaken uit te voeren. Daarop volgde de komst van de lopende band en elektriciteit tijdens de tweede industriële revolutie. Deze stelde fabrikanten in staat om de output ingrijpend te verhogen. De derde industriële revolutie ontstond als gevolg van automatisering en globalisering van de waardeketen. Dit

De maakindustrie heeft de afgelopen 50 jaar ingrijpende wijzigingen doorgemaakt. Nu klanten vragen om gepersonaliseerde producten die ze ook nog een keer in recordtijd geleverd willen zien, nemen de schommelingen in de vraag toe. Producten en productieprocessen worden steeds complexer en ondertussen neemt de wereldwijde concurrentie toe. Desondanks blijft een aantal zaken onveranderd. Topmanagers in de productiesector staan onder voortdurende druk om de productkwaliteit en marges te verbeteren, de snelheid op te voeren en de flexibiliteit te vergroten. Tegelijkertijd staan ze voor de opgave om voor milieuvriendelijker productieprocessen te zorgen en de gezondheid en veiligheid van het personeel te waarborgen. Deze doelstellingen zijn zelfs met de meest moderne faciliteiten en apparatuur moeilijk te bereiken. Daarmee raken ze steeds verder buiten het bereik van topmensen in de maakindustrie. Veel fabrieken werken met systemen en apparatuur die werken als een anker tegenover alle gewenste innovatie. Fabrieksomgevingen krijgen een steeds meer divers en complexer karakter. Vaak wordt er gebruik gemaakt van een zakelijk PLM-systeem en een ERP-systeem. Die ondersteunen respectievelijk de productontwikkeling en zakelijke processen. Elke fabriek bedient zich van apparatuur en productiemiddelen van uiteenlopende leveranciers, geïsoleerde systemen voor de productie, kwaliteitsborging en onderhoud, secondaire sensoren, ongestructureerde data (zoals blogs of bedieningshandleidingen) en externe gegevensbronnen met klimaatgegevens en andere informatie. Deze complexiteit zit het overzicht, de flexibiliteit en uiteindelijk de prestaties

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

behoorlijk in de weg. Zonder het juiste overzicht is het vrijwel onmogelijk om problemen te signaleren en verhelpen zodra die zich voordoen. De in 1995 gepubliceerde Wet van Lovejoy is nog altijd onverminderd van kracht. De drie belangrijkste hefbomen in de productiesector die aan operationele verbeteringen kunnen bijdragen, zijn: 1. Capaciteit en bekwaamheid (machines, mensen en training); deze zijn kostbaar en tijdrovend 2. Voorraad (materialen) 3. Informatie Maar laten we wel zijn: fabrieken hebben geenszins te kampen met een gebrek aan informatie. Er worden enorme hoeveelheden data gegenereerd door primaire en secundaire sensoren op de fabrieksvloer, door operators, door zakelijke en productiesystemen en door externe gegevensbronnen. Fabrikanten beschikken niet over het vermogen om al deze informatie in te zetten als input voor een snellere besluitvorming. Sterker nog, volgens een schatting van Gartner blijft 70 procent van alle data die tijdens het productieproces worden vastgelegd, onbenut.

de complexiteit van hun fabriekssystemen naar de cloud verplaatsen, kunnen ze een beroep doen op technologie voor het uitvoeren van voorspellende analyses en andere geavanceerde functionaliteit. Dit stelt fabrikanten in staat om: • sneller beslissingen te nemen door uiteenlopende productiemiddelen en interne en externe informatiebronnen realtime te verbinden en integreren; • productieprocessen te stroomlijnen en voortdurend te innoveren door middel van voorspellende analyses, digitale processen en door augmented reality-technologie die het personeel tijdens het werk begeleidt; • optimale resultaten te behalen door voortdurende procesverbetering op basis van een closed-loop en aanpasbare productieprocessen.

De rol van het IoT Om de operationele prestaties te verbeteren moeten f abrikanten hun focus richten op het ontsluiten van hun omvangrijke, onderbenutte informatiebronnen. Nu steeds meer productie-assets slim zijn en verbonden worden met behulp van IoT-platformen en de connectiviteit wordt uitgebreid naar fabrieksbrede of zelfs bedrijfsbrede systemen, ontstaan er kansen om nieuwe inzichten op te doen en productieprocessen te optimaliseren. Het resulterende “Industriële Internet” zorgt voor een transformatie binnen de productiesector en geeft de aanzet tot een nieuwe golf van verbeteringen. Dit dwingt fabrikanten om hun huidige aanpak om waarde uit hun productiemiddelen te putten te herzien. Het Industriële Internet belooft om een einde te maken aan het gebrek aan inzicht en flexibiliteit door een realtime digitale closed-loop te creëren voor alle apparatuur, systemen en mensen, zowel binnen fabrieken als binnen de hele supply chain. Als fabrikanten hun data en

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

Hoe groot is de potentiële impact van het Industriële Internet of Industry 4.0? Volgens het rapport “Unlocking the Potential of the Internet of Things” van het McKinsey Global Institute bezitten fabrieken het grootste potentieel om waarde te creëren in het tijdperk van het IoT. De 1,2 tot 3,7 miljard dollar aan economische waarde waaraan het IoT volgens de prognoses in 2025 in fabrieksomgevingen zal bijdragen, vertegenwoordigt maar liefst 30 procent van alle zakelijke waarde die het creëert binnen

alle door McKinsey geïdentificeerde omgevingen. De vooruitzichten op het gebied van domotica, smart cars enzovoort steken hier schril bij af. De drie grootste wereldeconomieën (de Verenigde Staten, China en de Europese Unie) zijn al van start gegaan met diverse initiatieven die bijdragen aan een versnelde inzet van het IoT in fabrieksomgevingen. Voorbeelden zijn de smart manufacturing-initiatieven van de Amerikaanse productiesector, het Made in China 2025-programma en de Industry 4.0-beweging in Europa. En belangrijker nog: fabrikanten zoals GE en Airbus plaveien de weg naar aantoonbare toegevoegde waarde met initiatieven zoals het Brilliant Factory Initiative en Factory of the Future. Nu het IoT voor verandering zorgt in de manier waarop fabrikanten te werk gaan en pro-

loopt via “verbeteren” naar “overtreffen”. Elk stadium van die reis kent ook weer zijn eigen mijlpalen en IoT speelt een rol in het bereiken van elke mijlpaal. Zo bestaat “begrijpen” uit het op een eenduidige manier verbinden van alle benodigde data-bronnen van bijvoorbeeld machines, bedrijfssystemen en sensoren. Dit levert je betrouwbare en realtime informatie op. Daar kun je alerts op toepassen die activeren wanneer de data significant uit de pas gaat lopen. Deze informatie wordt dan aangeboden aan diegenen binnen het productieproces voor wie het relevant is. Bijvoorbeeld de productiemanager, het onderhoudsteam, operators of quality engineers. Zij kunnen er dan direct actie op ondernemen.

‘Het “Industriële Internet” geeft de aanzet tot een nieuwe golf van verbeteringen.’

ducten en diensten ontwikkelen, staat de maakindustrie op het punt om opnieuw een ingrijpende transformatie te ondergaan.

IoT-reis van de maakindustrie Maar hoe ziet die reis er nu uit? Waar begin je en wat kom je tegen? Vanuit gesprekken met klanten en partners hebben we de route uitgetekend die een bedrijf in de maakindustrie aflegt. Deze begint met “begrijpen” en

In de advanced fase zet de onderneming de gewonnen data in voor “voorspellend analyseren” (predictive analytics), in de drie categorieën voorspellend onderhoud, voorspellende kwaliteit en voorspellende prestatie. Daarnaast wordt data in de operations in deze fase verrijkt met augmented reality, ter ondersteuning van het personeel. Om de waarde van visuele informatie te illustreren, vraag ik mensen vaak om hun ogen te sluiten, hun ogen een seconde te openen en de ogen weer

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

SMARTER PRODUCT USABILITY Sven-Philipp Abraham

SMARTER PRODUCT USABILITY

ZO EENVOUDIG LEEST MEN BARCODES TEGENWOORDIG. OP CAMERA GEBASEERDE CODELEZER DCR 200i

Product Management Product Center Ident + Vision

Dankzij de Setup Wizard in drie minuten in bedrijf genomen. De nieuwe DCR 200i identificeert snel en betrouwbaar 1D en 2D codes, óók bij ongunstige omstandigheden.

easy handling. www.leuze.nl

MC2017-003

13452a

113GHz + UW GOLFLENGTE

Uit de reeks van 113GHz aan radartechnologie hebben wij altijd de juiste radarfrequentie voor uw meettoepassing. Op het gebied van engineering bieden wij u de complete portfolio van niveaumeetinstrumenten aan en helpen wij u bij het optimaliseren van uw procesautomatisering. Wij stemmen af op uw golflengte om te begrijpen wat u precies nodig heeft om uw productieprocessen te optimaliseren.

Bekijk onze speciale website: www.yourlevelexperts.com 13669a

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

te sluiten. Als je de hoeveelheid visuele informatie die je in die ene seconde door het scannen van de ruimte in je op kan nemen op papier wilt beschrijven dan ben je na 24 uur nog niet klaar. Bedenk dan hoe sterk visuele informatie - in de context van een taak of rol, de efficiëntie van medewerkers, zowel in productiviteit als in kwaliteit, kan verhogen. Een volgende slag wordt geslagen door het verbinden van het productieproces van begin tot eind, waarbij veranderingen in het productontwerp meteen in de rest van het proces worden doorgevoerd. Dit heet ook wel de “digital thread”, de digitale draad. En terwijl de maakindustrie al gekenmerkt wordt door een eindeloze jacht op innovatie, zet de beschikbaarheid van data de deur voor dagelijkse innovatie pas echt open.

gaf aan dat de resultaten van de pilot aan hun verwachtingen tegemoetkwamen of deze overtroffen. Een beter argument voor het initiëren van eerste experiment met IoT is er volgens mij niet.

De reis van PTC PTC, met inmiddels 6000 medewerkers in 70 vestigingen wereldwijd, werd opgericht in 1985. Het bedrijf werd al

‘De route van een bedrijf in de maakindustrie begint met “begrijpen” en loopt via “verbeteren” naar “overtreffen”.’

Tenslot te komt het einddoel in zicht: het overtreffen van jezelf en anderen. De digitale draad wordt doorgetrokken naar leveranciers, zodat de volledige keten inzichtelijk wordt. Ook worden operations op elkaar afgestemd, waarbij volledig geautomatiseerd bepaalde processen beginnen als andere zijn afgerond, zodat het hele productproces als een symfonie opereert en de fabriek nooit stil komt te liggen. Met performance benchmarking worden de gegevens van een bepaalde productielijn of keten tegenover andere afgezet om te kijken waar en op welke manier er verbeteringen kunnen worden doorgevoerd. Als de digitale draad een gesloten kring vormt bereiken we de eindbestemming waarbij je door het voortdurend doorlopen van de processen uiteindelijk komt tot het perfecte “engineering to manufacturing” model.

Elke reis begint met de eerste stap Met het einddoel helder voor ogen terug naar de eerste stap. Recent onderzoek van Penton wijst in dit verband op de waarde die bedrijven toekennen aan het opzetten en uitvoeren van een pilot rondom IoT. Maar liefst 83% van de bedrijven die een dergelijke pilot hadden gedaan,

WWW.PTC.COM/EN/ABOUT EN WWW.PTC.COM/EN/THINGWORX8

snel een belangrijke speler op het gebied van Computer Aided Design, Manufacturing en Engineering (CAD/CAM/ CAE) met klanten zoals John Deere en Caterpillar. In 1998 voegde PTC met Windchill Product Lifecycle Management aan het portfolio toe. Voor PTC stond - en staat de volledige lifecycle van producten en software en de toenemende rol van het internet in de ontwikkelings- en productieprocessen centraal. Na uitbreiding met Application en Service Lifecycle Management nam PTC in 2014 dan ook de belangrijke stap om IoT spelers ThingWorx en Axeda over te nemen. In 2015 volgden predictive analytics platform ColdLight en augmented reality technologieplatform Vuforia. Een verdere versterking van het aanbod voor Industrial IoT volgde in 2016 met de overname van Kepware.

INFORMATIE

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

CYBERKRONIEK

Nieuwe methode malwareverspreiding De recente verspreiding van de “WannaCry”-malware liep via de update-procedure van de leverancier. Twee andere stukken malware werden onlangs op een gelijksoortige manier verspreid. Het lijkt erop dat hackers een nieuwe methode hebben gevonden om malware te verspreiden: via aanpassing van de broncode van een leverancier van een softwareproduct. Rob Hulsebos

Meeliften

In september werd bekend dat de software genaamd Een manier om malware te verspreiden is via het mee“CCleaner”, die een pc verlost van allerlei overbodige liften op een ander stuk (legale) software. De hacker bestanden, cookies, surfgeschiedenis en registersleupast dan de installatieprocedure aan: naast de originele tels, besmet was met malware. Deze malware was niet software wordt ook de malware meegeleverd. Vervoltoegevoegd aan het installatieprogramma van CCleagens bieden allerlei websites deze ner, maar aan CCleaner zélf. Iemand gewijzigde software onder de origiheef t de broncode van CCleaner nele naam aan. Wie deze software aangepast, en zodoende wordt de Meer informatie dan installeert krijgt de malware malware automatisch onderdeel blog.avast.com/progress-oner zonder te weten bij. Vandaar het van CCleaner. Werken met digitale ccleaner-investigation vaak gehoorde advies om software handtekeningen voorkomt dit niet, alléén vanaf de website van de leveomdat de handtekening wordt uitrancier te installeren. gerekend over CCleaner inclusief de malware. Iedereen die CCleaner Handtekening installeerde, of een nieuwe versie ervan installeerde, Om potentiele gebruikers te helpen bij het detecteren werd dus automatisch geïnfecteerd. De malware kon dus of van elders te halen software identiek is aan het oriook nog mooi gebruik maken van CCleaner’s automatische update-mechanisme, vooral bedoeld voor professigineel, geven leveranciers op hun website de digitale handtekening van de originele versie. Komen we die onele gebruikers. software ergens anders tegen, en de digitale handtekeWat de malware in CCleaner doet, en bij wie, is niet eens ning wijkt af, dan is dit een teken dat er iets aan de hand zo interessant. Het gaat nu vooral om de manier waarop de malware is ingebouwd in een regulier stuk software: is: we kunnen die software beter maar niet installeren. door aanpassingen in de broncode. Dat was bij WannaOok software die zichzelf updatet, kan zulke controles cry ook al gebeurd. Daardoor blijft de malware aanwezig uitvoeren. in elke nieuwe versie van de software.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

Engineering, Specials, Services & System Solutions

Broncode-archieven Dat het archief van CCleaner is gemodificeerd is nogal opvallend, want dit product was nota bene eigendom van beveiligingsbedrijf (en antivirusleverancier) Avast. Bij Wannacry ging het om een leverancier van boekhoudsoftware. Hackers gaan dus op zoek naar zwaktes in de beveiliging van softwareleveranciers, in het bijzonder de broncode-archieven van die leveranciers. De beveiliging hiervan stond tot voor kort niet op de agenda. Het is erg lastig, dan wel onmogelijk, om in honderdduizenden tot miljoenen regels code aanpassingen te vinden die illegaal zijn toegevoegd. Normale werkprocedures bij softwareleveranciers kijken nooit naar de code die (misschien al jaren) in het archief zit, alleen wijzigingen (nieuwe code, bugfixes, etc.) worden bekeken. Illegale aanpassingen aan het archief zullen dus niet snel gezien worden. In het geval van CCleaner is de malware binnen enkele maanden ontdekt vanwege het gedrag van de malware. Maar wat zou een concurrent tegenhouden om een hacker in te huren om een paar subtiele wijzigingen aan broncode uit te voeren, zodat deze software soms stopt met werken, of vertraagt, of verkeerde acties uitvoert? Nog gevaarlijk is dit bij broncode-archieven die gewoon op internet staan, veelal van open-source projecten. In 2012 vond een beveiligingsonderzoeker al een flink lek in archiefsoftware “Git”, en in 2014 nog eens. In 2015 werd een engineeringtool voor Apple-software gemodificeerd, hetgeen resulteerde in 39 IOS-applicaties met ingebouwde malware. En afgelopen september werd het archief van de populaire programmeertaal “Python” gemodificeerd. Kortom, er moet iets gebeuren aan de beveiliging van broncode-archieven. Deze nieuwe ontwikkeling is zeer gevaarlijk, want software die voorzien is van de juiste digitale handtekening van de leverancier wordt vertrouwd door antivirussoftware en door de gebruikers. Als zelfs het installeren van een patch al gevaarlijk wordt, omdat we niets en niemand meer kunnen vertrouwen, dan blijven er maar weinig methodes over om onszelf te beschermen tegen (nieuwe) malware.

Motorenspecialist van standaard tot speciaal Draaistroommotoren (met rem) Gietijzer / aluminium / RVS ATEX - EXe en EXd Trilmotoren (ook ATEX) Gelijkstroommotoren Compacte motoren SERVO motoren Maatwerk motoren Reparatie & Onderhoud Veelal uit voorraad leverbaar

T +31(0)88 7865200 F +31(0)88 7865299 E info@elsto.eu

elsto.eu

13747B

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

MARKT & TECHNIEKCHNIEK

Draadloze verbinding van sensoren

Nieuwe 4-inch RVS-bronpomp

De nieuwe Wireless Inductieve System - kortweg WIS 2 is voor Pepperl+Fuchs de ideale aanvulling voor haar programma hoogwaardige draadloze sensoren voor bewegende machineonderdelen. Het systeem wordt gebruikt voor zowel signaaloverdracht als voor de voeding van de sensoren. Het wordt aangesloten op de secundaire zijde, waardoor slijtagegevoelige kabels en sleepringen overbodig zijn. De WIS 2 ondersteunt vermogens tot 12 W voor transmissieafstanden van 0 - 7 mm ten opzichte van de gevestigde waarde WIS 1, waar een maxima van 1,5 W voor transmissieafstanden van 0 - 5 mm van toepassing is. Naast de uitvoering met 8 kanalen is er ook een smallere 2-kanaals variant beschikbaar voor kleine toepassingen met maximaal twee sensoren. Alle systeemvarianten maken gebruik van een primaire en een secundaire zender, hetzij voor twee of voor acht kanalen. Ze worden verdeeld in grootte M30 in een cilindrisch ontwerp en standaard voorzien van 30 cm kabels en M12-connectoren. Aangezien de zenders niet gekoppeld worden, zijn de secundaire zenders vrij uitwisselbaar. Daardoor kunnen verschillende dragers eenvoudig communiceren via dezelfde systemen. Inductieve, capacitieve, optische en ultrasone modellen met een binaire s c h a ke l ui t g a ng en de standaard 3-draads aansluiMeer informatie ting zijn geschikt www.pepperl-fuchs.com als sensoren. Terwijl het 2-kanaals systeem gebruik maakt van een ruimtebesparende Y-splitter, beschikt het 8-kanaals systeem over een connectorbox met een beschermingsgraad IP67, die op maximaal 20 meter van de zender geïnstalleerd kan worden. De WIS 2 heeft tal van potentiële toepassingen in draaitafels, persen en gereedschapswisselaars, voor objectdetectie op werkstukdragers, op rotatiegereedschappen, robotgrijpers en soortgelijke apparatuur.

KSB heeft een nieuwe serie bronpompen op de markt gebracht. De nieuwe UPAchrom-100-serie leent zich voor watervoorzienings- en bevloeiingstoepassingen alsook voor gebruik in kleinere systemen voor daling van het grondwaterpeil. De maximale opvoerhoogte bedraagt 550 meter, de maximale capaciteit lig t op 21.500 liter per seconde. Het rendement van de hydrauliek voldoet aan de hoge eisen van de ErP-richtlijn en heeft een MEI (Minimale Efficiëntie Index)-waarde van meer dan 0,40. Dankzij de certificering conform de Franse (ACS) en Amerikaanse (NSF ) nor men , kunnen de pompen veilig worMeer informatie den ingezet in www.ksb.com/ksb-nl dr ink w ater toe passingen.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

Alle pomponderdelen zijn vervaardigd van roestvaststaal. De aggregaten hebben een robuuste constructie en zijn geschikt om water met een vastestof-gehalte van 50 gram per kubieke meter te verpompen. Een geïntegreerde en hydraulisch geoptimaliseerde terugslagklep voorkomt leegloop van de persleiding bij het uitschakelen van het aggregaat. Als aandrijving kan worden gekozen uit watergevulde busmotoren met een maximaal vermogen van 7,5 kW of herwikkelbare onderwatermotoren met vermogens tot max. 18,5 kW voor zeer grote opvoerhoogten. Alle aggregaten zijn volledig onderhoudsvrij. Ruim gedimensioneerde tussenlagers in iedere pomptrap voorkomen mogelijke asafwijkingen. De constructie garandeert niet alleen een optimale smering van de lagervlakken maar maakt ook horizontale installatie of inbouw onder een hoek mogelijk. Door de eenvoudige opbouw op basis van het bewezen klembandsysteem is de pomp zeer servicevriendelijk. Demontage is dan ook snel en eenvoudig mogelijk. Door de verfijnde indeling van motorgrootten kan voor iedere toepassing een optimaal aandrijfvermogen worden geselecteerd. De aansluitmaten van koppelingen en aandrijvingsflenzen zijn conform NEMA-standaard.

MARKT & TECHNIEKCHNIEK

Smartgas T4 voorkomt valse alarmen (koel)gas detectie waardoor de betrouwbaarheid van de Valse alarmen zorgen jaarlijks voor veel kosten in de gehele installatie groter wordt. NDIR-technieken bieden koelwereld. Vaak komt dit door sensoren of detectoeen lange levensduur van minimaal 10 jaar en het gemak ren die niet exact het juiste gas detecteren door kruisvan kalibratie zorgen ervoor dat de totale kosten over gevoeligheid met andere gassen. SmartGas heeft hier een lange termijn beperkt blijven. De invloed van tempenu een transmitter voor ontwikkeld die gebruikt maakt ratuur en barometrische druk worvan geavanceerde NDIR-technieken. den bij de T4 serie gecompenseerd Door deze techniek met specifieke Meer informatie en de invloed van de relatieve vochfilters, worden valse alarmen gerewww.catec.nl tigheid is mimimaal. De transmitduceerd tot nul. NDIR, non-disperter is verkrijgbaar in een wanduitsive infrared is een techniek waarvoering en is voorzien van diverse bij in het infrarood spectrum alleen analoge uitgangen en beschikt het desbetreffende gas wordt gededaarnaast over een Modbus RTUtecteerd door te meten op een golflengte waar alleen de te detecteuitgang. Het kalibreren van de transmitter is simpel te realiseren ren gasmoleculen reageren. Door met behulp van de 4 druktoetsen de keuze voor de juiste golflengte op de voorkant van de transmitter wordt voorkomen dat andere gasen het gebruik van een optionele sen invloed hebben op de meting. kalibratieadapter. Het gevolg is een betrouwbare advertentie

KNF MEMBRAANPOMPEN SPECIALISTISCHE GASMEETPOMPEN Optimaal voor geavanceerde toepassingen. Met KNF profiteert uw proces van een pompoplossing, exact volgens uw specificaties - op z’n best uitgevoerd voor de uitoefening van zijn taak. ■ Zuiver transporteren, comprimeren en evacueren o van procesgas tot 240 C ■ Volgens ATEX richtlijnen ■ Gasmeetpompen voor mobiele- en stationaire proces gasanalyse www.knf-verder.nl info@knf-verder.nl 030-6779240

13585

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE 07/2017

CYBERKRONIEK

Examen in cybersecurity NEN en Hudson Cybertec hebben gezamenlijk een op de praktijk gebaseerde cursus opgezet voor de IEC 62443 norm. Een examen formaliseert de opgedane kennis, omdat opdrachtgevers steeds vaker om aantoonbare kennis van deze norm vragen. Rob Hulsebos

Nederland binnen dit vakgebied. Ik sprak met Joyce Marijnissen - Productmanager bij NEN, en Marcel Jutte - Managing Director bij Hudson Cybertec. Marijnissen: ‘NEN is het Nederlands Normalisatie-instituut en ondersteunt in Nederland het normalisatieproces, met in dit geval de IEC 62443. NEN en Hudson Cybertec kennen elkaar al lange tijd, doordat Hudson Cybertec al vanaf dag één actief betrokken is in het NENplatform Industrial Platform Cyber Security IPCS.’ Daaraan voegt Jutte nog toe: ‘De industriële cybersecuritywereld in Nederland is erg klein. Persoonlijk ben ik ook al heel lang betrokken bij de normontwikkeling van de IEC 62443, vroeger ook wel bekend als ISA99. Daarnaast hebben wij uiteraard veel praktijkervaring met cybersecurity in een industriële omgeving, met name in de vitale infrastructuur.’

Waarom is er een eigen training ontwikkeld?

Waarom NEN en Hudson Cybertec?

Het doel van de training is om de normenreeks IEC 62443 van theorie om te zetten naar praktijk. Marcel Jutte: ‘Als input hiervoor diende uiteraard onze eigen ervaring met cybersecurity in een industriële omgeving. En verder zijn de ervaringen en behoeften uit de Nederlandse en Europese vitale en andere sectoren in de training opgenomen, vertegenwoordigd door brancheorganisaties, opdrachtgevers, overheid en overheidgerelateerde organisaties en partners van zowel NEN als Hudson Cybertec. Ook besteden we aandacht aan de Europese regelgeving op dit gebied.’ Joyce Marijnissen geeft daarnaast aan dat de inhoud van de training ieder kwartaal wordt bijgewerkt: ‘Dat is erg belangrijk in dit vakgebied, want er verandert heel veel op technisch en juridisch gebied. Onze cursisten waarderen de actualiteit en de praktische insteek van het programma in hoge mate.’

Omdat NEN niet zelf de expertise op het gebied van industriële cybersecurity in huis heeft, werkt zij samen met Hudson Cybertec, een van de weinige specialisten in

De driedaagse training gaat vooral praktisch in op het gebruik van de IEC 62443. Denk hierbij aan manage-

NEN is als vertegenwoordiger van de IEC (International Electrotechnical Commission) in Nederland actief op het gebied van cybersecurity. Niet op het technische gebied, maar wel als mede-ontwikkelaar van de normenreeks IEC 62443, specifiek geschreven voor de industriële cybersecurity. Omdat een norm in de basis natuurlijk maar een dikke stapel papier is, heeft NEN in samenwerking met Hudson Cybertec een training ontwikkeld om de implementatie van de IEC 62443 te kunnen bespoedigen. Sinds september is het zelfs mogelijk om bij NEN een examen af te leggen over de IEC 62443. Door het behalen van dit examen kunnen cursisten hun kennis ook daadwerkelijk aantonen.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

CYBERKRONIEK mentmethodiek, uitvoeren van security assessments voor bestaande of nieuwe installaties, risicoanalyse methodiek en het creëren van draagvlak binnen de eigen organisatie. Al deze onderdelen zijn gebaseerd op praktijkvoorbeelden. Hierbij leren de cursisten hoe zij de normenreeks kunnen toepassen in hun eigen organisatie. De training bestaat uit twee sporen: één voor eindgebruikers en één voor systeemintegratoren en leveranciers. Beide zijn uiteraard bezig met cybersecurity en de IEC 62443, maar soms op een andere manier. De eerste twee dagen volgen beide groepen hetzelfde programma, maar de derde dag is anders. De eindgebruikers gaan dieper in op risicoanalyse, het inrichten van een organisatie en het Cyber Security Management System - CSMS. De systeemintegratoren en leveranciers gaan dieper in op de delen van de IEC 62443 die specifiek voor hen bedoeld zijn. Daarnaast wordt er op de deze dag aandacht besteed aan wetgeving die relevant is voor de desbetreffende groep. NEN en Hudson Cybertec hebben er bewust voor gekozen om geen aparte trainingen te geven voor beide doelgroepen. Jutte: ‘In de communicatie tussen beide groepen ontstaan in de praktijk zo nu en dan problemen. Een voorbeeld hiervan zijn de “vendor requirements”, waarin eindgebruikers vastleggen wat zij op het gebied van cybersecurity verwachten van hun systeemintegratoren en leveranciers. We zien dat er vaak interpretatieverschillen zijn als het gaat om de eisen in een bestek en hoe de systeemintegrator deze leest. Door hierover te discussiëren weten beide groepen wat ze van elkaar kunnen verwachten op dit gebied en kan er van elkaar geleerd worden.’

Wetgeving NEN en Hudson Cybertec vinden het belangrijk om tijdens de training aandacht te schenken aan relevante wetgeving, iets wat tot op heden niet in andere trainingen gebeurt. Sinds 2016 is de wetgeving rondom cybersecurity aangescherpt. Zo is op 6 juli 2016 de Europese cybersecurity-richtlijn “Netwerk- en Informatiebeveiliging” (de NIB-richtlijn, in het Engels: NIS – The Directive on security of network and information systems) uitgekomen. De Europese lidstaten moeten deze binnen 21 maanden in nationale wetgeving omzetten. Bedrijven die actief zijn in de vitale sectoren hebben dan, naast een meldplicht bij het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) van het Ministerie van Veiligheid & Justitie, ook een zorgplicht. Hierbij dienen zij aan te tonen dat de cybersecurity binnen de organisatie op orde is. Welke

sectoren in Nederland onder de regelgeving gaan vallen, is op dit moment nog niet definitief vastgesteld. Gedacht kan worden aan energiebedrijven, watervoorziening, waterschappen, banken, ziekenhuizen, telecommunicatiebedrijven en luchthavens, de zogenaamde “Operators of Essential Services”. Verder is in mei 2016 de Europese Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) in het leven geroepen. Organisaties hebben tot mei 2018 de tijd om hun bedrijfsprocessen volgens de AVG in te richten. Zoals de titel al aangeeft, gaat het hierbij hoofdzakelijk om betere bescherming van persoonsgegevens. Dit is voor industriële systemen zelf nauwelijks van toepassing, maar wél voor de bedrijven die die systemen beheren. Koppelvlakken zullen liggen op gezamenlijke infrastructuur, datakoppelingen, etc. Een slecht beveiligd industrieel netwerk kan dus ook consequenties krijgen voor de compliance met de AVG. Bedrijven die hier niet aan voldoen kunnen zware boetes opgelegd krijgen.

Het examen Cursisten kunnen sinds september 2017 bij NEN examen doen en een certificaat halen. Het examen wordt één keer per kwartaal afgenomen bij NEN in Delft. Het examen is er, net als de training, in een variant voor eindgebruikers en een variant voor systeemintegratoren en leveranciers. Als de cursist slaagt, geeft het NEN-certificaat aan dat er voldoende kennis is van cybersecurity in een industriële omgeving en dat de cursist in staat is om een beleid op te zetten in overeenstemming met de IEC 62443 en de nieuwe Europese regelgeving (NIS). Marijnissen: ‘Het examen formaliseert de opgedane kennis. Vooral voor systeemintegratoren is dit belangrijk, omdat opdrachtgevers bij aanbestedingen steeds vaker om aantoonbare kennis van de IEC 62443-normenreeks vragen.’ Voor buitenlandse cursisten is het ook mogelijk om het NEN-examen af te leggen, deze is namelijk in het Engels. NEN opereert als internationaal vertegenwoordiger van de IEC. De IEC 62443-normenreeks voldoet aan de eisen van de NIS-richtlijn, waardoor deze in heel Europa toepasbaar is.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

Van losse automatiseringsproducten tot op maat gemaakte totaaloplossingen!

Sensoren - Veiligheidslichtschermen - PLC’s - HMI’s - Servo motoren Laser markering systemen - Counters - ECO-powermeters

Panasonic PIR sensor

Nieuw! 5m

75�

13724c

met kijkhoek van 150°

61�

Panasonic Electric Works Sales Western Europe B.V. De Rijn 4, 5684 PJ Best, Nederland Tel. +31(0)499 372727 ∙ info.pewswe@eu.panasonic.com www.panasonic-electric-works.nl ∙ www.panasonic-electric-works.be

MARKT & TECHNIEK

Tissue-fabrikant profiteert van upgrade naar Unidrive M Soffass SpA, een van de grootste fabrikanten van tissues en papieren consumentenproducten, heeft een upgrade uitgevoerd naar Unidrive M-frequentieregelaars van Control Techniques. Soffass maakt Meer informatie al jarenlang gebruik van de frequenwww.murrelelektronik.nl tieregelaars van Control Techniques. Naarmate oudere producten zoals Commander SK en Unidrive SP een latere fase van gaan gebruiken in toepassingen met een groot energieverbruik zoals papiermolens, teneinde energie te bespahun levenscyclus bereikten, werden de voordelen van een upgrade naar de nieuwste industriële AC-aandrijfren. technologie steeds duidelijker. Unidrive M maakt een complete vervanging en verbetering van de Commanadvertentie der SK en Unidrive SP-installaties mogelijk. Het systeem biedt volledige mechanische compatibiliteit als het gaat om afmetingen en gewicht. Bij het moderniseren van ± opbouwaandrijvingen kunnen de bestaande montage OPLEIDING, TRAINING, SIMULATIE EN ADVIES gaten worden gebruikt, zodat geen nieuwe gaten hoeven te worden geboord. Daarnaast maken de nieuwe frequentieregelaars gebruik van dezelfde voedings- en besturingsbekabeling en beschikken ze over dezelfde menu- en parameterstructuur.

Door het succes van het upgrade-programma overweegt Sofass ook bij toekomstige projecten producten van Control Techniques en Leroy-Somer in te zetten. Zo wil men motoren met permanentmagneten (PM-motoren)

Operator Trainingsprogramma > Operations Resource Management Optimaal gebruik maken van equipment, procedures en mensen om de situational awareness te vergroten

13684

Het onderhoudsteam van Soffass, onder leiding van Giuliano Dinelli (onderhoudsmanager) en Luca Manfredini (elektrotechnicus), was erg blij met de extra voordelen van Unidrive M en dankzij enkele belangrijke ontwerpe igenschappen verliep de overgang naar het nieuwe systeem snel en soepel. Een van de belangrijkste toepassingen van Unidrive M bij Soffass is de reliëfpers, waarbij papieren vellen worden samengevoegd tot een dikker en zachter eindproduct. De frequentieregelaars besturen ook de printeenheden en de wikkelaar/afwikkelaar die materiaal naar volgende procesfasen doorstuurt.

> Operator Competentie Onderzoek Gericht op werknemers die in transitie zitten naar een ander niveau

> Emergency Response Training In veilige en levensechte controlekamer trainen hoe te handelen in noodsituaties

Meer informatie en volledig cursusaanbod: www.stc-bv.nl | 0181 41 27 99 | INFO@STC-BV.NL | WWW.STC-BV.NL

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

MARKT & TECHNIEK

Nieuwe serie Ex eindschakelaars De offshore-industrie kan vier belangrijke factoren noemen die zorgen voor extreme eisen aan schakelapparatuur: explosierisico, schakelaars die worden blootgesteld aan hoge niveaus van mechanische slijtage, een corrosieve omgeving en extreme kou. Steute ontwikkelde een serie nieuwe eindschakelaars die precies aan dit eisenprofiel voldoet. Deze eindschakelaars, met afmetingen volgens DIN EN 50047, zijn getest en goedgekeurd volgens ATEX en IECEx voor gebruik in Ex-gaszones 1 en 2, evenals Ex-stofzones 21 en 22. Ze kunnen worden gebruikt bij temperaturen tot -60 °C, die zeer veeleisend kunnen zijn voor behuizingen en afdichtingen. Daarom wordt de solide behuizing gemaakt uit hoogwaardige glasvezelversterkte kunststof. De afdichting van het behuizingdeksel is volledig gevulkaniseerd, terwijl de zuigerafdichting voorzien is van een redundant afdichtsysteem, bestaand uit een uitwendig afdichtingmanchet dat bestand is tegen lage temperaturen, en uit een inwendige Teflon afdichtring. De afdichtingmateria-

len zijn door Meer informatie de fabrikanten g eg ar an www.4top.nl deerd voor temperaturen tot -95 °C, en de smeermiddelen tot -75 °C. Dit biedt voldoende “tolerantie” voor de gegarandeerde temperatuur van -60 °C. Door hun compacte afmetingen zijn de Ex-normschakelaars eenvoudig te integreren in een omringende constructie. Ze zijn leverbaar in slow-action of snap-action uitvoering en bovendien zijn, als extra bonus, aarding en potentiaalvereffening overbodig vanwege de geïsoleerde kunststof. De serie is niet alleen geschikt voor toepassingen in de chemische industrie en energietechniek, maar ook voor bijvoorbeeld de positiebewaking van kleppen en afsluiters in installaties in de olie- en gasindustrie (offshore en onshore), alsmede op schepen die door het Noordpoolgebied moeten reizen.

Nieuwe versie intuïtieve 3D/2D-software Eplan Harness proD versie 2.6 is een intuïtieve 3D/2D-software die aan alle huidige eisen voor kabelen kabelboomengineering voldoet. Nieuw zijn onder andere uitbreidingen in de productiedocumenten, die nu behalve het nailboard ook kabeltekeningen omvatten. Ook is nu de dimensionering van kabels geautomatiseerd. Gedurende het engineeringsproces wordt zowel de actuele als de gewenste lengte nauwkeurig aangegeven; de gebrui-

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

Meer informatie www.eplan.nl

ker kan in een oogopslag zien hoe de kabels optimaal kunnen worden gelegd. Striplengten en draadisolatie kunnen nu ook in de engineeringsfase worden gedefinieerd en in de productietekeningen worden

weergegeven. Zo krijgt de gebruiker snel en duidelijk overzicht over zijn projec ten. Kabelboomsof tware biedt normaal gesproken ook de passende tools om eenvoudig kabellengten te berekenen. Dit kan nu ook omgekeerd: de gebruiker kan van tevoren een vaststaande lengte invoeren, bijvoorbeeld voor antennekabels. Tijdens het engineeringsproces wordt zowel de actuele als de gewenste leng te nauwkeurig aangegeven. Tegelijker-

Veiligheidstechniek voor de Machinebouw

w w w . e u c h n e r. n l

CEM-AR-C40 Veiligheidsvergrendeling met transpondercodering Houdkracht 600N Houdkrachtcontrole Serieschakeling tot 20 sensoren Veiligheidsniveau PLe, Categorie 4 Gedetailleerde diagnose Connectoraansluiting

EUCHNER (BENELUX) BV

P O S T B U S 11 9

N L- 3 3 5 0 A C P A P E N D R E C H T

+31 ( 0 )78 615 47 6 6

INFO@EUCHNER.NL

13672a

Beschermingsgraad IP65/IP67

tijd kan op deze manier het aantal varianten worden gereduceerd, wat kosten bespaart in de voorraadhouding en de productie. Talrijke functionele uitbreidingen in het systeem dragen ertoe bij dat kabelen kabelboomprojecten efficiĂŤnter worden en werkpatronen voor klanten worden versneld. De software biedt ondersteuning voor alle branches waarin kabels en kabelbomen moeten worden gelegd, bijvoorbeeld voor producenten van speciale voertuigen, apparaatfabrikanten, kabel-/kabelboomleveranciers en bedrijfsonderdelen die interdisciplinair moeten samenwerken.

PRODUCTIE EN MACHINE AUTOMATISERING PMA 07/2017

COLOFON Redactieraad

Sensoren, met inspraak! HOOFDREDACTIE

WILLEM VAN DER BIJL

Met HOOFDREDACTIE

LIAM VAN KOERT

Ing. Peter van den Berg, Ing. Ton Bol , Ing. Ber nard Bos, Ing. W illem van der Bijl , Ing. F r i t s B o d d e m a n , A n d r é B r a a k m a n , I n g . Adrian de Bruijn, Jacques Geluk , Harold van den Hauten, Ing. Rob Hulsebos, Sikko de Jong Sr., Ing. Liam van Koert, Janet Kooren, Ing. Peter Korsten, Ir. Hans Mosselman, Ir.ing. Wim O xenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Ad Spijkers, Marc Vissers, Ing. Karel Walinga, Ir. Hans van Wijk en Ing. Nick de With. Deelname van redactieraadleden aan het redactieraadteam is op persoonlijke titel.

Uitgave UITGEVER

JACO OTTO

00049

Temperatuur- en druksensoren met IO-Link – simpel, direct, veilig

Uitgever SALES

13671b

Automatie BV Bezoekadres: Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postadres: Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: 033 456 70 50 E-mail: info@automatie-pma.com Internet: www.automatie-pma.com

ERIK DE JONG

Jaco Otto (Automatie BV), j.otto@aprmediagroep.nl

Advertenties Erik de Jong (Advercom), edejong@advercom.nl

www.jumo.nl

Vormgeving APR Media Groep BV, studio@aprmediagroep.nl REDACTIE

BIANCA SCHOLTEN

Advertentie- en orderadministratie APR Media Groep BV, orders@aprmediagroep.nl

Abonneeservice

REDACTIE

JANET KOOREN

REDACTIE

ROB HULSEBOS

Post: Daalakkersweg 2 - 72, 5641 JA Eindhoven Telefoon: 088 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en w orden jaarlijks automatisch verlengd. Opzegg ingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Nederland Buitenland Proefabonnement Losse nummers

€ 79,- per jaar (excl. btw) € 140,- per jaar € 35,- 6 maanden € 10,-

HAROLD VAN DEN HAUTEN

Thermische Massa Flow Meters/Controllers, Vortex, Ultrasoon

Gas, Stoom en Vloeistof applicaties REDACTIE

13744

KAREL WALINGA

www.sierrainstruments.nl - tel: 072 5071400 - sales@sierrainstruments.nl

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIË AUTOMATIE | PMA 07/2017

REDACTIE

NICK DE WITH

AANSPRAKELIJKHEID Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incompleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Automatie BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie. Automatie BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrift. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na toestemming van de uitgever van Automatie BV. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellectuele eigendomsrechten zijn van toepassing.

Control performance monitoring

Plant automation

Advanced process control

Process control

Aspire higher APROL process automation www.br-automation.com/APROL

Scalable 50 to 500,000 channels

Reliable High-availability at every level

Flexible For primary and secondary production

Integrated Same system software for all tasks

13789b

Ultra-Snelle Miniatuur Druktransducer Serie M5 Inzetbaar tot maximaal 200°C Breed gecompenseerd temperatuurbereik, van -20...125 °C of -40...180 °C Uitmuntende dynamische respons, tot 50 kHz (puls metingen) Extreem compact ontwerp, proces aansluiting: M5 x 0,5 fijne draad Ongevoelig voor contacttrillingen Teflon FEP kabel met IP67 kabelinvoer, geschikt voor gebruik op testbanken Drukbereiken 0..3 bar, 0..10 bar en 0..30 bar (absoluut) Temperatuur gecompenseerde 0…10 V uitgang (Serie M5 HB)

Testbanken

Lekkage

Windtunnels

Luchtvaart

Compressors

Explosiegolven

keller-holland.nl 13335a